Caillau, Armand-Benjamin (Abbé). Ad Opera sancti Augustini...

supplementum, complectens celeberrimas criticorum et defensorum sancti doctoris in ejus opera disquisitiones,
necnon sancti Augustini opuscula... Eruerunt... A.-B. Caillau et B. Saint-Yves.... 1849.

1/ Les contenus accessibles sur le site Gallica sont pour la plupart des reproductions numériques d'oeuvres tombées dans le domaine public provenant des collections de la
BnF.Leur réutilisation s'inscrit dans le cadre de la loi n°78-753 du 17 juillet 1978 :
*La réutilisation non commerciale de ces contenus est libre et gratuite dans le respect de la législation en vigueur et notamment du maintien de la mention de source.
*La réutilisation commerciale de ces contenus est payante et fait l'objet d'une licence. Est entendue par réutilisation commerciale la revente de contenus sous forme de produits
élaborés ou de fourniture de service.

Cliquer ici pour accéder aux tarifs et à la licence

2/ Les contenus de Gallica sont la propriété de la BnF au sens de l'article L.2112-1 du code général de la propriété des personnes publiques.

3/ Quelques contenus sont soumis à un régime de réutilisation particulier. Il s'agit :

*des reproductions de documents protégés par un droit d'auteur appartenant à un tiers. Ces documents ne peuvent être réutilisés, sauf dans le cadre de la copie privée, sans
l'autorisation préalable du titulaire des droits.
*des reproductions de documents conservés dans les bibliothèques ou autres institutions partenaires. Ceux-ci sont signalés par la mention Source gallica.BnF.fr / Bibliothèque
municipale de ... (ou autre partenaire). L'utilisateur est invité à s'informer auprès de ces bibliothèques de leurs conditions de réutilisation.

4/ Gallica constitue une base de données, dont la BnF est le producteur, protégée au sens des articles L341-1 et suivants du code de la propriété intellectuelle.

5/ Les présentes conditions d'utilisation des contenus de Gallica sont régies par la loi française. En cas de réutilisation prévue dans un autre pays, il appartient à chaque utilisateur
de vérifier la conformité de son projet avec le droit de ce pays.

6/ L'utilisateur s'engage à respecter les présentes conditions d'utilisation ainsi que la législation en vigueur, notamment en matière de propriété intellectuelle. En cas de non
respect de ces dispositions, il est notamment passible d'une amende prévue par la loi du 17 juillet 1978.

7/ Pour obtenir un document de Gallica en haute définition, contacter reutilisation@bnf.fr.

 PATROLOGLE

CURSUS COMPLETUS
- - SIVE
BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, DNIFORMIS, COMMODA, OECONOMICA,

OMNICM SS. PATRBM, MCTOMM SCRIPTORDMQUE ECCLESIASTICORUM

AB ^EVO APOSTOLICO AD INNOCENTII III TEMPORA

FLORtJERUNT;
UECUSIO CHRONOLOGICA
OMNIUMQVM EXSTITERE MONUMENTORUM CATIIOLKLETRADITIONISPER DUODECIMPRIORA
ECCLESLE S^ECULA,
JUXTAEDITIONES ACCURATISSIMAS, 1NTERSE CUMQUE NONNULLIS CODICIBUS MANCSCRIPTIS COLLATAS,
PERQUAM DILI6ENTEB CASTIGATA ;
COMMENTARIIS
DISSERTATIONIBIIS, LECTIONIBUSQUE VARIANTIBUS CONTINENTER ILLUSTRATA-,
tMNlBUSOPERIBUS FOSTAMPLISSIMAS EDITIONES QVJETRIBUS NOVISSIMIS S/ECULIS DEBENTUR ABSOLUTAS
DETECTIS, AUCTAJ
INDICIBUSFARTICULARIBUSANALYTICIS, SINGULOS SIVETOMOS, SIVEAUCTORES ALICUJUS MOMENTI
SUBSEQUENTIBUS, DONATA;
CAPITIJLIS
IKTRA IPSUM R ITE
TEXTUM DISPOSITJS, ET
NECNON TITULIS SINGULARUM PAGINARUM MARGINEH SUPERIORJJI^
DISTINGUENTIBUSSUBJECTAMQUE MATEBIAMSIGNIFICANTIBUS, ADORNATA; rf?'^uY^^V
OFERIBUSCUM DUBIIS
TUMAPOCRYPIIIS, ALIQUA VERO AUCTORITATE INORDINE ADTRADITIONEM J%f$p ""^\
ECCLESIASTICAMPOLLENTIBUS,AMPLIFICATA-, •
f/^gfp:—"-—t"" .^5^
DUOBUS INDICIBUS
GENERALIBUS LOCUPLETATA : ALTERO SCILICET RERUM, QUO CONSULTO, QWflQVJip t ; ^
UNUSQUISQUEPATRUM I N QUODLIBETTIIEMA SCRIPSERIT
UNO INTUITII CONSPICIATUR ; ALTEROW^gV f i _.._,,
SCRIPTUR/E SACRiE, EX QUOLECTORI COMPERIRE SITOBVIUM QUINAM PATRES \02/\T'*"J,J '§/
ET IN QUIBUS OPERUM SUORUM LOCISSINGULOS SINGULORUM LIBRORUM
SCRIPTUR/E TEXTUS COMMENTATI SINT. •' ^^/i"?i4"^>^^
^-^Sc*^
EDinOACCURATISSIMA,C/ETERISQUE OMNIBUSFACILE ANTEPONENDA , SI PERPliNDANTUR : CIIARACTERUM NITIDITAS
CIIARTiE QUALITAS,1NTEGRITAS TEXTUS,PERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RI.CUSORUM TUMVARIETAS
TUMNUMERUS, FORMAVOLUMINUSI PERQUAM COMMODA SIBIQUEINTOTOOPERIS DECURSU CONSTANTWf*~^V
SIMILIS.PRETH
EXIGUITAS, PR^SERTIMQUE ISTACOLLECTIO, UNA, METIIODICAETCHROXOLOGICAV J^y\
SEXCENTORUM FRAGHENTORUM OPUSCULORUMQUE HACTENUS HIC ILLICSPARSORUM, .; /
PRIMUM AUTEM IN NOSTRA RIBLIOTIIECA,EX.OPERIBCS ADOMNES jETATES, • / //CrJX^Vv
zZ. Y^A
LOCOS, L INGUAS FORMASQUE PERTINENTIBUS, COADUNATORUM. I / D3 \<A\
SERIES PRIMA,
IN yUA PRODEUNTPATRES,DOCTORES ECCLESIiELATiNjfi
SCRIPTORESQUE
A TERTULLIANOAD GREGORIUMMAGNUM.
5(muranfe
S-'V- Wi$nt,
BIBIIOTBEC« CiLERI DNIVERSS,
SIVE
COMPLETORUM
CGRSUUSI 1NSINGELOSSCIENTIS ECCLESIASTICERAMOSEDlTUttlt.

PATROI.OGIJE TOMUS XLVII.

SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI,
TOMUSUNICUS.

PAUISIIS, \ ENJT APUD EDITOREM,

1N VIA DICTA D'AMBOISE,PROPE PORTAM VULGO DENFER NOMINATAM,
SEU.PETIT-iflOtNTRU6E.
184-9
 AD OPERA

SANCTI AUGUSTINI

HIPPONENSIS EPISCOPI

SUPPLEMENTUM

COMPX.ECTEN9

CELEBERRIMAS CRITICORUM ET DEFENSORUM SANCTI DOCTORIS

IN EJUS OPERA DISQUISITIONES,

IPSIUS
NECNON

SANCTI AUGUSTINI OPUSCULA

A VAUIISANECDOTORUM NEMPE AMADUTIO,MAIO, MINGARELLI,

COLLECTORIBUS,
FONTANI,E TENEBRISERUTA.

ACCEDIT

VARIANTIUM LECTIONUM

IN SANCTI PATRIS SERMONESSIVE GENUINOSSIVE SUPPOSITITIOS,

NOVISSIMACOLLECTIO QUAME VARIIS MANUSCRIPTISERUERUNTD0CT1SStMii?- ^'lQ\

21.=23. Qatllau ct 85. 6ainf«g)t>c*. ']

TOMUS UNICUS
OHNIBUS
AUGUSTINIAN/E
DOCTRINjjSTUDIOSIS IMO NECESSARIUS,
DESIDERABILIS, QUACUMQUEET QUANTUMVIS
COMMENDANDAOPERUM
EJUSEDICIONE
FRUANTOR:NULLA,INTERNUMERO
PROPEMODUM
INFINITAS
QVM
ABORTUTWOGRAPMJE RARISSIMA
PRODIEKUNT, MONUMENTA
PRETIOSI3SIMAQUE CONTINENTE
QUjENOSPllIMUM,
NESCILICET
ISIMORTALE
S. PATRIS
mDlFICIUM
CnRONIDE
LITTERATORUM
VOTIS
EXOPTATA
DIUTIUS
CAR-E/.T,
COLLIGERE
SUSCEPIMUS.

VENIT SEPTEM FBANCIS GAMiIGIS.

PARISIIS, VENIT APUD EDITOREM,

LNVIA DrCTA D'AMBOISE PROPE PORTAM VULGO DENFER NOMINATAM,
SEUPETIT-MONTROUGE.
•1849,
 ELENCHUS AUCTORUM

QUORUM OPERA IN HOG TOMO XLVII CONTINENTUU,

PHEREPONUS SIVECLERICUS
Variorum exercilalioncs in S. Auguslini opera col. 197

NORISIUS
Viodicise Au«ustin:anfE. 571
MERLIN,
Tractalus tres Gallice adornali in defensionem S. Auguslini. 883

FONTANI.
Collectio qualuor opusculorum S. Auguslini antehac anecdotorum. 1113

MAI.
Colleclio quatuor sermouum quos ipse primus e lenebris eruit. 1139

A. B. CAILLAU £T SAINT-YVES.
Variantes lectiones operum S. Auguslini ab ipsis ex variis codicibus colleclse. 1151

£x lypisMfCNE,au Petil-Munlvouge.
 SUPPLEMENTUM

AD OPERA

S. AUR. AUGUSTINL

HIPPONENSIS EPISCOPI.

IXOTITIA LITTERARIA

1N VITA, SCRIPTISET EDITIONIBUSOPERUMS. AUGUSTINI.

(SchoenemanniBibliolh. Lipsiae 1794. )

CA.PUTPRIMUM. A eloquenlioe, qua sola lunc hominibus mediocri loco

nalis ad gloriam et opes aul in foro aul in acade-
Vila S. Augustini.
miis consequendas palebat via, studium excoleret;
Nalus est Tagastae, obscuro Africaeoppido, in mo quem in finem, ut ipse narrat, paler gloriae cupidus
dilerranea Numidise parle, haud procul a Madaurii plus sumptuum, quam domesticse paterentur facul-
et Hippone Regio silo, idibus Novembris anm tales, ei suppeditabal. lbi lum iiebat, ut, eum ali-
CCCLIV,i. e. treceniesimo quinquagesimo quarlo quantisper et urbis et commilitouum exemplis pelle-
pareniibus honestis de Curialium, seu eorum qu ctus et suapte natura proclivi!1, nec angustias fortu-
munia publica procurabant in municipiis, numero. narum sentiens, dissoluliori vitse sese dedisset, an-
ul iradil Possidius. Pater erat Patricius, mediocr num vix decimum oclavum natus Adeodatum filium
fortuna, sed liberali et propenso in omnes animo ex concubina susciperet, qnem puerum frugi et acris
simul tamen iracundus et ferox, ut ipsum pinxit Au- ingenii non semel iu scriptis suis laudat et immalura
gustinus(o); fldem Ctiristianam sub finem viioede- morte in ipso adolesceniiaeflore sibi ereptum doluit.
mum amplexus; mater Monica, clarissimum intei Sed antequam ei hic puer natus esset, patre orbalus
Chrisiianos nomen, quoeliberos suos ab incunabulii esl, nec tamen magnam inde studiorum suorum
slalim religionis Christianae sensu et amore imbuit, B jacturaiu fecit, siquidem et mater quibuscumque
De iiifanlb sua, prima educatione, et institutionc posset modis necessaria ei prospexit, et Romaniani
deinde puerilis aetatis ipse plura relulil in Confessio- cujusdam, quem idcirco enixe proedicat, liberalitas
nibus, quam ad sequenlia vitoe ejus aela illuslranda effecit, neei quidquam non solum ad necessitatem,
opus erat et conducibile. Yividum fuit scilicet aui sed et jucundilalem vitaedeesset. Circa id tempus
fervidum poiius pueri et adolescenlis ingenium, par- agebat vero oetatis annum undevigesimum, ad sa-
tim a sanguine parenlis, parlim cceli naiura. Jam pienlioe seu piiilosophioe cognitionem se applicuit,
paier liberos suos, ut ex variis elucet, quae memo- incitatus s.ubilo libro Ciceronis, qui Ilortensius erat
riae de eo Augustinus prodidit, medullitus amabat ei inscriptus et ad sapienliam amplectendam borlaba-
in sinu gaudebatde quibuscumque aut ingenii aul tur; quoe cogitatio sic totum eum cepit et ad lem-
corporis quas exserereul viribus; maler pia sane nec pus tenuit, ut, sepositisextemplo oratoriis exereita-
minus prudens, plurimum tamen indulsit appelitui lionibus,omnesspesrationumsuarum, quae non cum
filii, qui, si slrenue Htteras disceret, satis bene cdu- illa coojungi posse, et exeaquasi nasci videreiitur,
cari videbatur. Hinc semina ingeniium viliorum si- abjiceret el fastidiret; tametsi deliberabuudus ad-
mul cum setale maturescenle succreverant, quse si huc velut inter anfractus et confragosa haereret, qua-
non ipsum penitus perdidissent, videbantur tamen a C lis via sibi ingredienda esset. Ex una parte interioie
flde cbristiana abstrabere et plane reddere alienum. quadam mentis agitatione, quam religionis aliquis
Postquam Madauris aliquamdiu Lalinis imprimis Ih- sensus ex prima pueritiae perceplione residuus leti-
leris et oraloriaj artis elementis vaeasset, nam Qrx- git et quasi afflavit, ad Christianam doctrinam fere-
carum litlerarum tum eum taedebat et poste.i non- batur, exallera parte variae ac multiplices veterura
nisi leviter eas attigit: Carthaginem missus e^t, nt Graecorum et Romanorum sapientium scholae eum

(fl) Conf. ]. ix, n. 9el 19.

PATROL. XLVII 1
|i SLJPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINL 12
inviiabai.t. Sed eum scmel inter bacc Scripturas sa- A Symmacho peliissent, ul sibi rlieloricoc magistrum
cras legere ccepisset, tantum subito eum cepit humi- provideret, Augustinus banc provinciam ambivit et
lis earum et vilis, ut ipsi, Tullianam dignitatem diclione proposila pro!balus Meiiolanum ab eo mis-
spiranti, videbalur, diciionis loedium,ut non magis sus est anno circiier 384-.
declmasse quam refugisse hanc semiiam dici possit. Iftc vero Iocus fuit, unde toliiis vitre ejus conver-
Tradidit ergo se alteris, non tamen magislri alicu- sio et commutatio origiuem duxit. Nam cum Am-
jus inslituiioni confidens sed suopte studio. Arri^ brosii urbis illius episcopi serniones, quos statis
puit primum Aristoteiis Categorias, quas a rhelore diebus ad populum habere solebal^ nulla qnidem ab
Carthaginensi magistro suo mirifice comniendari iuitio alia de causa, quain -ob eloquii suavitatem,
audieral, easque solus non solum legil, sed percepit frequeniasset, sensim cum verbis res ipsae animum
etiain, ut cx scrmoiiibus cum iis, qui ensdem in ejus penelrarunt, el prirnum quidera Manichaeorum
schola cum voce, tum liguris in pulvere depictis di- doginata, qu;e diu quidem falsi convincere optabat,
diccrant, institulis expertus esl. Ab eo temporc pa- cnncusserunt; mox ubi ipse landem omnibus inge-
riter omnes liberalium artium libros per se ipsumi nii animique viribus obniti coepissel, funditus ever-
logit, et intellexit quoscumque legere poteral, et'. terunt. Fuit sub recenlem hanc de lneresi sua inve-
quidquidde ane loquendi et disserendi, quidquid de: B 13 lerala victoriam, cum mater cjus, quc a prima (ilii
diinensionibus figurarum et de nmsiciselde numei is, in Ilaliam transfretatione consolari non potuisset,
sine magna difliculiate et nullo hominum tradente. Mediolanum accederel; quani mirifica de novo re-
Per hanc ipsam de sapientia consequenda sollicilu- rum stalu Isctitia cepil. Sed elsi illam quidem bae-
dinem incidit in Manichoeos, quos postea, eumi resin exuisset et catholicoe fidei redditus videretur,
probe illos cognovisset, apte vocat homines superbe'. iucerlus tamen, quem vilae et studiorum cursum in
deliranles, carnales cl loquaces. Nam cum nescio> poslerum teneret, dubiorum aculeis et consiliorum
quam rcconditam cl abslrusam assectatoribus suisi celeri flucluaiione vexatus ac jactatus est. Animum
iiiitiandis pollicerenlur s.ipientiam : nugas et vana> niodo hnic, modo illi adjicil; quoe m«do coepissct,
acumina venditabant, et sobrielatem castilatemque5 medio opere rursus dimisit et in aliis viam vix in-
in ore gercnles ritain omni nequitiarum et lurpitu- pressus snbslitil.Eral vero nullus tum non solum in
dinis genere commaculabant. Quaequamquam Au- rehus suis, sed et in alienis easus lani lorluilus, quin
gusiini perspicacem animum fugere non poterant,> nova aliqua sollicitudine animum ejus maceraret
non impedire tamen poluerunt, quominus per no- aut novo aliquo proposito accenderel. Non parura
vcm integros annos, ingenli matris dolore, eos se-- eliam aluil et auxit lianc animi concilationem el ex
ipsum in consortio eorum i "t erebro sensuum impul^u et affectuum vehementia
queretur. Quare quod
reiinuil, nihil pene aliud fuisse videtur, quam spess coiifliciimm Platonicoruin lectio, cui plurimuni lem-
juctinda, fore, ut, superalis audiloris aliisque di- pus tribuebat. Addidit liis Pauli epistolas, quarum
scenlium docenliumque gradibus, ad myslcris lan- obscorior sensus cum gravitateconjunctus facilein-
iletn penelraret. Ducuit interea lemporis primumi lelligi potest, quanlopcre animum inter melus et
Tagastae, quo ad tempus se contuleral, graminati- terrores «mnisque generis pliantasmnla suspeusum
cam, et postquam inde Carlhaginem rcdiisscl, ibi>i perceliere debuerit. His accedebant quotidianse con-
rheloricam prolessus est. Scripsittum quoque, annoo labulationes cum Alypio et Nebridio fainiliaribns,
Ttatis vicesimo scxto aul seplimo, primos likross quoriim hicCarthagine Mediolanumnullam aliam ob
suos de Apto el Pulchro. scd qui jam tum, cum Con- causnrn sc conlulcrat, quam ut ip*i adhx-rere pos-
iessiones scriberet, intcrciderant. Inter hoec accidit,, sct, ille diu nociuque consilia de vitae communione
ul amici quidam ejus qui Romani proficiscendi li el perpelua invicem societale instituenda agitabai.
consiliiim ceperant, ipsi quoque, et honoris majoriss Adde matris nullo non tempore quiescentem sollici-
etampliorisemolumeiiti in ea urbe, quoe lilierarumn tudinem, gemilus et preces, quas indefessa cum iu
studia proemiis uberriniis aleret el ubi juvenes ma-i- jv , lemplis, lumdomi, pro filii salue ad Dcumeffnnde-
gislrorum subsellia frequentanles morum modestiaa ret, et quae Augustinum latere minime poterani,
et stucliorum quodam ordine longe a ferocia Cariha- immo et ipsius cum eo conversntioriis pnrtem pluri-
ginensiura abhorrerent, osteniatione, ut yeciini itcrr inam effiiiebant; itemijue Ambro.iii monita et co-
faceret persuaderent. Vix antem e malris aniplexi- i- hortntiones aui ainicas reprchensiones : et intelli-
bus aile quadam se extnrsil, cl cum landcm Ro- i- ges, paucos fuiuros fuisse, qiios laniae animi per-
inam appulisset, gravi morbo, qui morii propin- lurbationes non fregissent et penitus oppressissent.
quuiii fecit, iniplicntus csl, cx quosimul ac paulispcrr Aliter lamcn Augustino pro ingenii felicitate ei
convaluisset, scliolas aperil et discipulos longe qui- ignea imaginationis ejin nalura accidil. Nam cnni
dein a Carthnginensium liccntia alienos sensil; sed d ipse et Alypins a Pontitinno quodam, Afro genere,
.quOdiidejn pessiiiie audirent ob lurpitudiucin, quaa in palalio Valenliniani Mcdiolani militanie, vilam
-in fraudem niagidii, cui mercedem debereni, qunsi >i S. Anlonii enarrnri audiissct, tanius ex ea audiiione
:conspirarent, cumque, ulii aliquamdiu and!issent,',, omnia mcntis scnsa ct ideas superavii pectoris lu-
-deserercnl et ad aliiim trausiriT.l; et h;cc sprevit. miillus ct exa-stuans afleclus, ut excluso omni re-
Posteaquam igiiur M"di;i!ai:cnses n protfectn urbiss ruin exlernarum impu'Sii, ccclum vilul cogilatione
 « NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGISTINUM. U
duos jam presbyter addidil) alligit quaestionem dt
pcteret, et numen ipsnm quasi inlercedere huic fre- A
miiui cogeret. Nam subito diviuitus, nt ipsi videba- graiia Dei, qua suos eleclos sic prmdeslinassel, ul eo
lur, audita voce, omnis liic furor resedil et leniori- rum, qui jam in eis ulerentur libero arbitrio, ipse eliam
bus de vitoe ratione conformanda deliberationibus prceparet voluntates, quouiam id solum quaeslioni»
. I.icum feeit. erat, unde malum ; non unde redeatur ad pristinum
Piimum igilur (accidit vero a. 586) omnibus ler- vel ad majas vervenialur bonum (b). Al saepe poslea '
rrslribus curis valedicere slaluit, refiigit consilium a Pelagianis ad hos ipsos libros, quasi eorum catt-
quod ipsi sederal nnvissinium, uxoris ducendne,glo- sam in iiscgissei, provocatum est, necparum ipsum
rioe itens ex lilleris capiendae faslidium subiit, el in- sollicitum babuilin Relractationum libris, ut eorum
secutis mox vindemialibus feriis magisterio suo sese quaetunc disputasset, cum serioribus opinionibus snis
abdicavit; atque sic gravissimis muneris et cupidita- nexum et quasi cognalioncm oslenderet. Ronia di-
luiii vinculis exsiilulus, in rus (villam Cassiacum) gressus mense Augusto vel Septembre anni 5S8.
conces-U, el in mairisamicorumqiiecongressionibus Africam exeunte hieme appulit et per Cartbagincin
de quacstionibus ulilibus nec raro subiilibus «lium Tagastam petiit, ubi.ruri, id est, agris paternis, qui
sanctum et Deo totum dicatumexegit. Varia, quaeex hocreditario jure ipsi obtigerant (c), vivere consiituit;
illius cum amicis colloquiis per idem spalium enata IB ae transegit ibi fere triennium procul ab omuibus
et ab eo ediia sunt opuscula, facile ex temporis qtiam saeculi curis, meditationibus et exercitiis sacris va-
singiilain rccensu prxfemnt nota cognosci possunt. cans, ac nihil pene a monacho differens. Assumpse-
Ex lioc recessu landem Mcdiolanum rediit, utsacrum ral vero ad idem vitse inslitulum , quod ipsum , vel
baptismuin per Ambrosium susciperet; quod coniigit locum ubi degebant, mouasterium appellnt (d), aini-
in Paschalis pervigilio, no: le ante 25 aprilem a. cos quosdam , quorum numerum augeri haud oegre
587. Paulo post ipsi et amiuis Alypio et Evodio, Ta- patiebatur. Interim et scriptorum suorum, quaeiden-
gasiensi eodem, cum simul Deoservire unaque habi- lidem sat grandibus voluminibus emisit, el hujus
tnre proposuissent, eorumque omnium curam Mo- spccios:c vitse fama usquequaque adeo percrebuerat,
nica, perjnde ac si singulorum parens cxstitisset, ut et sccessus ejus resonaret, el ipse ea loca, quibus
gercret, in Africam remeare ibique locuin vitaesuaei episcopus deesset, accedere caverei, meluens, ne,
institulo aptum quaerere placuit. Cuin eo erat Navi- si qui agnoscerent, invitus ad episcopatum iraherelnr.
gius frater et Adeodalus fiiius-: sed cum ad 0=liai Tanlo magis improvisum ei accidit, quod, cum
Tiberina pervenissel, mater optima subilo morboi amici cujusdam gratia, quem Deo se lurrari posse
correpla (paucis ut Benediclini supputanl diebusi putabat, ut secum in monasterio esset, sub finem
ante idus Novembres a. 587) decessil. Dolorem ex G C anni 591 Hipponem Itegium , securus, quia episco-
ejus obilu sibi inflicluro verissimis verbis expressil,, pum locus haberet, adiisset, ibique Valerii interesset
dum quasi dilaniatam sibi vitam, qum una (acta fueril[ concionibus, subilo ad moniluni illitis de ordinandi
exsuaet illius diceret (a). Jam vero hac lam dulcii presbyteri necessilale, magno cum luiniiltu et c|a-
itmcris comite orbatus , dilato ad tempus in Africami more omnium raperelur et qunnlumvis repugnaret,
reditu, Koir.nmdiveriitur. Ubi cum antea cum Ma- crearetur presbyler. Ferunt lunc quosdam, cum la-
nicbaeis familiaiissime vixisset, iidemque inter-- crymas eum effundere vidissent, suspicatos, eas pce-
ceplam discessu ejus consueludinem revocare cupe- nitentise deberi, quod non conlinuo episcopus faclus
rent, ille vero refugerel iisque errores suos et pravi- esset, studuisse consolari suggerendo, presbyterium
latem vilae serio exprobiaret, post varias ab initio> quidem infra dignitatem ejus esse , proxime lamen
velitatioues, tandem in apertum illud adversus eos3 ad episcopatum accedere. At alia et dignior ipsi erat
cunctos ac singulos bellum prorupit, quod sine uliai lacrymarum causa, ut non semel in scriptis suis pro-
virium et animi relaxalione ad obitum usque acer-- fessus est. Quippe longe augustior el gravior ipsi
rime yoce et scriptis gessit. Scripsit itaque , Romae e quam vulgo plerisque eam ambientibus omnis hoec
constitulus, sine intercapedine libros, quorum famai sacrorum ofliciorum provincia videliatur,- et mefue-
mox omnem Africain est pervagaia, de MoribusEccle-- D bat, ne lantum non in se prxsidii haberet, quam ad
si«?calholicmet de Moribus Maniclimorum, in quibuss eam rite obeundam opus esset. Qnaproptcr ctinm id
jaclantiam eorum de falsa et fallaci sua coniiiienliaa temporis, qttod interesset ab ordinntjone sua ad Pa-
reprimere studuit; ibidemque opus de Libero arbi-;. scliatis feslum a. 592, dari sibi ad proeparandum
trio contra dispulationes eortun de origine mali, optavit, et cum impetrasset, in solitudinem se recepit.
quod illi ab immuiabili quadam et Dep coailerna na- Igiturmuneris iilius priinordia es hoc demum lemporo
tura deducebant, ipse ex libero volunlalis arbiliio0 juste repeti posse videntur. Prima antem ipsius cura
dcrivabal, inchoavit. Nondum antem in his libriss fuit, ut Hippone quoque monasierium instiluerel, iu
(quoruin primum tantum Romaeconscripsit, reliquos is quo vota ejus adjuvit .Valerius, Jiorlo Ecclesioe Hip-

(a) Confess.,!. IX, c. 12, n. 50.
(b) Retract., 1. i. cap. 9, § 2.
(c) Possidius in Vita Augustini, c. 5, narral eum
agros suos, simul ac Tagastam rediissei, vendidisse
et prctium distribuissc panperibus. Quod sisvere ab
illo prodiiiun fuii, necesse esl, eum vel in alienaiis
aut alienis plane degisse, aut sallem parleni de stiis
retinuise.
(d) Sermo355,c. I, n. 2.
15 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 16
ponensisad hnmvusum.ei concesso. Aliam deinde et. A presbyleri celebritas, nec ipsos episcopos puderet
proeclaram<IeEcclesia bene merendi elsimul nomen ejus consilia et vota exsequi , nulla tamen erat
suum iilustrandi occasionem nactus est per eumdem auctoritas ejus legibus ecclesiasticis confirmata, cir-
Valerium , eo quod ipsi coram se coneionaiidi po- cumscriptaque agendi liceutia alieno arbitrio.. Ex
tesiatem faceret. Quod quidem aiitehac a presbyte- quo vero semel ad regendam Ecclesiam Hipponen-
risfieriinsolitum in EcclesiisLatinis, mox ubi prae- scm evectus est, ex ejus nutu atqne ordinatione non
ivisset Valerius, Groecus nalione scilicet et Laiini solum Valerius coepiscopus, sed Aurelius eliam
sermonis usulardior, plurCs per Africam episcopi Carthaginensis episcopus el totius Africae primas,
imitati sunt, Nec vero desiit inter hoec e.t csetera lotnque cum eo Ecclesia Africana, quin immo trans-
muneris avocamenla scriptis insigniora fidei capita marinse Ecclesiae per tolum Occidentem , pluriuine-
aui illustrare ei apud suos corroborare, aut contra que in Orienlis .parlibus pependerunt.
aliter ac prave sentientes aslruere el defendere; as- Nostrum quidem in pnesenii non est omniuni
tiiduum insuper ipsi cum amicis lam propinquis loco, ejtis factorum gestorumque historiam contexere,
quam remotissimis permullis, fuit commercium. quippe quae cum universa lemporum illorum ac
Tanta vero fuit hujus presbyleri apud omnes etiam evenluumserie tam arcie cohaerenl, utsine accurala
Africse episcopos citra invidiam existimalio, ul B istorum enarratione parum concinne fieri possit,
summa dignilate inter eos viri, veluti Aureiius, con- nec, si locus minus essel alienus, nostram operam
silia ejus lubenter admitterent, et cuncli adco in con- post lot summorum virorum diligenliam requirant.
cilio Hipponensi a. 595, sine exemplo corani ipsis de Exspeclabitur vero imagoviri, qualis ab hoc tempore
fide et symbolosermonem facere eum juberent. Qui- fuerit, ex scriplis ejus gesiorumque memoria ex-
bus omnibus de causis haudquaquam sane inanibus pressa, in qua, si minus acnte viderim, qui colornm
nieiuens Valerius, ne, sicubi episcopus deesset, ad ddectus esset habendus, id reprehendi non aegre
Ecclesiam illam regendam subilo evocaretur, petiit patiar. Ac primum quidem huc facit vitae privatse
ab Aurelio Canhaginis episcopo toliusque Africoe ejus consideralio. Natnra vchemens erat, facileque
.primati, utsibi licereteum coilegam et coepiscopttm se.isibus commovebaluri ita ut quaecumqueobjice-
suum facere. Quod ubi impetrasset, mox clero et po- rentur, subilo compleclereiur, modumque non raro
pulo suo pluribtisque episcopis praesentibus signifi- iiv fruendo excederet. Exerciliis ergo quotidianis
cavit et magno cum omnium consensu a Megalio huic animi morbo ac imbeciilitati niederi instituerat,
episcopo Calamensi Numidiaeprimati, cujus lioe par- uempe contemplatione sui iptius ac invesiigntione
les erant, poslulavit, ut episcopum ordinaret. Inler- vitiorum, prece p.orro continua et Uudio amorem
cedehat quidem ejus ordinationi, criminis nescio cu- C Dei inse angendi. Ac lioc postremum quidem potis-
jus eum insimulans Megalius; sed ubi falsum illud simum fuit prsesidium, quo contra cupiditatmn im-
.esse, in hoc ipso litigio cognovisset, pcenituil eum petus ac insidias uti soleret. Nimirum ut celeres
calumniseynec diulius in ordinationem ejus consen- istos sensuum molus et crebras vibrationes aut siste-
sum coliibuit. Sed et ipse Augustinus- reluclabatur rel aul saltem prsepediret, alio converlere opns ha-
el non nisi prolaiis variis, non Africanis modo, scd biiit iuterna quadam contentione animique ad subli-
iransmarinis exernplis, quoe ab Ecclesioe consuetu- miores cogitationes evectione aut potius raptu, quo
dine non abhorrere' probarent, ui vivente adhtie plurimum omni lempore ac in omni conlemplatioiiis
.piscopo alius eidem Ecclesiae proeficerelur, vinci geriere homines vividi Jngenii potuisse comperiuin
potuii., Apte hoc loco ad ingenium hominis decla- esl. Nec vero isle nisus infirmioris erat cerehri, aut
randum de recusatione ejus excidit Renedictinis : menlem ejus de statu delurbabat, sed utebatur eliam
Non minor erat ejus modestia et religio, quam tot il- in his ratiocinatione quadam ipsi propria et velut ex
lustrfitmvirorum, qui mlate illa, v>lepiscopalumsusci- perfecta cognitione *t propiori aspectu inflammari
perent, sicuti scribii (a), tenebanlur invili, perduceban- videbalur. Hinc querebalur apud se de lassiludine
tur, includebantur, cuslodiebantur, patiebanlur tanta sua, quae impediret, quominus Deum, prout vellet,
rj
quce nolebant, donec eis adesset volunlas suscipiendi amaret. Metuens scilicel corporis imaginem in Deo
operis boni. Conligil ordinalio ejus exeunte anno sensu lamen amplecli cupiebat, quae so-
595 aut sub initium sequeniis. In banc ycro lam concipere,
lius ihlelleclus erant. Nam pulcbritudinein et dulce-
insignem dignilatem ipse tantum de suo ira.nsfudit
honorem alque clariludinem , ut nullum en illusirio- dinem Dei laudat el in amplexus ejus viiam suam
rem episcopum Ecclesia Latina noverit. Nam eUi currcre dicii et cum illo quasi amico el familiari
jam anle susceplum episcopaium sumnia esset blando sermone, col!oquebatur(6).Nec tanienemen-
(a) Ipsius verba in ep. ad Donalum 175, n. 5. sed et in me ipso, et omnis mihi cnpia quaeDeus non
\b) Confess. 1. xiu, c. 8, n. 9 : i Da niihi te, Deus est.egesias. esl! >Ibid. lib. eod. cap. 29, et sq. Dn.:
nieus, redde te mihi: te enim amo, et si parum est, « Et atlendi ut invenirem, ulrum septies vel octics
ainemvalidius. Nqn possum inetiri, ntsciam, quan- videris, quia bona sunt opera iua, cum tibi plncue-
tum desii milii amoris nd_id quod snt eit, ut currnt rupt: et in lua visione fion inveni lempora, perquae
vita mea in amplexus iuos, nec averiatur donec intelligerem, quod loties videris, quae fecisti. El
abscondatur in nbscondito vultus lui. Iloc tanium dixi, 0 Domine, nbrin.bisla scriplura tua vcra cst,
*ciof quia male est prauer le, non solum cxira mc, quoniam lu verax el verilas edidisti eani? Cur er^o
 17 NOTITIA LITTERARIAIN S. AUGUSTINUM. iii
dare inter ea cessavit, qnotquot in se deprehendereibt A bus, vel de moribus, vel denique, quod freqticntis-
Yitia, sedila, ul non sibi illud arrogaret, sed Deunn sime fieri solebat, de locis biblicis ipsum consulta-
ipsum operari in se pularet, quo magis eum in diei •s bant. Ut nihil de iis dicam, qui more jam pridem in
Vicissira amore complecterelur; indeqiie enata illaa Ecclesiis inoleto in causis litigiosis, anlequain in
de operatione Dei in homine seu gratia divina effec-!- jure desuper contenderent, arbilrium episcopi dc-
Irice opinio, quae plurimum per tolam viiam ejuss poscere solebanl; cujusmodi inlerpellaliones non
dominata est. Caelerumeral affabilis elblandus , el:t exiguoipsi temporisimpendioconstabant.Quaestiones
tam singulis, quam loti Eeclcsiaesuac, bene cupiebat. aulem illae, quas diximus crebro ad eum deferri so-
Mores emendare haud postrema ejus eiat cura, ett lilas, ex momentis fere levibus erant repelitoe et ab
. nihil fucalae tribuens religioni, bene discernebat,, inani et frivola Africanorum sedulitate profectse, de
quae ex recto animi proposito, quaeve ex momen- quibus vere siquid umquam Erasmus pronuntiavit:
tanea commotione aut levitate aliqua proficisceren- Uberiores fiuctus nobisdedisset illud ingenium, si in
tur : id quod tot ejus seu ad amicos, seu alios quos- ltalia GalUavevel nasci, vel vivere conligisset. Rudis
cumque, consilia, moniia atque cohortationes perr erat Africa, voluptalumavida, sludiorum inimica,cu-
epistolas communicata dcclarant. Nec vero discipli- riosarumrerum appetens. Vnde frequenterillum exer-
nam Ecclesioeseveris legibus exercebat, el parcissi- B cenl quwslionibusfrivolis, nec multum facienlibusad
. mus erat in puniendo. ldem nec avarus in augendoi pielatem : et ad sum gentis affectussmpecogitur atlem-
Ecclesise patrimonio, quippe qui hoereditates non perare calamum. Verum tali excolendosenticeto tali
appeteret, quasdam vero sibi oblatas recusaret et. opus erat agricola. Quamquam digniora leclu scriptu-
redderet; quam ob rem a nonnullis etiam reprehen- rus eral, si vel ad Romanorum aut Grmcorumjudicia
debalur, quod minus Ecclesiae bonis prospiceret. se composuissel,vel minus indulsisset simpliciumint-
Sed vitae solitariae ut anlea cupidissimus, cum per perilim. Sed Chrisliana charitas prius habet prodesse
episcopi negotia ei officia humanitatis, quaeipsi no- quamplurimis,quam probari prmcipuis,fratcrnm salti-
Tum munus erga hospites injungebat, seqtii illam tis,quamsum glorimsitientior. Quosdam aulem;prm-
minirne posset, novum monasterium in ipsa episco- cipue mulierculaspia qumdam habebat ambilio, pul-
pali domo constiluit, unde juniores alumnos ad mi- chrum esse ducentes,qualecumquescriptutn impeirasse
nisteria ecclesiastica subinde provebere solebat. Ac ab episcopo. l\a faclum est, ut dttm vir pius omnium
sanemuliifariarumrerumadministratiocumepiscopi votis obsequilur, minus alicubi salisfacial leclori fasli-
talis loci munere in Africa erat conjuncta, in quibus dioso (b). Enimveronon inter Africam solum haecin-
tamen omnibus expediendis ita se gessil, ul num- sania erat domestica; sed in Iialia eiiam aliisquc Oc-
qnam florentiorem EcclesiseAfricanaeslatum fuisse C I cidentis provinciis erant, qui omnes ab eo veluti
exisliment, quam cum ille summsererum non loci oraculo quodam quaestiones solvi alqne explicari
jure, sed per summam auclorilaiem prseesset. Nam posse putarent, quibus non litteris solum, sed inle-
et concionabatur non solum stalis diebus absque in- gris voluminibus saeperespondere opus habuit, dum
termissione, sed et alias creberrime ct numquam nemini non satisfacere non magis per summam cha-
sine ingenti bominum confluxuet studio. Ipse autem ritalem, quam laudis ac honoris causa, cujus quideni
summo ardore accontentione ad fatigationemusque ad fmem vitaeappetentissimus mansit, cuperet. Pu-
id ngebat, ut verba sua in animos penetrarenl, au- blica deinde Ecclesioccura saepe eum ad concilia et
dientes percellerent, commoverenl.incenderent (n). synodos vocabat, in quibus pariim de disciplina
Proeterearespondebat quotidie iis, quivel prsesentes, atque moderatione Ecclesiae in uuiversum tuenda
vel de privatis rebus, vel de Ecclesiseel fideiralioni- reparandave, aut de singulis consueludinibus dis-
tu mibi dicis, non esse in tua visione tempora; et ut, qui meaudit, inielligat: etsentio, me non ita
isla scriplura tua mihi dicit per singulos dies, ea quae loqui, ut boc elficiam ; maxime, quia ille inlellectiis
vidisti tevidisse bona sunt? Ei cum ea numerarem, quasi rapida coruscatione proluudit aniimim : illa
inveni quoties? Ad haec lu dicis mihi, quoniam tu autem locuiio larda et longa est, longcque dissinii-
cs Deus meus, et dicis voce forti in aure interiore lis; et dum isla volviiur, jnm se illa in secreta sua
servo tuo perrumpens meam surditatem, et clamans: coudidit; lamen quia vestigia quoedam miro modo
0 homo, nempe quod Scriptura mea dicit, ego dieo. I0 impressit memorioe, perdurant illa cum syllabarum
Et lamen illa temporaliter dicit, Verbo autem meo morulis; atque ex iisdcm vesiigiis sonantia signa
tempus non accidit, quia cequalimecum aeterniiate peragimus. Nos atilem plerumquein auditoris ulilita-
consistit. Sic ea, quse vos per spiritum rneum vide- lem vehemenlerardentes, italoqui volumus, quernad-
lis, ego video; sicut ea, quaevos per spiritum meum modum turic intelligimus, cnmperipsam intentionem
dicitis, ego dico. Alque ita cum vos temporaliier loqui non possumus. Etquia non succedit, angimur,
eas videatis, non ego lemporaliter ea video. Et au- et velut frustra operam insumamtts, taediomarcesci-
divi, DomineDeus meus, et elinxisiillam dulcedinis mus; atque ex isto laedio languidior fil idem sermo
ex tua veritate. » et hebetior, quam erat unile perduxit taedium. Sed
(a) Digna suut quseapluribus ac vulgo mihi smpe indicat eorum sludium, qui me audire cu- -.
solet legantur. exverbaejus,
libro de caiechizandis rudibus piunt, non ila frigidum esse eloquiummeum, ut vide-
cap. 2, n. 5 : t Mihi prope semper sermo meus lur mihi; eteos inde aliquid ulile capere, ex eorumde-
disphcet. Meliorisenim avidus sum, quo socpefruor leclaiione cognnsco;mecnmque ago sedulo, ut liuic
interius, antequam eum explicare verbis sonaniibus exhibendo minislerio non desim, in quo illos video
coepero: quod ubi minus, quani mihi nolus est, evol- bene accipere quod exhibetur. >
ero, confistor linguam meam cordi meo non po- (b) In praefationeepistolis praemfssa,qux cst in
uisse safficere. Totum enim qttod inlelligo, vo!o, lomo II Opp. stalim in aversa tituli pagina.
*«j SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINl. > 50
•ceptabatur, aut de viia el moribus clcricorum sin- A A diffidenlia ne quidem unquam rescribere volueruht:
gulorum judicium fiebat, aut denique pro doctrina sed irati furiosa loquebaniur, atque seductor&n et
confirmanda cuslodiendaque consilia snlutaria agila- deceptorem aniraarum Augustinum esse, et privatim
banlur, ac haerelicorum ac schismaticorum dogmata el publice condamabanl; et ut lupum occidendum
arlesque damnabantur et impugnabantur. Interfuit esse in defensionem gregis sui, dicebant et tracta-
igilur conciliis, de quibus quidem exploratum est, banl; omniaque peccala a Deo indubilanler esse cre-
Carthaginiensibus , quarto a. 598, quinto eodem dendum posse dirnitti iis qui hoc facere ac perficere
anno, sexto el septimo a. 419 in causa appellationum potuissent, nec Deum timentes, nec homines eru-
liabitis; Africano tertio a. 401, et quario a. 407 ; bescentes. Et ut eorum causnediffidenlia eunctis in-
Collalioni adversus Donatislas a. 411 ; Cirlensi con- notesceret, elaboravit: et publicis gestis conventi,
ira eosdem a. 412, et Milevitano contra Pelagianos non sunt ausi conferre. Habebant etiam iidem Dona-
a. 418. Atque ul nulla barum synodorum acta cla- lislae per suas pene omnes Ecclesias inauditiim ho-
riora sunt, quam quse ad hacresium impugnationem minum genus perversum ac violentum, velut sub
spectaiunt, ita Augustini quoque nulla vel in iisdeiu, professione conlinentium ambulantes, qui Circum-
vel suopte consilio gesta illustriora sunt, quam ad- celliones dicebantur. Et erant in ingenti numero et
versus snae seiatis haereticos. B lurbis per omnes pene Africanas regiones constituti.
Hic Schoenemannus,sumseclmindoli nimium indul- Qui malis imbuti docloribus, audacia superba et te-
gens, *S. Augustini contra hmresimnobilissimosago- meritate illicita, nec siiis, nec alienis aliquando par-
nestanta invidia prosequilur ut minus hisloricumquam cebant, conlra jus fasque in causis interdicenles lio-
sycophanlamagere videatur. Qum igilur illius Nolitim minibus: et nisi obedissent-, damnis gravissimis et
supereranl, noslrisque fuerant nimis fidenler inserla caedibusafficiebant, armali diversis telis, baccbantes
columnis,succidimus, alque ex Possidio, charta medi- per agros villasque, usque ad sanguinis effusionem
cabili adhibila, supptemus, alibi dicla repelere quam accedere non meluentes. Sed dum verbum Dei se-
iiwrelica proferre eliyentes. EDIT. dulo praedicaretur, et cum his qui oderant*pacem ,
<Docebat,inquitPossidius, et prsedicabalille.priva- pacis ralio baberelur, illi loquentem debellabant
tim et publice, in domo et in ecclesia, salutis verbum gratis. El cuin adversus eorum dogma veritas inno-
cum orani iiducia adversus Africanas haereses, naxi- tesceret, qui volebant et poterant, sese inde vel
meque contra Donatistas, Manichaeoset Paganos, li- cripiebant vel subducebant, et paci aique unitati Ec-
bris confeclis, et repentinis sermonibus, ineffabi- clesise cum suis quibus poterant cohserebant. Unde
liter admirantibus Christianis et collaelantibus, et illi sui erroris congregationes minui videntes, atque
lioc .ipsum ubi poterant non tacentibus, sed diffa- C augmentis ' Ecclesiae invidentes, accensi exardesce-
manlibus. Sicque, adjuvanle Domino,levare in Africa bant ira gravissima, et intolerabiles persecutiones
Ecclesia catholica exorsa esl caput, quse mullo tem- unitati Ecclesiee compacti faciebant; ipsisque sacer-
pore illic convalescentibus baereticis, prsccipueque dotibus caiholicis et uiinistris aggressiones diurnas
rebaplizante Donali parte majorem multitudinem atque nocturnas, direptionesque rerum omnium infe-
Afrornm, seducla et oppressa jacebat. Et hos ejus rebant. Nam et mulioS Dei servos caedibusdebilita-
libros sive tractatus mirabili Deigralia procedenles verunt. Aliquibtis eliam calcem cum aceto in oculos
ac proflueutes, instructos rationis copia, atqueauc- miserunt, aliosque occiderunt. Unde etiam suis
toritate sanclarum Scripturariim, ipsi quoque hae- iidem Donatistse rebaptizatores in odium veniebant.
retici concurrenles cum Catbolicis ingenti ardore < Aliquoties vero eiiam vias armati iidemCircum-
audiebant: c"lquisquis, ut voluit, et potiiit, notarios celliones contra famulum Dei Augustinum obsede-
adbibens, eliam ea quae dicebantur excepla des- runt, dum forle iret rogatus ad visitandas, in-
cripsit. struendas et exhorlandas catholicas plebes; quodipse
< Ejus dicta atque excepta, maxime Donatistsein lrequentissime faciebnt. Et aliquando comigit, utilli
eadem Hipponensi vel vicina manentes civilate, ad succenluriaii hactenus perderent caplionem : evenit
suos episcopos deferebant. Quaecum audissent, el. D I enim Dei quidem providentia, sed ducatoris homi-
contra forle aliquid dicerent, aut a suis refelleban- nis erroi e, ut per aliam viam cum snis comitibus,
tur, aut eadem responsa ad sanctum Augustinumi sacerdos quo tendebat venisset, atque per hunc quem
defcrebantur, eisque compertis, patienter ac leniter,, postea cognovit crrorem, inanus impias evasisset. Et
et, ul scriptum est, cum timorc el tremore salutemi cura in omnibus liberatori Deo gratias egisset, omnino
omnium operabatur (Philipp. n, 12) : oslendens,, suo more ilii nec laicis nec clericis pepercerunt,
quam nihil illi refellere voluerint ac valuerint, quam- sicut publica contestantur gesta.
que verum manifeslumque sit quod Ecclesiae Deii c Inter ea silcndum non est, quod ad laudem Dei
lides tenet ac docet. Et haec diebus ac noctibus ab) per illius lam egregii in Ecclesia viri studium domus-
eodem jugiter agebantur. Nam et epistolas privaiass que Dei zelum adversus prsedictosrebaptizatores Do-
ad quosque ejusdem erroris episcopos, eteminentess natistas gestum et perfectum est. Cum forte unus ex
scilicet laicos dedit, raiione reddita admonens atquee iis quos de suo monasterio et clero episcopos Eccle-
exbortans, ut vel ab illa se pravilate corrigerent, , sise propagaveral, ad suam coram pertinentem Cala-
vel certe ad disputationem venirent. At illi causae e mensis Ecclesiaedicecesim visitarel, el quaedidicerat
2i NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. 22
pro pace Ecclesiae conlra illain haeresim pracdicaret, A-A rore frequeniissime dispulans. Et quouiam iidem per-
fact_pmestut medio itinere eorum insidias incurris- versi Sedi aposlolicae per suam ambitionem eaindera
set, et pervasum cum omnibus illi comitantibus, su- perfidiam persuadere conabantur, instantissimeeiiam
blatis animalibus et rebus, iivjuriis et coedeeum gra- conciliis Africanis sanclorum episcoporum gesiura
vissima affecissent. De qua re, ne pacis Ecclesiaeam- est, ut sancto papse Urbis, et prius venerabili Innd-
plius impediretur profectus, defensor Ecclcsiaeinter centio, et postea sancto Zosimo ejus successori per-
leges non siluit. Et praeceptus est Crispinus, qui eis- suaderelur, quam illa secla a fidecalholica et abomi-
dem Donalistis in Calamensi civitate et regione epi- nanda et damnanda fuisset. At illi lantse sedis antis-
scopus fuit, praedicalus scilicet et multi temporis, et tiles, suis diversis temporibus eosdem notantes, atque
doctus ad muktam leneri aurariam publicis legibus a membris Ecclesiae praecidenles, datis litteris et ad
conlra haereticos constitutani. Qui resultans legibus Africanas Occidentis, et ad Orientis partis Ecclesias,
proesentatuscum apud Proconsulem se negaret haere- eos anathemandos et devitandos ab omnibus Calho-
ticum, oborla est necessilas, ut £111recedente Eccle- licis censnernnt. Et tale de illis EcclesiaeDei catho-
siae defensore, a catholico episcopo resisteretiir, licoe prolamm judicium, eliam piissimus imperator
et convinceretur eum esse, quod se fuisse negaveral: Honorius audiens ac sequens, suis eos legibus dam-
quoniam si abeodem dissimularetur, forte catholieus B l natos, inter hserelicos haberi debere constiluit. Unde
episcopus ab ignorantibus haereticus crederetur, nonnulli ex eis ad sanctae matris Ecclesiaegremium,
illo se quod erat negante, atque ita ex hac dissidia in- unde resilierant, redierunt, innotescente et praeva-
firmis scandalum nascerelur. Et memorabili Augu- lescente adversus iilum detestabilem errorem rectaa
stino anlistite omniraodis inslante, ad controversiara fidei veritate.
ambo illi Calamenses episcopi venerunt, et de ipsa di- < Et erat ille memorabilis vir, praecipuum domi-
versa communione lertio conflictum secum egerunt, nici corporis membrum, circa universalis Ecclesiaa
magna populorum christianorum multitudine causae utilitatem sollicitus semper ac pervigil. Et 1111 divini-
exitum, et apud Canhaginem, et per totam Africam tus donatum est, ul de suorum laborum fructu, eiiam '
exspectante : atque ille Grispinus proconsulari et li- jn hac vita gaudere provenisset, prius quidem in Hip-
bellari sententia est pronunliatus haereticus. Pro quo ponensi Ecclesia et regione, cui maxime prsesidebat,
illeapud Cognitorem catholicus episcopus intercessit, uuitate ac pace perfecla; deinde in aliis Africaepar-
ne auraria mulcta exigereiur; et ei est beneficiumiin- tibus, sive per se ipsum, sive per alios, et quos ipse
petratum. Unde cum ingratus ad piissimum Princi- dederat sacerdotes, pnllulasse, et multiplicatam fuisse
pem provocasset, et ab Imperatore relationi debitum DominiEcclesiam pervidens, illosque Manichseos,Do-
est responsum solulum, et conseeulum est praece- C 1 natislas, Pelagianistas, et Paganos ex magna parte
ptum, nullo prorsus loco hsereticos Donatisias esse defecisse, et EcclesiaeDei sociatos esse congaudens :
debere, et eos ad vim legum omnium contra baereii- profectibus quoque et studiis favens erat et exullans
cos latarum ubique teneri debere. Ex quo et Judex, bonorum omnium ; indisciplinationes pie ac sancte
et Officium, et idem Crispinus, quod minime fuerit; tolerans fratrum, ingemiscensque de iniquilatibus
exactus, praecepti sunt denas auri libras tisci juribusi malorum, sive eorum qui intra Ecclesiam, sive eorum
inferre. Sed protinus opera data est per eaiholicosi qui exira Ecclesiam sunt constitmi, dominicis, ul
episcopos, praecipueper sanctaa memoriae Augusli- dixi, lucris semper gaudens, el damnis mcerens.
num, ut illa omnium condemnatio principis dimitte- ( Vesles ejus et calceamenta vel lectualia ex mo-
retur indulgenlia : et Domino adjnvante perfectumi derato et competenti habitu erant, nec nilida ni
est. Qua diligentia et sancto studio magis magisque,, mium, nec abjecta plurimum : quia his plerumque
juvante Ghristo, de die in diem augebalur et mul- vel jSctare se insolenter homines solent, vel abjicere;
tipicabatur pacis unilas, et EcclesiaeDei fralernitas. ex utroque non quae Jesu Christi, sed quse sua sunt
Et id maxime factum est post collaiionem, quse ab> iidem quaerentes : at iste, ul dixi, medium tenebat,
universis episcopis catholicis aptid Carthaginem cumi neque in dexteram, neque in sinistram declinans.
eisdera Donalislarum episcopis posimodum facta est,, D Olera et legumina, etiam carnes aliquando propter
id jubenle gloriosissimo et religiosissimo imperalore2 hospiles, vel quosque infirmiores, semper auleni vi-
Honorio*;propter quod perficiendum etiam a suo la- num habebat, quia noverat, el docebat, ut Apostolus
tere tribunum et notarium Marcellinum ad Africamt dicit, quod omnis crealura Dei bona til, et nihil abji-
judicem miserat. In qua controversia illi omnimodis s ciendum,quod cum gratiarum actione percipitur; sanc-
confutati, atque de errore a Calholicis convicli, sen- tificatur enim per verbumDei el oralionem(I Tim. iv, 4,
tentia Gognitoris notaii sunt; et post eorum appel- 5). Et, ut idem Augustinus sanctus in suis Confes-
lationem, piissimi Regis responso juste inter haere- sionnm libris posuil, dicens : Non ego immundiiiam
ticos condenihaii sunt. obsonii limeo, sed immundiliam cupidilatis. Scio Noe
f Adversus Pelagianislas quoque, disputatores cal- omne genus carnis quod cibo esset usui, manducare
lidos, arte magis subtili et noxia scribenles, ct ubi- permissum; Etiam cibo carnis refectum; Joannem mi-
curaque poterant publice et per doraos loquentes,, . rabili abstinenlia prmdilum, animalibus, hoc est locu-
per annos ferme decem laboravit, librorum multa a stis, in escam cedenlibus non fuisse pollutum. Scio el
condens et edens,el in ecclesia populis de eodem er- Etau lenliculwconcupiscentiadeceplum; et David prop-
 23 SUPPLEMENTUMAD OPERA S, AUGUSTINL 21
. ter qqumdesideritima se ipso reprehensum; et RegemA 1 infirmitatis intuebalur, etlegebat, et jugiterac uber-
:nostrum, non de carne , sed de pane eist tenlatum. tim flebal:et ne intenlio ejus a quoquam'mpediretur,
Ideoque et populus in eremo, non quia carnes deside- anle dies ferme decem quam exiret de corpore, a nd-
ravit, sed quia escat desiderio contra Deum murmu- bis postulavit pr.Tsentibiis, ne quis ad eum ingrede-
ravit, meruit improbari(Confessionumlib. 10, cap. 51, retur, nisi iis lanlum lioris, quibus medici ad inspi-
.«. 25). De vino autem sumendo Apostoli exstat sen- • cienduin intrarent, vel cum ei refeclioinferrelur. Et
tentia ad Timotheum scribentis ac dicenlis : Noli ila bbservalum ac faclum est: et omni illo iempore
usque adhuc aquam bibere, sed vino modicoutere pro- orationi vacabal. VerbiimDei usque ad ipsam suairi
pter slomachumel frequentesluat infirmitales(1 Tim. extremam segritudinemimprsetermisse/alacritcr et
v, 25). Cochlearibus tanlum argenleis utens, fortiter, sana mente, sanoque consilio in ecclesia
caetera vasa quibus mensse inferebaniur cibi, vel praedicavit. Membrisoirinibussui corporis incolumis,
tesiea, vel lignea, vel marmorea fuerunt: non lamen integro aspeclu atque auditn, et, ut scriptum est, no-
iiecessitaiis inopia, sed proposilo volunlatls. Sed et bis astaritibus, et videnlibus, et cum eo pariler oran-
hospitaliiaiem semper exhibuit. Et in ipsa mensa, libus obdormivit cum patribus suis, enutritus in
magis leclionem vel disputationem, quam epulatio- bona seneclute; et nobis coram pro ejus commen-
nem potationemque diligebat. Et contra pestilenliam B 3 danda corporis depositione sacrificiumDeo oblatum
huinanae consueludinis in ea scriptum ita babebat:: .est, et sepullus est. Testamentum nullum fecit, quia
Quisquisamaldiclisabsentumrodere vitam, : unde faceret pauper Dei rion babuit. Ecclesiaebiblio-
Hanc mensamvetiiamnoveritesse sibi. Ihecam, codices diligenter posteris custo-
Et ideo omnem convivama superfluis et noxiis fabulis diendos omnesque
semper jubebat. Si quid vero Ecclesia, vel in
et detractionibus sese abslinere debere admpnabat.
smnptibtis, vel in ornamenlis babuit, Ddeipresbyteri,
Nam et quosdam suos familiarissimos coepiscoposil-
,qui sub eodem domus Ecclesiaecuram gerebat, di-
lius scripturae oblitos, et contra eam loquenles, lam misit. Nec snos
consanguineos, vel in proposito vel
aspere aliquando reprehendit, commotus ut diceret, extra conslitutos, in sua vita et morte vulgi more
aut delendos esse illos de mensa versus, aut se de
tractavit, quibus, dum adluic superesset, id si opus
media refectione ad suum cubiciilum surrecturum.
fnit, quod ei caeteris, erogavil, non uldivitias habe-
Pauperum vero semper memor erai, eisque inde rent, sed ut aut non, aut minus egerent. Glerura suf-
erogabat, unde et sibi suisque oinnibus secum habi- ficientissimuiri,et monasieria virorum ac feminarum
tantibus; hoc est, vel ex reditibus possessionum contiiienliura cum suis praepositisplena, Ecclesiae
Ecclesise, vel etiam ex oblationibus fidelium. Et dimisit, una cum bibliothecis, libros et tractalus vel
dum forte de possessionibusipsis invidia clericis fie-' /C suos vel aliorum sanctorum habenlibus, in
quibus
ret, alloquebatur plebera Dei, malle se ex collatio- donoDei qualis quantusque in Ecclesiafuerit noscitur,
nibns magis plebis Dei vivere, quam illarum posses- et in his semper vivere a fidelibus invenitur. Juxta
sionum curam vel gubernaiionem pati; et paratum1 quod eliam ssecularium qiiidam poelarum, suis ju-
se esse illis cedere, ut eo modo omnes Dei servi et; bens quo sibi tumuluirimortuo in aggere publico col-
ministri viverenl, quo in Vetere testamento legun- locarent, pro epigraniraate finxit dicens,
lur (Deut. xvm, 1), altari deservientes de eodem1 ; Vivere post obitumvatemvis nossevialor,
comparlicipari. Sed nunquam id laici suscipere vo- Quodlegis ecce loquor,voi tna nempenieaest
luerunt. > Et in suis quidera scriptis ille Deo acceptus el cbarus
Sic Auguslinus, solis hostibus fidei terribilis, per sacerdos, quantum lucente veritate videre concedilur.
omriia sanctum, simplicem et mansuetum se prae- recte ac sane, fidei, spei, et charitaiis catholicaeEccle-
bebat, non minoreiri forte gloriam morum iniegri-- sise vixisse manifesiatur : quodaguoscnnt qui eum de
'
late meritusquam inriumeris pene librisquos ipsiusin- divinis scribentem legentes proficiunt. Sed ego arbi-
genium adversus haereticps, schismaticds et pagnrios > tror plus ex eo proficerepoluisse, qui eum et loquen-
quasi ex inexliauslo fonte protulit. Sed antequami tem in ecclesia praesentemaudire et yidere polue-
gloriosissimi doctoris operum sub fecloris oculos> -. runl, et ejus praesertim inter homines conversatio-
index evolvatur, Possidium, nobis qualiter e vilai nem non ignoraverunl. Erat enim non solum eruditus
excesserit narrantem audiamus. EDIT. scriba in regno ccelorum, de thesauro suo proferens
«Sane ille sanclns in vita soa prolixa pro ulili- nova et vetera, ei uniis negotialorum, qui inventam
taie ac felicitate sanctoe Ecclesiae catholicoe divi- preliosam margarilam , quae babebat venditis, com-
niius condonata, vixil annis septuaginta et sex, inl paravit (Mattli. xni, 52, 45, 46): verum etiam ex iis
clericatu auiem vel episcopatu annis fenne quadra- ad quos scriptum est, Sic loquimini,el sic facile (Ja-
ginta. Dicere autem nobis inter familiaria colloquiai cobi n, 12); et de quibus Salvator dicit, Qui feceril et
consueverat, po t perceptum baptismum, etiam lau-- docuerit sic homines, hic magnut vocabilur inregno
datos Christinnos et sacerdotes absqiicdigna et com- cmlorum (Matth. v, 19). '»
"pelenti poenitentiaexire de corpore non debere. Quod i CAPUT II
et ipse fecit, ultima qua defunctus esl srgritud ne : Scripta S. Augustini.
nam sibi jusserat psalmos Davidicos, qui sunt pau- -§ I. Scripla Auguslinigenuina, servalo Relractationura
ordine, queni simililer auctores MagnasBibliolheca
cissimi de pcenitenliascribi, ipsosque quaterniones 5 Palrumsecuti suut.
iacens in lecto contra parietem positos diebus suse e Cintra Academicotlibri tres post librum de Pul-
25 NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. 26
chro et Apto deperditum, pritni omnium sunt,, A . anno scripta. Exsl. in cd. Erasm. el Lovan. tom.
scripti a. 589. IV, Bened. III.
2. De Vita beala liber, dialogis tribus conslans, eo- 25. Expositio Epistolm ad Romanosinchoala sub idem
dem a. 586, non post libros conlra Academicos, , fere tempus. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. lom.
sed inter illos scriptus. IV, Bened. III.
5. De Ordine libri duo, dialogi quatuor, eodemtem- 26. De Mendacio ad Consenliumliber a. 595. Exst.
pore, qno praecedentes scripli. in ed. Erasm. el Lovan. lom. IV, Bened. VI.
4. Seliloquiorum libri duo sub initium a. 587. 27. De Coniinentia liber in Ps. CXLI,5, 4, scr. c.
5. Deimmortalitate Animmliber, a. 587. a. 595. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. IV,
6. De Musicalibri sex a. 387 Mediolani inchoati, a. Bened. VI
58y in Africa absoluli. 28. De diversis QumslionibusLXXXIII,sive Respon-
7. De MoribusEcclesimcallio- I Libri duoRomae Yer- siones ad QumstionesLXXXIII. Has Angnstinus a
licm sus inilium a. 588' fratribus interrogatus , nullo observaio ordine,
8. De Moribus Manichmorum\ scripti.
9. De quantilate Anhnm dialogus ibidem, eodem dictavit in Africa c. a. 590. Episcopus vero fa-
tempore conscriplus. ctus, eas colligi jussit, et unum ex iis libium fieri
10. De libero Arbilrio libri tres, quorura primnmRo- B curavit a. 598. Exs-l. in ed. Erasm. tt Lovan.
mae a. 588 inchoavit, duos posteriores Hippone lom. IV, Bened. VI.
29. De diversis QumstionibusVII libri duo. Qui pri-
presbyterordinatus, absolvit a. 595. mi oinninm sunt, quos episcopus scripsit Augusii-
il. DeGenesi adversus Manichmoslibri dtio quos in
nus ad Simplicianum Mediol. episc, qui S. Am
secessu prope Tagastam scripsit circa a. 589.
12. De Magistro liber ibidem el eodem a. 589 scri- brosio suffectus esl a. 597. Exst. in ed. Erasm,
el Lovan. tom. IV, Bened. VI.
ptus. Funda-
15. De Vera Religione eodem a. 589 vel 590 scri- 50. Contra Manelis Epislolam, cui tilulus
menti, liber scriplus circiter a. 597. Exst. in ed.
plus.
Hi libri una cum n. 55, iu / lomo edilionum • Erasm. et Lovan. lom. VI, Bened. Mll.
Lovaniensium et Renediclinorum. 51. De Agcne Christiano a. £96 conscriptus. Exsl.
Erasmi,
in ed. Erasm. ciLovah. tom. III, Bened. VI.
14. De Uiilitate credtndi liber Hippone a. 592 exa-
libii quatuor. Hosincho-
ralus. Exsl. in edit. Eraim. el Lovaniens. tomo 52. De Doctrina Christiana
avit circa a. 597 ; verum ad terlii libri caput ler-
VI, Rened. VIII.
15. De duabus Animabus liber eodem a. 592 confe-C, lium absolvit, Iribusque qunrlum addidit a. 426.
clus. E.vst. in ed. Erasm. el Lovan. t. VI, Bened. Exsl. in ed. Erasm., Lovan., el Bened..tom. III.
VIII. [55.] Ad a. 598 referendi quoque Comra pancm Do-
16. Acta contra Forlunatum quemdam Manichaeo- nati libri duo, quorum meminit Relrnct. i, 5. Sed
rtun presb. quocum disputaverat d. 28 et 29 Aug. non amplius exstant.
a. 592. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. lom. VI, 34. De fide rervm, qum non videntnr. Ilunclracialum
Bened. VIII. Erasmus el eum sccuti Lovaniensestamquam spu-
17. DeFide et Symbolo liber natus ex sermone, rium et ex Augusiini scriptis consarcinaiuin rejc-
quem coram episcopis in concilio Hipponensi a. cerant; Benedictini vero pro genuino receperunt.
£95, presbyteradbuc, habuil.Exst, in ed. Erasm. Videtur ad a. 599 referendus. Exst. in ed. Eiasm.
et Lovan. lom. III, Bened. VI. et Lovan. tom. IV, Append. Bened. tom. VI.
18. De Genesiad titteram liber inipeifecttis circiter_. 35. Confestionum libri tredecim circa a. 400 scripti.
a. 595scriptus. Exsl. in ed. Erasm., Lovan. tvBe- Exst. iu ed. Erasm., Lovatt., clBened. tom. I.
ned. loin. III. 56. Conlra Fauslum Manicbaeum Disputaliones seu
19. De sermone Christi in monle ad Matth. c. v, vi, Jibri trigiuta tres. Opus absolulum c. a. 400,
vn, libri duo circa a. £95. Exst. in cd. Erasm. , quod ad Ifierontfimttn misit a. 404. Exst. iu cd.
et Lovan. lom. IV, Bened. III. Erasm. et Lovan. lom. VI, Bened. Ylll.
20. Psalmus conlra Donatistas a. 595. Ex:-l. in ed. 57. De actis cum Felice Manichmo libri duo sunt
Erasm. elLovan. lom. VII, part. i, Bened»IX. acla Collationis qnam cum eo habuit Augustinns
[21.] Ad eumdem fere a 595 referendus csl liber Hippone mense Decembri a. 404. Exst. in ed.
deperdilus conlra Epistolam Donati, Canh. episc. Erasm. et Lovan. tom. VI, Bened. VIII.
schismatici. Nam proxime post Psalmum ponit' 58. De nalura Boni liber adversus Manichieos scr
Auyustinus Relracl. i, 21.
22. Contra Adimantum liber a. 594. Exst. in ed. posl a. 4iu4.Exsl. incd.Erasm. elLoian. tom. VI,
Bened. VIII.
Erasm. et Lovan. tom. VI, Bened. Vlll.
scr. a.
23. Exposiiio quarumdam Proposilionum ex Epist. 59. Adversus Secundinum Manicltmumliber
Pauli ad Romanos. Dedit Cirihngine adhuc pres- circiter405.Exst, ined. Erasm.eiLovan. tom. VI,
byier a. 594. Exst. iu cd. Erasm. et Lovan. to:n. Bened. VIII.
IV, Bened. III. [40.] Hic referendus esset, si exstaret, quein conm
24. Expositio Ephtolm ad Galatas eodem circilcr Hilarium quemdam vlrum tribuiiilium laicutn ca-
87 SUPPLEMENTUMAD'OPf.RA S. AUG13STINI. 28
tholicum scripsiss! se tes:atnr Retraci. bb. n,, A [57. ] Liber Prbbniidiuui el Testimoworum conlra
cap. 2. Donalistas.
41. Qumslionum Evangelkarum XCVHI libri duo,i, [58.] Conlranescioquem Donatistam.
quos festinanler adniGdumseripsilAi/ijHs/imispost ;t [59.] AdmonilioDonatistarumde Maximianislis.
a. 400. Exst. in ed.: Erasm. ct Lovan. tom. IVrT CO.Liber de Dhinatione Dmmonumscr. inicr a.
Bened.III. 406 el 411. Exst. >ined. Erasm cl Lovr.n:T. III,
42. Annoiatioms in Jobum, scriplae versus n. 410.i. Bened. VI. i
Exsl. in cd. Ei-asm. el Lovun. lom. IV, Be- 61. De sex qumslionibuscontra Paganos exi>os:lis
ne.l. III. liber ad fleojra/ias prc^byterum, c. a. 408 ^cr.
40. De Catechixandisrudibus liber posl a. 400 scri- videlur. Meniinit Augustinus Retiact. n, £1. Inter
pttis. Exsl. in ed. Eratm. ct Lovan. lom. IV, Bc- epislolas edilns est (olim 49. iiuiic 102) in cd.
ned.W. Erasm., Lovan., ei Bened. T. II.
44. De Trinilate libri quindeciin a. 400 inchoali, a. [62.] Sequitur in Reiract. Iih.-n, 52 , ExpositioEpi-
416 absoluli. Exst. in cd. Erasm. et Lovan. lom. siolm S. Jacobi, qupenon ex-i.it.
.Jll.Beiied. VIII. 63. De PeccalortimMerilisci RemissioneacdcBapli-
45. De ConsensuEvangelisiarumlibri qnatuor versuss Jj £ smo Parvulorum libri trcs, ad. MarceUinum, scr.
a. 400 scripti, quos inler scribeuduin libros dee a. 412. Exsl. in ecl. EiajiH. et Lovan. T. VII,
Trinitate coniposuit. Exst. in ed. Erasm. el Lo- pnrt. II, Bened.X.
van. lom. IV, Bcned. III. 6i. De uiiico Bapiisnio liber eodein leraporc SGr.
46. Coiilra Paimeniaiii, D.nati in sede Caitlmg. suc- Exst. in ed. Erasml el Lovan. T. VII., Bencd. IX.
cessoris, Epislvlum ad Tychonhim scr. c. a. 4C0. i. [ 65. ] Quem post opus de uuico Baptismo.recensct
Ex-.t. in ed. Erasm. ci Lo an. tom. VII, Be- Augustinusn, 55 , liber de Maximianislis conlra
ned. IX. Donalistas, jani non aniplius rc^lal.
47. DeBaplismo libri reptemcodem icmporeadvcr- 66. DeGratia Novi Tesiamenli bber ad Honoratum
sus Donatistas cxarati. Exst. in e&.Erasm. et Lo- scr.- c. a. 412. Exst.. in ed. Erasnu, Lovan., et
van. tom. VII, Bened.IX. Bened. T. II.
[48.] Sequilur in Rslractulionum serk, lib. lr, c. 19,5 67. De Spirilu et LUtera liber ad MarceUinuma.
proxiinc liber,cui tit. : Conlra quod attulit Centu- 412 vel 415 scr. Esst. in ed. Erasm. et Lovan.T.
, r.us a Donaiislis, qui non t-xslal. IlI.B.iifd. X.
49. Ad Iiiquisitivnei iamiarii libri duo, c. a. 400l) 68. De Fide cl Operibusliber scr. a. 415. Exsl. in
; scr. Evst. in ed. Erasm., Lovun., et Bened. .GC cd. Erasm. ei Lovan.T. IV , Bened. VI.
tom. II. '69. Breviciilus Collalionum contra Donalisias scr.
50. De Opere Monachorum liber jubeiue Aurelio, i, sub finein a. 411. Exsl. in ed. Erasm. el.Lovan.
episc. Carihng. c. a 40o tcr. Exsl. in ed. Erasm.,. T. \ll, Uened. IX.
ct Lqtifln.loin. III, Benetl. lom^ VI. * 70. Ad Donatisias posl dictain Collaiionemliber forte
51. Defono conjngali liber adversus Joviniaiinm n.i. sub init. a. 412 scr. Exst. in ed. Erasm. ct Lovan
iOOscr. E\si. in cd. Erasm., Lovan., cl Beued. !. T. VII, Bened. IX.
loin. VI. 71. De videndoDcoad Paulinam liber. Exsi. in ed.
52. De sanda viryinilate liber scr. an.401. Exslnlinn Erasm., I.ovnn., cl Bencd.T. II.
eil.E.usm., Lovan., el Bened. toiu. VI. 72. De Nalura el Gralia contra Pelagianos liber a.
55. De Genesiad Lilteram libri duodccini a. 401 in- i- 415. scr. Exst. in cd. Erasm. et Lovan. T. VII,
choaii, nbsoluii a. 415. Exsl. in cd. Erasm., Lo~ part. n, Bencd. T. X.
van., et Bened. tom. III. 'iZ.DePerfeciionejusiilimliominis ad Euiropium ct
54. ContruLlteras Peiiliani Donaiistm,Cirtensis vcl .'1 Paulum, episcopos Gillicanos, liber seu cpi-
Coiistnntiniensis in Numidia episc, libri ircs.i. sloli scr. a. 415. Exst. in cd. Erasm. ct Luvan.
Exst. in cd. Erasm. ct Lovan. loin. VII, Bcncd. i. D' T. VII, parl. n, Bene.d.X.
IX. 74. De Civilate Dei libri viginti duo , ad eoinilem
55. Ad CalliolicosEpislola ccntra Donatistas, vulgo jo MarceUinum,quos asgrcssus est scribere Atigiis-
de Uniiate Ecclesiai libcr, (pii a quibiisd.nii IIOJI>i tinus a. 415, posl capiam ab Alarico, Golliorum
Atigustiiiiputatur, a Dupinio lanjen ei asseritur etet rcge,. iirbem Rpmam; absolvii dcmum a. 427 vel
ad a. 402 referlur. Exst. in cd. Erasm. et Lovan. i. 428. Exsl. in cd. Erusm. ct Lovan. T. V, Bened.
tom. VII, Bened. IX.' VII.
J>6.Conlra Cresconium Granimaticum, qui Pcliliani iit 73. DeBono Viduitatis libcr (scti epislola). Norj
causam defendcudam sjisccpcral, libri quatuor, a. '
jv niciiiinit ejus in Re!racialionib::s, scd a Possidit
406 scr. Exst. in cd; Eiasm. et Loran toin. vil,« ],. £:iindiceinrelata est. Ex^l. in ed. Erasm. cl Lovan.
Bened. IX. T. IV , Bencd. VI.
lloc loco subjiingendi fuissent, si exstarcnt, li-
i- 76. Confa Priscilf.auisias cl Oiigenhtns liber a. 4!L
bri tres subsequentes, ouonim Angiistinus memi- i- scr. nd Puulum Orvs'"in llisjnuurn. E\st. in ed,
nitficlracl. n, c. 27, 28, 29, scilicei, Erasm. el Lovan. T. VI, Bensd. Vlll.
 29 NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. 50
77. De Ongme animm ad Hieronyinum. Vid. infrai A t Iibros recensuil Auyusttnus Retracl. lib. n, c. 45'.
n. 92. 93, De ConjuyiisaduUerinisad Pollenlhtm lihri duo,
178.]Sequilur in Retract. lib. n, c. 46, liber ad Eme- ser. a. 419. Exst. in ed. Erasm., Lovan., et Be-
rilum, Donatistarum episc, qui hodie non exstat. ned. T. VI.
Cf. n. 85, 86. 94. Contrii Adversarium Legis e\ Prophetarum I bri
79. De Gestis Pelagii contra adversarios Gratiw D. duo, scr. a. 420. Exsl. in ed. Erasm. el Lovait.
N. J. C. liber a. 416 seu 417 scr. ad Aurelium, T. VI, Bened. VIII.
episc. Carthag. Exst. in Supplem. Viynerii T. I,i 95. Contra Gaudenlittm, Thamugadensem episc. Do-
p. ilosqq., et ed. Bened. T. X. natislarum, lihri duo, eodem a. 420 scr. Exsl. in
80. De correclione Donatistarum liher ad Bonifa- ed. Erasm. ct Lovan. T. VII, Bened. IX.
cium tribunum ac demum comitem in Africa scr. 96. Contra Mendaciumliber ad Consentiuma.420 .«-cr.
c. a. 417. Exstat inter epistolas olim 50, nunc: Exst. in ed. Erasm. et Loran. T. IV, Bened. VI.
185, ed. Erasm., Lovan. et Bened. T. II. 97. Conlra duas Epistolas Pelagianorum libri qua-
81. De Prwsenlia Dei liber ad Dardanum in Galliis5 tuor, ad Bonifacium I, episc. Rom., Zosimi suc-
pr.xfectnm scr. circa idem lempus. Exstat interr cessorem, scripli a. 420 vel panlo post. Ex-li in
episiolas (oliin 57, nuncl87) edit. Erasm., Lovan.,i B 1 ed. Erasm. el Lovan. T. VII, part. n, Bened. X.
ct Bened. T. II. 98. Conlra Julianum libri sex a.-42l scripii. Exst.
82. In EvanyeliumJoanms Iraclatus CXXIV, quibus> in ed. Erasm. et Lovan. T. VII, pnrt. i, Bened. X.
praslixa est Prmfalio incerti aucloris. Sermones! 99. Encliiridion s. Manualead Laiirentiuin, de Fide,
sunl ab Augusiinopro concione habili annis 416 eil Speet Charitate, scr. 421. Exsi. in ed. Erasm. et
417. Exst. ined. F.rasm.elLovan. T. IX, Bened. 111. Louau. T. 111, Bcned. VI.
83. In Epistolam I divi Joannis ad Parlhos traclatus> 100. De Cura pro mortuis yerenda a. 421 scr. Exst.
X, sub iJem lempiis scripti. Exst. in ed. Erasm. in ed. Erasm. elLovan. T. IV, Bened. VI.
et Lovan. T. IX , Bened. III. 1J1. De octo Dulcitii Qumstionibusliber scr. a. 422.
84. De Gratia Christi el Peccalo Oriyinalt contra Pe- Exst. in ed. Erasm. evLovan. T. IV, Bened. VI.
lagium et Cmlestium libri duo, circa iiiediuni a. 102. Reyula ad servos Dei de tribus ullima (a), de
408 scr. Exsl. i.i ed. Erasm. et Lovun. T. VII, qua dubitat Erasmus, licet indignam Auyustino
Bened. X. iioii judicet, asscrunt plane Benedictini. Exsial in
85. De geslis cum Emcrilo C:rsarca>.in Matiriiania epistola 211 (alias 109), S.uiciiiiionialibiisab ipso
Donat'siarum episcopo liber a. 415 vel 4I8scri.it. scrpia a. 425 vel 424. Inde vero depromptam vi-
86. Sermo ad Cmsariensh Ecclesim plebcm Eincriio G f_ risqne aplainm fuissc dicuiit. Ed. Erasm., Lovan.,
prwsenle habilus. Exst. in ed. Erasm. ct Lovan. elBened. T. I.
T. VII, Bened. IX. 103. De Gratiaet LiberoArbilrio adV alentinum abba-
87. Conlra Sermonem quemdam Arianorum sine Au- lein et monacltosAduimetinos scr. a. 426 vel 427.
ctoris nomine libcr a. 418scr.Exst. in ed. Erdim. Exst. in ed. Erasm. ei Lovan. T. VII, parl. n,
et Lovan. T. VI, Bcned. VIII. Betted.X.
88. De Patieniia liber vcl pntius Scrmo scr. nt cre- 105. De Corrcp.ioneel Gralia liber ad monachos iiem
ditur, ante a. 418. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. Adrmnciiiios a. 427scriptus.
T. IV, Bened. VI. 10J. Reiractalionumlibri duo , in quibus Augustinus
89. De Nupliis el Concupiscentiaad Valerium coini- operasua XCIV, in librisCCXXX, recenset ad an-
tcm libri duo. Prior scriplus est a. 418 excunte, num usqtic 427, quo scripti sunt. Exst. in ed.
secuudus a. 420. Exst. in ed. Erasm. el Lovan. Eivism..,Lovan., et Bened. T. I.
T. VII, parl. \\,Bencd. T. X. 106. De Hwresibus liber inlra a. 428 et 450 absnlu-
90. Loculionumlibri scptem, c. a. 419 scripli. Exst. lus.*Exsl. in ed. Eratm. et Lovan. T. VI, Bc-
in cd. Erasm., Lovan. elBened. T. III. ned. VIII.
91. Qumstionumin Heptateuchum DCLXVlibri se-£D 1U7.Traclatus s. liber de Incarnalione Domini a.l-
plem, cd. a. 419. scr. Exsl. in ed. Erasm. et versusJudwos pnst libruin de Haeresibus a Rene-
Lovan. T. IV, Bened. III. clicinis poi.iiur. Exsl. in cd. Erasm. et Lovan. T.
92. De Anima et efus origine libri quatuor a. 419 VI, Bened. YHI.
et 420 scripii. Exst. in ed. Erasm. el Lovan. T. 108. 109. Cotlalio cumMaximiitoArianorum episcopo
VII, parl. H, Bened.X. librique duo contra eumdem. Collalio habita esl a.
Caterum scripserat Augustiitus a. 415 ad S. 428, llippone. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. T.
Hieronymnm de Origine animm librum , qni iuter VI, Bnted. VIII.
cpislolas cxsiat ordine 166 in ed. Rened., alias 28, 110. De Prwdcsliitatione sanctorum liber ad Prospe-
siuiuli.iie allerum de sentculia D. Jacobi apo- rum ct Ililarium scr. n. 428 ve! 429. Exsl. in cd.
stoli II , 10 : Qui otfeiideril in uno, faclus esl om- Eramn. cl Lovait. T. VI, B.ned. X.
uium reus, epul. 167,oIim 2).Utramque tamquam 111. De Piwdestiiiatione S.in.toritm liber secund is,

(<i)De reliq-iis vidc infra. n. 21, 22, in Dubiis.

31 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTIM. 32
vulgo de DonoPerseverantim ntincupatus ad eos- A Maximum; 150 Chrysoslomumauclorem babet;
dem scr. a. 428 vel 429. Exst. in ed. Erasm. et 136, 158, 156, 176, inter Eusebianos habentur;
Lovan'.T. VI, Bencd.X. 177 S. Gregorii est; 173 ex ejnsdem scriptis de-
112. ContrasecundamJuliani responsionem,opus im- sumplus; 226, 228 , 229, 242, ex Ambrosiiscri-
perfeclum sex libros compleciensscr. a. 428. vel ptis.
429. Exst. in Vignerii Supplem. T. II, Bened. 5° De Sanclis SermonesLI, ex quibus Sermones
ed. X. 1 et 18 Fulgenlio ascribtint nonnulli; sermo22 e
115. Speculum ex utroque Testamenlo sub a. 427 Petro Bavennalensi decerplus esi; 26 inler Am-
scriplum, et a Possidio in Indiculo et Vita Auyu- brosianosreperitur; 27 Maximi esl; 50 et 51 spn-
stini memoratum. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. rii sunt, posterior inter Ambrosianoshabelur, uti
T. III, Vignerii Suppl. I, Bened.III. et sermo 55; 55 Fulberli est; 56, Eutebiicpiscopi;
114. Examinationesin Psalmos DavidisCL. Exst. in 3", Alcuini presbyteri, ex vnriis tamen cousarci-
ed. Erasm. et Louan.T. VIII, Bened.IV. iiatus; 47 eliam S. Leonitribuiiur.
115. EpisiolmnumeroCCLXXl, juxta ordinem chro- 6° Sermonesalii XVII, ex quibus sex de Tem-
nologicum a Renediclinis in IV classes dispositoe. pore,septimus de Verbis Aposloli,decein de Sane-
lma classis eas continet quas Augustinus riondum B ijjin editione Parisiensi 1551 primiim ediii.
episcopus scripsit ab a. 586 ad 595. Secunda, 7" Snmones IV, videlicet de Jacob cl Esau, in
- quas ab eo lempore scripsit anle Collationem festo S. Vincentii, inProverb. xiu, in Parabolam
CartliayinensemcumDonatistishabitam el deteclam Seminantis, et in illod Matth. xvi. Qttivult venire
in Alrica Pelayii haeresin, i. e. ab a. 596 ad 412. postme, eic. Hi primum prodierunl (cum tractatu
Terlia, quas ab eo tempore ad obitum scripsit, in Orationem Dominicani)in ed. Basil. 1556. Qui-
nempe ab a. 411 ad 450. Quarta, eas quarum lem- bus accesseruni in ed. a. 1569.
pus minus compertum habetur, quas lamen om- 8° De DiversisSermones XLIII.
nes ab Augustino jam episcopo scriplas esse cer- 9' Fragmenia ScrmonumS. Augnslini XXVII,
lum est. Augustiniepislolis anlea vulgatis paucoe ex Euyippii abbatis Thesauro s,euColleclionibus,
hactenus inediiae accesserunt in ed. Renedictino- ad Probam virgiuem, atquc ex Commenlariis Flo-
rum. Exsi. in ed. Erasm.,Lovan.,et Bened.tom. II. ri, Lugdunensis Ecclesioe dinconi, in Epislolas
Plures autem jamjam inter epistolas leguntur, Pauli, ex verbis Augustinisub Bedmnomine inler
quas tamquamlibros Auyuslinusin Rc.tract.recen- ejus opera et seorsim etiam impressis.
suit, quas suis locis notatas videbis. 10° Seimones de diversis CXXIH, a Lovanien-
•ilG. Sermones. Horum varioe exstanl collectioncs, G sibusa. 1571lomo X editi, annumeratis proedictis
quarum quinque sequentes (praeter Sermonesad sermonibus XLIll. Ex bis plurimos supposititios
fralres in Eremo) prodierunt in ed. Erasm. Ras. esse latentiir ipsi Lovanienses.
1529, toin..X. 11*HonuiiwXI, a Parisiensibusedilae a. 1014,
1° Dt Verbit Domini sive deVcrbit Evanyelti,, ex mss. Cartliusianis, alque alim XIII, ex mss.Pi-
Sermones LXIV. Ex liis Sermo 14, Eradii pres- thceanis.
byteri esV, 19, Maximi Taurinensis; 28, S. Am- 12° SermonesXL de variis argumeniis a Jacobo
brosii Mediolanensis episcopi. Sirmondo Jesuila primum edili cum notis Paris.
2" De Verbis AposloiiSermones XXXV. Ex his3 1651,iu-8, i qiiorum nonnullos, ait And. Rivetus,
Sermo 25, Maximi est; inler Ambrosianosuonus. ut nolim negare Augvslinum auctorem habere,
5° HomiliwL, in quibusvaria Scriplurw loca ex- maxime qui in IndiculoPossidii numeranlur, alios
plicantur et Loci communes tractaniur. Haruml lamen, qui e rnonacliorumcryplis prodicnint, pa-
quarta ex Ambrosiiscriptis decerpln. tictur edilor apud nos esse suspectoe fidei, donec
Colleciioncs istae tres antiquae suni, anle annoss prob.iiionihusdignioribus nobis commendentur.i
quippe 800 faclse, Augustino lamcn ncquaquam n lnlcr bos aulem XL Sermones habenlur llomilise
acquales. Duaesequentes autem summa incuriaa D I illaeXIII siiperius commemorntae.
adornatse sunt :ib cd. Amcrbachianaecuratori- 15° SermonesVI Romoeprimuiu edili a. 1614.
bus, nempe : n Joan. Bapt. Maro Romano, S. Angeli in Foro
4° Sermoncsde rempore CCLYI,cx quibus plu- Pisciuin Canonico.
rimi alios pne se ferunt auctores. Sermones vero0 Qiialuor posteriores Sermonum Colleciionesle-
87, 215, 255, spurii habentur. Sermonem 191 1 cudil Vignerius partc l SuppL; parle vero u nlios
Augustino abjudicat Phil. Labbeus. Eorum vero o XLVI, haclenus-ineditosalque ex diversis Riblio-
nonus cst Sermo Bemardi; 11 Maximotribuilur;; thecis depromptos, addidit.
15 Setifrianouti el Fulgentioascribitur; 53 S.Leo-i- Caeterum in praecedenlibusSermonibus notari
nis est; 57 Maximi; 48 ex Hilario, Ambrosioet;l debet, non raro evenire, ut idcmSermo in diversis
Augustino hinc inde desumptus esl; 65 S. Leonis is Sermonum Collectionibus bis vel forsan s.vpius
est; 68, 77, 117, S. Ambrosii;118 Maximini; 120 0 numeretur : quamplurimi vero ex aliis Aiigustini
Eusebio tribuilur; li'5 idem fere esl acSymbolum <n scriptis excerpli sunt. Sermones cx hisce aliquot
DamasoinscripluminlcrOpera S. Hieronymi; 128, !, spttrios obiter notavimus: al cum longe accuralius
53 NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. 34
id praestiterinlRenediclini, nosCensuram Sermo- A inier dubios parum abfuil, quin reponerent. Ibid.
num ab iis latam in compendio exhibere e re fore serm. 7.
arbitrati sumus (a). Sermones itaque omnes qui- 119. De decem Cliordis Iiber seu sermo a Possidio
bus tomus Yabsolvitur (de quo vide infra ad ipsius uotalus in indice c. 8, atque ab Eugippio et Floro
ediiionis commemorationem) in quatuor classes citatus. Ibid. serm. 9, Erasm. el Lovan. lom. IX.
redegerunt, d« Scripluris Vet. et Novi Testamenli, 120. De Pastoribusl Uterque ad Ezech. cap. xxxiv.
de Tempore, de Sanctis, et de Diversis: quibus ac- 121. De Ovibus [Ibid. serm.47et48coniraDonat.
cessit quintus Ordo sercncmicm dubiorum; cura non- 122. De Convenienliadecemplagarum et decem prm-
nisi aperiesupposilttti-in Appendicemrejecti sint. ceplorum. lbid. serm. 8. Hujus quoque memiuit
Classcs istae quinque, Sermones compleclunlur Possidius in Ind. c. 9, et ipse Augusl. in ps. LXXVII,
CCCXCIV,practer Fragmenta. In appendicem re- n. 27. Fragmentum repertum est iuter Eugippii
jiciuntur, lainquam ceriocertius spurii.Sermones Excerpta in ms. Regio et Viclorino.
CCCXVII,ex Colleclionibus supra memoratis hinc
inde sclecti: nimirum ex vulgari Collectione Ser- § II. Scriptadeperdita.
monum de Verbit Domini (vid. supra n. l°),Serm. Praeler illa,quse passim indicala sunt n.21,53,40,
5,14,19, 20,22, 28, 34, 47,52,54, 56,17,58; de B 48, 57, 58, 59, 62, 65, 78, alia diligenter enolavit
Verbis Aposloli (n. 2"), Serm. 21, 25, 26, 34, 3S ; GuiL Caue, scilicet :
Homiliarum L (n. 5°), Sermo 2, 5, 4, 6-10, 12, 1. Contra Paganos libri tres, el Exhorl. adeosdem.
15, 16, 21,22,26, 50,31, 33, 35, 39, 45 - 48; de 2. De Sacrificiis spiritualibus contra Manichwos.
Tempore (n. 4°), Serm. 1, 2, 3 et omnes reliqui, 3. De Sacrificio vespertino.Qui tracialus forlassenon
praeterquinlum, 12, 16,19,20,23, 25,27, 28, 50, alius est, quam senno ejusdem lilu.li ordine 542,
51, 52, 54, 59, 42, 45, 49, 50, 52, 72, 74, 94, 96, ed. Bencd. ex Sirmondiauis (olim 8us), inquo ex-
107, 109, 110, 115,119, 135, 139,140, 141, 143- plicatur initium Evangelii Joannis.
149, 151, 155,160, 164, 165, 170, 174, 186, 187,. , 4. De Die Domini secundum Sophoniam prophelam
196, 205, 212, 214, 2-20,254-257, 245, 246;254, conlra Manichmos.
256. Sermones de Sanctis (n. 5°) omnes spurii 5. Tractalus diversi contra Arianos
sunt, prselerquarlum, 12, 17, 25, 24, 42, 45, 48, 6. Ad Primianum, Donatistarum Carthaginens.
50, 51. Inler Sermones XVII (de quibus n. 0°) episc. Commoniwrium.
spurii sunt 1, 2 (qui pars est Sermonis 51 in Col- 7. De Traditione in perseculionibus.et de falso Bapti-
Iectione Renedict-), 7 (pars Sermonis 561), 35, . smate contra Donatistas libri tres.
36 (pars Sermonis 279), 58,65,96,97,98,99,118 C 8. De Baptismo conlra eosdemliber.
( pars Sennonis 525). Ex Serraonibtis LXXVI, ad 9. Ad Mercaloremepiscopum contra eosdett}.Primum
fralres in Eremo commorantes,etc, nonnisi scx quidem prodiit in editione Benedictinorum ex per.
in lomo V exhibenl Benedictini, reliquos in se- vetusto codicemonast. S. Bertini in RelgioAugustini
quenti. Ex his sex, spurii sunl tres, qui in vulgari epistola (ordine 195) ad Mercaiorem, cum pro-
Sermonum istorum colleclione locum obtinent 56, cul dubio, cui Mario praenomen fuit, anno circiter
70 et 72. Ex Sermonibus ab Hier.on. Viynerioedi- 418 scripta, quam recensuit Possidius io Indic.
tis Supplem. parte i, spurii stfnt 3, 4, 5, 15, 14, c.4, ejusdemque tertiam partem iraiululit Augu-
15, 17, 18. In parte n spurii sunl 1, 2, 8, 10- slinus in librum de octoDulcilii Qumstionibus(cle
14, 20, 23, 25, 26, 27, 29, 54, 36 -39. quo supra n. 101).
Denique rejecti sunt a Rcnedictinis inler Ser- 10. DeCharilate tractatus diversi.
mones tom. Vlibri aliquotabErasmo et Lovaniensi- . 11. Principia Geometriw, ArUhmetices, et Philoso-
bus inler tractaius repositi; nimirum : phiw.
117. DeEpicurmis et Stoicis in Act. xvu Apost. tra- 12. Epistotw, SermonesetTractatus plur.es, quorum
ctatus non omnino malus, juxla Erasmum in cen- mentio habetur in Ind. Possidii, apud Bedam,
sura huic prajfixn, sed nihil aul quam minimunii'V I ipsum Augustinum, et alibi.
habens Auyustini. Contra Benediciini judicanl; el
omnino bonum Sermonem, el nihil habenlem nisit § III. Scripla Dubia,Supposititia,Spuria.
Auyuslini. Ejus meminit Possidius in Indiculoi 1. De Symbolo s. Reytda fidei nd Calechumenos li-
cap. 1. Exslat in editipne Erasm. el Lovan. tom. bri vel poiius sermones qualiior. Exslant in ed.
VI; Bened. V, serni. 150, class. 1. Erasm. et Lovan. l. IX, Rened. VI, usque ad n. 8.
118. In illud Exod. m, 14, Ego sum, qui sum, scili- 2. Sermo de quarta Feria, sive cultura ayri Domi-
cei, de rubo, in quo flamma erat, el rubus non com- nici.
burebatur. Hic traclalus in Erasmiana quidem edi- 5. De Cataclysmoseu diluvio.
tione incerli aucloris esse praenotatur: al in Ulim- 4. De Tempore Barbarico sivein lempus persecutivttis
mer.el Lovan. tribuitur Augustino. Benedictini vero) , Barbarorum.

(a) Commode nobis datum fuit hoc loco diligen- Caveum et Oudinum haecex Bencdiciinis cxcerpse
liam auctorum Magnm Bibl. Eccles. Colon., qui post runl, in usum' nostrurn converlere.
 55 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUCUSTINI. 56
5. De novoCantieoet de redilu in cceleslempatriqmi A inus, sed Aitgusiinoabjudicat; quod judicium bel-
ac vim periculis, sermo ad Catcchuinenos. larminus et Lovaniensessecuti sunt.
6. Sermo de Disciplina Christiana. 25. Epislola ad Demetriadem. Pelayii est, ut ipse
7. Sermo de Ulililatt Jejunii. Pelagius faleiur in suis ad Innocenliuin papara
8. Sermode Uibis excidio. litleris.
Quaesequuntur, usque ad n. 15, exstanlin ap-- '26. Epistolae muluae SS. Auyiislini el Cyrilli de
pend. toini VI ed. Bened. n. 9, 10,11, tom. IX ed. magnificis admirandisque S. Hieronymi virlulibus
Erasm. et Lovan. et miracttlis, Supposititioc.
9. Sermo de Contemptnmundi. Incerii auctoris. Ileml 27. Altercatio seu CollalioS. Augtistini cum Pascen-
Sermo de Vanilate smculi, qui ferme totus habeturr lio Ariano Hippone habila, prsesenle Laureniio
in tractatu de Rectitudine cathoHcmconVersationis, , .judice delecto a Pascentio , viro spectabili. Non
de quo infra n. 61. esl Augtislini.
10. Sermo de Rono disciplinw. Melch. Goldaslusab} £8. De Mirabilibus S. Scripturm libri tres. Incerti
Haiminsfeld asseruit Valeriano Cemeliensi apudI auctoris, qui posta. 700 vixisse perbibetur. Ex-t.
Alpes maritimas episc. sar:c.v, ejusque etiam no- in ed. Erasm. lom. III, Lovan. el Bened. ibid. in
men proeferunt fragmeuta hujus opusculi in velu-. B append., uhi et seqnens.
sto codice Colbertino reperta. 29. De Benediclionibuspatriarchm Jacob opusculum.
\ 1. Sermo de Obedientia el Humilitate. Decerptum est ex S. Hieronymi Quaest. Hebr. in
12. Traclatus de Charitate, s. de verbis psalmi, Terrai Genes. el Moralibus Gregorii M. et Alcuinumauc-
dedil fructum suum. lorem habet.
13. De Orationeet Eleemosyna traclalus (seu potiusi 30- QumstionesVel. el N. Test. in trcs parles divi-
'
fragm. majoris operis) ab Hieron. Vignerioeditusi sae, quibus qunnamsuperaddideruni, XXV Qtiae-
tomo II Supplern. sliones complexam, scd spuriam Lovanienses,
14. De GeneraUlale eleemosynarum. ,... Hilario diacono adjudicautes. Exst. in appeud.
15. Sentenlim Miscellanew.Haecomnia jnccrti suril lomi IV ed. Lovan. ct lomi III Bened.
auctoris, nec Auguslinum sapiunt. 51. ln ApocalypsinO: Joannis Expositio sive Homi-
16. De Creatione primi hominis. Totus inserlus est lise XVHI.Fortasse Tychonii Afri Donalislsc.No-
liic liber in tractatu de Spirilu et Anima n. 67. laesunt ex Victorino, Primasio el Beda collecta?.
Reperitur interOpera Ambrosiisub lit., Tractatut Exst. in ed. Erasm. toin. IX, Lovan. ibid. in ap-
de Dignitate primi hominis; et inler Opera Alcuini pend., el Bened. III.
cum lil., CogitdtionesB. AlbiniLevitwin haecGe- C Quaesequuntur, usque ad n. 65, exstant in ap-
neseos verba, Faciamus hotninemad imaginem no- pend. tomi VI ed. Bened., praeier Sermonesad
slram. Exsf. in ed. Erasm. el Loian. lom. IX Ap- Fraires in Eremo, aliosque de qnibus supra 9-15.
pend. 32. LiberSententiarum s. QiiwstionumXXI, ex Au-
17. De Arbore scientia boniet muli. Exst. in ed.E- gustino aliisque nullo ordiue ab auclore aliquo
ristri., Lovan., elBened. I. IXnppend. imperilissimo colleclarum. Exst. in edil. Erasm.
Sequenlia, nsquc ad num. 25, exstant in ap- et Lovan. tom. IV in appcnd.,ubi ct sequens.
pcnd. lom. I ed. Bened. 53. Quwstionum LXV Dialogus ex variis Atiguslini
18. De Gratnmulica liber. libris raaximam parlem congestus.
.9. Principia Dialecticwel Rhetorices. Libri tres. 34. Liber deFide ad Pelrum diaconum, olim inler
£0. Categoricedecemex Arisloteledecerptm. Quatnor opera Auguslini impressns, ab Erasmo vero pri-
ist' tractatus, qui Augustino in proecedentibusedi- mum ei abjudicatus. Fulgenlii est Ruspensis epi-
li.mibtis ascripti eranl (Erasm. et Lovan. t. I) a scopi. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. III in
1'enedictinis in appendicem rejectis spuriis ac- append., ubi et sequens.
censenlur (lom. XI). 35. De Spirilu el Anima liber. Contiuet Dicia ct
21. Begulm Clericis traditw fragmen!um. D" Collecianea cx multis et diversis aucloribus ex-
22. Regtda secunda. (Terlia est genuina, vide snpra scripta.
n. 102.) Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. I in 56. DeAmicilia.Nonuisi Epilome est tritim librorum
append. ^Elredi Rievallensis de eodem argumcnio. Exst.
25. Liber de Vila Eremiiica ad sororem, quem non in ed. Erasm. el Lovan. tom. IV in append., uhi
cdidil Eratmut. Exstat in append. t. led. Lovan. et sequens.
et Bened. JElredi Rievnllensis est ( qui saec. xn 57. De Substanlia dUeclioniset amoris liber. Duoli-
vixit)juxta LucamHolstenium. Terlia circiter pars bri in unum confusi. Auclores ignorantur.
in Operibus Anselmi, scil. Medit. 15, 16 el 17 38. De diligendo Deo libcr, qui et Medilalionumin-
exstant. sci ibilni'. Conflaius esl item ex variis libris Hugo-
Quae sequuntur, usque ad n. 26, in appcnd. nis Viaorini, Bernardi el Antelmi. Exsl. in ed.
lomill ed. Lovan. et Bened. exstnnt. - Erasm. et Lovan. lom. IX in append., usqne nd
•21. Epistolw XVI mutuae S. Augustini et papaeBoni- n. 48.
facii I brevissimae,quas antiqiias esse falelur Eras- 59. SiolUdquiumanimm ad Deum, liber. Ab auctore
 S7 NOTITIALITTERARIA IN S. ALT.USTINL.,.. 58
inccrto ex Auguslino non inodo, scd aliis cliaml A i Angtisiino primuin in omiiilms operum illius edit-
1 ancioribus , veluti ex
Ilugsnis Yiciorinilibro dee tionibus; deiude S. Leoui pnpre in ed. Paris.
Arra Anmm colleclus. 1511; poitca S. Ambrosio Mecl.ep. in ed. Rom.
40. Meditalionumliber. Lovanienses inter genuiiinss 1585, in qua ad Simpliciannm inscribilur; dcni-
Auguslini fetus reliquerant, ncque de eo aliud1 que et S. Isidoro Hispalensi in ed. Mairit. 1599,
proiumtiaverant, quam quod antea dubitans in- ct Paris. 1601. Sed pliiriinum decepit Sigebertus
cerlusque Erasmus dixerat, auctorcRi esse vel Au- Gemblacensisde Vir. ili. c 55, deceptus ipse falsji
gustinum, vel qui ejus librns non iudiligcnter le- vct. aiiquot codd. inscriplione, qubnomen Isido.
gisset. Collectus esl potissimum ex Anselmi scri- •rihabere dicuulur. Exst. in cd. Erasm. el Lovan.
ptis ab auctore xn sa?c, nec non ex Joannis ab- lom. IX, append., ubi etsequens.
batis Fiscamensis opere. 53. De Sobrielateel Castilale. Ignoti aucloris, scd
41. De Contritione cordis liber. Aucior -soac.xni anliquiis Iibcr et elegans, judice Dupinio.
consarcinavit ex Anselmiet Huyonisde.S. Victore> 54. De vera ac falsa Pmnitentia ad Christi devoiam.
operibus. Totus fcre hic liber cum A«_yws(ini nomine in De-
42. Manuale. Opusculnm ex vnriis anliquioribus ett crela Graliani et iu Sententias Petri Lombardi
saec.xi scriptis colleclum : Augustino, Cyprinno,t B I translatus est. Tribuerunl poslea eidem Peirut
Gregorio et Isidoro, Anselmo Bernardo, cic. Blesensis, VincenliusBellovacensiset Thomas Aqui-
45. Speculum sive Manuale , til in aliquot codicibus! nasi Inter rcccnliores de auctore a Trithemio inde
inscrihitur : et in cod. Ribl. Bernardinorum P.tri- disceptatum est. Vicft tamen probabilior senleniia,
siensis hnbelur sub liiulo : Libellus caiholicm/5- auctorem esse ab Augustino diversum. Exst. in
dei, alteriimque ndjuiirtiim hnbel opusciilum. ed. Erasm. et Lovan. tom. IV, append.
Haecatitem duo opnsctila nibilo diversa stint ai 55.-DeAnlichristo. Pleruinque Alcuino tribui solet,
part. i, u ConfessionisFidei, qu:c cura Pet. Franc. inter cuius opera integer, hic vero et apud Raba-
CliiffleliiJes. sub Alcnini noiniiie prodiit. Cerle> '««m Maurnm imperfectns exslat. Sa;cuIo nono
auctor saec.xil uori anliqninr. asserendus videlur. Exsl. in ed. Erasm. et Lovan.
4i. Spectdumpeccatoris. Inceiti auctoris esl et soec. tbm. IX, append.
xu noii cxcedit. 56. Psalterium. quod matri suo coinposuisse fcrtur
45. De triplici habitaculoliber. Incerti nec incrudilii Augustinus. Sed in ms. cod. Regio 4373 inscribi-
mctoris. tur: B. Joannis papm factum apud Viennas. Hic
46. Scala Paradisi. Esl Guiqohis seu Guidonis ssec. aulem Joannes credilur esse noiniiic XXII. Exst.
< in ed. Erasm. et Lovan. tom. IX, append., usque
C
47. De cognitioneverm Vilw. Honorii Augustodiintn- ad n. 61.
sis pulatur. 57. Cantici MaguificatExpositio. Ex Hugonis Viclo-
4S. De VilaChrisiiand. Liber est Fastidii Briinniii. rini Iractaiu in hunc hymnum decerptn.
49. Liber exliortatorius, vulgo de Salutaribus docu- 58 Dc AssitmptioneB. Mariw Virginis liber seu po-
menlisad qucmdam comitem. Pnulino Aquileiensii tius scrmo. Auctor creditur Fulbertus Carnotensis,
scu Foiojuliensi pntriarcbsc, qui saec. vm vixil, , qui ineunle saec. si vita functus esl. Alii codd.
haud injuria asserunt. Exsi. in ed. Erasm. cl Lo- AmbrosiiAutperti (saec.vui) nomen prxferunt.
van. tom. IV in append. 59. De Visilalioneinfirmorum libri duo.
50. De duodecim Abusionum gradibus. Cypriano» 60. De Consoialionemorluorumlihri s. sermones duo,
oequeac Augustino falso trihuilur. Auctor igno- cx Joannc Ghrysostomo forsan decerpti.
rntur. Exsl. in ed. Erasm. et Lovan. lom. IX, ap- 61. De Reclitudine catholicm conversationis. Exstat
pend. in lib. n Vitae S. Eligii, Noviomensis epLc. per
51. Traclelus de septem Vitiis el septem Donis Spi- S. AudocnumRothomag. descriptoe. Alii lameii ex
rilus stiticti. Ilugonis Viclorini. Primus edidit in- ip-o Eligio (sa>c.VIII)el Cmsario Arelaicusi (s:<c.
r
tcr Snnctorum Patrum Monumenla Paris. 1634>"A vi) collectum volunt.
6'HIV.Camerariut Scotus Congreg. Oratorii pres- 62. Sermo de Symbolo.Integre colleclus cx Symbolo
lyler. Theol. D. Paris., enm Auguslino non ahi Riifini A<|uilei.presb. ex llomiliis S. Cmsarii papne
amiquis mss. codicibus, sed lanium a midlis vi- el YvonisCarnotensis(saec.xi et xn). Insupcr etiam
ris doctis tribui dicens. Inde recepil Vignerius compleclitur loium Sermonem 242, qui cxsial in
Supplem. lom. I. Sed quia inter opera Hugonis append. toin V ed. Bened. membratim disseclum.
vulgo occurrit ibidemque alius alfmis ei, et pars 65. Sermo in pervigilioPaschw de esu agnm. Reperi-
quasi qiiaedam ejusdem , inscriplus : De seplem lur eliam inler S. Hieronymi supposilitia.
Peccatis nierlc.libus: contra qum valenl Orationis 64. Sermo in Ps. XLI,ad Neopltyios, qui et Hicro-
Dominicmseplcm petitiones, reperialnr, omisere nymofalso li ibttilur.
Benediclini. 65. Sermones Ires de Rilibus el MysterioBaplismatis.
52. Dc Confiictii Viliorum el Virlulum. Ambrosii Hoc primus evulgavit Sirmondus in append.post
Autperti est s;cc. viu scriptoris. Hoc opiisculum Sermoncs XL, sed miniine Auguslini esse arbi-
qiiamor anliquis Ecclcsiae doctoribus tributum : Irnltir
 39 SUPPLEMENTUMA-DOPER* S. AUGUSTINI. 40
Sequentia usque ad an. 77 in append. tom. VIII, A Orosii (qui cxst. in append. T. VI) dccurtalas et
ed. Bened. depravatas referunt.
66. Adversus quinque hmreses, seu conlra quinque ho- 75. De Essentia DMniiatisliber unus. Non Augnstino
siium generatraclatus, scilicet adversus Paganos, tanlum, sed multis aiiis, Ambrosio, Hieronymo,
Judaeos,Manichseos,Sabellianos, et Arianos. Huuc Anselmo, Bonaventuroetributus. Prima et maxima
Erasmus hominis eruditi, arguti et facundi esse pars ex Eucherii Lugd. ep. opere de formulis spi-
censuerat, non tameu Auguslini, nisi forle, ait, rilualis inlelligenliwsumpta.
juvenis scripserit. Augustino sine cunclatione ab- 76. Libetlus seu dialogus de Unilale sanclw Trinitatis.
judicant Bellarminus, Lovanienses, alique. Bedoe Ignoti, sed antiquissimi aucloris. Exst. in append.
auctoritate. Exst. in ed. Erdsm. et Lpvan. tom. VI. ed. Paris. 1586.
67. Conlra Judmos, Paganos et Arianos. Sermo alius, 77. De Dogmatibus Ecclesiaslicisliber Gennadii Mas-
ufvidetur, ab illo, qui in Iridiculo Possidii legilur, siliensis, cujus sub nomine seorsim etiatn edidit
et quem ideo vere Auguslini esse judicat Bellar- Geverh.Elmenhorslius Hamb. 1614, in-4°. Exst.
minus: nam aucior islius exscripsisse videtur S. T. III ed. Erasm. el Lovan. in append.
Gregortum lum in exbrdio, tum quacdam ejusdem 78. Sermo de Rusticiano subdiacono.
alia cap. 17; Exstat in ed. Erasm. et Lovan.T. VI. B79. Conlra Fulgentium Donatistam. Non Augustini,
68. De Altercatione Ecclesim el Synagogm dialogus. sed vetuslissimi tauien auctoris, utpote qui conci-
Auctoris sacc. XIIIvel xiv, nam Joaiinis Seoli co- liuin illud Carthaginense conira Coecilianumvide-
setaneum se fuisse testalur.TSxst. in ed. .Erasm. et rit. Exst. in ed. Erasm. el Lovan. T. VII, in ap-
Lovan. tom. VI in append. pend. parl. I; J?gi!ed. IX, append.
69. De Fide seu unitate Trinilalis adversus Manichmos 80. Hypomneslicon conlra Pelagianos et Cwlestianos
liber. Hunc ex. velustissimi codicis Cor.beiciisis libri sex Sixto 111P. R. (a. 452). Garnerius Je-
auctoritate Evodio Uzalensi, in Africa episcopo, suila , alii ctim Sirmondo Mario Mercalori tri-
asseruit Jac. Sirmondus Hist. Praedest. c. 1, Exst. buunt. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. T. VII, ap-
in ed. Erasm. et Lovqn..T. VI, pend. p. II ; Bened. X, append., ubi et duo se-
70. Commonitorium(vulgo S. Auyuslinijepisc. Eccle- quentes.
sim catholicm)quomodositagendum cum Manichmis, 81. De Prmdestinatione et Gratia liber, a nonnullis
qui convertuntur. Sub Augustini nomine vulgalum Fulgenlii Ruspensisep. creditus, ab aliis ulroque
est in append. ad T. X ed. Paris. 1586. Scri- et Augustino et Fulgentio abjudicatus.
ptum antiquissimuni esl, quod Dupinius concilii 82. De Prwdestinalione Dei libcllus, ignoti auctoris.
alicujus Africaeconsliiuli.onem putat. 83. Hymnus : Te Deum laudamus, Ambrosio et Au-
71. Contra Felicianum Arianum de Unilaie Trinitalis gustino simul tribui solitus, de cujusauctorecerto
liber ad Oplqlum, Pronuntiavit olim Erasmus non nihil siatui potest.
esse probabile, hunc librum esse Augtistini (cujus CAPUT 111.
in Rctraelalionibus non meminil). Dissimulata Varim ediliones operum S. Augustini.
vero Erasmi -censura librum istum Lovanienses
PROOEMIUM.
inler.genuinos Auyustini felus rei ostiernnl, Bedk,
Lanfranci, Alcuini el Pelri Lotnbardi fere auctori- Haud opus esse puto rei litierariae et ecclesiasti-
latibus ducti. Forlasse Vigilii Tapsensis est. Exst. cse hislorine sludiosis, ut de ratione, qua lot lanta-
in ed. Erasm. et Lovan. T. VI. que, quibus Augustini scripla comprehendunlur,
72. Qumsliunadm de Trinilate el de Genesi, qnse ex volumina ab ipsius inde aucioris manu propagata et
AfciMiiiodcscriplae sunt. Exst. in cd. Erasm. ct ad typographise salutaria tempora servata fuerinl,
Lovan. T. III,.append. sedulo disquirant: siquidem jara sua aetatecum faina
73. De Deitale et Incarnatione Verbi ad Januarium ejus scriplorum exemplaria omnem peneorbem per-
lib.ri.duo, collecti ex Origcnis opere nzpi 'ApyJ» D vagata essenl, el post obitum cjus nequaquain ces-'
juxtii versionem Rufini Aquilei. presb. Esst. in sante eorum usu non defuerint, qui et conservandis
ed. Erasm. et Lovan. T. IV, nppend., usque ad et inultiplicnndis assidue sluderent (a). Observat
n. 76. Fabricins (b), socculisaliquot ab excessu ejus elapsis,
74. De Trinitale et Unitate Dei liber. Distinctus oliin tanto in pretio fuisse illa monumenla, ut eorum
fuit in capita 15, quorum 9 posteriora toium fere, causa, cuin in Hispania exemplaria deessent, circa
sed conlracliim etinterpolatum S. Auguslini librum a. 65.0, Taio Caesaraiigustanus episcopus Romam
contra Sermonem Arianorum conlinebant., Capita milterelur. Sequioribus aulem lemporibus cum bo-
aulem priora quaestiones aliquot dialogi Ptmli noe.lilieraelumen suum benignum plane abscondis-
i
(a)InllipponensiBibliothecamagnam, immo pcue posucril; de quibus omnibiis adcanl, qui tanli pn-
omniiim librorum Aiigustini supellectilem fuisse, tant, Engelberti Elupfelii disq., an et quomodoBiblio-
quaeflammas etiam ac rapinas Wand.ilorum evaserit, tlieca S. Auguslini incolumis servdla fueril in excidio
inulla, cum Augustini, tiim aliormn loca leslantur, Hipp. 450, tnseriam ejnsd. Vet. Bibl. Ecclesiasticw,
et postremum quidem, hoc, qnod Possidius ad illius vol. I.p^rt i(Friburgi Brisg. 780, in-8*), p. 175, sqq
intuitum indicem scriptorum Augustinianoruin com- (fc).InBibl. Lal. T. II, 1. iv, c. 3, ed. Ven., p. 553
 U NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. 42
fcnt, hujus lamen libros non cx manibus monn-• A f. gularis velustalis iudicia habel. Eodem vcroanno,
eborum excussos fuisse, non solum lot ex sacculo quem Mediolanensis proferl, prelo dedit Jo. Amer-
nono, decimo ct sequenlibus proximis reliqua mss. bach ilerumque 1430, quae sequenlein h ibuit Fri-
exemplaria loquunlur, sed doeumemo sunt eliam.va- burgensem a. 1494, Basileensam Langendorfd 1515,
ria illa Collectanea seu Florilegia Senlentiarum el et Lugduneiisem 1520. Ad haecprima circa Augus-
locorum insigniorum, quae puallo studio ex operi- lini libros sludia pertinet porro in Germania editio
bus ejus decerpta et compacia sunt, quorum, quod libri de ConsensuIV Evangelistarum, Lavingw 1475.
felici omine coniigit, paucissima tamen typis sunt; Item libri de Fide el Operibus, Colonimeodem anno;
impressa, sed passim in bibliothecis justis tenebrisi variaque ibidem minori forma excusaopuscula, quoa
premuntur (a). De Carolo Magno pervulgatum est; omnia ad eumdem aunum redire videntur. Suppar
Eginhardi testimonio, quanti libros de Civitate Deii iisdem forlasse, modo Germanica sit, Confessionum
fecerit. Sed quod paucis notum fuerit, Carolus V, edilio ioci et auni indicio destituta, quarum velusta
^cx Gallioe, virum inter doctos suae aetatis longe: ndmodum descriplio Mediolani facla est 1475, et
eminentissimum Radolpbum de Preulles stipendiisi tnox s. I. 1482. Sermonesetiam frequenter per hoc
rege dignis adegit, ut idem opus in Gallicum sermo- tempus prela exercuerunt, ex quibns antiquissimoe
nem transfunderet et commentariis erudilis illustra-- B1 HomilimL. Attguslmper Anlli. Sorg. 1475 excus:v,
ret (b). Ex quo vero saeculodecimo quinto mira illai quas excepeiunt Sermones ad Eremilas fratres, Mu-
libros muliiplicandi.ars o.cccepit, inter primos sta- linm a. 1477; Mediolani 1484; Brixim 148.6; Venetiis
tim, qui lyporum formulas ilagitarent, Atigu&tinus i per Pagan. de Paganinis 1487; ibidem per Vinc. de
fuit, nec ullus Latinorum scriptorum crebrius eoi Benaliis 1492; landem Amerbacliiana Cottecltt), inler
prelo deinceps mandalus est. Primum autem, quodI quos recens farrago Sermonum de Tempore 1494 el
stanneis characteribusexscriptum est opus, fuilliber 1495, repetita illa Parisiis apud Jodoc. Badium 1516,
ejus de Arte prmdicandi seu ultimus ex quatuor libriss et Hagenom 1521. Epistolarum porro impressiones
de Doclrina Christiana, circa annum 1465, Argentoratir" proeier anliquam loco el anno non indgnitam factao
apudJoannem Menlelinum, quem eodem vel proxi- suntab eodem, qui toties nobis laudandus-est, Jo.
mo statim anno repetiit JoannesFust Moguntim.Jami Amerbachio a. 1495 ct 1494, itemque Enarrationei
vero a 1467 ex celebri illo Sublacensi nwnasterioi in Psalmos repelitis vicibus a. 1489, 1493 (cujus an-
prodiil primarium ejus opus de Civitale Dei, et se-- ni Yenela etiam editio laudari solet), 1494, 1497,
queuti statim proximoque anno Romm ab iisdem ty- ex sua olficina exire passus est, eumque seculus
pograpbis repetiium, cito omues pene Italioeoffici- Lugdunensis 3rtifex a. 1519. Ilis insuper adde in-
nas" pervolilavit. Igiiur cxcusum e.-t eodem anno3 C I gentem numerum eorum librorum, qui propter in-
1470 Venetiis,ibidcmque bis 1475 apud Nic. Jensoni diciorum et notarum 4efecium cerio anno affigi ne-
et Gabr. Pelr. de Tarvisio; Romm 1474, apud Ud- quettnt, cujusmodi non una exstat editio librorum
atr. Gallum; Neap.oli1477; Veneliis 1486, 1489; Tho- de Doctrina Cliristiana, de Quanliiale animw, Solila-
Josm 1488. Ncc minus in Germania eirca idem opusi qtdorum, Sermonum, de Trinitale, Confessionum,
in prela incubuerunt, quamquam serius aliquando, Epislolarum, de Consensnqualuor Evangelistarum, de
cum jam remissior factus esset in Italia primus ille; Spirilu el Littera, de Civitate Dei; iii Evanyeiium Jo-
librorum exctidendortim ardor. Unum so!um novi- anuis, Enchiridii ad Laurentittm, ctc.; quos omncs
inus anliquius exemplar excusum a 1475. Moguntimi suo loco diligenler nolavimus et pro viribus dc-
apud Pelr. Schoiffer; deinde Basileensibus signum scriptosdedimus.
extulit Mich. Wensxler a. 1479, quem decemannos Interea plurima etiam ejus opuscula colligi el in
post seculoe sunt Amerbachianm impressiones, Fri- unum corpus condi ccepta sunt, licet in allegendis
burgensis 1499, Langendorfii 1515, Lugdun. 1520. singulis non semperratio qusedam etconsilium spec-
Exstat quoqtie Lovaniensis 1488. Germanicis vero latum fuil, scd casui magis, qui varia invicem illius
'- plerumque adjuncti conspici solenl commentarii seripia sociasset, curalores obsecuti esse videnlur.
Thomm Valois et Nicolai Trivelh, quibus admodum D 0 Primum in his Iocum sibi vindicanl Traclatus a.
lum delectatos fuisse videnlurobscurioris hujus doc- ' 1484 Venetiis per Andream de Bonetis de Papia in-4°
irinae amatores, donec per Ludovicum Vivem sunt junclim editi, nisi iidem forte jam ex priori Veneta
sepulti. Cum Basileensibus librorum de Civitate Dei per Oclavian. Scoium li&S sinl derivati, quod eerto
editionibus hujus aeiatis pari fere passu incedunrii- confirmare non possum; el Aryentinensis cditio per
bri de Trinilale. Horum prima descriptio fuisse vi- Martin. Ftacha. 1483, el ilerum ibidemexcusa 149!.
detur Venetiana absque anni inentione per Paganin. Posierinr Veneta editione non parum attctior est,
de Paganinis, aut Mediolanensisper Leonh. Pachel. licet ullra dimidiam partem cum eadem egregie co: -
1489. Fortasse autem Germania antiquiorem habuit eordet, adeo ut diflicile diclu sil, utrum vestigiis il-
li ea, quaeloci quidem et anni signo caret, sed sin- lius insliterit, an incepto plane diversosit adornaia.

(a) Suhjunximus infia quoedam ex Ondino H
M. Bibl. Eccl. Coionieosi de ejusmodi Defioratori-
bus et Commeniaioribiistani antiquis, quam rccen-
tibus.
PATROL. XLVIL
(b) De imperatRre C^rolo V, lmjiis nominis idem
imrrnsse Gallum qucriidam in Ephemerid. Erudu.
(Journ.nl.des Sav.) 16; 6, 15. M.irt.', alicubi in Bibi,
Colun. Eccl. logimiis.
. 2
43 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. n
Utraque lanien talia complectilur opera, quas non A recognilum, sed commenlario insuper illuslravit, cui
niagna voluminismoleconstani, ccrlenoii prolixiora parem ubertale el elegantia in ullo prisco scriptore
libris dc Doclrina Chrisliana, idque hoc imprimis ne Itali quidem viderant; tantusque a cunctis aeviis-
respeclu, quod illa vel seorsim jam proslarent, ve- lius lilterarum amatoribus honos habitus fuit, ut
ltili de Civilale Dei, de Tnnitate, Enarralionum in Erasmus novo in hoc opere labore supersedere se
Psalmos libri, vel peculiarem sibi quseque postuia- posse judicaret tolumque in editionem.suam rcci-
renl operam, qualem conligisse eliam Epistolis et peret.
Sermonibusvidimus. Eadeni forlassc Venela edilio ERASMIANA aniem illa recensio, quoe licet diver-
rescripta est ibidem aptid Dionys. Bertholdum 1491, sissima, pro more, experirelur judicia, studia la-
a qua distanl ediliones, Parmensis per Angelum men in hoc genere incredibile quanlum accendit.
Ugoletum et Venela per Pclegrinum de Pasqtialibus, Consilium soli Frobenio debetur, qui nullis hacin
utraque a. 1491, quas opinor exemplum praebuisse re sumptibus pepercil et hoc nomine tanlum vitam
editioni Jodoci Badii Asccnsii, excusse Parisiis loiO sibi produci a summo numine oplabat, ul hsec ad
apud Jo. Parvum et adhibitoe diligenter a Palribus exitum perducta videret. Sed voti hujns compos non
Maurinis. Nec silentio praetercundum esl singulare faclus est, morte prsereptus cum vix duo priores
ejusdem Jodoci Badii et Auguslini de Ralisponavon- B tomi absoluti essent. Dederat autem Frobenii pre-
silium in colligendis edendisque sua opera corrcclis cibus Erasmus, ul Opus, cujus nonnisi parlem exi-
diversis Quwslionum Augustini libris. Prodiil Iioc guam in se recepisset, cum profligando nemo succe-
opus a. 1497. Lugduni per Jo. Trechsel. in-fol. exi- dere vellet, tottim tandem sustinerct, eoque mortuo
mia industria et multo cum judicio instructum. filiis ejusidem obsequium praestandum esse duxit.
His tandem omnibus proeparalis Jo. Amerbachius Tria igitur in hac editione feneratus est hic scriptor
de omni relillerariaet imprimisecclesiaslicisscrip- perquam magna ad promovendum ipsius studium.
torihus Latinis meritissimus, non ut aliorum frue- Primiim munditiem a characleribus et charlis el ju-
retur diligenlia, nam sua ipsius huc polissimum ad- stum aliquod decus in toto hahitu ac descriptione.
ducta res erat, sed ne incrementis litterarum, quae In Amerbacuianis cnim impressis, ul nemini igno-
matura videbanlur, deesset, consilium universorum tum esse potest, liberalior cultus merito desidera-
Augustini operum per-parles edendorum cepit. Con- lur, dum parlim Iilterae ad aspectum ingratse sunt
fecit igitur XI volumina, quorum oclo prioribus adhibiise, partim charla adest crudior et omnia deni-
omnia ipsius scripta ordine chronologico ad lidem que paginsespatia adeo sunt oppleta, ut sordidum
Relractationum ejus disposuitaddidiique tribus insu- pene in eo se praebuisse Amerbachium dixeris.
per, ca, quae in Relractaiionibiis vel omissa erant, C Deinde integra primum exhibet ipsius opera. Tertia
vel serius elaborata. Simul vero ne moles in im- denique dos fuit textus correclus a vitiis innumeris
inensum cresceret et quod exemplaria haud dubie ex grammatico potissimum generc, et iis, quoe ab
superessent, raiionem habuil eoi-um, qusc anlea ignoranlia anliquilalis et doctrinae veieris orta vi-
seorsim ex sua officinaprotuleral, Epislolasque, Ser- deri poterant, lum nova pariitio el judicia de iis,
moneset Enarrationes in Psalmos ab hac edilione quae aut omnino non genuina essent, aul saltem vi-
sejunxit. Prodiit hacc Amerbachiana Basilem a. derentur dubia.
1506, et magnis oninium, qui basce litteras ama- Saepiusautem ilerata et identidem aucla cst haec
bant, plausibus fuit accepta, recusa etiam Parisiis edilio. Sic non contemnendis Seniionwmaccessioni-
a. 1815. Videtur autem haeceditio plene omnibus bus locuplelata est Parisiis apud Chevatlonium1531-
desideriis saiisfecisse. Nam ad annttm usque 1529, 52, el ibidem apitd Carolum Guillard 1541, nec non
non solum nihil innovatum est in Amerbachii insti- in singulis Basileensiumrepeiitionibus, nempel541-
luto, sed sjngulalim etiam pauci iidemque minores 45, cui suppelias tulil Martinus Lypsius; 1556, cu-
Auguslini libelli hoc inlervallo temporis, Colonim rante Joanne Costerio; et 1569, quaj ultima Frobe-
imprimis 1527, de Doctrina Cltrisliana^de Spirilu et " niana fuit absolulissima et uitidissima omnium, in
Litlera; 1528, da Fide el Operibus, de Natura et quam etiam Semones illi, quos primum ex mss.
Gralia, etc. Iiem Augttstm Vindelicorum 1523, de codicibus eduxit ct Lovanii a. 1564 publicavil Joan-
Fide et Operibus et Enchiridion ad Laurentium, cl nas Vlimmerius, migrarunl. Porro recusa est eiiam
Norimbergw denique, veluti a. 1524, de Natura ct Luydmti 1561-63 in-8° et Parisiis 1571 in-fol., et
Gratia, evulgati sunt, quibus omnibus lexlus Augus- impuras eiiam Venetorum bibliopolarum manus
lini nihil incrementi cepit. Tanto benignior forluna passa a. 1545, 1552,11570 et 1584. Caetcrum Era-
in lihros de CivifafeDei omnia cumulavit, quoe per smianam recensionem sequuntur, quotquot ab ejus
istam oetatem a doclorum hominum ingenio ac dili- editione diversis in locis seorsim excusi sunt Au-
genlia in exornando libro veteri exspeclari polerant, gustiniani libelli, quorum haud exiguus quidem nu-
siquidem Jo. Ludovicus Vives litierarum elegaiilio- merus fuit, sed nihil ex iis Augustini leclio lucri fe-
rum in Hispania et Relgio stator et vindex, in edi- cit. Frequenter imprimis leclitatoeesse debent Con-
tione Basileensi apud Frobenium, non modo le.vlum fessiones,quse Colonim1551 et 1569, Lovanii 1563
ex codicibus mss. ad quorum usum magnam scrmonis et 1571, Antuerpiw 1567 ei 1568 descriptae sunl;
Latini el priscoedoctrinaefacultatem afferebat, dedit iteni libcr de Spirilu el Lillera excusus Parisiis, 1558,
is NOTITIA LITTERARIA IN S. ALCUSTiNUM. 46
Wilebergw1541, Anluerpm 1568 ; de Fide el Operi- A furli 1624; Hamburgi 1061; de Doctrina Cltristiana
bus Parisiis 1554, Coloniw1552, Antuerpiai 1568; de Antuerpiw1601; Wilebergm1604 ; Helmestadii 1G29
Consensu qualuor Evangelistarum Parisiis 1558, et et 1655, per Ge.Calixtmn ; de Unitate EcclesimMo-
Co/citita;1559; de Cwa pro mortuis gerenda Pari- guntim 1602, ctim notis Jusli Calvini, Helmestadii
siis 1545; da Libero arbilrio, de Prmdeslinalione et 1657, pcr Ge.. Catixlum; iiem libcr de Utilitate cre-
Gratia Colonim 1568; de Natura cl Gratia Anluer- dendi per etmdem, ibidem eodemqnaanno , ct poslea
pim 1568 ; de Doctrina Christiana Venetiis1554; En- Lovanii1080; de Hwresibus, Helmestadii 1021• Oxo-
chiridion ad Laurentium Coloniw 1552; ilem per nim 1651; Ueltncsladii 1678, cum Danwi comm.; de
LambertumDanmum Genevw 1575, cum Commenta- Fide el operibus Francofurli 1052; Enchiridion ad
rio repetilo ibidem 1579, 1585,1597. Idem Danoeus LaurentiumWiiebergw 1604; Purhiis 1665; Epistclm
anno posl addidit librum de Hmresibus, qui pariter Francofurli 1678, select;« Flexim 1658, et Lovanii
repetitus est a. 1578, 1595 et 1595. Denique ilera- 1662. Novam quidcm Confessionum rccensionem
tum quoque de Civilate Dei opus cum Jo. Lud. Vivis juxta plures mss. jactilavil Henricus Sommalius
commenlario Parisiis 1544 ct 1555, Basilem 1555 Soc. I, qusedici non potest, quoties impressa sit ct
et1570. repelita Lugduni, Coloniw, Duaci, Dilingw, etc.;
Sed nova repens Augustino lux oborta est per B sed cui a criticis cxiguum prelium statulum est. Nec
conjuncla TlteologorumLOVANIEN IUMstudia in edi- vero moiiienli ullius suni variae illae opusculorum
tione Opcrumipsius Antuerpimapud Ckristoph. Plan- contra Pctagianos collecliones, cujusmodi Parisiis
linum a. 1577, XI lomis in-fol., publice proposita; 1644 el 1652, Lovanii 1647 et 48, Romm 1652, Bru-
in qua non solum criiica apertior, sed praeclarum xeltis 1654 et 1675, ct Lugduni 1673, prodierunt.
eliam hoc, quod spuria dubiaque prorsus a reliquis Sed quod mirabcris, ex Gallicis aliquot versionibus,
separata, sua cuique tomo subjecta sint. Ut niliil de quoe frequentcr intra hoc spatium provenerunt,
animadversionibus dicam aliisque commodis, quae praecipue Arnaldinis, fructus quidam ad texlum hu-
nulla non aetas in ea summopere probavil. Certatimi jus scriploris conlirmandum redundarunt.
ea expressa est et plerumque cum accessione aliqua: Nova denique aiqueullima serics a BENEDICTINO-
Parisiis 1586; Gcnevw 1596-, Parisiis 1605, 1604, nusi lueiilenlissima opera ordilur. ConspcctnmImjns
1615-14; Co/onic8l616; Parisiis 1626, 1655, 1652. (ditionis jam a. 1671 publice proposuit vir doclus
Subinde etinm extrinsecus augmenia quoedam allatai Congregationis Maurinaj, qui curam illius in se rc-
Mint, veluti a. 1611, cum primum librum de Gestisi ceperal, sed paulo post a Congregatione pulsus, aliis
Pelagii ex codice ms. ex Italia sibi transmisso Au- eam provinciarn cedere coactus fuit Franc. Detfau.
"-
G
guslm Vindelicorum imprimi curasset Marcus Vel- Tradita deinde est Tltomm Blampino et Petro Cou-
serus. Similiter Claudius Menardus Andegavensiss laniio, quibtis per occasionem alii quidam sodalcs
Parisiis a. 1617, primum publici juris fecit dicosli-- diligenliam suam commodarmit. Sed Mabillonii par-
bros priores contra secundam Juliani responsionem, tes in boc uegotio ntilloefuerunt, praeterquain quod
quos denuo recognitioni suae subjeeit Mich. Palu- epistolam uuncupaioriam ad regem Ludovicum XIV,
danus Gandavensis Lovanii 1612. Porro Jacobus• cujus auspiciis lotum opus gestiebat, elaborasie
Sirmondus XL Sermones novos edidit Parisiis 1651,i dicttts est. A copiis criticis et diligentia ediiorum est
et Joannes Marus Sermones sex cum fragmentis ali- coiisuininaiissima. Imprimis autem nova
singulorum
quot Romm1644. Sed sequiores illae repetitiones ,' scripiorum ad lemporum rationem discussio et sou-
utut auctiores sensim, propter vitia crebra mulioi norum •
a genmnis discnminatio eeclesiasticaehisto-
primis sunt deteriores. Quare cum non sine mani-
riae studiis perquam saluiaris cornmendatur. Recudi
festo damno sumptus in eas impendi cognovisset
cam fecit et uno volumine variarum cd maxime
Hieronymus Vignerius, Congreg. Oratorii D. Jesu|
Paris. presbyler, subvenire studuit edito anno 1654j illuslres Augustini conlroversias dissertationurn sua-
et 1655, duobus tomis Supplementv omnium Operum. rumque haud vulgaris noioe observalionum auxit
Augustini ame a. 1614 impressorum,quo comparaloi Jo. Clericus Antuerpiwseu Amslelodamiverius 1700-
quamvis antiquiorem, seu Erasiui, seu Lovanien- 1703, qtto factum csl, ut ad plures saliem inler
sium editionem absque damuo, immo fructu majori,.,. Proteslantes usus hujus cditionis pertingeic
potue-
retinere studiosi possent. Simul sex libros conlra1 rit. Italis non
aequeplacuisse videtur. Nam Parisien-
secundamresponsionemJuliani operis ejusdem, cujus'
duos libros primum ediderat Menardus, variosquc' semBcncdictinoruni, autograplw undequaqtiesimilem,
Sermones jam anno 1706 iterum prelo cominittere pnrabat
insuper et Traclaius usque dum ineditos
addidit. Ad exemplar Lovaniense se composuerunt,' Joannes Bapt. Clarellus, typographus Venetus, pu-
id consilium significavil misso ad eruditos
quse ab extiemo sacculo xvi usque ad finem xvu bliceque
seorsim singula aut plura invicem juxta argumentij Protreplico, in quo Aniuerpieiisis editio male ipsi
affiiiilaleni excusa sunt Auguslini scripla. Cujus- ob fidem et voluntatem Clerici audiebat; quod turpe
modi sunt Confessiones, Wircaburgi 1581, et Turonii lamen quaesluosimangonisartificium non opus erat.
1588; De Civitale Dei Antuerpim 1600; Genevmett ut Oudini bilem moverel et ad Clerici patrociniuiu
Lugduni 1610; Paristis 1613, 1056, 1651; Franco- suscipiendum eum, ipsi minime faventein, imne!!c*
 lfi SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 48
ret (a). Cseterum ignoramus, an Clarelli istud con-,- A pressae. NuHsc exstant piginarum foliorumve vel
silium successum habuerit, sed procul dubio haudI plagularum nolne. Distinctionibus, quas commala et
inullum ab eo abludit ca, quam a. 1729 et sequenli- ptincta appellamus, inseruit lineola duplicala, qua
bus ibidem prodire jtissit Joannes Bapiista Albrizzi. alias grammatici in verbis bicompositis uti solerrt,
Reliqua , quae separalim a Benedictinorum indei quamque vftv vocant. Tribuimus vero huic volumirs
selate in Augustinum collala sunt, haud capiunt ma- locura inter opuscula propter sequenlium cum eo
1
gnificam commendationem. Duw quidem Epistolw simililudinem, quae si non eodem anno, attamen ex
ad Oplatum, altera de Natura el OrigineAnimm,al- cadem officina vere prodicrunt, ul nunc quidein
lera depmnis parvulorum,qui sine baplismodecedunt, comparalione singulorum inier seinductiopinamur,
recens ex codice abbaliae Goltwicensis in Auslria et egregiam artis perfectionem in paucis plagulis
inferiori crutac sunt, Vieima;1752 et Parisiis iterum ostendunt. Nempe (ria , quae sequuntur volumina,
1754 impressse. Memoralu etiam digna videlur Jo. eodem characlere, sed nitidissimo etquo absolutius
Schilteri IC. editio libri de Conjugiis adulterinis, hoc in genere vix quidquam fingi possit, in charta
Ienm 1698; a quibus csctera, veluti Tricassini ed. longe optima et fulgenli, pagina lineas 27 complec-
librorum deGratiaconlraPelagiumelCcelestium, Mo- lente, impressa sunt. Caeterum characlerum notoe
gunt. 1687; Liber de Hmresibus Canlabrig. 1687 et B I nullae prorsus cernuntur, nec loci, nec anni ullum
Oxon. 1721; Speculum Augusthtia Tommasieditum indicium. Complectuntur autem:
Romm 1670; Confessiones cum prolixissimo Franc. i° Librum de AyoneChrisliano una cuni ipsius de
Arcltangeli de Prmscnlationecommentario evulgatae codem judicio, ex libris Retractationum; librura de
Florentiw 1757, et tibelli, quos nuper Teegius Thu- Sermone Domini in monte habilo, cujus in fine ad
ringus ad Benediclinorum exemplum typograpborum calcem voluminis : Explicil liber primus beati Aug.
formulis exscribi fecit Lipsiw 1767, 69 cl 70 longo de Montana.
inlervallo distant. In hoc tanlo autem Augustini re- 2° Tractatum de Fuga mulierum; tr. de Conli-
cenliori setate negleclu optandum foret, ut, quod nentia ; librum de Conlemplumundi; Epistolam beati
Parisinus quidam Pli. D. Pierres -exorsus erat insli- leronimi ad Paulinum presbiterum; Sermones duos
tulum, praeclaro speeimine in nitidissima Confessio- Auyustinide communivila ciericorum, qui incipiunt,
mcmdescriplionea. 1776 proposito, non deseruisset, Propler quod volui, etc, et charilali veslrm, etc.
aut alii in simili subsidiorum crilicorum foriuna 5° Ometias B. Augnslini, el primo de eo, quod
imilarentur. Psalmisla ait : Quis -eslhomo, qui vull vitam el cupit
Sed transeamus tandem ad AnnalesedilionumAu- videredies bonos; — secundo de eo, quod scripium
gustini, quos quidem ita descripsimus,ut I. Scripio- C *- esl : Eslo consenliensadversario tuo, etc. Et qui odit
rtitit collecloruma primis initiis.II. Singulorum juxta fratrem suum, homicida cst; — lertio de eo, quod
seriem consuetam a nobis proponerenliir. Qnibus Dominus ait: Diliyile inimicosvesiros; — quarlo de
omnibus absolutis paragrapbo peculiari qusedamnon eo, quod scriptum est in Ysaia : Clama, ne eesses; —
inulilia de Epitomaloribus, Defloraloribus et Com- quinto de eo quod Apostolusail: Radix omniumma-
menlaloribus Augustini, lam antiquis, quam reeenti- lorum cupiditas;—sexlo de eo, quod scriptum esl:
bus, subjicientur. Ejusmodi nutem scripta, quaenon Bealus,qui posl aurum non abiil; —septimo de eo,
lam explicandis aul commentandis certis Auguslini quod Apostolusait: Redimenteslempuscum dies ntali
libris inserviunt, quam de doctrina Augustinivel uni- sunt.
versa, vel de singulis illius capitibus sive inslruen- Opuscula n. 2° et 5° exhibila commemoral euam
di, seu convincendi, atit alienas opiniones redar- Catal. CrevemuenovissimusT. J p. 106 el 107, ad-
guendi cansa traclant, inlra limitcs operis hujiis dilque:
haud apte cogi posse arbilrati sumus. •4*Librumde Disciplina Cltrisliana supra enume-
ratis plane conformem n. 47G, et
ARTICULTJS PRIMCS 5° Sermonem super Orationcm Dominicam, ncc
D non Enchiridion ad Laurenlium; n. 469 posteriores
P
ColieclionesOperumet OpusculorumAuguslini.
tractatus, quos omnes per Ulricum Zel de Hanau
SJJCDLO xv. circa 1470 excusos esse slaluit editor, sccutus in
1475. Colonim, i«-8° maj. Auguslinusde .Fide. Ab eo judicium Deburii in Cat. Bibl. Ducis de la Val.
inilio : Incipit liber sancli Aitgnstiniad Pelrum Dia- T. I, p. 172 sq., qui n. 478 posleriores hosee trac-
conumde fide. In fine: Liber isle S. Atigustinide fide tatusnoiavit, addensprimumnovem, alteruin sex fo-
calholicaad Petrum DiaconumColonimimpressusast. liis constare. Ibidem n. 475, cuni libris a nobis n.
In vigilia sancli Jdhannis Baptiste. Anno domtni 2° commemoralis simul exisluni et quidcm al
M.CCCC.septuagesimotercio. iuilio.
Character lmjjusvoluminis esl Golhictis anliquus 6° S. Auyuslini liber de Vita beala.Libcr de Hone-
luculentus, charta densn, pnginse lineislalis 26 im- slate imilierum. Libetlusde Honestate rilw.

( a) Reperilur Clarelli epislola in AclisISrudilorum ment.Aom.I, pagg. 985MJ.

Lijts. Febr. 1.707,pngg. 94-96. Conf.Oiidinus Com
43" NOTITIALITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. £0
Ii85. A Hos menda expcrtes tulit Argeiuitta: premique
Venelitj cura et tnipeiisisOcfauiaui Scoli civis Mo- Martinus docili simus ab arte dedil.
doetiensit,in-l°, R. Augustini opuscula Acetica mi- Litlerae sunt Gothicae.Paginoecolumnis binis im-
nora. Recensel 6'. Pruy in rarioribus libris Bibl. prcssse, folia, sex prioribusexceptis, ntimerata.sin-
Budcns. T. I. gula capita numeris suisetargumenlis sunt perquam
1484. commode dtstincta. Insunt sequentia : 1° Medilatio-
Venettisper Andream de Bonelisde Papia, in-4°. nes, 2" Solitoquia, 5° Manuule de verbo Dei, 4° En-
S. Augustini opuscula. lnfine : Explicitliber S. Au- chiridion ad Lauremium, 5° Liber de triplici hubilacu-
guslini de vera religione, et de clericorum vita sancli lo, 6° Scalw paradisi, 7°de duodecimAbusionumgra-
Auguslini, nec non cujusdam dignissimi traclalus de dibus, 8° de Beala Vila, 9° de AssumplionebealwMa-
spirilu elanima. Que omniain isto libro continenlur: riw virginis, 10° de DivinaiioneDwmonumconlra Pa-
cum summa ditigenlia per M. Andream de bonetisde ganos, 11"de Honcslate mutierum, 12° de Ctcraagen-
papia veneliisimpressa fuerunt. intfilo principe Joan- da pro morluis ad Paulinum Nol. Ep., 13° de Vera
m mocenigoveneiiarumduce.M. LCCC. LXXXIIII. ac Falsa Pmnitentia, 14° de Conlritionacordis, 15° de
die XXTI. MensisJulii. Contemptumundi ad clericos, 16° de ConvenientiaX
Insunt eadem, quae in editione sequenli Argenlo- " prwceplorumel X plagarum JEgypti, 17° deCoynitio-
ratensi nmneris 1-22. exhibentur. Hinc vero adjccta ne verm vitm, 18° Confessiones,19° de Doclrina Cliri-
sunt: 25° Eusebii Corradi canonici regularis Late- siiana, 20° deFide adPclrumDiaconum, 21° Sernto-
ranensis Epislota ad Sixtum IV, R. P., de auferen- nesduo de vita el moribus clericorum, 22° de Vcra
do ab Ecclesia errore scribentium, S. Augustinum Religionead Romanianum, 25° de Spiritu el Anima,
fuisse eremitam ; 24° Regula S. Augustini; 25° Vtfo 24° de Vila Cltrislianaad sororemsuam viduam, 25°
S. Augusfini scripta a S. Possidio, episcopo Cala- de Definitionibusorlhodoxwfidei et ecclesiasticisdog-
mcnsi; 26° Eusedit Corradiad Si.tlum IV etCardina- malibus, 26° de disciplina Chrisliana, 27° Sermo de
les Annotatio, seu potius tractatus brcvis de enore cliarilale, 28° de decemchordis, 29° Sermo de Ebrie-
seribenlium,S. Augustinum(uisse eremitam. 27° Li- late, 50° Traclatus de vanilale hujus swculi, 51° de
bcr S. AuguslinideAnima. Diligenler hanoedilionem Obedienliael humililale, 52° de Aaone Christiano,
jaui ab aliis bibliographis obiler commcmoralam 35° dc Bono disciplinm,54° Regula de communivita
ncensuii Cl. Seemillerfasc. m, p. 7, quo duce nihil clericorum, 35° Posidonius de vila Auyustiiii. Praece-
cerlius in lubrica hac seinila deprchendimus, Ab eo dunl praeter buncipsumomnium opusculorum indi-
igitur docemur, omnia haecopuscula eodem charac- ccm, peculiares aliquot quorumdam librorum tahu-
tere,Gothico nimirura minuto, duabus columnis, ni- loe. Miror Cl. Seemillerum, qui eamdem editionem
tidaeac firmaesimul charlse impressa esse. Observat in commenlarios fasc. ui, p. 171, retulit, non con-
porro per priora viginti duo opuscula foliis super- tendisse cum ed. Venela 1484. Habcl etiam C/.
scriplos esse liiulos, non item in reliquis. Lilteras Rraun. 1.1. T.II, p. 174.
iuitialcs, custodes et numeros paginarum deficere, 1491.
easdem tamen esse signatas. InCat. Bibl. Reg. T.l, Ibidem ap. eumd. in-folio. Eadem ex secunda edi-
p. 576, laudatur a priino Medilationumopusculo. fione.In fine :lf. CCCC.XCI. dieXI. mensisAugusti.
Nec raro etiam fil, ut singuli cx bac collectione li- Ejus exemplum mancum tamen nolavit Gemeincr
bri tamquara seorsim h. 1. el a. excusi, vel incuria 1.1.p. 203, inlegrum ul noslrum C/. Braun. I. l.T. II,
scriplorum, vel quodavulsi a reliquo corpore inler- p 213.
dura obvcnianl, comnieinorentur.
1489. Parmm per Angelum Ugolelum, in-fol. Auguslini
Argcnlorali per Martitu Flach. in-fol. Aurelii Au- opuscula varia Dnila Pridte Italend. Aprilis^ Cat.
gitstiniopusculaplurima.lixc sola tituli inslarpagina llibl. Smifft.p. 28, et CrereHna;tioviss.T. I, p. 110.
seriem libri conlra Academicos,unde Mo-
prima habentur, charactere Gothico ma_jori-impr.es- jj. Ordiuntur
sa. In fine: B. AureUi AugusliniHipponensis episc. rcUus in Cat. Bibl. Pinell. hoc nomine ea relert.
ac doclorisEcclesimsanctksimi pariter el perspicacis-
simt: plurimorum opusculorum, nec non vitmejns a Venetiisper DionysiumBerloldum,in-fol. Aur. Au-
Possidonio conscriplm: impensis cl opera Marlini gnslini opuscula plurima: qumdamnon plus hnpressa.
Fiach Argcnlinmaccuratissime imprassorum. Finis Jloccin speciem liluli in prima primi folii pagina. In-
Annoa nalivilale Salvaloris M. CCCC. LXXXIX. cipiunt a Meditationibus,quaruin litulus minio im-
XIII. kalendasApriles. pressus; ultimum estVtfaejus verPossidonium con-
scripia, ad cujus calcem : Ejusdem videlicetAur.Aa-
Ilos juval argttla scrulari indaguieve.rum.
lllos Dulichio vetba lepore lenent. gttslini Hipponensiscpiscopiac doclprisEcclesimsan-
Ast altis gralum esl variosversare tibcllos. ctissimi pariler, nec non vile ejus a Possidonio con-
Suni qu >sscripla quibusnon nisi sancla placcnt, scripte : impensiset opera DionysiiBertoldi de Bolo-
Quhquis es ex istis : paitcis nummisememullos nia Veuetie accuralissimeimpressorumfinisaniiQana-
Aureliilibros : liancquelavulo siiim.
Nervososcernesrationumviribus: alquc UvHate salvatoris noslris (sic) M. CCCV. XCI. die
Ornatos: varios : de deilale simul.. XXVI. Martii. His denique epigrannna est subjcc-
 81 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINL 53
tum. Texlus occupat folia cccxxxix. Accedunt autemn X , Inquisilionum Januarii et de consueludinibusec->
ab initio voluminis proeler titulttm ocio folia tabu- ctesia II.
lam mnteriarum exliibentia. Superest in fine folium n QueslionumHouorati de Gratia N. T. liberunus.
cum chartarum registro symbolum lypographi sis-:- Questionumquinque Hylarii libeltus unus.
tens. Litteroe sunl Gothicoe. Descriptio facta esl perr Questionumsex conlra Payanos ad Deogratias,
binas columnas, expressis foliorum numeris ac si-.- libelhs unus.
gnaluris, ut tnmcn cuslodes desiderenttir. Debemuss Ilem omnium istorum indioesel retractationes in
hujus et sequentis cditionis notitiam C/. Braunio,V faciebus posite.
Notit. Lil. T. II, p. 229. Ctinam vero viro diligentis- MIECin fronle tituli, quibus subjecti suul in com-
simo contenla ejusdem, vol enumerare, vel cumaliiss mendationem ejus versiculi aliquot ad D. Augiisti-
sallem compnrnre placuissct. nnm. In fine (extremae paginse columna prima) :
Finis sex questionum divi aurelii augustini epi contra
Veneliis per Pelegrinnm de Pasqualibus In-fol. paganos ad dco gratias : el per consequenslotius Ittijas
min. Pturimaoptiscula S.Auguslini. Uxc pro litolo. operis.Deo gralias. Columna altera deinde posl Badii
Ad calcem : Finiuntur opuscula S. Auguslini hippo- perorationem el subjeclum eidem chartarum regi-
nensis anno a nativilalc domini II. CCCC.LXXXXI.• B j strum : Impressum esl aulemlwc opusLngduni :opera
die vero 10 novembris impressa fuerunt Veneliis perr el impensis M. Joannis Trecltsel Alemanni: anno sa-
Pelegrinttm de Pasqualibus de Bononia. lulis noslre Millesimo quadringentesimo nonayesimo
Volumen est foliorum cxxxi exscriptum lypis Go- seplimo. VII. KalendJ Maias. Quibns in extrema
ihicis, columnis binis. Iiisiint numeri ac signaturae,, pagina subjicitur symbolum lypographi. Procfatus
ncc tamen eustodes. Initium faciunt libri contra- 1- cst Jodocus Badhts ad Magislrum Pclrum Gcrardum,
Academicos, cum hac epigraphe minio impressa:: sacrae tbeol. profess. et fratrem Eremitarum Au-
DiviAur. Auguslini Hipponensis episcopi conlraAca-- gustini Parchiensem (sic) priorem. (d. Lugduni.
demicos; vel de Academicis, quem adhuc Calechtt- VII kal. Mai. 1497.) Ex eo qnidem discimus, opus
menus edidil. Pracmillitur epistola Severini Chatci,, hoc collectum esse atque casligaliim ab Augustino
Canonicorum regularium S. Crucis Montanensis Ca- de Ralispona, S. Theol. Baccalaureo, de scholasti-
noniac Praeposili ad lectorcm, cui operum indcx etl eorum aliquot doctorum [scriptis, jam ante editis,
epigramma ali.juod subnexa sunt. bene merito. Neque yero ipsius etinm Badii studium
[1495.] operi defuit, siquidem et conquirendis qtiam pluri-
Basilemper Joannem de Amerbacli.In-fol. VI vol. btis, quos ille nancisei non potuerat, tractalibus et
S. Auguslini Opera. Maell. T. 1, part. ii, p. 588,>G fj corrigendis iisdem iton modicam sibi hujusmodi di-
ex fide de la Caille, p. 82. Sed frustra eam apudi ligenlise parliculam vindicare posse falctur. Nam
alios litteratos viros,et in optimartim biblioihecarurfl'
>' prhnum, inquil, aum, quem in lergo conspicis ordi-
catalogis conquisivimus. Vereor ergo, ne per erro- nem, observatum voluimus : ut prhno loco veteris
rem, nescio quem, lalis nolilia inciderit, quod vel1 dunttaxal Testamenli quesliones; secundo novi et ve-
ex eo fit verisiinile, quod formam cliartarum dupli- teris; tertio evangeliorum,qum novi dumlaxal sunl: at
cem, folii scilicet et qttarti, prodidit. Meminit ejus> ullimo relique ponerentur. Cetarum si forle quispiam
quidem etiam Vignerius in Prwf. ad Supplem. Ope- roprahenderit, quod da censensu evangelistarum el
rum Angustini. Sed non majori iide. Immo pene5 enchiridioninler questionesinseruimus : non re.cteani-
certus sum, varias singtilorum Augustini scripto- madverlerit, quantum ea opera cum questionibus con-
rum, veluti Enarralionnm in Psalmos , Epislolarum1 veniant. Dcinde retraclaiiones ipsius Auguslini, ubi-
et Sermonum editiones per annos 1495, 94, 95, 97,i cumquefeceril, operi pvwposuimus: et in marginibus
identidem ab Amerbacliio excusas, hunc errorem1 locorum, quos tractavit, ipsas consignavintus. Tum
peperisse. grecum suis characleribus conscripsimus el in tnargine-
1497. iis , qui Grecos ignoranl, lalinis repetimus : adjecta
Lugduni per Jo. Trechsel. In foL Opus queslionuin iDI nonnumquamsignificatione. Tum quolies in diversis
divi Auguslini, in quo hec omnia conlinenlur. codicibus duplicem, quarum neulra aspernanda essel ,
Hepiateucon opus variarum queslionum stiper tcctionem offendintus, utramque posuhnus : sed al
seplem libros biblie : compreliendensloti- teram sub margine. Tutn libros in fronte chartarum
dem, septetn libros. distinximus. Tum indices omnium , quw in singulis
Queslionum noviet veleris Teslamcnii lib. III. operibusconlinerentur, ipsis preposuimus, et inlerdum
De consensu Evangelislarum libri IV. eliam ante ipsa capila reposuimus. In printis lamen
Questionnm Evangeliorum libri III. questionibus,quas in [ormam questionumredegimus,
Quastionumocloginla trium liber I. non opus repelito visumast : ne fcrle prmnotalio ipsa
Questionum LXV Orosii : ejnsdem dyalogtis,, tiarratione major nasceretur: loca tamen biblie, undt
qid esl tiber unus. excepla sunl, diligentius cum ipsis queslionibus annch
Questionumoclo Dulddii tibetlus unus. tavimus. Nec omittenda plane nobis videtur, quae in
QtteslionumLaurentii dc ftde, spe cl charitate : extrema columna Icgitur ejusdem Badii de operis
enchiridion. complcmcnto, et ul dicunt regi^lro, ad magislralui»
53" NOTiriA LITTELARIA IN S. AUGUSTINUM. 54
nostrum Petruin Gcrardi, priorem, elc, Pcroratio, A lomis. D. Auyustiniprinia pars librorum, quos edidil
quae sic sonat ; Hwc sunt magislralorum nosirorum Calechumenus.— Pars II. Libri, qttos scripsil Ba-
optime : magisler pelre Gerardi : quo de questionibus plizalus. •—Pars III. Libri, quos edidil Presbyler.
— Pars IV-VIII. Libri, quos edidil Episcopus.—
divipalris augustini :multo quidemlaboreparla landem
luo nominidicata emiltimus: precanlesomnesea perle- Pars 1X-XI. Libri, qnos non recensel in ttbris Re-
ctoresin parlem accipianlbonam: veniamquedent: sivet Iraclationitm.
paucioresquestiones,quam ipsesanclissimttsdoctorau- Primoe hujus operum Auguslini cditionis excmpla
guslinus confecit: vel has minus cognilas omiserimus. adco rara sunt, ut licet non paucos evolverim diver-
Pauculas enim deesseremur alque eas tantum, que ad sarum bibliolhccarum catalogos, in duobus tanlum
simplicianum mcdiolam. episcop. conscriple sunl : hactenus repcrire contigerit (b), qui ambo cumdem
quas hactenus reperire non poluimus : — locum la- quidem, quem in conspicuo posuimus annum, pro-
men, quo inseri possent, reliquimus trium qualernio- dunt, qiiemque Maellarius ertiit (c). Datur nimirum
num : Mm. Nn. Oo. quem si Vocanlemdereliquimus : inbis discrepanlia quoedam,dum alii, velul auctores
vitio dandum ntdlus nisi inhumanus et calumnialor Colonienses, annum 1504, alii annum 1501 et 1503
censebil: cum vel singula opera plena sinl : el seor- proeferunt (d), unde forlasse jure aliquo colligas,
sum etnitti possint. — Quevero errata vercmur: ejus- B ] non uno anno totam hnnc edilionem csseahsolu-
modi credimus, que sine recognilione aul admuni- tam, sed inceptam anno 1503, ad finem landem
lionenostra facile quivisdeprehenderilel emendaverit. a. 1506 perduciam, eoque anno, qui terminus intc-
Ne quis aulem chartarum converlendarumignorel : el gri opcris fuisset, singulos lomos esse signaios (e).
ob id deessequidquampulef.hec series esl: as, A-G, Nec tomorum numerum eumdem omnes tradunt,
Aa-Ll, Pp. Qttorumb, k, q, r, G et Ll, ttrne sunt sed alii novcm, alii undeemt cnnstnrc opus totutn
pp. quine: relique aulem quaterne, etc. Exscriptum volunt, non sane scriplurse aliquo crrore, sed di-
cst opus hocce charactere Gothico niinuto binis co- sertis verbis numcrum enuntianlcs. Quid? quod Tri-
lnninis, lineis adeo scriplis ul 55 pnginnm capianl. iliemius quindecimvoluminibus impressum esse di-
Enimvero perquam commode adornalum est. Tam- cat (/).
etsi enim folioium paginarumve numeri, custo- Nunc lamen^ nc diutius hiscc experiundis opcram
desque desint, habet lamen charlarum signaturas, impenderemus, effecilOudinusqui, declarata totius
conlinuam in summa pagina inscriptionem chara- partilione, satissignificai ipsam ediiionem a sefuis-
clere majusculo expressam; Ktlerae ilem inilialcs: se inspectam. Docet aulem undechn parlibus, novem
parvis quidem indicatae sunt, sed cujusvis capilis li- vero tomis esse comprehensam, alque sic distinc-
nea prinia charactcrcm majorem sortita est, gau-(C tam, ut ocfo priores eos Augustini libros, quos ipse
detque argumenlo numeroque praemisso, qui nume- in suis Retraclalionibus recenset, contincant, reli-
rus litteris Romanis simul in margine repetilus est. quae coetcros, quorum nulla in hoc opere mentio
Praecedit porro seplem foliis quoestionumtabula cumi injicilur, complectantiir, quod ita se habere ex Ca-
sentenlia ipsius Augustini super Quaestipnibusex li- lalogo bibl. Emmcranoeintelleximus, qui tres prio-
bris Retractationum, in qua unum hoc observanli di- respartesuno tomo scu voluminc comprchensas
gnum rcstal, quod singulari annotaiione editor le- oslendii. Simul monel, plurimos Sermones, pluri-
ctionem scripturarum sanctas conlra alteram scriplu- masque Epistolas, nec non Enarraliones in Psalmos,
rassanctas complurium codicum auctoritate excusalL utpole quoejam anlea per annos 1489, 1494,1495,
ac defendit. Meminit hujus ed. Cl. Braun. T. II, 1497 excudi cura«/eral, undccim his parlibus adji-
p. 295. Ncc alia forlasse est ab ea, cujus sub tituloi cere noluisse. .Usus autem fuerat Jo. Amcrbachius
primi operuin Augustini lomi meminit Maellarius; in paranda hac editione opera cujusdam Auyuslinl
T. I, p. 482, fide de la Caillc subnixus, apud quemi Dodonis, Frisii, Basilem ad S. Leonardum canonici,
per errdrem a. 1487 pro 1497 scriplus esse vidc- qui, illosumptus proebente, Italiae, Galliceet Ger-
lur (a). maniae bibliothecas perscrutalus crat, et ipse, si por
J fata
S^CULOxvi. licuissel, operibus undique comporlatis, ma-
ttO... num adinoturus fuisset.
Bctsilcmlipud Joannem Amerbachium. In fol. IX

(a) Nunc idcin jam Hambergerummontiisse vidcoi
louiolll, pag. 104.
(b) Ncmpe in Catalogo Bibl. Rodlciansc, qui citnt
Augustini opera IX tomis pcr Amerbachium Bas.
1506, et Cai. bibl. princip. ecclesiae cl inonasioiii
Ord. S. Bencdicti ad S.. Emmeranum Rniisbonae
part. l (1748, in-S°), in quo plenior lilulus p. 40I
seqq. a^criptus est, sed omissis parlibus v, vi, vui
et x, mancum illud cxcmplum csse proditur.
(c) Toni. II, part. i, p. 216..
(rf) Pertinet huc locus, queni eliam Colonicnscsi
addncunl, ex Sweerlii Alhenis Bclg. p. 148, ubi dci
Dodone scribit : Prhnus conycssil el casliguvilS. Au-
guslini opera omnia, adjecit el argumenta in opcra
singulaac censuras, sed immaluram ejus operam pes-
lis ebsumpsit, eo ipso anno, quo prelo stibjiciendum
opus erai, 1501, prodiitqua post morlem ex officina
Amerbachii 1505.
(c) Consentit Oudiims in Commcttt.T. I, p. 954,
circa aiinum 1500 inccpnim, anno vero 1506 Com-
plcium esse opus dicens. Pro posicrinri numero ope-
rarum vilio ibi exscripium esll586. Oudinum fe-
re lolum exscripscrunt Colonicnses, nisi quod dc
suo addiderunl, omnia a. 1504, lucem aspexisse.
(f) In Epislola ad Jacob. Kymolanum Carmelilam
data Hcrbipoli 16 Augusti 1507, apud Maetl. II.
 6!5 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. B6
1515. A sit. Accedit quod primus item Erasmus depravatio-
Parisiis In-fol.lX. tomis. Divi Aurelii Augus-
i- nura te.xtus Aiigustiniaiii causas, variaque corrupto-
tini opera juxta Amerbachianam descripla. Deest hu-i- rum genera indagaverit,-quorum descriptio
quodam-
jus editionis memoria in Maettario. Gommemorant it modo eumdem usum proestare polesl, qui allas a
eam Colonienses, nolat Catalogus bibl. Bodleianae. :. codicumnotitia bene explicata exspeclari solet. Alque
In Germania vixunumejusexemplarinveniri putem,t, haec prsefaminis loco, ne inserenda bacoratione
nec in Gallia quidem, nisi in bibliothecis obscurio-i- bcne Ionga negligenter aul parum verecundi
aliqui-
rihns Iatcant. Cerie Cat. bibl. Reg. Paris. eamn bus videremur. Jam ipsum audi. Sic enim in episto-
ignorat. la(data Friburgi Brisgaviaa, 1529), qua lolum opus
1517.
Alfonso Fonsecm, principi el archiepiscopo Tolelano
Sine lovo. In-fol. Index Operum S. Augustini perv loliusque Hispanim prhnali,
nuncupat, cujusque di-
eximium Joannem Theuschlein de Fr.ckenliausen,, midiam parlem in laudes Augustini
impendit, lo-
ex Roltenburga Tuberina. Sic exslat in Cat. Bibl. quilur:
Emmeranoe p. 41. Pertinere autem pulo ad edilio- J Quo diiabar? Non enim institueram encomium
nem Amerbacbianam. Augustini, quod si suscepissem, haec quota porlio
1520. I laudum illiuseral? Illud tantum volebam ostendere,
B
Parisiis apud Joannem Parvum. ln-4°. D. Aur. qnam dolendum fuerit, tantuiri ccclesiac tbesaurunr
Angiistini libri tres contra Aeademicos, Soliloquiai tam sero per typograpbos prodiisse in piiblicum,
et alia opuscula: quatuor haecjam primum impressai qucm maxime referebniin omnium versarimanibus.
de Visitalione infirmorum; de Adulterinis conjugiis,, Deterrebat nimirum illos impendiorum magnitudo.
de bono Conjugali etbono Yirginnli- Cat. Bibl.Reg. Primtis hoc egregium facinus ausus est, vir singu-
T. I, pag. 376. lari pietale JOANNESAMERBACHHIS, re sat beatus,
1528—29. sed animi dotibus longe beatior, qucm nec sumptus
Basilem ex officina Frobeniana. In-fol. X lomis. immensi, nec in conquirendis undecumque exempla-
D. Aurelii Augustini, episcopi Hipponensis, Operai ribus instantia, ncc in conferendis taedium, nee
omnia ex emendatione Des. Erasmi. operis diffieultas, nec dislractionis alea, nec ulia^
Pleniorem titulum, unde bauriremus, non dalumi res alia delerruit, quominus tolum Auguslinum
fuit. Opinamur autem, non proctil eum abludere abi redderet omnibus communem.Non huc invilavitvi-
eo, quem editio a. 1545 praefert. Svd cum jam ac- rum quseslus amor, sed sineera pietas, quam om-
cesserimus ad eam editionem, qtioenon modo inle- nes illius praefaliones spirant, ac revocandi priscos
gra ac plena prima dici potest, sed sequentium om- C illos Ecclesiaedociores studium, quos videbat acdo-
nium, non exccpta novissima, fundamenla jecit. et lebat propemoditm anliqualos. Proinde non dubiio,
in iis quodammodo dominaiur, iieeesse erit, ul antei quin illius manibus bene prccenlur omnes, qui per
omnia, quse ipse Erasmus de instituli sui ralione in Augustini libros ad pielatem profecerunt. Idem in
mediumatiulit, cum lecloribus communicemus. Et- univcrsasHierenynii lucubraliones majori eliam slu-
enim sequentitim editionum curatores aul contcniii dio molientem deus ad superos evocavil. Eam la-
fuerunt, Erasmianam operam accessionibus aliquot mcn provinciam Iribus filiis, Brunoni, Basilio, et
locuplelatam prelo commitlere, aut ullra vesligiis; Bonifacio, quos in hoc curarat trium peritia Iingua-
ipsius instiierunt et parlim eodieibus,partim judicio-i. rum instiluendos, moriens delegavil, per quos non
suo confisi emendatiorem ac sinceriorem efferrei minore studio, quam fide peractum est, quod opti-
conlenderunt, aut etinm ab illo longius recesserunt. mus pater voluit. Sic enim illos el ad pietatem elad
Quorum omnium studia atque cnnamina non dieam, cruditionem educarat, ut quodammodo se major ac
aDsiimare, sed ne eximinare quidcm absque accura- nielior in illis superessct, hodieque supersii. Nam
la Erasmianae operce cognitione licet. Nec vero uni- nalu maximus tanlum in 'fata concessit. Tot sunt
verse alque paucis didicisse sufficit, Erasmum tex- exarnina monnchorum in orbe, quorum otium ma-
tum emendasse, genuina a supposilitiis secrevisse: D E gnis censibus alitur. Tot sunt abbales opimo reditu,
et cuncta novo ordine esse dispartitum, quo sane: nihil aliud q-uamaedificantes, vcl alentes equos, vel
nec ad auctoris, nec ad editoris ingenium cognos- epulnntcs. Hic erat illorum proprius Inbor, quem
cendum magnopere juvamur. Sed cum primus ille: bonio l.iicus sua sponte suscepit. Atque in Augus-
explieare aggressus sit, quae peculiaris Augustini ac: tino quidem tantum adhibitum est ab illo curse, stu-
maxime prbpria tam in sentiendo, quam eloquendo, dii, vigilanliae, quantum illa lum ferebat aetas, ru-
virtus fuerit, eamque notionem deinde, qua solct ini dior adhuc et perpaucos babens in hoc genere lit-
coeleris quoque ecclesiasticis scriptoribus solertia, lcrarum exercilalos. Illud polius mirandum, quod
ad explorandara tam universam scriplorum genuila- cum Angustini lucubrationes lot jam annis versen-
lem, quam singulorum locorum sanitatem traduxe- lur inler manus eruditorum, nulla exsliterit de illo
rii, omnique inde saeculo critices aliqua formula ini publica querimonia, qucmadmodum de Hieronymo
Augustino restituendo praeiverit, non facile quem- nenio non querebalur. Atqui ni multos haberem
quam , qui hoccce studia curai, fore, arbitror, quii tcstes, qui operi excudendo vel praefuerunt, vel
hac Erasini dispulatione absque danmo carcre pos- adfueruni, ncmo milii credilurus sit, quanium iueiw
 57 NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. 5§
dnrnm offenderlm ac suslulerim, eliam iliinc, ubi A nugamentum, ne sim laedio; decerpam' modo pauca,
nibil esse depravalum pulabalur. Habet enim Au- unde facHis sii conjectura, quam caelcra nihil ha-
gustinus suum quoddam dicendi genus, argutum, beant mentis. Hunc in modum ordilur : Si enini egS
et periodis in longum produclis multa convolvens, ipseul de his, quid sentiam, habeas, differenliam fa-
quod leclorem et familiarem, et acutum, et atten- cturum me speraverim. Agnoscis sermonis florem. Ac
tum, et bene memorem requirit, denique tsedii niox : Ut enim ad vim termiiti proficiscar, Apostolos
laborisqu ientem, quales non ita multos repe- Grmcum, dicitur ab apos, quod notat orgumenlttm,vel
rias. Jam tametsi profanas litteras parcius osteniat, prwminentiam, el scolon, quod esl mhsio, quasi prm-
quam Hieronymus, tamen obiter ad eas frequenler minenter missus, ad augmenlalionemscilicet fidei ca-
alludit. His rebus faclum est, ut lector,- audaculus tholicm, vel aposlolusquasi poshnissus, etc. Quid hac
magis quam argulus, mutarit quidquid offeudebat. deliratione prodigiosius? Apos enim apud Grsecos
Verum quae vel librariorum incuria, vel leciorum tantum significat, quanlum Khkildrivium apud La-
inscilia commissa sunt, habent utcumque colorem, tinos, et scoton Groecissonat offendiculum. Deinde
quo culpam liceat, si non excusare, cerie exte- slultissime imaginaturin nomine apostolus, apost ad-
nuare : quamquam hanc oportuit esse publicam ditum pro poslmodumpro quo Burbari tlicere solent
principum, praesulum et abbalum curam, ut uti- B deposl. Atqui si Groecavox est apostclus, ul ipse
lium, sed prnecipuesacrorum voluminum exempla- docet, unde illic Latina praepositio post? Sequitur,
ri3 per erudilos viros quam diligentissime castigata propheta autem a pro, id est procul, et for, faris, cum
6ervareniur in publicis bibliolhecis. Illos vero, quos propliela Groecis nibil aliud sonet, quam Latinis
absolvat a sacrilegii crimine, qui nec errore, nec proedictor. Haec proposuisse salis arbitror, ad totius
ulla necessitale, sed inepta libidine.studio mularunt nugamenti gustum quemdam, quod ita altextum est,
hujus viri scripta, vertenles que in el, et inque, sed quasi quis pro Augustino Paulinum doceat, de quo
in al, at in sed, dixit in ait,ail in dixil, verbum in significarat se dubitare. Aller locus est in libro se-
participium, parlicipium in verbum, aliaque innu- cundo de Scrmone Dominiin monte habito. Quoniam
mera his consimilia, quasi luserint in opere alieno. inter fructus spiritus.Paulus commemorat gaudium,
Hoc flagitium cum alias, tum praecipue deprehen- ne quis exislimaret, illum de quovis gaudio loqui,
dimus in libris de Trinilate. Deprehendimus aulem sic locum explanat Augustinus : Sane scien'.umest,
ex collalione codicis, quem nobis prsebuit Flan- hic gaudium proprie positum. Mali enim homines non
driw monasterium quoddam, cujus nomen in prae- gaudere, sed geslire dicuntur proprie, sicut superius
seniia non occurril, sane bellum ac vetustum, diximus volunlatem proprieposilam, quam non habent
dixisses bonae fidei, magnseque autoritatis exem- C mali, clc. Hacc Augustini verba cum nibil habeant
plar. Vix umquam occurrebanl duo versus, quin es- obscurilalis, tamenaliquis conalus erat, dilucidius,
set, quod jugularet transversus calamus. Hic non scilicei, explicare sentenliam hisce verbis : Neque
erat error aut oscilanlia, sed impiusludus hominis gaudium virtulissit, sicut voluntas, el hwc potius ad
male feriaii. Alibi nescioquis senlentias expleverat, sanctos perlinenl: ad peccalores vero gestus magis et
adjectis verbis aliquot non necessariis s velut quo- cupidilas deputanda sunt. Et hoc tam insulsum nu-
liesbeatusAuguslinus citabateScripiuriscanonicis, gamentum e spalio marginis in contexium relatum
quantum ad id, quod agebalur, saiiserat, ille Scri- aliquamdiu nos lorsil. Cum hujusmodi portentis fuit
pturse leslimonium altius repetitum ex codem loco nobis subinde luclandum'. Alitts ex undequaque de-
longius prosequebatur, cum nihil esset ad rem ne- cerptis frustulis, veluti novum opus, Augustini li-
cesse. Id praecipue faclum comperimus in Commen- tulo conslruxerat; alius aliena cura Augusiini scri-
lariis quos scripsit in Epistolam srdRomanos el ad plis miscuerat; alius ex.quaeslionefeceraiepisiolam,
Galatas. Risimus non paucis locis insignem scriba- asstitis initio paucis verbis. Ne singula persequar,
rum delirationem, qui, quod lector ineptiens anno- vix in alicrius tam impie, quam in hujus sacri do-
laral in marginesui codicis, retulerunt inconiexlum. ,n ctoris voluminibus lusit oiiosorum temerilas. Ut
Ex multis duo proponam exempla, quorum alterum omillam inlerim pseudepigrapha, quscdaronon in-
est in epistola58, ubi leguntur hsecAugusiini verba : erudita, quoedam vix lolerabilia, quscdam prorsus
Hos autem prophelas, quos posl apostolosposuit, non indocla. Verum in omnibus, quoe illi falso sunt in-
pulo illos esse, qui ordine lemporum anle aposlolos scripla, nihil insulsius aut impudentius Sermonibus
fuerunt, sed istos, quibusjamsub aposlolispcr graliam ad Eremilas, in quibus nec verba, nec senteniise,
douabalur, aul interpretatio Scriplurarum etinspectio nec peclus, ncc omnino quidquam esl Augustino di-
vtenlium, aut prwdiclio temporis seculuri. In priori gnum : cl lamen quisquis hoc opus cbnfinxit, homo
edilione parlicipium secuturi, a suo nomine, tempo- suavis sibi promisil futurum, ut Angusiinus credc-
ris, prolixo verborum assumento divulsum comperi- retur, el sane repererunt similcs labra lactucas.
mus, idqne non solum insiguiter indoctum erat ac Nihil tamen horum submovimus, nisi quod ea, qua>
stultum, verjumne ad rem quidem lantillum faciens. bis aul soepius liabebaniur intcr hujus viri lucubra-
Non enim illic ambigebatur, qui essenl apostoli, et liones, sat habuimus semel poncre, ne voluminum
undeducla vox, sed de quo prophelarum gencre lo- magniiudinemsupervacua sarcinaoncraremus: ccn-
qucrctur illic Aposlolus. Non rcpetam bic longtim suris lanlum addilisindicavimus, quid notbum cssei,
 59 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. ALGUSTLSL 60
quid ambiguum , quid commi.xlum. Hoec-igitur ini A , essent orbati. Nam quidquid erat erga Frobenium
tam eximio scriplore committi sane dolendum esl : affectus, in hos transluli. Itaque obfirmato animo,
sed ocquemirum, super his nullam hactenus fuisse1 sic ut operi lam sacro salius ducerem animara im-
studiosorum querimoniam : unde conjeclura capii pendere, quam semel susceplum non absolvere,
potest, divum Anguslinum anlehaca plerisque iheo- taedium omne devici : quoque sum altius ingressus ,
logis aut non legi solhum , aul indiligenter fuissei hoc labor assuetudine factus est levior, ipso, ut opi-
lecttim. Ne mihi quidem umquam persuaderi po- nor, Auguslino eoeptis noslris prospera favoris aura
luissct, tantum in tam celebri scriplore latuisse! ccelilus aspiranle, donec landem procul aperiret
mendarum. Equidem niliilminushabebam in animo,, sese portus, in qoem propitii numinis auxiliodelati,
quam hanc capessere provinciam. Deterrebal im- hetum celeusma nunc canimus. In dirigendis porro
mensa voluminum moles, el operis difficultas juvc- voluminibus hunc ordinem secuti sumus. In Primum
nile robur, ac prorsus adamanlinum quemdam bo- volnmen contulimus ea, ex quibus tola Augustini
rninem exigebat : me vero jam et selas et valeludoi vila,mores, ingenium, et affectus perspiciuntur,
ab hoc genere laborum in lotum dehortabatur. Sed quod hoc pacto fulurum arbitrarer, ul et rectius in-
felicis memoriae JOANNES FROBENIUS, vir ob sin- lelligeretur, et avidius legeretur. Amor enim do-
gularem erga sludia favorem omnium studiosortim B ^ cloris et allenlum reddit, ct Iubeniem discipulum.
amore perenni dignus, tandem illud a me precibos Adjccimus ejusdem progymnasmala, qnibusvel in-
extorserat, ut in Epistolis uuictimternionem emen- fans adliue in Chrislo, vel novus lyro felicissime
darem , quo posset operis specimen in proximis prselusit ad egrcgia facinora. Secnndum volumen
nundinis ostendere. Pollicitus sum, sed haclege, ne dedimus Epistolis, partim quod in his quoque per-
quid speraret amplius. Annuil, Ca&terumcum per- mulla sunt quaj scripsit juvenis; partim quod ex
spicerem, illi cerlum esse consilium, volumen Epi- his maxime deprehenditur, si quid in illius nalura
stolarum absolvere, neque quemquam csseparalum, fuit peculiare. Tertium et Quarlum dedimus his lu-
qui posset, aut cerle vellet, emendandiparles obire: cubralionibus, qtias ad docendum paravit. Quintus
vicii animi deslinationem , cum singularis amici habet Civiialem Dei, quod hoc opus simul et docens
pcrtinax volunias, lum ipsa negotii pietas. Hoc vo- et confutans errores maxime pngnnorum, ulrinque
lumen toium ad me recepi, sed unicum, eliam atque mixlum essel. In bac porlione nihil esl nostroe in-
cliam teslificans, ulsi pergcre vellet, alium inve- dustrioc, quod hanc provinciam horlatu meo sibi
niret castigatorem, nec me suo quoque dispendio, proprie sumpsisset vir apprimedoctus Joannes Lu-
non modo studiorum, a melioribus curis avocarel. _, dovicusVives. In Sexlum el Seplimumdisiribuimus
Qnid muliis? cum nullus existeret, qui vellet eam pugnas adversus hoereses diversas. In Octavum el
sarcinara in humeros lollere, et Joannes Frobenius Nonum collecti sunt tractalus, sic enim appellat
asseveraret, stare sententiam, ut si nondaretur AugustinusScripturarumcnarralionesapiidpopiiIuni
aliud, totum Augustinum, qualis qualiseral, rursus habitas, nisi quod, in Nonum farraginem quamdam
excuderet: ego partim amici respectu, cui nihil per- adjccimus libellorum, quos viri nescioqui spirilales
negare valebam; scd mullo magis inexpiabile piacu- in hoc parasse videniur, ut affeclum suum ad rerum
lum esse repuians, si tam eximius Ecclesise doclor, coelcsliumcontemplationem inflammarenl.Decimum
tot mendis obsitus, lanlis impcndiis denuo prodiret volumen complvctitur homiljas varii argumenli, in
in orbis iheatrum, hoc insigniore deformitatc nola- quibus permulla suntaliena, qiiemadinodum ct in
bilis, quo magis elegantia formularum, ac majestale Nono. In singulis, nenullusesset ordo,vel sacrorum
voluminum, oculos omnium ad se rapturus essel: voluminum, quoeinlerpreialur, ordinem, vel haere-
perinde quasi purptiram eximiam ostendas fcedis seon origines secuti sumus.IpseAugustiuus inlibris
maculis deformalam, passus sum imponi mihi clitel- Retractationum maluit oetntis snae, et in Christia-
las. Tandem ubi tnntum pelagus ingressus ventis nismo progressnum ordinem scqui, recensens, quae
vela dcdissem , longe plus, . quam exspeclaram , TJ j scripscrit catechumenus, quse sapro lavacro rena-
coraperi difficultatis, ut non semel anirnum dcspon- tus, quae presbyier, quaeepiscopus, nisi cum epi-
derim, dcque deserendis instilutis cogitarim : ad stolis et tractatibus stium locum destinasse videtur,
quod ipsum evidens etiam valciudinis periculum in- quam hujns curoe parlem non absolvil, ul ex ipsius
vilabat, aut, ut reclius dicam, compellebai. Jam mc aliquot scriptis apparet. Siquidem hoc moliebalur
lcrrebat cl exemplum Joannis Frobenii, qtiem vide- jam exlrcma senecta, veluli proesagiens extremuin
bam huic immortuum ncgotio. virum alioqui cum imminere diem, tanioquestudiosius agcns, ut quo-
firmo corpore, tuni vita longissima dignum. Verum liiam vocis Officio diutius Ecclesiae prodesse nou
quod prima fronte deterrebal a negotio, hoc ipsum poterat, inlibris illi superessel, qualcnus licebat, et
propius considernnli stimulos addebat. Non enim emendatus et integer, qtiod propemodttin assecutus
oportet bonorum virorum amicitiam vitoe spatio cst. Vix cnim exalterius monumenlis minus intcr-
terminari, procsenim cum hujus difficillimi nego- cidit, a depravatoribus nihil omniumpoluii umquam
tii moles in filios illius Hieronymum ct Joannem esse liilum. Noslram opcram hic non exaggerabi-
Erasmium , reliquosqne liberos esset devolula, qui- mus; conferal cui vacat, ct aguoscel. Nec lamen
bus hoc miims oporlcbai decsse, qtiod tali patre ausim polliceri, niiiil resedisse, quod egeal emen-
61 NOTITIA LITTERAHIA 1N S, AUGUSTINIJM. 62
datore. Alicubi nos deslituerant velusli codices, ali- A Tomo III. — De doctrina Chrisliana lib. IV; Lo-
quando in opere tam prolixo somnus obrepsit, queni cuiionum lib. VII; De fide et symbolo lib. I; Enchiri-
Flaccus putat csse condonandum humanoe nalurne. dion de fide, spe et charitaie ad Lanrentium lib. I;
Jam si operarum incuria eommissum est, a nobis De ecclesiaslicis dogmatibus lib. I, cum censura; De
praestari non potuit, qui cum officina nihil habemus fide ad Petrum diaconum lib. I, cum censura; De
commercii. Tanlum illos admonere possumus, qni Trinitate lib. XV; De Genesi ad litteram imperfectus
pracsunt officinoe: qtiod quidem a nobis faelum est lib. I; De Genesi ad lilteram lib. XII; De mirabili-
sedulo. Quidquid nostra mediocrilas potuit, bona bus sacroe Scripturae Iib. III, cum censura; De agone
Ode proestitit. » Chrisliano lib. 1; De opere monachorum Iib. 1; De
Habes hic omnia, quibus nova editio se commen- spiritu et liliera ad Marcellinum lib. I; Dediviuatio-
det. Nee supervacancum , immo necessarium plane ne dsemonum lib. 1; De spiritu et anima lib. 1, cum
cxislimem, indicem singulorum, qiiae in unoquoque censura; Speculum lib. 1, cum censura; Quoesliun-
tomo conlinenlur, operum subjttngere. Quamvis enim culoede Trinitate; De benedictionibus Jacob palriar-
ab inilio consliiulum erat, in editionum recensuor- chac, cum censura; Scntentiae ex Augustini et alio-
dinem conlinuum librorum non altingcre, et facile rum libris decerpine.
nos ejusmodi indice cariluros esse mihi persuase- B TomoIV. — De mendacio ad Consentium Iiber
ram, maxime cum supra in recensu omnium diligen- unus ; Contra mcndacium ad eumdem lib. I; De fide
ler notatum sit,ubi quodvis tam inErasmianis, quam et operibus lib. I; Quaestionum in Vetus Instrumen-
Lovaniensibus et Renedictina reperialur; ipsa lamcn tum lib. VII; Quaeslionurn Evangelicarum lib. II;
re edocti sumus, certam de successu collataein au- Quocstionum Evangelicarum secundum Matthacum
ciorem operae notitiam informari non posse, nisi in lib. I, cum censura; De consensu Evangelistarum
potioribus editionibus librorum numerum el seriem lib. IV; Ocloginta trium qusestionum lib.I, cum cen-
inlueri liceat. Hujus igilur Erasmianse ordo hicest: sura; Viginli unitis sentenliarum lib. I, cum censura;
in tomo I insunl : Retractationum lib. II, cum cen- De diversis quaestionibus ad Simplicianum lib. II;
sv.ra; Confessionum libri XIII, cum censura; De De octo Dulcitii quaestionibus Iib. I; Quaestionum
Grammatica liber unus; Principia dialecticae; Caie- LXV dialogus, cum censura; Qusestionum veteris et
goriaedecem; Principia rbelorices; De musica lib. novi Testamenti lib. I, cum censura; De cura pro
A:l; Conlra Academicos lib. III; De ordine lib. II; mortuis gerenda ad Paulinum lib. I; De catechizan-
De vita beata; Soliloquiorum lib. II; Da magisiro; dis rudibus lib. I; De incarnatione Verbi lib. II, cum
De immorialiiate-animoe; De libero arbitrio lib. III; censura; De trinilate et unitate Dei lib. I, cum cen-
De vera religione; De moribus Ecclcsise catbolicse, " sura; De essentia divinilalis lib. I, cum censura; De
ct de moribus Manichaeorum Iib. II, cum censura; fidei rerum invisibiliuni lib. I, cum censura; De sub-
De Genesi contra Manichajos lib. II, cutn censura; sianiia dileclionis lib. I, cum ccnsura; De conlinentia
RegulaeAuguslini, cum cansura; Posidonius de vita lib. I, cum censura;T>e patientia lib. I, cumcensura;
Auguslini. De bbno viduitatis lib. I, cum censura (Huic quoque
In lomo II. — Epislolarum farrngo. — Epislolx tomo inserta cst Censura libri de singuiaritale cleri-
suntCCXLH, ducenloc qnadraginta duae, inler quas corum, qui ipse lamen tamquam alienus fetus et in-
et spuriae quaedam ab Erasmo obelo transfixae, nec ler aliorum etiam Patrum opera iterata viee vulgata,
tamen prorsus loeo moloe. Pertinenl huc epistolse omissus csl); De vera et falsa poenitentia lib. I,
vulgo Auguslini dictse ad Ronifacium et hujtts ad cum censura; De salutaribus documentis lib. I, cum
Augustinum, e quibus nonnisi unam vehementer censura; De amicilia lib. I, cum censura; De sermo-
prolixam et insigniter illitteraiam, ut ipse inquit, re- ne Domini in monte lib. II; Expositionis Epistoloe
movere sustinuit, proctereaque coronidem sub tilulis ' Pauli ad Romanos lib. I; Exposiiionis quarumdam
Cyrilli, subito Latine loquentis el Auguslini Grwco propositionum ex Epistola ad Romanos lib. I; Expo-
male Latine scribenlis impudenlissimeconficlamrese- sitionis Epistoloe Pauli ad Galalas lib. I; Annolatio-
cuit. Atque his epistolis, lam singulis, ubi quidem ex num in Job. lib, I;
re videbalur, censurse aliquid addidit, quam univer- Tomo V. — De civitate Dei libri XXII, cumcora-
sis etiam prsefaius est in epislola ad leciores, scripla mentariis Ludovici Vivis.
Basilew MDXXVII, docens parlim, quod. ad exter- Tomo VI. — De haeresibusad Quodvultdeum lib. I;
num earum babitura spectct, eas, sicut, et popula- De quinque hoeresibus oratio, cum censura; Concio
res orationes (homilias), numquam nec in Retra- ad catechumenos contra Judaeos,Paganos et Arianos,
ctationum libris, nec poslea, aliqua vel lemporum, cum censttra; Oralioadversus Judaeos;Dealtercatione
vel personarum, vel materiarum ratione fuisse di- Ecclesioeet Synagoga?dialogus, cumcensura; De utili-
gcsias, indcque fscilius postea admixtas esse, quse tale crcdendi ad Honoralum lib. I; Conlra episiolam
nihil Augustinodignumhaberenl, vel confictas etiam, Manichoei,quam vocant Fundamenli lib. I; De dua-
ncc vero libros et epistolas semper invicem discre- bus animabus contra Maniclioeoslib. I; Cnntra For-
los esse, dum alibi librum appellat Augustinus, quem tunalum quemdam Manichaeoriimpresbvterum, cum
njio loco pro epislola venditat; partim autcm ipsam censura; Contra Adimantum, Manicliaeidiscipulura ;
corum indolem et vim mirifice dcclarans. Cotilra Faustum Manichxum lib. XXXIII; De aetis
63 SUPPLEMENTHMAD OPERA S. A0GUSTINL 6i
cnm Felice Manichaeolib. II, cum censura; Gontra A bono disciplinac sermo ; De visitatione infirmorum
Secundinum Manichoeumlib. V; De natura boni con- lib. H;1)econsolalione morluorum serinonesll; De
tra, Manichseos lib. I', De fide conlra Manicboeos quaria feria, sive cultura agri dominici, sermo; De
lib. I; Contra adversarium Legis et Prophetarum lib; cataclysmosermo;-De tempore Barbarico sermo; De
H; Contra Priscillianislas et Origenislas lib.-I;Contra sobrietate et virginitate sermo; Speculum peccato-
sermonera Arianorum lib. I; Contra Maximinum , ris tractalus; De utililate pceniteuliaeIractatus; De
Arianorum episcopum, lib. III, cwm censura; Contra confliclu vitiorum et virtutum Iib. I; De qualuor vir-
Felicianum Arianum de unitate Trinitatis, cumcen- lutib. charilatis traelatus; De Iaudibus chariiatis
sura; De bono conjugali contra Jovinianum; De san* traclaius;- De honeslale mulierum lib, I; De pastori-
cia virginitate; De adullerinis eonjugiis ad Pollen- bus lib. I; De ovibus liber sive homilia ; De symbolo
tium lib. 11; Tractatus de Epicureis et Stoicis, cwm fidei ad calechumenos lib. IV; De convenientia de-
censura ,'Tractatus de eo, quod dictum est a Deo ad cem prsccepiorum ei decem plagarum /Egypti, liber
Moysen, Ego sum, qui sum, incerti auctoris. unus; De rectitudine calliolicae conversaiionis tra-
Tomo VII. — Conira pariem Donati, psalmus ; ctatus; De utiiilale jejunii tractalns ; De Urbisexci-
Conlra episl. Parmeniani lib. III; Contra lilteras Pe- dio traclalus; De creatione primi hominis traclalus;
tilianr, Girtensis episcopi Donalistaelib. HI; Coulra B De arbore scientiseboni et mali tractaius; De pugna
Cresconium Donatislam grammaticumlib. IV;.Con- animae traciatus;. Dc antichristo tracialus; Psalte-
traGaudeniii, Donatistarum episcopi, episl. lib. III, rium, quod matri suae composuil; Super-Magnificat
qiiorura postremus nunc primum est excusus; De expositio.
baptismocontra Donatislas lib. VII, cum censura;.l)e TomoX. — De verbis Domiui; De verbis Aposto-
unico baptismo contra Pelilianum lib.-I; De unitale li; H;a4Jiae L; Homiliaede lempore, cum censura;
Ecclesisc contra Petiliani Donatislseepisiolam lib. I; Momili&de sanclis; Ad fratres in eremo, cum cen-
Opus Breviculi coilationum cum Donatislis; Post sura.
collalionem contra Donatistns lib. I; Super gestis cum
lib. I: Contra Ful- Quam late autem barum censurarum usus patcal
Emerilo, Donatistarum episcopo, non solum ex eo, quod speciminis loco de praefalio-
gentium Donatisiam Iib. I, cum-censura; De peccalo- ne in Epislolas produximus, sed multo ctiam magis
ruiri meritis etremissione, ac de baplismo parvulo- ex iis, quas longe inslructiores monachi Benedictini
rum, ad Marcellinum lib. III; De natura et gratia dederunt, constare potest. Contcntorum index du-
conlra Pelagianos lib. I; De graiia Clirisli et peecalo
lib. De plex , unus juxta lomorum seriem, altcr ordine al-
originali, conlra Pelagium.et Ccelestium II;
'Q phabelico concinnalus, necnon ordo ediiionisAmer-
nuptiis el concupiscentia ad Valerium comitem lib. bacbianaeinsigni cum lectoris commodo posl praefa-
II; Conlra duas epislolas Pelagianorum ad Bonifa- lionem addili sunl. Non est vero hujus editionis con-
cium lib. IV; Conlra Julianum Pelngianum lib. VI; lentorum index, quem Oudinus veuditat, sed novis-
De anima et ejus origine lib. IV; De praedestinatiohe simoe Erasmianse, ulpole qui Posidonii indiculi>n>
et gralia lib. I; Prosperi epislola ad Aiigustinum de una cumVita hic edilum men-
scripiorum Augustini
reliquiis Pelagianae haereseos; Hilarii epist. ad eum- litur, qui primum a. 1564 in lucem editus est.
dem de eadem materia; Dc praedestinatiotie sanclo-
rum lib. I, cumcensura;De bono pcrseverantiaelib. I; 1528—50.
De proedeslinatione Dei lib. I, cum censura; De gra- Cotonimapud Jo. Gymnicum: in-8° Ex hae offici-
lia et libero arbilrio ad Valcnlinum lib. I; Ad eum- na prodierunt non uno nominc. sed perbrevi tempo-
dem de correptione et gratia lib. I; Ad articulos sibi ris spatio, varia Auguslini opuscula (uno non rnro
falso imposilos, Auguslini responsioj Contra Pelagia- voluminecomprehensa),quae suis qusequelitulisdis-
nos, Hypognosticon. lib. VI, cum censura prmceden- crela sic se habent : 1° Divi Aur. Auyusiini, Hipp.
te; De perfeclione justiliac contra Ccelestiumlib. VI, cpiscopi, De opere monachorum liber unus ad Aure-
cum censura. r, lium, episcopum Carlhaginensem.Anno M.D.XXIX.
Tomo VIII. — Enarrationes in Psalmos. mense Auguslo. 2° Divi Aur. Attguslini Hipp. episc.
Tomo IX. Cujus-Iibri fere omnes censuras babent . Enchiridion ad Laurentium II. Anno M.D.XXVIII.
annexas. — In Evangelium Joannis exposilio; In 5° D. Aur. Augusthti, Hipp. ep. De gratia el libere
Epislolam Joannis expesitio; In Apocalypsim Joan- arbilrio ad Vaknlinum et cum illo monachis, liber
nis expositio ; Meditationum lib. I; De diligendo Deo unus. Ejusdem De correptione el gralia ad eumdem et
liber alius, qui et Meditationum inscribitur; Solilo- cum illo monachis, liber unus. Qiiibus prwmilluntur
.uiorum animne ad Deum lib. I; Manuale lib. unus; epistolmdum DiviAugustini ad Valentinum contracos,
De triplici habitaculo lib. I -TScalae paradisi liber; qui neganl liberum arbilrium. Anuo M.D. XXX. 4°
De duodecim abusionum gradibus;. De conlrilione Divi Aur. Attgtislini Da immortaliiate ammw. Libet
:ordis liberunus; Decognitioneverseviiaelib. I; De unus. Ejusdem De agone Chrhliano, libcr unus, abs-
sssumptione beaioe Marioevirginis; De disciplina que anni el loci nota.
Chrisliana; De decem chordis ; De canlico novo 155'—52.
lib. I; De conleroplu mundi lib. I; De vaniialc sa;1.-
culi lib. I; De obedicntia et humilifcalesermo; De Parisiis, cx cffichia Clauttii Cliccallouii;.in-fol- A
GS NOTITIA LITTERARIA 1N S. AUGUSTINUM. 68
Tomis. D. Aur. Augustini, qtise exslant ex emenda- A rum singnlorum annus, quo unusquisque absolutus
lione Des. Erasmi. fuerit, exslat.)
Laudai hanc Erasmianae repetitionem Vudinus in Secundus lomus Op.D. A. Aug. H.E. complectens
Comm.p. 959 seqq., eique accessisse ait Jacobi He- illius Epistolas, non mediocri cura emendatas por
meri Sludgardiensis epistolam nuncupatoriam adGal- Des. Erasmum Roterodam. Anno M.D.XLI.
lum Mil,o.rum,EcclesiaeTubingensis theologum, quse Tertius lomus, — complectens TOCSiSaxTtxa,hoc
lotam editionis hujus ralionem fusius exponat. Idem est, quae proprie ad docendum pertinent. Anno
monet in hac editione primum editos esse Sermones M.D.XLL
XVII: sex de tempore, septimus de verbis Aposloli, Quarlus tomus, — compleclens Teliqua TWV SIS«X-
et decem de Sanclis. Calatogus Bibl. Musei Brilt. Tixfiv.Anno M.D.XLI.
(Lond. 1789, in-fol.) Iu hujus editionis mentione Quintus tomus, — XXII libros de civitaie Del, di-
annum 1552 profert, quocirca uirumque pracfigcrc ligenter recognilos per eruditiss. virum Joan. Ludo-
placuii. vicum Yivem , ac ejusdem Commentariis, denuo
1557. ab auctore revisis, illustralos, conlincns. Anno
Auguslw Vindelicorum excudebat Heinricus Stey- M.D.XLU.
ner; in-fot. Divi Aurelii Augusiini episcopi Opusctt-B Sexlus lomus, —conlinens ra Kolsp.iY.a., hoc est,
la, nempe: — Iu libros Moysi, Josuneet Judicumli- decerlntioiies adversus haereses, praecipue Judaao-
bri VII; Qusestionesveteriset noviTeslamenti; Quse- rum, Manicliaeorum, Priscillianistarum, Origenista-
stionum evangelicarum secundum Malthaeum; Quac- rum, Arianorum et Joviniani.Anno M.D.XLH.
stiones ad Orosium liber unus; Quaeslionum Hilarii Septimus tomus,— conlinens rcliquam parlem T«V
liber unus; De octo Dulcilii quaeslionibus liber unus; tro^E/xf/.wv, id est, pugnas adversus haereses Donati-
Dediversis qusestionibus,ad sanclum Simplicianum starum et Pelagianorum. Anno M.D.XLII.
librill; Quaeslionum evangelicarum libri II; Ocio- Oclavus tomus, — continens enarraliones in Psal-
ginta trium quseslionum Iiber unus ; De sex quaeslio- mos mysticos. Anno M.D.XLII.
nibus contra Paganos liber unus; Ad inquisitiones iVcmus tomus, — continens illius tractatus, hoc
Januarii libri duo; De inquisitione Trinilalis liber cst; exposiliones ad populumfaclas jn novumTesta-
unus; De Epicureiset Stoicis liber unus; De Hoeresi- mentum, cum aliis varii generis opusculis, quorum
bns ad Quodvultdeum liber unus; De quinque Hai- indicem habet alterum hujus paginse latus. Anno
resibus liber I; Contra Judseos, Paganos et Arianos M.D.XLII.
liberunus; Contra Judaeos liberunus; Relraclatio- Decimus tomus,— continens reliqua traciata aptid
nrim Iibri dno; C populum, quorum summam indicabit haec pagina
Maecscrieslibrorum integrorum efficit Tomum ter- versa. AnnoM.D.XLII.
lium Epitomes OperumAuguslini a Jo. PISCATORIO In omnia D. A. Augustini Scripla indices duo, eo
concinnatae. Expressi sunt ex ed. Lugdunensi a. conscripti modo, ul nihil annolatu dignum possis
1497et Amerbachiana, ut ipse editor in praefaiione dcsiderarc, neque quidquam velut supervacaneum
professus esl. rejicere: quorum prior materins in ipsis passim ope-
1541. ribus tractatas, indicat: posterior sacrae Scripturae
Parisiis apud Carolum Guillard; in-fol. X fomis. locorum inlerpretaliones juxta Bibliorura ordincm
D. Aurelii Augustini opera omnia ex Des. Erasmi observatorum ostendit. Anno M.D.XLIII. In fine :
emendatione; editio auctior et locuplelior cum indi- Mense Septembri.
ce locupletissimo, cura et sludio Florentii Bourgoi- Quid novi in hac allera Frobeniana editione ope-
ni. Cat. Bibl. Regim Paris. ribus Auguslini evenerit, per quos illa et quibus
1545. subsidiis sustentata fuerit, proefalione, versa tituli
Basilew in officina Frobeniana per Hicronymum primi pagina impressa, hibliopoloeexponunt. Orsi
Frobeniumel Nicolaum cpiscopum; in-fol. XI tomis. enim abAmerbachiimeriiis, graiiam,quam Erastnus
Omnium operum D. Aurelii Auguslini, Hipponensis D E opera sua apud omnes iniverit, cumulaliorem eum
episcopi, primus tomus, ad fidem vetustorum exem- initurum fuisse monent, si soli lam ingentem pro-
plarium, post omnium in hunc usque diem ediiiones vinciam obire vacasset, et non bonam ejus partcm,
denuo summa vigilantia repurgatorum amendis in- aliis negotiis ex transverso se ingerentibus, in anii-
numeris, ut optimo juretanius Ecclesiae doctor rena- cos partiri compulsus esset.
lus videri possit. lnspice, Iector, et faleberis hanc Deinde pergunt:« Sed quod illc posteriore editio-
non vanamesse pollicitaiionem: quod si gralus etiam ne sartum leclum praestalurus sperabalur, intei im
esse voles, non patieris tantnm laboris, tanlumque alii occupaverunt. Succedente enim Luteliana edi-
impensarum frustra sumptum esse. Sub finem annexi lione, celeberrimai scholse aliquol alumni in hoc in-
sunt indices duo, alter materiarum, alter interpre- cubuerunt, ut si quid Erasmum sociosvesubterfugis-
tatorum Scripturoe locorum : quibus leciorem haud set, sarcirent sua cura, haud pcenitenda per Musas,
leviter adjutum iri confidimus. ct minirne supervacua. Tandem urgenle jara fato ex-
(Hicprimi voluminis alque operis universi iitu'us tremam castigalionis manum, el ut credi par est,
anuum 1545 impressum habet, scd ad calccm tomo- ipsius Atignslinisaneta animatol prneclaris successi-
 67 SUITLEMENTTJMAD OPERA S. AIIGUSTINI. W
bus faventc, exstilil vir omnium bonorum bencvo-, A igilur esl, ut, quod Romnnoeeloqiicnliae candidaii in
lenlia digtiissimus, et ad hanc functionem a natnra Cicerone, Livio, Seneca, Plinio, aliisque non paucis,
faelus sculptusque, olim eo potissimum nomine in quibus posterior eruditorum cura ad prioremsem-
Erasmo cum primis charus, illique in hoc negotio peraliquid adjunxit, magno applausu obviisque u-lnis
(ut.sic dicam) succentuiiaiiis, Marihtus Lypsius : cni exceperunt, idem sanctioiis liiteratiiroe siudios-i iu
viro et temporis spalium, et otium, el exemplaiium Auguslini scriplis non faslidiant, si pectora, qualia
copia, et iu labore sociorum delectus, et litteralura decet, ad eorum Iectionem afferre volunt.»
idonea, huicque par industria, et in tanto negoiio Totum opus esscriplum estbinis coluninis solito
non taro diligentia, quam religio, ad hoc doctorutn Frobenianae officinaecharactere , sed minori et non
hominum favoradhortationesqueatque iusuper prse- admodam nitido , procterquam in proefatione, quoe
miorum allectamenla, denique quidquid praesidio- lypis paulo majoribus est exarata.
rum opus esset, abunde suppeieret. Namque is a le- 1545.
neris unguiculis Augustiniadmirator.atqueetiam ex Venetiis ex o,fficinaErasmiana apud Vineenlium
professoejus instituli sectator pro suo peculiari cr- Valgrisium; in-8°, lomis III De Aurclii Auguslini,
ga sancliss. virum affectu, annos plus viginti -hoc Ecclesioe dOctoris exilnii, Opusculorum tomuspri-
pene solum egit, ne quod mendum in scriptis ejus !E mus, quo omnia, quse ad fidem et opera spectant;—-
subsideret: utpote qui etiam prima nostra editione tomus secundus, quo omnia, quse ad graliamet libe-
Erasmoplura loca, quam alius quisquam amicorum •rum arbitrium spectanl;—lomus tertius, quo omnia,
suppeditavit. Deindeprseter domesticam symmysta- quae ad electionem, vocationem, glorificationemquo
rum bibliothecam, corrogniis ex circumquaque vici- spectant, declnrantur : ex libris ejusdem a M. Au-
nis monasteriis vetustis etiucorruplisexemplaribus, guslino F-regosoSosleneoexcerptus el scboliis, argu-
optimo quoque in hunc usum promplissime conimu- mentis et indice locuplcla.us.
nicante, adscitis cx sno soclaliiio impigris aliquot, Liber rarissinius, cujus nuspiam menlionem fa-
qui adjularent, nibilvel aliis, vel sibi ipsiad sum- ctam esse memini. Ne quis vcro a litulo sibi imponi
mam conferendidiligentiam reliquum fecit",magna, patiaiur, quasi locorum diversorum undecumc|Ut!
mcdiocria, minula, pari lance appendens, et anno- excerplorum el avulsorum , nunc vero juxta varias
lans. Vixcredas, milcctor, bseccitraexaggerationem argunienli sedes compositorum farrago sit, libros
dici, ni margines exemplaris ab illo missi videas _ integros ad unum argumentum facientes , coliectos
hominis indefcssum studium testanles : dum certis esse sciat hac serie:
notis lerna quaternave, aul eliam plura exemplaria Tomo prhno : — De doctrina Chrisiiana libri IV ;
profert, tum quaienus evarient, indicat: nam cum sit'C Dedisciplina Christiana liber; Enchiridion ad Lau-
non minoremodesiia, quam eruditione, maluii aliis reniium liber; De ecclesiaslicis dogmatibus iiber;
judicandi munus cedere, aliquando lamen suum procju- De haeresibus liber; De V hosresibus oratio; DeUti-
dicium addens, qnodquidem semper libenter amplcxi liiate credendi liber; iDe fide el symbolo liber; De
sumus. Cactcra viris doclis, et qui Augustiniauae fide ad Pctrum diaconiim liber; De agone Cbristiano
phraseos salivam diu multtimque regustalam jam liber ; De flde ei operibus liber ; In psalmum xxix
probecallerent, judicnnda commissa sunt: id quod enarratio; In psalmum xxx; In psalmum xxxi.
tion cuivis proclive fuerit Illud dissimulandum Tomo secundo: — Liber expositionis inchoaiaa
non est, in pnrle quadam dccimi lomi, non magna EpisL divi Pauli ad Rom.; Liber expositionis qua-
sane, si germana tantum specles, nos Lypsii subsidio rumdamproposiiionunx cx Epist.ad Rom.; Liber e.\-
deslitutos, grassantibus sub id tempus Geldris in Lo- j)ositionisEpist. ad Gal.; Episi. Hilariiad Augustinum;
vaniuin et viciniam, ubi tum Lypsius agebat: qund Rescripturn Auguslini ad llilaritim; lipist. Pairum
ideoleclorcm monitum oportebal, ne forte ex paucis Caribaginensis concilii ad Innocentium papnm ; Re-
iliis de reliquis conjecinram faciat; in caeteris potius scriptum Innoeenlii papai ad Patres Carihaginensis
quisque suis oculis inoffense (modo stylo Auguslini concilii; Episl. Patrum Milevitani concilii ad Inno-
assueli sinl) oninia percurrentibus, quam nostro " cenliiim papam; Reseriplum Innocentii papae ad
lesiimonio credat; comperietuniversa pariler accu- Patres Miievilani concilii; Epist. Auguslini ad Hi-
rata,nepseudepigraphis quidem exceptis. Cseterum larium ; Epist. quinque episcoporum ad Innocen-
iir lanta indagine et pervestigatione unicum opuscu- tium papam; Rescriptum Innocentii papae ad quiu-
lum, duiolaxat e germanis, nunc priinum repertum que episcopos; Libri trcs de libero arbitrio; Epist.
cst et editum, videlicel Contra Gaudentiumliber ler- prima divi Angusliiii ad Yalentinum, et cum illo
tius : unde liquet, vix hic alind quidquam, quod ex- fratribus; Episl. 2 Augusliniad Valentinum, el cmn
stei, desidcrari, nam sermoncs Dc tempore (ut vo- illo fratribus; Epist. prima divi Augustini ad Sixtum
canl) el sanctis, a quibusdam copioe magis, quain presbyterum ;. Episi. secunda divi August. ad Six-
delectui servientibus, mira licentia passiin interfar- tumpresb.; Episl. Alipii et Augustini ad Paulinum
cli, niliil ad praesensncgotium altincni : cuni ctiivis episcojmin ; Liber de gratia , et libero arbitrio, ad
erudito apparcat, quosdam ctiam excusos tdlo siylo Valentinum, et curnilio monachis; Liber de naitira
Atigustinum pareiilcm inficiari, nonnuilos Groccum et gratia , ad Timasiuin et Jacobum, conlra Pela-
iiiagis,quam Lalinum auctorem procseferre. iEijuuin gianos ; Ejiist. sancii Pro.^peri Aqiiilani de gratia et
 W NOTITIALITTERARIAIN S. AUGUSTINUM, 70
libero arbitrio ad Rufirium; Liber de gratia el libe-- A Quinlus lomus, continens XXII libros dc Civi-
ro arbilrio sancti Prosperi Aquilani,prodefensione3 late Dci. Cui accesserunl Commenlarii Jo. Ludov.
divi Aurelii Auguslini conlra Cassiani presbytcrii Vivisab auctore recogniti. M.D.LI.
librum; Epist. sancti Aurelii episcopi de damna- Sextus totmts, utin Basileensi. M.D.LL
lione Pelagii atque Ccaleslii. Epist. deccrpla ex ge- Seplimus, oclavus, nouus et dechnustomus simili-
stis synodalibus conlra Pelagium hserelicum, quse i ler. M.D.L. (1550).
in Paloeslinasynodo, sibi objecla damnare compul- Index omnium, quse insigniter a D. Aurelio Au-
sus est; Canones Iredecim , epist. Cce!estinipapsc i gustino dicla sunt, nunc rccens supra prsecedenles
pro Prospero et Hilario de gratia Deiadversus quos- ediliones, per F. Floreiilium Bourgoinutn Parisien-
dam Galliarmn prcsbytecos , Pelagii seclalores. sem, Franciseanum, longe qtiamantea auctiorac lo-
Tomo Tertio: — Retractationum lib. II; Hypo- cupletior redditus. Insurper mulia,c_uaceranlmancn,
gnosticon coulra Pelagianos el Ceelestianoslib. VI;; mulila et solum inchoata, tam in indice auclorita-
Couira duas Pelagianorum cpislolas ad Bonifacium I tum sacraeScripturae, id esl, veteris ac novi instru-
lib. IV; De spiritu et littera ad Marcellinum liber,, menti, quam in locis aliquot sacrarum Scriplurarum
De pracdeslinalioneet gralia, qui intitulatur de vo- pugnantibus conciliatis in Auguslino , reformaia ,
luntate Dei, liber : Prosperi Aquitani de reliquiis; B ! aucla et repurgata sunt. Perlege et judica. MDLII.
Pelagiahne haereseos ad Augustinum epistola; Ili-• (1552.)
larii Arelalensis de eadem maieria ad Augustinumi Editio exlra lialiam paucissimis visa.Notatam de-
epistola ; De proedeslinatione sanctorum liber pri- prehendimus in Catalogo bihliothecae Tigurinse(a).
nius; De bono perseverantioe liber secundus ; Pro- Illius exemplar erat quondam Hannoverae in ditissi-
speri responsiones ad excerpta , quaede Januensii ma praeslantium librorum supellectile Duviana,
civitate missi sunt; de praedeslinalioneDei liber. quod feliciter in manus Davidis Clementincidit, etab
Singulis tomis prscmissa est tabula , argumenla eo cttriosius est descriplum in Bibliolheca Historica
librorum ct capitum singulorum declarans, quain Critica T. II, p.269 seqq. Duo vero simul praesiitit
inscripsit: Argumenlaper M. AugttsiinumSoslenetim insignia lilteraloribus bencficia : allerum , quod li-
Fregosum compendiosein unum redacta ; el index al- hrum rarissimum nec per se accuraliori cognitione
phabelicusmaleriarum insignium. Nuncupavit editor indignum primus patefecit, allerum majus etiam ,
opus suum M. Hieronymo Suripando loiius Augu- quod diligenli ejus collalione, cum sequenti Venela
stinianoe Religionis Generali. Descriplio est elegaas editione, omne hujiis ariificium et constructionem
lypis rotundis nilidis , charta alba el lenera, margi- luculenlerdeclaravil, alque id, de quo inter Cleri-
nibus amplissimis, quippc qui ultra lemmata etloca C ( cum et Rich. Simonium litigabalur, facili iicgotio
biblica iu ipsis notata late prolenduiilur. expedivit.Scilicelnon meram praecedentiumaliciijns
1552. repetilionem pulare oportei, sed ad plures ct fere
Venefiis ad signum spei; in-b°. X Tomis. Divi superiores omnes (b) conformatam. Siquidem non
Aur. Augustini, Hipp. episcopi, Oinnium Operum omnes, sed complures lamen Erasmi censuras
primus tomus, ad fidem veterum exemplarium sum- relinuit, variantesleciionesin margine offert, et sic-
ma vigilanlia repurgalorum a meudis innumeris no- ubiin lexlum aliquid receptum sit, ibidem indicat,
tata in conlextu et margine suis signis veterum cx qua editione prohciscaiur. Recusa autem non so-
exemplarium lectione.utoptimo jure lantus Ecclesiae lum, tomo I Erasmi pron.faiioad Alphonsum Fonse-
doclor renalus videri possit. lnspice, lector, et fate- cam, sed in secundo eiiam Jacobi Haemeri,quem edi-
Leris banc non vanam esse poUicitationcm: quod, lionis Parisiensis a. 1552 curam gessisse suprn
si gratus etiam esse voles , non patieris tantum la- vidimus, ad leciorem admonitio. Coeterum iic-
boris, laniumque impensarum frustrasumptumesse. scio, quam vcrum sil, quod de augmentis in titulo
Cut accesseruntlibri, episiolm, sermoneset fragmenta proinissuni cst. Clementius enim alteri quidcm edi-
aliquot, haclenus numquam impressa. Addiius est lioni Yenetae,quse eamdem formulam hinc petiit et
et index , multo quam Basileensis fuerat, copiosior. L* ^ limine stio suspendit, vanitatem et fraudulenliam ex-
M.D.LH. (1552.) probrat, attamen in hac eamdem soUicitare.ncglexil.
Secundus lomus Operum rel. (ul in Basileensia. Nec niinus equidcm optassem, ut Viciorinoscodiccs,
1545), nunc postremoaccuraliori quam anlea ditigcn- quos ad quarti tonii cmendalionem pra^sto fuisse di-
tia excusus. M.D.LU. cunl, circumspexisset.
Terlius tomus, ul in Basileepsi. M.D.LII. 1556.1
Quarlus lomus, complectens reiiqua TWVSISKXTC- Busilemapud Hieronyntum Frobeniumet Nic. E-
/.wv. Pleraque, quw erant plane convulsaet luxata, piscophtm; in-fol. X tomis. D. Aur. Aug. Opera, c-
ea ad fidemexemplariumvelerum Viclorinorumresli- niendata pcrErasriium Roterod.
tuta sunt. M.D.LI.(1551.) In hac eclitione, lesle Oudino, additi sunt Seniio-

(n) T. I, p. 70. Sic : Venet. 4. X tomis. D. Aitr. Venetamedilionem Operum oninium hac ipsa anii-
A. op. per Fl. Bourgoinum. qiiiorem ignnro, et nisi inciiiiosius ab eo scripium
(b) Les&dilionsdeBale,de Paris et de Venise, qtii sit, ad eam atlendere bibliographioeamntores jubco,
1'onlvriced&e,sont le fond sur lequel on a travaille
71 SUPPLEMENTUMAP OPERA S. AUGUSTINI. 7i
nes quinque antea nondum excusi, videlicet, De Ja A indicibus, singulis lomis, quin singulis eliam temo-
cob ciEsau ad populum sermo, col. 1487; Sermo h rum partibus subjiinctis, constare potest. Typi sunt
capul xmProverbiomm Salomonis, col. 1505: In pa- Romani, salis venusti, sed minutiores paulo; in
rabolam seminanlissermo, col. 1517; In illud Mat- marginibus loca biblica, rarius lemmala, nec ssepe
thmixvi; Qui vult venire posl me , ctc. col. 1519; etiam lectiones aberrantes charactere Iialico no-
Tractalus in OrationemDominicam,co\. 1525. Snspi- lantur.
camur aulem hujus editionis curam gessisse Joan- 1509.
nem Coslerium. Occunit in Cai. Bibl. Bemcnsis ci Basilemper Ambrosiumel AureliumFrebenios, fra-
Thottianm. tres; in-fol. XI lomis. — Primus tomus : Eximii
1561-65. Pairis, inter summa Latinx Ecclesiseornamentaac
Lugduni apud Sebastianum Honoralum (ad calccm lumina principis, D. Aurclii Augustini, Hipponen-
tomi II) excudebat Jacobus Faure in-8°. Tomis X. sis episcopi, cujus pricstaniissima in onini geneie
D. Aur. Augustini, Hipp. episcopi omnium Operuin iiionimenta, quaequidem inveniri posstint, universa,
tomus primus: Quo Retractationnm libri duo, varia - denuo ad oplimorum et fidelissimorum exemplarium
que illius opuscula, quae versa pagella indicabii, examen revocata, nova eruditissimorum virorum
continentur. Ornnia vetustorum codicum collaiioiic " recognitione, multo sunt qnam umquam anlebac
ab innumeris mendis repurgata, ac summa fide pr;i- emendatiora, ab innumeris vindieaia erroribus, ac
s:ino suo nilori reslilula, ntinc demum in lucem re- demum novis quibusdam censuris plurimisque mi-
deuni. Accessit ct index rerum selcctiorutn copio- nime aspernandis accessionibus Iocupletata. Cum
sissimus. M.D.LXl. indice tripartito, ad calcem adjecto, omnibus, qui
D. Aur. Angustini Epislolw, mnjori studio, (ideac exstant, uberiore, et tlieologia? sludiosis commo-
religione, quam hactenus timquam excusne, atque a diore. Totuin novae hujus editionis instiiulum el ra-
viliis, quibus niultiplici olim impressione coniami- tio ex Carmine sequenti liquidius patebuni.
natae fuerant, vindicalse. Tomus secundus. Cum du- Reliqui lomi ut in ed. a. 1545 inscribunlur, nisi
plice indice uno nominum eorum, ad quos hac Au- quod in tomo III, qui T« SiSazTtxacontinet, addi-
guslini Episiolse missaefuere ; altero rerum omniutn tnm sit, ad veterum codicumcollationem post Marti-
in unaquaque Epistola contentarum locuplelissimo. num Lipsium, nunc muliis in tocis sumnie studio
M.D.LXl. emendalus. X lomus vero sic habet: Tomus X Ope-
D. Aur. AuguUlni de Trinilate, una cum reliquis rum D. Aur. Augustini, continens Sermones ad po-
illitis libris, quibus T« May.nw. conlinentur. Tonras pulum et clericos, vetuslissimorum exemplarium
tertius. Cum indice rerum et senlenliarum locuple- ^ collatione nunc denuo plurimis in locis eineiidalus :
lissimo. M.D.LXII. cui Sermones de Divcrsis et fragmenia qusedam an-
D. Aur. Augusiini Qnmstiones in vetus novumque tehac numquam excusa, opera ei siudio doctissimo-
Tesiamentum, una cum reliqnis illius voluminibus, rum virorum, Marlini Lipsii, Joannis Vlimmerii, et
appellnnlur. Tomt quarti.pars prhna. aliorum e tenebris eruta ad calcem adjecimus : quo-
qtiaeT«ttiSa-/.T[-/.«
Gum indice, clc. M.D.LXI. Pars secunda similiter. rum calalogum sequens pagina indicabit.
D. Aur. Aiiguslini de Civilaie Dei I. XXII, etc, Index juxta superiorem edilionem descriptus esl.
quorum Xll hoc onmium illius Operum septimo Hujus editionis accuratam notitiam dedit olim
tomo continenlur (sic vitiose pro lomi quinli parte Sigism. Jac. Baumgarlenius (a). Quidquid in ipsatn
X collalum est induslrise, ad tomum IX et X unice re-
iprima, ut mox eliam iomus oclauus, quo reliqui
continenlur, pro tomiquintipartesecunda.) M.D.LXIII. dit, quorum illum nova codicum collatione donave-
D. Aur. Auguslini TWV Kolzp.ir.Zvpars prima. To- runt, decimum vero tplum immulasse atque refin-
mus sextus. M.D.LXII. — Pars secunda et tcrlia. xisse se profitenlur. En verba, quae ex prsefalione
Tonii septimi pars prior et poslerior. M.D.LXU. raro instituio versibus conscripta huc spectant:
D. Aur. Augusliui Enarraiiones in Psatmos mtjsii-
\ Mviltatominoni, priscisut consonaIibris
cos. Tonti octavi pars prima et secundu. M.D.LXIII. Essent, conluiimus:collatahaec quisqiieprobabit.
D. Aur. Augustini Enarraliones in Joannis Evan- Parte sed in decivnaniendUqurelota scatcliat
cum variis illius volumi- Innumerisseriipcr, vel iniquojudice coustal,
et
gelium Apocalypsin, una QuanlommutarilnONlra bancinilustriaparlem.
nibns, etc. Tomus nottus M.D.LXH. Hac in purgandamultumqiioqueprasiitil oli.n
Lipsius,huncquepari vir sedulil3tesecutus
D. Aur. Augnstini Sennones. Quorum sericin et Costeiiics: magnae.slhorum, non glorinparva.
nnmerum sic babelo : De verbis Domini; De verbis Nostamenoplanlesmelioremimponerc-iiinam,
HoniiUaede Homi- Majus onussumusaggressi,majoraqueccopta:
Apostoli; HomiliaeL; tempore; Nosqoesuo liicmultumstudio Vlitmnerius acri
lise de Sanctis ad fraires in eremo; Decem et se- Juvit: qni vigilicura vigiliquelabore
alii. Tomns decimus. Anle aliosunuslonge est proestantiorOITIIIPS.
ptem Sermones nonnnlliqiie llle iniperfeclomnil linquens,mulilamulla
M.D.LXIII. in sede locavit.
Integra restituit, priscaqueIractata
Editio rarissime obvia, sed perquam commode Adde,quode libris aliquot vctnstis,
Sermonesqne saerostoli nunc protulitorbi,
instituta, ut vel ex copiosis reruin memorabilium A mdlocxcusosprius, alque anemine visns:

(u)ln Nacliriclilcnvonmnktvurd. BucliernSt. LUL W. l^ >.Halle 175G, p. -500icqn,.

 NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. 74
75
Hosin ca.cenujusparfistibi, candidelector, Ai bros de Civilate Dei epistola ad ncbilemac generosum
Linquimus,ut videas,sit quantaaccessiofacta. juvencm D. Slanislaum Slarzecltovium, Polonum,
His priusexcusosjunclosquoque,leclor, habebis
Koupaucos: verummagnaquiaparte fuerunt Joannis Starzechovii Palalini, Podoliensis, filium
Corrupli,et viliisscatueruntpluribusilli: (d.Basilcma. M.D.LXX.decimosexloFebruarii),\i\ qua
ex
lit si suppleudiquavis parle fuissent,
Pagiuamutassetpariter numerumque locumque deseetopera sua bsec profitelur: < AmbrosiusetAu-
Pristina, et utililas parvahinc,labor improbusesset. relius Frobenii cum ob defectum exemplariumquarto
Iudicishicfueratratio, pielector, habenda:
Mutatisnumeriscummulareturet ille. Angustinum prelo subjicere constituissent, nie ut
Ne tameuiude aiiqnafruslralusspe videaris: operam in eo denuo conferendo, repurgando ac.il-
Omniain adjunclisfuerautquaedigna uolatu, lustrando praesiarem,obsecrarunt, landemque com-
H«eciusertaienet velus, at multoauctior,index.
Optatoa mnltis,at multisanle negato munis ulilitatis respeclu ct sacrorum dociorum pre-
IndicePossidii,Diviqui Auctorisalumnus cibus victum ad hnnc laborem sane difficillimum,ac
Discipulusque fuit, nosVlimmeriusidem
Parlicipesfac.it,et prajstantiinumjredonat. molestia plenum perlraxerunt, motum praeserlim
Aique iscouveuiens nostraeut foret editioni,
Haudoperamexigua:nsuscepitnusatque laborem, lot magnorum virorumexeinplo, acreruintlieologica-
Ne quicquamin nobislectordesideret aequus. rum ac hujus auctorts praestantia. Hanc provinciam
si
Diversis quae sententia pendula dietis
visa
Nobis fuit, hanc signisquisquenotatam infer alia negotia typograpltica,quibus obruebar, tan-
Cernet, el ex illa sibisensuseligel aptos | } dem jam tertio exacto anno, post lot lucubrationes ,
Qain etiam aliissunt auctavolumina multis,
Qua: noalaude sua, leclorstudiose,carebunt. sudores, intricatissimas revoluliones , distincliones
ct abruptas variasque cogitationes indefesso labon:
NempeJoannes VlimmeriusLovaniensis,prinr ca- etiam cum valetudinis jaclura exliaustas, itameges-
nonicor. regular. ad S. Martintim, in patria plurium sisse spero, utoleum et operam non perdidisse vi-
Patrum scripiis editis clarus (a), anno 1564 Lovanii deri possim, et apud theologiaesludiosos et aequos
ediderat Augustini Sermones de DiversisXLIII ct censores graliam ine non contemnendain iniisse pu-
fragmenla SermonumXXVII, ex Tliesauro Eugippii lem. Sed omissis his, ad ipsam rem, quasin novse
abbatis et Commentariis Bedaeseu Flori, Lugdunen- editionis praefationepraecipuaesse debet, aceedaw,
sis Ecclesiaediaconi decerpla, una cum Possidii in- elquid prmslilerim, recensebo.Primo ( praeler orna-
diculo scriplorum Auyustinirccens a se in bibl'0the- menta typographica et indicem, multis modis au-
ca abbatiseVillariensis reperto el per ipsum margi- ctum, aliasque utiles accessiones) Augustini opera ,
nalibus scholiis illuslrato. Inscripserat editn illa Ja- collatis emendatissiaiis exemplaribus, itadistinxi,
coboPamelio, sacrarum lilterarum lunc licenlialo ac ul posllmc in intelligendo leclor inulto qttam antea
Brugis canonico, epistola, data Lovanii ? suo Marti- expeditior sit futurus. Secundoex eadem collatione
niauoccenobioix knlend. Aprilis anno M.D.LXIV.Jnm G hactenus omissa inserui, depmvaia correxi, luxata
ut sermones isli recens ab illo editi ad calcem tomi restitui. Tertio teslimonia sacrse Scripturae et alio-
X subjunctisunt, ita Possidii libellus unn cuinepi- rum aucloruin, quac in his libris citantur, in margi-
stola Vlimmerii primum lomum aperit. Quaeepistola ne annotavi: magnum sane adjumenium his quime-
induxit Baumgartenium,utanno 1564incueplamesse moria non adco valent. Quarlo marginales summas,
banc editionem opinareiur, quod ignorarct, batid ut facilius qiiiurentibtismaterise occurrant, non levi
dubie, peculiari illamediiioni antea inseruisse. Pr:e- cum totius operis lumineadjunxi: posleriora tamen
terea vero lotius decimi lomi recogniiionem Vlim- duo inaxime in quinto et decimotomo, in quibus fere
merius sustinuit, ut ex bac epistola pateL sesquiannum consumpsi, sunt adjecia : in decimo
Caeterumimpressio facta est, tit in superiore, bi- praesertimnoncontemnendum Tractatuumatque Ser-
nis columnis, sed cbarla lilterisque aliquanto ele- mouuin numerum ex Ylimmerii, viri venerandae an-
gantioribus. Titulus primus liguris ligneis formis liquitalis studiosissimi, edilione addidi. Qutufo hac
inipressis exornatus est. oinnia non solum ila disposui, ut iniilli alii solcut,
1570. sed etiam ul in actiiin diligenti^sime prodncereiitnr.
Basilew per Ambrosiumet AureliumFrobenios fra- ad ]irela frequenler astans operam dedi. Hic auieni,
tres; in-fol. XI lomis.D. Aurelii Augustini,Hipponen- D pergit, forinsse milii occurrent Zoili invidi el calum-
sis episcopiOpera. niaiores ( quibus, cum ipsiquidem nihil aut nou rne-
Miruin forle alicui videri possit, idque mihi ipsi liora facianl, aliorum honesti conatus semper dis-
accidisse fateor, quod cum plenam aique absoluiam plicent ) me irrisuri qui po^t lantos viros in tanto
edilionem Operum Auguslini proximo anno iidem opereactum quasi agam, et arrogantiaeme insimula-
Frobenii fralres dedissent, eamdem dcnuo jam snb luii.Hisbreviteritarespoiisnin volo, Erasmo, Germa-
incudem revocaverint. Atque paucis cl fonasse ne- niacphcenici,el LudovicoVivi, viro eruditissimo. me
niini cc.gnitamesse integram certo inlellexi, utjus- quidem non cnmparandum, sed lamen cumper exem-
lam dubiiandi causam babereduxerim, si a quovis plariailli polius quainpropriumjudicium, repurgaiio-
alio magis, qiiam ab ipso edilore testimonium ac- netnsuam perfecerint, et non omnia simul fieri pos-
cepissem. Is vero fuit HIEREMIAS MYLIDS Pieropedia- sint, me die diemdocenle, pluribus illos imilantibus
nus, correclor, ut arguo, aut adminisiralor typogra- et exemplaritimcopiamaugciitibiis, nec leviora, ne-
pliiaefralrum Frobeniorum, qui nrsefalusest ad li- dum notnbilia errata tollere poiuisso. Acccdit.qttnd
. (a) Cf. Foppens Ribl. Bel. T. II, p. 747.
PATROL. XLVil. 3
75 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINL 7C
operarum negligenlia, cum ipsi prelisnon affuerint, A Tomus III-X inscribimlur ui Basileensis a. 1543,
•multaetiam recte constitula corrumpantur aut omit- additis ubique verbis, quae modo produxiinus. Atta-
tautur : quod et praesenti mihi vel satis inlenlo sae- men in quiiiti lomi tituio commeniarii Jo. Lud. Vivis
pissime conligit. Sed quid mullis? ipsa edilionum mentio est omissa.
collalio,quidprmstilum sit, abunde diligenti lectori lndex omnium, quse insigniter a D. Aurelio Atigu-
testabilur. Quod vero/tic tomus reliquis sil vendibi- stino dicta sunt, longe quam antea auctior ac locu-
lior et in erodilorum hominum manibus frcquentior, pletior reddilus. Insuper multa , qnaeerant manca.
hic polissimumde meis in hoc eximiopaire labori- mulila et solum inchoaia, tam in indiceauclorilaiiini
bus prwfari libuit. >Tantum ex verbosa Mylii epi- sacrse Scripturx, id est, veleris ac novi Inslrumenli,
stola excerpere visum fuit, ut ipsi leclores oculis quam in locis aliquot sacrarum Scripturarum pngnan-
suis linuriTetit, quod cx inltiitu quidem liluli ejus tibus conciliatis in Augustino, reformata, aucta et
voluminis, cui jlla adhsrisit,minime arguent, integram repurgata sunt. Venetiis M.D.LXX.
operum Auguslini editionem denun hoc anno pcr- Recenset hanc editionem, sed titulo conlracto,
actam dici. Nam, ul anlea diximus, volumen apud Audiffndus in Calal. Bibl. Casanat. T. 1, p. 541, do-
nos est, iibros de CivitateDei complectens , cujus cens, primum lomum apud Valgrisiu.m, re.liquos ad
liiulum ab illo ed. a. 1569 plane diversum infia,ubi B Octavum usque cum indice ibidem eodemque nnno
ad illorum Hbrbrum singulares editiones accesseri- apud Juntns, nonum et decimum apud Nicolinuin
mus, dabimus. Quod ad ipsam vero epislolam alti- .prodiisse. His lam diserto testimonio eonlradicit Da-
net, quam vane et lemerarie multa jacliUla sint, vidcs Ciemenl.in Bibl. Hist, Crit., ubi accuratam ejus
nemo non videt; attamen quorsum haecomnia dis- menlionem feeLse supra jam significavimus (a). Ab
pulata sint, non facile intelliges. Etcnim ut unum eo sane litulum pleniorem mutuati sumus, quem ipse
tantum proferam, per tres annos cdilor hunc lapi- primum ex Calalogo Bibl. Magerianse(b) excerp>e-
dem voluisse videri vult, ut correctior et melior Au- rat, mox vero, cum ipsam editionem nacliis esset,
gustinus-prodiret'. iniereaque abiisdem, qui ei is- ex propria inspectione approbavit. Repreliendit au-
lam injunxerant provinciam', totum Augustinum lemClementiusFabricium.quodValgrisiumexcudisso
absqiie ulla illius viri impensa opera excudi poiuisse eam dixerit. En igitur par virorum et doclorum et
pulabimus 1 An vero tot ac tam cupidos editioncs curiosilateac sedulitaiein stio gcnere nemini ccden-
illas et poslremam maxime emptores invenisse cre- lium, in re levi et quneerrorem inter testes oculares
dibile est, ut pluribus eodem tempore "viris doctis vix ferre possit, sibi repugnans. Optimum quidem
expurgationem operum committere non dubitarent aliquis duxerit, missos eos facere, el fidem tertii ali-
Frobenii, semper imprimere parati, ut plagula prc C cujus,cui videre eamdem conligerit, cxspeciarc. Non
lo malura esset. Expeditior quidem res videtur, si abnuo, nec tamen mihi lempero, quo minus suspi-
tibipersuadeas, bibliopolas emptoribus fucumfacere ciones meas addam. Audiffredumvirum supra, quam
voluisse, ut pro nova editione venderent, cui nil dici potest, in iis omnibus, quaead descriptionein li-
nisi litulus novus et prsefaminis aliquid addituni bri alicujus ab eo inspecli peninent, sedulum, in liig
fiierat: tametsi ne sic quidem arlificium epislolae tain distinctis verbis ab eo conceplis errasse, aegre
illius satis intclligo. niihi per.-uadeo. Jam in titulis certe nullum exslat
1570. typographi indicium. Igilur in calce lomi cujusque
Veneftt» opud VtncetifiumValgrisium, item Juntas nomina subscripserint, nccesse est. Atqui titulos
et Dominic. Nicolinum; in-i,°. XI tomis. D. Aurelii aliunde jam in suam Bibliothecam transcripsei.it
Augustini, Hipponensis episeopi, Operum lomus pri- Clementius, cum hujus editionis exemplar ipsi in
mus.Cuiaccesserunllibri, epistolae,sermones et frag- manus incidcrel. Tunc vero quid illuin egisse puias
lnentaaliquot,hactenus numquam impressa. Inquo, ad Fabricii fidem explorandam? Evolvit scilicet sin-
prwter locorummultorumreslilulionem,secundumcol- gula volumina et circumspexit typographos. Minime
lationem vetusliorum exemplarium, curavhnus remo- vero unice tunc curabat, ut de integriiate editiouis,
reri ea omnia, quw fidelium menleshwrelica pravitale " quamin dubitun alii vocaveranl, et defenderant alii,
posseht inficere, aut a catlwlica el orlhodoxa via de- cerlior fieret. Incidit lamen in oculos, dum in hoc
viare. Additus est index caeteris omnibuset locuple- negolio occupalus erat, Dominici Nicolini epistola
lior ct copiosior. Nunc recens impressus, recognittis dedicatoria, fortasse eliam tomi noni et decimi sub-
et emendatus. Venetiis M.D.LXX. (1570). et cum praeterea duos a Fabricio in illius
illius ad scriptio,
7omus secundus, complectens epistolas
commemoralione errores admissos animadveriisset,
amicos transmissas : cum nonnullis responsis eornm
ad ipsurri. In quo, etc., quod poslea in singulorum de tertio, puto, non amplius dtibiiandum sibi existi-
titulis reperitur. Nomenclaturam eorum, ad quos Au- mavil. Forte his, a me dispulatis, fa^ilius credetur,
gustinus litteras dedit, ad calcem hujus tomi facile sfripsa, quibus Fabricium laxat, verba adduxero,
reperies. Nunc, eic. quam ob rem hic subjicicnda curavimus (c).
{a) Ribl. curieuse, hislorique et eritique T. II, p. (c) M. Fnbricius s'est trnnipe , quand il a dil dans
265 scqq. sn Bibliolhecalatina, T. III, p. 514 : Augustini opera
U>)EdilOBerol. 1715, in-8, p. 785. decem tomis, in-quarto comprehensa,Valarisius excu-
77 NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. 78
Jam his remotis progrediraur ad id, quod melio- A J fendendas allatam esse novimus, qttin potius Omnia
rem aut potius famosam hanc editionem reddidil. sibi permisisse, nec texlui ullo modo pepercisse, in
Niminim«uram illius gessit, seu quod credere ma- epistola sua, cujus initium ex Clementio hic appo-
lim, vel aliis bibliopolis in societalem assumptis pa- nimus, aperte fassus est: < Cum divi Augustini Ope-
rare eam instiluit, vel ab aliis incceptamredemit Do- ra , inquit, non sine magno catholicae fidei detri-
minicus Nicolinus bibIiopola,et typographus Vene- inento circumferri viderem , hsereticbrura versutia
tus, cujus aperia in ipsa fronte operis confessio, mullis in locis depravata, operae pretium me fa-
quod ea omnia removeri curaverat, qum fidelium men- cturtim existimavi, si ea, integritati suae reslitutn,
tes hwrelica pravilate possent inficere, aut a calhotica hoc tempore imprimerein. Idquod, ut facilius as-
etorthodoxa fide deviare, haud benigna jnter heterodo- sequerer, curavi impriinis ,. ut a sacrse thcologiae
xos est experta judicia. Perstrixerunt eam hoc no- professoribus recognoscerentur, utque cum vetu-
niine Caveus in Prolegom. ad Hht. lilt. Script. Ec- stioribus codicibus collata , ad genuinam eorum lo-
ctes. sect. vii, et Jo. Clericus in Prwfatione Ariis Cri- ctionem redigerentur. Curavi praelerea, ui inler
licmsect. Hi, § 9 (a); atque ante eos vebementissi- imprimendum accederet cura ac labor excelleniis-
me in hoc ausum invectus est Franc. Turrelinus in simi viri Boryarulii a Borgarutiis , typorum accura-
disputationibus de necessaria secessionenostra ab Ec- B ] lissimi ac diligentissimi castigatoris. Qui quantiim
cle.siaRomana, et impossibili cutn ea Syncrelismo (b). in hujusmodi operum castigatione prsestiierit, ex
Neuter lamen eam vidit, sed sua ipsius confessione collatione cum his, cselerorum exemplarium, facila
satis maligniiatis conviciam esse slaiuerunt. Sed hoc patebit.»
iniquius aut sallem praecipilalius judicasse visi sunt, 1571.
Caveus quidem el Clericus, Rich. Simonio, qtii muta- Lugduni apud Morellium, et Parisiis apud Nivel-
tiones istas non in ipso texlu, sed in censuris tantum lium. Basileensis edilionis faclas esse iterationes a
el scholiis factas esse coniendit (c), Quocum plane Fabricio prodilur ; quam vere, protinus non affir-
conveniunt, quse ex inediia disserlatione P. deVilry in mare ausim. Sed memini me Lugdunensem luijus
MemoriisTrevoltinh excitantur (d). Sed reposuil Cleri- anni editionem oclonis factam apud Seb. Honoratum
cus, non esse, cur sui se judicii poaniteat. Simonium deprehendereinHendrichiiPand.Brandeb.,ubiEnar-
textum hujusce editionis cum alia vix contendisse,Ila- rationes in Psalmos voluminibus II in-8" laudat,
lorum autem correctorum, qui tam vaga oratione ope- quae sinedubio ad integram operum ediiionem per-
ram suara declarassent, religioni non multum esse tri- linent.
buendum (e). Ac ita quidem diu lis sub judice pe- 1577.
pendit, donec Clementius tandera arbitrium illius G < Antuerpim ex efficinaChristophori Ptantini; in-fol.
susciperet. Natn cum rara in his litteris felicitate XI tomis. Opera divi Aurelii Atignstini, Hipponensis
ipsi contigisset, edilioues Venetas anrii 1552 et 1570 episcopi et doctoiis praccipui, tomis decem compre-
inter se confcrre , vidit primum , quod plane usque hensa, per theologos Lovanienses ex manuscriptis
dum ignoraium fuit, priorem huic quodammodo pro codicibus multo labore emendala , et ab innumeris
fuudamenio fuisse , nec tamen per omnia esse de- erroribus vindicata; illusirata praeierea erudilis cen-
scriptam , sed ut quaestui convenientissimum visuni suris et locuplelata mullis homiliis et aliquot epi-
esset, et consilio, quod professus cst bibliopola, stolis ejusdem Rcati Augustini, antea non editis.
aptum, aliis demptis, et mulatis aliis. Sic accessio- Cum indice tripariilo.
nes , quae in titulo jaclantur, jam ii?dem verbis in Cuin singulis tomis peculiares additae sint, ab
superiore promitti, aique ihdicem, titulo tanium im- Erasmianis fere desumptse inscriptiones , hic tamen
mutato et deleto imprimis auctoris nomine, plane generalis tilulus prsefigilur volumini, quod ultimum
ab eadera desumptum esse, ostendit.'Contra vero recle diceres, nisi, ut hoc ipso patet, reliquis omni-
in multis etiam recedere ab ill.i animadvertit, omis- bus proeponi deberet, indices cum Possidii Vila et
sis et illalis tam singulis voeibus , quam libellis in- indiculo scriptorum Auguslini, nec non prsefatio-
tegris , quorum exempla sat multa ab eo sunt co- D '. nem, quae de ratione lotius inslifuti exponit, com-
acta quibtisque omnibus effici colligit, defensionem plexum.
hujus editionis a Simonio perperam esse susceplam. Susceperat nimirum hanc novocet emendatioris
Nec sane nos videmus, quo meruerit Nicolinus, ut Augustiui operum edilionis provinciam primnm
pairocinium ejus Simonius susciperel, cum nuspiam Thomas Gozwus Bellemontanus Hnnno, theologiae
ab ipso aliquam cautionem ad mutationes suas de- in Lovaniensi sludio professor, aposlolicus et re-

dif, A. C. iSJl. II y a la trois fautes. 1° Cetle edition
ji onze volumes, et non dix; 2° elle est de 1'annee
15.70,et non 1571; 5° elle ne vient pas de Vatgrisius,
niais de DominictisNicotinus, qui l'a enrichie d'une
dedicace, ndrcssee Joanni Antonio Facltineto a Nuce,
Ncocastri episcopo, el anud sereniss. Veneiorumrem-
publicam oratori Ponlificio. EUeest datec de Venise,
le 15 d'octobre 1570.
60 Edit. noviss. Lugduni Bat. 1778, T. I, p. 16.
(b) Disp. V, § 26, p. 150 Prodierunl pnmum Ge-
nevw apud Sam. de Tuurnes, 1087, in-4°.
(c) Sculement dans les sommaires et les scholies. V.
in Bibliotliequecrilique de Sainjore. T. 1, p. 261 (Pa-
ris et Amst. 1708. iu - 8°), et Leitres cluisies de M,
Simon (Amst. 1750, in-12, T. IV, p. 12).
(d) Memoiresde Triooux. 1729. Sepi. p. 1618.
(e; V. Bibliothequechoisie T. XVIII, p. 169.
79 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 80
gius librorum per Belgium censor. Susceperat au- A singulis Augustini libris, ul in manuscriptis fieri
lem sic, ut summa quidem ac arbitrium toiius ope- observatum erat, retractationem ipsius,autsiea de-
re penes se esset (a), laborem vero cum pluribus esset, brevcm censuram mullorum theologorum
viris dociis et studiorum similitudine conjunelis et senlentia confirmatam praemitlerei. Quae manifesle
affectu in S. Augustinum quasi invicem semulanli- deprehensa constaret Augiisiiiii non esse , ea prse-
bus communicaret, et pensa quasi singulis distri- missis censuris, in appendice tomi sui reponenda
bueret, conquisitis el divisis inter suos plus quam censuit. In his censuris aulem, inquit, Erasmus ali-
ducentis inss. exemplaribus. Postquam vero apo- qttoties, swpius aulem indicultis Possidii, citationes
plexia correptus vitam cum morle improvisa a. Bedw, censura manuscripla doclisshni llieologiJoan-
1571 die 8 Martii commutaverat, successor ejus in nis Hesselii in novem tomoset reverendi palris Mar-
munere censorio Joannes Molanus etiam hoc onusi lini Lipsh in tomum dechnum magno nobis adjumento
a Plantino sibi injungi passas est, et remolis ali- fuerunl. Nihil qutem adhibui, quin a duobus cot-
quot suffectisque aliisin eorum Iocum lectoribus (6)\ legii nostri professoribus, Henrico Gravioet Lauren-
suis veluli auspiciis profligari ac perfici tandemi /io Westerhovio, quos in hac parle socios et adjuto-
opus vidit. res habuicerte slrenuos, approbalum sil. Ac hoc qui-
Nec vero singulis modo tomis dati sunt admini- B 1 dem privali hominis quasi de sua ipsius opera est
stralores, sed i» singulis plures pro rntione codi- judicium alque professio. Sed forlasse juvabit
cum elaboraverunt. Prsefuerunt amem operibus, eiiam censuram, quam ancloriiate muneris publici
teste Molano , in primo tcmo corrigendo JtfartiiiMs i emisit, quseque versa statim liluli pagina impressa
Baccius, Tiletanus, poslea Aloflensis paslor; in epi- legilnr, cognoscere. Ecce vero.
slolis Jacobus Baius, Melunensis, collegii Sabaudiae i Opera beatissimi Augustini, per Iheologos Lo-
Lovanii praeses. Accessil autem addiiamenium ea- vanienses castignta, tribus polissimum de causis,
rum ab Joanne Gravio ex Socielale Jesu Bruxellis> omnibus prioribus editionibus sunt praeferenda. Pri-
transmissum. In tertio tomo desudavit Henricusi mum,quia ex vetustissimis manuscriptis exemplari-
Cuykius, Culenburgensis, ethices tunc professor, bus innumeri fosdique errores per singulos tomos
post episcopus Ruraemundensis. Quarlum emenda- sint emendati, apposita etiam ad cujusque tomi cal-
vit Embertus Everaerds , Arendoncanus, pastor ec- cem sua casligatione. Secundo, quia quoecumqueiu
clesise D. Jacobi. Libros de Civitate Dei, qui tomurai his tomis erant indoctae, aut censurse, aut ankota-
quinlum faciiint, Pelrus Corelus, Athensis, pastor ell liones (ut nihil amplius dicalur), eae in hac editione
professor Crispiniensis correxil. In sexlo tomo Chrh absunt. Tertio, quia singulis libris retractatio ipsius
stopltorus Broide , ad Ariensis ecclesiae decanatumi G I sancli Augustini est proemissa, aut ubi ea deest,
evocalus , elaboravit. Septimus tomus, quem men- brevis censura, multorum tlieologorum judicio con-
dis scatuisse di.cuht, ab Henrico Gravio, Lovanien- firmata. Quae aulem certo Auguslini non esse sunt
si, theologine doctore et professore regio, et alias• deprehensa , ea in sui tomi appendicem sunl repo-
celebri, recognilus est. Psatmis praefuit Claudius> sita, prsefixis censuris!, quoe per theologos aliquot
Poria , Bapalmensis , llieologise baccalaureus, postl Lovanienses sunt discussceet approbatae (c). >
Binduae pastor et canonicus. ln tomi nom corre- Ad quoepauca jamjam nobis sunt obseryanda. Ac
ctione GuilielmusEslius , Gorconius, operam suami praemonere quidem lubet, panitionem per singulos
studiumque navavit. Atque hi omnes, prseter Hen- tumos ex Erasmiana esse servatam, sed mutatum
ricum Gravium et Claudium Portam, theologiae * passim librorum ordinem, maxime per eos , qui in
licentiati dignitatem assecuti eranl. Decimus deni- appendices rejecli sunt. Non immerito autem hoc
qoe tomtis Regularibus Marlinianis datus erat, quip- sibi tribuerunl, quod texlus a muitis gravibusque
pe in quem jam pridem apud eos Marlinus Lipsius,, mendis in mss. exemplarium, quorum immensa ipsis
Bruxellensis, ejusque discipuli Joannes Costerius et' suppetebat copia, sit emendalus. Probant illtid casti-
Joannes Vlimmerius,Lovaniensis, magni laboris im- galiones scu recognilioncs ad finem cujusque lomi,
'
pensam egerant. Joannes vero Vliminerius in hanc praster decimum , adjectae, in quibus diligenter, sed
quoque editionem contulit varios Augustini sernio- paucis verbis lectio superior cum lecttone codicum
nes a se reperlos, et multos antea nnn editos ex collatorum seu recens recepta comparatur, indiculo
Cambronae codicibus studiose transcripsit. De se' codicum adhibitorum ubique proeinisso. Harum vero
aulem Molanus affirmat, sibi reservatum fuisse, ut; emendalionum vel locorum emendandorum Iargis-
(a) Difflcultatestanlum , ac ea , qv.mdubitalionem fuere, quorum in locum quod minus idonei viderenlur,
haberenl, ad se referri cum voluisse, scribit Molanus. alios erudilione judicibque prmstantes viros suffeci,
(b) Sic vocat Molanus eos , qui conferendis cuin quiex noslro prwscripto, lum superiora, tumac ea, qum
mss. exemplaribus et corrigendis Auguslini libris restarenl, accurate corr'tgerent,eldifficuldates dubia
atque repurgandis Erasmi inaxime ccnsuris et Vivis loca lantum ad nos referrent.
commenlariis cx Gozseidisposiiione vaearent: Exa- (c) Signata est Lovanii anno M.D.LXXI kalen-
minalis leclontm operis , in mullis quidem, inquit, dis Septembris. Joannes Molanus Lovaniensis , apo-
acre judicium cum summa diligentia conjunctumpro- stolicus el regius librorum visitator, meo nomine, et
bavi: in aliis autem , elsi non lanlum diliqenlimde- hnprimis mandaio et auclorilate venerandmfacultatis
preltenderem , fameit id sludii, quod habebanl, exci- noslrm theologicw,sic subscripsi.
tandum potius, quam improbandum ptitati. Pauci
 81 NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. 82
sima succrevil seges in tomitni septimum, qui con- A ret, probationem adjicerent; qui vero cerlo Augus-
iroversias cum Donatislis aique Pelagianis conlinet. lini non esse deprehensi essent, eos in appendicem
Multa quoque adeoiniricala aut in utramque pariem rejicerenl, reliquos aut non saiisdiscussos, atit ex
explicabilia, ul parnm sibi laborem snccessurum judicio quorumdam crudilorum dubiae auclorilalis
sentiret, qui hujus lomi vindex constitutus erat, inter Augustinianos reiinquerenl, non addilo tamen
Henricus Gravius, nisi ab instilula iu reliquis brevi- ejus nomine. Atque hsec hactenus de Lovaniensium
tate recederet. Vincebat enim < non tam infinita studiis. Quod typographi paries aitinei, impressa
erratorum lurba, quae hunc tomum lurpissim.e de- sunt opera quidem charactere rolundo, satis nitido,
fosdabant, quam, quod necesse frequenler esset, binis columnis, censurae eodem, sed minori, argu-
mutatae lectionis rationem reddere, mendosam con- incnta auteni sicut el in marginibus notata, Italico.
vincere, vilialae causam et occasiones aperire : in- Omnes aulem tonii, praeter eum qui indices com-
terdum autem varios expendere, ac collaiione alio- plectitur, et universi operis tilulum praaferl, itemqiie
rum inter se locorum dijudicare, nonnumquam et aunotationes in tomttm VII, annum M.D.LXXVI in
conlra fidem ms. vulgatam asserere: aliquandovero fronte gerunl; nec tamen omnes hoc anno absoluios
divinntionem quoque proponere, quomodo hiulca esse, c\ suhscriptione patet, quae in aliis annum
impleri, luxaia curari, depravata restitui posse vide- £I septuagesimum sexium, in aliis sepluagcsimum se-
rentur. » i Postremo, inquit, annolandaetiam loca ptknum ostendil. Denique adjecimus, Plantinum nun-
su*pecta, et quibus medelam sine ms. praesidio af- cupasse edilionem Christophoro el LudovicoMadru-
ferre non possemus; ut nimirum occasio studiosis ciis cardinalibus.
praeberetur, veteres aliarum regionum bibliothecas 1584.
excutiendi, nuncubi forte , vel antiquiora, vel fide- Venetiis, per Joannem Baplisiam Sessam, sub si-
liora exemplaria lateant, unde corrigi, vel emendari gnoFelicis; in-i°.XI lomis. D. Aur. Augustini, Hipp.
ea possent. i Quin ubi semel ab instiiuto recessisset, episcopi, opera omnia impressa, recognita et emen-
ausus est aliquanto etiam longius procedere. c Ac daia. Cal. Bibl. Reg. Paris.
primum, inquit, historiam, quae plurima his cl ignota Iteratio est Venetse prioris. Saltem Turretinus
frequenter occurrit, hreviter aperuimus; dehincob- verba, quibus tantopere offensum esse novimns,
scura illuslravimus; ad haec suspecla el periculosa quaequesupra sunt excitata , ex hac laudal, idquc
cxplicavimus; tum ab aliis arrosa dcfendimus; pra?- Golonienses confirmant, qui Ancillonium corrigunl,
terea non recte a quibusdam iutellccta , quo sensu in Mhcell. Crit. T. I, p. 245, perperam numerum a.
accipienda forent, ostendimus; denique si quid con- 1548 efferentem. Oudinus tamen T. I, p. 952, Plan-
tra hodiernas haereses faceret, aut alioqui observa- C "- tinianae descriptionem esse tradil, meque ipsum an-
tione dignum occurreret, paucis annotavimus. Sed cipitem reddidit Turretinns co, quod apud Junlas
nec id visum fuii proetereundum, ul, quoniam Ger- expressam vult, quod de priori ex parle qtiidem ve-
manicum exemplar corrigendum uobis datumcrat, rum, de hac mihi non liquet. Facile autem fieri po-
mulii aulem Gallicana uterenlur edilione, quce alios luit, ut editionem, quani intenderet, a typogra/iiji^
frequenter ac alios a Frobeniana errores haberet, eos recte significaret, anni numerum tamen cutri"aitei^.
quoque indicaremus. Id quod in locis aliquot non rius Venetaeannoconfunderel. Sed in superioresen- ',
indiligenier fecimus, sed temporum angustiis exclusi tentia confirmal nos Clementius, qui laudatis aucto-
perficerc non poiuimus. » Singulare ilaque volumen, ribus alia testimonia addidit in Bibl. Hist. Criu T.
et quod peculiari titulo ab ipso tomo septimo dis- II, p.268.
cretum est, liaeGravii discussiones efficiunt, inscri- 1586.
plae, Annotationesin tomum VIIB. Augustini, Hipp. Parisiis , cum insigni MagnmNuvis; in-fol. XI w-
episc, quibuscastigationumratio varietasqueleclionum mis. D. Aur. Augusiini opera,eic, ut in Antuer-
indicatur, res memoratudignm observanlur, obscuriora piensi. Addiiis nonntillis aliis homiliis Luleliae nunc
diffuilioraquc loca expticanlur el iltustrantur. Anluer- ptinium editis, quas pagina secunda lomi X indica-
pim M.D.LXXVII. Jam quod alterum atiinet, quod v bit: cuin indice iriparlito.
in virtutibus hnjus editionis publica censura reponit, llomiliae, quns de novo adjeceruut, sunl XIII ex
nihil atiinel dicere quid in Erasmi censuris et in Vi- m«. codice biblioihecae Carthiisianoe-Majorisdesum-
vis commenlario , hisce tbenlogis displicueril. Plus ptae. 1° In natali Marlyrum; 2° De Susanna; 5° In
valet tertiuin , spuria a genninis prorsus secreta et illud Evanyelii Joannis , usque nunc niliil petiistis
in ap-endicem rejecta, quod sanelaboris momentum in nomine meo ; 4° In natali S. Casli et ASmilii-
niullo eruditius, quam Erasmus, perseculi suni, qui Martyrum ; 5" Tractatus in vigiliis Pentecosles; C°
plerumque, quse sihi suspecla essent, in censtiris De lectione Exodi, de Rubo, in quo fiamma eral, et
tanlum noiare conlentus fuit, paucula sejunxit, quse- rubus non combiirebatur; 7° De verbo el voce, et de
dam plnne ejecil. In sermonibus lamen', ubi difficile jejunare et esurire; 8° In illud Joannis : Ego non
foisset, de singulisin parliculari censere, Martini escendo ad diem feslum isium; 9° De aibore, cui-
Lipsii exemplura se secmos esse profdsi sunt, ui inaledixii Dominus, et aruil, quia fruclum in ca non
iis, qui cerlo Augustini esse videreniur, nomen ejus invenit; 10° De Aposloiico, Nihil in Itunc mundum
cnsriberent, et ex Beda, aut aliuiuic, prout occurre- inlulimtis, verum nec auferiealiquid possumus; 11
 83 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINL 84
Inillttd Patili, Qui glorialur, in Domino glorielur; A 1616.
12° In Pervigitio, in illud Exodi, Quando in JEgypto Coloniw Agrippinm [sumptibus Antonii Hierat.];
agnus immolatus est; 15° In psalmum XLl, ad Neo- in-fol., XI lomis. D. Aur. Auguslini Opera ex theo-
pliytos. Augustiui nomen ms. praeferre notant, nec logorum Lovaniensium editione, jam longe auciiora.
quemquam fore, sibi persuadent, quin illius esse Vignerius pronuntiat, hanc editionem praeceden-
agnoscat. Praeter homilias vero addita sunt insuper libus editionibus auctiorem esse, sed charta, ad
hsec incerlorum auctorum exeodemfonte hauddubie oieum et piper releganda, lmpressam. Quapropter
petita : Commonitoriumad universam Ecclesiam (a); nullus equidem dubito, quin a bibliopola, dubitanter
Forma epistolw de quodam episcopo Manichworum a nobis significato, profecta sit.
sectm; Collalio Trinitaiis B. Aitgustini a se ipso ad 1626.
semelipsum; Miscellanem sentenlim a quopiam cot- Parisiis, in-fol., XI lomis. D.Aur. Augustini Ope-
lectm; Tractalus de XII lapidibus, de quibus in Apo- ra juxta tbeologoruin Lovaniensium edilionem. Vi-
calypsi. Cacterum quoad lyporum et chartse nilorem gneri.
haec edilio Plantinianam antecellit. 1655.
1596. Parisiis, in-fol., XI tomis. Eadem. Vtgner;
Genevmexcudebal Jacobus' Stoer; in-8" XI Tomis. B I 1644.
D. Aur. Augustini Opera per theologos Lovanienses Parisiis, apud Anlon. Vitray; in-S", II voll. Augus»
cmendata. Laudant Colouienseset Ceillerius. tini Opera contra Pelagianos. Cat. Bibl. Reg. Paris.
Mihinonnisi quintum hujuseditionis tomum vide- T. I, p. 377, n. 679^
re contigit, libros de Givitaie Dei compleclentem, 1647-48.
lioc tilulo : D. Aurelii Augustini, Hipp. ep. deCivita- Lovanii, apud Bernardin. Masium; t'n-4", III volL
le Dei libri XXII. Veterum exemptarium collalione B. Augustini, Hipp. episcopi, et veterum ejusdem
nunc demum casiigatissimi facti, eruditissimisque Lu- discipulorum opuscula insigniora adyersus Pelagia-
DOVICIVms commenlariis iltuslrati, Quorum XII nos et eoruin reliquias; juxla editionem Planlinia.-
priores hac omnium illius Operum TOMIQUINTIPARTE nam. Cat. Bibl. Reg. Paris.
PIUMA conlinentur. Cum INDICE hac poslrema editione 1651.
casligatissimo ditissimoquefacto.— Alieruin vero vo- Parisiis ... ; in-fol., XI lomis. S. Aur. Augustini"
lumen inscribilur: Opera ex LoV.theol. recensione. Testatur Cl. Rosler
D. A. A. Operum TOMIQUINTI PARSSECUNDA , qua hane descriptionem sibi in Bibliothecse suae tomo V
reliqui X libri d. C. D. coniinentur, etc. — Nimirum usum prsestitisse. Nisi forlasse una editio sit haec et
non raro hujus et Lugdunensium simili forma edi- C " insequentis anni mox laudanda, adeo ut priores tomi,
tionum lomi separatim obveniunt, et proclivius qui- in quibus Retractaliones et Epistolse a. 1651, reliqui
dem erat, ut disiraherentur, per modicam volumi- a. 1652 excusi sint.
num molem et usum commodioreni ei proinde cre- 1652.
briorem. Romw, per Ignat. de Lazaris; in-i. S. Augustini,
S^CULCM XVH. Hipp. episc, aliqua opera insigniora adversus Pela-
1605. gianos el eorum reiiquias. Cat. Bibl. Reg.
Parisiis, in-fol., XI tomis. D. Aur. AugustiniOpe-
ra ejusdem recensionis. Oudinus et ex eo Colonienses. Parisiis, in-fot., XI tomis. S. Aur. Augustini
1609. Opera ex Lovaniensium thenlogorum recensione. Ilas
Parhiis .... tn-ioi., XI lomit. D. Aur. Augustini omnes autem ediliones auetiores quidem, sed ine-
Opera juxla theolog. Lovaniensium recensionem ex- mendatiores esse, Vignerius prodidit.
pressa. Cilal eam Vignerius in Pr;ef. ad Supplem., 1654.
ei binc alii. Bruxellis, tn-12. S. Auguslinl opuscula quaedam
1615-14. seleela. Insunt: De gratia et libero arbilrio, De con-
Parisiis, sub signo Magnm Navis; in-fot., X (XI) D E ceptioneetgratia, De prwdestinalionesanclorum, etDe
tomis. D. Aur. Augustini Opera ex secunda editione dono perseveranlim; cum tribus Augustini epistolis :
theologor. Lovaniensiiim emendata et loeupletata, I, ad Paulinum, episc. Nolanum ; II, ad Sixtum, Ec-
nna curn Le.onardi Coquwicommentariis in libros de clesia? Rom. presbyterum (posiea pontificem); III,
Civitate Dei. Cut. Bibl.Reg. Paris.; cuiadde Oudinum. ad Vitalem Carlhnginiensem (inter Augusiinianas
Vignerius. in proefatione ad Suppl. hanc juxta oliin 105, 108, 107, nunc 1S4, 186, 217), praemissis
quam praecedeniem non pcenilendis additionibus lo- duabus Hilarii et Prosperi ad Augusiinum epistoiis.
cuplelatam esse tradidit; sed quibus, nescio. Nec Cf. M. Bibl.Eccl. Col. p. 745 et 746. Num vero ti-
satis intelligo, quae fnerit secunda iheologorum Lo- lulus /tixta ipsa verba ibi declaralus sit, ignoro.
vaniensium ediiio, quam seculos se in litulo profi- 1654-55.
tenlur curatores. Parisiis, sumptibus Simeonis Piget, in via Jacobwa,

(a) Huic ascriplum : Videlur mihi poiius Cteleslini, eut Leonis, aut alteriut papw, qui sva vi deot exler'
tninent.
88 NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. 80
ad insigne Prudentim ; in-fol., II lomis. Sancti Aure- A J libri Auguslini conlra Julianum, a Fulgentio Beda,
lii Augustini, Hipponensis episcopi, Operum omniuin Servato Lupo aliisque sequioribus scriptoribus pas-
ante annum M.DC.XIV, tam Basileae, quain Lute- sim commemorati, sedexigua lanlumparte suaClau-
tiae,Auluerpiae,Lugduni elVenetiis editorum supple- dii Menardi beneficio cogniti, adeo ul ex octo libris
mentuin; una ,cum sex libris secundse responsionis amplius duobus superesse nemo jam sperare aude-
ejusdem B. Augustini contra Julianum bsereticum ret, cum ecce hic Vignerio fortunaobtigit, ut sex
Pelagianum, variisque sermonibus et tractatibus integros libros bibliolhecaeClaraevallensis codice de-
bactenus ineditis. Hieronymus Vignerius, Congrega- prehenderet. Qua de felicitate ipse quidem sic ex-
lionis Oratorii D. Jesu presbyter, ex oplimse fidei et sultat, ut non injuria fortasse dici possit, affectum
bnnaeantiquitaiis codicibus mss. eruit. — T. I, edi- aliquid detraxisse judicio, animumque a iranquilla
tio sccuuda 1655. (In fine: 1654, ex typographia pensitatione prnecipitasse, dum non sex modo,
Francisci Le Cointe); T. H, 1655. sed ipsos, quotquot ab Augustino scripti esse di-
Animadverierat Vignerius non solum in novissi- cuntur, octo libros reperisse videri voluit. Sed de
mis, quae luui erant Augustini Operum edilionibus, his infra in singulorum opusculorum editionibus n.
plurima deesse opuscula proximis ante annis recens 98. Sequunlur tamquam allera quaedam secuudi
ae seorsim evulgata, sed quod moleste potissimum B ] hujus tomi pars : 1" S. Augustini epistola unica ad
iis accidebat, qui aliquam editionem comparaturi Macrobium ; 2° Sermones inediti XL, et 5° Tracta-
erant, recentiores omues ulut auctiores singulae, nec tus duo, alter de Oralione ex codice Divionensi,
integrae tamen, longe antiquioribus , quoad textus alter inscriptus de Oratione et Eleemosyna ex codice
puiitatem et emendationem, erant inferiores. In ani- Regio; denique 4? Senlenliw adversus Pelagianum
wum igitur induxit, supplenieniuin operum saucii hwrelicum. Adjecti sunt in utroque tomo indices ne-
bujus doctoris parare, non lam ut recentioribus id cessariL Inscripsit auiem Vignerius lomum secun-
commendatioiiis afferret, ul hac sua opera assumpta dum Claudio Largenlier, Abbali Claraevallensi; prU-
inlegrae omnino, dici possenl, sed potius ut iis, qui mum Gondocardinali de Rciz.
antiquas et castigaliores mallent retinere, gratifica- 1675.
retur. Complectitur itaque I lomus : 1° Sermones Lugduni, in-12. S. Augustini opuscula qusedam
novosXL, a Sirmondo a. 1651 Parisiis editos et in selecta; ejusdem colleciionis, quae a. 1654 Bruxel-
sequiores inde editiones recepios cum appendice lis prodiil.
Sermonum V , et notis ejttsdera ; 2° Sermones
de Diversis CXXVII, duabus parlibus distincti ac Bruxellis, t'n-12. Eadem ex quinla repeiitione.
primura a Lovaniensibus a. 1576 editi. 5° Homiliw G ( Colonienses.1. I.
undecim, ex codice manuscripto bibliothecse Car- 1679-1700.
thusianae-Majoris desumptae. 4° Sermones VI, a Pariiiis, apud Franciscum Muguet; infol. , XI
Joanne Baptisia Maro Romaeediti. Sed nescio, quo Tomis. S.Aur.Augustini, Hipponens.Episcopi.Opera,
casu factum sit, ut hi cum prsecedentibus in unum post Lovaniensium theologorum recensioncm, casli-
cogerenlur, ita quidem, ul non undecim, ut tilulus gata denuo ad manuscriptos codices Gallicanos, Va-
pollicelur, sed XII Sermones ex codice Bibl. Car- licanos, Anglicanos, Belgicos,elc, nec non ad edilio-
thusianae-Majorisexhibiti sint, iidem, qui primum nes antiquioreset casligatiores. Opera et studio mo-
a. 15s6 a Parisiensibus excusi erant, sed uno auctio- nacliorum ordinis Sancti Benedicti e congrcgaiionu
res, qui hic desideratur, cujusque in locum alius, Sancli Mauri. Tomus 1,11,1679; III, 1680 ; IV, 1685;
fcrevem Symboli explicalionem sistens, successit, V, 1684; VI et VII, 1685; MII et IX, 1688; X,
quem, ut sequentes tres In Calendas Januarias, de 1690 ; XI, 1700. Tomus I et II recusi ibidem 1689.
Calendit Januariis et ante allare ad infantes de sacra- Tria sibi in nova hac editione paranda cordi
mento etiam iu novissima lunc temporis Parisiana fuisse, fatenlurPalres Maurini(in prsef. gen. tomo XI
ediiione dee;se notal. 5° Tractalus de septem viliis1 praemissa) : videlicetut accurata esset, commoda et
et septem donis Spirilus Sancti, edilos olim a Guil. "1 rite illuslrata. His quartum adjunxerunt, quod per so
Camerario, Theologo Scolo, a novissima editione (a. non lam commendaiione.m meretur in editore, quod
1652) pariter exsulans. 6° De gestis Pelagii libcr. justum est, qtiam reprehensionem pati debet, sicubi
7° Epislolw, quae in anliquioribus edilionibus, Basi- pracler exspectationem desil, hic lamen ob causas
leensi, ParisiensibuselLugduneiisibusomissaeerant. omnibus notas et gravius multo et longe difficilli-
8° Speculum S. Auguslini in Scripturam sacram, mum, scilicet, ut nullis parlium studiis esset ad-
hacieiius iueditum; de quo infra nobis sermo erit. dicta.
Sed longe insignior Supplementorum horum pars , Ac primum quidem, ut quam maxime accurata
libri usque dum inedili expanduntur in tomo secundo. cssct, tribus ipsis constare visum est condilionibus:
Quare ipse tiit, quod Gallimob hanc supplemenliadi- nempe ut contexlui genuina integriias ad veteres et
lionemapplaudat universus orbis Chrislianus potiorem sinceriores codices restilueretur; ut certa ac ger-
ex altera parle, quam ex prhna nasci rationem. Primo mana opera secernerentur a dubiis et spuriis; el ut
nempe loco in lucem prodeunt cx tenebris, quibus editio ipsa a lypographicis mendis repurgala prodU
seculti bactenus exstinctioue pcue jaeuerunt. Sex rel. Ut vero perquam commodaredderelur, quaiuo»
 87 SUPPLEMENTUMAD OPtRA S. AGGUSTINI. 8S
a se curata esse monenl; niniirum operum ordinem,, A J plurium virorum doctorurn de iisdem commentn-
in quo instiluendo et tempormn, quo deinceps sin- rii (a). Pergimus potius ad opuscula , quse singulis
gula elahorata sunt, et argmnentorum ratio habiiai tomis comprehensa sinl, aecurate recensenda, eaque,
est, adeo ut quae unius gcneris essent, veluti exege- quae insigniter hic a doctissimis Patribus praestita
tica, moralia, elc., junctim quidem exhiberentur, , sunt, declaranda, ubi simul Lovaniensium ordinem
*ed cadem juxla annorum seriem disposita; secfto- et discrimen notabimus. Sunt autem contenta in
*es, quibus capilula in plures et minores particulas> unoquoque volumine haee:
magno legentium usu divisa sunl; summaria, vel Ii- Tomo primo :. — Opuscula , quoe admic catechu-
bris omnibus et plerisque capilulis praemissa, quaes menus, aut nondum presbyter edidit cum Retracta-
argumentum demonstrarent, vel marginalia et par- tionibus et Confessionibus; hoc ordine: Retracla-
lim ex ipsis contextus verbis expressa, parlim a Lo- tionum lib. II; Confessionum lib. XIII; Contra Aca-
vaniensibus desumpta; indices denique non soluriiini demicos lib. III; De Vila Beata lib. I; De Ordine
singulos tomos, sed generales eliam et universales , lib. II; Soliloquiorum lib. II; De immorlalitate animae
utrosquevero uberrimos. Ad ilhtsirationemspectant lib. I; De qiiantitale animoelib. I; Detnusica lib. VI;
partim pracfationes singulis tomis praemissse,in qui- De magistro lib. I; De libero arbitrio lib. III; De Ge-
bus potius res hisloricse, quam dogmaticaeexplican- B I nesi contra Manicheeoslib. H ; De moribus Ecclesiae
ttir; partim admonitiones, ad explicandum singulo- catholicae et nioribus Manicboeorumlib. II; De vera
rum opusculorum argumentum additne ; denique in religione lib. I; De regula ad servos Dei. — In ap-
margine inferiori nolulae , quibus vel variantes Ie- pendice: De grammatica liber; Principia dialeciicae;
ctiones indicaniur, vel obscura Ioca, maxime com- Caiegorisedecem; Principia rhetorices; Regulaecle-
paratione aliorum locomm explananlur. Quod ricis traditae fragrnenlum ; Regula secunda ; De vila
attinet ad quartum, alte sibi animo infixum fuisse eremitica ad sororem. — Gompleclilur hic lomus ea
affirmant,. et a prsepositis suis inculcatum, ut par- omnia, quoeab Erasmc et Lovaniensibusin eo fuerunt
tium sttidia in explicanda Augus.tini docirina sedulo comprehensa. Illud lantum interest discrimis , quod'
caverenl, idque causse fuisse, ut a prolixioribus Benediclini in appendieem rcjecerunt nonnulla, quse
commeniariis et observationibus abslinuerint, ut ne ab illis pro genuinis Augusiini scriptis habiln erant,
cuiquam vel niinimum offendiculi praeberent, ullive scilicet libellos de Grammaiica, Caiegorias, Princi-
iheologorum senleiiliae praejudicarent. Nihilominus pia Dialeclicmet Principia Rltetoricm, et quod alia
constat, quantcc in ipsos coortae sint turbae, quanfa quaedam cum aliis locum mutare jusserunt, itc se*-
adhibita stratagemata atque iusidiae, ut vel inlerci- riem ordinemquelemporis, quo unumquodqueopus ab
peretur successus, vel perfectum in invidiam addu- G C Auclore prodiit, quoad ejus fieri possel, servarent.
ceretur. Ipsi Benedictini dum in undecimo tomo Tomo secundo: — Episloloe ducenlw sepluaginla
generalem operis praefationemconscribunt et curam secundum temporum ordinem dispositoe, et quatuor
suam ac providemiam palam facere student, faien- in classes digesloe. — Jit appendice: Augustini no-
tur, difficile luisse cavere, ne quid in tara vasto mine ad Boiiifacium ei contra , epislolae breviores
opere incauti ipsis subreperet, vel, ne quid secus, sexdecim ; Ad De.metriadeni Pelagii epislola ; Au-
quam ipsi intendissent, in sequiorem parlem non gustini nomine ad Cyrillum et contra, de Laudibus
acciperenthomines male erga ipsorum studiaaffecti. Hieronymi; Altercatio Augustini cum Pascentio.
Sed non eum scrupulosis forte, aequis coeteroquin Longe nobilissima pars operaeerudilissimorum mo-
adversariis sibi rem esse, sed a calumniatoribus et nacborum in hoc tomo concludiiur, vere lalis, "mqua,
hostibus nullum insidiarum genus, quamvis lurpe , Cousiantii sagacitatem et solidam doctrinam agno-
spernenlibus jus pelilos sese conqueruntur. Et quo- scas. Licet enim totidem plane genuinas epislolas
niam rcgis jussu ulrique parti silentium esset impo- Lovanienses recenseant, nec plura, nec pauciora ab
silum , haud quidquam aliud praediclo loco in tuta- iis in appendicem hujus lomi rejecla sint, non ausi-
men suum attulerunt, quam ut a gravissimis , quae tamen sunt longius progredi ct quam omnes Augus-
"
ipsis impacloe fcierant, criminaiionibus in virorum lini lectores ardentissimis votis exoptabant, moles-
piorum ac benevolorum, quorum forte animis scru- lam scilicetet muliarum virium cnrani suis sibi hu-
puli.quidam exinde insedissent, graliam sese pur- meris imponere, qua intaclam adhtic seriem et nexum
garent. Sed harum litium artiumque frivolarum hi- lotdiversi generis et aelatis epistolarum discriniinas-
sloriam non atiingimus. Nee enim ad nosirum vel scnt, ac prorsns landem expediissent. Ferebantom-
minimum facit, et suppetunt, quibus vel negotii, vel nes hoc desiderium eo impatientius , quod, cum
animi causa ctirare illa conligeril, ampli salis com- reliqua opuscula pene omnia per ipsius Augustini in

(a) Praeter Dupiiiium Bibl. nottv. des Aut. Eccl.,. bujus editionis hisloria auclore Antouir Vinceniio
T. XVlll, sub articulo : Nouvetleadiiion des wuvres Thuillier, ejusdem cougregationis qnondam sodnli ,
de S. Augustin, et BaiTuiniin Dici.. Crit.: e receu- h. I., Hisloire de la nuuvelleedition de S. Augtislin,
tioribus , Auctores Bibl. Coloniensis Ecclesiaslicm donnee pur les PP. Benidiclins de la congregationde
pag. 464; Ceillier T. XII, pag. 680seq., e't Auotores S. Maur. F-n Frauce (Paris), 1756, in-V, mihi non
A%CHisloire lilUraire de la Gong-eg. de S. Maur (d visa, scd cujus ipsitis varia fata in eadem Historia
Bruxeltes 1770, in-4* ). V. Blampin. pag. 287 seqq. congrcgationis pag. 523 seq. enarrantur.
Qniti ? ciuodpeculiari adco volumine scrigta exstat.
 89 NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. 90
Retractationibus instilutum juxla lemporum et occa- A nelevi fundamento hanc seriem designasse videamur*
sionum, quibus enata essent, ordinein, cognoscere non modo nostris, sed etiatu alienis eam sludiis et
ipsumque in sacris studiis et gestis suis animo velut; consiliis investigare saiegimus Ordine episiolarum
comiiari liceret, solae epislolae, ex quibus plenissima chronologico conslituto, eas in qualuor classes dis-
fere casuum et geslorum lemporis istius memoria tinximns, quaruni prima illas exhibel, quas Augus-
depromeuda erat, hoc benelicio carerent. tinus nondum episcopus scripsit. Qua in re Augusti-
•Sed Benedietini quoque hunclaborem declinassent num ipsum seculi auctorein sunras, qui in Retracla-
non magis difficultatum melu, quas licet innumeras tiontim priore libro ea dumtaxat recensuil opuscula,
vel eis solis spernere licebat, quam quod vere.rentur, quae aniequam lieret episcopus in lucem prolulerat.
ne novo inducto ordine leciionem Augustini apud eos, In secunda classe reprsesentantur epistolae, quas ab
qui veleri semel assuevissent, retardarem. Sed vicit Irrito episcopatu ad collationem cum Donatistis Car-
tandem Auguslini amor el nliorum maxinieque soda- ihagine babitam et Pelagianae haereseos in Africani
lium suorum in aliis scriptoribus ecclesiasticis exem- invecliunem edidit. ln his enim duobus sive retegen-
pliim, jamque ex ipsis, quo negoiium hoc aggressi dis, seu expurgandis, erroribus versantur u* pluri-
sunl animo, audiamus. miim bae litierse, quae eoruin iniiia, progressus at-
iln superioribus editionibus, inquiunl, adeo per- B i que damnationem accurate describunUTertia episto-
lurbalus erat Augustinianarum epistolarum ordo, ut, larum classis eas complectitur, quas abeolempore
quod lemporis historiam spectat, non facile quisquam S. Doctor ad vitae finem exaravit; quibus scilicet
seriem rerum omniumasscqui potuisset absque longa certa epocha potesl assignari. In quartaui dctnum
et saeperepetita lectione ac meditalione. Nam ejus- classem reliquas Auguslini liileras redcgimus, quas
dem temporis et arguraenti epistolse per totum Col- quidem scripsit episcopus, nulla lainen alia prcelixa
lectionis corpus binc inde dispersae erant, tum prio- temporum aul circumstanliarurn noia, quae cerlum
res posterioribus postpositae et in fidem rejectae ac lempus prae se ferat. Ex bac quadruplici classis dis-
denium (quse intoleranda confusio erat) Augnstini linctione id commodi eveniet, quod antea obser-
rescripia quam Iongissime ab interrogatis el consultis vabamus, ut studiosus leetorea, quae ad hnereses
nonnumquam aberant; immo rescripta consultis lon- Donaiistarum et Pelagianorum pertinent, uno fere
ge preeferebantur : adeo 111Evodii, v. g., consulentis conspectu ac lenore percipiat.»
epistolae post multas inlerjacentes epistolas Augus- Moncnt procterea, nonnullos tractatus, qui anlea
lini responsum consequerentur. Quapropter optan- in epislolarum ordinem relati essent, loco inotos a
dum erat, ut Augustini epistolae in recluni ordinem se non esse, tamelsi id non levis momenti rationes
pro teniporum ratione digererentur. Quod procul' L suasissent. Sed Atlercationem cum Pascentio, quae
dubio curaturus fciisset Augustinus ipse, si eorum CLXXVHInumerabatur inter Auguslini epistolns, ut
recensionem, quam susceperat, ei absolverelicuisset. jam pritlem Lovanienses fecerant, in appendicem
Quippe in Retraclationum suarum procjemio'oplarese relegarunt.
tcstatur, ut opera sua eo, quo scripia sunt ordine, Revocasse se deinde testantur epistolas quasdam,
perleganiur, eique rei daturum se operam, quo de- non solum quas Aiigustiuus nomine suo misit ad
mum intelligant lectores, quomodo scribendo profe- alios, sed ex illis etiam, quae ad ipsum a multis [uei
cerit. At quo minus id lenlaremus, inlercedebarit runt directic. Veluti Timasii et Jacobi, ilem nonorii
diversse res, nempe usus superiorum temporum, re- et Theodosii,hnperalorum, Quodvulldei, Proiiperi, ad
ceptus ordo ab annis circiier cenlum septuaginla, Pelagium, ad Shnplicianum de opere ipsi dicato, ad
citationes usitatae, quas violare, aui demum pcrver- Aurelium, ad Valerium, ad Claudium, ad Quodvult-
tere, nefas esse videbatur, ne muiatio haec plurimiim deum super iibris eorum nomine nuncupalis, quaa
negotii studiosis lacesseret. Ad haec non leves diffi- aniea in epislolarum recensti desiderabantur. Eas
cultates in conslituendo epislolarum ordine, qui oni- omnes ergo suo loco inserendas curarunt: uli et
nibus probelur, cum de nonnullarum aetale disputent calholicorum episcoporum rescripia ad Marcellinum
eruditi. Atque hoec poiissitnum nos ralio inorabatur, tribunum occasione collationis Carlhaginensis, nec
-quippe qui proecipue in animum induximus, hoc in non epistolam ad Procutum et Cylinnium, G.ilIicanos
labore noslro neuirorum sententiae temere adversari antistites, Leporii causa transmissam : quae scripta,
aut favere. Hsec ergo momenta a mutando episio- inqiiiunt, non minus pro veris ac genuiiiis Auguslini
Wuru ordine nos deterrebant, nec facile id a nobis fetibus habenda sunt, qii3m epistolae illae Carlliagi-
conlra superiores editiones snscipienduin videbalur. nensis ac Milevitanee synodi nomine ad Innocentium
Ex adverso tainen aliud suadebant, non lantum va- directa?, quas uii a S. Doclore diclatascum aliis ejus
ria eruditortim exempla in epistolis S. Cypriani, epislolis omnes recipiunt. In aliquibus tamen usu
S. Leonis, eic, sed etiam virorum non ininus sen- jam pridein recepio pbseculos se esse fateutur. Re-
lenlia, qunm dignitate, praestantium auctoritas, qui vocandum enim fuisse juxta instiiutuni suum cliam
posleritati bac nova editione consultum volebant. His tractatum de Bono Viduitatis, quippe qui vera sit
omnino exemplis et auctoritatibus adducli, tandem Augusiini epistola, eoque nominenulla ejus in Re-
consensimus, ut Angiistini epistolas ad annorum se- tracialionum libro mentio babeatur. Sed libri titulum,
iiem (mioad fieri posset) accuralam revocareraus. Et ex longinquo ipsi inliaerenlein, detrahere nolebant.
!M SUPPLEMENTUMA» OPERA S. AUGUSTINI. J)2
Ejusdem conditionis luit epislola, quam Angustinus £A'Uim Malthseum lib. I. (Lovan. T. IV.) In Joannis
fidelibus ad sum salionis curam perlincntibus scripsit Evangelium tractatus CXXIV; In epist. Joannis ad
contra Peiilianum, quseqiiejam indc ab Anguslini Parthos Tractalus X. (Lovan. T. IX.) Exposilioqua-
lempore, siculi in libro n Retractalionum cap. 25 rumdani proposilionum ex Epistola ad Rom. lib. I;
lestaiur, prioris adversus ejusdem haerelici litteras Epistolaead Romanos incboata expositio lib. I; Ex-
libri loeum obtinuit, Nec Sceundtut Manichsei ad positio Epistolae ad Galalas. ( Lovan. T. IV.) — In
Augusiinumepistolamhucretralieresustiiiuerunt, sed Appendice: De Mirabilibus sacrw Scriplurm lib.III;
in scxto operum tomo reliquerunt, scilicet ob id so- De BenediclionibusJacob palriarchw; Qumstionesve-
lum legendum, ut ea plenius intelliganiur, quae illic teris el novi Testamenti; Quwstiones veterisei novi
adversus Secundini errores dispulai Augustinus. Testamenti posl vulgatm. ( Lovan. app. T. III.) In
Deuique nec soluin editas epistolas reddidisse vi- B. Joannis Apocalypsin Expositio. ( Lovan. App.
deri volunl, sed novsts aliquol prinii in luccm pro- T. IX.)
tulerunt; cujusmodi sunl Auguslini adbuc presbyteri Praecipiunt in praefatione de eximiis Augustini
ad Alypium, episcopum Tagastensem, epislola n. 29, dotibus in exponendis Scripluris, multa quidem.nec
duse Auguslini, ilem Auguslini el Atypii ad Paulinum inepta tamen ipsius laude. Yitia ejus non defende-
Nolensem epistolm,quibus numerus earum epislola- B I re, sed excusare sludenl. De versione, qua in expo-
rum iu Possidii indice annolatus completur, num. nendo veteri Tesiamento usus fuerit, monent, eum
42 et 45, Augustini epistola ad Mercalorem,ex lertia ipsum Groecum i-oniexlum TWV LXX ab eo recepluin,
parte olim exhibita in libro ad Dulcitium, nunc au- esse, quem recensuit Nobilius; hujusque plerasque
lem primura ex integro data, num. 195. Altamen varianles ex Augustino lectioncs ex editionmn vi-
niiratio subit, qui factum sit, ut licet quatuor epi- tiis ortas esse, quae vetertim codicuin subsidio in
stolse de novo, seplemdechn(a) auiem ex aliis supe- sua editionesustulerunl. In libris autera Loculionura
riorum editionum lomis huc relalae fuerint, par ta- et Quaestionum in Heptaieuchum, quos jam senex
men numerus in Lovaniensi el Benedictina compa- composuit.itemque in• Speculo,quod sub finera vitae
reat; nec ejectas esse aliquot ab illis, praeier Alter- suae exaravit, versionem eum consuluisse docent.ex
cationem cum Pascemio, ullo indicio prodilum sit. Hebraeisfonlibus proxime derivatam, vulgari noslrae
Jam quod rationes atlinet, quibus in constituenda convenientem, et forsan Hieronymianam; indeque
epistolarum setate atque loco ducti fuerint, de sin- factum esse colligunt, ut eadem in manus populi ab
gulis sigillatim exposuerunt, et in commentarium Augusiino per librum huncce, ex variis Scripiurse
juxia classesdivisum retulerunt inscriptum: Episio- centonibus collectum, tradita, vulgaris evaserit ac
larttm Ordo Chronologicusaryumenlis demonslratus. G { receplissiraa. Quod ad suam operam, eavent impri-
Nec indices, quoscumque usus requirere videbatur, mis, ne quis negligentioeaut temerilaii suae tribuat,
desidcrari passi sunt, in quibus maxime insignis is si in nonnullis Scriplurne testimoniis varietatem apud.
est, in quo epistolae secuiidum prsecipua eorum ar- Augustinum deprelienderit, atque unam eamdemque
gumenta digeslae sunt, et epistolae theologicm,pole- sententiam non constanler in integrum ubique, sed
tnicm, exegelicm,ecclesiasticm,morales, philosophicw, cerlis quibusdam in locis reslilutam, sed polius re-
historicwel varim denique recitantur. ligioni ei sincerae lidei, qua codicum semper opli-
Tomo tertio : — Opuscula exegetica, per tomum morum vesligia secuti fuerinl.
III, IV et IX, in Lovaniensi dislracta, secundum Tomo quarto : — Enarrationes in Psalmos conli-
Scripturarum ordinem disposita et in duas partes, nentur, quas octavus Lovauiensium tomus comple-
veteris et novi Testametiti.siint divisa, prsemissis in clitur.
fronte libris de Doctrina Christiana, veluli clavem In prsefatione exponunt de diversa enarrationiiin
atque artem quamdam recim inlerpretandi ralionis, harum methodo ac indole, pro variis, a quibus pro-
quam adhibueril Augustinuset post eumcaiholicicom-' gignebantur, occasionibus; item de regulis, quas in
men'atores.—In prima parle: inlerpretando servaverit Augusiinus, quae quidem,
De Dociiina Christiana lib. IV; De Genesi ad lit- ^ ut ex libro de Doctrina Christiana discimus, ad du-
leram imperfectiis liber; De Genesi ad litteram lib. plicem de liltera, et de sensu spiritali curam re- .
XII. Locuiionuni lib. VII. (LOIIOH. T. III.) Quaestio- deunl. Ad utrumque igitur arguuienlum plurima
niim in Heptaienchum lib. Vll; Annolationuin in ulilia observant, in quibus, ut facile intelligiiur, ea
Job. lib. I. (Lovan. T. lV.)SpccuIum. (Lovan.T.III.) sunt potiora, quse de studio Augusiini, ut textum
•—In secunda parte : De consensu Evangelistarum purum el inlegrum consequeretur, compnnendo
lib. IV: De Sermoue Domini in monte lib. II; Quae- pariim Lalina, partim Graeca exemplaria, aique col-
slionura Evangelicarum lib. II; Quaeslionum secun- ligendis exaniinandisque variantibus leciionibus.

(a) Sunt illae 1° ad ShnpHcianum,n. 57; 2° St7-
tioni, etc. calltoiicorumcpiscovorum coilaiio ad Mar-
cellinum, n. 128; 5° Eoruindem ad Marcellinum, n.
129; 4° ad Pelagium, n. 146; 5° Tiinasii et Jacobi,
n. 168; 6° ad Aurettum, n. 174; 7* ad ValerhtmCo-
mitem, n. 200; 8° Honorii cl Tlteodosii. n. 201 ; 9°
ad Claudium, n.207, 10° Aur. Aug., elc, ad Procu-
Inm el Cylinnium, n. il9; 11° Quodvulldei, n. 221;
12° ad Qitodvulideum,n. 222 ; 15° Qitodvidtdet,n.
223- 14° ai Quodvulldeum, n. 221; 15° Prospen,
n. 2-25; 16° Hilarii Gatli, n 226; 17" Anonumt, u.
270
 95 NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. 04
disserunt. Omnino autem, quse in commendalionem A i ipso Augustino , neque in Possidii calalogo vel mi-
hujus operis ab iis afferanlur, dicla esse volunt, ul nima de iis ordinandis exstaret praeceptio, nec de-
generatim Augusiini melhodum defendanl; nonvero, nique, ullius distinctae colleclionis traciaiuum Au-
itt extorqueant ab omnibus, ul vel levissimas ejusdem gustini vivenie eo, aut post ex certis codicibus ,
atlusiones eadem, qua ipsi, veneratione prosequantur. factaa memoria ad nos perlala sit.Tres enim anti-
Satis esse, scribunt, si non indignas materia, quae quiores, quae supersunt collectiones, de uerfrisDo-
tractaiur, a?qui rerum aestimalores judicarent. Quo ntini, de verbisApostoli, et Homiliarum quinquaginla,
plurimum conducere exislimant, si reputarent, Au- licet in codicibus oclingenlorum anuorum et am-
gustinum lemporis ircgenio servire ac plebis captui plius reperiantur, nequamquam tamen, ut aliqui
sese accommodare, ad exemplum ab ipso numine in persuadere sunt conaii, ipsius Augustini aetalem
sacris litteris proposilum, debuisse. Insuperde com- attingunt, ut Renedictini Palreslum exsilentiOPossi-
mentariorum borumce raerito non esse pronuntian- dii, lum vero eliam, quod suppositiliis non carenl,
dum comparate ad Hebraeum texltnn hodiernum, demonsirarunt (a). Ac primam quidem classem de
neque etiam ad Hieronymiannm; siquidem Augus- verbis Domini, observant Benediclini, non eodem
tinus LXX interpretes, qui forte Hebrseum exem- ordine sermones ubique in velustis exemplaribus
plar ioequevel etiara magis emendatum habuissent, B I oslendere. Plurima quidem cum editionibus consen-
sequendos sibi proposuerit. Ac hoc loco sequilur tire, sed non omnia. Conjectasse hcc ipsum ex locis
jam ad finem usque praefationispertingens digressio a Beda seu Floro excerpiis theologos Lovanienses ,
de variisPsalterii versionibusex LXX Inierpretatione se vero cerlum plane deprehendisse in codice biblio-
deductis, quaeAugusiini ac Hieronymi aetate usur- ihecae Colbertinse annorurri fere octingenlorum n.
patae fuerint. Inier hanc aulem disputationem sub- 2821 : unde non paucos deprompsisse se falentur
nata est illis cogitalio, permullis sane et eorum sermones anlea non editos. Germauam quoque hujus
etiam, qui minus Augustinum curant, grata futura, classis inseriptionem, cura Flori, lum mss. bene
ut dispicereni, quem locum inter alia Psalieria Au- multorum teslimonio comprobatam, monenl, non
gustinianum sibi vindicarel; an varim illm lecliones, de verfcisDomini, sed de terbisEvangetii sonasse :
in quibus a Vulgata nuslra dissidet, alioruin suffrayio quod Auguslini commentaliones in omne genus lo-
innilantur; et ulrum landem cum GrmcoLXX Inter- cornm e quatuor Evangeliis petitorum coinple-
fretam, quod noslra hac memoria exstat, plus minus- cterelur.
ve consentiat. Quod ut bene ipsis cederet, exempla- Secundam classem de verbis Apostoli, eorumdem
ria diversa, tum prelo, tum calamo edila contule- est observatio, nusquam nisi cum illis conjuuctam
runt, varietaiesque, quas deprehenderent maxime < Creperiri, quamvis denlur exemplaria, in quibus
insignes, juxta cum Augustinianis in quadam veluti Sermones de verbis Donihti, sine illis de ueicis Apo-
tabula proxime post praefalionem repraesenlarunt, stoli occurrant. Unde colligunl, duas basce classes
addito m<s. et editorum exemplarium indiculo. iiihil aliud esse, quam unam sermonum in Scriplu-
Tomo Quinto:—Duabus ille pariibus compleclitur ram novi Testamenti collectionem.
Sermones ad populum in quatuor classes divisos, Tertiam porro classem, aiunt, semper quidem ab
uempe (parte prima): 1° Sermones de scripturis ve- . aliis separatam inveoiri, at non raro numerosiorem,
leris ei novi Teslamenti; 2» Sermones de tempore; quam in excusis. Modo enim duos, modo qualuor,
(parte secunda) ; 5° Sermones de Sanctis; 4° Ser- auteliam plures supra quinquaginta Sermones in
monesde diversis; quibus 5° succedunt Sermones mss. nonnullis exbiberi; tamelsi propemodum in
dubii; in appendice vero Sermones suppositilii , omnibus sermones integri ex iis, qui numerura
qualernis similiier classibus comprehensi. quinquagenarium in vulgalis libris conficiunt, de-
Scilicet ex decimotomo, ubi apud Lovanienses le- siderentur. Omnino aiitem de his judicanl, colle-
gebantur Augustiniani sermones, in quinlum transtu- ctionem Caesarii temporibus non posse dici anli-
lerunt, ut, cum plerique in Scripturam sacram ha- quiorem propterea, quod eidem tot hoinilineab ipso
biti essent, propius a traclaiibus leriii et quarti tomi, D
I scriplsc inseraiitur et plerisque aliorum recapitula-
quibus eadem illa exponitur, quosque maximam tiones ab ejusdem stylo non abhorrentes assutae
parteni concionum formam prae se ferre dicunt, fuerint.Truucatos porro esse ut plurimum in ea An-
abessenl. Novo praelerea ac diverso a superiore, guslini scrmones, ac brevibus quibusdam exordiis
quem in generali recensu scriptorum Augustini n. atque epilogis omni audilorum generi accommodatis
116 dedimus, ordiue eos astrinxerunt, quo et secun- interpolatos Hsec fere de iribus aiiiiquioribus ser-
dum genuinam suam seriem disponerentur, et ab monum Augustini colleclionibus Benedictini censenl.
adulterinis et supposititiis omnibus sejungerenlur. Jam insequenles, exceptis sermonibus ad frulres
Erat sane in his lanlo plus arbitrii, quod neque ab in eremo, quos sequens lomus habet, tempore in-

(a) Ex lectionariis eas fuisse digestas, aliosque
deinceps sermones ex aliis lectionariis desciiptos,
Augiistinianis adjeclos in editionibus , qnae subinde
apparuerunt, docent Ballerinii in Prmf. ad Sermones
S.Leonit.T, I Opp.parl. i,§64. Addun*.ibidem, no.u
desse alios, qui adhuc ex iisdem fontibns derivar.'
queant ejusdem S. Doctoris sermones, et sese ipsos
viginti amplius geiiuinos ejus sermonesin Anecdotit
Miscetlaneisaliquando edituros csse.
 95 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINL 90
veniae jam typographise exortse multo minus accu- A prsefaiioneiomi quarti de Translalione Vulgata Psal-
ratiores sunt, quippe e codicibus longe pluribus ei terii disseruerunt. 5° Docirina, ut scilicetin una-
magis invicem diversis erulae; quique dehinc passini quaque examinarent, ulrum cum Augusliniana sive
in editionibus variis addili fuerunt sermones , eos in fideiac morum dogmatis, sivein Scripturac expo-
nulli certo generi ascriplos esse constat. Harnm ergo sitione ac usu congrucret, non praelermissis' iis, in
classium cum maxime arhitraria fuisset descriplio, quibus aut sententiam, aul loquendi rationem etim
cademque tanlum confusionis ac tiirbarum secum mutasse compertum erat. 4° Observalio temporum,
ferrel(a), penitus eam abolitam et cum accuratiore locorum, personarum, negoiiorum, factorum, erro-
et concinniore permutatam esse nemo non, qui lu- rum, aliorumque similium, dequibus in sermonibus
benier hocce S. Doctoris pabulo fruilur, debitacum disputatur, unde plurima ad stalucndam criticen
__ laude editorum agnoscei. argumenta sibi deprompla esse aflirmanl. 5° Indicu-
f
Alterum, quod in Sermonum editione praestare lus Possidii, non quodsermones omnes, quorum in-
sunt connisi, est spuriorum a genuinis separatio. In scriptiones ibi legunlur, Augustino puiaverinl ascri-
quo negotio haec potissimum ad judicium regendum bendos, quasi non poiuisset a multis concionatori-
valuisse sibi momenta fatentur : 1° Siylus, seu co- bus eadem materia traclari; sed ut ei non iia facile
lor, aut propria quodammodo oraiionis facies in B sermones illic minime designatos ascriberent. iluic
Augustini seque ac in aliorum insignium scriptorum indiculo priscum Carthaginiensis Ecciesise Kalenda-
mediiationibus facileconspicua, ea caulione, ut enm- rium,in 111lomo AnalectorumMabillonii recens lunc
dem pro aetalis ralione, et rerum, quas juvenis et vulgaium, adjungentes, censoria nota confixerunt
maturiore deinde aeiate tractavit, diversitate, item- concionesquasdamadsolemnitates, veluti Litaniarum
qtie commenlandi methodo, dum alios accurate et seu Rogalionum, ConpersionisS. Pauli, Cathedrm S.
cum meditatione elucubratos, alios ex lempore fusos Pelri, Annuntialionis Dominkm , Assumplionis B.
esseconstei, variare aliquantum debuisse cogitarent. Marim, eic, quarum in neutro meniio reperiebatur.
< Ad hujusmodi ergo, inquiiint, censuram recte 6° Bedaeac Flori collectiones in Paulum. Hic qui-
obeundam, praeterquam quod stylus operis dubiiad dem tenendum est, Bedae collectionem eos appel-
singula indubitala opera exigendus esl, nequaquam lareineditam aliquam, qusesine controversia illius
vis illa, sive spiritus, quo stylus quasi animatur, sit et nomine ejus in uiss. exemplaribus inscribatur;
posthaberi debel. Ubique enim agnoscitur Augu- eara vero, quoeinler vulgata ejus opera ipsi adjudi-
stinus proprio quodam eloquentiae gravis ac serioe cari solet, Floro, diacono Lugdunensi, tribuunt eam-
genere, quod sibi lectorum nnimos subjicit, non p demque sententiara suam pluribus asiruxerunl in
jepore compiaeatquc affectalse elocutionis, sed efli- 111Analector. Mabillonianor. tomo. 7° Mss. codices,
cacia quadam judicii, prudenlia;, pielatis, hone- quorum immensam copiam recensere non suslinue-
statis, modestiae, comitatis, aliorumque virlutum , runt. Ilorumautem subsidio parlim locos quosdam,
quae passim in cjus oratione adeo fulgeiu atque quibtis permoti nonntilli criticorum Augustinum de
emicnnt, ut ipius slylum nemo imitalione assequa- possessione sermonum aliquot vere Augustiniano-
tur. Hic est praecipue Lydius lapis, quo sermones rura exegerant, in excusis compte legi deprehen-
vereAugusiinianiprobaniur; et adquemappendicem disse se asseverant,partim aliorum quorumdam, qui
si quis adhibeat, in eam prope universam cognoscet ipsius esse ferebantur, auctores detexisse. Ad haee
cadere illud posse, quod de Hypognostico pronun- aliorum Patrum opera diligenler sibi lecta et com-
tiatum est: El sensusab illius sensu htferior habelur, parata fuisse profiientur, ut scilicet ex stylo et argu-
el modestia atque humilitas morum el sermonum ejus mentis, quse traclanl, dignoscerenl, quinam sermo-
non ibi servatur.t 2° Versio, qua singuli in testimo- ries ipsis tribuendi esscnt, et lacinias investigarent,
niis scripturse veteris Tesiamentiulanlur. Cum enim ex quibus adullerini traclalus consarcinati essent.
Augustinus sequi solet translationem anliquam, no- Esseautem inter eos, qui exOrigene, Cypriano, Ara-
vam aulem, id est Hieronymianam ex Ilebreeo con- , brosio, Maximo, Fausto, Gregorio Magno, Alcuino,
^
cinnaiam, jam inde a sseculo quinto Salvianum Mas- lvone Carnutensi atque aliis desumpli fuerinl, hac
siliensem, EucheriuraLugdunensem.Leonem Roma- opera experti sunt. Magnam autem partem eorum,
num aliosque amplexos esse conslet, facile intelligi- qui Augustiuum auclorem menliri dcprelieiiderunt,
tur, quam late hujus judicii usus atque applicatio Csesarium Arelalensem agnoscere demonslranl, de
pateat. Hoc loco notamus, Benediciinos addidisse quibus adeo pluribus nobis in lomo lertio nostrse
nova quaedam pariim ad supplenda, partini etiam de- Bibliothecse dicetur.
fendenda a quorumdam objeciionibus ea, quse in Poslremo monenl eorum, qui a se rejecti fuerint,
(a) < Animadverlel aliquis, inquiunt Manrini Pa- el de Sanclis coactns oportuisset, in alias seplem ati'
tres, sermoncs, qui commodius in qnatuor clnsses octo dissipatos, et ex sermonibus amplius iriginta ,
revoeaniur, in duodecim, quarum aliae debita aliis qui de festis Paschalibus, utinhoc exemplo uiamnr,
argumenta continebant, fuisse dislractos. Agnoscet inscribnntiir, nonnisi decem serie de Tempore in-
libros, quos vocant de verbisDominiet de verbis Apo- veniri, alios vero, si quis omnes evolvere in animo
stoli, tanlummodo partem complecti sermonum eo- haberet, interL. homiiias, a Parisiensibus additas, in
runi, qui ad hosce litulos pertinebant; inielliget utraque classi de Diversis, ac in posterioribus clas-
sermones de Feslis, cum eos in classes de Tcmpore sibus pervestigandos.»
97 NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. 08
longe plurimos ex illis esse, quos non salis discussos,Aj De vanitale saeculi; De contetnptu mundi; De bono
aut dubim auclorilatis vocaverint Lovanienses theo- disciplinoe; De obedienlia et bumilitate. (Lovan.
logi. Consultas sibi etiam esse aliorum in Augusti- T. IX App.) Sermones alii ad pnpulum. (Ex App.
niauos sermones censuras, inier qnas duns praeci- T. X Edil. Par. aut ex Vignerioaut Sirmondo.) Ser-
—
puns, unnmShnonis Vertini, editam a. 1618, alleram mones ad fratres in Eremo. (Lovan. T. X App.)
Bernardi Vindingii, a. 1622 ; et cum bis quoqtie vi- Haec qtioque opuscula, ut ex appnsitis numerorum
ris, utut sagacissimis interdum hallucinari licuerit, notis palel, in diversos a Lovaniensibus lomos di-
idem sibi, si nonnuinquam judicio fallerentur, con- stracta erant, et partim inler cxegeticos, parlim in-
cessum iri speranl. Severissimos denique se in ser- terpolemicos libros, nonnulla vero post traciatus in
inonibus nondum editis, qui Augusiino in manu- Joanuem legebanlur. Fundamenlum ordinis nnvi cst
scripiiscodicibusascriberentur, prsebuisse se alfir- generis nlque argumenti similitudo, qua effectum iri
mant, ex quorum ntimero longe maximo octodecim sperabant, ut conlinenter ac ordinale perlecla et
tantum cum fragmentisaliquotadjiciendoscurarunt, melius intelligerentur, et allitts infigerentur si.udio-
utpote in quibus illius cbaracter, ingenium ac doc- sorum animis. Quod criiicac parlcs auiriet, recesse-
irina lucidissimeemicarcl. ruiil subiiide nbaliorum judiciis el nonuulla gcnuinis
T^omo sextoopera moralia cum aliquol quacstionum B asseruerunl a Lovaniensibus rejecla, et cliniiuariint
libris comprehendunlur, lioc ordine: De diversis contra, quoe pro sinccris vcndiiari antea solebant.
qusestionibus LXXXIIIlib. I; De diversis quseslioni- Appendicis praecipuam ciirnm habueriint, imprimis
bus ad Simpliciaiium lib. I; De ocio Dulciiii quaestio- eruendis et declarandis vcris librorum Augustino
nibns, lib. I. (Lovan. T. IV.) De fide rernm, quaenon subdiloriim aucloribus.
videntur, lib. I. (Lovan.T. 111.App.) De fide el Sym- Tomo septimo : — De Civitate Deiconlra Paganos
bolo lib. I. {Louau. T. IV.) De fide et operibus lib. lib. XXII; — In Appendice exbibentur scripliones
I. (Lovan. T. IV.) Encbiridion de fide, spe ac chari- aliquotde Stepliani mariyris deteciione, translatione
tate Iib. I ; De agone Christiano lib. I. (Lo- etmiraculis, scilicet Avitiad Palchonium epislola de
van. T.III. ) De catcchizandis rudibus Iib. I; reliquiis S. Siephani, et de Luciani epistola a se e
De contineniia lib. I. (Lovan. T. IV.) De bono con- Graeco in Lalinum vcrsa; Luciani epistola ad uni-
jugali lib. I; De saneta virginitate lib. I. (Lovan.VI.) versam Ecclesiam de revelatione corporis Siephani
De hono viduitalis lib. I. (Lovan. IV.) De conjugiis marlyris; Anastasii ad Landulenm epistola de sub-
adulterinis lib. II. (Louatt. VI.) De mendacio lib. I: sequente scriptura; Scriplura de alia detectione ?.c
Conlramendacium lib. I. (LovanslV.) De opere mo- translatione S. Stephani in urbem Byzantium, quam
nachorum lib. 1; De divinatione dsemonumlib. I. G ( Anasiasius Lntinitale donavit; Severi Epistola ad
(Lovan. III.) De cura pro mortuis gerenda lib. I; De omnem Kcclesiamde virlulibus in Minoricensi insula
patientia lib. I. (Lov. IV.) De symbolo ad caiechu- factis per reliquias sancli Stepbani; De miraculis
menos tractalus IV; De disciplina Cliristiana tr. I; sancii Stephaiii lib. II, ad Evodium. (Lovan. T. X
De canlico novo tr. I; De quarta feria Ir. I; De ca- App.) — Insignem plane inanuscriptorum exempla-
laclysmo (r. I; De lempore barbarico ir. I; De uti- riuin copiam, quam hoc opus piopter multif.<riam
lilaie jejunii ir. I; De urbis excidio tr. I. (Lovan.IX.) hisioriaui ct reconditiorem doctrinam postularet, a
— In Appendice: LiberXXI senlentiaruni; Dialogus se coUalam luisse teslantur Benedictini. Repetierunt
LXV quaeslionum.(Lovan.T. IV App.) Liber de lide quoque (.aphutorum cum arguntentis suis dislinctio-
ad Peirum; De spiritu et anima. (Louait.T. III App.) nem, tamquam ipsius Auguslini opera aut jussu con-
De amicitia; De substanlia dilectionis. (Lovan. T. IV cinnalam operb.ue absoluto adjeclam, quod coJicum
App.) De diligendoDeo; Soliloquia; Meditationes; De anle annos notigentos exaralorum lcstinionio com-
conlritione cordis; M.muale; Speculum; Speculum probari dicunt. Ex virorum dictorum commentariis,
aliud quod dicitur peccaloris; De triplici habitaculo; quae in lios libros exsiant uberioribus, non impro-
De scala paradisi; De cognitione veroe viloe; Dcvita bando, ut nobis quidem videtur, consilio, perpanca
Cbristiana. (Lovan. T. IX App.) De salularibus do- D admodum excerpta sunt, el criticis notulis inter-
cumentis. (Lovan. IV App.) De duodeciin abusionum spersa.
gradibus. (Lovan. T. IX App.) De septem vitiis et 7'omo octavo opera polemica adversus Judoeos,
septem donis Spiritus sancti. (Ex supplemento Vi- Manichaeos,Priscillianistas et Arianos, cum praelixo
gnerii.) Decoriflictuviiiorurnei virtulum; De Sobrie- in capite libro de lucresibns ct adjunctis in calce li-
tate et castitaie. (Lovan. T. IX App.) Devera et falsa bris de Trinitaie, exhibentiir : — De haeresibus, ad
poenitentia. (Lovan. T. IV App.) Dc Antichrislo; Quoldvulideiim lib. I; Tractalus adversus Judavis;
Psalterium, quod Augusiinus matri suoecomposuisse De utililate credendi; ad Honoralutn lib. 1; De dua-
fertur; Expositio canlici Magnificat; Traclatus de bus animabus contra Maniclucns lib. I; Acta sen
AssumptiotieB. Mariae; De visitalione infirmorum Dispulatio contra Fortunatum ManichaMimlib. I;
lib. II; De rectitudine catholicae conversalionis. (Lo- Contra Adimantum Manichasidiscipulum lib. I; Con-
van. T.IXApp.) De Symbolo. (Lovan. T. XApp.) De tra epistolam Manicbsci, quam vocanl Fundamenli
esu Agni- Sermonesad Neophytos. (Ed. Par. X App. lib. I; Conlra Faustum Maiiiclianni lib. XXXlIl; Da
.4 Jac. Sirmondoediti.) De creatione priini hominis ; Aclis cum Felice Manirhaco lil). II; De nalura boni
 99 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. fOO
contra Manichseoslib. I; Contra Secundinum Mani- /A rum ad Prosperum et Hilarium 1. I; De dono perse-
choeum lib. 1; Contra adversarium Legis et Prophe- veranliae ad eosdem lib. I. (Lovan. T. YIl.) Gontra
tarum lib. II; Ad Orosium conlra Priscillianistas el secundam Juliani responsionem imperfeclura opns,
Origenistas lib. 1; Sermo Arianorum; Contra Ser- sex libros complectens. (Ex Vignerii Supplem.) —
. monem Arianorum lib. I; Collatio cum Maximinb» ln Appendice, Prima parle : Hypomnesticon conlra
Arianorum episcnpo; Contra euindem Maximinum . Pelagianos et Ccelestinos, vulgo libri Hypognosti-
Arianum lib. 11. (Louan. T. VI.) DeTrinilate lib. XV. con; Liber suspecli auctoris de pracdestinaiione et
(Lovan. T. III.)'— In Appendice : Traclatus contra gratia ; Libellus incerli auctoris de prsedesiinatione
quinque haereses; Sermo conlra Judaeos, Paganos et Dei. (Lovan. T. VII App.) Secunda parte : Varia
Arianos. (Lovan. T. VI.) Dialogus de altercatione scripta el monumenla ad Pelagianam historiam per-
Ecclesise et Synagogae. (Lovan. T. VI App.) De fide tinenlia. Tertia parte: Prosperi Aquiiani pro Au-
contra Manichseos liber Evodio iribulus. (Lovan. gusiino contra iniquos doclrinae ipsius de gralia et
T. VI.) Commonitoriiim (vulgo Augustini) de reci- proedestinatione reprehensores apologetica opuscula
piendis Manichaeis, qui convertuntur. (Ed. Par. T. scilicel; Epistola ad Rufinum de gratia et libero ar-
X App.) Contra Felicianum Arianum de fideTrinita- bitrio: Liber conlra Collalorem; Responsiones ad
lis liber Vigiljo Tapsitano episcopo restitutus. (Lo- 'Bcapitula calumniantium Gallorum; Responsiones
van. T. VI App.) Quaesliones de Triniiate el de Ge- ad capitula objectionum Vincentianarum. (Lovan.
nesi, ex Alcuino descriptse. ILovan. T. 111App.) De T. VII App.) Responsiones ad excerpta, quse de Ge-
Incarnatione Verbi ad Januarium libri duo ex Ori- nuensi civitate sunt missa. (Lovan. T. V App.)
gine collecti. (Lovan. T. IV App.) Lib. de Trinilale Ejusdem liber sententiarum ex Augustino : (Lovan.
et unitate Dei. (Lovan. T. IV App.) De essenlia di- T. V. App.) Augustini Vita, auctore Possidio; Indi-
vinitaiis. (Lovan. T. IV.) Dialogus de unitate sanctoe culus librorum, tractaiuum et epistolarum Augu-
Trinitatis. (Ed. Par. T. X App) Liber de ecclesias- slini, cura Possidii editus. (Lovan. T. 1.)
ticis dogmalibus. (Lovan. T. III App.) Cum trium posieriorum voluminum series fere
Tomo nono, opera polemica conlra Donntislas : lola cum Lovaniensiunyirdine consentiat, minor in
— Psalmus contra Partem Donati; Conira Parme- bis labor exantlandus fuit. Quapropter in ipsas rc-
nianum lib. III; De baptismo conira Donatistas lib. rum tractatarum origines et causas acrius incubue-
VII; Conlra Iitleras Petiliani lib. III; Epislola ad runt, ac Donatislicarum et Pelagianarum litium bi-
Catholicos contra Donatistas, vulgo de unitate Ec- sloriam in introitu cujusvis tomi accurate enuclearj
clesiae lib. I; Contra Cresconium grammaticum studuerunt. Cui industrifi debetur etiam, quod in
Donatistam libri IV ; De unico baptismo contra Appendice ultimi lomi qnaedam aliena incerta sint,
Petilianum ; Breviculus Collalionis cum Donatistis; quo plenior scilicet rerum islarum meraoria exjun-
Post Collalionem ad Donatistas lib. 1; Sermo ad ctis monumentis hauriri posset.
Csesareensis Ecclesiae plebem Emerito prsesente di- Tomo undechno insunt, primo ioco, prsefaliones
ctus: De gestis cum Emerito; Contra Gaudentium generales duae, una in opus universum, quse de con-
Donatistam episcopum. lib. II. (Lovan. T. VII.) silio, occasione, auxiliis, lnborum distributione,
Sermo de Rusticiano subdiacono, a Donalistis re- successu, offendiciilis, palronis ejus exponit, altera
baptizato et in diaconum ordinato. (Ex supplemento brevior in Appeudices singulis lomis adjuncias, et
Vtaueiit.) — ln Appendice : Contra Fulgentium Do- ipsa denique hujus undecimivoluminis conlenia. Ad
naiistam, incerti auctoris liber; Excerptn ei scripta hanc posteriorem proxime spectat indiculus scri-
vetera ad Donatistarum hisloriam perlincntia. (Lo- plorum , quibus tamquam veris auctoribus vsria
van. T. VII App.) opuscula Augustino perperam tributa denuo asse-
Tomo decimo, opera polemica contra Pelagianos : ruerunt. Haec excipii Vita S. Auguslini ex Tillemon-
—-De peccatorum meritis et remissione et de ba- lii schedis,»quas adbuc lum incdiias auctor ipsis,
ptismo parvulorum, ad Marcellinum, lib. III; De _ cominunicaveral, fere traducia. Hanc pone sequun-
spirilu et littera ad eumdem lib. 1; De natura et lur indices librorum, nempe unus, qui seriem libro-
gratia conlra Pelaginm, ad Timasium el Jacobum rum lomi cujusque novae editionis; secundus, qui
lib. 1; De pcrfeciione justiiiae bomiiiis epistola, seu Lovaniensis ordinem oslcndit; tertius alphahelicus
liber ad Eutropium et Paulum; De gestis Pelagii ad singulorum opusculoriim. Proximi sunt indices re-
Aureliuin lib. I; De gratia Cbrisli et de peccato rum : primus universalis in omnia decem lomorum
originali conlra Pelagium, ad Albinam, Piniaiiumet contenta cnpiosissimus et mole sua amplissimus;
Melaniam lib. 11; De nupiiis et concupisceniia ad alter generalis Scriplurarum sacrarum; lenius de-
Valeriuinlib.il; De anima et ejus origine contra nique omnium spniinriiin opusculorum, quaa per
Vincer.tii Viciorem lib. IV; Contra duas epistolas decem voluminum appendices dispersa sunt.
Pelagianorum. lib. ad Bonif.icium. 1. VI; ContraJu- Superest, ut de iis adhuc verba faciamus, quae ex
lianum hseresis Pelagianse defensorem lib. IV; De mss. exemplaribus jam primum excusis incrementa
gratia el libero arbitrio ad Valentinum et cum illo atque ornamenta duxerit Maurina edilio. Non levcm
monachos Adrumelinos lib. I; De correptione et sane Lovanienses tbeologi congesseraiitcopiaiiicoili-
gratia ad cosdcm lib. I; De prsedeslinatione sancto- cum manu exaratorum et tamen omnes fere unum
161 NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. 102
suppeditaverat Belgium, si Anglicanos nonnullos , JV Denique nefas videbitur, si corum, qui praccipuas
sed qui serius ad inanum pervenerant, excipias. lanli laboris partcs suslinuerunt, nomina sileamus.
Longe igilur uberior variantium lectionum messis ex Initio igitur cura hujns editionis commissa fuit a
Gallicanis, monasteriorum imprimis, Bibliothecis prsepositis congregationis istius P. Francisco Delfau,
exspeclnri poterat, quarum colligendariim industria qui prospectumejus publicasse traditur a. 1671. Cum
magis eliamaccendehatur beneficioiam insigni,quam autem edito a. 1675 libro, cujus til., 1'Abbe"Com-
insperato. Nimirum cenlum ipsi jam expleti erant mendataire, exsilii pcenam isle meruisset, concredila
anni, cum sub auspieiis Sixii, dein Clementis VIII,- est relicla &b co provincia P. Thomm Blampino,
novain Augustini operumedilionem Vaticaniscodici- quem in diversis parlibus diversi sodales juvariint.
bus superslruendam aggressi erant Petrus Morinus, Ac Pefro quidem Coustanlio debenlur censura ct in-
Vaticanae typographiae prxfectus, Adriantts abbas , dices omniuni tractatuum supposiiitiorum ac prx-
Obiius, doclor Parisiensis, aliique docti viri, con- terea sermonum recensio. Vilam Augustini compo-
fisi et numero exemplarium inanuscriptoruin et bo- suerunt, seu ex Tillemontii commenlariis, paucis
nitati, quippe quae plurima adeo continere affirma- mtilaiis, traduxerant Hugo Vaillantius elJacobus du
rent, quae in Lovaniensi editione quanlumvis accu- Frische (Ambrosii editor).Tabnlam geneialem aique
raia desiderarentur. Collati iiaque sunl Lovanienses " indices confecit Claudius Guesnid. Nicolaus denique
libricum Valicanis codicibus perquam accuralissime Goysot impressioni praefuit ac corrigendarum de
et ad marginem apposilae variantes lectiones ad prelo plagulariim curam moleslissimam in se rece-
adornandam editionem, cui cardinalis Yeronse sacri pit et proeclare administravit. Nihil autem a cele-
collegii princeps praefecius fuit. Veruin cum res ef- berrimo Joanne Mabillonio huic editioni acces^il,
feclu caruissei, omnes illae varialiones jtissu Cle- quara epislola dedicatoria ad Ludovicuin XIV, unde
menlis X per cardinalem Bonam cum Benedicti- recte quidem, sed nimia fere conlenlione, Oiidinus
uis sunt coinmunicatae, ul iis in nova editione sua reprebendit Caveum, qui in Ilistoria sua litieraria
ulerenlur. Tum vero undequaque tum ex suis, lum hanc editionem dtice et ipyoStiiy.triMabillnnio esse
alienis per Galliam biblinthccis conquirere ccepe- perfectam scripserat (a). De ornalu ac splendore
runt subsidia, et non soliiui in sancti Germani Pa- operis, digno et hoc nomine quod regi offerretur,
risiensi, sed et in aliis aliarum provinciarura con- dicere superscdemus, hoc unum adjicientes, Augu-
gregationis suaemonasteriis sodales ad conferendos stini effigiem aeri impressam simul cum tomo XI
codices asirinxerunl. Ac horum quidem omnium im- exhiberi (b). Gravem autem hsec Benedictinoruin
ineiisa plane fuit copia, ex quibus texlus quam plu- Patrum opera reprcbensionem passa esi ab Richardo
rimis in locis vere emendatus est, in aliis lamen L Simonio in Bibt. Crit. T. III, p. 101-116, iterumque
locis potiures lantum lecliones variantes subnotatae in Cettsura Bibl. Eccl. Dupinii T. I p. 147. Et pri-
sunt. Emeiidaiiouum aulem, juxla quam varietatum niumquidem universesucceusetiis, quiuovissemper
commemoraiio parlim, ulin Lovaniensi, fit indiculo omniuui operum scriptorum ecclesiasticorum itera-
post ipsos geuuinos libros exbibilo, in quo eliam tionibus medendum esse exisiimentsuperiorum viiiis
cxemplaria, quoe in singulis comparata sunt, nomi- ant defectibus, quod niulto apiius et conunodius,
ualim demonstrantur; partim vero sub ipso staiim niinori item sumptu fieri posset, si libri singulares
lextu, cujus dislractionis causas nec ab editoribus minimae molis, sed a judicio auctoriim suorurn
proditas inveniraus, nec ipsi assequi poluimus. Qui lanlo ditiores ederenlur, in quibus vel inlegra re-
vero inappendicesrejecti stint libri, etsi non omnino censio vel siipplemenla el variarum lectionum de-
experles fuerunt hujus curas, simili lamen annota- lectus prostarenl, ctijusmodi exempla prudncil, Ar-
tione non gaudent. cudii Collaiiones Isidorianas et Combefisii Basiltum

(a) Oudin. Comment. T. I, p. 954 sqq. ; M. Bibl.
Eccl. Colun. p. 761; Hisl. lill. de laCongrigaiion de
S.-Maur. p. 292.
(6) Exslant de hac edilione multse tnm juslae de-
sciiptioues, quam relaiionesbreviores, quarum non-
nullas haud gravale coinnieiiiorahiiiius. Ac primo
lncn nominanda sunt diaria erudila, qnec, simul ac j)
smguli lonii prodiernnt, eos inriicarunt. Quo perti-
neut Diarium Erud. Gall. (Jourttal des Sav.) Pnri-
sicuse (40), ad lomum I, April. 1679, p. 96 ; ad to-
mum II, ihid, p. 114; ad lomum III, ibid., Aug.
1680, p. 272; ad lomum IV, ibid., Novemb. 1685,
p. 325 ; ad lomum V, ibid., Febr. 1684, p. 46; ad
tomum VI, ibid., Dec lo85, p. 545; ad lomumVII,
ibid., Jan. 1686, p. 18; ad lomum VIII, ibid.,
Septemb. 1688, p. 415 ; ad lomum IX, ibid., eodem
niensc el anno, p. 422; — Acia Erud. Lips. loin. II
1685, in Jan., p. 1-5; lom. VII, 1688, Novemb. p.
1618-25. Frequenlior eiiam in coniuieiiiariis liltera-
riis occurrit ejus mcmoria, veluti apud Caveum in
LLt. lil. lom 1ed. orior. Lor.d. ji. 212, ed. Oxon.a
1740 p. 292-298 ; Jo. Fabriciumin Hist. bibliotliecm
propriwl. I (1717), p. 205-29; -f Oudin. in Com-
ment. de SS. Eccl. T. I., p;.p. 951-85; f in Bibl.
Magna Eccles. Colon. T. 1 (a. 1754), p. 7"l-65 ; in
Bibl. Cril. Sacra et Prof. Micliaet a S. Josepho, T.
I(a. 1741), pag. 419-25; in Bibl. Casim. Cal. T. I
(1761), pag. 558-40 ; in Bibl. Augusliniana Jo. Fel.
Ossingeri (a. 1768), p. 1-8 Quoriiin poiiores ei ac-
curaiiores apposiio signo cwis ilMinxiimis. Pos-
sem eliam hic comnieinorare DupinitimT. III p. 160
seqq. et Ceilleriumin Hist. gin. des aut. eccl. T. XI
p. 41, T. XII p. 255 (a. 1744). Sed hi non lam edi-
tionis ciiram hnbiierunt, quam indicem Augustini
scriplorum juxta camdein coniexueriint, argninciiio
uniiiscujusqiie et occasione ubii|ue fusius declanuo.
Jam qni iinuin forle nut alieriim ex lnscc libris, aut
omues juxta ad nianiiiii liabenl, compaient, si lubet,
nostra cum iisdem et cognoscenl, speio, nobisne
libucrit aliorum indusiria lrui, an ipsi excusserimus
singnla.
 103 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 1C»
integ.ro recensitum, et in ipso Angustino simile lau- A stimati sunt, quxquein Augustino sane nofl poslremi
davimus supra suppiemenlum Vigtiertt. Quam viri laboris fuit, quam tamen Simonius ne verbo quidem
docti aeque ac sagacis sententiam nobis eliam attigit, quis aequusjudex, ubi ad sentenliam de tolo
haud displicere falemur, tamelsi veram omnino et opereferendamconsederit, praetermittere ausit?
justam non censeamus. Etenim in re lilleraria, 1700-1705.
quemadmodum in vita communi dandum est aliquid Antuerpimsumplibus Socielatis; in-fol.,XII tomis.
tempori et delicatiorum aut nummalorum honii- Sancti Augustini, episcopi Hipponensis Operum
num oblectameniis. Rarescunt porro ipso temporis T. I-XI. PostLovaniensiuin theologomm recensionem
lapsu et usu antiquiorum editionum exemplaria , et casiigatus denuo, eic., ut in prmcedenti. Ediiio nova
si in plures regiones perferenda sunt, quamvis ssepe a multis mendis purgala. Prodierunl T. 1-V a. 1700,
repelita, haud facile obveniunt. Quod in Lnva- T.VI 1701, T. VI1-X1700, T. XI1702; tandem1705,
niensi editione manifestum, cujus Anluerpiensis de- Anluerpimapud Petrum Mortier: Appendix Augusti-
scriptionis exempla per Germaniam sunt rarissima, niana, in qua sunt S. Prosperi carmeu de Ingratis,
ex Gallicanis nonnisi pauca et unius fere impressio- cum notis Lovaniensis lheologi; J annis Garnerii,
. nis, primse scilicet a. 1586 osiendfsolent. Ut nihil Socielatis Jesu presbyteri, Dissertaiiones periinen-
dicam de Vignerii Supplemento, quod per multas B tes ad Hisloriam Pelagianam; Pelagii Brilanni Com-
pulo bibliothecas fruslra qusesiveris, sine quo la- mentarii in Epistolas S. Pauli; ac denique Des. Era-
inen omnia Lovaniensis hujus recensionisapographa smi, Jo. Lud. Vivis, Jacobi Sirmondi, Henrici Nori-
manca esse constat. Hlud auiem omnino prseter ve- sii, Joannis Phereponi et aliorum praefationes, cen-
ritatein contendit Simonius, novam Augustini edi- surae, notse et animadversiones in omnia S. Augu-
tionem post Lovaniensem locum non habuissc et stini opera. T.XII, qui huic editioni peculiaris, un-
iniquius statuit, Lovaniensem Benidictinaemultis ex decim prioribus ex sola edilione Parisiensi sine mu-
causis esse praeferendam , idemque dicemus, si ju- talione expressis.
dicium hocee suum ad reliquas Benediclinorum Consiat hanc editionem non Anluerpiae, sed Am-
Pairum Latinorum vel Graecorum editiones exten- slelodami per Pelrum Morlier, bibliopolam Amste-
dere velit, e quibus vix ullus est, Hilarium ipse iodamensem, qui non solum nomen suum in Appen-.
excipit, quin recenlem tunc ab ingeniis eruditorum dicis seu tomi XII litulo professus est, sed ad cal-
et preli rriunditit-cultum desiderassei. Ut vero ad ea cem XI tomi quoque ascripsit, esse perfectam , qua
tandem accedamus, quae in ipsa bacPatrum Mauri- fraude in conseculuros sese sperabant curatores, ut
norum opera vel perperam , vcl imperite facla essc in lerris pontificis formulam colenlibus vendibilior
queritur, reprehendit primum, omissas esse nolas C esset, si ex urbe poniificiae docirinse addicta exire
Lovaniensium theologorum Ecclesise catholicse videretur, quam si nomen urbis helerodoxae praefer-
causae tam utiles (nam id sibi vull si importantes a la ret. Nec minus pervulgatum est, editorem fuisse ce-
religion). Nec vero eam excusalionera admitlendam lebrem illum, sed apud catholicos male imprimis au-
censet, qua ab omnibus omnino llieologicis noiis dientem Joannem Clericum , qui sub Joannis Phere-
sese abslinuisse affirmant. Quippe quod partim ab poni larva latere voluit.
iis facluni esse negat, partim damnai, quod crilicis Sttnt auiem duo genera scripiorum in hanc appen-
observalionibus seque in theologia ac in Gramma- dicem a Clerico conjecla, libri scilicet tum veierum
(ica, qunm stdatn exercuerint, locus fuerit. Al innjus aiiquot auctorum , tum rccentiorum scriptortini dis-
his omnibus opprobriu.m est, ct quod non parum serlationes Augustiniana scripta illuslranles, quibus
hujus editionis prelium elevaret, si saiis ille probas- et praefationes et censurae superiorum editorum ac-
set.defuisse monachis eis omnes , quas critices censeri merentur, et ipsius notae recens in singulos
munus sibi postulet, fncultates, doctrinam, judicium tomos operum conscriptoe. Ad prius speclant Pto-
etacumen. Prsebet exempla aliquot, in quibus non speri Carmen et Pelagii Commenlarii, de quibus ju-
neges, non admodum scite eos esse versalos, sed stior, ubi ad ipsos hosce auctores pervenerimus, no-
pleraque omnia versionem locorum veteris aut bis diceudi locus erit; Garnerii dissertationes, quae
novi Testameuli concernuni, in quibus si timidius inler Prosperi el Pelagii opnscula locum obtinenl,
aul etiatn non doctesatis aliquid elocutisint, quis quaeque similiter ad Marium Mercalorem a nobis
tanto stomacho ferat? Praelerea pauca sunt, eilicet commemorabuntur. Ad eas autem perlinent Henrici
de multis ea speciminis quasi loco exbibere se si- Norisii cardinalis episcopi epislolm, quibus Garnerii
gnificat, etinaltera qtiidem harum censurarum ad errores in Geograpltia sacra Africw, dum episcopis
librum justse magnitudinis conficiendum materiam synodum Afrieanae el Numidicecsedis assignaverat,
de prselermissis et perperam dictis sibi suppetere perstringuntur et emendantur, animadversinnibus iu
scripseril; lamen quoniam hunc lalem librum non tomumllsubjectse. Ad Pelngitim observnt editor, nd-
scripsit, nec exemplorum numerum usquam auxil, dilurum se fuisse seorsim oinnes ejus reliquias, nisi
illud viri bujus judicium nonlemere quisquamsusci- quae praeler epistolam ad Demetriadem cxsiarent in
pint. Illam vero crilices partem, quae ad gentiilnlem ipsis Garnerianis dissertationibus jam collccta) fnis-
et integiitatem librorum lendit, de qun semper htt- senl, illa vero in lomo II Antiierpianae bujus ediiio-
jus congregaiionis monaclii praeclare meruisse exi- nis inter Auguslinianas epistolas locum oblinuissel.
 ' > 106
105 NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM.
Quod prxfationes attinet, prima esl Erasmi dedicatio A\. esse censent. Necesse est profecto unumquemque id
ad AlfonsumFonsecam, archiepiscopum Toletanum, facere, quod optimum factu ei videtur. Sed erit po-
deiu prajfatio Joannis Vlimmerii, sermonibus a se a. stea omnium Judex supremus, qui aliquando tandem,
1564editisproemissa et in sequenti Rasileensi repe- quinam rectius senserint, certo docebit. Quin et no-
lita, tum ipsa haec Basileensis a. 1569 praefatiover- stra selas, ne posteros dicam, judicium hac de re ferre
sibus concepta ac denique Erasmi in librosRetracta- poterit; nec, si ralionibus meis assemire nequeat,
tionum et Confessionumcensura. Postremam hanc, auctoritate mea, quse nulla plane est, transversa sal-
cur seorsim a reliquis censuris Erasmianis, quas tim agi polerit. Erat, cur timerem, ne auctoritate
suis animadversionibus interposuit, bic exscriben- S. Augustini obruerer, quamvis rationibus essem
dam dederit, nullam videocausam. Necmagis intel- superior; at nihil simile a me possunt vereri, qui
ligo, cur unam Vlimmerii praefalionemaAPamelium, nisi firmissimis argumenlis verum esse evicero quod
quae proprie tanium Possidii indiculum una cum defendo, sine dubio damnabor. >
Serraonibus evulgatum attinel, huc reposuerit, alte- Generatim diximus, censuras et admonitiones
ram ad Marlinum Rithovium, priraum Yprensem Erasmi insertas esse animadversionibus, sed acces-
episcopum, una cum Sirmondi prsefalione Sermo- sit eliam ad tomum H ejus praefatio epistolis prae-
nibus XL Parisiis a. 1651 publicatis adjecla , ante B ] missa, quas ideo lantopere ab eo laudatas esse scribit
animadversiones in T. V recudendam tradiderit. Clericus, ne in consuetudinem peccaret. Varia porro
Certe inbisfestinaiionemquamdam cognosceremihi his animadversionibus insunt ad versionem LXX In-
videor.cujusmodinon raro Clericunij si lypis aliquid terpretum, vexationem Donalislarum, aliorum hacre-
parandum esset, urgebat (a). Sed ul ipsius tandem ticorum et daranationem Pelagianam spectantia, quse
Animadversionesattingamus, de iisdeui universe pro- lectorem praejudiciorum vacuum expendere jubet.
liuntiavit, se non aggressum esse Commenlarium. Animadversiones ad T. III, qui libros de interpreta-
aut notas perpetuas in S. Augustinum scribere, sed tione Scripturae S. complectitur, frequentes Augu-
tantuni sparsim quaedam in varia ejus opera anno- stini propter Graecseet Hebraicaelinguae imperitiam
tare, quorum, si quae aliis debuerit, auctorum no- in interpretando lapsus ostendunt, quo Casligaiionum
mina se diligenter ubique apposuisse, ut unicuique genere et Hieronymo gravem se praebuisse Clericum
laus sua constaret; alia iniacla, aut quae, an alii al- novimus. De quarto tomo, qui sermones Augustini
ligissent, uesciverit, suo nomine prolulisse. Esseau- in Psalmos habet, ipsius Clerici verba proferre uon
tem tum grammatici aut critici generis, tum multa pigeat, verissimum, sed novura tunc et inauditum
philosophica ac theologica permislim a se exhibita, judicium complexa. < Sermones Auguslini in Psal-
quod non tanlum interpretem Augustini agere, sed C ' mos, inquit, valde laudat Erasmus; et ad eorum
ratiocinaliones ejus expendere statuisset. < Non vo- exemplum eliam ipse varios Psalmos interpretatus
luiraus, inquit, dumtaxat obscura quaedamexplicare, est tomo V Operum. Verum jam exolevit, et quidem
aut alia illustrare; sed etvereac recte dicta subinde merilo, ea ratio interpretandi Scripluram, ubicum-
meritis laudibus afficere; eaque, in quibus halluci- que linguseprseserlim Hebraicae studia floruerunt a
natus esse videbatur, notare; ne alios incautos, vel ducentis propemodura annis. Igitur prmfatiuncula
viri auctoritate territos, fallerent. Noveramus non Erasmi ad examenhic a nobis revocatur, ostendimus-
legi hosce libros, ul ex iis eruditio critica colligatur, que eadem opera, quis possit esse usus horuni S.
sed politis ratiocinationumacdogmalum causa; ideo- Augustini sermonum; quamvis ad intelligendos ac-
que haecpotissimum expendi a nobis oportere credi- curate Psalmos nihil aut parum conferre queant.
dimus, ut essent Animadversiones nostrae veluli ma- Qui eos legere possunt Hebraice, nec crilicse sacrae
nuductio quaedamin eorum usum, qui mttltum lem- sunt prorsus imperiti, ex sola lectione horum aliquot
pus hisce legendis impendere nequeunt; judicium- sermonum intelligent, nihil esse verius. Quod et alii
que magis,quam memoriam, Velerum lectione exco- animadvertent, si veritaiis studio ducti expendant
lere atque acuere se debere merilo existimant. Ve- examen interprelationis Augustinianmirium primorum
rum audire mihi videor homines nonnullos clami- D • psalmorum; nam plures excutere non vacabat, nec
tanles, quaea me dicta sunt variis in locis, ea apta vero opus erat.» Animadversionibusin quintum to-
esse ad corrumpendum potius, quam excolendura mum Sirmondi notas, quarum nonnullas tantum Be-
judicium. Quibus respondeo, me, si in iilorum sen- nediclini ediderant, inlegras interspersit, sed nomine
tentia fuissem, ea oinissurum fuisse; sed cum aliter addilo a suis secrevil. Ad lomum VI animadversio-
senserim, non poluisse comraittere, ut ea, quae mihi nes pleraequequsestionibuset objectionibus consiant.
optima dictu videbantur, prsetermitterem. Ila se et Continetenim hic tomus theologica, quibus varia ap-
ipsi gerunt; neque enim ea scribere solent, quacpu- posuil Clericus, quse ex principiis in illis libris posi-
tant niihi aut aliis probatum iri, sed quae ipsi vera tis vix solvi posse videbantur. Imprimis in iis, quae

(a) Eam ipse fatetur in admonitione animadver-
sionibus in T. X praemissa. Sed major eiiam contur-
batio per eamdem illata est. Quippe praefationes
Lovaniensium, quas hoc loco insertas esse in prae-
fatione hujus appendicis dicit, exciderunt, dum per
PATROL. XLVIL
incuriam Vlimmerii epistolam ad Pamehum, quse
infra inter animadversiones ad tomum X , pag. 621
seqq., iterum, sed hic justo loco exscripta esl, im-
primendam designasset,
4
 107 SUPPLEMENTUMA» OPERA S. AUGUSfINl. 108
ad Enchiridipn ad Laurentium notavil, demonstrare A J\ quOd taritopere se cepisse affirmal, ut eas vix, aut
sttidiiit, Augiistini de libero arbiirio senlenliam in- ne vix quidem ferre posset. Ctct«cro eliam nduseam
terdum non facile intelligi, quia vocibus libertatk et non mOveant,exclamat, tot et tam longm, ut vocese-
liberi qrbilrii aliud intelligat, quam quod iis solet si- quioris mvi ulaf, rhetoricationes, aut ad declinandum
gnificari. Animadyersiones in libros de Civitate Dei, adversarii iclutn, aut ad eum insectandum, aut deni-
qui iqmum.yil constituunt, reliquis copiosiores sunt, que ad -invidiam iiel niovendam, vel fugiendam? Mihi
sed esedem diversi generjs. Praemittitur Jo. Lud. cerle ianlum crearunt inler legendum faslidium, ut
Vivis praefatio. Additurus erat eliam Coqusei noias., plane recrealione gratiorum el uliliorum studiorum in-
sed prolixitas earum et belli tuuc per totam Euro- digeam. Sic Glericus cocla incoctaqtie jtixia lance
pam ingruenlis, librarii commercii rationes juxta salura leeloribus apponens. Falendum enim, euin,
con.turbantis cal.amitas, deterrnit bibliopolas. Quae quse Sicaffectus scriberet, non sempersatis medita-
animadversiorium ad tomum VIII e.tIX indoles sit, tum. fuisse, lingiiamque impotentiorerri non raro
ab ipso jterum, Cierico disce. < Tomus VIII totus praecurrisse mentem.i Id quod graves ei, neC om-
est contra haereticqs, et preesertim contra Manichaeos nino injustas reprehensioneS conciliavit. Nairi pecu-
et Arianos. Eos quidem nu]Ia ratione defensos cupi- liarem contra has ejus animadversionCs ceiisuram
mus, riec ab eoru.m deliriis quemquam longius abesse, IBemisit Anglus quidaifi Robertus Jenkins, Cahtabri-
quam nos putamus; sed optassemus saepe a.lia via, giae 1707 (a), et Ludov. Ant. Mutalorius iri libro ni
aliisve armis oppugnatos. ut intelligere licebit prse* operis de ingeniqrum Moderalione in religiohis nego-
sertiui ex iis, quoe habemus ad librum de Utilitatej tio, sub Lamindi Prildnii persona a. 171-4editi, Au-
Credendi aique ad H.bros de Trinilate. Alioqui cumi gustini patrociiiiunl conlra eumdem suscepit. lnania
bene eos aggressum ,esse S. Augustinum existimavi- autem sunl el instilsa plane, quae in Jo. Clericumin
mus, laudes in eum pleno modio, ut alibi, effudimus,, hujus editionis et prsccipue appendiCis commemOra-
et ambabus ulnis raliones ejus amplexi sumus^ sicutt tione conjecit cpnvicia Casimirus Oudinus T. I Com-
ad lib. XXXIII contra Faustum Manichoeum. Tomus! ntentar. p. 986 seqq. jCorouat opus index admodum
nonus, in quo cum Donatistis pugnat S. Augustinus,, sciteconfectus-et bibliopoioe monitura, quo seorsim
n.os non valde exercitos habuit, quia eadeni ferme: quoque hunc XII tomum, cum in minori, lum etiam
ibi repetit, cum Donatistae easdern objectiOnes, COST .- majori charta, ut posset cum Parisiensi editione
demve paralogismos adversariis ad faslidium usque! conjungi, venditurura se prOmisit. RecCnsentappen-
oggererent. Mirum tameu est S. Augustino taediumi dicem Auguslinianam Acta Eruditorum Lips. 1705,
aut somuum non obrepsisse, idem toties dicenti. Ini m. Jul. pagg. 289-92.
libros contra Epistolam Parmetiiani nos quoque ile- C ( J729-52.
rum egimus de persecutione hajreticorum, de qua satf Venetiis excudebal Jo. Bapt. Albriizi Hieron. fil.;
multis in animadversionibus ad tom. II dixeramus; in-fol. Sancti Augustihi,;Hipp. episCopiOperum 10-
•neque synodorum auctoritate in libros de Baptismo,, mtis I-V post Lovaniensiun) theologorum recensio-
ubi tamen summaijm dumiaxat rem altigimus. » In'i' nem castigatus denuo ad mahuscriptos codices Gal-
tomtim decimum rainus studiuni collatum est. Nami licanos, VaticanoSj etc, etc. Opera et studio rao-
exhibentur non nisi haec : Prwfatio ed. libri de Gestisi nacborum ordinis Sancti Benedicti e congreg. S.
Pelagii anno1611, Augustm Vindelicorum evulgatse;; Mauri.
• Henr.
Noristi, histpriac ecclesiaslicse in Academia Pi- Nuda descriplio editionis Parisiensis. Sie enim ab
sana professoris, post cardinalis, Adventoria,ad Fran-- initio professus erat [typographus. Cf. Nov. della
ciscum Macedonem in Patavina Acad. ethices inter- Rep. delle Lettere Martii 1729, pag. 94. Ibidemque
pretem, t.n qua de inscriplione libri S. Augustini det m. Junio pag. 199 innuitur lotnumprimum prodiisse.
Gralia Christi, Albine, Piniane et Melania disserilur. Tertius plerio litulo indicatur ibidem a. 1750 fri. Jun.
Animqdversionespancw in librum de Correplione et( pag. 195. Quinlus ibidem 1731, m. August.,
Gratia; Cldudii Menardi Prmfalio in ed. librorumll F pag. 237. Reliqui torai an prodierint, nec ne, igno-
Operis imperfecliconlraJulianum; Animqdversiones iW* rare me faleor.
in eumdem librum, Ylimmeriiprwfalio ad ediium a se; .' 1754.
. primum Possidii indiculum, altera vice hic excusa ; Romw apud Fralres Palearinios; in-8", tontill.
.Antmadversio in Vitam Auguslini. Plura quominusi S. Aur. Augustiiii, Hipponensis episGopi,de Gratia
addiderit tria obs.titisse monet, videlicet typogra-- Dei et lib.ero Arbitrib hominis et Prsedestinaiione
phorum festinationem, ipsorum librorum Augustinii sanctorum opera selecla. Editionem emendaiissi
conlra Pelagianos iudolem, in quibus innumeraee rn.amj et variis lec.tionibus undique cOllectis, praeci•
repetitiones, ut qusetribus verbis absolvi potuissent,, pue vero ex cpdd, m^s. Vaticanis adornatam cura-
millenis dicia sinl, multaque praeterea aliena in- •yit P. F. F. (Pelrus 'Eranciscus Foggini.)
farta; tsedium denique omnium harum rixarum,, Duo hsec volumina; quae seorsim veneunt, uli ti-

(a) Integer libri lilulus est : Defensio S. Augustini venales apnd Rob. Knaplock, ad Angelum in cce-
adversut Joanitis Phereponi in ejus Opera animad- nieierio D. Pnuli, Loifdin. 1707, in-8°. Augustinum :
versiones. Canlabrigiae, lypis Academicis, impensis inierduni bene. tiietur, non aeque secundo'saceessu
Jtichardi Thurlbourne* Bibliop. Cantabr. Prostant reliauns Clerici senieniias impugnaris.
109 NOTITIALITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. HU
tulus exterior (S. Augustini opera selecta) prodit, A Herrn, Herren WiihelmenGraven zu Eysenberg,etc.;
seriem etiam faciunt cum tribus aliis Prosperi, n II, Erklaerung etlicher schwerer worier auff die
Aquilani et Fulgenlii, potisSimaejusdem argumenii verleuschienBucher A. Auyustini; n. III, Entwerf-
exhibeniibus, quaejunciim sub una formula SS.Pa- fung kuriz und ohne alle gevar des lebens Augustini;
trum opera selecta de Grqlia Dei et Prmdest. SS. n. 1111, Zeugniss sanct Hieronymi von Augustino;
comprehenduntur. Editio est nilidissima et usui n. V, Erleuterung aus den buchern Rctractalidnum,
forma descriptioneque aptissima. Ex Augustinianis uff die biicher von christlicher teer, Oeist vnd Bu-
super hoc argumento libris nonnisi ii huc reposili chstaben, Glauben vnd Wercken.
sunt, quos jam episcopus post exorlam Pelagianam Alteri insertae sunt post librum de Natura et Gra-
haeresinexaravit, ex quo tempore scilicet ipse fate- tia, Brieff Prosperi an AugustinumetBrieff Hilarii an
tur, se diligentius haec esse riraatum (a). Itaque pri- Augustinum.Praeceduntaulem, n. I, An den Hochge-
mus tomus habet librum de Gralia Cliristiconlra Pe- bornenFursten und HerrenHerrn GeorgenGravenzu
lagium el Cmlestium,Episiolam ad Sixtum, Epislo- Wurtenberg, elc VorredD. CasparHedions,darynnen
las duas ad Valenlinumabbatemet cumillo monachos eins freyenChristlichenConciliigedacht,vnd wasChri-
Adrumetinos,Epislolam Valenliniabbatis ad S. Au- slticher und TeiUsclierNation hierauffzu beradtschla-
guslinum, Librum de Correplioneel Gratia qd abba- B I gen,eic; n. II, Att denLeser kurlzer berichtvonschwe-
ie.m Valenlinumel cum illo monachosAdrumelinos, ren sentenzenund worlenin Augustino.
Epistolam ad Vitalem; Tomus seeundus autem Pro- H. CODICES.
speri epislolam ad S. Auguslinum, Hilarii epislolan\. In recensendis libris mss. qui ad Pairum Latino-
ad eumdem, Librum S. Augustini ad Prosperum et rum, quotquot ad consilium nostrum pertinent, scripta
Hilarium de Prmdeslinalionesanctorum, ejusdem ad ab editoribus excussi sunt, non unam hactenus ubi
eosdemde Dono perseverantim, denique Enchiridion que ingressi sumus viam. Plerumque ipsos quidem
sive librumde Fide, Spe et Charital* ad Laureniiunt. editores in hoc seculi sumus, ut, si diligenler ab
Nuncupata sunt duo haec voluraina BenedicloXIV, iisdem tractati essent, nobis non minus incumbere
sedem apostolicam tunc obtinenti. Additus est in se- existimaremus accuratam enumeraiionem. Plurimum
cundo index locuples utrique coramunis. enim prodesl hsec induslria non solumad ipsius tex-
APPENDIX.AD ARTICCLrJMPRIMCM. tussingulorum bistoriam,quod proximum; sed etiam
I. VEBSIONES. ad cognoscendam immcnsam illam scriptorum co-
Plura Auguslini opuscula certo respectu collectai piam, qusequoniam abdita latet in scriniis et cancel-
et in aliam linguam junctim conversa, praeterquami lis circumsepta, fugere propemodura solet bibliogra-
iu Germanicam, nec ipsum me deprehendere me-- C * phorum imperium. Quam ob rem deinceps etiam,
mini, nec ab alio novimus commemorata. Quapro- ubicumque datum fuerit, non lassi erimus in hac
pter tanto jucundior nobis accidit Germanicae hujusj parte operis nostri, bisioriaelitterariae amplificandae
versionis mentio. Constat illa duobus voluminibus5 causa. Aliler se res habuit, quando strictim iautum
sic inscriptis: vel universe, vel ad singulos libros uiiius auctoris
Augustini des heyligen Bischofs IIII Bucher voni libri, qui consulli fuerint, indicarentur. Tum gene-
Christlicher leer. I Buch vom Geislund Buchsla- ralim fere nominumeleucho conientos esse opormit,
ben. I Buch voin glauben und werckeu.Durch Do- quem ex dispersis etiara ad singtilos iibros notiliis
ctor CASPAR HEDION vertolmetschl. Allesvorltinini non sine molestia concinnavimus, modo ne eosdem
Teulscher sprach me gelesen, nutzlich aber yedem •i sexcenties repetere per scriptorum enumerationem
Christen der zum heil begert gelert zu werden. cogeremur. Exempla sunt Hilarius, Ambrosius et
Slrasburg. Im Iar MDXXXIL Hieronymus. Idem quoque in Augustinonunc evenit,
Auyustini'des htyligen Bischofs Bucher, 5. Von wa- sed labore longe majori nobis constitit, quamquam
rem goltsdienst.2. Enchiridion, das ist Handbu- non deerant,*quaenlteram raiionem, quacminus cerle
chlein, von Glauben, Hoffnungund Liebe. 5. Von i molestiae habebat, amplecli suaderent causae. Nam
warer Vnschuld. A. Von natur und gnad. 5. Voni cum mss. librorum Augustini in omnibus fere bi-
Furseltung der heiligen 6. Wie ein gutt ding sey/ bliothecis ingens sit copia, lura iidem mirum inier
umb beltarrligkeit.Alles durch D. CASPAR HEDION, , se differant pro numero scriptorum contentorum;
tvarheytund frid in unsern lagen zu furdern, neu- vel ipsi editori difficillimnm omnes seligere et ad
wlichverteusclu.Strasburg. Anno MDXXXHI. classes quasdamrevocare.etreipsa neaLovanienses,
'
In priori volumine prseter ea, quae litulus pollice-- nec Benediciini tale quidquam sustinuerunt (Erasmo
tur, additur n. IX (b), Ambrosiivom millleiden gegen ii autem, ut aliquoties motiitum, solemne fuit, parvi
arnten, vnndwann die Kirchenschaetz anzugreiffen. aestimare librorum mss. declarationem): sed ad cal-
Prsemittuntur autem libris conversis n. I, Vorred d cem tomi cujusvis cum insigniore lectionis varietaie
D. C. Hed. an den Erwurdigen und wolgeborncn n longam nominum pompam codicura, ad quos singuli

(a) De Prmdestin. SS. cap. 5 et 4. opera titulo non memorata. Numeri sequentes, VI,
(6) Prius voliimen divisum est in novem numeross VII, VIII, corpns efficiunl, lituloque respondent.
velpartes. Quinque numeri 1,11, III, IV, V, ut mox
x Poslremo, sicut appendix, habetur numerus IX..
dicitur, continent, in modum proleggroe-aorum, , EDIT
 111 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 112
recognili fuerint, adduxerunt. Tantum vero abesl, AL FtonEFFiACENSES, ccbiiobiinescio ctijus Floreffim.
ut descriptionis aliquid sitadditum, ul potius illa ipsa Oclo.
nomina non singulos codices, vel setatis aliqua nola . GEMBLACENSES, i. e. abbatimGemblacensis.Triginia,
aul bibliothecarum numeris aliisve signis distinctos, omnes ex membrana.
, sed classes plurium unius loci librorum denotent, et LOVANIENSES. Ilorum alios aceeperant e collegio
• si
quis indagare vcllet, quee Augustini scripia ad Theologorum, alios e cbllegio Societatis Jesu, alios a
unumquemque pertineant, frustra mulium laboris Carthusianis, Martinianis Prwmonslratensibusin Par-
esset consumpturus. Fortassis itaque non inepte ea censi monasterio et Bethlehemhis. Numerum singnlo-
ipsa nominum per singula S. Doetoris scripta enu- rumlamen non indicarum. Ex his in Bibl.BelgicaMS.
meralio a nobis exhibita fuisset, qua id saltem con- recensentur codices cdllegii Socielalis Jcsu, parle i
seculuros nos sperandum eral, ut qui in bibliotheca- pag. 526; Abbaliw Parcensis, p. n, p. 166, et Bibl.
riun mss. abundanlium calalogos inciderent, dum Canon. Regul. S. Augtistini in Vaile S. Marlini, p. n
oranes fere paginas Augustinianis scriptis repietas p. 210 seqq.
viderent, aut si ipsas bibliothecas accessissenl, et TORNACENSES, i. e. monasterii S. Marlini Tornaci,
eumdera omnes pene forulos ecclesiasticis scriptori- unde triginta et unus allati erant. De his vide Bibi.
bus deslinatos obsedisse cognoscerent, parcius bas IB Relg. MS. pari. i, p. 93 seijq.
gazas admirarentnr, moniti, jam satis oplimorum li- B) Codices, qui BENEDICTINORCM usibus concessi
brorura cum hoc vel illo scripto comparatum esse. fuerunt.
Sed facile eliam videbamus, toi nominum introduc- a) Gallicani(a).
tionem vanam ac inanem fore, nisi disertior expli- ALBINENSES apud Andegavos,i. e.AbbatimAndegaven-
calio accessisset, quse domicilia singulorum , unde sis S.A/Wnicodices.Umcm fereciiatil in plurimisprtmi
illae appellationes petitae essent, demonstraret. Tan- lomi libris, interquos Relractationes et Confessiones;
dem haecexpeditior via visa est, licet ingratae opersc item tomo sea;/oet decimo, nec non ad libros de Civi-
multum in ea subeundum esset, ut omnibus illorum late Dei tomo septimo, et libros de Trinitate tomo
nominum indicem alphabeticura concinnaremus, et octavo.Ad Hbrum de Symbolo ad Catechumenoslomo
ad unumquodque yelut ad classem quamdam et or- sexto, monent, in Albinensi 800 annorum cedice
dinem, quantum fieri poterat, notaremus, quot, aut primutn ex quatuor, quibus conslat sermonibus, re-
qui, aut quales in singulis adhibiti essent, quo facturn periri.
est, ut, si non singuli codices, quod vix uraquam in ANTISSIODORENSES, i.e. abbatiw Prmmonstralensium
Augustino sperandum, nec optandum valde videiur, S. Mariani Aniissiodori codices. Unum ex quatuor,
certe bibliothecae, inquibusrepositi fuerint, noscan- ^" quibus instrucli fuerunt codicibus mss. librorum con-
tur. Pertinet autem haec opera sola ad Benedictinam tra secundam Juliani responsionem suppediiavit.
editionem : de Lovaniensi enim sufficere putavimus, Monaslerii S.ARNDLFI Mctcnsiscodex.Unum fuisse
si generatim nomina bibliothecarum, ad quas perli- conjicio, siquidem Arnulfensem ubique numquam
nebant, et numerus, quemadmodum ab ipsis prodi- plurali numero laudant. Frequens potissimum in tri-
tum est, recitarenlur. Caelerum Benedictini Belgicos bus prioribus tomis ejus fitmentio. Lectiones scilicet
aut Lovanienses codices ad singulos etiam libros habebant, non ipsum ms., ul ad Retract. libros
denuo a se excussos diligenter laudarunt. Sequitur monent.
jam index. AbbalimS. AUDOENI Rot/tomaijensiscodices.Ex his
A) Codicesa LOVANIENSIBUS Theologisexcussi. Opus de Cttittafe, Sermones et plurima alia Augustini
ALNENSES, i. e. codices bibliothecwAlnensisabbalim scripta emendata sunt. Praecipue in tomo primo fre-
Chterciensis in dilione Leodiansi. Aderant viginti. quenter Audoeitensesappellantur, in sequeniibus par-
Hujus bibliotbecae codices et inter eos eiiam Augu- cius. Nescimus, an omnes unius oetatis fuerint, sed
Slinianos recenset strictim Anlonius Sanderus in Bi- in opere Enarrationum in Psalmos, 700 annos iis
bliotheca Belgica Manuscripta, parte n, pagg. 254. ^. tribuunt.
''
(241-13). PP. ABGUSTINIANORUM majoris convenlusParisiensis
S. AHANDI, i. e. cmnobiiElnonensis, vulgo S.Amandi codices. Quatuor adConfessionumlibros suppelebant;
in Pabula, codices triginta duo transmissi erant a unius ssepius fit mentio.
Max. Morillonio, provincioe Medelinensis Vicario BECCENSIS abbatiw codices plures annorum 700
generali. In Bibl. Belg. MS. p. i, p. 32 seqq., Augu- laudanlur ad Opus Psalmorum, unus ad libros Re-
stinianos hujus monasterii codices invenies. tract.,de Civ.Dei, Epistolas, librum de Hmresibus, de
CAMBRONENSES, i.e. biblioth. cmnobiiCamberonensis Trinilateel ad Donatistas (lomo VIIIet IX),et saepius
Ord. Cisterciensis in Hannonia haud procul ab urbe in lomo decimo; duo ad libros de ConsensuEvangc-
Montensi. Praesiofuerunt Iriginla. Cf. Bibl. Betg. MS. listarum et de Sermone in Monle, plures in Sernto-
p. i, p. 346 seqq. nibus.

(a) Sunt tamen inter eos et Belgici quidam , quos monasterii codices adeo omni tempore Maurinoruui
ipsi consuluerunt et Corbeienses, sed hns sejungere Patrum studiis paruerunt, ut veluti domestici apud
dubitavirnus, partim quod ipsi eos Gallicanoruni eos facli esse videantiir.
iiomiiie comprehcnderent, partim rjuod Coibeicnsis
H5 NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGLSTINUM. m
BECHERONENSE exemplar citant in Tractatibtis in A salis Benedicti. Ex eo (nnm singulari numero semper
EvangeliumJoannis lomo ferfto et in libro de Hmre- laudarunt) Epislolm, item plures lomi primi et ali-
sibustomo oclavo. quot lomi octavi, noni et decimi libri castigati suut.
BELLOVACENSIS Ecclesine exemplar antiquissimum CISTERCIENSIS abbatim, haud dnbie Parisinse, codi-
ad Traclatus in Joannis Epistolam, cui ad calcera ces. Ex Cisterciensi, si modo unus fuit, singuli pene
ascriptum fuerit : atitto regis Clothdrii duodecimo; tomi prtmt, terlii, sexli et ocfatii libri, tum secundo
aliud item ad posteriores L Psalmos tomo feriio et tomo Epistolm emendantur. Cisterciensis porro cre-
quarto prsesto fuit. bro appellatur in Sermonibus. Duos Gistercienses
Ab hoc differt codex BELLOVACENSIS abbatiae laudant in libris de Consensu Evangelistarum tomo
S. QUINTINI adhibitus iisdem Tractatibus in Epislolam tertio, de Civitate Dei, tomo septimo, libro de diversis
Joannis. Qumstionibustomo sexto, et de Gratia et libero Arbi-
BENIGNIANI, i. e. bibliolhecmS. BENIGNI Divionensis trio tomo decimo.
codices. In Retractationum et Confessioniim libris PP. CISTERCIENSIDM S. Crucis in Jerusalem in Urbe
unum 700 annis antiquiorem notant. Nescio an idem codex vetus. Exeo edita estprimum Epislola 29, ad
sii, qui in Epistolis quoque et Tractaiibus in Joannem, Alypium. Plures in Sermonibus laudant, ex iisque
libro de diversis Qumstionibusconlra Mendacium, de B Sermonum aliquot occasionem didicisse se dicunt,
Cura pro mortuis gerenda, de Trinitate, eic, prseslo itetnque quo loco eos Auguslinus dixerit.
fuit. Codicem, quo in libro de Symbolousi sunt, 800 CLARiEVALLENSis abbatim exemplar librorum sex
annorum setatem praeferre tradunt. Tres aut pturet contra secundam Julidni responsionem.Hoc ipsum est,
habuerunt ad Sermones castigandos. ex quo primus eos deprompserat Vignerius, ex eo-
BERNARDINORDH collegiiParisiensiscodexms.uttuset que denuo discrepantes a Vigneriana editione lec-
alter. Profuit in libris de Opere monachorum tomo tiones in usum Benedictinorum excerplae sunt.
sexto, iiem Expositionum Epistolm ad Romanos, et COLBERTIN/E bibliotheemcodices complures suppe-
Galaias tomo tertio, nec non libris VII de baptismo tias tulerunt. Erat enim haecbibliotheca libris vetus-
et libris IV conlra Cresconiumtomo notio. Alterum tis insiructissima, qui omnes deinde in Regiam mi-
appellant ad libros conlra Maximinum el collalionem grarunt. In tomo primo nulli adfuerunt, sed Epis-
cum eodem. Diversum ab hoc puto librum PP. Fu- tolm juxta eosdem excussse sunt. Laudantur eliam
liensiumccenobii S. Bernardi Parisiis, quod exemplar modo unus, modo duo in tomo lertio et sexlo; item
Fuliense appellare solent. tomo quarto in Enarrationibus in Psalmos Colbertini
BERNARDINOROM de misericordia Dei liber ms. unus codices optimae notae (a); tres ad opus de Civitate Dei.
laudaiur in libro de Opere monachorum. C Passim etiam in tomo octavo eorura fit mentio, et
S.BERTiNiinBelgio codex perantiquus, unde erula quitlem ad librum de Hmresibus, qualuor memo-
esl Epistola Augustini ad Mercatorem, quee in Bene- rantur; in decimovero ad singulos fere libros ciian-
dictina primum prodiit num. 193. tur. Inter plures, ex quibus Sermones tomo quinto
BIGOTIANCS seu codex ms. ex bibliotheca EMERICI castigati sunt, unum praecipue commemorant, qui
BIGOTRolhomagensis. Exeo suntrecognita, epistolse, 821 nolalus fuerit, Sermones deverbis Evangelii ve-
aliquot libri torai sexli, de Civitate Dei tomo septimo, teri ordine, secundum quem in Bedaeseu Fiori col-
libri de Natura boni, de Trinitate XV, tomo octavo, lectione plerumque laudantur, digestos complexum,
et libri sex contra Julianum tomo decimo. iisque insertos quosdara, quorum vel nihil prorsus
CARCASSONENSIS Ecc/esicBliber ms. laudatur adSer- in ante editis, vel fragmenta solum exstabant. In li-
mones tomo quinto et ad Traclaius CXXIVinJoannis bro de Mendaciotomo sextoColbertinus 800 annorum
Evangelium lomo terlio. et ibidem in libro de Opere monachorum alius 900
CARNOTENSIS, i. e. abbatim S. Petri in valleCarno- fere annorum appellatur. Ex Colbertina itidem bi-
tensi codex. Unius mentio fit ad librum conlra Men- bliolheca nacti sunt codicem Operis imperfecli contra
dacium tomo sexto, libros contra Fauslum tomo oc- secundam Juliani responsionemmutilum tertia parte,
tavo et librum conlra Secundinum, qui in Belgicis'.D illum ipsum nempe, ex quo Claudius Menardus a.
codicibus frustra quaesitus ex eo unico ab innumeris 1617 primum priores duos libros publicaverat.
mendh repurgatus esse dicitur, item librum de Na- In Colbertinam bibliothecam jam tum, nescio an
tura et Gratia, et de Perfectione hominis tomo decimo. omnes, iransierantTteaneimss., unde TAuanetcodice*
Ab iis diversus est liber ECCLESI^E CARNDTENSIS,interdum censendi sunt ex Colberlina, e. g. in libro
qui laudatur in Sermonibus. de Agone Chrisliano, el Bono conjugali tonio sexto.
CASALENSisseuCASALiNus, i. e. codex ms. cmnobiiCa- COMPENDIENSES, uide CORNELIENSES.

(a) Inter boseliam eratunus, qui Epilomen Com-
tnentariorum Auguslini in Psatmos continebat, cui
codici propylseum, camerse forma ad Davidis com-
pleciendam imaginero appictum, conspiciebatur et
inscriptum his ad fornicem verbis : Landulfus ovans
hunc libetlum fieri jussit, pro quo funde preces car-
mina qui legis. elc. Ad imaginis vero pedes : Orate
pro Anitone, hoc supplico. Versus subjecti Con-
stant XIV disticbis, incipiunt:
CanlicaDavidicoCbristummodulantiaplectro,
Explanata tenet floridusiste liber.
Finiunt:
Atque duosinter Cberubinosvoce tremenda !
Inlonat, et rapidi fulgurisigne micat. .
«S SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINL' 116
CORBEIENSHS. Antiquissimi et numerosissimi, Vix \. FERRARIENSIS abbatim codex viginti sex psalmosex
enim ullus liber est, quin ad eosdem casiigatus fue- opere Enarraiionum, npmpe LXIII-XCVIU,comple-
rif. Nam ab inilio statim, ad Relractalionum libros, ctebatur.
librum de Ordine et Regulam ad Servos Dei praesto FISCANNENSIS liber ms. Notatur ad librum de jlfa-
fuit codex 900 fcrme annos praeferens; ad Confes- gistro tomo primo, ad librum de ConsensuEvangeli-
sionesCorbeiensisante annos 700 scriptus laudatur, starum tomo lerlio, ad librura de Catechizandis rudi-
et sic ad omnes pene tomi primi libros, Gorbeien- bus torao sexio, Contraqdversarium legis n prophetar
sium optimae notae fit mcntio. rum tomo oclavo.
Qui ad Epislolas lomo secundo adhibiti sunt, ple- FLORIACENSES, BibliothecmFloriacensis mss. fre-
rique ante annos 800 aut 900 scripti dicunlur. quentissime laudantur non solum ad integros lo-
Tomi teriii libri.exceplo uno, oinnes ad Corbeien- mos, veluti secundum, Epislolas; quartum, Enarra-
ses excussi sunt, quorum unus ad Quwslionum tiones in Psalmos _»quintum, Sermones complecten-
Evang. libros, 900, item alier ad libros de Consensu lem rqnorum illis, qui ad tonium quartum memoran-
Evangelistarum, 900 aut 1000annoshabereeiopii.ma tur, anni tribuuntur 700; sed etiam ad singulos
manu descriptus dicilur. libros per diyersa vojumina, veluti ad Retraclalio-
Ad libros Enarralionum in Psalmos tomo quarto B nes etlibrum de Quantitate animm, primo; ad omnes
adhibiti sunt per totum opus, duo, in eosdera tra- pene tomi lertii; ad librum de Octo Dulcitii qumstio-
ctatus interdum pluret, plerique ante annos 800 nibiis, de AgoneChristidno,et hicquidera dup; de ca-
scripti. techizqndis rudibus, de Opere ntonachorumet de Pa-
Pariter in Sertnonibus tomo quinto Gorbeienses tientia tomo sexlo; ad; libros de Hmresibus, Conlra
optirase notae et vetustissimi notaniur, et in singulis Fauttum, de Trinilate lomo octavo; ad libros VII de
pene tomi sexli libris codices 800 et 900 annorum et Baptismo, Gonlra Petiliani lilteras, de Unitate Eccle-
ad libros de diversis Qumstionibus ad Simplicianum simH de Urtb baplhmo lomo nono; denique ad libros
unus peregregius ante annos milte descriptus. In li- sex contraJuUanum tqniodecimo.
bris deCiuifafe Dei tomo teplimoprsesto fuerunt duo. , FOSSATENSIS S. Mauri abbatimnescio unus an plu- .
Nec parcius in tribus posterioribus tomis Gorbeiensis res; sed verosimilius poslerius. Adhibili sunt ad
abbaliae librorum antiquissimorum et eleganlissi- Confessionumlibros lomo primo, Epistotas, tomo se^
morura fit mentio, et in ultimo quidera ad libros de cundo; ad libros de Consensu Evangelistarum tomo
Gratia et iibero Arbitrio, nec non de Correptioneet lerlio. Peranliquus laudatur ad Psalmos Graduales
Gratia unum vetustissimum aiite mille annos «cri- iri Enancirtonicmbpere tomo qnarto. Serniones etiam
ptum censuerunt. * ex iisdem castigati sunt; item tonio sexto liber de
Aderat qrioque et eadem bibliotheca Excerptorum diversii Qumslionibus.XXXWHI, et de Cura pro
Engyppil codex et liber ras. ante annos circiler 500 tnoriuis gerinda; (orap oclavo Collaiio cumMaximino
scriptus, qui Flori seu Bedm vulgali colleclicnemin et libri contra ipsum dito. Ad Tractatus in Evangelium
Epistolas Apostolicomplectebatur. Joannis Imidatur Fossatense exemplar jussu lngiU
CORNELIENSES, 1, e. libri mss. abbatise S. Cornelii berti abbatis circiter annos 840 scriptum-
Compendtensts. Uniispervetustus oiemoratur ad li- PP. FRANCISCANORDM PflrtsiensiMnicodex. Hi unum
brum de Immortatitdte-dnimmloriio primo, Plures ad librum tas. praebueruut emendando libro de Mori-
Sermones tomo quarto. bus Manicliworumtomo primo»
Abbaliw de CULTURA ttpud Cenomanoq codices. PP. FDLIENSIOM eainobiiS. Bernardi Parisiis codi-
Laudatur ad Episloias, item >adTractatus in Evangi tes irnsS. duo adhibiti sunt ad castigandum Opus
Jodnnis tomo terlio; nec no,hHohioquarto in Etiar- Enarralionum in Psa/tjios. Alter psnlmos sexdecim a
ralionibus ad Psalmos perantiquus, qui priores L XXXV adL,alter octodecim a CI ad CXVHIcom-
psalmos Complectebatur. Citatur quoque ad librum plexus erat. SermOnesquoque ad ejusdem biblio-
de Aninia et ejui origine tomo deeimD. ihecae codic.es exCussi sunt* iieni liber de Continen-
DOJIINICANORUM majoris convenlns Parisiensis via tia, de Symbblo ad Cattchumenossermonesquatuor, et
Jacobma libri mss. adhibili sunt ad libros Confessio- Sermones de (laniico novo , de quarta feria, de Cata-
num n'de iibero Arbitrio tomo primo, ad libros de clysmoet de Tempore Barbarico tomo sexto.
Trinitate lomo octavo, librum de Unicobaplismo tomo FDXENSIS collegiiapud Tolosates exemplar ad Epi-
nono, librbs tres de Peccalorum merilis et remissione ttolas praesto Juit; Laudalur' eliam ad librum de
lomo decimo. Agone Christiano lomo sea;(o.
EBRDLPHENSES, i. e. S. Ebrulphi UTICENSIScodices. EcclesimS. GxttmTuronensis codex optimaenolae
Laudatur ad librum de Immortalitaie animm et de laudalur ad Enarrationes in Psalmos, complexus cen-
octavo.
Quantilale animm lomo primo, ad librum de Agone tum priores; ilem ad librosde rrinifafe tomo
Chrisliam et de Cura pro morluis garenda, aliosque Libri mss. abbatiw GEMMETICENSIS creberrime lau-
libros tomo sexlo. dantur. Ex iis casligantur Epislolm, Sermones, Enar-
.Codex ms. D. Antonii FADRE,docloris llteol. Pa- rationes in Psalmos, et ex uno eorum opus de Civitate
ris. prsebuit librum de Fide, Spe et Charilate; et li- Dei. Porro in primo tomo libri ile.liberoArbilrio , de
juros de Civitate Dei. fieneti contra Manichwos,de Mor>iiusEcclesimcalho-
 117 NOTITIA LITTERARIAIN S. AUGUSTINUM. 118
iica;, de MoribttsManichmorumet de vera Religione; A.mones
j comprehendentem. Unus adfuit libris ded-
in fertio, libri de Consensu Evangelistarum, de Ser- vitate Dei, iiem ad Confessionumlibros tomo primo;
mone Dominiin monte et Tractatus in Evangelium libros de Sermone in monte tomo terfto; de Agone
Joannis; in sexto , de Symbolo ad Calechumenosser- Chrisiiano lomo sexto: de Trinitaie tomo octavo; li-
mones quatuor, et qui ibidem proxime sequuntur bros sex contra Juliannm tomo decimOi
Sermones de Disciptina Christiana, de TemporeBar- Exemplar Nicolai MANESSIER, doctoris theologi Pa-
barico , Canlico novo, elc. risiensiset socii Sorbonici, juxta quod liber de Gratia
GENOFEV^US, i. e. liber ms. bibliothecaeabbdtias et libero Arbitrio, nec non de Correptiorieel Gratiaad
S. GenofevmParisiis laudalur in libro de beata Vila Prosperum et Hilarium libriduo, i. e. libri de Prmde-
tomo primo; in Iibris de Consensii Evangslislarum stinalione sanctorumet Dono perseveranlim, tomo de-
toirio terlio; in libro de diversis Qumstiotiibusoclo- cimo emendati sunt.
ginla Iribus et de Qtiwstionibusad Simplicianitm lomO Liber domini MARAN, archidiaconiEccletim Tolosa-
texto; in libro de Natura et Gratia lomo decimo. tensis. Adhibitus est emendandis jEpisfo/«s;itehi libro
GEORGIANDS , i. e. codex Dominide S. Georges,ca- de Utilitate credendi, contra SermonemAriatiOrum,et
nonici comitii Lugdunensis, post episeopi Clarmmon- iibris Collationis cum Maximino et contra eum lomo
'
lani, et, cum ad finem opus Maurinorum properaret, B oclavo.
archiepiscopi Turonensis a rege designati. Adhibitus MARTINENSIS liber citalur ad libros de Genesi con-
esl ad libros de ConsensuEvangelislarum tomo fer- tra Manichmostomo primo. Forlasse idem Cst, qui
tio; ad librum de diversis Qumslionibusoctoginta tri- frequentius nomine Sagiensis venit.
bus lomo sexlo; ad libros de Baplisino conlra Crescd- MEDAHDENSIS liber laudatur ad Regulam ad Servos
nium et de Unico baptismo tomo nono; ad libros de Dei tomo primo.
Peccatorum meritis el remissioneet de Spiritu et Lit- METENSIS titdeARNULPHENSIS-
tera tomo decimo. . MICHAELINI, i. e. monasfertt elabbatim S. Michaelit.
S. GERMANI a Pralis in suburbio Pnrisiensi codices de monte in periculo martscodices frequentissime per
permiilti vetusti ei eleganles collati sunt ad iniegros omnia decem volumina citantur, quod plures fuisse
tomos Epistolarum, Sermonum , Enafralionum in liquidum est testimonium, licet ubique fere unus
Psalmos; duo ad opus de Civitdte Dei, ad tractalus tantum appellari solet, Semel dtio ad libros de Nu-
in Evangelium, itemque in Epistolas Joannis tomo ptiis et Concupiscenliamemorantur. Castigala sunt ex
ferlto; tmus alterve in plerisque lomi primi, lertii, eis Epistolm,Sermones, Enarrationes in Pialmos, libri
sexti, octavi libris opem tulit, ex quibus is , quiad de Civitate Dei, tum plerique, et tantum non omnes
librum de Mendaciocollatus est annorum 800, et ad<<] lomi prtmt, sexti, oclavi, noniel decitni; pauci tamen
libruin de Bono Viduitatis mille , aut amplius aesli- tertii.
malur. Exemplar Germanense valde insigne, quod NAVARRICI collegii seu gymnasii, Parisiis, codices.
recens tunc eidem bibliothecse donaverat dux JVod- Hujus exemplar amplissiraum laudant ad Epittolas,
'
fiensts, usum praestitit libro de AgoneChristiano tomo In Sermonum quoque et librorum de Civilate Dei r'e-
sexto. cogniiione uno ejusdem bibliolhecse usi sunt. Porro
CollegiiGERVASIANI apud Parisios codex amplus et Navarricus laudaiur ad Sotiloquiorum librot, ad li-
elegans laudalur in Epistolis. brum de Moribus Ecclesiwcalholicm, de Moribus Ma-
JOLVENSE exemplar perliriebat ad domimim Joly. nichmorum,et de Vera Religione tomo primo; Navar-
Ex eo emendatse dieuntur Epislolw. Citatur etiam rici duo ad librura de beataVita, librum deMagistro,
in Expositionibusin Episiolas ad Romanos et Galatas ibidem; ad unum eonim recognili sunl libri de Con-
lotno tertio. Jolyensis codex annorum 800 laudatur «ensuEvangeiislarumtomo lertio; ad duos itidem liber
ad Retraclaiiones. de diversis Quwstionibus ocloginta tribus; ad unum
LADDDNENSIS Ecclesiwcodices citanlur ad Epislolas rursus liber de JFideet Symbolo, liber de Agone Chri-
et Sermones. Priori loco antiquissimi audiunl. Fre- sliano et de Divinationedmmonumtomo sexto.
quenter imprimis adfuerunl castigandis quainpluri- 5 NOALIENSE exemplar, mde sub GERMANENSIBDS.
mis tomi sexti libris, ad quos identidem Ecclesim NOVIOMENSIS ecclesinemss. annorum ad minus 600
Laudunensislibri memorantur. Non diversos pulo ab ad Enarraliones in Psalmos emendandas adhibili sunt.
his, quoad domiciliura , qui tomo sextoad librura de • Illusiris familise PHIMARCONENSIS codea; corliceus,
Rono viduilatis, Laudinensis Ecclesim-Majorisdicun- qtiem olim Narbonensis Ecclesise fuisse Benedictini
tur (a). Ac posteriori titulo imprimis frequenter ci- suspicantur, in sermonibus usum praestitit. Ex eo-
laiur liber ms. tomo octavo, semel nono. detn Epistolw duw , 42 et 45, perbreves, ad Pauli-
LAUDDNENSIS Abbatim S. Vincenlii codex libris de num, antehac ineditse erutae sunt;
CivitaieDei tomo sepfimo et de Trinitate tomo octavo Carthusia PORTARDH Rugiensisprdvincimin Gallicit
usui fuil. praebuerat exemplar ms. librorum contra secuudam
LVRENSIS abbatim codices collati sunt ad tomiimi JuManiresponsionem.
quartum, Expositiones in Psalmos, et quintum Ser- 1'SATELLENSES, i. e. abbalimS. Petri de Prdtellis co*

(a) Sed cpdex ad Iibros Retractationumcommemoratus ex ArchivaLaudina ad Anglicanosperlinet.

HO SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINL 120
dicesmss. ante annos 600 exarati laudantur in opere A Denique ex uno emendali sunt tomo nono, Iibri de
Etiarrationum in Psatmos; ad eosdem recensiti sunt Baptismo; decimo, libri de Peccatorum merilis et re-
Sermones, et singuli libri ex mediis tomis, e. g., Re- missione, de Spirilu et lillera , et de Anima et ejus
tractaliones, de Libero arbilrio el de Genesiconlra Ma- origine.
nichwos, tomo primo; de Consensu Evangelislarum, Libri REGII.Regia bibliotheca Parisiensis jam tum
de Sermonein monte , et Traclalus in Evang. Joannis salis magnam librorura mss. Augustini complexa erat
tomo lertio; liber de Catechizandis rudibus, desancta copiam, nunc vero, migralis in eamdem Colbeninis
Vhginitate, de Conjugiis adulterinis , de Mendacio, de et Thuaneis singulas fere catalogi eorum paginas Au-
Paiientia; et ad duos liber de Cura pro Morluis ge- guslinus occupat. Tanto magis juvat scire, qui in
renda,iomosexto. Necparcius laudantur tomo octavo, usum conversi sinl, quo reclius de universis judicari
ubi libri contra Fauslum, contra Adversarium legisac queat. lgitur ad Regiqs codices singuli fere, duobus
prophetarum, contra Sermonem Arianorum, etde Tri- tribusve exceplis, lomi primi libri castigati sunt.
nitate; et nono ad libros contra Epistolam Parme- Iidem ad Epistolas praesto fuerunt, non item in lartio
niani, deBaptismo , conira litleras Peliliani; denique et nono tomo.
decimo ad libros de Peccatorum merilis et remis- Sed in Enarrationibus in Psalmos adjuti sunt co-
sione, de Natura et Gratia, de Nupliis et Concupiscen-BI dice Regio, quem sic descripserunt: « EstLibermirae
tia, de Animaet ejus origine, ad libros quatuor ad Bo- magnitudinis et in duos nunc tomos divisus, qui in
nifacium conlra duas Epislolas Pelagianorum , ad li- prima pagella vacua prsefen : Hoc hnmensum opus
bros porro sex conlra Julianum de Gralia et libero donavit mihivir egregius, Dominus Joannes Bocaccio,
Arbitrio , de Correptione et Gralia , ad libros denique poeta noslri lemporis, quod de Florentia Mediotanum
de Prmdeslinatione sanctorum et Dono perseverantim. ad me pervenit 1555 Aprit. 10. Quod Francisei Pe-
PCXENSIS codex laudatur ad librura de Continentia, trarchae manu inscriptum intelliges ex data ab ipso
additusque, jam in Colbertiniseum reperiri. ad Bocaccium epistola, quse Variarnm in Veneta est
REMENSES. Hoc nomine quidem duo generis ma- 24, in Basileensi 22, incipiens, Beasti me munerema-
nnscripti inlelliguntur, ecclesim cathedralis Remensis gnifico, etc, ubi Augustini in Psalmos opus immen-
scilicet et abbatimS. Remigii Remis; plerumque ta- sum totum uno volumine comprehensum, Bocaccii be-
men nuda illa appellatio libros Ecclesiae cathedralis neficio sibi transmissum testatur, scribens Mediolani
significat, quorum unus profuit libro de Magistro v idus Maii. • Hanc Petrarcbse epislolam Benedictini
tomo primo; Epistolis, libris de Fide et Operibus, de boc ipso lomo post indices praefationibus subjunctos
Bono conjugali, de sanctaVirginitale, deCura pro recudendam curarunt.
morluis gerenda, tomoseasfo; libris de Civitate Dei,( C Porro ad Sermones, tomo quinto, preeter alia
tomo sepiimo; libris contra Sermonem Arianorum et exemplaria ex bibliolheca Regia, adfuit unum volu-
de Trinitate, tomo octavo; denique Iibris de Natura men singulare, a Jacobo Sirmondo occasione Ser
el Graiia, de Perfeclionejustitim hominis, de Gratiaet nionum a se editorum laudatum, complectens duas
libero Arbitrio, de Correptioneet Gratia tomo decimo. priores partes collectorii Sermonum Auguslinianorum
REMIGIENSES, i. e. abbatimS. Remigii Remensis li- Roberlo de Bardis, Cancellario Parisiensi, auctore,
brL Unus adbibitus fuil libro de Quantilale animm, adornati (a).
tomo primo; libris de ConsensuEvangelistarum, Tra- Nec pauci, immo singuli pene libri tomi sexti ex
clatibus in Evang. Joannis, tomo tertio. iisdem castigati sunt, eJtquibusunus ad librum co»-
Pariler tomo quarto plttrium in eosdem Psalmos tra Mendacium censetur annorum 900.
copia fuit, quorum alii anle annos 500, alii ante 800 Ad libros de Civilale Dei recensendos duo suppe-
descripti erant. Plures item consuluerunt in Sernw- tebant. Duo ilidem ad librura de Hwresibvsad Qtwd-
nibus. Tomo sea;!overo profuerunt iu libris de Fidei vulldeum, tomo sepiimo.
et Symbolo , de Agone Chrisliano, de Opere monacho- Unus denique adhibitus est tomo decimo libris de
rum et de Divinatione dmmonum. Remigianus unus Gratia et libero Arbitrio, nec non de Correptione et
laudatur quoque ad libros de CivitateDei, et lomoi V ^ Gratia, ilem de Prmdestinatione sanctorum et Dono
octavo ad libros conlraMaximinum et Collalionemcum; perseverantim.
ipso, duo vero ibidem in libris de Trinitate. Liber REGIOMONTENSIS. Ad hunc, paucis exceptis,

(a) De hoc Collectorioipsi Renedietini in Praef. ad de ornamenlis et impedimentis Ecclesiwsive fidelium,

tomum quintum heec referunt: J Robertus de Bardis,
Parisiensis Cancellarius, aliam pulchriorem ae ma-
gis ingeniosam (quam vulgata, quam ante recensue-
rant) instituerat Sermonum distribulionem in Col-
leclorio, ul vocat, Sermonum Augustini, numquam
vulgato, quod trecenlis annis abbinc retro elapsis
excogitavit, iisdem Sermonibus in quinque partes
discretis. In prima parte collecti sunt Sermones de
quibusdam gestis et sanctis veteris Teslamenti. In se-
cundapartedesolemnilalibus etsanctis noviTestamenti.
In lerlia de verbisel scripturis veteris Tesiamenti. ln
quarta de verbiset scripturis novi Testamenti. In quinfa
ac de relributionibus ullimis bonorum el malorum.
Servatur in bibliolheca Regia manuscriptus uiius,
quo primae duas istius collectionis partes continen-
tur; et in Colbertina duo, in quibus index Sermo-
num illarum quinque partium repreesentatur. Ceete-
rum, judicanl, licet Sirmondus in preef. suorum XL
Serraonum alfirmet, in recensendis approbandisque
Augustini operibus... minime contemnendumesseRo-
berli suffragium : lamen adulterinos Sermoues prope
innumeros adrnisit, utqui in prima Collectorii parte
solos legilimos relinqueret, istam pene ad nihilum
reduceret, etc. J
 121 NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. 122
omnes tomi primi libri cxcussi sunl. Laudatur prae- J\. hujus bibliothecae setatis aliquanlo recentioris. Theo-
tcrea in sexto ad librum de Mendacio. doricenses ad Sermones quoque pracslo fuerunt; in
Liber ms. abbaiim SAGIENSIS S. Marlini. Juxta eum tomo octavo vero nonnisi libri de Trinitale opem
recensiti suntlibri de Sermone inmonle tomo tertio; hinc experti suni.
•liber contra Mendacium et de Opere Monachorum Libri BibliothecmTHUANE*:. Ex Thuanco annorum
tomo sexlo; libri contra Fauslum et contra Sermo- 700 vel 800 recogniii sunt Confessionumlibri. Idem i
ne n Arianorum, tomo octavo; libri de Aninta ef ejus fortasse est, quocum collati sunt in eodem lomo li-
origine, tomo decimo. bri deBeata Vila, Soliloquiorum, de libero Arbitrio,
SERGIENSIS, i. e. S. Sergti Andegauensisliber lau- de vera Religione et Regula ad servos Dei. Libri de
dalur lomo primo ad libros de Quantilate Animmet Ordine duobtts gavisi sunt. Tomo terlio ciiaiur Thua-
de tibero Arbitrio; ad Exposilionem inchoatam Epi- neus ad Exposilionem quarumdam proposilionumex
slolwad Galatas; ad librum de Agonc C/irisftano. Epistola ad Romanos, nec non in Exposilione in-
Codex SIGIBAMNENSIS; i. e. abbaliw S. Cyyiranni cltoata Epislolmad Galalas.
seu CVGIBANNENSIS. Notatur in Iibris de Bono vidui- VALIENSIS liber metnoratur ad Confessiones.
tatis et contra Mendacium tomo sesco; ad libros de VEDASTINI,i. e. libri abbalim S. Vedasti Atreba^
Civitate Dei, torno seplimo; ad librum ad Orostum B ] tensis. Laudatur Vedaslinus codex tomo primo ad li-
conlra Priscillianistas , tomo ocfauo; ad libros conlra bros Retractationum, Confessionum, de beala Vita, de
litteras Peiiliani, conlra Cresconiumet de Unico bap- Ordine, Soliloquiorum, de Immortalitate animmet de
tismo, tomo nono; idemquead libros de Peccalorum Genesi conlra Manichmos; item ad Epislolas tomo
merilis et remissiona, ad librum de Nalura et gratia, secundo.
de Perfeclione justitim hominis, ilem ad librum de VICTORINI,seu codices abbaiim S. Victoris Pari-
Graliu Christi et de Peccalo originali, de Nupliis et siensis. Tres suppetebant ad castigandos libros Re-
Concupiscenliaet de Anima et ejus Origine, tomo de- traclationum et Confessionutn, de Ordine, de Magis-
cimo. iro, de Quantitate animm, de Moribus Manichmorum;
CodexSILVJE-MAJORENSIS. Ejus fit mentioad libros duo irf libris contra Academicos, de Immorlalilale
de ConsensuEvangelislarum tomo terfio. animm, de Genesiconlra Manichwosel moribus Eccle-
SILVANECTENSIS Ecclesim exemplar suppeditavit sim calholicw; unus in reliquis primi lomi paucis ex-
Epistolas et libros de CivitateDei. ceptis. Profuerunt, porro emendandis Epistolis et
SORBONICI. Modo unus, modo duo, immo tres iden- Sermonibus, tomo secundoet quinto; nec non libris
tidem adhibiti sunt ad singttlos fere, quos tomus Qumstionum Evangeliorum, Quwsiionum XVII in
primus complectitur libros. Ad eosdem excussse sunt' G Matthmum, tomo terlio; item libris deDiversis quw-
Episiolw, secundo tomo; libri Qttwslionum Evange- slionibus ad Simplicianum, de OclotDulcilii qumstio-
liorum tomo tertio; Sermones, quinto; etin sexto vix nibus, de Fide el Symbolo, de Agone Christiano, de
tres aut quatuor numerabis, qui ex iisdem non fue- Catechizandis rudibus, de Bono viduitatis, de Menda-
rint castigali. Tomo octavolaudatur codex Sorboni- cio, contra Mendacium, de Opere monachorum, de
cus ad librum conlra Adhnantum, conlra Epistolam Cura pro morluis gerenda et de Patientia. Sirailiter
Manichmi, de Natura boni, conlra Adversarium legis libri tomi octavi, de Hmresibus, adversus Judmos, de
et prophetarum, ad Orosium contra Priscillianistas, Uiililate credendi, de duabus Animabus, conlra For-
conlra Sermonem Arianorum, contra Maximinum. lunalum, contra Adimantum, conlra Epislolam Mani-
Libri vero de Triniiale ad quinque Sorbonicos recen- chmi, conlra Fauslum, Acta cum Felice, liber de Na-
siti sunt. Tandem in tomo decimo vix quatuor sunt tura boni, liber ad Orosiumcontra Priscillianislas ad
cx omnibus, qui non ex uno saltem Sorbonko emen- unum vel duos Viclorinos excussi sunt; nec nonliber
dati fuerint. de unico Baptismo, lomo nono; liber deGraiia Christl
SDESSIONENSIS abbatim B. Marim liber unus libris et liber de Peccato originali, libri de Nuptiis et Con-
de Civilate Dei recognoscendis profuit. cupiscenlia et libri sex contra Julianum lomodechno. .
TELLERIAN^E bibliothecmcodices. Duo fere laudan-' " VINDOCINENSIS abbatimlibri. Libri Soliloquiorum ,
tur in recensione Epistolarum freqitenlissime. de Immorlalilate animw, de Quantitale animm, tomi
Libri THEODORICENSES, i. e. abbatim S. Theodorici primi ex uno casligati sunt; item Epistolm tomo se-
propeRemos. Unum Theodoricensem, qui olim Hinc- cundo, Enarrationes in Psalmos, quarto, et Sermones
mari Remensis fuerit, laudant ad Retraclationes. toino quinto. Unus quoque adhibilus est ad libros de
Nescio an idem -sit, cujus etiam ad libros conlra Civitate Dei, lomo septimo. In tomo lertio collati
Academicos,de Ordine, de Genesiconlra Manichmum, sunlcum uno libri de ConsensuEvangelislarum, de
et de MoribusEcclcsimcaiholicwlomo primo fit men- Sermone inmonte, Tractaius in Epistolam Joannis,
tio. Passim dicitur optimw nolw et ad libros de Or- cum duobus, Traclalus in Evangelium Joannis; lomo
dine, nongentorumfere annorum, quae temporis nota sexfo libri de Agone Christianoet de Patientia; tomo
in aetalem Hincmari convenit. Ad eosdero emendalae oclavolibri contra Faustum et de Trinilale.
sunt Epislolm. Vetustissimus et optimae uotae ms. UTICENSIS , uid. EBRDLPHENSIS.
citatur ad Tractatus in Epislolam Joannis lomo tertio; b) Itali.
in Enarralionibus in Psalmos lamen usi sunt librjs VATICANI,quorum scilicet variantes lectiones,
 123 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI.' 12*
collectse olim per selectos viros, qui post Lovanien- J) \. Confessiones,scilicet unus Bodtei. et Laud. et Mert.
sem editionem denuo castigandis S. Augustini ope- duo; quinquead libros Solitoquiorum, nempe unus
• ribus aucloritate Cleraenlis VIU incumbebanl, cum Bodl., duo Merl. et tolidem Cant.
Benediclinis communicatae fuerant. Haec de codicibus ex iis indicibus, quos singulo-
Generatim ad plures eorum recognitae sunt Epi-. rum librorum lectionibus discrepantibus ad calcem
stolw; quinque adhibiti sunt in libris de Civitate Dei, genriinorum scriptorum cujusque tomi Benediclini
unus in Enarrationibus i» Psalmos ad priores qua- PP. adjecerunt. Alios paucos, quos interdum in ipsis
draginta novemPsalmos. Deinde, uno exceplo, om- noluHs textui subjunctis aut in farragine variantium
nes tomi primi libri cum Vaticano aliquo codice, laudant, inde excerpere non vacat. Operse vero sit
liegula ad servos Dei eliam cum duobus, collati sunt. impressos etiam codices antiquiores fere, quos in sin-
Similiter in ferfio lomo vix tres reperiantur, qui ad gulis libris castigandis adhibuerint, consignare, si
hosce codices non fuerint einendati; libri de Ser- quidem hi ipsi mss. iristar censendi sunt, quos illo-
mone in monte ad duos; libri de ConsensuEvangeii- rum teiriporum incuria, modo semel imprimendo
starutn ad quatuor. In sexlo itidem modo duo, ple- operi vacassent, parvi ducebat et nulla memoria
rumque fces, vel etiam quatuor, immo quinque prsesto dignos.
fuerunt. Similiter in tomo ocfauo duo lantummodo ]B Igitur in primo torao ad libros Retractaiionum sub-
libri sunt, quibus non auxilii aliqttid ex iisaccesse- .sidio fuerunt editio Amerbachiana (a. 1505) et
rit, cum aliis duo, aliis quatuor, quinque, sex, ut li- prima Erasmi; ad Confesstones praeter easdera Ba-
bris contra Fauslum; quin libris de Trinitale, unde- diana, quo nomine illa opuscula appellaril, quse Jo-
cim aden exemplaria adhibita esse notatum relique- docus Badius a. 1S20 per Joannem Parvum excudi
runt. Parcius profuerunt tomo nono : qtiippe duo curavit, et Arnaldina (versio ), quae a. 1649 ad duo-
tantum jnvarunt ljbros conlra Episiolam Parmeniani dectm mss. codices recognita prodiit. Ad superiores
et libros VII de Baptismo, unus collatus est cum li-f tres porro recogniti sunt libri contra Academicos, de
bro de Pntco Baplismo. Sed in decimo, si dup dem- beataVita, de Ordine, de Immortalitate animm, de
pseris, singuli ad libros Vaticanos nou raro quatubr Magistro; ad solas Bad. et Erasm.. libri Soliloquio-
aut quinque sunt recogniti. rum, de Quantitale animm , de libero Arbitrio : ad
CHRISTIANJSANI , quos vocant codices, i. e. mss. Bad., Erasui. et Arnald. receiiliorem, libri de Mo-
Christinm reginm Suecorum, forlasse Vaticanis accen- ribus Ecclesiw catholicm, de Moribus Manichworum,
sendi sqnt. Nam si tum nondurii ad Vaticanam bi- Ue vera Religiqne; ad Amerb. et Erasm. libri de Jliu-
bliothecam pertinebant, certe postmodum illati suht. stca, deGenesi conlra Manichwos, et Regula ad servos
Sed hoc praeterea interest inter eos et reliqiiOSdis- C( Dei.
criminis, quod Vaticani, quos.appellant Maurini In tomo secundo Epistolarura editiones laudantur
Patres cenium et quod excurrit annoscollatiessent, sequentes : Araerbachiana a. 1495, in-fol.; Badia-
hi nunc demum et, ut mihi quidem videtur, ab ipsis ha, Parisiis, 1515, et Erasmiana Bas. ap. Frob.
I*P. oculis usurpati suht. Laudant autem unum lomo 1528.
primo ad'librum de Moribus Manichmorum, quem In lerlio tomo noiarunt ad libros de ConsensuEvan-
fortasse una cum parte Enqrralionum in Psalmos gelistarum editionem ejusdem Jodoci Badii, quam ex
coniplectebatur. Nam ad hoc opus prtesto fueruiit recensione Augnslini Ratisponensis excudi curavit
duo, unus, qui septemdecim ex prioribus psalmis, Lugduni 1497,.et Erasmianam a. 1528; ad libros de
nempe XXXIV-L : alter, qui posieriores triginla Sermone Domini in Monle praeter Erasmianam et
duos exhibebat, a CXIXad CL. Amerbachianam (a. 1506) editionem Jacobi Mares-
ROMANDS codex libri Augustini de Gestis Pelagii, challi, Lugdun. 1520; ad Iibros QumslionumEvan-
cujus variantes lectiones ad oratti libri sui annota- geliorum et Qumst.XVII in Matthmum eamdem Ba-
verat Marcus Velserus: dianam, nec non Erasm. et Amerbacb., ad Tractatut
FLORENTINI, i. e. tres mss. in bibliotheca Ducali in Jo. Evangelium, Bad. et Erasm., ad Tractatus in
Florentise existenles, quorum in eodem de Pelagii'.D Epist. Jo. Amerb., Bad. el Erasm., ad Ea;posiftonem
gestis libro variantibus usi sunt. quarumdam Proposilionum in Epp. ad Romanos et
c) Anglicani. Galalas, nec non Expositionem inchoalam Epislolm
Absoluta jam lota editione transmissae sunt e'x ad Rom. (qusein Gallicanis mss. non reperta, emen-
Anglia lecliones variahles ocio fere codicum per 'E. data estunius Vaticani ope) Aiuerbach. et Erasm.
Bernardum, astronomiaein Oxoniensi Acadeinia pro- In lorao quarlo ad Enarrationes in Psalmos praesto
fessorem, ex quibus in secunda demum tomi primi, fuerunt lit». Bas. per Jo. Amerbach. 1489excusus,et
ad qucm unice speCtant, editione correctiones ali- Erasmiaria 1529.
quot translatae siint. Erant autem ires ex bibliolheca Sermonibus in quinto tomo castigandis adhibitae
Bodleiana, ex collegio Merlonensi duo, umis ex Ai- sunt editiones, Amerbaehiana a. 1494 et 1495,
chiva Laudina, duo Cantuarienses (a). Ptietes sex Erasmiana a. 1571, Sirmondiana 1651, et Supple-
adhibiti sunt ad Retractaiionum libros; quatuof ad raenti Vigneriani ed. altera 1655.

(a) Sic enim interpretor compendium illud vocis Can;.

 125 NOTITIA LITTERARIA 1N S. AUGUSTINUM. 126
In tomo texlo ad librum de Diversis quwsiionibus A finesecundi,qui contingit in prima pagina folii 23,
oetoginta tribus consultse sunt Lugdunensis, quaeAu- nulla prorsus formula exstat. Litterae sunt Gothicae,
gustini Ratisponensis cura apud Jbannem Trechsel breves et pingues, quee, licet mullae verborura ab-
a. 1497 excusa est, et Erasmiana a. 1528; ad libros ' brevialurae ac litterarum notae sint inspersae, ocu-
de Diversisqumstionibuset de Calechizandis rudibus, lis tamen nequaquam ingratae accidunt. Ad Gunthe-
etDe fide et Operibus Amerbach. et Erasm., adli- rum Zainer, lypographum Augustanum, qui ab anno
brum de VIII Dulcilii qumslionibus et de Fide et inde 1468 decem fere per annps ibidera libris impri-
Symbolo, eaedem et Lugdunensis ante laudata; ad mendis operam navavit, referri solet. Certe inier
Enchiridion de fide, spe et charitaie praeter Amerb. plura cum Augustini, tum aliorum opuscula hisce
et Erasm. editiones Lauberti Danaeiet Ant. Arnaldi; libris plane conformia, nec raro uno volumine cum
tandem ad librum de AgoneChrisliano prseter Amerb. iisdem comprebensa, quaequidemmanifesto se unius
et Erasmianam, ed. Joh. Parvi a. 1515. ejusdemque familiae esse profitentur, una occurrit
Libri de Civitate Dei tomo septimo recognili sunt Thomm a Kempis de lmilaiione Christi editio cum
ad ed. Venetam Vindelini 1470, Amerb. a. 1490, et subscriptione : per Gintheum (sic) zainer ex reullin-
Erasm. 1529. gen pgenitum litteris impressi ahenis, unde de caeieris
Denique Amerbachiaria et Erasmiana editiones B conjeclurnm haud improbabilem viri in his lilleris
eiiam per totum tomum octavum, nonum et decimum exercitaiissimi capiunt. Vide, quos laudavimus oc-
adhibitae fuertint. casione similium quorunidam Hieronymi opusculo-
Ex quoindiculo librorum impressorum etiam hoc rum tom. I, p. 488. Nuperetiam cl.Braunius in iVof.
patet, Romanas et Venetas aliasque insigniores sin- H. Lit. (1788), p. 38, hanc editionem re.tractavit.
gulorum operum Augustini editiones, quibus si uti . IV. — (7) De Moribus Ecclesim caiholicm.
voluissent, carere non poterant, praeter unain de Htijus duw exstant versiones Galticm iisdem aucto.
Ciuif. Dei a Benedictinis Patribus esse neglectas. ribus, qui librum de vera Religione transluleruiit,
ABTICOLTJS SECONDTJS quem videsis.
AnnalesedilionumsingnlorumAugustinilibrorum. F. — (9) De Quaniitate animm.
Sine anno, locoet typogr.; in-fol. S. Augustini liber
§ I. Genuinorumlibrorum. de Quanlitate animee. c De charactere omnique hu-
I.—(1*) Conlra Academicos. jus voluminis deicriptione plura disseremus ad, li-
Seorsim hilibri numqunm prodierunt. Atlamen in bros Sotitoquiorum ex eadem officina emissos. In
compluribus antiquis opusculorum Augustini collec- praesenti notabimus taritummodo„constare illud fo-
lionibus primum fere locura occupani, de quibus iri- G ( liis 29, ac plerumque cum uno vel pluribus ejusdem
fra fiet meniio. Gallice convjersi surit juxta Bene- generis impressis compactum inveniri, in quibus
diclinorum ediiionem a Villefortio. inaequalis pariier foliorum numerus deprehenditur.
1703. Paris, chez Elie Jossel; t'tt-12. i Les Iivres de Ex quo sequilur, manifesle fuisse ea omnia conli-
St. Auguslin contie les philosopbes academiciens, nuo ac una serie excusa. i Sic apud Braunium in
avec le Traite de la grace et de la liberte, iraduits Nolil. Hisl. Lit. p. 38 ; adhicret illi Speculum pec-
en Francais sur 1'edition des PP. Benediciiris, par caloris, \n nnstro exemplari compacla sunt Solilo-
M. Villeford ou Villefort. i Cat.Bibl. Reg. Cf. Jouf- quiorum libri duo, Speculum peccatoris, de Quanlitale
nal des Savans. 1703, p, 221. animm et SolUoquium de Arra animm. Exorditur in
//. — (3)Z)e Ordine tibri duo. summa pagina tilulo : Aurelii Auyustini Bippoftensis
Latine numquam seorsim cxcusi sunt, sed Gatlice episcopi liber de aie quantitale incipit feticiter. Desi-
eos convertit Villeforlius una cum libris de liberd riit in extrema folii •ullimi : Explicit liber Aurelii
Arbiirio et de Doclrina Christiana, de quibus suis Augtistini de anime quantitate.
locis. Augusliniani hiijus libri artificium omnemque in-
///. — (4) Soliloquiorumlibri duo. dol.em lale explicavit et coromenlarium quasi in
Horum unam taniummodo eamque vetustissimam ' eumdem conlexuit sub exiremum sacculi praeieriti
editionem Laiinam reperire potuimus. Nam plera- homo doclus Sicultis in opere sequenti : Animw hu-
que hujus nominis edita ad spuria pertinent et infra manw nalura ab Auguslino detecla in libris de animw
a nobis commemorabuntur. Hanc vero accipe. Quanlitate, clecimode Trinitale e( de animajImmorta-
Sine anno, locoet lypogr.; in-fol. S. Augustini Soli- iitale,*exponente Michagle Angelo Fardclla, Drepa-
loquiornm libri duo. nensi, S. Th, D.' et in Pdtavino Lyceo aslrononiiw et
VoJumen est foliorum 25, lineis latis 55 per pagi- meteorum professore, emhieritissimgHenrico de Noris,
nahi impressum. Exorditur vrirbis : Aurclii Augus- S. R. E. cardinali consecrata. Veneliis, sumpiibus
tini episcopilpponehsis incipit Soliloquium liber pri- Hieronymi Albricci 1698; rn-fol. Cujus argumentum
tnus feliciler.Similiaque habes in fronte libri secundi expositum est in Aclis Erudii. Suppl. 111,p. 302-
folio 11. In ftne primi ; Aurelii, elc, explicit. Asl i/i 307. Contractius habettir in Jlf. Bibl. Eccles. Colo.

* Numeras uncinis inclusus, qui praemittiiur huic quem adeptus esi quisque liber in catalogo supra
titulo sequenlibusque, respondet numero ordinali habito col. 24 et seqq. EDIT
 127 SUPPLEMENTUMA» OPERA S. AUGUSTINI. 128
niensi, p. 729 sq. Ipse auctor denuo ideam operis sui A j dendi; ejusdem libellus de Calechizandis rudibus.
delineavit epistola inserta Diario Italico, Giornale Cai. Bibl. Reg. Paris.
di MinervaT. III part. i, p. 29, Venetiis apud Albric- IX. — (19) De SermoneChrisli in monle.
cium 1700, in-fol., hoc titulo: Lettera al Iliusirisshno 1683. Paris, chez Andri Pralard; in-12. < Les
ed Eruditissimo Sig. Antonio Magliabecchi,Bibliothe- Commentaires de S. Augustin sur le Sermon de N.
cario del SerenissimoGran Duca di Toscana, in cui si S. sur la montagne, qui contiennent toutes les ic-
contiene l'argomento, e 1'idea della sua opcra giaul- gles de la morale chreiienrie, traduits en francois
limamente stampala col titolo, Animm humanwnalura par Pierre Lombert.t Capita singuia argumentis siint
,ab Attgustino detecta, etc, testanle Antonio Mongi- instructa. Cf. Jourtiql des Savans 1683, n. XXIII.
tore in Bibl. Sicula T. II, p. 71 (a). p.273.
VI.— (10) De libero Arbilrio lib. tres. 1767. Mantova, in-8° «I due libri di S. Agoslino,
1524. Basilem, in-8" D. Augustini de libero Ar- per ispiegare il Ragionamenlo del Redenlore a Di-
bitrio I. III. Ad fidem Cat. Bibl. Traject. p. u, p. scepoli sul Monte, etc, trad. in Ital., con note del
59, laudant Colonienses. P. AgostinoNicolo Bianchi.t Cat. Bibl. Firm.
1568. Colonim, tn-12. Iidem libri in Enchiridii Plura de his libris dispulare Rich. Simonium in
formam redacii. Ejusdem de Praedestinatione et Gra- B Hist. Crit. Commenlat. N. T. cap. 17 monent Colo-
lia liber unus. Laudant Posseuinus App. p. 154, nienses; non item Bmlii sunt in librum observala,
Henireich Pand. Brandb. p. 341. Cf. lib. de Gratia. qiiae iidem laudant ex Dictionario ejus v. Sepltmius
Gallice reddidit Villefortius cum libris de Doctrina Acindynos; sed ibi simpliciter exponitur historiola,
Chrisliana. . quam Constanlii temporibus Antiochiae sub Acindy-
VII. — (13) De vera Religione. no prscfecto accidisse Augustinus narrat cap. 50
Singularem hujus libri editionem Fenettts, 1484, lib. i.
tn-4° procusam laudant Colonienses; sed perperani. X. — (23, 24, 25) Auguslinus in Epislotas Pauli.
Nam quam illi viderint, ea nihil amplius fuit, quam 1499. Parisiis, per Udalr. Hering et Berlh. Rem-
particula et quidem extrema, Opusculorum ibidem bolt. < Divi Angostini in sacras Pauli Epislolas
editorum; undeex subscriptione ad calcem proposita nova et hactenus abscondita interpretalio : per ve-
licebat hariolari. nerabilem Bedam ex innumeris illius codicibus niira
.Versiones. industria summoque labore collecla , ubi quid pri-
Duas illius versiones Gallicas jam supra obiter mum aramirari debeas, non facile judicabis: divi-
commemoravimus. Prodiere autera numve interpretis ingenium : aut singularera Bedoe
1647. Paris, chez Anton. Vitr&;in-%°iLelivrede L<Jn excerpendo pariter et expingendo sollerliam.
S. Augustin, De la veritable religion, traduit en Utcumque sit: Abissalem ibi comperies eruditio-
francois, avec le latin ensuite, reveu exactement; nem. Porro interpretalioni prsefalae septem aureas
par Antoine Arnauld, docteur de Sorbonne. Repe- Chrysosiomi omelias sapientes addere curaverunt
tita est Bruxellis 1675. Theologorum Lovaiiiensium impressores : quibus clarissimas Pauli Iaudes, dotes
errores a se observatos anliquiorum editionum et et praeconia parvo labore, sed non mediocri fructu
aliquot mss. codicum ope emendasse in prsefalione facile deprehendet lector sludiosus. > Haeclitulus;
professus est. Vid. Magna Bibl. Colon. et Am. Af- cui insuper insigne Remboltianum et epigramma in
naldus. Iterata vice prodiit a. 1652 et 1657. Nescio operis commendationem impressa. In line Commen-
vero, qui Iiber prior sit in volumine, quive poste- tariorum in Ep. ad Hebraeos, post epilogum, operis
rior. Utroque enim modo profertur a bibliographis. summara ilerum verbis complecientem : Impressum
1690. Paris, chez veuve Jean-Bapt. Coignard ; • est aulem prwsens opus ad omnipotentis Dei gloriam
in-'8°. cLes deux livres de St. Augustin, De la ve- et fidelium salutarem erudilionem opera et impensa
rilable religion et des moeurs de 1'Eglise calholique, Udatrici Hering et magislri Berlltoldi Bemboll socio-
traduits en francois sur 1'edition latine des PP. Be- _ rum. Parrhisiis in Sole Aureo vici Sorbonici. Anno
nedictins, avec des notes et des riouveaux sommai-' Incarnationis Dominicw MCCCCXCIX. Die vero
res des chapitres; par Philippe Goibaud du Bois.t XXVIII Novembris. Praecedunt cura indice alpha-
VIII. — (14) Da Utilitate credendi. belico rerum ac verboruin admodum copioso, qui
1602. Moguntim... S. Augustini liber de Utililale aversa statim lituli pagina incipit, praefationes Gau-
credendi ad Honorattim. Argumenlis, notis atque fridi Boussardi tlieologorum minimi, ad Petrum Se-
analysi illuslratus a Justo Calvino. Exstat in ejus- curabilem (sacrarum litterarum interpretem archidiac.
den) sub eraenlito nomine Justi Baronii Prwscriptio- Rothomag.) adque omnesviros sludiosos el litt. aman-
num adv. Hmret. Tract. a p. 423. In Cat. Bibl. Bodl. tes in sequens Bedm et Augustini opus, el sancti Hie-
eumdem librum laudalum invenio a. 1605. ronymi in omnes Epistolas Pauli.
1680. Lovanii, per Hieron. Nempeum; an-12. D. Vetustam hanc Flori Lugdunensis Excerplorum
Augustini liberunus ad Honoratum, de Utilitate cre- editionem commemorare visum est, non soluiu quia
(a) Auctorem Bibl. Siculaa non satis curiose in- seorsim a. 1700 Fen. in-fol., alteram in laudato
spexit auclor hnjus arliculi in Bibl. Eccl. Coloniensi, Diario fingit, cum potius hoc ipso anno ei loco ea-
dmn duplicem hujus epistoke editionem, alteram que forma lertium volumen Diarii illius edituin sit.
 129 NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. 130
paucis innotutsse eam cognovimus, sed maxime A i Sine anno el /oco,m-8° maj. B. Auguslini.... libei
etiam propterea, quod mss. ejus collectionis codices deDoctrinaChrisiianadivisusinquaiuorpartes. lnci-
haud raro cum fructu a PP. Maurinis consulti sunt. pit stalim a prologo libri primi. In fine : Finit opus
eyregium aurelii auguslini ipponensisepi de doctrina
Ad Epistolam ad Romanos speclat opus a Colo- xsiiana in qualuor libros dislinctum valens oimode
niensibus laudatum : Auguslinus, Pauli ad Romanos pro Uelleclu scripturaru et serie proferedi easdem
interpres apostolico - romatto - catholicus, seu Via qualis (s\c) doctoremdecel cathoticu.... Deo gracias.
Veritatisel Vitm, in unitate fidei salvificw, per genui- Impressum est volumen charactere Gothico lucu-
naminlerpretalionem S. Auguslinisuper Epistolam ad lento in charla pura et densa. In superiori margine
Romanos, perque varias deducliones Theologico- po- libri, in inferiori vero plagulsenumerus notatur, sed
lemicas, conira Atheos, Paganos, Judmos, Mahome- custodes et foliorum numeri desunt.
tanos, Hmrelicos el Infideles quoscumque, novissime Sine anno ei loco [Argenlorali apud Jo. Menleli-
ac perspicue demonstrala per BARTHOL. FIBDSSoc. num];in fol.Augustini iiber de Arle prsedicandi (qui
Jesu, S. theol. docloris.ColoniaeAgripp. 1696, in-fol. quarlus est ejttsdem de Doctrina Christiana). Edi-
XI. — (27) J3eContinentia. toranonymus cum valde ulilem prscdicanlibus hunc
Versionemliujus libri Gallicam v. infra n. xvn. 1 librura fore existimaret et propter lolius operis ma-
B
XII. — (29) De diversis QumslionibusVII libri duo. gnitudinem vix paucis innotescere eum viderei,
Editi sunl in collectioue QuwsiionumAugustini, bene mereri de aliorum sludiis hoc voluit, quod a
Lugduni 1497, in-fol., quam vide inter Opuscula reliquo corpore segregalum typis muliiplicandum
ejusdem. daret. Nec levera etiam, si fides ipsi habenda est,
XIII. — (32) De Doctrina Chrisliana. operam iu corrigendo el emendando ex pluribus
S.EC.XV. — Sine aimo et loco, in-fol. S. Augu- exemplaribus posuit, qua de re ipsa ejus verba non
stini ep. de Doclrina Christiana libri IV. Profert indigna judicaraus , quse memorise serventur, quae
Ge. Pray in Indice libr. rar. Bibl. Budensis typum sic sonant: Feci ergo. dco lesle magnamper ejus cor-
vetustissimuin dicens, quod ex defeclu numeri pagi- reclionem diligenciam. ita. quod omnia exempluria.
narura , item custodis et aliorum signorum recte qum in sludio heidelbergensinec non in spira et in
conjectaverat. Addit ibi sentenlias siugulas uno wormacia. atque landem eciam in Argenlina in ullis
punclo esse discretas, iitteram t ubique caudatain librariis reperire potui. diligenter proinde rcspexi.
apparere, elc praeterea litteras initiales exemplaris Et. cum inler hec. experimento discerem. quod idem
illius picluratas esse. Adeo aulem oblusus est vo- liber augustini. raro invenilur eciamin magnis el pre-
luminis hujus characler, ut vir laudatus litieras i C ( ciosis tibrariis. El adhuc rarius. de ullo ex eisdem
niagis ad ligneas, quaniex aere fusas accedere pro- librariis ad rescribendam potuit. haberi. Atque ecium
dideril. Insuper, quod longe cliam memoratu di- quod pejus est. rarissime correclus sive emendaius
gnissimum est, insignem hujus voluminis a reliquis,, inibi queat reperiri. Idcirco permolus fui. ad hoc stu-
quse vulgopraeslant, illius libri editionibus discre- diose laborare , ut secundum exemplar meum. tanto
panliam notavit ejusdemque specimina aliquot abi nunc studio el labore quanlum sallem polui correctum.
initio et finelibrorum desurapta proposuit, quae nec: dictus libellus laliter in brevi lempore multiplicari
nos omittenda duximus. Itaque inilium libri I sic se! possel. ul ad plurimorum usum el ad omnemprofe-
habet : Hoc opus nostrum, quod inscribilur de Do- clutn ecclesiaslicum. facile el cilo perveniret. Qua-
ctrina Christiana, in duo quedam fueram prima di- propter. cum nullo alio modo sivemedio. id expedi-
stribucione parlitus. Nam posl prohemium quo re- cius fieri posse jttdicarem. discreto viroJohanni men-
spondi eis qui hoc fueranl reprehensuri. due sunt res; telino incole argenlinensi impressorie ariis magisiro.
inquam quibus nilitur omnis traclacio scripturarum. modis omnibus persuasi. qnaienus ipse assumere desi-
modus inveniendique inlelligenda sunt. et modus pro- gnaretur. onus el taborem multiplicandi hunc libel-
ferendi que intellecta sunl. De inveniendo prius deJ lum. per viam impressionis. exemplari nieo anle ocu-
proferendopostea disseremus. quia ergo de inveniendo > " los habilo, elc. Inscripta est haecpreefalio: Canon pro
mulla jam diximus. et tria de hac una parte volumina i recomendalionehujus famosioperis sivelibelli sequen-
absolvimus. adjuvante domino de proferendo paucai tis. de arte predicandi S. aug. Yolumen impressum
dicemus, ut si fteri polueril uno libro cuncla clama- est foliis 21 charactere Goihico minuto, obluso c(
mus (claudamus): lolumque hoc opus quatuor volu- oculis ingrato lineislatis, quarum 39 paginam fa-
minibus lerminetur. Finis libri iv aulem : Longiuss ciunt. Absunt vero omnes cujuscumque generis
evasilliber hic quam volebam.quamqueputaveram charlarum et paginarum notse. Prima atque iiltima
Ego tamen domino nostro ihesu christo gratias ago. pagina nudae sunl reliclae atque seorsim adjicitur
quod in his qualuor libris. non qualis ego essemcuii duabus plagulis rerum notabilium index benc in-
multa desunl. sed qualis esse debeat qui in doctrinai slructus. Dirigitur nimirum juxta litieras , quibus
; sona. non solum sibi sed et aliis eciam laborare slu- omnis lextus, coniinuus ceteroquin, in plurimasse-
del. quanlulacumquepolui facullale disserui. Expli- cliones juxla alphnbeti ordinem (A-LL.) est dcscri-
cit quartus de doctrina Chrisliana beali Augustiniepi- ptus, ita quidem , ut mediis lineis ab iniiio parlicu-
tcosi. Iae cujusvis eaesint inserlse. Quocirca ipse editor iu
131 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI, 132
praefalione: Inlermixtm sunt, inquit, operi litterm A.dem edilionis, priori yalde, nec lamen per omnia
^— Teslatur se vidisse apud amicura quem-
majusculw tam simplices quam duplicalWideserviunl similis.
pro ejusdem libelli labula alphabetica. in fine ejus po- dani Morellus 1. i, p. 9, atque in bibliolheca Canon
sita. qum tabula ad easdem_litteras remiltit per singula .Regular. Rottenbuchii tleprehendit Cl.Gerhoh. Siei-
puncta. Et quisque cui piacuerit. polerit eqs faciliter genbe>;gerin tr. vb die zwoaUeraellestegedr. deutsche
manu sua per pennam: eciam in marginibus nigro vel Bibeln. (Munch. 1787, in,i°), p. 48.
rubrico colore signqre. correspondelur ad islas intra Sa;c. XVI.— 1527. Colonim, apud Heronem Alo-
tiiteram posilas. quod non parum utile erit. quia ci- fccium ( impansis Godefr. Hittorpii), mense Julio ;
cius in margine positw occurrent qumrenli. Ei sic. t'n-8*.D. Aur. Aug. de Docirina Chrisliana libri qua-
per remisiones labulmad ipsas easdem litteras. unum- tuor, omnibris saCram scripiuram vel recte intelli-
quodque ex hoc libello conlentorum. ad vota cum pla- gere, vel fructuose populo proponere volentibus,
cuerit. cito polueril reperiri. Cseterum experta est* perquarn et utiles et necessarii.
hsec editio diligentiara bibliographorum doctissimo- 1534. Veneliis, per Joa. Patavinum elYenlurinum
rum cl. Morelli in Btbl. Pinetl. T. I. p. 87, sqq., et de Ruffineilis; !ti-8°. D. Aur. Aug. de Doctrina Chri-
Placidi Braun in Notitia Hist. Litt. libr. ab arlis ty- stiana libri IV, etc, ut in prsecedenti.
pogr. invenlione ad a. 1479 impress. in Bibl. Monasl. B Sina anno. Coloniw,h)-&°. S. Augustinus deDoclrina
ad S. Udalr. et Afram Aug. Vind. p. 3. Cliristiana, Cat.Bibl. S. Aug. ad Nidum Neapoli.
— [Mogunliw per Jo. Fust. ] in-fol. Idem liber ex SMC.XVII. — 1601. Anluerpiw, in-&°. Laudant
praecedenfi editione fideliter expressus, adeo ut in Colonienses.
praemonitipne impressoris tanlurri nomeri muiatum MQi.Witlembergw, typisCratonianis; tn-8°. S. Aur.
sit atque bic legatur: Discreto viro Johanni Fust in- Augustini deDoctrinaChristiana 1.IV. Cf. prsef.Sa/.
cole maguniinensiimpressorioarlis mgro. modis omni- Gesneri. Cf. M. Bibl. Ecctes. Colon. Cat. Bibl. Thotl.
bus persuasi, etc. Caeterumconstat hoc volumen fo- 1629. Heimsladii; iti academia Julia, lypographeo
liis £2, quorum duo priora occupat prsefalio, de- aulem Catixlino, excudil Henningus Mullerus ; in-S°.
hinc textus protendilur ad raedium folium 17, lan- Sailcti Patris et Doctoris Aurelii Augustini, ep. Hipp.
dem tabula materiarum sequitur, postremo denique de Doctrina Chrisiiana libri IV, de Fide et Symbolo
foliis duobus, altero aversa, altero adversa pagina liber unus : VincentiJ Lerinensis commonitorium.
impressis tractaluliduo : De tribus precipuis operibus GeorgiusCalixlus recensuit et edidit. — Laudatissi-
predicdtoris, et De tribus generibus dicendi, quibus mus ille tbeologus cum forte occasione, quam recu-
uli debet predicator claudunt. Plura vide apud Debu- sare aegre poterat, sibi oblata lypos Graecoset Lati-
rium in Cat.Bibl. Duc. de la Vai. T. I, p. 174. Obi- " nos una cum prelo et reliquis ad artis typograph".cae
ter eumdem commemorat Caf:.Bibl. Bunav. Cf. Mi- eicercitium necessariis armis emisset, justam domi
moiresde Trivoux 1765, Jutn p. 1454, et cl. Sleigen- officinam inslruxerat, ex qna et propriae delectationis
berger 1.1. p. 47. Quod aBtateriihujus et superioris el a serioribus sludiis relaxationis causa et in stu-
editionis attinet, Deburio jam animadversum est, diosorum, quibus angusta domi res esset, gratiam,
Fuslinam vel ipso arino 1466, vel artle eum expres- annuente principe Rrunovkensi, complures ab hoc
sam esse debuisse, quoniam compfirtum est, Jo. inde anno utiles libellqs inque iis prima bscc Augu-
Fustum post hunC annum artem suam exercere de- stini e| Vincentii volumina foras dedit. Ipse instituti
siisse. Utra vero aritiquior sit, haec, an Argentora- hujus rationem in epistola his praemissa ad Peirum
tensis, deeo dubilat Morellus, minus ambigit Gerh. Tuckermannum (Theol. Doct. Aulajet Ditionis Brun-
Sieigenberger,Argentinensi primum locum assignare svicensis protoecclesiasiicen et abb. Riddagesbusa-
inductus, pririium, argumento duorum opusculorum, num) uberius explicavit. Quod librorum vero horum
quibus Moguntina Argentinensi est locuplelior, quse edendorum concernitcnnsilium, de eo ita in subjeeto
quidem de nOvo potius illi accessisse, quam in ad lectorem procemio prsecepit, ut simul universam
bac fuisse omissa censet; deinde etiam, quod prse- eorum indolem et descriplionem patefaceret et lau-
fatio Moguntinse qualiior lineis, qriae nova est ejris • ;daret. Necvero cavere sibi potnit, quin apud mullos
observatio, sit prolixior. Quibus addimus tertium, tunc temporis religiosjne opinionis homines ob Vin-
quod litterae, quibus textus inSectiones distinguitur, cenlii de Ecclesise iradilione dogmatis commenda-
in Moguntina nOrijam raediis lineis iiispersse, sed in tiooem male traduceretur. Cum reliquas aliquot in
margine iriteriori coliocatae conspiciantnr, quo arti- calce libri superfuluras cerneret plagellas Paciani
ficii aliquem progressum agnoscere mihi videor. Jam Ep. ad SymprOnianum fratrem epistolam terliam iis
vero optaverim , ut vir doetus aliquis, cui Fuslinae inscribere placuit.
editionis sil copia, praefaiionem excutiat, animum- 1645. /n Venezia,t'n-4°. S. Augustinus de Rheto-
que intertdat ad boc, num iisdem verbis ibi leganlur, rica ecclesiastica (qui est liber IV de Doctrina Cbri-
quse in Argentinensi de lilteris illis calamo in mar- stiana). Exst. in Autoridel ben parlare, vol. XII, part.
girte privalo studio pingsrtdis erant monita. Quod si ult.,p. 57.
nihilominus factum cognoscet, negligentia in istius 1655. Helmstadii, extypogr.Calixtino, opera Hen-
lemporis editionibus non adeo rara accidisse oportet. ningi Mulleri, tn-4°. cAur. Aug. de Doctrina Cbrist.
— Ibidem, per eumdem ; in-fol. Idem liber ejus- libri IV, etc Ge. Calixlus recensuit et edidit. Ediiio
133 NOTITIA LITTERARIAiIN S. AUGUSTINUM, 154
primaprodiil anno cbbCXXIX; nunc succeditaltera jA haud inceleber. Nec me fugit nomen ejus ementitam
annoclDlDCLV.iAccessilin hac altera editionetitulo esse versionem aliam, nempe libri spurii Sptiloquio-
Admoniti ad leclorem dispulatio Calixti de Symbolis rum, ut suspenso hoc signo merx esset vendibilior.
et Confessionibusveterum Chrislianorum, cui tempo- Sed hujus auclor nec latuit, nec latere voluit, immo
rum injuria insigne aliiiuod momentum conciliabat. maximopere famae traduoendis pluribus Auguslini
S*c. XVIII. — 1769. Lipsim, sumptu Jo. Frid. libris studuit. Quocirca equidem de errore confeclo-
Langenhemii; t"n-8°. Aur. Augustini, Hipp. ep. de ris Regii Catalogi jam vix dubito.
Doctrina Christiana libri IV, e- recensione Benedi-
ctinorum e congregationeS. Mauri. Varietate Iectio- bris Compendium Doctrinw Christianmex Augustini li-
excerptum edidit Tlteod. Bibliander episcopo-
num animadversionibusque brevibus illustravit,
R. Joh. Frider. cenensis, Theol. Prof. Tigurinus. Basil. 1550, tn-8°
atquecum praefationeS. Burscheri, et ex eo Colonienses.Juxta eosdem quartum
Tli. D. et P. P. 0., elc. edidit Joh. Chrisl. Beniam. • Lipett.
III. — Ad ele- hujus operis libruui, qui de eloquentia sacra potissi-
Teeghts, Schol. Sangerhus. Colleg. mum tractat, diligenter excussit, ejusque senten-
ganliam hujus descriptionis accedit insignis a mun- • tiam non alia esse eloquentiae Cliristianse prsecepta,
ditie chartae ac typorum commendaiio, quse oplare
Patrum Graecae ac Latinae „ quam Civilis, pluribus astruxit Balth. Gibert, rheto-
J
ul
facii, plura optimorum rices quondam in collegio Mazariniano professor,
Ecclesiaescriptorum exeraplaria pari cura instructa
in Jugemens des Sgavans sur les Auteurs qui ont
et seque luculenter excusa venalia redderenlur.
traitS de la Rhelorique. T. II, p. 115-155. Paris.
Theologus Lipsiensis inierpretem suscepii ab ediiore
libera- 1746, quem librum indicarunt Aeta Erudit. Lips.
a
negolii agens, ipsum praefandi necessitate 257.
vit. Secutus vero est Teegius textum Benedictino- 1721, p.
rurii ex Antuerpiana Clerici iteratione descriplum et XIV.— (55) AugusfintCon/esstomtmlibri tredecim.
varietate Amerbachianm et Erasmianm anni 1569, S^c. XV. — 1475. Mediolani, t'n-4°. S. Aurelii
nec non utriusque Helmstadiensis maclatum. Gom- Auguslini Confessionum libri XIII. Folii ultimi pn-
modeetiam harum el Benedictinaesimul recensionis giria adversa impressi versiculi Cunt subscriptione :
pariitiones diversis numeris sunt expressse, addi- Quamlsetumaugustinaferat confessiofetum
tusque est index non contemnendus. Prsesensfratre refert paginapressa suo.
Versienes. Theutonicisdelalusenim bonusaereJoannes
Hocmediolanifertile pressit opus.
DuaeGallicm: Colleietii altera; aliera a Villefortio, AKNO INCABNATIONISDOMINI M°CCCC° LXXV":
XII° KALENDAS AVGVSTI :
unaque Germanica Hedionis de qua supra in Colle-
ctionibus egimus. " Character rotundus est, elegans, lineae per pagi-
1636. Paris, chez Jean Camusat, tn-12. c La Do- nam latae 26 Desurit nuttieri, signaturae, custodes.
ctrine Chrestienne de S. Augustin, divisee en.JV Saxius tribuit Joanni Wurster de Campidonia. Cf.
livres, avec le manuel adresse a Laurentius, le tout Cat. Bibl. Crevennmitouiss. Duo exempla illius ser-
traduit en framjois par Guillaume Coltetet. > vabat Bibl. Pinelliana.
1701. Paris, chez Jean-Bapt. Coignard, t'n-8*, // 1482. S. /. m-8° min. Confessionum libri XIH.
voll. t Les livres de la Doclrine Chretienne de S. Eadem voluminis descriptio est idemque character,
Augastin et les livresdePOrdreet du LibreArbitre, quem in libris de Doctrina Christiana simili foriua
du intoe. Traduits ert fraiifois sur la nouvelle edi- sine 1. et a. excusis noiavimus, solo libri nrimero
tion latine des PP. Benedictins de la Congregationde in superiori margine deficiente. Incipit a locoruni
S. Maur.» Auctor est Dn. de Villefort, qui plures quorumdam obscurorum in his Augustini Iibris an-
Augustini libros insigni cum Iaude in linguam Gal- notatione, quae alteram folii primi paginam replet,
licam transtulit. De prsesenti enim traductione aucto- prima vacua relicta. In fine : Explicil ofessionu beali
res Diarii Erudilorum Paris. 1702, p. 195, sic te- augusthti liber XIII. Anno diti MCCCCLXXXII. in
stantur; < Les matieres que S. Augustin traite dans pfeslo lauretij.
ces trois ouvrages, et particulierement dans le livre Editio Veneta, a. 1484, in-4°, quam Colonienses
de 1'Ordre, etant abslraites, ils eloient tres-difflci- laudant, non est unius hujus libri, sed opusculorum
lesa traduire d'une maniere intelligible et agreable. plurium, quam suo loco latius descripsimus. [
C'esi cependant ce que M. de Villefort a fait, ayant Sine anno el loco, in-fol. min. B. Augustini episc
trouve le moyen, Cnrendanl exaclement le sens de son libri Cnnfessionum. Volumen esl foliorum iriipresso-
ameur et s'attaehant a la purele des termes,d'egaler rum 152, quibtis in aliis exemplaribus, ut in eo,
la beaule etla libenedePOriginal.i Praeterea tenen- quod cl. Braun manu versavit, praecedit unum non
dum est, utrumque hujus versionis tomum etiam se- impressum, in noslro deperditum. Incipit a parti-
paratim haberi, adeo, ut de Doctrina Christiana libri cula Ex libro Retractationum sancti augustini epi-
IV, itemque reliqua peculiari volumine cOnstent. Cf. scopi. Formula finalis desideratur, miniatori ascri-
Cat. Bibl. Reg. Paris. T. I, p. 379 sq., n. 724 et benda relicta, id quod in nostro exemplari tam in
727.Nescio vero, quid sit, cur ibidem versio hsec fine totius, quam singulormri librorum, factum est.
nomen Philippi Goibaud du Bois ferat. Fuerat is Nec initia librorum magnis spatiis a fme praeceden-
AcademiaeParisiensis socius anno 1694 viia funclus lium. sed una tanlum linea, Sancti Augustini liber
!3S SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 136
Jncipil, discrela comparent. Characler est gothicus A j Confessionum libri. XIII, per H. Somraaliura. Cal.
medius obtusior (a), paginse lineas latas 32 com- Bibl. Mus. Britt.
plectuntur amplis marginibus circumdatas. Distin- 1628. fluact. 16. Iidem libri ex ejusdem recen-
ctionis signa punctum, colon et interrogationis no- sione. Lipen. eiColon.
la. Absunt omnino custodes, signaturae, numeri et 1629. Colonim Agrippinm, ap. Corn. ab Egmond.,
liluli paginarum. Meminere hujus rarissimi libri t'n-24 (vuigo t'n-12). D. Aur. Augustini libri XIII
Deburius in Cat. Bibl. Duc. de la Vai. T. I. p. 168. Confessionum ad tria mss. exemplaria emendati
CI. Jliore//us in Bibl. Pin. T. I, p. 90 sq., acnuper opera et studio Henrici Sommalii. S. J.
iierum descripsit Plac. Braun in Notitia Hist. Lit. 1650. lbidem, in-24. Iidem libri. Hendreiclt.
(1788) p. ii. Ac hic quidem ad hisignem ejus vetu- —Dilingm, t'n-8°. S. Augustini Confessiouum libri
statem confirmandam observat, in exemplari Te- X priores cum nolis et sumraariis Henr. Wagnereck
gernseensi a calligrapho ascriplum esse annum 1470. Soc J. Coloniensesex Alegambii Bibl. SS. S. J.
Aliam horum librorum editionera, quaternis, 1631. ColoniwAgripp., in-8°. S. Augustini Con-
nulla apposita loci, anni et lypoyraphi, auteditoris fessionum L. XIII, per Henr. Sommaliura.
nola, quam tamen Romanum pulat, saecnli xv certe, 1652. Ibidem, in-iS. S. Augustini Confessionum
notavit Audiffredus in Cat. Bibl. Casanal. Adde B ] libri X priores, per Henr. Wagnereck. Occurrit
Cat. Bibl. Pinell. ejusdem a. et 1. edltio apud Hendreichium. Nos ad-
SJEC.XVI. — 1531. Colonim, iii-S". Auguslini didimus titulum libri, cum certum sit, nonnisi X
Confessionttm libri tredecim. Cal. Bibl. Bernens. libros a Wagnereckio esse in lucem edilos.
T. I, p. 15. 1657. ColonimAgr., sumpt. Com. ab Egmona. et
1563. Lovanii, tn-12.S. Auguslini Confessionum soc. »i-12. D. A. Augusiini libri XIII Con-
libri XIII. Caf. Bibl. S. Anyeli ad Nidum Neapoli. fessionum. Editio Sommalii.
1567. Antuerpim, t'n-8° Iidem libri. Possevinus \n 1658. Ibidem, fn-12. lidem Iibri. Hendreich
1640. lbidem, t'n-8°. Iidera libri. Hendreich.
App. T. I, p. 154, ex eoque Hendreich in Pand.
Brandeburgicis, Lipenius el Jlf. Bibl. Eccies. Col. 1645. Lugduni ap. Sim. Rigaud. t'n-16 (vulgo
1568. Ibidem, tn-16. Iidem libri. Possevinus et ex in 12). Eadem Sommnliana recensio.
eo Colonienses. 1646. Colonim, apud Jodoc. Kalcovium el socios,
1569. Colonim,tn-12. Iidem libri. Hendreich. Sed t'n-12. D. A. Aug. Conf. libri X, cum notis R. P.
Henrici Wagnereck Soc. Jesu. Praeter notas cui-
nescio, an ideni sit liber, quem e Possevino laudant
Co/ontenses, Confessionum S. Augustini libri XIII. cumque eapiti iisus suus subjectus est. Ad hanc edi-
* tionem quodammodo pertinet el cum exemplari
.C
in-fot. SCHWEI-
inEpitomen redactialo. SCHWAVGERO
GER.0, collegii ad B. Virginem Francofurti Scholastico, quidem, quod manu terimus, compactus est liber
Colonimapud Cholinum. hoc titulo raunitus : Rei Pmnitenlis Simplex et Hu-
1575. Lovanii, in-8°. S. Augustini Confessionumi milis Confessio, cum Sermone de S. Augusiino. Ibid.
libri XIII. Hendreich. apud eumd.
1578. Basilem, in-8°. S. Hilarii et Augustini Gon- 1647. Ibidem. Iidem libriX, per eumdem. Hen-
fessiones. Coloniens. dreich.
1581. Wirceburgi, t'n-12. S. Augustjni Confessio- 1649. CotonimAgr., sumpt. Egmond. in-16 vel in-
num libri XIII. Hendreich. 24. D. A. Aug. Confess. I. XIII, opera Sommalii.
1588. Turoni, apud Claudium Michaelem (....). 1650. Antuerpim, ex off. Plant. Ballhazaris Moreli,
Iidem libri. Possevini App. T. I, p. 154. in-8°. D. Aur. Aug. libri XIII Confessionum. Hendrei-
SJ«C. XVII. — 1604. Coloniw, Agrippinm in offici- chius editionem Antuerpiensem tamquam repetitio-
«a Birkmannica, t'n-12. D. Aur. Augustini libri XIH1 nem editionis Wagnereckianse profert. Sed perpe-
Confessionura : ejusdem confessio theologica et ex- ram, nisi forte plane diversam viderit. Argumenlo
positio succincla missae Romanee : omnia ex rns. sint ea, quae ex diligenliori ejus inspectione referunt
cod. emendata, opera et studio theologorum Lova-- " Colonienses. < Typographus monet se, cum audiret
niensium. Cal. Bibl. Reg. Paris. prae caeteris Iaudari exemplar a R. P. Sommatio re-
1606. Lugduni, t'n-12. S. Augiistini libriXIH Con- censitum, varias ejus editiones conquisivisse, earnm-
fessionum juxla Lovaniensium correctionem. Hen- que factacomparatione, mullos errores typographicos
dreich. emendasse, ac postea exemplar conlulisse cum edi-
1607. Duaci, in-8. S. Auguslini Confessionum li- tione Operum S. Augustini a Christophoro Planlino
bri XIII, editi per H. Sommalium. Cat. Bibl. Bodl. excusa, idque in multis discrepare animadvertisse,
1608. Lugduni, tn-12. Iidem Iibri ex recensione; attamen in quibusdam P. Sommalii recensionem, in
Lovaniens. Hendreich. aliis Plantinianam editionem praeferendam censuisse.
1610. Ibidem, tn-12. lidem libri. H.endreich. Quod ne temere fecisse culpares, adhibui codicemms.
1619. Colonim Agrippinm, in-12. D. Augustinii antiquissimum, qui ante plura smcula conscriplus cum

(a) Eodem, inquit Braunius, quo impressa fuerit professione editio, ut adeo ex eadera olficina ulia-
E.pistolarum S. hujus Doctoris absque anni lociquc cjue prodierit.
 137 NOTITIA LITTERARIA IN S. ALGUSTLMJM. 138
jo/tis mullis mss. codicibus in hoc Ptanliniano lypogra- A ria summa cura confecta, utel ab initio Augusliniam
pheio asservaiur. Hunc codicem fidelissimum exper- Annales, sitieCompendiosaD. Auguslini Vita cum snit
lus, ex ejus auctoritaie emendavit exemplar a Som- annorum nolis. Idem lypographus pollicitus erat, se,
malio recensitum, idque gaudet, quod viri docti, si lectores huic ejus susceplo et specimini faverent,
guibus correctiones suas ostenderit, non itnproba- ad alia Palrum Lalinorum scripta minora simili ni-
verint. i lore ac castigatione foras danda perrecturum : quod
1652. Duaci, t'n-12. Iidem libri ex ed. Sommalii. ejus promissum successum habuerit, neciie, ignoro.
Cal. Bibl. Thuanem. Codicura vero, qui hoc loco usum prsesliterunt, elen-
1661. Colonim,in-12. lidem libri. Hendreich. clium infra dabimus.
1665. Lugduni, in-2i. Iidem .libri. Cat. Bibl. Nic. Versionet
Rossii. Exsiant Ilalicm, Hispanicm, Lusitanicw, Gallicw,
1675. Lugd. Bal., ap. Elzevir, t'n-12. S. Augusiini
Germanicm.Nec vero mirabitur quispiam
Confessionumlibri. Proferl Deburein Bibtioyr. instr. Anglicm, viri lam eximie.nedicam.tanta adorationeculti vilam
T. I, p. 249. Adde Caf. Ducis de la Valiere. ab ipso tam insigni arte ingenioque superante per-
1679. Bruxeilis, tn-8°. lidem libri pcr eumdem
scriptam a multis cum volupiale esse lectitatam.
Sommalium recensiti. » Immo sunimis etiam
1685- AuguslmVindelicorum S.' Augustiui Con- viris per proxima abhinc teiupora
adeo sancti doctoris insiiiuium, ut inii-
lessionum liber octavus ex Soinmalii recensione. tari non placuit
Exst. inPioLitterali hoiniiiissecessu Theoph. Spizelii indignum ducerenl, id quod Petrarcba, Hue-
a pag. 42. lius, et nuperrime, qui nomen eliam iraduxii, Rus-
1687. Paristis, ap. Jo. Bapi. Coignard, t'u-12. S. savius.quisquepro ingeniosuo.modo pressius, modo
ex longinquo Augiistinum secuti, effecerunt. Singu-
Aur. Augusliui lihri XIII Confessionuni eraendalis- las ergo ordine indicatoenumerabimiis.
Bimi et notis illustrati, cum nuvis in singula capiia Italtcm.— 1561. /« Venelia, presso Bolognino Zal-
argumenlis. t
1699. Anluerpim, vel Colonim Agr. apud Corn. ab tieri, t'n-4". l.e divole Coniessioni del Divino Padre
S. Agosiino iradote (sic ) perTeccellcme niedico
Egmond, in-24. Iidcm libri. Ita plane proferunl Co-
M. VincenzoBuondi. t Cf. Cat. Bibl. Crevennm no-
lonienses.
viss.
SJEC.XVIII. — 1740. Anluerpiw, apud Golthard.
1595. nella tipografia Medicea, appresso
Joan.Puttiierum, t'n-8". D. A. Aug^ Confess. 1. XIII, GiacomoRoma,
slndio Sommalii. Binis columnis paginse impresste Luna, in-i°. < Confessione di S. Agosiino
sunt. „I tradotli di Laiino in Italiano peril S. Giulio Mazzini
nobile Bresciano. Ed con alcune annolazioni dal ine-
1745. AnluerpHE in-fol.S. Auguslini Acla priora
desimo illuslraii cosi nelle margini, come nel fine
sive prima viiae pars S. Doctoris ab iufniilin usque ad
35 aet. annos excerpta ex IX prioribus libris Confes- de'Capitoli, elc » Cal. Bibl. Casanat. et CreuenncB
sionum. Exst. in Aclis SS. Augustini lomo VI, p. twviss.
587 sqq. 1620. Miiano, per Gio Balt. Bidelli, in-i''. i 1 ire-
1757. Florcntim, ex lypographio Pelri Cajelani Vi- dici libri, elc, > ejusdem versionis. Cf. Bibl. degli
Aut. volg, ssepius a nobis laudala.
viani, ad insigne.Jani. S. Aur. Auguslini, Hipp. ep.
Confessionum libri tredecim vario Commentariorum 1760. In Venezia, appresto MafzellinoPiolto, in-i°.
genere illtistrati, nb semulorum obtrecialorutn vel i Delle Confessioui di Sant' Aur. Agoslino Vesc di
datis, vel dandis, seu conviciis, scu ccnsuris, seu Bona, libri tredeci da copiosi Commentarj illnstraii o
etiam cavillationibus vindicati el expediii opera et dalle censure degli aversari difesi: e volgarizzaii dcl
sludio Fr. Archangelia Prwsenlalione, sacerd. pio- P. Giangiuseppeda S. Anna, Carmelitano scnlzo della
fcssi CarmelitseExcalceali Theol. el S. S. lccloris. provincia di Venezia. > Immensa notarum ex omni
1776. Parisiis, typis Philtppi-Dionysii Pierres, via Commeniatorrim populo colluvies. Imprimis Colo-
San-Jacobma, tn-16. DiviAurelii Augustini, Hippo- D ] niensem interpretem Henr. Wagnercck studioso
nensis episcopi, Confessionuralibri Iredecim. Ad cal- excerpsit.
cem addiiae sdnt variaelectiones. Editio niiidissima, Philippus Ategambius ex S. I. in Bibi. SS.- Soc.
accuratissima atque emendatissima, iu qua nihil Je.su novissime Romae 1676, a Nathanaele Solvel!ot
omissum, quod ad parles lypographicas el emenda- edila p. 830, in recensu iibror ura tacitis auciorum
tionem pertinet. Quippe non solum ad impressa hie- nominibus a commililonibus S. I. edilis notat etiam,
lioris notaeexacta fuit, sed collaia est eliam cum co- ConfessionesAugustini Italiceredditas, auclore Jacobo
dicibus manuscriptis bibliolhecaruin, Rcgiae ac San- Fuligalo, idque transcripserunl Hendrcicliius in
Genovefanae,quorura omnium varianles copiosissimee Pandectas Brandeb, et Colonienses in M. Bibllotbe-
diligentia insuperabili viri cujusdmi docti L. St. cam Ecclesiasticnm; sed neuter illam vidit, ncquc
Rondet, cujus eximias in hoc genere virltttes in ego quidem ejusmodi versionem, quae inira annos
praefamine debita laude prosequitur lypographus, 1624-1653 prodire debuisset, uspiam memoralnni;
excerplae ad calcem exstant. Interspersae etiam sunt inveni.
notulae quaedam; addita libratum et captlttm summa- Hitpanicdm versionemCo'ifetsionuni Meditationum,
PATMK.. XLVII. 5
 *$ SUPPLMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINi, y0
SdtiltyMbrimlii Mhiiudtti D. Au^us/mieufavit Pcifus A qtie ce qtii est le plus touchaht et le plus a la poftee
'toddetieifciTBIeiaiius ex S. L Matfiti i598, iltomis, de tout le niohde, iraduction notiveiie par Simon
Cjfuaerepelita eit iri Oferibus ajusdem Matfiii 1604 Micheltreuvd.t
fh-fol.'editis, paft.iii_p.iB33 sqq. Heridfeich iriPaiicJ. 1709. Pafis, chez Ntc. le Gras, t'h-12. <Les Con-
^"raiideb: Hispariicarri coriinieiribrat BfuaJe//is.1674, iessions de S. Augustin, iraduiles en francois par le
iri-24. Sed illiris aucibritateiri pa fvi pentleridam esse P. Reni de Ceriziers. >
ciebrd usii edoclus biiiri. 17i9. Pdris, chez Phit. Nic. Lottin, t'n-12. < Les
Lusitanice cohvertil Sebdsi. Tiseano sive TuscWnus Confessions de S. Augustin abregiies, elc. > Vid. ad
eremita Augustinianus Porluensis, Ctijtis versibhis a. 1703. Sed horiien iriterpreiis abest. Jdufnal des
duaseditiones Anfuerpice1555; et Colonim1556, pro- Scdu., that 1719, Bifci!.Colon.
didit Nic. Anton. in Bi6/. Hisp. T. H, p. 186. Hen- 1722. Paris, chez Jean Bapt. Coiynard, in-12.
dreich 1.1. perperam tamquam Hispariicam citat, Repetitio supefiofis'lqtiariae editiohis vefsioriis Du-
Gallicm. —Primam laudant Colonienses Parisien- boisianse.
sem1609, tu-8°, cum Annotat.BTerneautnii.Hancsub- 1740. Paris, t'ti-8°!.Iidem libri per Anl. d'Audilly.
secutaest versio Bena_»Cerisertififiene'deCm*iers_i ex 1743. Pafis, chcz P. G. le Mercier, iu-8°. < Les
S. 1. quam Lugduni 1649, «n-12, et 1650»in-24. pro- ;8 Confessions de S. Augustin iradtiiles 'eb fratiifdis
diisse iidem referunt.Nosrecentiorem deindeostende- siif 1'editibn latine des PP. Benedictihs de ia Cbn-
mus; Successerunt Arnaldus Andilliacensiseodem a. gregalion de Saint4lauf, avec des ribtes et des
1649, el novissimus Duboisius, qui absque codicuin hbtiveaux sommaires des chapiires par M. Du Bois,
mss. subsidio sola ingenii sagacitate et eruditione de 1'Acad. Franc. Nouv. ed. >
accurataque sentenliarum Augustini cognitione fre- Ahg/ic«. — 1650. London, tn-12; < Sairit Augusti-
tus, plurima feliciter correxisse dicilur, Ulriusque ries confessions tfanslaited aiid with some marginal
opera frequentissime typis est descripla, ex quibus hoies illustrated : by WUlidmWats : ou Corifessibiis
ea, quae nobis disquirentibus se oblulerunt, jam enu- de S. Augustin, traduites en anglois, avee des nbtes
" - par Griii.Wats. > Caf1.Bibi. Reg. — Eaiiidem vefsio-
merabimus.
1649. -Paris, chez veuveJean Camusat, tn-12. < Les riem jairi a. 1651 Londirii oclonis editam pfoflidit.
Confessions de S. Augusiin, traduites. en francois Cal. Bibl. Bold.
par Robert Arnauld d'Andilly. > Eaedem repelilse Germanica.—1675; CoUn,b.Willh. Frtessen, irt-12.
«D'fts hcyligen ritid! Hocherleuchten Vattefs Au-
apud eosdem bibliopoias a. 1651.
1659. Paris, chezPierre le Petit ,in-8°. < Les Con- gtisiiiii Bisclibffs zri llippon und fiirlrefflichien Kir-
fessions de S. Auguslin, traduites en frantjois par <G cbenlebrers Dreyzehii Buxher der Bekandiniissen. >
Robert Arnaud &'Andilly, septieme eflilion avec le Tiiuluni 'jiisib vefbosiOreita, quanlriiri iicuit, conlfa-
latin a cole, reveu et corrigtSsur douze anciens inss., xiniiis. • !
et des notes a Ia fin, oii l'on reud raison des prin-
Codices, qui in nouisstma eaque eleganlissima Pari-
cipales corrections par Antoine Arnauld , docteur siensi horum librorum descriplione sunl adhibiti.
de Sorbpnne. > Eamdem ab eodem lypographo a.
1656, in-12. excusanj laudat Cal. Bibl.Casanat. Hen- CodieesRegii;i,iiuiri.i807_. Colberlinus.LibrosXIH
dreichius quoque repetiliones anrtorum 1653, 1660 . hitegros compleclitur, sed ultimus c-aeteros pracce-
et 1665, notat. drt. Tribuitur svce. xili. — II, num. 1911. Libri xm
— II!, num. 1912. Libri
1675. A Paris, chet Pierre le Petit,in-S°. < Les iiViegri.Tribiiitur saec ix.
Confessions de S. Auguslin traduites en francois XIII iiitegi i. Tribuitur seec. ix.-—IV,num. 1913, Col-
libros XIII, sed deficientibus
par Arnaud d'Andilly, nouv. ed. > Hendreichius in berlinus, complectCns
Pand. Brandeb. commemorat versionerii factam par fdiiis a libro vu, cap. 6, m. 4, ad libruin viii, cap.
— V, iicim. 1915 A,
les Messieurs de Port-Royal, et impressam hoc anno 5, li. 5. Trihtiilur seec- ix. —
Bruxellis in-12. Editiones ilem a. 1671 Pafisiis Colberthtus. Libii XIH iiitegri. Tribuitur sa3C.ix.
Libri XIII integri. Tri-
in-12, nec non Bruxellis 1691 in-~8°,factas se vidisse 1D VI, nrim. 1914, Colbeflitius.
testantur Golonienses, p. 754, n. 68. briitur saec. xi. Hune iritegrum legisse se testatur
1688. Pdris, chez Jean Bapt. Coignafcl, in-4°, Rbndetius. — VII, nuiri- 1915. Colbarlhtus. Libri
"<Les Corifesslons de S. Augustiri, iraduction nou- Xlil; sed deficiuiit folSapriorausquead LibriI, cap.
veile sur reditioii latine <IesPP. Beriedicilhs _ avec 16,11.3; Tfibuitur *sec. sii. —VIII, num. 1916,
des riotes et des nouveauk sommaifes des cliapitfes Colberiihus.Iiibri Xlllintcf.ri. Tribuilur saec xiii.—
sed deficienlibus foiiis
"paf Philippe Goibdud dii Bois. > Pfiitfa iiicerii vidit IX, iVuni.1^17. Libri XUI,
4 a. I<i86.'Eadem vefo iapnd eosijem bibiiopblas f e- aiiquol libriix, a cap. 4. n. 2, ad cnp. 9, n, 1. Trt-
l petita a. 1700 et 17l'6 buitursseC xill.—X,: num. 1918; Telterianus. Libri
— XI, num. 4019,
i$ 1690. Bruxeiles, chii Frdncots Foppeiis, tn-"8°. XiH.iniegri, Ttibultuf sarc. xrii.
<La ,Conversib'ri de S. AHigBsten'cJScrite ^af lui- CoifWtfnus. Sub litulo Confessionumaliud opus est,
meme > (liWr ViWetixCoritessiOnurii). majorera habens afflniiatem cnm libro Meditalio-
— Sed cuni
1705. JParts,. chez Chart. Robustei, in-12. <Les num; sedabutrbquetipariier-diversum.
Confessions de S. Augustin abregtSes,ou l'on ri'a fnis inserta atiEedam Gonfessionumfragnienta in eo re-
441 NOTITIA LITTERARIA 1N S. AUGUSTINUM. 142
in libros prsece-
perirenlur, ex iisdem stngularia qusedam haurire A LXXXIX. Sequitur proxime iabula
licuit. Tribuitur ssec xiv. —XII. num. 1948. Libri dentes, in cujus calce decem distictia, quorum ini-
tredecim in fine mutili, in cap. 36 libri ultiml. Tri- tium:
builnr ssec xiv. —XIII, num. 2375. Libri XHI in- /Equorasi penetratCyclops,etc.
tegri. Tribuitur sscc. xiv. — XIV, num. 2694. Libri Postretnum ita sonat:
XIII, sed ab initio et in fiue truncati. TribuituT saec. Numinessncletuo pater o lueare Joannem
xin. XV. num. 5286,Co/fcerttnus.Fragnientum librii De Amerbacb;presensqui iibi pressitopus.
ab iniiio usque ad cap. '11, n. 1. Videtiir iribuendum Charactere Gotliico binis columnis impressum est,
sacc. IX. ut pleraque Amerbachii. Plerumque una cum libris
Codea;Gehofevanus:— XVI, num. 34. Libri tre- de Civitaie Dei per eumdem b. a. impressis compa-
decim, sed lacunis quibusdam libro x, xi, xil,1v, e'l ctura cernilur.
ulliirio, affecti. Tribuendus ssec. xiv. Etiam huric 1490. Basil., per Jo. Amcrbach., in-fol. Augustinus
totum legisse affirmat Rondel. de Trinitate. Concordant omnia cum praecedenteac-
S. AugustiniConfessionumFlosculi resectis rerum curatissime. Cliaracler luculenlior et aequalior. Com-
difficilium spinis ci in sex areolas distribuli. Liig- memorant eamdem Denis Garelt. Bibl. p. 155, et
duni 1618, in-24, et Colonise 1620, in-12. Cdloniens.P 1 Gemeiner Regensb. Stadtbibl. p. 197, GesnerLiibeck.
et Heindreich. Stadtbibl., p. 51. Uberius descripsit Masch Beytrr.
XV.— (58) De Natura boili liber. z. Gesch. merkw.Bb. St. ll, p. 73 sq.
Gallice versus juxta Benediclihorum editiOnem 1494. S, toco, in-fal. Augustinus de. Trinilaie.
iiisertus est in libro, cui titulus : La Distinclion etia Editionem Amerbachianam refert, sed versus in fine
nature du bien el du mal, ctc Paris , 1704 , in-12. tabulae desunt. Nisi me fallil judicium Friburgi, hi
Vide Colonienses,qui de eodem libro leclores ad se- libri excusi sunt per eosdem lypographos, qui hoc
queuiem bibliotbecx suse,sed qui numquam 'prodiit, anno quoque opus de CivitaleDei dederunt.
loaium remittunt. Sine anno, et loco, in-fol. t Augustinus de Trini-
XVI. — (41) Quwstionum EvangelicdrumXCVIII, tate. > Incipit statim a Sententia B. Augustini de libro
libri dtio. Relractaiionum. In fine : Aur. Augustiniepiscopi liber
Insunt in opere QumstionumD. Augustini editO de Trinitate finil
feliciler. Volumencharactereigothi-
Lugduni a. 1497, de quo supra. A Coloniensibus af- co magno admodum eleganli ac nitido, lineis late,
fertur hoc loco Augusiinusin Novum Testanteritum, lamen dislanlibus impressum esl. Clinrla
eeqnaliter
Paris 4619, nec non Gallica ejusdem versio in 'Ewpli- candida ac densa, folia maximi moduli sunt, coluni-
cdtion de Sl. Augusiin et Uesautres Peres Latins sur C nse binae,
margines lati. Absunt oranes signaturse
/e NouveauTestament.Paris 1675, in-8° rieCnon alia, ac numeri.
modo recte menlem eorum ceperim, versio gallica Sine anno, loco-ettypojgrapho,in-fol. max. B. Au-
ediia Lugduni apud Plaignard 1694, in-8. IV voll.
— gustini de Trinitale liber (libri XV). In fine : Attrelii
XVII. (45) De Catechizandisrudibus. Augustini episeopi liber de Trinitate finit feliciter.
<
1678. Paris, chez Andre Pralafd , in-tS. Les li- Vetustissimi hujus juxta quam rarissimi libri descri-
vres de S. Augustin, de la mahiere d'eirse;gner les ptionibus, quas primus omnium Denisius in Ribl.
principes de la religion cbrelienne a ceux qui n'en Gqrell. p. 37. et post eum Seemillerus in Incunabb.
sont pas encore instruits^ de la vertri de'cbniinenfie lyp. lngolst.^Pasc. I, p. 34, harum deliciarum anm-
el de lemperance; de la patience et contre le tnen- toribus obiuleruut, adeo satisfaclum cognoscendi eo -
songe : traduits en francois. > rum studio vidimus, ut quid a nobis addi ultra.pos-
XVIII.—(44) De Trinitale libri quindecim. set, quantumvis curiosa comparaiione vix invenire-
1489. Mediolani, per Leon Pachel, in-fol. S. Au- mus. Constat aulem volnmen boc foliis 105 niaximi
gitslini libri XV de SS. Trinitate. In fine : Mediolani moduli, impressum paginis sectis, lineis 47 qtias
impressusper ntagistrum Leonardum Pachel. Annoa * margines amplissimi etiata interstitia condccnranr.
nutivitaledomini noslriJesuCltrisli milesimoquadrin- Chartse densae sunt, sed paulo crudiores. nec candi-
genlesimooctuagesimonono septimoKutendasjunii. dae saiis. Character Gothicus grandis et aliqunnto
Excusi sunt hi libri una cuui Hilario de Trinilale pinguior. Desunt numeri, signaturse, cuslodes, item
unoque plerumque volumine inclusi occurrunt. Gf. lilterse iniliales librorum et capitum, quas quidein
T. 1, p. 279. Aversa nempe uliimi ejus voluniinis,, nostrum exemplar minio babet appictas. Capita ta-
quod Hilarium complectitur. pagina registrnm cbar- nien unius autduarum linearum spatiis interse di-
.laruui utriusque operis procbei. Impressa vero-sunt stant, eorumque argumenla ante lihri cujusque ini-
cbaractere Goibicn mintisculo cluabus columnis in tium summatim indicantur. Incipil lotum a Sentencia
charla nilida ac firma. Initialesiillerae parvsc. Pagi- beali augustini de libro retractionum(sic), quam EpU
narutu foliorumvc not:e desunl. Describit Braunius. tlola augustini aurelii yponesis episcopi ad aurelium
1. I. T. II, p. 48.7. e,piscopumcartaginensis ecclesie,mox, cavitulis prae-
1489. Basil., perJo. Amerbach.,in-fol.kugaslmus tmissis, ipsius libri primi -initium-seqtiilur.-Exemplo,
de Trinilale. In fine libri XV : Aurelii Augustiui d» quod celeb. Denisius describit, coaevi«ujusdam ma-
TrinUate ttber exolicilus esl. Anno domini MCCCC nus apposuerat annum 1471: illud vero, quod See-
145 SUPPLEMliNTUMAD OPERA S. AUGUSTlNl. 144
millerus manibus versavit anno 1478. Doctor Geor- A et densa , binis columnis amplo spaiio secretis im-
gius Fingel. prof. theol. Ingolst. octo florenis com- pressum , qtiod in duplo serval bibliotheca Regia
paraverat. Gseierum plures lectiones ab editione Re - Academiaenostrae, haud dubie ltaliam palriam agno-
iicdiciina et Antuerpiensi discrepantes banc edilio- scil. Iocipit nb ipsius Auguslini super hoc opere in
nein eihibere Denisius significavit et exemplis qui- libris Retraclationum lestimouio, quod slalim libri
busdam additis comprobavit, ncc nbn prooemioium primi initium snbsequitiir. Secundo auiem, lertio el
ralione et distribulione capitum differre ulratnque quarto libro prscmiituntur capitula, id esl sumraaria
observavit, quod , quoniam omnes hactenus bibiio- cujusvis capitis. In fine : Expticil feliciter libcr qttar-
graphos fugerit, non negligendura est. Cf. Sratcti. tus Aurelii Auguslini yponiensis episcopi De psensu
Nol. H. Lit. p. 82. tanctorum quatluor Evangelistarum. Deo gratius. Pla-
Sine anno. Veneiiis, per Paganinum de Paganinis, gulas qualernas numerat a-1. Aliae notse desunt.
in-i'. S. Augustini de Trinitale libri XV, adjectis Litteris iniiialibus spntiiiraplane vacuum est relictum.
ejusdem argumeuti libris Hilarii. Cf. T. I, p. 280. 1473. Lavingmabsque typogr. indicio, in-fol. Lh\er
SJEC.XVI. — 1515. Batil., perJo. Ad. de Langen- beali yponensis episcopiAugustini dc ConsensuEvan-
dorff; in-fol. < D. Aug. Hipp. ep. de summa Trini- gelislaruni in qualuvr libros incipit feliciler. Sic in
tate que deus (sic) : Ad Aurelium, Carthaginiensera B ipsa libri fronle legiiiir. In fine : Liber. Beati. Augu-
episcopum : Libri quindecim: opns prorsus divinum : stini. Yponensis0episcopide CvnsensuEvangelisiarum.
etcuilaus omnis inferior, ubi perversa haereticoruni cxplicil feliciler. In civilale. Laugingen. Impressus.
dogmata : dispulationibus dofclissimisconfuians pro- Anno a parlu Virginis saliitifero. Millesimo.quadrin-
funda mysteria inatlingibiiis divinitatis mira ingenii gentesimo sepluageshno lercio, Pridie. Idus. Aprilis.
claritale aperuit. Cui Theologiceverilates ilhiminaii Constat haec ediiio foliis 105 liiteris roiundis ac ni-
docloris Francisci Maronis aplissime connectuntur. > lidis impressum, absque cuslodibus, numeris,signa-
Juxlainsigrie typographi: Anno M.D.XV. Infra Di- turis, litieris initialibus ac tilulis. Descripsil cl.
reciorium. Vide ed. librorum de CivitateDei per erim- Braun in Not. H. Lit. (1788), p. 154. Rarissimam
dem typographum, ubi quse dicta sunt, de hac esse complures testati suut bibliograpbi, quos eliain
etiam dicta putes. Iti subscriptione notatus annus Braunius laudal.
M.D.XllII. CalendwJunim. In aversa lituli pagina 1558. Paris, tn-l^.^D. Aur. Augusiinus de Con-
brevis Jo. Amerbachii ad lectorem prsefatio exstat, sensu Evangelistarum. Jlius. Britl.
sed quae solas librorui» Augustini laudes tractat. 1559. Colonim,ex off. Heron. Alopecii, t'n-8*. D.
1520. Lugdun., mre et impen. Jo. Koburger; arte Aur, Aug. deCorisensu Evangelistarum libri qualuor.'
tatnen ac cura Jac. Saccon; in-fol. S. Auguslini de " Calal. Bunav.
Trinilate libri XV, quibtis tbeologicse veritales illu- Fersto.
Gallicam hujus operis tierstonemLugd. 1526, in-8°.
ininati docioris Francisci Maronis connecluntur. Una
cuin libris Augustini de Ciyitate Dei plerumque cir- memorat Jac. le Long in Bibl. Sacr. p. 619. Colon.
cumferri solent. Cat. Bibl. Catanat. T. I, pag. 342. XX. — (52) De S. Virginilate
Versiones. 1562. Romw, ap. Paul. Manulium. .. . S. Atigit-
Graece convertisse dicitur hos libros Maximus stini liher de S. Virginilaie. Exsl. inter Opuscula
Planudcs, cujus capita nonnuUa, qua^ probant Sp. SS. DD. Ambrosii, Hieronymi et Augustini de Vir-
S. etiam ex Fiiio procedere, exstanf inier Opuscula ginitate.
Aurea theologicaquorumdam (sequiorum) Grmcorum Versiones.
de Process. Sp. S. collecln a P. Arcudio, edita Ro- 1658. Paris, chezJean Camusat, in-8°. < De la
mm typis S. C. de propag. fidc, in-i°, a pag. 187. sainte virginite, discours traduit de S. Anguslin,
Eadeni jam a. 1630 ibidcm cdiia esse, quin etiam avec des femarques pourla clarie de la doctrine par
multo prius 1578 Basilescin-8° Gr. lat. per Jo. Leun- Claiide Seguenot > (cujus sub nomine laluisse ferunt
clavium fuisse publicata ex TVnarfontad CaveumSup- Joanne.n du Vergier de Hauranne, abbaiem San-
D
plementis, monent Colonieiises. Sed Leunclavii opus Cyrdnum). Pertinet :id hunciibrum : CensuraS. Fa-
dubiio an huc irnhi possit, quod aliunde iuemoria cultalis theologicmParisiensis, lala in librutn, qui in-
lcneo ibidem capita aliquot de Trinilate ex libro de scribilur : De la sainle virghtiie, elc Paris, apud
ucta; uifcBcognitioneexstnre, quse ab Arcudio pafiter Adrian. Tapuinorl, 1638, iu-4* Cf. Bibi. Jamen. p.
in opus laudatum p. 672 relala sunt: 198,3.1722.
De Gallicci vefsione, cujus Crucius Cenomanensis Huc etiam referas:
meminit, recte siatuunt Colonienses, libros de Tri- 1680. Paris, chez HelieJossel; in-12°. < Trailez
nitate cumiibris de Givitale Dei, ad qtios versio ista de morale de S. Augustin , pour tous les etats", qui
speclat, ab eo esse confusos. composcnt Ie corps de 1'Eglise, scavoir, 1° de la Sto
XIX. — (45) De ' Contemu quatuor Evangelislarum virginiie, pour les vierges; 2° du bien de la viduile;
libfi quatuor. 3° de la maniere dont on doit prier Dien pour les
Sine anno, loco et typogr., in-fol.- De Consensu veuves; 4° du bien de raariage; 5° du mariage et de A
quatuor Evangelistarum. Volumen cbaractere Gotbi- la concupisence : traduils cn franr;ois par M. Jean
co admodum luculento et aequali, in charla candida Hamon, >
US NOTITIA LITTERARIA LN S. AUGUSTINUM, 1*6
XXI. — (55) De Unitate Ecclesim. A — Parisiis, dpud Aulon. Augarelium, tub inlerti-
1602. Moguntim ... S. Augustini liber seu Epi- gnio D. Jacobi, via ad S. Jacobum. .. . S. Aur. Au-
Stola de Uniiate Ecclesiae contra Petiliani Donat. guslini de Spiriiu et Littera liber unus una cuui
Epistoiam, argumentis, notisatque analysi illustra- epislola ad" Sixtum presbyterum adversus Pelagia.
la, sludio Jusii Calvini. Exstat in.ejusdem Prmscri-- norum argumenla.
plionum adversus Hmrell. Tractt. a pag. 249. In Cat. 1542. Parisiis... t'n-8". Idem liber. Vidisse se le-
Bibl. Bodl. idem liber prsefixo a. 1605 laudatur, utt stalur aucior Coloniensis.
Semeljam a nobis monilum. 1545. Wittembergm,impressitJosephutKlug, in 8°.
1657. Helmstadii ex lypogr. Calixt. t'n-8°. SS. Cy-. Auguslini, Hipponenentis (sic) episcopi, liber de Spi-
priani et Augustini do unitate Ecclesiae traclatus. rilu et Liltera. Cum prsefatione et prsemonitione
Accedit Georgii Calixti, S. theol. doct. et in Acad. lectoris.Nescio an fallilur Hendreichiusin Pand.Bran-
Julia prof. primarii, in eorumdem librorum lectio- rfe/>.p.341,editionemVitebergensema. 1548Iaudans.
nem Introductionis fragmentum, edenle Frid. Ulrico, i 1568. Antuerpim, in-16. S. Aur. Aug. de Spirilu et
Calixto, Georgii filio. > Littera ad Marceltinum liber unus. Ejusdem de na-
1690. Ultrajecli apud viduam Guil. Clerck, in • 4°.:, tura et gralia. Item de fide et operibus. Colonienses
Aurelii Augustini.episcopi Hipponensis, liber de Uni-. B ex Lipenio et Becmanni Cat. Bibt. Francof. p. 35,
taie Ecclesiae contra Donatistas. Exst. cum Com- quibus adde Hendreichium l. I.
mentariis uberrimis el ulilissimis in Melchioris Ley- SJEC. XVIII. — 1767. Lipsim, apud Jo. Frid.
deckeri Historia illustrala Ecclesim Africanm, ciijus-_. TFt'/*/eoen;in-8°. Aur. Augustini, Hip. ep. de Spi-
tolumpene tomum secundum consliluit inscriptum: ; ritu et Littera ad Marcellinum liberunus e recen-
Tomus secundusad Librum Auguttini de UnitaleEc-. sione Benedictinorum e Congreg. S. Mauri, varielate
clesimcontra Donatislas, de Principiis EcclesimAfri--. lectionum animadversionibu«que brevibus illustra-
canm, illiusque fide in Articutis de Capite Chrislo et,l tus ab Jo. Christ. Beniam. Teegio. S. S. Theol. Cult.
Ecclesia, de Unilate el Schismate, plurimisque Reli- —ln prsefatione pauca de occasione libelli hujus
gionis Chrhtianw capilibus agit. itemque de edilionibusacrecensionibus ejus monen-
. Versio, tur, ubi etiara ad aliorum librorum singukuiui edi-
Gallice vertit notulasque ad difficiliorum locorumi toruin menlionem decurrit. Inscripsit Erdm. Rudol-
inlelligentiam aspersit Jac. Tigeou, Andegavensis, pho Fiscbero, theologo Coburgensi.
tbeol. docior et canonicus Ecclesiae cathedralis Me- 1770. LtpstcB, apud Joli. Ffid. Langenhemium;
tensis, quae illins versio prodiit Rhemis 1567, in-8*, in-8°. Aur. Aug de Sp. et Litieris ad M. liber
sub lil.: Epistre ou (e Livre de S. Augustin de 1'Unitii " unus.... Iterum ediditrel. Jo. Christ. Beniam.Tee-
de 1'Eglise,contre Petitien, evesque Donatisle, avec gius. Scholae Sangerh. Co). III. Correctiorem sese
ceriaines observalions pour entendne let lieux pltts; profitelUr aliera ediiio, aucta insuper indice rerum
difficiles; imprimia Reims parJean de Foigny. Cf. memorabilium.
Duverdier ed. de Juvigny. T. IV, p. 314. Versiones.
XXII, — (67) De Spiritu el Litlera liber. Jtalica. — 1543. Venezia, per Comin da Trino;
SMC.XV.—Sineanno, locoel typogr., tn-4°.S. Au- in-V. <Opera ulilissima del B. Agosiino V. I. de Spi-
gustini liber de Spiritu et Litlera. Adjectus est Tra- rilu et Littera chiamala, al B. Marcellino, novamente
clatut anonymi de periculis, qumcontingunt circa Sa- di lalino in volgare iradotta. >
cramenlum Eucharistim, cut annexa est resoluiioi Gallicm. —'A8A1.Lyon,parJean Pilier, tn-16. < Le
qumstionis: utrum suffragia facta pro multis mquali- livre de 1'Esprit et dc la Leitre de S. Augustin,
ter protinl singtdis ? Exhibelil. Seemiller fasc. I, p. traduit par Jacqucs Le Conle. > Cf. Duverdier ed.
191. Tntum volumen foliis 38 conficitur, exscriptum nova, T. IV, p 274.
characiere Gothico, quem aliuscomparalione ibidem 1551. Paris, de 1'Imprimerie de Mich, Votcan;
propius declantvit. Linese 28 paginam faciunt. Nti- tn-4°.< Opuscule deS. Angustin, C"veiiuedeHyppone
meri, signaturse, cuslodes, initiales litter» el titulii en Afrique, del'Esprit et de !a Leilre, traduit par
dcsunt, nisi quod ab iniiio legilur : Incipit prologus! Valentin du Cattnoy. > Maht. part. n, T. III, p. 598.
beati Auguttini epitcopi in libro (sic) de Spirilu et[ Duverdiered. nova, T. IV, p. 459.
Littera: et in fine Iibri, qui in primam paginam foliii 1700. Paris, chez Jean-Bapt. Coignard; in- 12.
35 incidit: Explicil liber Beali Auguslini episcopi de., < Le Livre de S. Augustin de 1'Esprit elde la Let-
spiritu el litlera. ire, traduii en francois snr 1'edilion des PP. Bene-
SJEC.XVL—1524.Norimbergm... D. Aur.Augustinii dictins, par Philippe Goibaud du Bois. >
'
de Spirituet Littera liber unus. LaudantColonienses. XXIll.—(68) De Fideel Operibus, liber unut.
1527. Colonim,apud Heronem Alopecium; in-8. 1473. Cotonim. . . . i«-4°. B. Augustini Jiber du
D. Auf. Augustini de Spirilu et Littera liber unus. Fide et Operibns. Cat. Bibl. Boldei.
Eamdem editionem sub anno 1528 profert Ossinger - 1523. Argentorali, exofficina liilerariaingeniosiviri
in Btbl. Auguslin. Jo. Grieninger, in-V. Divi Augusiini libellus aurcus
'1538. Parisiit, apud Joan, Roigny ; t'n-16. Idem, de Fide ei Operibus. Exsiat cum Ysidorode tectis ej
liber. Ottinger. tiotnini/iuf hwreticofum ? itepi HieronYfni libro dt
 1*7 SIJPPLEMNTUM AD OPERA S. AUGTJSTINI. 148;
Pefp. Virg. Mdfim etEpistota ejus coritraVtgildntVurri J Ypponenstsrfe CiviiaieDei liber vicesiriiussecundusex-
A
junctim editi ab Hiet. Gebwiler, calhedralis aedis pttcitconifdpaganos.lSub dnn,o a nativilate Domini
Arg. Litierarii Ludifriagistro. Fbl. v-xivf^ M.CCCCLXVil. Pohiificaiu PAULIpapm secundi anrio
— Augustm Viridelic.;iti-&°. D. Auf. Aug. liberde ejus teriio; Tertio regriante Romanoturri ifnperatore
Fide et Operibus M. Bibl. Eccl. Col. p. 737. Yti\t£mco:IndictioneXV,dieveroduodecimamensis
1528. Cdlohim:EAcudebutEuehatius Cervwdfiiius; Jtitttt. De'6'graiids. GpD AL,— Impresserunt Conra-
in-8°. D. Aur. Augustini de Fide e't.-Opefibus liber - dus Sw. et Arrioldus; Panriartz jiivanle harid dubie
unus. > Occurrit subifide coriipacius cum libro ejiis- viro ali_quosolerli, eujus ribmen iri litteris GOD AL.
dem de Ndtura et Gtatia ex eaderii officina. insidefe tam facile sibi binnes persuaderit, quam
1534. Paris;apud Joahnem Roigny, tn-16. D. Aug. operam in explicandis ebrufn mysferiis perdunt (a).
libef de Fide et Opefibris. JBdtM.T. II, p. n, p. 799, Paginae in duas columirraslinearum 44 impfessaesunt,
ed. 2. '._'" quas ampli margines ambiuiit. PrseCedtmt xn rubri-
1559. Lipsim, th-8*. B. Auf. Aug.liber deFIde et, cafum folia. Gf. Audiffr. p. 6. Recerisent etiam De-
Opefibus cuhipraefatione Georgii Wicelii. Cf. Bec- bure Bibliogr. inslr. T. I, p. 243. Exstabat in Bibt.
maririiCat. Bibl. Francof. p. 35. Uride jam Iaudarurit DucisdelaVttli&re. :
Heridreichius et Cotonienses. 1
B 1468. Roriimiri dornoPetH de Max.;in-f6t. max.
1552. Colonim, apud Feiriim Horst;in-%°.iiem S. Augiistirii de Civ'LDeTlibri XXII. In CaTce':Hoc
liber curii EncKitidlo ejiisdem vide suo loco. Cdritadus opui, etcJ Iri domo Peiri de Maximo.
1568. Antuetptm, tu-8*. Idem liber laudaritibus M.CCCC.LXVIH. t Hujus editioriis charactef, mea
Coloniensibus 1. 1. quMem seriientia, riitidior est, qiiam iri Lactarifioejus-
1652. Ftancbf. ak M, et Kmtefft,. in-8*. S. Arir. deni aririi. Sed textus iriquinatior est et mendis sca-
Augiistirii... libef de Fide etOperibiis. Edente Jodn. tet fosdissimis. Pfaecedunt xiv folia rubricarum. >
Henitichio. Cuiri disserlalione ejusdem argumenti Cf. Debure Bibl. inslr., Cat. Bibl. Smithianm (Venet.
eodem auctore. Heridreich.in Pdnd, Braridebi, p. 342. 1755; tn-4*), p. 27, e"tBibt. Piiteil: T. I, p. 86.
Versiones. 1470. Romm, apud eosdem; in-fol. mdx. S. Augu-
1545. Feneita, per Gomin da Trino, tn-8°. < IJ li- slini de Civ. D. libri XXII. /n calce : Aspicisilluslris.,
bro del B. Agoslinb V. I. defla Fede e delPopere, di etc. Audifffeclus dfligeriti tfium edilionum Romana-
latino in volgare novamerite tradotto. > rum inter se comparatione citra oriinem dubilatio-
""«-
XXIV.— (72) De Naturd et Gratia.' nem posuit, diversas inviceta esse atqtie sitigulatim
1524. Notimbetgm, tn-8*. D. Aur. Augusfini de iteratas. Atque haec, teftia etiam prsecedente, emen-
Natura et Gratia liber unus. Notatur a Colonierisibus.C datiof est et plefaque vitia ejus abstersit. Exstabat
1528, Eucharius Cervicornius excudebat. In fine: in Bibl. Pinell.
Apud S. Coloniam impensa M. Godefridi Hyttotpii, —Vehelns, per Jo. de Spira el Vindelinutn fratrem;
eivis Agrippinensiseeleberrimi, tn-8*. D. Aur. Aug. in-fol. Aiigusfirii libri XXII de Civitate Dei. In Dne :
de Nalura et Gratia liber unus. Praefatus cst paucis; Qiridocuit Venetos exscribi pos.seJoapnes,
- ^erbisJoI Petreius. • Meriseferetrinp centena voluminaPlini,
Et totidemmagni CiceronisSpira libellos
1.568.Antuerpim, ap, Gymnicum, tn-8*. < D. Aur. Ceperai Aureli, subita sedmorte peremptus,
de Natura et Gratia. > Jif. Bibl. Eccl. Col. Non potuii cceptbmVenetisfinire volumen,
Aug! liber Vindelinusadest.ejusdemFraier et arte•
p. 737, quae si vera prpdidit, accenseri debet haec; Non minorHadricaquemorabitururhe.
MLCCCC.LXX.
editio rarissimis, paucis nimirum libris iis, quos An-
tuerpiae Joannis Gympici celebris quondam lypogra- Praecedit rubicorum labula xiv foliis. < Debure Bi-
phi Coloniensis impensis impressi sunt. Sic enimi, bliogr. instr. Biblioth. Smithiana, Cat. Bibl. Bunav.
staluere malim, quara cum Maettario Gymnictim; Laudant eaindera Cat. Bibl. Rag. et Bibl. Pinell. >
ipsum Antuerpia Coloniam migrantem facere, cumi 1473. Moguntim, par Pelr. Schoefferde Gernsheim;
ex Annalibus etiam conslet, eum _jam anno 1535'< in-fol. II vol. B. Aur. Aug. libri XXII de Civitate
Coloniseprelum exercuisse, adeoquenon postannum Dei cum Thomm Vaiois et Nic. Trivelh commenta-
1510, deraum, cujus anni editionem Antuerpiensem riis. Inflne rubris characteribus : Igitur Aurelii Au-
Maetlarius commemorat, domicilium ibi flgere potuit. gustini, etc. (cf, edit. Hieronymjanam ib. a, 1470 per
Versio. eumd. typogr. excusam), consummatum per Petfum
. 1545., Venezia per Cominda Trino, in-8% < II libro Schoifferde Gernzheim,anno Domini M.CCCC.LXXUj:
del B. Agostino yescoyo Ippon., di Natura e Grazia,. die V. mensis Septeinbris presidibus ecclesiekatoli-
contra Pelag.; di latino in volg. novamentetradotto.i ' ce Sixto tcrcio pontifice Summo, sedi Anl. MogvMine
XXV.— (74) De Civitale Dei LibriXXIL Adolfo secundo ptesule magnifico lenenle aulem ac
SiEC XV. —1467. E Monatterio Subtacensi f, mcw. gubernante Chfisiianismi monatchia imperatore se-
S. Aur. Augustini de Civilale Dei libri XXII. Irical- renissimq Frederico iercio Cesate semper Augusto. In-
ce: AUICEUI AUGUSTINI. Doctoris egtegii atque epiicopi cipit a tabula capitum libri primi, quseupacum ex-

Ja) Lairius GratttM Omnipotenli Deo a Laudemba- monuit.seu Probabiiior Pefri Scriverii sententia,. Gode-<
ehio iritefprelatiir. Sed huic omnino obstare vlderi-" tchalci Godofredi Alemanni nomen substiluentis,
tur verba Deo aratiat, ut recte etiam Audififedus videri possit.
149 NOtlflA LlTTERARiA IN S. AUGUSTINUM. 150
cerpto ex libris Retractaiionum uno folio compre- A A ddmiriimilesimoquadrinyeniesimoseptuagesimoquinto:
henditur. Tum sequitur ipsum Augustiniopnstotnm sexto.nonas octobres, Impre.ssum est columnis binis;
intra hoe primum vol. absolulum inque fine legi- incipit a tabula capitum iv folia complectenle. Cal.
lur : Finito libro sit laus et gloria Christo. Deinde Bibl. Ducis da la Valiere, \t. Bibl. Smilhianm. Ser-
minio impressum : Texlut tancti Augustini de Civitale vabat eamdem olim Bibl. Pinellii,, itemque una
cum^
Dei, Maguntim imptessus, explicit feliciter, anno sex praecedentibus Bibl. Crevennm.Vid, Caf. noviss.>'
LXXiij. Alterum volumen complectilur commeniaria — Fenetits, per GabrielemPetrideTarvisio; in-fol.'
supra laudata cum indice alphabetico. Ad utramque Augustini de Civitate Dei libri XXII, In fine : Aurelii
voluminis calcem finita subscriptione, more con- Augustini de CivitateDei Liber XXH- et uliimus feli-
sueto, insignia typographi minio impressa cernuntur. citer finit. Impressumque e?t opus hoc a diligenti Ma-
'Debure Bibtiogr. inslr. Seemiller fasc. I, pag. 49, gistro Gqbriele Petri de Tarvisiq. M.CCCC.LXXV.
Braun Not. R.Lit. (1788), p. 159. exislente Pelre MocenicoDuce Veneiiqrum. Venetiis.
Auclbres vero horum Commentariorttm, quse pri- Cat.Bibl. Bud. T. I, p. 8(1, ubi raeritp rarissimis li-
ma vice hic excusa sunt, Angli uterque fuerurit et bris accensetur. Ex Catalogo vero Bib!. Ducis de Iq
de Praedicatorum ordine ambo. Nicolaus Trevelhseu Vaiibte discimus, binis columnis yplumen esse ini-
Trivet, vel etiara Traveth, origine Nortwicensis erat, B 1 pressum, praecedere materiarum fabulam xiv foliis,
natus circa annum 1258, vitaque functus a. 1328. signaturas esse a...ad/) sccundi alphabeti. Memora-
Commentatus est in omnes librqs XXII : Thomqs tur etiam in Catalpgo Bibl. Bodleianae ed. rece»l.
Walleis vero seu Vallensis. aliis Gualoisvel corrupte p. 88, apud Denis. in Bibi. Garell. T. J, p. 155. Ad-
Valois, baud dubie quou ex principalu Wallia o- datur cl. Reuss in Bi6/. Tuifing. (1780), p, 69.
riundus esset, theologiae doctor Oxoniensis, diem 1477. Neapoli, per Matthiatn Mqrqvum; in-fat. '
suum obiit a. 1540, seripsitque Expositionem in min. S. 4ugustini de Civitale De.iJibri XXIL In fine :
decem primos libros e XXII de Civitate Dei, quae fi- Aurelii Augustini de Civitqle Dei liber XXII et ulti-
nitur in libro x, cap. 29. Utriusque operam magni »ius feliciter explicit. Impressutnquecsl qpus hoc Nea-
olim factam esse testantnr innuraera mss., quse poli a diligenti maghlro Mqtthia Moravo. AnnoChristi.
adhuc in bibliothecis Parisiensibus potissimum su- M.CQCC.LXXVII. Cat. Bibl, Ducisda la Valibre.
persunt exempla, de quibus vid. Echard in SS. Ord. 1479. Basilem, per Mich. Wetiszler; in-fol. lidena
Prsed. tom. II, pag. 561 et 597. Gredilum est ali- cum commenlariis Thomae yalpis ei Nicolai Triveth.
quando, Trevethum et Thomam conjuncto sludio In fine charactere rubro impressum: Igti aurelij au-
islas lucubrationes composuisse, falso tamen. Nam gustini ciiiitalis orthodoxe sideris pfttlgidi de ciuitate
fsla corijurtctio, quemadmodum etiam in hac prima L ^ deifopus praeclarissimum. binis sacre
payine pfessori-
editione obtinet, notariis debetur et omnibus codi- bus eximiis id commentantibus.rubricis tabulaqua dis-
cibusmss. estsolemnis.Nicolai aulem Treveihi expo- cretum pcelsa in urbe Basilica. partium alemanie.
siiio in X priores libros numquam prodjit aique hoc quam non solum aeris clementia et fertilitas agri verum
casu fortasse in perpetuum luci subtracta est. Cf. etia impmentium subtililas reddil famantissima. ad
praeter laudatum Echardura locupletissimura in Iiis laudem trinitatis indiuidue ciuitatis dei psidis ingenio
auctorem, Fabric. Bibl. Med. et Inf, Lat. el industria Mihahelis Wenzsler. Anno salutis noslre
'
1474. Romm, ap. Udalr. Gallum.; iri-fot. max. S. post M. et CCCCLXXIX. Viij kl. aprilis operoseesl
Augusiini de Civitate Dei libri XXII. In calce : consummatum, Subter his insigne typographi iniiiio
Presens Aurelii Atigusiini Hipponen Epi de Civilate pariler refulget. Incipit a Sententiq Atigusthtiex li-
Dei preclarum opus : Atma in urbe Roma loiius mundi bris Retractationum, quam statim ta/>u/a.capitum li-
regina el dignissima imperalrice : que sicut ceterjs bri primi sequitiir, ctijusmodi unicuique lihro est
urbibitsdignitate preest: ita ingeniosisviris est refertq : prsefixa. Post textum legjtur subscriptio rubro item
nori dttramenlo plumali calamo neque stilo ereo : sed charactere exarata additoque infra lypothetee insigni:
arlificiosa quadam adinventioneseu caraclMzandi sic Textus sancii Auguslini de civjtale dei Basileq irnpxes-
effigiatumad dei laudem induslrieque est consumma- sus Explicit feliciier. Annq LXXIX. Adhibiti sunt
tum. per Udalricum Gatlum Almannum et Symonem characjeres Golhici liiculeni!Bformae, in textu ma-
Nicotaide Lucq. AnnoDominiM.CCCC.LXXllII. die jores, in Cqmmentariis, qui pone sequunttir, longe
vero 1111. mensis Februarii, Pontificatu vero Sixli minpres. ppJumfjiE binae, prorsus absunt nunieri,
divinina (sic) providenlia Papa quarti annq ajus ter- signaturae, custpdes, }itierae jnitiales litulique. De-
tio. Anlecedunt rubricarum folia xm, cum foliis bure in Cat. Bibl. Ducis de la Valiere, Seemilier Incu-
duobus puris. Character non omnino tam luculentus nqb. Ingolst. Fas,c. II, p. 30 sq.
est et hiagnus ac Romanarum editioiium, sed lohge 1482. Romm... in-foi. Augustinusde Civitate Dej,.:
conlra aequalior. Hujusce editionis memoria sola perslat apud Labf'
1475. Yeneliis ap. Nic. Jenson.; in-fol. S. Augi> beum Nqpu Bibl. tnss. p. W, num, 689 : umia ;
slini de Civitate Dei libri XXII. In fine : Autelni Maettqtius in forulos sups retujit T. I, p. n. p. 435.'
Augitslinipput de civitqlt dei feliciter expiicit : con-;: :: Laerius laudpbaf insuper ejusdem libri paginam 354,'
feetumveaeliis qb egregiq et diiigeii magistro Nicqlqqi n. 1029; sed perperam, utdudum splifa acerbitatd
iensori: Pelro Mozenichovrincwe: Anno.a nativitate', nionuit AudiSr. x>.252.
 151 SLPPLEMENTUMAD OPERA S. AUCUSTINl. 152
1484. Lovanii... hi-fol. S. Augustini de Civilate A j 1494. Fributgi, in-fol. Amerbachianae iteratio.
bei cum Comtnem. Th. Valois: Maitt.T. I, part. n, In fine : Finitum est hoc opus in friburga. Annoin-
p. 455, addjto Heidam teslimonlo ex Cal. p. 6, n. carnationis Dni MCCCCXCIIIi. Exst. etiam in Cat.
121, absque ubericre declarationc, Jncerium ergo Bibl. Bodi. el Cteveritiaenoviss.
eumdemne lypograpbiini, qui a. 1488 prelo eum Sine unno, loco et typogr.; in-fol. S. Augustini de
commisit, an allum auctorem agnoscat. Civitate, Dei 1. XXIIV cum Commentariis Thomw
1486. Fencttts, per Boitet. Locateltum; in-i°. B. Valois et Nic. Trivelh.
Augusiini libri XXH de CivitateDei. ln fine : Opus Hujus edilionis rarissimae juxta quam antiquissi-
de ciuilate Dei feticiter explicit : confectum Veneliis mse notitiam suppeditant cl. Morellus in Bibl. Pin.
per BoneiurriLocalellum, impendio et sutnplibus Octa- T. I, p. 86; Seemilter fasc. I, p. 120; iterumque
viani Scoii Modoetiensis. 1486. quinto Idibus Februa- non minori diligentia ]descripsit Plac. Braun in No-
rii. Cat. tibr. rarior. Bibl. Budent. et Bibl. Pinell. titia Hist. Lit. p; 9. Constat, ut editio a. 1473, dua-
1488. Tholosm, perHenricumMayet Alamanum(dte bus quodammodo partibus, quarum pripr textum,
XII Octobris); in-fol. min. Tliomae Valois et Nieolai majoribiis litteris, posterior commentarium minori
Triveth Commentaria in libros S. Auguslini de Ci- charactere columnis duabus impressum sistit. Ac
vitate Dei, una cum complemento fratris Nicolai B J textus quidem pagina 47 , commentariorum vero 57
Cerseth. Cf. Cat. Bibt. Crevennmnoviss. Iineas complectilur. Lilleras Germanicas appellat
— Louantt, per Joannem Westfalensem; in-fql. Morellus; SeemiUetus;plane sirailes esse vult iis,
Augusiini de Civitate Dei I. XXII, cum Comment. quibus recusus est Augustini liber quartus de Do-
Th. Valois et Nic. Triveth. In fine : lmpressum tn ctfina Christiana per Jo. Mentelin Argentinensem ,
alma Vniuersitate Louaniensi, qttm Brabantiam haud cui idcircp acceptam referre nuilus dubitat. Qui
parvum ptm ceteris ornatam reddil, ingenio el indus- cum jara a. 1478 dierp obierit, ante hunc certe ex-
tria loannisWestfalensis. AnnoM.CCCC.LXXXVHI. pressa esse deberet. Sed longe vetustiorera pulat,
Xllll. Calendas Octobris. Mailtaire T. 1, p. n, p. necabanno 1470 valde remotam, adeo, ut prin-
495. Apud alios lamen bibliographos mentionem ceps forte cum commentariis laudatis statuenda fo-
ejus non irivenimus, nititurque adeo solius Maetia- ret, quam sententiam jam Morellus amplexus fuerat.
rii fide, ex /jua eamdem editionem laudant Colo- Carei pranibus, quas sequior setas per artis progres-
nienses, Ossingerus aliique. sum sensim introduxit, foliorum paginarumque notis
1489. Feneftis, typis Vineent. Octaviani Scoti; . liuniefisve , itein litieris initialibus, nec non lilulis
in-fol. Augu>tinus de Civitate Dei oum commeniariis tam in fronte operis [ quam singulorum librorum
Thomm Valois, sive Watleis et Nicolai Trivelh. Cat.' C aut capitum initiis, qtirc solo spatio vacuo , nec eo
Bibt. Casanai.; mide suppleri poteril Maellarius TT admodura amplo inler se dislinguuntur, praeter-
I, p. II, p. 510. quam quod ad calcem iibri xvm subscriptio, et de-
— Basil., ap. Jo. Amerbacltium;in-fot. Augustinus hinc a libro decimo nono inscripiiones librornm et
de Civitalc Dei cum cornmento. ln fine : capilulorum inveniantur. Nihilominus occurrunt
Hoc opus exaclumdivinaarle Joannis frequenier marginaliadecunatis textus lineisappo-
Amerliacensis: lector ubiquelegas siia, quod in Basilecnsibus quoque eorum libroruin
Invenis in textu glosis seu niarginemirum : editionibus deprehendere me memini. Denique in
Quo.meritogaudel urbs Basileadecus.
fine texttis legilur: Finito libro sit laus et gloria -.
Anno saluiiferi virginalis parlus oclogesimotiono tupra Christo; posi cominentaria vero tabula materiarura
millesimum qualerque cenlesimumidibus Februarii. decem foliis non omnino iniegriscomprehensa desi-
Commentarii, sunt Thomm Valois el Nicolai Tri- nit subjecto : Explicit Tabula.
velh, saerae paginae professorum ord. Pracdical. Ac S«c. XVI. — 1515. Basilem, per Ad. Petri de Lan
illius quidem nolae in cap. 29 libri x deficiunt: reli- gendqrf; in-fol. Divi Aurelii Augustini, Hipponensis
qua per Nicolaum Triveth sunl conscripla. A Nico- episc. ad Marcelliuuni de Civilate Dei contra paga-
lao.quoque profecta est tabula seu index. Cliaracter 'u nos libri duo etviginti: opus dignissimum : huma-
est Gbthicus, columnae dune, sed Commento uirinque narum divinarumque litterarum disciplinis clarissi-
apposito quatuor pTerumque paginam faciunt. In in- merefertum. Cum Comtnentariis Thomm Valoit et
tefiore tituli pagina Augustini elfigies ligno impressa Nicolai Triveth: nec non addilionibus Jacobi Passa-
c.uiii alia figura emblemaiica, iiiscriptione et versw uanlii atque iheologicis verilatibus Francisci Maro-
bus conspicitur. Descfipsit eamdem Braunius Not. \ nis. Porro impressum cst titulo insigne Adami Pelri
H.LHi.T. II, p. 182. addilo Anno M. D. XV. Infra : Directorium in singu-
1490. Basilem, ap. Jo. Amerbach..; in-fol. Edilio los iolius operis libros indice cetto congeslum. In
anni prcccedentis accurate iterum expressa, ^ntVa pagina aversa eadem, quae in Amerbachiana haben-
idtfrus Februariis. Denis Gdrell. Bibl. p. 134; Ge- tur. Prscfigitur deinde prsefatio Fratris Conradi
tneiner Regerisburg. Bibl.y. 197. Exsiabat etiam in Leontorii Malbonnensis (sic) cbaractere Romano
Bibl.- Bucts de la Vaiiere. Gessner Lubeck. Bibl. p. impressa , qua rationem et institutum operis Augu-
51. Cufiose descripsit KciscABeytrt. s. Gesch. met- stiniani docet. In fine ejusdem ConradiLeonlbrii Mal-
kw.Bb. St. II. p. 73 sq" bronneniit (sic) siibjicilur epilogus, in quo ingen-
 153 NOTITIA LITTERAHIA IN S. AUGUSTINUM."-'" 15»
tem textus emendationem, muliorum mss. collatione A S.*c. XVII. — 1600. Anluerpim, apud Plantin.;
perfectam pollicetur, nec non subscriptio , quse in-fol. Iidem libri. M. Bibt. Colon.
Joannem Koburger, Nurimbergensem bibliopolam, 1610. Genevm..,. t'n-8'. Iidem libri. lisdem spon-
impensas imprimendi voluminis fecisse signilicat. soribus.
'
Haecquoque rotundo charactere, reliquum volnmen 1613. Parisiis, sttb insigni urbis ; in-fol. < S. Au-
litteris Gothicis qualuor plerumque, interdum etiam gustini 1. XXII. de Civitate Dei, recogniti pertheo-
quinque columnis el crebris sectionibus inipres- logos Lovanienses: cum comment. Leon. Coqumiet
sum oculos el hoc ipso et vario characterum genere Jo. Lud. Vivis. i Cat. Bibl. Thott.
ill eadem pagina obvio offendit. Casp. Barthius Ad- 1624. Francof., lypis Wechet. ap. Dan. el Dav.
vers. tix, cap. 10, p. 2795, hanc editioriem. inullis Aubrios et Clem. Scltleich.; in-fol. Casp. Rarthii
mss. meliorem vocat. Commentariorum in D.. Aur. Augustini Civitatem
152». Lugduni impensis Jo. Koburger, arte Jac. Deiliber primus scu Adversariorum Comraent. lib.
Saccon.; in-fol. Augustinus de Civitate Dei una LX. Exstat cum Adversariis a pag. 2816 sqq. Praece-
cttm iibris de.Trinilate , quos vide. Plane expressa dil haec ej'us adraonilio.: Eccum libi, amice iector,
est praecedens Basileensis. specimen tommentariorum nosttorum in Civitatem
1522. Basitem, apud Jo. Froben.; in-foi. D. Aur. B Divinam Augustini, multis expelitum. Sequentur ipta
Augustini opus nbsolutissimum de Ciyitate Dei, ad Commentaria, si Deus vttam dederit; Opus immen-
vetera exemplaria collatum el commentariis illus- sum, et licel ominari, mterimm. Reliquimusautem,.ut
tratum sludio et labore Jo. Lud. Vivis. Cat. Bibl. tcripsimus; nori sublalis iis, qum ex Adversariis in
Reg. Mus. Britt. et Budens. Prima bseC est edilio hunc Commentarium translulimus; idque consilio, ut
cum Vivis commentariis. Post dedicationemad Ben- . quale ipsum opus tit, eo faciliut perspiciatur. Qtiae
ricum VIII Angliaeregem, dat. Lovanii nonisJuliis ipsius Barthii verba eo lubentius huc transcripsimus,
M. D. XXII prsetatio occasionem operis Augusii- quod nuper demum Lipenii, sublestae non raro fidei
niani docens et singularis praeterea de veleribusinler- testis, atictoritati tantum dedisse Colonienses vidi-
pretibushujuslibetli deque Gothis qui Romam ceperint mus , ut refragantibus licet Christ. Daumii, Barlhio
dissertatio esl adjecla. quondam familiarissirai, nliornmque, quos ipsi in
1554. Paris., in-fol. S. Aur. Aug. de Civitate Dei, medium producunt, melioris notae scriptorum testi-
edente Lud. Vive. Cat. Bibl. Bern. T. I, p. 16. moniis gravissimis, non prorsus tamen de integri
1555. Paristis, apud CarolumGuillard; in-fol. lidem hujus Barthiani comraentarii editiqnc, qualem Hnlae
Iibri cum eodem Gommentario. Laudant Colonienses Sax. a. 1620 in-fol. Iticem vidisse Lipenius prodi-
p.739. Si prsecedens editiorecle sehabet, nondubito G derat, desperareni. Imposuerat illis eiiam hoc, quod
quin ex eodem bibliopolio profecta sit ac haec. ipse Bariliius" in suis ad Staiium Animadversionibus
— Bas., ap. Hier. Froben. el Nic. episcop.; infol. saepius hujus commentarii in Augustinum meminis-
< D. Aurelii Augustini, Hipp. ep. de Civitate Dei sei. Sed quae ibidem ex iis proferunt verba, tantum
libriXXII, adpriscaevenerandajque vetustatis exem- scriptum jam fuisse eum probanl, non item, ut ipsi
plaria denuo collati eruditissimisque insuper Com- - volunt, editum. Cselerum ingens tunc temporisapud
mentariis per undequaque doctiss. virum Jo. Lud. doctos hoinines hujus commentarii fuit desiderium,
Vivem illustrati et recogniti. Accessit index fecun- imprimis quoniam ipse auctor de eo lam magnifice
dissiinus. > Inaversa tituli pagina Henrici, Angliae locutus erat, et oppido pauci erant, qui non eximie
regis, epistolalegilur, qua Lud. Vivi pro oblatis reconditam istius viri doclrinam admirarentur. Ho-
sihi Augustini libris gratias agit, data Grenuici die die non niajorem in eo jacturam orbem eruditum fe-
XXIIll Jan. 1523. cisse credimus, quara in eo, quem Salmasius super
1570. Basilem, per Ambrosiumet Aurelium Frobe- Arnobium mediiabatur.
niot fratret; in-fol. < D Aurelii Augustini, Hipp. 1656. Parisiis , sub insigni Magnm Navis ,infol.
ep. de Civilate Dei libri XXII, ad priscae veneran- < S. Aureiii Augustini', Hipp. ep. De Civiiate libri
dseque vetuslatis exemplaria jam ilerum post vircim O XXH. Ex vetiistissimis manuscriptis exempiaribus
undequaque doctissinium Joannem LudovicumFttietn per iheologos Lovanienses ab innumeris mendis re-
summo studio collati ac ejusdem commentariis eru- purgatus. i Quorum diligentiam altestatur sub finem
ditissimis illuslrati. Accessit Index multo, quam toini, castigalionum ralio et leclionum varietas ma-
antea fuerat, fecundior. > jori ex parte annotata. Cuin Gommentariis novis et
Videantur quaede hac editione in Annalibus Colie- perpetuis R. P. F. Leonardi Coqumi, Aurelii Ere-
ctionum nolavimus. In toto volumine nihil est praeter mitae, Augustiniani, Doct. Theol. Paris. et Jo. Lud.
praefationem, ,quod ad integram operum editionem Vivis.
respicit et impedire potuit, quominus separatim hic lnscripsit Leon. CoqumusCliristianaV a Lotharin-
tomus venderelur. gia Magnae Elruriai Dttci Matri a sacris Conlessio-
1596. [Geneuce] excudebat Jacobus Sloer; t'n-8% nibus. Nptae ejus aeque copiosam theologicam eru-
11 tontis. D. Aur. Aug. Hipp. ep. de Civilate Dei 1. dilionem ostendunt, quam Lud. Vivis commenlarius
XXII. Tomum quintum Operum omnium h. 1.et a. omnigena araiquitatis doctrina illustris est. Ipsequo-
«xcusorum efficiunt. Vid. supra in Annalibus Opp. que de inscriplione, occasione,partitione, dignitate et
iSf* SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI.i 1S8
utilitate horum librorum , quod haud. perfunctorie A Apense. » Plurima comiriendanl hanc operam, verr
Vives egerat, denuo commentatus est. sionis elegantia, indexicopiosus, splendor artificii,
1651. Paritiis.... in-fol. lidem cum Coquaeicom- ipsumque deniqnc P, M. Benedicli XIV, cni dedi-
mentariis. lla Colonienses. cata est, nomeii.-_testejBtfi/, degli Aut. folgarizt, m
1661. Hamb.ufgi,sumpt. Zach. Hertelii; t'n-46, // Raccolia d'QpuscKscientie filol. T. XXXII, p. 343.
fomis. S. Aur. Ang. Hipp. ep. de Civilate Dei librl 1742. Fenesici, appresso Piet. Bassaglia e Franc.
XXII, in duos tomos divisi, ex ycluslissimis mss. Hertzhauscr..; in 4°. « Della CitladiDio di S. Ajire-
exemplaribus emendali, juxta novissimam editibr lio Agostino. Tomo pfimo, che comprende gli XI
nem Colonienseiii. Accedunt Commentarii eruditi et primi libri. i Haecest reeens editio antiquse illius
iniegri quidem, Jo. Lud. Vivis, Hispal. ac Leonh. versionis, de cujus auctore editprem Petrum Bassa-
Coqusei Aurelianensis. Cum. indice gemino, altero gliam prolixius in epistola dedipajciria huic lomo
locorum Sc. S., altero rerum ac verborum loeuple- praimissadisputassediximus. Alterum tpm (a. 1745)
lissimo. npiidnm absolutum fuisse djserie monet nuclor d.
SJEC XVHL —1748. Neapoli.... t'n-40.S. Augus- Bibl. degli Avi. volg, 1.1. Sed poslmodum additus
tini libri XXII de Civilate Dei cum notis monacho-, esse debet. Nara Audiffredus in Gat. Bibl. Casanal.
rum S. Mauri. Cat. Bibl. S. Aug. ad Nidum Neap. IQ duos citat. Texiiis Latinus versipni adjungjiur, in-
Versiones. superque Vita Augustini a Possidio scripta LaUne
Versionum quoque hujus Augustiniani operis non accessit.
exiguus est numerus. Nam' et vario idiomale red-. GqUicm 1486. AkbeyiUe, chez Jean du Pri et
ditum est, et saepius eodem , sed niillo frequeiitiu;, Pierre Qerard; irirfqi., 11 upj. < Dix premiers Hvres
quam Gallico. Ex pluribus aulem qui htic sludium de Mpnseigneur S. Aiignstin de la Cile de Dieu
siuim conlulerimt Francogallis, riemo laude sua translales par RaoiU de PreuUes. > In fine tomi I :
apud populares earuit, studioseque excepta sunt el < Impriine eu la vilie d'AbbevilIe par Jean du Pre
prelo mulliplicata Radulphi de Prwltis, Gentiani et Pierre Gerard marchaiis Jibraires, acbeve ie
Hefveli, de Cetiziers, Ludovici Giry et Petri Lonir XXVIHde Noveinhre '; I'an inil qciaire cens qualre
beiti conanima. Sed singula brevi indiculo complec- vingt et six. > Tomo 11: < Les septderniers livres. >
tamur. *. In flne : <.Impriniez pnr /es \nitnes a Abbeville. VII
Italicw. —rS. I. el a., in-fol. < II libro di S. Atir d'Avril, mil quatre cens qualrp vingt et six, apres
guslirio, de la Cita di Dio, il quale e diviso in XXII Pasques. »— CoinmemQranlhanc edilioncm Maet-
libri, tradotti in lingua volgare. > Cat. Bibl. Reg: tarius, Debure Biblicgr. instr. T. I p. 248, Deburius
T. I, p. 581, n. 786, apposito lemmate vetus editio. «G sen. la-Vat. Bibl. Dncis de la Fn/icre T. I, p. 167.
In Bibl. Smithiana, p. 28, legilur : La Cilta di Dio ': Nolalur etiam ip Cat. Bibl. Reg. Paris. Primus liber
iradetla (forse) da Iacopo Passavanli. Deburius in est ex paiicis, qui Abbaiisvillae sunt jjnpressi. Su-
Cat. Bibl. Ducis de laValiire circa annum 1480 ex- per^i tameri editipnis yeiustaleni Ipsius versiouis
cusam exislimat scripsitque characterem esse ro- setas. Auetor enim, ctijus iiomen diverse, (nodo do
maniim fiiinorem, binas columnas, signaturas a-H Pjreuties, mpdo de Pralles, Prws.les, Presles, qiiin
securidi alphabeti, tabulamque materiarum ab iniiio eliam de Ptqieres, Laiipe verp de PrmUis, de P-mie-
xi foliis praefixam. Erat eadem penes Crevennam riis, Preslwus, efferrjjsolet, Carpli V Francjne regis
olim, testc Caf. Bibl. ejus novissimo. Cf. Biblioteca tempofibus fioru|l, peiiesque eum magistri libeilfjr
degli Autori volgarizz. in Raccolla d'Opusc. sciani. e rum snpplicum officio fiinc'us esl, natus ex iliipiiq
fitol.T. XXXII, pag. 542. concubilu Radulphi de Prae[iis, Philippi Pulchri
Deauctore linjus versionis inter ipsos Ilalos haud quondam consiliarii a. 1515 , cum iniqua eus.lpdia
convenit, dum nlii, in quibus Fonlariinus (in opere paier ejus deientus esset. Sed lilii legiliiui jura Ra-
suo de Eloquentia Iidlica),Nicolao Piccolomineoeam dnlphus nosler jam sepex regis sui beneficio a. 1376
asseruefuiit, quos lamen refeliit Apostolus Zenus in . est consecuius. Diemiobiit mense Novembri 1382.
Anribiatibnibus ad Fontanini librum; alii, veluli: fi Variis ille scripiis tam!vernaculo, quam Latino, ser-
Jacobus Cbrbinellus, Jacobum Passavantium auctor mone compositis, aelatejam devergente, inclarperat,
rerri slatueruril; utrisque adversatus est Pelrus Rasr cum singulari regis mandalo stipendioque ad cflpfi-
sagliain editibne Vcneia a. 1742, a Florcnlino quo- ciendam Auguslini liiijus libri versionem adigepetuji, -
dam" anonymo eam pfofeclam et Venetiis circa a. qttam incboalam annp 1571 _ die 1 Novembris, seu
1480 elnbnratam esse dicens. festo omnium Sanctorum, aniio 1375.,die 1 Septem-
1754. Roma, per Antonio de Rossi, in-fol. < La bris absolvisse ferlur («). Praeslo erant 50 codices,
Citta di Dio , opera del gran Padre S. Agostino ve- quos ila tamcn secutiis est, nt parciiis verbprum
SfcovodTppoiia trhdotta nell' idioma Italiano dal quam scnsus explicaUpni studeret, et regis jussui
Pi D. Ce.sate Benvenuii da Crema abbate gerierale obtemperans senieniisn veritalem clarilateinque per
tlei Carionici Regolarl della Gongregazione Lalera- aiiibages orationis sectari mallet, quam eamd.em

'(«.) Ah eodeiri auciore profecla.est Biblipriim eidem regi in litteras propensp d.ebelur, Cf. Lancelot
' "
yersip)Gallica., quani specimine prpposito accurate mMiniVde fAc^des Imcr., t. 'Xill, p. 656.
descfipsit P. l'e Lotig mBibt. saeta p. 318, quaeqiie
557 NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. 158
verbis insistendo periclitari. Ui vero commodius sua ADebnrius 1.1. Nicolao Savellerio tribuit. Quocirca
legerentur, singulos libros in capila plura dispes- nos conjecturam secuti utrumque. m litulo posui-
cuit, quacum descriplione nescio an hodierna La- mus, alieruni rederaptoris, alterum impressoris
tini textus divisio concordet. Nec contentus, Au- partes gessisse suspicali.
gustinum Gallicani sermonis eloquio civibus suis 1570. Paris, chez Nic. Chesneau; in-fol. < La Cile
admovisse, ejusdem etiam ubi doctius locutus esse de Dieu du Saint Auguslin traduile en fran?ois par
videretur, inlerprelem egit, subjuncta singulis ca- GenlianHervet.tCal. Bibt.Mus.Brill. Cf. M. Bibl.Col.
pilibus exposilione, in qua de mylbicis , historicis , 1585. Paris , chez Mich. Sonnius ; in-fol. < Sainl
philosophicis aliisque reeonditioris scientiae capiti- Augustin de la Cite de Dieu, illusire' des commen-
bus, prout quidem eruditionis tunc temporis con- taires de Jean-Louis Yives, traduit en franfois par
ditio ferebat, disseruit, ut tamen ostenderet, se Gentian Hervet, avec les annotations et observalions
hominum doctorum aevi sui longe esse excellentis- de Francois de Belleforest. Troisieme ediiion, au-
simum. Nempe auclores, unde sua deprompsit, si a gmentee. >Caf. Bibl. Reg. Eamdem repetilam Part-
paucis discesseris, sneculovn nOn antiquiores sunt, siis 1610, in-fol. iraduni Colonienses.
siquidem frequenter imprimis laudat Isidorum Hi- 1655. Paris , chez Pierre le Petit; in-fol. t Saint
spalensem, Orosium, Paulum Diaconum, Hugonem, B Augnstin, de la Cile de Dieu, traduit en francois par
Papiam , Futgentium , Calltolicon, Nicolaum Tri- de Cereziers, aumdnier du Roy. > Cat. Bibl. Reg. et
veth, Vhtcenlium Bellovaccnsem, Alanum de Com- Casanat. ,
planctu Naturae, Joannem Sarisberiensem, Guliel- 1665 et 67. Ports , chez Pierre le Pelil?in-$°, II
mum Pnris, Petrtcm Comestorem, Helinandum nlios- voll. t Saint Auguslin de Ja Cit6 de Dieu, traduit en
que, aliquoties Paulum Diaconum de Mirabilibus franQoispar Louis Giry, tomes I et n, cuiilenanl les
Mundi, Coranum Moliamediset Joannem Magdunen- dix premiers livres. < Cat. Bibl. Reg.
seni (Jean de Meun) tamquam auctorem fabellse 1675. Paris , chez Andri Pralard , tn-8*, // volL
Gallicae de Rosa appellat. Plura etiam ex hisloria <La Cit<5de Dieu de Saini Augustin, traduite en
tum sui temporis, tnm anliquiori Franciae admis- francois et reveuesur plusieursanciens mss.avecdes
cuit, nec non traditiones passim vulgique supersti- remarques et des notes, contenantdescorrections du
tiones varias aspersit, ex quibus speciminis loco texte par Pierre Lomberl. > Cat. Bibl. Reg. et /)ucts
nonnuila proposuit Lancelolus, AcademimInscriplio- de ta Valiere. Eadem repetila est eodem anno Bru-
mim et litter. elegantior. Paris. quondam Socius, xelles, et 1695 Paris // voll. ( Cat. Bibl. Thoit. )
cujus binae de Radulpho Preslseo ejusque scriptis 1701. A Paris, cliez Nicolas Pepie; tn-8*, en II
commentationes insertse sunt Memoriis ejusd. Aca- " tomes. <La Cite"de Diende SaintAuguslin ; traduite
demiaeT. XIII, a pag. 607 ad 665. Illius enim viri en fraiiQois et revue sur )'6diiion des PP. Ben6di'
laudabili diligentia effectuin est, ut qusecumque au- ctins, avec des remarques, etc. >
ctorem versionis hujus concernunt juxla documen- 1756. A Amslerdam, chezPierre Mortier, in-8", IV
torum optimorum fidem explorata ntinc habeantur, tomes. <LaCile de Dieu deSaifit Augustin; traduite
simulque tenebrse istae, qtiibus Crucius Cenomanen- en francois et revue sur plusieurs mss.: avec des
sis (La Groix du Maine) ip Bibl. Galt. p. 427 ha&c reraarques et des notes qui coniiennent quanlite de
obsepsit, quibusque dispellendis non admodum pro- corrections importnntes du texte latin ;.et la Vie de
fecerunl conjecturis suis auclores M. Bibliothecm M. Lombert. >Notae imprimis de versiOne traclant
Colonietisis ( p. 740, n. 157) clarissima luce siiif ejusque licenliam ex eo, quod elegantiae sensui tra-
coilustratae. Pra> caeteris aulem illius scriptis hunc duclor debeat et quod linguarum invicem abhorrens
librum paucissimis visum, inspectum vero, quan- ingenium posiulet, excusant. Hinc nec ubique eadem
lum equidem scio, nemini, diligenter examinavit, ilerum inculcare, sed ad priores tantum XI libros
prsecipuasque ejns dotescum judicio exposuit. Enu- talia monere salis visum esl. Emendaiiones, quas
merat praeterea p. 654 insigniores aliquot codices _ in titulo proliletur, ex 10 circiter autll mss. Gal-
mss. qui ad unum omnes in Bibliolheca Regia Pa- licanis nonnullisque Yaticanoruni, quas Benediclini
risiis asservantur et numeris suis sunt nolati. Cacte- PP. ipsi concesserant, leclionibus haustas esse mo-
rum non minus rara hae principe hujus versionis net. Eadem versio loiidem voluminibus in-12, eodem
editione est altera diu postea facta. anno ibidem apud Jac. Rollhi excusa, quae similiter
1551. Paris (chez Galiol du Pre), par Nicolas Sa- ac praecedens vitam traductoris in lilulo gerit, me-
veiier; in-fol., II lontes. < La Cite de Dieu de Mon- moralur in Cat. Bibl. Reg. T. I. p. 379;. Eamdem
seigneur SaintAugusiin, translatee de latin en fran- duodenis IV voll. Parisiis 1737 excnsam laudat Cat.
gois par Raoul de Prwsles;s>cujus splendidum exem- Bibl. Firmianm.
plar olim inler ornamenla Bibliolhecw Ducis de la Hispanicw. — \b'14. Matrili, in-fol. S. Augustinus
Valiere nurnerabatur. Cf. Caf. T. I, p. 168, n. 458. de Civitate Dei 1. XXII, Hispanice per Ant. de Roys'
Laudat eamdem Cat. Bibl. Musei Britt. Tenendum clRozas. Laiidant Colonienses.
est autem, Lanceloltum etiam seque ac Golonienses 1676. Amberes(Antuerpise), in-fol. Iidem ej'usdeni
hujus editioriis mentionem facere, sed ita, ut apud versionis. Cat. Bibl. Thott: Iterumque ibidem repe-
Gatiotum du Pri prodiisse affirment, cum tamen titi dicuntur a. 1696 in-fol. in Bibt, Eccl. Colon.
189 SUPPLEMENTUMAD QPERA S. AUGUSTINll 460
Belgicamversionem impressam Lugauni Bat, 1621, A . XXIX.— (82, 85) Augustinus in Evangelium Jo-
ex Cat. Bibl. Traject. T. II, p. 3, proferunt Colo-; annis et Epistolanr ejus I, ad Parthos. Sine anno,
nienses. loco et typogr. in-fol. Augustinus super Joannem.
Germanicam Joannis Godfridi de Odernheim, qui Hsec verba tituli ioco litteris majoribus folio
circa a. 1495 Oppenheimensis Ecclesiae pastor fuisse primo cseterum vacuo sunt impressa. In limine
perhibeiur, ex Eisengrenii lide commemorat Posse- texlus : Divi Aurelii Augustini, Hipponensisepiscopi:
vinus App. Sacr. T. 1, p. 889. Aliam auclore flans in Evangelium secundttm Jounncm Tractalus primus
Nicolao.Sigmaro a Schlusselberg, excusam Ratisbo- feliciter incipit. Ah eo quod'scriptum esl: In principio
nm 1666, t'n-4" laudat Gemeiner Regensb. Stadtbibt. erat Verbum: ef ueioiini eraf apud deum: et deus
p. 197 : attamen non nisi librum primum eam com- erai verbtim. usque ad id quod ait: El lenebre eam
plecti significat. non comprehenderunl. In fine : Divi Aurelii Augustini
XXVI— (75) De Rono Viduitatisiiber. hipponensis episcopi expositio in evangelium secun-
1517. Paris, chez Jean Petil, in-4°. < De 1'Elat de dum Joannem felicilerexplicit. PrnsceduntAnnotatio
Veuvage; de la Maniere de prier Dieu; la Vie de seulnvenlariumprincipalium senlenliarum, nec non
Sainte Monique; Opuscules de Saint Augusiin, tra- tituli seu rubricm traclatuum, x foliis. lmprcssio
duits par Adrian Gemelli (Jumel), pretre docleur en B . facta estliiteris Gothicis minoribus, duabus columnis.
theologie el grand archidjaere de Laon en Picardie.» Chariae litteris signalae sunt, desiderantur lamenfo-
15«Verdiered. recent., T. I, p. 7. Tractatus de Orando liormn numeri et custbdes. In summa pagina non
Deo inter epistolas censetur 150. solum tractains, sed et capita indicanlur. In ipso
XXVII. — (79) De Geslis Petagii liber conlextu autem verba Evangelii aulalia loca bblica
1611. Augusim Vindelicorum-,t'n-8*. D. Auguslini coinmentariorumque iiiilia, illa medio, haec majori
liber cle Gestis Pelagii, nunc primum edilus studio cliaracteredistingiiunuir. Addita sunt marginalia, in
Marci Velseri. quibus.vcl loca parallela, vel lectiones variac loco-
Fmsulis (urbe agri Florentini, qiiam hodie Fiesoli rum Biblicoruni nb Augustino laudaloruni produ-
dicunt) inventus erat in bibliotheca abbatiae S. Bar- cunlnr. His consideratis, nemo non insignem hujus
tholomaei canonicorum regularium Lateranensium. editioni.s similitudinem cum irapressis Araerbachia-
Hinc ejus antigraphum cardinalis Scipio Cobellutius, nis, quoruin cxemplaria passim a nobis inter Atigu-
tttnc ab epistolis et secretis summi pontificis, Roma stiniana proferuntur, agnoscet. Lubens lamen con-
ad Marcum Velserumduumvirum Augustanum trans- cesserim in cl. Braunii senleiitiam, qui tomo II Not.
misernt:qui quideni aliquamdiu editiones, quae Ro- H. Litt. p. 35, Norimbergm per Antonium Koberge-
mae Florentiaeque accuratissime parari ferebantur, IG rum excusam esse statuit, modo non in sola typorum
cupide exspectavit; sed quoniam longum id futurum similitudine, sed totius operis descriplione nitatur
negotium res loquehalur, gratiam apud viros pios et illius judicium. Unum accedit, Cobergerum plura,
eruditos, antiquse doclrinae amanles, Romanis Flo- Amerbachium conlra vel nulla, vel pauca admodum
renlinisque ediioribus ipsis non invitis, se initurum absque nomine suo emisisse.
esse ratus, si nuda interim Augusiini verba utenda Fersioncj.
fruenda proponeret, exemplum Romse transmissum 1670.
cum fide exprimendum curavit, lectionibus varian- Rommtypis S. C.depropag. F. in-4°. Capila non-
tibus, quae ad marginem ejusdem comparaverant, nuila ex diversis tractatibus in Evangelium Joan. de
pariter in ora ascriptis, subjectis vero in ima pagina Sp. S., Lat. et Gr. interpr. Max. Planude; inler opu-
aliis, quas maximam partem Marco Velsero, cano- scula aurea collecta a P. Arcudio a pag. 651. In
nico tuncFrisingensi,deberieditor significat, easque Bibl. Eccl. M. Coloniensi laudatum invenio librum
conjectura fere subiiaria inter legendum notatas, deSpiritu S. ex diversis Augustini traclat. super Jo-
paucas eiiam paulo audaciores ab auctore improba- annem coliecium, qui prodiisse dicitur Basilesel578
tas scribit.Nullasvero quantavis probabilitaiisspecie Gr- Lat. Ex his intelligere mibi videor, non alium
blaiidientes in conlexlum' a se receptas esse asseve- " indicari libruni, quam \ Leunclanii Legationem Ma-
rat. Praefationem hanc repeti fecit Joannes Clericus 'rtuelis Comneni ad Armenios, ctii aliquot capita de
in Append. Augustinianea (T. XII ed. Antuerp.), Trinitaie ex Augusjlinogr. conversa sunt inserta. At
p. 607. Exspectatae vero illaeRomanorum Florenti- si htinc voluit quem testem laudat Lipenius in Bibl.
norumqiie editiones lucem non viderunt, sed Parisiis Theol. T. II, p. 785, fallitur ille quidem ; narri isia
paulo post cum libro conlra secundamJulidni respon- prorsus ibidem non feguntur. Nescio vero an huc
sionem cura Menardi iteriim prodiit, quem vide forte pertineal fitier Augusiini de Spirilu Sanclo.
n. 98. Nec dubito , quin inier Opuscula Augustini Gencvm 1540, t'n-8" , quem profert Cat. Bibl. Ber-
discipidorumque ejus ediius sit, quae supra a nobis nens. T. I, p. 15.
sunt in mediura producta. 1670. Paris, chez Jean-Bapt. Coignard; tn-12.
XXVIII.— (80) De correctioneDonatistarum liber. <Homelies de S. Auguslin sur la premiere Epistre
Edidit seorsim hunc librum iVtc. Bergius Revalensis deS. Jean; traduction nouvelle.
Holmiw 1696, in-8°, sub, tit.: D.Augustini liber de 17,00.Paris, chezJeqn-Bapl. Coignard; tn-8°, IV
moderatecoetcendis hmreticisad Bonifaciumcomitem. voll. <Lestraitez de S. Augustin sur 1'Evangile du
161 NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. 1035
S Jean et son Epistre aux Parthes, traduils en fran- / Ltali viro exspeclari non poterat, sed ut denuo sub
cois sur 1'edition des PP. Benediciins, avec des som- judicium eamdem rcvocaret ei ab omni parle per-
maires a ia marge, par Philippe Goisbauddu Bois.t pensam proponeret. Facile lamen lemporum ralio
XXX. —(84) De Gratia Christi el Peccato originali suadere poterat, ui nomen invidise subtraheret.
contra Pelagium et Cmlestium. Liceat nunc brevem dispuiationis ejus conspectum,
1687. J/oguiiftaj, lypis Petri Hermans, in-8°. Liber qneinadinodnin a Frib.Bened. Carpzovioperexamen
Divi Aur. Augustini, Hipp. episc. contra Pelagium hujus libri in Aclis Erud. Lips. 1098, p. 340, deli-
et Coelesliumde Gratia Chrisii, Commentario brevi nealus est, subjungere. < Primum, inquit, animad-
et coiii.inuo illustralus a R. P. Carolo Josepho Tri- veriil Schiltcrus, controversiam esse duplicem : al-
cassino, ord. Frair. Min: Capucin. S. Francisci. Cf. leram de jure divortiorum, quae Augustinus nisi ex
Acl. Erud. Lips. Suppl. T. I, p. 134. causa adulierii negabat esse pennissa; altera de
Ad hunc Augustini librum spectat editoris liber, jure ilerum nubendi, quodAuguslinus, vivente allera
Graita efficax refulala ex Ubris S. Auguslini, per parte, concedit nemini, ne quidem ex causa adulte-
euiudeni lypographum boc ipso anno excusus, quem rii : nisi quod cap. 6 innuit, Cliristiaribs tantura
reccnsent Acfa Encd. vol. eod. p. 128-153, idque conjuges hoc praecepto teneri; uude colligas, ab
iniendisse auclorem declarant, Pelagianos ab Augu- ]B' adultero non Chrisliano discedenli nuptias secun-
stino proptcrea hsereseos fuisse insimulatos, quod das miniis liiisse inierdictas. Pollentium vero in
nullam omnino graiiam Dei admiilerentinvoluniale priori qusestione labi docei notarum auclor, abrep-
necessariam, non vero ob id, quod graliam eam in- tum Hebraeorum Romanorumquc moribus aclegibus,
differenlem, seu. talem, cui voluntas huraana, seu quibus divorliorum liceulia invaluerat. In bac Crgo
obtemperare, seu resistere posset, slatuerent. Idem parlc iriumphnre Augustini facundiam etdisputandi
fere Trtcassinus jam ante in libro De Nalura peccati subtilitatem, licet argurneniis ejtts non id semper
originalis, secundummenlemS. Atigustini, eic. edito conficiatur, quod illis colligere velil. Siclocum illum
Parisiis 1677, in-4*, docuerat. Cicterum Auclor Paulinum 1 Cor. VII, 10, 11, nec ab Augustino, nec
Coloniensisnon Moguntim,sed Trecis, unde orinndus a Pollentio recte capi et explicari observat. Augusti-
erat Tricassinus, eum impressum existimat. num ex prsejudicata opitiionem mtilierem, quae di-
Versio. scedat a viro, nccipere de ea, quae ob adulterium
1758. Paris, chez Franc. Babuiy,in-l%. «Les deux divortal aut repudielur, atque adeo, ut scholaelo-
livres de S. Augustin, de la Grace de J.-C. et du quuntur, peicre principium. Pollentium contra,quse
Pech6originel, traduits en francois sur 1'ediiiondes ' Apostolus in eam conditionem conferat, si fiant,
PP. Benedictins de la Congregation de S. Maur. > «-"pure aci-ipere, ac si licile fieri possnnt, atque adeo,
XXXI. — (95) De Conjugiis adulierinis libri II. quse de /dcfodicuntur, perperam dejure intelligere.
1698. lenm, per Joan. Bielkium; t'n-4*. D. Aur. In altera vero parie controversiae, qua de jure ite-
Augustini libri duo de adulierinis conjugiis ad Pol- rum nubendi, si facium est divoriium, quaeritur,
lenlium, cum notis jurisconsulti celeberrimi, qnibus Augustiniim sine causa ab apertis Chrisli verbis
dogma Ecclesiae de mairiraonii dissolutione iilu- Matih. v, 32, discedere, eisque vim inferre nolat;
siralHr. cum ea, qtiacpariiculis excepiivis rcgulae eximun-
Auclor noiarum fertur Joannes Schillerus, ante- tur, non in vim excepiionis, sed exempli valere
cessor quondam Argenloraiensis, ingenio aeque ac velit, invito sensti communi.rectisque inierpretandi
doctrina inler jurisconsulios eminens, edidit vero et regulis, ad Grammalicx', Logicae, suhjectseque ma-
praefalusest Georgius Schubarlus, humaniorum lil- teriae principia revocatis. Nequc reliquas ej'usratio-
terarum lunc temporis apud Ienenses professor. nes ita esse comparalas , ul nos coganl ad contor-
OccasionemIibro causamque simul cur lalere Schil- lam interprelatioiieni verborum perspicuorum con-
terus voluit, dedisse ferunt Ulricum Obrechtum, vi- fugere, evoluto cujusque argumenti pnralogismo de-
rum eleganti doctrina et muliis editis scriplis tunc ._ monsirat. Hn?cfere sunt, quae priori libro dispu-
'
apud Argentoralenses insignem. Qui cum Argento- lantur et nolanlur. Allero libro.eadem controversia
rato urbe in potestatem Ludovici XIV redacta Jesui- discutitur, a Pollenlio denuo el luculentius exposiia,
larum captionibus in casira Ponlificia esset pel- novisque rationibus munila, quibus Augustinus oc-
leclus, idque deinde prsemii tulisset, ut senalui cnrrit, suamque sentenliam tuetur et expolii. Do-
Argentoratensipraesidis nominea rege praeficeretur, ctissimus vero SchilteruS et hic Augustinum -/«T«
norcin in judiciis receptuin, raalrimonia adullerii 7!-O5K sequitur, et quid sit in conlroversia, cujus pon-
causa dissolvendi, palrum istius societatis placitis deris sinl rationes aut responsiones allatae, quse in-
liaud dubie obtemperans, aboleri fecit ejusque rei ter se consentanea sint aut dissenlanea, magno
gratia etiam hunc Augustini librum Germanice ver- judicio exaniinat: sttb finem ex lib. n Retractat.
tisse traijilur. Cf. Morerius in Dictionario (ed. Amsl. cap. 57 observans, in haecsenieniia ipsum sibi non .
in Suppi.). Tametsivero posterius asserere nonausim, salis tidere, ncc satisfacere Augusiiuum. > Hactenus
arbitrortamen, Augiistini senlentiam a caussehujus Carpzovius. Restat, ut observemus, rarissime j'am
palronis fuisse j'aclilaiam, idque ipsum Schilterum occurrere Scliilterinnnm banc opellam, quippe qua
iumulisse non ui eludendam sibi sumeret, quod a nostra eliam Bibliothcca caret cujusque mentionem
 163 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 104
in Catalogis sprsecipuarum bibliothecarum, iprseter-A bis finalibus astruere nititur, in quibus omnia ad
quara in •CalalogoBibl. Regiae Parisiensis, frustra generalem ex illatis conclusionem apprime conspi-
quaesivimus-.. rerit. -Eriimvero Benedictini tomo X, p. n, omnia
XXX'lI<:—{9&)ContfasecundamJulianiresponsiohem, hsec vana Cssepronuntiant atque exemplis contrariis
. Operis imperfecti libri VI. luculenler demonstrarunt. Prnemisit editor disputa-
1<617<.Lulelim Paris., dpud Sebast. Chappelei, tionem de.Juliano ej*usquein B. Augustinum scri-
t'u--8°.i S. Aur. Augustini, Hipp.ep. contra secun- ptis et testimonia veterum, qui borum sex iibro-
dam Juliarii responsionem, Operis imperfecti, libri fum memiuerunt et locos ex iis in suos commenta-
duo priofes. Nuiicprimum ex manuscriplis codici- rios relulerunt.
busediii. Additusest^eiejusdem Augustihi de Gesfis Versio.
Petagii iiber ante paucos-annos editus. Nunc priiiium 1736. Paris, chez Franc. Barbuly; «'»-12,Hvoil.
in hicem editus citra C/. Manatdi, Juliomngi An- < Les VI livres ;de S. Augusiin contre Julien, defen-
diui» proprseloris. > Paucas, 'sed seleciae ;doclrinae seur de 1'beresie .pelagienne, traduits en francois sur
notas «editor-haud inceleber aspersit. Nuncupavit l'edition des PP. BcSnCdiclins.»
autem-afchiepiscopo Lugdunensi ©ionysio de Mar- XXXIII. — (99) Encltiridioriad Laurenlium.
cjnemont ep. d. pridie non. Aug. 1616. Exsiafeadefn B S«c. XV. —-•Sine dnno et locp, in-.fot. min. S. Au-
editio 'hoc ipso •arirfoab iisdem typographis in-folio gustini Enchiridion. Constat foliis XXXIII. Exor-
exiiusa. Cf. Cai.Bibl. Reg.Paris: dium capit ab ipso statim prologo verbis : Incipit
1642. /Lovdhii, >aptidCornel. Cmneslenium,in-4°. liber enchkidion sacli! augustint de fide, spe el cha-
S. Aur. Augustlni conlra secundam Juliani respon- riiate. In fine textus folii xxxi, pagina aversa : Deo
Sionem., Operis iiriiperfecti, libri duopriores, resli-j graeias. Dein, post eapilulorum lilulos folio xxxu
luti a F. Mich. Paludatw, Gandaven. O. Eremit. S. incipientes, folio xxxin pagina prima ; Amen. De-
Augustini. Prsemittuniur iidem Iibri, quales a 1617. scribit hanc editionem antiquissimam sane cl. See-
Parisiisediti fuere. Cat. Bibl. Casanat. tniller fasc. I, p. 156 sij., iriter eos libros de quoruni
—Liovanii-apud Jacobum Gezers; in-4°. < S. Aur. . typographis ne eonj^ciura quidem experiri ausus
Augustini libri duo priores, Operis iraperfecti, con- est. Quod setatem attinet, ante annura 1477 excu-
«a Juliani secundam responsionem : ex recensione sam esse non dubilat, litterasque, quibus expressa
Michaelh :Paludani, » Cal. Bibl. Reg. Patis. In hac est, Inonfusas, sed sculptas projptcrinaeqiiabilitalem
tteralione prioris editionis crrata innumera sola sibi videri edixit, genus lamen earum declarare
cbnjectura oorrecta esse, ex Riveio monenl Colo- oblitus esl. Unicuni ab eo inlerpunclionis signum,
nienses. puncium nempe, aique id ipsum rarissirae observa •
46B-4. Parkiis -tumpt Simeoitis Piget; in-fol. S. tum. Deerant signa quaevis paginariim foliorumve,
Augustini episcopi catholici conlra Julianuin hsere- necnon litterae initiales, capita lameii numefo Ro-
ticuni <Pelngianumoperis perfecii libri sex. In Suppl. mano distinguebanlur. Lineas per paginani numera-
Hieton. Vignerii. T. H, p. 1522. bat34.
Octo libris opus secundas rcsponsionis Juliam SiEC.XVL—1527.Augusfa;Vindelic. seu.Coloniw;
conslabat. Eam vero Augustinus sic refutare ag- t'n-8°. S. Aur. Augustini Enchiridion de Doctrina
grcssus esi. ut singulis libris librum opponerel. Sed Christiana ad Laureutium urbis Romaeprimicerium,
morte .prsevenius nonnisi sex libros absolvere po- nec non libellus deiessentia Divinitatis ejusdem.
tuit, atqueimperfectaadeo hsec ejus responsioman- Laudat Hendreich in Pand. Brandeb. p.-541, sed
sit, <ut-Possidius etiam testatur. Ex bis <diu<nonnisi adeo negiigenler locum.ubi impressa sit, ediiio in-
duo -habebantur editi per Claud. Menardum. Pa- dicat, ul in raedio relinquam, Augustam an Colo-
ris. 1617.Enimvero a. 1654 Hieronymus Vignierex tiiam voluerit.
Soc. J. supplemenlisad editiones Augusiinianas an- . 4552. Cotonim, ap. Petr. Horst., in-H0. < S. Aur.
terioreslioc anno editis clarus, non solum qualuor AugusliniiEnchiridion de fide, spe etcharitale, ac-
d.e novo ex codice ms. abbatiseClarsevallensis eruit, ^" cedit ejusdem iiber de Fide et operibus. > Cal. Bibl.
sed sibi etiarii -persuasit et aliis persuadere conatus Thotl.
est, integrnm hisce VI libris Augustini opus ase 4575. [Genevm]apud Euslath. Vignon; t'h-8". D.
exiiiberi. Argumenlis utebaltir, .primo, quod nullus Aur. Augustini Encliiridion ad Laurentium, sive
a se inspectuS;Sit Possidii codex, inquo vox ista, summa et praecipua lotius Christianae religionis ca-
imperfeclum. exsfet; secundo, quod in ms. Clar«- pila. Liber ulilissimus iis omnibus, qui brevissi-
valleiisi-sexto denmm libro vocula explich, non mam Augusiinianse doctrinae epitomen ex ipso Au-
itera reliquis sil addila, tnide colligil, finem lotius guslinp, et quidem jam sene, habere desiderant,
pperis eo indicari/; tertio denique, jd quod -lorige mullis mendiseiglossematis, quibus antea scatebat,
foret .gravissimum, si probasset, sextum libruni CK- ex veteri manuscripib repurgatus et commenlariis
teris esse longiorem alque tam Julianiinvectiones, illuslratus. PevLumb. Danwum. Accessit operi tri-
quam Augustlni responsa cseterisprolixiora; quo- plex index.
«irca concludit, probabile videri, sexto hoc libro Divinas plane Augustini scriptorum virtules
VresJuliani simul esse colleclos idque ex ipsius ver- Lamb.Danmus in epistola dedicaloria ad Edzardum
 165 NOTITIALlTTERARlA 1N S. AUGUSTINUM iCo
FrisiaeOrienlalis principeiri prsedicat, indeque pro- JA Versiories.
gressus ad quereias de iniquo eorum paulo posl aii--- DemetriumCydoniuritin Gtmcamlingiiani Enchifi-
ctoris sui excessum fatOj dum partim lemporum iri- dion Augustirii traristulisse tradulit, inquit Pdssevi-
juria perdita, parlim bominum improborum niale- nus App. S., T. I, p. 155. Sed unde liaric iiotiiiarii
volehtia corrupta et interpolata fuerint, ansam capit liauserit tacet. Edita cfefie hsec versio nbh esi, el si
operam suam ulcumque commendandi, quippb qua exstilit umquam, in Bibl. Vaticana latere eiiainnUra
non solum verborum vulnera sanasse, sed Augusii- debet (a), Ex Gallicis duabns aheram 'Coileteiii jarii
num ipsurii sui testem et interprelem produxisse glo- sbpra, cum librorum de DoctririaCtitisiiaiia editionej'
riatur. De manuscriplo; quo ad emendandum lex- reeensererauS, Coiiimeiiioravimtis.Superest allefa
tum iisus sit, nibil amplius ab eo proditum est. Antonii Arrialdi, quse prodiil.
Prsemittuntur vero praeler dictam epistolam, de me- 1648. Paris,c'hez Anton. Vilfi: in&°. <Le livre da
llwdo librorum Augustini el de eorum evolvendorum S. AugiiStin, de !a FOy, dePEsperance et de iatjha-
ralione disputalio; nec non Ptotegpmena ad librum rite, 'vaduit en francjoispar AntoineArnduld, docteiiir
jamjam editum, in quibus rfe titulo, utilitdle, 'mlaie deSorbonrie, avec le lalin 'ensuiie, feveu srir six ari-
operis&cdeLaurenlio; ttd quemdirigitur, prsccepil. In ciens niss.> Addil Heridreichiiis hujus versioriis fe-
Coramentariis dogmata cum Augiistiniana, tum Cal- B | jieiiiioiifesaririoruni 1652 et i656.
vinistarum latissime explicantur, et quod isia netas 1681. Kiobenhav,tn-8°. Idem liber Daitice, ibvefs,
in deliciis habere coeperat, contra dissentientes af Henr. Olafsan.y Gf. Cat. Bibl. Tholl.
strenue defenduniur. Periinet ad hunc Augustirii libroiri 'pecuiiaritei
1579. [Genevas]apud Eust. Vigrion; t'n-8°. Idem opusculum absque auctriris noriiine lioc titolo edi-
liber. secunda editio aucta et ab ipso auclore reco- Xurii: TheOlogiaMoralis S. Augustitii, iri quaprwce-
gniis. plum de amore Dei ptene perlractalur, elC, per 35. B,
1585. Genevw,in-fol. Eadem libri bujus recensio S. M. R. D., dequb v. M. Bibt. Eccl. Cbl. p. 744.
recusa in opusculistheologicisLamb. Danmipaa. 729 XXXIV. —'(100) De Curapro ritorluis gerehdd tiber,
896. 1543. Parisiis, ex officinaJoatihis Palieri; tn-8*.
1597. Ibidem, tn-8°. Eadem recerisio. Laudanfe <D. Augustini deCbra pro mbrluis gerenda, ad Pau-
Bendraichioin Pand. Brandeb. linum liber unus; item de ClirysdstomiHbmiiia, La-
&MC.XVII. — 1604. Witebargm, sum.pl.Paiili Hel- tine, quod pro deiunctis lugeivdrini non est, sed
wichiilypis Cratonianis; t'n-8°. < D. Aur. Aug. En- orandum.i Maitl.'T. 111,p. i, p. 345. Laudant Ger-
chiridiou ad Laurenlium urbis Roraae primicerium , manicam hujus libri versionem, auctore Fito Mileto
nec uon libellus de Essentia Divinitatis , qui inter iG (Moguriliw1604 et 1634 , t'h-12) Lipenius in Bibl:
opera Angustiniexstat tomo quarlo : In gratiam stu- Theol. T. H, p. 329, T. 1, p. 498, et ex eoGolonien-
diosornm Iheologiseseorsim edila, cum praemissa ad ses, apud qrios pfasterea egregias quasdam supef
illustres et generosos fiarones , Dom. Richardum et Atigustini de mortuis et saiictorurif cultu senteiftia
Dom. Joannem a Tschernemel, de vera patrum ie:- observationes ex doctorum theologorum sefiplis col-
ctione et lectionisulilitate, praefatione el dedicatiorie lecias b. I. invenies.
Salomonis Gesneri, Theol. Wileb.i XXXV. — ( 1G2) Reguia ad servosDei, seu veriuS
1641. Lugd.Bal., tn-12. Idem liber. Nolat Hen- Regttla Sanciiinonialibus scripta , alias Epistoia
dreich in Pand. Brandeb. 1. 1. CCXI vei CIX.
1656. Helmsl., in-i". ldem liber. Hendreich in Berriardus Vindingus el Prosper Stetlartius, ambo
Pand. Brandeb. Sed in his omnibus adeo desultoritts ex famiiia Augustiniana, pririii viderunt, Regulamad
est viri hujus labor, ut, quamvis providus, metuam tervos Dei ex epistola Iaudata fuisse deprohiptam vi-
lamen, ne male eum intellexerim. Vereor ne, quod risque apiatam. Quo, quibus id facium sit auctoribus,
hanc ediiionem attinet, in errore verselur, diversa ignoratur. Sed mature admodum factum esse appa-
Auguslini scripta, Encbiridion Doctrinse Chrislianse Tet. Observant enim Benedictini, 'eani 'perantiquae
cum libris IVde Doclrina Christiana , a. 1655 hac iD Tarnatensis regulse•polissimampartem facere et lau-
forma Helmsladii edilis, Confundens. dari in Concordia regularum a Benedictb Aniano ab-
1665. Paris., apudSteph. Loysbn... Augustini En- bate et incodice etiam Corbeiensi, riiilie arinorum ,
chiridion ad Laurentium V, Romse primiceriuin. viris accomniodalam, et cum ea quae iriscribitur Be-
Exst. in opereSpiriluali a pag. 129. gulasecunda, in unum corpus compactani.exhiberl.
Ssc. XVIII. — 1705. Lipsim, sumpt. Joan. Heini- Tenendum est autehi, hac transmutalione prioreni
chii viduw,lilteris Jo. Heinr. Richteri, in-80. D. Aur. epistolsepartem a verbis inilialibus: Sicul parata eil
Aug. Enchiridion ad Laurentium, urbis Romaepri- teveritas, etc, usquead illa, Sedpdtius lacrymas Pe-
, micerium, in usum studiosse juventtttis, cum pracfa- iri paslqris, penilus esse abjeclam : cujusloco pauca
/ iiOne de stiidio theologicoD. Adanii Rechenbergire- haec praemilti solent adscililia : Ante omnia, fralres
cusum. *harissimi, diligatur Deus, deirideproximus, quia isia
m
(a) Heridreichius in Pand. Brandeb. p. 542 manu- Uottingerom Bibliothecario:p.372. Ubi tamen altum
scfiDiam Demeirii versionem laudat, adduclo teste de ea siientitiiii.
167 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 168
prtectpta sunt principqliter nobis dala. Atque hac jA fol. cxxxm excusi:surit Commenlarii.Ambrosii Cho-
forma ssepius separatim ab Operum collectionibus, riolaaiin primam reguldm sancliAuguslini cum tribus
ita ut vel sola adjectis nimirum Hugonis. deS Vi- ejus in laudes et doctrinas quasdam liujus doctoris
ictore aut Lairvelizii commeniariis volumen efficiat, oralionibus. Praelatio, quse huic parti fol. cxix, pag.
vel cum aliis ordinis Augusiiniani constitulionibus altera praemitlitur Oliverii Servii Tholenlinaiis ad
excusa est. Sed cum latissime hic ordo pateat, tolque Gi/t/fermutn de Estoutevilta episcoputn Ostiensem et
diversse eo nomine comprehendanlur congregaliones, cardinalem, in qua se primum hsecforas miiterescri-
quarum omnium constituliones ,. quae plus minusve bit, ad aliam, quse banc praecesserit, editionem spe-
hanc regulam respiciunt, ssepius quidem sunt im- ctare videtur. Cselefum sedulo cautum est a lypo-
pressse , sed natura sua paucorum manibus teruntur graphis , ne vacuas paginas admitterent; quocirca
et fere delitescunt: intelligitur, quain lubricum sit passim, veluti fol. vm pagina aliera, nec non eadem
accuratum atil plenum edilionum hujus regulm indi- pagina tiluii, item prima fol. cxix Augustini effigiem
cem coniexere. Equidem oppido paucas -ipse vidi, ligno impressam videbis. Conferri eiiani tle hoc opere
nec qubs, cessanlibus illis, sequi potuissem nobilium poteril Braun Not. Hi Lil.,T. 11,pag. 195.
bibliothecariimscripiores satis fidos hac in re exper- 1500. Fenefits , impensis Giuntm, arle Joannis de
lus sum. Collegi tamen, quantum potui, atquc hoc B Spira; tn-4°. S. Augusiini Regula una cumYita ejus..
saltem assecutus mihi videor, ut, quod desit, aut Inter Regulas quatuor\primum approbalas, de quibus
minus recte se babeat, si tanii putatiir ab aliis sup- ad Benedictumdicetuf, simulque hanc edilionem la-
pleri aut corr.igi facilius possit (a). iius descriptain dabiinus.
SJSC.XV. —•1481. Romm, in-fol. Regula S. Au- S*c. XVI.—1516. jLugduni,in-8° (-j) S. Augustini
Or- Regula.
gustini cum Commeniario AmfcrosiiCoriolani.
' •
landi pag. 284 et 516. . . [1517.] Sine loed e't iypograplw, tn-8°. B. Augus-
1490. Argenlinm, per Mariinum Schotl.; iri-fol. tini episcopi Regula. Exstal in Constilutionibus fra-
Canones Aurelii Augustini juxta triplicem quatn edi- trum Heremitarum Sancti Augustini ad Apostoli-
dit regulam omni stalui modum vivendi prmstantes. corum privilegiorum formam pro reformaiione
(Hsec litteris majusculis, sequentia minoribus lituli Alemanniae. Praemittitur ad omnes ordinis fralrum
instar in prima pagina :.-)' Heremitarum S. Augustini per AlemanniamConven*-
Prelali. regendi copiam nanciscunlur tus adhorlalio Joaiinis de Staupitz, prioris generalis
Hic Subdili. suis curatis obsequendi debitum ad negolium diclm reformationis lunc vicarii, signata
prestare docenlur. ,a. 1517.
Mores accipiunt xpi fideles universi. C 1526. Parisiis..... Hugonis a S. Victore in Rer
Ad calcera : Opus canonum Aurelii Augustini cum gulam D. Augusiini expositio, ediia in prima inle-
nova ac prmclara interprelalione Ambrosii Churiolani gra Operum ejusdem collectione h. a. facta. Num ipsa
viri prestantissimi. generalis magistri totius ordinis quoijue Regula uiia iexpressa sit, ignoro. Hugonis
heremitarum divi Augusiini. ptr spectabilesviros Til- yerp Gominenlarius postea pariter recusus, est in
mannum limperger. ordinis heremitarum sancli Au-,> editione Veneta (apud Jo. Bapt. Somascum) 1588,
gustini frairem. Jacobum fedderer. Joannem scber- ct C:\iloniensil617, ncc non novissinr.i, quam singu-
rer. arlium liberatium professores el sacre theologie latim indicabimus.
bachalarios formatos ex^uishissime casiigalum aiquer 1550. Venetiis, in-f°. S. Augustini Regula ad Ser-
revisum eol. Impressumque Argentine arte-ei im- vos Dei, seu verius Regula Sanctimonialibus prse-
pensis solertisshni viri Martini scholt. Anv.o salutis scripta : cui pramtHiitiiReguIae cleritis traditae frag-
' '
MCCCCXC. . lnenium Cum Regula secunda (stippositiiia). Exsl.
Hisomnibus deniquesubjecia sunUnonimentaad le- iiilerquatuor primum approbatasRegulas, colleclore
ctorein sex distichis constantia subsignataquelitteris: Jo. Francisco Bfixiano, congreg. S. Juslinae 0. S.
F. D.L. Ab initio occurrit Tilmanni Limperger prae- Benedicti; . . . circa fittem,
futioad NicholaumFriess, theologum Augustinianuin, D 1561. Venetiis.iper Bernardinum Fasianum, sum-
episcopum Tripolitanum. Deinde a folio inde priino ptibus CanonicorutriRegulariuin Latcranensium.Meusc
usque ad octavum prsemitiuniur Fita Augustini per Aptili; iti-4*. S. Augustini Regula , cum exposiiione
Coriolanum, et commendalioregniw ejusdem. Tandem Ilugonis de S. Vic/ore Laline etltalice. Cal.Bibl. Pi-
folio ix iricipiunl Comtnen/arit super regula divi Aur nell. cf. Fabric. in Bibl. M. et Inf. Lat.ei. Mansi
guslini editi ab Ambrosio Coriolano.....; permo- T. III, pag. 301.
du:n Dialogi; conlinuanttir vero usque ad folii cxvui 1575. ColonimAgripp., iu-8°. S. Augustini Regula
linetn. Dehiuc separatim folio cxx usque ad finem et Constitutiones fratrum ord. Praedicatorum. Cat.

(a) Qusc cruce nolanlnr, eas solummodo in Cata- gnis declarat.Caeterum nescio eliam an omues Or-
logo Btbl. Bodleianm laudaias reperi, qul ut inierr dinis Angusliniani Cqnstitutionum ediliones regulam
prcestaniissimos bibliothecarum publicaruni indices3 hanc a liinine prgeferaiit. Alias numerus earum cx
rneriio' numeralur, ita haud raro biblioiliecariorumi Lipenio (Bibl. Theol: T. I, pag. H8 sqq.), Hendrei-
usibus magis, quam commurt*utililati est accommo- chio (Pand. Brandeb. pag. 343.) et Calalogo Biblio-
•datus, librosque quibus aliqui i.vacialusinserti sunt, , thecse Casanatensis (v. Consttrufiones)facile augeri
non verbis inciical, sed ubi in iorulis repeiianiur, si-- posset.
 !tT9 NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. 170
Bibl. Bodl. cui addattir Hendrekh in Pand.Brandeb.. A tore, by the Wrelche of Syon Rychar de Whyt-
1581. Dilingm, t'n-4°. S. Augustini Regula cuml forde : Imptynled at London in Flelestrate by me
Comraenlario Hugonisa S. Victore. Lipen. Bibl. Th.. Wynkyn de Worde M. CCCCCXXV.the XXVIH. of
T. I, p. 119. Novemher. > Maillaire.
1582. Venetiis. (f) S. Auguslini Regula. Hispanicm. — 1600. Cordoba. . . < La Regla de
1585. Manlum, in-4°. Regula S. Augusiini et Con- San Agostino declarada. . . . por Juan de
stiluliones Eremitarura congregationis Obscrvantiae 1 (Matritensi Montoya >
Dominicano).
Longobardicse. Lnudat Greg. Bivius Puritanus (i. e. Ilaticm. —1615. Firenze, per BarlolommeoSermar-
Ge. Burch. Lauterbachius) in Historia Monaslica Oc- telli, in-4°. t Regola di S.
Agostino. > Aliam anli-
cidenlis T. I, pag. 45. quiorem translationem adjuncto lexiit Latino ad a.
S/EC XVII. — 1601. Fenefiis. . . . S. Augustini1 1561 noiavimus.
Regula, cum Comment. Ilugonis. Teste Lipenio. 1655. Vilerbo, t'n-8*.S. Agostino Costituzioni delle
1605. Comt, apud Hieron. Froirm; t'n-8°. Eadem1 Monachedi penitenza. >Cat. Bibl. S.
Angeli adNi-
cutn Exposilione Hugonis a S. Victore. Possevin. dum Neap.
1614. ColonimAgrippinm, tn-8°. Eadcm cum Cora- 1654. Venezia,pet il Giolilo, in-i°. t La Regola di
raeiilario seu OpticaRegularium Servatii deLairveltz.1B S. Agostino vescovo e dottore di S. Chiesa
caitolica,
1736. Gandavi, t'n-8°. S. Augustini Regula el Con- posta nel libro dell'
Epistole nell' cpistola 109, ira-
slitutiones fratrum Ord. Prsedicatorum. Hendreich. dotta di latino in
lingua volgare fedelmenle da Ber-
1618. Colonim Agrippinm, t'n-8*.Eadem cum Com-
nardinoScardeone, canonico di Padova, insieme coll'
ment. Lairvelizii, laudante Lipenio T. II, pag. 647. i esposizione di di S, Vittore. >
Ugone
1620. Barctnono;, t'n-8°. S. Auguslini Regula et 1687. Brescia, per il Rizzardi, in-&°. t Regola data
Constitutiones Fralrum Praedicatorum. Cai. Bibl. dal P. S. Agostino alle monache; e qui per maggior
S. Aug. ad Nidum Neapoli. loro istruzione, e prolilto spirituale dal P. maeslru
1625. Parisiis, apud Seb. Chappelel via Jacobwa1 fra Paolo Richiedei de'Predicatori
volgafizzaia, ec
tub signoRosarii; in-8*. Regula S. Augustini episcopi esposta. i
et Consliluliones FF. et sororum ord. Prscdicato- Gallicm.—1691. Paris, chez Guillaume Desprez,
rum. Cum declarationibus ex Actis Capiiulorum Ge- t'n-12. < La Regle de saint
Augusiin expliquee par le
neralium, elc, eic. veneiahle docieur Httgues de Saint-Victor. > Attctor
— Ingolstadii. (-_-)S. Augtistini Regula.
— Roinw S. Augustini Regula cum exposi- fuit Jo. de la Grange, Canon. Reg. ct subprior ejus-
dem abbatise de S. Victore, cui nomen Hugo ille de-
lione Hugonis a S. Victore. Fabric. Bibl. M. et "
bet. Regulam ipsam juxta Benediclinorum recensio-
I. LA.l.
nem interprelalus cst. In praefalioneriberius disserit
1648. Rothomagi,in-fol. Hugonisa S. Viclore Ex-
super paticailla verba, quse in tnutata regula Atigiis-
posilio in Regulam Augustini in Operibus ejusdem tiniana assula esse
T. 11,p. 5. supra monuimus, quseque a Hu-
1660. Monachii,t'tt-12. Auguslini Regula. Accesse- gone nondum lecta fuisse docet. > Cf. Journal des
runt Constituliones canonicorum regularium ejus- Scav. an. 1691 (Amsi. 1692, in-8°) pag. 553 et
dem S. Augustini congregatioiiis Gallicanae. Anno 56.
1658. Lipen. T. 1, p. 118. Prosperi Stellatiii (prioris coenobii Tornaeensis -j-
1661. Romw tn-4°. S. Aur. Auguslini, Hipp. ep. 1626) Nucleus hisloricus Regulie S. Auguslini. Tor-
naci apud Guil.a Tongris 1618, in-8".
Epislola CIX, Regulam Sanclimonialibus prsescri-
continens. Exst. in Codice L. Hol- < Discorsi clauslrali sopra la Regola del gran Pa-
ptam Regularum recitati a' suoi Religiosi dal Padre
stenii, parielll (in qua SS. PP. regulae ad Virgines) dre S. Agoslino,
a pag. 1. Prospero da San Giuseppe> (vicario gen. Aiigiisiinia-
1665. Parisiis, apud Ludov. Billaine; t'n-4°.Eadem norum Discalcealorum). Bibl. M. Eccl. Col.
Epistola: Ibidetn iu eadem Collectione Regularum <• XXXVI. — (103) DeGralia el tibero Arbilrio.
bic recusa. 1563. Fiorenza, a istanza di Giorgio Matesotti per
S.EC. XVIII. — 1759. Auguslw Vindelicorum, in- Bartolomeo Sermartelli; in-12. < Libro della grazia
fol. S.Aur. Augustini Hipponensis Epislola CIX, Re- e del Iibero arbitrio di S. Agostino vescovo d'lppona
gulam Sanctimonialibus scriptamcontinens ; in p. nt a Valenlino e Monaciche eran con lui; tradotlo da
Cod.Regular. Holsleniied. denuoa P. MarianoBrokie. LodovicoDomenichi. >Bibl. degli Aut. votg.
T. I, pag. 547 sqq. XXXVII. — (105) Retraclalionumlibri II.
Versiones. Nonnisi unicam horum librorum editionem seor-
Versionum indicem ad annorum serieni compo- sim factam hucusque comperi Lugduni apud Frello-
nere visum est, quam juxta Anglica primas tenet, nios 1536, tn-8°, quam ex Gesnerianis Pandectis latt-
sequuntur proxime Hispanicm et Italicm, ultiraum- dat Maettarius, T. 11, p. n, pag. 856.
que locum Gallicmtenent. Germanice eos vertit el annotationibus necessa-
Anglica.—1525.London, tn-4*. <The Exposicyon riis inslruxit Christ. Frid. Roesler in lomo V der
of Saynt Augustynes Rule after the great Clerke Bibliolheck der Kircltenvaeter (Leipz. 1785), pagg.
and boly Saynl, Saynt Hugh, called de Sancto Vic- 257-416.
PATROI..XLVIl. 6
 m SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 172
XXXVIII. — (106) De Hmresibus. A« S. Lauremio, ord. Min. Reg. Observantiaelectoris
1576. Genevm, apud Eustalhium Vignon; tn-8°. . jubilati, ejnsd. ord. scriptoris, in Romana provincia
« D. Aur. Augustini, Hipp. ep.iiberde hseresibus.ad i ministri provincialis, dicecesis Yiterbiensis exami-
Quodvultdeum. Lamberli Danmi opera emendatus et; natoris synodalis, sacrse congregaiionis lndicis con-
coramentariis illustratus, a qno eodem addiise sunt; sultoris. Oblali eminentiss. et Reverendiss. S. R.
haereses ab orbe condito ad constiluiura Papisniumi E. cardinalibus, ejusdemS. congregailonis Indicis.
et Mohamclismum, eiiam eae, quse hic erant ab Au- < Opus omnigena eruditione referlura. Ulile Theo-
gusiino praetermissse. Accessit operi quadruplex in- logis, pbilosophis, scriptoribus, hisloricis, conciona-
dex, ut non modo chronologiae haereseon ratio, sed1 toribus, confessariis, curam animoruni habentibus,
etiam, quaeex illis utililas percipi possit, intellige- humanarum divinarumque litlerarum atque rerum
relur, et a quibus in unoquoque Decalogi praecepto, Ecclesiasltcarum studiosis. Pars prhna continens
Symboli apostolici ariiculo, item disputatione de Sa- hmresesXII a Simone Mago usque ad Marcionem.
cranientis sit erratum. In calce operis addita estar- Adjecta ad calcera cujuscumque hseresis Collatione
bor haereseon, ex qua quomodo alise ex aliis natse ejusdem cum recentiorum Evangelicorum haeresi-
sint el propagatae, et ul saepe una qusedamhydra plu- bus. Romm 1707, lypis Ge. Plachi, sumptibus Val.
ra capila produxerit, perspicue docelur. Per eum- B Fregianti. (5Alph.7 plagg.etPrsef. plagg. 6.) — Au-
dem L. Danmum. Additus est praelerea tractaius de guslini verba velut rari nantes in gurgite vasto appa-
Ecclesia, ubi-,quibus sensim gradibus illa landem in rent. Poiiorera voluminis partem collatio in titiilo
Papisticam lyrannidem inciderit, ostenditur. » Dig- prsedicala occupat. Caelerum ignoro, ulrum plus viri
na est nevoisto et imprimis hnjus eximii hsereseon ardor morte sit exstinctus, an vero bibliopoia juve-
genealogisiae ingenio epislola ad senatum Geneven- nilem jubilati scriploris impelum represserii. Cf.
sem ab eo scripta, qua sortem sibi gralulalur divini- Mem. de Trivoux, Juin 1707, pag. 1110, el Acta
tusconcessara, quod in ea civitaie vivere conligerit, Erud., Lips. 1708, iVou., p. 489.
quam nulli gloria in Cxstirpandis igne ferroque bse- XXXIX. (110. 111.) De Prmdeslinaiione sanclorum
resium auctoribus secundam censeri oporteat, atque libri duo, quorum atter inscribi solel de Dono Per-
Isetabundus supplicia ab haerelicis Genevse sumpta severantim.
recenset. Cf. de Graiia et libero Arbilrio n. 105; iiem Opus-
1578. Ibidem, apud eumdem, in- 8°. Eadem plane cula selecta.
editio. Cat. Bibl. Tltott. 1711. Parisiis, apud Guil. Desprez; in-fol. S. Au-
1583. Genevm, in-fol. Idem liber in Opusculis gustini de Prsedestinationeetde Dono persevcrantise
Theologicis Lamb. Danmi. pagg. 897-1048. ( libri. Exst. in
G Opp. S. Prosperi a p. 25.
1595. Genevw, in-8°. Idem libercum iisdemcora- Versiones.
meniariis. Cat. Bibl. Bodl. Ilaticm. 1557. Brescia, per Lodovico Brilannico;
1621. Helmsladii, typis ItwredumJacobiLevi; tn-4°. in-i", t Della Predestinazione de' SS. e del bene
D. Aur. Auguslini liber de Haeresibus ad Quodvult- della Perseveranza ; > absque nomine traducioris.
deura. ltem S. Pbilastrii ejus coaetaneiCatalogus hse- 1544. Venezia, al segno det Pozzo; in-16. < Del be-
resium pene omnium, quse a condito mundo--adillud ne della Perseveranza, iradotto da Lodovico Dome-
usque sseculum notae fuerunt. Accessit utriusque nichi. >
scripli supplementum et index genuinus : unus chro- 1547, Venezia, per Cominda Trino; in-8°. t Libro
nologicus, alter alphabeticus. > del bene della Perscveranza composto dal B. Ago»-
1631. Oxonim, in- 8°. S. Augustirii liber de Hae- tino vescovo Ipponense, di latino in volgare nova-
resibus. Cat. Bibl. Bqdl. mente tradotto. > Est vcrsiosuperior, quiequid liiu-
1673. Hetmstadii, ap. Jo. et Frid. Luderwald, in- lus venditet ; id quod eliam de sequenii valet.
4°. Idem liber cum cominenlariis 'et supplementis —Ibidem, in-8°. <11libro del R. Agostino V. I. della
Lamb. Danaei, cura Gebhardi Theodori, Meieri. Vid. Predestinazione de' Santi, di latino in volgare no-
Cat. Bunav. *" varaente tradotto. > Laudantur istse versionum edi-
1687. Canlabrigiw, in- 12. Idem liber cum Vincen- tiones in Bibl. degli Aut. volg. Inserla jn Racc. d'0-
lii Lirinetisis Commenlario pagg. 169, 269. Cat. Bu- pusc. sc. e filol:,T. XXXII, p. 549. Ei vero potissi-
nav. Addil Cal. Bibl. Bodleianse : cum nolis BaluziL inum Fonianinus auc.lorI.uit.
1721. Oxonii, e thealro Sheldoniano; in- 8°. < D. Gallicm.— Gallicam utriusque libri, editam Lug-
Aur. Augustini, Hipp. ep. liber^de Hseresibus ad duni 1616, commemorani Colonienses. Notior est,
Quodvulldeura, una cum Gennadii Massiliensis ap- quse, Iongo abhinc spatio , prodiit auctore Dubois,
pendice. Edidit notisque illustravit Eduardus Welch- ut proditum est in Bibl. Eccl. Coloniensi (p. 746).
mann, Eccl. Anglic presb. Coll. Merton quondam Sed aliam jndigitatCatalogus Bibl. Reg. Parisiensis
socius. > Notse sunt aptae, sed doctis nequaquam hoc lilulo :
scriptae. 1676. Paris, chez Guil. Desprez; tn-12. <Les deux
< Commentarii historico-dogmatici in librum S. livres de S. Augusiin , de la Ptedestination des
Augustini de Haeresibus ad Quodvulldeum. Digesti saints et du Don de la perseverance , avec les let-
atque illuslrati labore et studio P. Laurentii Cozza tresl05, 106 et 107 de ce sainl docleur: le tout
173 NOTITIA LITTERARIA 1N S. AUGUSTINUM. 174
traduit en francois par Jean Segui. > Ephemerides A •* majori commendalionese dignum exhibenslegentibus,
Paris. (Journ. des Scav.) h. a. num. XIV, pag. 92, de quam quibusvisverbis explicari possit ; ut et in prw-
auctore omnino lacent. fationeel prologoipsiusevidentercolligipotest. Quantii
1715. Paris , chez Jacq. Estienne; tn-12. < Les vero sludio et accuralione casiigalum, emendatumet
deux livres de S. Augustin, de la Predestination orctinatumsit: hi judicenl, qui illud aliis similibus si-
des saints et du Don de la perseverance, avec Ies bi: sive manu scriplis : sive mreimpressis litteris con-
lettres 105, 106 et 107 du meme saint; le tout tra- tulerinl. ConsummalumBasilew per magislrum Joan-
duit en francois.i nem de Amerbach. Anno dni M.CCCCLXXXIX. im-"
pressum est chiraclere Gothico in duabus columnis.
S. Augustini senteniia de Praedesiinalione et Per- Adsunt
, litterae iniliales parvse et pagi-
severantia excerpta, cum scholiis Georgii Cassandri nartim signaturse
lituli, non item custodes et foliorum nu-'
Belgw. Parisiis 1616. Eadem /.
Angliceper Scory, meri. In prima lolii primi pagina characlere Go-
t'n-8°.Ltpen. Bibt. Tlt,, T. I, p. 525. tbico magno iinpressum : Aur. Augustini Prima
XL. — (115) Specutum ex ulroque Testamento. Quinquagena. Praecedil index rerum alpbabelicus
Diversi sub hoc nomine editi exstanl libri, qui xiv loliis. Exempla hujus ed. exstant in Bibl. Bod-
utique ab editoribus suis Augustino vindicantur: •B B leiana el Acad. Ingolsiadiensis. Cf. Seemilter fasc.
unus , qui in omnibus hactenus operum Augustini III, p. 164. Adde Braunium 1. I., T. II, p. 181.
editionibus vulgatus prostat, et in novissima Bene- 1495. Venetiis, per Bernardin. Benalium ; in-fol.
diclinorum Anluerpiae recusa recensetur, Tomo III, Augustinus in Psalinos. Orlandi p. 284.
a pag. 507 ad 612, j'uxta seriem librorum V. el N. — Basilew , per Jo. Amerbachium; in-fol. Augu-
T. compositus; aller, qui ab Hieronymo Vignier in stini opus in Psalmos. Mailt., T. I, p. n, p. 563.
supplem. T. I, a pag. 515 ad 545, ex autographo 1494. Ibidetn, in-fol. Augustinus in Psalmos. Eo-
Bibliorttmmss. TheodulphiAuretionensisepiscopi,qui dem tesie 1. I.
circa a. 820 ohiit, est prolalus, in quo ad capilula 1495. lbidem, per eumdem; in-fol. Idem opus.
certa moralia Bibliorum senlenliae referuntur, abs- 1497. Basilew, per Jo. de Amerbuch; in-fol. Idem
que praefatione. Hunc plaue spurium censent Be- opus. Consummalutnannodni M.CCCC.XCVII. Sed
nedictini, quod et minus cum Possidii verbis et cum loco exilis, quem in priori edilione notaviraus, in-
praefaiione Auguslini exemplari a se edito prsefixa dicis, seorsiin hic adjecta est principalium senlenliai
conven'iat. Praefationem autem islam nemo non Au- rum annolalio, quse sola in volumeu modicsemagni-
gustinianum calamum sapere proliteatur. Nec vero tudinis e^xcrevit.Ejus exemplar memoratur quoque
assensum eis quemquam in hoc negasse comperio, C ( jnter rariora Bibl. Reg. Budensis.
nisi quod texius biblicos concernit, qui non ex an- 1519. Lugduni, in-fol. B. Augustinus in Psalmos»
tiqua, qua procul dubio Augustinus utebaiur, sed1 Laudatur a Hendreichio, in Pand. Brandeb. p. 342.
ex Hieronymiana seu vulgata versione sunl descri- Asservatur in Bibl. monasterii Ord. Eremit. S. Au-
pti. Augustini manum a sciolo aliquo monacho te- gustini Monacbii, teste Ossingero in Bt6/. Augustin.
meratam esse, non improbabiliter viri aliqui doctis- pag. 11.
sitm, refragantibus tamen Benediciinis, conten- . 1529. Basilem, in-fol. ldem liber, commemorante
dunt (a). Hendreichio. Sed haud dubie pertinet ad editionem
1679. Romm, apud Josephum Vanuccium; t'n-8°. primam Operum omnium ex recensione Erasmi.
D. Aur. Augnstini Speculum , ul in eo, quam obe- Apud eumdem solum laudatas invenio sequentes
diens Deo, inobediensque sit, facilius quisque agno- ediliones : 1545 et 1555 , Parisiis; 1555, Lugduni;
scal, hac minori forma priraum edilum. Accessitt 1556, Basilew; 1561, 1562, 1565, Lugduni: haud
ejusdeni doctoris Psalierium, quod matri suse eom- graviori fide.
posuit. Edidit el praefalus est lacito tamen nomine> 1569. Basilew, per Frobenium, in-fol. Auguslinus
Josephus Maria Tommasi(forte Tommasius), Alica-. • in Psalmos. Sic quidem exstat in Georgii allg. Europ.
lensis in Sicilia clericus Regularis, idem qui posleaj D
I Biicherlex. Suppl. I, p. 21. Sed perperam omnino,
(Rornse 1709-12, III voll., tn-8°) lilulo Theologico- si de singulari descriplione intelligendum sit: non
rum aniiquiorum Palrtim selecta Graecorum et Lali- item si inter Opera qtiseras. Genevensem ejusdem
norum opuscula evulgavil (b). anni editionem notat Hendreich. Vereor autem , ne
XLI. — (114) Enarraliones in Psalmos Davidis CL. in anni indicio erraveril. Exstat enim ed. Operum
1489. Basilem, per Joa. de Amerbach; in-fol. Au- . Auguslini Genevse 1596, non 1569, facla, ad quain
relii Augustini prima, secunda ac tertia Quinqua- haec fortassis referenda est.
gena. In fine tertiae: Post exactam diligentemque e 1570. Fenefiis,in-fol. Idem opus. Bendreich. Qui
emendalionem (auctore Deo) perfectum esl insigne e t ed. Venel. Operum omn. h. a. noveritj intelligel
atque prmclarum hoc opus explanationis Psalmo- i- quantum in eo veri sit.
rum : aivi ac magni docloris Augustini. apus re veraa 1571. Lugduni, apud Seb. Honoralum , t'n-8°, II :

(a) Cf. Caveus, Dupinius et Rich. Simon in Cril.

I. (b) Purpura a.1712 a Clemente XI donatus_ obiit
Bibl. Eccl., T. I, p. 145. 1715.
 .75 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 176
voll. Augustini Enarrationes in Psalmos. Laudantt A expiicit. — Character Romanns est praelerquam in
Hendreich et Colonietnes. Tu vide, quae supra in An- tilulo, qui more Amerbachii Golhicis lilteris exara-
nalibus edd.- Operum omnium ad<h. a. nolavimus. lus est. Epistolas cbntinet CCVI. Praecedit vu foliis
- Bimiliter autem se habel cum ed. Parisiensi, quami brevis annotatio singularum epislolarum, iriilia,
ibidem notat. matcfiam atque ordinera exponens. Post subscripiio-
1576. 1577 et 1579. Anluerpim.... Augtistini Enar- nem index sententiarum et materiarum copiosissi-
raiiones inPsalmos, Sponsore Heridreichio. Nescio> mus succedit. Eamdem in fiibl. Rntisbonensi noiavit
vero pluresne lomos diversis arinis edilos , an di-- Gemeiher p. 215, nec non in Lubecensi Gesner p. -V».
vefsaseditiories toiius operis iridicare voliierit. II-• In Catalogo Bibl. Bernensis, T. I, p. 15, laudatur Epi-
lud autem scio , non seorsim, sed cum Operibus ai slolarum editio Amerbachiana de anno 1485.
Lovaniensibuseditis hanc exstare. Unus idem pro- 1494. Basilem, ap. Joh.de Atnerbach.; in-fol.
fert editioties', 'Venetam 1584, et Patisiensem 1586,, Idem liber. Exsiat in Bibliotheca Lubecensi. Cf.
de quibus idem valet. Sed Lugduriensis ed. 1586,, Gesner, p. 58.
— Venetiis, per Bernardinum Benalium; itt i".
quse sii; non cbiitendam.
1653.' R6thornagi;typis Dav. etPelri Geofffoy; in-. Idem liber. CatiBibl. Pincll., T. I, p. 92.
.<,-'•8*-",'toiriis llL AUgustiiii Ehariationes" in Psalnios"'. ,'B Sine anno, loco et lypographo, in-fol. tnagno. S.
cum.praefaiioriefe.'cetvlioriscujusdam (insefta etiamt Aiigiisiini episc. liber Epistolarum. Editio princeps
'ed.'Beiiedictiriorum.) •' • Epistolarum Auguslini a Cl. Braunio primuni dele-
.' 1662. Ariiuerpim; in-fol. Idem opus cum indice• ctaetdescripla in Nolitia Hist. litt. (1788), pag. 11.
; cOncionatorio. Heiidreieh. in Pand. Brandeb. 1. 1. Volumen est folibrum CCLXIII, impressura characlere
; Gblonierises: majusculo,duabuscolumnis, inchartamundaetfirma.
.1680. Antuerpiw.:.. Idem opus, ciir.inte Jacoboi Columna qusevis lineas 50 conliuet; desunt signa
:r-yVM6mttni;Ef etriita Aiigustinianb. quavvispaginarum foliorumve, nec non litterae ini-
; /' -,'-. Versiones. liales. Interpunctiones habet, punclum, colon el in-
^1521: Rdgenau, bei Tliom. Ansshelm; tn-4°. < S, terrbgandi signum. Ab inilio : Liber Epislolarum
AigustiriiisAusiegunguber den cxxvi Psalm. durchi sancli Augustini. Incipit feliciter; lerminaliir vero
-Gebfg^/Spd/dttntcmverteutscht. > absque ulla siibscriptione pagina ultirna, in columna
Eurtidem'Ps"alnium Italice conversunvexstare mo- pfima, epislola ad Asellicum. Epistolae, quaepartim
nfet^Hchdreich', qtii iri notandis' variisliorum com- ipsius Aiigusfini surit, parlim aliorum ad jpsum, nu-
'nibnlariortim versibriibus satis est cohfusus. merariiur CXCVIl, in quibus eiiara illae Africanorum
" 'f
-lfiSS:1 PdrisichezPierrele Petit;inii0,VIl voll.*C episcoporum ad Inndcentium
'"
I bujusque ad illos le-
<
;<;Sefmonsde S. Augustih sur les Psaumes, tfadiiiisi guntiir.
- " S^c: XVI ET
i|eii fraiiQoiS^par 'Ahioine Arnauld. > Tbm. I VH. XVII. •—1541. Bononim. S. Augu-
Mai.Tluhai:'eVBibllReg.Paris. stirii Epistola decinia ad Xystum presbytefum do
¥••,...•.: Gratia"Dei. Hendreich in Pand. Brandeb., p. 342.
' 1604. —
-fieciceii-deWcbrisblaiioiis el inslruclions salutaires il/bguriita;,dpud Balthas. Lippium; t'n-4".
de i'anie fideie , exlrait du livre de St. Augustin S. AugusliriiEpisioia de S. Marlyribus ei de Inimi-
suf - lesPsaliries", parJdcgues de Bilty. Pdris chez cisdiligendis cum' r.otis Gerardi Vossii. Lipen. in
Ciaude.'- : Bibl. Th. T. II, pag. 254, quasi seorsim editam lau-
.Ihstruetibris Chrctienries sur les Psaumes. Bru- dat. Enirrivero iriserta est operibus Gregorii Thauma-
! ab eodem Vossio una
xei:mZ',hi'-$o: ' ttirgi'(Neocajsariensis ejiisc.)
'Rigies -de-S'. Augiistih pouf rinteliigence des cflm.'aliis Patriim opusculis editis p. 228. Erat vero
Psaiuiries:''Parii et Bruxei. 1685, t'n-12. Vdssius ille praepositus Ecclesise Tungrensis, qui
;
XLII— (115) Epistolm. plura id generis scripta lunc emisit, deinque obiit a.
"•VariseAugtistirii epistolae passim editae srinl cum l609,;Vid. Foppens Bibl.Betg., T. I, pagg. 562, 65.
alvnfurii Patruin; veluti Hieronymi, Pqulini, Pro-' '.'P. 1658.—F/eiicE(La Fleche), tn-4°. S. Aur. Au-
speri 'Aquiidhi.eic, bperibus, quibus indicaiidis hoc' gustini Epistblaruni selectarum'libri III. Recensuit
locb' supersedere lubet, dum nonriisi colleciiones pfirimm,' argumehiis uberioribus explicavit, atqtte
oninium pliifiuriive,' vel siciibi sebrsim sirigiilacedi- observalioliibus illustravit Rolandus Phigerius, Soc.
'
t!B:sinl:,'-eriuriiefafeinstituefimbs, quafum ejfericlius Jesu, Arrnoricus. — Liber priraus didaclicas, secun-
esf seqiiens. ' ' "• ' : dus eihicas et pafaeneiicas, tertius mistas el familia-
;S^c: &V.-—1493. Batilew, per Joh. Amerbach.;in- '; res complectitiir.1Co/bnienses.Exslitjt eliain in Bibl.
beali ' Tliotiiaiia; ''"
fol.liibet Epistolarum Augustini episc/IHp-
pbncirisis-EcclesiaB.'iri firie : D.Aur: Augustihi H. 16621 Lqvariii, in-12.' D^.Augustiui Epistolae se-
Ep.:liber'Epist: vigilarili dccuratissimo studid'emen- *Ie'clae,"cumappertdice siipposititiarum. Hendreich.
datatiijin'etimpressarum : Argumenlorum quoque no- ' /1678.Francof:,sumpl. Jo.Crameri; t'n-4°. S.
vdrumptmnotdlioriesuccincteetdilucideexpositarufn.:: Aur. Augustini "et aliofuni quorumdam ad ipsum
atquedpera magistriJoannis de Atnerbacii civisBasi- vel ejus causa scriptse Episiolse CCLXXVIII,cum
lien. rperfeeitrumi ::Anno dni, efc. XGIII. Felicitex. appendiee supposititiarurn, variis Jeclionibus nliis-.
177 NOTITIA LITTERARJAMNS. AUGUSTINUM. 178
que margiualibus el indicibus utilissimis seorsim JV evesque, de 1'heresie Rogatiane, fort convenable
accuratissime edilae^cura Lucm Friderici Reinharti, pour remetlre a 1'unilede 1'Eglise calholique les se-
Norimbergensis S. Theol. in Universit. Altdorfina parez et hereliques, comme pour y maintenir etcon-
prof. publ. server ceux qui y sont demeurez et retournez,. par
Cypriani Epistolas ab eodem viro docto aliquot ClementVaitlanl > (Bellovacensem in suprema cu-
annis post editas in tomo primo commemoravimus. ria Causarum patronum).—Epislola in ed. Bened.
Non segniorem operam Aiigustino praestitit, in eo numeratur 93. Pertinet ad eamdem quodammodo
pnccipue laudandus, quod plures ejus epistolas, quse Disquisitio Theologica de sententia, an hmretici et
eo usque temporis nondum cum reliquis colligi, schismalicivi ad fidemsint cogendi? Ubi simul ingens
sed per reliquos tomos operum ejus sparsim pro re- discrimen ostenditur inler causam Donatistarum et
rum similiiudine exhiberi consueverunt, conjunctim Protestantium. Auctore D. Elia Veielio,Dlmae 1689,
primus proposuit. Commodefactumest, quod aliorum in-4°, scripta occasione persecuiionis Reformalorum
ad Augustinum scriplseepistolaeltalicocharaclere ex- in Gallia, cujus fautores Augustinum etiam in pariei
scriberentur, dura ipsius Augustini epistolis rolun- trahere conati erant.
dus adhibiius est. In margine tum variae lecliones, 1574. A Reims, par.Jean de Foigny; in-8». < La
tum AllegalionesScripturaeS. ilemque CodicisTheo- ]B forme el maniere debien prier Dieu : qui est ceuvre
dosiani, Juris Canonici, Lombardi et Thomse Aqui- principale du bon Chretien; e"crite premierement
natis loca, quse vel ex Auguslino illustrari possent, en lalin par saint Augustin, en son epitre 101, a
vel verba ejus exhiberent, sunt notata. Probe, veuve, et traduile en frangois par Nicolas
SJ;C. XVIII. —1721. Parisiisin-fol. S. Augustini Chesneau,> (Retelensera decanum et canonicum S.
Epistolse duse; prima ad Bonifacium papam; Symphoriani Rhemensis). Duverdierpar Juvigny, T.
secundaad Ccelestinum. Exst. inter Epislolas Rom. V, p. 109.
Pontiff. per Couslant., T. I, pagg. 1023 et 1051. 1653-59. Paris, chez Pierre le Petil; in-12, V
1732. ViennmAustriw. lypisJo. Petrivan Gheten. voll. < Epistres choisies de S. Augustin, traduiles
in-fol. maj. S. Augustini, Ep. Hipp. ad Optatum en francois par Louis Giry. > Tomus I et II, 1653 ;
episcop. Milevitanumde Natura et Origine Anintse III, 1656; IV, 1658; V, 1659, exscriptus est. Hen-
Epistola secunda. Accessit ejusdem S. Auguslini epi- dreich in Pand. Brandeb. aliam, inierprete de la
stola de pcenis parvulorum, qui sine baptismo dece- Cande, a. 1655 producit.
dunt, scripta ad Pelrum et Abraham. Prodeunt nunc 1684. Paris, chez Jean Bapt. Coiunard; in-fot.
priraum ex Bibliotheca Liberae et Exemplse Ordinis II voll. < Les lettres de S. Augustin, traduiles en
S. Benedicti Inferioris Austrise abbatise Goitwicen- C ' franQoissur 1'editionnouvelle des Benedictins de la
sis. Esedem sequenli anno, ibidem apud Joannem congr. de Saint-Maur, oit elles sont rangees selon
AdamumSchmidium, Bibliop. Norimbergens. lypis 1'ordre des lems. Revues et corrige"es sur les an-
descriplse sunt. —In praefatione ad lectorem abbas ciens manuscrits et augmentees de quelques lettres,
Godefridus de occasione utriusque epistolae erudite avec des notes sur les points d'histoirc, de chrono-
commentatus esi. Codex, in quo reperlae sunt, uni- logie et autres qui peuvent avoir besoin d'eclaircis-
cus ut jure suo existimasse videlur eruditissiraus sement, par Philippe Goibaud du Bois. > Cat. Bibl.
abbas, exaraius est in membranis, in-folio, et ad Reg. Paris. Eamdem VI voluminibus, octonis, habet
sseculumminimum duodecimura ab illo refertur, re- Cat. Bibl. Duc. de la Val. Vide etiam Journ. des
periundusin illius abbatiaebibliolheca, Lit. 6, N. 10. scav. Paris. a. 1685, n. II, et Novelle d. Rep. delle
Nuncupavit xetfugXta hsecce forluito detecia cardinali Letlere. m. Novembre1684. Ex codd. mss. loca ali-
Passioneo, raagno tunc temporis in Italia litlerarum quol editionis Benedictinorum correxit. Noias Tille-
staiori et bibliothecse Valicanse aliquando summo montii esse aiunt. Cf. quse Colonienses adduxerunt
praefecto. teslimonia.
1754. Parisiis, apud viduam Reymundi Mazieres; 1690. A Lyon... t Lettre XXXIX (ed. Lovan.) da
in-fol. S. Aur. Augustini epislolaeduse,recens in Ger-' *' S. Augustin a un jeune homme (Licentius) qui avait
raania reperiae, noiis criticis, historicis chronologi- ete soii disciple et qui s'elaii engage dans le sieclo
cisque illustratse, opera et studio D. Jacobi Martin, Exst. in la Solilude Chritienne, T. I, p. 471.
presb. congreg. S. Marci. Cat. Bibl. Reg. 1700. A Cologne.< Lettre de S. Augustin au corale
—Paris, chezveuveMazieres; tn-8°. < Leltres nou- Boniface (secunda ex tribus ad eumdem scriptis), de
velles de S. Augustin, traduites en francois, avec le la traduction de M. du Bois. > Exst. in le Soldat
latin a cdte -?tavec des noles criiiques, historiques Chrtlien inslruit, etc, par le P. Henri Godefroy.
et chronologiques, et un traite de 1'origine de 1'ame 1707. A Lt//e, chez Jean-Bapt. Brovetlio; in-12, VI
tire de ses ecrits, nouvellement trouvees dans un voll. < Les lellres de S. Augustin, traduites en fran-
uis. de 1'Abbayede Goltwic, pres la ville de Vienne •joissur 1'edition nouvelle des PP. Benddictinsde la
en Autriche. congregation de S. Maur, ou elles sont rangees selon
Ferstones. 1'ordre des temps, revues et corrigees sur les anciens
1575. Parts, chez Malhur. Prevosl; t'u-8°. < La manuscrils, et augmentees de quelques lettres qui
XLVIU1* episire deSi. Augusiin, adressee a Vlncent n'avaieni pas encore paru, avec les noles, pur M. du
 179 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 180
Bots. Troisieme eiliiion. > Cat. Bunav. et Bibl. Reg. A t caeterosque cardinales Annotaftofcreiitsstmain erro-
Paris. Haec ipsa fortasse esi repelitio," quam h. a. rem scribenliumsanciumAuguslinutnfuisseheremitam.
Colonienses Amslelodami factam prodiderunt. Atque bsec ipsa omnia in epistola dedicatoria libro
Anglicamversioriem Epislolw XLVIII sub litulo:. huic iiiesse Corradus dicit, nec ibi quidera epislolse
< Judicium S. Augustini de Legibus pcenalibus ad- illius mentionem facil, cum contra in laudata tabula
versus convenlicula et de unitate religionis pfopo- haecah.notqtionon sit indicata. Ad calcein lamen lc-
situm in ep. 48, Londini 1670, t'n-4°, memorant Co- gittir : Finis adest irium sermonumbeali Auguslinide
lonienses, addito leslimonio Lipenii in Bibl. Philos. Clericorum vila moribusque una cum vila S. Atigu-
v. Conventicula: slini, nec non cujusdam epistole ipsius : An cleri-
Denique Epistolw de pwnis parvulorum, qui sine cis,elc.,queomniaimpressa fuere Padueper ntagistrum
Baptismo decedunl, versio esse videtur, quse in Cat. Matheum Cerdonis. Anno Domhii 1484. Colophonera
Bibl. Firmianm memoralur lioc litulo : Sermonedi addit Oda iti laudem Augttslhii, incipicns : De pro-
S. Agosiino, in cui si tratla della pena de' fanciulli fundis tenebrarum. Absolvitur luec edilio foliis 36 li-
rnortisenza Batlesimo,trad. con annotazioni daG. G. neis per pnginam impressis. Character est Gotbicus
Pavia, 1778, tn-8°. luculentus. Prseier chartarum numeros notae cujus-
— Insigiiiorum A.iigusllni Epistolarum srgumenla B J cumque generis foliorum paginarumve desnnt. Snnt
modo b.revia, iribdo prolixiora cl. Roeslerus inseruit lamen litterae iniiiales formulis ligneis expressae.
tomo V der Bibliolheck d. Kirchenvaeler,pag. 417 Meminit ejus quoque Braunius Nol. H. Lit. T. H,
usque ad fin. p. 111.
XLIII. — (116) Sermoneset Homilim. 1486. Brixim, per Jacobum Britannicum Brixia-
S.*c. XV.—1475. Augustm,parAnlonmmSorg.; in- num; in-8".SJ Auguslini episcopi Sermones ad fratres
fol. min. S. Augustini libor,quivocatur Quinquaginla Heremitas. In fine : Impressum Brixim per Jacobum
sive HomilimL. Iu fine : Anno dm. M.CCCC.LXXV. Britannicmn Brixidnum. Anno domini. M.CCCC.
circiter Kal. Februarii impressusest liber iste ad ho- LXXXVl. die V Januarii.
norem dei, per Anlonium Sorg. In Augusfa.Incipit a Editionis hujus nulli bibliographorum antea co-
registro homiliarum, quod primum folium implei. gniiaenotiliam solus praebet Braun Not.H. Lit. T.II,
Character Gothicus est, sedelegans. Nec foliis, nec p. 130, significans volumen esse xxi plagularum fa-
paginis numeri notseve sunt ascripli, leste cl. Zapf, sciculis contentum, characlere Romano ac perelr-
in Annal. Typ. August.p. 52, Seemillerofasc. I, p. 70. ganli impressum, deficientibus quibuscumqtie folio-
Adde Braunium Not. H: Lit. (1788), p. 179. rum paginarumve notis, parvisque litteris loco ini-
1 1477;
Mutinw, per Ballhassaremde Struciis; in-i'°. {G tialium miniatoris gratia appositis. Continet omnia
S. Augustini Sermones ad Fratres in Heremo. Nusr eademque serie ac sequens, ne sermonum tabula
quam nisi in Cat. Bibi. Pinell. T. I, p. 92, laudatam quidem excepta.
invenimus. 1487. Veneiiis,per Paganinum de Paganinis;in-&°.
: 1482. Spirm, faclore Pelro drachjuniore (\nvigilia S. Augustini Sermones ad Eremilas. Ab initio : ln-
naliviiatis marie virginis); in-fol. B. Auguslini sernio- cipiunt sermonessancli Augustini ad Beremitas: non-
ries varii; in OmeliarioKaroli Magni hujus ed. nulli ad sacerdoles suos: ad aliquos alios. Et primo
1484. Mediolani, per Teulonicos: in-i". S. Augu- de istitutide regularis vile ssmo p (sic). In fine :
BtiniSermones ad Fratres in Ileremo. Caf. Bibl. Pi- lntpressum Vaneliis per Paganinum de paganinis
nell. T.I, p. 92; Brixianum. Anno Domini: M.CCCC.txxxvii. die xxvi
" •—
Paduwper MathosumCerdonis; in-i°, B. Angu- Muii.
stini sermoiies tres de Clericorum vita el moribus. Praetiersermones L'X, accedunt: 1*de sancta Mo-
^—Editor est Eusebius Corradus Mediolanensis, Ca- nica sermo LX; 2° Calisti narratio de conversione
nonicus regularis Congreg. LateranenSis, a cujus S. Augustini; 3° Sigibenhi de eodem narratio ex epi-
epistola ad Sixtum quarlitm, ponlificem maximum." slola ad Macedonium;i° Excerptaquwdamex Chronico
pro auferendode Ecclesia errore scribenlium: Augusti- P Bedce;5°Relationesalimincertorumauclorum; 6°Ora-
num Ecclesim doctorem fuisse heremitam volumen iio de Passione Doriiini, a nonnullis S. Augusiino
exorditur; Prseter dictos tres sermones, qu.orumpri- ascripla, quam per quadraginta continuosdies recitnn-
musincipit, Charitati vestrm, etc; secundus, Propler libus Bonifacius VIII plenariam concessitindutgcn-
quodvolui atrogavi, etc; terlius, Ante ontnia fralres, liam. Textum praecedit tabula sermouum duo folia
etc; inest etiam Ftta AugustiniaPossideo (sic)con- non integra complectens. Impressio facia est dunbus
scripia ei, nisi mendax fuerit, contenlorum labula columnis charactere Golhico. Initiales litteras parvas
poft epistolam dedicaloriam siatim subjecta, etiam typographus interdum addidit el omisitalibi. Cbariae
EpistoiaAugustini, si liceat clericis populumetgregem signatae sunl a-r. Custodes, numeri, paginarumque
tibi cqmmendtttutnperseculionis tempore relinquere. tituli desunl. Seemilterfasc. III, p. 92.
Eam vero in exemplari, quod manibus teneo, non 1492. Veneftts,apud Vincent. de Benaliis; t'n-8".
invenio, nec mancum illud videiur, sed illius loco S. Augustini Sermones ad Heremilas et ad alios.
exstat ediloris ad'Sixlum IVet ad patriarcham Aqui- Exst. cum D. Rernardi ad Sororem modo bene vi-
leiensem, cardinalem et sancli Marci profsctorem,; i vendi. Venet. 1«93. Sic Andiffr. in 6"af.Bibl. Cas.
 181 NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. 182
1493. Basilew, faclore Nicolao Kessler (pridie Cal., A V. Ibid. , per eumdem; in-fol. Opus quinquaginta
Octobris); in-fol. B. Augusiini Sermones varii; ini homeliarum divi Aur. Aug. In fine : Basilem.
Homeliario Dociorum, qui hoc a. et l. cura Joannis; M.CCCC.XCIUl.
Ulrici Surgant AA. el Decrelorum D., etc, pro- 1495. Bas. ap. Jo. de Amerbach.; in-fol. Sermones
diit, ut praemissa epistola ejus ad Nic. Eessler sancti Augusiini de tempore(CCLVI); subscriptionis
testnlur. formula eadem atque in scrmonibus de verbis Do-
1494. I. BasilemperJo. de Amerbach. infol. <Ser- mini anni praecedentis. Sernionuin contenlorum ta-
monesdivi Aurelii Augtistini nd frntressuosinberemo i bula diligentissime est composita. Sed index materia-
commorantes, el quosdam alios. > Quamquam neque rum et senlenti.irum minus copiosus videlur pro
locus, neque atirius,neque typographus diserlisverbisi hnjus volumiiiis mole , si cum indicibus superiorum
in hocvoluniinesit editus: neqtiai.uamtamendiibitan- collectionum comparaveris. Cseterum interior lilulj
ler illos indicavimus, cum alia Auguslini scripta, in pagina effigiem emblematicam ligno impressam et
unum volumen cuin praesenli opere compacta, quse disiicha Ialina in hanc editionem parnta offert.
ista ouinia veluti a nobis posila praeferunt, siinililu- Sine attno, per Conradum de Homborch; in-fol. B.
dine characteris, descripiionis el disposiiionis, judi- Augustini Sermones varii in dies dominicales et
cium nosirum iiieaniiir. Litierse videlicet sunt Go- B fe»tos ; in Omeliario Caroli M. liujus ed.
thicse,pnginaecolumnis binis impressir. Ab inilio (a)i Sine antio et loco, iu-i°. Sermones sancti Augu-
carmenelegiacumSebastianiBtant adDivumAurclium>. stini ad Heremitas. Hsec in liiulo litteris grnndibus
Augusiinum, Roinano characiere exscriptum, prse- expressa. Sermones sunt CLIX, cum addiiamentis
miltiiur satis prolixum : cui brevior de orfu, ingenio, quibusdnm, charnclere Gotbieo , binis colwmnisim-
erudilione, errore, conversione ac sacra baplhmali pressi, sine ullo loci et anni indicio. Quapropter ne-
regeneratione ejus narratio subjicilur. Hsec excipit; scio, quibus argumentis inductus fuerit, qui nostro
Hyinnus Ambrosianus, sermo ejusdem B. Ambrosii i exemplari appinxit, circa a. 1490 lucem aspexisse.
tuper conversioneAugustini, item tres hujus regulwi In Bibliotheca Ratisboitensi leste Gemeiner 1. 1. p.
monachaleset forma, secundumquamcommunemsobrie- 276 , exstat horum sermonum editio absque loci et
tatetneis dederit, qui suo fratrumque suorum consorliis; anni indicio quaternis impressa , quaefoliis 108 con-
conjungi optabanl. Tandem prsevia contentorum la- stans sermones exhibet LIX. Ediiionis Venelae a.
bula, ipsi sermonesLXXVI, cum appendice varia- 1490 obiier mentionem facit Gemeiner1. 1. p. 277;
rum de Auguslinonarrationum, ex diversis auclori-. adde Rraunium iu iVof.H. Lit. T. H, p. 53,
bus, qnorum nomina ex parte eliam prodila sunt, Stne anno et loco; in-i". SermonesduO {hsecIit-
veluti Calixli, Sigeberli, Anionini, exhibentur. In 'C teris Gotbicis grandiusculis, sequeniia chafactere
fine : Expliciunl colleclaquwdamex diversiset ad glo- Romano majori exscripla sunt) Aurelii Auguslini
riam b. Aug. sermonibus ad fr. in h. subjuncia : episcopi de Vila et Moribus clericorum. Sunt duo
feticiter.Postremo index mnieriarum et senlenliarum priores ex tribus , qui in editione Paduana a. 1484
amplissimtisx foliis volumen claudit. eduntur. Additurvero ex Relraciationum libro ani-
II. Ibid., per eumdem; in-fol. Divus Aurelius Au- madversio ejus in librum de vera Religione. Impres-
gusiinus de verbis Domini (SermonesLXIV). In fine : sum est charactere Gotliico minori admodum nitido,
Explicitus esl itber sermoiium... Bas. per magistrum duabus columnis. Voluminis argumentum litieris
Jo. de Amerbach. Anno saluliferi parlus virginalis Romanis scriplum per singularum paginarum margi-
nonagesimo quarlo supra millesimum cenlesimum. nes supremos decurrit.
Consonant omnia cum praecedentis operis adorna- SiEC XVI. —1515. Parisiis. . . Editionem hanc
tione etiam quoad materiarum et senientiarum tabu- Sermonum ad Eremilas fratrSs obiter laudat Gemeiner
lam et sermonum indicem. 1.1. p. 277. ( Clemenlioet Ossingero sponsoribus, ut
III. Ibid., per eumdem;in-fol. Divi Aur. Aug. Ser- jam conjicio ).
mones de verbis Apostoli (XXXV). In fine : Expli- 1516. Lugduni, per Joannem Clem. Alemannum
cilus est liber Sermonum... D. A. Aug. Basilw. A. •D ( D. septimo idus Angusti.) in-foi. B. Auguslini Ser-
D. M.CCCC.XCIV.Nibil a superioribus discrepat. mones varii; in Homiliario doclorum edilo, si recle
IV. Ibid., per eumdem; in-fol. Expositio divi Aur. ex praefixa epislola concludimus, curante Joanne
Aug. in Epistolam beali Joannis. Thiery Lingonensi V. I. professore.
(a) Pa plerumque conspicitnr. Tenendurn vero, Homelie : id est Sermones populares L.
iiUegrioribns exemplaribusprsefixiini esse litulum De lempore: SermonesCCLVl.
sequentem litteris Gotbicis exarntum : Plura ac di- De sanctis : Sermones Ll.
versa diviAureliiAugiistiniSermoHumOperavidelicel: Unde simul proditur, plura hanc sermonnm colle-
(huc usque cbaracteres grandiores; reliqua minori- ciionem ab inilio tuisse complexam, quam ntinc
bus absolviiniur.) exemplaria pleraque retinuerunt, nec vero pro in-
Ad fratres in heremo commoranies : Sermones tegris habenda esse, quae,ut nostra, in Homilns de-
LXXVI. ficiunt.Cseterumaversa folii pagina effigiemepiscopi
De vetbisdomitti : SermonesLXlV. pro concione dicenlis ligno impressam sistii, :sub-
De verbis Apostoli: SermonesXXXV. scriptis versiculis : Salve gemmaconfetsorum Au-
/n ephtolam Canonicam beati Joannis primam; gusiine lux doctorum.
SermonetX.
*85 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 184
— Parisiis, per Berthotd. Rembott: in-fol. max. A j 1647; Romm, apud Ludovic. Grignanum; in-i°: S:
< Prseclarissimaet insestimabilisdoctrinse atque uti- Aur. Augustini Sermo in nalali S. Joannis Baptistae,
litatis divi Aur. Augustini Serrnonum opera: nuper nunc primum in lucem editus, cum observationib.
summa cura et diligentia magistri Berlholdi Rem- Joannis Baptislm Mari. Cal. Bibl. Beg.
bolt impressa. Apttd impressorem ipsum sub Sole 1648. Matriti, typis Regiis ; in-fol. S. Augustini
Aureo in via Jacobaea Parisii : et in officinisJoannis Sermones aliquol de B. Virgine. Exst. in Ribliolheca
Coberger ac Jodoci Radii venalia comperies quae Virginali P. de Alva, T. III, a pag. 448. Audiffredi
hoc ordine in lioc conlincntur volumine. Videlicet : in Cat. Bibl. Casanat.
Ad fratres in Eremo commoranies. Sermones 1685. Parisiis, chez P. de Latdne; t'n-8. S. Au-
LXXVI. gustini Sermonum ad Eremitas fragmenta tria, qui-
Deverbis Dop.iini,ScrmonesLXIV. bus prsemitlitur Syllabus Sermonum ad FF. in Ere-
De verbis Apostoli, Serm. XXXV. mo, Sermonum ad presbyteros Hipponenses et Ser-
ln Epistolam Ganonicam beati Joannis primam, monum ad populura ex aulographo Jordanis de
Tractatus X. Saxonia. Exst. in Supplem. PP. Jac. Hommey, a
Homelise, id est Sermoncs populares L. pag. 644.
In Evangelium secundum Joannem, Traclatus B I Versiones.
CXXIV. 1495. Firenze, per Maestro Antonio Miscomini,
De Tempore, SermonesCCLXVI. (A di XXVIII di Giugno) in-i° , min. < Sermoni
De Sanctis, SermonesLI. Volgari del Venerando doltore Santo Aurelio Au-
Cum tabulis el repertoriis amplissimis. > In fine: gusiino, Padre della regola ereraiiana, molto devoli,
Explicil Parisiis in Edibus Magistri Bertkoldi Rem- e spirituali ad acquistare la gloria spirituale del Pa-
bolt. Anno Domini Die vero XIX Decembris. radiso. > Cflc.Crevennmnoviss. T. I, p. 107.
Litierse sunt Gotbicae, paginae columnis sectis 1546. Venezia, per Gabriel Giolito de' Ferrart;
sunt impressae, nec alius ornalus deest. tn-4°. < Varj sermoni di S. Agostino, e d'altri calto-
1521. Hagenom, per Henr. Grau ; in-fol. B. An- lici ed antichi Padri utili alla salute dell' anime mes-
gustini pncclarissima sermonum opera; summa nu- si insieme e fatii volgari da Monsign. Galeazzo ves-
per diligenlia revisa alque recognita, lum plerisque covo di Sessa, con due tavole, la prima de' Sermoni
locis emendata. In fine: Impressum est prmctarum ed Omilie ; e la seconda delle cose piu notabili. >
hocopusin officinainduslrii Henrici Grau: civis im- Bibl. degli Aut. volg. in Raccolla d'Opuscul. scient. e
perialis oppidi Hagenow: sumplibus el expensisprobi filol. T. XXXII, p. 545.
viri Joannis Rynmande Oringawarchibibitopole,men- C ' 1555. In Vinegia, presso G. Giolito de' Farrari
se Oclobrianno anato Chrislo 1521. Fratelli.... t Alcuni Sermoni di S. Agostino delle
1525. Lugduni, per Joannem Crespin ( die X Ja- ParoIeSignoreedeH'Apostolo, faitivolgarida Monsr.
nuarii); in-fol. B. AugusliniSermones varii in Dies GaleazzoFlorimonte Vescovo d'Aquino. > Exst. in
dominicales et festos; inter Homelias prmclarorum Varj Sermoni di S. Agoslino ed allri dottori volga-
doctorumin Evangelia dominicalia, quas jussu Ca- rizzali dal medesimo. Cf. Cat. Bibl. Casanal. In Cat.
roli M. collegisse fertur Alcuinus, cditas h. 1. et a. Bibl. Smith. a. est 1588, t'n-4".
cum prsefatione Fr. Lambeni Campestris, theol. ad 1567. Venezia, per il Giolito; in-i". <Varj Ser-
Simphorianum Camperium Palrilium Lugdunensem. rnoni, elc. >
1564. Lovanii,apudHieron. Wellmum;in-i. D. Aur. 1568. Fenezia, per il Sansovino; in-ifi. <Varj
Augustini sermones, et Possidii, Calamensis episco- Sermoni di S. Agoslino e d'altri cattolici ed anlichi
pi, indiculus operum D. Aiignsiini : ex cdilione et doilori, ne quali trattandosi diverse materie sopra
cum scholiis margiiialibus Joannis Vtimmerii.Cat. diversi luoghi della Sacra Scritlura del vecchio e del
Bibl. Reg. Confer, quaesupra ad edilionem operum nuovo Testamento si contiene Cristiano desideroso
Basileensem a. 1569 tradita sunt. di vivere puramente fra le persone, e della salute
1576: ColoniwAgripp. in-fol. S, Augustini Homi- " dell' anima sua, messi insieme e fatli volgari da
liaevariae. Exst. in CotlectioneFr. Alcuini. monsignor Galeazzo, vescovo di Sessa, con due la-
1588. Lugduni,in-fol. S. Augustini Homiliaequac- vole, 1'una de'Sermoni, e 1'altra delle cose notabili. >
dam in Bibliotheca Homii. Cumdii. 1572. Fiorenza , per i Giunli; t'n-4°. <Libro ui
&JEC.XVII. —1651. Parisiis, apud Sebast. Cra- de' varj Sermoni di S. Agostino raccolti in-
moisy; in-8°. S. Aur. Augustini Sermones noviXL, sieme e falli volgari da RaffaelloCastrucciomonaco
cum quinque aliis ex anliquis exemplaribus collecti, della badia di Firenze a imitazione di monsign. Ga-
cum notis, studio et opera Jacobi Sirmondi. Cat. leazzo, vescovo di Sessa. >Prodiitetiam liberquar-
Bibl. Reg. et Casanat. tus, sed in quo nihil Augustini contentum fuit. Se-
1644. Romm, per Franc. Monetum; tn-4". Sermo- cundam vero partem impressam invenio ».. 1654
nes aliquot S. Aur. Auguslino adscripti, ex biblio- h. lit. :
thecis Vaticana etBarberina excerpti, nuncprimum 1654. Venezia, per Girolamo Scotto; in-4°. < Se-
n lucemeditiel quibusdam noiis illustrati sludio et- conda parie de' Sermoni di S. Agostino.... tradotti
opera Joannis BaptistwMart: Cat Bibl. Reg. u volgare da Msgn. Galeazzo Florimonzto, vesc: di
*85 NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. 186
Sessa, con alcuni Omilie del mcdesimo. > HaecA excudit, fuisse impressum. Ibi tamen insignia Schoef-
omnia nobis suppeditavit Bibl. degli Aut. volg. I. 1. feri non, ut in hoc volumine, desunt.
1694 et 1700. Paris, chez veuve Jean-Bapt. Coi- VI. — (36) De Amicitia.
gnard; tn-8", IV voll. <Les scrmons de S. Augus- 1510. Lipsim, in-i". t D. Aur. Augustini, Hipp.
tin sur le Nouveau Testament, traduits en franoois episc. de amicitia liber, in quo Ciceronis errata ca-
sur 1'editionlatine des PP. Benedictius, par Philippe stigantur, cunctis, qui pacem, concordiam et veram
Goibauddu Bois. > atque perfectam diligunt amicitiam, utilis et summe
1751. In Firenze presso Dom. M. Manni; t»-4°. necessarius. > Subjiciuntur huic tilulo statim disti-
<Volgarizzamento de' XL Sermoni falsamenie attri- cha sequentia ;
buili a S. Agostino, fatto da un Religioso delf Or- Auguslinusin boc aphorum(sic) gloriagenlis
dine dellodi S. Agostino, nell' anno 1500, e, comesi Qusesil veralibronarratamicilia
Mae-nusArislotelescallensarcanacapaci
crede, da Fr. Agostino da Scarperia. > Cal. Bibl. S. Nalurseingenio : nesciushujus erat
Ang. ad Nidum Neapoli, Audiffredi in Cat. Bibl. Ca- Nesciuseras hujusPlato tu divinemagister
Hancveterumignoransethnica turba virum.
sanat., it. Cat. Bibl. Smilh.
XLIV. — (119) De decemchordis liber. In fine: ImpressumLyptzkp. BaccalaureumWolffgan-
Hujus versionemHispanicam, auctore GundisalvoB gum Monaceu. Anno 1510. — Characier cst Gothi-
Garziade Sancla Maria, Gaisaraugustano, editam a. cus. Prsefatus est ad sludiosos et erudilos bonor. ar-
1494 , in-8°. Los Tratados de las diez cuerdas de la tium in acad. Liptzen. AmatoresMognusHundl par-
vanidad del mundo commemorant ex IVic. Anton. tlienopolilanus, theologorum, ut quidem se appellai,
Bibl. Hisp. p. 425 Colonienses. infimus, ep. data in collegioprincipis die Calixli.
ARTICCLISECUNDISEQDENTIA. VII. — (59) Soliloquia.
1473. S.l. in-fol. Augusiini soliloquium de Arrha
AnnaleseditionumsingulorumAugustinilibrorum. animae.Abinitio: IncipitsoliloquiumbeatissimiAugutlU
§ II. Spuriorum scriptorum. ni episcopiyponensi(sic)deArra animm.In fine: Raptus
I. — (6) De Musica tibri sex. esl finis hujus tractalus Augustini de arra anime feria
Nescio cquidera, an huc spectat, qui in Calalogo lerlia posl feslum sancli DyonisyAnnodni iXXHI XC
Bibl. Bodleiansememoratur S. Auguslini libellus de (sic). Ejusdem est editionis ac Soliloquiagenuina s. L
Musica. Basilew,1521, in-4°. et a. et Hieronymiana de essentia div., etc. Conf. dl-
//. — (18) De Grammalica liber. cta ad Iibrum Augustini de Quantitale animm. Exlre-
1605. Hannoviw, tn-4°. Augustinus de Granwna- mse raritaiis esse exinde discas, quod nemini bacte-
tica. Exst. iuler Auctl. Aniiqq. de Gramniatica Lat. G < nus bibliographorum cognitus fuerit. Summum vero
collect. ab Helia Putschio, a pag. 1975. in eo ad setatem illorum opuscnlorum definiendam
III.—(19) Principia DialecticeselRltetoriceslibriduo. silum esse momentum nemo facile negabil, si ne rai-
1479. Florentiw, apud S. Jacobum deRipoli; m-4°. nimuin quidem ab illis differre dixero. Quod si igitur
Augustini Logica. Cat. Bibl. Casanat. vere ea Gunlheri Zaineri a quibusdam sunt crediia,
1599. Parisiis, t'n-4°. Auguslini principia Rheto- ut equidem nullus dubito, sequitur, Hambcrgeri sen-
rices. Exst. inler Anliquos Bhetores a pag. 290. lenliam, Zainerum post annum 1472 charactere go-
1645. In Venezia,nella Salicala; in-i°. t S. Ago- thicoulidesiisse, poslquam primum menseNovembri
stino della Relorica. > Exst. Autort del ben parlare ejus anni Romanos lypos Isidoro imprimendo adhi-
Tomo XXX, pag. 21. buissel (a), ipsum fefellisse, quod plerisque accidere
IV. —(54) Liber deFide ad Petrum Diaconum. solet, qui nimis exactis formulis limites ac lempora
Prodiit seorsim sine locoel anno, in-fol. Sed vide evenluum aut institutorum quorumdam eircumscri-
Fulgentium tomo III. Cf. supra in Opusculis ad a. bere amant. Ac qusenam causa lam repentini fasti-
1475, n. 1. dii Gothici characteris in eo viro cum verisimilitu-
F. — (35) De Spiritu et Anima. dine fingi possit?
1472.S. /• et lypogr.; in-i". S. Augustini liber de D
1 Versiones.
anima et spiritu, de ebrietate, ad virgines de casti- 1489. Stne loco el typoyr. A dlXX di giogno(sic)
late et sobrietate, de quatuor virluiibus charilatis, in - 4° inin. < Li Soliloquj del divo Padre santo Ago-
de contritione cordis. In fine : Finitus est tiber beati stino. > Character rotundus est. Florentinm nalalei
Auguslini, ep. Yponensiscum ceteris traclalulis ejus- ejus esse suspicatur edilor Cat. Crevennmnoviss.T. I,
dem. Anno millesimo quadringenteshnoseptuagesimo p. 111.
secundoquinto Idus Nov. Exslai in Bibl. Lubecensi 1491. Firense. Adi X di Novembre; tn-4°. < Soli-
Gessner.1.1, p. 26.Is vero ex iillerarum similitudine loquj di santo Augustinovolgari. > Cal. Bibl. Creven-
et chartarii signo (capiie laurino) jure aliquq suo nm noviss. 1. 1.
concludere sibi videtur, Moguntiis apud Petrum 1492. Mediolani tn-8°. Hujus anni, loci ac
Schmfferum,qui eadem forma absque loci el anni in- formse versionem Italicam horum librorum comme-
dicio libros de vita Christiana el vermvitm cognitione morat DenisiusGaretl. Bibl. p. 235.

(ci)Zuverlass. Nachrr, T. IV, p. 800, ubi de Zaineriana ed. Thomse Kempisii praecipit.
 487 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTLNI. 488
1663. Paris, chez Charl. Savreux, in-12. < Les A J\ 1613. Duaci, per Balthazar. Ballerum; in-24. < D.
Soliloques, le Manuel et les Meditations de S. Au- Aur. Aug... Medilationes, Soliloquia et Mantiale.
gustin, traduits en frantjois par.D. L. C. G. F. > Meditationes B.Anselmi cum tractatu de humani
1671. A Lyon, in - 8°. < St. Augustin : les Solilo- generis redemptione. Meditaliones D. Bernardi.
ques, le Manuel. > Caf. Bibl. Berti. Idioim viri docti conte.mplaiioues de amore divino.
Ib84. Paris, chez Pierre.le Pelil, in-l%. t Lesi Omnia ad mss. exemplaria emendata et inmeliorem
Soliloques, lesMeditations, leManuelde S. Augustin, ordinem distributa : opera et studio R. P. Hentici
traduils en francois par le P. Nicotas Regnier. > Sommalii, Soc Jesu theol. >
1691. Paris, chez Guil. Desprez; in-12°. Eadem, 1614. Colonim apud Conrad Bulgenium. Idem
< tradticlion nouvelle, revue sur le latin : ediiioui liber ejusd. ed.
augmeniee de 1'Esprit du meine saint, lire de sesi 1651. Lugduni, in-%i. S. Augustini Medilaliones.
Confessions. > Caf. Bibl. S. Angeli ad Nidum N-eap.
— Paris, chezJean-Bapt. Coignard; in- 12. t Lesi — Colonim
Agtippinm, sumpt. Corn. ab Egmond.;
Soliloques, les Medila-ticmsel le Mariuel de S. Au- t'n-12. Idem liber ex ed. Benr. Sommalii.
guslin, traduits en francois gur 1'edition latine desi 1657. Ibidem, per eunidem; t'n-12. Eadem cditio.
Peres Benedictins, avec des notes, par PhilippeGoi- B J 1649; Ibidem, t'n-12. Idem liber per eiiindem.
baud du Bois. > 1650. Parisiis, apud Claudium Cramoisy; in-\%.
1696. Paris,chez JeauCouterot, in-8°. tLesSolilo- D. Aur. Augusiini Meditationes, Soliloquia et Ma-
ques deS. Auguslin, nds eciversfiancois,avec lelatin i nuale : omnia ad mss. exemplaria emendata, opera
et tine Meditation, sur le jugement derrner, en vers. >i et siudio Henrici Somntalii.
1704. Paris, chez Nic. le Gras; w-12. < Les So- 1672. Romm, per BarthoL Lupardum; in-i".
liloques et les Meditaiions de S. Augustin traduits> Eadem.
en fraiiQoispar le P. Reni de Ceriziers. > Sine anno. Dilingm, apud Sebald. Mayer; t'n-8°.
Plura de variis liorum libforum Gallicis versioni-- D. Aur. Aug... Meditaiiones, Soliloquia, Manuale.
bus allulit auclor liujus articuli in M. Bibl. Eccl.. Aliam horum librorum editionem
Dilinganam an.
Colon..p. 729, num.4, de quibus, quoniam aliundes 1571 commemorant obiter Colonienses p. 729, ad
baud quicquam recognovi, snllicitari me non sinam. n. 4.
VIII. — (40) Meditationes. S^c. XVm. — 1701. Antuerpim, t'u-8°. Divi Aur.
Sine anno loco el lypogr.; ih-fol. Liber S. Au- Atig... Meditt., Soliloquia et Manuale, ad mss. exem-
gustini de Meditatione. A prima slatim pagina legi- plaria emendata et in meliorem ordinem distributa,
lur : Incipil itber p. Ibcutionis beatissimi pntris nostrii C
( op. et studio. R. P. Henr. SommalH.
Auguslini et ejus otemplalione. In fine : Explicit
liber de medilatione bealissimi patris noslri Augusiini. Versiones.
Deo gratias. Laudat hoc opusculum cl. Seemilter Sine anno et loco, t'n-12. S. Auguslini Sdliloquia
fasc 1, p. 112, inier eos libros, quos absque loci et'_• in Graecum vulgare translata. Caf. Bt6/. Reg.T. 1,
anni commemoralioiie a Christophoro Valdarsero,_ p.577. .
Ratisbonensi, qui inlra annos 1471-1476. Venetiis; 1671. Paris, chezlaveuve Charles Savreux; tn-12.
etMediolani impressit, excusos esse sibi persuasit, Eadem Gallice. t Par Ifesieiir D. L. C. C. E. >
et quorum plures ibidem eo*demque omnes invicem_ 1679. A Paris, chez Guill. Desprez; t'n-8°. < Les
charactere et descriplione reliqua valde similes pro-. Soliloques, le Manuel et les Meditations de S. Au-
posujl. De nostro vero prodidit, litteris oblongis_ gustin. Traduction nouvelle, revue tres-exactement
paulo majoribus exscripium folia tredecim iniegra! sur Ie latin. Nouv. ed. ^a laquelle sont ajouies quel-
et.paucas in deciino quarlo lineas complccti, sine. ques fragmens de pieie tirez des Cbnfessions de ce
nnineris ac notis paginarum foliorumve, absque iii- mesmesatnf, qui ferontlvoir quel estoit son esprit.>
dem litteris initialibns. Postrema sub tilulo, < L'Esprit d'Auguslin lire de
Sine anno et loco; in-i°. B. Augustini Medita- D - ses Confessions > addita sunt.
liones. Cat. BiW. Reg. T. I, p. 376, ubi addilur : 1714. Bruxelles, tn-8°. Idem liber Gallice c nolis.
Fefus edtfto circa annum 1500. Caf. Bibl. Thott.
Stne anno: Parisiis per Antonium Cayllaut, in-i°. 1605. Madrid... Eadem Hispanice reddita a P.
Mediiationes Beati Augttstini. Cat. Ribl. Duc. de lai Ribadeneira. Exst. iri ejusdem Opp. p, m, pag.
VaLT.l, p. 175. 655 sqq.
SJEC.XVI ETXVIL—1516, Fenettts... tn-8°. t S. 1600. Francf. a. d. Oder; t'n-8*. Idem iiber Ger-
Auguslini, Meditati.ones. Soliloquiorum animae ad[ mdnice per Henr. Raelell.
Deum liber unus. Manuale. Exst. in Opusculo mul- 1717. Gent., in-8°. Idem liber, Betgice per Andr.
tarumbonarum rerumreferlo, ab inilio. >.Sic Audiffr. van Loo. Cat. Bibl. Thott.
in Cat. Bibl.Casanat.
1608. Duaci, per Ballh. Bellerum; t'n-2i. D. Aur. Ex Meditaiionibus excerptum esse S. Augustim
Augtistini Meditationes, Soliloquia el Manuale. etc. Rhythmum de gloria et gaudiis Paradisi versibus po-
Pienum litulum vide.in,sequenli. liiicis compositum, qui exstat inter Ge. Fabricii
 189 NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. 190
Poet. Christ. Basil. 1561, in-4°, p. 815, monet Au- Asignum Scbcefferianum minio, ut solet, impressum
diffredusin Cat. Bibl. Casanat. conspicitur. Gharacter ex Gothico ad rotundum de-
IX. — (42) Manuate. fleclit, sed perquam exilis et rudis est. Signaturse et
1471. Tarvhii per Gerardum Lisam de Flandria, numeri foliorum plane absunt. Cf. Cal: Bibl. Duc.
in-i° min. S. Augustini liber de Salute, sive de.Aspi- de la Val. T. I, p. 174. Lnudatur quoque in Caial.
ralione animse ad Deura. Ad calcem litteris uncia- Bibl. Bunav., itemque in Bibl, Lubecensi exstat.
libus excusum visitur Shte anno. Parisiis , apud Joan. Lamberl; tn-8°.
In taudemscriptoris epigramma. Liber beali Atigustirii de Vita Cbristiana. Hsec in
Gloriadehelur Girardoniaxiiualisae. suprema paginse parte , reliqua signum oflicinse pro
Quemgenuitcampis Flaudria picta suis.
HicTarvisinanam priinuscoepitiu urbe. more lypotlielarum Parisiensium exeunte sseculo xv,
Arlifjcirarosaere uotare lihrns. et sub initium xvi occupat. In fine: ExpHcit, etc /m-
Quoquemagisfaveant excelsi numinaregis,
AureliisacrumnuiicMAMJALE dedit. pressus parisiis pir Johanem lambert in vico sancti ja-
TARVISII cobi commorantemp. Dyonisio Roce. Litiera; sunt Go-
M.CCCC.LXXI.
thicae minutse.-
Consiat hocee opusculum, a quo typographiam Tar- 1467. Per Olricum Zel de Hanaw; in-i°. Beali
visinara iniiium duxisse suspicalur Morellus (n),. fo- B liber de Vita Chrisliana. lijusdem liberda
Aiigustini
liis xx, impressum characlere rotundo eleganli, li-, clericorum. In fine'posterioris : Expli-
siiigulariinte
neis 22 per paginas. Compkclitur sola xxiv priora cit Liber beati de singularitale clerico-
augustini epi.
capita juxla sequiorum editionum dislribulionem. rutn. Per me Olricum Zel de lianau claricu dioces.
in
Audiffredi Cat. Bibl. Casanat. Adde CrevenmeCat.
novhsimum. Mogunlitten. Anno millesimoquatercenlesimo sexagc-
simo septhno. Prior tracialus xix folia , alter xxxiu
X. — (44) Speculum peccaloris. complectitur, quorum singulte paginse lineis 27 con-
Sineanno, locoet typogr.; t'n-4*. B. Augustini Sper stant. Debure in Cat. Ducis de la Val. T. I, p. 175.
culum. peccalorum. Velus editio circa annum 1500.
Supra sub opusculis pltires invenies Augusiini tracta-
Sic Caf. Bibl. Reg. tus huic editioui valde similes, ab eodem haud dubie
Sineanno, locoet lypogr.;in-fol. S. Augustini Spe- annum 1470, ut putant, impressos.
culum peccaioris. Vide quse ad libellum de Quanti- typographo,eirca
tale animmejusdem editionis sunt nolata. XIII. — (50) De XII abusionum gradibus.
XI. — (47) de verm Vitm cognitione. Sine anno et toco; in-fol. < Aurelii Augustini Ipo-
Sine unno. Moguniim, opud Pelr. Schmffer, ut ex nensium presulis digoissimi liber de XII abusionibus
insigni illius ad calcem minio impresso apparet, p seculi, incipit feliciter. > In fine: Lausdeo. Separatim
tn-4°. Incipit a capituloruni tabula tres pene paginas vero folio ultimo impressa sunt Augustini de origine
occupante, cujus versicuii novem prsefixi sunt hoc anhnwelactissimaauctorilas et Auguslinusdedivinalione
exordio: dwmonum.ln fine iterum : Laus deo. Hinc est, quod
Auguslinepater, aquilinomore Jobannis induobushnjusediiioiiis exemplis apud Seemitlerum
Iugenii velis pelis alta.reconditacelis, etc. fasc I, p. 109, alterum non nisi opusculum primo
lu fine : Augustini de v. v. c. libellus explicit. Cha- loco commemoratum exbibeat, alterum prseter reli-
racter plane idem est cum prsecedeniis libri forniis. qua duo unofoliocomprehensa prsebealeliam B. An-
Anno circiter 1470 procusam suspicatur Deburius in selmi libros duo deeo, cur Deus homo? viginli no-
Cat. Bibl. Ducis de la Val. T, I, p. 176, Exstat eliam,' vem foliis impressos. —Plagtilse stint quatuor. Cha-
in Bibl. Lubecensi. V. Gessner p. 14, a quo Scliel- . racteres Gothici rudiores et insequales lineis latis
horniusm diatriba ad Quirin. (Lindav. 1761,tn-4°), impressi, in quibus imprimis Irequens syllabarum
p. 57, et Schwindelius in Not. lust. crit. libr. vet. de. be. po. bo.vo. co. ho. in unam figuram conlraclio,
rar. I. xxxvn, laudaniur. Nec desunt crebra-syllabarum compendia.
1578. Basilem... S. Augusiini de Trinitale frag- 1514. Lipsim, in-i° D. Aur. Aug. Hipp. ep. de
meutum ex libro qui inscribitur de Cognitione verse ,J-Jduodecim abu>ionum gradibus in mundo : liberutilis
vitse (cujus Auclor Honorius Augustodunensis) Gr. atqtie delectabilis. In fine, post lituli repelitioneni:
Lat. I. Leunclavio interprete. Exst. cum Legalione Lypssckper baccalanreutnMartinum Iterbipolensemdi~
imp. Caes.Man. Comneni ad Armenos, etc. ligenler impressus: anno a nativilate Chrisli Millesimo
1670. Romm... Idem cum levi aliquo discrimine. quingentesimoquatio decimo. Subjiciuntur insignia
Exst. inter Opuscula Aurea Theol. quorumdam lypothelse in ipso fine.
Grsecc. collecia a P. Arcudio a pag. 672. Sic Au- 1521. Augspurg, durch Sigism. Grimm und Marx
diffredus in Cat. Bibl. Casanat. Wirsung; in-i°. < Augustinus von den zwoelff Slapf-
XII. — (48) De Vita Cltristiana. feln der Myssbrauchung von dem neuen Gesang, wie
Sine anno el loco (Mogunlim, apud Petr. Schmffer); man das Reich der bymel erlangen mag, verteutscht
tn-4°. Incipil prologus beati Augustinide vita Xpiana. durch Georg Spalalinum. >
In fine : Explicit liber b. Aug. da v. Chr. Hec fa- XIV. — (55) De Anlichristo.
ciendo quisque vilam obtinebit eternam. Exlremo loco 1522. Parisiis S. Augusiini fragmentum ex

(a) In Cat. Bibl. Pinetl.

 191 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 192
tractatu de Antichristo (qui inter Alcuini et Rabani A J Christiana feliciter. Cselerumnescire me fateor, quo
opera reperitur). Exstal in Mirabili libro , qui Pro- primum iractatum referara, suspicor lanien, eum-
phetias, elc, demonslrat. Audiffred. in Cat. Casanal. demesse cum sermone, qui vulgode Vanitate sseculi
Bibl. inscribilur, inter dnbia relatus num. 9.
XV. — (75) De essentia Divinitatis. ///. — Exposilio Symboli el Orationis Dominicm.
1510. Lipsiw per Wolffgangum Monacens.; in-4°. Sine ahno, loco.et lypographo, in-fol. S. Augustini
i D. Aur. Aug. Hipp. episc liber de essentia divi- 1° Exposiiio Symboli. 2° Ejusdem expositio Oratio-
nitaiis, quo Anthropomorphitarum et Vadianorum nis Dominicse.
errores ex falsis quorumdam philosophorum opinio- Commemorat duohsecopuscula, cum aliquot Tho-
nibus exortos prsecipue reprobat: luce clarius ex- mse Aquinatis et Henrici de Hassia, idem pene ar-
plicans corporalia et humana membra. non carnali- gumentum concernentibus et iisdem lypis expressis,
ter sed spiritualiter in sacris litteris. .divinitati attri- compacta, cl. Seemiller fasc. I, p. 152 sq. Impressa
bui. Annexis quibusdam annotaiionibus. a doctore sunt charactere Gothico nonnihil majori et oblongo.
Magno Hundt Parlheiiopolit. in Academia Liptzen. Interpunclionum signa sunt punctum, comma supra
ex tempore collectis: Studiosis et philosophiiB et et infra Hneam prominens, cui interdum punctum in
sacrarum Iitterarum amatoribus admodum profi- B I formam signi exclaraandi subjici vir laudaius ani-
cuis. > — Prsemissa est editoris ep. ad Pauluin madvertit. Linese triginla per paginam integram nu-
Schillerum, philos. elSS. litt. profess. dala. in Col- merantur: numeri, signaturse, custodes, nec non
. leg. Princip. 1508 deciraa septima Octobris. Verba initiales lilterae desunt.
Auguslini el Annotationes alternis se invicem exci-. Sineanno, locoet typogt.; t'n-4° mtn. S. Augustini
piunt. In Bibl. Colon. laudatur editio Hundii Lipsisc 1° sermo super oratione Dominica, 2° Exposilio
1509, ex Becmanni Cat. Bibl. Francof. p. 35. Symboli, 5° Sermo de ebrielate cavenda.
Trja baec opuscula.quorum penes eumdem virum
ARTICUMSECUNDISEQUENTIA. doctum fasc. I, p. 163, memoria est prodita, uno
AnnaleseditionumsingulorumS. Augustinilibroruro voluraine vin foliorum, ila, ut separari nequeant,
§ III. Scriplorum prorsus dubiorum. coniprehendunlur. Characleres , eodem teste, sunt
I. — In Malihwum Cdmm. Gothici, minuti, sed admodum pingues, non absimi-
Sine anno et loco. S. Auguslini commentarii in les iis quos imprimis Udalricus Zel frequenter adhi-
Matihseum. Per omuia edilioni librorum de doctrina buit, minores tamcn. Distinclionis signum laqueus
Christiana absque loci et anni indicio expressse si- hac forma | * |. Numeris, signaturis, custodibus et
iniles esse tradit Ge. Pray in Cat. Bibl. Bud. T. I, G * litteris initialibus caret. Pagina juxta lineas 27 com-
p. 89. Uterque liber etiam uno volumine in isla Bi- plectilur.
blidtlieca comprehendebatur et Praius descripturus IV. — De virlute Psalmorum.
erat- acctiratius, ni mutiluriihujus exeraplum fuisset. Sine anno, loco ellypdgr.; t'n-4°.Infronle: Incipit
Nescio ansil particula Quwstionum Evangelicatum , Auguslinus De viriule psalmorum. In fine: Explicit
qnse inter genuina n. 41 recensenlur. Auguslinusde virtule psalfnorum. Cl. Seemillerfasc
//. — De Vanitalibus swculi. II, p. 165. liripressum est volumen, hoc lesle, Go-
Sine anho, loco etiypogr.; in-i°. S. Auguslini, lliico Charactere singularis formseel justse magnitu-
cpiscopi Hipponensis, 1° de Vanilalibus sseCuIi,2° de dinis in charta aiba ac nitida , absque custodibus,
Vita Ghrisiiana. numeris, etc. nisi quod priora quinque folia lypo-
Hnjus edilioriis memoriaiii, ut tot aliarum, qusc ra- graphus sigriavit.
rissiirie alias obtinguni, servavitcl. Seemillerfasc . Sine arino. Pafisiis, per Dionys. Roce; in-80. Au-
'
H, p. 150. Separariduo bsec opuscula non possunt, gustinusde VirtulePsalmorum. Typographus ex si-
atque uiia conslant foliis xxin, lineis 25 pcf pagi- grio tifulo impresso noscitur. Vid. ex eadem officina
nam, charactere Gotliico paulo majori, oblongo et libfum de Vita Christiana. In Cnl. BibliBodl. hujus
luculenib, eoderii, qtio Conradus Firier Esslingensis ^* libri edilio quaiernis sine l. et a. indiciofacia memp-
usus est (a), impressis. Absunt custodes, signaturse, raiur.
nuroeri et inscriptiones paginarum. Attamen duae CAPUT IV.
iniliales litlerse horum opusculorum formis ligneis; Defloralores et Commentatores prmcipui Operum
impressse sunt. Initium: Incipit liber Augustini de, S. Augustini.
Vanitatibus seculi. Sub finem folii quinli paginai CasimirusOudinus in Commentario de Scripioribus
aversa duabus lineis : Explicit liber sancli Augusimii Ecc/estasltctsTomo I, pag. 990, absoluta jam nolitia
deVamtalibus seculi [elicitet. Tum in fronte foliii de vita, scripiis et edilionibus S. Augustini, singu-
sexii: Prblbgus libri beati Augustini de Vila Xpianai lare caput de Defloraloribus vel Commentaloribut
incipit feliciter; atque in extrema landem pagina Iri- D. Auguslini, tam antiquis, quam recentibut prmcipuis
bus lineis: Explicit itber sancti Augustini de Vitai perscripsit el reliquis lamquara septimum et ultimum

(a) Cujus gralia lectores ablegal ad GerhohiStei- ste gedr. deulsclteBibeln, etc, qui Tab. III, n. 3 cl
genberger liltrarisch-kiit. Ablt. iib. die zwo alleraelte-' 4, eunidem sere incidendum curavit.
193 NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. 194

adjecit. Quem secuti Auctores M. BibliothecmEccle- A Apostolum ex Operibut Augustini decerplum, gr-andi
siasticm Coloniensis, totum pene servala etiam epi- satis volumine nondum impressum, penes se liabuis-
graphe iu commentarios suos, voce AUGUSTINUS nura, se testatur Lupus, Ferrariensis abbas, epistola 76
VI, pag. 767, retulerunt, ila taraen, utresectis iis, ad Hincmarum, p. 118. Exslat autem in duobus
de quibus alio loco commodius verba fecissent, auxe- mss. exemplaribus apnd Joannem Mabillonium, ex
rint etiam non pcenilendis addiiionibus. Optimum bibliotheca S. Germani Pratensis, ut idem lestatur.
inslitutum a nobis non sine leclorum detrimento de- Vide quse habet Slephanus Baluzius in Nolis ad Lu-
seri posse videbatur. Sed intelleximus etiam, quse pum Ferrariensem p. 405. Oud.
ab illis novissime congesta erarit, paucis lantum in Magister Florus, Lugdunensis Ecclesise diaconus,
locis emendationem aliquam desiderare et pauciora circa a. 850 inclytus, scripsit Commentarium in om-
inesse, quse nostrne tractationi apta non essent. Nec nes S. Pauli Epistolas exS. Auguslini Scriptis con-
sperandum fuit, ut ipsi ampliora quodammodo dare- lexlum, qui babetur tomo VI Operum Bedse, ei falso
nvus, quinimmo, quse in proprias schedulas digesse- ascriptus. Nam Flori istius esse ex pluribus mss.
ramus ad hocce argumentum spectaniia, ad unum codicibus docuit Joannes Mabiilon, Disqnisitione hac
omnia ab illis occupata esse cognovimus. Quapropter de re composila Analectorum T; I, p. 12 sqq., qua
nullalenus dubitavimus, quidquid in tota hac Oudini B etiam oslendit, genuinura Bedse Commentarium ab
etColoniensium disserlatione nobis probaretur, ipsis evulgato esse opus diversum, idque nondum lypis
eorum verbis huc transferre, dummodo non alieno edilfim penes se habere, aliquando in lucem profe-
merjto quidquam subtraxisse videremur. rendum. Alibi tamen obseryat in 5 mss.codicibus
Primus fuit S. Prosper Aquitanus, qui circa annum abbatise S. Galli in Helvelia, qui annorum 800 et
450 librum Sentenliarum exS.Augustino delibatarum 700 sunt, hanc ipsarii Bedse exposilionem sub nomi-
confecit, sludio Jo. a Fuchte aliquoties seorsim ne Flori presbyteri contineri, de qua videquse anno<
editum, de quo nos suo loco. Colonienses, titulo li- taviterudile T. IV Ana/ecforump. 650. Abbreviavit
bri non satis integro inducli, memoriam ejus lam- prolixum Flori Commentariumin Epistolas Paulich-
quam ipsius ediloris opellse post Lumnii Thesaurum ca a. 1180.Roberlus de Torinneio, in Normannia,
inseruerant. Proximus setate fuit, cui primura locum abbas S. Michaelis de Monte, dicecesis Abrincensis,
in hac serie dederat Oudinus. quem arbitralus est spectasse ad Petrum Tripolita-
Eugyppius abbas et presbyter Africanus ssec. vi, num, quamque senlentiam ad annum Cbristi 562
qui senlenlias, quwstiones, etc, ex S. Augustiniscri- Baronius amplexus est, cujus Abbrevialio ms. exstat
plis deiloravit et in unum corpus, cui Thesauri no- , inter mss. codicesbiblipihecse S. Micbaelis deMonlc.
men fecit, collegit. Hic cum ad nostrum etiam cen- J Exstat autem Epistola et Prologus in Abbreviationes
snm pertineat, plura de eo in sequenti lomo dicta Epislolarum;Aposioli secundum Auguslinum, in Ap-
invenies. pendice ad Guiberti Opera a Luca Dacherio edila
Inter mss. codices bibl. Venelae cardinalis Bessa- Parisiis in-fol. 1651, p. 715, quam ex ms. codice
ricnis, exstat Pcfrt abbatis Tripolitani noraine Ea;po- produxit. Haec Oudinus, copiosius alibi de iisdem in
siiio in Epistolas D. Pauli ex divi Augustini Sermo- recensu operum Bedmet Floti Lugdunensis disse-
nibus, in membrana, de qua loquitur Baronius ad rens. Nos supra singularem eamque vetustissimam
annum 562, post Cassiodorum Divinarum Institutio- horum Commentatiotum edilionem produximus.
numcap. 8. Sed an legitimum opus Peiri Tripolitani Bonizo, Sutrii ac; Placentiae episcopus, cir.ca; a.
abbalis sit, caute discutiendum esl : licet hoc scri- 1073 compOsuil Augustinianam Epitomen seu Ex-
bat Jacobus Philippus Thomasinus.in Calalogo bi- cerplum Sententiarum Mirifici doctoris AutyHsttntli-
bliothecarum Venelarum publicarum et privatarum, bris viii distinctum, quod S. Jpanni Gualberto, fun-
quem anno 1650, Utini, in-4° imprimendura cufa- datoriet primo abbati Vallis.-Umbrosse dedicavit,
vit. Oud. cxsfatque ms. in bibliblheca Csesarea Vindobonensi,
Venerabilis Beda, nalione Anglus, professione .. inter mss. cddices ex arce Ariibrosiana illuc allatos,
monaclins et prcsbyter, qui anho 710 et sequenlibus codice 85, ut.testalur Petrus Lambecius illitis in-
floruit, Exstant inter Opera Ven. Bedae Commenta- spector et custos T. IVCdmmenlarioruthhujus biblio-
ria in omnes Epislolas S. Pauli, ex Auguslini operi- thecsecap. 8,p. 790 sqq. Oud: ;
bus ut plurimum excerpta, de quo opere Baronius in Guilleimus abbas S. Theodoriciprope Remos, in
Annalibus ad a. 562 litem Bedse movet, ac Petro .Gailia, ordinis S. Benedicti, lum ex abbate factus
abbaii Tripolitano, de quo Cassiodorus Divinarum monacbiis ordiiiis Cistefciensis apud Signiacum in
/nsfilulionum cap. 8, ascribendum censet. Verum eadem dicecesi, saeculo xn, cujus inter Golleclanea
Joannes Mabillonius litem intentatam prseclare di- babetur optisculum Senientiarum de Fide ex S. Au- .
luit, qui T. I Analectorum, Dissertatione singulari gustini Operibus collectum, quod a se ex autographo
p. 12, nec Redse, nec Petro, sed Floto magistro, ms. Bibl. Signiacervsis ord. Cisierciensis.transcri-
Lugdunensis Ecclesise diacono, deberi demonstrat. pium tesiatuf Oudinus traditumque ThommBlampino
Verum interim Conmenlatium Bedm (nam S. Pauli Bened. Congreg. S. Maufi, qui hanc Cpllectionem
Epistolas ab eo explicitas esse, ipse iri Indiculo sub Auctoris proprii noraine in Append. ultimi vo-
Operum suorum fidem facit) ejusque Colleclaneum in luminis Operiim S. Augustini edendam promiseral.
195 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 196
quod famen non pfuesiilit. Colonienses ex Oudino. A (ait AlagambhtsBibi. Scripl. S. J. p. 188) duo cgrc-
Rob. Kilwardby Ord.Prsedic nalione Anglus, Can- gie prwstat: allerum, quod catholiea dogmata mhifice
tuariensis arciiie.pisco.pus, et cardinalis episcopus probat, el confirmat, refutatque hwrelicorum errores
Portuensis ssec xiu, libros S. Augustini fere omnes, ex Augusiino ; alterum, quod iocosipsius Augustini,
alioruraque plurium Ecciesiae doctorum per parva tie/ male intetleclos, vel malitiose delorlos, alque ab
capituia.distinxit, senlentiam singulorum sub brevi- hwreticis depravalos, adamussim revocat,alque sincere
bus annolando. Cujus laboris varia in Bibl..Regia interpreialur. Oud. et Colon.
Paris. supersunt monumenta ms. quae recenset Joannes Piscatorius Lithopoliianus, qui Epilomen
Echardus in Scripl. Ord. Prsed. ad a. 1279, p. 579, omnium Operum Augustini diligentia nequaquara
ubi el alia memorai ex Calal. Anglic. Colonienses. sordida compospit, cujus editionem factam Atcjjiisla'
Rartlwloiiimus Urbinas episeopus circa mediuin Vindelicorum apud Hemricum Sleyner 1557, in-fol.,
ssec, xiv, eremita Augusiinianus, S. Auguslini et prsesenlem inlueri licet. Ejus vero liic est litulus :
AmbrosiiOperum lecior assiduus, sententias utrius- Omnium Operum Divi Aurelii Auguslini episcopi, un-
que insigniores excerpsit, quas in alphabeti ordinem decumque doclissiiiti, Epilome : Et quid vir ille, de
digesias, Milteloquium appellari voluit. Atque ab Ecctesim Sacramentis, nec non sacrw Scripturw locis
Auguslinoqnidem Triumpho ejusdem Ordinis (vulgo B communioribus insigriiOribusquesenseril, scripserit,
de Ancona dicto) ejus prscceplore, Miileloquium Au- simul atque docueril per iJOANNEM PISCATOKIIJM Lillw-.
gustini senlenliarum iucoepium, a discipulo absolu- politanum hoc libro fideiissime el contpendiaria qua-
lum, Lugduni a. 1555 impressum esl. Milleloquium dam via diligenlissime comporlatum.—Accedil in-li-
Ambrosiiibid. a. 1556, in-fol. Colon. ex Oud. tulo brevis admonitio ad lectorem, in qua praesentis-
Aritoniusde Nomis Florenlinus(a/iis Maciallensis) sima atque ipsissimn Augusiini verba exhibuisse se
eremita Augustinianus, qui a. 1458 decessit, e li- affirmat, et Sleph. Vigilii Pacimontani Decaslichon
bris S. Augustiriicapita omnem fere lilterarum Divi- in laudem libri. Ejusdemque Vigilii pr.Tfaiio anle
nariimtractationeni coniinentiadigessit et inscripsit, ipsius aucloris prselationem esl inseria. Dividitur
Ftores Docioris S. Patris Augusthii, quse exstare di- atilem opus in tres' tomos, quorum primus Augu-
cuniurin 'Bibl. S. Spirilus Fiorenlia'. Colon. stini sententias juxta doctrinse Chrislianse capita or-
Joan. Frid. Lumnii (a) Thesaurus Chrisliani homi- dinaias proponil, alter varia et mi^cellanea offert,
nis ex scriplis S. Amgustinicolleclus, Anliterp. 1588. tertius inlegros Augustini libros, quos supra in An-
Colatt. nalibus ediiionum Operum iiidicavimus, procbet.
Duliiloquiorum S. Augustini libros tres, ex vetere In hanC Piscaiorii pperam manus temerarias im-
nis. exemplariBibl. Romersdorpianmprimum edilos 'C misit et convicia graiiarum loco rependit Joannes
Herbonw 1592, in-12, a viris lide dignis^se accepisse Pesselins. Prodiit enim
teslatur Labbeus (b), sed nondum vidisse scribit. Joannis Pesselii, ord. Prsedic. Tilani in Geldria,
Colonienses. in Cat. Bibl. Reg. Paris. diclus liber OriiriiumOperum S. Augustini Epitome, primum qui-
exstat editus HerbonmNassoviorum 1614, in-12, h. dem copiose ac siriistte coliecta a Joanue Piscalorio
t. Am\ Augustini libri tres Dulciloquiorum e biblio- hmretieo, el a Joanne Pesselio recognila, aucla duplo,
thecm Rifmerslorpianw vetere manuscriplo exemplari et cathtilico sensu reddila; cui accessit ejusdem opera
nunc primum editi studio Guil. Rolichii. ex eodem Auguslino colleclusde seplem Sacramentis
Jo.Gaslius, Brisaceiisis,Gommentariosin universa lomus quartus Colon. Agrip. 1559, 1542, 1549,
Biblia ex Auguslini operibus collectos edidit Busilem in-fol. (d)
apud Hervitgium 1542, // tomis in-fol. Laudal Cat. Jac. Tribesci Biixiani, canonici regularis Latera-
BM. Bodiei. Ejusdem operis (omum I, VeiusTesta- nensis, Resporisiones ad mille Quwsita in omui fere
menlum complexum, editionis Venetw ex offlcina facutiale ex omnibus S. Auguslini libris excerptse,
Erasmiana 1545 profert Cat. Bibl. Thott. Venet. 1585, in-4°. Alibi deprehendimus signaias :
Hieron. Torres seu Torrensis, Soc. Jesu Hispanus, Feneltis ap. Bemh. Juntam 1586, in-4°.
ConfessionemAugustinianarii in libros IV distribn- D Jo. Bapt. Masculi, SoCJesu Neapolitani, Ponde-
•tam, et certis capitibus locorum theologicorum rationes Concionalesin Opera S. Auguslini, Neap.
coraprehensam, ex omnibus S. Auguslini Operibus 1652, in-fol. (e). Forte idem opus, quod apud Top-
magno studio collectam, edidit Dilingse 1568, et pium (f) inscribilur : Erudilarum lectionum S. Au-
rursum anctiorem ac emendaiiorem,1569, in-fol. (c) gustmi iibri Acroatnatici ad Conciones, decem tomis
Eam AugustanwGonfessioni opposuit; quo in opere conlraclis in unum, Neap. 1656, in-fol. Colon.

(a) Male Lunicii apud Lipen. Bibl. Theol. 11,916.
Coion.
(b) Dissert. de Scfipt Eccles. in addend. et corri-
gendis p. 714, apud Oudinnm col. 952. Colon.
(c) Ita Alegambius MDLXIX. Lipenius vero Bibl.
Tb.eol. I, 117, babet 1596, uti et Oudinus in Com-
ment. col. 993, admultam tisaue seneciulem,ait, pro-
vectus correxil, ablalis iis, qum tamquam S. Augu-
Hini aUulerat ex lib. de Fide ad Petrum, quem
S. Fidgenlii esse compertum est : el ex libro de
EcclesiasticisDogmatibus,qui est Gennadii Masbilien-
sis. Coioti.
(d) Ex Echard. io Script. Ord. Prmd. ad a. 1549,
p. 155. Colon. S-eded. a. 1555, quae apud eosdem
notatur, falsa est; nam Piscatorii Epitome primum
a. 1557. Iucein aspexit.
(e) Ex Lipe». Bibl. Theol. I, 118.
(f) Bibl. Napol. p. 157.
197 VARIORUMEXERCITATIONESIN S. AUGUSTINl OPERA. 198
David. Lenfanl Parisiensis ord. Prscd. Concordan- A sim rrperiunlur in omnihusS. AugustiniOperibus, or-
tim Augustinianm,sivecOlleclioomnium sentenliarum, dine Bibtico. Paris, 1661, 1670, tomis II.
quw sparsimreperiunlur in omnibus S. Augustini Ope- Albertus, Dux Luinensis (de Luines) Parisiis de-
ribus ad inslar Conr.ordantiarum Sacrw Scriplurm morluusd. 10. Oct. a. 1690. aet. 69, edidit Senten-
Tom. I, Paris, 1-650, in-fol.; 11, 1665. tias et Instructiones ex S. Augustino exeerptas. Pari-
Ejosdem Biblia Augustiniana, sive collectio el ex- siis 1677. HsecColoniensesp.214.
p/icafto omniumlocorum Sacrm Scriplurw, qumspar- Hacienus omnino de Augustino dictuni esto.

*
YARIORII fflRCITATMES

IN

S. AUGUSTINI OPERA.

IN TOMUM PRIMUM.

DESIDERH ElUSMl CENSURA B errore scriptoris, sive etiam inopia fidei ac laudin
i« LIBUOS RETniCTATlONUU ET CONFESSIONUM. amore, maluit ipse sui hisioriographus esse : nimi-
Erit fortasse qui miretur cur bis duobus operibus rum, sibi i onscius quam non assentaretur sibi, deinde
primum dederimtis locum. Is rationem accipiat:Duse probe cognitum habens se nulli morlalium notiurem
res"sunt qusevehementer et accendunt ad lectionem, esse posse quain esset sibi. Nam, ut omitiam animo-
et conducunl ad inlelleclum voluminis, vita auctoris rum abslrusos sinus, quos quisque suos novit, nec
cognita et operis non ignotum argumenlum. Pluri- quilibet tamen pernovit, quoiam vitse portionem no-
mum enim refert, quam existimaiionem, quera ani- verunt qui nobis arctissima familiaritaie juncii sunll
mum afferas ad legendum : necfaciledictu sit quan- Porro famse quanla levitas, quanta vanitas? Ad hoe
lum in judicando mouienti habeat prsesumpla de ho- quantum humanse memorise perfluvium ? Cum duo
mine opinio. Frequenter exosculamur dictum ab eo rem aut orationem camdem, cui pariter inlerfuerunt,
profectum quemamamus, dequo magnificesenlimus, referunt, quanta narrationis diversilas? Jam quid
consputuri si ab alio quem odiinus venissecrederelur. istos memorem qui fabulis impudenier vanis et con-
Ulramque commodiiatem vir sancius juxta ac pru- fictis miraculis memoriam eorum quibus favent, stu-
dens Augustinus his duabus lucubrationibus nobis dent vuigo cnmmendare, nonnunquam ea laudanles
procuravil. Libris Relractalionum omnium operuin C quse laudatus nee fecit, nec probavii? Et arbilror
suorum argumenia contexuit, et Confessionum libris fuisse qni pium existimarint liujusmodi fucis animps
vitam omnem suam depinxit, quorum utrumque iam ad religionis studium accendere. Ego pesiilens hoc
diligenter ab illo factum est, ui iiiiquior aliquis su- rabularum genus inter Christianos semper sum exse-
spicari possit non prorsus abfuisse humanum affe- cratus, qui neque sciunt veram pielaiis imaginem
ctum xEvoi5o:t« seu ytXavTiacuipiam affinem. Verum adumbrare, quod nemo novit nisi vere pius, quales
rcs longe secus babet, si qui optimi viri consilium si essent iili, nuuquam talibus mendaciis fallerent
expendat. Olim solemne erat praestaniium virorum discipulos illius qui verilas est, et hujusmodi tecbnis
gesia libris ei orationibus celebrare. Hoc exemplum hoc efficiunt ut ncc vera narrantibus habeatur fides.
a militia ad siudia, a Grsecis ad Latinos et barbaros, Horum ne quid accidere posset, Augustinus suo pe.-
a ducibus ac pbilosophis ad episcopos demanavit. nicillo seipsutn nobis depinxit, idque ut majore cum
Perspiciens ilaque frequenter in historiis hujusmodi fide faceret, nec mala sua reticuit, nec hominibus
multum falsitatis inveniri, sive immodico studio, sive ista loquitur, sed Deo confitetur, cui mentiri nec pium

* De his auctoribus leclorem monitum volumus,
D
non omnes pari orthodoxise laude commendari.
Nemini enim non notum est, Erasmum Roterodainum
necuon et Phereponum, seu polius Joannem Cleri-
ccnn (le Clerc) sub hoc Qctitio nomine latentem, in
multis helerodoxiaereos a viris catholicis haberi. Ve-
rumtamen, ccimsalis multaeilloruni in S. Augusli-
ntnn annoiationes non mediocris sint momenti, has
reiicere nolnimus, propter locos aliquot non penilus
irreprebensos aiit etiani erroneos, a quibus studiosus
quisque facile praecavere poteril.
Cseterum quis nesciat qusedam hseresiarcliarum et
paganorum opera studiose ssepius fuisse cnllecta,
lum ne si quid intermisceretiir boni, deperdereluf,
lum eiiam ut quod errorem sapiebat ivovumhistoriae
ecclesiasticse suppeditarel monumenium. Hujiis rei
testes sunl scholiastse, commeniatores collectoresque
duorum quae prsecessere sseculorum, alque in primis
Benedictini, quibus, heterodoxorura. omnis generis,
v. g., Celsi, Porphyrii, Juliani, Pelagii etaliorum er-
ramenia suic editionibus quasi suscitasse, a nemine
unquam vitio versum est. EDIT.
199 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AGGUSTINL / 200
esi, nec tulum. Jam in volumiriibus quanla fuerit^A genium. Alios blandiores ve. adulari vel ridere cre-
inscriptionum vel impostura vel infelicilas reputans, das; rursus alios occulta naturse vi proclives ad jo-
dum vel incuria multae celebrium scriptorum lucu* candum, parum graves arbilrere, ni propius ac do-
brationes intercidunt, vel insciiia siudiove fraudalis mestice iiosses. Nec dubiio quin hoc multis usu ve-
auctoribiis in alienum nomen plagio transferuntur, niat eorum qui recens ad Augustinianorum volumi-
vel sub gratioso piorum hominum litulo supposititii num lectionem velut in colloquium illius veniunt.
iiiigonnni, ne dicam hsereticorum libelli sparguntur Offendit species qusedam loquacitatis, offendunt in
in vulgus, libris Relractationum his malis occurrit longum productse periodi, ostendit oratio nonnun-
lanla cura, ut singulorum operum et tilulos et lem- quam ad popularem sermonem degenerans, offendit
pora et argumenta et occasiones et initia notarit, earumdem rerum crebra repetilio; dicas alicubi quid-
adeo nihil prsetefmittens, ut nec ea quse prselusft dam esse subinane, et aflectum hominis sibi pltis
catechumentis, qusevix orsus fuerat, quse non agno- sequoplacentis. Cseterum ubi diuiina leciione factus
scebat, denique nec psalmum vulgari rhythmo scri- sis familiarior, sermonis copiam et eadem subinde
plum in Donali factionem prseterierii. Patiar ut hanc iterata facile excusat docendi studium, et quod docuit
diligentiam reprchendas, si prius supputaris quan- penitus animis hominum infigendi : circuilus proli-
tum egrcgiorum voluminum nobis aliorum indiligen- B '. xiores quibus comes esse solet obscuritas, arguunt
tia perierit, quantum nseniarum mendacibus titulis admirandam memorise felicilatem ei ut ingenio fe-
obtrusum sil orbi Christiano. Atque utinam pari dili- cundissimo plurima sese confertim offerunt, mulia
genlia quod cceperat absolvissel! Recognovit enim paueis complectendi studium : diclionis humililalem
quidquid aliquo pacto libri nomen meretur. Supere- excusat caritas, ouj_;v-^tj^orjjjOovoOo-a, «W.aror«--ra«
rant epistolte et tractatus, quas ipse testatur ab aliis TTECVOI? Paulinis enim verbis libenter
o"uva7rayo_xsv»i.
bomilias vocari, hos dividil bifariam, in dictatos, et utimur. Quemadraodrim aulem erat alienarum vir-
dictos ad populum. Qusedam enim sic dicebantur, ut tulum candidissimus sestimator, ita mire ^.oo-Tooyo;
es consensu dicentis ad preces amicorum a notariisi fuisse videtur erga cognatos et amicos, quod ipsum
exciperentur quoe dicebantur. ldem nonnunquami eximisecujusdam humaniiatis indicium est. Suas vero
fiebat et apud populum, velut in aclis solemnibus. dotes nec ignoravit ob stuliiliam, nec odit ob putidi-
Quanquara id tcmporis fere notariorum celeritas ex- tatem. Verura hactenus, ut ea res nihil officiat ho-
cipiebat quidquid publicitus apud mullitudi.nemdi- minis insigni modestise. Non aliter amat, non aliier
cebatur. Quod quidem ut ubique facere molestum, prredicat in se dona Dei, quam amaret ac prsedicaret
sit, iia in seriis dispulationibus aut concionibus fa- in aliis:tIgnorare tua bona.stupiditalis est; non prse-
cere vebementer condiicibile fuerit. Nunc quiderai C dicare Domini benignilatem, ingratitudinis est; non
apud multitudinem quamlibet frequenlem dicunl expendere in uiilitaiem proximi quod acceperis, im-
quidquid' animo collubitum fuerit : cura urgentur, pietas est; non gaudere de fruclu fraterno quem Do-
"dejerant se nihil ejusmodi dixisse ; ex adverso non- minus per te contulit, impii simul et ingraii livoris
nullis exhibetur negotium, quasi dixerint quod noni est. Quomodo depromes talentum in usuram si non
dixerunt. Hic si quis citet testem populum, belluai agnoscas quod tibi tradituni sil ? Quomodopossis inde
multorum est capitum, utait ille: scripiura manens> lollcre crisias, quod intelligas totum esse gratuiue
certius litem dirimit. Recognita certum habent pa- Dei benignitaiis? Quolies autem divina bonitas le
rentem. De epistolis et traclatibus aliunde sumen- velut organo dignalur uli, ad juvandos alios, non
dum est judicium. Neque tamen proiinus adulterinumi habes quod insolescas, sed habes unde gralulere fra-
haberi debet quidquid in caialogo non recenselur,, tribus, unde gratias agas Deo, tuo pariler et illorum
cum nec epistola sit nec homilia. Quanquam enimi nomine. >Sic amavit, sic praedicavit suas dotes vir
senex hoc opus accuravit, tamen certum est illumi sanctissimus.Quanquam in iis Iibris quos scripsit ca-
postea qusedam dedisse in huncordinem accerscnda,, techumenus, deprehendas nonnihil humanse glorise,
veluti librutn de Hasresibus ad Quodvulldeum. Aliis> quem aflectum minime malum generosissimis quibus-
igiiur argumenlis docendum est qusedam esse am-- D que ingeniis potissimum videmus insitum esse. Non
bigui parius, qusedam certo notba. Porro libri Con- enim excusare conabor quod ipse putavit accusan-
fessionum non solum huc conducunt, ut avidius le- dum, dicens eos libros quos scripsit rndis adhuc ac
gamus illius scripta, cujus et sincerissimain ergai velut infans in philosophia Chrisliana, ita servisse
Deum pietatem el flagrantissimam erga proximumi Christo, ut adhuc resiperent scholam superbise, ma-
caritatem cognovimus; verum habent et aliam utili- gisque spirarent Platonis dogmata, quam divinarum
tatem, eamque geminam. Allera est, qua hinc co- Scripturarum mysteria. Habet Africa suuin quoddam
gnitis personis rectius inlelligimus dialogos illius etl ingenium, et habebat oranino quiddam suse gentis
epistolas; altera, qua qui familiariler noverant in- Auguslinus, nisi Christus illum in alium virum trans-
gcnium, sensum ac diclionem hominis, multis noni formasset. Porro Confessionum libri quos et otiosus
offenduntur quibus graviter erant oflendendi, si hsec; et oliosis scripsisse videtur, habent quiddam pecu-
ignorarent: id esse verissimum abunde docet viiaei liaris molestiae. Primum in hoc quod multadeseipso
communis experientia. Quosdam natura tristiores,, commemorat, partim minutiora, quara ut ea seve-
paruro amicos crederes, ni perspeclum haberes in- riore prsediius ingenio commemoranda putaret, par-
 201 VARIORUMEXERCITATIONESIN S. AUGCSTINIOPERA. 202
tim ad glorisespeciem accedentia. Quid autem fasti- A^. Ibid., § 3. Amorempulchriludinis.]$i\o-/.uYitt duo si-
diosius quam humani livor ingenii, si quis quid gnificat, eleganlisequidem alque raundiliarum amo-
in rebus corporeis; sludium vero rerum hone-
quamlibet modeste de seipso prsedicet? Ad hsec, dum rem,
de rebus humilioribus, ne dicaro sordidioribus, velut starum, ubi sermo de rebus ad animum pertinenli-
de infaniia, de ephebia, de affectu libidinis, deque bus. Docebunt hsec qusevis lexica. Ideoque minus
similibus verba faciens, sludet iis qute dicuntur ora- commode verlas amorempulchritudinis, quibus verbis
tionis honorem addere, veluti pudorem sententiarum significalur lantum amor formosorura puerorum, aut
hoc velo tegens, fit hac occasione nonnunquam ob- formosarum mulierum. Fateor y&ovesse amicum et
scurior. Verum hscc taediola si devoraris, reliqua «ulbvpulchrum, sequeac elegantemaut honeslum.Sed
cum majore tum fructu, lum voluptate perleges. ex usu, non ex elymologia sunt explicanda verba.
* Interea merito damnat suam philocaliamAuguslinus,
ANIMADVERSIONES
quia sumitur illic pro amore raunditiarum. Vide
IN LIBROS KETRACTA.TIONUM. lib. ii contra Academicos, cap. 2. Si vero philo-
Prol. § 1. Traefalilws.] Hoc est sermonibus seu caliam vocasset amorem rerum honestarura, non
concionibus, quibus populo Scripturam interpretatus esset cur nomen hoc damnaret, quasi idem signifi-
est: nam tractare, eo sevo, erat concionari, et tra- B j caret ac philosophia; nam qusevisphilocalia non est
ctalores dicebantur Scripturse inierpreles. Quarum philosophia, si hoc vocabulum ex usu recepto inter-
vocum non rara sunt apud Cyprianum exempla. pretemur. Certe Basilius Csesariensis et Gregorius
Ibid. Denotem.] Id est gravi improbantis nofa Nazianzenus non vocassent pbilosophiam, nisi im-
inuram, ut censoris erat mores malorum nofare. Fre- proprie, excerpta ex Origene quibus philocalisetilu-
quenter ea notione apud Tertullianum verbum hoc lum fecerunt.
occurrit, ut initio lib. de Pallio, habilus denolare. Ibid., § 4. Latcsquoqueipsa, elc.]Retraclasset ergo
Vide indicem Glossarum Tertulliani. quod de Academicis dixit initio epist. 1, si epislolas
§ 2. Absit ut mulliloquiumdeputem,etc.] Expressit suas recensuisset. Sed et hoc obiter langit Confes-
AuguslinushaecPhilemonis comici, quse et a)ii imi- sionum lib. IX,cap. i, num. 7.
tati sunt. Cap. 3. Bene viventes facillime esdudief.] Si voci-
Tovfivj)i7iovTaTWV SSOVTMV pjSe EV bus bene viventes iniellexisset Augustinus peccati
1 ' omnis immunes,
Mav.pov vauite, v.uvS-J tiirg o-jW.a§a?. eosque solos a Deo exaudiri dixis-
Tovo EOAsyovTK, vouiC'
jxvi Etvat p.uv.pbv,
v.uixolvv y^pdvov, set, sine dubio graviter errasset; sed si inlellexerit
MJJS'av o-ooSp'etTrijTfoW.a, "
§£ TOUOE TOV "OftYjpOV).«§E eos qui optimis moribusoperamdant, hoc est qui Dei
TtV.pApWV
O-JTOf p.vpiouiu;ETTWV
yip v-ifitv ypatpEt, l limentes sunt, et cnnantur in dies meliores fieri,
C
\A)JVOUOE Et?"Ouripov etpme p.uv.p'o~J. quanquam subinde peccant, infirmitaie non nequitia,
Longumcenselodicentemniliil eorumqumdici debent, nescio quare retraclaverit hunc locum. Nam certum
velsi duas dixeril syllabas. Benevero dicentemne exi- est impios, in sua impielate manentes, a Deo mi-
slintalolongumesse, ne st mulla quidemdixeritel mul- nime exaudiri. Vide interpretes ad Joan. ix, 31, et
to lempore.Argumentumcerlum liujus rei ex Homero Jac. IV, 3.
accipe.Hic enimnobismullas myiiadasversuumscribil; Cap. 7, § 6. Nemo fere de scarabmisdubitat, etc.]
at nemoHomerum dixit longum. Exstat locus tit. 36 Recle hac de re mulli dubitabant, quam nunc perne-
Florilegii Joan. Slobsei. Vide et episl. 20 lib. i gant accuratissimi physici. Vide Franc. Redum de
Plinii. Inseclis. Nec minoris potentise ac sapientise est efii-
LIBRO i. Cap. 1, § 2. Cujusralio el causa secretaest.] cere eulicem quam camelum.
Si hseclantum casut tribuerentur et dicerentur for- Cap. 10, § 2. Quod omneshominespossunt, si veiint.]
tuila, essenl hsec duntaxat nomina qtiibus ignoran- Necesse erat hanc locuiionem explicari ab Augu-
tiam nostram velaremus. Sed fortuita etiam recte slino; quia solet ita vulgo inlelligi, ut statuantur ii
dicantur, quse scholastico serraone vocanlur contin- de quibus ita loquimur posse velle. Quis enim non
genlia, hoc esl quse non evenire et evenire seque D horreret, si quem audiret dicentem, Chrislus homo
possunt: qtialia snnt quse pendent a libertate natu- potest, sivelit, a Patre suo de/tcere?Nimirum, ea lo-
rarum intelligentium, qusc inlerdum ut velint nulla, cutione siatui solet, posse fieri ut velit is de quo
non modo necessilate, sed ne ratione quidem aut sermo est.
affectu ullo, vel cerle ineluctabili adducunlur. Quan- 3. ffes nunc Aicituf '
Cap. 13, § ipsa quw Chrisliana
quam hsec quoque pendent a divina providentia, religio erat apud antiquos.] Hsecintelligenda sunt ex
qua inscia aut invita nihil contingit; et quse mula- iis quse dicuntur cap. 21, num. 2. Alioqui minus
tionem quamvis rebus oranibus polest aflerre. Igitur vera essent quam quse retractantur.
cum nulla sit necessaria causa cur nonnulla velimus, lbid., § 6. Vendentesel emenles flagellando ejecil
illa ideo forluita dici possint; non vero duntaxat de templo.] Non videlur lamen proprie hsec vis po-
quia eorum causael ratio secreta est. Verum hic locus tuisse dici, qua vires mercatorum victse sint. Aucto-
non est hac de re agendi. rilati potius propheticse cesserunt, quam vi qua
* In hac Anirnadversionumcollectione, Pherepono ascribendum est quidquid non est alio nomine signa
tum. EDIT.
PATROL.XLVH. 7
 203 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 204
expulsi fuerint. Nirais severus censor fuit in se Au- A quod suffittimquolidianumsemper a pontificemaximo
of-
guslinus, quicrediditpropterhocChristi factum, mi- bblatum censeal, c.uma quovis sacerdote posset
nus vere a se dictum fuisse Christum nihil egissevi, ferri, ul vel exemplo •Zacharisepatris Joannis Bapti-
sed omnia suadendo et monendo. Verum hsec eo spe- stse constat. Faieor Exod. xxx, 7, munus suffitus
ciabant, ut opinioni quam postea amplexus est, de offerendi tribui Aaroni; verum illic nomen Aaronis
' ad
persecutione licila, patrocinaretur; ut liquet ex epi- pro cujusvis sacerdotis nomine sumitur. Vide
stolis ad Ronifacium et Vincentium. Qua in re eum locum iriterpTetes, et ad Lev. cap. xvi.
- (Hvrepui'fpovri^s; non fuere o-oywTE/Jac. ANIMADVERSIONES
Cap. 17. Compelentibus.] Hoc est catechumenis, 1N LlBROS CONFESSIONtiM.
qui una petunt baplismum, quam ob rem competentes LIBROi. Cap. 1. El laudare.] To et perinde hic est
dicuntur. Vide tomo VI librum de Fide et operibus, ac lamen, ut sequens repetitio hujus membri oratio-
cap. 6; 11, 9. nis ostendit.
Cap. 22, § i. In polestale hominis est mutare in Ibid. Ad te.] Hoc est propter te, vel vXad te, tan-
nielius volunfatem.]Clarius, ex senlenlia quam pro- quam ad summsebeatitudinis unicam atque ullimam
pugnat Auguslinus, dixisset tn poleslaleliominis,quem causam.conlenderemus.
Deus gratia donat, etc. Sed incautius locnlus fuerat' <** Gap. i. Siabilis el incomprehensibilis.] Sunt in-
contra Manichseos,nam ut valeat raliocinatio, ejus c.omprehensibilianonnulla , ,propler summam insta-
hic debet esse sensus : Nhi qtiisque voluntaiemmula- bilitatem, ul venli ivariabiles, quorum .ratio ideo in-
verit, bonum operctri non polest, quod ht noslra (quo- lelligi non potesl; at Deus, quanquam semper idem
' rumvis
nempe) poiestale esse posilum alio loco docel, est et absque ulla mutationis obumbratione, nihilo
etc. Atqui non quibusvis dalam gratiam censuit magis comprehendi potest. ldeo Auguslinus .cum in-
poslea. comprelietidbili hic slabilatnconjungil.
LIBROii. Cap. 15. De frontibus codicis.] Hoc est Cap. S, § 5. Moriar, ne moriar, ul eam videam.]
ex marginibns libri Jobi, quibus Auguslinus hasce Scio hic posse quseri blivuapov,quale est illutl animi
Adnotationes alleverat. beatitudinem sitienlis : morior, quia non morior; atta-
Cap. 20. Vnicuiquesacundum propriam volunlatem men suspicarer sic locum interpungendum : ATo/i
in pre sapiebat.] Recte quidem fecit Augustinus, cum absconderea me faciem luam. Moriame? moriar ut
rem inceriissimam relractavit; sed lanieri.bsec fuit eam videam.Respicit nempe Augustinus ad hisloriam
Judscorum vulgaris opinio, ut multis eorum tesii- quse exstat Exod. xxxui, 17 et seqq., ubi Mosi glo-
moniis ostendit Joan. Ruxtorfius, in Exercitatione de riam vel faciem Dei videre cupienti lioc edilur re-
Manna. "'<
sponsum : Non poteris videre faciem meam , non
Cap. 32. Porpliyrium Siculum.] forphyrius fuit enhn videbitme homo el vivet. Igitur postquam a Deo
Tyrius, non-Siculus; sed Siculus a nonnullis creditus, petiit ne abscondat sibi faciem suam, illico subjicit,
quod diu vixerit in Sicilia, in qua eliam libros con- moriarne? si, nimirum, eam videam ; remque secum
tra religionem Chrisiianamedidit.Vide Lueam Hol-
repulans, tanlique esse intelligens, ul proplerea vi-
stenium in ejus Vita, subjecta operi de Abstinentia lam amitlerel, moriar, inquit, si ita tibi videiur, ut
animalium. aam videam.
Cap. 37. Af carendo appiilatas cerimonias.] Alise Cap. 7, § 11. Jfe commenwrat.] Hoc est milii in
• sunt multo verisimiliores senienliae, deorigine hujus
memoriam revocat; quo sensu, apud Augustinum,
vocis, quas legcre est in Etymologico G. J. Vossii. cuni accusativo personae conjungitur; at s-iiniftcatu
Sed qusecunque sit ejus origo, mirum est Augusti- narrandi conslruilur cum daiivo. Sic Grieci dicunt,
num ab ea abstinuisse voluisse, quod non sit in usu uvuuLuvno-v.a ai Ttvoj-,commemorote aticujus, hoc est
Litterarum sanctarum, hoc est interpretationis La- ejus libi raemoriam revoco. Igitur recte ex mss. hic
tinavScripiurse; quot enim alise voces in ea non ex- restitueruni accusativum viri docti.
stant, quibus lamen Christiani scriptores passim Cap. 20, § 18. Terram, etc.] Terram vo"carevide-
utunlur? Quot vocibus ipsura abstinere oportuisset' tur Auguslinus naluram humanam corruptam, quae
iri contentionibus cum Arianis et Pelagianis, si hanc nihil nisi terrestria spirat; effigiem vero imaginem
suam legem observasset? Saiis fuit res esse in Dei, per baplismum ienoval,in) atque insiauratam.
Scriptura, quse vere sic dici poterant. Itaque niiviis Vide num. 21 sub fineni.
severum censorem sui egit. Cap. 16. Flunien, etc.] Collatio deprayataeconsue-
Cap. SS, § 2. Cum haberetnecessilatembis in die in- tudinis cum flumine frequens apud optimos quosque
gredi sancla sanclorum.] Duabus inrebus ab accura- scriptores, eliam elhnicos. Hinc brachia conlra tor-
tissimis Mosis inlerpretibus, et ipsaveritate dissentit renlem dirigere, .perinde est ac prasse consuetudini
hic Augustinus. Alterum est quod credit suffitum adversari. Juvenalis sat. 4,89.
"
quotidie bis oblatum fuisse in sanctissimo adyto, llle igitur nunquamdirexit brachiacontra
qnod sblet sancta tanctorum dici; cum fieret hoc Torrentem.
• duiitaxatin,sanctirario iu quo erat allare thymiama- Cap. 10, § 26. Supra mercedem salaria.] Hoc est
tis, soleretque poiitife.v maximus semel duntaxat •prseter minerval, a singulis pueris solvi solilum, pri-
quolannis sancta sanctorum ingredi. Alterum vero vatosere, grammaticis publice conslituta erant satariaf
205 VARIORUMEXERCITATIONESIN S. AUGUSTINI OPERA. 206
seu slipendia ex publica pecunia solvenda. Aut for.teA A Carthaginiensis, vide qusehabet infra lib. v, cap. 8,
a mercede pecuniaria distinguittir salarium, ut hac quse confer.cum ,cap. 12.
voce signiflcentur sal publice prsebitum, carnes, vi- Cap. 6, § 21, Quingue antra tenebrarum, etc. ]
ntim, oleum, etc. Sic in epistola Valeriani, quae ;Ie- Deliramenta haecManichseorumcopiosius exponit et
gitur in Vita Probi, a FlavioVopisco conscripta, me- confntat Augustinus in lib. conlra Epist. Manichsei,
moratis vestibus et pecunia quas prsefectus prsetorio cap. 15. qtti liber est lom. Vlll.
jubebatur dare Probo : Ilem in salario diurno, bu- Cap. 7, § 13. Nunquid juslilia varid est et mulabi-
btilmpondo, porcinmpondo sex, caprinmpondo decem, lis, etc. ] Haec accuratins excussit Auguslinus, in
gallinaceum per biduum, o/et per biduum sexlarium libris contra Manichseos,qui adeundi ab iis qui re-
unum, vini velerisdiurnos sexlarios decem, cum tarido sponsum hoc probe intelligere.cupiunt. Collecti snnt
bubalino; salis, olerum, lignofum quanlum satis est. ii Iibri in unum corpus, .tom.VlM.
Vide ad btinc locum lntt. et ad Vilam Clodii Albini LIBKO iv. Cap. 3, §.S. De paginis poetm cujuspiam
sub finem, ubi stipendium a salario etiam dislingui- etc. ] Consulturi deosde eventu consilii cujuspiam,,
lur. Sicel in Cod. lib. x, lii. 52, de Professoribus et interdum in eorum templis, aut privatim aperie-
Medicis, Constantinus jubet eis mercedeset sataria bant volurnen celebrioris poelse, ut Homeri, vel Vir-
reddi, quo facilius liberalibussiudiis mullos insliluanlSl 'B giiii; etprimum versum, qui occurrebat, responsum
lbid., § 26. Vinum erroris, qttod nobis propinabalur deorum putabant. Vide Intt. ad Vitam Adriani a
ab ebriis doctoribus.] Quamvis non ignorem vinum Spartiano conscriptam, non procul ab initio. Chri-
iniquilath et compunclionis in Scriptura memorari, stiani etiara, simili ralione, Scripiura sacra abute-
attnmen crediderim hic respicere Auguslinum ad bantur, ut videbimus lib. vm, cap. 12 hujusce Operis.
Cebetis, Plaionici celeberrinvi, Tabulam, in qua Cap. 5. An fletus res amara est, elc. ] Delectamur
\&7raTi7, seu lmposlura induciiur pueros omnes in vi- tristitia et luctu, ut caeteris omnibus affeclibus, qui-
lani iiigredieniesTTOTtijpvo-a T>JEK-JT-S; hoc est, bus libenter indulgemus, segreobsisiimus; quiauteos
§-JVK_JIEI,
izoTopiaIZIKVYIS, poculo erroris. Vide ejus iniiiunv. vincamus, vis inferenda est perlurbalioni animi et
Cap. 18, § 29. Scripla conscienlia.] Respicit Au- corporis. Minuitur etiam sensim tristitia, dum eam
gustinus ad Rom- H, 1S, ubi dicuntur etbnici osfen- libere in lamenta et lacrymas effniidimus. Verba
dere opus legis scriplum in cordibus suis, lesiimonium sunt Eurioidis in OEnomao, apud Stobaeum Florileg.
reddenieillis conscientiaipsorum, etc. lit. 123.
Cap. 20, § 31. Secrelissimmunitatis, elc.] Hoc est - 'A)T EiTTtyup Sijv.uilv xazotctvJJSOVJJ
Dei, cujus voluntas est veluti secretissimum vincu- ©vitrotfbSvpuoi,Suv.pvavT' eiuppoui.
'AXynSova? Seravru zouft^st wpevav,
lum, quo universi unitas saria ac tecta conservamr.'*(] Kat v.upSicstkvce TOUfuyuvnbvovg.
Vide lib. iv de Genes. ad lilteram, cap. 12, ubi agit ferum in malis volupiati sunl hominibus, lamenla
de conservatione rerum omnium. CseterumPlalonici el
defluxus lacvymarum. Hwc levanl trisiitiam animi,
sv«Sa et povaSa passim Deum vocitanl. Adi Procli etnhniis doloribus cor liberant. Alia sunt ibidem et
Theoiogiam Platonicam.
alibi in eamdem sententiam.
ti.
LIBRO Cap. 2. Obsurdueram.] Qui ediderapt j,
obsorducramcredebant o et u hir^ esse mista, ut in amoris Cap. 7. Diligere homines humaniler. ] Hoc est, eo
modo, qui rebus pefituris tribui potesi. Sic
voce jocundus pro jucundo. Respicere autem videtur et Grseciusi sunt voce av6_->M<-uv&>,r,
et quidem in re
Augustinus ad id quod feriur de calarractis Nili, ubi
simili Menanderapud StobseumFloril. lit. 12S.
Nilus prmcipitans se fragore auditum accolis aufert,
ut loquitur Plinius Hist. nat. lib. vi, cap. 29. 'Avfjpw-Ttvwf Tof T-j^a? yipuv, \ivz '
y^p-h
Ta v.oivv.xotvwfS=t yipzivavp.m6ip.uzu.
Cap. 6, § 14. Potuilne libere quod non licebat, etc.]
Humaneoporiel calamilales ferre, o hospes, comtnu-
Ovidius nequitjsemagisier afiirmat,,nec falso, Amor.
nia par est lolerare communiter.
lib..ii, el.,1.9:
. Cap. 12, § 18. Ecce ubi est, ubi sapit veritas. ] Si
Quodlicet ingratumest, quod non licet acrius urit; D ita
yuod sequiturfugio,quodfugit usquesequor. legas, sic videtur inlerpungeiidum, Ecce ubi esl 9
ubi sapit veritas. Al forle melius legamus, Ecce ubi
El lib. III, el. 3 :
est, ibi sapit veritas; hoc est ejus animi palalo, ut ita
Nitimurin vetitumsemper, cupimusquenegata,
Sicinterdictisimminetoegeraquis. dicam, sapida est veritas, cui Deu.sadest.
Cap. 14, § 21. Hierium. ] Estne Fl. Hierius, qui
Nempe, nullam rationem legum habere, sed ita anno Christi 427 cum Fl. Ardaburio consul fuil ?
nos gerere, quasi iis soluii essemus, nescio quid am- Certe interdum viris eruditis collata ea dignitas,
plum ac magnificumvidetur humanse superbise. propter solam eruditionem, ut Ausonio poetse, aliis-
Lib. iii. Cap. 3, § 6. Eversores.] Videntur ita dicti que. Non pttto tamen, propter alias viri dignitates
petulanliores juvenes, qui scholas rhetorum, a qui- quas vide apud Jacobum Gothofredum in prosopo-
bus non doeebantur, irrumpentes omnia illic ever- graphia codicis Theodosiani.
tebant, ludibrioque habebant magislros. Ejus ne- Ibid. § 23. Ob os conlemplationis.] Si hsecvera est
quitiae meminit iterum Augustimis lib. de Vera ReL, lectio, perinde est ac ob oculosmenlis.
Gap 40, num. 75. De petulanlia vero juventulis LIBROv. Cap. 9, § 16, ln cruce phaniatmatis. •]
 207 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 208
Hoc est in cruce e qua pependisse phanlasma, noni A.cie, in lalibus aberrare! Ad evenlum somniorum quod
Christum ipsum, credebant Manichsei.Vide qusecon- attinet, idem dixeris quod de Genetbliacorum prse-
tra hoc dogma habet Augustinus tom. VIII, aut, sii diciionibus, inlerdum non vanis, dixit Augustinus
paucioribus rem descriptam cupias, libellum ejus de! lib. vn, § 8. Sed honorificum erat Monnicse filio,
Hseresibus, ad hseresin Manichseorum. ipsius conversionem fiiisse somniis Beoiripmoi; prse-
, Cap. 10, § 18. Quos electos vocanl. ] Hi apud eos; significatam; quod lamen alii pudentius commemo-
veluli primarise virtutis, aut commentis ejus sectsei rassent.
addictissimi erant; minus perfecti dicebantur audi- Cap. 16. Versa et raversa in lergum, el in lutera, et
tores. Nam, ut verbis utar Augustini ex memorato in ventremet dura sunt omnia.] Metaphora desuhipta
libello, liis duabus profectionibus, hoc est, electorumi ex[segro, vel insomnia laboranli, qui in leclo se ja-
et audilorum, Ecclesiam suam conslare voluerunt. clat, ct quamcunque in partem se verlat duram cul-
Ibid. § 20. iVtst carni concernenlur.] Qui voce con- cilam experilur. Sic animus anxius, dum quseril ve-
cetni pro misceri primi usi sunt, videntur voluisse ritatem in qua conquiescat, nec eam invenit, oiuuia
exprimere vocem Grsecam »<uyKt_ovao-8ai, quae idem fastidit quasi noxia.
significat, nec sono a Lalina abludit. LIBROVII.Cap. 6, § 9, Dealbaiwres vias.] Visemu-
Cap. 15. Dilexit. ] Crediderim legendum direxit, jj nitse opere publico, quadrato lapide, calce interlito,
hoc est pefegrinum episcopalibus consiliis adjuvit. stratse erant, quse cum reliciebantur, nova calce
Cap. 14, § 24. Cum ad litleram ucciperem, occide- hiantibus lapidum rimis immissa, dealbatse videban-
bar, elc. ] Auguslinus in declamando probabiiia se- tur; quamobrem dealbaliores vtw dici vulgo pote-
qui, non explorata solitus, similibus ratiocinationibus rant, quse diligenlius curabantur, ac proinde com-
in inlerprelatione Scriplurae satisflerisibi passusest. modiores erant. Hinc translala videlur hsec meta-
Nam alioqui consiat Ambrosium plus sequoallegoriis phora. Vide, si vacat, Nicolaum Rergierium, de
dedilum fuisse. publicis et militaribus imperii Romani Viis, lib. n,
Ibid., § 25. Sicuf eaiisfimanfur.]Vide quse de vera cap. 18.
Academicorum sentenlia sttspicabatur Augtistinuslib. Cap. 9, § 15. Ibi legi quod in princtpio erat Ver-
m de Academicis, cap. 17. bum, etc.] Simililudine verborum aliquot et senlen-
LIBROvi. Cap. 2. Quo jam non solum aquatissimo tiariim deceptus Auguslinus, ut et multi Grseciscri-
sed eliam lepidissimo, cum suis prwsenlibusper sorbi- ptores, cum doctrina Christiana miscuit Platonis-
tiones exiguas partiretur.] Conjiciunl in margine viri mum, qui merus erat, bac in parte. Arianismus;
docli, quod non solum aqualissimum,sed etiam lepidis- ut ostendit Joan. Glericus episl. critic. 7 et 8, For-
timum. Sed minore muiaiione sanabitur hic loctis si i•Qtasse inlelligit hic Augusiinus Plolini opera, quem
legamus potaretur; ut suadent etiam sequenlia : quia vehementer laudat lib: III contra Acaderaicos, num.
pietatemibi qucerebal, ncmvolupialem. 41, et de Civilate Dei lib. ix, cap. 10.
Cap. 3, §3. Quolibet lamen animo, etc.] Si allo- Ibid., § 15. Legebam ibi eliam immulatamglorhnn,
queretur homines, qui cuperent scire qua ratione etc.] Quamvis de summi Numinis naiura rectius sen-
vitain insiituisset Ambrosius, superior narratiuncula tirent Platonici, qtiam alii philosophi, miscebant ta-
forte non displicuisset; sed Deo minula illa, qualia men idololatriam Uirpissiinaiii iis dogmalibus, erant-
passim occurrunt, narrare, nescio quoraodo decorum que infensissimi hosles Christianonim, ut liquet vel
putaverit Augustinus. Sed magis hominura causa hsec ex Porphyrio, Janiblieho et aliis, qui sub imperato-
narrabat, quam Dei; at prsestitisset amicum alloqui, ribus Christianis floruerunt.
quam Deum. LIBROVIII.Cap. 2, § 5. Victorinusquondam rhelor
Cap. 8. Gladialorii spectaculi.] Nefandi hi ludi, a urbis Romm.] Victorinus, inquit Hieronymus in lib.
sapientibus eliam elhnicis damnati, facti etiamnum de Scriptoribus ecclesiasticis, natione Afer, Romm
videntur in gratiam eihnicse plebis. Sed mirum est sub Constaniino principe rhetoricam doctiil; el in ex-
episcopos non inipetrare potuisse ab imperatoribus, trema seneclule Christi se tradens fidei scripsit udver-
ul dira illa consuetudo abrogaretur. I sus Arium libros, more dialeclico, valde obscuros, qui
j\
Cap. 9, § 14. JEdilimi fori.] JEditimus idem est ac" ab eruditis modointclligunlur, et comtnentariosin Apo-
edituus, nempe, viav.bpo;, sed bic sumi videtur pro siolum. Eum in prsefai. Comment. in Episi. ad Ga-
appariloribus, qui cusiodise causa in foro versaban- latas C. Marium Victorinumvocat, aitque euin Scrt-
tur, aut pro iis qui curiam servabant. pluras omninosanclas ignorasse. Sed rhelorica , ut ita
Csp. 10, § 16. Comiti largitionum Ilalicianarum.] dicam, ingonia, ob loquendi facultaiem, putanl se
Sic loquebantur eo aevo.Vide codicem Tbeodosianum, scire omnia de quibus, plebe plaudente, loqui pos-
lib. vi, iii. 19, leg. de Consularibus etPrsesidibus. sunt.
Cap. 13. Discernerese, nascioquo sapore, quem ver- lbid. Omnigenumdeum monslra, etc.] Respicit ad
bis explicare non polerat, quid inieressetinter revelan- Virgilii locum jEneid. vm, 698, ubi jEgyptios deos,
lem te elanimam stiam somniantem.] llaque Monnica pro Antonio et Cleopalra contra Auguslura ad Actium
iibi suas, ut opinabatur, revelationes servare debe- pugnanles, describit poeta :-
bat, quaruin discrimen a somniis dicere non poierai. Omnigenumquedeum inonslraet latrator Anubis.
ContraNeptunumetVenerem, contraqueMinervam,
Quam facile est bomines imperitos, religionis spe- Tela tenent.
209 VARIORUMEXERCITATIONESIN S. AUGUSTINI OPERA. 210
An ex decori legibus lalia apud Deum dici possint A avTt).aSv)TKt, animam perfecla dum est el alata, in tu-
nescio, quamvis a pugnante cum ethnicis recte pro- blitni volare, et universummundum administrare; cui
ferri potuerint. vero alm defluxerint, eam ferri donec solidum quid-
Ibid., § 5. Qum verbis cerlis conceptis retenlisque, piam arripuerit. Non mullo post pag. 345 ed. Gen.
elc.] Symbolum qnod apostolicum dicebatur, aut si- Ficini: Et T6 yup uvrb, 6'6EVfct ^vyrn ixao-rn, ou
mile quidpiam. xaSimurut.ITWVuvpiav (ov yup itrzpovrui npb TOO-OU-
Cap. 5, § 6. Pater plus gaudes.] Deus gaudere el rov %pbvov)VTXVJV h rov tpt),oo"oyv?o-avTO?
aS6),«<r,viTrat-
plus gaudere, nunquam aliter, nisi uvBpumtnofitisdi- SE/vao-Tvjo-avTo-r p.trk oikoo-ofius,v.a\ rk i%ne' In idem
cilur a Christo hominum imbecillitati sese atlempe- enim, unde profecla est, unaqumque anima non redit,
ranle. Nec potesl hoc urgeri aut inquiri cur Deusi decemmillibusannorum (neque enim recuperat alas ante
magis gaudeat. Cselerum, ut ad grammatica trans- lantum tempus), excepta ejus qui pliilosophatusest sine
eam, non intelligo cur in sequentibus verbis virii fuco, aut cum sapientim studio pueros amavil. Sic
docti pmnitentemet pxnitentiam, ul et alibi, scri- postea ejus discipuli vulgo locuti sunt, eosque imitati
bant per m, cum constet esse a nomine pmna, quod Chrisliani resipiscenliam vocarunt uvomripao-iv,seu
a Grseco TTOIVIJ. Qood non observarem, nisi viderem novarum alarum exortum, ut hic Auguslinus. Hinc
eos harum minutiarum curam non abjecisse, cuin B I et Chrysostomus usurpavit «va-rrTE/JoOv, pro incitare,
orlhograpbiam priorum editionum passim emendent, impellere. Vide Thesaurum Ecclesiast. Joan. Caspari
prout pulant rectius esse. Sic vocem jucundus scri-. Suiceri.
bunt perpetuo jocundus, quasi esset a joco, non a_ Cap. 8, § 19. Pede post pedem.] Vestigia mea pro-
juvo; sed o et u frequenter miscebantur a veleri-. xime secutus, GrsecexaTa rroSa, quasi dixeris, singu-
bus Lalinis. Vide Quintilianum Instilut. orator. lib. lis pedibus in antecedentis vcstigiis posiiis.
i, cap. 4, et Vossium in Etymologico, ad hanc vo- Cap. 12, § 28. Cras et cras.] In animo Augustino
cem. observabatur locus Persii sat. 5, 66, ubi sicdescri-
Cap. 4. Cum Paulus proconsul per ejus mililiam, bitur cunctator, qui redilum ab bonam menlem in
etc.] Inquirant alii, an deceret narrare Deo histo- dies differt.
riolas, et quidem de qtiarum verilate minime con- Crashoc fiet; idem eras fiet; quid qnasimagnum,
Nempe, diemdonas?Sed cumlux altera venit,
siabat; qualis hsec erat de ratione cur Paulus di- Jam cras hesternum consumpsimus;eecealiud crfcr»
ctus fuerit, qui patria lingiia Saulus erat appellatus; Egerit hos annos, et senvperpaulumerit ultra.
quam mulli doctissimi viri falsam esse putant. Me- Ibid., § 29. Audio vocem, etc.] Redolet hoc supersti-
ram esse conjecturam, quam nulla scriplura memo- tionem
ethnicam, ex forluiiis vocibus omina captan-
rat, ingenue fatetur Hieronymus ad Epistolam adI ^( tem; quod nemo paulo humanior ignorat. Si quis
Philemonem.
singulari providentia divina factum hoc putet, ita ut
Ibid. Quanlo igitur gralius cogitabalur Victorini1 sesluanli
Augustino edilum ccelitus sit monitum;
peclus.] Nolim vocem gratius nolare accenlu, quasi' oportebit ut ostendat opus fuisse ejusmodi miraculo,
sit adverbium, ul fecit editor Parisinus. Est enim1
quo Augustinus intelligere posset sibi legendam Scri-
nomen adjectivum, hac senlentia : Quanlo Victorinii
pluram sacram, ut ex ea resciret quid sibi agcifdum
ingenium gratius alque acceptius fuiurum Ecclesisei esset. Quod cum quotidie audiret a catholicis, cum
cogitabatur: tanto abundantius exsultare oportuit fi- in Ecclesia, lum alibi, non video cur confugiendum
Iios tuos. sit ad miraculum. Sed rhelor noster, quod cum pace
Cap. S, § 10. Ex perversa voluntale facta est libido;; ejus diclum sit, orania exaggerat, quibus persuadere
et dum sertiitur libidini, facla est consueludo; el dumi
poterat non agi hic de homine vulgari, sed singulari
consuetudini non resislilur, facta est necessiias.] Op- vocalione divinilus ad Ecclesiam allecto; qusc tamen
time describit quibus gradibus vitium obrepat, at- ex alius calamo rectius fluxissent.
que augeatur. Sed iisdem paulatim imminui potest,, Ibid. (Jtrumnam solerent pueri, etc.] Quasi vero ne<<
necessariumenim hic dicitur diflicile viclu , nec ullaa cesse fuisset solas ludentium puerorura solemnes
est ante peccandi consuetudinem necessitas delin-• ^* cantilenas audiri! Annon potuit Iudens aliquis de
pro-
quendi. Vide et finem § 12. jecta cliarla crebro hoc repetere? Oportuisset apud
Ibid., § 11. Pugnatior.] Legendum pugnacior, utt vicinos quserere quis eam vocem misisset, amequam
in Rasileensi, nam estja pugnate; aut non sine Deo missam judicaret.
pugnantior,,
si forie ita habent mss. codices. lbid. Audiveram enitn de Anlonio.] Athanasius in
Cap. 6, § 15. Agentesinjebus.] Hi erant principisi Viia Anlonii, § 2, cujus verba brevilatis cansa dun-
nuniii per provincias, negotiorum causa, de quibu»» taxal ex Evagrii versione proferam : Ad Ecclesiam,
vide Guidonem Pancirollum ad Notiiiam dignitaluml ul solebal, accurrens recordabalurquomodoet upostoii,
Orientis, cap. 65. omnibus spretis, secuti fuhsent Salvatorem; el muiii,
Cap. vn, § 18. Humerisque liberioribus pennas ri- in Aciibus aposlolorum, facultatibus suis vendilis, pre-
cipiunl.] Hsec Auguslinus ex Platonismo suo. Plato> fta [ad pedes eorum delulissent egenlibus partienda,
enim in Phsedro docet OTI$\>xh reliu uiv ovo-u v.v.1 l quwve aul quanla spes iis reposila esset in cielis. Tatia
t7rTEpiwy.il/vi uitivtpaTiolti TEv.ui UT.UVTU r
rbv v.bo'p.ov secumvolvens intravil in ecclesiamet accidil ut lunc
otoiiiir,r,os mipoppvmuo-u ^iptrui eu» UJO-TS/JSOO r
fcVGf Evangeliumitgeretur, in quo Dominutdicit ad divitem:
214 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINL 212
Si vis perfectus esse, vade et vende omnia tua, quse- A j class. 1, ubi hanc invenlionem narrat. Allerum est
cttnque habes el da pauperibus et veni, sequere me ita Ambrosium rem deseribere, ut narralionem sus-
et habebis tbesaurum in coelis. pectam reddat: Invenimus , inquit, mirm magniludi-
Quo audilo, quasi divinitus hujusmodi ante memo- nisviros duos,ut prhca wtas ferebat. Qusevero aelas?
riam concepissal, et veluti propter se hmc essel Scri- Heroicane, postquam homines decrescere ccepe-
ptura reciiata, ad se dominicum traxit hnperium, runt? Nam genus hoc vivo jam decrescebatHomero.
stalhnque egressus possessiones, quas habebal, ven- Anetiam tribus sseculis ,,quse a Chrislo nato ad Con-
didit. stanlini lempora fluxerunl, grandioris erant stalurae
Ibid. Arripui, aperui, etc.] Hoc non multum aberat homines quam quarto aut quinto sseculo? An au-
a sorlibus Virgilianis, aot ab iis quibus ex Scriptura< gustior eral stalura marlyrum quam aliorum, vel an
temere aperta futura quserebantur, quod damnat major fiebat post morlem? Nemo , ut opinor, credel.
ipse Augustinus epist. 55 ad Januarium. An opus Sed lege caetera, ubi torti diaboli, ope hortim marty-
prseterea erat temere aperire Scripluram, ut scire- rum, Arianos opporlunissime damnant; nec amplius
tur quod ne etbnici quidem honestiores ignorabant? miraberis esse qui stralagema hoc Ambrosianum
Vide hac de re Ant. van Dale, virum eruditum, de fuisse censeant, quo plebem sibi devinciret, Justi-
Divinationibus idololatrieis sub V. T. Cap. 4. J namque et Arianos perterrefaceret, excogilatum.
B
' LIBROix. Cap. 2, § 5. Ne in ima
vergeremus, etc.], Cap. 8, § 17. Agens in rebus mililarel.] Vide dicta
Recte viri docii hanc lectionem prsetulerunt alleri, ad lib. VIII,cap. 6, § 15.
mergeremur; solet enim verbum vergere ut el dever- Ibid., § 18. Par homincsprmposilos.]Hocesl, quos
gere dici de iis quse pondere sno deprimuntur. Apu- libi prwponis, ut post eos veluti lateas , ac per eos
leius de Deo Socralis : Quod si munifeslum flagitat occulte agas. Nibil ergo mutandum. Caslerum hic
ratio debere propria animalia etiam in aere intelligi, Augustinus, vere, quod aiunt, fluctus in simpulo ex-
superest ut qum tundem el cujusmodi ea sinl ,dissera- citat.
mus. Igilur lerrena nequaquam; devargunt enim pon- Cap. 10, § 25. Phantasiw terrw, elc.] Hoc est spe-
dere. Vide, si opus est, alia exempla apud Nicolaum cies omniumrerumterrestrium, quse sese animo nos-
Heinsium, in nolis ad Valerium Flaccum lib. i, vers. tro offert.Lib. m, eap. 6, § 10. De iisLucretiuslib. iv.
289. Ibid. Sonilum nubis.] Hoc est vocem e nube emis-
Cap. 3, § 6., Quidquid illud asl quod illo significa-- sam, qualerii audivil Moses.
tur sinu.] Desumpta est locutio ex Luc. xvi, 22, ubi Jbid., §26. Seruuin ejus videam.] Hoc esteselibem
tamen sinus Abrahami non tam sedes beatas qttam vilam agere aggressum. Sic passim Augustinus v.ur
locum in iilis insignem significat, rit recte animad- 1C-i^oyjhvEcclesioe ministros servos Dei vocat, ut supra
vertit Hugo Grotius ad Lucam. Auguslinus intellexit vocatur Monnica serva servorum Dei, § 22.
sedes quietas , qualescunque sint, iu quibus animi Cap.12, § 52.Visum etiam mihi esl ut irem lavatum,
piorum resurrectionem corporum exspectant. Lib. quod audieram inde balneisnomenindilum, quia Grwci
xn de Genesi ad litteram , § 63; Neque enim Abra- _3«),axEiov dixerint, quod anxielalem pellal ex animo.
ham, vel ille pauper, in sinu ejus, hoc esi in secrelo Sic revera Grseci, qtianquam absurda hsec est etymo-
qiiietis ejus , in doloribuseral. Sermone 14 ad popu- lngia. Seriptor Eiymologici magni : Kuluvuov TO
lum in vers. 14 psa'l. ix : Contigit, inquit, mori ino- \ovrpbv' nvig Si liyovo-titupa TO«itoSulletvru; uviu;'
pem illum et auferri ab angelis. Quo? In sinum Abra- xat "O^opog7tup£rvp.o)ioyti liyav'
hse, id est in secretum ubi erat Abraltam. Vide, hac de up' iv.rpiirodo; _y.£ya),0[o-
re, eruditani disseriaiionem Ludovici Cappeili, quam "Ofpu p.oiir. v.ujj.urov
9vjJ.bfBopovED.ETO yutuv.
inseripsit NsxpwvBtov, interopera ejus Amsfelodami Ou )iyouo-t§£ v.al&s,ei y&pvjj ix rovrov, &fei).eypu-
edila. SlUrS>I. U)XSGTtV ElTTEtV
OTlUltbl5» (3aX(ZVMV
flO-dui
Cap. 7, § 16. Anlisliti tuo pervisum aperuisti, quo Et_ovjTKt. ot fci.pupyj/XoiReXuvovs elyov eQogv7iov.uieiv.
loco latarenl martyrttm corpora Protasii et Gervasii, TOrug (3a).avoujKUECV, TOUTECTt
trapa TK?Spvg. OUTOI
etc.] Sihsec ]
alisequeejusmodi inventiones sanctorum yap zaXouVTat at Spvs, v.uia).).oTt fvrov. 'BitufpbSirog
cadaverum, non fuissent conjunclse cum ingentilucro" Ss TOauta TO0-vjy.atvov TOv.ula — tva ftvjrroSEV
a)-
ac eniolumento eorum qui ea effoderunt, multi, qni },O6EV Ttupu
auot. At hsec omnia merae sunt Grseculoruni
cailidorum hominum figmenia hsec credunt ad plebe-
nugse, quibus Augustinus assensus non fuissct, si
culam in officio continendam, fidem eis non facile arlem calluisset. Buluvemv originem
etymologicara
delraherent. Hsecinvenlio, exemplicausa.non parura ducit a voce Hebraica bbl ballal, quse significat per-
auxit existimationem auctoritatemque Ambrosii;
fundi psal. xcn, 11, et unde nnS^ ballahah, nebula.
quandoqtiidem ea Justinse principis Arianse animus, Sic et apud Arabas nS^ significat irrigari, madefieri.
ut liabet noster, etsi ad credendi sanilatam non am-
Cap. 15 , § 55. Nnnc pro peccatis matris mew de-
pliatus , a persequendi tamen furore compressus ett. precor te, etc.] Species forte pietatis aliqua hic inest,
Duo praeterea hic obiter observari possuni. Alterum at ea consuetudo nec ratione ulla , nec revelatione
esf, Augiistiiiiim hicet de Civit. Dfeilib. xxn, cap. 8,. nitilur. Vide librura de cura gerenda pro mortuis
dicere per visumrevelata esselisec corpora Ambrosio, tomo VI.
AmbTosium vero ipsnm de hoc plane tacere ep. 22 -. LIBKOx.
Cap. 3, Quid mihi est ergo cum Iwmini*
213 VARIORUMEXERCITATIONES1N S. AUGUSTINI OPERA. 214
bus, ut audiant confessionesmeas , etc.] Videtur hsec j.X acuto horiiini in mentem non venisse, fore ut Dona-.
scripsisse Augustinus, non tanittm post scriplos, sed tistae, Manichsei,aliique ejtts adversarii dicerent eum
eliam post editos priores libros Confessionum; quos non displicere sibi, qui tandiu non lam apud Deum
avide vidfenturlectitasse ii quibus notus erat, el quo- quam apud homines, de se et suis loquatur, et dum
rura hoininum nonnulli Augustinum semet ipsura gravia peccata, quse negari non poterant, aut minu-
accuratius describereoptabanl. Suntquisuspicentur, liora ambitiose proloquitur , laudes suas interea mi-
cum multa Augustino, ob priorem vilam, ab adver- nime omillit. Miror etiam eum veritum non esse, ne
sariis, quos non paucos habuit, objicerenlur, eum iidem adversarii hic desiderarent confessioneseorum
Confessioneshasce scripsisse; quasi apologiam quam- quae baptismum ejussecuta sunt, etquae in ejus vita
dam obliquiorem , in qua faiereiur, veluli apud habenlur. Malignihomines facile dicere.poterant, non
Deum, quod negare non poterat; cselera vero prse- esse usque adeo mirum eum valedixisse arli rheto-
termitteret aut emollirel, etqusecunque ad honorem ricse, inler pueros docendse,exiguis cum emolumen-
suum facerent quasi aliud agens exaggeraret. Quse lis et tenui honore; ul eam, in mullo ampliore thea-,
suspiciones, quamvis forte iniquiores sunl, ex inusi- tro, et multo fructuosius exerceret; in Ecclesia ni-
lata tamen nascuntur ratione qua Augustinus cum mirum, sacrosanctaauctoritateiiistructus, etin cujus
Deo garrit alque arguialur , rbetoricoque fuco quo ]B' administratione eloquenlia sua magnas laudes populi,
pictse sunt hse Conlessiones. Dum tandiu de se apud magna a divitibus munera referre faeile poterat, dum
Deum, imo apud homines, Ioquitur, et tam multa per- paupertaiem prse se ferret. Commodissimum fuisse ,
exigui inomenti, ad alios quidem quod allinet, nar- sine magno labore homini eloquenli, prout tempora
rat, netno est qui non quserat, Cut, bono? et sunt ferebant, piis liberalitalibus aliorum sustentari. Non
multi proniores ad male jiidicandum , qui fiXuvriuv exiguam fuisse voluptatem non omni imperandi cu-
in_;entem,religionis specie lectam, hic videre se pu- piditate exuto, plebem veluti nomine Dei regere, ad-
tant. Sed prsestat nimis indulgenles nos esse , quam versantes Ecclesiasiica societate ejicere, damnare,
nimis severos; si modo meminerimus in Evangelio, proscribere. Ducem parlium agere propter dicendi
ejusque auctore Ghristo, quaerendam esse vivendi facultatem, et longe inler pares eminere. Fuisse cur
iiormam, non inhominibus; qui et ipsi ad eam sunt a Deo veniam peteret, quod loquendi duntaxat fa-
exigendi, nec imitatione unquam effingendi, nisi qua- cilitate instructus, tumultuaria lectione Scripturse in
lenus el ipsi sunt Ghristi imitatores. Iinguam Lalinam conversse , sine ulla Hebraicavaut
Cap. li,.§ iS.Cogenda rursus utsciri possint,id esf Grsecse linguse cognilione, presbyter et episcopus
velul ex quadam dhpersione colligenda, unde dictum contra canones Nicsenosfactus, ihterpretari aggressus
est cogilare.] Cogoesl quasi coago , utosleiidit Gcr. 'C est quod non intelligebat, el tot volumina de, Scrip-
Joannes Vossius in Etymologico,etcogitatio est quasi' tura scribere, antequam necessaria prsesidia ad eam
coagitatio. Festus : Cogitatio dicta velut coagilalio, id intelligendam sibi comparasset. Nam quse dici pos-
esl, longaejusdem retagitalio in eadem mora consilii sunt, eum invilum factum esse presbyierum et epi-
explicundi. Vide.et Varronem de L. L. lib. v. Cunr scopum, canonem Niesenum quo vetabatur episcopus
Augustino-addendum.non tantum esse agitationem, sibi vivo successorem sufficere, ignotum frtisse, pau-«
sed simul.plurium rertfm collationem, quse est vis perem vilam egisse, etc, ea maligni homines dixis-
praepositioniscum, ex quo inseparabiles conet co. sent partim simulationem esse, partim satis esse di-
Cap. 31, § 47»Ebrietas longeesl ame; crapula au- vitem, qui haberet quod aliis largiretur, et inde tan-
tem nonnunquamsubrepit servo tuo.] Non eratquidfem- lum sibi sumeret, quantum vellet; ac denique notas
ebriosus, iia ui vino essetideditiis, sed aliquando ta- dudum eas esse artes, qtisead quam potenliam evexe-
men saiis vini bibebat, utcrapula ei esset molesta. rint homines humiles scilicet et mundi contemptores
Nam crapula idem est Latine quod Grsece v.puntuhi], janv videraus. Ad me quidem quod attinet, ut non
boc est dolor capitis qui ex hesterna compotatione sum credulus ejusraodi crirainationibus : sic non dif-
supercst. Thonias Magister : y.punru!nvj iv. -rifcx®& Dteor me defensibnes Augustini, hisce de rebus, li-
xupuo-it, pAQnSe ii im TVJS
otvotroo-ia-r
ysvojxsvvjf. aurvjr •*'"benier leciurum fuisse.
nuipug. Dolor capiiisex compotalioneheri facta, (ts6V Cap. 42 , § 67. Amoiendumtni/it fuit ad angelos ?
ejus ipsius diei. Quaprece? Quibus sactamentis? multi conantes ad le
Cap. 55 , § 57. Curiosilas quotidie noslra tenlalur; redire, neque per se ipsos valentes, sicut audio, lenla-
etc.] Nemo est qui haecpeccata habeat, si modo cse- verunt hwc, etc.] Videtur omnino respicere ad theur-
teris officiis suis non desit. Corpus enim et animus gica Platonicorum sacra , quibus se angelos et ar-
relaxaiione quadam indigenl; neque seniper serii» changelos elicere , Deoquesingularem in mbdum se
agitare ac meditari animus potest, aut corpus labori conjungi putabant. Qua de re multis scripsit Jambli-
incumbere. Si quis hodie talia inter delicta numera- chus in libro de Mysteriis AHgyptiorura,prsesertim
ret, crederelur, dum humilitatem prse se ferl, su- sectione v et x. Ejus sevi Platonici,mirum in modum,
perbe se gerere ac dissimulare majora. Diceretur superstitiosis id genus sacris erant dediti. Vide Vitam
muscas percolare et deglutire camelos. Quod lamen Procli, a Marino scriptanij quam Joan. Alberlus Fa-
de Augustino suspicari, nefas habetur. bricius, vir erudilus, integram edidit Hamburgi anno
Cap. 38, § 64, Qui placent sibi de.se, etc.j Miror 1700.
 215 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 216
LIBROxi. Gap. 2 , § 3. 0 Domine perfice me et re- A J\ rum liaec intelligenda tantura de necessariis ad saltt-
vela mild eas.] Religiosa profecto et digna episcopo tem, conditione eliam hac posila, ut qui ea inielli-
oratio, sed cum qua conjungi debuerant studium lin- gere cupit, non tantum precibus ad Deum confugiat,
guarum quibus conscripla erat Seriplura, et compa- sed etiam omnia faciatquse ratiosuadet esse facienda,
ratio omnium aliorum prsesidiorum; quibus demum ut consequatur quod vult. Si quis a Deo peteret ut
adbibilis, Scriptura intelligi potest.ita ut intelligenda acciperet ab eo periliam linguarum Grajcseet Laiinse,
est ab eo qui eam pro concione, atque editis scriptis, an propterea impetraret, si interea nihil faceret ad
interpretaturus est. Auxilium enim Dei eo non per- eam sibi comparandam ? Sane neque illa peritia ne-
tinet, ut sine facultalum noslrarum usu nos inlerno cessaria est ad salutem, nequesinelaboreacquirinunc
alflatu doceat quse scire cupimus; sed ut vires animi polest. Idein de aliis ejusdem generis dixeris. Nec
el corporis nobis sufflciat , quibus utamur , et in iis sine periculo esset opinio ejus qui existimaret se id
quse liumana industria perfici nequeunt, si ita ei vi- quod cogitat de re quapiam divinitus accepisse , quia
dealur , auxiliator adsit. Si hsec intellecta in usum Deum prius orasset, ut sibi veritatis cognitionem im-
revocasset Augustinus, exauditus sine dubio fuisset. periiretur. Merus hoc tandem enthusiasmus essel,
Nunc vero cum ea neglexerit, illa duntaxat in Scrip- cujus ope somnia qusevis divinae revelationi, etiam
tura inlellexii, quse poluit homo linguarum et criticse B ' repugnante recta ralione, aequarentur. Vide ad lib.
imperitusinlelligere; in cseteris as_soS«TEt,.etPlalonis- xm cap. 25.
mu:n nobis pro doclrina aposlolorum propinat, aut Cap. 3, §5. Vbi enim lux esset, si esset,nisi supet
argutias inanes magna verborum pompa nobis oblru- esset eminendo el illustrando?] Crediderim legendum
dit. Loquor nimirum de iis quae ei cum omnibus emicando, nam
Scriplurse interpfetibus non sunt communia ; haec Ignea convexivis et sine ponderecosli
enim etiam catechumenus accepit ab iis a quibus Emicuit,summaquelocumsibi legit in arce,
edoctus est, non meditatione relexit. Quse non eo Gt utar verbis Ovidianis.
dico, quod eloquentiam et acumen, in rebus praeser- Cap. 17, § 24. Nomine cwli el terrm totumistum vi-
lim metaphysicis, Augustino detraham, aut quod me- sibilem mundum prius universaliter et breviler signifi-
ritas laudes minus libenter tribuam; sed quia video c*re voluit, ut postea digereret dierum enumeralione
niultos ejus auctoritate abuti, et eos prse illo contem- quasi articulalim universa quw iancto Spiritui placuii
nere, quibus nulla ratione conferri polest. sic emntiare.] Hi sane conlradiclores, quicunque sint,
Cap. 10, § 12. Quidfaciebal Deus, antequam face- multo melius Mosem intelligebant quam Augustinus,
rel cwlumet tertam , etc.] Multo brevius respondeas qtti, nisi fallor, cogitabat hic de Platonicorum suorum
buic qusestioni, si dicas te nescire, ac seternitatis im- 'G vTtepv.oo-y.iarbita, de quo Plato in Phsedro. Interea
mensitateingenium humanum absorberi; nequeprop- dignum est notatu quod habet Auguslinus cap. 9, cos-
lerea fidem de creatione omnium rerum , aut reli- lum boc inconspicuum esse mlernilatisparticeps, quod
gionem ullo in periculo versari. Etenim non profi- ante tempus conditum esset. At mira est ralio expli-
tentur Cbrisiiani se paratos esse omnibus qusestioni- eandse Scripturse, quarii postea proponit cap. 18 :
bus satisfacere; sed tantum se id quod afftrmant gra- Dum quisque conatur id sentire, in Scripturis sanclis,
vissimis rationibus posse demonstrare. Possumusi quod in iis sensit ille qui scripsit, quid mali est, si hoc
ostendere omnibus esse initium, prselerquam soli senliat, quod lu lux omnium veridicarum menlium
Deo, et hanc nosiram teliurem ab eo esse crealam ; ostendis verumesse , etiamsi hoc non sensit iile quem
quod satis nobis esse debet. Reliqua quw supra nos', legit, cum et ille verum, nec tamen hoc senseril? Est
ut recte Socrates, ea nihil ad nos. Quse hic Augusti- hoc malum , quod ex quovis loco qusevis veritas de-
nus de selerniiate et tempore, Platonico more et lam duci possit, et paulalim nulla,certa
superfutura sit
multis, argutalur , et quidem apud Deupa, multo di- ratio explicandse Seriptura;; si nulla regularum cri-
iucidius sunt a recenlioribus philosophis et theologis ticarum habeatur ratio, et hoc unum quseraiur an sit
cxcussa. Adito vel Joannis Clerici Pneumatologiam. per se verum quod dicitur. Comniodum quidem hoc
Non aggrediar enim expendere quse de seternitate et' ** est declamatoribus, s"edplane contrarium recte insii-
tempore philosophatur Hipponensis episcopus, et; tuto Scripturse sacrse studio, quod eo spectal ut quid
quse adeo tenuia sunt, ut vel lenuiiale sua evanes- singula loca significent, quatenus licet, iiqueai. Cse-
cant. terum ubi ambigua eslsententia, neculla arieinlelligi
Cap. 32, § 29. Circuilum illius ligneolaj rotw.] In polest quid spectaverit scriptor sacer, tum vero nihil
qua, nimirum , sol, gnomonis ope , horas notabat. affirmandum. Absimilia verisrejicipossunt, sednulla
Tempus est ipsa duratio rerum , seu existentia con- est causa cur aeque verisiraili id prseferas , quod ex
iinuala, sed eam existentiain nielimur ope mctus omnibus artis criticse canonibus verisimilius non est.
asirorum, et prseserlim quidem solis ac lunse. Quserere vero in quopiam Scripturse loco, quod nulla
. LIBROxn, § 1. Promissa tua sunt et quis fatli ti~ ratio grammalica ei inesse docet, hoc demum est
meat, cum promittit veriias ?] At verba : Petite et ac- Scripluram interpretari, ut campanarum sonitum
cipielis, etc, Matth. vn, 7, ita non sunt intelligendar pueri solent.
quasi quarumvis nielapbysicarum qusestionum solu- LIDROXIII.Cap. 11, § 12. Trinitatem emnipotentem
tionem peleniieam tribuere necessc habeal Dcus.Ye«r qvi: tntclligit ? Et quh non loquitur eam, si (ameneam»
 217 VARIORUMEXERCITATIONES IN S. ADGUSTINI OPERA. 218
Rara anima quw,cumde illa loquilur, scil quidloquilur. A alque ila, si modo nullum hic sit mendum, debeni
El conienduntel dimicant, et nemosine pace videlistam significare sed, hoc est obtinere vira adversalivam.
visionem.] Nihil verius dici potuil. Itaque rnulto prav- Cap. 35, § 48. Speciem et privalionem.] Et-Jo-ry.ui
siaret parce loqtti de iis quse nesciraus, nec scire cripwm, quod scholaslicorum sermone nuncdicimus,
debemus, cum non sint perspicue a Deo revelala; formam et privalionem, quse sunt opposita.
mullum vero de omnibus vitse officiis, quorum prse- Cap. 36, § 51. Dtes autem sepiima, sine vesperaest,
stationem a nobis exigit Deus. Si de iis loqueremur nec habel occasum.] Si velimus argutari, diei septimi
duntaxai, qualerius nobis sunt revelata, atque, locu- mane non magis memoratur quam vespera; nam mane,
lionibus Scripturcc contenii, ignola Deo relinquere- cujus mentio fi't vers. 51, est diei sexti, cum Hebrsei,
mus, non tol essent contenliones; quibus ut nescio Mose prseeunte, wyJbnp.epov incipiant a vespera, quam
an illuslretur verilas, sic video vehementer loediChri- deinde sequitur dies. Sed septimi diei partes a Mose
stianam caritalem. non allingunlur, quiaeo die nihil fecit Deus.
Cap. 18, 23. /n principio diei.J Legendum tn prin- ANIMADVERSIONES
ut
cipia, pauloposl legitur in mss. codd. Respicit enim
IN LIBROS CONTRA ACADEHICOS.
Auguslinus ad Gen. l, 16, ubi LXX habent Deum
fecisse luminare magnum eig upyug TM?•ouipug,in ]g LIBROi. Cap. 1; § 2. Si edenlemle munera ursorum,
et nunquam ibi antea visa speclacula civibus noslris,
principia diei, ut.habebat versio Lalina, quse tempore theatricus
Augustini legebaiur. Vide tamen ad Geneseos lociim plausus semperprosperrimusaccepisset,etc.]
Flaminium Nobilium. Reele ursontm edilum, nam agit Augustinus de ignolis
manducet levatum de in Africa spectaculis, qualia fuissent munera ursorum,
Cap. 21, § 29. Piscem pro-
nam, ulhabetPlinius lib.vm, cap.56, inAfrica ursum
fundo.] Respicit ad vocem i'x0uf, quse cum piscem non
gigni constal. ldera afiirmat cap. 58.
significei, complectitur initiales litteras vocum 'ir,o-ovg Ibid. Fortunatissimus, ut fuisli, jactareris.] Falsum
Tto?
Xpio-rbgBeov 2WTVJ_O, Jesus Christus Dei Filius Ser-
estRomanianum fortunalum potuisse dici, ut ostendit
vator. Ideo Tertullianus de Baptismo cap. 1: Sed nos
secundum nostrumJesum Christum, in Augiislinus in sequentibus. Igitur non poluit dicere
pisciculi, iyfivv ut fuisti, nec magis ut suesli, quemadmodum habent
aqua nascimur. alii codd. mss. Malim ego ut suevereisti, hoc est eo
Cap. 24. § 56. Tibi confileor credere me, Domine,
non in cassum le iia locutum esse.] Non in cassum in- sensu quo clientes, cives, populi bealum prsedicant.
duxisset ita loquentem Deum Scriptor sacer, quamvis LIBROII. Cap. 2, § J5. Cum ecce tibi libri quidam
ubi exhalarunt
non minus possit dici Deus benedixisse quadrupedi- pleni, ul ait Celsinus,bonasres Arabicas
bus quam piscibus aut avibus. Sed in siraplicissimo 'Q tn nos, elc.] Non inlelligo qui libri pteni dici qiieant,
nisi sddalur qua re pleni sint. Igilnr hic aliquid
Scripturae slylo, mulla addunlur aut omittuntur, non
ut arcanmn nescio quid innuatur; sed quia ea indoles deesse suspicer, ut sapientia, aut simile quidpiam.
est ejns styli, quse patiiur addiiamenta aut eliam Ibid., § 6. Adversario tuo.] Cum quo, ut videtur,
lilem habebat Romanianus.
omissiones, sine ulla sententise mutatione. Sic Gen.
Ibid. Ne ille et baias et ammna pomeria.] Hic tria
l, 8, in Hebraicis codicibus addita non sunt solemnia
dierum aliorum verba : ef vidil Deus esse bonum; quse sunt menda, quorum primum et posiremum ex prio-
tamen non rainus conveniunl secundo die creatis ribus ediiionibus desumpta sunt, medium huic pro-
Pi imo pro ne legendum est nm, vai, hoc est
quam cseteris omnibus. In crealione vero lerlii diei prium est.
a vers. 9 ad 13 bis hoc legitur, quod si semel, ut in profecto; hoc enim vult Augustinus, si a*dversario
aliis diebus, additum esset, nihil deesse animadver- Romaniani speciandam proponere potuisset speciem
tercmus. Qui in talibus argutabantur, Scripturse styli philosophise, illum profecto, rebus relictis, ad eam
nondum fuerunt satis periti. Nam allegorica figmenta advolaturum. Ssepe hoc mendum in mss. codd. oc-
vocula eodem modo pronunlia-
qui probet, neminem erudilum uunc inventum iri currit, quod ulraque
puto. relur. Secundo, Baias debuit scribi, majusctilo B, ut
est in editione Erasmi, nam nomen est amoenissimi
Cap. 25, § 38. Verum enim dicam, te mihi inspi- D
Hoc est cbnsectarium eortim diximus ad loci ad Puieolanum sinum, circa quem erant elegan-
tante.] quse
lib. xn, cap. 1. Commenta allegorica, quae quamvis lissimse Romanorum villse, et de quo Horatius ssepe
veram doctrinam complectantur, non possunt tamen alibi et 1 epist. libri i.
ex.loco Mosis deduci, quasi revelationem divinam Nullusin orbe locusBaiisprselucetamoenis.
nobis obtrudit hic Augustinus. Rem ipsam, hoc est, Denique non pomeria, sed vomaria legendum iiqnet,
pastoribus nccessaria esse a gregibus prtebenda, ex epitheto amozna
decueral eum Paulus, et ips?. rci ieqtiilas, sine ulla Cap. 5, § 7. Phtiocalta ula vulgoaicilur, etc"| Vide
revelatione; sed hanc doctrinam hic conlineri non nolala ad Iib. . Retraciationum, cap. 1, num. 3.
magis ei est revelatum, quam Philoni etOrigeni quod Ibid. Sine pcnnis.] Cui pennse defluxerunl. Ex Pla
allcgoriarum fidiculis ex Scriptura, in alienos sensus tonicorum disciplina, ut noiavimus ad Confess. lib
coulorta, deduxerunt. viu, cap. 7. :
Cap. 19, § 44, Atarceita cum vos tempotaliter ea Cap. 4, § 10. Sine mefro.] Hoc est, SVEU p.hpov,
videaiis. non ego temporaliler video.] Conjunctibnos sinemodo. In ambiguilate ludit Augtistinus, nec iner-
 219 SUPPLEMENTUMAD OPERA &. AUGDSTINL 220
ea prsetermiltit occasionem pauca verba Graeca,quse A § 55. llla est igitur plena salielas animorum, hwces'
norai, proferendi. beatavita, pieperfectequecognoscerea quo indttcarisin
Cap. 6, §14. Archesitas.] Turpe niendum, omnes veritalem, quaverilaleperfruaris, per quem connectaris
enim sciunt vocatum hunc philosophum fuisse '&pv.e- suriimo modo.] Etsi non difficile est intellectu quid
o-i!uov,non 'Apyeo-iiaov.Uaque hoc quoque mendum velit Auguslinus, attamen est cur queramur eum in
antiquiorum editionum tollendum erat, et hic et in hac tota disputaiione metaphoricis vocibus ac locn-
seqiientibus, ubi iterum iterumque occurrit. Nam tionibus; quas aiiis seque tralatitiis deQnit, perpettto
quamvis Grsece nesciret Augustinus, babebat tamen ferme abusum. Quofactum est ut nihil prseterarguiias
veteres Giceronis eodices, in qnibus hoc mendum ab ex ambiguitate captalas, el quavdialecticam nimium
eruditioribus grammaticis relicium non puto. redolent, hic habeamus. Cum pueris faieor, et niu-
Cap-.15v § 54. llle auletn casu planus eral, de iis Iiercula loquebatur; sed cum bsec ederet, tot verbis
quos Samardacos jam vulgus vocal.] Crediderim Afri- nihil dicere nescio quomodo sustinuerit. Quam facile
canam, aut potius Punicam esse vocem, a radicibus bslendere potuisset beatiludinem proprie diclam esse
TQiy schamar, observare, et p'7 douck, inspicere, eani^animi affeclionem qua in sorie nostra acquie-
deductam , eaque significalos fallaces homines, qui scenles, nec quidquam cupimus, nec limemus? Quam
ex observatione siderum, ominurn, prodigiorum, etc, .B proclive fuit demonsirare lianc animi affectionem'in
inspectioneque victiriiaruni fulura prsenuntiare se hac vita non^ posse comparari, in qua sempe/ multa
posse sperabant, aut iingebant. Sic enim eos descri- sunt quge timeamus, aut cupiamus ? Quibtis dictis,
bitScholiastes vetus Horatii ad vers. 113 sat. 6 Iib. i. collegisset beatam vilam nullam posse esse in hisce
Fallacem circum dixil propter Sarmadacos (Scribe terris; omneshomines esse miseros; sed eos demum
Samardacos) et sorlilegos malltematicos,qui ad metas minus esse miseros,, qnam alios, qui possent, ex
spectatbrescircumslabantel imperitos sorlibusel nugis Evangeliilegibus, sibi beatiludinem.posl hanc vitam
fallebanl. Pauio post eiiam Samardacos et sortilagos morlalem poiliceri. Verum vocuui definitiones accu-
conjungit, et divinos esse docei. At Jacobus Cru- ratse, sermo simplex,,et. ordo commodus res erant
quius. qui eura Scholiasten emendaliorem edidit, rhetoribus illius avvipropemodum.ignotse.
suspicatur voeem esse compositam ex Sarmata ev ANIMADVERSIONES
Dacus, qui populi olim non parum hujuscemodi ludi-
briis infames fucrint. Elige utrum volueris, et adi' INLIBR»SDEORDINE.
eliam Joannem Meursium, iu Lexico Grseco-barbaro. LIBROI.Cap. 1,,.§,2. Ouis lam cmcusesl menle, ut
ANIMADVERSIONES quidquamin>moveiidis; corporibus raiionis, quodprmter
(L humanam disposilioneni ac. volunlalemest dhinm
po-
1NLIBRDMi DEVITABEATA^.
lentiw, moderationiquedare dubitet ?] Transposila hic
§ 5. Quod ita nihil inlus plenum alque solidum est vox.raiionis, quse debet prseponiproxime voci di-
habel, ut inflalos sibi super ambulanles, succrepanle vinw, ul.series sit : pofenfta;moderalionique Rationis
fragili solo, demergalac sorbeal.] Legerim inflalo sibi, Divinm, Grsece,, Svvuuetv.ui Sioiv.Yiuei AoyouGstou.
nam hic moniem n<)bisdescribit vento tumentem. S Nempe, ex Platoniconiim sermone desumpsit Augu-
facile potuit ex sequenle voce anlecedenli adhserere. slinus RalionemDininam; de tjua loculione vide quse
§ 4. Lectis autem Platonis paucissimistibris.] Cre- collegit Joan. Clericus ad Joan. i, 1. Benedictini
derem legendbm Platonicis, nam Augustinus habet docent decem a se mss. codd. inspectos, in quibus
Confessionumlibro vn, cap. 9, § 15, quosaam Plato- hic ordo erat observatus; sed raalc habent rationi,
nicorum libros; nisi quinque mss. hic haberent Plo- si modo nullum sit in Renedictinorum notula men-
lini, quam veram lectionem esse puto. Anlequam dum. Eadem voce in eumdem sensum utitur eliam
hunc locura attenliris legissem, jam suspicatus eram poslea Auguslinus § 26, ubi mem.oratpulchriludinem
Platonicos illos libros, in quibus Augustinus similia Ralionis (nempe divinae) cuncia scientia et nescientia
Christianse theologise invenisse se credidit, fuisse li- modificatitisel gubemanlis, quwinliianlessibi seclalores
bros Plbtini; in qua conjeclura vehemenler leclione suos trahit, quacunque alque ubicunquese qumrijubet.
hac mss. codicum confirmor. Cap. 5, §,6. Nam et ipse in eodeniconclavileclosuo
§5. Eloquentia Vua terrilusnon siim.] Exstat ele- cubansvigilabat, nobisnescienlibus;erant enimlenebrm
gansdissertalio de Vita Fl. MalliiTlieodori, ab Alberto quod in lialia etiam pecuniosis prope necesse esl. ]
Rubenio conscripia, quse editai est Ultrajectii anno Sic loquilur in gratiam suorum Afrorum. Ulinam
1695, ex qua quse fuerit erudilio.Theodori et ad quse etiam ingratianv posterilatis, acldidissetcur in Ilalia,
niunera perveuerit inlelligere licebit. ltaque ad eam potius quam alibi, in tenebris jacerent. An in Africa
ectorem amandamus. copia erat specularium lapidum, qui Lunse et slella-
§ 7. Cumfaleamur cuncli, nequesine corpore,neque rum lucem iu concluvia admilterent, qui in Italia
sine anima, esse posse homincm, cibos propier quid rafiores; quo fiebat ut, clausis ligneis fenestris, te-
horum appatamus.] Imo appatimus? Est enim inlerro- nebrse essent in couclayibus? Yiderint doctiores.
galio Auguslini, ad quam, propier cor.pus,respondet Cap. 11, § 51. Vir et ingenio el eloqueniia et ipsis
Licentius. Mendum hoc fuit B.asileensisedilionis, in insignibus tnuneribusqueforlunw el, quod anle omnia
lianc transfusum. est, menle prmslanlhsimus Theodorus, guem bene ipsa
 221 VARIORUMEXERCITATIONES IN S. AUGUSTINI OKERA. 222^
nostt, id ugit, ul el nunc el apud posteros, nullum genuss A
A.bes,, sed minime propterea casliores. Quanlo saiius
hominumde lilleris noslrorum iemporumjure conque- erat dicere malas mulieres et libidinosos juvenes
ralur.] Yeltem exstaret opusculum Theodori de Ori-- abuti libertaie a Deo accepta, et alia quse ab erudi-
gine et nalura mundi, quod lalere in bibliothecis di- lis nunc dici solent ? Si talia bodie scriberemus, niin-
citur a Cl. Salmasio in praef. ad Ampelium. Ex eo) quam sat graves poenas dare possemus iis qui ea in
enim inielligere liceret an hic ei aduletur, quod sanei veteribus mirantur. Non expendam quomodo vitia
suspicor, Augustinus, pro more sseculi sui, quo, sii faciant ad ordinem, nimis multis verbis opus esset,
unquam alias, immodicselaudes in usu vulgari fuere:: ut qusestio consiitiieretur, et in ordinem omnia di-
, Is Theodorus, cum mililasset inter Advocatos sediss gererentur. Verum orabo lectorem ut conetur ex iis
; prsetoriansein Italia, praefectus fuit parti Libyse, luml quse hic habentur apud Augustinum, conflare dispu-
parti Macedonise, deinde qusestor sacri palatii, postt tationem perspicuam et via ac ratione dispositam ;
comes sacrarum largilionum, ac tandem prsefectuss quod si proestei, eril mihi magnus Apotlo
prsetorio Galliarum anno 580. His honoribus defun- Cap. 9, § 22. Aeriorum animalium mira falla-
cius ad vitam privalam rediit, in qua scribendis variiss cia, etc.] Platonici £wa vocant, seu animalia, quse-
opusculis operam dedit. Quo iniervallo, circa an- cunque anima prsedila sunt, quales sunt dii illi infe-
num 386, Auguslinus hcec scribebat. Ad ampliorai B riores, quorum sedem in aere ponebant. Hos caco-
deinde munera pervenit, ut docebit Alberlus Rube- dseinonas esse interpretabatur Augustinus. De sen-
nius in libello aniea memorato. tentia Platonicorum sat multa Apuieius, in libris de
LIBROn. Cap. 1, § 1. Nobiscum erat eliam mater Mundo, de Philosophia naturali, et de Deo Socratis.
nostra, cujus ingenium...cum antea convicludiuturno, Cap. 12, § 55. Quibus duobus reperlis (litteris et
el diligcnti consideralioneperspexeram, lum vero ini figuris numerorum) nafa est illa librariorum el cal-
quadam disputatione non parvw reiquam... in tibellunii culonum professio, velul quwdamgrammaticwinfantia,
coniuii, tanla mihi mens apparuerat, ut nihil aptiusi quam Varro litlerationeni vocat, Grwceaulem quomodo
vermpltilosophimvideretur.] Si hsec in sermone fami- appelletur non salis in prmsentia recolo.] Vocabalur
liari matri dixisset Augustinus, vituperari sane non, •jpup.p.uriari.Y.-Q, doctor vero ypup.p.uno-rvg. Pbilo de
posset, imo forle iaudaretur, pietatis causa. Sed hsec. congressu eruditionis causa : T6 yk p.iv ypufeiv v.ui
nescio quoraodo scribere sustinuerit ad virum erudir uvuyiviao-v.tiv re urelearipcg «7tuyye!pt.u,
ypup-p.uriv.rig
tum alque edere, cum pisesertim liber de Viia beata, m Ttupurpiitovrigriveg ypup.uurio-riv.riv
v.ulovtrt: scri-
ubi eximia ifla MonnicaBresponsa leguntur, edendns. bere et legere grammalicw est imperfeclm,quam non-
etiam esset. Eura enim si quis legat, facile intelligett nulli convertentes vocabulumgrammatisticam vocanl.
filium prse.amore matris ingenium invenisse in verbisi Q C Martianus Capella lib. III de Nuptiis Mercurii et Phi-
bonse auus, quod alii non facile animadvertant. Quse. I«logise, sic grammaiicam loquentem inducit: r_oa_a-
mulier nunc paulo liberalius educata talia et mejiorai p.urtv.ridicor in Grwcia, quod ypuup-rilinea et ypupt,-
etiam aliud agens non eifundat ? p.uru lillerm nuncupentut, mihique sit altribulum lit-
Cap. 2, § 4. Deftni ergo, inquam, si place.lquid. sil[ terarum formas propriis duciibus lineare. Hinc mihi
esse cum Deo... Odi ego, mquit, definire.] Alsi j Romulus litteraturse nomen ascripsit, quamvis infan-
hunc et superiorem librum legas, nullam defini- lem me litteralionem voluerit '.nuncupare, sicut apud,
tionem paulo accuratiorem invenies; sed lanliim! Grmcosypap.p.urt<mvj)primilus vocilabar, tum e't anli-
descripliones rhetoricas, re descripta savpe obscu- slilem dedit, et seciatores impuberes aggregavit. Isido-
riores aut certe seque ac eam obscuras. Exemplij rus Orig. Iib. I, cap. 5 : Primordia grammalicas arlis
causa esse cum Deo, quse est locutio impropria ett liltetm communes exislunt, quas librarii el ealculatores
obscura, definitur a Deo adminislrari, aut intelligere saquunlur, unde et eam Varro litterationem vocal.
Deum, etc Si lalia hodie coiiscribillarentur, et in pu- Plura hac de re veteruiu testimonia vide apud Joan.
blicam lucem proiruderentur, profecto eruditorum, a Wower in traciatione de Polymathia, cap. 4, et
plausum non ferrenl, uti nec innumerse inanes argu- Claud. Salmasium sub finem notarum in Pallium
tiae, quibus hsec opuscula scalent. Sed illo sevoverbaj D Terlulliani.
pluris multo fiebant, quam res ipsae; quo vitio ett [Ibid., § 37. Historia.] Non ea intelligenda a qua
nosirum sseculum, plus quam optandum esset, dicti historici Thucydides, Polybius, aliique id ge-
etianvnum laborai. nus, sed philologia, cujus periii Tto!v'urrapegdicun-
Cap. 4, § 12. Quid sordidius, quid htanius decoriss tur, unde Aiexander Polyhistor, Apion Polybistor,
ef turpiludinis plenius merelricibus, ienonibus, cwte- C. Julius Hyginus Polyhisior, quasi dicas multiscium,,
risqtte Itoc genuspestibus dici potest? Aufer merelrices( uitb TOO iroXuet "o-uo-Bui.Vide Cl. Salmasium ad ti-
de rebus humanis, lurbaveris omnia libidinibus.] lta- tulura Solini Polyliistoris. Sic nomen hislorim pro
que recte faciunt, si Augustini judicium sequamur,.. quavis cognitione usurpatur ab Auguslino lib. n de
et prineipes qui lupanaria esse patiun-. Mtisica, cap. 1, § 1.
1 legislalores
lur; nam prsestat paucas dbmos pollui quain omnesi DESIDERH ERASMI CENSURA
libidinibus turbari. Quamobrem aiunt In urbe om- IN SOLILOQDIORUM tlBUOS.
.nium nobilissima ea ferri, ne in matronas et puerosi Opus mire resipiens optimi viri infantiam in Chri
nassim grassentur homines sponte quidem sua ctcli-< sto. Nam Ralionem ila
loquemem facit cuni Augu-
S23 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 224
stino, quasi Ratio non sit potior Augustini pars. To- jA cta; et thymosa, sive e thymo collecla. Adi Plinium
lerabilius Seneca fingit Rationis et Sensus dialogum. HUt. nal. lib. xi, cap. 15 et seqq.
Ad hsec, quasi vero duo loquanttir homines, in dis- ANIMADVERSIONES
putationes et libros dissecattir sermo, ne defatigen- INLIBRUM DE IMMORTALITATE ANlNiE.
tur : nonnunquam et in sophistica, leviculaque ar- Cap. 1, § 1. Si alicubi est disciplina, nec esse nisi
gutatione imploratur auxilium divinum. Lectorem in eo quod vivit potest et semper est, nequequidquam
requirit patientem el candidum. in quo quid semper est potesl essenon semper, semper
J. PHEREPONI ANIMADVERSIONES vivit in qtto est disciplina.] Quasi vero non possint
IN EOSDEM LIBROS. esse in inlelleclu Dei idese disciplinarum, quamvis
LIBROi. Cap. 1, § 1. Ail milii subilo, sive ego ipse, nullse essent crealurse I Imo fuerunt, anle creatio-
sive alius quis inlrinsecus, sive exlrinsecus nescio.] nem. Prseterea, quis nescit distinguendam abstra-
Hsecredolenl Platonismura, ex quo hoinines rationa- Clam cujuspiam rei ideam, ac veritatem; ab actuali
es sunt, quatenus divinse ralionis participes; a qua cogitalione de ejusmodi idea, aut veritale? Ideseve-
nontanlum acceperunt subslantiam ipsani etfaculta- rilatesque abstraclaj selemse dicantur, quod sint na-
tesmentis, sed etiam cum bene ratiocinanlur occulte lura sua immutabiles; sed quis inde colligat animos
monentur, quasi a magistro. Vide librum de Magi- B de iis cogitantes esse seternos, prseter meros argu-
stro. Imo et ralionem, abstracte spectalam, more tatores? Eadem opera, colligere poluissei animis
Plalonico substanliam esse vult, de Immortalitate humanis nullum fuisse inilium. Sed ialia ratiocina-
animse § 11. Ideo Augustinus rationem a mente sua lionum ludibria non moramur.
distinxit, eamque cum illa colloqucntem induxit. Cap. 7, § 12; Nulla prmcisio perducil ad niltilum.
Hsec observanda fuere, propler censuram Erasmi; Omnisenim pars quw remanel corpus esl, et quidqdd _
ne ineptior tum fuisse videatur Augustinus, quam hoc est quanlolibet spalio locum occupal.] Vere et
revera erat. Alia possemus addere de raiione ex iis acule: Hinccolligere potuit substanliam corporisvi-
quae ex Clemente profert Pholius cod. ctx. Csetero- . ribus humanis interire prorsus non posse, sed tan-
qui quem non pigeat, tsedeatque argutiarum, quas tum mutari. Sicposset Ueri uta crealuris mutarelur
non sibi sed rationi ipsi tribuit? . nonnihil in substantia hientis, quse tamen propterea
§ 2. Deus qui malum non facis, et facis esse ne pes- deleri posse censenda non est.
simum fiat.] Hoc est qui sponte quidem tua malum ANIMADVERSIONES
non facis, sed tantum ne quid deleriiis eveniat. Quse INLIBRUM DEQUANTITATE ANIM^.
senientia, nisi fallor, digna erat quse relractaretrjr. Cap. 1, § 2-. Vnde sit anhna.] Hujus quseslionis
'
Quid enim a rccta ratione, Scripturisque sacris ma- " sensus erat, an a Deo creata sit anima, an seterna,
gis aliennm, quam Dewtn facere ut sil malum ? sed an Una cum corpore ex traduce nascatur. Sed Au«
vide operis deOrdine lib. n, cap. 4, § 5.'Potuit ali- guslinus rhetorice eam solvit aut eludit, quasi quse-
quo sensu dici Deus pati mala, ne deleriora ab ho- reretur, quse patria sil aninise; quod quis unquam
minibus fiant, cum se liberarum creattirarum affe- somniavit?
ctioni attemperai; utcum in Judseis toleraret divor- Ibid. Si pergeres qumrere unde ipsa terra, vel aqua,
tiiim et alia. Sed ea facere dici non polesl; nec sane vel aer, vel ignis consierii,nihiljam quod dicerem repe-
mirum lalia Deo ingerenlem ab eonihil impetrasse; rirem.]J Omnibus tamen; notum erat consiare ea ficta
nam his duobus libellis, quibus ad divinam opem sse- elemenla omnium rerum innumeris partibus, in quas
pius confugit, quid tandem est, quod te legissegaudeas? rejolvi possunt. Quod si dici possct de mente, actum
Cap. 12, § 21. Cogor inlerdum Cornelio Celso as- esset de ejus immorialilale. Sed eorum, qui minus
sentiri, qui ait summum bonum esse sapientiam, sum- accurate pliilosophaiilur, coniparationes ad vivum
mum autem malum dolorem corporis.] Videtur esse is resecandse non sunl. Qnod hic faciendum non esse
cujtis liabemus libros de Medicina, nam et de aliis liquet, ex eo quod Augustinus, mentem extcnsam
arlibus scripserat, ut docet Quinlilianiis Institut. esse neget, in sequentibus.
orator. lib. xn, cap. ultimo. Cap. 5, § 4. El hoc inlerim satis est.] Facilis sane
LIBROII.Cap. 3, § 4. Absurdius dicitur falsilatem, fuit Evodius, qui tam paucis sibi satisfieri passus est,
quam veritalem esse non posse.] Vere Erasmus, ad de qusestionequalis siianima. Sed eamdem invenies
oram suse editionis, hic apposuii: Sophistica indu- iraciaiam in allera quseslione, de quanlitalc animse.
ctio'.Postea etiam ad iniiium capiiis sequentis : So- lbid. Ideoque bene prmcipitur, eliam in mysleriis, ul
phisticaiur el hic de vero et falso. Profeclo non sophi- omnia corporea contemnal, universoque huic mundo
sta lanlum, sed propemodum ineplus habefetur, qui renunliet.] Dene in margine Erasmus adnolavit tn b.:-
talia hodie scriberet. ptismo : notum enim est renuntiare solitos, qui ba -
Cap. 6, § 12. Mel thyminum a mellelhymino.] Era- ptismum accipiebant, diaboli et raundi pompis. Quod
smus hic liabet in ora ; i Virgilius : Redolenlque thy- faciebantetiaminfaniiumsusceptores, eorura noraine,
mo fragrantia mella. Alias Hymelinum et Hymelino, ut testatur Augustinus lib. de Pec. origin., § 45, el
sed allera leclio magis probatur. > Hsec ille. Miror lib. i de Nuptiis et Concupis., cap. 20, § 22.
varietatis hujtis non meminisse editores Parisienses. Cap. 4, § 5. Placeine libi ul ipsam justiliam nihii
Celebria fiierunt mella Hymettia, a monte Atlicsedi- tsse credamus ?] Est planc nihil, si conferatuf cum
 225 VARIORUMEXERCITATIONESIN S. AUGDSTINIGPERA. m
substanlia; natn juslitia in abslracto nusquam est, A omnes pronuntieraus, et quam prave versus prseser-
nisi in animb eam intelligenlis. Sed Platonici de tim legamus: quis enim inter loquendum aliter pone
ideis loquebantur, quasi de substantiis. aut pone pronuntiare solet ?
Cap. 7, § 12. Auclorifatt credere tnagnum eompen- Cap. 10, § 17. Sesque appellantur, ubi duo numeri
diumesl, etnullus labor, etcI Sed prius ipsa illa aucio- ad se ea ralione affectisunt, ut tot partes habeat ad mi-
ritas expendenda esi, quara ei fidem;habeamus; ita norem tnajor, quota parle sui eum ptmcedit.... Nomi-
ut ei per orania credamus, quia nobis indubitatis nis autem hujus originemnon facile dixerim, nisi forte
argumentis couslat eam nec falli, nec fallere. Alio- sesqueguastseabsque dictum, idest, absque se, quia
qui stultura esset ei credulilatem suam addicere, a quinque ad quatuor, absquequintaparte sua major hoc
qua verum dici nulla ratione constaret. Sin minus, eslquod minor.] Sed non quinque, vernm sex, est nu-
barbari omnes populi, qui sacerdolibus aut majori- merus sesqualus, si cum quatuor conferalur. Ilaque
bus suis tam mulla temere credunt, recle facere di- merito hanc Auguslini etymologiamreprehendit Jul.
cendi essenu Compendiaria via etiam progrediuntur, Cses. Scaliger lib. n de Repoetica, cap. 26, quipu-
sed ut ad omnis generis errores perveuiant, ex qui- tat sesqui dici pro semis wquum, quod idem sit ac
bus nunquam sese expediunt. Itaque cavere omnes n[ub!iov.Sed Ger. Joan. Vossius felicius conjecit ses-
oportet, quibus cordi est Christiana religio, ne idem B qui (aut sesque, ut scribitur hic apud Augustinum)
ei fundamentum ponanl, quo maximi et turpissimi idem fuisse ac semisqueseu el semis, ita ut que respe-
quique errores nituntur. Accuratius loquitur Augu- clum habeat ad lotum, cui semts superadditur, unde
stinus in libro de Vera Religione, § 45 : Auctoritas, Grsecis f,p.ibliov,lotum et semis.
inquit, fidemflagitat et rationi prwparat hominem.Ra- LIBROII. Cap. 1, § 1. Scias velimlotam illam scien-
lio ad intellectum cognitionemque perducit. Quan- tiam, quw grammatica GrcBce,Laline aulem littera-
quam neque auclorilalem ratio penitus deserit, cum tura nominalur, historim custodiam profiteri, etc.j
consideratur cui sil credendum; el certe summa est Historia hic dicitur cognitio rei cujuspiam, qusc non
ipsiusjam cognitmalque perspicumverilatisauctoritas. pendet a raliocinatione, sed ab hominum arbilrio.
Cap. 50, § .59 : Sensus est corporis passio per se Paulo post grammaticus, docens syliabam esse lon-
ipsam non lalens animam.] Post tot verba facla, de gam aut brevem, dicittir esse custos historim, nimi-
definitionesensus, mirum esl meliorem non esse pro- rum usus linguav Lalinse aut Grseccede quanlitale
latam, cum prsesertim Augustinus probe sciret ani- syllabarum.
mum sentire, non corpus. Sensus duplici significa- LIBROin. Cap. 1, § 2. Rhythmus, id est numetus.]
tione dicitur : est enim aliquando ipsa senliendi fa- Scio quidem id quod GrsecepvBubgdiciiur, a Lalinis
culias quse inest menli; aliquando passio ipsa qua G dictum numerum, sed vereor ne Auguslinusmiscuerit
ea facultas afficitur, et quam barbare sensationemvo- p'<u6fit6v cum upiQp.6).Felicior hic est lingua Grseca
camus. Sensus, posteriori significatu, nibil est prse- qnam Latina, nam pvOp.bg dicitur avTOTou piuv, fluere,
ter animadversionemmentis natam ex occasionemotus estque"id quod fit ut versus facile pronuntielur, et
corporis sui; priori est facultas qua mens taliun» graiius ad aures accidat. Galli vocant la cadence,et
animadversionum capax est. Paucis verbis poluit fluenles(coulants)eliam versusvocant, iti quibus nihii
loturii hocnegotium absolvi, quod hic lam raultis in- est asperum aut durum. Ex voce quidem thythmus
tricatum esl. Plura non addam, quse sunt omnibus venit vox linguarum hodiernarum rima , sed hac si-
nota, ex quo philosophia, nostra et Patrum noslro- gnificatur finis versuuin 6potoT£)isuTwv, quse signifi-
rum roemoria, feliciler inslaurata est, et de quibus catio a Grsecavoce plane aliena est. Non fuisset hoc
etiam in opusculis pbilosophicis sat copiose egi. Nec observandum, nisi esset erudilus Gailus, qui hac in
philosophicas notas in Augustinum scribere aggres- re peccavit, quera nomine non appellabo.
sus sum : alioqui multa dici possent, quibus sequen- LIBROv. Cap. 5, § 4. JVon mihi versus ca;eo ap-
tes ejus ratiocinationes confutarenlur; in quibus ver- pellalus videtur, ut nonnulli putanl, quod a cerlo fine
borum tam est prodigus, quam parcus rerum. ad ejusdemnumericaput reditur, ut nomenduclum sit
D
Cap. 35, § 76. Vanilas vanilanlium.] Oportet, in ab iis qui se vertunl, dum via redeunt, namhoc illi cum
quibusdam exemplaribus Graecis, leclum olim fuisse., his etiatn melris qum versus non sunl, apparet esse
p.u-uioryg p.uruiovv-oiv;quam vitiosam leclionem commune.] Ideo eiiam non modo poetarum metra
Latinus interpres, quo utebalur Augustinus, expres- uersus dicuntur, sed et qusevisscripturae linew, quem-
serit. In veieribus glossis est uurvm\ip.uivanor, cujus admodum nunc loquimur, ul recte observavit Joan.
frequentativum fuit uanifor. Ger. Vossius in Etymologico, ad vocem VERSUS.
ANIMADVERSIONES Idera optime ostendit dubitari non debere quin sin-
I.NLIBROS DE MCSICA. guli scripturaesulci ex eo versuumnomeii acceperint,
LIBRO i. Cap. 1, § 1. Eo dislat, quod in diversis quod ut agricola Vomere solum : sic scriptor stylo
locis habenl acumen.] Ila loquitur de pone verbo, et ceram venat; ac ut ille, in terra, sulco uno abso-
pone adverbio, et acumen sine dubio vocat accen- luto, vertit aratrum, aliumque sulcum efficit: sic qui
tum. Credibileest verbum habuisse accentum in pri- scribit, slylo sinistrorsum tierso, prolatoque, novum
ina, adverbiura in secunda, discriminis causa. Hinc in cera sulcum ducat. Cumque, ul docet, id non nii-
intelligere licel quam roale hodie linguam Latinam nus in prosa fiat quam in carminc, patet fjersusno-
 227 SUPPLEMENTUMAD GPERA S. AUGUSTINI. 228
,men natura sua, non.minnssolutse quam.ligatse ora- A J AMMAjDYE.RSIONES
tioni convenire. Sed quia Lpoetseversus suos cer.lo INLIBItUM DEMAGISTRO.
absolvunt pedum numerp, et styluni proindefre- Cap. 5, § ,16. In suis nobilissimisoralionibus, quas
quentius verlunl, hinc factum utJii sibi-tiei<sus .nomeri Verrinas.vocant, coram prmpositionem, sive illo loco
prope fecerint-peeuliare. Addehi&ce .versum revera sadv.erbiumisit, noraen appe(/atiit.] Non vacat, dala
in agricultura s.ulcunidieium,,et.apud .Grsecosv.ocem -.opera,legere Verrdnas, ut locum quieram. Fuissel
o-riyos., qua uersum scripturse ijgnant, esse .etiara1 -hoc diligentise Benediclinorum, qui olio abundant,
ex agricultura desuroplam; ;quod erudite oslendit; ,ct a quibns margini locum,,ut.alibi factum, adlini
Joan.Crpiuspart. 1 Observalionumin-Jt, T..,.cap. 9. oportnisset.
Ibid. Sed magis forlasse e contrario nomen invenit, ,Gap. 9, ,§ 28. JdemJPersius.omnifcus poinis, quas
ut.quemadmodumgrammalici deponens verbum, quod Jyrannorumvel crudelilasexcogitavii,velcupidilaspen-
r thteram.non deponii, sicuii esl lucrord conqueroi.,i dit,,hanc unam.antepanit, qua crucianlur homines,qui
appeltaveruni: ita quodduobus membrisconfit^uorum1 xilia, ,quw vitara non possunl, c.ogttnturagnoscare.]
neutr.um,in altefius loco, salva lege numerorum,con- Lncus estsalira 5, .35, cujus verba subjiciemus, quia
siiiuitur, guia verti non:potest versus jjoceiur.] Prior et.alibi, ad.Confess. lib. xn, cap.8, observavimusad
etymolpgia plane falsa est, ut ^unt.pleraeque.omnes' B;hunc ] poetam :Aiigustinum respexisse :
quaeKaT.avTi^ao-tvfinguntur ; nain mulla deponentia1 Magne,pater-divum,sapvos punire tyrannos
olim in o et or exibant, eorumque calalogum con- Haudalia ratione velis,cunidira libido
'Moverilingeniumferventilincta veneno,
lexuitJoan. Ger. Yossius Arislaichi lib. v, cap. 7. Virtulemwideant intabescaiitquerelicla,
Credibilius est ea deponenlia dicta,, ut.idem innuit; Annemagis Siculigemueruntorajuvenci?
.capitis 6 initio, quia passivain siguificationera depo- Cap. .10, § 55. Saraballw eortcm.] Cum in lextu
suerint, quse etiam sententia fuit Eranc Sanctiii Chaldaico Dan. m, 27, scriptura sit <pn»S;nDSar-
suninii gramrnatici. Sed et scriptor libri de Gram- ballehott,,vix .duhium videtur, quin scribendum sit
matica, qui solebat Augustino .tribui, aliud nobis Sarabaltq, aul.Saraballw, non Sararabara, ut habet
suppediiat etymon. Agens de verbis, Restat, inquit,, versio Grseca, in qua facillime mendum irrepere po-
verbumdeponens, quia deponit aliquid de quantiiate' tuitin vocembarbaram, cum prsesertim liquidas au-
commuttis verbi. Nam cum participia qualuor habeat' ris facile confundat. Sic scripta vox^.perS non peri,
.verbumcommuneyprwsens,ul.crimjnans, futurum.cn- usilala est apud Thalmudicos et Arabas.pro tunica,
niinaturus, prmterilumcriminatus, futurum criminan- et verbum ba^D sarbel, significat texit. Itaque nomen
dus, a.passiva significationq, hoc non habet verkumi vestis fuisse videtur,; ut est etiamnura apud Arabas.
deponens. El ideo dicilur deponens.., quia deponit, G ( Gap. Iti. § 46. Didici admonilione verborum tuo-
tmum parlicipium futuri temporis,a vetbopassivojjuod rum, nihil aliud verbis qnam admoneri hominemut
exil in dus syllabam;,ufputa qpinor .vet miror verba ditcal etperparum esse quodper locutionemaliqunnta
sunt deponenlia. Sed mihi.magis Vossiana etymoiogiai cqgilalio loquentis apparet.] Hoc est totius libri com-
.arridet. Quod babet Augustiiius-.de,fersumulto coa- pendium. Mirum esl, quam Auguslinus calluerit ar-
ctius est, et plane etiam falsum,,nam permulti versiisi tem.pauca et perspicua dogmala philospphica aut
converti queunt eo modo "quo eos converli .possei theologica multis verbis et obscuris dicendi'aique
negat. Pentametri, exempli causa, non .pauci sic; impediendi. Sed hoe fuit vilium rhetoricseillius sevi.
possunt converti; omnes nimirum quorum priorpars ; Ibid. Ulrum autem vera dicantur eum doceresolum,
anle csesuram duobus dactylis constat. Possumusi qui se intus habilare, cum foris loquerelur, admonuit;
inim aque dicere: quemjam faventeipso, tanlo ardentius diligam,quanto
eroin discendoprovectiori]Platonicumhocesl dogma,
.Semivirumque-bovem, semibovemquevirunv,
Aut: ex quo Ibyog(quo nomine Christum vocavit Joannes)
slatuebatur quasi ralio universalis omnium homi-
.Semibovemque,vii'um,<.semivirum,que,boven].
num. Sic Justinus vtilt Christum parlimfuisse Socrati
Dixeris.perinde.:
Saepetibi paler est, saepelegendnsavus, ] notum, Abyogyup'r]v, inqtiit, v.ui lo-rcv6 h ituvri av,
D
Ralio enim erat el eSl quw est in rerum universilale.
Vel:
Aliahabet similiain sequentibus, in ea quav dicitur
Saepelegendusiav.us,S3epe,tibi paleriest.
Apbiogia 1 quse non exscribam. Sed hsec diligenter
Innuinera talia occurrent elegiacum poetam evol- notanda suntiis quiPatres intelligere cupiunt; quos
venti. Itaque in fumurii.abit quidquid tam verho.se, nunquam assequentur, nisi norint quse eorum fuerit
deversibus non verlettdisdispulavitantea Auguslinus. philosophia.'
Sedbene -es.lquud fatelur virmodeslus, initiolib.vi: ANIMADVERSIONES
Se satis diu.pene, aiqne adeo puerililer in.vesligih nu- INLIBROS DELIBERO ARRITRIO.
merorum.ad morastemporum perlinentium, tnoratum LIBROI. Cap. 2, § i.Nisi credideritis, non intelli-
esse. Igitur hsec et alia ei jgnoscamus, sed tempus getis.'] Locns estlsai. VII,9.Sed in LXXint. versio-
melius collocandum in iis legendis, in quibus ferme ne.quse cum Hebraicolextu non consentit, qui habet,
nihil praeter tsedi&samet infelicem ingenii ostenta- ut recte vertit Hieronymus post Symmachum: Si
tionem videas, minime teramus. non crediderhis, non permanebitis. Quo in locb , pro-
229 VARIORUMEXERCITATIONESIN S. AUGUSTINIOPERA. 230
pheta alloquitur Jndseos, eosque hortatur ad fidu- A dignos, quod non brevius fieri potest, quani naturali
ciam in auxilio divino, conlra moliiiones lsraelita- ratione demonslrari Deum esse.
rum etSyrorum, ponendam: quod-si fecerint, polli- Ibid., § 6. Frustra propheta dixisset : Nisi credi-
cetur fore ut res eorum firmae permaneant. Igitur defitis, non intelligetis.] Jam antea ostendimus a pro-
nihil faeithic locus ad rem quam hic habet Augti- pheta tale nihil dictum, ad lib. i, cap. 2.
stinus, et pro senientia prophetse iaudat bonus vir Ibid. Ipse quoque Dominus nosler el diclis et factis
figmentum Graecorum interprelum, si modo itaver- credendumprimohotlatus esl, quos ad salutem vocavil.]
terint. 4Jnde vero hoc-factum? Quia nimirum credere Recte dicit faciis, nam miraculis ostendit se esse (ide
voluit antequara inielligeret. Credidit enim hunc esse dignum, anleqiiam Dderrisibi haberi exigeret. Sed
sensum Scripiurav, antequam sciret an :LXX inter- verum est pleniorem cognitionem Udei esse seque-
pretibus per omnia fidere liceret, aut 'hunc locum lam, iia ut generalior cognitio fidem pariat, et fides
bene esse ab iis versum constaret. Sed et alibi hoc vice versa accuratiorem cogniiionem geueret.
loco similiter abulitur, ut infra lib. n, § 6. LIBROm. Cap. 5, § 7. A^onvoluntate autem volu-
Cap. 3, § 8. Libidoin adulteriomalum esf.J Dubium mus; quis vel delirus audeal dicere?] Vult Augusiinus
non est quinmala sit in adulterio libido; sed quare ostendere qui Deus libera possit prsescire; sed ante
malaesl?Quia adulteriuhi ipsum est malum, quoii B omnia oporttiisset delinire liberlatem, nec eam con-
illo societas humana plane perlurbelur. Humanse funderecum votunlale: hsec enim non sunt semper
enira societatis fundamentum est societas viri etcon- conjuncta, ut postea videbimus.
jugis, quae est omnium prima, nec incolurriis esse Quamobremquamvisprwsciat Deusnostras voluntates
poiesl, sine mutuo uiriusque amore, et coraniuni li- fuluras, non ex eo tamen conficitur ut non voluntale
berorum ac rei familiaris cura, quse cum adullerio aliquid velimus.] At distinguenda sunt duo genera re-
stare nequeunt. Prsoterea adulteria parentum sunt rurn quse volunlaria dici possunt. Sunl enim quse vo-
liberis efficacissimuni scoriandi exemplum; quod si tentes quidem facimus, sed minime tamen libere ;
promiscue fieret, actum quoque esset de societate nam liberlas est ea animi facultas qua possumus ali-
humana. Talia ergo sunt vetita, hominum causa; quid facere aut non facere; sunt autem qusedam quso
quibus vehementer nocereiit. Alioqui itbido, seu cu- ila volumus, ut ea non possimus nolle. ln judicio
piditas alierius sexus, nihiihabet persemali, si intra ferendo de dogmale quopiam , dum obscuris rationi-
limites a 'Deo, imo et ab ipsa Ratione , praescriptos bus nilitur, quae neque manifesto falsse videnlur, nec
maneat. Quamobrem ita constituta sunt a Deo manifesto verse, possumus id dogma rejicere aut am-
omnium animalium corpora, ut cum adoleverunt, ea plecti, liberlaleque adeo nbstra utimur. Sed si nobis
cupiditas in iis, mechanico impeiu, excileiur, non ^ proponatur axioma quoddam malhemalicum, aut pro-
aliler ac cupiditas edendi autbibendi. Consectarium positio ex eo necessaria consequentia deducla, non
est naturse corporis, quale a Deo creatum est, ut ex cst amplius in potestaie nostra assensum negare, *i
bruiis etex ipso consilio propagationis generum in- modo verba quibus eoncepla sunt intelligamus. Hic
telligere est. Igitur vere dixit Evodius-dcadulterio: quidem volentes assentimur , neque enim aliter fieri
iVousane ideo malum est, quia velalur lege; sed ideo polest; sed non libere , nara assensum negare non
velatur lege, quia malum est; sed Augustinus iriinus1 possumus. De hisce aclionibus non quseritur an eas
commode indicavit cur sitmalum. Similiter est ra- prsesciat Deus, sunt enim plane necessarise; sed nec
tiocinandum de homicidiis, et fiirtis, dequibuspostea sunt ulla laude aut vituperio dignse. Est et allera res,
nosler, et quse mala sunt, quia suiit prorsus huma- prseter summam evidentiam, in quam volentes quidem,
iise societati conlraria ; ac proinde ipsius Dei consi- sed non libere ferimur, quam exprimit ipse Augusti-
lio, qui bomines in terris colfocavit nt amice inter se nus sequenlibus verbis.
agerent, eosque qui aliis nocent plectit, quippe qui JVamef de bealiludinequod dixisli, non abs te ipso
esl ejus socieiatisauctor ac vindex. beatum fieri, ita dixisti quasi hoc ego negaverim; sed
Cap. 12, § 25. A. Quwroavs le, silnealiqua in no- dico cum futurus es bealus, non te invitum, sedvolen-
bis voluntas? E. Nescio.] !Mirum est Evodium, qui " tem fuiurum.] At hic quoque nulla est liberlas, omnes
passim sat acute raliocinalur, et interroganti pru- enim necessario optant summam bealittfdinem, eam-
denter respondet, hictamstupidum fingi ut scire se que consecuii non possunt in ea non acquiescere.
neget, an insit hominibus voluntas. Qui poslea lib. m, Ideoqufeboc exemplura ad rem nibil facii, cum sermo
§ 5, dicere potest idem 'Evodius; quid suum dicat hic sit de volitionibus, ut loquuntur scholaslici, non
prorsusnon invenire, si voluntasqua vull et non vult necessariis, sed prorsus liberis, ut sunt esc quse ver-
nonest ipsius? Sed Platonicoruni dialogorum amba- santur circa bona singularia, qusecunque tandem sint.
ges talia raulta habent, quse nescio cui rei apta sirtt, Cum igitur prwsciusDeus sit futurm beathudinis lum,
nisi ad creandum lectori tsedium. nec aliter aliquid fieri possit quam prmscivit, alioqui
LIBROn. Cap. 2, § 5. Ego demonslrarem quod nutla prwscientiaest; non tamen ex eo cogimur senlire
cuivis facillimum,quanto esset wquius... vt etiam ipse quod absurdissimum est el longe a verilate seclusum,
tantorumvirorum libris, qui se cumFilio Deivixisse non le volentebealumfututum.] Hseca proposita quse-
ttsialum litteris reliquerunt, esseDeum crederel, elc.] stione sunt aliena; quseritur enim quoraodo Deus
Prius tamen ostendendum esset Iibros iilos esse fide prsescial an Evodius, verbi gralia, assensum sit prse*
251 \ SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINl. 252
bilurus Evangelio, si Evodius eum assensum negare A i dici hac de re soleani; sed profecto regulse Augusti-
possil; non vero quse sit fulura voluntas ejus, cum nianse,quam hoc in opere de Libero Arbilrio ponit,
beatiiatem consequetur. immulabili quippe juslilia nixae, tenebras olfundere
Sicuf aulem voluntalem beatiludinis, cum esse cmpe- non possunt.
ris bealus, non tibi aufert prwscienliaDei, quw hodieque Cap. 19, § 55. Nulli enim homini obiatum esl scire
de lua fulura beatitudine certa est : sic eliam volunlas utiliter qumri quod inutiliter ignoratur.] Hanc plero-
culpabilis, si qua in le fulura est, non proptereavolun- rumque codicum leciionem esse testanlur Rene-
las non erit, quoniam Deuseam futuram esse prwscivit.] dictini. Sed omnino legendum est ablalum, non
Deus prievidit Evodium volentem fore beatum, si oblatum. Hsecenim est Augustini sententia , nemiiii
beatitatem consequeretur, quia hsec voluntas est plane esse hanc ablatam cognitionem , ea utiliter qnseri,
a-ecessaria , adeoque nec laudanda , nec culpabilis. quorum non constat ignorantiam esse ulilem. Sane
Verum hoc non quseritur, sed quomodo libere Evan- ita bsec vox legitur in edilione Basileensi, el forte ly-
gelio crediderit et adhneserit Evodius, ita ut ei fidem pographico mendo laborat hic Parisiensis. Vide § 57.
delrahere, et ab eo deficere potuerit; el tamen hset Cap. 20, § 55. VI meliores gigneret quam ipse essel,
Deus prsescire certo potuerit. Fac conlra Evodium non erat et mquitatis.] Nec iniquum hoc erat, si iia
Evangelio non credidisse aut nunlium remisisse, id- B ] Deo visum fuisset; nec etiam aequum, ita ul Deus,
que libere, hoc est, ita ut contrarium facere potuerit; nisi contingeret, iniquilatis insimulari posset. Ordo
volens etiam fecerit, id quod fecit. Quseritur qui Deus dunlaxat a Deo in omnium animalium propagalione
eventum prsevidere potuerit qui sua natura in alter- institutus non paliebalur liberorum corpus melioris
utram parlem deierminatus non fuerit. Rem ipsam esse cbhditionis quam progeniiorum corpora. Sed an
tractare non aggrediar, quse sane difficillima est, sed sequum erat animos posterorum Adami poenas luere
dicam.Augusiinum non credilurum fuisse eam tam peccati ab ipsis non admissi, et quod ne commitlere-
levi bracbio a se solvi posse , si rem intellexisset. tur nulla ratione impedire potuerunl?
Nunc aulem vidimus eam acumen ejus plane fugisse, § 56. Si una anima facla esl, ex qua omnium homi-
nisi rhetorica dissimulatione hic usus fuerit; qua num animw traltuntur nascentium, quis potesl dihere
forte etiam faclum est ut mulia aliena ab iis de qui- non se peccasse, cum primus ille peccavil?] Sed qui
bus agere aggressus est misceat, ne nimis jejune eisi animam ex traduce esse voluerunt, non usque adeo
de rebus agere videatur. delirarunt, ut putarint universam omniuni animariim
Cap. 10<,§ 29. Nam et iliud appensumest wquitalis raolem, ut ila loquar, in Adamo fuisse, quse postea
examine, ul nec ipsius diaboli poleslatinegareturhomo,, parliculaiim discerpla in posteros dividalur; sed
quem sibi male suadendosubjeceral. Iniquum enim eral! C I nasci ut corpus , nec exislere antequam nascaiur.
uf ei quem cwperat non dominaretur.] Si quis diceret Sequentia verba obscurissima sunt, nec a scriplore
sequuni esse ut monarcha patiatur eos perduellionibusi ipso intellecta a me impetro ut credam. Quare non
servire quos malis arlibus ejus imperio subtraxerunt, i laborabo in iis explicandis.
profecto non magis ferretur quam si quis diceret ini- Cap. 22, § 65. Peccala, utjam diu disserutmus,non-
quum esse ut fur iis spolielur quse furlo surripuit nisi proprim voluntati earum (nimiruin, animarum)
justisdominis. Quis igitur paliatur dici iniquum futu- tribuenda sunt, nec ulla ulterior peccatorumcausa quw+
rum fuisse si Creator, qui Ionge oplimo jure creaturis'< renda.] Quin hsecreclissima sint ego quidem non
suis imperat, eriperet cacodaemoni, creaturse rebelli, dubito, sed quomodo consenliant ctim iis quoepostea
quos raalus ille spiritus fraude a Deo alieniores red- Augustinus docuit de pcenis quas posteri Adami, ut
didit? Ad me quidem quod attinet, diaboli patronosi putabal, luunt ob peccalnm ab Adamo admissura,
Manichseos et omnes alios similia deliranles, noni non intelligo. Quare miror haecab eo retraciata non
possem, nisi infelicissimosrhetores, ut mollissimelo-r fuisse , nisi fortasse dissimulare maluerit, ne Pela-
quar, habere. gianis gratificarelur, si fassus essel se in ipsorum
Cap. 17, § 50. Quwcunque ista causa est voluntatis: senlentia fuisse, antequam eos oppugnaret. Nam ap-
(scilicel, inalse), si ei non potestresisii, sihe peccalo ei'.
i D paret ex recensione bujus libri, in Retraciationibus,
cedilur; si aulem polesl, non ei cedalur, et non pecca- Augustinum voluisse videri Pelagianos oppugnasse
bitur.] Cum Pelagius hoc loco ulerelur contra Augu- antequam exorii essent; nedum ut se iis favisse inge-
siinum , ut ostenderet non posse damuari eos quii nue profiieretur.
nequeunt resistere nativse corruptioni, reposuit Au- § 64. Ignorantia vero et difftcultassi naturalis est,
gustinus cap. 67 , de Nat. et Gratia, ut observaruntt inde incipit anima proficere, el ad cognilionemet re-
Renediclini, posse ei causse resisli opitulante eo quii quiem, donec in ca perficiatur viiabeata, promoveri,
non polesl falli. At si qui non potest falli non opilu- elc] Hsecquoque dissentiunl ab iis quse postea conira
letur, nisi perpaucis, atque ejus auxilium sit planes Pelagianos dixit ; nam illas habuit pcenas primi
necessarium ad resistendum, quemadmodum putabatt peccati; absque quo fuisset, aliter plane essent ho-
Augustinus; sequitur a cseteris peccandi causse noni mines nati.
posse resisti, ac proinde sine peccato ei cedi. Nami Cap. 25, § 66. Non enim metuendumest ne vila esse
quisquis id non facit quod facere non potest, peccarei poluerit media quwdam inter recle factum alque pecca-
djci nequit, aut certe poenas nullas debet. Scio quaei tttm ct sententiajudicis media esse twn possithtler praj-
253 VARIORUMEXERCITATIONES1N S. AUGUSTINIOPERA. 231
miumalquesuppticium.]llsec, quse de infantiumcon- A nediciini, ex auctoritatecodicummanu descriplorum,
ditione babet, ut et sequenlia, consenianea minime expungunt vQcemnaturmuncinis cinctam. Nequc vi-
sunt iis quse de poenispeccali originis postea docuit. delur ulla alia de causa addita , nisi quia theologise
Volumendecimum ferme lotum, et prsesertim libri consentaneum non videbatur dici Yerbum suscepisse
contra Julianum 'contraria omnia docent. Itaque re- personam humanam : cum, ex more recepto, dicalur
traclanda hsecfuissent. Sed vide dicta ad num. 65. humana nalura a divina in unitatem personse assnm-
Cap. 2-4,§ 71. Vt ergo infans nec slullus, nec sa- pla. Verum hic Augustinus,non sensu illo theologico,
viensdici potesl,quamvisjam homosil; ex quoapparet; sed vulgari et Latino usus est voce persona; quo si-
naturamhominis reciperealiquid medium, quodnequei gnificat, non OycoraftEvov , ut theologi Grseci loquun-
slullitiam, nequesapienliam reclevocaveris: ita eliam, lur, sed certam quamdam conditionem quam actior
si quisquamtali affectioneanimalusesset,qualemhabent; nibus effingimus. Perinde ergo est ac si dixissef,'
illi qui per negligenliamsapienlia carent, nemo eum Verbum, ante incarnationem sublimem personam
stullum recle diceret, quemnon vilio, sed nalura laiem: Dei gessisse; sed, assumpla humana natura, inferioris
videref.] Sic describit Adanium primum crealum ut; personse partes sustincisse. Nemo nescit vulgo ita
neque sapiens, neque stullus dici posset, sed sapien- loculos Latinos. Augustinusipse epist. 140, § 18, do
tiaecapax; ex qua descriplione facile posiea ostendit; gB Cbrislo ita loquitur : Hwc ex persona sui corpotis
qui homo poiuerit labi, dum ex media illa conditionei Chrislusdicit quod est Ecclesia. Hwc cx persona dicit
ad siultitiam transiit. At propter hoc dogma, qnod| infirmilaliscamis peccali, quam transfiguravilin eam,
retractare noluit Augustinus, et cujus causa nunquam quam sumpsil ex Virgine,simililudinemcarnis peccati.
est damnatus, miris conviciis exagilati sunl sseculoa Hwc sponsus ex persona sponsw loquilur, quia univit
Christo nato xvn recentiores nonnulli theologi. Sic; eam sibi quodam modo. Igitur in hisce verbis Augu-
saepe animadverlimus per latus recenliorum , quosi stini eadem est senlentia quavihest verbis apostoli
oderant, gravissime vulneratam esse exislimaiionemL Philip. n, 6, 7, 8.
veterum ab hominibus imperilis; qui eos se revererii Cap. 29, § 45. llli dicuntnaiurm Dei nocerealiena
profitebanlur,quorum scripla non legerant, aut osci- peccata; no's negamus,sed dicimusnulli nalurwnccere
tanter versaverant. peccaia, nisi sua.] Ut hoc mtelligatur legenda expo-
ANIMADYERSIONES sitio doctrinse Manichseorura, quse liabetur in libro.
IN LIBROS DE GENESI. de Hseresibus, ubi de origine mali et duabus amma-
Libro i, cap. 2, § 5. His respondemusDeum ini bus. Sane abusi essenl hoc loco Pelagiani, si eum ad
principio fecisse ccelum et lerram , non in principioi sentenliam suam traxissent, sed non eadem est ratio
temporis, sed in Chrislo Dominus enim nosteri"C locorumlib. iu de Libero Arbilrio, quns 1'amenin-
Chrislus, cum eum Judwi inlerrogassenl quis esset,, dictos praetermisitAuguslinus, dum alios qui multo
respondil : Principium, qui et loquor vobis.] Locus3 minus torqueri polerant explicai. Qua in-re an ars
est Joan. vui, 25. Sed erravit Augustinusdeceptus5 aliqua fuerit, judicent alii. Candofem quidem et mo-
versione Latina; si enim Grsccatunc legissel, vidissett destiam prse se ferunt retraclaliones; sed dePent in-
Cbristum dicere accusativo casu rfy upyjiv, ac proin- genue fieri, retractatis qusccunque falsa putantur,;
de non posse hoc haberi pro Chrisli nomine. Hanc: non paucis quibusdam exigui momen.ti, reliclis gr.i-
tamen suam inlerpretationem tueri conatur tract. 585 .vioribus, ne forte adversarii objiciant se siuiilia sen>
in Joannem, forte ne male a se intellectum hunc lo- tire. Sed Augustini animum noverat Deus.
cum ignorantia Grsecse linguoeliqueret. Vide Joan. DESIDERII ERASMICENSURA
Maldonatumad hunc locum. IN LIBROSDE MORIBUS ECCLESI&CATU0L1C4; ET1
Cap. 10, § 16. Sic deincepsreliqui dies compulan- MANICH^EORUM.
tur a mane usquein mane.] Fallitur, nam vvxQvp-epu, > Duo opuscula quaesequuntur, alleri loco fuerant
more Hebraico, constanter computantur a vespera* destinata, prius posterius StSa-mzfiv.Ve-
ito!ep.iv.5>v,
ad vesperam, ita ut semper diem prsccedat vespera.• rum
quoniam altero fortissimus tiro^velitanus est in
Res nunc omnibus nola est, sed eo tempore accuralaa ** 1 hserelicos , altero mirandus doctor futurus prselusit
Scriplurarum interpretatio ferme ignota erat, utliquet' in expositionemmysticarumScriplurarum, qusejtixta
vel ex lectione horum librorum , quorum ituptpp.n- varios sensus tractantur , visum est huic lomo clau-
vEta-rnolare non aggrediemur. sulara addere. Mox ut nomen dederat imperatori
Cap. 15, § 24. Mons ille Macedonimqui Olympus s Christo , quo commililonibussuis certissimam fidetn
vocatur, lantmallitudinis esse dicitur, ut in ejus cacu- faceret se bona fide a Manichseistransfugisse , suh
minenecventussentiatur, nec.nubes se colligant,etc.]] quorura signis novem annis militaverat, prodit illo-
Multi hoc scripserunt, sed fabulam esse jam nemo0 rum mysteria. Idque facit admirabili sernvonis ele-
dubitat: ut nec quisquam etiani physicsepaulo peri- ganlia , qua utinam illi licuisset in cseteris uti lucu-
tior vapores cum aere confundit. Haque lalia prse- - brationibus. Hoc sane opere declaravit, si quid offen-
termittimus. ' dit eruditos in
ipsius dictione, non fuisse inscitise,
Libro ii, cap. 24, § 37. Quod ipsum non commuta- sed carilatis,
qua slylum demisit ad imperilorum
lionemnaturwDeisignifical,sed susceplionem(naturse) ) intelligenti&m.Quandoquidemet textores et lextrices
interiorispersonw,id est hxmanw.]Recle monachiBe-« id leinporis iiiielligebani Lalinam oralionem simpli-
PATROL.XLVIl. 8
£55 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINL 256
cibus verbis ac sensibus contextam, qualis est divi A Ibid., § 29. Bibat dutem tnulsum, carmnum pas-
Gregorii, non intellecturi dictionem Hilarii. Itaque sum.] Inter carmnnm et passum est inlerponendum
quo latius paleret lectionis utilitas , ad vulgi captum comma; nam caroenum et passum non sunt idem.
mulavit stylum in opere posteriore, quod idem in Auguslinus infra, § 47, nos docet carcenum nihil
plerisque suis operibus fecisse videtur. Taudem usus, aliud quam vinum coctumesse. Palladius in octobri,
ut fit, in naturam abiit. Ita denique facium est, ut tit. 18, ostendit defrulum et carcenumex miisio fieri,
liodie nec a tenuiter Iilteratis satis inlelligatur, et a tum discrimen utriusque sic exponit: Defrutum a de-
polilioribus non sine tasdiolegatur, nisi pietas exclu- fervendo dictum, ubi ad spissitudinemfortiter despu-
dat fastidium. maverit, effeclumest. Carmnum, cum, terlia perdila,
ANIMADVERSIONES dum parles remanserint. Kupor.vovaulem diclum,
IN EOSDEM LIBROS. quod TOv.upuoffendat, ut cariolse palmse, ex quibus
LIBROI. Cap. 2, § 5. Naturw quidem ordo ila se vinum fiebat quod y.upnSupiuvcreabat, ut docet Pli-
liabet, ut cum aliquid discimus, ralionem prmcedat au- nius lib. xin, cap. 4. Passum vero erat vinnm, quod
ctoritas.] Nempe, si pueri niagistrum discendi causa ex passis uvis fluebat, de quo idem Palladius tit. se-
adimus. Ei enim tanlisper credere nos par esl, do- quente.
nec per nos ipsi res expendere possimus. Verum in B Cap. 15, § 59. Cur in viola eumdem colorem am-
controversiis tali inslituto locus nullus est, cum pleclimini, quem in choleribus, in morbo ictericorum,
neutra contendentium pars alteram pro magistro ha- in infanlis denique fimo aspernamini.] Vix puto in
beat. Itaque mirum est addere Augustinum : Sed Africa choleres diclos fuisse cholericos, malimque
quoniam cumiis nobisres est qui omniaconlra ordinem legi choierich, a cholera, quo morbo bilii, seu -yo!-h
el sentiunt et loquuntur, nihilque aliud maximedicunl, supra infraque erumpit, ut docet Celsus de Medicina
nisi ralionem prius esse reddendam, moremillis geram; lib. iv, cap. 2.
quod fateor in dispulando viliosumesse suscipiam. At- Cap; 19, § 69. Eo tempore quo conventiculaeorum
qui absurdum et iniquum erat aliter se gerere : quis lege prohibebantur.] Videtur respicere ad annum 572,
enim patiatur ex aucloritate contra se dispuiari, cu- quo a Valenliniano et Valente sancitura cst ui ubi-
jus pondtis minimeagnoscit?Videnotala in cap. 7 libri cunque Manichmorumconventus, vel turba hujusmodi
de Quanlitate animse. reperiretur, docloribus gravi censionemulctatis, domus
Cap. 5, § 7. Est ergo summum corporis bonum, el habitacula in quibus profana institutione doceretur,
non voluptasejus,non INDOLORIA, tton vires, etc] Cum fisci viribusindubilanter asciscerentur. Verba sunt le-
vox indoloiia Latina nonsit, legamusque in aliis edi- giS 5, lit. 5, lib. xvi, codicis.
tionibus indoleniia, mendum hoc erit typographicum; G ANIMADVERSIONES
neque enim ulli codices notantur ita habere, nec, si IN LIBRUM DEVERARELIGIONE.
liaberent, essent fide digni. Notum est indolenliam Cap. 2, § 5. Quod utrum limote severitalis an ali-
vocem esse Ciceronianam. qua cognitione temporutn fecerint, judicare non asl
Cap. 31, §67. Quis non illos miretur el prmdicet, wteum.]Cum novem mss. codd. omittant vocem seve-
qui, contemplisatque desertis mundi hujus illecebris, rilatis, abesse ab hoc loco eam oportere putarim et
in communem vitam caslissimamquecongregali simul sic legendum : timore lemporum, an aliqua cognitiona
mlaiemagunt ? etc] Egregie describit mores cceno- veritatis fecerint. Satis perspicua est sentenlia, et ad
bitarum, sed quales debuissent esse, non quales timorem quidem lemporum quod attinet, locutionem
erant. De sedilionibus eorura, nimis multa Iegunlur hanc suam essfe docct ipse Augustinus § 5, ubi de
in Ecclesiarum Orientalium historia, quam ut huic Platone : Usque adeo perversamtemporum herum ti-
panegyristsc credamus. Inlerea optiraa erat eorum muit opinionem.
consuetudo, quam hisceverbis describit: Operantur Cap. i, § 7. Si hanc viiam illi viri nobiscum rur-
tnanibus ea quibus ei corpus pasci possil, et a Deo sus agere poluissent, viderent profeclo cujus auctori-
mens impediri non possit. In quibus forte legendum tale faciliuslcorisulereturhominibus, el paucis mulatis
et adeo, nam vix puto dici impediri mentem a Deo, " verbis atque sentenlihiChristiani fietent: sicul pletiqua
pro eo quod est, impediri ne Deo adhsereat, avocari recenliorum nostroium lemporum Platonici fecerunt.]
a Deo. Haecab hodifernismendicis, ut vocanlur ho- At tempore Juliani imp. Platonici fuere infensissimi
noris causa, probe essent pensitanda. Christianis et supersliliosissimi. Tales etiam magistri
LIBROn. Cap. 13, § 28. Possunt et catholici Chri- Procli, et Proclus ipse, qui natus est Byzantii snb
stiani vestram a vino et carnibus abstinentiamjumentis finem vitse Augiistihj. Vide Prolegomena viri doctis-
tl tnultis passeribus, postremq eliam innumeris gene- simi Joan. Alberti Fabricii in ejus Vitam a Marino
ribus vermium eomparare.] Suntne ergo aliqui pas- Neapolitano conscriptam. Nimis bene sentiebat Au-
seres qui comedant carnes et bibant vinum? Nulli. gustinus de Platonicis, religionemque Christianam
Igitur pro el muitis lege muliset. Respicil Augustinus propiorem eorum dogmatibus putavit quam est re-
ad id quod sanctimonialibus objiciebant Manichsei: vera.
eiiammula virgoest, de quo paulo antea. Cumscriptum Cap. 14, § 27. Usque adeo peccalum voluntarium
fuisset multis pro mulis, postea conjunclio loco mota esl malum, ul nullo tnodo sit peccatum, si non sit uo«
est. Vellero diligenter hic inspectos fuissecodd. mss. luntarium; el lioc quidem ita manifettum est, ut nulta
 237 VARIORUMEXERCITATIONES1N S. AUGUSTINIOPERA. 258
hinc doctorum pauctlas, nulla indoclorum turba dis- A non sit commune. At quam multa erant prsescri-
sentiat.] Nempe, si voluntarium dicatur liberum, ita benda de presbylerorum, hypodiaconorum ac dia-
ut possit admitti peccatum aut non , et quidem ab conorum officiis, si illis regulam praescribendam
ipso peccante. Ila sentiebant omnes morlales ante judicasset? Et tamen hsec regula fundamentum est
controversias Pelagianas; nec aliter sensissel ipse multorum ordinum, quam feminis traditam utinam
Augusiiaus, si post moriem ejus nalse demum fuis- bene servarent viri. Habetur autem in episiola 119.
sent. haque hsec frustra cum sentenlia quam postea iiieptum est autem de hujus viri titulo contendere:
amplexus est in concordiam redigere conatur Re- magis ad rem pertinet pietatis et eruditionis illius
tract. lib. i, cap. 15, § 5, quasi volunlarium dicatur semulalione decernere, ut ii optimo jure dicanlur
tantum quod insidet voluntali, quamvis liberum Augustinenses qui virlutes Augustini proxime refe-
non sit. runt. Illud constat orationem quse cucullw et bal-
Cap. 55, § 3. Honoramuseos earitate, non servilute; thei meminit, sub Ambrosii nomine confictam esse.
, nec eis templa consiituimus,nolunt enini se sic hono- Nec ipse Augustinus usquam se monachum vocat,
rari a nobis, etc.] Ilaec expendant qui volunt angelos nec suos clericos eo nomine designat, quanquam
cuUuSw/Eta?, boc est servituliscoli, videantque qtio- exiguum in cognomine momeutum est. )pse. fatelur
modo se sentire et loqui crim Augustino dieere pos- •Bse reliquisse omnia, et feodemmultos provocasse;
sint. Attamen jam ejus sevoqusedamcosperant vulgo tum in oratione quadam apud populum, negat se
(ieriquse, quanquam a prudentioribus damnata, pau- usuriira piieo rubro, quod pyrrhum dicitur, nos cor-
latim intromissa sunt. Sic libro I de MoribusEcclesise rupte byrrhum vocamus. Decel (inquit) epitcopum,
catholicac, § 7. Novi, inquit, multosesse sepidcrorum at non decel Auguslinum: ubi magis dicendum erat,
et picturarum adoraloies, quos Ecclesisecatholicse a non decet monachum. In libris de Moribus Ecclesise,
Manichseisobjici non vult, et qui tandem maximus prseter anachoretas et ccenobilas, tradil genus ter-
numerus facti sunt. tium, eorumqui quoniam in ereraum secedere non
DESIDERII ERASMI CENSURA erat commodum, vel ob parentes, vel ob liberos,
IN REGOLAK HIVIAUGUSTINI. aut alias causas, tamen non quietius viverent, com-
plures in iisdem sedibus commorabanlur, nullo im-
ILec regula et senlenliis et dictionis figura re- perio, sed iibera cariiale omnia moderante. Eos
fert Augustinum, quin et pia civilitate humanitaie- conventus diversoria vocat, quse Romae permulla vi-
qne prsefert auctorem suum : quauquam probabile deral. Hoc exemplum videtur imitatus in Africa, sic
e.-team non clericis, sed feminis esse scripiam, quse ut nec cultu notabiles essent, quemadmodum mo-
in unum colleclsesub moderatione sororis Augustini ^ nachi, et liceret ab eoconviclu discedere, si cui pa-
vivebant. Eam prsepositam vocat, sed omnium rum esset commodus: licet Possidius appellet ea
summa potestas erat penes presbylertHn. Nonnullis<L Monasleria.
aulem immutalis accommodarunt eam viris, velut ANIMADVERSIONES
ubi de modeslia cullus prsecipit feminis : JVonsit no- IN EAMDEM REGULAM.
tabilisItabitusvester, nec affecletisvestibusplacere, sed
nwribus; ne sint vobis tam tenuia capitum legmina; § 2. Quid prodest dispergere dando pauparibus at
ut reliola subler apparaant. Sic enim arbitror legen- pauperem fieri, cum anima misera superbior efficilut
dum : Capillosex nulla parle nudos habeatis, nec fo- divitias conlemnendoquamfuerat possidendo?] Nolim
ris vel spargat negligenlia, vel componal induslria: quidera damnare eos qui, cttm sentiant se impares
esse periculis quse in vita communi bonis imrainent,
quod viris accommodari non poterat omiserunt. Et
in proximo : In omnibus molibus niltit fial quod cu- solitudinem et secessum monasteriorum quacrunt.
At debent anle omnia sibi cavere non modo a cras-
jusquam illiciat libidinem; sfc mulatum est, quod cu-
sioribus vitiis carnis, quibus omnes offenduntur, sed
jusquam offendalaspeclum.Rursus quod prsecipit de
non aspiciendis feminis; item de hoc, ut bini aut et ab occullioribus, qualia sunt superbia, imperandi
terni procedant, de lavandis propriis vestibus, de cD cupidiias, temere de hominibus rebusque ignotis ju-
operando in commune, aliaque permulta parum dicandi prava consueludo, tyrannis in rebus eccle-
congruunt in clericos ejus temporis, qhorum tum siaslicis, facliosa indoles, pigritia, iracundia, simul-
erat major et liberlas et dignitas. In calee alludens tates implacabiles, et alia id genus; quae in seces-
ad formse sludium, speculum et odores quibus fe- sibus monasieriorum non aliler regnant quam in
mineum genus pecutiariier delectatur, quse dicit: frequenlissimis aliorum hominum conveniibus ae so-
jDonetDominusul observelishmcomnia lanquain spi- cietatibus. Quare viri prudentes et vitse human.ie pe-
rilalis pulchriludinisamalrices, et bonoChrhli odore, ritiores, ut Desid. Erasmus et alii, ssepe de mona-
de bonaconversationefragrantes, et vos autem in hoc stico vitse instituto Iocutisunt, qiiasi de vitse genere
iibello lanquam tn speculo possitis inspicere, etc, non ininus saluti periculoso quam est quodvis aliud.
non periude quadrant in viros. Sunt alia qusedam, Interea si lianc Augustinianam regulam observarcnt,
veruni hsec exempli causa proposuisse sufficit. Po- sine dubio tam frequenles de iis non essent querclse
stremo ut nihil sit quod non possit ad clericos de- quam adhuc ftterunt.
tortraerij certe nihil est hic quod illis cum feminis
239 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 240

IN TOMUM SECUNDUM,
'
DESIDERIUSERASMUSPIO LECTORIS. D. J mederi studens omnibus, perdere neminem ? Quam
A
misere uritur, ad quodvis exortura offendiciilum ?
Ex calce secundi libri Retractationum, item ex . Yideas vere gallinam evangelicam sollicitam et an-
episiola quse prsefixa est Catalogo hsereseon ad Quod- xiam, ut sub alas colligat foveatque pullos suos. In
vultdeum, satis quidem perspicuum est, id lemporis nonnullis epistolis agnoscere licebit et illud forense
nec epistolas, nec populares orationes ab Augustino dicendi genus, quod Grseci Stxavtxovappellant: prse-
fuisse digestas : nec post id ab eo curatum, vel illud cipue cum agit adversus Donati factionem : nec deest
-arguit, quod in hocvolumine, neque lemporum, ne- argumentornm subtiliiati, quse ilii pecuiiaris est,
qtie personarum, neque materiarum rilla videtur ha- Setvtao-t?.Verum sive docet, sive corripit, sive pugnat ,
bita ratio. Cerlius autem id arguit, quod qusedam cum deploralis.hostibus, nusquam lamen non sentias
admistse fuerant, quavprimo statira gustu deprehen- Chrislianse caritatis nativam dulcedinem : ut (si ta-
debantur Augustini non esse, quas, addita censura, - men congruit haec collatio ) mihi videatnr quemdam
notavimus: nonnullse simpliciler confictse, quod ge- e eomcedia referre Milionem, qui lum eiiafn mitis
nus sunt illaeRonifacii ad Augustinum, Augustini ad est, cum objurgat maxime. in hoc uno velut in spe-
Bonifacium. Nullam tamen omnino loco movimus, cuio contemplari licet episcopum, qualem depinxit
prseter unara et vehementer prolixam, et insigniter B ; PaUlUS, KV=7Tt),VJ-JITOV , VV)l_3K)itOV ,
, V.OtTp.LOV
, O-OifpOVU
illilteratam: ne id quidem facturi, nisi eadei» in lo- ft!b%evov, SiSuv.riv.bv,ftvi irupotvov, p.n TTWZTV/V , p.n
mis haberetur. Tanta nobis cautio fuit, ne quis quid uixpov.epSri, K),A'iitier/.ii, uuuyov, um!upyvpov, un
-de nostra queri possit industria. Ad hsec inspersse uvQuSn,p.ribpyHov,fi!uyuBov,iyv.purri, oo-tov,Stxatov,
Sunt nonnullse, quas Augustinus ipse in Retractatio- u.vreybp.evov rov v.urarrivSiSxyjnvTtttrrov!byov, Svvarbv
•nibuslibrosappellat. Quanquam interdum subdifficile1 v.ulitupuv.u!eivev TVS SiSuo~/.u!iu v.xirovg
rn vyiutvovo-ri,
est epistolam a libro dislinguere. Augustinus alicubi1 KVTt^e-yovraj Hiyyjiv p.eru. itua~ngitpuornrog. Ad boc
sic loqiiitur, quasi brevitas aiut prolixitas tribuat adi- • speculum si sese contemplenlur episcopi, et q*uiprx>-
maive nomen epistolse verius quam orationis genus'' 'cipuam episcoporum functionem occupant iheologi,
'aut argumenti ratio : prsesertim cum hoc exemplum1 pudebit, opinor, quosdam sui supercilii cum insoilia
ab apostolis venefit, ut argumenta, quamvis seria,• conjuncti: pudehU ssevitise cum impuris moribus
lcommillerentur Epistolis. Si quidem excepiis Evan- copulatse. Ex aliis Auguslini Libris perspicere licebit,
geliis, quo nomine complectimur et apostolorum1 qualis frierit adbuc infans in Christo : ex aliis, qualis
-!gesta, prseter Epistolas nihil scripto prodiderunt, sed' fuerit juvenis, qualis senex : ex hoc uno volumine
!eas de rebus haudquaquam familiaribus, lum quas5 semel lotum Augustinum cognosces. Uberiores fru-
nonI
jvellent ab omnibus legi. Alicubi putat epistolam et' C clus nobis dedisset illud ingeniura, si in Ilalia, Gai-
ivideri, quse non prseferat nomen et scribentis, liave, vel nasci, vel vivere contigisset. Rudis erat
<ejus ad quem scribitur. Et sane sunt aliquot, quas3 Africa, voluptaium avida, studiorum inimica, curio-
ivere possis epistolas dicere, referenles familiareJ sarum rerum appetens. Unde frequenier exercent
Iquiddam, et instar humani colloquii, licet perpaucse. illum quaestionibus subfrivolis, nec multum facienii-
]Verum hac de re liberum esto suum cuique judicium. bus ad pietatecri : et ad suse gentis affectus ssepe co-
jllud ausim affirmare, non alio in opere magis elu- gilur atteraperare calamum. Verum tali excolendo
icescere sanclissimi viri pietatem, caritatem, man- senticeto tali optis er^tt agricola. Quariquam digniora
suetudinem, huraaniiatem, civilitatem, sludium cre- lectu scripturus erat,' si vel ad Romanorum aut Grse-
et zelum domus Dei. corum judicia se coniposuisset, vel minus indulsisset
jditi gregis, amorem concordise,
Ut saiagit, ut molitur, ut se verlit in omnia, quotiess swnplicium imperitise. Sed Christiana carilas prius
aliqua spes pertrahendi vel paganum ad Chri-" •; habet prodesse quatn plurimis, quam probari prseci-
jaffulsit
stum, vel hsereticum ad Ecclesiae communionem ? puis, fralernse salutis quam suse glorise silienlior.
[Ut se submittit, ut (juxta Paulum) muiat vocemII Quosdam autem, prsecipue mulierculas, pia qusedam
suam, undiquaquevenans occasione.mexcitandae pro- habebat ambilio, pulchrum esse ducentes, qualecun-
1
pagandceque pietatis, ubicunque Sentit, aliquam bo-" -D quescriptum impelrasse ab episcopo. Ita factura est,
nse menlis scintillam residere? Cui mulierculoe, cui11 ut dum vir piusomnium votis obsequilur, minus ali-
plebeio, cui aulico, cui pagano, cui hseretico, non11 cubi satisfaciat lectori fastidioso. Yix quemquam
prompte, mansuete, blandeque respondet ? Quama crediturum opinor, quanlum mihi sudoris exbau-
anxia solliciludine pro sceleratissimis, necuna morlee stum sit in lollendis mendis, ac reponenda sermonis
dignis, circumcellionibus inlercedit ? Quis majori*i confusissima distinctione. Sed ea demttm perfeela
studio pro suis amlcis interpellavit, quam ille proo est eleemosyna, quse conferlur nescienti; generosior
suis hosiibus?Quanto nixu parturit omnes Chrisio,', etiam, quse confertur aversanti. HsecChristo fenera-
quam gratuiatur resipiscentibus, quam sollicite pro-|_• mus, non horaiiiibus : quorum vix credibilem in-
spicit pericliiantibus, quam sedulo docet erranttjs,>, gratitudinem, in nimium mullis, experimur. Quan-
241 VARIORUMEXERCITATIONESIN S. AUGUSTINIOPERA. 242
quam horum malitia nequaquam nos a benefaciendi A iqui existimabat mentes humanas prius fuisse quam
siudio deterrebit unquam : cum optimse fidei debitore conjungerentur cum corporibus. Yide Retract. lib. i,
nobis res est. Ne quid omittam, ab hujus voluminis cap. 1, num. 3; et lib. xude Giv. Dei, cap. 26. Ori-
calce resecuimus loquacissimam coronidem sub titu- genes et nonnulli alii Patres eam sententiam ex Pla-
|is Cyrilli, subito Latine loquentis, et Augustini tone hauserant. Adito et illuslriss. P. Dan. Huetii
Grsecomale Latine scribenlis, impudenlissime con- Origenianorum lib. n.Qusest. 6.
fictam: cujus tamen legendse si quem forte lenet Epist. 8, § 1. Qua arte, quibusmanganis,quibusve
libido, reperiat inter ea quse divi Hieronymi tomis instrumenlis, aut medicamentis? ] Hoc est, artibus
adjuncta sunt. Illic expleat sese affatim, qui talibus miris, quales sunt prsestigiatorura.Hesychius : May-
capitur deliciis, Hsec, cordate lector, fac evolvas yava, fupp.uv.u,Stv.Tua,yonrevp.uru. Interpretatur ta-
altente: non pcenitebit insumpti temporis. Bene men et pi.nyuvevp.uru,machinationes. Inde puyyuveia.
vale. Dat. Basilese, anno 1527. significat yonreiuv, ut docet Suidas ex Procopio.
J. PHEREPONI ANIMADVERSIONES Hsecomnia ficta videnlur a voce p.uyog.Glossaevete-
INEPISTOLAS. res habent etiam hanc vocem Latine: Uuyyuvov,
Epist. 1, § 1. Academicos ego, ne inter jocandum manganum.
quidem, unquam lacessere auderem; quando enim me B Epist. 10, § 2. Deificari enim ulrisque in otio lice-
tantorumvirorum non moverelauctorilas; nisi eos pu- bal. ] Hoc est, Deo similes fieri, quod BeovaBuifre-
tarem longein alia, quam vulgo credilum est, fuisse quenler Grseci Patfes vocant. Eodem sensu ac hic
sentenlia? ] Quando hic est, aut pro quomodo; vel, Augustinus, Gregorius Nazianzenusvocat soliludinem
mutata interrogatione negante in simplicem afflrma- 8EOTTOIOV, deificam, initio orat. 2, Alibi non raro
tionem, perinde est ac si dixisset : semper tne mo- similibus locutionibus ulitur; ut et Dionysius, qui
veret, etc. Sensus est: molus fuissemauctoritate tan- dicitur Areopagita.
torum virorum, nec eorum sententiam oppugnare. Epist. 14, § 2. Removenos et pone Glauciam pro-
ausus essem; nisi mibi constaret aliam fuisse, adeo- lem, nihil egeris, Quippe his etiam shnillimistanta est
que nie, dura aggredior id quod sensisse dicuntur,, ftecesstlas,uf proprie moveanlur, quanla fuit ul sin-
eorum vera dogmata nequaquam atlingere. Certe> guli nascerenlur. ] Glaucia proles proverbium est, du-
Augustinus lib. m, 17, operis contra Academicos,( ctum a Glauci nescio cujus gemellis filiis, et omissum
ostendit dissimulasse eos suam sententiam, nec mi- paroemiographis.
nus dogmaticos fuisse, quam cseteros philosophos. Ibid., § 3. Proceritas Nmvii ped/e longioris quam
Sed et hoc ad hunc locum observandum, Augustinum, -' <yuiesl seu longisshnus.]Locus corriiptus. Legendum,
postea pcenituisse, quod usque adeo extulisset aca-. C guam qut est ex longhsimis. Columellade R. R. lib.
deraicos. Vide Retract. lib. i, ntim. i. ni, cap. 8: Nam et M. Tullius Cicero, inquit, testis
Ibid. Erit mihi salis congruissetemporibus,ut siquidl est Romanum fuisse civem Nmviurn Pollionem, pede
sincerumde fonle Platonico flueret, inter ttmbrosa etl longiorem quatn quemquam tongissimum.Hujus me-
spinosa dumeta, poliusin paslionempaucissimorumho- mvnit etiam Plinius Hist. nat. lib. vii, cap. 16.
minum ducerelur,quamper aperla manans, irruenlibus s Ibid., § 4. Rationem contineal. ] Hoc est, utloque-
passimpecoribus,nullo modo posset liquidum purum- bantur Stoici, o-itepuurtv.bv !byov,ralionemseminalem.
que servari. ] Lege polionem aut potationem, nama Vide Diogenem Laertinm, lib. vn, § 135 et 136.
liquore potumur, non pascimur. Idem Platonici vocabant ideam, seu exemplar inlelli-
Ibid. Contra ejusmodi hominesopinor ego illam uli- g-ibilead quod singulsespecies sunt faclse. Vide Re-
liter excogilatamDei veri artem ac rationem. ] Credi- tract. lib. i, cap. 3, num. 2.
derim scriptum ab Augustino fuisse abscondendiveri, ', Ibid. Jam excesserim Nmvium.] Hoc est, tantam
aique extrilis tribus prioribus syllabis, cum superes-;- epistolam scripserim, uttanlocseterassuperei, quarito
set.... di veri, exscriptores monachos fecisse JDet :t Nseviusalios homines. Vide ad superiora.
tieri. Alioqui si vera hsec sit leclio, dicendum erit,t, Epist. 16, § 2. Horum busta, si memoraludignum
hoc in loco respicere Augustinum ad parabolas, qui-- D I est, negleclis majorum suotum manibus, stulli fre-
bus utebatur Christus, ne arduam veritatem deriden- quentanl: ita ul ptwsagiumvatis illius indigne ferentis
dam objiceret multitudini non satis religiosse. Qua a emineat: Inque Deum templis juravit Roma per um-
dere vide Matth. xm, 11 etseqq., atque ad eum lo- i- bras. ] Legendumjurabil, nt apud Lucanum, lib. v,
cum interpretes. 454, nam hunc versum profert Madaurensis Gramraa-
lbid. Amiculocorporis. ] Hoc est, pallio tenus phi-i- ticus, non quasi describentem rem prseteritam, sed
Josophos, qui nihil habebant philosophicumprseter sr quasi rei fulurse praesagium. At prava pronuntiatio
amiculum. eorum, qui bet v confundebant, locum corrupit.
Epist. 3, § 1. QuemPlato noverat.] lntelligit ideamn Ibid., § 4. Per quos. ] Hoc est, quos colentescoli-
hominis inlelligibilis,"quam Plato sibi animo ef- f- mus el eorum patrem, quasi cultus minorum numinum
finxerat. Vide contra AcademicosIib. m, cap. 17. in unius summi gloriam redundasset. Qua ratione
Epist. 7, § 3. Anima, priusquam corpore ulalur ad rd multitudinem deorum suorum variumque cultum
corpora senlienda, eadan corpora imaginari polest, t, lunc temporis excusabant ethnici.
ete. ] nic loquitur Augustinus ex dogmate Platonis, », Epist. 17, § 2. Eucaddires. ] Sam, Bochartus,
 243 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 244
Chanaanis sui Iib. n, cap. 6, suspicatur legenduml A libasset. Nam de laboribus Hicronymianis judicare
encaddir, hoc est, -fi*in"jian hhanouch-addir, inilia- velle, sine utriusque illius Linguse diligenli studio,
tus magnifici,nimiruni Dei. perinde est ac si csecus natus de coloribus judicare
Ibid. Abaddires. ] T>"fN2N, ab-addir, est paterr aggredialur. Sed bcne est quod consilium spreverit
magnificus. Vix crediderim respici ad lapidem a Sa- Hieronymus, cujus judicium postea secuta est uni-
lurno deglutitum, cum sit sermo non de Grseeis, sedI versa Ecelesia Lalina.
de Punicis nominibus. Ibid. Salis aulem mirqri nequeo, si aliquid adhpc in
Ibid. Namphanio quid aliud significat_quam bonii Hebraicis exemplaribusinvenilur, quod tot interpretas
pedis hominem?] Phcenicie1QV3UM naltam pahamo,_ t'//ius lingum perilissimosfugeril.] At falso illos peri-
significat pulcher esl pes ejus, interpretibus Pelito etl tissimos Hebraicse linguseputabat; nam cum illa lin-
Bocbarlo. Vide posteriorem, loco laudato. gua dudum obsolevisset, cum Yetus Testamentum in
Epist. 23, § 4. De circumcisione : Hoc Sacramen- Graecamtranslatum est., nec methodo ferme ulla ad-
tum Jordanem fluvium refrenavit.] Atqui manifestum[ juti fuissent illi interpretes, posteriorum diligentise
cst Hebrseos eliamnum incircumcisos irajecisse Jor- multa emendanda relinquebant. Qua ratione factum
danem, ex Josuavcap. v, 2 et seqq.; sed Augustinumi est, ut ducentis abhinc annis,.alii super aliis Biblio-
fefellit memoria, ratiim Israelitas circumcisione de-. B J rum interpretes exstitefunt; qui se accuratius quam
Ditim suscepta trajecisse Jordanem, qua de causa pu- superiores ea vertere posse, sine ulla superbise aut
lavit aquas Jordanis stetisse. temeritatis nota, existimarunt. Sic fundamento, quo
Ibid., § 6. Tollamusa medioinania objecla, quw a tota ratiocinatio Auguslininititur, subrulo, quidquid
parlibus imperhisjactari contra invicemsolent, nectu superavdificavitcorruat becesse est. Audiamus tainen
objicias temporaMacariana.] Sic dicia a MacarioCon- quse habet in sequentibus.
stantis imp. legalo qui Donatistas non parum vexavit, 9millo enim Sepluaginta, de quorumvel consilii,vel
anno Christi 348; ad quem vide Baronium, aut Spon- spirilusmajore concordih,quam siunushomo esset, non
danum. audeo in aliquam parterii cerlam ferre sentenliam, nisi
Ibid. Circumcellionum.]Donatislarumseditiosorum, quod eis prmemineniemauctoritalem in hoc munere,
qui circum cellas vagabantur, et plebem ad arma ca- sine controversia,tribuendamesse existimo.] Respicil
ipienda hortabantur contra praefectos impp. Vide de ad putidam fabellam de consensu LXX interpretum,
iis eosderaad annum Chrisii 321. quam merilo irrisit Hieronymus, atque exploserunt
Ibid. Dictata divinilusverba credamus.]Ut eloquenlia! jam omnes erudili. Eam lege, si vacat, apud ipsum
hujus selatis tumidior erat, ita et officiosa illa huma- Abgnstinum, de Civiiate Dei lib. xvm, cap. 42 ct 43.
nitatis verba, quibus vulgo utebatur, erant prseter<y. Ubi eiiam rejectam docet ipsius sevoversionemHie-
roodum hyperbolica, ut passim videre esi in horum ronymi, quamvis Judwi falerenlur essc veracem, Se-
temporum scriptoribus. Hoc eodem sevocwtestiaim- ptuaginlaverointerpretesin multiserrassacontenderent.
peratorum rescripla dicebantur, cmlestisaula, et di- Dixerit forie qnispiam i Aristeam, Pbilonem et Jose-
vinitas ac wlernitas eis tribuebantur; quod docebunt; pbum Judavosveram historiam esse credidisse, quse
Epistolae Symmachieos qui rem notissimam eruditisi de consensu LXX interpretum narrabatur ; univer-
ignorant. Similia etiam passim occurrent in Theodo- samque Ecclesiam Christianam Hieronymo anliquio-
siano codice. Ejus operosa? et nimise humanitatisi rem illa esse usam. Sed ut UO-TEJOOV itpbrepovrespon-
specimen hic habemos insigne, in laude hyperbolicai deam , dicam apostolos, qui apud Grsece loquentes
primorum Augustiniscriptorum; quse,quamvis sper- Evangeliumnuntiabant, illa esse usos, quia imlla alia
nenda minime sint, atlamen neophytum sapiunt, erat, el ad suramam historise et religionis Judaicse
quod non negat ipse Augustinus inilio Retractatio- quod attinet, et qualenus utilis erat propagalioni re-
num. Moris hujusce byperbolice laudandi etvilupe- ligionis Christianse, satis erat fida; non quia eam
randi nisi gnarus sit leclor, ssepe in iis scriptoribusi vitiis omnibus carere putabant. Certe nec ex usu apo-
faliatur necesse est. Quod semel monuisse satis erit. slolorum, nec ex ullis eorum verbis, colligere licet
Epist. 26, § 3. Quisnumerumdedit itle tonos?] Legei P, eara translationem ab iis quasi omnibus numeris ab-
lonis, hocest, quibus tribuit numerum tonitribus, rit; solutara habitani. Si aiitersequenlesaelatessenseriiit,
versus sequens ostendit. Videtur respicere ad librosi non sequitur ita serisisse apostolos. Ad historiara
, Varronis de Musica,ad quosintelligendos indiguisset; vero Judaicara quod spectat de consensu LXX inter-
Licentius Augustino interprele. pretum, ita est confulata a viris doctis, ut Demoeam
Epist. 28, § 2. De vetlendis autem in Laiinam lin- defendere cum aliqria veri specie possit. Denique
guam sanclis Litteris canonicis, laborare te nollem;; quisquis conieret Hebfaicum npstrum exemplar cum
nisi eo modo, quo Job interpretatus es; ut signis adhi- ea translatione, comperiet eam scaterevitiis manife-
bilis, quid inter hahc luam, el Septuaginla, quorum est! stis, ut optimi quiqub interpretes ostenderunt. Scio
gravissimaauctoritas,interpretalionemdisiel appareal.]| iion defuisse viros lnimaniorum litlerarum peritos,
Miriim est, homineni raodestum, statim ac presbyter qui aliter censerent; sed aut nunquam illam collatio-
factus erat, aggressum esse consilium dare viro mul- nem diligenter instituerant, aut non inlellexerunt
io doctiori, de re cujus plane imperitus erat, cumi utramaue linguam, aut pertinacia imbecillitateveju-
Hebraice plane nesciret, et Graecamlinguam vix de- dicii laborarunt. Igitur non major potest esseaucto.
 245 VARIORUMEXERCITATIONES IN S. AUGUSTINI OPERA. 246
ritas LXX interpretum quam res ipsa patitur, quid- A , Hieronymus; quod, ediia versionesua, possentintel-
quid contra ratiocinetur Augustinus. Verum rationem ligere quid maxime probabile in Grsecis versionibus
cur vitiosis translationibus et codicibus pertinaciler esset, ex quarum potissimum collatione suam ador-
usa sint indocta illa ssecula, ingenue aperuit Joan. naverat. Huc accedebat quod excomparatione Hiero-
Clericus QusestioneHieronymiana 9, § 18. Pergit la- nymianse versioniscum GrsecaLXX interpretum, aut
men Augustinusdere.quamnon intelligebat, argutari. ejus translationibus Latinis, non exigua lux lectori-
Illi, inquit, me plus movent, qui cum posleriores in- bus affulgeret. Nunc vero pro gratiis, quas ei debe-
terpretarentur, et verborum locutionumqueHebrwarum bant, homines imperiti et perlinaces labores ejus in-
plam alque regulas mordicus, ut fertur, tenerent, non famare conali sunt. Quare vero? Quia iis laboribus
soluminlerse consenserunt, sed etiam reliquerunt mul- liquebat eos innumera, in Velere prsesertim Tesla-
ta, qum lanlo post eruenda et prodenda remanererit.]' mento, male solitos interpretari; sique vulgo opinio
Aquila, Symmacbus, Theodoiion et alii interpretes obtinuisset Scriplurse versiones omnes esse cum ar-
Grseci, quamvis eruditi, omni erroris periculo exem- chetypis conferendas, quippe quse fallere possent,
pti non erant; nec linguse Hebraicse usque adeo pe- actum erat de eruditione innumerorum rhetorum La-
riti, cum dudum intermortua esset, ut nullus post tinorum, qui nec Grsece nec Hebraice sciebant. Ifac
eorum messem spicilegio locus foret. Prseterea sunt B paulo copiosius, postea nequaquam repetenda, per-
mulia loca Veteris Testamenti aut propter res ipsas . secuti sumus, quod videremus Hipponensem episco-
nobis ignotas, aut propter codices antiquitate depra- pum pertinaciter homini docliori atque immerito
'
vatos, obscura; quse alii aliis melius interpretari nos adversatum fuisse.
posse conjecturis et ratiocinationibus, quse varise Cseieroqui, cum in iis, quse ex mera ratiocinatione
sunt, existimamus. Multa sunt etiam, in siylo ipso pendent, Hieronymo inferior non esset Augustinus;
priorum interpretum, quse sequeniibtis minus pla- in eo litterartim ejus capitfe, quod speclat factum Pau-
cent et emendanda videnlur. Aquilse, verbi gratia , li, sine dubio meliorem causamdefendit;quod liben-
translaliones obscuriores erant, quod verbo tenus ter hic observamus, ne Hieronymo prseter meriium
omnia vertere conatus esset, quam ul a perilis solitis favere, vel Augustino sequo facilius adversari videa-
Iinguse Grsecseintelligi ubique possent. Denique eo- mur.
rum dissensus tantus non erat, ut de summa rei non Epist. 31, § 2. Aderat etiam quod nulli chartai
' consentirent. At sacrarum Lilterarum
studiosi, et adesse potest, tanlum in narranlibus gaudium, ul per
qui publiee eas apud concionem inlerpretanlur, in ipsum etiam vultum oculosquelocjuentium,vosin cordi-
sola rei summa non acquiescunt: sed singula, quate- bus eorum scriptos, cum inejfabili tmtilia, legeremus.J
nus licet, inlelligere conantur. Hsec cum facilia-Ssint'C Hoc est, alte eoruin memorise impressos. De qua lo-
excogitatu rerum peritis, obscura tamen erant Au- cutione vide quse babet Joan. Clericus Artis criticse
gustino, qui ex auditu de iis interpretibus loquebatur, part. 2 secc. 1, cap. i, § 8.
nec rem ipsam introspicere ipse poterat. Quare hic Ibid., § i. Nisi majorem mihi coepiscopdtussarci-
nvereo-v.iup.uyjl,quainvis acule disputare sibi videre- nam imponeret.] Yide ad epist. 213, 4.
lur,- prseserlim in sequentibus verhis. Epist. 33, § 1. Nonenim errorem schismalis.. . di-
Et aul obscura sunl, aut manifesla. Si enim obscura gnum honore aliquo existimo; sed anle te omnia, quod
sunl, te quoque irieis falli potuisse creditur; si mani- ipsitts nobis humanw societalis vindulo aslringeris.]
fesla, illos in eis falli non poluisse non credilur.] Imo vero communis religionis Christianse, nam Do-
Multasunt utriusque generis in Veteri Testamento , natistas Christianorum numero habebant catholici ;
atque in maxinie quidem perspicuis,quibus conline- quandoquidem eos ad catholicam Ecclesiam redeun-
tur summa religionis et bistorise Judaicse, consentie- les uainime rebaptizabant.
bant Grseciinterpreles. In aliis quanquam attendenti Epist. 35, § 1. Publicum officium, elc.] Vide ad
et perito claris, mulla supererant explicanda, quod epist. 91, § 8. - '
priores interpretes aliquaudo dormilassent, aut quse- Episl. 56, §2. In his enim rebus, de quibus nihil
dam assecutinon fuissjnt; quod oinnes postremorum -¥ cerli statuit Scriptura divina, mos populi Dei, vel in-
sseculorum interpretes expertos se esse merilo dicti- slituta majorutri prolege tenenda sunt.] Recie; si modo
tanl. In obscuris, hocestin iisquse ab homine perito leges illsenon imponantur, quasi necessarisead salu-
ita explanari non possunt, ut ausit affirmare nullam tem ; quod si fiat, merito oppugnanlur, quia solins
aliam posse verbis subesse senlentiam, quid vetat est Christi jus claudendi cceli ita ut nemo aperiat, et
plurium explicationes audire? Anrionsemper ita so- aperiendi ita ut nemo claudal. Cujus legibus si alise
let fieri ? Annon Auguslinus ipse varias passim in- quasi necessnrise addantur, tum novum Evangelium
terpretationes profert ? Nullus inlerpres sese quasi conflaiur, quod ab omnibus discipulis suis rejici et
erroris immunem venditat, sed putat tantum, in am- ' Christus et apostoli voluerunt. Simile quidpiam ha-
biguis, verisimiliora qusedam aut cerle seque verisi- bemus in epist. 54 ad Januarium, § 3 : Quod neque
milia posse a se proferri. Igitur inane est dilemma conlra fidem, neque contra bonos mores esse convinci-
Augustinianuriv;cui aliler etiam reposuitHieronymus tur, indifferenler est habendum, et propler eorum, inter
epist. 75 in hoc tomo. Praeterea singularem ab eo quos vivilur, socielatemhabendum est.
eaelerisqueGrsecenescientibus, gratiam inire debuit Epist.45, § 7. Tanlo magis enim timere debuit, ne
247 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 248
pax unitalis viotarelur , quanto erat Carlhago civilas A tequam quidquam hic niu'are aggrediamur, videndum
ampla et illustrh... Eial eliam transmarinis vicina re- an in lingua Phcenicia aut Punica vox Culxupitarum
gionibus, etc.] Sicilise, credo; nam non est vicinior signilicationem obtineat, cui sitaliqua affinitas cum
Italise, Galliaeet Hispanise littoribus, quam aliseur- appellatione Monlensium. In lingua autem Hebraica,
bes maritimse Africse. quam eamdem fuisse cum Pbcenicia raultis argumen-
Epist. 44, ubi multis narrat collationem suam cum tis constal, aap kelseb,-aut, Syriaco more, srpfpket-
Forlunio Donatista , episcopo Tibursico, sic habet seph, a radice SSp katsab, abscidit, significat abscis-
§ 11 : Dictum est quod adhuc eos (Donatistas) noslri sam cavernam.Sic Jonas, in oratione quseexstat cap.
(catholici) perseculuri essent; nobisquedicebalviderese ii, ait vers. 7 se descendisse D'TI 121'pS ikitsbe
quales nos essemusin illa persecutione prmbituros, harhn, tig c-yjo-pusbpiav, in scissuras tnonftum,ut ha-
utrum consensuri essemustali swvitiw,an nullutn com- bent LXX inlerpretes , quibus verbis intelligit pro-
modaluri consensum. Non malus conjector erat For- pheta profundas in radicibus monlium speluncas.
tunius, ut manifestura est ex epistola 89 ad Feslum, , Itaque Cutzupitmsignificare possit homines qui spe-
octennio, et 93 ad Vincentium, decennio post scri- Inncamadibant, quodegregie consentit cura eo quod
ptis, uride intelligere est gravem persecutionem in . de Donatistis Romse commorantibus habet Optalus
Donatistas concitatam fuisse, consenlienlibus episco- B lib. n de Schismate Donaiistarum : Speluncamquam-
'
pis catholicis ; etmale collegis resistente Auguslino, dam foris a civitatecralibus sepserunt ubi ipso tempore
Invmemore eorum qute in hac collatione dixerat. Nos conventiculumhabere poluissent, unde Monlensesap-
dicebamus, inquit in proxime sequenlibus verbis, pellati sunt. Hieronymus etiam in Chron. ad annum
Deum videre corda noslra quwipsi hon possent et illos Christi 356 a nionte in quem conveniebant dictos Mon-
iemere sibi adhuc isla meluere, qum si conligerint a tenses observal. Sub finera vero libri conlra Lucife-
malis contingere, quibus deleriores ipsi habent; nec rianos , eosdem.vocat Montensesseu Campales, aut
idnien ideo ,nos a cathotica communionesegregare de- Campitas; ubi legerim Culztipilw, nam campus et
'bire,'si quid forte, nobis invilis, vel eliam, si valueri- mons plane sunt opposita. Simili de causa, Eunomia-
miis, cdntradicentibus factum fuerit, cum toleraniiam ni, teste Theodorelo Hsereticarum Fabular. lib. IV,
pacifwam didicerimus, dicenle Apostolo: sufferentes dicti sunt Troglodylwaut Troglilw, ag ev oiviuig!uvf)u-
iiivicem' in dilectione , sludenles servare unitatem vovcuigrug cvvbSovgitoiovp.evot,quod in domibusoc-
Spiritus in vinculo pacis. Si ita vere animatus fuit cultis conventtts suos celebrarent; nempe, uitb TOJV
Augustirius eo tempore , nimis facile in contrariam rpoiy!S>v,a cavernis. Igitur Scototopitwa Joan. Bapli-
senteiuiam abiit, ejusque collegarum alius fuerat, ut sta Cotelerio licti, meri sunt tenebriones, quos in
dbcet epist. 89 et 93, animus. Est tamen cur quis C lenebras unde prodierunt, amandamus. Non magis
dubitet an ex animi sententia loqueretur Auguslinus, audiendi sunl qui ex Hieronymo volunt Iegi Campi-
an vero more oratorum, prout prsesens causa postu- tas; quod tanien vir erudilus Lud. Ellies du Pin, in
labat; neque enim ignorabat ab imperatoribus, Tbeo- notis ad locum Optati, mirum in modum concinere
dosio prsesertim et filiis ante annum 398, quo scripla putat Optato, qui dicit eos foris a civilate speluncam
.esVlisec Epistola 44, latas multas leges, quibus ma- quamdam cralibus sepiisse; hinc enim seque Campitas
igistfatus jubebantur persequi hsereticos confiscatio- acMontenses dici potuisse. Sed Gallico quidem scr-
nibus lbcorum, in quse convenerant, mulctis decem mone, qui sunt extra urbes dicuntur esse aux
librarum auri, in singulos sacerdoles hscrelicos, ex- champs; Latine ruri aut in agris; non in campis, qui
siliis,' fuslibus, etc' Matos liaruiri legiiro auclores aut planitiem significant, non rus. Video Gallos noslros
niiriistfos dicere serio ausus rion fuisset Augustinus. interdumaffinitatelingusesusecum Latina decipi. Sic
Cavlerum hic obiter, notandum Pelagium fuisse in in hac eadem voce erravit vir ingeniosus Robertus
senteniia Doriatisiarum, ,ut liquet ex ejus Comment. ' Arrialdus Andilliaeus , qui Josephum Gallice verlit;
se- ' enim videret vocari
,'in'cap. iv episl. ad Galalas, ad hsec verba: Qui cum piyu iteoiov, tractum ad
'
cundum carhem riatus erat pcrsequebatur eumquVse- > Jordanem situm, a Latinis inlerprelibus magnum cam-
cundum Spirilum.' ** pum, vertit' /e i^fandchamp, cum debuissel vertere la
Ibid., § 13. Majorem co?/tco/ai'um.JDeccelicoIis, grandecampagne,, vel lagrande plaine.
dequehoc loco Augtistini. multis egit JacobiisGo- Epist. 71."§ 4. Perdurum erit, st tua interprelatio
'thbfredus ad leg.' 19, lit.' 8, .lib.\xvi'codicis -Tiieodb- per multas cbclcsiasfrcquenliuscwperitleclitdrijquod a
1
siarii, quem adire lebtores poieruni.' Irividiosaeorufn Grmcis Sclesiis Latinw ecclesiwdissonabitni,maxime
" nuric cuni Judseis,'nunc cum quia faciie corilradictor convincilur, Grmcoprotato li-
' descriplio, cbnjunctioque
Doriaiisiis",bbstarit qubminusintelligamus quid seri- bro," id est lingiim nolissimm.]Non tanli eratomnes
serint. / Ecclesias eadehi versione uti, ut proplerea viliosa in
Epist. 53, § 2.; In urbe Roma Monlensium,vei Cut- sefernuni'ulererilur; nec.'peperissef diversilas quid-
zupitarumvocdbulum propagavit.] Cumhsec.sitTeclio quafri incomriibdi, quia, ut diximus ad epist. 28, con-
plerorumque^mss.'. cbdd. hic el.in libro ,de Unitate seiisus semperin suirima rei futttrtis eriit. Hodie vide-
Ecclesise. cap.' 3, satisque constet cognomen hoc Do- mus eos Clirislianos qui vernaculis versionibus utun-
nalistarura , neque"Graecum esse, neque Latinum, " lur, quamvissintdiversse,' propterea inter se niinime
'.credibile est ab Afris impbsilum' iis fuisse. Igiturj an- digladiari; nam eorum dissensus non ex varieiaic
249 VARIORUMEXERCITATIONES IN S. AUGUSTINIOPERA. 250
versionum, sed ex diversis interpretationibus eorura- A J\ rum est. Ac sane a duobus propemoduni sseculis,
dem verborum oritur. Prseterea, Augustini a:tate, experti sunt Christiani mullo salius esse, neglecta
magnavarielas erat Lalinorum codicum apudLalinos aticloritate imperitorum interprelum (quanlsevis fue-
et Grsecorum apud Grsecos, quae nullum lamen prae- rinl famse), ipsos fontes adire el linguasHebraicse pro-
bebat offendiculum, cum omnes scirent fieri vix po- pterea sibi peritiam comparare; quod feliciter patri-
luisse, ut longinquitale lemporum "et imperitia aut bus nostris cessit, nec, ut spero, huic setati infeli-
oscilanlia librariorum, menda in Grsecos codices non cius cedet.
irreperenl; in Latinos vero, praster ejusmodi men- Ibid. Huc accedil, quia etiam consulli Hebrmi pos'
da, varietates ortasex vario judicio eorum qui Grsecai sunt aliud respondere, ut lu solus necessarius videaris,
veriere aggressi erant. Hoc non diffitelur Augusti- qui etiam ipsos possis convincere; sed lamen, quo ju-
nusepist. 71, §6. Ideoque conlradicior paulo perti- dice miriim si potueris invenire.j Hajcdemum est mera
nacior non tam facile convinci poteral, quara hic: invidia. Quidni vero Pceni tui, oAugustine, linguam
nafrat Augustinus, prolalo GrsecoLXX interpretumi Hebraicam addiscebant, ut Judseis amplius non indi-
Codice. Sed adiri poterant alii Grseci interpretes.qui i gerent,neadsolum Hieronymumessetconfugiendum?
non tantura ad intelligenda Hebraica, sed et Grsecai At hoc difficillimum erat. Non difficilius quam fuit
LXX interpretum verba, magno usui esse poterant. • B I Fatrum nostrorum memoria, imo vero multo facilius
Ibid. Quisquis aulem in eo quod ex Hebrmo iransla- et Afris et Syris et Arabibus Chrislianis, quorum lin-
lum est, aliquo insolilo permolus fuerii ct falsi crimeni guse affines Hebraicsefuerunt; cum prsesenim habe-
inlenderil, vix aut unquam ad Hebrma teslitnonia per- rent Ilexapla Origenis. Verura, ne quid dissimulem,
venielur, quibus defendatur objeclum.] Culpa scilicett multo facilius fuit eo tempore ut hoc nostro apud im-
eorum qui volebant videri egregii inlerpretesScripiu- peritam plebem declamitare.
rarum, quas non intelligebant, cum ex sola versionei Ibid. § 5. Namquidam frater noster episcopus,cum
ssepe obscura et vitiosa penderent. Cur non dabantl lecliiari instiluisset in ecclesia cui prmest interprelalio-
operam studio linguse Hebraicse, pracserlim in Africa,_ nem luam, movit quiddam tonge aliter dbs le positum,
ubi linguse Puniese cognitio iis viam muniebat adI apud Jonam prophelam, quarit erat omnium sensibus
Hebraicam, quam ei affinem esse probe notant, ett memorimqiieinveleratum, et tol mialum successionibus
quam proinde multo fcliciusquam Hieronymus didi- decanlaium. Factus est lanlus tumullus in plebe, maxi-
cissent, nisi eis mens lseva fuisset? Prseterea ex col- nie Grwcis arguentibus et inclamanlibus calumniam
latione versionum Aquilse, Symmachi et Theodbtio- falsitatis, ul cogereturepiscopus(ea quippe civilas erat)
nis, faeile Hieronymiana a perilis defendi poterat; abi ... Judworum leslhnoniumflagitare.] Alqui minime opus
' 1 erai, sed tanlum consulehdi fuerunt alii Grseciinter-
imperiiis vero nihil recte, hac in re, fieri poterat. C
Ibid. Quod si eliam pervenlumfuerit, lot Latinas et[ preles et cum Hieronymiana versione conferendi.
Grmcasductoritales damnari quis feral?] Hinc,nimi- Prseterea quid ad summam prophetiae Jonse faciebat
rum, illw lacrymw. Nam si serael statuas versionii vox Ifp^p kikajon, seu cucutbita cura LXX interpre-
LXX interpretum non posse per orania credi, et viiia» . tibus, seu hedera cum Hieronymo verteretur ? Quidni
inesse; quid fiet fama lot ecclesiasticorum oratorumI poiuit vario modo ea vocula verii, cum lot alise multo
Graecorum et Latinoruni, qui de locis perperam in- majoris momenli non una ralione, sine offensione
lelleclis lam tfopiose scripserunt? Nempe dicendumI plebis, exp^icarentur? Episcopi fuit, conscenso sug-
erit eos impruderiter fecisse, cum aggressi erant in- gesto, hsec suam plebem docere.
lerpretari quod probe intelligere non poterant, ne- Ibid. Utrum autem illi imperhia, an malilia, hoc
glecto archetyporum studio. At censoria nola, in- esse in Hebrwis codicibusresponderunt, quod el Grmci
quies, obscurabuntur: maxima Orienlis et Occidentis^ et Lalini habebant atque dicebanl. Quid plura ? Coaclus
lumina. Obscurentursane, potius quam eorura causai esl homo velul mendositatem corrigere, volens, post
falsa^defendere aggrediairiur; non enira agitur des magnum pericnlum, non remaneresine plebe.] Consuli,
existimatione virorum ecclesiasticorum, sed de inve-- "., ut dixi, debuerant Grseci alii inlerpretes, qui habe-
nienda veriiate, quse:est famseomnium morlaliumi"'1 bant v.io-abg,id est, hedera, ut docet Hieronymus ad
antefefenda, imo hic unice spectanda. Quia viri cele- Jonsecap. iv,quamvisfateatur nonesseaptam vocem;
bres aliquid ;defendernnt: quod falsum est, an ideo' j nam p'p'p kikajon estaliud plantse genus cujus Laii-
verum hoc vocabinius? An investigalionem veri omit- num nomen nullum erat. llaque Hierbnymus pro eo
temus, ne forte eo inventociijuspiam fama minuatur?? nomen usurpavit quod Latini imelligere poterant.
Si ita se gessissent omnes Judaii, si ila ethnici, qui- Mala sane fuisset Afra plebs, quse ianlilla de causa
bus Evarigelium nuntiarunt apostoli, nemo unquamn episcopum suum deserere paraia fuit; sed videlur
Evangeiio credidisset. Si quse prava consuetudo ino-- esse, ut probe olfecit Hieronymus, fabella Puriica,
levisset, •'nunquam posset emendari; nunquara enim(i qua hominem lerrere voluit Hipponensis episcopus.
desuntviri celebresqui eam secuti sint. In admini- Ipsum Hieronymum adi, epistbla hujusvoluriiinis 75.
slralione reipublicae varia feruntur, propter ulilila- Epist. 78 narrat Augiistinus, cum accusatio esset
tem' praeseiitem, etiam iniqua et falsa pro veris ja- obscura, riiisisse se accusatorem el reum Nolam, ad
.clarii.ur; sed in iis qusead religionem pertinent, solaj sepulcrum S. Felicis, ut verilas, ejus ope, cogno-
veritas qtiserenda atque id lanlum expedit quod ve- scerelur; lum subdit : Nantei nos novimusMediola-
251 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 252
ni, apud memoriamsanclorum, ubi mirabililer el terri- A £ nostri viribus aggregari. Quod si id possessorem(quip-
bililer dmmones confilentur, furem quemdam qui ad pe clanculum gestum) ignorasseconslilerit, conducto-
einn locumveneral ut falsum jurando deciperel, coni- rem ejus fundi, si ingenuus est, decemauri libras fisco
pulsum fuisse confiteri furlum et quod absluleral red- noslro inferre prmciphnus, si servili fmce descendens,
dere; nunquid non ei Africa sanctorum martyrum cor- paupertale suipmnam dqmni, ac vilitate contemnit, cm-
poribus plena est? Et tamen nusquam hic scimustalia sus fustibus depoftatione damnabilur.
fieri.] At non minora erant quse dicebantur fieri a S. Episi. 91, § 8. Posifidie noslris ad imponendum
Stephano Calamaeet Hippone-Regio,ut Iiquet exemi- perdilis melum, quod videbalnrapxid Acta dicere volen-
meratione miraculorum quse exslat lib. xxn de Civi- tibas, publica jura negata sunl.] Nimirum, in singulis
tale Dei, cap. 8. Quidni eiiam furiaibi retegebantur, urbibus cotnmenlarii scribebantur rerum paulo ma-
aut alia occulla crimina ? Respondet Auguslinus : joris momenti quse quolidie in iis gerebantur, qui
Sicul enim quod Aposiolusdicil: Non omnes sancti ha- posiea ad proconsules aut imperatores mittebantur.
bent dona curationum, nec omnes habent dijudica- Si quis ergo pubiice quidpiam eontestatum cuperet,
tionem Spiriluum: ita nec in omnibusmemoriis sanclo- adibat Offieium publicum, ut ab eo verba ejus exci-
rum ista fieri voluilille quidividit propria unicuiqueproul perentur quo fidem fafierent. Vide epist. 35, § 1, et
vutt.At quis credat post mortem sanctorum eamdem di- B ] epist. 93, § 12.
visionem obtinere ? Quis putet hic cacodsemqnasreli- Epist. 93, § 2. Si quisquaminimicumsuum pericu-
quiismartyristerritos,ilHcsinecommotionefuisse? Ne losis febribus phreneticum factum cnrrere videret in
quid nientiar, quanta milii facta est fides de miraculis prmceps, nonne tum potius malum pro malo redderet,
Clirisliet apostolorum, quceomnia veritatis indiciaco- si eum sic currere permitteret, quatn si corripiendum
mitantur; tanla est de recenlioribus diffldentia, cum ligandumque curaret? ] Hac episloia, copiosissime
praesertimsuperslilioni etlucro mullomagisquamveraa probare aggreditur Hipponensis episcopns licitam esse
virtuli propagandae, ea serviisse videam. Augustinns perseculiopemadeos quos in errore versari putamus,
ipse libro de Vera Religione, § 47, rariora sua aetale ad veritatis professionem adducendos. Qua ejus opi-
niiracula fuisse nondiffitetur. Sciohoc abillo retracta- nione cum mulli abusi fuerint et eiiamnum liodie
tum, sed miror qui potueritaniea in re aoiissima faili; abutanlur, non erit, utopinor, inuiileostendere Au-
npn niiror ad convincendos ethnicps, Donatistaset gustinum graviter hoc in negotio errasse, et a vera
alios Ha3retices miracula jactata, qu^ muho plura sententia in deteriorem abiisse; quamvis caeteroqui
fuerunt et irisignipra, si vere conligissent, quam mi- schisma ac pertinaciam Donalistarum nequaquam
racula Cln isii et apostolorum, adeo ut nulla ratione probemus. Igilur potissima quaeque ejus argumenta
dici potuissent rarius fieri quam antea. Sunt et alise ^V ad examen revocabimus, prput ordine nobis occur-
rationes suspicandi, quas in brevibus notis nonaffe- rent. Ad primum quidem quod attinet, comparatio
ram. Vide quse diximus ad Confess. lib. vn, § 16. ex phrenetico deducta pullius est ponderis. Phrene-
Epist. 89, § 2, postquam dixit martyres veros non tici enim sine ullo dubipsunlpbrenetici, et secietatem
fleri poena sed causa, addit: Et koc quidem adversus civilem plane perturbant. Itaque leges civiles eos co-
eos dicerem, quos solacaligo Imretici erroris invotveret, erceri patiunlur et jubent, donec curali prislinam
pro quo sacrilegio poenasdignissimas luerent, nec ta- valetudinem recuperarint. At in controversiis de re-
men ulla quemquamviolenla insania Iwdere auderent. ligione, in quibus saepe videas contrarias partes vir-
Adversus autem istos quid dicam, quorum lam perni- tutum Chrislianarum aeque sludiosaslegibusque civi-
ciosa perversitas, vel damnorum terrore coercelur, vel libus pariter obsequenles ; res non est neque adeo
docelur exsilio, quam ubique diffusa sit Ecclesia, sicut manifesta, ut alterse partes alterarum homines phre-
futura prwdicla est, q\iam malunt oppugnare quam nelicorum leco habere queant; nec in tanlis affecti-
agnoscere?] At scelera illa circimicellionum ad quse bus quanli hic deprehenduntur, alii aliorum judices
respicit Augustinus, nihil ad rem faciunt, neque enim esse possunt. Multiiudo aut potentia, quae sibi jus
propter illa scelera poenasdabant, sed propter schis- . judicandi vi arrogare solent, huc nihil faciunt, cum
ma, ut ipse fatelnr, uique ex legibus Honorii contra veritatem penes pleresque et poteniissimes fore nus-
Donalislas constat,quaeexstant lib. xvi codicisTheo- quam promiserit Peus. Ac sane contrarium statuito,
dosiani, ubi ut haerelici, non ui facinorosi dainnantur. videbis te contra le ipsnin judicasse, si tempora mu-
Qnaenam autem essent pomm dignissimm,aut poma tenlur; ul contigit paulo post iu Africa, ubi Vandali
debita, ut loquitur Honorius ieg. 29, tit. 5, Iib. xvi Ariani, ei in Italia, ubi Golhi, eidem hseresi addieti,
codicis Theodosiani, docet Augustinus in epist. ad lojige potentiores fuerunt. Si ad ea usque tempora
Bonifacium, quse est 18S, sed plenius expressaest ea vitam produxisset Auguslinus, vidissetque a Vanda-
poenain lege Theodosii contra pmnes hsereiicos, quae lis Arianis male haberi catholicos Afros, quasi impios
est 21, til. 5, lib. xvi cod. Theod. In hwreticiserro- ac phrenelicos, facilc sensisset se periculosa raiioci-
ribus, ait Tbeodosius, ima cum flliis, inea legelata naiione esse usum contra Donatistas, et denuo coe-
anno 392, quoscunquecomliterit vel ordinasse clericos, pissetdefenderesenieritiam quam pra3 affectu retra-
vel suscepisseofflciumclericorum, denis libris auri vi- ctarat. Nam frustra reposuisset a suis parlibus veri-
ritim mulctandes esse censemus; locum sane in quoi tatem stare, uti faciebant Donatistse, negassent hoc
sua eausa essent, cum
yetita tentantur, si conniventia domini patuerii, fiscii Ariani; et cum iudices in hae
255 VARIORUMEXERCITATIONESIN S. AUGUSTINIOPERA. 25*
eo se gessissent; quasi cum pertinace hajreiico, ex- A / Itaque non erat cur Augustinus vexatorum amorem
probrassentque ei omnes vexationes quas Ariani a erga fratres compararet cum amore divino in huma-
calholicis passi eranl: quemadmodum hic Donatistis num genus.
exprobrat Circumcellionumfurores. 0 infelicia argu- lbid., § 5. Pulas neminemdeberecogiadjustitiam,
menta, quaepaulopost mera sophismata facta sunt! cum legaspalremfamiliasdixisse servis : Quoscunque
0 rationes imprudentes ac faliaces, quaeerrori seque inveneritis cogite intrare; cum legas eliam ipsum
patrocinabantur ac veritati! primo Saidum, poslea Paulum, ad cognoscendamet
Ibid. 0 si tibi possemoslendere ex ipsis Circumcel- tenendam verilatem, magna violenlia Christi cogentis,
lionibus,quammullos jam catholicosmanifesloshabea- esse compulsum,etc.] Antequam coactionem,dequa
mut damnanles suam pristinam vilam! etc.] At quis! sermo est Luc. xiv, 23, inierprelaretur Auguslinus,
credat hominesfacinorosos non rationibus, quas sem- de vi illata legibus et prjenis,cogitare debebat para-
per spreverant antequam vis admoveretur, sed poenis i bolam illic a Chrisio tradi in qua hoc jubetur servus,
subilo adductos ad id profilendum quod damnarant,, qui frustra vocaverat convivasantea invitatos, et qui
ita essemutatos animo, non vero potentioribus parli- liberrime sese venturos negarant; neque haec pars
bus ore gratificatos? Valde credulum esse oportet,, parabolae contra ipsum urgeretur. Augustinus enim
qui verbis meiu exlortis tam facile fidem habet. SedI B ] volebaiomnesvocatos ad Ecclesiain catholicam cogi,
salis habebant vexatores Afri parles Donatistarumi cum in parabola mendici, duntaxat, claudi et caeci
afflixisse, nec multurn curabanl an eorum animos> cogantur, praetermissis aliis. An pulabat Augu-
7ere sanassent, si modo corpora obnoxia haberent. siiiius ea coactionesignificariimpositionempcenarum,
Praeterea similia jactare polerant Ariani, postquami quales ex lege Theodosii ad epist. 89 proiulimus?
aliquandiu catholicos male habuerant; nam multos3 An sic homines ad conviviumvenire coguniur' Quis
ex infirmioribus aut nequioribus adducebant lerrorej nescit eos cogi diei qui precibus adiguntur? Sic
suppliciorumad abjurandam synodum Nicsenam.Sicj Lolus Gen. xix, 5 dicilur xaTaSiKo-aaGat, coegissean-
fiebat ut optimi quique qui contra animi conscientiamI gelos ut apud se pernoctarent. Sic Matth. xiv, 22, et
agere elloqui detrectabanl, atque propierea iaudan- Marc. vi, 45, Jesus scribitur avayzao-atcoegissedis-
di, licetcseteroquininerroreversarenlur, erant, pes- cipulos navigium ingredi. Sic Luc. xxiv, 29, disci-
sime niulctareniur; et conira ut levissimi quique ac3 puli duo Emmaunlem euntes dicunlur Jesum napa.-
dissimulatores callidissimi laudes et a catholiciset ab) 6ta<ra<r6ai, coegisseut secum coenaret. SicGal. n, 24,
Arianis referrent. exprobrasse se dicit Paulus Petro quod gentiles co-
ibid., § 3. Si terrerentur et nondor,erentur,improba i geret (ulitur verbo caa.yr.«Z,uv) judaizare. In hisce
quasidominalio viderelur. Rursus si docerenturet noni G ' •mnibus, nulla vis adhibita, sed taniuru preces, au-
terrerentur, velustateconsueludinisobdurati, ad capes-- cloritas, exemplum, sine ullis pcenis; et sic solemus
sendamviamsalutis pigrius moverenlur,etc. [ Sed ler- in omiiibus ferme linguis loqui. Ad vocationem vero
ror conjunctus doctrinae eamvehemenler suspeclami Sauli quod atiinet, quae coeleste miraculum esi, si-
facit; quippe quam putant homines, nisi vi et aucto- miles artes adhibere si potuisset ad convertendos Do-
ritate fulciretur, sponte sua collapsuram, nec terrorej nalistas, niliil erat cur eum hic confutaremus, et
legum uti, nisi quia Inmine. veritalis sibi hominuml omnem pervicaciam facile vicisset. Sed cum divinis
animos conciliarenequil.Hcecquaadicimus Arianhsob-- miraculis conferri vim a niilitibus lictoribusve ma-
jecisset Augustinus,si paulo diutius vixisset; quando> gisiratuum allaiam; et quia Deus miracula iuterdum
eos vidissetiisdemargumentis uti contra catholicos. adhibuit ad homines convincendos, hinc colligi ideo
Ibid. § 4. Quis nos (male edilum est non in exem- licitum esse vi uti, non patimur sine aliqua indigna-
plari Parisiensi) potest amplius amare quam Deus? Ell lione. Quid enim hisce dissimilius? Si Augustinus
tamen nos non solum docere suaviter, verumetiamsa- ipse ad Vandalicas perseculiones vitam produxisset,
lubriler terrere, non cessat. Diligamus eliam inimicos s et sic eas defendi audivisset ab Arianis, vix tempe-
nostros, quia hocjuslumest et hoc proscipilDeus, ulsi- rare potuisset quin exclamarel eos blaspbemare qui
iD
mus filii Palris nostri, qui in cxlis esl, qui facil solem • talia compararent.
suum oriri super bonosel malos, et pluit super justoss Ibid., § 6. Cum legamus ancillamet filium ejus a
et injuslos. Sed sicut ista dona ejus laudamus, i(a% Sara passosgraves molesttas, Paulus lamen apostulus
eliam fiagella ejus in eos quos ditigit cogilemus.]Nee dicit quod ab Ismaele perseculionemsit passus Isaac:
jam repeiam hoc quoque esse anceps auxilium quoj sed sicut lunc, inqutt, ille qui erat ^ecnndum car-
Ariani sequeuti poterantin catholicos, quis homo au- nem persequebatur eum qui erat secundum Spiri-
deat sibi jus in ejusdem nalurae participes idera ac; tum : ila et nunc; ul qui possuni intelligant magls
Deus arrogare, nisi qui se hominem esse sit oblitus?? Ecclesiam caiholicam persecuiionempali superbia et
Quis enim ignorat aliud plane jus esse Crealoris inl impietaletcarnalium,quos temporalibusmolesliisalqut
creaturas, aliud creaturarum in se invicem, aliam- terroribus emendareconatur. Verum quidem esl Ha-
que Dei ac hominumafiectionem? Deus summus est,, gararn male habiiam a Sara, sed eo hic non respicit
jure creationis, dominus humani generis, idemquei Paulus, verum ad Ismaelis actionem cum Isaaco pro-
judex omnis erroris et affectus expers: homines vero> tervius ludenlis, quam vocat persecutionem,quamque
fonseryi, erroribusque et pravis affectibiis obnosii. conferi cum persecutione quam Chrisliani paiiebantur
255 SUPPLEMENTUMAD OPEUA S. AUGUSTINI. . 2SG
a Judaeis; et qunenon erat sila in eo quud viderent Asceleratis
A hominibus, in nioliniinibus Ecclesiastieo-
Judaeos superbes esse ac pervicaces (qucd nemo, rum, qui-concilabant inagislratus in miieros Dona.
nisi Poenus rhetor, perseculionemvocaril), sed in eo listas?. Pudet immorari confutandis cjusmodi ratio-
quod ab iis omni molestiarum et poenarum genere cinalionibus, qum ne logicaequidcm tironibus hodie
afficerentur. Absurdum est conferri hasce persecu- condonarentur. Sed ut concedam haec possc conferri,
tiones, quas tempore PauliChristiani ferebant, cum an quisquam inter Afros fuil lam perfrictae fronlis,
affectioneanimi episcbporum et caeterorumclericorura ut auderet postulare ab infelicibus Donatislis ut cre-
Afrorum,qua segre'patiebanlur sibi contradici a Do- derent calholicos lam bene erga eos quos vexabant
nalistis. Quis ferat eum persecutionem dici pali, cui affectos, quam erat Deus erga homines cum Filium
dolet quod non dominelur aliis, sequeac miseros qui suum vexationibus traderet, ut genus humanum ser-
facultatibus omnibus spoliantur, in exsilium mittun- varet? Deus ccrle ex nostra salute nihil lucrabatur;
-ur, fuslibus caedunlur, imo et occiduniur, nam hoc sed Afri episcopi auctoritate, dignilate.alque opibus
factiim liquet ex epistola 100 in qua Augustinus, im- eo majores erani, guo gregcs eorum numerosiores
lercedit ne amplius fiat? Illudebat sane misesis Hip- fiebant, quae non ultima causa harum vexationum
ponensis rhetor, quia\sentiebat omnia impune a se fuisse videlur. At rhetor, noster non tantum veri,
in illos potuisse dici; sed si Ariani superiores ila B sed ne verisimilis quidem. ullam ralionem babet;
Iocuti essent adversus caiholicos, an ncn hi coelum ncc opus erat, cum hisce argutiis minime cessuros
terraemiscuissent? Praeterea quod primum dici pppr- mulctse, carceres, exsilia, mors manerent.
tuit, hic et ubique statuit alque assumit pre ccmpertoi Ibid., § 8. Si semper esset laudabil-e perseculionem
Augustinus qued in controversia erat positum; suam, ' pati, sufficerelDomino dicefe : Beati qui perseculio-
nimirum,' Ecclesiam fuisse unam, exclusis Donaii-' nem . patiuniur,, nec aaderet, jiropter justitiam.] At
slis,' Christi Ecclesiaim.Non equidem probo Donati- Donalistae partes suas calholicis non praeferebant
starumschisma, sed cum illis disceplanti absurdurai . duntaxal, quia persecutionempaliebantur, sed quia,
fuit perpetuo id assumere quod praefracte negab»Bt;; ut quidetii pulabant, hoc fiebat juslitim, hoc est, vir-
utque inlelligas quam sil iniquum, pone loco Augus- tutiscausa; quod nollentid facere quod sibi illici-
tini Ariarios et fac eos similia dicentes; tum vero) tum esse ac Deq displicere , credebant. Ea est sane
videbis, Arianis idem objeclum iri quod Donadisfce i animi affeclio laudanda, eliam.in errantibus: ut con-
Augustino objiciebant. Quaenamautem haec esl lex:: tra vituperahdi qui ab invitis "extorqoenl ut id faciant,
C«mres'.mem superiores erunt, ium mihi de aiquilnle s roetu suppliciorum, qupd illicitum esse putant; qnani-
et veritate causm memjudicium, fruslra reclamanlibus '.' vis enim quedinvili faciunt natura sua rectum esset,
s ."
.•C Deonon.posset.non.displicere,qui non vult ore dun-
udversariis, altribuitor; si numero et auctoritale vin-,
car,'adversariis'meis idem.facerequpd, feci ne licelo?? taxat ;.coli, sed: polissimum animo, nec ab inviiis
Quid fingi polesl iriiquius? Eo lamen tendunt ple»ae- -' quidquam accipit.
que omnes ratiocinaiiones Augustini, et praesertim1. Ibid. Ilem siisemper esset culpabile persecutionem
sequerites, quas non exscribarn. facere, non scripium esset in sanclis Libris :Detrahen»
'
Ibid.,' § 1. Aspice eliam tempora Novi Testmnenti,, lem prpximo suo.occulte, hunc persequebar; ali-
quaiido jam ipsa mansueludo caritatis, non solumint quando<ergoetquieam palitur injustus est, et qui eam
corde erat sefvahda, verum eliamin luce monstranda,' ,' facit juslus esr.'Verum :non hic de quavis persecu-
quando Petri glddi us in vaginam revocalura Christo,, lione, hocest,quibusvis poenis agitur; sed de ea lan-
'
etostendilur non debuisse,de vagina eximi, nec proo tum quae.fit propter dogmata, non propter delicla
Ckristo.] Si quis his lectis ulterius non pergeret, fa- quibus perturbatur societas civilis, et de quibus non
cile.credefel' haec esse verba Donaiistae osiendentiss ex religiosis, sed ex civilibus legibus poenae sumi
illicitas esse poanasiemporales in rebus ad religio- possurit. In Ioco.psalmi c, 5, estquidem in versione
nempertineniibus,quod sint indoli alque ingenio.do- LXX interpretum iSLav.ov,persequebar, sed ul jam
ctrinse evangelicaeplarie contrarise. Aihincconsecia- - " recte eos vertisse siatuamus, non est bic sermo de
rium prorsus diversum deducit. Nempe vult inde^ e D dogmate controverso, sed de calumnia, hoc esi, de
cqlligi, ut Deus PalertradiditFilium suum supplicio o peccato,. quod qui commitlit peccatum esse diflileri
crucis, nec tamen minus est misericors : sic nec Ec-- non potest. Rex David eo in loco Deo pollicctur se
clesiaBAfricanaecrudelilatis notam inuri posse, quod d daturum operam iitcmnescalumniateres a censpeclu
Donatistas lictoribus pleclendos tradcret; nam spec-- suo ejiciat: Detrahenlem, inquit clam proximosuo,
tandum hic esse animum tradentium, qui ad emen- i- loilam, elalum oculis et vastumanimonon feram.Quid
datioiiem tradilorum lendebat. Igitur quamvis ca- i- haec faciunt ad persecuiienem heminum dpgmaia
tholicinon aliter se gererent ac persecutores, eos is quaepiam bpna. fide amplexorun), ncc caeteroqui dc-
tamen' nbn esse illicitae persecutionis incusandos. >. teriorum morum, quarii sunt reliqui cives? Iloccinc
Discamusl inquii, frater, in similiiudine operum dis-:- est Scripturam, ut. decet, interprelari, an temera
cernere animosoperaniium, nec clausis oculis calum- i- arripere vocabulum male intellecium, ut videaris
niemur,et benevolospro nocenlibusaccusemus.Al pri- i- aliquid dicere, cum revera nihil dicas?
mum quid simile est actioni Dei palientis volcntem n lbid. Occiderunt impii prophelas; occidcrunlimpios
Filium suum occidi, in salulem humani generis, a eJ prophetm. Quosnam propier meras opiniones oc«
257 VARIORUMEXERCITATIONESIN S. AUGUSTINlOPERA. 258
cideriut prophetae,debuisset dicere Augustinus; nam A mirari non possum qui Augustinus tam fulilibus ra-
si quos occiderint propter male facta, ex lege ipsa lionibus ad perseculionem probandam ac Iaudandam
Mosis morte plectenda, hoc nihil facit ad Donatistas, adduci potuerit, nec viderit eam cum caritate Chri-
aut alios similiier erranles. Praelerea osteudendum stiana consistere nullomodo posse. Affectu, ut puto,
fuisset quidquid fecerunt proplietae id licitum esse obcaecatusest.
sub Novo Testamento, nam hoc pernegat Christus Ibid., § 17. His ergo exemplis a collegis meis pro-
diserlissimis verbis Luc. ix, 55, 56, nec quem- posiiis cessi. Nam mea primilus senlentia non erat,
quam legibus a Christo latis solvere poiest Augu- 7iisineminemad unitatem Christi essecogendum,verbo
stini auctoritas. Flagellaverunl, inquit, Judmi Chri- esse agendum, dispulatione pugnandum, raiione vin-
slum, Judmos flagellavit et Christus. Quasi vero flagel- cendum, ne fictos calholicos haberemusquos aperlos
latio illa qua Christus pecudes polius quam homines hwrelicosnoveramus.j Ut Augustinus norat ex rhelo-
ejecit e lemplo, possit conferri cum crudeli flagella- rica insiitutione, id dicere pro temporibus, quod causae
tione quam Cbrislus passus est a RomanisJudaeisgra- postulabant: ita eliam pro temporibus videlur sen-
tificaniibus! Aut Augustinus valde spernebat ingenia sisse. Quis enim duhitat quin, si Ecclesiae Africanse
Donatistarum.quibusse ejusmodi ratiocinatiouibusos a persecuiione abhorruissent et peliissent ab Hono-
obslruere posse sperabal; aut multo majorem fidu- B I rio ut abrogareniur leges conlra Donatislas, contra-
ciam habuit in edictis Honorii quam in pondere ra- . riam causam copiose peroraturus fuisset? Ego sane
tionum. Sic quoque pergit: Tradili sunl apostoliab nullo modo dubito quin si illum apud Vandalosvexatae
hominibus poleslati humanm, tradiderunt et apostoli ab Arianis EcclesiaeAfricanae causam dicere opor-
homines polestati Satanm. Tu quoque tradidisses Do- tuisset, contrariis plane usus esset argumeniis, qua-
natistas, si potuisses, poteslali Satanae; sed quia lia olim Christiani apud ethnicos adliibueranl, cum
eum dicto audientem uon habuisti, Iictoribus irade- ab iis male haberentur. Hic enim Augustinus an res
bas; inler quae maximum est discrimen. Nambomo sit perse iniqua ripn expendit, sed tantum an ulilis
nequam ssepe innocentes lictoribus tradidit, nunquami videretur Ecclesiae Afiicanse; qualis ulilitas nulla
vero Satana?; qui nemini paret nisi ei cui Deuseumi fuisset, si forle Honorius lavisset Donatistis.
subjicit, nec a Deo cuiquam subjicilur, nisi suninwei Mtid.-Sed hmc opinio mea (nempe, fictos catholicos
virlutis viro et poiestale edendorum miraculortuni perseculione fieri) non contradicentiumverbis,sed de-
instructo. moiislrantium superabalur exemplis. Nam primo mihi
Ibid. § 9. Non invenitur exemplum, inquiebant Do- opponebatur civitas mea, qumcum lola fsset in parte
nalistae, in evangelicis et aposlolicisLilleris, aliquid( Donati, ad unitalem calholicam limore legum impe-
positum a regibus terrm pro Ecclesia conlra inimicosi G ( rialium conversacsl, quam nunc videmusita hujus ve-
Ecclesiw. Reponit Augustinus : Quis negat non inve- slrm animositatisperniciemdeteslari, ut in ea nunquam
niri? Sed nondum implebalur illa prophetia: Et nunc, fuisse credatur.] Facile quidem fieri potest ut adole-
reges, intelligite; erudimini qui judicaiis terram,eic.] [ scenles et puellse senteniiam vexatiene mutent; sed
Vult nimirum Augustinus Chrislum et apostolps no»i difficillimum est ut grandiores natu et perspicacioris
usos brachio sseculari, ut loquuntur, ad coercendos; ingenii homines alieniores multo non fiantado"clrina
ac plectendos inimicos Ecclesise, quia nulli erant t • quaeeis vi ingeritur. Itaque cum bi dicunt metu poe-
reges quieis faverent. Quasi vero ea non fueritna- narum se aliler senlire, prepterea digni fide nen sunt.
tiva indoles regni Christi, quod ipse tesiatur noni At aliera aetas, inquies, quae schisma nen vidit, est-
esse /uyusmundi,quamobremlegionibus minime de- que in cathelicis placitis educata, haud aliler ea am-
fendebatur! An non potuit Christus, si voluisset, in- pleclitur, quam si nullum unquam schisma fuisset.
gentem copiam Judseorum ad arma vocare, ul.se s Non diffileor, sed contende schismati finem imponi
tueretur contra inimicos, et quod viribus humanis! vexaiionibus nonnisi inique atque inhumane posse;
deerat vi divina miraculorum perfacile supplere, sii iisque ariibus non modo schisma ex pertinaeia aut
ila Deovisum fuisset? Idem de apostolis dixeris. imperitia orium, sed et omnem veritalis cogniiienem
Ibid., § 11. Sic Rogalislas, qui schisma ab ipsiss D 1 tolli : ut liquet vel ipsius Africaeexemple, in
qua ne
Donalislis fecerant, alloquitur : Miliores quidem esse e unus quidem superest, a pluribus sseculis, Chrislia-
videmini,quia cum Circumcellionumimmanissimisgre-- nus. Nimirum, Muhammedanorumfuror exstinxit illic
- rel.igionemChristianam, siniilibus artihus iis
gibus non smvilis; sed nulta bestia, si neminemvulne- quibus
ret, propterea mansuela dicilur, quia denies el s
ungues evulsum fuerat olim schisma Doriatisiarum. Igitur
non habel. Smvirevos nolle dicitis, ego non posse arbi-- non erat quod de eventu gloriarelur Augustinus, qui
tror, etc.] Non salis novimus Rogaiistas, nec eorumi omnium vexationum paresi.
libros babemus, ut intelligamus quomodo persecu- Ibid., § 18.His omnibusharum legum terror, quibus
lioaem oppugnarent; sed intelligimus facile immitej promulgandis reges serviunl Dominoin limore, ita pro-
hoc et inhumanum esse responsum, valdeque alie- fuil, ut nunc alii dicant: Jam hoc volebamus,sedDeo
num a mansuetudine quam prse se ferre solebat Au- gratias, qui nobis occasionem prwbuitjam jamque fa-
gustinus. Qui enim noverat eorum animos? An noni ciendi el ditationum morulas amputavit, etc. ] Ne re-
poterat fieri ut ex animo abomni persecutione abhor- peiam eos qui ita loquebanlur indignos fuisse fide
rerent? Facile sane hoe raihi persuadeo, qui saliss dicam, ejusmodi sermones aqditos, ubicunque vi su-
 ' ' SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 260
259
perior aliqua causa facta est, hominum, nempe, vi- A separatim vivens, id est allera anima , etc.) Nempe
ctbris favorem ambieriiium et paratorum quidvis fa- putabal Auguslinus omniura hominum animos aliquo
cere et paii, ut facuitatibus suis tranquille frueren- modo in Adami animo fuisse, quia ex eo erant pro-
tiir. Deuique non capio qui itaraliocinari possetAu- pagati. Vide de Libero Arbitrio lib. m cap. 20, § 56.
gustinus, qui credebat homines ad Deum sola graiia Hacc mira est opinio, ut et raiio qua quaesliones
interna, et electis solis concedenda conveni, et ad Bonifacii solvit. Faciles esse oporluit qui in talibus
vitam aeternam adduci. Quid eiiim magis alienum a responsis acquieverunl. (
gratia divina, quam mulctae, exsilia, aliaque suppli- Ibid., § 9. Si enim sacramenta quandam simililu-
cia? Quis dicere suslineat, qui modo pudore aliquo dinem earum rerum quarum sacramenla sunt non ha-
teneatur, nec omnem religionis reverentiam exuerit, berent, omninosacramenta non essent. Ex hac aulem
irritam plane esse verbi divini praedicationem, nec simililudine plerumqne eliam ipsarum rerum nomina
graiiam divinam cum ea conjungi, nisi accedat per- accipiuni. Sicul erqo secundumyuemdam modum, sa-
secutio? Quod si divina gratia minime exspectet per- cramentum corporis Chrisli corpus Christi est; sacra-
secutionem, ui animos hominum molliat, quid hac mentum sanguinis Chrisli sanguis Christi esl : ita
opus est,quando gratia divina sine persecutione con- sacramentum fidei fides est.] De sacramento Eucba-
vertit? At Donatistse, inquies, non audiebarit ratio- B I ristiae, res difficilis non est intelleclu; sed quis
nes catholicorum, nisi postquam metu in horum intelligat susceptorem infantis baplizandi, cum pro
ecclesias adducti sunt. Verum annon legebant No- infanle resporideret c?edo, hoc velle ; bapiismum ,
vum Testariienium? An gratia divina cbrijuncta po- vel sacramentum fidei suscipio? Quis non videt pri-
tius fuit cum dictis et scriptis Alrorum, quam cum mum formulam illam anliquam baplismi esse insti-
vefbo divino? Qui hsec probe expendent facile intel- tutam iri usum adultof um, qui soli primum baptis-
ligent affeclibus hic multo plus datum fuisse, quam inuin suscipiebant, deinde translatam etiam ad in-
cupidilati adducendi alios ad saniorem mentem, fantes? Satius fuisset novam horum causa instituere
episcoposque Afros ecclesias suas plebe refertiores, formulam; quod si faclum esset, ad tam coactas et
quaecunque landem esset, cupiisse videre. Haec de veri absimiles rationes Augustinum confugere mi-
persecutione satis superque suut. nime necesse fuisset.
Ibid., § 22. Hisloricus doctus magnum aliquid Epist. 100, § 1. Corrigi eos cupimus, non necari; nec
invenisli.] Historicus hic est nokoiczap, qui mulla disciplinam circa eos negligi volumus, nec snppliciis
novit. Vide not. ad lib. de Ord. n, cap. 12. quibus digni sunl exerceri.] Lege nempe Honorii data
lbid., § 55. Hoc genus litlerarum (libri Hilarii, vm calend. Decembres anno 408 quaeesl 44, lit. 5 de
Cypriaiii et aliorum Patrum) ab auctoritate canonis C Hsereticis, lib. xvi codieis Theodosiani ad Donatum,
disiinguendum est. Non enim sic leguntur tanquam ita supplicium exigendum de Donaiistis praecipitur, illis
ex eis tesiimonium proferaiur, ul contra seniire non enim et Judaeis meriioratis : In eos igitur, inquit, qui
iiceat , sicubi forte aliter sapuerunt, quam veritas aliquid quod sit catholiCwseclmconirarium, advefsum-
postutat.] Haec aureis litteris scribenda essent in que lenlaverint siippliciumjustw animadversionisex-
Ironie operum singulofum Patrum, quae eduntur, ne promi prmcipimus. Ad;quse verba, vide Jac. Gotho-
auctpritas eorum verilati praeferaiur. Nos quoque fredum. Si distinclione adbibita, juberet Honorius
hoc jure erga ipsurn Augustinum usi sumus, quod eos qui seditionem movissent justo, ex legibus Roma-
horninibus in homines minime afflatos perpetuo sit nis, judicio plecti; parei vero iis qui quiete vixissent,
necesse est. Similes cum ipsius Auguslini, tum alio- et sola opinione prava tenerentur, non esset cur
rum sententias collegit Edm. Albertinus, in Praef. eum vituperaremus. Dum enim publicae tranquillitati
libri de Eucharistia. consuluisset, humanitatis et imbecillitatis ingenii
Epistola 96, § 2. Ille quidem Pauius postquam humani, ut par erat, rationem habuisset. Nunc au-
episcopus faclus est, renunlialurus suis omnibusrebus tem miscet ima summis, similesque de erranlibus ac
propter immensumcumulum (iscalium debitorum,etc.] de seditiosis poenas sumi vult. Augustinus quoque
Confugerat ad episcopatum, quasi ad asylum, ne j) ] bic errantes cum sceleralis miscel, promiscue eos
propter debita in carcerera compingeretur. damnat, et pariler pro iis ne occidanlur intercedit.
Epist. 97, § 2. Noverint inimici Ecclesiwleges illas Videtuf esse aliqua prima fronte ea in re misericor-
qum de idolis confringendis et hwreticis corrigendis, dia; sed vereor ue magis famam miseficordiae cap-
vivo Stilicone, in Africam missmsunt, ex voluntale larerit Afri quam eam virtutem ex animo colerent;
imperatoris piissimi et fidelissimi conslitulas.] Nimi- cum .quia, ut dixi, Donatistas omneseodem lopo ha-
rum, cum Honorius mortalium esset infirmissimus, bebant; lunl quia, etiam citra mortem, immanes
Teliementer timebant catholici ne forte ethnici ac erant leges Theodosii et Filiorumin miserosbomines,
Donatistae sequius quodpiain rescriptum impetrarent. qualis est quarta tit. 6, qua sancilur, inler alia , ut
Historiam harum legum vide lib. vi Vitse Augustini, quisquis post hmc fueril rebaplizasse detectus, judici
quae exslat tomo XI hujus editionis, et in notis Jac. qui provincimprmsidetofferatur, ul facultatum omniuni
Gothofredi ad til. 5 lib. xvi codicis Theodosiani. publicalione mulclalus, inopiw potnam, qua ih perpe-
Epist. 98, § 1. Ideo ex Attamtraxit quod sacramentii tuum afficiatur, expendat; item, ut qui e supradictis
illius graiia solverelur , quia nondum erat anima', iterare bapiisma non limuerint, aut qui consenliendo
261 VARiORUMEXERCITATIONES1N S. AUGUSTINIOPERA. 262
hoc faciuus propria liujus societatis permissione non A jj sensum, comparanliumsemetipsossibimetipsis(hoc est,
damnaverint, sciant non solum teslandi sibi, verum ut videlur, dealiorum animo judicium ex suo animo
adipiscendi aliquid sub specie donationis vel agitando- ferenles) non divitias dimisisse, sed ad dkitias videor'
rum conlracluum in perpetuum copiam denegalam, venisse.Vixenimvi-gesimapartkulares medpdlernaexi-
nisi prava menlis errorem reverendo adversus rectam slimari polest, incomparaiioneprwdiorumecclesim,qum
fidem consitioemendatiocorrexerit. Quanta calamitale nunc ut dominus existimor possidere.] Nolim male de
afficerenlDonatistas ejusmodi leges exseculioni man- cujusquam animo mihi ignplp judicare, sed non pos-
daiae, quae aliis legibus diligentissime praecipitur, sum non hinc observare, ex mulatione sortis laicae
omnes facile inlelligunt. Igilur Africani episcopi non in ecclesiasticam, male colligi meiiores esse ecclesia-
erant propterea admodum misericordes, quod eos sticos quaui laicos; cum iu illa mulaiione, qua quis-
oceidi nollenl, qui lam male habebanlur, ut multi piam mavult Deri clericus quam uxorem ducere, la-
mortem vitae praeferrent. Quis nescit an non mallent boreque suo sibi, conjugi et liberis ex ea susceptis
videre locupletes Donatistas sibi vectigales in eccle- vicium quaerere,non exiguumssepe sitlucrum. Neque
siis, quam eos in sepulcris jacere bonis fisco ascri- enim tanli est habere uxorem curri qua concumbas,
ptjs? Nihil indignius est Chrisiianis quam persecutio quantimulto ditiorem esse, tranquillioremque el com-
quam qui probant quidvis possunl probare. ] modiorem vitam agere; ne jam loquar de dignitaio
B
Epist. 105, § 3, de presbytere qui catholicns facius ecclesiasticorumquiadepiscopaiumperveniebanl.Fa-
erat: Qunre itlum veslri persecuti sunt, et pene occi- leor posse esse et fuisseviros qui eas opes, dignitates-
dissent, nisi Dei manus per homines supervenienles que non ambiverint, recleque iis usi fuerinl; al pro-
violenlias eorum compressisset, elc.] Quin pessime fecto quod talia praelulerint vitoeprivatoeet obscurae,
fecerint Donatistaenenio dubitet; et propter ejusmodi non potest dici orlum ex animo divitiarum et hono-
violenlias pcenas luere debebant, at non propler opi- rura spretore; nec proplerea cseteris hominibus sunt
niones. Attamen omnia illis ignpscebantur, si medo praeferendi, nec Iaudandi quod beatiores et honora-
redirent ad Ecclesiam catholicam, ut liquet ex lege liores esse aliis voluerint.
41, tit. 5 lib. xvi codicis Theodosiani. Ibid., de Piniano : In qualibet aulem maxime Afri-
Ibid., § 6. Et tamen quid est melius proferre veras1 canarum ecclesiarum, hic tioster, non dico presbyler,
imperalorum.jussiones pro unitate , an falsas indul- sed episcopus sit, comparatus. pristinis opibus suis
gentias pro perversilate, quod vos fecislis, et mendacio1 eliamsi aniino dominanlis egeret, pauperrimus erit.
vesirosubito totam Africamimpleslis?] Non erat mise- Multo ergo liquidius et securius in hoc amalur Chri-
ris exprobrandum bujusmodi mendacium, si menda- stiana pauperias, in quo nulla rerum ampliorum polest
cium fuisset; sed nimio affectu obcsecalus falle-• C putari cupiditas.] Veruin hoc non agebatur , nam
batur Augustinus, nam utobservavit eruditus Bene- Albina non querebalur lilium suum rapi a plebe Hip-
diclinus in Vita Augustini lib. vi, cap. 7, § 2, ex ponensi, ul Pinianus ditior fieret; sed quia dives erat
concilio Carthagine xvm calendas Julias anni 410• et liberalis, sperabat plebs fore, si presbyteri munere
habilo, constat eo tempore lege cautum fuisse nei apud se fungeretur, ut erogaret opes suas pauperibus,
quis, nisi libera voluntate, Chrislianae religionis cul- sive sortem ipse servaret, fructusque illis divideret,
tum amplecleretur. Eum adilo. sivesortem ipsam simul ac semel largiretur. Exera-
Epist. 120, § 3. Absil ul ideo credamus, ne rationemi plum ejusmodi largitionis praebuerat Paulinus Nola-
accipiamus, sive qumramus; cum etiam credere noni nus, cujus Vitae cap. 8 in ed. Parisina anni 1685,
possemus, nisi ralionales animas haberemus. Ul ergo> vide. SiplebsIIipponensis, proutsuspicabalurAlbina,
in quibusdamrebus ad doctrinam salutarem pertinenti- eo animo presbyierura Pinianura habere cupivit, et
bus, quas ratione nondum percipere valemus, sed ali- seditiose postulavit, fui.l bsec seditiosa mendicilas, et
qmndo valebimus, fides prmcedat rationem , qua cori' periculosa, quippe quae uxori virum rapiebat, ul ejus
mundelur, ut magnmralionis capiat et perferat lucem,, spoliis fruerelur, non amor viriutis Piniani. Nec
hoc ulique rationis est.] Nibil verius, quamvis non in- audel hoc plane negare Augusiinus quamvis simulet
telligam quomodo hoc in concordiam redigi queat cumi D se non inlelligere cur-suspicaretiir Albina; sed pro-
eo quod alibi habet de auctoritate. Vide not. ad tom. pemodum falelur hisce verbis : Et si fuerinl illi mul-
I, lib. de Quant. animae, § 12. Nemo e'tiam non pro- titudini permisli inopes vel mendici, qui sitnul clama-
bet quod est § 6. Sicut non ideo dcbes omnem vitaree bant, et deveslra venerabili redundanlia indigentim
iermonem,quia esl et sermofalsus :itanon debesomnem i suw supplementumsperabani, nec ista, ut arbilror, cu-
vitare ralionem, quia est el (alsa ralio. Augustino ne- pidilas lurpis est. Turpe non est modesle mendicare,
scio quid ex Academicorum, quosmaxime adolescens5 si aliter vitam susteniarenequeas; sed turpeest minas
miratus fuerat, ingenioadliaesit; quaecunque enim ve iniendere, ut genus vitae imponas homini, quo libi
risimilia animo ejus sese objiciunt arripit, consecta- facultates largialur, nec ferenda in ecclesia talis men-
riorum omriium eorumque quae alibi dixit securus. dicaiio.
Sic se Cicero, in quo legendo tantum tempus tri- Ibid., § 8. Reslat ergo, inquit, ul islepecunimlurpis-
verat, gerebat. Vide Joannis Clerici Qusestionum i simusappetiius, ex obliquoin clericoset tnaximein epu
Ilieronymianarum octavam. scopumdirigalur. Nosenimrebusecclesimdominariexi-
Epist. 126., § 7. Ego quippt, secundum multorum% siimamur, tws opibusfruimur.] Propierea credibililer
263 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 264
poluisse hoc in Hipponensem clerum dici falelur Au-1A verisimilitudine, vera esse non potesl. Rursus si mani-
guslinus; quod lamen verum esse pernegai, juratque festissimwcerlmqueralioni velut Scripturarum sancta-
se nulla pecuniae cupiditate serdidatum. Quod ei rum objicitur auclorilas, non inlelligit qui hoc facit, et
credo de ipso, sed vehemenler suspicor a nonnullis non Scriplurarum illarum sensum, ad quem penelrare
ex clero inferiore uiilitalem ecclesiae spectatam esse, non poluit, sed suum polius objxdt veritati; nec quod
quse tam divitem presbyterum accipere non poterat in eis, sed quod i?t seipso velut pro eis invenit opponit.]
sine emolumento; quod aliquo modo etiam redunda- Aurea haec est regula, a qua si nemo abiret, et Scri-
bat in universum populum Hipponensem, cum cujus- pturae.suaauctoritaslegilimaque sententia, et rationi
vis liberi etepiscopi et presby.leri fieri possent. Quae sua indubitata veritas constaret. Nunc vero, quia ne-
omnino nescio cur dissimulet Augustinus, cum plebs gligitur, raodo Scripturse fides, modo rationis Iumen
non soleret tumultuari ut pauper quispiam peregri- vacillat; aut inter se quse dissentire nequeunt lurpi-
nus presbylcr fieret. Sic multa arcanaolim dissimu- ter commilluntur. Optandum esset hujusce sua; regu-
lata sunl in honorem Ecclesise, quae si nota essent, lae in controversiis Pelagianis memorem fuisse Au-
non ultra apostolorum tempora exempla vitae Cliri- gustinum. Vide ad ep. 120.
slianae omnibus numeris absolula forte qusereremus. Epist. 149, § 3. Vnus habebdl (Graecus codex) quod
Episl. 133, § i. Mihi solliciludo maxima incussa'.B et Lalini noslri ;Domine, perdens de terra dispertire
est, ne forte sublimitas tua censeal eos lanta legum se- eos; aiius, sicut ipse posuiui : a paucis de lerra.]
veritate plectendos, ut quaiia fecerunl latia patiantur.] Locus exslat psal. xvi, 14 , ex divisione LXX inler-
Marcellinum orat ne Circumcelliones Donaiistarum pretura respondetque Augusiinus Paulino sensum
caedis, ut ait, et aliorum scelerura reos capite plectat. horum quaerenti. Hinc intelligere potuisset Augusti-
Sed cur non intercedit pro iis qui opinionis solius nus, quam necessarius erat labor Hieronymi, denuo
causa male habebantur, quos mollius haberi par efat? converlendi Scripluras Veteris Tesiamenli ex He-
Nempe, famam, ut jam alibi diximus, misericordiae braicis fontibus. Cum enim haberent alii libri Grseci
ex insignium reorum salute caplab.it. Vide et se- AnoAATiiN,perdens, alii An OAirHN, quorum prius
quentem epistolam. est in Vaticano, poslerius in Alexandrino exemplari,
Epist. 138, § 19, de Apuleio Madaurense : Pro et sic Latini quoque variarenl; utram lectionem eli-
statua sibi apud Coenseslocanda, ex qua civilale ha- gere potuit, non iiispecto archetypo codice? Si po-
bebat uxoretn, adversus contradictionem quorumdam tuisset eum legere, vidisset verti vocem DVinQ
civium liligaret.] Adnola.nl Benedictini undecim mss. mimihim, qued est a mortalibus; unde cellegisset pri-
habere Ocenses, quinque Oeenses, duos Coenses. At muin LXX interpretes legisse D>na methim , pcci-
nemo dubitabit quin quinque illi sinl emendatiores, ~ dens, quod est participium biphil; deinde rectam
qui Apuleii Apologiamlegerit, ubi multis de nuptiis non esse eam versionem , quod hic non oslendam.
suis cum Pudentilla Oeensi vidua. Quamobrem miror Hieronymus tamen etiam habel hic qui mortui sunt,
non admissam hanc lectionem in contexlum. sed frustra, ut reeentiores interpietes satis osten-
Epist. 141, § 5. Communiomatorum non maculat derunt.
aliquem participatione sacramentorum, sed consensione lbid., § 4. Quod vero sequilur: Saturati sunt por-
[actorum.] Nihil verius; nam dum palam licet impro- cina, jam quid mihi ex hoc viderelur aperui. Sed quod
bare facta, iis minime maculamur. Sed cur hoc non alii.codices habent et verius habere perhibenlur (saiu-
extendalur eliam addogmata? Atiamen propler er- rati sunt filiis) quiaidiligehtiora exemplaria per ac-
rores quos damnare licuit, nec eos magni momenli, cenlus notam ejusdem Grwci verbi atnbiguilalemUrmco
frequenlissime bomines, caeteroqui rninime mali sunt scribendi more dissolvunl, obscurius est quidem, sed
ecclesiaslica societate ejecti. elecliorisentenliwvideluraptius convenire.] Alii nempe
Epist. 143, § 2. Faleor me ex eorum numero esse codices habebant uwv porcorum, aut porcis, alii vtuv,
conari qui proficiendoscribunl, el scribendo proficiuv.l. filiorum, aut filiis, quae pulavit Augustinus, pro sua
Vnde si atiquid incaulius vel indoctius a me positum linguse Groecaeperitia, differre tantum accenlu, cum
"
est, quod non solum ab aliis qui videre id possunt, differant littera I. Alii tamen habent nunc uetav por-
merito reprehendalur, verum etiam a tne ipso, quia et Pinis. Veram quidem lectiouem partim vidit, nam
ego saltem videre debeo, si proficio; nec mirandum esl est Hebraice D'33, banim , filii, sed ca.<uac prava
nec dolendum; sed polius ignoscendumalque gralulan- conjectura, sensum enim habet plane alienum ab
dum, non quia erralum esl, sed quia improbatum.] hoc loco. De sequentibus iuterpretalionibus nihil
Hoechabet Augustinus, explicaturus locum quemdam addam, nam satis iiquel ex recentioribus quanti sint
librorum suorum de Libero Arbilrio, quaesane a ne- faciendae. Paucula tanlum observanda duxi, ut li-
mine qui non sit prorsus iniquus improbari possunt. queret eos in tenebris ambulare qui olim voluerunt
Sed miror non attingi alia ejusdem operis loca, quae Velus Testamentum sine Hebraicae linguae cogni-
indicavi in animadversionibus ad ler.tium ejus operis tione interpretari. Mullo rectius, quod modestia po-
librum. Miror et similia sentienles tam acerbe dam- stulabat, tacuissenl; sed qui excogitandi ac dicendi
natos. facultatem aliquam nacti erant putabant se de omni-
lbid., § 7. Si enim ralio conlra divinarum Scripiu- bus dicere posse.
rarum auctoritatemredditur, quamlibel acuta sit, faltit ;. Epist. 157, § 2. Si quwris tttrum in hac vita guis-
2fi5 VARIORUMEXERCITATIONES IN S. AUGUSTINt OPERA. . 260.
quam ita justttim perjeclioneproficiat, ut hic sine j hoc minime negabat Pelagius, ut inultis ostendit Pe-
utlo A
vivat omnino peccato; allende quid dixerit Joannes tavius loco memoralo.
upostolus, quem Dominus inler discipulos prmcipue lbid.,§ll. Quod aulem dicuntinfantem morle prw'
non baplizatum perire non posse, quoniam sine
dilitjebat : Si dixerimus, inquit, quia peccatum non ventum
dicit
lialiemus, nos ipsos decipimus, etc.] Hoec respondet peccato nascilur, non.hoc dicit Aposlolus
enim ille doctor genlium : Per unum hominem pec-
Augusiinus qusestioni 1 Hilarii in antecedenle epi-
slula, ubi dicit quosdam Chrislianos varia Syracusis catum inlravit in mundum et per peccatum mors, et
ilocere, et primum quidem posse esse hominem sine itain omnes homines pertransiit, in quo omnes pec-
peccalo. Cujus dogmatis hic est sensus, bominem caverunt.] Sed hunc locum Pauli perlinere ad adul-
vivere-sine peccato non oporlere inter impossibilia tos lantum qui peccatum Adami imitanlur oslende-
censeri, quod non potest negari; cum res sua natura runt dudum viri doetissimi, nec Augnstinus unquani
non sit impossibilis , et, si ab bominibus minime probavit infantibus baptismum praescribi a Christo
prastelur, pessit saltem gralia divina praestar-i. aut apostolis, ne pereant. Alia non dicam quoe haG
Prselerea videndum quid intelligatur voce peccalum, . de re dicta sunt a viris erudilissirnis; neque enim
nam forie Pelagius ejusque discipuli intelligebant scribo scholas theologicas, sed breves animadver-
non leviora delicta humanoe infirmiiatis, quae a Deo B ] siohes. Hoc unum dicam eo confideniius hic loqui
neqjiaquam imputaniur, sed ea quse non consislunt Auguslinum, quomintis probare poterat quae liic lia-
eum.omnium virtulum Christianarum habitibus; bet. Locus Pauli Rom. v obscurior est^ quam ut a
sine quibus peccatis apostoli aliique sancli viri ali- tam proletario interpreie explicari possit; quod vel
quandiu saltem vixisse videntur. Vide quse babet ex sequente animadversione liquebil.
Joan. Garnerius ex lib. Pelagii de Natura , in ap- Epistola 164. El Dominum quidemcarne morlifica-
pendice ad dissert. 6, et ibidein fragmenla Coelesiii. tum venissein infernum satis constal. Neque enim con-
Hseccum pensitare debuisset Augustinus, invidiose tradici potest, vel prophetiw quw dixit: quoniam non
illico interpreialur enutilialionem Pelagianam; quasi derelinnues animam meam in inrerne; quodne aliter
simpliciter dixisset, esse homines qui non pecca- quisquam sapere auderet, in Actibus aposlolorum idem
rent; cum de possibililale lantum , ut seholastici lo- Pelrus exponit; vel ejusdem Petri illis verbis quibus
quuntur, agat. Aliud plane est dicere posse fieri eum. asserit, selvisse inferni delores, in quibus im-
erat eum leneri. Quis ergo , nisi infidelis,
quidpiam, aliud fieri revera. Forte ne de omni possibile
quidem peccalorum genere loquebanlur Pela- ^negaveril fuisse apud inferosChristum?] Vel hinc in-
giani. telligere licet quam periculosum sit Scripturam velle
Ibid., § 4. Sed isli, inquit, ulcunque lolerandi^C inlerpretari, si necessariis subsidiis desiitutus sis;
sunl, quando dicunt vel esse vel fuisse hic aliquem, primnm enim in ea invenitur quod non est, deinde
prmler unutn sanctum sanclorum, qui nullutn haberet acerbe dnmnantur qui eam melius inlelligunt. Post-
omninopeccatum. Atqui hoc non dicebant, ut vidimus quam enim temere quispiam credidit id perspicue
ad superiorem quaestionem. Illud vero, pergit Hip- esse in Scripiura quod non est, facile dainnat eos
ponensis episcopus, quod dicunl sufficerekomini libe- qui non esse putant. Sic Augustinus se gessit hoc in
rum eirbilriumad dominica prwcepta implenda, eliamsi loco. Cum enim in sermone Christianorum illius
hei gratia el Spirhus sancli dono ad opera bonanon aevj Latine loquentkim-infemu»r ez-mfari-signifiearet
adjuvetur, otnnino atialhematizandum est et omnibus locum in quo damnatorum hominum animi poenas
exsecrationibus deleslandum. H.ee habet de hoc do- dant; quia invenit psalme xv, 10, Non derelinques
gmale, hominem mandata Dei facite custodire, si ve- animam meam in inferno, qui locus Cbristo a Petro
tit; quo significatur homo qui ad saniorem menlem aptatur, continuo exislimavit (nec solus, ne quid
redire velit, posse emendare mores suos, et contra- dissimulem , sed ima cum innumeris aliis ) Christi
rios virlutum habitus conlrahere, quo facto facilis animum in locttm suppliciorum descendisse, dum
erit mandalorum Dei observatio; at non unico qui- corpus ejus in sepuiero jaceret. Deinde qu;isi impios,
dem momento, quasi sceleri diu assueius, illico ad B qui aliier sentirent, iraduxit.Verum ante omnia sta-
summum virtutis gradum transgredi posset,sed sen- tuendum Petrum non quaesivisse in locc psalmi id
sim. Quod addilur sine gralia Dei, nulla dislinctione qund minime est; ideeque ex loco psaliae inielligen-
adhibiia, id,'pernegabat Pelagius , qui mulliplicem dus Pelrus, aeque ac psaltes ex sermone Petri; nec
gratiam Dei agnoscebat, ut ostendit Dionys. Petavius ulliis est inler eos dissensns, quamvis cum Angusiino
Dogni.Theol., tom. III, lib. de HaeresiPelag., cap. 2. nullo modo senliant. Nec dubium esl quin Petrus
At nolebat admiuere eam gratiam internam qua, recitaverit locum Hebraice aut Chaldaice,qua lingua
veluii affiaiu quodam ineluctabili, seu cui resistere ulebatur. Sic autem habeiK verba psaltae in Hebraico
non licebat, pauci quidam electi ad fidem adduce- codice : Non relinques enimani meam sepulcropNU/7
banlur. Quod ex Scriptura, non ambiguis locis, pro- lischol), necpatieris sanctumtuum videre corruplionem.
bandum fuii Augusiino,antequam incenderetur lanto Voces quidem anima mea perinde sunt ac ego, idem-
zelo, qui sine amarore non fuit. Nam quod probat que sonant ac in altero membro sanclus tuus. Ita
indigere bomines non lantum praeceptis Dei.ut recte solent, ut omnes norunt, Ipqui Hebraei. Vox vero
vivant, sed et adjutorio in lcgibus netjuaquam siio, baiS, perpetuo lingiuc Hebraicaeusu , significat aut
PATROL.XLVII. 9
 S87 SUPPLEMENTLMAD OPERA S. AUGUSTINI. 268
lepulcrumy aut locum aliquem sub terrae superficie, A J Petri parum attendisse, ex qua inteiiigere potuisset
autcerle slatum ac condilionemmortuorum, quaecun- locutionis ejus sensum, Non nego alios vulgo scri-
que sit, nunquam locum peeuliarem malorum sup- ptores Ecclesiasticos hoc in negotio similiter aber-
plicis attributum; ut examine locorum in qtiibus fasse, de quo symboli apostolici interpretes sunt
oecurrit liquebit. G.rsccivero interpretes qui Seplua- consulendi, inter quos eminet Joan. Pearsonius;
ginta dicunluf, et geniilibus non una in re sese al- sed non minus est falsum hoc interprelamenlum
temperarunt, vefterunt sempef $.§YIS, aut 6a.wzov, quod tam asseveranter profert Hipponensis episco-
nunquam rayov, sepulcrum, quoe tarheri propria erat piis, qui haec habet ad explicandum obscurum Io-
vocis significalio. Iiaque hic eliam verlernnt: 'Ovx cuiri I Pet. iii, 18. Qui ad eum confugiebant quasi
syzKTa).stipet? t»v ••J'U%»)V oOSeS&anKTOV ad oraculum, ubi agebaturinterpretatio Scripturae, ii
f*01"E'£<?§l.v>
eotovo»u tSstv5nzy9opKv. Quaevefsio incommoda est, profecto neseiebant quid sit Scripturam interprelari.
riam liquet hoc velle psalteri.sensu franslalilio, Deum Ibid. § 7. Ne ipsos quidetn inferos uspiam. Scri-
rion passurumut occiderelur, nam relinquere sepul- plurarum in.bono appellalos polui vno~criire.\ At Hugo
cfo, aut pati videre corruplionem, est sinere vulnera- Grotius, vir haud paulo dociiw, meliorque inlerpres
lum quempiarii, aut male affectum ttiori. Haectamen Scripturae, nullum locuift invenire potoit ubi in ma-
verba, sensil proprio, melius in Chrislum quadrant, B J lam partem sumatur, nec nos etiam. Vide Grotium
qtierii Deus passus non est in sepulcro diu jacere, ad Matth. xvi, 18, el Luc. xvi, 23.
neque in eo corrumpi. Quamobrem Petrus Actor. n, Epistola 1W>,§ 5. Certus etiam sum animamnulla
27, eum locum de resurrectione Christi e sepulcro Dci culpa , nulla Dei necessilale,vel sua, sed propria
agere ostendit.jSic loquiluf Apostolus vers. 24: Quem voluntate in peccatumesse coUapsam, etc.] Quomodo
Deus suscilavit, solulis doloribus inferni (TOUS.SOV), hsec pe-ssint cum peccato originali, ut nunc a theolo-
juxta quod itnpossibile eral /teneri illum ab eo. Quae gis explicatur, consistefe nescio, nam animi eo
locutio desumpta est ex psalm. xvm, 5, ubi sic. Da- iufecii non possunt dici propria votunlate eo esse
vid : Dolores inferni (.bkXO'ban quod potest verli inquinati, nec ullq necessitale in id peccatum esse
dolofeset fuiies sepulcri) circumdederunlme, prwoc- jprolaps.i.Si dixeris hic de actuali peccalo agi, osten-
ciipaverunt me. Cum Petrus JerosolymaeChaldaice dendum erit cu.r iniquum sit, ad hoc peccalum quod
loqueretur, quam linguam Judsei omnes, praeler Hel- atlinet, peccaium id haberi quod non propria volun-
lenistas, inlelligebant, eadem haec verba protulit; tate, sed necessitate imposita admittilur; ad pecca-
ac proiride intellexit vincula mortis, quse sunt sine:,* tum vero originis quod spectat, nen item. Sed Au-
diibio ihielligerida. Nam quamvis a.'b;in significet: gustinus , ut propria voiuntale, nec ulla necessilale
etiam dolores, altamen verba solvereet teneri osten- C ( peccasse hcmines intelligerentur, eo propendebat ut
dunt de vinculis agi; isque est etiam psallte sen- crederet animas omnes fuisse iri anima Adami,alque
siis, ut sequens membrum ostendit. Sed Lucas ver- ex ea propagatas., ut jain alibi observavimus , quod
sioni Grsecseassuetus, et scriberis in gratiam Graeco- satis aperle § 10 oslendit: Dic mihi, inquit, si animm
ruin, adhibuit locutionem LXX interpretum. Voluit; singillalim singulis hodieque nascenlibusfiunt, ubi in
ergo Petrus Deum solvisse vincula mojlis , quibus! parvulis peccenl, ut indigeant in sacratnenlo Chrisli
teneri Christum par non eral. Scio Augustinumdi- remissione peccali, peccanles in Adatn, ex quo caro
cere in sequentibus : facile esse inlelleciu sic doloresi propagata est peccali; aul si non peccant, quajuslitia
inferni soluiosesse,queinadmodumsolvi possunl laqueii Creatoris ita peccalo obliganlur alieno, cum cxinde
venanliiim,ne teneant, npn quia, tenuerunt. Sed primoi propagalis membrismortalibus inseruntur, ui eas, nisi
falsissiinum est usquam biW signifieare infernutn,. per Ecclesiamsubventumfueril, damnulioconsequatur;
hoc est locum suppliciorum, et ipsa psaltae verbai cum in earum poieslale non sil, ut eis possit gralia
ostendunt vincuta mortis esse intelligenda; deinde, baplismi subveniri, etc. Se'd qui animse onmium ho-
ubi Deus dicitur solvissedolores inferni, ne Chrisli minum fuerint in Adami anima, ul cum ea peccarini,
anima cos sentiret? Nusquam. Petrus loquilur hic non facilius intelligitur, absurdissimumque est com-
non de ulla ejusmodi actione Dei, impedientis ne: " mentum. Itaque salius multo fuisset diligenler ex-
Christus supplicia damnatorum paleretur, sed de pendere loca Scriptufae, ex quibus ejusmodiopinio-
spla resurrectione Christi; quem, inquit, Deussusci- nes fluxisse censebaniur, et fiiTemae naturam bapti-
'
lavii, avlo-Tijot,solulis, etc, atque ita pergit : David smi; quod si penitius factum fuisset, intellexissent
cnitn dicit in eum(psai. xvi, 8, ex divisione Hebraica): boni viri se, postquam in Scriptura qusesivissent
Piovidebam Dominumin conspeclu meosemper,quo- quod in ea non est, inexplicabilibus dilficultalum
niam q dexterismihi esl, ne cotnmovear...... Quoniam maeandris iniricatos fuisse; hec articulos fidei esse
non deielitiquesanimam meatn , eic. Tum, vers. 31: tam facile ex locis obscufis eliciendos, atque impo-
Providens locutus est de resurreclioneChrisli, quia ne- nendos Christianis terrore anathematum et omnis
que derelictus.esl in infernp, nequecaro ejus vidit cor- generis poenarum : quemadmodum factum est co
ruplionem. Hunc Jesum suscilavit Deus, elc. Hinc tempore ab Ecclesiis Afrieanis.
manifesio liquet Augustinum non tantum ignorantia lbid., § 10. Quoniumigilur neque de Deo possumus
linguse Hebraicoedogma ex Scriptura hausisse quod. dictre quod velcogat ahimas fieri pecealrices,vel punial
in ea nequaquam est, scd eliam seriem orationis innocenles; neque negare fas nehU est eat qum sine
'-.m VARIORUMEXERCITATIONES IN S. AUGUSTINI OPERA* 270
Christi sacramento de corporibus exierint, eliam paf- A cuslodiuntur, patiuntur tanta qum nolunt, donec iis ad-
julorum, nonnisi in damnalionem trahi; obsecro te, sil volunlas suscipiendi operis boni. Sed qui ita co-.
qiwmodvhmc opinio defenditur qua creduntur atiimw guntur (ut ponamus esse qui vere coguntur dignitates
non ex illa una primi hominis fieri omnes, sed sicut et opes ecclesiasticas accipere , cum aniea nollent)
illa una uni, ita singulis singulm?] Certissimum est putant etiam ipsi episcopaium esse opus bonum; nec
a Deo neque animas cogi ut sint peccatrices, neque eum refugiunt, quasi malum quidpiam , sed tantum
plecti innocentes; Deus enim est, sine dubio, et quod ei oneri recte ferendo impares se judicent. At
sanctitatis amansetjuslus; at Augustinum oportuisset Donalistse maium per se esse, ac Deo displicere,
proferre locum aliquem Scripturae ex quo liquido con- quamvis ea in re errarent, pulabant id quod facere
stet infantibus necessario impositum esse baptismum, cpgebantur; nec vexationibus aliter ut sentirent ad-
ila ut sine eo damnenlur, qualis locus nullus est. Ut duci poterant. Itaque nihil ad rem hoc exemplum
enim concedam adultis credentibus baplismum neces- facil, nec adhibelur ab Augustino, nisi more eorum
sario imponi, quasi Christianitatis publicam professio- rhelorum quibus satis est vellevissima verisimilitu-
nem ac tesseram; non ideo sequitur etiam imponi in- dinis umbra ui sibi recte raliocinari videanlur; cu-
fanlibus. Nam ut, quamvis (idespromiscue ab omnibus jusmodi hominibus nimis scatuerunt per mulla sse-
exigatur, ita ea loca intelliguniur.ut explicentur de iis B cu)a Chrisiianae Ecciesiae, sed proeserlim illo sevo.
qui sunl fidei capaces, non de infantibus, qui credere Opiandum esset eos qui publice causam Ecclesiarum
non possunt anle ralionis usum : sic quamvis essent suscipiunt, paulo studiosius dialecticse et rhetoricse
generalia praecepta de suscipiendo ab omnibus ba- severiori operam dare, ne tot sophismata ac inanes
ptismo, essent semper cum exceptione intelligenda nhaleras plebeculoevenditarent.
de iis in quorum potestate est baptizari; non de iis HENRICI DE NORIS ANIMADVERSIONES.
iu quorum potestate non est. At Auguslinus morem
IN EPIST.CLXXV.
Ecclesiae profert § 21, ubi proplerea cum baptizandis
parvulis festinaiur et currilur, quia sine dubio credituf C/. ac doctissimoviroAnlonioMagliabecoFlorentino F.
aliier eos in Christo vivificariomnino non posse. Verum Henricus de Noris, VeronensisAugustinianus.
cur id crederent Christiani nullam in apostolorum Cum Pisas pergere destinassem, et jam sche-
scriplis certam rationem invenire possumus; nec ex das ac litlerarium instrumentum collegissem ; in-
consuetudine , aut opinione, quoe imperitis aeque ac stitutum repente jter, vir clarissime, remoraris,
peritis ortum suum debere .potuit, licet dogmaChri- simulque longissimam peregrinationem injungis,
stianae fidei colligere; prseseriim cum difficultatibus jubens ut in Africam oeissime transmittam, ibi-
quaj solvi nequeunt Iaboret. Quamvis non male ba- 'J que plurimarum urbium, quas tempus edax , ac
ptizentur infantes , attamen id ab apostolis factum , barbarorum olim furor evertit, ruderibus eruendis
et quidem ne baptismo destiluti damnarenlur, nnllo insudem. Scribis enim te nupef Lugduno Marii Mer-
vel minimo indicio conslat. ' catoris libellos amplissirais noiis a Joaime Garnerio
Ibid., § 21. Quisquisnobis dixeril quemquamin re- illusliatos accepisse, a<?gralulari te felici Mercatoris
surreclione nwrluorum vivificari posse nisi in Christo, sorti, qui cum per duodecim ssecula latuisset, hoc
tanquam peslis communis fidei detestandus est. ] Sed anno orbi lilierario primum innotuit, ejusdeni'libelli*?
quid sibi vult in Chrislo? Si propler aut per Christum Parisiis, Bruxellis, et partim etiam Putavii una simu/
intelligas, verum est; sed quis hoc negavit? Pergit: in lucem emissis. Videsne seram posteritaiem do-
Iletn quisquis dixerit quod in Christo vivificabuntur ctissimorum vircrum curam gerere, quos nec lengg
etiam parvuli qui sine sacramenli ejus parlicipalione de aetas unquam pbruit, sed e biblielhecarurn anguli;
vita exeunl, hic profeclo et contra aposlolicamprwdi- in manus atque pra hpminum poslliminio licel erum-
calionem venit, el toiam condemnat Ecclesiam, etc. punl? Addis legisse le in ejusdem Garnerii ppere np-
Ubi apostoli de infanlibus hoc praedicarunt? Nus- las, quas dissertatione 2 de Synodis in causa Pelagia-
quam. De Ecclesiaeconsueiudine jain diximus.Itaque . nortcnihabitis vivenleS. Anguslino in utramque epi-
tam facile pesiescommunis fidei non suht habendi qui graphen litlerarijm synodi Carthaginensis et Mile-
ccntra sentiunt. Atrcx hoc est convicium in eos qui viianae anne 416 ccnira Pelagiancs celebratarum,
.Scripluris ccnvinci nequeunt. exaravit. Ubi quae me assequi nullatenus posse du-
Epistola 173, § 2. Sed neque hoc pulas tibi fieri dum libi per lilieras significaveram, nen modo idem
debuisse, quia neminem existimas cogendum esse ad scriplor tentavit, sed efiam, ut sibi persuasit, plane
bonum.] Recte; narii bonum esse non polest quod confecit. Etenim cura synodicaelitlerae ad S. Inno-
fit a coacto; Deus enim non accipit dicla aut facla centium pontifieetn in epigraphe nomina tanlum epi-
quibus animu-inon adest. Qui eleemosynam dat irivi- scoporum, non vero etiam eorumdem sedes praefe-
tus, Deo magis non placet quam qui eam praefracte rant, ut ex epistolis 90 et 92 inler Augustinianas
negat. Atiamen conifa censet Augustinus, qui sic patel, Garnerium inquis animuna npn despondisse,
conira Donatistam ratiocinatur : Allende quid Apo- sed ex cpllatione Carthaginensj ante quinquennium,
stolus dixerit : Qui episcopatum desiderat, bonum nempe anno 411 coacta, omnium fere illorum prac-
opus concupiscit, el tamen tam multi, ul episcopalum sulum urbes, quarum sacris id temporis praeerant,-
wscipiant tenenlur invili, perducmtur, includunlur, designasse. Fateor, vir doctissime, in eam mepa-
271 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINL 272
ritercogitationem, ulprobe noris, olim abiisse, al- A stolae brevitas patitur ut per inania exspatier.
que eidem operi acriter stylum intendisse, cum Pe- ABRELIDSCARTHAGINENSIS. Successit Genelhlio,
lagianam historiam concinnarem. Verura licet plu- seuGenedio,utconstalexAuguslini epistola 163, scri-
rimorum episcoporum sedes ex laudata collatione de- pla an. 412; tn qua lamen Genelhliusdicilur bealo;
ducerem, cum longe plurium urbes ignoloe milii rneniorise, cum tamenAureliussederel adhuc, imo tre-
prorsus evaderent, manum e tabula amovi, dum di- decim pqsl annis synodo Africanw prwsederil, an.
vinare potius quam quidpiam me veri scribere intel- 425. Baronius igilur audiri non potesl GenethliumAu-
ligerem. Quod vero meum quoque ea de re judicium relio subslituens. Reciius fecissel si nec audivisset
postulas, quaravis gravioribus curis distentus sim, Baronium dicentem memoratam epistolam 165 scri-
ut nec inde machinis a quoquam evelli possim, ajii- ptam fuisse ab Augustino anno 412, cum Cirtam ad
madversiones in Garnerii nolas calamo ad alia prope- synodum pergeret. Certum est laudatam epistolam
ranie scriptitavi; neque enim jubenii libi, cui plu- non esse scriptam post annum 597 , nam ibidem
rimum debeo, refragari possum. Erit id novum meae Ambrosius Mediolanensis adhuc supersies memo-
erga le observantiae argumentum, quippe qui volens raiur. Etenim cum Auguslinus hoecinitio praemi-
ea exsequor quse alio imperanie, non dicam invi- sisset, Fortunium, quemTubursicumhabelistpiscdpum,
lus, sed nulla plane ratione proestarem. Et ut magni B per eamdemcivitaiem,quanquamfeslinanlissime, cum
voluminis in manus subinde recipiendi molestiaeexi- ad CirtensemEcclesiam pergercmus,expertisumus, baec
maris, ipsa Garnerii verba proerhillo, quibus nota- ait : Qumsiviab eo ulrum justum et Christianumpu-
liones censorias suppositas leges. Caeterum operae tarel episcopum MediolanensisEcclesim Ambrosium.
pretium duxi epigraphen Epistolse synodicaePalrum Cogebatur ulique negare, quod ille vir Christianusessel
proconsulariuna ex titulo epist. 90 apud Augustinum cl justus :quiasi falerelur, statimobjiceretnus,quodeum
exscriptam inserere. rebaptizandum esse censerel. Itaquesi Augustinus ob-
Dominobealissimoel honorandissinw fralri sanclo trudit Ambrosium Fortunio episcopo Donatistse re-
Innocenliopapm, Aurelius, Mundius, Rusticanus,'Fi- baptizandum, nondum eo anno obierat Ambrosius,
dentius, Eugarius, Anlonius, Palalinus, Adeodatus, vel illius saltem obilus nondum Augusiino innolue-
Vincenlius,Publianus, Theasius, Tulus, Panllwnius, rat. Quod aulem epistola 165 data sit anno 597, ex
Victor, Reslitutus, Ruslicus, Forlunalianus, alius Re- iis quse ver.sus finem scribit aperte colligilur : Sed
stilulus, Ampelius, Animus, Felix , Donatianus , quia, inquil, ordimndi causa episcopi necessitas nos
Adeodalus, Oclavius, Serotinus, Majorinus, Posthu- inde, nempe Tubursico, jamjamque rapiebat, elc. Ita-
mianus, Trispulus, Viclor, alius Victor, Leucius, Ma- que Ciriam properabat ad inaugurandum ibidemFor-
rianus, Frucluosus, Faustinianus, Quodvulldeus,Can- C tunatum episcopum, quemeo anno in demorlui Pro-
dorius , Maximus , Magarius, Rusticus, Rufianus, futuri lociim electum fnisse pluribus bstendi lib. n
Proculianus, Thomas, Januarius, Octavianus, Prw- hist. Pelag., cap. 8 : quoe cumibidem possis legere,
textatus , Sixlus , Quodvultdeus, Penthadius, Quod- eadem huc transferre non vacat. His accedii, leslari
vulldeus, Cyprianus, Servilius, Pelagius, Marcellut, Augustinum se disputasse cum Foriunio Tubursi-
Venanlius, Didymus, Saturninus, Tiazacenus, Ger- censi Donatisia. At anno 411 inler Donatislas in Col-
manus, Germanianus, Juvenius, Majorinus, Inven- latione cap. 201 riominalur Januarius episcopus de
tius, Candidus, Cyprianus, JEmilianus , Romanus, Tubursico Numidiarum, qui Fortunio dudum defun-
Africanus, el Marcellinus , qui in concilio Ecclesim clo successerat.
Carthaginensisudfuimus. NUMIDIDSMAXULITANOS. Hunc oportuit diu Maxu-
Garnerius antequam laudalorum Palrum provin- lilanam Ecclesiam rexisse, quippc cum jatn inde ab
cise Proconsularis sedes designet, haecpraefatur : Vi- anno 403 secundo loco sederit, nec tamen anno 419
biimest pono, nonnidlum fulurumopermprelium, non- diem obiisset. Civitas porro Maxula, quw nunc Massa
nullamqueposse ab eruditis lecloribusiniri gratiam, si dicitur, non mullum distal ab anliqua Carlhagine ver-
episcoporumqui synodointerfuerunt, itarecenserenlur sus orlum. Laudo Garnerii correcticnem, qui prc
nomina, ul quod haclenuslentavil nemo, sum singulis, Iftindiws legit Numidius. Caeterum nescio unde sei-
quantum licet, assignarenlur Ecclesiw. Colleclwsunt verit Numidium ab anno 405 seeundo loeo sedisse.
illm vero, sed nonsine cura et labore ex diversis vele- Exstat synodus habita eo anno, Theodosioe*tIluri-
rum librisinter se collalis, el polissimumtribus, Codice mundo coss., Carthagine, in cujus calce solus Au-
catwnum Ecclesim Africanw, parte prima coltationis reliusprimas legitur nominatim subscripius, et addi-
Curiluiginensis,et Notilia provinciarumAfricm edila a lur : Similiter elcwleri episcopisubscripserunt.In qua
Patre Sirmondo. Vefum quantumgraliae apud erudi- quidem synodo nusquam Numidii nomen sonat, qui
los sibi conciliarit ex iis quae subjiciam patebit. forte potuit abesse. Longe melius Numidii episco-
Profecto curam et laborem inanein impendit, eam- patus antiquitas probari poteral a Garnerio, si appel-
que sibi tanium laudem comparavit, quod magnis lasset. synodum'anno 590 a Genethlio indiciam, in
excidit ausis; longe majori praeconio donandus, si qua legitur : Numidius Maxulitanus dixit, etc.; et
opus, quod hactenuslentavit nemo, majori diligentia Aquileiensem an. 381, cui adfuit Numidius legalus
aggressus fuissei, vel saltem cum cseteris intactum Afrorum.
reliquisset. Sedad rem veniamus, neque enim epi- RDSTICIAMJS TABRACENSIS. Fuil aulem Tabraca
273 AIUORUMEXERCITATIONESIN S. AUGUSTINl OPERA. 274
nobilisouni coionia,Hipponem inter et Ulicam. Nolo A 416 synodicse praefixuslegitur? Qui tamen Carpita-
objicere Carolum a S. Paulo, et Holstenium ascri- nus esse non potuit, cum anno 419 Penthadius Car-
bere Tabracam Numidisc; etenim cum in confiniis pis sederel. Alter familiaris huic scriplori error cor-1
sit inier Numidiam et Proconsularem, potuit eam- rigendus est, quod postea in hac synodo an. 416
dem urbein suo jure proconsularibus Ecclesiis ac- Penthadium Carpitanum episcopum prouuntiat. Ila-
censere. lllud tolerari nequit, quod inferius, ut vi- que vel Antonius hic ei Penthadius in eadem sede
debisalteruin Rusticianum hoc ipso anno 416 et in una coepiscopi apud Carpos ponuntur, vel in alleru-
hac ipsa synodo Tabracensem episcopum dicii. Vel trius sede designanda falsus Garnerius fuit.
ergo hic Rusiicianus, vel aller perperam poniiur Ta- PALATINOS BOSSETENSIS. Palatini menlio fii in epi-
bracoeantistes. slola synodi Africanw ad S. Cwlestinum, Bossetensis
FIDE.NTIOS GEFALENSIS. Incertum qum fuerit civi- sedis in cotlatione.In epigraphe epistolse ad S. Cuele-
tas cujus Ecclesiamrexil. In collatione primoe diei stinum legilur: Aurelius, Palalinus, Anlonius, Tu-
cap. 133 laudatur Fidenlius episcopusplebis Cmfalen- tus, elc. In hac vero epigraphe Antonius praecedit
sis. Hanc vero Ecclesiam spectasse ad provinciam Palatinum. Quareoptime notat Labbeus legendum
Proconsularem probandum eratex synodica ejusdem esse Valenlinum, qui tempore Cceleslini erat primas
provinciae Patrum, inserta actioni secundae concilii B Numidise. Illius sedes cap. 202 dicitur Voseiensis,
Lateranensis anno 649, a S. Martino papa celebrali, etcap. 125 Bosetensis.Ex quibus palet perlinereil-
ubi subscriplus legitur Crescens gratia Dei episcopus lam Ecclesiara ad Proconsularem , quam lamen in-
S. E. Cwfalensis.Fuii ergo Caefalacivitas provinciae cerlse provincioedixerunt Carolus a S. Paulo et Hol-
Proconsularis. stenius, qui etiam lapsus est pag. 106 dum Vose-
EVANGELOS ASSURITANOS. In excusis codicibus legi- tensein dixit Visicensem; etenim anno 411 apud
tur Evagrius; sed menduminesse ex eo conslat, lum Ecclesiam Bosetensem sedebant Palatinus catholi-
quodEvagrii nomen vulgarenon fuit Afris, fuerit au- cus et Felix Donatisla, cap. 125 collalionis ; apud
lem Evangeli; lumquodEvangeli Assurilani /il mentio Visicensem vero urhem Felix catholicus, qui cap.
incollaiione. Ulrumque Garnerio probandum venit : eodem 125 dixit: Episcopumconlra me non liabeo.
Evagrii nomen nec unius hominis fuisse, Evangeli ADEODATUS BENCENNENSIS. In notitia episcoporum
vero solituni apud Alros et familiare. In elencho ex provinciaProconsulari ejectorum, Gulosi Beneven-
quadringentorum episcoporum in Noiiiia Afrieoenec lensis (lege Bencennensis) in Corsicam relegali men-
unus Evangelus nominatur; in duceniis ocloginta tionemfieri. Poslquam episcopi nomen mutavit, ur-
sex episcopis iu collaiione Garlbagineusi unus Evan- bis quoque nomen antiquat , imo duas in unam
gelus Assuritanus appellatur, uti unus itidem Eva- «* civitatem conflat, Beneventum in Bencennam tran-
grius in epigraphe synodicoe.Unde igilur habet Eva- scribens.Verum Beneventanam urbem fuisse inAfrica
grii nomen vulgare non fuisse Afris, fuisse veroi praeler Notiliam episcoporum, in qua Iegitur Gulo-
Evangeli?Cumnullus Evagrius in collatione nomina- sus Benevenlensis,colligo ex synodo prima Arelalensi
lus fueril, ac vellet omnino episcopi quinto locoi habila anno314, cui ex Africa cum CaecilianoCar-
subscripti sedem assignare, ex Evagrio Evangelumi thaginensi interfuit Anaslasiusdecivilale Beneventina.
fecit. Cseterumerror correcloris manifeste apparet• Prauerea cum eidern collationi ex cap. 135 adfuerit
ex synodo Carthaginensi an. 401, in qua can. 77 Adeodatus Simidiccensisex provincia Proconsulari,
Cod. Afric. hoc ordine legaii ad urbem Hipponen- cur Adeodatus sexto loco in epigraphe nominalus ,
sem Diarrhylorum nominantur : Reginus, Alipius,, Bencennensis potius quam Simidiccensis appellandus
Augustinus, Maternus, Theasins, Evodius, Piacianus, sit, pro arbitrio tantum asseritur : pracseriim cum
Urbanus, Valerius, Ambivius,Fortunatus, Quodvutt- Bencennensis Ecclesia iis accenseaiur quaeincertse
deus, Honoralus, Januarius, Aplus , Honoratus, Am- prorsus provinciae deputantur.
pelius, Victorianus,EVANGELUS, et Rogatianus. Quarei VINCENTIOS CULOSITANOS. Hunc oporiet fuisse slre-
cum in hacepigraphe Theasiuset Ampeliuspost Eva- nuumin rebus agendis, el acrem in fide defendenda,
griura nominentur, loco Evagrii Evangelus neutiquami elc. Scio in Ilinerario Antonini, ubi describiiurvia lil-
poni potest, qui ulroque laudato Episcopoposterior toraria ab osliis Ampsagw Hipponem usque Regium,
fuit. recenseriParaiianas, Culusitanas,Taculuam, Sullucu,
ANTONIUS CARPITANUS. Sermo fil de ipso in colla- et Hipponem; nec aliud intelligi posse Culusitanarum
tionean. 411; subscripsit epislolm quam de appella- nomine quamutrumque Colopem,vel sallem minorem.
tionibuset causa Apiarii Africana synodus ad S. Cm- Posiea. An emendandalecliocodicum,el pro Culusila•
leslinumscripsit. Nisi Antonius annp 425 redux in no, seuColositanoepiscoporestiluendusCurobilanusab
vitam iterum Carpilanam sedem receperit, ha?cpre- urbeCurobi prope Neapoliminprovincia Proconsulari
cul a vere exorbitant, nam in synedp Carlhagi- «ite?Hic exunius liuerae variatione iugentes excitat
nensi, in causa de appellaiienibus, subscriptus no- controversias, quse nullaesunt. Neque enim Antoni-
minatur PenlhadiusepiscopusCarpilanmEcclesim,vel, nus scribil Culusilanas inlerjacere inter Hipponem
ui in aliis codicibus,PenlhadiusCarpilanus. Cum vero et Ampsagaeosiia; hac enim rationeurbs Culusitana
in titulo epistolaead Coeleslinuminter primos iiomi- pleno jure ad Numidiam spectaret, cum Maurilanise
netur Anlonius, cur non iste iden) fuerit qui snrioi Sitifensi vicujior esset quain provinci.ae Carthagi-
 275 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 270
nensi. Scribit AntoniriusCuiucitanas, et consentiunt} t A «bi VT0 Marazana legitur Mazarana, errorem sorbuit,
Tabulae Peutingeriatioe, quae inler Pusicadem et Gir- tot ignoratis pro Mazarana ceriissimis teslimoniis.
lam ponunt Paranlianis et Culucitani. At Garneriuss THEASIOS MEMBRESITANUS. Quod Membresa porro
legit Culusitanas, ex quo errore Gulusiiam ex Anlo- fuerit episcopdlisdubium esse non potest; nam Lucii
nini Sententia contendit locandamesse in Numidia. Membresitani memio esl in concilioCarlhaginensi.de
Ita Tacarata est Numidiaeurbs, et in Notitia laudalurr rebaptizandis hmreticis: Salvii Membresitaniapud Au-
inter NumidasCrescentiusTacaralensis : Tagarata vero9 gustinum, etc. Eumdem lapidem offendit, duas ite-
est in Proconsulari, in quaibidem nominaiur Honora- rum urbes in unam confundens. Tempore collaiionis
ius Tagaratensis. Ilaque licet Cuiucitani inter Numi- Carlbaginensis, Membresaseu Membressa, ut Angu-
das statuaniur, Culusilani Proconsularibus deputan- Slinus et Antoninus scribunt, erat civitas distincia a
tur, et Vincentius in collatione cap. 133 dicitur Culu- Memblosita. Hoc ad oculum palet ex memorata col-
sitensis, et in subscriptionibus synedi an. 419, Gulsi- lalione, in qua cap. 135 recenseiur Gennadius epi-
tanus et Culusitanus. ln notilia legitur Mmilianuss tcopnsplebis Membressitensis,itemque ibidem ponitur
Culsitanus intef proeonsulares; in synodo Bonifacii i Theasius episcopusplebis Memblosiiensis.In synodo
Carlhaginensis anno 525, MarcianusCulusitanus; ini Gyprhiniapud Augustinum lib. vu de Baplis.,cap. 26,
Cartbagineiisi sub Giatocan. 6, Nicasius Culusitanut.. B nominatur Lucius a Membresa, quam eamdem cum
Nusquam legitur Culucitanus. Sed nequevariandaest t Memblosita Garnerius existimavit. Qui etiam ibidem
lectio, ut pro Culusitano Curobilanus episcopus repo- probat Membressamspectasse ad proconsulares, quia
natur; nam Culusita et Curobis fuere distinctae civi- cx Antonino constal civitatemhanc inter Mustitanam
tates proconsularium :etenim in synndoGarthaginensii el Sicilibbam fuisse. At Mustitana perlinebat ad Nu-
Bub Hildericorege anno 525, subseripti leguniur ett niidiam ex Notitia Africoe,in qua inter Numidas no-
Peregrinus episcopus plebis Gurobitanw, et Marcianuss ininaiur Antonianus Muslitanus; si vero Membressa
episcopusplebisGulusilanw.Vides Gurobim a Culositai inler duas urbes proconsulares fuisset, forte intentuni
seu Culusita distinctam? Sed ex ipsa collatione lioc; probasset. Hoec de Mustitana urbe juxta vulgarem
ipsum demonstratur, in qua cap. 138 Vincentius Cu- sententiam loquor. Debuit ergo haecdemonstrare ex
lusitanus de sua dioacesidixit : Catholicaest. At cap., synodica act. 2 concilii S. Marlini papae, in qua inter
198 inter Donatistas recitatur Victor episcopusCuru- proconsulares laudatur Victor Membressitanus, et ex
bilensis. Res esl clarissima, de qua unus Garneriusi synodo Bonifacii Carthaginensis an. 525, quain sub-
potuit dubilare. scribit Paschasius Membressilanus.
PUBLIANUS BAZARADIDACENOS. Ita quidem legitur TOTUS MELDITANCS. Scribitur in collatione Melzita-
in collalione : Sed quia nullibi, quod sciam, hujusce- C MHSjsed viliose opinor : neque enim ab ullo fit mentio
modi civilatismentio fit, suspicari possel aliquis inesse: Melzilwcivitaiis in provincia Proconsulari: Fil autem
mendum, reponendumque Mazaranacenum; est enimi ab otnnibus Meldiimad Hipponitidempaludem positw,
Mazarana civitasin provinciaProconsulari inter Bagra- enjiu situs a Ptolemwodetcribitur. Ita Garnerio Pli-
dam fluvium, et fohtemCatadm,quo QiluiturCarthago. nius, ac trecenti et decem episcopi Donatislae nulli
Profecto urbem Bazaradidacenam ex cap. 125 colla-. sunt. Plinius lib. v, cap. 4, laudat in Africa oppidum
tionis habemus. Nusquam tamen nova»urbis Maza- Melzitanum. Synodus Bagaiensis Donatistarum inler
ranw nomen, nisi in Nova Garnerii Geographia repe- duodecimordinatcres MaximianiCarthaginensis dam-
rilur. In synodo S. Cypriani apud Aug. lib. vn de. nat Vaierium Melzilanum. Apud Aug. Iib. m conlra
•Baptismo, cap. 10, nominalur Felix a Marazana, et; Cresconium, cap. 19 et 53. Recte ergo in collatione
in tabulis Caroli a S. Paulo Marazana describilur; cap. 121 legilur : Tutus episcopus plebis Melzitanw.
synodum Marazancnsem laudat Ferrandus Diaconus; Non tamen repreheridendus est Piolemaeus, ubi hoc
Carthaginensis can. 76. At Garnerii allucinatio ap-. ipsum oppidum Melditam vocat; familiare eniin fuit
paret, qui Marazanam sitam fuisse putat in provincia, anliquis pro Z usurpare D, ut pluribus ostendi lib. n
Proconsulari, nam pertinebat ad Byzacium, Hinc. JMst. Pelag., cap. 5. Ita in eadem provincia Hippo-
in NoiitiaAlricaeinler ByzacenosasseriturVindicianus; D " nem Zarrutlium laudat Antoninus, ei Zarilonensem
Marazaniensis. Hoe ipsum ex Anionino eviricitur, qui episcopum iiominai cOllatiocap. 159, cum alii eam-
scribit ab Aquis Regiis Marazaniam M.P. XV.Sufibus dem urbem Hipponem Diarrythum vocent.
M. p. XXVIII.Quare inter Sufelanos et Aquas Regias PANTHONIOS POPPITANDS. In collalione parte prima
interjacet Marazana. Priores vero urbes pertinere legilur Pannonius Puppilanus, sed gemino vitio, cum
ad Byzacenos constat ex Notitia laudata, in qua inter Pannonii nomen insotens sit apud Afros,. Panllionii
eosdem nominanlur Liberalus AquarumRegiarum, et famUiare, el civitascujus sedemiemil dicalur Pupput
Euslrasius Sufetanus. Sed omne dubium dispellit col- in Itinerario Antonini.,Imo gemitiovilio laboral haec
lalio Carthaginensis, in qua cap. 127 poniiur Publia- censura. Cum lextus epigraphes synodalis ex colla-
nus episcopusplebix Bazaradidacenw,etcap. 155 ap- tione, corrigendus esset, ut ubique erraret, maluit
pellatur Eunomius episcopusplebis Maruzanensis.lgi- textum collationiserroris arguere. ln ms. serenissimi
tur stulti solum suspicari possunt unam eamdemque magni ducis postea laudarido, in epigraphe non Pan-
esse iirbem, cum ibidem disiincli episcopi ulriusque thonius, sed Pannonius recte legitur. Yerum quis illi
oppididiserleasseraiitur.ExOrleliiTabuIarummendo, dixit Pannonii nonieu insolens esse apud Afros,Pan-
877 VARIORUMEXERGITATIGNESIN S. AUGUSTINlOPERA, 278
thonii vero familiare? Praeter Pannonium Puppita- AJundit.
A ftecte in collatione Restitutus appellatur Mu-
*
num, iegitur in Noiitia Africaeinter Mauritanos Cae- zucensis, cujus adversarius Oonalisla cap. 206 diciiur
sarienses PannoniusBitensis. Unum tantnm Panlho- Idaxius'Muzucensis. Porro haecurbs erat intef Byza-
nium ex depravaia epigraphe novit, alterum ex inco- cenas; unde in Notitia Africse inter Byzacenos epi-
gnitis librisex Africa appellet, et tunc familiare apud scopos recitatur Innocentius Muzucensis. Praeterea
Afros nomenPanthoniiaffirmabo,eleritmihi magrius more solito divinalur; nam in collatione cap. 133
Apollo. Quod vero contendit a Pupput dicendum scribitur Restitutus episcopus plebis Simingitensis.
esse Pupputanum,non Puppitanum, vix cilra indigna- Hunc vero annumeralum proconsularibus colligo ex
tionem ab Afris audiri posset, quasi hic scriptcr synodo Bonifacii, in qua appellatur Cresconiusepisco-
Africanarum urbium vocabula melius quam ipsimet pus plebis Simingitanm. Itaque errat Garnerius ,
Afri declinare sciat. In collalione cap. 187 inler Do- dum Restituto Simingitensi provinciae Proconsularis
natistas nominalur Victorianus Puppitanensis, Pan- omisso, Restitulum Muzucensemex Byzacio ad Pro-
npnii semulus. Synodicam proconsularium act. 2i consularem transferens, eumdem in Muzulensernepi-
laudataesynodi Laleranensis subscribit Gulosus Pup- scopum vertit.
pilanus; in synodp Bpnifacii Cafthaginensis anne ROSTICOS, seu potius RCSTICIANOS TABRACENSIS. Sk
525 recilatur ForfwnafusPtipptianns. Quis aulem di- B I 'enim legitur in collalione. Fuil autem Tabraca coionia
xerit irosepiscopos nescisse suaeufbis nomen Laline in ipso confinio provincimProconsularis et Numidiw,
inflectere1 unde factumest ul una pars auclorum in Numidia, alii
VICTOR VINENSIS. Legitur ipsiusnomen in collationis in Provincia collocarent. Infeliciter labilur. Etenim
primaparte,estautem Vina civitas prvpe Puppulanam. cum in coliatione nulium Ruslicum appellatum legc-
Ariolatur; nam cum in titulo cpistolae, quam adeo, ret quo hujus episcopi sedem designaret, eumdern
eruditis notis iilustrat, trcs Vietores notninentur, ex Rustico in Rusiicianjum mutavil. Sed in hoc lur-
eorumdem sedes ex collatione Carthaginensi expi- piter etiam errat; nam supefius episcppum qtii ter-
scalur. Priorem dicit Vinensem, aherum Utieensem,, tiiis ab Aurelio primate in epigraphe legitur, appel-
postremum Migirpensem. Quod ita pro arbilrio ho- larat Rusiicianum Tabracensem.Itaque auctore Gaf-
rurii Victofumsedes disponit, nullam Garrierio quoe- nerio anno 416, Tabracse iduo Rusticiani episcopi
stionem facio, quamvis prior potuerit esse Migirpen- catliolici sedebant, ut Ecclfesiae,quemadmodum et
sis, postremus aulem Uticensis, et medius Vinensis. urbesidtemporisregebantuf, suos habuerint duum-
Hoc eumdem inlerrogatum velim cur tres alios Vi- viros.
clores, qui in collatiorierecensentur, Omisil, nullum- FORTUNATIANOS NEAPOLITANOS vel SICCENSIS.For-
1
queeoruminmeriibrataepigraphe nominatumvoluit? C lunatianiduocelebresexslileruhltunc temporis: Neapo-
Recensetur cap."116 Victor Liberlinensis. Hanc veroi lilanm unus, alter Siccensis Ecciesimepiscopus, uter-
urbem speciasse ad proconsulares patet ex synodicai que Proconsularis provinciw, etc. Vterque sinedubio
ejusdem provinciae act. 2 concilii Lalerahensis, ubii interfuit Africanoconcilio an. 418. Incerlum uler ele-
legitur Januarius gratia Dei episcopusS. E. Libertinm. clus ad finiendas causascum aliis pfovinciarumlegalis.
Rursus ih eadem collatione recilalur cap. 215 Victor' Ulerque pariler inlerfuit concilio ilniversali mi. 419.
Abitinensis.Et hunc pariter proconsularibus accen- lncertum ulrius nomen prceferdturin epistola Afrorum
sendum constat ex proxime laudata sytoPdica,in quai ad S. Cwleslinum.Laudo hominis eruditionem, qui
nominatur Auguslalisgratia Dei episcopusS. E. Abiti- dubs Fortunatianos nOvit, eosqiie in divefsis urbibus
nensis; et apiid Cyprianum habetur SaturninUs abi collocavit; verebar enim ne duos Fortunatianos uni
Abbitinis.Denique terlius Viclor occurrit cap. 153,> urbi prseficeret, quemadmodumduos Rusficianos uni
ubi dicitur subscribere Quinlus pro Victore episcopo ' civitati donavit. Verum statim cespitat et praeceps
Tuburbitanorumntinorum. Fuisse vero Tuburbum ini ruit. Quod enim ait litfumque Fortunalianum inter-
Proconsulari docet Notilia Africae, in qria appellaturr fuisse concilio univefsali Africsean. 419,admilti non
Btnenaius Tuburbiiensis; et ulriusque Tuburbi situmi potest, nisi mortuos episcopos suffragia dare ac sen-
in Proconsulari exhibent Tabulae Peutingerianae. Cur*V \ tentias dicere fingamus. Anno 419 Siccae sedebat
ergo tres hosce Victores, qui anno 411 eidem colla- Urbanus in mortui Fortunatiani locum subrogatus,
tioni cum tribus aliis quos laudat interfuere,"a sy-- qui, cum anno superiori Apiarium igni aquaque in-
nodo anni 416 exclusit? Cuf unum saltem ex illis> tefdixisset, et hic ad Zosimum appellasset, acriter a
intra synodum non admisit, sed solummodo Vinen- pontifice reprehensus fuit; unde diuturniores illaede
sem, Uticensem, et Migirpensem?Profecto vides, mii appellationibus.controversioeAfrosiriter et Romanam
Antoni, Garnerium hic purum putum ariolatoremi sedem exordium duxere. Iri litteris syriodi Africanse
agere. anno 419 ad Bonifaciumponlificem dalis haeclegun-
RESTITUTOsMuzuLENSIS."LeJlto• in coitalioneMu- tur: Prior aulem coepiscopusnoster Siccensis Urbanus,
zucensis,sed Augustinuslib. vn (lege vi) conlra Dona- quod in eo, nempe Apiario, corrigendumest, sine ulla
natistas, cap. 41, meminit episcopi Muzulensis, quemi dubitatione correxit. Unus ergo Foitunatianus Nea-
fuisseprovincimProconsulariscolligoex Notitia smpius•> polilanus anno 418 et 419 synodis Africanis interfuit,
laudala, in qua numeralur inter ejeclosex ea provinciai unus Neapolitanus ad finiendas causas cum aliarum
tphcopot Feiix Muxulmsis.Geograph,usurbes con-' provineiarum legati» electus eit, idem epistolaead S,
 279 SUPPLEMENTUMAD 0PERA S. AUGUSTINI. 2B0
Coelestinumpapam proefigitur.Nota inlerim, vir cla-- A, ANIMOS.Sin minus viticsa sit lectio,quod non temere
rissime, Garnerii confidentiam, qui asseveranter pro- lamen quispiam conjiciat propter insolenliam vocis,
nuntiat Siccensem Fortunatianum sine dubio laudatis, ignota dici debtl hujusce episcopi Ecclesia. Qtiod si
synodis interfuisse, qui id lemporis sine dvMo<iiem i vitium irrepsit, suspicari possit nonnemoreponi deberc.
obierat, ac in eadem sede Urbanurii ex Hipponensii pro Animo Timianum, qui, ul est in collalione, rexii
clero episcopum exeeperat. De initio episcopatusi EcclesiamUlinw civitalis, a Ptotemmosub Carlhagine
Urbani scribit S. Auguslinus epist. 59 ad Paulinumi ad Bagradamfluviumrepositm. Si viliosam lectionem
Nolanum. suspicabatur, cur antiquum aliquem codicem non
RESTITOTOS CiNCARiTENSis.Legiterin collaiioneepi- consuluit? Exstal epistola hujus synodi Cartliaginen-
scopus hujus nominisel sedis; credibile admodum est! sis in codice ms. bibliothecoeserenissimi magm ducis
hunc ipsum esse quo de agilur. Et hic divinatur; nam ad D. Laurentii in pluteo 12, in quo non Animnsle-
adfuit etiam collationi cap. 135 Restilutus episcopus gilur, sed AMBIBIOS, qui in rescripto Innocenlii papse
plebisSimingitensis. Et in concilio Bonifaciian. 525 dicilur Ambivius. Iu collalione cap. 153 appellalur
inier proconsulares laudatur Cresconius episcopus inter catbolicos Patres Ambibiusepiscopusplebis Pi-
plebisSimenghanw. At Cincaritensem Eecfesiam in- sitensis.EvodiusUzalensisS. Augustini discipulus lib.
cerlae provincioedepulani Carolus a S. Paulo et Hol- B I j de Prodigiis S. Siephani, cap. 13, meminit Pisilatm
stenius, nec quidquam pro ea re affert Garnerius. civitatis.AmbibiiEcclesiaui omisilCarolusa S. Paulo,
Ego tamen puto illam Ecclesiam fuisse inter procon- Holstenius incertse provinciae deputavit, et minus
sulares; nam in synodica act. 2 concilii S. Martini recte a Pisiiana distinxit, quaetamen ex hac epigra-
papse inter ejusdem provinciae episcopos nominatur phe colligitur fuisse in Proconsulari. Ambiviifit men-
Quobulus Ceciritensis,quae forte Ecclesia eadem est tio can. 78 Cod. Afric, ubi ante Evangelum nomina-
cum Cincariicnsi.. tur,quem Gamerius pro Evagrio supposuit,nt vidisti,
AMPELIUS. Incertw sedis. Nam Ampeiius cujus fit sed perperam; nam in laudato codice Evagriusnomi-
mentio can. 78 Cod. Afric. cujusque sedesin collalione naiur, et pro Mundius, ut in excusis codicibuscor-
dicitur [uisse Vaga vel potiusVada, quiqueinlefloculus rupie habetur, Nimidiusrecte ibidem legitur.lnnullis
legilnr cap. 176, videtur fuisse Numidarum unus, etc. codicibus epigrapben quaesivilGarnerius, qui tamen
Undeulterius corrigendusquoquecollalionistextuscap. ob exscriptos ab alio e Vaticanis mss. Marii Merca-
215, ubi duo appellantur CpiscopiVagensescalhoiici, toris libellos, vah quales tragoediasin calce sui operis
Ampeliuset Primulus; legi enimdebet Vadensis.Igno- excital, et in quos!
ravit duas fuisse in Africa Vagas,unde alteram urbem ' FELIXUZITENSIS. Legitur in collalioneVizicensis,sed
Vadam dicendam conlendit. At Plinius, cui melius *•*in Nolilia episcoporumprovincimProconsularismentio
Africanaiurbes cognitsefuerunt, lib. v, cap. 4, inter fit Caii Uzitensis,qui periissescribilurantequamveniret
quindecim oppida civium Romanorum nominat Va- ad exsilii locutn; el Uzilha civitasponitur in Ptolemai-
gense, et inier triginta libera oppida Vagense aliud. cis Tabulis prope Adrumetumel Ruspinam. Cum isla?
Consulto addidit atiud, ut Vagam utramque distin- duaeurbes fuerint in Byzacie, in eadem etiam provin-
gueret. Una erat Latio donata, allera liberum muni- ~ciaUzitha Plolemaeilocanda fuit. Uziihseoppidi silum
cipium. Hinc perperam collationem corrigendam diserle tradit A. Hirliuslib. deBello civili in Africa,
ducit, in qua duoeVagaeasseruntur. Haecoppida,*quae ubi ait Csesarem prope Uzitham castra ineiatum,(j»fE
Vagsedieuiilur in collatione, ambo Vadw appellantur aberant a portu Leptis Parvaemillia passuum sex. Le-
in Notitia Nuraidiae,ubi recitanlur Rufmianus Vaden- ptis vero erat in Byzacio supra Adrumetum versus
sis, et Proficius Vadensis. lmo terlia insuper Vaga Tripolim millia passuum 18, ex Antonino. Ex his in
ponitur in eadem collatione; nam cum cap. 177 no- Notitia legendum est: Caius Ucitensis, non Vzitensis;
minatus fuisset Privalus episcopusVagensis, Rogatus haecenim Ecclesiaerat in Byzacio; Ucitensis vero in
episcopus dixit; Januarianus dicitur, non Privatus. At Proconsulari, in cujus proyinciaesynodica act. 2con-
respondit Primianus primas Donatistarum Carlbagi- cilii LateranenBislaudatur fripolius Uciiensis, ab Uci
nensis provinciae cap. 179 : Est Auzagga, ubi fuit urbe, ut«xPlinio mox ostendam in notis ad FRUCTDO-
Januarianus, qui nunc defunclusest; alia Auzaggaubi SUM.Igitur perperam Visicensem in Uzilhensem Ec-
est Privatus, qui nunc iwit.Ubi patet has Vagas agno- clesiam mulat. Scribitur in collalione cap. 125Felix
minatas Auzaggas,ut a Vaga, ubi Ampelius sedebat, episcopusplebis Visicensis.Quam Ecclesiamperlinere
dislinguerentur. Et quidem proeier duas Vagas quas ad proconsulares colligoex eadem synodica, ubi inter
Plinius in Africa, hoc esl provincia Zeugilana ponit, procoosulares cernitur ValentinianusepiscopusS. E.
Ptolemseus lib. iv, cap. 2, in mediterraneis urbibus Vsicensis.Erat hsecurbs prope Taboram, cujus epi-
MauritaniaeCscsariensisVagam etiam collocai, cujus 'scopus Victor Donatista cap. 125 citato dixit Felici
situm exhibent TabulaeantiquaePeutirigerianse,et re- Visicensi: Ego tibi intervenio.Et cap. 201 idem Vi-
centes Caroli a S. Paulo. Ampeliusqui laudatur can. ctor ait: Susceperamquidemmandalum; sed quia bea-
78 Codic. Afric. non est idem cum Ampelio qui hic tissimuspater et princepsnoslerPrimianus nunc susce-
appellalur; ille enim AmbivioPisitensi posterior fuit, pit, me necesseetl mandare his actis. Itaque erat in
ut ibidem patet; hic aulem eumdem proecedebat,ut Proconsulari episcopus, si Primianum Carthaginen-
proxjme ostendaqi, sem suqm primatem appellat, Perperam in dissert,
281 VARIORUMEXERCITATIONES1N S. AUGUSTINIOPERA. 282
de Synodo v, cap. 10 , Taboram Vicioris DnnatistaeA episcopum; nam cap. 125 ponitur Antonittsepiscopus
ciunTaboraaltera Mauriiania;confudi. Quare addenda plebisCarpitanw. Ex quibus colligimusAdeodatumSi-
evt Tabora Tabulis proconsularium Caroli a S. Paulo • mittuensemdiversum esseaSimidiccensi,quianno411
el»llolstenii. Caeterumde hujus Felicis sede Garne- collationi iuterfuit, et diversas fuisse urbes Simittu
rius divinatur. In collatione cap. 127 laudalur Felix et Simidiccam, cum tempore collationis hic Adeoda-
episcopuspkbis Apiungitensis. Erat Aptunga in pro- tus, illic vero Benenalus sacra suprema auctoritate
vincia Proconsulari, et alter Felix Aptungensis olim adminislraret.
Caecilianura Cwthaginensem consecraverat, ut ex OCTAVIUS OTHINENSIS. Inlerfuit collationi,est autem
Optato lib. i, et Augustino epist. 68, 162, 165, et Ulhina civitasin provinciaProconsulari ad Bagradatn
libris contraOonatistaspassim habelur.Itaque omisso fluvium, ul habent Tabulw Ptolemaicw. In concilio
Felice Aptungensi, Felicem Visicensem synodo anni Carlhaginensi, elc, dixil vigesimoseptimo loco sen-
416 pro arbilrio proesenlemfacit. tenliam Felixab Uthina, el LampadiusVlhinusconcilio
DONATIANUS ZGGCENSIS sive ZELLENSIS. Recenselur Arelalensi n subscripsil. Eadem chorda oberrat, Uti-
in collationeDonalianvsZellensit. In Notilia provinciw nunam cum Uthina confundens. )n cap. 133 collatio-
Proconsularisfil menlio VincentiiZeggensisin exsilium nis Carlhaginensis editionis Massoniset Albaspinsei,
ejecii. Eodem in lulo hoeret, Ziggam cum Zella con- B legitur OclaviusepiscopusptebisUtinunensis.Scio duas
fundens. Erat Zella in Byzacio; Strabo enim recen- fuisse Uiinas in Africa; ei tempore collationis cap.
sens hujus provinciae oppido, Jib. xvn ait: Prope 123 legitur: TimiaiiusepiscopusplebisUtinensis; ca-
eliamerantZella elAchola liberwcivitales. In tabulis pite vero 153, Itaac episcopusplebis Ulhinensis.Quare
Peulingerianis Acbola poniiur inter Tnpsutn et Ru- si Oclavius fuit pariier episcopus Utinensis, tertiam
spam urbes in Byzacio, in cujus Nolitia rccitatur in Africa Utinam nobis excitare debet, vel Oclavium
RestitutusAcliolitanus.ConciliumZeUenselandat Fer- collegam Timiano aul Isaaco superimponere. Contra
randus Diaconus, quod Teleptense perpesam dici Isaacepiscopum catholicum stabatFelicianus, contra
ostendi lib. ) Kist. Pelag., cap. 15. At Ziggera urbsi Timianum Felix Donatistarum episcopi. At de Octa-
in Proconsulari, in cujus Nolitia recenselur Vineen-. vio refero integrum textum ex collatione Carlhagi.
rius Ziggensis, quem Garnerius Zeggensem dixit ut; nensi. Octavius episcopusplebisUlinunensiscoram V.
facilins Zellensem facerel. In gestis purgationis Feli- C. tribuno et noiario Marcellino superius mandavi ei
cis coram Afrieae proconsule, in calce Optali Alba- snbseripsi Carihagine. Quare idem dixil: Econirario
spinese ediiionis, memoraiur lngenlius Decurio ZU mihi eit Bonifacius. Ex tribus igitur episcopis catho-
guensium,quse urbs, ut ibidem patet, erat in Procon- licis totldemque iisdem adversariis Donatisiis duas
sulari. In litleris Consiantini imperatoris, apud Au-. C l Uiinas et Utinunam in Africa urbes haberaus. Quod
gustinum episl. 68, el lib. iu contra Cresconium, insuper addit Ulhinam ad Bagradam fluvium silam
cap. 70, idem dicitur Decurio Ziguensiumcivilatis.Et; ex Ptolemteo, notes velim, vir eruditissime, Garne-
monietnZiquensemmemorat Victor Vitensis de Per- rium ante sepiemdecim versus idem dixisse de Utina
secutione Vandalorum. altera, in qua sedebat Timianus.Profeclo Ptolemseus
ADEODATUS SIMIDICUS. lnterfuit collationi onn.411,, unam lantum Urblnam ponii; quod si nosler geogra-
unusquefuit an. 419 e decemlegatisprovincimProcon- phus Uthinam Ociavii, et alteram Timiani ad Bagra-
sularis qui cum legalis aliarum provinciarum canonesi dam reponil, de ulraque Plolemaei (estimonium neu-
EcclesimAfricanm recognovit et subscripsit. Et hici liquam laudare potest. Scribit Holstenius allerutram
rursus episcopos et urbes confundit. Adeodatus quii Ulhinam cum aspiralione «cribendam, et vere apud
anno 419 canones recognovit erat episcopus Simit- Auguslinum lib. vi de Bapt., cap. 55, recilatur Felix
tuensis, non Simidiccensis. Leguntur apud Labbeumi ab Vthina. Omittp quod ibidem ait Lampadium Uihi-
subscriptiones synodl anno 419 Carthagine celebralae,, nensem subscripsisse concilium Arelatense n; voluit
iii quibus AdeodatusSimiluensis vel Simitensis dici- dicere primum indiclum anno primo Sylveslri, an.
tur. Oppidum Simitluense laudatur a Plinio lib. v,, 314. BonifaciusOctavii adversarius cap. 198 dicitui
J
cap. 3; StmiKu ab Arilonino dicilur. In collatione;" Ulummeiisis; ntri lextui error irrepsit incerlum.
cap. 155 recensetur BenenatusepiscopusplebisSimit- SEROTINOS THURZITENSIS. Interfuit collalioni. Po-
tensis, et cap. 155AdeodalusepiscopusplebisSimidic- nitur aulema PtolemwoThursa propeVinamcoloniam
censis. Quare Adeodatus, qui anno 419 canones re- non longe a Tunizza, alque adeo nec admodumprocul
«ognovil, anno 411 nondum erat episcopus, cum Si- a Carlhagine. Non ita scribitur in collatione; nam
inittuensemcathedram teneret Benenatus. Hoc ipsuml cap. 133 recenselur Serotinus episcopusplebisTuru-
eliam evidenter ostendilur ex subscriptione synodii 2i7ensis.Quaeinflexio, unoGarnerio auctore, aThursa
anno 419, ubi legimus : Penthadius Carpitanus,Adeo- Ptolemoeiderivalur. Sane vapularent discipuli qui a
dalus Simitluensis. Quare Adeodatus fuit episcopus5 Thursa Thuruzitanum declinarent; hoc enim adjecti-
tempore posterior Penthadio : Africani enim juxlai vum a Tburuzita originem ducit. Quare perperam
tenipus delati episcopatus nomina synodis dabant, ett Ptolemaeusin testem vocatur. lmo nusquam legitnr
in tractoriis scribebantur, ex canone 53 Cod. Afric. Thursa in Plolemaeo, sed lanium Thurza, quam po-
et Augustinoepist. 217 ad Viclorinum. Rursus cer- nit in Byzacio prope Adrumetum. Rectius autem ex
[um est Penihadium anno 411 non fuisse Carporum. i ipsa collatione ostenditut Thuruziiam fuisse in pro?
283 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 284
vincia Proconsulari; quia cum S-efplinusepiscopus A ea annb 416 sententiam Contra Pelagian&s subscri-
disisset se nullum habefe episcopum advefsarium, psit. Tagora.in Nuniidia dicebalur etiam Tagufa, ut
Primiani primalis Carthaginensis diaconus Habel- ex Notitia Africaepatet.
deum reposuit: Presvyler est itlic Catlus. Qui quidem CRISPOLOS VOLITENSIS. m vutgatis codicibusItgitur
diaconus frequentius inierloquebatur, ubi de episco- Trispolus, sed vitium per se manifestalinsolentia no-
pis proconsularibus quaerebatur, ut passim ibidem minis; quare emendaridebetex coliatione. Hic recte
patet; li.cet semel aut iterum de aliis quoque lecu- piiorem litteram corrigit. in ms. serenissimi magni
tum concedam. ducis Crispoluslegitur, tum in epigraphe syhodicae,
MAJORINUSZEMPTENSIS. Ila legitur m collalione; me- tum In rescripto Innocentii.
lius Zamensis, namin Proconsulari provinciafuil Zama VICTOR UTiCENSis. Nonillequidem scriplor iibrornm
civitas, si Plinio, Piolemmo ac Slraboni credimus. de PersecutioneVandalica aniio 484 excitaiaudversus
Quot verba, tot errata. In collatione cap. 153 lauda- calholicosab Hunerico; sed alius ejusdem nominiset
tur Majorinus episcopus plebis Zentensis. Ei quidem sedis,qui fuitCarthaginecumcpllatiOhaberelur.Siclor,
recie : nam in synodica proconsularium act. 2 con- qui sub Ilunerico vixit ac scfipsit libros de Persecu-
cMii Laleranensis memoratur Florentius gratia Dei lione Vandalica, non fuil episcopus Uticensis, sed
episcopus S. E. Zentensis. Quo egregio leslimpnio B I Vitensis, ut egregie e mss. ostenderunl Chifflelius ac
evinciturl recte scribi in collatione Zeniensem, ac Holstenias. Hoc ipsum probatur ex elencbo episco-
male legl Zemptensem, et Zentam fuisse inter urbes porum ab Hunefico In exsilinm depertatprum; riara
proconsulares. Rursus quod Zentam in Zamam mulat inier proconsulares nominatur Fiorentinus Uticetisis,
vix patienter ferri polest. In collatione cap. 121 .di- el inter Byzacenos Victor Vitensis, qui librPs scfi-
citur DialogusepiscopusZamensis, cujus adversarius psit de Persecutione Vandalica. Plura hac de re leges
Mcntanus unus e seplem Dpnatistis collateribus re- in Chiffletio, cujus vojumen, ut pleraque alia, e
censeiur. Igitur non Majorinus, sed Dialogns anno copipsjssima tua illa biblioiheca nOnsemel mihi com-
411 eratZamensis episcopus. modasii.
. POSTUMIANUS. Ignotw sedis; nam qui dicitur in col- VICTPRMIGIRPENSIS. lla legilur in coltatione,etc. In
lalioneTagorensisdiversusest ab islo; siquidemTayora. hoc et praecedenti Victore redit ad solitas divinatio-
eivitas, seu Tagura, est in Numidia, non ilem in Pro- nes. Adfuere collationi tres alii e Proconsulari pro-
consulari, el inter episcopos e Numidia in exsilium vincia Victores; nempe, Libeftinensis, Abitinensis,
actos, recenseinrTimolheusTagurensis.Ignoravit duas et Tuburbitanus. Itane hosce inlra quinquennium
fuisse in Africa Tagoras, quod lamen intelligere po- obiisse putat, vixisse vero Migirpensem, et Uticen-
teral ex collatione, cui inter catholicos antistites in- ^"
^ sem, utisli solummodo, et nullus illorum trium sy-
lerfuere RestitutusepiscopusTagorensis, qui fuit cu- nodo annp 416 Cartliagine conlra Pelagianos coaclae
slos tabularum cap. 145; et Poslhuminnus episcopus interesse poluerinl? Sedcui facile fuit urbes pro ar-
plebis Tagorensis; cap. 135. Ilaque Postliuinianus, biirio mulare, confundere, exstruere, haud quidquam
qui ponitur in epigrapbe, fuit episcopus Tagorensis pensi habuit episcopos ad synodos admittere prout
in provincia Proconsulari. At fuisse Tagorara in libet, et prout libet excludere.
hac provincia colligo ex Tabulis Peulingerianis, ubi LOCIDS TAGARATENSIS, Becenselurejus notnenin col-
haee legunlur: Thacora v, Gegelu(supple xv, ex An- latione. Tagaratensisepiscopi meminilnotitia episcopo-
tonino mpx laudando) Nurragara xn, Sicca Veneria rum provinciwProconsularis, refertur enim Honoraius
xxx. Antoninus ila scribit in ilinere Musii Cirtam. Tagamlensis putsus in exsilium.Non possum non al-
Siccam xxxn, Naraggara xxx, Tagora xx, Tipasa bos calculos adjicere.
xxxiv. Certum est Tipasam spectasse ad Numidiam; MARIANUS UZIPPARENSIS. Nominatur in collatione.
nam in nolilia hujns provinciae nnminatur Rusticus Meminit notilia Episcoporum provinciwProconsularis
Tipasensis. Naraggaram Tipasse fiuiiimam Numidiae AugenliiVzipparilani in exsiliumexpulsi. In plerisque
ascripsere Cafelus a S. Pauloei Holslenius, sed per- _ editis codicibus legitur Maciamts, sed Garnerio favet
D
peram; nam synodicam prccpnsularium act. 2 ccn- ms. Laurenlianse bibliothecse. In Tabulis Peutinge-
cilii Lateranensis subscripsit Benenatus episcopusS. rianis Vsippira ponitur supra Putput in mediterraneis
E. Narragarilanw, el in Netilia inler proconsulares versus meridiem. In Synodp Bonifacii appellatur Se-
recenselur MaximinusMaraggaritanus, ubi plane Na- menlius Vzipparensis. Marianus fuil unus legatorum
raggaritanus Iegendum est. Et in collatione inter Do- proconsularium in concilio anni 419.
naiistas cap. 207 numeratur Faustinus episcopusNa- FRDCTUOSOS ABZIRITENSIS. Ita legitur tn collalione,
raggaritensis. Ultra Naraggaram versus Numidiam legendum lamen forle est Abderitensis,vel Abbiritensis:
ponilur Gegelu. Porro hanc etiam urbsm fuisse intra est enim apud PtolemmumAbderw menlio in Africa
dioecesim proconsularium palet ex Victore Vitensi, propria, seu provincia Proconsulari, siquidemponiiur
qui lib. i de Persecut. Vand. inter proconsulares no- sub Carlhagine, el in Noiitia provincimProconsularis
niinat VicentiumGigitanum. Itaque Tagora 5 millia fit menlio Felicis Abaritani tpiscopi. Hunc vero Fru-
passuum Gigetu distans, erat ultima urbs provinciae cluosum oporlel non diu fuisse superslitem; nam an.
Garthaginensis, Tipassecontermina, cujus sacra tem- .419 CandidusAbbarUanusrecenselurinter iegatos pro-
[H)recoIIationUPoslhumianus minislrabat, qui post- vincw Proconsuloris, quilamenin tubtcriptionibutdi-
285 VARIORUMEXERCITATIONES IN S. AUGCSTINI OPERA, 286
ciltirGermaniw,sedmendose:namGtrmanta smevtiut, A l Prwtextatus episcopus SicilibbensisEcclesim sub-
sive nova, perfinet ad Numidiam, st qua fides Notitim scripsi.
in meniio Felicis Abaritani QuodvulldeusepiscopusVeretisisEcclesiwsubscripsi.
seepiwscitatm, qua fil epi- Gandidus episcopus Abbirilensis Germanicianorum
scopi. Parum callet Africanam geograpliiam, dum Ecclesim subscripsi.
urbem Abzirilanam cum Abbiritana confundit. InL
collatione cap. 128 dicilur Frucluosus episcopusple- Anno 411 sedebat Garpis Antonius, cui Pentha-
bis Abzirilensis.Plinius lib. v, cap. 4, laudat in Africa dius subrogatus fuit ex cap. 125 loiies memorataecol-
oppidum Abziritanum. Haec urbs Ptolemoeo diciluf lationis. Idem etiam Quodvultdeusin epigraphe poni-
Abdera, nam D pro Z passim sumptum superius tur ante Candorium Mullitensem, qui collationi inter-
ostendi. El in synedp Genethlii an. 390 Victor Abzi- fuit. Qiiare diversus plane fuit a Quodvultdeo Verensi.
ritanus et Abderitanusin variis codicibus legilur. Cse- CANDORIOS MOLLITENSIS. Numeratur inter episcopos
terum adhuc in Africa numerabantur duae urbes qua- qui Carlhagine fuerunl tempore collationis. Tritef pro-
nim episcopi Abbiritenses nuncupabantur. Nam cap; tonsulares ejectosNotilia habet Liberatum MuUitarium.
215 laudatoecollationis ponitur AnniboniusAbbiriten- Tandem Garnerius non sine cura el labore aliquid ex-
sis; capile vero 133, Felix episcopusAbbirmajus,quae piscatus esl.
urbs ita appellabatur, ut ab Abbirminus, ubi sedebat, B I MAXIMOS et MEGARIOS. Ignotw sedes.Sed et alioruni
Annibonius, distingueretur; Afri enim ad duas ejus- parum eidem nolae.
dem nominis urbes distinguendas, utebantur istis RUFINUS DROSILIANENSIS. Quanquam ita legilur in
vocabulis hiajus et mtnus; ita apud eosdem babemus collatione, tegendumtamen puto Dinisianehsis, itel po-
Lepiiminus, nempe, Parvam Leptim, et in Nolilia lius Dionisianensis: ejhsce enim nominis Cpiscopuspo-
inter Byzacenes est Fortunatianus Leptiminensis: iia niiur in concilioCarihaginensirebaptizaritiumrium. 4"8.
Plinius ibidem recenset oppida Vcitana duo, majm: An non illa sedes qv.win Nolilia provincimProconsu-
et mimis, et cap. 135 collationis recilatur Oclavianus; laris corrupte legitur Duassendelmai? Non possunt sine
episcopus plebis Ucimajus. Itaque eidem collationi risu haecaudiri. A carcere ad calcem pererrat. Lege,
anno 411 interfuere Frucluosus Abziritensis, Felix mi Antoni, epigrapheu, videbis nominari non Rtifi-
Abbirmajus, Annibonius Abbirminus. In syhodali'i nuin, sed ROSTICUM. Ita cum duo Ruslici in epigra-
proconsularium act. 2 concilii Lateranensis laudatii phe scribanlur, Gamerius ex priori Ruslicianum fa-
appellantur Adeodalus Abbiritanus, et Viclorinus Ab- cit, posteriorem in Rufinum mulat. Cum non possit
zirilanus, quorum episcoporum urbes mirum non esti Rustieum inler ducenlos et ocloginta sex episcopos
Garnerium in unam conrudisse, cum nec easdeta Ca- -• qui collalioni nomen dederunt reperife, satis urbano
rolus a S. Paulo, nec Holsienius exacle distinxerint. ^v artificio pro Rustico Rufinum obtrudil. Porro Rufi-
Sed alia rursus Garnerii errata corrigenda sunt;fal- nus cap. 121 collationis vocalur eptscopusplebis Dru-
sum enim est Candidum successisse Fructuoso; nam silianensis. Verura melamorphoseos studiosus, non
Candidus fuit episcopus Abbiritensis, non Abziriteii- modo episcopum, sed et Drusilianam ejusdem sedem
sis; ita enim Iegilur in subscriptione synodi anno in aliam converlens ait: Legendumtdmen puto Dini-
419 Carlhagine coaciae, Candidus episcopus Abbiri- sianensem. Serione an jocose haec scripsisse eumdem
lensis Germanicianorum,apud Labbeum lom. IlCon- putas? Ubinam genlium, non dicam in Africa, sed
cil. pag. 1670. Etrecle; nam apud Augustinum lib. orbe toto episcopatus Dinisianensis paruit? Verum
vi de Bapl., cap. 25, nominatur in synodo Cypriani vide quomodo eamdem Dinisianam suam illam ur-
Successus ab Abbir Germaniciana. Si Garnerius proi bem, quam uno ductu calami repente excitarat, al-
Germaniw in melioribus codicibus Germaniciwlegis- fero siatim dejecit; velpotius, inquit, Dionisianensis.
set, rectius textum correxisset. Verum plusquam pal- Sed perperam Drusilianensem Ecclesiam cum J)iony-
maris est ejusdem scriploris allucinatio, ubi tradit siana confundit; illa enim ad proeonsulares perlin-et,
Frucluosum post annum 416 haud diu fuisse super- ut ex Tabulis Peulingerianis constat, liaec vero ad
stitem, quod Candidus anno 419 in Fructuosi cathe- ^. Byzacenos; nam inter sedes Byzacii quaesine episco-
dra sedebat.Idubi deCandido sermo inferius incidet, " pis erant anno 484, ponitur in Notilia Africse Diony-
ostendam; nam ambes huic synodo prsesentes fingit. siana. Easdem eliam diversas urbes fuisse evidenter
QUODVULTDEDS YERENSIS. Fuit unus ex decemlegalis ex collatione deducitur, in qua cap. 187inlerepisco-
provinciwProconsularis. qui cum aliarum provincia- pos Donatistas qui collalioni inlerfuere ponitur Retli-
rum legatis an. 419, nomine totius Africanw synodi lulus episcopusDrusilianensis, et cap. 198 Viclor epi-
canones recognoverunl.Non ita est. Hic Quodvultdeus scopusDionysianensis.Itaque Drusiliana etDionysiana
ante annum 411 erat episcopus, nam nominatur anle fuere diversae, et diversarum provinciarum urbes,
Thomam Cubdensem, qui inlerfuit collationi. At quibus distincti episcopi Donalislaepraesidebant; illas
Quodvultdeus Verensis post an. 411 episcopalum vero novus geographus in unam confundit, alteram
indeptus est; cum in subscriptionibus an. 419 post ex Byzacio in Proconsularem sine machinis trausfe-
Penthadium Carpitanum locetur. Earum fragmentum, Tens. At neque his mulationibus contentus, cum ex
quod plurimum ad rem facit, hic insero. Drusiliana fecerit Dinisianam, dein Dionysianam;
Penlbadius episcopusGarpilanw Ecclesimsubscripsi. tandem ex his omnibus tanquam dirutarum civitatum
RuffiunusepiscopusEcclesimMasensis subscripsi. ruderibus novam urbem sedificatDuassendelmai; An
287 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 288
non, inquiens, illa sedes quw in Notitia provinciwPro-,•A tur Januarianus episcopus EcctesioiGisipensis. El ta-
consularis corrupte legitur Duasseiidelmai?Imo ipse- men cum uiriusque urbis distinclio meridiana luce
mel corrupte legit; nam in Notitia laudata non dici- clarior appareat, confidenter exelamat Garnerius :
tur Duassendetmai, sed Duassedemsai; nominatur Nullus dubito quin idem Ginesilensis qui Gisipensis.
cnim ibidem mannucius Duassedemsai, cujus sedes Adde etiani Proculiani nomen familiare fuisse apud
cum staluaiur in Proconsulari, nequit eadem esse Afros; nam episcopusqui in Hipponensidioecesicon-
cum Dionysiana, quaein eadem Nolitia locatur in By- tra Augustinum morabalur in parte Donati, Proculia-
zacio. Porro Ecclesiam Duassedemsai puto eamdem nus dicebaiur,.ad quem data est episiola inter.Augu-
esse quaecap. 202 collationis diciiur Assenemsalensis, siinianas 147, et nominatur etiam in episi. 168.
ubi inter Donatistas recensetur Fortunatianus Asse- Fateor tamen in codice Laurentiano Proculumscribi.
nemsalensis,et in synodo Bonifaciiinter proconsula- Verum adest in cap. 155 etiam Proculus Seirensis.
res ponitur Paironianus Senemsalensis. Synodicam THOMAS. Mirum ubique hujus tioininis sltenlium,
procbnsularium acl. 2 synodi Laleranensis subscribit nisi qtiod Leo Magnusscripsil ad Tliomam Africanum
Julianus gralia Dei episcopusS. E. duarum Senepsali- episcopum: sed incredibileest huncceThomamnoslrum
linarum. Habes ergo in quatnor versibus lot errata landiu vixisse. Si praesens collalioni hsec rlixisset,
recenlioris hujusce geographi, quse forte idem ad- B '. surdum illum affirmassein ; nam cap. 155 alta voce
denda putavit Geographiaereformatse, quam quidam nominatus est ab OfficioThotnas episcopusplebisCub-
(nosli hominem) in lucem emisit. densis, qui etiam respondit: E conlra neminemhabe-
RUFIANUS MAXENSIS. Dicitur in collationeMuzucen- mus. Hanc vero Ecclesiam speclasse ad proconsula-
sis; unus fuit e decemdelegalis e provincia Proconsu- . res poterat Garnerius discere ex synodica act. 2 con-
lari an. 419 ad recognoscendoscanones, etc. Putabal cilii S. Marlini papse,quam subscripsit Geniilis gratia
se lippis scribere ac tonsoribus, cnm tot fabularum Dei episcopus S. E. Cubdensis. Portentum tibi forte
portenta charlis inseruit. Fallitur cum scribit Rufia- videbitur hunc scriptorem non vidisse Thomam ubi
num dici in collatione Muzucensem. Nec Rufianus erat in collatipne, reperisse vere liunc ipsum ubi
dicitur, nec Muzucensis, sed cap. 127, nuncupatur plane non erat, nempe in epistola S. Leonis Magni.
Rufinianus Muzuensis. Erat Muzu in Proconsulari, Semel tantum Leo Magnuslitteras, quse exstent, in
et inter ejectos ex hac provinciainexsilium ab Hune- Africammisit; est epistola 87 ad episcopos Manrita-
rico recitalur Felix Muzuensis.In eadem collatione nioe C«sariensis, in qua ntillus.Thomas appellatur.
cap. 135 episcopusMuzucensisappellatur Restitutus. Interim non possum non dolere supinam ac immanem
Denique in subscriptionibiis superius adduciis anno prorsus Garnerii allucinationem, qui, non contentus
419 Penthadius, qui post annum 411 eleclus fuil Car- ^' urbes et Africanos episcopos confudisse, Leonem
porum episcopus, subscribit ante Ruffianum Maxen- Magnum pro Leone IX obtrudit. Exstat inter Leonis
seni.Nondum ergo Iiicanno 411 eral episcopus,neque IX epjstolas terlia cum hac epigiaphe : ad Thoir.am
interfuit collationi, cum Pentliadio ef Thomse Cub- episcopum Africanum, quam lamen fingit a Leone
densi in hac epigraphe praeponaiur. Magnoscriptam. Damus ergo Iibentissime incredibile
PROCULIASOS. Velignotwsedis, vel,quod magisreor, esse Thomam nominatum in hac epigrapbe, landiu
legi debet Proculus GinesitensisSalariw, cujus nomen vixisse; elenim nsque ad lempns litlerarmn ab Apo-
ponilur in collatione.Nam in Notilia episcoporumpro- slolica sede ad Tliomam episcopum Africanum scri-
vinciw Proconsularis legilur CarissimusGisipensis,eje- ptarum, sexcenti et irigiula lres anni lapsi sunl; pri-
ctus in exsilium. Nullus vero dubilo quin idem Ginesi- mus Leonis IX annus fnit nostrae epochae1049. Si in
tensis qui Gisipcnsis. Vereor ne lol melamorphoses lib. n Vicloris de Pers. Vand. vidissetalium Tbomam
nauseam ac fastidium libi ingerant, vir doctissime, ac episcopum Africauuni ?
memel non levi sane crimini obnoxium faciam, qui JANUARIUS TIMIDENSIS.In collalione legilur Tunu-
te a gravioribus studiis, quibus diu noctuque curam densis, sed legendum(nola confidentiam)omnitiovide-
intendis, ad hsec plane fabulosa leclitanda interpel- lur Timidensis: nam in provincia Proconsutari nutla
lem. Scis Catonem post difficillima senatus-consulta "* fuit Tunuda civilas, sed Timida, quw Regia aliguando
animum ad cursum ludesque cum pueris vertisse. dicilur. Eaindem cramben reponit. Audi interim quae
Egp quidem varias subinde hpminum, urbiura, ac idem auctor iii notis ad VINCENTIOM Culusitanum
provinciarum nen secus ac in scena fieri solet, mu- scribit de urbibus proconsularibus : Siquidemvix il-
laliones exhibeo. Refice interim te, ac oculos aures- lius provinciwplures quamsexaginla ocloEcclesiasno-
que comraoda, nam riovsererum faciescccurrunt. Hic vimus, nec ittas noli silus, cum tamen fuerint centum
Proculianus in Proculum vertilur, ac Gisipa in Gine- sexaginta quatuor, si qua fidesVictori Ulicensi.Cur
sitam urbem transmigrau Quod hominis uomen va- ergo Tunuda non fuit rina ex illis centum fere quae
rietur, dolo plerumque fit vel consilio, dum per ad- ignorantur ? Potuil tamfenpertinere ad aliam Africa-
optienenvfamiliaeinalias transcribuntur; at urbes ur- nam provihciam; natn Tunuda incertse provincise ab
bibus inserere unus Garnerius tentavit. Verum quam ecclesiasticis geographis deputatur. In Tabulis Peu-
infeliciter, ne imperite dicam\ cellige ex cap. 155i tingerianis in Prcconsulari legilur Ulhica xx, Thunu
cellatipnis, in qua nominalur Proculus episcopusple- VII, Maxuta xxi. Forte. a Thunu dicta esl Ecclesia
' b't(
QinetjtensisSqlariw; et ex cap. i35, ubi recense-. .Thunudeiisi*».InTabulis Ptolemaici*ponilurTunuba;
 ' 290
289 VARIORUMEXERCITATIONES 1N S. AUGUSTINI OPERA.
ubi unius tantum litterae variatio a textu collationis A iqui lamen ad provinciam Carthaginensem speela-
.
apparet. Et Plinius lib. iv, cap. 5, laudat in Procon- vit,
sularioppidum Tunudisense. Ex his poierat Garnerius SEXTUS, ignotmsedis. In codice Laurentianaebiblio-
memoralam Ecclesiam facilius el probabilius osten- thecse Sixlus legitur, sed nusquam memoratur in ve-
dere, quam illam in Timidensem sine teste conver- lustis Africsemonumentis.
lere. Cum inler Donatisias ntillus Timidensis nomi- QOODVOLTDEOS GIVIRTENSIS. Legi forle ita debet: fil
netur, non obscure deducilur eamdem Ecclesiam enim menlio episcopi ejusdemnominiset sedis in colla-
fuisse catholicam (rari erant episcopi Donalistae in lione, nec lamen in atiis a Proconsulari provinciis re-
Proconsulari, teste Petiliano capit. 165 collationis) peritur sedes Giviriensis. Sane Garnerius non legil
ejasque episcopum ad synodum non venisse; nisi subscriptiones synodi Bonifacii Carthaginensis apud
fuerit ex 64 Ecclesiis catholicorum quae tempore Labbeum lom. IV Concil., pag. 1640, illam enim sy-
collationis episcopis carebant, nondum in demortuo- nodum subscribit Vinceniiusepiscopusplebis Gervita-
runi locum novis subrogatis, ex eadem collatione nm legatus provinciwTripolilinm. ltaque sedes Givir-
cap. 215. tensis erat extra lerminos Proconsularis, imo ultra
OCTAVIANDS RESSIANENSIS. Iia legitur in collatione. Byzacium, et ad Tripolitanos perlinebat.
Hoc brevissimo scholio rem se ad oculum monstrasse: B PENTHADIOS CARPITANOS. Fuit unus e decem electis
existimat. Errat autem, dum Ressianensem episco- ex provincia Proconsnlari ad recognoscendoscanones
pum proconsularibus annumerat, qui inter Numidas an. 419. Vides hunc scripiorem lingere duos Carpi-
locandus esl, nam in Noliiia Africse inler Niunidasi tanos episcopos una simul sedisse, et anno 416 ei-
habelur Vigilius Ressanensis.Hoc etiam ex ipsa col- dem synodicae nomina dedisse? Eienim superius An-
latione colligitur; nam cap. 121 haec scribuntur : lonium, qui sextus in hac epigraphe nominatur, ap-
Tacaralensis. Idem dixil: "
Aspidius episcopws plebis pellaratepiscopumCarpitanum,cuimodoPenthadium
'
Prwslo sum. Verissimus episcopus Donalisla dixit: concathedraneum facit.
Agnoscoillum : qualuor sunl in plebe mea, Dalianus,, QUODVOLTDEDS. Ignotai sedis. Hunc rectius Veren-
Aspidius, Fortunalus et Octavianus. Erat Tacarala ini sem dixissei, quippe qui in synodo ann. 419 post
Numidia, unde ibidem in Notitia recitalur Ctesceniius s Penthadium subscriptus legitur.
Tacaraiensis. Datianus erat episcopus Legensis ext CVPBIANUS TUBURBITANUS. Ita legilur in coUatione.
cap. 121, Octavianus Ressanensis. Tres illae dioece- Esl aulem Tuburbus seu Tuburbo civitas in provincia
ses intra Numidiam erant conlerminac. Octavianus3 Proconsulari, fuilque olim coloniaPlinio et Ptolemmo
ergo Ressanensis perlinet ad Numidiam. Garnerius3 nola. Meminil ejusdem Anloninus iti ilinere Hipponc
lamen non vidit in eadem collatione alterum Octa-- C G Regio Carthaginetn,eamque ponil inler Cluacariamel
vianum episcopum proconsularem; isfuit Oclavianus s Cigisatn.Duas urbes Tuburbitanas in unam confundit.
episcopusplebis Ucimajus, uti scribitur cap. 155. Nam cap. 135 collat. nominalur Victor episcopusTu-
Plinius superius memoratus recensuit oppida Vcitana i burbiianorum Minorum; etcap. 135 Cyprianus episco-
duo, majus, et minus, et in synodica proconsulariumi pwsplebis Tuburbitanorum Majorum. Victor Iib. ult.
acl. 2 concilii Laleranensis laudatur Tripolius G. D. de Persecut. Vand.meminit Tuburbitanwcivilalis ma-
episcopusS. E. Ucitanm. Quare hic forte fuit Octa- joris, et Antoninus in descripiiotie inemorati itineris
vianus episcopus Ucimajus. ait; Cluacaria xv. Tuburbominus xxviu. Cigisatn.
1'R/ETEXTATUS SICILIBENSIS. Unus fuit e decem lega-- Perperam ergo testimonium Antonini adducitur, quia
lis provincimProconsularis, qui cum aliis aliarum pro-- Cyprianus sedebat apud Tuburbomajus, cujus nulla
vinciarum recognovii canones ann. 419 noniinelolius s apud Antoninum mentio est. Verum uiriusque Tu-
Africanwsynodi. Neque sedem hujus episcopi rectee burbisitum describuntTabulae Peulingerianae,ubi Si-
divinatur; nam Prselexlattis prsesul Siciiibrse seu Si- cilliba media visitur oblique utrumque Tuburbum
cilibbaeerat dignitatis tempore poslerier Pentbadioo respiciens, distans Tuburbomajus millia passuum 28.
Carpitano; siquidera in subscriptionibus synodi a Errat insuper dum Cyprianum Penthadio Carpitano
Garnerio laudaise, Pentbadio postponitur, ut ex tri-- D I posteriorem ponit, qui lamen anno 411 erat episco-
bus subscriptionibus apud Labbeum tom. II Concil.,> pus, et Penlhadius, quemadmodum dictum esl, non-
pag. 1168,1669,1670, apparet, quarum unum exem- dum eo anno Carpis sedebat.
plum superius posuimus; at bic Praetextatus Pentlia- SERVILIUS. Igtwlm sedis, quemadmodum PELAGIDS,
dio praeponitur, eum lerlius in epigraphe ab eodem n MARCELLUS, VENANTIUS, DIDVMUS, SATORNINOS, THIA-
reciletur. Hic Holstenii senlentia rejicienda mihi est,-) ZACENOS, GERMANOS, GERMANIANUS, JOVENTIUS, MAJO-
qui pag. 56 scribit Cilibiensem eamdem cum Sicilib- '- RINUS, JOVENTIDS. Hic collatio Carthaginensis homi-
bcusi urbem fuisse; nam eidem collatioui ex Donaii- nem destitriit, nec aliunde suppetias peiere potuit;
slis interfuere Quadralianus episcopus Sicilibbensis is sed quam infeliciterj eadem collatione usus sit nemo
cap. 198, et Terlullus episcopusCilibiensis cap. 206.»• non videal.
In synodo Bonifaciian. 525 nominalur Resiilutus Ci- i- CANDIDUS ABIRITANOS. Fuit unus e legalis provinciw
libiensisinter proconsulares. Uiraque Ecclesia deest it Proconsularis, etc. Risum, amice, teneas. Superius in
in Nolitia Africse. Carolus a S, Paulp pag. 114 Cili- FRUCTUOSO, quem Abbiritanum episcopum fuisse as-
biensem episcopatum incertoe provincioe ascripsil,I, seruit, baec planc dixerat. Hunc vero Frvcluosum
291 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 292
opoflei rion diu fuisse superstitem,ndm anno 419 Can- :- A sto honorando papw Ihnocentio Silvanus, Valenlinus,
didus Abbiritanus recensetur inler legatos proviriciw B Auretius, Donaius, Restitulus. Lucianus, Alypius, Au-
Proconsularis. Si Fructuosus et Candidus ambo ejus- guslinus, Placehlius, Severus, Foriunaius, Possidius,
dem urbis Abbiritensis episcopi una eademque dieS Novatus, Secundus, Maurenlius, Leo, Faustinianus,
anni 416 simul adfuere Carthagine in synodo, curr Cresconitls,Malcus, Litlorius, Fortunalus, Donatus,
uiia simul in altefa quoqtie Carthaginensi synodo3 Ponticanus, Saiurninus, Christonius,Honorius, Lu-
anno 419 esse nequivere ? Tam citosui oblilus, Can- cius , Adeodalus, Processus , Cresconius, Secundus,
didum collegam in episcopatu Fructuoso dedit, quemi Felix, Asialicus , Ruffinianus, Fauslinus, Servus, Te-
paulo- antea decessprem pronuntiaveraf. PutasneB renlius, Cresconius,Speranlius, Quadratus, Lucillus,
Garnerium ullam his responsipnem adernare posse,, Sabinus, Faustinus, Cresconius, Viclor, Gignanlius,
nisiad calendas Gfaecas? Caeterum id eiiam peccatt Posidonius , Anlonius, Innoceniius, Prwsidius, Cre-
qiiod utrtimque ejusdem urbis episcopum facit, cuml scentiiis,Felix, Anlonius,, Victor, Honoralus, Dona-
Frnciuosus Abziritanum thronum sederit, Candidnss tus, Pelrus, Prmsidiusj Cresconius, Lampadius, Del-
fuerit episcopus Abbiritensis Gefriianicianorum, ac3 pliinus, ex concilio Milevilano,in Dotninosalutem.
Felici, qui collationi interhiit, successerit, quemad- Pessimis iisdefti auspiciis, horum quoque episcopo-
modiririubi de Frucluoso supefius seriiip incidit, pa-- B rum sedes Garnerius describil; cujus quidem notis
lam ostendi. refellendis lemporis jacturam facere forle videbor :
CYPKIANOS et JEMILIANOS. lanotm sedis. Nec ego) sed hoc ipsum in lucfi loco reponendum censeo,
scio, riec inquiro. quod cum libi hoc in opere morem gero, obsequium
RPMANOS MEGALPPPLITANOS. Recenseltir in colla- erga te meum extendo ; neque enim periculum esi,
tione. Fitmentio in Notilia episcoporumprovincimPro- ne sit nimium, quod esse maximum debet. Collige
consularis Coronii Megalopolilaniin exsiliumacti; quai interim te, et ex Procorisulari provincia in Numidiam
veroin parle provincimProconsularis sita fuerit Mega- a Gafnerio vocaliis gradinn moveas, ut qualia de Car-
lopolis ignotum mihi est. Iriio et Afris illiiis oelatisho- thaginensis concilii Patribus, eadem de Milevitani
minibus id pariter ignolum fuit; nulla enim rinquami consessus episcopis commentaaudias.
exstitit in Africa Megalopolis, cujus nominisurbs ce- SILVANUS SUMUENSIS vel ZUMERSIS, Ulroqueinodoin
lebris fuit in Peloponneso, Polybii Historici patria.. collatione scribilur nomen sedis, quw pritna lunc erat
Eratquidem iri Africa Meglapolis. Uride in cPllationei i')tprovinciaNumidim, elc. Ubi verosila fuerit Sumtna
cap. 155Iaudatuf Roiiidnusepiscopusplebis Meglapo- vet Zuma incertum est, nisi forle dicalur esseZama ,
litaiim, et in Notitia citata a Garnerio, sed iion beriei ^MatnPliilius ei Ptolemwusin Africa seu polius Nu-
lccla, vel certe corrupia, nominalur Coronius Megla- G C midia reponunt. Nisi hospes in Afrlcana bistofia Za-
poliianus; deriiqiie in synodica act. 2, synodi S. mamcnm Zumma confuhdet. Eienim anno 411, cal.
Martini papoerecensetuf Reparalus episcopus S. E. Junii, collationi Cairthaginensiadfuere Dialogusepisco.
Meglapotitanm.Hos episcppps uniils litterae detra- pus Zamensis, Contfa qriem Montanus unus e septein
ctione Garherius ex Africa in Europam fapit. Caete- Donatistis ccllaipribus stabat ex cap. 121, et Silva-
rum amanuerisis ve'1typographus efforis aucior ju- nus episcopusZumtnensis cap. 99 , cui adversabatur
dicetur ; proprium Garnerii erratum est quodRoma- eadem in dioecesiFelix Donatista, qui cap. 114, 201
num ante annum 411 episcPpum quippe , qui cclla- et 202, dicitur Zummensis. Hic scriplor in notis ad
tioni interfuit, sedisse in synodo piitat post Pentha- epigraphen proconsularium dixerat. MAJORINUS Zem-
dium Carpitaiiiiii), et Candidum ab Abbir Germani- plensis. Ila legiiur in collatione; melius Zatnensis,
ciana, qui post amuim 411 ad sacras sedes evectii nam in Proconsulari provincia fuit Zama civitas, si
surit. Plinio, Ptolemwoac Slraboni credimus. Eamdem in-
AFRICANUS et MARCELLINOS. Inceflm sedis. Marcusi constantiam qua passim laborat, in borum episcopo-
episcbpus Donatista cap. 187 collationis interfogsitusi rum sedibus designandis viris doctissimis affricat,
a nostro Alypio Thagastensi: Vnde es? Ques est civi- qui, in fecensendis illarum provinciarum urbibus,
las tua ? respohdit: Secuta Prura Amidicca.Melitne-" exactam utriusque provincioe divisionem, qualis ab
tiineniaNasutd Prura. Poterat Garnerius pro ea quairi . ecclesiaslicis seryala est, non afferunt, sed fluminum
in designandis pro arbitrio episcoporum scdibusi sectione illas dividunt, ut ad oculuriipatel. Ex colla-
auctpritatem usufpat, AfficauumSecutaePrurse Ami- lione habemus Dialogum episcopum Zamensem, cui
diCcae, Mafcellihum vero Melimelimeniae NasutaB Garnerius Majorinum et Silvanum etiam collegas su-
Pfufse episcbpos deputare. perimponit, ut episcpporum eadem in ufbe triumvi-
Hactemis de noiis Garnerii ad epigraphen Patruni ralum constituat. Zama Jugurlhae, dein Jubse in Nu-
prOconsiiiariiihi.Accedo ad ejusdem notas in tituliim midia Regia, rebus jipud eamdem a Metelloet Caesare
altefiiis syhddicoeaiNumidiaeepiscopis anno eodein gestis celebratur a Sallustio et A. Hirtio ; Zumma
416, itidem conlra Pelagianes, ad lnnocenlium pon- vero fuil exiguum in eadem provincia oppidum ex
tificemiriissse. sola coliatioiie Carlhagiuensi scriptoribus ecclesiasli-
cis notum.
EIUSDEMANIMADVERSIONESIN EPIST. CLXXVI.
VALENTmos VAJENENSIS. Ita legilur in collalione.
Dotninobeqiissimomeritoquevenetabili)'et in Chri-. Incefta sedes esl; fuit tamen prope Vegeselam,naw
 295 VARIORUMEXERCITATIONES IN S. AUGUSTINIOPERA. <2M
tn collalione pro Vegeselitano episcopo subscripsisseA in dicecesi Adeodali Milevitani Donatistse, ut ibidein
dicilur. In cap. 135 collalionis haec leguntur: Valen- Pelilianus conquestus est.
tinus episcopus Vajensis pro cottsacerdoiemeo Regino RESTITUTOS NOVASINUS. ltalncollatione. ln Notiiia
Ecclesiw Vegeselilensis,qui hic Carthagine infirmilatis episcoporutn Numidim recenselur inler expulsos Can-
causa detinelur, etc, subscripsi. Ejusdem adversarius didus Ndvasiiiensis. Inlerfuil concilio lum Carlhagi-
Donalista cap. 186 dicilur Quintasius Vajensis.Vege- nensi ante collationemanno 411, tum Milevilanoanno
sela eral in confiniis Numidioeversus Byzacium; nam 416, lum Africano universali an. 418, in quo terlius
ex Antonino distabat Sufetula urbe Byzacii millia pas- fuit legaiorum provinciwNumidiw. Haec partim recte
suum 30, in itinere Thenis Thevestem. Vaja, seu Baja dicerentur, si unus e Numidia Restituius Novasinen-
non scmel in ecclesiasticis Africsemonumentis nomi- sis appellaretur; sed occurrit in eadem collatipne
nalur. Fetix Bajanensis fuit in concilio Graii Cartha- cap. 143 Resiitutus episcopusTagorensis, quam Eccle-
ginensis, Bejanus Bejanensis fuil unus e duodecim or- siam ad Numidiam spectare concedit Garnerius, quia
dinatoribus Maximiani damnatus Bagaiaea Donatistis in Notitia illius provincise ponitur Timotheus Tagu-
ex Augustinolib.iiicon. Cresc.,cap. 53. Perperam vero rensis. Rursus in synodo anni 418 dicuntur electi le-
ex subscriplione Valentini deducitur istum sedisse gati de provincia Numidiae Alipius, Augustinus el
prope Vegeselam. In collalione cap. 208 et 209 plu- B g Resiitutus. Quare cum hic Restitutus sederit in sy-
res episcopi Donalistse subscripsere pro collegis, qui nodo anni 416 anle Alipium et Augustinum , perpe-
in itinere infirmilalis causa detenli dicunlur, quorum ram dicitur ille idem qui anno 418 nominatur Numi-
tamen dioecesesnon erant conterminae. Et cum Regi- darum legalus, quia liic post Alipium et Augustinum
nus Cartbagine aegrotaret, invisenlera se Valentinum ibidem, lanquam inepiscopaiu posterier memoratur.
rogare potuil ut mandatum suo nomine subsignaret. LOCIANUS GUIRENSIS. Recenselur inter episcoposqui
In Ephesiua synodo pro Rufo Thessalonicensi sub- Carthagine synodum hubuerunt anle collalionem, etc.
scripsit Flavianus Philippensis, quorum sedes non An vero el hic et illic corruple legalur Ecclesiw nomen,
erant vicinae; hic enim in Macedonia secunda, ille repnnique debeat prb Guirensi vel Girensi, Girbensis,
in prima sacrorum prsefecios agebant. cujus episcopusdecimoloco senleiltiam dixit in concilio
AORELIOS MACOMADIENSIS. Bis Antoninus meminit rebaplizaniium, dubitaverilforle aliquis, nec meojudicio
civilatemMacomadumin Ilinerario : semel dum de- valde lemere. Non ibo inficias judiciogeographi urbes
scribit viam qum ducit Cirlam Carihagine ; iterum in subinde miscentis non foreila senlientem valde leme-
ilinere Assuris Thenas. Illic noti procul a Cirta, isthic rarium. Sed eruditi riderenthominem Girbam iu Nu-
prope Thenas ponilur; quare necesse est falli lexico- midia locaniem. Qui ponitur Momillusa Garbp,in sy-
graphosqui legi debere putanl Macomadem, eamquei C Q nodoTebaplizantium, spectat ad Tripolitanos; nam in
collocant prope Siriim Minorem. Postea: Gemina enim! Notitia hujusprovincise laudaluf Fauslinus Girbilanus.
fuit Macomadia apud Numidas ; una cujus Ecclesiami In Numidia nulla Girba nominatur, sed tantum
regeret Aureiius, haberelque adversarium Sallusliumi Garbe ; unde in synodo Secundi Tisigitani apud Gir-
Donalislam ; allera Resliciana , cui pro parte Donatii tam adfuit Victor a Garbeex Optato Milevitano lib. i,
Proficentius prwessel. Imo tres Macomades recensett etAug. lib. ni, con. Cresconium, cap. 27.
Antoniuus. Priorem in Numidia ponit distanlemi ALIPIUS TUAGASTENSIS. Nobitior ille est cum scriptis
Cirta niillia passuum 55 ; alteram in Byzacio propes Augusiini, Hieronymi, ac Paulini, et aliorum, tum
Thenas, quaeurbs erat in. Byzacio, in cujus Notitiai maxime rebus gestis fastisqueEcclesim, quibus ascri-
nominatur Pascasius Theniianus ; et rursus in epdemi pfuses' interdivos die 15 Augusti, etc. Oninia egregie.
ilinere a MagnaLepli, qnse erat melropolis Tripoli- Sed Alipius supra omne Garnerii prseconium est. |
tanse provinciae,Alexandriam ait: MacomadesSynis. AOGOSTINUS HIPPONENSIS. Nulla hic nola opus est.
Antonino consentiunt Tabulse Peutingerianse, qusei Ulinam quemadmodum nullas hic scriptor de Augu-
prope Thenas in Byzacio reponunt MacomadesMino- stino notas supponit, ita nec nlli Auguslino notas
res. Quarla Macomadia apud Numidas lexicographi, , inussissent; neque enim nobis vindieiarum scriben-
quos vellicat, a Garnerio discent. Quare Proficentius5 DI) darum necessilas imposila fuisset : unde eorum qui sc
Donatista sedebat apud Macomades Byzacenos; hsec; ac sua lantum probant, querela non und loco erupit.
enim urbs dicitur ab Antonino municipium. Limes; PLACENTIUS MADAURENSIS. Legilur quidem in colla-
Macomadiensisin Notilia imperii Occidenlalis poni- tione Placentinus, imo et in codice Lalino Ecclesim
tur sub cuslodia ducis.Tripolitani. Africanw, verum in Grwco habelur Placenlius, quw
i . DONATOS AMPORENSIS. Dicilur quidem in collalione» vox communior apud Afros. Inlerfuil concilio Afri-
Auburensis, sed in Notitia fil mentio CresconiiAmpo- cano anno 418, personamquegessil legali Numidiw, ac
rentis, ejecli in exsilium cum aliis. In collatione cap. in causa Maurentii Tubursicensisconlra seniores novw
121 non Auburensis dicilur, sed Anburensis, cujuss Germaniw inteiiocutus est. Correctionem admitto.
' adversarius Servatus cap. 198 appellatur episcopuss Interim annum synodicui inlerfuit Placentius conlra
| Amphorensis.Potuit Donatus sedere Anburse in dioe- seniores novae Germanicse (ita legitur cap. 67 Cod.
, cesi Amphorensi seu Amporensi, quemadmodumi Africani) ipse etiam corrigat; dicendus enim est an-
Delphinus ex cap. 65 ejusdem collalionis, morabaturr nus 407, nam in synodo indicla Basso et Philippo
in dicecesiConstantiniensi, et quatuor catbolici erantt coss., anno 408, nullum Placenlii nomen sonat.
205 . SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINt. 296
SEVERUS MILEVITANUS. I eodem vivebat etiam Forlunalus Conslantinensis*}
Severi Ecclesiamsilet coiia- A
lio proiit edila esl, quamvisde Severo loquitur serius nam lib. I coni. Petil. , cap. 1, ait: Cuin essemin
Carlliaginemappulso cum novemdeciinaliis calholicis, Ecclesia Conslanlinensi, Absentioprmsenie, ei collega
quorum calholicm Ecclesiw appellantur, elc. Nulla meo Forlunatio ejus episcopo.At lib. n, cap. S, lau-
noia his notis inferri potest. Loquitur ex cap. 215 dans Bomanam Ecclesiam ait: tn qua hodie Anasla-
collationis. Sedit Severus Milevi anle annum 597w siussedet. Ubi vides libros conlra Pelilianum scriptos
Mileumdicitur ab Antonino, et fuit colonia ex Tabu- fuisse a S. doclore, superstite S. Anastasio papa,
lis Peutingerianis. qui cum diem obierit anno 402 , consequens fit nt
FORTUNATUS CONSTANTINIENSIS. Fuit unus e seplem FortunalusConstanlinensis anle anniim 402 fuerit
catholicis qui cotlalionetn conira Donaihlas suscepe- episcopus Constantinoe, qui cum in collaiione anno
runt; silne ConsiantiniensisEcclesiaeademqumCirien- 411, ei in synodo Milevitanaanno 419, proesensfue-
sis, dispulaitl eruditi. Et adductis argumentis quibus rit, anno 407 juxta Garnerii chronologiam sedebat
eadem urbs utroque modo nominata apparet, ait : Coiisianiinseuna cum Fortunato alio Cirtensi Profu-
Cogit me, licel reluclantem, tanta vis argumenlorum luri successore. lta duos Fortunatos ex uno faciens,
assenliri Gravio Pamelioque, quemducem seculusest. fabulam de duobus Mensechmisbelle iterum ludit.
Quanquamprima ralio qua utitur omnirio infirma est; B I POSSIDIUS CALAMENSIS. Fuit et ipse coltalorumunus,
siquidem Forlunalus ille Cirtensis quem memoralAu- imo individuus fere quemadmodumel Alipius Augu-
quslinus lib. de Vnico Baplismocap. 16 , diversus esl slini in rebus Ecclesiw agendis socius, etc. Omnia
procul dubio a Fortunaio, quem lib. III contra Pelilia- bene se habent; sed quod proxime in nolis ad Forlu-
num, cap. 1, el lib. m, cap. 58, Conslantinensemvo- natum dicit Possidium ante annum 494 episcopum
cat: illeenim Possidium digniiaie episcopaliprmcessit, fuisse, anachronismo scatet. Ipse Possidius Cala-
isle seculusesl. Cirlensissiquidem paucissimisannis , mensis in lib. de Vita Augustini cap. 8 scribit S.
antequamAuguslinuslibrutn de Unico Baptismo scri- doctorem Hippone consecralum a primate Numidim
beret (scribebat vero anno 407), successil Profuluro , Megalio Calamensiepiscopo.At Auguslinus ex Chro-
cum lamen Possidiusante annum 594 episcopusesset; nico D. Prosperi viri et coselanei et auiicissimi, in-
al ConstanlinensisprmcedebatPossidium, ul ex mullis auguratus est antisles Olybrio et Probino coss. ,
subscriptionibusconsial. Scribit Aurelius Victor in anno 595. Quare nondurii illo anuo Megalius obierat.
libro de Caesaribus, victo anno 506 a Consianlino CeeierumForiunatum Constantinensem, etPossidium
prope Milvium pontem Maxentio, a senatu Romano Calamensem ordinatos fuisse anno 597 evidenter
Cirlmoppido, quod obsidioneAlexandri cecideral, re- ostendi lib. n HistorisePelagianae,cap. 8.
posito, exornatoquenomenConsianlina inditum. Hinc * NOVATUS SINITENSIS.Ila legilur in collatione. Sini-
Constans et Consiantius Consianlini filii dederunt tensis autem Ecclesimmeminit Augustinusepist. 128,
rescriplum Ordini civitalis ConstanlinmCirtensium quwest ad Donatum; meminit pariier Notitia episcopo-
lege 29 de decurionibuscod. Theod. Augnstinus lib. i rum Numidiw, in qua scribilur Stephanus Sinitensis
con. Petil. cap. 2, ait: In eademConstaiiliniensecivi- in exsiliumpulsus. Qumporro fuerit, el ubi posita civi-
laie Sylvanumepiscopummajoresvestri in ipso exordio tas ilia incerlum est; nisi quod ex Auguslinocotligi
sui schismalis ordiuaveruni.In libro vero lcrtio con- polest non procul ab urbe Hipponensiabfuisse.An non
tra Cresconium cap. 27, Sylvanum Cirlensemnuncu- idcirco putari potesl esseSinislu colonia, cujus inentio
pat. Et lib. m con. Petilianum episcopum Constanti- fitapud AnloninuminItinere ab HippoueCarthaginem,
nensem Donatistamail : Ego commemoraviSylvanum dicilurque Hippone dislare m. M.LXXX.M.M.?Omnia
Cirtensem,cui quibusdaminlerposiliseliamipse succes- plane susdeque pervertit, urbes ex una in aliam pro-
si'.' Ubi Pelilianum Sylvani concaihedraneumappellat. vinciam portans, lexlns coilalionis et Antonini pes-
Legatur epist. 165, iteraque gesta sub consulari Nu- sime eorrumpens. In cap. 145 collationis Iegitur,
midioeZenophilo.-Hincidem S. doctor Petilianum et Novalus episcopusEcclesiw Sitifensis ; el cap. 204,
Forlunatum modo Cirtenses, modo Constantinenses Novalus episcopusEcclesiwcalholicw Sitifi. Erat Si-
episcopos dicit, ut pluribus oslendi lib. » Hist. Pe- * lifis celebris Mauritaniaeurbs, et, ut ait Procopius
l.ig., cap. 8. Hsecsunt evidenlia: al Garnerius testa- lib. n de Bello Vandalico,caput regionis Zabis, ullra
lur se reluctanlemin hanc sententiam descendere; Aurasium monlem sitw, a qua Mauritania Sitilensis
malebat enim Constanlinam a Cirla distinguere, ut, quinta ecclesiaslica in Alrica provincia denominaba-
qui toties duas in unam urbem confudit, hic unam lur. In Codice Africano cap. 127 laudatur Novalus
in duas dissecaret. Verum quod de urbibus malebat, Sitifensislegatus Mauritaniw Silifensis. Garnerius ut
hoc de episcopis fecit, dum Fortunatum Cirlensem a Novatum inter Numidas recenseat, ex. Sitifensi fecit
Fortunato Constantinensi diversum pronunliavit. Sinitensem. Erat Sililis proxima Numidioe, distans
Scribit hoecAugustinus libro Iaudato de Unico Ba- Guiculo urbe Numidicaex Anlonino millia passuum ;
ptisino, cap. 16 : Proinde si Profulurus anle paucissi- viginii quinque, Ampsaga fluvio inier utramque po-
mos annos defunctus, el Forlunalus, qui in corpore silo. Nusquam Antoninus meminit Sinislu in itinere
adhuc est, alque illi successitepiscopo,elc. Itaque an. Hippone Regio Cartbaginem : scribiLenim : Onetlaba
407, cum hseescriberet Augustiuus, vivebat Fortu- M.P. L. Ad AquasM.P. XXV.Simiitu M.p. v. Biillam
r.atus Profuturi in Cinensi sed<: successor. Porro Reaiam vu. At illc cx Siuiittu reiidit Sinisiu. Porro
59*1 VARIORUi»EXERCITATIONESIN S. AUGUSTlNiOPERA. 298
Simitlu erat in Proconsulari provincia; nam in sy- A tifensi dioecesiin Numidiam rapit, ubi apud unum
nodicaact. 2, 1, conciliiS. Martini legitur Benenalus Garnerium Mopta collocatur. In Tabulis Peutingeria-
Simitensis inler Patres proconsulares, et in synodo nis in Maurilania Sitifensi scribitur : Moptimutiiii-
anni 419 AdeodatusSimittuentis, et cap. 125 colla- pium. At ille municipiutn pro Municipiooppido, quod
tionis nominalur Benenalus Simitlensit, qui dixit: erat in Numidia, obtrudit, cum Mopla diceretur niu-
Nec habeo alium, nec hwreticos. Verum cap. 202 nicipium, quod non erat colonia seu urbs Latio do- ..
CresconiusepiscopusSinilensis cum Donatistis norai- nata, sed vivebat lege municipali; et in laudatis Ta-
natur; ubi vcro hsec urbs fuerit dicam suo inferius bulis oppida quse municipia vel coloniae fuerint
loco ad nolas in LOCILLOM. optime demonstranlur. Quod vero Leo in synodo
SECDNDUS ROSPITENSIS. lta legilur in collatione. ann. 419 dicitur Moctensis, mendose scribitur; nam
Pertinuisse vero Secundumcum sua Ecclesia ad pro- ex vetustis codicibus Vaticani Labbeus tom. II Con-
tinciam Numidiwconslal ex can. 100 Cod. Africanm cil. pag. 1670, reposuit Moplensis.
Ecclesim; ubi dicilur electusa Maurentio pro uno ju- FAOSTINIANOS TAMOGADENSIS. Ita in collatione. Est
dicumsua in cauta, apud primalem NumidimXantip- aulem prope Thevestam coloniam in Numidia Tamu-
pum. Nam alii omnes episcopi Numidw sunt, el judi- gade civitasnota Augustino,Anlonino, Plinio, Ptote-
cium illud provincialefuit. Tot sunl in paucis verbis B 1 mmo, et aliis. Neutiquam notura esfa Antonino Tha-
errata, nt unde censuram exordiar ignorem. Haerebo mugadera esse vicinara Thevesti; nam hic scribit:
ejusdem vestigiis, ut subinde labentem in pedes eri- ThevesteM. P. XXII.Timphadi M.P. xx. VegeselaH. P.
gam. Erat Ruspa Byzacii urbs, quam S. Fulgentius XVIII.Mascula M. P. XXII.Glaudi M. P. XXII.Thamu-
el vilae sanctitate et scriptorum excellentia illustra- gadi. Igilur Thamugada non est prope Thevestem
vit. Laudatur in Notilia Byzacena Stephanus Ruspen- ex Antonino, cum eodem tesle, remota fuerit ab illa
tis, et in synodali ejusdem provincioe act. 2 ccncilii urbe millia passum 104 , et medise inter ulramque
S. Marlini Julianus Ruspensis. In Tabulis Peulinge- fuerint Mascula et Vegesela urbes episcopales; hic
rianis in Byzacio ponuntur JRtispeet Ruspina. In Ta- enim tempore collationis Rheginus, illic vero Mal-
bulis Ptolemaicis legimus bsec in Byzifcio oppida : chus antistites sedebant. Frugum copiam apud Tha-
Adrumeium, Ruspina, Leptis parva, Tapsus, Achota, mugadam laudat Procopius lib. n de bello Vandalico.
Ruspe, Bracordes promontorium,etc. Plinius Ruspi- lbidem etiam tradit pag. 97 Ed. Grot. Thamiigadam
nam liberum oppidum dicil lib. v, cap. 4. Itaque Se- sitam esse incampis ad Orientem, adversus montcm
cuudus Ruspitensis qui in collatione nominalur, sive Aurasium, quem ait trium dierum itinere Cartbagine
Ruspse, seu Ruspinaesedit, perperam ad Numidiam remotum fuisse. In eodem vero libro laudato pag.
Jransfertur. Secundus qui canone 100 Cod. Afric. C £ 120, Theveslemsea;dterum itinere Carthagine distans
memoratur, erat episcopus Megarmelilensis, ut oppidum. Verum quod Faustinianus ille fuit Thamu-
postea ostendam. Denique quod ait antislites electosi gadensis, pura pula Garnerii divinalio est; nam in
in causa Maurenlii Tubursicensis omnes Numidati collatione cap. 215 recitatur Faustinianus Rusicca-
fuisse, falsum est. Nam bi plane friere Xantippus Ta- densis. Hanc vero urbem in Numidia ponit Plinius
gosensis primas, Auguslinus Hipponensis, Floren- lib. v, cap. 3, ubi scribit dislasse Cirta Numidioeme-
lius Hippoxarrhytensis , Theasius Memblosilanus,, tropoli millia passuum 48 Ponitur ab Antonino di-'
Samsucius Turrensis ex epistola Augustini 168, Se- stans a Gullu Numidiae millia passuum 60, a Para-
cundus Megarmelilensis excollat. cap. 125, et Pos- tianis 50; quae loca erant in Numidia, et Rusiccades
sidius Calamensis. At certum esl Memblosilam eti media inter illa locatur. Cur ergo Fausiinianus Ru-
flipponem Diarrhytum fuisse in Proconsulari. Dei siccadensis nequit affirmari ille idem qui interluit
Theasio hoc ipsum dixit Garnerius in notis ad supe- synodo Milevitanse?Legit in laudato capite 215 Ali-
riorem epigraphen, licet nescierit distinguere Mem- pium dixisse de Faustiniano Rusiccadensi : Hic esl
bressam a Memblosita.In synodali apud conciliumi in hac civitate, sed male habel. Quare morbo eumdem
S. Marlini, inler proconsulares subscribit Donatusi anno411 putavit Carlhagine exstinctum; unde unus
lpponizaritensis.Sed hsec clare patent, neque diutiusi D * Thamugadensis in collatiorie remanebal, quem sy-
in illis te volo. nodo Milevitansepraesentem citra dubium assevera-
MAURENTIDS TOBORSICENSIS. Ila legilur in collatione,, ret. Visne tam speciosam conjecturam admittere?
elc. Rem acu letigil: binc illi etiam atque etiami CRESCONIUS COICOLITANOS. Ita in collatione : scri-
gratulor. Tollit se humo : sed heu statim corruit. bendum forte Culcuitanut, est enim cognita non tan-
LEOMUNICIPII MOPTENSIS. lla legilur in coltatione. tumAntonino,sed etiam Ptolemwo,Culcua colania nie-
Est aulem sermo Municipii in Nolilia episcoporum t dia fere inter Cirtam, Simitlu coloniam, Lares, et Gau-
Numidim, ubi scribilur Victor Municipiensis cum aliiss sapham. Rideas, per me licet, Novae Geographiae
actus in exsilium.Cavendumporro ne quis propler cog-- portenta. Ponit Cuiculum medium fere in itinere
nationemnominumLeonem hunc confundat cum alio,, Cirla Orientem versus ac Carthaginem; et quod mi-
qui MoclensemEcdesiam rexil adfuilque concilio ple-- rabilius est, ex Anlonino, qui tamen hsec scribit;
nario ann. 419; tlfa.enim Ecclesia, qumMoptensis di-- Cirta Mileum M. P. XXV,Idicram M. P. XXV,Cuiculi
eitur, ad 'Numidiam provinciam,isla, quw Moctentis,, M. P. xxv, Sitifi M. P. xxv. Vides, te'ste Antoniiio,
ad Maurilaniam Sitifensempertinebat. Moptam ex Si-- situm esse Cuiculum in itinere Cirta versus Occiden*
PATROL. XLVII. 10
 !»!> SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINL 300
tem ad Sitifensem civitatem , quae cum in Maurita-AA quintaMartii, cum cessasset in Africa persecutio post
nia Sitifensi fuerit, aperle deducitur Cuiculum ex- abdicationem Diocletiani et Maxiniiani, dominanle
tremam fuisse Numidiae urbem versus Mauritaniam, in Italia et Africa Severo Caesare. Probat haec ipsa
quam. tamen idem in medio fere Numidioelocat. Mi- pluribus eruditissimus Henricus Valesius in notis ad
rare intcrim bominis solertiam, qui in Antonino in- cap. 2 lib. VIIIEusebii Csesariensis.Hadriani Henrici
venit Culcuitanum oppidum, quod nusquam in An- frairis litteras nuper ad te dalas mihi ostendisti.
tonini Itinerario legitur; non autem vidil Cuiculila- Ambo de ecclesiastica ac profana historia beneme-
num, quod ab eodem tam diserte designalur. Sed riti, ac proinde tua amicitia dignissimi.
vix pati possum ab lioc commentatore Cuiculilanam LITTORIUS SOANENSIS. Ita quidetn in collatione, sed
Ecclesiam in Cuicuilauaui mulari aucloritate Ptole- forte legendum Sugunensis. Ponitur enim ab Antonino
msei (qui lamen Calcuam, non Culcuam, ul mendose in Numidia prope Cirtam Sugus: quanquam in Notilia
legil, inter Numidieenovae urbes posuit), cum in ve- episcoporum Numidiwfiat mentio Felicis Suabensisin
tustis AfricaneeEcclesiae monumenlis niliil Cuiculi- exsilium pulsi. Si non perfunclorie Notiliam lectilas-
tana urbe frequentius nominetur. In synodo Grati set, cognovisset ibidem memorari Victorem Sugita-
laudatur Elpidophorus Cuiculttanus; in synodp S. num; unde Suabensis seu Suavensis (non , ut ille
Cypriani Pudeniianus a Cuicuii; in Notitia Africse ait, Suanensis) Ecclesioein Sugitanam conTeTtendse
Viclor Cuiculitanus; in collatione Cresconius episco- sententiam exuisset.
pus plebis Cuiculitensis; in synodo v Cresesepiscopusi FORTDNATOS CASENSI-CALANENSIS. Ito iti collatione;
E. Cuiculitanw provincim Numidim. Memini Garne- sed cum plures ejusdem nominis censeanlur, dubiuman
rium inilio praefationis ad Historiam Nestorianami Fortunatus nosler sil hujusce Ecclesiwepiscopus.Vah!
affirmare Cbristiauum Lupum magnum ecclesiaslicae! quales modo scrupulos patitur, qui passim quosdam
antiquitatis reparalorem immensa erudilionis copiai episcopos ad hanc synodum ex coilatione admittit,
vix non obrui. Procul ab hoc pericnlo remotum vides; aliis ejusdem prorsus nominis pro arbitrio exclusis!
Garnerium, nondum enim immensa illa eruditiones Sex Fortuna^ in collatione inter catbolicos recen-
suffocalur; tota enim ejusdem litteraria supellex, sentur : Rusuccurensis, Capsensis, Conslantiniensis;
quod notas prsesentes altinet, pugno slringilur. prior pertinet ad Mauritanos Csesarienses, alter ad
MALCDOS MASCCLITANOS. Ita in collalione. Notaveroi Byzacenos, posiremus ad Numidas, qui ante Possi-
Antonino esl Mascula m. M. LX.P. a Thebestedistens; dium legitur in epigraphe. Tres alii recitantur, Ca-
eunlibus ad Silifensem coloniam.Recenseturetiam inter sensi-Galanensis, Abbenzensis, et Undesitensis. Has
episcoposNumidiw Januarianus Masculitanus, et me-• duas Ecclesias incertae provincise vulgo ascribunt.
minit Augustinus lib. ni coni. Cresconium, cap. 27,i At in Notitia Numidise recilalur Optanlius Casensi-
Donaii Masculitani, qui in concilio Cirtensi Donatista- Calanensis. Garnerius ergo dubitat an Numidiae epi-<
rum anno 303, ctti prwfuit Secundus Tisigitanus Nu- scopus Fortunatus sederit apud Ecclesiam Casensi-
midiw primas, confessus est se traditorem. Recie dei Calanensem.quamcertumestadNumidiamspeciasse,
Malchi sede : nam eliam in synodo Bonifacii lauda- vel potius fuerit episcopus Undesitae, vel Abbenzse,
tuf JanuariusMasculilanuslegatus provincimNumidim. incertae prorsus provineiaeoppidorum.
Yerumtamen in iis quse addit peccat biennii pro- DONATOS TIBILITANDS. Legilur in collatione Tigili-
chronismum. Nam synodus illa, teste Optato lib. i,, tanus, sed procul dubio mendose; neque enim uspiam
post persecutionemapud Cirlam coacla fuit. Et Augu- tnenlio reperitur civitatis Tigilis. Libenter admilto
Slinus libro laudato cap. 26, ait : Exstat Sectmdii Donatura legi in cOllalione procul dubio mendose
Tisigitani concilium cum paucissimis quidem faclutni Tigilitanum, sed ab uno Garnerio, nam qui litleras
apud Cirtam, post perseculionem codicum tradendo- norii, in cap. 121 collationis 1'eget: Donatus episco-
rum, ul illic in tocum defuncli ordittarelur episcopus. pus Tisililensis. Idem dixit: Prwslo sum; sed nonha-
At ex gestis municipalibus persecutio codicum t.ra- beo conlra me etiam episcopum. IHe vero perperara
dendorum inccepit CinsdDiocletianovni et Maximiaho> pro Tt'si'i(enst, quemadmodum in tribus edilionibus
vu comt., anno 303, xiv kal. Junii, ex eodem cap.. * Massonis, Albaspinsei, et Labbei legilur, Tigilitanum
29, Cirtoe sedente Paulo episcopo, cui poslea anno) dixit. Sed praeproperse lectioni id vitio verlatur.
305 morluo Sylvanus successor datus est. Augusli- Aliud msuper peccat, quod in urbe Tibilitana Dona-
rius annum et diem synodi Cirtensis designaVin bre- lum episcopum catholicum penit anno 411, cum id
, viculo collationis teriioe diei cap. 18, ubi et lempusi temporis apud Tibilitanum oppidum sederet Simpli-
; durantis iri Affica persecutionis etiam declaratur. cius Donatista episcopus, qui cap. 197 collationis
Ge«lB,inquit, martyrum, quibus oslendebatur lempuss dix.it: Adversariumhon habeo. Huic tamen, velit no-
perseeutionis, eonsulibus facta sunt Diocleiiario ix ett lit, Donatum Catholicum in eadem urbe adversarium
Maximiano vni, pridie idus Februarias : gesta autemt jungit: cum uterque sua in civitate teslatus sit non
episcopalia decreti Cirtensis posl eumdem consulalumi habere adversantem coepiscopum.' Estne hoc eru-
tirtio nonas Martias, ac per hoc tredecim menses-in- dilorum patientia abuti?
ieresse'inveniuntur.Habes ex Augustino saevisseper- PONTICANOS, SATDRNINOS, CHRISTONIUS, HONORIOS,
secutionem anno etiara 304, cmn inarlyres occisii LOCIBS.Tncerlwsedis. Uno verbo semel censurae pe«
sunt; synodum vero Cirtensem coactam anno 505, die: riculo, nos moleitia liberat.
501 . VARIORUMEXERCITATIQNES 1N S. AUGUSTINtOPERA. 302
ADEbbATDS BELLALiTENSis. Itd quidem in coltaiitihe ARufoin
A Breviario. Ex quibus evideriter colligilur
appel(attir Ecclesia; sed.in Notitia Numidiw legiiiif Tiibienseiri Ecclesiam huic provincise ascribendath,
BMalisensis. Vbi vefo Numidiw sita fuefii ejusmodi non vero Numidise; alias istius provinciae legati con-
civiias, ihcompertummihi est. Sed curii Garnefio ex- tra Cresconium stetissent, non autem Sitifenses.
poslulabit alter ejusdem nominis episcopus Nuriiida, Cafolus a S. Paiiio Tubiensis episeopatus non me-
qiii cap. 129 dicitur Adeodalus episcopusplebis Ba- minii, Ct Holslenius pag. 65 et 96 nolarum ad cum-
xaritahw: fiatri haric ufbetri ih Numidia friisse docet dem hiinus recte crim Tubunensi confundit; Tubu-
Notitia ejtisdem proviticise, iri qua laudatur Vilalia- IIaeenim erarii in Numidia, ut postea dicam. Garne-
nus Vazuritiinus; e't iba. Vazafilarii(ii riientio cari. 54 rius quod Cresconiiis relicto oppido Villaregensi
God. Africarii. Ilaque mere pro ai-biirib Bellaliteh- Tubiensem sedem occiipavit, ulramqiie Numidise
sem obtfudit, excluso Bazaritano. Qiiare Iiujiis Adeo- iifbem assefuit. Scimus ex Socrate, Sozoriienb, et
dati qiii ih syriddri ndtnihatuf, civitas etiam jncefta Tbeodoreto EuzOium prius sedisse apud Germarii-
est, et noii tantiim sitiis civilaiis, iil ille affirmabat. ciam ih Eupbratensi provincia, dein Anliocbensem
P«ocESsbfe.Itjhoiw sedis. Procedamus ad riotas. thronutfi invasisse, postremo Constarilinopolitanam
CiiEscriNiusGENtENARiENSis. lla legitur in colla- sedera usurpasse. Eusebius teste synddo Alexan-
iiohe. El vtro in Nolitia episctjporiihiNumidim nutne-1B drina in apologia secunda S. Athanasii, primo Be-
ratur iiiter ejectbs inde episcoposFlorehlius Centeha- ryii in prima Phcenicia episcopus fuii, inde in Nico-
riensis. Cuin plufes Gfesconii iri collaiiorie numeren- mediensem in Bithynia sedem se intrusit, tanderii
tur, huhc qui tfigesimo' lOco in epigfaphe faomiria- favente Corislantio Augusto Constantinopolitanam
tur, sedisse apud Centenarium (ita hoc oppidum ap- afripuil, semper aliorum civilates, oculis per invidiatn
peliatur in Tabulis Petilingefiariis) sirie, teste nbii conjectis, oblimans alque arrodens. Juxla illationem
credam ;'' cum praeseftim idera Garnerius de Cresto- Gafnerii ih eadem provintsiaerunt memoratoe urbes,
niorum in Nuinidia ufbibiis nibil certi se statuere cum tamen Constanlinopolis fuefit in Europa, alise
posse ingenue rateatur, ut suo infefiiis loco videbis. vefo in variis ac abs se invicem refnotis Asiae pro-
SECONDOS MAGARMELITANOS, seii AijUENsis.•Quem vinciis. Forte quo errdnern istiirii Cfesconium lon-
Magarmeiitanuthcollatio dicit^ AqUensemprmierea vo- gioris itineris niolesiia liberafet, iitrumque oppidum
cal Augustinus.Nusquam in Augustini libris Seciitidii Villaregense et Tubiehse ih eadem pfovincia posuit.
nee Magarmelitani, nec Aqtieiisis nomen fcperiiur. ut Cresconius de lino ad alteriim facile transiliret.
In libello lantuhi Leporii haec subscriptio legituf : ASIATICUS. tncertm sedis, queniadmodumet Ron-
Secuhdus episcopusAquensis,sive Megarmitdnmoblat'6 I NIANUS. Nullus hic Censofise sevefitalis notae lbcus
uobis a Leporio libello subsiripsi. Ubi non Augiisli- G ( est. Melius illi veftit igriofafe qiiam docere.
nus, qui ibidem eodem modo subscriptus legitur, sedI FAUSTINOS SiLLiTENSis. Itd ih cottntione; fit aulem
ipse Secundus se Aquensem dixit. irt Nolilia episcoporuthNuthidim meritio MaximiSilli'
FELIXVILLAREGENSIS. Elst certuth est ex dixObus ! tant. Exspecta parumpef, et altefum Faustinum Sil-
ejusdemnominisepiscopisNumidiwtilterum fuisse Vil-- litanam cathedram una simul sedentem audies; imo
laregensem, alteruin Tubiensem, dubium itimeh u'.efr tertium Fauslinum suppbsititium in hac synodo, Gar-
ulram ecclesiamrexerit. Pbstca, canon48 Cod: AfriCj , nerio auctore, videbis.
continetcausam Crescottii Viltaregensis, qui ctim fu-• SERVOSDEI BURENSIS. Ita tn coUalione,nisi quod ad-
biensemEcclesiamviolenler invasisset, relicta Villafe-- ditur TubursicensisBurw. Veruiii in Nolitia episcopo-
geiisi, swpiusque admonilus fuisset, contumaciler pa- rum Numidim dicitur simpliciter Leontius Burensis.
rere delrcclaveral.Verumcum exposlulalibfacta fueritt Non uno vilio laborat hoc scholion. Agriomen urbis
ab Honoraio et Urbatw MdttritdniwSitifensis legatis, pro ejusdem nomine obtrudit. Cum duplex essel Tu-
conjicerepossetaliquis, nec lemere ulramque prwfdtatnt bursicus in Africa, una dicta est Tubursicus Burm,
Ecclesiam ad hancce Maurilaniam pertinere. Sed tiittii allera Numidiarum. Patet ex collalione, in qua cap.
Notiliwauclor in conlrarium tentiat, vix ego pbssim IJ . 121 laudatur Servusdei episcopus plebis Tubursicensis
conjecturamprobare : quis enim Vielofe Uiicensiriie-- D Burm, contra quetn Donatus haereiicus stabat, qui
lius silum civitalumAfricw, Ecclesiarumquea suis re-- cap. 206 dicitur DonatusTubursicensis,neque addilur
ctarum sociis distinctius noverit? Quare donec lux% Burm; unde constat Servuriidei non csse dicendum
aliunde major affulgeat, Notiliw adhmrendum pulo. Burensem, sed Tubursicensem; a nomine enim, non
Cespitat in plano , et in mefidie majorem lucemex- ab agnomine urbis appellandus est: hoc enim hujus
optat. Sibi fingit teslimonium Notitiaecanonis Afri-- Tubursicus ab altera isiius hoihihis urbe distinclio
cani dictis adversari. In Notitia Numidisescribiturr tantum sighificalur. Ita dicimus UltrajeCliim Rlieni,
Donalus Villaregensis; at Tubiensis Ecclcsia ibiderii h ut hoc oppidum ab Ultrajecto ad Mosafn secernamus,
non recitatur. Ilaque Oresconius ex urbe Villaregeiisi ;i et perperam quis liujus civitatis episcopum vPCarei
Niunidisead Mauritaniam Sitifensem profeclus,'Tu-i jifosensem.Altera Tubursicusdieebatiir Numidiarum.
biensem ibidem Ecclesiam invaserat. Hinc legaliti ita in eadem collaiiorie cap. 201 ihtef Donaiistas
Silifenses peliere a synodo ut agere possent contraS noniinatur Januarius deTiibursicu Numidiarum, cui
Cresconium, coram feclore prQvincim; eral enirii h adversabatur ibidem Maiireniius ciitholicus ex cap.
Mauritania Sitifensis provincia praesidalistcste Sexto o 143, ubi appellatur episcopm EcclesiwTuburiicehsis.
303 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 504
Utrumque oppidum confudit Holstenius pag. 55, et A collegarum cum ipsi erga Romanae Ecclesiae jura
unius tantum meminil Carolus a S. Paulo. Ex liis obsequenlissimi, procul essent, ideo ad eum episco-
etiam infertur, Tubursicura, ubi sedebat Servusdei, porum conventum se conferre recusarunt.
non recte statui in Numidia, cum ad distinguendam CHESCONIOS DECASTELLO TITULIANO. Legitur tn col-
alteram Tubursicum a Tubursicu Buroe, illa dicere- lalione plebis Tituli; sed noliiia meminit Viclorini de
tur Tubursicus Numidiarum. Polerat GanneriusSer- casteUoTiiuliano episcopiNumidim.Postea : Monen-
vuradei ex Augustino lib. IHcontra Cresconium, dum porro nunc, quoniam memini, vehemenler esse
cap. 43, eximie commendare, cujus verba hic lau- probabile Noliliam episcoporum, qua tam swpe (at
danda sunt, ac germana lectio restituenda. Episco- qnam infeliciter!) usi sHnws,scriptam fuisse ab ipso-
pus, inquit, calfiolicusa ThubursicubureServus no- met Victore Vticensi, qui tres libros de Persecutione
mine, cum invasuma vestris locum repeleret el ulrius- Vandalica composuit, etc, Atque hinc quisque satis
que parlis procuratores proconsulare prwslolarenlur perspiciat utrumque opus conjungendum, si quando
examen, repenle sibi in oppido memoratoveslrisar- Victorishislorid edatur, ianquam alierum alterius sup-
malis irruentibus, vix vivus aufugit. Ubi legendum plementum etiumen. Passim labitur. Scribitur in
esse ThubursicuBurw patel ex collatione, undeS. Au- collatione cap. 125 Cresconiusepiscopus plebis Tituli,
gustinus Servum diserte nuncupat Tubursicensem,et B contra quem Victor Donatista stabat, qui capite 20*
Donatus haereticus cap. 106 dictus est Tubursicensis, inter haereticos ita recensetur : Victor episcopus Ti-
non vero Tubursicuburensis. Ex laudatis Augustini tulensis.Haecautem Ecclesia pertinebat ad proconsu-
verbis videtur colligi hanc Tubursicum Burse fuisse lares, quod diserte Garnerius poterat discere ex
in Proconsulari, quod illius oppidi causse proconsu-, Nolitia episcoporum, qua se lam smpeusum testatur,
lari judicio subjicerentur, cum proconsules Carlha- sed profecto hac vice usus non est; nam ibidem inter
ginensem provinciam, consulares Numidiam rege- proconsulares legisset Cresciturum Titulitanum. At
rent; sed video iufirmum ac plane lubricum esse ille ut Cresconium in Numidia episcopum faciat,
hoc argumentum; nam Possidii et Crispini in Numi- eumdem ex oppido Titulitano in cattellumTitulianum
dia episcoporum causam cognovit proconsul ex Au- cito citius voiare jubet. Quod addit, notitiam episco-
gustino lib. m, cap. 48, operis ejusdem contra Cre- porum Africoeinserendam historioe Victoris de Per-
sconium, quod etiam constat ex epislolis 127 et 128 secutione Vandalica, atque utrumque opus conjungen-
ad Donatum proconsulem Africse. Proconsules enim dum, si quando Victoris hisloria edatur, vix sine risu
amplissima polestale in omnibus Africae prcvinciis, leges; habes enim in insigni tua bibliotheca hislo-
excepta Mauritania Tingitana, ulebantur. Tubursicus riam Victoris editam a Pelro Ghifffttio, quem inter
Numidiseerat in itinere Hippone Cirlam ex Augustino C eruditissimos societatis Jesu scriptores post Peta-
epist. 163. Denique notes velim Garnerii lechnas, vium ac Sirmondum laudare soleo, in cujus libro
nolo enim dicere malitiam, aut vafriliem, a quibus quarto memorata Afriese Notitia legilur. Qui sane
longe esse virum probe scio; ille, 'ut ciira dubium vir doctissimus Garnerii vota non modo jamdiu praa-
Servum seu Servumdei cum sua illa Burensi urbe, venit, verum eiiam superavit; cum Notitiam illam
quse nulla uspiam fuit, in Numidiam traheret, appel- non quidem tanquam appendicem historite Vicloris
lavit Noliliam Africae, scribens in ea dici simpliciler : assutam voluerit, quod se desiderare Garnerius dicit,
Leontius Burensis, cum tamen non ita legatur; nam sed medio prorsus operi inseruerit. Editum est illud
simpticiter ibidem scribitur : Leontius Burcensis. Ita volumen a Chiffletio Divione anno 1664. Hinc forte
ex Burca Buram novam in Numidia urbem obiruxil. pulabis Garnerium hoc prsesenti anno 1673, quo Ma-
Burila fuit Numidiaeurbs, ut inferius palebit. rium Mercatorem notis illustratum public'avit,Chif-
TERENTIOS SELEOCIANENSIS. Ita in coltalione. Fit fletii opus, quod in ore famaeversatur, atque erudi-
autem in Notilia episcoporumNumidiw meniio Profi- torum omniura manibus teritur, penitus ignorasse.
cii Seleucianensis. Poterat Terenliura et Servumdei, Verum si ita judices, segre in tuam sententiam de-
quem proxime nominaverat laudare ex synodicis lit- scendam ; nolo enim tam supinam celebratissimi vo-
leris Africanse synodi ad Coeleslinumpapam, in qua- " iuminis ignoranliam homini affricare. Arbitror autem
rum inscriptione nominantur Aurelius Valentinus, Garnerium jam anle novennium basce notafe in
Aiilonius, Tulus, Servusdei, Terenlius, Forlunatus, utramque epigrapben adornasse; scnbitenim se opu«
etc. Ita 1n utraque synodo Servusdei et Terentius difficillimum,quod haclenus lenlavit nemoaggressum,'
tanquam eodem fere lempore consecrati, proxime sed non sine cura et labore. Et quidem dissert. 5,
sedebant. Ex hac vero epigraphe deduces, xnaximos pag. 319, testatur se ante duos et viginti annos ad
illosAugustinianaenostrse gentis heroas, Augustinum, Pelagianam Historiam commenlariis illustrandam, a
Alipium, Severum, ac Possidium, non fuisse in eo Sirmondo vetustissimis schedis communicatis anima-
Africauo concilio; nam ante Servumdei et Terentium tum. Hinc ejusdem consilium laudo, qui juxta poetse
inscripti legerentur, quemadmodum ponuntur in ti- de scriplo publicando monitum, nonumque prematur
tulo epistolse tantis notis a Garnerio illustratse; quod in annum, suas nolas. pleno a Ghiffleliani Victoris
nempe intelligerent eo in concilio ex universa Africa editione novennio maturalas haud maturate vulgavit.
eoacio adversus Romanas appellationes acerrime dis-; Quod si ex eodem Horalio slatim reponas:
putandum et decernendum esse, a qua sententia Reprehenditequod non
305 VAftlORUMEXERCITATIONESIN S. AUGUSTIM OPERA. 306
Maltadies et multalitura coercuit;atque -j qui loties S. Augustino in hbris contra Donatistas
A
Prsesectumdeciesnon castigavitad unguem memeratur. Inde vero assero Felicianum proconsu-
Nullam pro homine responsionem adornare volo,, larem episcopum et magni inter Donatistas Maximia-
ne ex censore repente, dum nescio, advocatus fiam. nistas nominis; quia Alipius petiit num Felicianus
SPERANTIDS, Am- esset in communione Primiani primatis proconsula-
vel, ut est in collatione, SPERATUS
madsererisis.Dubium mihi fuit, debeatne EcclesiaAm- rium, non vero Januarii primatis Numidarum; cum
madwrensisin Numidia censeri, an in provinciaPro- tamen in synodo apud Bagajam Felicianus ab utro-
consulari, quamvis cerlum sit ad alterutram pertinere,, que primate ob Maximiani ordinationem damnatus
etsi in neutrius Notitia inveniatur : verum cum propei fuerit. Adest evidens testimonium pro Musti procon-
absii a Thebeste cotonia, ut est apud Antoninum; The- sulari in synodica act. 2 concilii S. Martini papae,
bestevero, ulcontiatex Notilia episcoporumNumidim,, quam inter proconsulares subscribit Januarius epi-
civitassit Numidiw, Ammadmravidelur quoque Numi- scoput S. E. Mustitanw; in Notilia vero Numidise
dim iribui debere, quantumvisrepugnenl vulgares la- etiam Iegilur Anlonianus Mustitanus. Urbs autem
butm, profeclo non exactissimm. In concilio rebapti- Turrensis in Proconsulari, cujus sacris proeerat Do-
zantium Eugenius ab Ammadaera trigesimo secundo 3 natus Donatista, quem Victorianus Mustitensis sibi
toco senlentiam dixit, quem ad locum Pametius nihil/ B 1 vicinum dixit, apparet in Tabulis Peutingerianis, in
attutit in notis, alioquin eruditis, quod optalam lucemt quibus habetur, Thurris vi, Sicilibba xm, lnuca, ctc.
afferret. Affert aliquam Antonini Itinerarium, cum viat Turrensis urbs erat proxima Sicilibbse, quam esse
qucsCarthagine Cirtam^ducitita describitur : Unucami proconsularem in nolis ad superiorem epigraphen
M. p. xxn, Sicillibram M.P. VII, Vallos M.P. XV, Co- ostendi, ubi inter legatos provincioe Proconsularis
reva u. v. xv, Musli M.P. XXVIII,Laribum coloniami laudavi Prsetextatum Sicilibbensem. Hac occasione
H. P. xxx, Attieuros M.P. XVI,Ammadseram coloniaml etiam supplendse mihi sunt tabulae Ecclesise Africa-
M.P. xxxn, Thevesle coloniam M.P. XXV,etc. Hincc nse, quam .laudati geographi Carolus a S. Paulo et
enim palet Ammadmram tribuendam esse Numidiw,, Holstenius publicarunt, qui Inucensem Ecclesiam
shquidem media ett inter Altieuros el Thebestem, quw e Sicilibba millia passum 13 distantem omiserunt; cum.
duw civitatesin ista provincia existunt. Quoeso, virr tamen in collatione cap. 187 nominelur Valentinia-
eruditissime, ne aegre ac molesle feras me in his dis- nus episcopus Inucensis. Hinc vides Philippum Lab-
cutiendis parumper immorari; nonnulla enim tra- beum, cujus morti sacra erudillo indoluit, et colle-
dam haclenus ecclesiasticis geographis ignorala,, gam Cossarlium viruni insignem, minus recte in
queis tamen Africanoedioeceseoslimites exactius sta^- margine pro lnucensi Juncensem reposuisse; illa
tuentur. tinuca Antonini apud ecclesiasticos scripto-- C i enim Ecclesia erat in Proconsulari, haec in Byzacio,
res Ulucanominatur. ln cap. 127 collationis laudaturr et laudalur synodus habita a Liberato primate Byza-
Procericius Uculensis, et in synodica apud conciliumi ceno act. 2 concilii Bonifacii Caubaginensis, "cujus
Lateranense saepius nobis memoratum, Cresconius s etiam canunes commendat Ferrandus Diaconus. In
Uculensisinter proconsulares recitatur. De Sicilibba a Laribo statuendo iidem geographi decepti sunt. Nam
in superiori epigraphe dictum est. Vallos etiam fuitt cum in Tabulis Ptolomaicis viderent Lares poni-prope
urbs episcopalis, el inler prsesules Carthaginerisiss Vagam in Numidia, earadem urbem huic provincioe
provineise in synodo Bonifacii appellatur Restilutuss ascripsere. Sed ad eumdem lapidem offenderunt.
tpiscopus ptebis Vallitanw. Corevae episcopus nus-- Duplex enim fuit hujus nominis oppidum. In colla-
quam mihi apparuil. Hic ab ecclesiasticis geographiss tipne cap. 207 recitalur Restitulus Laritensis, et cap.
Carolo a S. Paulo, et Luca Holstenio viris eruditissi- 197 Honoraius Laurensis, ambo episcopi ex parte
mis, designantur confinia provinciae proconsularis. Donati. Lares vero etiam ad procorisulares spectasse
Elenim MustimCorevse finitimam ad Numidiam spe- patet ex synodo Bonifacii, quam cum illius, provin-
clare ex Notitia Africsecitra dubium existimarunt;; cise Patribus subscribit Viiulus episcopus plebis La-
ibi enim inter Numidioe episcopos memoraiur Anlo- rensis. Cseterum ex Tabulis Peutingerianis, quas
nianus Musliianus. Sed in eo decepti sunt, quod duass "P - mihi inspiciendas tradidisti, res illustrari potest;
bujus nominis urbes in Africa non observarunt, qtia- ila ibidem scribitur : Thevestexi, Ad Mercurium xiv,
rum una in Numidia, altera erat in Proconsulari.i. Admedera xvi, Mutia xvi, Orba vn, Larabus xn, Dru-
Hoc patet ex collatione Carlhaginensi, in qua inlerr siliana vn, Thacia vn, Mubsi VII, Aboia vi, Tianica
Donatistas cap. 206 nominatur Cresconiusepiscopus s xn, Tichilla xvi, Membressavm, elc. Aliud vero iter
Musiilensis. At superius cap. 121 hsec Ieguntur : a Mutia describens ait: Altuburos xvi, Altesera x,
Viciorianus episcopus plebis Mustitensis. Idem dixit: Assures, etc. Ubi Mubsi legendum Mutli.,Ex his pa-
Prwsto sum. Habeo Feticianum Muslitensem, el Do- i- tet, non satis consequenter poni Ammederara (ita
naium Turrensem contra me. Et statim cap. 122, !, scribunt Augustinus lib. vn. de Bapt., cap. 39 colla-
Alipius episcopus Ecclesiae catlwlicm dixit: De no- >• tio cap. 207, et Anloninus) in Proconsulari a sacris
mine Feliciani utrum in communionesit Primiani. Ex Ix geographis; Lares vero, Drusilianam, et Mustim in
his optime intelligis apud Mustim in Numidia anno io Numidia, cum istae urbes recto itinere a Theveste
411, cum celebraretur collatio, sedisse Gresconium B Numidise supra Ammederam sint Carthagini propin-
Ponaiiilam, apudMustiminProconsiflariFelicianum,), quiores. Sallustius oppidi Larit meminit in Bellp JuT
 50» SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 50''
gurlbino, Procopius lib. u de Bello Vandalico Lari-- A i in bibliotheca serenissimi magniducisdisertehabent.
bum dicit, el Victor Viiensis lib. n. de Pers.*Vand. in castello Siiiilensi. Augusiinus in epistola 128 ad
Laribus scribit, ubi etiam Siccensemel Larensein ci- Donatum proconsulem Africse, menlionem facit colo-
vitales appellat. Ex eodem Peuiingeriano fragmento) norum , quos hic habebat in Sinilensi vet Hipponenst
apparet siius Tigiiicsein Proconsulari, cnjus ineminitt agro. lbidem S. docior Lucilli decessorem designal
collatio cap. 155, ubi nominalur Aufidiusepiscopus s inquiens : Collegalunc meus episcopusSinitensis Ec-
plebis Tignicensis, quoc incerlse provinciaj depulaturr clesim Maximinus. In editis codicibus Synicensis iti-
a Carolo a S. Paulo, etomittiiur ab Holslenio. Sed1 dem legitur, sed ex epist. 163, textus emendandus
quid dicelur de Aboia? Ponitur in subscriptionibuss est, ubi scribens S. Pater ad Donatistas ait : Mode
synodi v Valerianus episcopus Obbm provincim Pro- prwconemmisistis, qui clamaret Siniti, quisquis Maxi-
consularis. Haec quoque urbs desideratur apud Caro- mino commv.nicaverit,incendetur domus ejus. Maximi-
lum a S. Paiulo et Holsienium. An hic Aobim, velI iius ex Donatisla factus erat catholicus.
Obbw in Tabulis legendum incompertum mihi cst. SABINUS TUCCENSIS. Tucca getnina est \n Africa;
Ultra Lares ad 16 millia passuum ponitur ab Anto- altera in Mauritania Sitifensi ad Serpetem fluvium ;
nino Altieurps, seu, ul Suriia legit, Altitures : utro- allera in Numidia pene mediu, ut habent Plolemaicm
bique corrupte, nam Aliiburos legendum est. Haec ?•B
I Tabulm. De Numidim episcopointelligi debel collatio,
civitas erat in Pro.consulari,'et in synodica saepelau- ele. In concilio certe rebaptizantium ulriusque Tuccw
data ponitur Conslanlinus episcopus S. E. Attoburi- episcopisenlentiamdixeruni: atter, qui confessorSalur-
tanw, elin Nolilia ejusdem provincise VindemiusAl- ninus, quinquagesimosecundo loco; alter, qui Honora-
toburiianus. Garrierius mendose dixit Attieuros, cum) lus, septuagesimoseptimo.Longiserroribusagilur, ma-
Altieuros dicalur in Itinerario, cujus verba adducit. lis avibus arduum opus aggressus. Imprimis quatuor
Ubi perperam Altiburos seu Altoburos Numidiaeac- Tuccse in Africa memoraniur, et Sabinus non Tuc-
censet, contra laudata veterum synodorum testimo- censis, sed forteTuncensis episcopus fuit. Ptolemseus
nia. De Ammedera nibil cerii iuvenio quo movearf prioris Tuccse meminit in Mauritania Caesariensi;
ad'eamdemProeonsularipolius quani Numidiaeascri- alleram ponit inter urbes Numidise novse; tertiam
bendam. Cum in Notilia episcoporum Numidiseillius> inter Bagradafn amnem et Tabracam; quartam Anto-
urbis episcopus non appareat, qui tamen 123 ibidemi ninus locat in Byzacio, vel Proconsulari; nam in Iti-
recensenlur, existimo Ammederam fuisse ultimami nere ab AssiirisThenas ail : AssurisTuccam Terebin-
proconsularis dioecesiscivitatem, cum Thevestisinde! thinam M. P. XV,Sufibiis M.P. xxv. Erat ergo Tucca
millia passuum 25 distans, ad Numidiam pertineat. . Terebinthina media inter Assuros, quaeest urbs pro-
Neque tamen ob eamdem in Numidia locatam, ullami "C consularis, etSufes Byzacenas. Utrideputanda incer-
Garnerio litem intendo; imo eidem gratias ago quodI tum. Ille vero duas lantum Tuccas novit,quarum
provincise in qua sita fuit Ammedera, investigandae! nnam ad Serpelem fluyium in Hauritaiiia Sitifensi,
occasione data, Mustim ac Lares duas ejusdem nomi- alte.ram in media Numidia ponit. Pliuius Tuccse Siti-
nis urbes fuisse ostendi; unde et exactier Africanae i fensis situm exacte tradit lib. v , cap. 2. Oppidum,
Ecclesiae Notiiia relucet, ac synodbrum subscriplio- inijuit, Tucca imposilum mari et ftumini Ampsagw.
nes neutiquam, quod ad provinciarum urbes altinel,> Itaque erat in confiniis provinciae Mauritanise Siti-
inter se discrepare inielliguntur; inde eliam Ta- fensis, quse Ampsaga flumine a Numidia separabatur.
bulse dicecescos Africae facile corriguntur ac sup- Concinunt TabulsePeutirigerianse, ubi hsecleguniur:
plentur. TuccafinesMauritqniwel Africw. Meminil Dio Cassius
QOADRATUS. Incertw sedis. Veritaii exactius qna- lib. XLVIIITuccse civiiatis snb T. Sestio praefecto
drareiit caeieraenoloe, si easdem hisce tanliim verbis3 Numidioe,pro Antonio triumviro. In Notitia Sitifensi
exarasset. memoratur Uzulus Thuccensis. Rursus Tuncairi Sa-
LOCILLOS. Incertm pariter sedis; nisi forte legi de- bini episcopi perperamin meditiillioNumidise slaluit.
beat Lucianus Guirensis; nam hujus nominis aliquis ini . Nam Peiilianus episcopusConslantinensis Donatistain
"
concilio quod collalionem prmcessilsubscripsisse legi-- •* collalione cap. 65 haecdixit : Nam eliam in ptebe
tur. Fuil Veroin provincia Numidim Guirensis episco- prmsentissanclissimi (mulus mulum fricat) collegwac
pus ; meminitenim Notitia Marlialis Guirensis. Plura1 fralris mei Adeodati , id est, in civilateMileviiana,ila
peccat. Imprimis Lucilli nomen diminulivum implell cotnmissares est, ul unutn ibidem habeat adversarium,
augetque, Lucihnum efformans. Rursus Guirse seun alterum in Tuncensi civitate, qui ad hujus sciliceiple-
Giroein Numidia duos simul coepiscopos donat; nami bem atttiquilus pertinet, et anle bienniumvidetur esse
superius alterum Lucianum itidem Girensem pro- conslituius, Hic ipse erat Sabinus; eienim cap. 150
nuntiaverat. Denique Lucilli urbem ignotam putavit,, edit. Labbei haec habenlur : Sabinus episcopusTuc-
cum diserie designetur ab Auguslino lib. xxn de Ci- censis. Idem dixil: Pfwsto sum. Adeodatusepiscopus
vit. Dei, cap. 8 : ubi loquens de miraculis posl de- dixit: In dioecesimea est ordinatus. Ilaque Tunei,
latas iri Africairianno 416 S. Slephani reliquias, ait:: seu Tucca, nolo enini de nomine cum Garnerio con-
. In caslello'Sinitensi, quodHipponensi coloniwvicinum n tentionis funem ducere, erat in dioecesiMilevitana. At
' ttl, ejusdem tdci Lucillus episcopus, etc. In excusiss Milevis.quam MileumAntoninus vocat, distabat Cirla
eodieibus legitur Synicensi; sed quatuor codices mss,, versus Ampsagam inill. pass. 25, et in Tabulis Peu-
509 VARIORUMEXERGITATIONESIN S. AUGUSTINIOPERA. 310
tingerianis scribitur Milev.colonia, et ponitur infra A nodo rebaptizantium appellatur apud Aug. lib. vide
Rusiccadem, quaeCirtaaberat ex Plinio 48 mill. pass. Bapl., cap. 12, Nemesianusa Tubunis; idem pariler
Cirta non erat in media Numidia; nam distabat Hip- epist. 70 Tubunasnominat; sednec addita cautio vel
poneRegio mill. pass. 94, et Numidia ultra Hipponem parum hominem juvat. Unde habet quinque Cresco-
Tabracam usque ultiraum provinciaelimilem versus nios., qui anno 411 collationi interfuere, anno 416
Orientem,protendebaturmill. pass. 64. MileviCuicu- adhuc superstites fuisse, ne uno quidem intra quin-
lum extremamNumidiseunbemversus Occidenlemerat quennium defuncto? Itane quinque Cresconiorum
iler mill. pass. 50, Tabracam vero mill. pass.183, eun- numerus pleno quinquennio elapso non decrevit,
libus ad proconsnlares. Haecex Ilinerario Anlonini auclore Garnerio , qui de Delpliino scribens , brevl
paient. Ilaque Tunca, qtiseerat in dioecesiMilevitana, biennii spaiio octodecim in una provincia episcopos,
ncn erat in media Numidia, sed supra Cirtam versus ut ostendain, diem obiisse publicat? Cur nec unui
Sitifenses. ln Tabulis Peutingerianis res ad eculum saltem illorum Cresconiorum domi remansit, vel
patet. Hinc etiam deduce neutrius Tuccae, quas ex riullus ejusdem nominis episcopus intra quinquen-
synodo S. Cypriani laudat, Sabinum episcopum nium consecratus Mileviumperrexil ? His addo alte-
fuisse; nam illsetirbes suos habebant eplscopos ante ram fuisse Tubunam in Mauritania Csesariensi ex
annum epochse Ghristianse258, quo Cyprianus mar- B Notitia memorata, et in alterutra urbe sedit Nemesia-
lyrinm subiit; oppidum vero Sabini anle biennium nus, quem ex Cypriani synodo appellabam.
quam collatio Carthagine haberetur, nempe anno VICTOR, GIGNANTIOS, et POSSIDONIUS.Incertm tedis.
409 episcopali primum dignitate ornatum fuit, cum Quid illi mali intulit Viclor episcopusCullitensis, qui
antiquilus intra dioecesimMilevilaniantistitis cense- • cap. 125 in collalione nominatur? Fuit enim Cullu,
retur. seu Colopsmagnus, Numidioeoppidum Plinio, Ptole-
FAOSTINOS SILLITANUS. Ita in collaiione tegitur. In mseo, Anlonino,aliisque in Numidiamemoraium, cu-
Nolilia vero Numidiw fil menlio Maximi Sillilani, quii jus silum in littorario illins provineiaeitinere exhi-
periit in itinere ad exsilium. In eadera omnino pagina bent Tabulae Peutingerianse. Snlinus cap, 27 de Nu-
duos Faustinos Silliloeepiscopos anno 416Milevilanoe . midia agens : Urbes, inquit, m ea quamplurimwno-
synodo praesentes facit. Error immanis, qui noni bilesque; sed Cirla eminel, dein Cullu, purpureo fuco
niodo memorise,verum eliam oculorum propemodum! Tyriis velleribuscoinparatm.Haecille.
defeclum indicat : si tamen vigilans ea scripsil. Mi- ANTONIOS, forte ANTONIANUS LAMFORTBNSIS , cujm
rare interim notas iisdem omnino verbis concinna- mentioest in collatione; Lamforlensem porro Eccte-
tas, utrique Faustino supponi. Sane quse de hoc; stam perlinuisse ad Numidiam,probat Notilia episco-
Faustino repetuntur, dici nequeunt nec sine cura el! C poruin Numidiw, cum recenselinler confessoresFelu
labore exarata : quid enim facilius esl quam ex- cem Lamforlensem.O quam turpiter illi vertit ex An-
scribere ? tonio finxisse Antonianum! Nusquam infeliciusallu-
FAOSTINUS ALTER.Vel hic, vel iste Sillitanus fttit; cinatus est; eleuim catholicum episcopum in hsereti-
alteruier ignoraim sedis. Nec isle, nec ille Sillilanus cum commutavit. In collatione cap. 149, post Janua-
luit, nisi prior Faustinus, quem in Sillitana sede riumetPrimianumDonatistarum primates, fere statim
locaverat, dejiciatur. Caeterumtertius hic Faustinus recitalur AnlonianusepiscopusLansortmsis, qui cap.
emergit in Milevitanasynodo uni Garnerio cognitus, 163, cum iterum inter Donalistarum turbam noml
caeieris bucusque ignoratus. Hi quidem tres episcopi naretur, dixit: Non illichabeoadversarium.Pessimu»
in epigraphe numeranlur vel apud ipsum Garnerium, enim Donatista totam dicecesim in parle Dcnatipmni
SABINDS,FADSTINOS, CREscoNios.Atilleeadem aueto- sludio lenebat. Et hunc Donatistarum priraipilum,
rilate qua novas urbes condit, qua binos in una sede tanquam Saul inter prophelas, locat Garnefius inter
episcopos locat, qua civitaium et praesulum nomina caibolicos episcopos synodi Milevitanse?Estne ista
detruncat, auget, commutat, eadera, inquam, auclo- immensaeruditionis copia qua vix non obruitur Chri-
ritate FAOSTINUM, nuper domi suse nalum episcopum, slianus Lupus ? Omillo quod hujus hsereiici Ecclesia
sine tractoria synodo inlrudi:, cum jure ferendi in D non Lanfortensis dicenda est, sed Lansorlensis. Ila
Pelagiana causa suffragii. Conlineo impelum, ne epi- legitur in collatione, cujus teslimonium proxime lau-
stola in saiyram migret; vereor tamen ne ipse risum dabam, in Nolitia appellalur Feiix Lansortensis; in
conlinere possis, dum haecnon sine cura a Garnerio synodo Bonifacii an. 525 Floreulius Lansorlensis.
scripta audis , qui ne ullus in numerandis episcopjs Dum audio Garnerium ex Antenip AntPnianum, hoc
error obreplei, epigraphes ilerum legeudoe curam est, ex catholico hsereticum efformare , non possum
dimisit. non repetere lepidum Hieronymi dictum in apologia
CRESCONIOS TOBINIENSIS. Cum quinqueCresconiorum priori contra Rufinum , qui Eusebii Ariani pro Ori-
v.ominasinl inscripta synodicw,scire quidem possumus gene librum S. Pamphili martyris tilulo prsenotaium
qum ab iis indefinile Ecclesiw in Numidia rectm fue- publicaverat : Cum tanlam , inquit, habeas licentiam
rinl; definirenon possumusqum a singulis. Cretconius nominum immutandorum, ul de EusebiOPaniphilum,
Tubiniensisaliquis appellatur in collatione, ponitur de hwretico marlyremfeceris, cavendushomo, et mihi
veroin Noiitia NumidiwReparalus Tubuniensis.Scri- ntaxime declinandus, nt mt rtpente dum nescio, di
bendum est ubique Tubunifnsis, nl in Noiitia. In sy- HieronymoSardanapalum nominet, H»c illo. Potefat
 5H SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 312
Garnerius, Antoniano Donatisla in malam crucem A j probalo, M. Crispum tribunum cum cohorte, etsagit-
abire jusso, legere caput 155 collaiionis, ubi ponitur tariis, tormentisqSe'compluribusprmsidio Thebenam
inter catholicos Antonius episcopus plebis Mutugen- miltk. Tres id temporis in Africa reges erant Juba
nensis. Holstenius hanc Ecclesiam in Numidia ponit. Massinissoepronepos mediierraneam Numidiseregio-
Aiigustinus villam Mutugennam in territorio Hippo- nem a Cirta usque Zamam possidebat, itemque Mau-
nensi recenset epist. 204, • rilaniam Sitifensem usque ad Mulucham fluvium.
i : INNOCENTIOS GERMANIENSIS. Ita legitur in collatione. Inde Bocchus MauritaniamCoesariensemregebat; de
1 Est aulein Germanensiscivitasin Numidia, ut constat quo hsec habet Dio lib. XLIX: Fuit ts rea;Maurilaniw
ex Notitia : censetur enim inler confessoresNumidas Cmsariensis.Postremusin Mauritania Tingitana rerum
tpiscopos CrescentianusGermanensis.Si ab anno 411 poliebaiur Bogud, ex eodem lib. XLVIII.Jubam, post
ad annum 416 Innocentius Germaniensis superstes occisum cum copiis Curionem pro Caesarein Africa
fuit, nullusque alius hujusce nominis episcopus inter ducem, Pompeius eique adhoerens senalus regem
i23 Numidiseantislites exsiitit, verum dicit. dixerat; quo terapore Bocchus et Bogud eadem di-
PR^SIDIUS et CRESCENTIUS. Incertmsedis. Nusquam gnitate a Cassareinsigniti sunt, quseex Dionelib. XLI
securius sibi consulit quam cum ita loquitur. initio fere belli civilis contigere. Juba tamen antea
FELIXTOBIENSIS. Ita legitur in collatione.TubiensemB 1 jure regio Getuliam ac Libyam tenebat; cum enim
vero Ecclesiam non procul a Villaregensi positam, Curio esset tribunus plebis, tentaverat, ejecto Juba,
xtiqueadeo in Numidia collocandam, colligi potest ex regnum in provinciam Romanam redigere, teste Cae-
can. 48 Cod. AfricanmEcclesiw. Vidisti ex eodem sare lib. n de Bello civili. Curio autem gesserat
canone oppositum evidenter deduci. Dixi etiam Hol- ' tribunatum ex Dione lib. XL, Marcello el Ruffo
Bteniumpag. 65 et 96 Tubiensem Ecclesiam cum Tu- conss., biennio antequam a Juba occideretur. Plinius
buniense confundere : cum tamen eidem collationi hsec scribit lib. v , eap. 2, de Mauritania, Tingitana
interfuerint ex cap. 121 Felix Tubuniensis, et ex et Csesariensi. Namque diu regum nomina oblinuere,
cap. 133 Felix Tubiensis, ambo catholici episcopi. ut Bogudiana appellaretur extima, itemque Bocchi,
ANTONIOS FOSSALENSIS. Ita quidem mihi videtur, <jumnunc Cmsariensis.Abea portus magnus a spatio
yuamvis nulla ipsius menlio in collatione fiat, forte appellatus, civium Romanorumvppidum; amnisMu-
quia nondum ordinatus fuerat. Quo ergo jure hic An- lucha Bocchi Massesulorumquefinis. Verum olim
lonius ppsl annum 411 urdinalus , sedil in synedo postbellum Jugurlhinum, ulaitRulus, tn populi PLO*
Milevitana ante Donatum , Lampadium , et Delphi- mani polestatemNumidia venit. Quse quidem de re-
num, quos eidem collalioni adfuisse Garnerius mox gione maritimaNumidiae; quae fuerat ditio Adherba-
scribil? Junior antiquiores episcopos excan. 53Cod. C * Hs a Jugurtha occisi intelliggnda sunt, ex Sallustio
Afrieanipraecederenon poterat. cap. 26 de Bello Jugurlbino; Zamam enim et Cirtam.
VICTPR.Ignolw perinde sedis , alque alter mox ap- regias in medilerraneis illius provinciaeurbes Csesar
pellalus. Hsecde utrcqueVictorescribens,nec oleum, Jubseabstulit; undeea Numidiaepars provincise novoe
nec operam perdit, quemadmedum malo eidem fato x nomen sortita est, auctoribus Appiano et Dione.
in "aliorumsedibus designandis contigit. Quare si Thabenenses erant sub dilione Jubw in
HONORATOS TABENNENSIS. Cur autem Honoratum, exlrema ejus regione maritima locati, sarie eranl in
qui Milevitanohuicce concilio interfuit, Tabennensem• ora maritima MaurilaniseSitifensis non procul a Mu-
polius puletnquam Moctariensemseu Malariensem,qui lucha , qua Mauritaniam Csesariensem Bocchi regis
recenselur inter episcoposin collalione, licet ipse quo- spectabat. Et quidem aliquam Mauritanise partem
que ad Numidiam perlineal, perinde ac Thabennensis, Jubse subditam fuisse, palam ex A. Hirtio intelligi-
facit Thabennensissanctilas familiaritasquecum Au- tur, qoi scribit regem, cum destinasset in Byzacium
gustino, cujus impulsu synodus coacta est, a quo velul cum exercitu ad Scipionem pergere, Saburam cum
res sua propter fidei studium procurala , amicis, reor, aliis copiis in Maurilaniam misisse, ne rex Bogud et
nonsine invilalioneprmlermiisis. Et anlea : Suspicalur Sitius Caesarispraefectusab altera parle ipsius regnuni
Ortelius Thabennameamdem esse cum Thabba, qum1u' invaderent. Hinc apud Florum lib. iv, cap. 2, legilur
iiota fuil Plolemwo. Suspicionem non opinor levem. MauritanimrexJuba. Addit idem Hirtius ferein calce
Cum Thabense nec Plinius, nec Piolemseus, nec operis : Publius inlerim Sitius, pulso exercituSaburm
Strabo meminerint; imo cum ejusdem episcopalis prmfetti Jubm, ipsoqueinterfecto, cum iler cum paucis
sedes omissa fuerit a Carolo a-S. Paulo et Holsienio, per Maurilaniamad Cwsarem faceret,forte incidil in
Ucet ex D. Possidio cap. 30 de Vita S. Augustinii Faustum Afraniumque, etc. Efat id lemporis Caesar
' Honoralus Thabenensisepiscopus innotescat, Garne- Uticse in proconsulari. Itaque illa Maurilanise pars
rius in tanto scriptorum silentio, sine teste, Tbabe- quae olim Micipsaeet Hiempsali illius filio parebat, et
nara Numidiaeascribit. Unus A.. Hirtius Thabenami postea ex divisione a legatis Romanorum facta, Ju-
'
oppidum, ejusque situm egregie tradit in libro de: gurlhse tradita fuit, in JuboeHiempsalisfilii polesla-
Bello Africano : Thabenenses, inquiens , qui sub1 tem venerat, in cujus maritima exlrema regione
djtione et poteslate Jubw esse consue.scent,in extremai Thabenenses ab Hirlio ppnuntur. Haec me fortasse
ejus regionemarilima locali, interfectoregio prwsidii . curiosius prosecutuih dices; sed rei obseuriias id
kqalo) ad Cwsarem miitunt, Cwsar eorum consitio ) exegif; sseplus enim illorum Africse regutn fine? n
5J3 VARORUM EXERGITATIONES 1N S. AUGUSTINIOPERA. 314
Romanis mulali sunt, ut optime ex Strabone lib. xvn A Hanc urbem egregie designal Sallustius in Bello Ju-
et Dione noveris. Quod si Garnerius in extremo quo- gurthino cap. 62, ubi tradit Metello Romani exercitus
dam ac sibi tantum noto Numidioe angulo ad Medi- imperatore contra Jugurtham Numidise regem in hac
terraneum Thabenam fuisse contendat, unum saltem ipsa provincia bellum gerente, pro componenda pa-
testem appellare debet, ut tot teslimoniorum, quae ce, eumdem Jugurlham Tisidium accituui. llaque
adduxi fidemlabefactet. Exhis inlelligis suspicionem LampadinsTisiditensis vel Tisiditanus dicendus est,
illaro de.Thabena cum Plclemsei Thabba cenfun- non Tididitanus. Lampadii urbem Tisidium omisit
denda, quam non levemepinabaiur, esse prorsus va- Carolus a S. Paulo, Holstenius incertse provincise
nissimam; siquidem Ptolemaeus Tbabbam ponit in ascripsit; quam tamen fuisse in Numidia constat ex
regione sita inler fluvios Bragadam et Tritonem : Sallustio, etex hac epigraphein qua Lampadius ejus-
quorum primus prope Uticara in proconsulari, aller dem oppidi episcopus inter Numidas recitatur.
propeTacapem inByzacio mari miscetur; et lempore DELPHINOS. Incerti nominisEcclesiamrexit; vtctnam
belli civilis nullum oppidum maritimum in eo tractu tamen Constantinm,ut eolligilur ex cap. 65 collationis,
a Juba tenebalur, sed vel Csesarianis, vel Scipionis, ubi Petilianus Donatista interlocutus : In plebe mea,
et Calonis proesidiis omnes illae urbes insessae erant, inquit, id est civitate Gonstantinensi, adversarium
ul ex commenlariis Hirtii, Appiani, et Dionis aper- B habeo Fertunatum; in medio autem dioecesis mest
tissime constat. nunc inslilutum habeo, imo ipsi habent, nomine
DONATDS BURITANUS, seu BDRCENSIS. Ita in colla- Delphinum. Meminil hujusce Delphini Augustinus
tione. Ubi vero posila fuerit Burca illa civilas, cujus epist. 158, etc. Hic episcoporum epigraphes agmen
EcclesiamDonatus rexit, incerlum est. In Nolitia epi- claudit; in quo quideni vellem cum Garnerio conve-
tcoporum Numidiwfit memioLeontii Burcensis. Omnia nire, ut postquam in litteraria paloestra diutius cum
prorsus inverlit. Scribiturincap. 153 collationis Bo- eodem luclatus sum, amico erga eumdem animo ex
natus episcopusplebis Buritanensis. At excellenlissi- certamine discederem, et ubi delphini imminentem
rnus immutandorum norainum artifex ex Buritanensi procellam naulis indicant, ita hic Delphinus e contra
Burcensem reddit, ut in Numidia censeatur, cum Bu- commotam hucusque geographicam tempestatem, in
ritana Ecclesia incertse provinciae sit. Rursus supe- qua Garnerius naufragio proximus fuit, illata lran<
rius in notis ad Servumdei, dixerat hunc sedisse Bu- quillitale sedarel. At novi iterum difficultatum flu-
rse tempore collalionis, qua in urbc poslea anno 484, ctus insurgunt. Res altius, ltcet paucis, repetenda est.
ul inNotilia habetur, fuit episcopus, ut ille ait, Leon- Anno 411 Petilianns in collatione ita Marcellinum
tius Burensis. Al hunc ipsum Leontium modo affir- judicem allocutus dicitur cap. 165, cum plures epi-
mat fuisse successorem post plures medios Donati C scopi catholici gloriarenlur se suis in urbibus non
Buritani, seu Burcensis, qui eidem collalioni adfuit. habere episcopum Donalistam : Lucrum enim videtur
Suspicor Buritanam Ecclesiam spectasse ad Procon- his cedere, qui multos se adversus nostros habere per
sularem : nara act. 2 concilii S. Martini inter illius hanc provinciam ostenderunt, si in provincia Numidia
provinciaeepiscopossubscribit synodicam Cresciturus non oslendamus, eos penilus non habere, aut habere
Busitanus, qui forle Buritanus dicendus est; ni potius cerle, sedraris tocis. Quae licet ab hserelico olim cau-
e conlra Donatus Busitanus appellandus videatur. sidico, emphatice dicta sunt, illud tamen constat
Rem in medio relinquo. haeresim Donalistarum, quse, ut ait Augustinusepist.
PETRDS,PR^ESIDIOS, et CRESCONIUS. Incertw sedis. 134 ad Pammachium in media consutari Numidia
Hic sextus Cresconius tarde venit ad Garnerium, qui ortum habuerat, istius provinciae urbes ila perva-
cum quinque aliis antea nominalisin epigrapheCre- sisse, ut plures episcopum solummodo Donatisiam
sconiis sedes in Numidia deslinasset, duabus etiam sine acmulocatliolicoantistite id temporis haberent.
urbibus Titulilana ex proconsulari, Tubiensi ex Mau- Hoe proeserlim Ecclesise a solis Donatistis episcopis
ritania Silifensi in Numidarum censum translalis, ne occnpatae in collatione recitantur, Lansortensis cap.
quis Cresconioruro extra Numidiam sacris praeesset, 143, Idassensts cap. 182, Legensis, Lamiggensis,Ro-
nullam postea in hac proviucia, imo nec in fmitimis tariensis cap. 187, Tibilitana cap. 197, Ruslicianensis
urbera habuit reliquara, ad quara sextum Cresconium cap. 198, Lambirilensis cap. 206, et alise plurimse, ut
episcnpum mitteret. Doleo istius anlistilis vices, quii ex interloculione frequenti Aurelii Macomadiensis
sacris omnibus civitalum Africae prsefecturis a Gar- Niimidarum episcopi non obscure colligilur. Rursus
nerio aliis Cresconiis pro libito dislributis, remanet tempore collationis vacabant catholicorum catbedrao
incerlmsedis episcopus. per sex Africansedioeceseosprovincias sexaginia qua-
LAMPADIDS TISEDITENSIS. Ita quidem in collalione;'
luor, cap. 215 ; quarum ut minimum dgcem fuere in
al Tididilanus potius dici debel. Nam Nolitia Numi-»> Numidia, cum in Tripolitana provir.cia quinque so-
darum episcoporummeminil AbundiiTididitani. Imoi lum episcopi numerarentur. Peracta coliatione, vicli
Notitiae textus ex collatione fortassecorrigendus est; ; episcopi Donatistse atque urbibus pulsi ab Honorio
Iiic enim etiam inter Donatistas memoratur cap. 198l imperatore, solum vertere coacti sunt, ul paiet ex
Donalus episcopusTiseditensis; cujus quidem nomeni cod. Theod. lege 54 et 55, de hareticis, dat. Constan-
capiii 135 inserendum est, ubi Lampadii Tisediten- tio et Constanie coss., anno 414. Tunc a catholicis
eis adversarius non legiiur, lacuna ibidem existente. episcopis iu omnibui Africse urbibus, ubi prius hae-
515 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 510
relici sacra minislrabant, orlhodoxi anlistites con- A / Catone oslensas, senalusconstiliuni de semulaac La-
secrati sunl, et viduatis cathedris novi prsesules as- lino noniini semper infesta, urbe evertenda, invilis
signati. Ilaque in Numidia viginli sallem episcopi fere extorsisse. Hinc ipse pariter recentes geographiae
i
paulo ppst annum 4H inaugurati sqnt, quos pmnes fruclus, quos, te jubente, in Africa parumper censo-
Delphinus jam ab anrip411 ante cpllalionem episco^ rio slylo versatus decerpsi, luis oculis subjicio, quo
pus praecedebat, Jtaque si hic ille idem est qui po- tot urbes nuper a Garnerio per Africam exstructas,
stremus in tilulp synpdicse Milevitanse recitatur, > non dicam solo aequandas decernas, sed quod aerise
nullus illoruni yiginli antislitum ppsl annum 411 or- prorsus 'junt, unico oris flatu dispergas. Ille tamen
dinatorum ad synodum anni 416 se contnlit. Quae ' testalur, non sine cura el labore se aggressum epus,
quidem unus Garnerius sibi persuaserit. Praetereai quod hacienus tentavit nemo. In quse Garnerii dicla
idem Petilianus in collatione cap. 65 de Sabino epi^ libeat hec riidi carmine ludere.
scopoTunqensi dixit •.Ante bienniumvidelur essecon- MERCATORIS opus, lanlisquodmercibusauctum,
slituius, Quare anno 409 Sabinus primus apud Tun- - Plurima Garnericura kborque fuit.
testatur ExslruilUicurbes : aliase sede revulsas,
camepiscopus sedit, Ibidem autem Pelilianus Per Lihyseceleres currere regna jubet.
Delphinum nunc inslilutum episcopum in dicecesii Jus Iiabetju Manes;quandoaJ suffragiamitlit
: ut noiabam, ' U
]- Quosol m e vivisabstulitalra dies.
Conslaniinensi neixipe 411, prqxime Orpiieiishu c cedit: minorest Amphionalaude.
Cum vero jn epigrapbe inlerSabinum et Delplrinum i Quodsemel his actum,saepiusillefacit.
octodecim episcopi nominentur, si bic Delphinus ille* Hic tamen te monitum velim, ne feliciori aliis m
est cujus mentio fit in cap. 65 collationis, afurmare* scriptis Garnerii eruditioni quidpiam per me detra-
debet Garnerius intra biennium octpdecim in una1 ctum putes; illum enim lanti facio, ut si ejusdem de
proyincia Numidice episcopos diem pbiisse, ac tpti- rebus Pelagianis commentaria h;storiam quam de
dem subregalps, qui modii leguntur inter Sabinum et1 eadem heeresihoc anno Patavinis typis excusam emi-
Delphinum. Quaj sine tabulis, sine teste nen credam. si, praevenissent, mea staiim scripta (quod sincere
Verum qui lot novas in Africam urbes transvexit,> affirmo ac sancte juro) in angulum omnino projecis-
peslem aliquam Numidiaefprte impertabit, qua inlra* sem; elenim plurima quoeme primitns ea de re pu-
biennium tantam episcoperum stragem late prepaget, blicaturum arbitrabar, lam feliciter assecutus esl,
Nec credo Numidas de. tot sublatis tam brevi spatio' ut dnbio procul plagii reus delatus fuissem, si post
episcepis de Garnerio conquesturps, cum Mcpta et1 vulgatum Gamerii volumen eadem repetere ausus
allera Macomodiain ea provincia momento condilis,* • essera. Fateor me in quibusdam abeo dissentire, ei,
ac in illius dioacesimtranslatis urbibus Tituli, Tubise,> ut caelera sileam, nequeo approbare ejusdem emen-
Girbse, Dionysianse, Zellse, Ruspinse, et aliis, quse e IC dationem qua litterarum antislilum Pelagianorum
tamf "
finitirois» vel incertae provinci» ascribebanlur, textum corrigii. Nam dissert. 5 ex schedis a magno
arcte Numidas sibi devinxerit, ut in lucri loco depu- Sirmondo VeronoeVenetiarum urbe intra dioecesim
lare possint, oclodecim episcopos slatim ab hoc suoo patriarchse Aquileiensis inventis, sibique cpmmuni-
Polioctiste sublatos, cqm facta per eumdem lot op-' catis, recilat libellum fidei Pelagianerum, quem scri-
pidorum accessione, provincise lines longe latequeo bit a Julianp Eclanensi ad sedem apcstplicam mis-
protulerinl. suro, in quo cum prope finem hsec legantur : Iilud
Ilabes, vir eximie, meum de Garnerii notis ad& eliam, sancte ac venerabilis frater et pater Augusline,
uiranique epigraphen epistolarum concilii Carthagi- i- necessario respondendumputavimus; et cerlum sit, ul
nensis, ilemque Milevilani judicium; in qua quidera n optime probat, haec illos non scripsisse ad S. Augu-
censura levi, ut aiunt, brachio easdem repasiinavi.i. stinum Hipponensem, putavit errorem in vetustissi-
Profecto dum leges hunc scripiorem tot Africaeurbes :S mum codicem irrepsisse, ac pro AugusiinoZosimum
confudisse, multas ignorasse, "quasdam nuper exci- i- papam reponenduin; etenim Pelagianos episcopos
lasse, plurimas in aliense diceceseos jura transcri-i- rescribere ibidem ad suum primatem, a quc hsere'
psisse, episcoporum corumque urbium homina proo " sim illam damnare per lilteras jubebantur, idem Gar-
libitd variasse, binos subindecatholicos antistites uniii nerius luculenter dempnsirat. Labitur tamen vif eru-
eidemque oppido proefecisse,defunctos dudum prse- :- ditus; nam id temperis celebris erat Augustinus
sules praesentes synodis fraxisse, et Donatislas proo Aquileiensis primas Veneliarum , Hislrioe, Norici
orinodoxis Patribus oblrusisse; durn, inquam, h;rcc utriusque et RhseliseI. Audi Henricum Palladium,
portenla leges, jure optimo pronunliabis in Garne- quo nemo diligentius aut elegantius Aquileiensium
rium, cum opus quod a neminehactenus tentatum n res in litteras misit: Post Chromatium,inquit, eligi-
scribit, iilotis, ut aiunt, pedibus aggressurus, inn lur patriarcha Auguslinus,quo lempore alter Augusti-
Afficamtransmilteret, illud Augusliapophihegma re-'- nus Hipponensisepiscopuseloquentimet doctrinw flit-
geri poiuisse, qui, teste Macrobio lib. u Salurnal.,, minibus hmrelicorumvesaniamin Africa obruebat. In
cap. 4, Noriienclatorisuo saiis oblivioso dixit : Ac- aula patriarchali apudUtinum omnium Aquileiensium
cipt commendatitias,quia illic neminemnosti. Pliniuss primalum elogia grandioribus, et plusquam unciali-
ille noster Yeroriensislib. xv, cap. 18, scribit recen- bus characteribus antiquitus descripla leguntur.
tes ficuse Carihaginensium hortis tridui tantum na- Porro ibidem post Chromalium Auguslino hoc epi-
vigatione Rumam delalas, »c Patribus conscriptis aa grainma inscribitur-
317 VARIORUMEXERCITATIONESJN S. AUGUSTlNl OPERA. 318
AUGUSTINUS UBBE ROMAA GOTHISDEVASTATA A discrimine evades, qoi magnum philosophum Soera-
CONSTERNATOS AQUILEIENSIUM ANIMOS
JEJUNIIS ET SUPPLICATIONIBUS SACBIS tem imitatus, nilril non dicam in lilteras, mittis; sed
AD DIVINAM OPEM IMPLORANDAM EREXIT. qupd in te mirari tam saepesolitus sum, tenacjssima
Scribit ibidem Palladius Augustinum Aquileiensem memoria fultus, succenturiatis quibusque ejusdem
sedem indeptum fuisse anno 414, eamque cum vita praesidiisdimissis, ne verbuni quidem unicum stylo
reliquisse anno 423, dato eidem Adelpho successort, alligas ; sed volumina devorans, tibi Musisqueinstar
Errprera Ughelli in utroque primale haud sup loco Aspendii canis, publici judicij aleam refugis, et nullo
staluendo, scis me adnotasse lib. II Hisl. PeL, cap. scribendi cacoethe tilillaris. Hinc te felicissimumpu-
12. Cum Zosimus anno 418 Pelagianos damnasset, to, qui procul ab invidprum censuris, exiiniis erga
encyclicas ad Aquileiensem et Mediolanensem pri- lilteralos offlciisnomen tanto nobilius posteritati pro-
niates misit, ut easdem suis in dioecesibus publica- pagasti, quanlo dignius est faetis potius quani dictis
rent; quemadmodum paulo antea damnatis Romaa nomen in sevum extendere. PJura justse molisvolu-
ab Anastasio papa Origenistis, Chromatius Aqui- minaGallprum ac Batavorum typjs excusa, ac tibi
leiensis Augustini decessor, et Venerius Mediolanen- certatim honoris gratia nuncupata, t.otelogia ab eru-
sis acceptis ab apostolica sede litteris, itidem in suis ditis qnibusque Ilalis suis in libris tibi passim inscfi-
dioecesibus per suffraganeos episcopps Origenistas B pia sunt, n\ nullus posterorura quilius bonseartes in
proscribendes curaveranl, tesie Hieronymp lib. ii amore erunt, ignorare unquam possit, vixjsse Anto-
apologisecontra Rufinum. Hinc Augustinns primas nium Magliabecum, de litleraria republica ad invi-
Aquileiensis apostolicaesedis contra Pelagianos de- diam usque benemeritum : ut illa lantum po3trema
cretum cum lilteris ad stiarum provinciarum episco• tuo nomini dies stare posse yideatur, quaepessimo
pos misit; quorum nonnulli, cum Pelagianis errori- mortalium falo librorum ac litteraruni omniuiri a|tam
bus lenerenlur, memoralum fidei Iibellum ad Augu- oblivionem indiicat. Ego sane nullum grati animi of-
stinum primateni dederunt. Quam vero altius in dipe- ficium missum faciam, quo tibi quantulascunque vices
cesi primalis Aquileiensis apud ecclesiaslicos prae- rependam. Etenim non modo prjor dpotissirnis ac
sertin), Pelagiana haeresis radices fixisset, constat ex bumanissimis litteris me convepisti, verunrieljan) il-
litteris Seplimii Altinalis ad S. Leonem Magnum,et Iiislrissimi senaloris et equitis Ferrantis Capponiige-
hujus reseriptis ad primalem Aquileiensem ; de qui- neris nobilitate, rerum agendarum peritia, juris ulri-
bus fusius egi in eodera Iibro de Hseresi Pelagiana. usque scientia, et inagna eliam apud principem gra-
Ad Garneriuni redeo. Hic in sujs notis publicandis lia conspicui, operam rogasti, ul in F.truriam sacra?
nonnullamab eruditisIectoribusgratiatniniri possespe- eruditionis prpfesser vocarer. Annuit omnium gra-
rabat; verum tam infeliciterea in re calculos posuit, tiarum vir, quo ad beneficia pronior ne voto quideiu
ut in lucri loco eidem reponendum videatur, si tam fmgi poiest; sciebat enim serenissimo cardinali Leo.
deusscerrorumfarragini veniama lectoribus impetret. poldo (quo in nomine magnumMediceaegloriseincre
Hinc fatearis necesse est, viros eruditos quandoque, mentum, el liiteraruro seque ac Hliefatorum cultorem
ut tuo verbo ular, paratragcediare, ac suis ipsorura ei Maacenaiemincomparabilem orbis veneraliir) nihil
scriptis nimium lenocinari; eadem coufidenter oeque. esse antiquius, qnam ut historia sacra, qu.seapud no-
ac audacter in oculos manusque hominum mittentes, strates exsilium.patlvidebalur, patriam in Etruria cum
quse tamen e re ipsorum esset scrinio claudere , ac bonore reciperet. Hlnc amplissimisenatoris opera fa-
blallis corrodenda relinquerc. El quidem, ut de me ctiim est, ut serenissimus magnusEtruriseduxCosmus
loquar, non quod in erudilorum numerum venire au- EccIesiasticamHistoriam,quaepubiicissapientiimcon-
sim, sed quia indoctorura , ut ait poela , volumina veutibus exclusa, ciim umbraticis quibusdam homini-
passim scribentiumlurmseaccenseor; existimabamme bus inltaliasub paupere teclo hospitabatur, regia manu
caeterisdiligeniius in PelagianaHistoria chronologiam prehensam, in Pisanum Atbeneum, hoc est, in suam
tractasse; sed quantum mea me opinio fefelleritstatim omnium scientiarnm regiam iniroduxeril, insignem-
intellexi: siquiJem vel in ipso limine in prochronis- *. que eidem caihedram inauguraverit. Cnm sapieniis-
inum jmpegi, Nam in priori pagina scripsi cum B.aro^ simus idemque prudentissimus princeps optime in
nio S. Atlianasium anno 372 diem obiisse; imo.quod telligerel unam histofiam magnornm regum nomina
cum pudore dico , laudans Proterii Alexandrini pa- ad posleros cum laude transmiltere , eamdem lam
schalem ad Leonem Magnumepislolam, cum ibidem nobili judicio ac generosa munificentiademereri vo-
ex epocha Diocletiani, et charactere pasclialieviden- luit: ut quando illum suprema et seris tanlum nepo-
ler deducalur, anno insequenti ejusdem obitum sta- tibus nola dies ccelo inseret, bisierise munere in
tuendum fuisse. Plures meis in libris errores inve' Eiruscse gentis desideriis, in omnium populorum qui
nient rjgidi censores, quorum agmen me manet: qui- lilteras extra barbariem norint, animis pefenniter
bus, ubi iiieallucinatumostenderint, gratias plurimas vivat. Et licet illum ingens erga superosreligio, ra-
referam, quippeqiii non mea, sed ipsorum cura ac la- rusln subdiios amor, eximius litterarum cultus, ac
bore, non dicani doctior, sed minus indoctus fiam; sollicita felixque gerendi imperii cura jam pridem
illud enim snbinde Senecaedictum repeto ex cap. 18 orbiuniverso spectabijem fecerint, ac grande iisqui
de Vita beaia, Cum vttiti conviciutn facio, imprimis sceptra moderantur exemplum posuerinl; grato ta-
mtit facio. Tu quidem, vir clarissime, securus ab hoc men bistoriae obsequio ultra sevumper ora hominum
819 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 320
feretur , iisdemque quibus virtutum ac IHterarum A nia meritus esset, si modo Evangelio pareret, misso
notitia, spatiis pervagabitur, Cseterum cum singuli ei,ex meragratia, servatoreJesuChrislo, qui gratiam
felici Ecclesiasticse Historise sub Maximo principfj illani Dei ei annuntiaret, et ad officium misericor-
sorti adgratulentur, ipse hoc unice doleo, quod me diler revocaret; neve homo parum credibile esse
nulla sacrse eruditionis supellectile ornatum, ejus- censeret, quod ille nuntiabat, addidisse Christum
dem Historiae primum in Pisana Academia interpre- miracula, quibus fidem sibi velapud perlinaces face-
tem designavit; vereor enim ne cum sublimis sit ret; internum eliam auxilium suppedilare quo ahi-
liistoriaemajestas, interpretis vitio minor esse videa- mos bominuro illustrat, quamvis non necessario ad-
tur. Unus tamen, vir undequaque eruditissime, in- dticat ad credendum ; quin et per baptismum homi-
genlem animi molesliam minuis, dum e locupletis- ' nes regenerari, el. filios Dei fieri. Quod a Pelagio di-
sima bibliolheca, quae domi tuse atrium, cubicula, ctura luultis ostendit Dionys. Petavius in Historia
angulos quosque occupat, libros subinde ad me trans- Dogmatum Pelagianorum, quoe est lom. III Dogm.
miltis, ut lantse erudilionis suppetiis firmatus, ani- ejus theologicorum ed. Amstelodamensis.Hoc unum
mum non despondeam. Te inlerim precor, ut me se- dicebat Pelagius pendere ab homine quod possetrecle
renissimo domino qui te aeque ac litteras anjat, com- uli aut abuti tot divinis beneficiis; qua in re, quamvis
mendalum facias, ut tanti principis patrocinio fultus, B suirmopere vituperandi sint qui beneficiis Dei abu-
felici faustoque auspicio demandatum munus aggre- tunlur, noii sunl admodum laudandi, si rigidi cen-
diar. Vale ac me, ut soles, ama. sores naturse noslrse esse velimus, qui iis recte utun-
nam quod possint hoc prsestare, totum niune-
ANIMADVERSIONES1N EAMDEM EPISTOLAM. tur;
ris est divini, nec mirum est eos felices esse malle
Epistola 17$. Inscriptiones hujus epistolse et se- in seternum, quam miseros. Furiosum quidem est et
quentis copiose explicuit eminentiss. cardirialis, ccn- impium, Deovitam et mortem offerente, eligere mor-
tra Joan. Garneriuro. Sed cum ad ipsas epistolas ni- tem : at profecto non est eximioecujusdamprudentise
hil dixerit, nonnulla ad eas monebimus ad doctrinam et virtuiis malle vilam. Quis superbiat ob sapientiam
quam eomplectuntuf perlinentia. Quamvisenim, ne et acumeri, quodmalueril vivere quam mori? Est
quis calumnietur candorem nostrum, niulta sint quse igitur, ex sententia Pelagii, cur Deogratias agant ho-
improbamus in doctrina Pelagii ejusque sequacium, mines, sed non cur sibi placeant ac plaudant. Afri-
adversarii lamen ejus non ita sese gesserunt ac ra- canoe aut Punicse rhetoricoe exaggeratio fiiit, cum
tiocinati sunt, ut possint eliam a riobis per omnia libefuin arbilrium tn sacrilegam superbiam extollere
probari. Damnalus quidem ille est et conviciis exa- dictus est. Quam facile fuit Pelagio premere contra-
gitatus ab omnibus, etiam quibus ejus dograala ignota G rias partes invidiosis consectariis, Deum jubere im-
erant, ex quo est ab Africanis episcopis infamatus; possibilia, seternis pcenis alficere homines quod im-
sed nulla hominum damnatio efficere polest ut quod possibilia non prsestitissent, aliisque id genus, qui-
verum fuit falsum fiat, et vice versa nullae bominum bus excusatur plane homo, ac tola culpa in Deun»
laudes ex errore veritatem faciunt. Proelerea notum conjicitur? Humilitatis Christianse esse putabant, si
estinmagniscoetibus res magnis affectibus dijudicari; Deus omnium bonorum auctor fiefel; et quidem
nec in re sat difficili facile fuit verum a falso secer- merito ; at non ita id intelligi oporluit, ut fierel e'a-
nere omnibus illis Africanis episcopis, quorum non- dem opera iniquus judex, quod Deoest contumeliosis-
nulli ne scribere quidem potuisse dicuntur 1 collat. simum. Ac sane hisce permota soecula sequentia in
Carlhag. c. 133, et doctissimi, praeter dicendi facul- Pelagii opinionemdilapsasunt, quam etiam Augustino
talem, pro modulo illius aevi,quid eximium habue- tribuerunt, cui ipsa Pelagii opuscula ascripserunt;
rint non video. Non dicerem haec, nisi viderem mul- quia non poterant sibi persuadere tantum virum quan-
titudine et auctoritate, mullo magis quam rationibus tum eum fuisse ex farria putabant, ejusmodi conse-
pugnari. ctaria potuisse concoquere. Profecto si Africani illi
Ibid. §2. ld agunt isti (Ccelestius et Pelagius) Patres id fuissent quod videri volebant, gravibus
dantnabilibusdispuiationibussuis, ut non defendendo,D illis Augusliniarisesententiseincommodisprobe pensi-
sed potius in superbiam sacrilegam extollendoliberum tatis, sibi non liquerepoiiusdixissent, quam totdam-
arbitrium, nulium relinquant locum gratiw Dei, qua nationibus, quarum aliae super aliis quaquaversum
Christiani sumus. ] Non capio qui in superbiam ex- miltebantur, doctrinam non intellectam damnassent.
tollerentliberumarbitrium,etquidem adversus Deum, Pergunt hisce verbis : Qua et iptum nottrmvolun-
qui fatebantur eum creatorem esse humanae nalurae tatis.irbitrium vere fii liberum, dum a carnalium con-
omniumque ejus facultatum, adeo ut ei debeant ho- cupiscenliarumdominalioneliberatur, dicenteDomino:
mines quidquid babent boni, et ab eo quasi ab om- Si vos Filius liberaverit, tunc vere liberi eritis; quod
nium rerum domino pendeant; hominem vero, cum auxilium fidesimpelrat qum est in Christo Jesu Do-
natura sua minime peecalor esset, sua unius culpa mino nostro, Non dubilabant Pelagiani quin divina
in peccatum esse delapsum et delabi, non vero Dei, gratia bomines a peccatis liberarentur, si modo ea
quasi illi negasset quaa necessaria erant ad vitandum recte uterentur. Sed pulabanthomines ea posse abuti,
peccalum; nec eo secius Deum voluisse ei ignoscere ac prseterea neminem esse usque adeo manoipalum
jpeccafaet seternam vitam largiri, cum contraria om- peccato, ut graiia illa excilari nequeat, ad servjtutem
 321 VARIORUMEXERCITATIONES1N S. AUGUSTINIOPERA. 522
illam fugiendam. Sed quid sibi volunl boni Patres A nime ingenuum accommodumquead probandumquod
Africani quandoaddunt, quod auxihum fides impetrat? volunt, apud homines verilatis solius amantes.
Id enim auxilium quod fides impetrat, non est gratia lbid., § 3. Illam vero graliam qua, tit dicium est,
qua fimusChristiani, quse anlecedit fidem, non eam Chrislianitumus, cujus Apostolusprwdicalorest, di-
sequilur; ham quando cre'didimus et fide aliquid a cens: Condelectorenim legi Dei, secundum interio-
Deo impetramus, jam sumus Christiani. Redolentilla rem hominem; video autem aliam legem in membris
verba semipelagianismum, aut simile quidpiam. Ita- meis repugnantem legi menlis mese, et captivantem
que aut^boni illi viri nondum salis inlelligebant do- me sub lege peccati, quseestin membris meis. Miser
ctrinam Augustini, aut est hoc additamenlum; cum, ego homo, quis me liberabit de corpore mortis hujus?
ut adnotant Benedictini, in duobus mss. codd. de- Gratia Dei, per Jesum Christum Dominum nostrum;
sint. nolunt omninoagnoscere,sed nec aperte quidemoppu-
isti autemasserunt,sicut a fratribus qui eorum libros gnare audent. Verum in Pauli verbis, quid aliud est
legerunl cognosimut, in eo Dei graliam depulandam, gralia Dei, quam Dei misericordia, aul Dei beneficio?
quod talem hominis consliluit, creavitque naturam, Nemo conlrarium unquam ex vi nativa vocis ns.u-
quwper propriamvolunlaiemlegemDei possitimplere, queprobabil. Non negabataulem Pelagius homines
sivenaluralilerin cordeconscriplatn,sivein litleris da- B Dei beneficiopeccatoeripi; sed negabat fieri id affla-
lam. Eamdem quoquelegemad graliam Dei perlinere, tu quodam interno, cui reluctari non liceret, et sine
quod illam Deusin adjulorium hominibusdedit. Si cre- quo cscteraomnia Dei beneficiainulilia essent. Opor-
dimus auctori Prsedestinati, in prima synodo Cartba- tebat Africanos prsesules perspicue suam et Pelagii
giniensi, quinquennio ante habita , obtuletunt Coa- sententiam exprimere, ut quid senliendum quidve
lestio lifcrossuos, inquibus Pelagiana dogmata expli- damnandum, ex eorum senteniia manifeslo Hqueret.
cabat. Quod si verum esset, non mirari sane non pos- Sed longe maximam pariem Chrislianorum in se con-
semusCarlhaginenon asservalos fuisselibrosillos, ut citassent, si aperte dixissent quod sentiebant; neque
quam jure damnatus ille esset liqueret; ulque con- enim ante hoectempora, etanledefinitionesAfricano-
tra eum, ubi usus poslularel promerenlur. Sed pa- rum conciliorum, aliter de gratia homines senserant
rum hoc credibile est, cumCoelestiumIiicPalresCar- quam Pelagius.
thaginienses damnenl, libris ejus minime inspectis. Pergunl Carthaginiensis concilii Patres : Sedqnid
Verum et hoc mirum est, graves episcopos tam acer- aliud agunl, cum hominibusanimalibus,non percipien-
bas sententias in absentem dixisse, minime lectis iibus qumsunl Spirittis Dei, persuadere non cessanlad
ejus libris et recitatis duntaxat accusatorum litteris. operandamperficiendamqUejustitiam, acDei momdala
Quseratio judicandi a nemine paulo aequioredefendi C complenda, solam sibi humattamsufficereposse nalu-
potest; prsesertim cum difficiles qusestiones ageren- ram? Sed mandata Dei non sunt ejusmodi, ut omni
tur, iu quibus facillimum erat sententiam non audi- vi deslituta sint ad moveudos hominum animos.
lorum male inlelligere. Itaque et aequiuset pruden- Eorum maximus consensus cum recta ratione con-
tius se gessisset synodus, si judicium post lecta Pela- stitutioneque ipsa humanaenalurae, magnifica prse-
giana scripta dislulisset. Ad id vero quod hic ex illis mia iis adjuncta, miracula quibus eis fides facta est,
babet quod altinet, crealionem ac legem graliat Dei exempla sanctorum virorum, ac proesertim Christi,
esse, non potest hoc negari, cum sint haec longe ma- qui ea observarunt; hujusce vitse miseriaeac calami-
xima Dei beneficia. Nisi enim nos ratione prseditos lates, quse fruslra bealitudinem, quam usque adeo
Deus creasset, non possemusei parere, neque beali- optamus, in ea quseri ostendunt, aliaque id genus
tudine frui; nisi etiam legem evangelicam promul- rnaximsesunt efficacisead revocandos,paulatim certe,
gasset, officiumnostrum nobis parum notum fuisset, homines ad bonam frugem. Sed homo animalis in-
maximaque credendi incilamenia ac proestantissima quies, ut docet Paulus I Cor. n, 14, ad queni locuni
praemianon haberemus. Profecto non capio cur spre- respiciunt Afri proesules,non percipit qumsunt Spiri-
tim de hisce tantis Dei gratiis loquanlur AfricaniPa- tus Dei. Imonon admittil, ov SEXST«I,noc esl>"s non
tres, nisiaccedataffJatusnescioquis, cuiresistere non D assenlitur, nimirum, dum est animaiit sequilurque
licet, isque pauculis concedendus. Prioribus benefi- impetum brulorum, prsosentiatantum et sensilia qusc-
ciis refertse sunt liiteroesacrse, adeoque perspicue de rentium. At nihil obslat quominus inlellecta et pen-
iis loquuntur, ut sine insania ab iis qui Scriplurse sitata Evangelii prseslamia, animalis homo ejusraodi
credunt negari nequeant: posleriorem vero fruslra esse tandem desiiiat. Prseterea enira qusesiverim a
probare nituntur Patres Africani, nec quidquam Patribus Afris, an non Deus jubeat homines animales
proferunt, prseter loca aul plane aliena ab eo quod desinere animalibus cupiditalibus obsequi; an non
spectant, aul summum ambigua. Hoc quoque meri- mandata negligentes plectat, ac proinde excusari
to desideres in hac eorum epistola, quod graliam il- non posse censeat? Hoc si ita est, quod nemo Chri-
lam suam nusquam definiant, neque vocis ambigui- stianus neget, oportet ui habeant, autpossint ii hp-
tatem discutiant; quasi illo uno sensu quem volebant minesconsequi qusecunquesunt necessaria ad paren-
legerelur in Scriptura, satisque esset proferre Ioca in dum; alioquin iniquum esset eis id imperare ad quod
quiius exstarel, ut probaretur quod sentiebant. Ap- praestandum necessariis essent destituti subsidiis.'
turn hoc est, fateor, ad movendam invidiam, at mi- Plura non addam: norunt enimquicunque hace con«:
J25 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 324
troversias attigerunt, qiise hanc in rem soleant dici. A sed Deo deberi? At apostolorum prsesertim sufficien-
Sed audiamus Afros episcoposostendentes solamna- tia, ad munus adjruod vocati fueranl sustinendum,
turam humanamnon sufficere ad parendum Evange- non humana, sed divina fuit. Thesaurus denique in
lio circumstaniiis quas.anlea memoravimus cincto et vasis fictilibusde qup Paulus, sunt dona apostolica,
suffulto. ufliquet ex «erie coniextus. Si oculi non plane ne-
Nonattendenlesquod scriplumesl: Spiritus adjuvat gligenter conjicianlur in loca allata, verissima esse
lnfirmitatero nestram (Rom. vm, 26) ;.el : Non vo- omnia ac manifesiissimaquoediximus comperientur;
jentis neque currentis, sed miserentis est Dei (Roin. unde inlelligere licebit bonos illos Patres Africanos
ix, 16); et quod unum omnes sumus in Chrisio, sin- parum aplos fuisse Scripturarum interpretes, ac
guli autem alter aller.iusmembra, habenies dona di- proinde merameorumauctoritatemlevis ponderis esse
versa, secundum gratiam quoedata est nobis (Rom. oportere.
Xii, 5); el: Gratia Dei suin id quod sum, e» gratia Ibid., § 4. Consideret sanctilas lua et pasloralibus
ejus in me vacua non fuii, sed abundantius omnibus nobis compaliatur visceribus, quam sit pestiferumel
illis laboravi; rion ego autem, sed gratia Dei me- exilialeovibusChrisli, quod islorumsacrilegasdispula-
cum (ICor. xv, 10); et: Gralias Deo, qui dedit nobisi lionesnecessarioconsequitur,ul nec orare debeamusne
vicloriam, per Dominumnostrum Jesum Cliristumi B 3 intremus in tentatioiiem; quod Dominusel discipulos
(Ibid. I>7); et: Non quia idonei sumus cogiiare ali- monuit, el posuil in oralione quamdocui!; aul ne de-
quid, quasi ex nobismetipsis, sed suflicientia nostrai ficial fides "noslra, quod pro aposloloPelro se togasse
ex Deo est (II Cor. m, 5); ei: Habemus ihesaurum ipse tesatus est. Non necessario hoc sequitur, nam
islum in vasis lictilibus, ut eminentia virtutis sit; particula illa oralionis dominicoe,aut prcces Cbrisli
t)ei et non ex nobis (II Cor. iv, 7); el innumerabilia i pro Petro non signifuanl id quod innuunt Palres,
ialia, quoide Scripturis omnibussi colligerevelimus, , qiiasi hoc sibi vellent: o Deus, facafflatu interno,
tempus non sufficiat.Reccrdandam lioec omnia pro- cui resistere nequeamus, ut teniationem vincarnus;
lefri ut probetur gratia quam descripsimus, hoc est,, quidni enim Deus potest impedire ne suecunibamus
internus afflatus isque necessarius, ut Christo creda- lentationi, ipsam tentationem miuuendo, ac tempe-
mus; nec dubium est quin potissimaloca hsecessei rando, ita ut vires nostras non superel ? Novii ille
pularint synodi Patres quibus Pelagianismusprofli- quam firmi aut quam infirmi simus, melius quam nPs,
gari poterat. Atqui ne unus quidem probat id quodI potestque ea amoliri quibus segerrime pares esse-
volunt; quse raliocitandi Seripturam fuit illorum sse- mus si adessenl; et quibus remotis, facilein pielale
culorum, quibus soni singulorum vocabulorum,quarai constantes sumus. Si enimhmc possibililatenaiurwet
sententiselocorum, pro Orationistolius serie, multo) *-* ' arbitrio voluntatis, inquiunt lamen Afri, in polestale
major ratio habebatur. Stalim enim ac sonus verbo- sunt conslitula, quis non ea videata Ueoinaniter peti,
rum non prorsus abludere videbatur ab eo quodl et fallaciler orari, cum orando poscunturquw naturw
agebatur, res confecta putabatur, el probatum quodI nostrmjam ita conditmsufficienlibus viribusoblinenlur?
erat in controversia. Scilicet, declamilare, et effu- At quamvis forte concederet Pelagius nullam con-
tire quidquid in 6s veniebat apud plebem excommu- tingere lam atrocem lenMtionem cui reshtere ne-
riicandam, si forte a declamante dissentiret, multo) queamus, natufa Evangelio illustrala et emendata ;
facilius fuit, quam criticaeseriam operam dare. Spi- non negabat lariien, nec negare poterat in periculo
rilus qui adjuvat infirmitatemnosiram, de quoPaulus,, constitutisad Dei auxilium, etiam extraordinarium,
est qui est in jam credentibus, eosque in orationibus3 esse confugiendum,duabus de rationibtis. Primo ta-
recte fundendis apud Deum adjuval. Non est volenlis s metsi viribus semel a Deo concessis, et confirmalis
nequecurrenlis, sedDei tniserentis,quod verbum Deii .promissisdiviuis, resislere tenlationi possumus; pos-
miilitur ad populum que.mpiam ad cognitionem i sumusetiam in ea cader.%qued nun ita facilecontin-
ejus vocandura; sedquidhoc facil ad alflatii <isingu-'-' git cum inusilatp Dei auxilio quodcunqne sit (modp
lorum? Gralia secuiidum quam sunt diversa dona\ ne sit inelueiabilis afflatus)adjuvamuf. Quis autem
"
iion est gratia qua siriguli fidelesad Deum conversii in periculo non sibi oplet non motlo qund est prpr-
sunt, sed beneficentia varia Dei, qua aliis alias dotess sus necessarium, sed eliam quani maximas vires, nt
coricesserat; seu solita sua providenlia, sed extraor- fiiciliuset securius sese ee expediat? Deinde inter
dinaria spifitualium donorum effusione. Gratia Dei,, ipsas vires, quas Deus Chrisiianis suffieienteslargi-
qua Paulus erat id quod eral, hoc est, appslolus, estt lur, nihil vetat, pro magnitudine periculorum, inu-
Dei misericordia elmunificeritia,qua eum ei muneri'i sitata auxilia haberi. Iiaque non polriit merilo insi-
sustinerido necessafiis donis inslruxerat; nec quis- mulari Pelagius, quasi docirina sua orationis usum
• quam unquam negavif a DeO per Jesum Chrisluin n sustulisset.
nobis dataiii esse de peccaio victofiam, ac esse curr Ibid., § 5. Contradicitaretiamislorum contenlione
pfoplereii ei gratias agamus; verum hoc facturiiaf- benedictioriibus nostris, ul incassumsttper populum di-
flatu interno et iiieluciabili,nusquamdocet Scriptura.i. cere videamur quidquid eis a Dotnino precamur, ul
Sufficienliasane omhiumChfislianorum, ad cogiian- recte ac pie vivendoilli placeant, vel illa qumpro fide-
dum aliquid Evangelio consentaneum, esla Deo;; libus precalur Apostolus,dicens: Flecto genua meaad
quis eniiri riescit Evangeliumnon irigeriiohomiiium., , Deum Patrem Domininostri Jesu Christi ut det
323 VARIORUMEXERCITATIONESIN S. AUGUSTINIOPERA. 326
.vobissecundum divitias glorise suse, virlule corrobo- Jk.usquev.itse
A peccatorum semel admissorum Veniam
rari per Spiritum ejus. Si ergo voluerimus benedi- petere omnes necesse habemus. Hoec ergo est invi-
cendo super populum dicere : Da illis, Domine, vir- diosa criminatio, qualis est el sequens : lilud vero
toie corroborari per Spiriium tuum; illorum nobis quod sequilur, ne nos inferas iri tenlalionem, non ita
disputatio conlradicit, affirmansnegari liberum arbi- inteltigendumlanquam divinumadjulorium poscete de-
irium, si hoc a Deo poscitur, quod in noslra est pole- beamus, ne in veccatumtenlali decidatnus, sed hoc in
slate : virlule enim si corroborari volumus, inquiunl, noitraesse positumpotestate. Quamvis, exPelagii sen-
possumusea possibilitalenalurw quam nunc non ac- tentia, gralise ccelestes neminem adigant ad officium,
•'
cipimus,sed cum crearemur accepimus.Quasi vero in- altaraeii non parum in lentatione juVanl, ac sine iis
riumera non sint, prseter creationem, quoe a Deo pe- in gravibus lentationibus homines succumberent.
lere possumus, ulcurriculum pielalis constanter de- Quare a Deo, uii puiabat, erant auxilia illa petenda.
curramus, quoe lamen minime sunt ineluetabilis af- Igitur frustra contra eum addunt Numidaeepiscopi:
ilatus! Semper quidem estsaluli incumbendum,cum lcmquamfruslra Aposlolusdixerit: Non volenlis, ne-
timore et iremore, quia quamvis Deus facial velle el que currentis, sed miserentis est Dei;et: Fidelis
perficerein nobis, possumus omnibus auxiliis abuti; fteus, qui non permitiet vos tentari supra id quOd
sed minus tamen timendum nobis est, cum Deus B potestis, sed faciet cum tentalione eliam exitum, ut
ainovet a nobis plurimaquse in hac vita virtulemno- possitis sustinere. Frustra etiam Dominut dixerit apo-
stram labefactare possent. Is metus eaque ejusmodi stolo Peiro : Rogavi pro le, ne deficiat fides tua; et
auxilii divini invocatio cum libero arbitrio oplime omnibussuis : Vigilate et orate ne inlretis in tenla-
consistunt. Hic possemus, nomine Pelagii, objicere ticnem; si hoc totum est potestatishumanw. De priirio
Afris, ex eorum sententia a Deo nihil poluisse peti; locoRom. ix, diximus ad anteceilentem epistolam.
cum reprobis quidem necessaria negare, electisvero Secundus, I Cor. x, 13, plane conlfarius est senlen-
omnia concedere, etiam non pelenlibus, ab seterno tise Auguslini, cum doceat Paulus Deum adjuvare
decreverit. Sed fatendum horaines non seinper con- fideles, non ulineluctabili afflaluacti sustincant ten-
venienler dograatibus suis se gerere; nec sunt insi- lationero, sed ut possint sustinere, quoil solum pro-
niulandi, nisi eorum quselaciunt. misit Deus. De cseteris etiam antea egimus.
Ibid., 5 "6. Parvulos etiam, propler salulem quw per Ibid. Pueros quoque parvulos, etsi nuUis innovenlur
SalvaloremChrisium dalur, baplizandosnegant, ac sic Christianw graiiw sacramenlis, habiluros vilam wler-
eos mortifera isla doctrina in wternum necanl, promit- nam, nequam prwsumptioneconiendwti, evacuantes
tentes, etiamsi non bapiizentur, etc. Fatentur lamen! quod dixit Apostolus(Rom. v, 12) : Per unum homi-
postea Coelesliumfassum esse per baptismumChrislii Q C nem. peccatum inlravit iu mundum, ct per peccatum
parvulorum fieri redemptionem. Sed multi, inquiunt,, mors, et ita in omnes homines pertransiit, in quo om-
qui illorum perhibenlur esse vel fuisse discipuli hwc: nes peccaverunt; et alio loco (I Cor. xv, 22): Sicut
mala, quibus fundamenla Christianw fidei conanlur in Adam omnes moriuntur, sic et in Cbristo omnes
tverlere, quacunque possunl affirmare non cessant. viviiicabuntur. j Existimabam legendum in loco
Quidde siugulis quaesiionibusquoedebaptismate pro- Rom. v, mors pertramiil, nam vox 6«VHTO? est in
poui possent, censuerit Pelagius neseio; sed hoc; omnibus Grsecis exemplaribus; sed et alibi perpe-
scio, cx NovoTestamento probari niillo modo posse> rara ita proferlur hic locus ab Auguslino, ul in lib.
necessarium esse baptisma saluti infanlium, aut prae- iv, contra duas epist. Pelagianorum, num. 7. Atque
ceptum esse a Cbristo eos baptizari. itaque nonnisii ex hac omissione perperam etiam argumentatur. Ve-
absurde fundamenla fidei vocare potuerunl Afri eai rum hujus loci sensus est : ut per unum hominem
de quibus altum est in Novo Testamento silenlium. peccalumintravit in mundum, elper peccatummors :
Aliameu, ut jam alibi dixi, non damno baptismai ita etiammorsin omneshominespertransiit, quia omttes
infantium; quod esse queai, si velimiis, non lantumi peccarunt, Nam ouT«f xai, sic el, perinde est ac x«{
professio Ddei parentum, sed et symbolum redem- ouTMf,et sic, ut Luc. xvn, 24,26; Ja& n, 26. Deinde
plionis iufantium, non quidem a peccato, quocareni, , D I 'Ef (3est quia vel eo quod, non in quo, ut II Cor.
sed a vanilate cui cum cseteris creaturis subjacent,, v, 4; Phil. m, 12. Quod viri doclissimi dudum os-
et a qua liberabit eos Christus in ullima resurre- tenderunl, ut et hic agi de peccalo actuali, Cujus
ctione. capaces non sunt infantes. Locus alier I ad Cor. ni-
Epislola 176, § 2. Cum Dominusdocuerit ut dica- hil ad rem facit. Vult enim Paulus, ut unus Adamus
mus ; Dimitte nobis debila noslra, etc, isli dicunt' morlem introduxit in mundum, omnibus qui eum imi-
hominemin hac ' lantur morientibus : sic
posse vila, prwceplis Dei cognilis, ad quoque Chrislum beatam re-
tantam perfeclionemjusiiliwsuw, sine adjutorio graliw; surrectionem allaturum omnibus qui ei parebunt.
Salvaloris, per solutn liberum arbilrium pervenire,ul( Nullus hic sermo de peccaio infantiura, qui condi-
ei nonsitjam necessariumdicere, Dimitte,elc. At nonl tione naturse, quia hominibus inorialibus nati sunl,
dicebant quemquamper lolam viiam immunem pror- non quasi supplicio de iis sumpto, moriuntur; ut
sus peccatorum vixisse, exceplo uno Christo; unde; ostenderunt doclissimi theologi quos non memora-
sequebalur neminem esse, ex corum sentientia, quii bimus.
tion deberet' dicere : Dimitte, elc. Nam ad finemi Epistola 177, $ 2. Hit audiiitverkit (Pelagii gra»
 SUPPlEMENTUMAD OPERA S. JtUGUSTINl. 328
^57
ItflmDeijseaihoscereprofitentis)catholiciantistites(inJA A hujus auctoritale,jusld quwfueril pronunlialio firma-
Diosplttliiariasynodo) nullam aliam Dei gratiam inlel- retur, indequesunierentcmjerwEcclesiw,elc. ] Dignum
avide et callide arripiat sibi In
ligerepblueruntnisi quamin librisDei tegereel populis est observatii quam
Dei prwdicare-consueverunt;eamulique, dequa dicit nofcenliusjus quoddam ex Africanorum prsesulum
Apostolm (Gal. n, 21): Non irrilam facio gratiam facto, quod ila interprelalur, quasi ausi non essent
Dei.Namsi per legem juslitia, ergo Christus gralis damnare Pelagiauaidogmata eo inconsulto; cum ea
morliius est; sinedubio gratiam qua justificamur ab prorsus damnassent, et, iuvito etiam Zosimo, Inno-
iniquitate, el qua salvamur ab infirmitate, non qua centii successore, postea damnarint. Notum etiam
crealitumus cum ptopria voluntate. ] Verum non sola est, non tantum temporibus Cypriani, sed et hisce
crealionis beneficia agnovit Pelagius, ut ssepiusdixi- quoque Afros episcopos nulla ratione pendere vo-
mus, verum eliam cvaugelica omnia; sed non gra- luisse a judiciis episcoporum Romanorum, ul liquet
tiam.illamefficacemAugustinianam.anleeum incogni- ex conlroversia de appellationibus transmarinis hoc
lam, prxsertim in Oriente. Itaque Joannes Hieroso- ipso tempore nala. Haec epistola tumida est decla-
lynaitanusPelagium orthodoxum esse censuit, ut ex matiuncula in eos qui negassent auxilium Dei esse
P. Orosio salis liquet. Locus Pauli nihil facit conlra necessarium ad pie vivendum; se'd non definitur ra-
Pelagium, cum gratia Dei ibi sil Evangelium, aut B tio et genus auxilii, quo factum ut poslea Cosleslius
evangelica ceconomia, qua Deus justos censet, non hanc epislolam facile probarit.
cos qui peccato carent, sed qui Evangelio parerit; Epist. 182, § 1. Nam-ut durum arbitror conmven-
quamvis anteacta eorum vita vitiis inquinata fuerit, liam prwberepeccanlibus: ita impiutnjudico magnum
nec sine lapsibus variis reliquam aetatem traducant. ^ negare convefsis.] Mendum hic est typcgraphicum
Eo serisu, semper sumitur gralia, quando' opponitur magnum, pro manum, ut liquet ex prioribus editio-
Legi, quseex Judseorumsenlentia, contra quos Pau- nibus. Habet editio Erasmi conhibentiam,pro conni-
lus disputat, summam perlectiouem poslulabat. In ventiam, et sic etiam ea vox in codice Theodosiano
hac autem disputaiione Epistolaead Galalas, ut et in scribi solet, ut observavit Jac. Oolhofredus,cujus
simili, quaelegitur in Epistola ad Romanbs; perpeluo vide GlossariumNomicum. Qui ita scribebanl puta-
gralia opponitur legi et operifrus, hoc est, miseri- bant dicendum conhibeo,non conniveo,sed. male. In
cordia rigori, imperfecta observatio mandatorum bac seulenlia Innocentii videtur e'tiam inversio esse,
Dci perfectae sanctitali. Meridiana luce hoc clarius ita ut legendum forte sit: Ut impium arbilror conni-
est, nec receuliorum iulerpretum quisquam rem non ventiamprwberepeccantibus;ila durum judico manum
vidit. Ilaque sensu Augusliniano hic minime sumi- negare conversis.Certe hoc poslularet sermonis pro-
lur, ut nec usquara alibi in Scriptura. Quamobremi C ( prietas.
testimonia alfata § 8 omnia sunt extra rem. Qui tam1 [Ibid., § S. Illud vero quod eos vestra fralernitas
negligenter legebant Scripturam, et tam oscitanter asserit prmdicdre,parvutoswternmvitwpramiis, elium
laudabanl, eos nobis quasi egregiorum interpretum1 sine baplismatisgratia possedonari perfaluumest.Nisi
exemplaria proponi quis feral? Quis quasi doginata1 enim manducaverinlcarnem Filii Itominiset biberinl
ad salulem necessaria, ut putabant, ex locis lam male! sanguinemejus, non habebunlvilamin-semelipsis(Joah.
intellectis deducta, imponi sibi patiatur? vi, 54). Qui autem hanc eis sine regeneralionedefen-
lbid.,§ 1S. Sed quoquomodose habeatisla quwstio, i dunt, videnlur rnihi ipsum baptismum velle cassare,
quia, elsi non invenitur in hac vila sine peccalo,id la- cum prwdicanthos habere quod in eoscreditur nonnisi
mendicitur possefieriper adjuloriumgratiwet Spirilus! baplismateconferendum.]Verba quidem Cbristi Joan.
Dei; quod ut fial conandumatqueposcendumest, tole- vi de manducationecarnis ejus, ad baptismumperli-
rabiliter ih eo quisquefallilur, nec diaboiicaimpietas,> nere non censebantur ab Innocentio, sed ad eucbarii
sederror humanus est. ] Videtur hic distingueregra- stiam. Si aulem slaluas sine eucharistia neminem
dus errorum Augustinus,quod et alibi facit; sed de- posse servari, quod doceri eo Iocoa Christo pnlabat,
buisset etiam ubique distinguere gradus necessitatis3 hinc sequetur sine baptismo vitam infantes consequi
in dogmatibus, nec quasi prorsus necessarium obtru-" "' non posse; quia eucharistia iis dari non solebat nisi
dcre, quod quamvis verum esset, nullo Scripturse 3 postquambapiizati fuerant. Eo manifestorespicil In-
loco necessarionobis credendum imponitur, nec in- nocenlius, eaque consueludihe nililur vis ejus ratio-
divulso nexu cum necessariis dogmatibus conjun- cinationis.Defendereparvulisvilamsine regeneralione,
ctum est. est defendere boc dogma, parvulis sine baptismo
Epist. 181, § 1. Ad noslrumreferendumapprobastts s vitam dari. Notum est eo oevodatam infanlibus eu-
essejudicium, scienies quid aposlolicwsedi, cum om- charistiam, quasi necessariam ad salutem non aliter
neshoc toco posiliipsumtequi desideremusAposlolum, > acbaplismura , quod ex locoJoannis male inlcllcc.n
debealur, etc. Paulo post: Vel id veroquod Patrum» hauriebant veteres. Audi Augustinumlib. i de Merilo
insiiluta sacerdotali cuslodientesofficio non censetiss pecca*torum,cap. 20. Dominum, inquit, audiamus
esse calcandd, quodilli non humana, sed divina decre- non quidemhoc de sacramentolavacri dicenlem,sed de
veresententia,ut quidquidquamvisin dkjunclis remo- sacramenlosanctmmenswsum; quo vemo rile nisi ba-
titque provinciisageretur, non prius ducerentfinien- ptizalus accedii : Nisi manducaveritis carnem meam
ttltm, nisi ad hujus tedit notitiam perveniret; ut totai et biberitis sanguinemmeum, non liabebitis vilam in
529' VARIORUM EXERClTATiONESIN S. AUGUSTINIOPERA, 55i'
vbbis. Quid ullraquterimus? Quid ad hoc respondcriA.it A ingerebant, percussuroseos se, nki ab ek periiherenlm:,
potest? etc. An vero quisquametiam hoc dicereaude- lerribiliterl comminanles. Nonnuiiquamet a judicibub
bit, quod ad parmlos hwc senleittianon pertineat, pos- transeunlibus
l extorquebant violenter ul a carnificibus
tinlque sineparlicipalionecorporishujus et sanguinisin vel i ob officioferiretuur, elc. Jam vero per abrupla
se haberevitam,quia non ait: Qui non manducaverit, 1 prwcipitia,
? per aquas et flammasocciderese ipsosquo-
'
ticut de baptistno: Qui non renalus fuerit; sed ait ;Si lidianus illis ludus fuit. Pauculos insahos in mortem
non manducaveritis, velut eos alloqnensqui audire et lemere • ruisse non est incredibile, sed quolidiano
inteltigerepoterant,quodutiquenonvalenlparvuli ? Duo 1ludo, '
sine ulla vexatione, hoc faclum credant alii.
bsecJoamiis loca male explicata dudum ostenderunt Certe de hisce lemporibus dici non poluit quibus
1
doctissimi quique interpreles; unde sequitur ul per- Donatistaeacerbissime vexabanlur; nec unquarn ad-
*
peram baplismus et ccena necessaria ad salulem ha- versario de inimicis credendum. Si enim non menii-
beantur. Vide et quse habet Auguslinusepist. 117,, itur, affeclu tamen multa dissimulat, minuit, aut
cap. 5. Sed hsec, hoc quidem in loco, non attingemus. ;auget, prout partibus quas sequitur conducit.
Hoc tantum dicemus, liquere ex Innocenlii verbis,, Ibid., § 19. Quodenim dicunt, qui conlra suas im-
non minus ac Augusiini loco, eucharisliam necessa- pielates ; legesjuslas insiilui nolunt, non peliissea regi-
riam ad salutem ab iis credilam. Scio aliler visuiwi B bus . terrw apostolostatia, non consideranlaliud fuisse
viris nonnullis doctissimis, sed profecto, non est hac: lunc i lempus, etc.] Jam hoc confulavi ad epist. 93,
in re quaesitaab iis veritas.sed quomodoAugustinumi § 9. Aliaeliam argumenla quam futilia sint ad eam-
cum hodiernis placitis conciliafe possent. Vide Vin- dem epistclam pstendi. Nen ppssum tamen nen mi-
dicias Auguslinianas emin. cardin. Henr. Norisii,, rari homineranon hebetem potuisse ita affectn excse-
cap. 4, § 4, ubi multis de hoc Innocentii loco. cari, ul, modode Donatistis triumpbaret, nihil pensi
Epist. 185, § 12, de Donatistis, qui sibi mprtemi haberet an infamaret universam Ecclesiam Christia-
inferebant : Qui aulem nesciunt consuetudinemillo- nam, antequam essent imperatores Christiani, gra-
rum, pulant eos modo seipsos occidere, quando abb viter semper de persecutionibus, quasi huinanitaii
eorum insanissimadominalione, per occasionemlegum * coiilrariis, conquestam. Si enimdicamus Christianos
istarum qum pro unitate sunl consiilutw, lanti populi \i antiquiores ealanlum de causa vexationes danmasse,
liberantur.] Hsecsunt accusalorie plane dicta; emollitt quod in ipsos exercerentur, non in elhnicos; cseterum
enim Augustinusquse conira miseros Donalistas fie- i- si summam potesialem sibi faventem habuissent, su-
bant, dum dicit occasionelegumereptos illis populos;; perioresque ethnicis fuissent, ut sine periculo eos
cum debuerit dicere terrore legnm et gravissimis s vexare possenl, similia in eos continuo moiituros
pcenis, ul ostendimus ad epistolam 93. Deinde quod d C fuisse quse in ipsos etlinici fecerant; habendi eraut
addit visuros eos iis quieos uon norant sibiviolentas ,s anliquissimi Christianaereligionis patroni callidi dis-
manus intulisse, quod populi iiberarentur ab eorum n simulatores, qui tempori diinlaxat serviebant, cum
dominalione, id est<invidiose dictum. Quasi vero o damnarent quasi impia et inhumana quse ipsi liben-
quisquam se occidat cui licet vivere et bonis suis is tissime fecissenl, si potuissent. Neque enim vetustio-
tranquille frui, duntaxat quia munere ecclesiaslico o res Christiani damnabant persecutioneni quam ipsi
dejeclus est! Non magis ecclesiasticiDonatislsedomi- i- patiebantur, sed oranem oronino qusecunque esset.
nabantur populis, quam catholici; nec quisquam su- l-' Quod si elii.oici magistratus suspicali fuissent eos
spicari poterat miseros homines tam levi de causa ia ideo taniuin queri, quod ipsi non male haberent
velle mori, cum prsesertim conslet eos tunc a magi- i- elhnicos, multo gravius et speciosius in homines sae-
slratibus pessime habitos. viissent, quasi in seditiosos qui occasionem tantum vi
lbidem. Qui aulem sciunt et ante ipsas legesquid \d everlendaepriscae religionis, el male habendorum ei
facere soleant non eorum mirantur mortes, sed recor- r- addictorum exspectabant; nec fuisset cur jure queri
danlur mores; maximequando adhuc cullus fuerat ido- o- potuissent Chrisliani, nisi quod ab adversariis ante-
lorum,ad paganorumceleberrimassolemnitalesingentia ia verterentur. Non poterant dicere Christiani se veri-
turbarum agmina veniebant,non ut idola frangerent, !*,B-
I tatis esse patronos, ethnicos mendacii; nam quamvis
sed ut interficerentura cultoribusidolorum. Nam illud id verum hoc esset, cenlroversia illa etiamnum pende-
si, accepta legitima poleslale, facere vellent, possentnt bat, dum elhnici contra sentiebant; armaque eis iti
haberequalemcunqueumbram nominis martyrum; sed ed Chrislianos, interea dtim Chrisiiani ipsi fierent, eis
ad hoc solum veniebant,ut it)tegris idolis ipsi peritne-
e- suppeditabantur, nam dum se pro verilale stare illii
renlur. Wamsinguliquiquevalenlissimijuvenesculiores es pulabant, debebant, ex Christianorum sententin ,*
idolorum,quolquolocciderel,ipsisidolis vovereconsue- e- vexare aliler sentientes. Si pottiissent praevidere ',
veruttl.] Crediderim quidem nonnullos, inconsulta lia elhnici adforealiquando lempus quo morte multaren-
ctipiditate marlyrii, ethnicis sacris illusisse, ut ab iis tur diissacra facientesa Chrisliams imperatoribus, nec
interficerenlur ; sed frequenter id conligisse, et proe-
oe- sineplausuepiscoporum,licet alipquinin partesabiis-
sentibus magnisChrislianorum agmiuibus, cum impe- »e- sent; Christianos infamassent, qnasi faciiososet ma-
ratores Christiani essent, vix putarim. Neque enim im los honiines,. qui non dicebant quod sentireut, cum
licebat elhnicis impune Ghristianosoccidere. religionem liberam essc oportere clainitabant. Sic
Ibid. Quidameliahise trucidandotarmalis vialoribus tus tamen Augusliuusepist. 95, § K), alloquitur Donati-
l -
PATROL.XLVIL *. . 11
 331 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI, 352
stas : Quit noslrum, qms veslrum tion laudat leges ab A, Aniiochena synodus, sub Constantio habita, c.ip. 25
imperatoribus dalas ddversus sacrificia paganorum? Et SailC.it'ETTtffxoTrw fivjl^E'v«tKVT'auToiiz«6to"Tavixtpov
ctrle longeibi pcenaseveriorconstiluta est; illius quippe lauTouStaSo/ov, v.kvrczpiT^TE).SUT« TOU/3touTuyj^avi5:
impietatis capitale supplicium esl. Nec dubito quin Episcopo non licere alium pro se constituere successo-
; elfiiiiciqui supererant in imperio Romano, et vicini rem, eliam si est circa vitw finem. Quod confirmalio-
etiam idololatrae, ut Persae, talia Chrisiianis objice- nem esse memorati canonis apostolici observant
renl. Absit vero ut hsec probemus! Balsamon et Zonaras. Non opus est ut oslendamus
1 Epist. 186, § 37. Natura humana, eliatnsi in ilta quam gravia sint in contraria agendi ratione incoin-
integrilale in qua condita eral permaneret, nullo modo moda; quam tamen iia secutus est Augustinus, ut
seipsam, Creatore suo non adjuvante, servaret. Defi- pro imperio successorem sibi deligat voce VOLO; quasi
niendumerat quodnam auxilium Dei hicintelligalur, ne consensus quidpm coepiscoporum fuisset neee>sa-
idque ex Scriptura non ambiguo loco probandum; rius, quod laraen statuit synodus Nicaena.Sciodictu-
nam quis neget alioqui, si generaliter loquamur, sem- , ros nonnullos ita solitum fuisse fieri in Africa ; nam
per creaturam indigere auxilio Creatoris ad salutem ipse Aiigustinus in superioribus ait sua opera factum
consequendam? ut Milevitana Ecclesia episcopum acciperei quein de-
I Epist. 187, § 5. Quod vero illa anima in infernum Bcessor vivus apud cleruin designarat. Addenl, qiiain-
descenderit, apostolica doclrina prwdicat, ete.] Vide vis mali episcopi possent hac potestate abuli, bonos
fcac de re dicta ad epist. 164, ex quibus liquet Augu- recte ea usos. Sed omnia illa sunt plena suspicionibus,
stinum falli; unde sequitur hic quoque eum a sensu nec putarim Afros meliores fuisse Grsecis, qui peri-
verborum Christi aberrasse. De anima sua sine dubio culosum pulabanl talia episcoporum arbitrio permit-
loquitur Christus, cum qua latronis anima in paradiso tere. Vide de ejusmodi electione judicium Theodoreti
fuit. De voce Paradisus, vide Hugonem Gfotium ad Hist. Ecclesiasi. lib. v, cap. 23.
liunc locum. Ibid., § 4. Adhuc irf.corpore posito bealwmemoriw
Ibid., § 53. Quod in ea tnalum.] Est in Grseco Mat- patre et episcopomeo sene Valerio, episcopusordinatus
thaei corilextu cap. l, 20, ytwrfiiv, generalum, quod sum, el sedi cum iilo; quod concilio Nicwno prohibi-
obiter monitum oportuit ab Augustino«,Sed forte ne- tum fuisse nesciebam, nec ipse sciebat.] Esl canon 8
minem babebat ad manum qui Grsece sciret, cum Nicaenaesynodi, ubi vetantur esse in una urbe duo
hanc conscriberet epistolam. Alioquin interdum non episcopi. Ad quem locum vide adnotationes viridoctis-
male ex Graeca lingua qusestioribus respondet, ut simi Guilielmi Beveregii. Non intelligo qui usus ipse
infra epist. 1'97, ubi docet quodnam sit discrimen Ecclesioe,ex quo conslabal unum in singnlis urbibus
inler voces xat/sotet xpovot. C episcopum esse opprtere, nen monuerit Hipponensem
' Epist. 213, § 1. Presbylerum Heraclium mihj suc- hoc illicitura esse. Naiii si collegam unum sibi ad-
eessoremvolo.] Hsec sunt verba Augustini, suceesso- jungere licuit, quidn" et plures? Quam magnam boc
rem sibi designantis coram populo. Mirum est eum aperuit fenestram adversariis Auguslini, dicendi ho-
ignorasse illicitum hoc plane fuisse ex antiquis con- minem ssepe in utilitatem suam errasse?
Stilulionibus ecclesiasticis; et qui faletur § 4 se con- Epist. 217, quse est contra Vitalem Pelagianuro, qui
tra Ecclesise canones episcopum factum, vivo suo contendebat. Deum per verbum suum operari ut veli-
decessore, successorem etiam sibi elegisse contra flius. § 2. Dic ergo, inquit Auguslinus, apertissime n
eosdem. Canon apostolicus 76 ita habet :'O0 %pnZm- pro iis quibus Evangelium prwdicamus,' non debere
cy.onov T5>«Ssiyw, $ T5 vi5>,ri t&>hipa> rrvyyeveiyj/.pi- orare ul credant, sed eis tanlummodoprwdicare, elc.]
t,op.ivov,etVTOa|t&)fta •cH;imaxoizris y^Biporoveiv ov Sed praeler nudam Evangelii praedicationem mulla
BOTAETAI :\Nonopbrlet episcopumfralri, aul filio, aut sunt alia quibusDeus solet hominum animos mollire,
alii cognutogratificantem,ad episcopidignilalemquem quae tamen nunquam debent a praedicatione verbi
VDLTeligere. Heec ita concepta sunt verba, ut si epi- sejungi; quippe quse, etiam cura alia adhibet, est
scopus conferat episcopatum fratri, filio aut cognato, polissimum insirumentuin quo Deus hanc in rem uli-
sive in eorum gratiam alii, pro arbitrio, perinde pec- " tur. Illa autem alia sunt, exempli causa, vitaecalanii-
cet. Mirum est si non verba ipsa canonis nota fuisse tates, bona religiosorum hominum exempla, poenaa
Afris, at cerle consueludinem Orientalium in ea re de malis a Provideniia sumptse, conseclafia virtulis
; non fuisse apud Afros receplam, cum gravissima ra- et vitii etiaiii inhac vita, amotio tentationum, exci-
. tione nitatur, quse sic exprimitur in sequentibus ver- lalio interna animi ad atteniionem, exstinctio aut ;
bis: KXv)povo'jiOUf TcoitltrBai
yap T«f £7rtoT(07r>7C ou Sbtuibv imminutio affecluum Evangelio conlrariorum, alia-
TCtTOOBtov zapL&tizvQV Kv6puncivafou yap TJJV que; quse omnia multiplici Dei sapientia varie a Deo
Tr(z6et
TOU 6io5Ex-Avjcriavvrro x/ufovoftoujoyeO.Et xiBivui,ei 5e offeruntur hominibus, eorumque animis injiciuntur.
•zi; TOUTO axusof p.h sarw ij yjiporovia.,au-of Quis enim novit quot modis Deus animos hominum
Tronio-ot,
5e tjrtTtftaaSu aoofarp.5>: Episcopalus etiim hwredes aggredialur? Nec quisquam negare queat quin Deus
facere justuninon est, ea quw Dei sunt humano affcctu inirinsecus agere in animos hominum possit. Talia,
largientem : non enim licel Ecclesiam Dei in hmtedes quae divinae sapientiae reliuquuntur eligenda, a Deo
conferre. Si quit autemhoc fecerit, irrila quidem electio petuntiir, sed nullus ineluctabilis afflatus; a Deo
inweat, ipst aulem tegregatione ntultetur. Sic et enim petuntur quse solet ac vuli facore, non nuoeno
533 VARIORUHE-XERCITATIONESIN S. AUGUSTINlOPEIU. 554
Vult, neque solel. Quicuuque preces aliter inlcrpre- A Pelagius, seu conversionem summatim spectatam at-
lantur, eas praeter mentem fundentium urgent. De- lendas, seu singulos actus; neque contrarium ex
bentenim preces ejusmodi esse, quse statuani Evan- Scriptura probari adversus neganlem poiuisset,
gelii praeceptaesse legitima, ac proinde posse ab oni- IV. Scimus non omnibushotninibus dari, et quibus
nibus quibus proponuntur observari; sin minus, dalur ncn solumsecundummerita operum non dari, sed
Deo sunt, quem injustum faciunt, contumcliosoe.Nou nec secundum merila volunlatis eorum quibus datur,
ita fas est inlerpretari religionem Christianam, ut quod maxime apparet in parvulis. Si omnibus hoiiii-
dum aliquam ejus partem, ut libi videtur, tueris, eam nibus npn damr necessaria prorsus ad credendum
repugnautem cseteris facias. Poluit Vitalis conver- perseverandumque in fide gralia, non possunt vilu-
tere argumentum iu Augusiimim et dicere : Non perari aelernisvesuppliciis plecti qui non credunt aut
dcbes Eyangeliura prsedicare ex lua senlentia, sed non perseverant; quia nunquam fuit in eorum pote-
Deum orare pro hominibus; nara Deus omnia facil staie gratiam illam consequi, quam, ex sententia Au-
eliam sineverho. gustini, Deus pro arbilrio largitur.
Ibid., § 16. Augustinus bic 12 capitibus complecti- V. Scimus eis quibus datur, misericordiaDei gra-
lur doclrinam suam de gralia, quorura orevi examinei tuita dari. Non neg.issei Pelagius, si de prima con-
ciaudemus quoe in hunc tomum II animadverlendai B I versionis gratia Ioiuatur, ut videtur, Augustinus.
habebaraus. VI. Scimus eis quibus non datur justo judicio Dei
I. Scimus nondutn nalos nihil egkse in vUa propriai non dari. Assensisset huic senteniiae Pelagius.
boni, seu tnali, nec secundum merila prioris alicujus'< VII. Scitnus quod omnes aslabimus anle tribunal
vilw, quam tudiam propriam sittguli habere potuerunt,, Chrisli, ul feral unusquisquesecundumea quw per cor-
in hujus vitwvenire miserias. Haecconcessisset Pela- pus gessit, notxsecundum ea quw , si diutius viverel,
gius, addidissetque singulos homines non lanlumi gesturus fuit, ske bonum, sive malum. Nec buic apho-
propriam vilam priorem nullam habere potuisse, ntt rismo assensum negasset Pelagius, nisi forte senserit
putabanl qui iroouirapi*™ animorum defendebant, utt quod ad 9 regulam dicemus.
Origenes; sed ne communem quidem, ut Augustinus,> V|H. Scimus etiam parvulos, secundumea quw per
qui omnium hominum animos in Adamo fuisse cre- corpus gesserunt, recepluros vel boJium, vel malutn.
debat. Addit : sed lamen secundumAdam carnaliierr Atqui nihil per corpus gesserunt, nam gerere quid-
nalos conlagiummortis anliquw prima nativitate conlra- quam siite rationis usu non possunt. Audi tamen Au-
here. Concessisset hoec quoque Pelagius, sed non1 gustinum : Gesseruni aulem non per seipsos, sed per
oinnia quse sequuntur in hisce verbis : nec liberari a1 eos quibus pro illis respondentibus, et renuniiaredia-
supplicio rrwrlis mlernm,quod trahil ex uno in oinnes ">C( bolodicuntur et credere in Deum. In forrimla qnidenx
transiens justa damnalio, nisi per graliam renascautur'' bapiismi dicebat susceplor ci-edo,abrenunlio , sed ea
in Chrislo. Dixisset enim 1° falsuin esse transiredara- formula, ut diximus ad episl. 98, in usum dunlaxat
nalionem ab Adamo in posteros, sed singulos qui' adullorum prima concinnata fuerat, deinde infantibus
damnantur, propriam ob culpam damnari; 2° renasei1 incommode aptata; neque ex ea ullum consectarium
in Cbristo, boc est, converti', si proprie Ioquamur,, dedoci poterat, proeserlimquod inagnis esset difficul-
eos tantum qui mertui fuerunt in peccatis, sed noni tatibus obnoxium. Unde, inquit in sequentibus Augu-
parvulos, qui nondum peccarunt. stinus, et in numero fideliumcompuiantur,pertinenles
II. Scimusgraticm Dei, nec parvulis, nec majoribus,, ad sententiamDominidicentis: Qui crevliderit et ba-
secundum merila nostra dari. Ante omnia definientla i ptizatus fuerit, salvus erit. At in liisce verbis loquilur
fuisset accurate vox (jraiia. Iutelligil, ul videtur, Au-- Cbristus de adultis tanlum, qui ci credere possunl,
guslinus afflalum illum qui certo, ex ejus sententia,, ut iis solis prsedicatur Evangelium/Addit tanien Ari-
peccatorem convertil. Pelagius quoqtie fateri, ex suai stoteles Pwnus, ut eum quiilam ejus adversariormn
senlenlia, hoc poluit; nam Evangelii praedicationeni i vocabal: Propter quod el illk qui hoc sacramentum
cseleraque quoe Deus adhibet ad bominem primumi tton accipiunt, conlinqilquodsequilur : qui uutcm non
convertendum nullis profecto merilis ab horaine pro-- •'' * crediderit condemnabilur.' Atqui loquitur Christus de
vocatus largitur. Sed si intelligas posteriora beneficiai iis qui proedicatosibi Evangelio non crediderant, non
Dei, qusejain credenlibus dantur, ne Augustinusqui- de infantibus, quibus non praedicatur. Qui tales inier-
dem negare poluisset ea meritis (hoc est, benefactiss preiationes Scripturae concoquere poluil, quid in ea
quse Deus prsemio afficere pro sua misericordia acc non potuit invenire?
beneficentia decrevit) Deum concedere; nam constatt IX. Scimus felices essemortuos qui in Domino mo-\
habenti dari, ut diserle docel Cbristus, non habenlii rhtnlur, nec ad eos perlinere quidquid aciuri fuerant, j
non dari. Infantibus secmidum merila dari quid- si temporediuturniore vixissent.Commenlumfuit Pe-1
quam, ex senteniia Pelagii, dici non potuit, cum in- lagianorum, qui, tit alii, putabant pueros non posse '
fanles sint virlutis prorsus incapaces : ul nec etiam« gloiiam coelestem consequi sine baptismo, ut redde-
propler vitia, qusenon cadunt nisi in rationeutentes,:, rent rationem cur alii quidem infantes morerenlur
Dlectipossunt. sine baplismo, alii vero baplizarentur antequam in-
III. Scimus majoribusad singulos aclus dart. Afflari 'i terirent. Priores nempe praevideratDeus fore malus,
adultos ita ul afflatui resistere nequeant, negasset :t si viverent; posleriores conlra fore bonos, si diutur-
53.? SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 336
niorem vitam haberent. Quod absurdum estcom- A misisset, mullaque Evangelio addidisset credendi in-
mentum. citamenta, quisquam ei credidisset. Quis diviiiarum
X. Scimus eos qui corde proprio credunt in Domi- arnans non gralias agerel bomini qui eum divitiis cu-
num, sua id facere voluntale ac libero arbitrio. Conce- mulassei, quamvisut eas acciperel mihime coegisset?
debat Pelagius, sed hoc negari ab Augustino conten- Quis non grato animo sit erga eum qui recta in re
debat; quia Augustini ineluclabilis afflatus everlit magni momenli consilia prsebuit, quamvis irrita fuis-
liberlatem; qusenulla est, nisi id possis omittere quod sent, nisi fides eis babila esset? Quis fidem suam ,
facis; hoc est, vocationi divinse ita obsequaris, ut aut alienam animo reputans, summaque Dei quae eam
eam possis negligere. consequuntur beneficia, Deo gratias ob ea et fidem,
XI. Scimus pro eis, qui nolunl credefe nos qui jam cujus potissimus auctor est Deus, noh habeal ? Sed
tredimus recta fide agere cutn Dominum oramus ut haecgrati animi teslificatie imn debet esse ejusmodi,
velint. Nec boc non orabat Pelagius, sed non petebat ut dum Deo pro fide credenlium grates rependimus;
a Deo ut ineluctabiliter voluntates hominuin flecte- ita de eo sentiamus, quasi non minus causa sit in-
ret, sed tanlum ut faceret, quae diximus ad § 2, a credulitatis conturaacium quam fidei credenlium; aut
Deo fieri ut cor hominum molliatur; oslendebatque ea dicamus, ex quibus necessario sequitur eos juste
iis precibus amorem quo proximum,prosequebaiur, B a Deo plecti non posse; quod faciunt qui dicunt pec1
dum optabat eum divinsevoci morigerum se praebere. cato Adami factos peccatores, antequam essent in
XII. Scimus pro eis, qui ex illis crediderunl, lanquam rerum natura, talesque nasci, aut necessarium quid-
de beneficiis, recte atque veraciler et debere nos Deo piam ad fidem incredulis defuisse. Sed haec obiter,
agere gralias el solere. Sic etiam facicbant Pelagiani nam de hisce controversiis copiose scripserunt viri
onines, aut facere cerle debebam; nam nihil habe- doctissimi, prtesertim in Belgio Foederato, ubi ma-
bant credentes, ex eorum sententia, quod a Deo non gno animorum aestu olim agitatse sunt.
accepissent; nec si Deus Evangelium ad hominesnon

IN TOMUM TERTIUM.

DESIDERIUS ERASMUS AD LECTOREM. hodienemoestintererudilos quiveiit subnominesiio

C edi, quae suggestiones divinaeab auctore putabantur. ,
iln luinc tertium et quarlum sequentem tomos di-
LIBROi. Cap. 30, § 31. Sed utrum ad duo iltaprm-
h oc
gessimus TKStSaxTiza, est, quse nec sunt episto-
nec ad nec adversus hserelicos cepla (de amando Deo et proximo) etiamdilectio per-
Ise, populum dicta, tineat angelorumnon irrationabiliter qumri potest.] Qui
ptignantia, sed lectori erudiendo scripta. Notha cen- non oscitanler legerunt Scripturam, nomine proximi
suris additis indicavimus, ne quis erret insciens.
, tantum aut ejusdem gentis, vel familise hominem,
ANIMADVEKSIONES aut ejusdem naturse humanse participem significari
IN LIBR0SDE DOCTMNA CHRISTIANA. uorunt. Nec Deus nos jussit amare angelos, quibus-
PRPLOGO. § 1. Hwc tradere institui volentibuset va- cum non versamur, et quos etiam nemo odio habere
letilibus discere, si Deus ac Dominusnoster ea qum de pbiest.
hac re cogitanti solet suggerereetiam scribenli mihi non Cap. 36, §41. De inlerprele Scripturse qui veram.
deneget.] Quamvis bonas omnes cogitationes ad quidem senlenliam quaerit in Scripiura, sed alieno
Deum, quasi ad bonorum omnium primaro causam , loco : Corrigendusest tamen, inquit, et quam sil ulititit
referre debeamus, non ita tamen loquendum, quasi viam non deserere demonslrandum est, ne consuetudine
Deus nos afflaret, et quidquid bonum esse credimus deviandi, etiam in transversumaul perversumire coga-
veluti dictaret. Primum enim fallisaepe possumus, ut D lur, etc. Hsec sunt conferenda cum iis quae diximus
verum esse pulemus quod non est, quod frequenter ad Confessionumlib. xn, cap. 17, ubi Deusconlraria
Augustino contigit; ac proinde cavendum ne noslros Augustino, si de se credilur ipsi, suggerebat; nam
errores Deo tribuamus. Deinde quocciinquevere dici- quse illic habet sibi a Deo suggesta ab initio lihri in- j
inus non sunt propterea a Deo suggesta, cum ea in- nuit. Sed secunda suggeslio priore mtilto melior.
slituiiooi leclionique plerumque, Deo nequaquam in- Cap. 39, § 45. Homo ilaque fide, spe et caritale
lervenienie, debcamus. Denique si alius, qui pari subnixus, eaque inconcusse relinens, nonindiget Scri-
juregaudel.sibi cogitationes suas a Deosuggeri dicat, pluris, nisi ad alios instrucndos. Itaque multi per hwc
et contraria proferat, quis in concordiam rediget af- tria in solitudine sine codicibusvttiunt.] Nemo tam est
ilaiosliosce homines? Se invicem iniaraabunt quasi peritus Scripturae quin indigeat codicibus, quoscon-
pseudopropbelas, el inlernecino bello persequentur, sulat et Iegat subinde. Quod si quis lilteras nesciat,
dum homines minus religiosi ipsam religionem ride- ibi potius debet vivere ubi leguntur quam in solitu-
buut, quam animadvertentcura somniis rnisceri. Sunt dine. Si quis sciat, prolerviaest et negligentia non
Ht alia incommoda quse hinc nasci queant, quoruin ignoscenda, si cbdices sibinou comparet. Heecmerum
ttiiror in mentem Auguslino non venisse. Profecto enthusiasmum redolent.
 557 VARIORUMEXERCITATIONESIN S. AUGUSTINlOPERA. 538
*"
LIEROii, cap. 8, 12. In canonicisattlem Scriptu- /A ntillo ntodo. Ut enim cuique, primit fidei temporiktts,
rit Ecclesiarumcatholicarumquam pturiutn auclorila- in mattus venit codex Grmcus,et aliquanlulumfacidta-
tem tequuntur, inler quassane illw sunt, quw aposto- tis sibi ulriusque linguw habere videbatur, ausus esl
licas sedeshabere et epistolas accipere meruerunt.*] interpretari.] Fateor ex collatione variarum illarum
Aposlolicse sedes sunt ese in quibus ipsi aposioli inlerpretationum aliquid lucis oriri, ui postea osten-
episcoposconslituerunt, quae cum essent omnium dit Augustinus; sed ex lectione unius codicis Grseei
antiquissimse, debebant piimaft omnium aposiolica emendaiioris rnulto majorfruclus capi poluit quam
scripta esse nactoe. Mirum esl Augustimim hic nihil ex collatione viginli iinperitorum inlerpretum. lta-
habere de eornm sentenlia qui, ad Veius Teslimen- que opiandum fuisset Occidentales Ecclesias, pra
lum quod atlinet, nullos alios agnoscebanl libros ca- tot sumptibus quos faciebant in indoctos et otiosos»
nonicos prseter eos qui Hebraice conscripti fuerant, aut vili labore occupatos monachos, publico sumptu
quam ex Hieronymi scriptis cognoscere potuit. et consilio adolescentes misisse in Groeciam, aut
Ibid.. § 15. llli duo libri, unus qui Sapienlia el Groecos magislros ex Oriente vocasse, ut plures
alius qui Ecclesiaslicusinscribilur, de quadamsimililu- Graecamlinguam intelligerenl, aliisque facem prae-
dine Salomonis esse dicuniur; num Jesus Sirach eos ferrent. Omnes vero Chrislianos par fuisset condu-
conscripsisseconslanlissimeperliibetur,qui tamen quo- B 1 cere Hehrseos, a quibus lingua Hebraea doceretur,
niamin auctoritaletn. recipi meruertinl, imer prophe- eaque ornnia facerequa; avorum nostrorum memoria
ticosHumenmdtsunf.]'Reiraclalionum lib. u, cap. 4, in Kuropa facla snnt, ad linguse illius cognitionem
nit se poslea didicisse nonifa consiare, ut puiaverai, in usum Christianorum revocandam. Nam quod se-
et probabitius esse Sirachidem libri Sapientise non rius faclum est, id prius fieri potuit, et facilius
esse auctorem. Mirum est episcopum laiili nominis eliam, nisi laborem fugissent homines illius sevi.
rem tantillam ignorasse aliquandiu, quam a catechu- Cap. 16, §25. Ut ostendat necessariam esse arith-
menis disci oporluisset. Nunquam stuilioseeum lege- meticam ad 'intelligendam Scripluram, memorat
rat librum, cum baecscriberet: nam auctor libri se jejuniuni quadraginta dierum Mosis, Eliaset Christi;
non ait Jesum esse filium Sirach, sed regein Israelis, lum addit: Cujus actionis figuratus quidam nodus,
cap. ix, 7, 8. Quod cum ita sil, non capio qui inter nisi Itujus numeri cognilioneei considerationenon sol-
prophetieos lihros censeri posset opusculum cujus vilur. Habet enim denarium quater lanquam cognitio-
auctor prae se fert se regem fuisse, cum minime nem rerum intexlatn temporibus, etc. Quoe,cum bona
ftierit. Augustini venia, nugsesunt Pythagoricaeac Platoni-
Cap. 11, § 16. Lalinw quidem lingtiwhominesquos cse, a quibus in re lam gravi abstinere multo satius
noninstrtiendossuscepimus,duabus aliis ad Scriptura- C fnit. Sed nescio quomodo eo tempore ostentandi in
rmn divinarum cognitionemopus habent, Hebraasci- ejusmodi rebus ingenii ita invaluerat consueludo, ut
licel, el Grwca,ul ad exemplariaprwcedentiarecurra- cum plausu talia audirentur quse sunt risu digna.
lur si quam dubilationemattulerii Lalinorum inter- Quis ferat hodie sibi dici hydriarum quinque, qooa
pretuminfinita varielas.] Non mirpr Augustinum lin- Canseerant, Joan. n, mensura quaefuit circiter triuni
guse Graecsesludium ccmmcndare, nam et alibi hcc metretarum, significatam S. Trinilalem, quemadmo-.
facit; sed Hebroeamaddi Litinse vehementer miror. dum facit Augustinus, ad eum Joannis locum ? 0 fe-
Certe non tanium epist. 21, quoe censetur scripta lices homines, qui tanlam erudilionis famam tara
circa annum 595, sed et episl. 71, scripta anno 403, facile sibi pepererunti Sed et o stipites, qui lalibus
Augustinusplaneimprobat siiidiumvertendi Hebraica olim plaudebantj autetiamnum serio favent!
Laliiie,acquieseilqueinaccuralaversionetranslationis Cap. 17, § 27, de novem Musas esse dicentibus :
LXX interpretum. Similiier et inlia liujiis libri cap. Refellit eos Varro, quo nescio utrum apvd eos quis-
14 loquilur, et opere de Civilatc Dei lib. xviu, cap. qttam lalium rerum doclior aut curiosior esse possit.
45, divinitusafflatos fuisse putat eosdein interpreles, Dicit enimcivitalem nescioquam, non enimnomenre-
ideoque Hieronymoprseferendos,quamvis Judaeillie- colo, locasseapud tres arlifices terna simulacra Musa-
ronymianam vcrsionem Septuagintavirali pra-fer-' rum, quod iu temploApollinisdonum poneret, ut quis-
rent. Sed et hoc mirum esl ab Augustino hic com- quisartificum pulchriora formasset,ab illo potissimum
mendari studium linguse Hebraicae, hcc tamen ipsum elecla emerel. Itaque contigisse ut opera sua quoque,
aut quemquam alium, iis sseculis, quidquam aggres- illi arlifices mque pulchra explicarent,el ptacuissecivi*
sum essc facere, ut viam aperiret iis qui id studium tati otnnesnovem, alque omnesesseemptas, ut in Apot-
ingredi voluissent. Attamen et postea lib. iv, cap. 7, link templo dedicarenlur, quibus poslea dicit Hesio-
aliquid iterum de Hieronymi labore habei. Sane, ut dum poelam imposttissevocabula, etc.] Si quod de
| quod suspicer dicam, vereor ne quid hic sit interpo- uumeris dixit Augustinus afl •interpretationem Scri-
latuiri aliena manu, postquam ilieronymiann versio pinrae, admitti ab ethnicis oporttiit, non video quo
auctoritatem in Occidente ccnsecula fuerai. Sin mi- .jure elhnicis non licuerit dicere fictum hoe a Var-
nus, ad academicum ingenium Augustini, sibi non rone vel ab alio, cum praeserlim sermo sit de tem-
satis conslans, II.TCcrunt referenda, peribus anliquissimis, quibus aut nullae, aut raroe
Ibid. Qui Scripturas ex Hebrwa lingua in Grmcum conscribebantur historise; tum eliam de numero no-
nerleiunt numerari possunt, Lalini auiem inlerpretei vennario Musarum Pyihagorice philosophari. Quidni
 559 SUPPLEMENTUMAD GPERA S. AUGUSTINL 340
eis licuerit dicere tribus IVIUSIS designari tres musicae A Joanne Clerico, in additamenlis Henr. Hammondiad
lonosj gravem, medium, et acutum; et ter ternas NovumTestamentura.
dictas, quod essent tres chori, pro tribus illis tonisj? Cap. 10, § 14. Quidquid in sermone aivino neque
At bsec, inquies, pro arbitrio comminisceris. Non ad morumhonestatem, nequead fidei veritatemproprie
diffiieor, sed an non etiam theologicaearithrneticse referri polest, figuratum esse cognoscas.] Nimis gene-
mysteria pro arbitrio (ingebant? Itaque non est com- ralibus verbis concepta hsec est regula, ideoque Au-
mittendum, ut veritalem illustrare videamur, eadem gustinus eam poslea de proeceptisparlim interpreia-
fingendi licenlia qna et fabulas interpretari licueril. tur; sed ne sic quidem satis commoda est. Prsece-
Gap. 20, § 51. Illud cleganter dictum 'est Calonis, plum enim Dei Abrabamo datum de occidendo filio
qui cum essel consuitus a quodam qui stbi a soricibus non erat figuratum, nec eo secius contra honesta-
erosas caligas diceret, respondil non esse illud mon- tem niorum 'erat. Prsecepluin etiam Osese propheue
slruin, sed vere monslrum habendum fuisse, si sorices datuni de'ducenda merelrice, Dguralumnon fuit, in
a caligis roderentur.] Ingeniose. Simile esl Menan- se speciaium, el tamen indecorum fuit. Nollem re-
dri illud e Superstitioso, quod habet Grolius in Ex- gulas dari de sermone figurato; res enim ipsa et
cerplis pag. 714 : animus loquentis quid proprium sit, quid figuramm,
B satis oslendit. Deinde Augustinus figuralam actionem
A.AyaGcvvsvotTo o Tto).v"Tt[«}Tot
|Jtot, Oeoi, miscet cum lypica narratione, quse toto coalodiffe-
-fap,SeHtct;
YitoSoiituvo; zf^EaSaSo; '
ToviadvTa B.EUOTU;
StEppi^'. v',u KXstvta, runt.
tri)OEtra.jtpo^oyo;
^apT]V,
2aitp6; cj 0£)tuv
KatvovTptatrtlat. Cap. 12, § 18. Quw autem quasi flagitiosa tmpentis
videntur,sive tantum dicla, sive eliam facta sunt, vel
, Hoc est, interprele viro summo : ex Dei perspna, vel ex hominumquorum nobissancliias
.1. Uenehocmilii provetuat,o ssncliDei, commendalur, tota {tgurata sunt.] Ad Deum quod at-
Quod inter calceandnmdextri calcei liriet, cujusperfecta ae immulabilis est sanctilas, cer-
Vinelumdiruptumesi. B. Meriloevenit, Clinia, lissima hoec est regtila; sed quoecunque fecerunt
Naaiqueerat icldeiritumei tu prasparcusnimis, sancli viri sub Vetere Testaniento riiinus recla, non
Qui uonnoyumemeres.
Suiit proplerea typica aut figurata. Exempli causa,
Cap. 22, 156. Omnesigilur arles hujusmodivel nu- polygamia, de qua §20 et 27 nihil I abuit lypicum
galoriw, vei noxiw superslilionis ex quadatn pestifera iieqne figuratum. neque fuit laudabilis, sed tolerata
socielale hominum el dwmonum,quasi pacla quwddm eo a:vo, nt el posiea inter Judoeos,quemadmodum et
infidelis et dolosw amicitim conslituta, penilus sunl divoriium. Sed laudesac vituperatiohes intelligendae
fepudianda et fugienda.] Verissime, sed inutile ta- " semper sunt, pro lemporibus el hominibus. Quod
irsen non est theoretice nosci quse de artibus illis ab habet Augustinus de leinperanie usu plurium uxo-
eihiiicis dici et credi solebani, ut loca Seripturoe ad rum, paucis, ut epinqr, ^persuasii.
eas spectaniia explicare possimus; quod feliciter do- Gap. 16, § 24. Si prwceptiva locutio esl aut flagi-
ctissimi viii, postreniis bisce saeculis, aggressi sunt. tium, aut (acinus veians, aut utilitalem, aul beneficen-
Multa per se inania propter eas allusiones sunt tiam jubens, non esl figurata. Si autem flagitium aul
obiter eognoscenda. facinus videiur jubere, aul uiililalem, aut beneficentiam
LIBROni, cap. 2, § 5. Illa hmretica dhtinctio: In veture, figurata est. Nisi mandncaveritis, inquil, ear-
principio erat Verbum et Verbum erat apud Deuui, nem Filii hcminis et sanguinem biberitis, non habe-
et Deus erat; ut alius scnsussit: Verbum boc erat in bitis viiam in vobis. Facinus vel flagitium videlurjti-
principio apud Deum; non vult VerbumDeutn confi- bere, figura est ergo prwcipiens passioni Dominicw
teri.] Ex hoc loco el cseleris quoede liac re haben- communicandumet suaviler alque uliliter recondendum
iuf distincliones nullas ascriptas fuisse liquet in Co- in tnemoria, quod pro nobiscaro ejus crucifixa et vul-
dicibus lempore Augustini. Qua de re vide quse scri- nerata sif.J Non male verba Christi interpretatur,
psit Joan. Clericus in Arte Critica, part. 5, sect. 1, quae alibi lamen de eucharistia sumenda perperam
cap. 10. censel. At ipsa regula sat accurala non est, ut antea
Cap. 3, § 9. Inprineipio cavendumest ne figuralam ostendimus. Accipiamus lamen quod rectum est, et
loculionem ad litteratn accipias; ei ad hoc pertinet hinc intclligamus qui Aiigustinus participes nos
quod ait Apostotus: Litlera occidit, spiritus autem pisse fieri crederet corporis Christi.
vivificat; c.utnenfm figurate diclum sic accipitur, tan- Cap. 21, § 31. Narrata similitudine quaNaihan ex
quam proprie dictum sit, carnaliter sapilur.] Hoe ore Davidis expressit damnationem adulterii quod
Pauli loco 11Cor. m, 6, abuluntur omnes allegori- commiserat, ila loquilur : Ex quo inlelligitur quanta
sise, quo nibil simile significatur. Hoc enim vult lemperanlia mullas mulieres habtierit, quando de una
ApostoJus: legem Mosaicam occidere, Evangelium in qua excessit modum, a seipso puniri coaclus est.
vero vitam dafe. Nam ypikp.p.ot. s;«'pe vocat legem, Consectarium lioc male ductum esse nemo non vi-
wveOftK vero Evangelium; quia, ut opinor, lex qui- del, neque enim pleclitur David quod cum una in-
dem mera est litiera quse nonindicat perse animum leinperantius concubuisset, sed quod esset alii nupta,
legislatoris; Evangelium vero animum ipsum Dei, el cuni ea moechaiusessei. Qucd in similiiudineNa-
cu.in l.egemferret, iperit. Vide notata bac de re a thanis meniie fit «nttis ovis, id dicitur X«T«vTtOio-w
541 VARIORUMEXERCITATIONES 1N S. AUGUSTINI OPERA. 34«
ad multas Davidis uxores; qui tamen mullis illis A nibus, quas xoiva;iwoiat non maie vocaris, cuin sint
non contentus infelici Uriae unam quam habebat toiius humani generis, avocarunt. Caeternm hujus
eripuerat, qua circumstantia aiigetur flagitii gravi- operis malum non erat consilium, nulla enim recta
tas. Unde, contra qiiam fecit Augustinus, cofligas interpretatio est quae non sit ad liiteram, ex qua
Davidem libidinosum hominem ftiisse, qni cum tot postea ei moralia et theologica deducuntur conse-
haberet uxores domi, lam facile aliense amore exar- ctaria. Sed eo aevo propemodum ignotae erant liite-
serit. rales seu grammaticseinterpretaiiones; nec Augusti-
LIBROiv, cap. 7, § 15. Videlur enim ubi all (Pau- nus eo tempore, nec postea, necessariis eam in rem
lus, H Cor. xi, 6) : Etsi imperilus sermone, sed Insiructus proesidiisfuit.
non scienlia, quasi cttricedendoobtrectaloribus sil lo- Cap. 4, § 17. Pofes' aufem et aliter inlelligi, ut
•culus,non, tanquam id verum.agnoscerel,confitehdo.] spirilum Dei vilalem creaturam, qua universus iste vi-
Atqui res ipsa clamat verum esse. Vide additamenta sibilistnundus atque omnia corporea continentur el mo-
Joan. Clerici ad Adnotationes Hammondi. Nee pro- leritur inleltigamus ; cui Deus omnipotens Iribuit vim
pterea minoris divinus Apostolus faciendus esl; •quamdam sibi serviendi, ad operandum in iis quw gi-
qoem non veneramur quasi eloquenlem vif um, sed gnuntur.] Hsec fuit sententia Theophili Antiocbeni,
ut aposloliim Christi muhere suo summa fide ac for- B qui libro n ad Autolycum, sic loquitur : nvtO^a Se TO
tiludine defunctum. imfepo[j.evoveiri TOUuSaTOfo sSooze-j 6 ©e6?'Coioyovrxriv
lbid. Postquam 'dixit se Amesi leca prolaturum, Tj3XTtcstv.aQtknep «vSpwvrw tyw/jtv,Ttji\eTzro>
TO).EVTTO»
subdit: non autem secundum Sepluagiriiainterpretes, a\)yxspa.o-ag% T6 'ticpizvevp.aleixrbvv.al rbvSwphnrbv.
qui ETUMIPSIdttiino Spirittt interpretati, ad hoc ali- vira; fo fisvttvevp.arpeart TOvSoip,TOSi vSap <rvvra
ttr videntur nonnulia dixisse, ut ad spiritatem sensum izvevp.ari rpify TVJV XTtatvSdY.vovp.evov Kavra%bee:
scrulandum admoneretur lectoris intentio, etc. Sed: At spiritum qui ferebalur super aquas largilus Deut
sicut ex Hebrmoin Laiinum eloquiumpresbytero Hie- creaiurw, ut ejus opera possil producere viventia, non
ronymo titrimque ilngum perito interpretanie ttanslatai secus ac homini animatn altribuit, tenue lenui commi-
sunl.] Suspecla mihi sunt verba, etiam ipsi divinoi tcens (nam spiritus sua natura tenuis est, itidem et
Spiritu inlerpretali; quis enim alius interpres eo aevoi aqua) ; ut spirilus nutriat aquam, et aqua addila spi-
divino Spiritu aetus credebatur? De Hiercnymo hoc! rituinutriat crealuram universatn, omnia permeans.
postremis tanlum hisce saeculis jaciaium. Fortasse) Cap. 6, § 26. Omne qtiippe vocdbulum ad dislin-
lanien T6 efiam non tam respicit alium interprelemi etionem valet . Unde eiiam nomen, quod rem notel,
qoam scriptores ipsos sacros; adeo ut voluerit Au- appellatum est, quasi tiolamen.] Imo a nosco fit no-
gustinus non lantum sacros scriptores, sed •etiam in- C ^ men, quod ope nominis res noscanlur. Vide hac de
terpretes ipsos Grsecosa Spiritu sanclo afflatos fuisse. Te Ger. Joannis Vossii Etymblogicon.
Cap. 24, § 53. De Coesareensibus dicenti Aogu- ANIMADVfiRSlONES
slino acclaniantibus : Non tamen egkse aliquid me pu-
INLIBROS XII01!GENESl *D UTTERIM.
lavi, cum eot audirem acclamantes, sed cum eos flen-
les viderem.Acclamationibusquippe se doceri et dele- LIBROi. Gap. 10, § 21. In libro qui appellatur Ee-
ciari, flecii autem iacrymis indicabanl.] Saepe ejus- clesiasies, ila scriptum est: Et ofitur sol et occidit
modi accbimationum iu ecclesiaslicis monumentiss sol, et in locum suum dueilur, hoc est, in eum locuni
mentio fit; quae quara aflicerent sacros oratores ne- unde orius est. Sequiiur enim et dicit: Ipse Ortehs il-
scio, sed indecoras fuisse scio, et aptas ad eos mi- lud vadit ad Austrum et circuit ad Aquitonem. Au-
rum in modum inflandos. Plebs frequentius nugiss stralis ergo pars cum habel solem, nobis dies est; cum
applaudit, si sint grata voce et decora actione pro- autem ad Aquilonispartem circumiens pervenil, nobis
nuntiaiae, quam bonis ratiocinationibus; et ctim(i nox est.] Versus quidem 3 cap. i Ecclesiastae de sole
plausum ferunt iueptioe, meliori erationi negatum,, agit, sed cap. vi videtur de vento lantuin intelligen-
liinc fit ut negliganiur qua* plebi minus placent, co- . dus, ui docebunt accuratiores inteVpretes. Verum
Ianlur vero quae sunl rectse rationi contraria. Exs D ^ hoc nen agimus, neqiie enim cPmmentarium scribi*
foro et thealro talia in Ecclesiam iransferri noii(i mus in loca ab Auguslino minus bene explicala. Anie
oportuit. omnia, animadvertendum hic mendum esse in voce
ANIMADVERSIONES • illud, et legendum illic, sic enim hunc locum ex ver-
IS LIBROM IHPERFECTUM DEGENESi ADLITTERAM. sione antiqua profert Hieronymus: et oritur ipse ibi.
Cap. 1, j| 5. Esse aulem omnia quw fecit Deus bona a Vadit ad Austrum, elc. In editione Erasmi est t7/uc,
valde; mala vero non esse naturalia, sed omnequodd <]uod ad veram lectionem propius accedit. Deinde
dicitur malum, aut peccatum esse, aut pmnam peccali. ;. quaerendum esset a qun astrohomo Augustinus didi- '
Nec esse peccatum, nisi pravum liberw volunlatism- cissel, cum Australis pars habet solem, nobis diem .
sensum, cum iitclinamur ud ea qum justitiu velat, el :' csse;cum aulem ad Aquitonk parlem circumiettsper-
tindetiberumesl abslinere.] Hsec verissima es,t etpec-;- venil, nobis noclem esse? Crediderim eum audisse a
cati el libertatis definitio, quse ;ib omn bus proba- quopiam cum australis pars, hocest, australia signa, j
batur, et semper probata fuisset, nisi incidissentit percurrunlur a sole, nobis hiemem esse • dum vero ^*
Coiitroversiae Pelagian»; quoe Augustiniim a notio-- aquilonaria sign» peragrat, -ajstaiem; sed cum astre-
343 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 544
nomias prprsus imperitus essel, diem et neciem A aquis supra coelum intelligendus sit de nubibus infc-
.cstali alque hiemi, vacillanle memcria, substituisse. riori aeri imminentibus, ul. recle dudum conjecit
Multo melius Hieronymus, ad vers. 6, si medp in ee quidam (neque enim aliter designalur) cujus meminit
de sele sermo sil: Hinc possumus, inquit, wstimare Augiislinus supra cap. 4, et quem bene monenlem
hiemis lempore solem ad meridianam plagam currere, sequi saiius erat, qnam aquas ubi nullse sunl so-
ct per wslaiemseptenlrioni essevicinum. mniare. Sicenim tandem claudil hancdisputationem :
LIBROii, cap. 5, § 9. Postquam dixit Salurni stel- Quoquomodoautem el quateslibel aqum ibi sint, esse
lam frigidam ab aslrolpgis haberi, sic cenlra ralioci- eas ibi minitne dubilemus; major esl quippe Scriplurm
natur : Quwritur ilaque ab eis unde illa stella sit fri- hujus auctoritas, quam omnis hutnani ingeniicapacitas.
gida, quw lanto ardentior esse deberel, quanlo subli- VeredixitScriplurseessepotius credendumquamcon-
miore coilo rapilur. Nam procul dubio cum rolundai jecluris, sed anle oinnia intelligendaprobeestScrip-
tnolescirculari tnolu agitur, inleriora ejus lardius eunt,. tura, ne commentilium sensum, hec est somnia'nos-
exteriora celerius, ut majora spalia cum brevioribusad' tra, pro vera ejus senlentia credenda obirudamus, ul
eosdem gyros parii.er occurranl; quw aulent celerius, fecit hic|Hipponensisepiscopus. Vide prseter Geneesos
titiqueferventius.] Hic cernere liceat, quid sit ralio- inlerpretes Dionys. Pctavium Dogmalum theologico-
cinari de re quam parum compertam habeas. Astro- B rumtom. III ,deOpificio sex dierum lib. i, cap. H.
logi , quos confulat Augustinus, ex absurdis opinio- Cap. 6, § 10. Personam Pairis dectaratam esse di-
nibus consectarium casu verum deduxerunt; Hippo- cunl, in eo quod scriptum esl : Et dixit Deus, fiat fir-
neiisis vero episcopus recta ratiocinatione verum mamentum, etc., ac deindeul intelligatur Filius feckse
oppugnal. Nimirum , micabant utrique in lenebris ; quod a Patre diclum est ut fieret, arbitranlur esse sub-
nee lamcn minus confidenter sua commenta profe- nexum : et fecil Deus firmamenlum.] HsecItK-oloyiu,
runt. Astrologi, quia Saturnus describiiur a poetis, et alia ejusmodi quse habet hic Augustinus, niiuntur
qnasi senex et quidem exsectus , ideo ejus stellami prava versione Latini inlerpretis. Nam in Hebraico
frigidam esse absurde dictilabant. Vide Servium adl textu ctim sit >n\ sif, verlerunt Graeciyevrfinra,quod
hunc Virgilii versum , qui est 336 i lib. Georgicon : non est fiat, sed sif; ita ut imperium hoc Dei non
Frigida Saturni sese quoslellareceptet. respiciat ad aliam causam quse faciat quod jubet, sed
significet Deum sola voluntate sua fecisse ut res sint.
Altamen ex veris astronpmorum recentioTum dn- LIBROni, cap. 1, § 1. Dicuntur autem cwti plura-
gmatibus frigidtis dici' polesl planeta qni Saturnusi liler, in una eademque re, quw dicitur unum cwlum.]
vocatur, quia est a sole , unde pmnis mundi hujus> ' Hebraice quidem semper D^Dttf,Schamajim, est plu-
nostri calnr, remotissimus. Contra Augustini ratioci-- C ralis numcri, quamvis ssepe sensu singulari sumatur;
natio vera quidem esl, sed niale aptala , quia statuitt sed Graeci interpretes nunc ovpavbv, more Graeco,
Saturnum , cum cseteris omnibus sideribus, intra vi- nunc ovpavov; Hebraico dixerunt, imilaloresque ba-
ginli qualuor horas rapi circa terram ; quod falsuml buerunl Latinos, licel nescirent cur numeri in hac
esse jam norunt omnes. Proinde; inquit ille, menw- voce mularenlur.
rata stetla magis debuit calida esse quatn frigida;,* Cap. 21, § 33. Quomodo autetn honw immorlalis
quamvis enim siw motu , quoniam grande spatium est,> facftis stf ct acceperil escam cutn aliis animalibus, her-
triginta annis toium ambitum permeet, tamen cwli motu1 bam pabuli ferenlem semen, ellignuitt friicliferum, et
in contrarium rolata velocius, quod quotidie necesseest' herbam viridem , difficiteesl dicefe.] At hinc, ut et ex
palialur (quoniam, sicut dicunl, cwli singutw conversio- sequentibus, facile est inlellectu hominis corpiis stia
nes dies singulos explicant), calorem majorem debuitf natura mortale crealum ; sed nibi! velabat Denm, si
cwlo concilatioreconcipere. Haechabuit a vulgari illiuss bomo nunquam peccasset, immortale id praesiare,
aevi astronomia, sed ei aslronomise alium errorem ex' extraordinaria ope. Quia vero peccavit, Deus id suae
loco Geneseos perperam inlelleclo , poeticisque fi- nalurae conficiendum reliquit, qua ratione mors facta
gmenlis lemere' conjunclo addidit, in sequentibus : _ est merces peecati. Hoc ipsum perspicue docet Augu-
Nimirum, ergo eam frigidam \acit aquarum super cw- stinus infra lib. vi, cap. 25, § 36.
lum conslilutarum vicinitas; quam holunt credere quit LIBROiv, § 2. Invenimus ergo senarium numerum
liwc quw breviler dixi, de motu cwli el siderum dispu-- primum esse perfectum, ea ratione quod suis parlibus
tant. Merito nolebant, quia rationi erat contraria,, compleatur; hoc est, bis tribus constet.] Quicunque
cum qua pugnare non potest Scriptura, ul ipse Augu- alius numerus a Deo lectus fuisset, in eo necessarias
stinus alibi docet. perfectiones omnes invenisset Augustinus. Talia erant
Ibid. Hk quidam noslri CONJECTURIS aonnf adversuss Plalonismi commenta , a quibus alienum non fuisse
eos qui nolunl aqnas super ccelum credere, et volunll Auguslinura miror, vel propler hoc quod nihil habe-
eam slellam esse frigidam, quw juxta summum cwlum ii rent fixum ac certum.
circuit, ut ex hoe cogantur aquarum naluram, nonjamn Cap. 35, § 56. Dies ergo ille, qnem Deus primilus
:. fecit, si spirilalis rationalitque creatura esl, id est, att-
)illic vdporali tenuitate , sed glaciali soliditate pendere.
Wanse ilbc erant conjecturae heminum indpctorum a gelorum supercwlestium atque virltitum , prmsentalus
Scripturani cum poetica astronpmia lemere in con- esl otnnibus operibus Dei, hoc ordine prmsenia quo
eoruiam redigere ccnantium, cum locus Geneseot dee ordine scientim, qua et in Verbo Dei faciendaprmno-
 545 VARIORUMEXERCITATIONES.IN S. ATJGUSTINIQPERA. 34»
tceret, et in creatura facta cognoscerel, non per inter- t. A
^ dentur atVtaTtxov Ibyov,causalem rationem, qua- locu
vallorum lemporalium moras , sed prius el poslerius ,ls tione saepeutittir in hisce libris Augustinus.
habens in connexione crealurarum, in efficaciavero ro Ibid. Verendum esi antem, ne cum dicimus, non
Crealorisomnia simul. Sic enim facil quw fulura essent, t ipsas lunc naiuras atque substantiasquw fulurm fueranl,
ut non lemporalilerfaceret tempbralia, sed ab eo la Deum creasse, dum cfearel omnia simul, puletmr ina-
facta
, currerenl tempora.] Haec omnia, quibus summatim m nia qumdam dicere.] Deum omnia simul creasse jam
profert quod particulatim in hoc libro dociiit, quis js nemo credit, sed.mulli credunt Deum materiamcor-
ncn miretur vorari iulerprelationes ad lilleram ? Quis js porum ante omnia creasse, ex Gen. i, 1, nec absurda
non obstupescat cura cogitat serio esse dicta ? Quibus )s ea potest haberi senlcnlia. At causalemraiionem aut
hsec somnia febricilanlis eximia videbantur, eos )s corporis, aut mentis qui dicunt, ilii tnanta clicunt,nec
oportet fuisse aut valde hebetes, aut valde affeclu u contrarium in sequentibus ostendit Augustinus. Miras
obcoecatos.Quis interpres hodietalia scribere vellet?7 raiiocinationes quas postca alfert non confuiabo,
Ibid. Ac per hoc isli dies septem, qtios lux corporis ;s neque enim timendum est ne qnis iis assensum pr:e-
cwlestiscircumetindoexplicalalque rcplicat, secundum m beat. Augustinus, assuetus Platonicis argutiis plura
quamdam umbramsignificatioitkadmonentnos quwrere .e soepe scribit quam quoe intelligit, consequenliasqiie
illosdies in quibus lux creala spiritalk omnibusoperibus ,s B passim admiltitquasi bonas; quaesi negentur, slatiro
Dei, per senariam numeri perfeclionemprmsentaripo- ,. corruunt omnes enim ratiocinationes neque ullo modo
lucrit, atque inde septimamrequiemDei mane habereel ?i probari possunl.
vesperamnon habere, elc.] Placere hsec potuerunt iis js lbid. Et corporisqtiidem humani, eliamsi fuil aliqua
qui Plaionis aut Pytbagorse mysticam arilhmeticam n occulta ralio qua fulurum erat ut formarelur, eral el
magni faciehant; sed qui eam irridebant, sine dubio 0 maieriesde qua formarelur, id est terra, in qua videri
bsec omnia etiani exsibilabant, et quidem merito; ut|t polerat illa ralio, veluli in seminelaluisse.] Docebant
jam liquet vel ex inlerpretum recenliorum consensu,' , • Stoici, Ut habel Laertius lib. vn, § 156, principio
quibus alia omnia placuerunt. Ignoscere hisce com- Deum , cum esset apud se, substantiam omnem per
ntentis possumus, sed mirari eos qui tam saepeindul- aerem in aquam converlisse. K«t &amp & TJIyovjiT»
gentia noslra indigent, non possumus. aitiop.uirtpii%erui, »vro>xat TOVTOV ovra
at:epp:art.y.bv
LIBROv, cap. 14 , § 52. Nec prwlermillendumest, \byovTOU7.00-y.ov roibvSevizo\iiriat)utev ro> vypS>,zai
quod emendatiorescodices habent (Joan. i, 5 et 4): T« i%fi;' Et quemadmodumin fetu semen conlinetur,
quod factumest in illo vita eral; tif sic inleltigatur vilaa ila et hanc, cutn seminalisralio mundi sil, eamdemin
eral, quomodo: In principio erat Verbum, et Verbuin Q huniore reliqukse, etc. Hanc Stoicorum locutionem
erat apud Deum et Deus erat Verbum. Quod ergo 0 C imitatus manifesto est Augustinus.
factttm est, jam vita erat in illo, el vita non quatis- LIBROix, cap. 10, § 16. Quamvishonettius melius-
cunque, ete.J Emendaliores illi codices sine dubio0 que credalur ila ftiisse tunc illorum hominum corput
vitiosa intcrpunclione laborabant, ut ediliones omness animale constitulorumin paradito, nondummoriit lege
hodiernaeet res ipsa ostendunt. damnatum, ut non haberent appetilumcarnalis volupta-
LIBROVI, cap. 24 et seq., § 36. Non ait Aposto- tis, quatem nunc habent ista corpora, etc.J Appelitus'
lus, corpus quidemmorlale propter peccatum; sed cor-. ille, ut liquet vel ex brutis, tam naturalis est quam
pus morluum propltr peccalum.Illud quippe ante pec- . appelenlia cibi, aut potus, voluplasque quam expe-
calum et nwrlalesecundum aliatn, el immortalesecun- rimur cum comedimus esurientes, vel bibimus silien-
dum aiiam causam dici poleral; id esl, mortale, quia a tes. Non puto sane quemqnam diclnrum sitim aut
poieral mori, etc.] Nondum hac de re cogitasse vide- famem, voluptatemque quam iis explendis experimur,
'tir Augustinus, cum scriberet libri m, cap. 21, utt efTectusesse peccati. Eigmenla mera suntquae hicet
indicavimus obiier ad eum locum. alibi dicuntur. De his copiosius egit Augustinus de
EIBROvn,'cap. 2, § 5. Sacrilega opinio esl eam el,,l Civitate Dei lib. xiv, cap. 16 et seqq.
Deum credere unius esse stibstantiw.] Loquitur dee n LIBROx, cap. 6. Wud ergo jam videamus,cuinam
opinione Manichseorumqui volebaut animum huma-. potius settlentiw divina testimonia suffragenlur, eine
num esse buoovatov,sive consubstantialem Deo. Vide. qua dicilur animam nnam Deum fecisse, et dedisse
librum de Haeresibuscap. 46. printo homini, unde cwteras faceret, sicut ex tjus cor-
Cap. 22, § 52. Quwrendumest quomodopossitinlel- pore cwtera hominumcorpora; an ei qua dicilur singu-
ligi quod causalis ejus (animae) rafto fuisse dicebalurr las singulisfacere, siculilli unam, non ex illa cwteras.]
in primis sexdierutn opertbus Dei, quomodofecil Deuss Has duas sentenlias quasi probabiles admittit Augu-
hominemad imaginemsuam, quod nki secundumani- stinus, caeterisrejeclis, et in priorem quidem pronior
mam non recte inlelligitur.] Sequitur Augustinus sty- est, quod ex ea facilius explicari posse putet et qui
lum philosophorum,qui omnibus seminalemrationemi omnes in Adamo peccasse dicanlur, et qui peccatum
tmpy.unv.bv \byov fuisse docebant, quibus vfjtibus; originis ab eo propageliir. At nescio quomodo bane
videntur intellexisse veluti principium quoddam, exc suam sentenliam cum eo qnod sentiebat de namra
quo materiae primoemistiones omnes confiataesunt. incorporea mentis slare posse inlelligercl. Vide cap.
Vide Justum Lipsium in Physiol. Stoicorum lib. n,, 24. Itaque difficultalemdifficultatesolvebat, hoc est,
dissert. 8. Iidem philosophi allique dixisse elism vi- ex impedito impfiditiorem lectorem reddobat; setl
347; SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AMGUSTINL 543-
difficullatibus bonus vir non terrebattir , ncc admo- A possihl mentes generari, ila ut ante generationem
dum curabat an intelligeret quod dicebat. Quis enim non fuerint ? Deinde per exiguum duarum aetaluin
intelligat ejusmodi propagationem ex traduce, si po- inlervallum , quod iniercessit inter Abraharnum et
nas mentem esse prorsus incorpoream ? Levin, licet, w? IVor eiveiv , dicere Levin in Abra-
Cap. 19. Prolato loco Heb. vn, 4 et seqq., de Levi hamo decimalum; at post quadraginia et aliquot oeta-
in Abrahaino deciinato : Si ergo , inquit, Jwceliam tesidem de Christo affirmare, nonnisi audaciori aequo
valetad klam distantiam,quanlum prwemineatsacerdo- figura, liceret. Denique si vellemus, ex philosophicis
tio LevilicosacerdoliumChristi, quod mcerdos Chrislus Angustini placitis, contra eum philosophari, negare-
per iitum prwfiguratus est qui decimavit Abraham, in mus ex ejus sententia , qua statuit liienteni ex tra-
quo et ipse Levi decimatus est, profectoChristus <tbeo duce propagari, Christum esse ortum ex Abrahamo ;
non est decimatus.]Non debet figurala locutioApostoti, nisi solum corpus ejus, excluso animo, Chrisius dici
quam nnn sustinuit adhibere, nisi praemissaemolliendi possit, quod noluisset concedere ; nee possel Chrisii
formula, o>;eVoj ewrstv,usque adeo urgeri, quasi ex exemplum nobis proponi, quia mens ejus non esset
ea sequatur omnem omnino posteritatem Abraiiami, ejusdem generis ac nostra ; nec esset, ut idem scri-
ad ultimos usque nepotes , in eo decimatam fnisse. ptor ad" Hebraeosdocet, per omnia similis nobis,
Nam revera hine sequeretur ipsum Christum decimas -B B/excepto peccato. Hoecet talia possent ejus sententise
Uelcbisedecho solvisse; nemo enim dubitare queat objiei, quibus faclum est ut a plerisque theologis
quin Chiislus , secundum carnem, hoc est, humani- postea rejecta sii. At, inquiel forte aliquis , ratiori-
latem , ex Abraharoo sil oriundus. Voluit duntaxat natione scriptoris ad Hebrseosul ita senlirel adductus
ostendere scriptor ad llebrseos , non mirum esse si est Augnsiinus. Imo illic quoesivitfirmamentum sen-
sacerdotium Christi Levitico proeferret, quandoqui- tentiae suse , de meriiis propagatione , quod lamen
dem sacerdos fuerat in Palaestina temporibus Abra- nulliim est, ut antea ostendimus.
hami, qui ab ipso Abrahamo Levis proavo decimas . LIBROxi, cap. 9, § 12. Sic eos (malos) fecit (Deus)
accepissel, et bene precaius ei esset, adeoque Abra- ul eis relittquerel unde el ipsi aliquid facerenl, quo
harao superior fuisset; qui sacerdos poterat haberi quidquid etiam culpabiliter eligerenl, illum de se lau-
Chrisli adumbratio. Non est ulterius progrediendum, dabililer operantem inveiiirenl.A se quippe habent vo-
lec consectaria , quasi ex maibemaiicis quibusdaro lutttaiem tnalam, ab illo aulem et naturam bonam et
doclrinis binc rigide deducenda. Satis habebant ve- justam pwnant.] Nemo non videt haec potuisse rede
tcres suas inter.pretationes allegoricas aliquo sensu dici a Pelagio, et quidem eo sensu quo sunl intelli-
esse veras , non eas quasi axiomata geometrica pro- genda ut quaestioni satisfiat, cur Deus crearit eos
ferebant. C
quos malos fore praevidit^ nam ex ejus sentenlia
Iliid. At si propterea decimalus est Levi quia erat in mali voluttialem malam a se habent, a Deo naturam
lumbis Abmhw, proplcrea non esl decimalus Glirislus, bonam qua possunt aliquid facere; quod sane qusc-
qma non£rat in lumbk Abrahw. Porro aulem si non1 stioni illi necessario respondendum. Verum, ex Au-
secundumanimam, sed lanlum secundum carnemacci~ gnsiini sententia, hsec non possunt. nisi valde im-
pimus Levi fuissein Abraham ; ibierat et Chrklus, quta1 proprie dici, eoque sensu qui quseslioni neqnaquam
*
Chrislus, secundum carnem, ex semine est Abrahw, et salisfacii. Sed ita solet Arisloteles Poenus, Pelagii
ipse ilaque decimatusest.] Sed cum dicerent Hebroei i mere, objecta in Providentiam resolvere; dum nihil
nepoles prodikse ex lumbis majorum suorum, aut int objicientes contraria omnia docet. Jam nonnulla talia
iis fuisse, non ila hoc intelligebant, quasi et corporai snperius animadvertimus , pluraque animadvertent
et animi nepotum in lumbis majorum proprie fuissent;; quicunque quae bisee de rebus babet accuraiius ex-
non iia subtiliter philosopbabantur Hebroei; sed vole- pendenl.
bant tantum propagationis ordine ab iis esse oriun- Cap^ 16, § 22. De quoestionean beatus Juerit dia-
dos. Itaque hoc vult auetor ad Hebraeos , Levin,, bolus anie peccatum : Quomodoenim, inquit, duxisse
ortuni ab Abraliaino , posse censeri deeimas Melchi- - _.
. efiam vilam bealam inler beatos angelos credi potest,
sedecho i;olvisse. cuin Abrahamus ejus proavus eass g»t fuluri sui peccati atque -supplicii,id esl, deseriio-
solverit. nis et ignis wterni prmscius non fuil? si prmsciusnon
Ibid. fi«id esf ergo quod afferlur pro magna diffe- fuil, merilo quwritur cur non fueril?] Delenda nega-
renlia sacerdotii Chrisii a sacerdotio Levi, quod Levi 'i tio in verbis, ignis wterni prwscius non fuit, ut liqui-
decimatus esl a Melchkedech, cum essel in lumbis s dum est ex sequenlibus; nec sane bealus esse potest,
Abrahw , ubi et Chrktus eral; nnde pariler decimali i qui proescit se miserum fore. In edilione Erasini,
sunl; nki quia necesseesl inlelligamus secundum ali- delerius mendum est, nam post wterni sequitur ab-
quem modum ibi Chrislum non /iitsse ? Quis autem ne- surde si prwscius non fuil, omissis tribus antecedenti-
gel eum secundum carnem ibi fuisse ? Ergo secundum n bus vocibus.Sic autem pergit Augustinus : nequeenim
animam ibi non fuit. Non esl igilur anima Christi dee sancti angeli mteinm suw vilw ac bealitndinis incerli
traduce prwvaricationis Adw. Alioquin eiiam ipsa ibi bi sunl. Nam quomodo beali, si incerli ? elc. Hanc.ar-
fukset.] Scd quamvis concedereniur aninii esse exx gumentationem, ut alia multa, Ciceronisuodebuii,
traduce, quod non puto, non sequeretur animos ne- t- qui sic loquitur de Finibus lib. n, num. 86 : Si amitti
pouni) .'nis^ein majoribus; quidni enim, utcorpora,i, vitn beata. potest, beala tsstnon potest, Quisenimcon-
549 VARIORUMEXERCITATIONES IN S. AUGUSTINI OPERA. 558
fidil sempersibi illud stabite el firmum permansurum, A Iricibus, quod snspicatur Auguslinus inleliigi de di-
quod fragile el caducum sil ? Qui autem diffidet perpe- vitiis ex Gen. xxx, 51, quae sane absona non est in-
tuitati bonorumsuorum, titheal necesseest ne aliquando terpretatio; malira tamen de liberis intelligere; ila ut
amissis illis sil miser. Moses velit, quia obsletrices pepercerunl viiae infan-
ANIMADVERSIONES lium Israelitarum, iis prolem esse a Deo numerosam
IN LIBROS LOCUTIONUM. concessam. Si Ifebraica, aut versionem Aquilae le-
LIBRO i. Sic titulus concipitur: Locutiones Scriptu- gere poluissel Auguslinus, aut si inspexisset Hieror
farum, quwvidenlur secundumproprietales, quw idio- nymianam, observassel in Hebraico contextu esse
maia Grwce vocantur, lingum llebraicm vel Grwcw. Deum wdifuasse domos obstetricibus. -
Itaqiie llebraismos alque Hellenismos hic notare ag- Num. 5. Quid sit tbibin {Exod. u, 3) idso difficile
gressus est Augustinus, optimO sane consiiio, quia est nosse, quiu nec Grwcus inlerpres ex Hebrmo, nec
Grsecatrauslatio ssepe verbo teuus Hebraica sequi- Latinus ex Grwcovertit hoc nomen, sed stc translulil,
lur, Graecamvero similiter expresserat vetus ltala; ul invenit.] Est Hebraicuni rnifl thebah, hoe est, arca,
unde necesse erat saepe magnam obscuriiatem nasci -qiiamStfitvvocarunl LXX interpretes, fortasse quod
Laline tantum scientibus. Verum hoc ab Hieronymo, ea vox esset quoque in usu m ^Egypto. Si Augusti-
ulritisque Linguse Hebraicaeet Graecaeperito, inelins B j nus ad manum tunc babuisset versionem Hieronymi,
prsestiium fuisset quam ab Augustino, Hebraicae vidisset fiscellam intelligi, hoc est cophinum.
plane imperilo, Grsecae vero tenuissima cognitione Num. 51. Si loquitur vobisPJiarao dicens: Date no-
perfuso; qui ex conjectura idiomala vocat qusecun- bh signum aut porlentum, c~tdices Aaron fratri luo,.
que Latine eranl inusitaia, el inlacta mulia relinquil. sume virgam. Ila habet Moses Exod. vu, 9. Quserit
Interea utile est hoc opus, si non in eum finem Auguslinus, quid ibi addilum sit et (anle dices) nisi
quem sibi preppsuerat Augustinus, atcerte ad con- aliqua proprielate locutionis Hebraicw? Verum est,
firmandas et eruendas veras lectiones LXX inter- nam in ea lingua passiin abundai conjunctio Vau,
pretum restituendamque, qualenus Iicet, velerem quod inlelligere potuisset ex llieronymo. Vide et
Italam, tit liquet ex Flaminii Nobilii adneialionibug Lib. iii, num. 23, 50.
in versionem Lalinam LXX iulerprelum. Pauca, Num. 32. Non mihi videntur, inquil, satk commode
exempli gratia, expendemus, nam non instilnimiis interprelali Lalini aoftaru; Pharaonk (Exod. vn, 11),
ipsi loculionum opus scribere. uf dicerent sapienles; o-oyotenim sapienles dicuntur.
Num. 1. Et dividant ittter medium diei el inler me- Potuil enim Lalinus interpres sopliistas dicere, auo-
dium noctis. Verba exstanl Gen. i, 14, de quibus niam non esl quemadmodum Lalina dicalur, et ideo
nihil addit Augustinus. Sermo est de luminaribus coali ^f isto verbojam uiimur pro Latino, eic.j Sed auribus
quse vult esse Deus, ut dividanl nS'Vi fOl QVil V2 Latinis sophisla aliud sonabal quam quod Gr,Tce bic
inter diem et noctem, nimirum tempus; vel ut omne significat aoftarrie, quod usurpaiur prp magiae pe-
tempus dividant in noctis et diei vices. Graeci verte- rilo. Vide de hac voce quae congessit vir eiuditus
runt parliculam m ben, hic et alibi, ava ptiaov, quod Lud. Cresollius, in Tlieairo rhetorum quos in Gra;-
vertit Latinus inlerpres infcr medium, cum debuisset cia nominabant sopbistas, ab initio.
simpliciler inter, unde nata obscuritas. LIBROlii. Num. 22. Hwc usiialissima locutio e.st ct
Num. 2. Volalilia volantia super terram, secundum creberrima in Scripiuris, loculusest dicens. Sedeaqum
(xara) firmamentum cwli. J Est versus 20 ejusdem sequitur (Levit. xn, 1j rarius repertfur et Laiini ser-
capilis, ubi Hebraica habeni '22 Sj7 hal Ipne, ad fa- monis coarctat inopiatn; Grtecusenim liabel, xui Ipsig
ciem; quod optime versum xaTa, secundum, hoc est, K.pb;aCiTousliyuv., quod Laline exprimipossei, et di-
juxta ejus evtensionem. Al Auguslinus quserit quo- ces ad eos dicens, minus aulem offendil si dicalur, et
modo accipiendum sit secundum firmamenlum, ad- inquies ad eosdicehs; et similius est Grmcot qniael
dilqtie: sic eiiam faciamus hominem secunduin ima- ille non dixil : \e\ei; T.pb; avrov; \iyuv.] Verum (ne
gineni et secundum siinilitudinem, quod multi Laiini dicam fulurum ).'tw non ita usilatura fuisse) in sinsu
codices habenl ad imaginem. Sed hoe locutiones nilii! "* ipso nullum est vel miniinum discrimen, mirumque
habcnt simile, nam prius v.ura, secundum, silum si- est iia leitroloyetv Augustinum, qui lot idiomala lin-
gnificat, poslerius similitudinem. guse Hebraicae pa.-sim oinitiil. Sed pluribus hasce
Num. 6. Observat Graecum habere Gen. n, 9, et minulias non persequerour.
lignum ad sciendum cognoscibileboni el mali, hoc esi, ANIMADVERSIONES
TOOsiSevatyvo>arbv za/\ov xui irovnpov,quod nescio, in- 1NQUJ3STIONES IN HEPTATEUCHUM.
quit Augustinus, utrum locuiionis sit et non magis LIBROI. Qusest. 3. Quwrilur quemadmoaum potue-
certum sensum aliquem insinuet. Est tantum prava rint angeli cum filiabus hominum concumbtre, undc
versio , nam Hebraica simpliciter habent: scieniim giganles nali esse perhibentur.] Non male quseslionem
boni et mali, quod verli non debuit (si modo ita ver- de angelorum concubitu solvit; in quain, quasi in
teiiiui LXX interpreles) scire quod potest cognosci de scopulura, impegerant multi Patres Graeci; sed fru-
bono ei malo. stra dat operam ut ostendal fuisse giganlas. Anie
LIBROII. Num. 2, Fecerunt sibi domos, quoniam li- omnia, quaerendura fuisset an esset vox, Hebraica
tnuerunl Deum.] Exod. i,21, ubi sermo esl de obsie- quae gigantas sigmficaret, Gea, vi, 4, Voces certe
551 SUPPLEMENTUMAR OPERA S. AUGUSTINI. r.Yd
0'OB'Inphilim ac D'TD5 gibborim, fortes ac militares A gentium; maxime. inquit, qttia sine articulo in Grwco
viros sonant, et prior quidem latrones forlasse signi- diciumest, quo ariiculoevidentissimesoletveriDeiutiius
ficat; sed giganias, boc est inusitatae procerilalis fieri sighiftcatio. Non enim dixil: irphaarzovTOOG-O0,
homines, iis significari nemo ostenderit. Fateor LXX sed dixil Tzpbaonzoy 0eoO.Facile auteitt hoc inteiligunt
tnterpretes, quos et ipse seculus est Hieronymus, qua dislaniia dicatiir, qui Grmcorumeloquium audire
sic vertisse; sed neque nativa vis vocum, neque lo- alque intelligere solent.] Verum est hanc esse consue-
corum circumstanliaeiis favent. In hanc vocem ite- tudinem Novi Teslamenli, sed Jacobus neque more
rum impegit Auguslinus Quaest. 18. Novi Testamenli, neqtie Grseee loquebatur, sed He-
Quaest. 9. Notandum, inquit, quod scriptum est braica lingua ; in qua nullus est articulus, seu n, ut
(Gen. vii, 15), in quo est spirilus vitoe, non solum de Ioquuntur grammatici, emphaticus, sed simpliciter
hominibus,sed etiam de pecoribusdiciuin; propter illud QTlSx I^S phne elohim.
quod quidam de Spiritu sancto volunl intetligere, ubi LIBROvi. Quoest.4. Et erunt vobit lapides isli me-
scriptum est (Gen. n, 7), ct insufflavit Deus in fa- moriale fitiis lsrael, ataue in wlernum. Verba sunt
ciem ejus spiritum vilse; quod melius quidam codices Jos. IV, 7, de quibtis sic ratiocinatur Auguslinus :
habent flatum vitse.] Niniiriim, voce sphitus vulgo Quomodoin octernum, cum cwlitmei terra transeant?
utebantur Latihe ad significandam rem incorpoream B E An qttbniam wtertium aliquid significant hi lapides,
et intelligenlem, non vero voce flalus. Attamen Au- cutn ipsi wterni essenon possint? Gur non memor erat
gustinus inilio libri vu de Genesi ad Iitteram inler- obsefvationis quam alibi ipse non semel protulit,
pfetaiur locum Genes. n, 7, de menle immortali, praeserlim in opere scripto eodem lempore ac hse
non de anima, quae possit nobis cum brutis esse qusestiones? Loculione 93 de Exodp, ad baecverba
communis. Eam vero cur flaiumpotius quam spiritum Exedi xxi, 6, Serviet ei in wternum; quod Grmcus,
dici malit non intelligo. Gen. n, habent Groeci VTVOVJ inquit, habel ei; TOVuluva. Ecce queinadmodumScri-
?WYJ5- ; capite vero vm, Tzvevp.a.Sed ad signilicatum ptura multis locisdicil secundumhoc verbumGrmcum,
quod altinet, nullum est inter eas voces discrimen. sempilernum, vel selernum. Vbi non intelligiiur
Mulla hic quaeruntur qnse quaesila non fuissent, mlernitas illa secundtimquam nobiswterna premiliun-
si Hebraice aut certe Grsece doctus fuisset Augu--' lur... neque enim servus isle, qui vivere in mlernum
slinus; multaque aliter solvuntur quam soluta fuis- non posset, posset servire in wternum, sed inletiiqilnr
sent. aeternum tiiclum, cujus temporis finis non est. Nelat
Qtisest. 11. Aquila dixit oblinuit; Symmachus prae- etiam in leculionibus de Levitico xvn et xvin, id
valuerunt (Geit. VH,24), id est aqum.] Ab alio hoec aliquando wternum dici, quod utique non eril sine
acceperat Augustinus, sed niirtini est «tiiti sibi eas C fine. Similia habet qusest. 31 iu Genesin. Attamen
translationes non comparasse, et Latine vertendas pergit hisce verbis: quamvis postit quod in Grwco
non curasse; non poterat enim ignorare quam ma- est, ea; TOO^ aiS>vo;,dici Laline et usque in swculum.
gni usus esse possent. Quis non obstupescat eum, quod non est consequensul inlelligalur mternum. Sic
usu ipso interpretandi, non intellexisse quibus subsi- cum palpando verum quaexat, an id invenerit nescit,
diis indigeret; aut, si intellexerit, sibi quatenus po- paratusque est deserere invenlum non aliter aq
luil non comparasse; aut denique, si non poterat eai errorem. Quod si Hebraicaelinguseoperam dedisset,
nancisci, a tot qusestionibus proponendis, conscri- scivisset DS"1V hotarii significare proprie tempus cu-
bendisque tnt libris in Vetus Testamentum, etusque '' jus occullus est finis, a radice oby halam, oeculta-
adeo verbosis, 'abstinere? Gredo excitatum fuisse tus fuit, latuit. Scivisset etiam Graecos, cum hanc
adulalionibus, aut stulta admiratione Alrorum suo- vocem atwvK inlerprelanlur, eamdem potestateni
rum; ut non desineret dictare, dum illa diciata suai subjicere voci aiav, nec passus esset fluctuationibua
tam avide excipi videbat. Sic homines putant se ma- academicisanimum suum distrahi. Potuit sane, hac in
gnos ac eruditos, non quia sunt, sed quia ab aliis> re, ut et in aliis, Carheades Pmnus potius quam Ari-
putantur, sumuntque inde audaciam quse persaepe slotelesdici.
male eis cedit. ]
D LIBROvn. Quscst. 1. /n fine libri Jesu Nave bre-
Qusest. 105. Quid sibi vutt quod Jacob ail fralri suo: uifer narraior porrexit hisiotiam quo usqut filii Israel
Projiter hoc vidi faciem tuam, quemadmodum cumi «d coiettdos Deos alienos desciverunl.] Quamvis Au-
videt aljquis faciem Dei? Vtrum pavenlis et perlur- gustini Latiniias usque adeo casta non sit, mallem
bali animi verba usque in hanc adulalionem prorupe- tamen hic legere pertexit, aut pertexuit; vix enim
runl ? An secundum aliquem intellectum sine peccato > barbari ipsi, ex media Africa, dicant porrigere hi-
dicla accipi possunl? Fortassk eliam quia dicli sunt ett storiam.
gentium Dei, quw sunt dwmonia, non prwjudicelur exB Qiiiest. 16. Et serviernntRaal et Astarlibus. Jud..
his verbishotnini Dei. Non enim dicil: quemadmodum i n, 15. Solet (inquit Aiigustinus) dici Baal nomen
si vidtrem faciein Dei, sed, cum videt aliquis.] Opor- esse apud gemes illarum parlium Jovis, Astarle au-
tuisset bic consiihara fuisse versionem Aquilse, undei lem Junonis, quod et linguu Punica putatur ostendere.
intelligcre poluisset Auguslinus se frustra argutarii Nam Raal Punici videnlur dicere Dominum; unde
in vocibus s! quk, quibus nullse sunt quaerespph- Baalsamin, quasi Dominum coeli intelligunlur dicere;
deant in Hebraicis. Postea putat posse inlelligi Deoti samin quippe apud eot cwli appellantur. Jttno auttin
S53 VARIORUMEXERCITATIONES1N S. AUGUSTINl OPERA. 354
stne atitifalione ab illis Astarte i'oc«fur.] Egregie I132CA aut fiovirkrfc.
Plura in hunc librum non addam, neque
omnia, atque utinam mulla similia apud Augustinum enim commentarium scribo, sed tantum animadver-
occiirrerent! omnibus allegoricis interpretationibus siones, in quibus potissimum usura el abusum ope-
atque argutiis rheloricis ea piseferremus. Non semel rum Aiigustini nolare voluimus. Nibil dicam etiam
significavit sibi perspectum fuisse linguas Punicam de Adnotationibus in Jobum, quas Augustinus inslar
et Hebraicam fuisse affines. Sic supra Ioculione de abortivi fetus habuit, necdignatus est emendare. Ac
Genesi xxiv; Quod scriptum esl, et extendit manum sane difficilior est Jobus quam ut ab Auguslino ex-
suain, accepil eam et induxit, eam, etc, lccutio est,' plicari posset.
inquit, quam proplerea Hebrwamputo, quiael Punicw CENSURA DESIDERH ERASMI
tinguwfainiliarksima esl, in qua tnullainveniunlurHe- IN SPECDLUM.
brmisverbkconsonanlia;nam utiquesufficeret,et exlen- Hoc opus vix eram ascripturits Augustino, nisi Po-
dit manum, efsi non adderel suam. Alibi eliam taliai sidonius sive (ut quidam nialuni) Possidius in Vita
habet, quse usqueadeo confirmavit vir summusSam. nominatim illi tribuissel; et prsefatio non abhorret
Bocharlus, in suo Clianaane, ut nemo amplius de iis> ab ejus stylo. Versatus est in simili negolio Cypria-
dubitare queat. Quod cum ita sit, quis non miretur.' nus, et apud Graecos nonnulli, sed majore ingenio
ChristianorumPcenorum socordiam,qui debraicse lin- B curaque. Caelerum infirais etiam inservire gaudet
guse e tenebris eruendoe operam non dederunt ? Cul- Chrisliana carilac.
pam maximam puto fuisse penes declamatores, qui[ ANIMADVERSIONES
pra: declamalionibus omnia spernebant, nec ulliI IPlSPECOLUM.
labori, nisi loquendi., pares erant. De ipsa re quaa 3 Gravis sahe est causa dubitandi an hoc opus, quale
bic agilur, multis egit Joan. Seldenus, in opere de3 ad raanus noslras pervenil, sit Augustini; quia in eo
Diis Syris. laudatur passim non vetus Ilala versio qua Ecclesiae
lbid. Hoc aulem, id est, notnine pturati Junones ini Occidenlales eo sevo utebantur, sed Hieronymiana.
Grwcis secundumSeptuaginla novimus,in Lalinis au- Viri docti qui editioni Parisiensi prsefuerunt, in ad-
tem singulariter erat.] Quamvis lerminatio rrniWJT. J. monilione quam buic libro prsefixerunt,adnotant cum
haitaroth, sit pluralis feminini, nihil vetat tameni ad vulgi usum hoc opus ccmpararet Hippenensis epi-
quin significalio sit singularis, JYlOarthhochmolh, , scopus, versione usum, non ex GrsecoLXX inlerpre-
sapienlia, rnorn bhemoth,hippopptamus, etc. tum, quam sequi solebat; sed exHebraeo, quod hanc
Ibid. Quorum in illo qui non habebat Sepluagintai demum compcrissel esse illa multis locis planiorem.
interpretalionem,sed ex Hebrwoerat Astarclh legimus, , Sed hsec ipsa causa deterrere poiuit Augustinum ne
nec Baal, sed Baalim.] Intelligere videtur Aquilam,, C a versione fecepla recederel, quod in gratiam vulgi
quamvis lexlus hodiernus Hebraicus habeat Sya,, exscribebat loca Scripitiraedignissima,quae niemorioe
bahal, quemadmodum etiam legerunt Septuagintaa mandareniur et assidua meditatione concoquerentur.
interpreles. Vulgus enim imperilum non potuit non offendi, si
Qusest.25. El percussilalienigenasin sexcentotviros s Scriplura ei discenda proponereiur quae dissentiebat
prwter viiulos boum. Jud. m, 51. Ad quac verba,i, ab ea quoein ecclesiis Iegebatur; nec ei sallem pro-
postquam frusiraAugustinus qiiaesivitquid sibi velint it ponenda fuit nova versio sine priemonitione, qualis
haec, prwter vitulos boum, addit : Non autem habet el nulla bic occuirit. Addunt viri eruditi ab Augustino
interprelalioexHebrmo, praeter vitulos boum, sicwfisfa 'a aliqiioties versionem Hieronymianam, quasi planio-
qum tecmdum Septuaginla est: sicut (lege sed) habet et rem laudari, in postremis libris Quajslionum in He-
illa exHebrmo, vomere occisos sexcenlos viros, quod >d ptatcuchum, oc.proeserlimiv de Doctrina Chrisliana
ista non habet.]ln codicibus nostris Hebraicis legirausis libro, cap. 7. At nescio utrum laudet semper Hiero*
S32n Tabo'1, bmilmad habbakar, hoc est, stimulo lo nymum, an vero Aquilam, cum in libris Qusestionum
boum, pro quo legisse omnino videntur LXX inler- r- cilat inlerpreiem qui vertit ex Hebrseo; nec locus
pretes TlbD miibad, hoc est, iy.rb;, exceptis bubus. s. ille ex lib. iv deDoctrina Cliristiana ejusmodi est, ut
Quae, ut liquet ex hoc Auguslini loco, vera est lectio io D
] omnera inlerpolationis suspicionem excludat. Sed
LXX inlerpretum, quse poslea interpolata est ver- r- esto, probarit sub vitse finem Hieronymi consilium
siohe Aquilse, qui verlerat aporpbiroSi,vomere. Hinc ic Augustinus, in libris in docliorum gratiam scriplis;
in Alexandrino codice utramque leclionem videmus is in libro quale esl Speculum, in usum plebecuioecon-
Conjunctam: aporpbtzoSiixrb; p.bayj*v,vomere, exce- e- scripto, novam translationem vir, proeserlira sine
ptis vitulis; quod cum minus commodum viderelur, r, admenitipne, plebi propositurus fuisse videtur? Quid
iu codice Yaticano est tantum uporpbizoSiTWV|2OWV. ,v. ergo? inquies, an Augustino igitur hoc opus abjudi-
Non dicam rectius vocem Heliraicam inlelligi ab iis iis cas? Nequaquam, sed suspicor citationes Scripturae
qui jftmu/um inierpretantur; neque enim hoc nunc ic olim esse mutatas a mohacho quopiam ex versioue
agilur, sed ex hoc loco Augustini, liquere quam cor- r- llieronymiana.
rupta fuerit versio LXX interpretum, et quidem ut De Psalmis, in psal. n. Adorate pure, ne forte ira-
jrectse rationi convenientervertisse viderentur. Aquila la scrtfiii'.] Quis credat Augustinum spiriluales sensus,
autem verterat aporpbmSi,quod ea pars aralri vide- e- etiam ubi nulli sunt, avidissime sectantein, huiic tatn
- relur aptior ad occidendo»homines, quatu gtimulus, s, insignem locum ex HieroiiYiniversione citasse, cum
S55 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. aUGUSTINl. SBfj
prassertim Hieronymo ingenlem invidiam crearit?AA aposlolis probari et veraces haberi, parlim suas hi-
Nec Ecclesiae quidem posteiiorum sseculorum, cum slorias collegerini, Imn nihil vetal ipsum Matihseum
admisissent versionem Hieronymi; in PsalmU, quia allquo usum esse commenlario, quem veracem esse
vulgo memoriter tenebantur, volueruat veieris Italse videbat. Facile autem contingere potuit Marcum in-
usuin abrogare. cidere in commenlarios similes maxima ex parle iis
De tibro Sapienliw, c.ui hsec praefiguntur : Isla de quibus usus fuerat Matthseus.Nec id obstat quominus
libris posuimus, quos et Judwi canonicos liabcnt, etc. eorum scriptioni prseessel Spiritus sanctus, ne quid
Hoecex Hieronymi senteniia, nescio anex Augustini. falsi scriberent.
Vide lib. u de Doct. Cbrisliana, cap. 8. Ibid. Lucas autem circa sacerdolalemDomini slir-
ANIMADVERSIONES pem alque personam magis occupalut apparet.] Cur ?
Duabus de causis, si credimus Augustino. Prior est
IN LIBROS DE CONSENSU EVANGELISTARUM.
quia ipse David, quanijuam aperte rex fuit, figuravit
LIBROi, cap. 2, § 4. Quamvis singuti suum quem- tamen el sacerdolis personam, quando panes proposi-
dam narrandi ordinem tenuisse videnlur, non tamen tionis mttnducuvit, quos non licebat manducare, nisi
imusquisque eorum velul atterius prmcedenlk ignarus solk sacerdolibus; Lticas aulem ad ipsum [,'avid non
voluisse scribere reperilur, vel ignorala prmlermkkse B regium slemma seculus ascendit, sed per eos qui reges
qum scripskse alius invenilur; sed sicul unicuique in- non fuerunt ex iis ad Nalhdn filium David,.qui nec ipse
spiratum esl, nan superfluam cooperalionemstii laboris rex fuit. Nullus non videt commentitias has esse con-
adjunxit.] Vixquidem dubitare possumus an Joannes sequentias; quas si qurs neget, nemo probare queat.
tfia alia Evangelia viderit; quin cum ad suramam Sed hisce rhetoribus satis erat quidpiam non esse im-
seneclutem pervenerit, in suo eliam Evangelio ope- possibile, ut quasi probabile in medium proferretur.
ram dedil, ne repeteret quae ab aliis occupata fueranl, Non firmior est altera ratio, qnoa sic habet: Uuc ac-
proeter pauca, eaque necessaria; quod ex Harmoniis cedil quod sotus eliamLucas Matiam commemorat ab
Evangelicis, et prsesertim quidem ex ea quse a angelo mqnifeslqlam cognalam fuisse Elizabeth, qtuc
Joanne Clerico edita est, liquel. Sed non video qui uxor erat Zaehqrim sacerdolis; de quo idem scripsil,
pro comperto dici queat Marcus scivisse a Matthaeo quod eam de filiabus Aaron. hocest, de tribu sacerdotum
scripluu) fuisse Evangelium, aut Lucas ab utroque. habebai uxorem. Ergone, quia Maria cognala erat
_Si Marcus Matthaeilaborem vidisset, mullo credibi- mulieris ex sacerdotali prosapia, ideo ex sacerdotali
lius est eum in labore apostoli Christi, hoc est, leslis stirpe et ipsa fuit? An igitur Aarcnis posteri cum
oculali, acquieturum fuisse; nec Lucas, qtii, ut liquet: nulla al>atribu connubia miscuerunt? Nulla lege hoc
ex inilio ejus Evangelii, plures de dietis et factis' C Q iis imposilum, nulla censueludine observatiim. Quaa
Cbrisli commciitarios viderat, omisisset memorare ergo hinc colliguntur de diverso Matthaei et Lucoe
apostoliim qualis erat Mattlioeus. Quis credat eum1 consilio inania sunt. Non meliofe uituntur fumla-
liovaniChristi genealogiam allaturum fuisse, ne verbo1 mento quse postea dicunlur de Joanne quidem circa
quidem memorata genealogia a Mallhaeoantea edita,i virlutem contemplativam, cseleris vero evangelistis
cum prseserlim ad eos in concordlam redigendos non1 circa activam versanlibus; tum etiam de animalibus
levis difficullas exoritura esset ? inspiratos quidem1 singulis evangelistis allributis. Quae taraen nen pb-
nemo difliteatur; at non ita ut ralione sua uti desi- seivarem, nisi viderem semniis hujuscemodi applaudi
nerent inspirati fuerunt, et quasi inspiratione ,sua1 a nonnullis, qui conira meliora vehemenlissime op-
fidem historise apud incredulos, quibus probari non1 pugnant: quasi mille anni pondus adderent somniis,
poterat ille afflatus, facluri esseht. Multo rectius'' res vero accuratissime demonstralas sola novitas
sentirc videnlur qui evangelistas tres priores scri- pnsset elevare.
psisse suas historias censent, cum neuter aliorum'' Cap. 15, § 25. Quidam philosoplii eorum, sicut in
consilii conscius esset, unde etiam eorum testimonio librk suis Porphytius Siculus prodidil, consuluerunl
majus acccdit pondus. Cum enim consentiunt lestes5 deus suos quid de Chrislo responderent; illi autetn ora-
qui inter se capita CQiitulerunl, suspecli polius ha-{ ' D culk suk Christum laudare
compulsisunt.] Perphyrius
bentur; sed lesles qui idem lestanlur seorsim, ne- hon Siculus ftiit, sed Tyrius, ut jam observavimus
scii aliorum testimonii, merito verum dicere viden- adRetraclationum lib. n, cap. 32. Porphyfii verba vide
lur. apud Eusebium Demonst.- evangelicse lib. III, cap. 6,
, Ibid. Marcus eum subseculus, quasi pedissequus et( et de Civit. Dei lib. xix, cap. 23.
brevialor ejus videtur.] Miror ita loqui Augustinum de' Cap. 22, i*50. Alii dicunl SaCnrnusesi, credo pro-
scriptore afflato, neque enim inspiratione opus estli pter sabbatisanciificaiioncm,quia isii eum diemSaturno
ut quispiam. sit pedissequusel breviator operis alieni. tribuerunt.] Alii Bacchumab iis coli dicebant, propter
Crediderim potius iis qui Marcum a Petro evangeli- nescio quas riiuuni simililudiues, ut Iiquet ex Plu-
cam bistoriam accepisse censent; nec dubito quin,, larcho Symposiacorum lib. iv, Qusest. 5. Atlioc negat
cum multi, ut prodidit Lucas inilio EvangeUi, com- Tacitus Histor. lib. v, cap. &; sed propter absurdam
mentarios dictorum el factprum Christi scnpsissent, r raliouem : quippe Liber, inquit, feslos tmlosque rilus
Marcus et Lucas, qui testes eorum non fuerant, ex; posuit; Judworum mos absurdtts sordidusque. Inio sa-
cdmmentariorum illorum nonnullis quos vidcbant abi piens et sobriijs mos Judseorum, ritus vero Baccfii
557 VARIORUME.X.ERC1TAT10NES 1N S. AUGUSTINIOPERA. 553
lemulentorum ac furiosorum homimnn. Sic absurde A i alionem illam quw dicilur Sepluaginta, in nonnullisse
elbuici etiam viri graves et docli, de rebus divinis aliier habtre quam inveniunl tn Hebrwo qui eam tin-
judicabam, et dum ex moribus suis de aliarum gen- guam noverunl, et qui inlerprelali sunt singuli eosdem
tium diis loquuntur, alienas eis opiniones tribuebant. librosHebrmos.Hujus ilemdktanlimcausa si quwralur,
Vide quse hac de re notavit Joan. Clericus Artis Gri- cur tanta aucloritas inlerpretalionis Sepluaginta tnullis
ticse part. 2, sect. 1, cap. 13. in locis distet ab ea verilale qum in Hebrmis codicibus
- Lnao n, cap. 4, §8.. Acule quippe animadversuni invenitur, nihil occurrereprobabiliusexklimo qttamillos
esi Malihmum,qui regiam in Chrislo inslituerat insir Sepluaginla eo spiritu inlerprelatosquoetillaquwinter-
nuare personam, excepto ipso Chrislo, quadraginta ho- pretabanlur dicta fuerunt; quod ex ipsa eorum mira-
mines in generationutn serie nominasse.] Voluil Mat- bili, quw prwdicalur, consensionefirmatum est.] Alqui
lliaeus nominare quadraginta duos homines , eosque hsccconsensio putida est fabula, quam doleo seque fa-
nominarat, ul. liquei ex vers. 17, ubi omnes dividit cile creditam ac quse fidem sibi omnibus argumentis
in tres tessaradecadas; quarum primoedecimus quar- quibus verum a falso secernitur, faciunt; cum proe-
lus est David, secundse Jechonias Josioe filius, terliae serlini inde aliud falsum enatum sit conseclarium,
Josepbus vir Marise. Sed duae primae generationes quo putabanlaut bene vertisse LXX interpreies, aut
desunt in tertia lessaradecade, vitio. librariorum; gf Spiriiu actos alia dixisse, quse iis suggerebat Spiri-
nihil enim poiest absurdius fingi quam si dicas Mat- tus. Quod quam falsum sit norunt ii qui eam versio-
thaeum ipsum, recensendosingulos, numerasse tan- nem cum Hebraico lextu contuleriint, et qui eorum
tum quadraginta homines; subducendo vero sum- allucinationum causas aperuerunt. Verum iis qu'
mam, invenisse quadraginta duos. Perinde est ac si nolebant Hebraicain linguara discere expediebatcred'
quis recensilis decem digitis, singulis nominibus, quod habet Augustinus, neihsciliaBautarroganiioein-
suis, undecim postea sibi esse diceret. Absit ut lale simularentur, quoil per tolain viiani ex vitiosi ver-
quid evangelistae tribuarous! Mysterium in mendo sione Scripturam Veleris Teslamenti temere essent
librariorum fruslra qusesivitAugustinus, in sequenti- interpretati. Sicet nmlta eredita sunt,antcredi visa,
bus verbis. quod plebi vera videri interesset eorum qui eam re-
Ibid. Numerus autem kle illud lempus significal quo gendam susceperant. Inlerea hinc confirmaiur quod
in hocswculott in hac lerra regi nos oportet a Christo, ad Speculum conjiciebamus a monacho quopiam re-
secundum disciplinam laboriosam qua flagellat Deus, centiore versionem Hieronymianam esse veteri Italoe
ul scriptumest, omnemfiliumquemrecipil, etc.] Si ab in eo libro substitulam.
Augustino petas cur ita numerum quadragiuta inter- LIBROiii. Cap. 7, § 29. Ad Mattli. xxvn, lO.St*quts
pretetur; quia ergo, inquit, numerus iste laboriosiijQ autem, inquit, moveiurquod hoc leslimoniumnon ittve-
Itujus lenipoiis sacramenlum esl, etiain illud de nitur in Scriptura Jeremiw prophetw, el ideo putai fi-
claral quodquadraginta dierumjejunium, hoc est, hu- dei evangelislw aliquid derogandum; primo noverit
miliatioium anitnw consecravil; et lex el prophelw,per non omnes codices Evangeliorumhabere quod per Je-
MoysemelEliam, qui quadragenk diebus jejunave- remiam dictum sit, sea laniummoao, per prophetarrf.
runt; et Evangeiiumper ipsius Dominijejunium, qui- Possemus ergo dicerehis potius codicibus esse creden-
bus diebusquadraginla eliam lenlabalur a diabolo, etc. dum qui Jeremioe nomennon habenl; dictum est enim
Sed si quis dicat hoc esse somnium vigilantis, quid- hoc per prophetam, sed Zachariam,nnde putalur codi-
vis somniare parati de quovis alio numero ? Profecto ces essemendososqui habenl nomen Jeremise.,quia vel
conlrarium nunquam probabilius hae affirmalione vi- Zacharise haberedebuerunt,velnu.tlius, sicut quidam;
debilur. Quamobrem miror Augustinum, qui ut os sed lanltlm, per prophelam dicentem, <;«*ulique intel-
etbnicis obturaret hoc opus magoo studio elabpravit, ligitur Zacharias.] Revera qui propterea carpebant
talibus arithmelicis allegoriis sustinuisse uti. Quod Matthseum,hoc potins eredere debuerunt quam homi-
de sequeniibus etiam allegoriis dictum velim- Nihil nemJudaeum, pcrpetuo audienlem prophelas in sy-
haee excusare potest praeter bonum animum eorum . nagogis leclitari, el privatiro cliani legenlem atque
qui allegoriis indulseruni, el qui non viderunt pro Dinteralios
I sui similes versantcm, in tali re aber-
divinae sapientioe consiliis sic credulse lurbaa mera rasse; cum praesertim nihilejus interesset Jeremiam
ingeniose deliranliura commenta^proponi miranda. potius dici quam Zachariam.
Quod si serio cogilassent, haec omnia proetermisis- Sed, inquit Augustinus, ufafur tsfa defensione cui
sent; nec commisissenl ut loquerentur, nisi habuis- placet, mihi autetn cur non placeal hwc causa esl, quia
senl silenlio potiora. elplures codiceshabenl Jeremiw nomen, cl qui diligen-
De ordine et conciliatione locorum inlerse nihil tiusin GrwcisexemplaribusEvangeliumconsidcraverunt,
hic dicemus, quandoquidem tam mullas habemus in anliquioribusGrmcisita se perhibent invenkse; et
liarmouias ex quibus peti queant. Vide vel Harino- nulla fuit causa cur adderetur hoenomenut mendositas
niam evangelicam a Joanne Clerico editam. Is ubi tra- fterel; cur autem de noitnullis codicibus lollerelur, fuit
dilCanonesHarmonicos, quibus tola ejus nitilur Har- utique causa ul hoc audax imperiliafaceret, cum turba-
tiionia, soepeutitur Augusiini verbis, ex hoc libro retur quwslionequod hoc leslimonmm apud Jeremiam
petitis. non ittvenirelur. Hic plane erilicum a,git Augustinus,
Cap. 66, § 128. Manifeslum esl auletn tnlerpre- nec sine specie ratiouis vulgatam lectionem defendii.
389 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 560
Sed quidquid dicat nihil vetat credere in anliquissi- A j intellecla pulcherrimam et sanclissimam senten-
mo quopiam codice id fuisse mendum, quod postea liara compleclantiir. Exempli causa , quis non vi-
ln alios Iran.sierit; cum non audereui librarii id det eipnvoTzoiov; dici, belli rixarumque et lilium om-
emendare, aut nescirent eiiam an esset raendum. nium osores? Quam in rem mulla pulcberrima et
Quam in sententiam descendimus, quia, omnibus ac- saluberrima dici poteranl; qnoa dici nequeunt, si <.
eurale peusitalis, non videmus qui verba Zachariaj illala vi usui liuguse Graecae, intelligas dc pace af-f
possint Jeremise tribui; nam ratio quaro habet in se- fecluum. Sed noster perpeluo caplat generales alle-
quentibus Augustinus versimilis non videlur. Quid gorias, quae non docto, sed cuivis Ioquaci semper
ergo intelligendumest, inquil, nkihoc aclum esse se- sunl in promptu, sine mcdilationeulla; omissis ethi-
cretiore consitio providenliwDei, qua menles evangeli- cis peculiaribus praeceptis, quoeexplicari ordine non
starutn sunt gubernatw? Poslea conjicit insinualum esse poterant sine studio tt labore. Pulabantvulgo, ig-
hac citalione i(« omnessanclos propltetas uno spirilu naris illis saeculis, majPris esse ingenii incertas alle-
locutos, mirabili inler se consensione constare , ut hoc gcrias ubivis , invitis grammalica ac dialectica, au-
tnullo amplius sit quam si omnium omnia proplielarum cupari, quam gramroatice et dialcclice Scriplurara in-
uno unius hominisore dicerenlur, el ideo indubitanier terpretari; at, si verum amaraus, multo minoris fuit
accipi debere quwcnnqueper eos Spirilus sanctus dixit, B ingenii futilibus conjecturis aepo6«T£tv,quam lillera-
et singula esse oiuniumel omnia singulorum. Sed hoc lem sensum aperire, aique ex eo ita ratiocinari, ut
posito, Mosi posset tribui quod dixii. Zacliarias, et nibii nisi a pertinacibus negari queal; ne dicam ju-
cuivis alii prophetse quod alius quivis scripsisset; dicii boc esse nnilto majoris, cum allerum illud nihii
quod nunquaro tamen factum, neque liet. Si Deus sit nisi in re seria nuganlis. Gonferantur cum hisce
per evaiigelistam lale quidpiam nos docere voluisset, Augustinianis quaead cap. Matth. v, vi et vn, habet
curasset ut hoc perspicue ab eo dicerelur, nen ita ut; HugoGrolius inadnotalionibus, aut Henricus Hara-
vacillanle conjeciura et facile negandadeducendum ex mondus in Catechismo praclico, elj liquebit tantum
ejosverbis esset. ldem dicendum de aliis mullisquse' esseinter inlerprelationes allegoricas etverasdiscri-
velut fidiculisex Scriptura hauriunlur ab Augustinc e t men, quanlum est inter somnianlium et vigilantium
aliis veteribus, c.oactas conjecturas pro divinae sa- ratiocinationes.
pientiae consiliis venditantibus. Atqui ea denium pro1 Cap. 9, § 23. Unum autetn hic verbum obscurum
divina revelalione habenda sunt quae diserle in Scri- posilum esl, quia nec Grwcum nec Lalinum esi racha,
pturis revelata leguntur, aut necessaria eorum con- cwlera vero in sermonenoslro usilala sunl. ] Judiciutr.
seclaria: quemadmoduin leges in republica habenlur, et consilium, quae hoc locoMatlh. v, 22, habenlur,
quibus diserte quidpiam prsecipilur aut vetatur; aut'' C sunt quidern voces Lalinae, sed quas lamen bonus
quoeex illis ila fluunt, ut, positis legibus, necessario Augustinus non intellexil; qui ne suspicalus quidera
scquanlur. Uuo verbo ea demum suscipieftda sunt1 est ad Judaicos mores respici, ut pulchre oslende-
quasi divinitus revelataquae ex cognitione linguoequa' runt recentiores critici.
concepta est revelalio, sensuque communi, toti hu- Ibid. Nonnutli autem de Grwco trahere votuerunt
mano generi, grammatica, ul iia loquar, ac dialeclicai inlerprelationemhujus vock, putantes patmosum rfici
necessitate colligunlur; ita ut sine periinacia rejicii racha, quotiiam Grmcepannus puy.o;dicilur; a quibut
nequeanl. Quod semper lieri debet, cum ut nobis'> lamen cttmquwritur qui (non guid) dicalur Grwcepan-
ipsi, lum etiam utincredulis, alioqui liceutiam con- nosus, non respondenl racha.] Scribendum est raka,
jectaitdi merilo irrisuris, satisfaciamus; nisi forte in- et Graecepuxa, per kappa, non per clti, nam est Sy-
lerdum, cum nobis res est cum perlinacibus prse- riace xpi raka per koph, cui respondet origine et
conceplisque opinionibus mordicus adhaerentibus,, sono TOkappa. Nec qul pravam hanc Graecam etymo-
argumeniatione ad hominem ulamur; sicuti fece- logiam proferebant, retulissent ad piv.o;, pannum,
runl apostoli cum iliis res esset cum Judseis , placilat sed ad puy^;, unde puyj.am;, perdilus nebulo. Sed
doctorum polius quaro reciam rationein audire as- recte fecit Augustinus quod ad Hebraicam liuguam
sueiis. D conlugerit.
EJUSDEM ANIMADVERSIONES Probabilius esl ergo, inquit, quod audivi a quodam
IXLIBRPS DESEKMONE DOMINI I.NMCNTE. Hebrmo,cutn id interrogaisetn; dixil enim esse vocem
LIBROi, cap. 2, § 9. Ad verba : Beaft pacifici. In' non significanlcmaliquid, sed indignantk animi molum
pace, inquit, perfectioest, ubi nihil repugnut, et ideo» exprimenletn.Has ituerjeclionesgranunaiici vocanl par-
filii Dei pacifici, quia niliil rcsktil Deo. Pacifici auiemi licutas oralionis significanlescommolianimi affeclum;
in semeplipsk sunl qui, omnes animi sui moius compo- velut cum dicilur a dolente, heu !vel ab irascente, hem!
nenies et subjicienlesralioni, id est menti el spiritui, Quw vocesquarumque littguarum sunl proprim, nec in
*
carnalesque concupkcenlias habentes edomilas, fiunt aliatn linguain faciletransferuntur; quw causa uiique
regnum Bti, etc.] Merilo ab iniiio hujus libri obser- coegit tam Grwcuminterpretem (quia Mallhaeuscrede-
vavit Augustinus , ,in bisce sermonibus Christii balur Hebraice scripsisse) quam Lulinum, vocem ip-
praecepta esse omnia quae ad informandam vitami sam ponere, cum quomodoeam interpretaretur noitin-
pertioent. Sed miror pleraqtte allegorice ab eo esse! tientVef.)Vereer ut satis recte intellexerit Augusiiuus
explicala, cum «d litteram , ut loquilur noster , qtiid sibi vellet Judxus ille. Certe si Judseus Ilebraice
361 VARIORUMEXERCITATIONESIN S. AUGUSTINIOPERA. 562
ac Syriace scivit, non potuit dicere Np"iraka esse in- A ANIMADVERSIONES
terjectionem indighantis, nulla enim est talis inter- 1NLIBROS 0U.ESTIONUM EVANGELIORUH.
jectio in iis linguis; sed Np"n reka, ut scribunt ac LIBROI. Quaest.2. QuoddiscipuliDominicoeperunt
pronuntianl thalmudici, aut KpT raka, ut Syri, est vellerespicas et manducare; quod nisi confricanteseas
convicium; quod non ita facile in aliam linguam facere non possent.Hinc esl, inortificate membra ve-
transfundatur, sicuti nec aliarum linguarum convi- stra super terram; id est, quia quisquenon transit in
cia. Quod puto dictum fuisse a JudaeoAugustino, qui corpus Chrisli, nisi carnalibus exspotialusfueril indu-
non assecutus est quod volebal. Si scribamus xpi") mentis.]Tales sunt plersequequsestienes, unde intel-
reka, hac voce significabatur horao vacuus sapientia ligere licet finemAugustini in hisce libris nen fuisse
ac virlute, nam radix p",-inherik est evacuavit; nec inquisitionem veri sensus, sed commentitiarum alle-
est contumeliosa voxGraeca aut Latina qua hoc ex- goriarum, ad quas inviti evangelistse torquerenlur.
primatur. Si vero scribamus Kpi raka, erit a Syria- 0 cerebri felices! qui in lam levibus arguiiis acquies-
ca radice xpn raka, quse est spulare, significabitquei cebant.
hominem dignum qui conspuatur. Quam originemi LIBRO n. Quaest.58, § 5. Quanquamilla receplio
probat Edmondus Casiellus, in Lexico polyglolto, af-• (in labernacula seterna, Luc. xvi, 19.) ufrum sfaftm
fertque obiter Theophylaclus in hunc locum : TIVE? B post istam vilamfiat, an in fine smculi, in resttrre-
OETO'Pav.aSupto-Tt xaTawTUiTTOV fuat anp-uiveiv: qui- clione mortuorum, atque ultima retribulione judicii,
dam veroRaka Syriace aiunl significare despuendum. non minitnaqumstio esl.] Digna, hae de re, Iectu eit
Sed non puto zaTa7tTuo-Tov dictum eodem sensu ac' dissertatio viri doclissimi Ludovici Cappelli, quam
Raka; namGroecavox abominandum,fugiendumirans- inscripsit Mortuorum Vitam. Edita esl in operibus
latitio sensu sonat, Hebraica vero vox contemnen- ejus crilicis qute prodierunt Amstelodami anno
dum. Priori allatarum ejus originuro favet ususi 1689.
thalmudicorum, posteriori prolalio ipsa vocis. SedI Quaest.Sl. Nonomnequod fingimusmendaciumest,
quidquid id est, Raka non est interjeclio. Adi adI quando, nempe, pro vero id non dicimus. Sedquando,
MatihseumJoan. Drusium, et Hug. Grotium. inquit, irf fingimusquod itiltil significal, tuncest men*
Cap. 11, § 51, ad Matth. v, 25. £sfo adversario> dacium. Imo quando verumesse dicimus quod fingi-
luo benevolus,etc.] Augustinus hic perperam argutus5 mus. Si quis parabolam babendam esse diceret pro
judicem interpretatur Chrklumet adversariura Deum,, vera historia, mendacium diceret, quaecunquecsete-
quo nihii absurdius fingi potuit. Diguum sane hoc: roqui significatio foret parabolac.Sed ut omnis simu-
erat relractatu, ut et pleraque alia quse hic haben- latio non est vituperanda, qualis ea est dcquaLuc.
tur, et qusefere suntconlorta et aliena. Satius luis-- C xxiv, 28 : sic forte nec omne damnandum meitda-
set Augustinodiulius tacere quam cruda studia in pu- cium. <Sed hac de re integrum opus scripsitAugu-
blicam lucem protrudere. Erat enim tanlum pre-- slinus.
sbyter, cum hoc opus edidit , nec ita pridem theo- ANIMADVERSIONES
logise Christianse et Scripturarum studio operamJ IN TRACTATUS 1NJOANNEM.
dederat." Traclatu 1, § 15, ad Joan. i, 3. Sine ipso factum
Cap. 16, § 50. Acyndinuslunc prmfectus, quieliami» esf nihil. Inlerpretaiur Auguslinus, qumcunquenatu-
consul fuit, elc.] Insignis est historia, et qua sar- raliter facla sunt, qumcunquesunt in crealuris, omnia
ciri aliquatenus possit jactura lemporis, quaefit in le- omninoqumfixa in cmlo sunt, quw fulgenl desuper,
gendis allegoricis inlerprelalionibus hujus opu- quw volitanl sub cwlo, el quw moventur in universa
sculi. rerum nalura... ab angelo usquead vermiculum.] Ni-
LIBRO n. Cap. 2, § 5. Cum ad oralionem slamus, i, hil verius; qui enim divinam providentiam negabant,
ad Orienlem converlimur, unde cwlum surgil, etc.]] iidem nolebant insectaa Deo facta. Mullishac de re
Credo factumut conlrario ritu Judaeisuterentur Chri- i- egit, in notis ad hunc locum, Joannes Clericus, ea-
stiani. Sanctuartum enim, in lemplo iu Jerosolymi- i- que dixit quibus possint Augustiniana iilustrari. Uti-
lano, ad Occidentem speclavit; ac proinde ad eam n *• nam Hipponensisepiscopus, missis omnibus frigidis
coeli plagamconversi orabant Judaei. Vide not. add allegoriis, coactisqueinterpretalionibus quibus scatet
Exod. xxvi, 33, a Joanne Clerico. quidquid in Scripturam elucubravit, tales semper in-
Cap. 7, § 25, de pane quotidianp, in pratione Do- i- terpretationes protulissel! Pro querelis et castiga-
minica. Panis quotidianus aul pro omnibusiis dictus is tionibus, laudes et graliarum actiones hic legerentur.
esl qum hujus vitm necessitalemsustenlant aut
if Verissimein § 14 observat, si concedamus muscas a
pro sacramenlocorporisChrisli, quodquolidie accipi- i- Deo non esse factas, nos posse sensim deduci ad ne-
mus. ] Atlamen, ut ait § 26, plurimi in Orienlalibus is gandum elephantem atque hominem Dei opera esse.
partibus non quoiidie Cwnwdominicmcommunicanl. '. Ut enim gradatione ex ipso desurapta utar, si musca
In Africajam a temporibus Cypriani ea obtinuerat it sit fortuitus caloris fetus, quidni et locusta ? Si locu-
consuetudo, ut liquetex ejus libro in orationem do- i- sta, quidni et Iacertus? Si lacertus, quidni avis? Si
minicam : Eucharkliam quotidie ad cibumsalutis ac- ;- avis, quidni pecus? Si pecus, quidui bos? Si bos0'
cipimus. Ad quera locum.vide Joan. Fellum episco- »- quidni elephas? Si elephas, quidni homo ? Attamen
pum Oxoniensem. nescio quompdo Augustinus concedit vermet ( un.de
PATROL.XLVII 12
365 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINL 584
muscae) ex pulredine nasci. Non vidco quid posse A gmenia avide sunt arrepta ab iis qui putabanl facile
respondere gradationi ex ipso allatae. Verum hi Tra admittendum quidquid facere censebatur ad confir-
clatus populares sunl oraliones, quod noroen ipsun malionem Cbristianse fidei, nec curiosius an verum
ostendit; quibus neque Joannis verba, neque rei esset expendendum ; unde natoesutit innumerae fabu-
ipsas ad amussim interpretatur, sed dicit quod ii Ise, et superstitiqnes quibus religionis Christianaena-
mentera veniebat. Iiaque frustra sit, qui hinc quid- tiyapulchritudo nonparum obscurata est. Mullosatius
quam exquisiti exspectet. fuisset, homines de veritate et diviniiale docirinai
Tractalu 26, num. 11. Panem cwleslemspiritalilet Cbristianae minime dubitantes, abhorrereab omnibus
manducale, iniiocenliam ad allare apportale. Peccalt argumentis non tantum falsis, sed etiam levibus ac
elsi sunl quolidiana, vel tton sint mortifera. ] Aut ve, inceriis; veritali enim exploratie nulla potest esse
liic sumilur pro sallem aut est mendum, legendum- conjunctio aut cum mendacio, aut cum incenis rumo-
que forte: af iwn sinl morlifera, quod postea muta: ribus, quse eatn non obscuret, aul, etiam dedecore
lum in awf, deinde in vel.' flfficiat. Quis non etiam indignetur inceriam famarn,
Tract. 28, § H, in Joan. vm, 25, ubi Christus, aut eliam falsafn, non aliter admissam ab hominibus
principium quia el loquor vobis. Ecce, inquit Augusti- religiosis ac ipsam Evangelii veritatem ? Quis non
lius, quod esl esse. Principium mulari non polest; ?suspicelur, quauquam rainime suspicacis ingenii,
principium inse manel, el innoval omnia; principium mullos Chrislianos fuisse, non quia doctrinoe Cbri-
est cui diclum est: Tu aulem idem ipse es et anni tui slianse veritate inlrospecta essent perculsi, sed quia
non deficienl.] Ha?sunt argutiee hominis Grsece ne- utile erat, poslquam Chrisliani rerum potiti erant;
scienlis, ut optimi quique interpretes dudum osten- cum turpibus fabulis illico assensum prseberent, si
derunt. Accepit tamen Augustinus upyjhvesse in ac- modo prodessent ? Dehonestarunt religionem Cbri-
cusativo ; quamobrem putat Cbristum ita loijui, quasi stianam, qui fidem ei soli babendam quibusvis
antecessissel credile me, nimirum, principium. Sed figmentis lubentes accommodarunt. Si contraria om-
qui Groece sciunt norunt solemni ejus linguse con- nia credidissent inesse revelationi, quam proferebant
suetudine, subaudiendum v.uru, quod non opus est Christiani, non aliterea essent amplexi.
pluribus oslendi; non enim scribimus in Joannem Tractatu 120, ad Joannis cap. xx, 42, § 5. Quando
sed obiter ostendimus sine cognitione linguarum, jain propler parasceven, quam cwnam puram Judmi
inane esse acumen Scripturara interpretantium. Laline usilalius apud nos vocant, facere tale aliquid
Tractatu 43, § 17. Non dixit, aniequam Abrahamus non licebat. ] Multisde parasceve egit Jos. Sealiger
esset, ego eram ; sed: anlequam Abrabam fieret, de Emend. Temp. lib. vi, pag. 564, ed. Roverianae.
qui nisi per tne non fierel, ego sum. ] Qui Graece G Prolaio hoc Auguslini Ioco subdit: t Velus interpres
sciunt norunt verbum yeviaSutperinde esse ae ehai, Joan. Chrysosiomi, sermone in natalem Joannis Ba-
ac proinde argulia hoec Latine tantum scientibus ptista?: Qua enitn die concepiusest Dominus, eadem
lolerabilis, a Graacisexsibilata fuisset; quemadmo- die et passus est. Eadetn ipsa dies coena pura fuil, in
dusn Fausti Socini interpretatio hujus loci ab omni- qua el luna quarta decima occurril. Vides parasceven
bus rejicitur, qui voluit etiam verti antequam Abra- proprie dici tempus quod advesperaltonem inter et
ham fieret, quanquam alio plane sensu. solem occasum interjectum est... Alioqui v.uraypn-
Tractalu 47, § 4. Ipse Dominus ibi fuit, ibi malrem anv.a; vel totwTt/.wf,tota etiam dies Veneris dicitur
elegil, ibi concipi, ibi nasci, ibi sanguinem fundere izapuav.evo,saliem ab hora sexta, ut est apud Joan-
voluil, ibi sunl vesligiaejus, modo adoranlur, ubi no- nem. Itaque ea dicitur rzupuav.evhantequam venerit,
vissime sleiit, unde adscendil in cwlutn. ] Editores cum proprie iniverit aizbevurw;3>pu;,qua3 dicebatur
Parisienses observant de vestigiis in Olivelt monte nnao , id est oblatio. Hinc deinceps a nona liora opus
humo impressis mentionem lieri etiam in libro de facere non licebal in tzpoeopriot.;,ut diserte exstat in
locis Hebraicis, inter Hieronymi opera. Recte dicunt canonibus Hebroeorum: Quicunque facit opus in ve-
id opus esse inter Hieronymi opera, nam non est sperk sabbatorum, el dierum feslorum ab obtaliona
ipsius Hieronyroi, qui in eo etiam laudatur. Exstat vesperlina,et ullra, non videbit uitquam bonum signum
toni. III operum Hieronymi in editione Erasmi, benediclionis.Ex quibus potes percipere quare Augu-
subjicilurque libro de locis Hebraicis, et inscribitur, stinus dicebal acceleratum tempus sepulturse; ne,
de Actis apostolorum. Ut dicam quod vidctur, cre- scilicet, eos qui Christum de cruce deposueranl, op-
diderim paulo ante hoectempora, non in Judoea ipsa, primeret f, hur-o, sive nnson TO lempus oblalionis
nec in vicinis provinciis, sed procul, coepisse fingi vespertinae, a quo tempore opus facere nelas erat.
falsis-
qucd jactatum postea est, tanta verborum pompa, Hsec vir summus ex doclrina Judaeorum, quse
de inventione crucis Christi ab Helena Constanlini simaest, ut liquet ex Maiib. xxvii, 46, et Marc. xv,
matre, deque hisce vestigiis abeunlis Cbristi. Alioqui 54, unde liquet p.ost nonam demum luisse sepultum
non modo Eusebius hoecin vila Conslantini, in qua Christum. Merum eliam couimentum est, quod dicit
fuisse quaiuor ultimas
usque adeo eum Helenamque extollii, agitque de proprie dictam prwparalionem
Ecclesiis in Palseslina ab hac aedificatis,non omisis- boras diei Veneris ; cum non occurrat, nisi pro tota
set; sed nec etiam Hieronymus, non modicus loco- die Veneris. Cxterum Augustino quoque prius per-
fum insignium Judasse praedicator. Hsec autem fi- suaserunt Judsei. Hi autem cwnam puram vocabant
568 VARIORUMEXERCITATIONESIN S;,AUGUSTINI OPEP.A. 566
paraseenen,quod ethnici cwnatn puram dicerent quse Atbus qui pro scriptis postea, tanquamproiaris et focis
apponebatur iis qui festi alicujus causa in casto erant,. pugnant.
quod Grseci dicebant ayveveivet irpoayveveiv,ut ad; Proposit. 44. Ad Rom. vn, 19, 20. Nunc enimt
celebrationem festi se pararent; unde factum erat homo describilursub lege positus anle gratiam. Tunc
ut Judaeiidem esse censerent cmnampuram et appa- enim peccqlk vincilur, dum viribus suis jusle vivere'
raium festi, eoque nomine diem Yeneris vocilarenl. conalur, sine.adjutorio liberanlis graliw Dei. In libero
ln aliis nihil simile erat, ut recte animadvertit, aulem arbitrio liabel ut credat tiberaiori, et accipiati
Is. Casaubonus, Exercilat. contra Baronium, xvn, graliam, ut, jam ilto qui eam donai liberanteel adju-
num. 16, quem vide. Adi el Eestum in voce penem,e*. vante, non peccel, etc. ] Haecsuut minimum Seinipe-
FulviumUrsinum iu appendice libri Pel. Giacconiide lagianismus, qui si tunc temporis non docebatur in
Triclinio. Ecclesia, summopere temerariiis erat Augusiiims,
ANIMADVERSIONES qui loquebatur de re tam gravi; contra omnium sen-
INTRACTATUS INPRIMAM EPISTOLAM JOANNIS. tentiam ; aut si docebatur, non capio qui damnari;
poinerinl quasi novatores et exitiales hseretici qui id
Tractatu 5, § 1. Profiteri si essesine peccalopericu-
docebant, quod antea ubique docebatur et quod cum
losiimesl; el non solum periculosum, sedeliam men- *, B laude scripserat Augustinus. Coeterum bunc loeum
dosum. ] Hoc est mendacio plenum, ut satis liquet relraclavit
Augustinus, ut et alia quaedamquae Pela-
cum ex sequenlibus, lum ex proprieiate vocis ; nam favebant. Sed ad hunc locum quod allinei, opti-
gio
deducenda a mendum,quod interdum falsum signifi- mi bicesse vere p.er«ayjip.art.ap.bj
nolata a Joan. Clerico in Barnabae quiqueinlerpretes
cat. Vide episl.
hoc loco ut agnoscunt, quo Paulus veluli in suarn personam
cap. 2. Multisin agit Augustinus redigat. transfert, quae ad hominem non regeneralum
perlt-
in concordiam Joannem dicentem I Episi. cap. i, 8 : nent;
quod extra omne dubium posuerunt.
Si dixerimus quia peccalum non habemus, ttos ipsps. ANIMADVERSIONES
seducimus et verilasin nobis non el
est, cap. m, 9, ne- IN EXPOSITIONEM EPISTOL/E ADGALATAS.
gantem nalum ex Deo peccare, tandemque hsecpo- § 24. Proferlur sic vers. 19 cap. m. Epist. ad
stremaverba intelligenda censet de peccato conira Galatas : Quid ergo.? Lex, Iransgressionis graiia,
caritatem proximi. Multo melius interpretali sunt
proposita est, donec veniret semen, cui promissumesl,
Joannem qui natum ex Deo.habitu peccandi delin- in manu medialoris.] Est mera
aut inlir- dkposilum per angelos
quere negant, sed tautum subita tentalione, depravalio, cum in interpunctione, lum in voce
inilate. Sic in plerisque omnibus, siquid paulo diffi-
si disposiium. Graeca habent : Tt ouv 6 vojtos-;T<5»
cilius occurrat, cespitat bonus Augustinus, prae- G ^ izupuSaaeavyupivizpoaeritiri,aypt; ov e)SriTOaizipp.a.
sertim dicta ejus cum recentiorum lucubrationibus, £> St' ayyiloiv ev yjifi psairov.
conferantur. iizhyye\rui,Siaruye'i.;
Vulgata bodierna: Quid igiiur lex? propter transgres-
ANIMADVERSIONES siones posila esl, donec venirel semencui promkeral,
INGXPOSITIOSEM EPlSTOLiE ADROMANOS. ordinala per angelos in manu mediatork. Alque ita
Hoc opus conscripsit presbyter Augustinus circa legi oportere res ipsa ostendit, agnovissetque Augu-
annum 594, cum ex communibus nolionibus Scri- stinus, si meliores codices contulisset. Sic enim legit
pturam interpretaretur. Quare in eo multa habel quse Pelagius in Coramentarioad hanc Epislolam, si modo
mere Pelagiana sunt, ul vel ex Relractationum loco illic mutata ejus verba non fuerint. Sic quoque Am-
prselixo intelligere est. Mirum esl hominem qui nun- brosiasler ille cujus Commentarii in Epislolas Pauli
quam a quoquam propterea damnatus fueral quasi Ambrosio sunt conjuncli. Sed perinde erat Augu-
haereticus, imo vero ab omnibus laudatus, postea in slino quomodocunque legeretur, ex quibusvis sen-
eadem dogmata inveclum esse, quasi cum religione nni quemvis elicere parato, nec orationis seriem
Christiana consistere non possent. Si nunquam ta- evolvere curanti. Ssepe non felicius sensum expedi-
men exorloe fuissent rixse Pelagianse, in iis senten- vit, ubi reciam lectionem secutus est, quam ubi fal-
tiis mortuus esset. Imo vero forlasse nunquam ita in- •** * sam. At laudari non poluit, quod cum esset tiro, nam
vectus in eas fuisset, nisi Pelagius aliquid in ejus ekpositionem banc etiamnum presbyler conscripsit,
scriptis carpsisset. In libro de Dono perseveranlioe, et prseterea Groecaelinguse imperiius, difficillimos
cap. 20, num. 55, narrat his verbis primam indi- Novi Testamenti libros, Epistolas ad Romanos et ad
gnandi in Pelagium occasionem : Quid meorum opu- Galatas, interpretari aggressus sit, ne emendatis qui-
sculorumfrequenliuset delectabiliusinnotescerepotuit, dem codicibus sibi comparatis. Hsec ejus zelo bono-
quam libri Confessionummearum? Cutnet ipsos edide- que animo condonanda quispiam forte existimabit;
rim antequam Pelagiana hwresis exstilissel; in ek nec intercedo, modo ne laudentur quse venia indi-
cerle dixi: DAQUOD JOBES ETJUBEQUOD VIS.Quw mea gent, aut ne viluperenlur meliora, iis prsesertini
verba Pelagius Romw, cuma quodam fralre el coepi- collata, quod a multis lamen, inscitiaue dicam, an
scopo meo [uissent eo prwsente commemorala,ferre partium siudio? (ieri solet.
non poluit, et contradicens aliquanto commolius,pene § 40. Pnde ef Joannes ad Parthos dicii : Scribo
cum eo qui illa commemoraveratliligavil. Hinc prima:. vobis, palres, efc.] Verba exstant I Joan. n, 15. Sic
origo mali, nara nihil magis irrilabile esf scriplori- recte editum a Benediclinis, non ad Palres. Vide in-
567* SUPPLEMENTUJI AD OPERA S. AUGUSTINI. 368
Bcriptionem Iractatuum in hanc ipsam epistolara, et A est, propter culpam, vel hujusmodi aliquid passus fue-
adi Hugonem Grotium, inlerpretum Scripturae facile rit, sligmata habere dicatur; et ideo in jure manumis*
principem,ad 1 Epist. Joannis. sionis, inferiork esl ordinis. Quse ut vera habeantur,
faciunt. At hinc
§ 64. Ego enim stigmala Domini Jesu Christi in cor- nihil tamen ad interpretatinnem ejus
servum se esse
pore nteo porlo.] Verba sunt Apostoli Gal. vi, 17, quse colligere potuit, Paulum hoc velle,
ita inlerpretatur Augustinus: ld est, habeo alios con- Chrisli, quod stigmata veluii a Christo ei impressa
hic sttgmafa intellexerim, v.ur
fliclus el certamina cum carne mea, quw in persecutio- significabanl. Proeterea
nibus quas palior mecum dimicant. His lectis, nerao avrffieaivad stigmata superslitiosa idololatrarum, de
non exspeclet Augustinum locuturum de stigmatibus quibus H. Grotius et Henr. Hammondiis ad Apoc.
militum, de quibus hunc locum nonnulli interpre- xin, 15. Cseterum siigmata non proprie vibices dice-
tanlur. Sed audi sequentia : Stigmala enim dicuntur bantur, sed inscripla puncta quibus interdum ra/uivi
notw quwdam pomarum servilium; ul si quis, verbi servi notabantur; unde anyp.uri.uidicti, ut docebunt
grdtia, servut in compedibusfuerit propler noxam, id Graeci lexicographi.

IN TOMUM QUARTUM.

DESIDERIUS ERASMUS AD LECTOREM. B Hinc aulem factum est, non tantum ut senlentiam
Enarraliones sacrorum voluminum apud populum ipsius psallse assecutus passim nou sit, sed etiam
babitas, quas Groeci vocant homilias, divus Augu- ut ne ipsos quidein LXX interpreles intellexerit,
stinus appellat tractatus: nos conciones possumus quorum ssepe barbara ac obscura translatio melius
appellare. In his fere solebant noiarii quod dicebatur multo ex Hebraico textu inlelligitur, quam si sola
excipere; nonuunquam qui dicturus erat, vel ante- legatur. Prseterea ubi litteralis sensus siraplex alque
quam diceret, digerebat in schedulam quod parabat apertus est, minime opus fuit illo deserlo ad spiri-
disserere, vel quod dixer.it litteris mandabat. In hoc tuales divagari; quod tamen perpetuo ferme facit
diciionis genere, multa dantur auribus imperitse pro- Augustinus, et quidem ita ul sibi proplerea mirum
iitiscuaeque mullitudinis. In primis aliquot psalmis in modum plaudat. Sic ille quaeobscura sunt minime
astrictior esl et accuratior. In poslerioribus idemidem reddit labore suo clariora, et quse sunt perspicua
exspatiatur in longas digressiones, mutata, ut appa- quam maxime obscurat. Exempli caiua litterali sensu
ret, voluntate. Lege- diligenter, reperies arcanse do- psalmi cxix ferme iiihil est apertius; totus quippe
ctrinoe thesaurum iiisestimabilera. Vale. de prseslantia deque observatione divinae legis agit;
ANIMADVERSIONES nec putuit quidquam tractari aptius a propheta, cum
INENARRATIONES 1NPSALMOS. G ut seipsum ad observandam legem confirmaret, tum
Piito ab Erasmo, nomine arcanw doctrinw, intel- eliam ut populares suos ad morum sanctilatem addu-
ligi sensus psalmorum allegoricos; nam quid aliud ceret. Hisce tamen spretis, quasi spiritu propheiico
liic arcanum dici possit uon intelligo : neque cnim parum dignis, quaesivit Augnstiniis sensus de quibus
ad litteralem sensum eruendum quidquam est in nemini unquam in mentem venisset qui litteralem
psalmorum Enarrationibus qiiod non cuivis et ubi- senienliam probe perspexisset, pulcherrimaque ejus
que eccurrat. Ad theelogiam vero atque elhicam consectaria perspexisset." Quanto, inquit de illo psal-
Cliristianam quod atlinet, nihil est hic recondili et roo, videlur aperHor, tanlo milti profundior videri so-
minime vulgaris. Sunt, nimirum, Enarrationes ad* let, ila ut elidm quam sit piofundus demonstrare non
rudero plebeculam, suspensis auribus omnia bibere possim. Aliorum quippe, qui difficile intelligunlur,
paratara, instituendam; non doctis ac verorum Scri- etiamsi in obscuritalesensus latet, ipsa tamen apparel
pturse sensuum studiosis scriptse. Duo mihi videhtur obscuritas; hujus autetn nec ipsa, quoniam lalem prm-
a psalmorum interprete posse poslulari. Prius est bet superjiciem, ul lectorem atque audiiorem, non ex-
ut, ante omnia, osiendat quis sit sensus proprius ac positorem necessarium Itaberecredatur. Quis non vi-
graminaticus, qui litteraik vocari solet. Is autem det Hipponensem episcopum hic nodum in scirpo
Sensus jnveniri non potest, nisi diligenler Hebraica fr quaesivisse; quia, in simplici inlerpretatione, non
consulantur; utque faeilius intelliganlur, interpretes potuisset suam illam, quam ei exprobrat Erasmus
studiose inler se conferantur. Nam prorsus pendere epist. 67, lib. xx, hzepavroloy'w.vostentare, ut fecit?
ex vitiosa forte versione, aut, quod pejus est, ex lngeniosi et docti viri putabant esse illa ssecula, mul-
ipsius versionis non raeliore in aliam linguam trans- tum loqui de re quoeeloquentiaenullum argumenlum
latione, et velle tamen Scripturam interpretari, prsebere videbatur.
bpc profecto est in tenebris micare. Itaque ad au- Alterum, quod abinterprele psalmorum postulari
thenlica et autograpba Scripta conlugiendum. Haic queat, situm e.st in sensu spirituali eruendo; qua in
autem plane neglecla sunt ab Augustino, et quod re sequenda est aposiolorum cynosura, ut ita lo-
non posset Hebraicum textum ac jnterpreles illos quar. Nimirum, loca Psalmorum in Novo Testa-
cpusulere, el quod nollet in sensu litterali haerere, mento prolata ul proplietica, explicinda sunt ita,
369 VARIORUMEXERCITATIONESIN S. AUGUSTINIOPERA. 370
ut liqueat non frustra fuisse ab apostolis laudata. A icundum IwminemChrislussit. Bona quidem voluntas,
Quam in rem adhibenda sunt 'omnia criticse sacrse sed imperitia esl. Vere, quamvis ipse sit exigui pretii
subsidia, quibus fere destitutus fuit Auguslinus, qui iinterpres.
proplerea rem praestare non potuit. Sed quia apo- Ibidem, ad hsec verba : In calhedra pesiilenlimnon
sloli loca nonnulla psalmorum spirituali sensu in- isedit, hsec habet Augustinus : Noluit regnum terre-
tellexerunt et inlerpretati sunt, propterea non se- num i cum superbia; qumideo calhedra pestilenliserecf«
quilur a quovis, qualibet de causa, omnia pro arbi- intelligilur, quia non fere quisquam esl qui careat
<
trio in spiriluales sensus posse torqueri; quod tamen amore dominandi, el humanam non appelal gloriam.
perpeluo, et quidem cum magna latide rudium soe- Peslilenlia esi enim morbus late pervagalus, et omnes
culorum, eorumque qui illa imilali sunt, factitavit aut pene omnesinvolvens.Sed quamvis sedeant reges
Augustinus. In illis citationibus apostoli ssepe, ut in cathedra, aut in solio, ubicunque occurrit vox
quidem videtur, ad traditiones opiniouesque Judai- cathedrm, non agitur ideo de regno; nisi circumslan-
cas respexerunt, ex quibus contra sui aevi Judaeos tioe loci eo lectorem deducant, quales hic nullse
merito ratiocinabanlur; ita ut sint argumenta quse sunt. Quamvis peslilentium potius quam peslilenttas
a logicis vocantur ad hominem, quibus apud alios, vertendum fuerit, ut mox dicam, attamen hac etiam
quasi firmis, usi non fuisseut. Saepe etiam spiritus B posita lectione, facile potuit intelligere Augustinus
propbeticus quo afQali eranl aposloli, non minus ac hic sermonem esse de consessu hominum pestilen-
anliquiores vates, qusedamiis aperuit qusenos alioqui tium, si paulo peritior fuissel artis criiicoe. Docet
fugissent. Itaque nemo non illorum auctoritati assen- hoc aperlissime psalmtis xxv, 4, 5 (sequor hic Grse-
sum praebet, nemodubitat quinrecte citata sint ab cam divisionem), ubi ita psaltes ex antiqua versione :
apostolis illa loca; cum lamen sequo animo nemo pa- Non sedi cum concilio vanitalis, el cum iniqua geren-
tialur nunc a quovis ita Veteris Teslamenti Scriptu- tibus non introibo. Odivi ecclesiam malignantium, et
ram explicari. Ac sane cur siuamus ea nobis magna cum impiis non sedebo; ut et psalm. XLIX , 21; cxvm,
verborum pompa oblrudi, ab bominibus minime af- 23. Nimirum, homines oliosi solcnt una sedere in
flatis, imo eliam imperitis, quae si negentur nullo locis publicis, aut in quse convenire solent, atque
modo probari possint? Cur quasi sacrosanetum ha- aliorum famse maledicis sermonibus detrahere. Hinc
bebitur quidquid declamaloribusin buccam veniet de Theopbrastus CharacteF. 29, qui est maledicentise,
quovis Scripturse loco? Quis tandem erit modus sic de maledico loquilur: 2vyxuQrip.evo; Setvb; irspl
somniorum, in re usque adeo seria, si slatuamus ta- voOuvaaruvro;, eiizeiv,sedens inler alios, paralus ad
lia admitli oporlere? loquendumde eo qui surrexit. Exemplum etiam v.a$t-
Igitur exiguus quidem est usus harum Augustini C ^op.evavev iurpeiu ^ioyepav,sedentiummaledicorumm
declamationuraad intelligcndos Psahuos; sed non medici officinahabemus apud iElianum Var. Hist. lib.
inutiles fuerunt olim ad docendam plebem, eamque III , cap. 7. J
ad virtutem excitandam, quia etiam ea quaepraeter Atque hoc quidem faciliusintellexisset Augustinus
rem et alieno loco dicuntur, utilia esse possuni, si si oculos conjecisset in versionem Grsccam, quoe
modo siut vera. ltaqtie leganlur hsec quasi concio- habel \oip.S>v, quse vox frequenter significat llomines
nes ac miscellse qusedam mcditationes theologicoe pesliferos. Quod si prseterea conlulisset cum hac
atque morales, non quasi interpretationes Scripturse; versionem Aquiloe, inielligere potuisset esse vocem
excerpantur ex iis recie, acuie, ingeniose dicta,. ea- bic Hebraicam, quae soleret a Judaeis verti y).tvu-
que commodisoccasionihus adliibeantur, laudato au- arui, irrisores. Unde etiam rescivissethic esse nomen
ctore; tribuetur Augustino quidquid bonoris ei de- pluralis numeri, ex quo liquebat interpretem Lati-
betur, nec ejus opera suo fructu carebunt. Quisquisi num male verttsse pestilentim; et cum vix dici pos-
volumen aperiet, et aliquoi in eo paginas leget, ve- set calltedra peslilentiarum, voce \oip.oi significari
rissimnm esse et sequissimumquod diximus compe- pesliferos homines.Vel ex enarratione Ambrosiana
riei. Attamen aliquot exemplis rem illustrabimus, ™ hujus psalmi hacc parlim discere potuit, si eamcon-
neque enim in hoc ingens volumen notas conscriberei ** suluisset.
aggredimur; nec vero ullius id esset fructus, qui qui- Ibid. ad vers. 2. Sed in lege Domini fuil volunlas
dein laborem expendendum aequare posset.
' ejus, et in tege ejus meditabilur die ac nocte; sic ra-
PSALMO i. Versum 1 sic interprelaltir : De Dotninoi tiocinalur: Justo non est lex posita, ul dicit Apo-
noilro Jesu Chrklo, hoc est,liomine Dominico acci- stolus; sed aliud est esse in lege, aliud sub lege. Qui
piendumest. Quid ita? Beatus profeclo erat et re ett esl in lege, secundutn legemagit; qui est sub lege, se^
spe quisquis divinam legem observabat; ideoque ab- cundum legemayilur. llle ergo liber esl, iste sertius.]
surdum baec Cbristo violenter aptare, quoe optimes Quia olim Numidis et aliis Afris, qui doctiores non
omnibusconveniunl. Huc respexit auctor Expositio- erant, hsec pulchra visasunl, eruntne etiam nobis
nis psalmomm, perperam Hieronymo tribuloe, quse: cximia habenda? Quse si a nobis prodirent, exsibi-
edita est in calce tomi II operum Hieronymi, Lu- larenlur, an plausibus excipicnlur? Non pulo. Ita-
tetiae anno 1699. Quidam, inquit scriptor illius Ex- que dicemus, cum pace et Numidarura et aliorura
posilionis, istitts psalmi clavem super Chrisli Domini> omnium quibus talia olim pUiciierunl, 1*locum Pauli
noslri personamesse referendam, ut beatuskte vir se^. plane extra rcm esse; 2" non dici hic quemquam
 371 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. A-UGUSTINI. 372
voluntalemessein lege, hoc est, A l absurdior : Autsecundum populorum peccata, quia et
' esse jn lege, sed ejus
ex constantissimo linguae Hebraicae usu, lege divina aquw populi iitterpreianlur in Apocalypsi, ei decursus
delectari, eique libenter parere; 5° distinctiunculam non absurde ittteliigitur lapsus, quod pertinel ad de-
sub lege et in lege inanem esse, cum nemo dicat,. Vo- lictum. 0 acumen! 0 Numidas patientibus auribus,
lunlas ejus esl sub lege. Pergit tamen arguiari 'bonus aut oculis praeditos! Talia hodie a nostratibus sine
Aiigustinus his verbis : Deinde aliud est lex quw scri- risu non audirentur. Sed audi caetera : Lignum ergo
bitur ,etimponitur servienli; atiud lex qum mente con- iliud ,id esl Dominusnosler de aquk decurrenlibus, id
spicilur ab eo qui non indiget lillerk. At denulla alja esf pppulis peccaloribus, trahens eos in via in radices
lege hic agittir quam de Mosaica, quae scriptis con- disciplinm sum. Quam hoeecontorla sint non opus est
signata erat et omnibus Judaeis imposita, nemineex- -monere, dicam tantum oblitum esse Auguslinum,
cepto. Loquilur enim hic David, homo Hebrseus, et virum illum beatum de quo vers. 1, conferri cura ar-
quidein de hominibus suoe .genlis, qui legem .scri- . bore plantnta ijuxia aquarn, quoe proinde non potest
iptam habebant, eamque observabanl. esse Christns, si idem ille vir bealusChristus sit, ut
Ibid. Meditabilur die ac nocle, aut sine intermis- dixit. Neqiieenini in similitudine prior el posterior
sipneintelligendumest.Oplimt, si deleas illud aut. pars jdem esse possunl. Fructum dabit, hoc esf,
Sed fluclibus academicis abre,plus, etiam in re clara, B 1 constiiuei Ecclesim; in tempore suo, hoc est, id est,
addit: auf die, in twiilia, nocte in tribulaiionibus. postquam ctarificatus est resurreclioneel ascensionet»
Fateor aliquando ttice res secundas, tenebrk adver- cwlum, etc. Qui felicissime versati sunt in inlerpre-<
sas significari; sed facere quidpiam die et nocte nu.n- tatione iparabolarum Novi Testamenti, observant
quam signiticavit in secundis et in adversis. Quia singulas partes similitudinutn non esse nimium ur->
voce quapiam aliquid in certo situ significatur, ideo . gendas, sed duntaxat [totam simililudinem esse ap*
non sequitur, ubicunque occurrat, eodem modo . tandam toli rei de qua sermo est; quia nulla para-
posse eam intelligi. Sed exempla ejus audiamus, nam bola nititur perfecla similitudine singularum par-
duo profert: Dicjfur enim (Joan. vm, 56): Abraltatn tiura, et quia non constat an minutas illas similitu-
diem meum vidit el gavisus est.~Et de tribulatione di- . dines attenderit Christus-.Hsec si animo reputasset
cilur : Insuper et usque ad noctem emendaveruttt me .Augustinus, haecet alia mulla ih hisce Enarrationi-
renes tnei; psal. xv, 7. Sed in verbis Christi, dies bus resecuisset.
lsetitiam non sonat, verum tempus quo fulurus erat Ibid., § 4 ad vers. 4. A'on sie tmptt, non sic; sed
•ih terris; loeus vero psallse etiam noctibus erndie- lanqumn puivis quem projicit ventusa facie terrm, sie.
runt me renes mei, nitnis obscurus est quam ut quid- habet : ferra hic accipienda esl stabilitas in Deo; ad
qUam probare queat, et aliter commodius inlelligi t^ quod confirmaridum profert loca Scripturae, in qnibus
'
pbtest, ut quivis docebunt interpretes ex recentio- lerra allegorice, Iut putabat, id significat; sed cum.
ribus. omnia illacommenia aliegorica sola negatione con-
Ibid., § 5. Haecsunt verba vers. 5: El erit tanquam fuiari queant, bic quoque locus respuit illam inier-
lignumquod planlalumest secundmndecursusaquarum. prelaiionem ; quia in hac «imiliiudinis parle proprie
Vel pueri intelligant hic esse similitudinem, qtiae suiiienda est vox lerra, ut ad superiorem simililudi-
nonnisi integra explicari potest, et quidem ita ut nem ostendimus.
bstehdatur quam sit apta toia similitudp, non ut Postea, a cujus lerrm , inquit, facie projicit venlus
particulaiim discerpatur. Attamen , prolatis bis ver- impium, id est superbia, quia inflat. Felieiter vero in-
bis, sic ea interpretari aggreditur Augustinus: Id ventum ! Impius non dicitur bic projici a facie terrm,
'
est, aut secundum ipsam sapientiam quw dignata esl . sed esse tanquam pulvis quein projicil venlus a facie
hominemsuscipere ad salulem noslram; ul ipse Iwmo terrw; boc est, incertissimam esse et vilissimam apud
sit lignum planlatum secundum decursus aquarum : •Deumejus conditionem : ut est, apud homines, pul-
potesi enim et hoc intelleclu accipi quod in alio psalmo veris vento agitali. Vide similem comparationera
(LXIV,10) dicitur : fluvius Dei reptetus est aqua. Sed psal. xvn, 42, etpsal. xxxiv, 5, et alibi.
pfimum quis nescil in similitudine rem unde simili- ^ Ibid., § 5, ad vers. 5. Ideo non resurgunt itnpii in
tudo ducilur, esse ad litteram, ut loquuntur, intelli- judicio.]ldeo , scilicel, inquit, quia tanquam pulvis
gendam? Ne ipse quldem Augustinus hoc ignoravit," projiciuntur a facie terrw. El bene hoc ets dixil auferri
sed argutandi immodica el inieinpesiiva cupidiias et quod superbi ambiunl, id esl, ut judicent, ut hoc ipsttm
Africana K7repavTo^o^'a obstitit ne judicio suo uteretur. planius dictum inlelligalur sequenli senteniia : neque
Prseterea nec locus psalmi LXIV,10, similis est, nec peccalores in concilio justorum. Verum ubi resurgere,
id significatquod vult. Fluvius enim Dei illic est Jor- aut surgere in judicio significal judicem agere? si
danes, ut recle cx Theodoro, credo, Mopsuesteno, no- . consuluisset aut Hebraicum textum , aut Judseum,
tavit Lud. Fen andus. Pergit noster eodem acumine: accepisset verbum quo hic utitur David non tam si-
' Aul secundum
Spiriium sanclum, secundum quemdici- . gnificare resurgere quam sfare; unde collegissel boc
lur: ipse vos baptizabit in Spirilu sancto, etc. Nemo velle psalten,in judicio non posse consislere impios.
'
liegel Spiritum sanctum conferri S3?.pecumaqua; sed hoc est, fore utJcausa cadant. Vide Isaiae vn, 12,
in bac similitudine non poteil significari decursibus Malach. ui, 2, Rom.xiv,4, et Hug. Grotium ad liunc
aquarum. Toriia post affertur interpretalio prioribu* ..locum.
.
373 VARIORUMEXERCITATIONESIN S. AUGUSTINIOPERA. 374
PSALMO H, § 6, ad verba vers. 6. Ego hodie genui A quem profert nullo modo quadrat in hisloriam mor-
te. Quanquam eliatn , inquit, possil ille dies in pro- lis et resurrectionis Chfisti,contra optime conditioni
phelia diclusvideri quo Jesus Christussecundumhomi- Davidis convenii. Cum multi de hoc actum esse-pu-
nemnalus est, lamen hodie, quia prmsentiamsignificat, tarent, quia longe maxima pars Israelitarum Absalo-
atque in mlernitale nec prwleritum quidquam est, quasi mum sequebatur, ait prophela se ad Dei auxilium
esse desieril; nec futurum, quasi nondutn sit; sed prm- confugisse, alque ab eo exauditum fuisse, continen-
sttis tanlum , quia quidquid mlernum est semper est; lerque addit verba allata , ego dormivi, elc., quoe
divinitus accipiiur secundum id diclum , Ego hodie aptissime significant securitatem ac iranquillitatem
genui te, quo sempiternamgenerationemvirlutis et sa- animi Davidis, postquam in Deo fiduciam suam po-
pienliw Dei, qui esl unigenitusFilius, fides sincerissima suerat. Similiier describitur securitas psalm. iv, 9.
et cailwlica prwdicat.] Quamvis haec inlerprelalio non Cur ergo alius erat quoerendus sensus, cum bic pul-
"sit Augustino peculiaris , observandum laraen anie eherrimus esset, et eximia documenta non despe-
omnia psalmum bunc explicandum fuisse de Davide, randi,sed fiduciaein Deocolloeand,oe,nobispraeberet?
qui de se Ioquitur; deinde sublimiori sensu de Cbri- Nempe, ut, neglectis quoe ante pedes erant, ea quse-
sto, quoniam ita hunc psalmum intellexerunt Apo- rerenlur quorum alioquin in mentem nemini venis-
stoli. Ad Davidem quod aitinet, genitus tunc a Deo Bset; quod ferri posset, nisi sentenlia quse primum
dicitur, cum est rex conslitutus, nam reges dicuntur t animo sese objicit optima esset verbisque convenien-
filii Aliissimi, psal. LXXXI, 6. Ac sane ad regnum tissima; ea vero, quae procul accersita est, coacta
ejus respici liquet manifesto ex antecedentibus et esset et a verbis serieque orationis aliena.
consequentibus. Ad spirilualem sensum quod speclat, Sed audiamus Augustinum ingenio suo mire abu-
si negavero hodie usquam in Scriptura sumi de aeter- lenlem. Quidam significari vull nomine Absalom, ut
nitate , non erit cur timeam ne quis erroris me ar- Chrislum Duvidk persona. Tum addit: A cujus facie
guat; nec est Scriptura ex philosopbis dogmatibus- fugisse quanquam historice possil actipi, quando, ilio
que Platonicis, sine ralione, explicanda, ut fecerunt discedenle, secessit cum cmteris in monlem; tatnen
hic etalibi multi Patres. Deinde quandoquidem apo- spirilaliler quando mettlem Judm Filius Dei, idest,
stoli nos docuerunt hie sermoneni esse de Christo, virtus el sapienlia Dei deseruit bene accipilur
quod alioquin ignorassemus, ab iisdem etiam apo- a facie ejus Chrklum fugisse. Neque historicus, ne-
stolis petendus fuit genuinus hujus loci sensus; qui que spirilualis sensus ferri polest; nisi ab iis qui
ab eis minime referlur ad aeternam generationem, in Scriplura vident quidquid volunt, ut pueri in nu-
sed ad potestatem post resurreetionem in Chrislum bibus.
collatam; nam de resurrectione ejus hune locum C At non parum hominem impedivit significalio no-
esplical Paulus Act. xui, 35. Scriptor vero ad He- minis Absaloin ; sic enim loquilur: Absalon autetn,
braeos de ejus sacerdotio, quo in coelo prsesertim sicul quidam inlerpretantur, in Latina lingua dicilur
funclus est, cap. v, S. Malim cum illis sentire quam patris pax; quod mirum videri potesl, sive in historia
cum Plalonicis. Quod visum etiam Hilario, qui ad Regnorum, cutn bellum adversuspairem Ab'essqlonges-
psal. II, § 50, edit. Benedictin.: Non ad virginis, in- nerit; sive in hisloria Novi Teslamenli, cutn tradilor
quit, partutn , neque ad lavacri generalionem, sed ad DominiJudas fueril, quemdtlmoUumpalris pax posset
primogenilumex mortuis pertinere aposlolica auctori- intelligi. Si Absalomo nomen, post mortem demum,
lat est. fuksel impositum, aliud sine dubio nactus fuissel;
Ibid., § 10. Apprehenderedkciplinam interpretaluf sed qui infanti imposuerant non proeviderant eum
Augusiinus intelligere erudiri; nec sane aliterpotuit. olim bellum cum palre gesturum. Mnlto minus in-
Sed si Hebraica consuluisset, hic singularem inve- telligere poterant fore olim rhetorem Numidam qui
nisset prophetiam deChrislo; nam estp 1ptt?3oscu- vellet Absalomi nomine significari Dominisui prodi-
tamini filium , quod de osculo , honoris causa, quasi torem. Sed quis non miretur, post fictam a se alle-
regi ferendo recte intelligunt recenliores. Vide Gen. goriam, Augustino mirum videri commento suo non
xti, 10; ISam. x, 1. ** bene convenire cum nomine Absalomi? Cur non po-
PSALMO m, § 1. Quamvishoecsit inscriptio psalmi: tius commentum illud abjecit? Sed postea sese ex-
PsatmusDavid, cum fugeret a facie Abessalonfilii sui, pedit, eo quod David in eo bello pacatus Absalomo
sic enarrationem suam orditur Augusiinus : Hunc fuerit, quia illi parci volebat, et quod Christus Ju-
psalmum ex passione Chrkti accipiendum persuadet dam aequo animo inter suos tulerit. Sic id genus
quod diciutn est : Ego dormivi et somnum cepi, et conjeetoribus nuhquam deest posticum quo evadant,
essurrexi quoniam.Dominussuscipiet nie. Magis enim si alia via non possint. Si forte nomen filii Davidis
itoc ad passtonemet resurreclionemDominicongruenler bellicum quiddam significasset, quanto cum plausu
sonat, quam ad Ulamhistoriam in qua David scribituf haec figmenia accepta fuissent; quse ne plausu qui-
fugissea facie bellantis adversumse filii sui. Nescio dem caruerunt, quamvis paeificum quiddam sonet?
qua ratione prsecaveri potuissent contorjse allegori- Ibid., § 5, ad hoecverba vers. 4. Tu autem , Do-
starum interpretationes, cum ne apertissima quidem mine, susccptormeus es, sie scribit: SecundumIwtni-
inscriptio psalmi luijusce nostrum coercere poiuerit nem dicilur Deo, quia hominis susceplio est Verbum
ne ailegoricis somniis indulgeret. Nam Jixus quidem caro factum. Tota vis liujus interprelationis petila est
375 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 376
ex voce susceptor, quia Verbum dicebatur suscepisseA tiam Dei? Quis unquara proeterea audivit hanc locu-
carnem humanam. Sed prophela non loquebatur lionem anlequam ea uleretnr Auguslinus, exaudire
Latine. Habet hic Hebraice : es clypeus pro me, cujus dc justitia? Sunt iriler recentiores heierodoxos qui
loculionis scnsum, polius quam proprieiatem voca- insimulanlur coactarum inierpretalionum; sed prae
bulortim, interpretali Graeci babent, avrd.ritrroipp.ovei, bac et similibus quee in decem Augustini voluminibus
hoc est, adjutor meus es; nam male versum susceptor. quae nobis snpersunt, ulramque paginam faciunt,
Sic ex mala versione ingens deduxit mysterium Au- omnia in illis sunl plana et facilia. Attaraen betero-
gustinus. Si verum amamus , aul plura debuit sibi doxi conviciis ideo exagitantur, Auguslinus ad coe-
comparare subsidia , aut munere interprelis absti- lum laudibus tollitur.
nere, dum omnibus esset deslitutus, excepta Punicai Ibid. § 5. Ego dormivi et somnum cepi. Non incon-
K7zepavroloyiu. venienler, inquit, animadverli potest quod posiium est
Ibid. Exallans caput meum. Mettlem, inquit, ipsami Ego ad significaudum quod sua volunlate morlem sus-
humanam Itic accipiendam puto, quod caput aniniae linuit, secundum illud : Propterea me Pater diligit
nou absurde appellatur. Imo absurde fingitur locutio, quoniam ego depohoanimam mcam, efc. Joan. x,18.
cujus in nulla lingua exemplum unquam auditumi Quis unquam hane esse eraphasin in voce Ego cogi-
esl: prspserlim cum in promplu sit commodissima. B J lasset, nisi monitus ab Augustino? Sed si quis hoc
inlerpreiatio, quam vide apud Martinum Geierum et; negasset, quo exemplo potuisset prohare? Nullo.
alios interpretes. ' Nam ad locum Joannis
quod atiinet, vocula ego non
Ibid., § 4, ad verba vers. 5. Vocemea ad Dominum probaret Christum sporite esse morluuro , nisi alia
clamavi; id est, inquit, non corpork voce, quw cum' addila essent quse hoc perspicue significant.
strepilu verberali aeris promilur, etc. Quidni? an in- Vidimus antea somno bic signilicari securitatem
decorum fuit Davidi clara et roagna voce Deum in- Davidis in mediis periculis, Dei auxilio freti. Iiaque
vocare, cum in tanlis angustiis versaretur? Ego qui- frustra Augustinus observavit soinnum pro moxtepo-
dem non puiarim. Attamen negat Augustinus voeei silum innumerabililer Scripluras conlinere. Hec enim
ad Dbminum clamavi recte dici, nisi cum sola unima ad ea loca pertinet in quibus aut constat agi de morte.
niliil carnis, niliilque carnalium intentionum in oralio- cujuspiam , aut certe nihil est quod eum sensum
nem atlraltens loquilur Domino,ubi solusaudit. Clamor- respuat.-Nemo nescit hanc esse perpetuam inlerpre-
autem etiam iste dicitur, propler vim ipsius intenlionis. landi legem , ut ne quis ad meiaphoricum sensum
Nolim equidem negare translatilie significatu posse confugiat, dum proprio locus esse potest. Hic autem
dici clamare ad Dominum eos qui sine verbis atque tota series orationis ostendit agi aut de vero somno,
intra animum eum orant; sed pernegovere et pro-' C aut de securitate quae est cum somno conjuncta.
prie non dici clamare eos qui revera clamant. Nec quwrendumesf,subditAuguslinus,curaddifunt
Ibid. El exaudivit me de monte sanclo suo. Monlem sit, somnum cepi, cum jam dictum esset, dormivi. Vsi-
quidem, inquil,ipsum Dominum per prophetam diclum tatas enim habent Scripturw hujusmodi repetitiones,
habemus, ul scriptum esl, Dan. n, 55. Verum ut con- sicut in secundo psalmo mullas ostendimus. Quod ha-
cedamus apud Danielem Chrisliim montis imagin.ei bet de repetitionibus veruro est, sed ab hoc loco
describi, an proplerea quotiescunque montis Domini alienum, in quo verba Hebraica sunl, ruttWl iriXW,
mentio occurret.credemus agi posse deChrislo, etiami hoc est, cubitum ivi et dormivi, quse sunt dislincta.
ubi circumslantioc adversantur, ut hic? Nemo Scri- Igitur inania sunt quse hac de re in superioribus ver-
pturse periius dixerit, et liquet hic do monte Sionisi bis et in sequentibus habet Auguslinus.,
agi.Verum hanc interpretalionem rejicit ipse Augu- Ibid. Hoc magis, inquit, anitnadverlendum est,
slinus, nisi contorlo quodam sensu : Sed hoc, inquit,, quemadmodum in una senlentia el prwleriti temporis
ab ipsius persona non polest accipi, nisi forte ita di- verbum posuit et futuri. Et exsurrexi entm dixit, quod
cere voluit : de memetipso, lanquam de monte sanctoi esl de prwlerito; et suscipiet, quod est de fuluro, cum
suo, me exaudivil, cum habilaret in me, id esl in ipso> resuvgere ulique sine iila susceplionenon posset. Nihil
monte. Quis unquam quidquam minus verisimile ett D • est mirum Davidem bic uti verbo futuri temporis
ab omni usu Scripturse sanctae remolius audivit?f »J20D' fulciet me, aut suslentabit me, qnia nondum
Nec talia Augustino aliud agenti temere interdumi erat liberatus a periculo sibi ab Absalomo creato cum
effusa snnt; totum hoc opus , imo universa ejus> liunc psalmum scripsit; composuit enim illum in
opera scatent ejusmodi inierpretamentis. Audi ett ipsa fuga, ut inscriplio docet. igitur praeter rem sunt
sequens quod ipsi magis arridebat: Planius autem eti quse addunlur de prpphetia lutura praeleritis mi-
expeditius, si accipiamus exaudisse Deum de jusliliai scenle.
sua, Juslum enim ut innocenlem occisttm,el cuiretri- lbid., § 7. Non esf ita dktinguendum (vers. 8) quasi
buta sunt mala pro bonk, resuscilarel a mortuis et! una sentenlia sil: Exsurge, Domine; salvum me fac,
digna persequenlibustribueret. Res ipsa verissima est,, Deus meus, quoniam lu percussisti omnes adversan-
quis neget? Sed quomodo ex hoc psallae loco ex- tes mihi sine causa. Non enim propterea salvumfacit,
sculpi queat, perpauci divinare possint. Legimus> quia percussil inimicos ejus; sed potius , ipso salvo
enim,inquit, jusliiia lua sicut montes Dei, psal. xxxv, {acto, illos percussil. Ergo ad id quod sequtlur pertinet,
7. Ergone Iiinc sequilur monlem Dei significarejutti- ut iete sit sensut ;'quoniam lu percussisti omnes ad-
i
377 VARIORUMEXERCITATIONES IN S. AUGUSTINIOPERA. 378
versanles mihi sine causa , denles peccatorum con- A congregalio magis pecorum, convocalio vero magis
trivisti; id est, inde conlrivkti dentes peccatorum , Iwminum intelligi solet, tamen et illam dictam inveni-
quoniam percussisti omnesadversantes mihi. Imo vero mus Ecclesiam.]Recte observavit IsaacusCasaubonus,
David Deum orat ut ipsum lueatur ac servet, quo- Exercit. 16 contra Baronium, num. 42, huic argutiae
niam antea semper de omnibtis ejus adversariis occasiohem esse quod congregare deducalur a grex,
poenas sumpserat. Petit ut priora beneficia novis cu- sed in Groecavoce awaytyri nihil simile quaeri po-
mulet. test. Sed et Jac. n, 3, Ecelesia vocaiur Synagoga.
De denlibus quse arguialur Auguslinus non excu- Casaubonum ipsum adi. Sed quis ferat hsec obser-
tiam, uti nec dnplicem rationem qua hunc psalmum vari ex occasicne vocis Asaph, ascripta litulo psalmi,
postea interpreiatur de Ecclesia conjunctim cum et qusecongregationemsignificat? Asaphus, ut notum,
Cbristo capite spectata , aut tropologiam quse postea auctor est duodeciro psalmorum, fuilque Levita ex
sequitur. Superiores animadversiones in manifesta famiiia Gersonilarum, sacrse musicsea Davide proe-
luce locarunt judicium noslrum de hoc opere; ex feclus. Vide I Paral. vi, 31, 39.
quo prseterea a lectore, taedii paliente et otio abun- PSALMO cvui, § 1. Quwdam dicuniur qum ad aposto-
dante , possint colligt nonnulla quoe pertinent cum lum Pelrum proprie pertinere videantur, nec tamen ha-
ad mores et dogmata Ecclesiae ejus sevi, tum ad Au- j} bent illuslrem intelleclum,nisi cum referuntur ad Eccle-
gustini ipsius pecnliares sententias. Sed hoec sunt ex siam, cujus ille agnoscitur in figura geslassepersonam,
ingenti frigidarum allegoriarum et contorlarum in- propter PRIMATUM quem in Dhciputk habuit, etc.] De
terpretalionum cumulo eligenda. primalu Pelri ex Auguslino aliisque Patribus copio-
PSALMO LXXVII,§ 3. Quamvis enim proprie dicalur sissime egit Isaac. Casaubonus in exerciialione 15
SynagogaJudworum, Ecclesiavero Chrklianorum, quia adAnnales Cses. Baronii.

IN TOMUM QUINTUM.

DESIDERIUS ERASMUS LECTORI (q). slitisse videtur. Neque enim illi, qui se lolum ei operi
Quae'sine controversia sunt Augustini, primo po- illigasse visus est, satis fuit ab innumeris mendis
suimus loco. Impudentissimum figmentum Sermonum quibus undique contaminatus erat, Augusiinum vin-
ad fratres in eremo agentes, in suum angulum rejeci- dicare : nisi etiam variis bibliothecis queeob antiquo-
rnus : de quo suo loco nonnibil dicemus. Insunt et _ rum voluminum copiam celebriores habebanlur, pari
caeleris multa parum referenlia phrasim et eruditio- labore atque diligentia pervestigatis, si quid usquam
nem Augustini, quorum aliquot notavimus. hactenus non excusum reperiret quod Augustinia-
num pectus, majestatem ac pbrasim referre videre-
JOANNIS ULIMMERII
lur, id reliquis ejus scriptis adjieiendum curaret.
CANONICI REGOLARIS S.
MONASTERIIMARTINI L0VANIENS1S
PRJEFATIO DEDICATORIA AD SERMONES S. AUGUSTINI,Neque sane pium hominis conatum successus usque-
ALIAQOE OPUSCCLA ASEEDITALOVANH, APUDHIERO- quaque destituit. Nam prseter tertium contra Gau-
NYMUM VELL..EUM ANNO DOMINI MDLXIV. denlium librum, quem Parcensium canonicorum bi-
Reverendissimo in Christo patri ac domino D. Mar- bliolheca nobis suppeditavit, prseter epistolas, quae
lino Rithovip, Eccle'sise Yprensis "primo episcopo duse sunt supra viginti, horum quoque qui jam hic
dignissimo, Joannes Ulimmerius perpetuam felici- primum emitluntur, sermoncs aliquot, quibns veieres
tatem. De diversis litulum indiderunt, variis in locis inven-
Cum nihil in omni rerum natura tam firmum, sta- tos collegit. Atque adeo cum cseteris ejusdem sermo-
bile ac perpetuum sit, amplissime proesul, quod non nibus excudendes dare ccnstituerat, nisi bellico illo
velustalis (quse, ut scribit Varro, pauca non depra- lumullu qui per Martinum Rossemum ea tempestate,
vat, multa tollil) insignem aliquam injuriam sentiat: in hac nostra Belgica, excitalus erat circumcirca om-
D
proeclaram mihi reipub. litterariae eperam navare nia turbata fuissent. Quse res certe multutn nobis et
videnlur qui eo pmne studium, omnem induslriaro, calamitalis et detrimenti advexit. Nam ut taceamde-
omne denique lempus conferunt, ut veteres auctores populatos agros, incendia domorum, abacia pecora,
quorum opera aut plane corrupta sunt, aut prorsus omnisque setalis hominum captivitatem, et incredi-
desiderantur, quam emendatissimos, quoad licet, bilem jacluram, quam multi ex tam nefario ausu fe-
in lucem emiltnnt. Quod si quisquam alius, in B. cerunt; id etiam Augustini studiosis incommodi
Augustino summo catholicse Ecclesise columine accessit, quod tam praeclaro thesauro tanquam e
summa industria praestilit, cerle doctissimus et dili- subterraneis ac divitibus metallorum venis effosso
gentissimus vir D. Martinus Lypsius imprimis prae- hactenus careredebuerint.lta sane ut quemadmodum

(a) Eraihsecprsefaiiunculaprsefixa lomo X, in quem moniliunculam omittere voluimus. Sermones ad Fra

omnes Augustini sermones conjecerat Erasmus ; in tres in eremo de quibus hic vir summiis, sunt in
editione vero Parisina ordo et voluminum et sermo- tomum VI rejecti, ubi breves Erasmi censurae profe
. num plane mutalus est. Verum ne hanc qttidem ad- renttir. PHERRPONUS.
379 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 580
Ausonius eleganter scribit catenalos esse labofes, A erudilio, pietas, et omnis denique vitae ratio cum
negoliumque ex negojio seri: sic vineulorura qtiadam Augustini virtutibus congruere videarilur. Quanta illi
periodo colligatas sibi esse calamitalesmalumque ex suarnm ovium cura fuit! quo ardore subdiios suos ad
malo nasci, dicere Iiceat. Cum enim, ut dixi, bello- perfeciam et beatam vivendi rationem instiluit! quam
rum slrepilu, omnia circumquaque perstreperent, suaviter ac tempori convenienter variis concionibus
neque ilinera salis tuta a militum irripetu esse vide- ad pietatem vitaeque sanctimoniam populum excita-
rentur, et decimus Augustinianorujn operum lomus vit! At quis est qui non hsec in T. C. ut maxima su-
sub prelo sudaret, lucemque jamjam cogilaret, frii- spiciat? Omilto quod solus fere episcoporuni lecum
stra exspectavimus qui banc sarcinulam in Germa- monasterium clericorum habeas, quod et noster san-
niam deportaret. Unde non prius eo delata fuil quam ctissimus Augusiinus de se profitetur in praeclarissi-
isad umbilicum usque, ut aiunl, pervenisset. Cum mis illis duobus sermonibus quos de cnrnmuni vita
vero secunda edilio in officina Frobeniana adornari suorum clericorum ad populum Hipponensem habuit.
dicereiur, nos ne quid ulla ex parte nostro Augustinb Quos ab Erasmo denique, nescio stndione an obli-
deesse posset, lum ne Lypsii opefa quoquo modo vione aliqua omissos, postea vero supposititiis ac
periisse videretur, eam lemporis iniquitatem nostro sermehibus eremiiicis commixlos, ab iisdem fesecui,
qualicunque labore resarcire conati, pleraqoe Augu- B I et vitse, quia plenissimam ejusdem divi menlionem
stini opera multo quam prius castigatiora, Basileam faciunt, adnexui.Accipiasiiaque episcopusepiscopum,
roisimus. Inler quae et decimus tomus, qui hactenus Augustinum Augustinianoevitse ipse non minus ad-
cseteris contaminatior fuerat, ad vigiuti et eo am- mirator quara imitator, et hos seniiones luis com-
plius velusta exemplaria a nobis coliatus, et ii quos mendare ne graveris, ut posthac a frigidioribus le-
jam emiltimus sermones maxima ex parte iuerunl. ciuque indignioribus rebus abstinentes, nialint in
Librarius vero ille omhibus retehlis, et qiiinque duh- ~sludits sahctiofibus utilioTibusque oleum operamque
taxat sermonibus delectis, reliquos, nescio qua ra- collocare^ Porro operospfeiium non putavi, multa in
lione motus, suppressit, nec quidquam pfselefea ad mediitm adducere,quibus hsecvera ac germanaAugu-
nos remisit. Atque ea ratione quidquid antea laboris. stiniesse, si qui forte sinttemerariicensores,demon-
Tioster Lypsius devorarat, id sumroa cum nausea et strarem :tum quod jlibi id persuadere diflicile non sit,
jtsedio rursus nobis exantlandum fuit, lam in perqui- qui adeo ejus attenlus lector semper exstitisti, ut ubi-
rendis iis quae transmiseram, quam in describendis. que Augustinum quantumvis aliis immersum sese au-
Quod quanta me affecerit molestia (ut ne quid inte- gusta quadara pielate prodentem agnoscas, lum quod
;r.im de sumptibus addam) haud facile dixerim : sed Possidius, hoecin numero operum ejus recenseat, et
Jioc unum boni accidit, quod, de quo aniea nos post; G t (si quid veterum codicumconsensio valet) in velustis-
Lypsium et Costerium desperabamus, id aliud nobis simis quibnsque libris Augustini nomine legantur. At
agentibus, ac forte fortuna ejusdem B. Augustini vi- ne quis objiciat phraseosjugem ac perpetuam ratio-
lam his ailjunctam legentibus, reperlum fuerit. Indi- nem babendam essi), sciat is iis id convenire qui li-
culum dico a Possidio episcopo prius in Vita promis- brbs tantum aut scripserunt aut dictarunt : concio-
_sum, posterius vero eomposiluri), quem quidem quia nanti autem apud vulgus promiseuum, qui possit, non
eximius theologus D. Jacobus Pamelius, Brugis ca- video : cum sermo vulgi moribus altemperandus
nonicus, mihi ad hqs labores perferendos, non ob- atqueaccommodandus veniat. Nam et D. Augustinus,
.tusurnjcalcar saepenumero addidit, ei dedicaium aci quodiuiius plebeis auribus conCionandoservivit, hoc
:consecraium volui. Is enim tanto fervore taniisquei magis femisit sermonis elegantiam, hoc eiiam rusti-
impendiis veleruni scriplorura ac .praesertiin theolo- ciore, ne dicam conlempliore usus est orationis ge-
goruni opera conquirit, ut confidam eum aliquandoi nere. Nam el myslica suum dictionis genus habent,
quidquid ubivis terrarum Augustini delitescit, id lo- nee iis quse ad docendum parata sunt, Ciceroniana
tum in studiosorum utilitatem a tenebris asserlurumi myrotbecia Conveniunt, huc accedit quod non sem-
ac quod nostris adnotaiionibus marginalibus deesl,, per in cathedralibus ecclesiis, ubi plerosque dociio-
suppleturum esse. Coeterum nec hoc unum doloremi D 1 res fuisse extra controversiam est, verum etiam in
. nostrum, quem ex suppressis D. Augustini sermoni- reliquis suae dioecesios civitatibus et oppidulis, con-
bus gravem conceperamus, mitigavil. Sed et alios> cionatus sit. Jam vero canescente potissimum Augu-
plurimos sermones antea nunquam ly.pis excusos in- stinp, Africam ob Golhprum Vandalnrumque incur-
. venimus, quos Lypsianis adjunctos, et immensis la- sienes assidiias, magna ex parte, infectam barbarie
boribus castigatos T. ,C. dedicare visum fuit. Multse i fuisse quis ignerat? Aut quis ex sancto Viclnre epi-
vero causse sunt quse me moverunt ut D. T^ polissi- sccppVitensi discere non potuit ? quieleganiissimum
mum haecofferenda existimarem,: quas latius recen- de hoc noslro aritistite elogium describens : Qua,
serem, nisi singularem luam modestiam id segre la- inquit, lempestale Hippone Regium obsessa fuit
turam arbitrarer, et vererer ne plerisque adulari ma- civitas, quam omni laude dignus beatus Augustinus,
fgis quam ex animo loqui censeri possem. Hoc unumi lihrorum mullorum confecior pontifex gubernabat.
' tamen silentio prseterire nequeo, nihil mihi accom- Tum illud eloquentiaequod ubertim per omnes cam-
modatius visum esse quam ut episcopi monimenlai pos Ecclesiac decurrebat, ipso metu siccatum es|
episcopo dedicarentur; eoque magis quod lui iiiores,, fliimen, aique dulccdo suavitalis dulcius propinata,
 381 VARIORUMEXERCITATIONES IN S. AUGUSTINI OPERA. 382
in amaritudinem absinthii versa est : ut Davidicum A honoris apicem eveelse, et ex sacrosanclo cecnmenico
prseconium conveniret, duni consisteret peccator ad- concilio reduci, cum tam multi sint qui voce gralula-
versum me, obmutiuet humiliatussum et silui a bonis. bjmda applaudant, unus ego tacere videar, quem sin-
Usque ad illud tempus ducentosjam triginta et duos gulari semperfavore proseculus videris. Oro autem
confecerat libros, exceptis innumerabilibus epistolis, Deum Opl. Max. utT. R.C. et nobis el Ecclesiaesuse
vel espositionetotius Psalterii et Evangeliorum aique i|uam diutissime servet incolutnem, cui me etiam at-
iractilibus popularibus, quos Grseci homilias vocant, que etiam commendo. Lovanii e nostro monasterio
quorum numerum comprehendere satis impossibile Marliniano, anno salutis 1564, mense Marlio.
est. Hactenus ille. Haecet bis similia,D. Paulini, JAC. SIRMONDIS. J.
PRESBYTERI PR^EFATIO
Prosperi, Leonis, Fulgentii, Eugippii, Gregorii, alio-
AD S. AURELIIAUGUSTINI SERMONES NOVOSNUMERO
rumque, quantaeapud omnes auctoritalis et sestima- EX DlVERSIS ANTIQUIS EXEMPLARIBUS
XL,
lionis bealiss. Augustinus fuerit, teslimonia allegare COLLECTOS,
EJUSDEM SIRMONDi STUDIOET OPERA , EDITOSQUE
possera : nisi te divinas Augustini virlutes assidue PARISIIS APUDSEBAST. CRAMOlSY, VIAJAC, SDBCICO-
•meditanlem, et tuos ipsius mores ad illarum normam NHS,1651.
Lectori.
exigentem, diutius interpellare mihi religio esset:
quas si usquam, certe in his ad populum sermonibus JJ Sancti Augustini sermones qui bactenus latuerint,
amplissimas reperire licet. In quibus emaculandis et reperiri novos posse nori m'irabitur,qui ab Augustino
repurgandis, si non qtiod volui prsesliti, certe quod ipso, a Possidio, a Victore Vitensi, et aliis, infinitam
potui. Nihil enim adeo unius alicujus opera absolu- ejus tractatuum homiliarumque multitudinem prsedi-
tum reddi queat, ut non sit quod in eo desiderare carimeminerit. In his vero, quos damus in lucem,
liceat, quod egregie expertus est noster Lypsius, ut Augustini, quod proximum erat, non falsumfuissa
cujus incredibiles sudores, neque unquam sestiman- titulum censeremus, cenfirmavit, pariim vetustissimi
dae vigilise, quas in Augustino emendando pertulit, et probalissimi exemplaris in corlice scripti aucto-
abunde mihi exploratae sunt; ut perpaucos futuros ritas, parlim Possidii ejusdem episcopi, et Bedaa
existimem, quos hac de re plura dicere gestienti, fi- presbyteri, plerosque ex iis laudantium proejudicium,
dem babimros credam, nisi suis ipsi oculis mecum cujus in censendis approbandisque Augustini operi-
•tina,quid is praesliterii, periculum fecissent. Id autem bus vim esse maximam, non efat ambiguum. Acces-
jam mihi in mentem venit, quod nonnullos esse sit et Roberti de Bardis, cancellarii olim Parisiensis,
sciam, qui ipsius labores lanquam infrugiferos et pa- non antiquissiinum quidem, sed minime contemnen-
rum utiles elevare ac passim arrodere coeperunt. dum suffragium ; qui annis ab hinc trecentis Colle-
Quos boc unum oralos velim, ut candoris et bumanaeQ clorium sermonumsancii Augustini, sic enim appel-
imbecillitalis rationem habeani, neque omnia, si lavit, singulari sludio et industria condidit, univer-
alicubi forte vel dormilatum vel cessatum sit, stalim sosque pro diversa ratione argumenli, quinque in
damnanda judicent. Dura enim imprimis est casti- partes tanquam in classes dislribuit. Cujus operij
gandorum librorum provincia, parum amoenitalis, cum partes duas priores in Bibliotheca Regia, singu-
plurimum vero molestiarura secum trahens : potissi- larum deinde omnium indicem amici opera nactus
mum ubi saepecodicum subsidiis deslitutus, solam essem, ex cancellaria Parisiensi, gratulatus sum ab
habeas divinationera : qua utcunque e labyrintbis ac auctore, perpaucis exceptis, qui in ej'us fortasse
lenebris eluctari queas, difficile id fuerit persuadere manus non pervenerant, nostros omnes in Augusti-
iis qui in hancarenam nunquam descenderunt: quo- nianis sine conlroversia numerari. Tufe vero, lector,
rum sane hoc est ad carpendum voluntas proclivior, ut alii judices non sint, Augustini genium et facnn-
quo magis id nesciunt quod calumnianlur. llis adde diam hic statim agnosces. Cumque suavissimi san-
quod quaravis accuratissiraus quisque eo totis nervis ctissimique Ecclesise magistri omnia plurimi facere
incumbat, ul auctor aliquis quam castigatissiraus in meriio soleas, erit tanien, ni fallor, quod in his ser-
lucem exeat, adeo id illi incuria operarum et negli- monibus proecipne delectet, cum ad ceeteras utilitates
gentia praestare inlegrum non sit, ut eliam plures' D animadverteris non pauca conlinere quae ad illu-
aliquando maculae, ipsis aut nescienlibus aut temere strandam iilorum temporum memoriam historiamque
quidvis immutantibus, irrepsisse, quam radicilus ex- conducant. Quae nos itidem causa permovit ut in
stirpatseessecomperiantur. Atque hinc fieri arbitror, hunc libellum, quo frui omnibus possis, sermones
nt nonnnnquam prior editio posteriori etiam labo- etiam illos conferremus, qui postrema edilione Pari-
riosissimae a morosulis plerisque prseferri soleat: siensianobis expressi, sed praeter votumnostrum ex-
quod et Lypsio obtigisse quidam magna voce sto- cusi fuerani, una cum fragmenlis Nicolai FabrU quaa
machabundi quiritantur : ac ne mibi eveniat sum- et ipsa, hucusque manca et lacera, nunc tandem alio-
mopere metuendum existimo, dum aliis frequenter rum ope codicum pristinam ad speciem et nilorem
distracto adesse praclo non licuil. Nostrum itaque explevimus.'Fruere igitiir feliciter, et vale.
conatum ac qualemcunque laborem boni consule, ANIMADVERSIONES
praesulornatissime, cui studiorum meorum rationem, INSERMONES.
quod ad ea amplectenda semper niibi auctor fueris; Sermone 1. Class. 1, § 2. Quid enim dicturi sunl,
reddendam putavi: praeserlim ne T. G. et ad tantuni cum ipsutn principium (Genes. i, 1.) Filiutn: Dei esse
 385 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 384
respondero, in quo Deum fecisse cwlumet terram Ge- e- A
J cuslodeslibrorum nosirorum.] Capsarios alibi Judaeos
nesk loquilur? elc.] Utilur postea ad hoc probandum m vocat et librarios Chrisiianorum. Tractalu in psalm.
Joan. vin, 25, quod confuiavimus in Animadversio- )- XL: Major serviet minori modo impletum est; modo,
nibusad tom. 111,de explicalionibus Scripturse, quse ae fralres, serviunt Judmi. Tanquam capsarii noslrisunt.
stint in hisce sermonibus, idem sentiendum ac de le Sludenlibus ntbis, rodices porianl. El in psalm. LVI:
Psalmornm inierpretalionihus. Cseieroqui sunl hic ic Codicemportat Judmus, unde credal Chrislianus. Li-
quouue varia dogmatica, moralia et historica; quae ae brarii noslri facli sunt. Quomodosolenl servipost do-
non sine fructu excerpi possunt ab hominibus otio io minos codices ferre, ut illi portando deficianl,illi le-
abumlanlibus, atque in usum suum converti. gendo proficiant. SIRMONDUS.
Sermone 2. De lentatione Abrahami, § 5. Ergo im- II- § 7. Tracfatiiinde aliquando.] Sermonem innuit ex
pleta Abrahami devotionk obedientia , audit a Deo: i: his nostris 17 (editionis Parisinoe 244), qui est de
Nunc cognovi quoniam lu limes Deum. Quod ita in- n- verbis Evangelii: Noli me tangere. IDEM.
telligitur, quod Abraham feceril Deus ut sibi innoiesce-
e- Sermone 6, § 2. Ostendit Deum per angelos appa-
rei.] ltaque hoc, exsenlentia Auguslini, velletDeus:s: ruisse, qua in re multo nielius ratiocinatur quam in
nunc feci ut ipse cognosceres le timere Deum. Sed >d superiori explicalione. Itaque eum paucis audiamus:
contorla plane haecest interpretatio, el qua admissa, a, B] Quomodoergo Verbum Dei, id esl, Filius Dei, ut ap-
non intelligo quaealia, quod dura sit el coacta, po- ). pareret oculk carnem assumpsil: sic semper Deus, ut
terit rejici. Audiamus tamen Augustinum exemplum, it apparerel oculis hominumin aliqua crealura visibili
ut ipsi quidem videtur, simile ex Scriplura proferen-j. apparere dignalus est. Nam apertissimehabesin Aclibui
tem. Stcuf, inquii, quando loquilur prophela, quid di- j. apostolorum(Cap. vn, 50) quia angelusapparuit Moysi
cimus.'dixit Deus, plane dicimus. Dicimuseliam,dixitit in rubo. Nunquid ista Scriplura vera, el illa (Exod. m,
propheta , et utrumque recte dicimus, etc. Verum m 2 et seqq.) falsaest; aut illa vera elista falsa est? Sed
quando dicimus: dixil Deus, intelligimus per prophe- B_ quid ? si Chrkliani sumus, si benecredimus, ambwsunl
tam, si quid ex proplietarum libris a nobis profertur:r: verw. Si ergo ambm sunt verw, quomodohic Deus ap-
ut eliam cum de iisdem verbisdicimus, dixilprophela, j paruit; quomodo ibi <angelusdicilur apparuisse, nki
inlelligimus jussu aut nomine Dei, per eum loquenlis. s_ quia itle spirilus qui in Aclibus aposlolorum dixit ap-
Nimiium, unus idemque effectus causse principali et 5[ parukse angelum, exposuit hanc leclionem, quomode
causse instrumentali, ut metaphysici loquuntur, tribuijj apparuil Deus.Illa declaraiio exposilio est obscurilalii
aeque vere potest, quamvis non eodem prorsus sen- i_ hujus; ne inlelligeres Deum per seipsum apparukse,
su; eaque est omnium linguarum consueludo. At hic jc illic libi exposilumesl quemadmodumapparueril Deus
non possumus dicere perinde esse an dicas, cognovil \l C per crealuram, angelum. Sic quid miraris, quia dicitur,
Abrahamusse liinere Deum; aul, cognovilDeus se abb cum apparet angelus, DixiiDeus,et vocabitDeus, etc.?
Abrahamo timeri. Abrahamus enim hic non est in- Quia non allendilur templumangelus, sed inhabiialor
strumentum quo utalur Deus ad aliquid cognoscen- i_ angeli. Ipse enim angelus letnplum Dei erat. Nihil ve-
dum. Igiturmulto satius erat agnoscere hic uvdpomo- ,_ rius. Hanc sententiam aliis in Iocis copiosiusexposuit
rzuQeiuv Dei, aut angeli sese moribus ac lncutionibus IS Augustinus, ut observavitJoannesCIericusad Genes.
bumanis attemperantis, quam prorsus dissimilia inter,r xviu, 1. Videeuradem ea derecopiose agentemad Gea.
se, quasi similia, perperam conferre. xvi, 15, et in indice ad Pentateuchum ad vocemAngeli.
Sermone 5. De luctalione Jacob:] In codice S. Vi- i_ Sermone 19. Ad tilulum: In basilica resftfufa.] Quoe
cloris titulus est: De lucta Jacob; apud Possidium : basilica major Carlhagine, in qua sedes episcopi, ut
De luclatione Jacob cum angelis. Secutus sum inscri-:- tradit ViclorVilensislib. i. Eadem in concilio Cartha-
ptionem veteris exemplaris nosiri, quam exhibet:t ginensi n duplici nomine appellatur basilica Perpelua
eiiam codex bibliothecoe Regise, is qui Colleclorium n Restiluta, in caeteris deinceps conciliis quae ibidem
cancellarii Parisiensis, de quo prsefatus sum, proo celebrata leguntur, Restituta simpliciter, ut hoc in
parte continel, praefixumquehabelnumerum CLXXSH. loco. SIRMO.NDUS.
SlRMONDUS. D lbid. Die munerutn.] Vetus exemplar in fine ser-
§ 5. Jussil imperalor Romanus jamChrktianus, ul[j monis : Explicil sermo die munerum speclaculorum.
\~tdipsam Jerusatem non accederentJudmi.] Consianli- [. De gladiatorum itaque speclactilo accipiendum,quod
nus Magnus. Is enim ul docelCbrysosiomus adversuss propriemunus appellabalur, unde gladialoriummunus
Judaeos homil. 3, Judseos, quod urbem suam conlraa cod. Tbeod. de Gladiatoribus lege 2, et in calendario
interdictum inslaurare aggres>iessenl, ampuiatis au-i_ RomanoConslantinianorumlcmporum,menseDeceni<
riculis, male mnlctatos in diversas regiones sparsit,;, bri, quando commilti gladiatores solebant, crebra
ul terrori cseteris essent, ne idem in posterum cona- mnneris estmentioex A.I). lvnonas, quo dieiiiitiiun
renttir. SIRMONDUS. — Recte, quidquid censeal Bene- :- muneris adnotalur usque in A. D.ix ealendas Jantia-
dictinus, qui notulam hic addidit; nam nullus impe-:- rias, quo cruenta xai av.vOpuizu hsec speclacula desi-
rator Christianus ante Constantinuin. Quod de Phi-;. nebant, ut Julianus quoque Csesar docet, exlrema
lippis jactatum ab Orosio, etaliis, hoc jam ab omni-i- oratione sua in Solem. IDEM.
bus explosum. Voce nitiHHssigmfieaios illo oevo frequenler non
lbid. Et sparsi per orbemlerrarum facii sunt quasi;i tantum gladialorios lttdos. sed et ferartira venalione»
585 VARIORUMEXERCITATIONESIN S. AUGUSTINIOPERA. 386
ostenderunt Franciscus Juretus adSymmachi lib. vn, A j habent verba Marcellini, postquam dixit civitates vil-
epist. 4, et Jacobus Gothofredus ad cod. Theodos. lasque terrsemolu collapsas: Dominus noster Jesus
lib. vi, tit. 4, lege 4. Chrislussemperubiqueprmsensel super monlemOliveti
§ 1. Quoniaminiquitalem meam, etc.] Codex colle- Hierosotymmvicinumsesede nube manifeslavit.Mullm
gii Navarriciversum habel: averle(aciem luam a pec- tunc utriusque sexus, etc. Talium inepliarum per sa-
catis meis. cerdotes didita fama facillime interimperitos sparge-
§ 4. De regione felicilalisChrktus venit, el hic eam battir, allasque in animis radices agebat.
nec ipse tnventf.Irrisus est, exprobratus est, apprehen- Ibid. Sitifensis etiam civilas gravissimo lerrmmblu
sus est, flagellalusesl, vinclus est, palmis cwsus esl, toncussa est.] Silifis, quse provinciae in Affica nomen
affeclus contumeliasputorum, spinis coronatus esl, li- dedit, id est Mauritanise Sitifensi. De hoc ejus civi-
gno tuspensus; ad extremum Domini exilus morlis.] tatis (erroemolu an meminerint alii non habeo com-
Tria postrema verba sunt e psalmo LXXVII, 21; sed pertum. Episcopum sane Silifi tum fuisse consiat
in alienum sensum plane detorta. Illic enim psaltes Novatum, qui et hoc ipso anno interfuit subscripsit-
ail exilusmortisDei esse, hoc est, mortem esse in De- que concilio Carlhaginensi, post consulatum Honprii
niini potestaie; bic vero Augustinus ila hocsumit, xn, et paucis anle annis ccllatipni quoque Donatista-
quasi significaret Dominummortuum fuisse. Attamen g] rum adfuerat. SIRMONDUS.
hoc in loco, quasi per parenthesin, adnotarunt libra- § 6. Pauci quidem convenklis, sed si bene audistis,
rii: hic acclamaverunt qui cognoverunt. Cura sibilo abundalis.] Ideo pauci ad ecclesiam, quia plurimiad
diguis acclaraaretur , quid supererat, nisi ut oplinia spectaculum conlluxeranl. Chrysostomus de specta-
quseque faslidiose rejicerentur, aut oscitanter audi- culo circeusi, in exordio sermonis deQonsubslahliali:
reniur ab Afris ? De acclaraationibus hisce, vide no- QaXivIrzTzoSpopXui, xui izut\iv6 a\M.oyo;np.ivelurrtav
tata ad opus de Doctrina Cbristiana lib. iv, cap. 24, yiyovev. Ilerum circensia, el iterum ad nos pauciores
in tom. III. convenerunl.Aslerius episcopus de festo calendarum:
§ 6. Terrw mbtus magni de Orientalibusnunliantur, IIoX).ot irportp.S>vregrhv ex rn; fMtTKtOTijTO?
rpvfbv xui
nonnullwtnngmerepenlinis (adde casibus, -aut ruinis) aayohiuv,aireleifBnauvrov wra rvv ixvlnaiuv avl\b-
collapswsunt civitates.] De his Marcellinus cotnes, in yo\i: Complures, dum vanilalis inhiant voluptalibus,
Chronico, Monaxioet Plinta coss., ad annum Christi et in illis occupanlur, ab ecclesiwconventu abfuerunt.
419: Mullm&alwslinmcivitalesvillwquelerrmmolucol- SJRMONDDS.
lapsm. Mullm tunc utriusque sexus vicinarum geniium Sermone 20, §1. Voceconsona, voce concordi, pro
nationes, lam visu quam auditu perterrilm, atque cre- ipso corde noslro, Dominumdeprecantesdiximus, clc.]
dulm, sacro Christi fonte ablutm sunt; omniumaueba- C ( In Collectorio Sermonum pag. 5, et in codice S. Vi-
ptizatorum in lunick crux Chrkti Salvatoris, Divinita- ctoris CC 16, subjicitursermoni Dehumilitate agendw
lis nutu, extemplo impressa refulsil. Idatius quoque pmnilenliwel de psalmoL, Misereremei Deus, quseest
nosler in Chronico : Durante episcopoquo supra (id homilia 28 de quinquaginta. Quare illius in utroque
est Joanne), gravissimolerrwmolu sanctain Hierusu- inscriptio est: De versu ejasdetnpsalmi, Cor mundum
lem loca quassanlur; el in Fastis Mouaxio et Plinta crea in me, Deus. Caeterum quoe desiderabantur in
coss.: His consulibusS. Joannes epktolam dirigil per exemplari scripto in cortice, quod mulilum et ace-
Ecclesiasorbk terrarum, quw habelur, de signis terro- phalum erat, omnia supplevimus ex Victorino. Col-
ribusquedivinilus perpelralis. SIRMONDUS. lectorii enim 3 partis et sequenliuin solum indicem
Ibid. Prseter ea quse habet Marcellinus et Idalius, nacti sumus. SIRMONDUS.
circumstanliam singularem addit Augustinus, in se- Posf sermonem.] Similis huic allocutio plebis post
quentibus verbis. Judaeos enim docet fuisse eos in sermonem legitur, in line 32 de verbis Domini: et
quorum tunicis cruces, postquam baptizati fuerunt pest sermonem, Quod novit caritas vestra suggeri-
conspectoe.Terrili, inquit,.apud Jerosolymam,qui in- mus, elc. IDEM.
ertnl Judwi, pagatxi,catechumeni, omnes sunl bapti- § 5. Exhortamur caritalem veslram ut impigre el
tali.Dicunlur fortassebaplizaliseplemmillia hominum. J) ] vigilanler verba Dei, minklranlibus presbyterit ws au-
Signum Chrisli in veslibus Judworum baplizalorum dire non pigeal.] Verbum Dei soli olim in ecclesia
apparuit. Relalu fralrum fideliumconslanlissimo ista prsedicabantepiscopi, quorum id proprie munus crat.
nuntiantur. Mtiltocredibilius foret, si inGdeliumre- Post etiam presbyieris, sed non uno apud omnes
latu confirmatum fuisset; fideles enim facile crede- lempore, permissum. Primi Orientales cceperunt,
bant sacerdotibus, quibus fides detrahi non semper quod et Pierii presbyteri apud Alexandrinos, et Cbry-
luto poluit et qui, jam iis sseculis, Christianae reli- sostomi adhuc item presbyteri apud Antiocbeuos,
gioni, iraudibus piis, famam recle parari pulabant. aliorumque apud alios exempla declarant, In Africa
Cum Verospargi ab episcopo quidpiam coeperat, alii inusitatum fuil ante Augustintim, cui primum om-
totius ordinis, imo Christianaereligionis interesse pu- nium, apud Hipponem,ea potestas facla est a Valerio
labant veruraid videri. Indidem nata alia circumstan- episcopo. Possidius in ejus vita cap. 5 : Eidem pre-
tia, quam habet Marcellinus, loco a Sirmondo allato, sbylero poleslalem dedilcoram se, in ecclesia, Evange-
et quaecur omissa a 'doctissimo jesuila sit nescio; lium prwdicandi ac frequentissimetraclandi, conlra
nisi forle fabellam exscribere eum piguit. Sic enim usum quidem el consuetudinemAfricanarum Ecctesia-
 387 SUPPLEMENTUMAty QPERA 5. AUGUSTiNI. 388
rttrn. Valerii exempliim posiea secuti sunt alii, etAu- A ; desitferiitui prosecutio.]Manumissionesut in ecclesia
relius episcopus Garihagiiie, cui hoc nomine gratu- coram episcopo facere liceret, Gonstantini Magni be-
latus est Augnstinus epistola 77, quod usurpare coe- neficio indultum esl, ut alias observavimusad Enno-
pisset ut presbyleri, prsesenteipso, sermonempopulo' dium; apud quem, inter opuscula, exslal libellus,
fiiiidereni. Itaque, tanquah) usu jam in Africa rece- seu'petitcrium Agapeti nemine compositum, in quo
pto-,presbyteros in boc genere, cum episcopis con- Gerontium ille servum suum libertate donari posiu-
jungil, sermoiie 49 de verbis Domini: Nunqitid non- lans ab episebpo desiderii sui causas persequitur,
dscendit aliquando aut presbyter, aut episcopus, et quse cum Augustini verbis mirifice consentiunt. IDEM.
nbn dicit aliud de superiore toco, nisine rapiantur res — Exslat columna 1719 tomi I edilionis Parisinoa
alienw. Apud Gallos serius usurpatum videtur; nam operum omiiium Jac. Sirmondi.
'
synodus Vaserisis n, qiiaecentum annis posterior fuit' . Ibid. Ul manumillas servum tuum frangis tabulas
Augustino, verbum faciendi presbyteris dat potesla- ejus.] Frangebanlur in manumissione servorum ta-
tem. Antea ergo non liabuisse conjectUra est, quam bulae quibus emplioillorum et servitus continebatur.
Cyprianus quOque diaconus in Caesarii Arelatensis Augustinusepist. 51 de Donatistis: Pessimorumservo-
episcopi vita confirmat. SIRMONDUS. rum, ul liberi abscederenl, labulmfrangebanlur, IDEM.
Ibid. In Orienie, non presbyleri tahtum proesenti- B: ] Ibid. De.hacmanumissione qui plura voluerit adeat
bus episcopis, sed eliam laici diu ante Pierii tempora, dectissimuni jurisconsullum Jacobum Gothofredum
inierdurn concionabaniur. Liquet hoc ex insigni loco ad lib. iv codicis Theodosiani, lit. 7, lege 1.
Eusebii Hist. Eecles. lib. vi, cap. 19, ubi ita de Ori- Sermone 24, § 1. Gralias DominoDeo nostro, elc.]
gbne : 'EMCOV iv liaiaupeia ru; Siuxpi- Egregii sermonis unicum exemplar vidimus, in co-
iizi W.ula.iarivw;,
6a? eizaieiro.,evBuv.ui SiuleyeaOui,xu; re Oeiu; ipu.n- dice S. Victoris GC 16. Recensetur tamen a Possidio
viveivypuuu; iizirov v.oivovrvi; 'Ev.x):naia;ol rme iizi- cap. 9 indiculi, et in Collectorio cancellarii, parte 5.
av.orzoi,v.aiTOIxrtgTOO tzpeaSvrepiovyeipoxoviu;ovSiiza SlRMONDUS.
rervyjoxbru, avxbvrfeiovv."Oxui uvxbyivoir-uv exbWov, § 2; Lapides.nwrtuiulinamin se senlianl misericor-
KIJ>' o>v-rzepirovrov Anp.nxpwiypufovxe;^A^i^avSpo;- .1 diatn lapidum vivorum.]Lapides mortuos vocat etlmi-
b^
'lepoaolvaoiv eTziaxoizo;xui Qebxxtaro;,b liataapeiu;„ cos , propter stuporem , et quibus dii similes sunt.
oiSi rza; UTzo~).oyovvxui' UpoaiOw.eSe roi; ypap.p.uaiv Interdum ipsi elhnici simili comparatione usi sunt.
OTtTOOTO ovSiizoreriv.ovaBn,ovSivuvyeyivnrui, TO,TTK— .. Juvenalis sat; 8, 52:
pbvroiveixiaxbiro>v, \uixov; bp.Cl.eiv,ovv.ottTbizw;ixpo- At tu
favS>;ovxuknOn)iywv OTZOV ot
yovvevpiav.ovrai iizirfi- Nilj nisi Ceeropides,truncoquesimillimusHerma^.
Nulloquippe aliovfncisdiscrimine,quam quod
Seiottzpb; TOoifeleiv roig uSelfoig, xui izapuxulovvrui'Q Illi marmoreumcaputest, lua vivitimago.
TW).«» izpoaopileivvizb TWVuyio>veiziaY.bizotv, aaixep
iv A.upavSoi;Bveltzt; vixbNEWVOS , x«t ev'IxoviuIIKUT-. § 6. Quomodo Roma, sic et Carthago. Si in capile
Xtvoj-J5.6Ki\aov xui evZyvvuSoi;QebSoipo; vixb'Arnv.ov genlium res prwcessil, membra non sunt secuiura?]
TWV uSelf&v.Id esl, interprete Henrico Va- Hhic apparet Canhagine habitum etiam luinc sermo-
p.v.xupioiv
lcsio. Palwslinam peliit.et Cmsarewdomicilium fixit; nem, et episeopnm pauloante inlelligi Cartbaginen-
ubi etiam ab illim.regiotiisepiscopis rogatus esf ut pu- sem; et judicem. infra proconsulem, cui suggestum a
blice in ecclcsia dissererel, et divinas. Scripturas, ta- Ghrisiianis fueral iinHerculi illudere liceret. Herculis
meisinondum presbyier ordinatus, exponeret.Atqueid cultum ceperant Carlhaginenses a Tyriis, quorum.
manifeslwn fuerit vei ex iis quccAlexander Hierosoty* erantcoloni; Tyrus enim Herculi saera. Neque vero
morutn et TheoclistusCwsariensisepkcopus ad Deme- Carthagine dunlaxat, sed aliis Africselocis , consiat
itiutit, pro hujus facli defensione, scribunl in hunc- in; cullu Herculem fuisse; ut apud Suffectarios, in
modum: Quodvero in lilleris luk adjeckli, nunquam provincia Byzacena, ubi cura Hercuiis statuam com-
anlea visutn, nec adhuc faclum fuisse, ul, prmsenlibus minuissenlGbristiani, repenlino in eos impetu populi,
cpiscopis, laici concionarenlur, in eo nescio quomo.do caesi sunt sexaginta. Quam furoris immanitatem exa-
a verilalelongksime aberrasii. Nam sicubi reperiantur . gilans Auguslinus epistola 267, simul Herculem
qui fralribus prodessepossint, eossancti epkcopi ullro deum , ut bocloco , scite deridet: Si Herculem, in-
adlwrlantur ut ad populum conciones habeanl. Sic quil, vestrum dixeritis, porro reddemus. Adsunt nte-
Euelpk Larandk rogalus est a Neone, Paulinus Iconii talla, saxa non desunt, etc. SIRMONDUS.
a Celso, Theodorusapud Synnada ab Allico, fralribus Sermone 35. In litulo : Si sapiens fueris, etc.]
noslris bealissimk. Gonsentii inscriplio codicis Victorini DD 12 cum ea
SermoneSl, § li Jocnndabilur juslus in Domino.] quoe apudPossidium legilur, et cum indicepartis 5.
Hujus sermonis reliqua lantum erant. fragmenla in Gpllecterii. Proverbiorum locus expressus est, juxta
codice corliceo. Inlegrum poslea exemplar offendU- editionera LXX interprelum , quoealiquanto uberior
mus in codice S. Victoris GC 16. Fuit etin colle- est in his verbis et explicatior quam Vulgata. Apud
ctione cancellarii; Parisiensis parteS, ul ex indice Ghrysostomum autem homilia in psal. c et alibi,
didicimus. SIRMONDCS. quandohsecverba recitat, ^irioreloeo non, si sapiens,
. §6. Servum tuum manumiitcndum manu duck in. iuv aofb;,sdti sibonus fueris legitur in bunc modum:
ecclesiam.Eit sitentium, libellus tuus recilalur, aul fit Tizvov, euvuyuBb; ng, aeuvra aofb; iap, xai reie
589 VARIORUMEXERCITATIONESIN S. AUGUSTINIOPERA. 590
irl-naiovaov. Fili, sibottus fuerk,tibi ipsi sapiens eris_\\ 1Roma fundilus eversa periisse diceretur. Titulum ex
et proximis tuis; reliqua vero non discrepanl. SIR- velustissimo
I codice ascripsimus , qui apud Redam in
MONDUS. — Meiior est lectio Augustini quam Cbry- ivulgatisexeroplaribusdesideratur,quo loco sermnuis
sostoim, ut lijuet ex Hebraeo lextu , ai modo bsec : 1hujus, '
non expresso ejus nomine, verba proferuntur.
pcsterior lectio dici queat, non minus accurata cila- SIR-SIONDUS.
lio, quales quae ex memoria fieri solent. ' § 9. Romaruil quam condidil Romutus.] Sermone
Sermone 41, in titulo : Fidem posside. cum pro- 29 de Verbis Domini : Transient quw fecil ipse Deus,
ximo, in paupertaletpsius.] Huic ut csetera deessent iquanlo citius quod condidit Romulus? Ubi de Roma
fidem astruit vetustas exemplaris , quod maximam icapla, totoque hoc argumenlo non dissimilia traclai;
ejus partem contiuebat. Reliqua suffecta sunt ex :atque ilerum el in sermone 106 de Diversis , et in
eodem codice S. Vicloris DD 12, non priscaequidem lib. I ni de Civiiate Dei capp. 17 et 18. SIRMONDUS.
illo aelatis, sed qui omnium generum sermones S. Sermone 90. De nupliis filii Regis.] Ex eodem vo-
Augusiini plurimos collegerat. Fuit etiam in parte 5 lumine i Corbeiensi ex quoValeriani olim homilias de-
Collectorii, ut index declarat. SIRMO.NDUS. scripsimus. Sed mutilus erat, fine avnlso. Quod ergo
§ 3. Prior quidem pars senlentiw hujus secundum deerat i supplementum , ad nos postea missum est ex
isfumiiilelleclumpopularem, placetmihi; poslerior la- B alio codice ejusdemmonasterii. IDEM.
tnen, fateor, offendil me (utet bonis ejus perfruaris Carf/iagtnetniiesfifufa.JDebasillcaResliiuta dictum
Ecclesiastici xxm, 18). Si etiitn proplerea manes cutn est ad sermonem 19. In eadem babitum etiam fuisse
amicoin paupertale ejus, ul quando dives fuerit per- sermonem 102 de Diversis, indicat inscriptio. Tertius ,
frttatis divilik ejus; adltuc non amicum , sed atiquid . praelerea de Diversis, qui esl de verbis psalmi: Con-
aliud amas in amico.] Sed sapiens Hebraeusnon ita fiiemini Dominoquoniam bonus, et tractatus in psal-
loquitur , quasi velit ea sola de causa in paupertate muiu LV. llle in codice S. Germani, hic in noHro,
amico servandam fidetn, ut, si forle divitias recupe- . Carthagiite habiti dicunlur, in basilica Reslituta. Ne-
ret, utilitalero ex eo capiamus; verum si velimus que in hacsolura, quse primaria erat, sed in aliis
amico secundis uienti frui, oportere nos ei fidemin ..eliam Carlbaginensibus basilicis habiti ab eo sermo-
adversis servare. nes memorantur , ut in basilica Fausli 12et 122 de
Sermone 45. De eo quod est in Isaia cap. LVII, piversis, in basilica Leontiana 11 de Diversis, in
etc.] Apud Possidium, cap. 8 , non auctoris culpa, basilica Celerinoe195 de Tempore, in basilica Nova-
sed librarii, titulus hic temere in duos divisus est rum 110 deTempore, inbasilica Petri regionis tertise
quasi unus sermo de verbis Isaiae , alter de verWs 251 de Tempore, in basilica Pauli regionis sextse24
Apostoli. SIRMOKDCS. , C de Tempore. IDEM.
§ 7. Si dixisset,crevilillemons el implevitAfricam, Sermone 115, § 2. Primutn qtiid est matnmona?
nunquid dkcerenlilii, nisi quia pars Donati est.] Tra- Verbttmest enim quod Latinutn non esl. Hebrmum
ctalu in psalm. XLIX: Loculus est el vocavil lerram. verbumesl cognalumlittguw Punicm. Istw enim lin-
Quatn terram? An forte Africam, propler eos qui di- gum sibi significationis quadam vicinitate socianlur.
cunl, EcclesiaChrisli pars Donali esf. Donatistte, ni- Quod Punici dicunt mammon Latine lucrum tioeafur.
mk-urn Ecelesiam in oninibus mundi partibus com- Quod Hebrwi dicunt mammpna Laline divitiae tiocan-
'
munione traditorum exstinctam , apud se in Africai tur. Vide not. in lib. vu Qu;esiionum in Heptaleii-
sola remansisse delirabant. Auguslinus idem epislolai chum , quoest. 16 , ubi similia habe"i.Auguslinus de
165 ad Generosam : Vos dicitis propter traditores,, lingua Punica; quaequo frequentius legimus, eo ma-
quos non ostendilk, remansisseEcclesiam Christi, ini gis movent iram noslram in Poanorum socordiam, qui
sola Africa parlis Dottali. Quod non de lege, non dei eam linguam sine usu inlerire passi sunl, dutn tot fri-
prophelis, tton de Psaltno , non de Apostolo, non de! gidas et nullius pretii homilias Latinas exscriberent.
Evangelio; sed de corde veslroel de paienlumveslro- Sermone 118. Deekdem verbis evangelktwJoan. i,
rum caluinttiis recitatk. Eodem rursus alludens ini etc.] Hujus eliam unicum vidimus exemplar in codice
psalm. xxi : In omni loco Paulus dicil bonum odoremi.D.S.TJ Victoris DD 12. Sed designari videtur a Possidio
esse omncs fideles; et contradtciluret dicilur : Africat indiculi cap. 5, cum inter ea quaeAugustiniis scripsit
sota bene olet, totus mundus pulet. SIRMONDUS. adversus Arianos tractatutn numerat /n Principio
Ibid. Sic Augustinuseos alloquitur § 8, qui vellentt eral Verbum.Est prseterea de Diversis serrno 14 de
quidem peccare si tuto fieri posset, sed propler poe- iisdem verbis Genesis et Joannis, adversus Mani-
nam et infamiam uon audeot : Libido ardel, timor chaeos, cujus, itera meminit Possidius cap. 2, SIR-
revocal. Quid limes? inveniri et damnari, inveniriell JIONDUS.
expompari.] Hoc esl, inramari , conviciis exagitari, , § 1. Si non poles inlelligere, crede ul inteUigas.
ut verbum GraecumT.op.ixevea$ai, de quo vide Henri- Prmcedil fides, sequilur inlelleclus, quoniatnpropheta
cum Stepbanum in Tbesauro linguaeGraecae.Adde ett dicil : Nisi credideritis , <on intelligetis.] Hpc eodem
Harpocrationem in vocibus 7rop.7ret«s' xat izop.ireveiv. lpco sermoneui claudit, de quo vide nolata ad opus
Sermone 81. De verbis Evangelii Matlh. xvni.]] de Libero Arbilrio lib. i , cap, 2.
Habitus anno Chrisli 610, post urbem caplam ai Sermone 125. De quinqueporticibus.] Hunc nobis
Gothis , cutn allato in Africam ejus cladis nunlio ,, suppeditavit codex S. Vincentii Meiensik. Quod yero
591 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 392
in sermonis exordio ait Augustinus , de eodem capi- A ^ Sermone 244. In diebus paschalibusi5.] Habetur
tulo Evangelii se jam locutum , sermonem , opinor, in codice Regio parte 2 Colleclorii et in Victorino
innuit 42 de Verbis Domini, qui inscribitur, Dein- DD 12.
firmojacente ad piscinam. Sed noslri diserte meminit § 4. Procedal Arianus; prius procedat Photinianus.
Possidius. SIRMONDUS. Respondemus Pltoliniano, elc.] Apud Bedam, cum
§ 7. In quadragenario numero compleliojusliliw hsec verba cilat, in Epislolam ad Philippenses cap.
figuratur.] Pluribus rem enarrat § 9. Dixtt hac de re n, alia quaedam intexta legunttir, hoc modo : t Pro-
et libro n de Doctiina Christiana, § 25, [ubi |tamen cedat Arianus, prius procedal Pholinianus. Hserelici
non tam juslitiae completionem, quam vitam hanc qui Dominum, nisl hnminero, omnino non nnverunt,
aerumnosam interpretatur. Yide quse ibi diximus.1 Hemuncionislse dicuntur isii hserelici; homuncio-
Sermone 140. Conlra quoddam diclum Maximini nistae, quia non noveruntChrislum, nisi hominem.
Arianorumepiscopi, qui cutn Segkvulto comiteconsti- RespondebimusPhotiniano , eto. > Quaeverba , cum
lulus in Africa blasphemabat.] Segisvultum comitem absint a manuscriplis, omittenda visa sunt. Sm-
Prosper in Ghronico narrat in Africammissum fuisse MONDUS.
conlra Ronifacium, Hierio et Ardabure consulibus, § 2. De verbis Christi Joan. xx. 17 : Noli me tan-
hoc est annoChristi 427. Cum ee venisse Maximinum ]} j gere,nondumemmascendiadPatremmeum, postquam
episcopum Maxirainus ipse profitetur, inilio collalio- qusesiiones proposuit quas ferme sibi insolubiles fa-
nis quam Hippone habuit cum S. Augustino. Ego, tetur, ita pergit : Adjuvet me Dominus ut solvalur;
inquit, »'» hanc civitalem missus a cotnite Segkvulto qui dignatus esl eam proponere, dignetur exponere.
(sicenim legendum esl), contemplationepacisadveni. Orate mecum effectum; ad me aures, ad illum cor.
Praeter collationem aulem et libros duos posl colla- Quod mihi suagereredignatur cotnmunicabovobk,elc.]
lionem contra Maximinum scriptos, qui collationi Si nihil parati domo atliilerat hanc in rem Augusli-
vulgo adhaerent, cum sejungi ab iis debeant, scri- nus, temere sane Deum oravit in ipso snggeslu ut
pserat eliam Augustinus epistolam dogmalicam ad sibi ex lempore verborura Christi sententiam sugge-
Maxirainum, cujus sola menlio superest apud Possi- reret. lis pulsantibus non aperit Deus, qui, exceptis
dium, nunc enim non exstat.' SIRMONDUS. iis qui jprophetico spiritu ab eo donantur, cseteros
Sermone 167, § 4. Proverbium notum est Punicum, nihil docet; nisilaborem et intentionemanimi, quales
quod quidem Laline vobis dicain, quia Punice non par esl adhiberi, in re gravi ac seria, cum precibus
omnesnoslis. Punicum enim proverbiumest antiquum: conjunxerint. Sivero jam meditalus erat quod postea
NuMMOM O.U/ERIT PEST1LENT1A, DUOSILLlDA,ET DUCAT dicit, histrioniam , si ita loqui fas est, apud plebem
SE. ] Sapiens sane proverbium, et quod possit in C ( Hipponensem fecit, cum ita loqualui quasi subita
nobis Punicorum librorum vehemens desiderium ex- suggestione Dei accepisset difficilislocl interpretatio-
citare; quos ulinam hisce tractatibus possemus redi- nem. Sed utrum malis, perinde est; nam a Deo non
mere! Hebraice dixeris : ib fn TIN r]D3 -ffi hm est profecto exauditus Augustinus, qui tangere hic
interprelalur credere, et ita sensum loci evolvit § 5 :
^Sermone 118. De Versu psalmi cv.] Hanc lituli Quid ergo sibi vull: Noli me tangere, nondum enim
partem ipsi adjecimus, cum in antiquo exemplari ascendi ad Patrem meum? Quod me vides hoc me
nuda et sine auctoris nomine esset inscriptio : Die puias: nondumascendi ad Palrem; hominemme vides,
calendarum Januarii. Congruit antein pars utraque ; hominem pulas; sum quidem homo, sed non hic slet
nam et lotus est auclor in arguendis ejus diei paga- fides lua. Noli me sic tangere ut hominemtantummodo
nis ritibus , et Davidis verba in eam rem eleganter credas. Noudiim enim ascendi ad Patrem meuui.
accommodat. De iisdem calendis Januarii, quse variai Ascendoad Patrem meum el tange me ; id est, pro-
.gentium superstitione pulluebantur, exstat Asteriii fice, inlelliyeme wqualemPatri, el lunc lange et salva
Aiuasese episcopi, quem supra Iaudavi, Ibyog eris. Interprelationem homine paulo periiiore pror-
Xarrtyopiv.bg rfi; ioprrig rS>vxoc).«v§wv. Pelri Ctiaill sus indignam a Deo suggestam non fuisse facile omnes
Chrysologi sermo 155, el MaxiraiTaurinatis 10. Sed D £ intelligunt; et antequam eam proferret, fassus est
et Augustinus noster de Diversis sermone 59 : Ca- Augustinus hisce verbis quae § 2 proxime sequuntur,
lendm, inquit, Januarii venlurwsunt. Chrkliani eslisi ea quoeinitio atlulimus : Qui melius inletligit, doceal
omnes; Deo propilio , Chrisliana estcivilas. Non fiantI mi; sic doclor sutn, ut indocilk non sim. Hsec,inquies,
ilta quw odit Deus. Per lusum iniquilas, per jocum im- hominis sunt modesli. Fateor. Sed modesti non est
probilas; Non sibi faciant hominesjudices, ne veniant' dicere.a Deo libi ea esse suggesla , quibus meliora
inmanus veri Judicis. Judices, videlicet, magislra- discere paratus sis. Jam alibi £v0ouo-t«o-f/.6v,
nec securo
tusque, inler alia ejusdiei ludicra, effingebant. Quini satis consentienlem, redolentia notavimus.
et deos eliam suos, ut Chrysologus docet, repraesen-; Sermone 256, § 2. Conrerstad Dominum.]Solemnis
tabant et ludibriis infamabant. SIRMONDIIS. precatio qua sermones suos claudere solebat Augus-
§ 3. Dwmoniadelectantur canticis vanilalis, dele- tinus. Ejus in veteri codice prima tanluro verba de
clantur nugatorio speclaculo, et turpiludinibus variiss more legebantur. Caetera descripla sunt ex sermoue
theatrorum, etc.] Copiosissime hac de re egit Augu-- ' 30 de Vcrbis Demini. Sed incertum istamne, in hoc
'•stinus de Clvitale Dei lib. u, cap. 8 et seqq. sermone nostro usurparit, an alteram breviorcm,
595 VARIORUMEXERCITATIONES1N S. AUGUSTINIOPERA. 394
qualis est m sermone 121 de Diversis, in hunc mo- A § 3. Quadraginta dtes qualer hubenl aecem. Com-
dum: Conuerst ad Dominum ipsum deprecemur pro mendalur hoc ttumero, quanlum mihi videtur, sacra-
nobk, cl pro omni plebesua, astanle nobiscutnin alrio menlum. Homines ettiin hominibus loquimur et recte
domus sum; quam cuslodire prolegerequedignelur, per Scriplurarum traclatores dicimur, non noslrarum opi-
Jesum Filium ejus, Dominumnostrum, qui cum eo vi- nionumafftrmatores.]llle demum jure esi Scriplurarum
vit et regnai in smcula swculorum. Atnen. SIRMONDUS.tractator, qui agit de re quaesine dubio habetur in
Sermohe 159, § 2. Regnabil enim Dominusin lerra Scriptura; non qui levissimas et fulilissimas quasque
cum sanctk suk, sicut dicunl Scripturw, ef habebithic conjecluras pro divinis tnysieriis vendilat> qualia
Ecclesiam, quo nullus malus intrabil, separalam atque sunt hsec arcana arithmetica, quse qui affirmat ille
purgatam ab omni conlagione nequitiw; quam signifi- suas profecto opiniones aflirmat. Sensit \\oc ipse
cant centumquinquaginlatres illi pisces de quibusjam, Augustinus, ut liquet ex hisce Platonicis verbis,
quanium memini, aliquando traclavimus.] Sermone 4 Itominesenim homittibusloquimur, hoc est, nos qui
et 5 de Diversis, et sermone 22 (in Iiac editione270) verisimilibus ducimurdicimus apud eos quibus veri-
de nostris. Sed aliis proeterea locis Augustinus, cum similitudo salisfacit, qtiando ipsa verilas inveniri non
in tractatibus , lum in aliis libris suis, iu hoc saepe poiest. Sic enim Timseus apud Platonem : 'Euv apv
lusit arguroento, ut ostenderet numero piscium 153 B |j p-vSevbg-JTTOVixupeyo>p.e6aeixbrag,aya.ixavy_pfi,p-tpvn:
qui post resurreclionem capli sunt ad mare Tiberia- ftsvovd>;o liyo>v, vp.eigre ot ::piT«t fvaiv KV8DW7TIVOV
dis, numerum sanctorum in aeterna vita significari. e'y,opLev' coaxeizepi TOUTMV TOV EIZOTK pvBovuizrjSzyoui-
Luserunt et Graeci Patres interdutn , ut Gregorius vovg, ixpiizeip.riSiveri irepu 'Qoreiv: Si cerle non minus
Tauromenilanus episcopus, qui, sermone 10 eorum verisimilesquam qukquamalius (raiiones) prwbeainus,
quos e«6tv« inscripsit, Rebeccam propterea docet conlentum le esse oporlet, memoremet me qui dico,
Ecclesioelypum reproesentasse, quod littera; nominis et vos qui estis judices, humanam habere naturam.
Rebeccae, si ad calculos revocenlur , numerum red- Itaque si de hkce verisimilem[abulam acceperilk, decel
dant piscibusl55 parem. 'H yovv'Vefexxurfiv^Exvl-naiuvvos.nihil amplius qumrere.
civ.bvit^eavvufBeiaavXpto-Tw5t« ftuizxiap.arog.Twvyap § 7. fsfe numerus (155) lanquam arbor a quodam
arovyeioivrfig 'FSSSXX.KS' bvbuurogeig -hfifovgp.trod.up.- semine videlur succrescere, semen autem hujus magni
Savop.ivoiV, rpeig v.ai izevrnv.ovruxai EZKTOV p:ovuSeg numeri quidam minor numerus est, qui est decem el
avvayfifiaavrui,baovgv.uirovg aypevQivragiypvg siipio- septem.] Fundamentum appellat sermone 4 de Diver-
xopav: Rebeccaigitur imago eral Ecclesimconjunclw!• sis, ubi planius explicat quo pacto ex 17 exsurgaiiu
Christo per baptisma; lilteris enim nominisRebeccwin' 155. Jam ergo, inquit, de numero 153 pisciuntj qiiid
numeros mulatis , cenlum quinquaginla ires unilatesi C opus est eadem relexere?Nostis illa. A decem eiseptcm
coiligutitur, quot caplos pkces comperimus.Etenim p,, nascitiir numerus crescens. Incipe ab uno,.,pefveni ad
quae prima estnorainis litlera, centumvalet; E quin- decemel septem, ut omnesaddas : id esl unum addas
que, B duo, K vigiuti, K rursusviginti, &,unum; quae! ad duos, et ftant tres; addas tres, el fiant sex : addas
in summum redacta centum et quinquaginta tres> quatuor, el fiant decem. Sic omnesadde usquead decem
conficiunt. IDEM. et septem, el pervenies ad centum quinquaginla tres.
lbid. Ludi quidem hi erant, etquidem ingenioabu- Quae ipsa uberius ilidem et explicalius persequilur
lentium , cuin pro somniantium arbilratu confictii tractatu in psalm. 49. SIRMONDUS.
sint; sed parciores in ejusmodi ludis fuisse oporte- Sermone 279. De S. Pauto aposiolo.] In codice
ret, nec talia commenta, quasi eximias quasdam> Regio et Victorino, tilulus est: In conversiohe S.
Scripturae inlerpretationes proferre. Pauli. SedBedam sequi placuit, qui perpetuo.citat,
§. Peracti sunt dtes feriali, succedentjam illi con-- . Ex sermone de Paulo aposlolo. Quanquam et aiterum
ventionum, exaclionum, litigiorum.] Quindecim , utt quoque laudat de conversione Apostoli, qui est 54
inox dicet; lioc est septeni ante Pascha, lotidem postt de Diversis. Caeterumex hoc uno nostro1,membratim
Pasclia , quibus diebus , lites otnnes et contenliones5 disseclo, conflati sunt duo invulgatis, sermo 14 de
cessabanl ex lege Theodosii lib. n cod. Tbeodos. de3 D 1 Sanctis et 36 de Diversis. IDEM.
ieriis : Sacros quoque Paschw dies, qui sepleno vel' § 4. Quidquid est quod smvit, pro notnine Christi;
practidunl numero , vel sequunlur, in eadem feriarum' si polest vivi, lolerabile est; si non potesl vivi, migrare
observaiionenumeramus. SIRMONDUS. hinc facit.] Hoc est, quamvis soevuslibi videaiur
Sermone 268. ln diePentecostes.]Vidimus, non so- dolor quem pateris pro nomine Christi, conslanter
lum in Regio et in Victorino DD 12, sed in aliiss patere; nam si vitam tibi non eripial, poterit ferri :
eliam manuscriptis. Quod vero inter sermones deB si eripial, tibi felicitatis initium eril. Igitur nihil bic
Penlecosle primo hunc loco statuimus, Redam secutii mutandum. Hanc autem sententiam debet Augustinus
sumus, quiappellalsermoneml, de Pentecoste. IDEM. Epicuro , cujus apud suum Ciceronem legerat hanc
Sermoue270. De die Penlecostes.] Citatur hic eliam* xupiav Sb^av, magnum dolorembrevem, longinquum
a Beda,utadmonui, II ad Corinlhios, m. At in vulgalis s levem esse, quam pulcherime illustratam invenies in
Cxemplaribus Bedae, ex sermone de Pasclta scriptumi notisPetri Gassendi, ad x Diogenis Laertii librum.
est pro ex sermone de Pentecoste. Exstat autem cum) Sermone 288. In nataliS. Joannis Baptislm.] Ex
in Regio codice, tuni in Victorino DD 12. IDEM. codice Regio et altero S. Victoris DD12 suffecla su.n{
PATROI, XLVH. 13
595 SUPPnEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTlNl. 596
quae in vetustissimi libri fragmenlis desiderabahtur. A nus frustra auctoritaiera Ecclesice oggerit misens
In utroque auteih codice, post hunc sermonem se- Pelagianis; necea magui facta fuisset, nisi rationibus
quebatur aller de eodem nataliS. Joannis, quem citat ilestitutae edicta imperatorum suppelias tulissent;
iiidem Beda ad Philippenses n. Est autem sermo 23 quod odiosius factum in causa Pelagiauorum qtiani
de Sahctis. SIRMONDUS. in Donatislarum
' Sermone 294. In natali martyris Gudderitis.]Quam- § 19. Si etiam gravissimis deticloribus et in Domi-
vis Benedietini existimentrestituendum hicGaUden- num mullum ante peccantibus, cum postea crediderint
-tii, Theodoricus tamen Ruiriartus ejusdem societaiis remissa peccatorum datur et a baptismo atque gratia
monachus, vir erhditus, in Actis sinceris et selectis itemo prohibetur; quanto magis prohiberi non debet
martyrum, admonit. in Vilam et Acla S. Cypriani, infans, qui recens nalus nihil peccavit, nisiquod se-
putat legendum Gudennis, Gudenis, aut Gundennk, cuhdum Adam carnaliter ttalus contagium mortis anli-
quse virgo passa est Carlhagine, sub Severo irapefa- quw, prima nativilaleconlraxit? qui ad remissampecca-
tore, consulibus Gela et Planllano, el cujus festura torum accipiendain hot ipso facilius acccdit, qttod illi
vulgata martyrolOgia die 18. Julii commemorant. dimittunlur twn propria, sed aliena peccafa.] Sunt
§ 5. Reeitato loco Malthsei xxv, 53. Hac, inquit, verba Cypriani, quse proferuntur ab Augustino, ex
regnumnominai, Itac cumdiabolo damnationem.Nullus B epist. 64 ad Fadum, ut probet ejus aucioritale pec-
relictus est medius locus ubi ponere queds infanles. De catum originale. Al quidni licuit Pelagianis rojicere
viviset morluis judicabitur, alii erunt ad dexlratn, alii ejus auctoritalem, in hoc negotio, ut Augustino li-
ad sinistram, non novi aliud. Qui inducis mediutn, re- cuit quod atlinet ad baplismum haereticorum? Pro-
cede de medio; non te offendal qui dextram qumrit. Et Teclo inulto clarius,plenitts aeconstantiusbaptizandos
ie ipsum adtnoneo, recede de medio, sed noli in sini- esse ab liaereticis ad Ecclesiam caiholicam venientes
strum, etc.] Haecquomodo consenliant cum iis quse de affirmavit, quam quod vnlt hic Hipponensis cpiscopns.
limbo a scholasticis postea scripta sunt non inieliigo. Deinde non dicitin infantes transire ullam labern in-
Sednec capio qua rationeredigiinconcordiam queant• ternam, qua eorum facultates sinl vitiatse; sed tanlum
cum iis quae alibi docet de purgatoriis poenis , ut; traliereeosconta^toneniniorftsabAdamo, quiaexpatre
Civit. Dei lib. xxi, cap. 15. mortali non nisi mortales nasctintur; quod muliuin
'
§ 6. Vos (Pelagiani) dicitis : Vitam quidem liabebit abest a senlentia Augusliiii. Denique rhetorice potius
kte non baplizatus wternam, sed non habebit regnum forlasse dixit femittialiena peccata, quam didaclice;
cwlorum. Ille contra : lmo et vilam el regnum cmlo- ac sane nec imputari, nec remitti aliena peccata, si
rum. Quare enim patrimonium regni cwlorum abripisi propfie loquainur, a justo judice possunt. Saiis est
innocenti? etc.] Recte argumentatur Augusiinus, neci C multa ofatprum eeclesiasticerum dicta esse vel diluto
erat ulla ralio distinguendi regni coeleslis a vila sensu vefa , cum satis censlet ees minime accurale
aeterna. Sed eo devenire coacti sunl Pelagiani loco Ipqu.i BPlitps.
Joan. .m, 5, quem de psedobaptismo intelligebant, ut I 20. Impetremus ergo,si possuiitus, a fralribus
alii : Nisi quis renatus fuerit ex aqua el Spiritu saUclo, tioslris, ne nos insupef appellenthwrelicos, quod eos
non inlrabil in regnum Dei; cuni snlis liqueat in eo lalia disputanles nos appeltare possimus forsilan, si ve-
loco de adullis lantum Christuin agere, ut et in coete- litnus, nec lamett appellamus.] Hoecscribebal Augusti-
ris omnibus in quibus coelum pollicetur iis conditio- nus anne 415, initio ferme ccnlrpversiarum, cutn
nibus quse non nisi ab adultis impleri possunl. nondum scriplionibus contrariis et odiis incensi es-
§ 12. Quid ei dicis ul credal? IIoc enim responde- sent animi. Postea pleno ore hserelicos vocavit, et
lur a portanle parvulum* Ad verba aliena salvatur, qui conviciis omnibus proscidit, ut solet fieri.
ad favlum alienum vulneratur. Credit in Jesum Clui-. Suslineat, ihquit, eos materpik visceribussanandos,
stum? Fit interrogalio, respondelur, credit.] Imo vero portet docendos, ne plangal moriuos. Nimium est quo
credo, in pritna persona, quia formula baptismi adtil- pfogrediUntur, multum est, vix ferendum est, magnee
torum ad infantes sine mutatione fuerat lranslata. patienliw adhuc ferri, etc.] Mellita hsec sunt, sed de-
Vide dicta ad tom. II, epist. 98, § 9. D honestata fuerunt sequentium temporum incredibili
B
§ 17. Dic tttihi, obsecrole, parvulis baplizalis Chri- aCefbilate; ut propemodum suspicari quis possit man-
stus aliquid, an niliil prodest? Necesse est ul dicat sueludinem hanc data opera simulatam, ut major in-
prodesse, premitur tnolemalris Ecclesim. Forle quidem vidia miseris hominibus conflareiur, riisi cedefent,
vellenl hoc dicere, nam ratiocinaiiones eorum ad hoc liique homihes imperiii magis in illos postea exar-
videnlur compellere, sed auctoritale reprimunlur Eccle- descerent. Has artes a sacrorum praesidibus ssepe
sim, ne non dicatrt sputis hominum obruanlur, sed ipr adhibitas nemo nescit, ejusque reiinsigne exenipluin
sorum infaniium lacrymk, lanquam fluvio perlrahan- videmus in damnatioiie Donatistarum. Profeclo cum
tur.] Rhetoricum hoe posterius est argumentum, prius ejusmodi initiis minimecOnsehtiunt viginti minimum
a terrorepeiitura, non a veritate. Ubi enim promisit synodorumihlfa paueosannosfestinaiaePelagianerum
Deus fore ut nulla in re maxima Chrislianorum pars dogmatum dainnationes, ut episcopis soepiusad dam-
errarel? Nusquam. Ubi revelavit neeessRrio bapti- nandosPelagianes adduclis, nulla iniri possetamplius
zandosinfantes, autmorientibusininfantili setale pro- ratio audiendafiini partium' tam ssepe damnatarum;
tlesse baptisnium ? Nusquam etiam. Itaque Augusti- cum enim synodi quempiam damnantnt, honoris es*e
•n7 VARIORUMEXERCITATIONESIN S. AUGUSTINIOPERA. 593
sui putint hbrainem Viderijure damnalum, nec pa- A nunquam audita fueraht. Sed qtiid, ihquies, an hemo
tiunlur decreta sua iterum expendi. Sed leganiur lunc fuit cui veritas antiquior esset qiiam utilitales
edicia Honorii el Constantii, contra Pelagianos, qnae sacerdotum , et qui fraudes ilias candide retegeret?
siint ad calcem tomi X, el soepealibi edila, et liqiie- Non dubito quin a multis e'6 tempore fuerint aghitse
bit mutio veheaientius illis quani ratidhibus esse pii- etirrisse; sed tanla erat potentia eorum qui illis ar-
gnatum. libtis utebanlur, lanta apud plebeculam gratia, tantus
Sermone5u5, in titulo : Habitus dd nierilam S. denique furor supefslitiosae plebis serhel deceptoe,ut
Cyprtani.] Ad altare S. Cypriani. Mehsamcnim altare lulum non esset conlra eas artes palam quidquaiii
dicebant, ul Graeci lepuv rpi.ire^av. De hac atitefh tehtare aiil scribere. Qubd satis liquet exemplis Vi-
tipud Caflhaginem hiensa S. Cypriahi agens sermPiiS gilatilii et Joviniani ab Hieronymo et aliis tam male
115 de Diversis : Sicut noslis, itiquil, tiuicunqueCaf- habitorum, quod negatis hujusmodi bistoriolis sacri
lltaginemnoslis, in eodemloco in qiw propter noirieri ordinis uliliiatibus adversari viderentuf.
Chrisli sanguis fusus esl Cypriani, mensa Deo coh- § 1. Anfe aliquot annos, nobis videnlibui,upud Me-
itructa esl. Tameii mensa dicitur Cypriani, non quia diolanum constitutis, apparuerunt corpora sanctotvin
ibi esl unquamCypridnus epulalus, sed quia ibi est irri- marlyrum Gervasii et Prolasii.] In Viclorino, nobis
molatus, el quia ipsa immolatioiie sua paravit hanc B I juvenibus. De inveniis Mediolania S. Ambrosio rcli-
mensam, non in qiia pdscdt sive pascatur, sed in qua quiis SS. Gervasii et Protasii, cum in ea urbe versa-
sacrificittmDeo, cui et ipse obialus est, offeratur. Ad retur S. Augustinus, anno Cliristi 587, ipse itidcm
eahideni porrd hiensamS. Cypfiani Carthagine habili scribit lib. ix Confessionum cap. 7, et loco cilato de
etiam sermones 94 et 137 de Tempore, et tractaiusi Civitale Dei : Tanlw, inquit, glotiw marlyrum etiam
ih psalmum xxxviu. SIRMONDUS. ego leslis fui, ubi Medioiameratn facla miracula novi,
Sermone 518 , in litulo : De martyre Slephatio.]| eic. SIRHONDCS.
Ejiisdeniargumenti est apud iios sermo nonduin edi-; Ibid. Aiiamen vox constituiis, quse sequilur, os-
lus Fausli episcopi, forlasse Reiensis, cujusexordiunii tendit legi non posse videnlibus, quod addiderunt
sic se habet : Prwsehte leclione perceptmus visiOncin i homines male sani, ut majorem Ambrosianae scenaa
omnibus Ecclesiis celebraiain. Audivimusnon somniai fidem facereni. Igilur rectius plures mss., ut Benedi-
tensuum errore delusa, sed oracula rerutn effectibus i ctini testantur, babent juvenibtis
approbata. Merilo revelalionicredimusin sermone, quii Sermone 522, legi potest et sane debet fabula ex
fruclum lenemusin tnunefe. Vbi sunl qui dicunl piosi qua detola illius aevihistrioniacertum judicium ferri
matiyribus honoresnon esse deferendos? Eece kte, quii queat. Primo die Paschoe producilur Paulus nescio
jam dudum beato paradki splendore perfruilur, nunc; C l quis e Cappadocia, hominum neqiiam feracissima, si
mUhdoad hoc ostendilur ut colatur. Vnde dispensatof r veteri famaeet Isidoro Pelusioloe credimus, curatus a
utititatum nostrarum Ueustvidenler eum prwcepiiho- S. Slephano; sed libellus ejus, hoc est, historia
hortxri,que.tnprwstilit inveniri. Ait ergo sernw revela- morbi et curationis differtur, ut magis plebs cogno-
tionis, etc. De revelalo in Palsestina sub linem annii sccnili cupidine inflammetur. Is esl primus acius, qui
415 corppre S. Stephani, ejusque reliquiis inde alla- est sermone 520. Qui noslis, inquit Augustinus, quid
tis in Africani, et de memoriis in earum gratiamx in itlo videresolealis(lege solebaiis,sermo enim est de
Uzali ab EvPdip episcepo, Calamoe a Possidio, Hip-_ re praeierita), in prwsentigattdenteslegilequod videtis.
pone ab Augusiihoexcilaiis, Augustinus ipse omniumj Actus secundus babeuir scrmone 521, ubi proniitti-
instar natrat lib. xxn de Civitate Dei, cap. S. IDEM. lur plebi libellus ille mirificus Pauli, quia noniiulla
Ibid. inveutionem reliquiarum S. Siephani videe Augustino indicarat qnoenosse debebat plebs ad tna-
in narratione Luciani presbyteri CapbargamalensiSi ij jorem admirationemel Domininostri gloriam. Tertius
apud Photium cod. CLXXI. Miror bisce sseculisquibtis,
:, est sermone 322, in quo Augustinus praefatur, deinde
ut ait ille, historiam Pauli, die Paschee curati, jubet recilari.
Vel pueri nasuinrbinocerolishabent. Quartus actus continelursermone 525, ubi Augustino
ejusmodi figmentis fidem haberi, quse omnia indicia a TJ ad pnpulum dicente, subito curatur Pauli soror, se-
piarum scilicel fraudum prae se fertint. Plerisquee quiturque acclamatio plebis. Quintum denique actum
ecclesiarum rectoribus, ut ex rebus ipsis liquet, tumn complectitur sermo 524, ubi pius antistes sapienter
pcrsuasum fuit quaecunqueper se mala non erant,, omnia in rem suam convertit, populumque prudenter
poterantque aut elbnicos ad fidem Cbristianam ad- monet cum Deus alibi poluisset haec iniracula tam
uucere, ant hserelicos sanare, aut certe plebem ca- insignia facere, ubi etiam erant reliquioe S. Stepbani,
tliolicam in fide confirmare, ea omnia esse licita ; tanien Paulum et sororem ad se fuisse directos : quo,
neque nimis rigide inquirendum verane essent, , nisi fallor, spectabat tota fabula. Quia vero forlasse
necne. Adde quod quicttnque poterant semel vulgo o lioc volumen incidel in eorum manui qui non habe-
persuadere miracula frequentiora apud se , per re-._ bunt omnia Opera Augusiini, aul etiam sunt quos
liquias sanctoriun fieri, ii ingentem plebis multiludi-
i- pigeret volumen ejus V in manus snmere, dum haec
nem ad ecclesiam suam alliciebant, ejusque doniss evolvunt, totam comoediamhic subjicere visum est.
ditabantur. Hinc factum ul tol fictseeo tempore fue- :- Sed non possum dolorem dissimulare qui animtim
rint reliqui.T,, totque narrata miracula, quoi anteaa ineum subit cum reputo dum imprudentes boniines
 399 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 40(1
major.em aucteritatem conciliare conantur religioni, ,i A injuriosum filium maledicendopunire conslituit. Cum-
Christianse ejusmodi dolis, eos quidem lucrum f«- que ad sacri baplkmalis fotttetn, post gallorumcanlus,
cisse sibi fortasse non spernandum, sed valde no- memoralo filio suo iram Dei imprecalura properarel,
cuisse religioni apud hemines suspicaces et iniques;; lunc ei nescio quis in palrui noslri sitnililudine, ut in-
qui nb ficta utilitalis causa receniiorum miracula,, lelligilur, dmmon occurril, et ab ea prior quo pergerel
apostolicis fidem immerito deirabunt, quamvis haec 0 requisivili Cui illa, ad maledicenduntfttiosuo, ob inlo-
tol habeant veri indicia quoi sunt in recenlioribuss Ierabilem conlumeliam, se ire respondil. Tunc autem
non credendi rationes. At faxit Deus ut aliquando ad1 ille inimicus, quoniam in mulieris corde insanienle
defendendam verilalem sola veritas adhibealur, lu- locum facile invenire potuit, ut omnibus malediceret
ceque sua sola omuium animos ad sanctissimamI persmsit. Illa autem-vipereisinflaminata consilik, sa-
Evangelii doctrinam credendam ac moribus expri- crum fonlem provotula corripuil, et sparsis crinibus,
niendam adducat. nudatkque uberibus hoc a Deo polissimumpostutavil,
Sermo 520. Vbi Auguslinusse cxcusat quod sernw- ut exlorres palria et circumeunlesalienas letras, omne
tiem facere non potuil, habiius ipso die Pa&chw.]Dei Iwminum genus noslro terreremns exemplo. Mox tna-
miracubs Dei per orationes beatissimi martyris Ste- ternas precesefficaxvindicla prosequitur : eutndemque
°
phani, libelloy solemus audire : libellus hujtis aspe-- continuo fralrem nostrum wlate culpaquemajorem tre-
ctusest, pro scriptura notitia, pro cliarta faeies de- mor membrorumtanttts invasil, quantum in me usque
monstratur. Qui nostis quid in illo dolentes videre3 anfe hoc iriduum vestra sanctitas vidit. Servaloaulem
solebatis, in praesentigaudenles legite quod videtis : ordine quo nali eramus, inlra unum annum eadem nos
ut Dominus Deus noster abundantius honorelur, ett pwna omnes corripuit. Videns aulemmaler malediciio-
quod in libello conscriplum est, in vestram memo- nes suas ad lanlam efficaciampervenkse, impielatissuw
riam conscribalur. Dale veniam , quia diuturnumi conscientiamel opprobrium hominumdiutius ferre non
noii reddo sermonem; noslis etenim fatigalioneml potttit; sed laqueo gutlur astringens, lucluosamvilam
nieam. Ut heri jejunus tanta agere possem, et nonI lerinino funesliore conclusit. Egressi ergo nos omnes,
deficere, ulet hodie vobiscum loquar, oraliones san- opprobrium noslrum non ferenles, et commuiiempa-
cti Slephani praestiterunt. Conversiad Dominum,etc. triam relinquenies,passim sumus per diversa dkpersi.
Sermo 521. Vbi alio die sermonem fecil, el libellumi Exnobis autem omnibus decemfralribus, qui natcendi
sattaii hominispromisitferia secundaPascltw.] Diximusj quoque ordine primum sequitur arfgloriosi marlyrk
quidem, heslerno die, sicul memiuit caritas vestra, Laureiitii memoriam, quw apud Ravennam nuper col-
liujus libellus aspectus est. Tamen quia nonnullaLr, locataest, sicut audivimus, meruitsanitalcm. Ego an-
nobis indicavit quse nosse debetis, ad majorem ad- . lem qtii nuscendiordinesum sextus itlorum, cum tiac
roirationem et Domini nostri gloriam , de suorum sorore mea, quw mewtate subsequilur,ubicunqttegen-
sanclorum memoriis, de quibus dictum est, Preliosa tiuin, ubicunquelerrarum loca essesacra in quibusope-
in conspeclu Dominimors sanclorum ejus, etiam libel- rarelur Deus miracula, comperksem,magno desidcralm
luin dare decet, qui- habet orania quoe ex ejus ore sanitatis amore carpebam iler. Sed ut de cmleris cele-
eognovimus. Scd si Dominr.s voluerit, bodie parabi- berrimk sanclorum lock taceam, eliam ad Anconam,
tur, et vobis die crastino recitabitur Italim civilalem, ubi per gloriosissimummarlyrem Ste-
Sermo 322. Vbi libellum promksumsanali hominis phattum multa miracula Dominuseperatur, eddetncir-
prwsenlavil, feria lerlia Paschm.] Hesterno die libel- cuilione perveni. Sed ideo alibi curari non polui, quia
lum promisimus eariiali veslrse, ubi de. illo sanalo huic locodivitta prmdeslinalioneservabar. Nec Vsatim
audire etiam pessilis quae videre non potuislis. Si civilalemAfricwprmtermki, ubi bealus martyr Stepha-
ergo placet carilali vestroe, imo quia placere debet ntts magna prwdicalur frequenteroperari. Verumiatnen
quod et milii placet, ambo fratres stent in conspectu anle hos tres menses, id est, calendarum Januariarum
vestro : ul qui illum non viderant, 'in isto videant die, tam ego quam soror mea, qum hic mecumesl, ea-
quid ilie paliebaiur. Slent ergo ambo, unus cui do-jjj. dem adltttc passionc delehla, evidenti sumus visione
nata esl graiia, et alter cui petenda est misericordia. commonili. Ait enim mihi quidam aspeclu clarus, el
Exemplar libelli dali a PAULO,sancto Auguslino candido crine venerabilis, quod inlra terlium mensem
episcopo. desiderata esset mihi sanitas adfutura. Sorori aulem
mewin vkione sanclilas lua in ea effigiein qua te prw-
llogo, dotnine beatksime papa Augusline, ul hunc sentes videmus apparuii : per quod nobis significatum
libellum tneum, quem ex prwcepto tuo obtuli, sanctw est ad' isium locum nos venire debuisse. Nam et ego
plebijnbeas recitari. beatitudinemluam smpius poslea videbamper alias ci-
t Cum adhuc in patria CwsareaCappadociwmora- vilates; in ilinerequo veniebamus,latemprorsus qualem
remttr, frater nosler naiu major gravibus alque intole- modo conspicio. Admonitiergo evidenti aucloritate di-
randk cotnmunemmalrem affeciiin tantum injuriis, ut vina, ad hanc venimuscivilatemante dies ferme quin-
ei eliam manus non dubilaret inferre. Qttod nos omnes decim. Passionk tnew vel oculi veslri tesies sunt, vel
filii pariter congregati palienler litlimtts, ut ne verbum mkerabilis soror mea, quw ad erudilionem omnium
quidem fratri nosiro,pro tnalre nostra, cttr hoc fdcerel, conimutiismali prwbel exemplum; ut qui in illa qualis
dixerimut. llta aulem feminei dotoris slimulis agitqta ego fuerimvidenl,inmequa.nlum per Spiritum tanctum
401 VARIORUMc\ERGITAT10NES 1N S. AUGUSTINIOPERA. 402
$uum Dominus sil operatus, agnoscant. Orabam ego A poni ] iapidem illum. Ille obedivit revelationi, et fecit
quolidie cum magnis lacrymis in loco ubi est memoria < quod jussum est: ex illo coepit esse ibi memoria sancli
gloriosksimi marlyrk Slephani. Die aulem Dominico !Stephani, et rumor erat quia brachiuro sancti Ste-
Paschw, sicul alii qui prwsentes erant viderant, dum phani ] ibi est, nescientibus hominibus quid contigis-
ovans cum magno fletu cancellos teneo, subito cecidi. set. i Verum aulem inlelligitur propterea ibi fuisse
Alienotus autem a sensu, ubi fuerim nescio. Post pau- 1revelatum, ut ibi ponerel lapidem qui de cnbito mar-
iulum assurrexi, Stillum tremorem in corpore meo non 1tyris exctissus est,quia Groececubiium aucon dicitur.
tntient. Huic itaque lanlo Dei beneficig non ingralus, Sed I qui sciunt quae ibi miracula liant, ipsi nos do-
hunc 'libellum obluli: in quo etiam qum de noslris ca- iceant. Non ibi coeperunt fieri ista miracula, nist
lamilatibus ignorabatk, el quod rfetnea incolumitaieel ppsteaquam cerpus sancti Stephani apparuit. Ecce ibi
salule cognovklis exhibui, ul el pro mea sorore orare nen est curalus Uie juvenis, ut nostris oculis serva-
dignemini, et pro me agere Deo gralias. > retur. Apud Usalim, ubi est episcopus frater meus
Sermo 525. Sermo Attguslini habitus post libellum Evodius, quanta miracula ibi fiant quoerite, el inve-
de sancto Siephano.] Misericordia quidem Dei, fratres, nietis. Praetermissis autem aliis, indico vobis unum
sicut credendum est, omnes isti fraires quos una Dei quod ibi factum est, ut videatis quanta sit ibi prse-
ira maierna plaga percussil, ad hujus de quo gaude- " senlia majeslatis. Mulier quacdam subito oegrotum
mus, quandoque perventuri sunt sanitatem. Verum- filiuro, cui succurrere festinando non potuit, in gre-
tamen discant filii obsequi, timeant parenles irasci. mio suo catechumenum amisit: quse clamans, Mor-
Scriptum est,Benediclio palris firmai domutn filiorum; tuus est, inqtiit, filius meus catechumentts.
malediclio malris eradicat fundamenla. Modb isti per Et cttm hwcdicerel Augustinus,populus de memoria
terras in fundamenlis patrise suoenon sunt; prsebent smcli Stephani clamare cwpil : Deo gratias, Christo
utiqtie spectaculum, proponunt suum supplicium; laudes. In qito continuo clamore, puella quw curala
prsebent oculis miseriam suam, lerrent superbiam est, ad absidam perducla est. Qua visa, populus cum
alienam. Discite, filii, quod dicit Scriptura reddere gmdio et fletu nullis inlerposilk sermonibus, sed solo
honorem pareuiibus debitura. Sed et vos parentes strepilu interposito aliquandiu clamorem prolraxit, et
quando offendimini, parenles vos esse recordamini. silenlio facto, Augusiinus epkcopus dixit: Scriptum
Oravit maler contra filios, exaudita est; quia Deus est in psalmo : Dixi, Proloquar adversumme deticlum
vere justusesl, quia vere injuriam passa fuerat. Unus meum Domino Deo meo, et tu dimiskli impielatemcor*
ipsorum et verba contumeliosa et manus injecerat, dis mei. Dixi, Proloquar, nondum prolocutus sum :
el cseleri matris injuriam patienter tulerunt, nec dixi Ptoloquar, et tu diniisisti. CommenTiaviistara
unum pro ea verbum contra fratrem responderunt. C miseram, imo ex misera commendavi eam veslris
Jtistus Deus, qui audivit precantem, audit dolenlcm. oralionibus. Disposuimus orare, et exaudili suraus.
Sed quid illa misera? Nonne unde citius exaudita, Sit gaudium nostrum actio graliarum. Citius exandiia
inde plus ptinita? Discite hoc petere a Deo, ubi noni esl maler Ecclesia, quam in perniciem maledicta ma-
timeatis exaudiri. Nos auiem, fralres, satagamus; ter illa. Conversi ad Dominum, etc.
DotninoDeo nostro gratias referre pro illo qui sana- Sermo 524, Sermo Auguslini, quo completpartem
tus est, et pro illa quse adhuc tenetur preces funda- sermonk mox prwcedentk miracuto inlerrupti.] Debet
mus. Benedicamus Deum, quia dignos nos habuit uti, a nobis besternus sermo compleri, qtii majori inler-
hoc videremus. Quid enim sumus, quia ego apparuii ruptus est gaudio. Statueram enirii et cceperam loqui
istis nesciens? Uli enim me videbant, et ego nescie- caritati veslrae,quare mihi videntur isti fralres divina
bam; et admonebantur ut ad istam civitatem veni- aucloritate ad hanc civitatem esse direcli, ut hic in
rent. Q»is sum ego? Homosum unus de mullis, noni eis diu optata et exspeciata sanitas impleretur. Et
de magnis. Et vere, ut audiat caritas vestra, multumi hoc volens dicere, prius commendare coeperam cari-
miror, et gaudeo nobis esse concessum, quoniam iste' talt veslrae loca sancta, in quibtis non sunt sanati, el
horao nec Anconaecurari potuit: imo potuil, sedI ad nos inde sunt direcli. Et dixi de Ancona civitate
propter nos lactuni non est.quiafacillime fieri potuit.. •*'
•" Italiae : cceperam de Usali civitate dicere, quaeest in
Sciuni enim multi quanla miracula per bealissimumi Africa (episccpum habetfratrem meum,quem nostis,
marlyrem Stephanum in ista civilate liant. Et audite3 Evodium), quia et ad illam civitaiem eos venire
quod miremiiii: Memoria ejus antiqua ibi erat, el ipsai fama ejusdem martyris et operum ejus compulisset.
est ibi. Sed forlasse dicis: Corpus ejus nondura ap- Non est illic datum quod dari pottiit, utbicdaretur
paruerat, memoria ibi unde erat ? Lalet quidemi ubi dari debuit. Cum autem opera divina per san-
causa , sed quid ad n.os fama perlulerit non lacebo) clum mariyrem commemorare breviler vellem, omis-
caritati vestrse. Quando lapidabatur sancius Stepha- sis cseteris unum inslitueram dicere : quod cum dico,
nus, aliqui etiam innocenles, et maxime de iis quii reslituta illi puellas sanitate, subito lsetitiaelumullus
jam in Christo crediderant, circumstabant; diciturr exortus est, el nos aliter compulit finire sermonem.
lapis venisse in cubito, el excussus inde venisse antee Ergo tale ibi miracuium scimus factum inter multa
quemdam religiosum. Tulit illum el servavit. Homoi) alia , quae commemorari utique cuncta non possunt.
erat de navigamibus, sors navigationis attulit illutui Alulier quaedam amisit in gremio segrotanlem liliuui
ad littus Ancona-. et revelaium est illi ibi debere re- catecliumenum infantem lacienlem. Qucecum vidh.se.
 403 SUPPJ-EMENTUMAD.OPERA S. AUGUSTINJ. 404
auiissumet irrepar^biliter perditum.coepiteum magis A in sermone 8 de Verbis Domini, cum ad ilia verba,
fiere fideliter quarn niaier. Non enim lilii sui desi- confileor libi, Paler., pectora pepulus de more tutu-
derabat yiiarn nisi in fuiurp sseculp, et hanc sibi > disset, scite arguens illos Augustinus, in hoc ipso,
ablatam et peris.se plangebat. Impleta affeclu fidiicioe inquit, quod sonuil copfiteor, pectora tuludislis. Tun-
tulit illum mortuum, et cucurrit ad mempriam beati dere autem peclusquid esl, nisi arguere quod latet in
martyris Stepbani, et coepit ab illo exigere lilium, et ..pecloreel evidenli pulsu occullum casligare peccatum,?
dicere: Sancie mqrtyr, vides nullum iiit/it remansisse Quare hoc fecislis; nisi quia audisth : confiteor libi,
solatium. Non enim possum dicere filium prmcesskse, Pater. Confiteorqudislk, qui confitelurnon allendklis.
quetn nosli perisse: lu enim vides quareplangatn. Redde Nunc aulem advertite. Si confiteor Chrisltis dixit, a
filium meum, ul habeameum attle conspectumCqronq- quq est longe omne peccalmn, non soliusesl peccatoris,
toris tuu Itae et talia cum precaretur lacrymis quq- sed eliatn laudaloris. Confilemur ergo sive laudanles
dammodo non petentibus, sed, ut dixi, exigentibus, Deum, sive qccusanlesnos ipsos. IDEM
revixit filius ejus. Et quia dixerat, Nosli quare illum Sermpne 540. In li.tulo : In die ordinalionis suw.]
quoeram,ostendere voluil etiam Deus yerum animum ln anniversarie su.scepliepiscopatus. Celebrarunl in-
ipsius.. Centinun lujit illum ad presbyleres, bapii- terdum episcopi n.atalecatbedroe,seu episcopatus sui,
zaius est, sanctificatus est, unctus est, imposita est B sicul princip.es iinperii; quorlnalale episcopi diceba-
ei manus; cctnplelis cmnibus sacrameniis, assumpius lur. Ejus moris apud Romanos indices sunt sermones
est. Illa autem tali eum cura vultu deduxit, lanquam tres S. Leonis papse, in die assumpiionis suse. Apud
nen deduceret ad requiem sepulcri, sed ad sinum Afros, praeter bomilias 24 et 25 de anniversarip epi-
martyris Siepbani. Prebatum est cpr, fidele mulieris. scopalis ordinalipnis Augustiui, quibus lertius hic
Ubi erge tale miraculum fecit Deus per martyremi sermo additur, in antiquis codicibus, fidemetiam facit
suum, noii potuit ibi istos curare? Et tainen buc no- anniversarius Aurelii episcopi, de qu.oest Auguslini
bis directi sunt. Ceiiversi ad Dominum, etc. ad plebem allocutio quam protulimus. Quo autem die
Hsec hactenus,quibus niliil addemus, nisi omissami ordinatus fuerit Augustinus non, liquel; ordinalum
bic esse solemnem clausulam, quse hoc, aut similii paulo anle Nalale Domini ex hpmilia 25 docemur.
modp cpncipi potuit : Quw res bene vertal tnihi et vo- JDEM.
bis, speclalores,plaudile. Sermone 341. [n litulo : D.e sacrificiouesperfino.J
Sermone 550.] Pars prior eadem est cum priorit Ita inscribitur in codice S. Victoris CC 16, nec aliter
• parte sermonis 118de Diversis. Sed quse in illo ser- cilat Beda,
quam, ex sermoneDe sacrificwvesperlino.
: mone subjiciunlur cum prsecedentibus non cobaereiii.. __, At in Collectorio sermonum parte 3 dicilur, Sermo
i flicivero apta etconnexa usque ad finemsunt omnia. de versu psalmi CXL: Elevatiomanuum mearum sacri-
ilSlRMONDUS. ftciumvespertinum.IDEM.
Tit. De viginlt marlyribus.] Ad martyres 20 habi- Sermone 544. De amore Dei et amore swculi.]
; lus eliam sermo 110 de Diversis. Horum vero memo- Unicum nobis fuit exemplar ex codice S. Victoris
riam Hippone Regio celeberriinam fuisse docet Au- DD 12. Fuit tamen et in Collectoriosermonum parte
gustintis, illus.re quod in ea conligerat niiraciilumi 5, ut index docei. Utrobique titulum praefert: De
commeinorans lib. xxn de Civitale Dei, cap. 8 : Eratt amore Dei el proximi. Sed aptior et Augustini verbis
quidam senex, etc. Ilorum noraina, cum ignota lue- congruentior visa inscriptio quae apud Bedam lege-
rint hactenus, tres hoc loco niemoranlur, Fideulius3 batur : De amore Dei el amore smculi. IDEH.
episcopus, Valeriana et Victoria sanctoefeminoe.Quo) Sermone 545. De contemplu tnundt.] Vetus codex
uno ex capite n.onleve est quod huic sermoni debe- aucloris npmen non habet. Auguslini tamen esse non
mus; siye marlyres hi, ut Baronio cardanalivisum) dubitavimus, cuin quod aliis ejus sermonibus iotex-
est, iidem babendi sunt eum martyribus viginti quii tus erat, tum niaxime quod siyluin et genium re-
apud Tarsum Cili.ci.ae passi sub Diocleliano legunturr iert Augustini.
viii idus Junias; siye, quod cerlius reor, a Tarsensi-" _.
n § ^' ^am quantumvk habeas, cum venerit Iwra
bnsdiversi fuerint Hipponenses de quibus bicagilur. quinla, anlequam ad mensamaccedas esurk, el deficis
SIRMONDUS. quia miser es.] Qusesextam, id esl, meridiem ante-
Sermone 350. In natali plurimorum martyrum.]Ilai cedit, et legilima esl hora prandii. Sidonius noster
Regius cpdex, cum Victorino ; at Beda citat: ex ser- lib. n, epist. 9, De nunlio qui ad prandium vocabat,
mone de verbis Evangelii. IDEM. quem probabal compelenler ingressutn quinla digre-
Sermone 352. Habetur hic etiam cum in codice_ diens. Quem ad locum, nonnulla de prisco genere
regio, tum in Victorino. DD.12. IDEM, horarum in eamdem sentenliam adnoiavimus. IDEM.
§ 4. Cunt Scriptura commemorasseleos qui non in- § 6. Feminarum niariyrum Tubnrbitanorumsoiem-
trqbanl, ibi etiam nominavit homicidas,non expavklk. nitatem celebramus.]Perpeiuse e! Felicilatis, quarum
Nominavilfornicqlores,audivi quia peclor.aiuludistis.]] ccrpora in basilica majore condita Carthagine. De
.Hinc viderei es.t pectora.lundefe solitos, cnm aliquidI hartim nalali tres exstant sermones S. Augustiui.
'
audiebant quod conscientiae peccaioruiii vel confes-- Anniversarius autem dies agitur nonis Martii. Fuerunt
iiouis adflipneret. Qued quidem usqueadeo frequen- et aliae, sed virgines, Maxiroa, Donaiilla et Secunda,
tabanl, ut uiiempesiivenonnunquam usurparent. Unde; .JUSB apud Tuburbum etiam passoedicunlur n. calen-
,408 VARIORUMEXERCITATIONESIN S. AUGUSTINI OPERA. . 406
das Augusti. Duplex enim fuit ejus nominis civilas, A monitione conveniant, hoc per singulas Eccletiat antt
Tuburbum Majus ei Tuburbum Minus ; unde Tubur- traclanles, qualenus u die dkpulationis ac loco omnis
bitani Majores et Minores , in collatione Donalista- se mullitudo conlineal, ut religiosopatientim magkte-
rum. SiRMOND.cs. rio delinilum Chrisiianw paci populum parenl. Quod
Sermone 557. De laude pacis.] Ex codice S. Viclo- edictum episcopi catholici se observaluros professi
ris DD 12. Fuisse autem et in Golleciorie parle 5 sunt notoria sua , quoe ibidem recitata est, cap. 16.
index demenstrat. Pertinet ciim duobus sequentibus IDEM.
ad tempora collalionis Donalistarum, quam ex Acto- Ibid. Orationes etiam vestras, sicut jam ante prwmo-
rum exordip celebratam liquet P. C. Varanis, anne nuimus , jejuniis et eleemosynisadjuvate. Addite pen-
Christi 412, inchoatamque calendis Juniis. Quod nasillk, quibus volani ad Deum.] Nempe eleemosynoe
anni tempus congruit verbis Auguslini, qui subfinera et jejunia dicunturduse aloequibus ad coelumevehun-
sermonis paulo ante peractum fuisse ait jejunium tur preces. Vide Act. x, 4, et ad eum locum inler-
Penlecostes, quod illo anno desiit iv calendas Junias. preles.
IDEH. Sermone 559, habilo post collalionem.] Prior pars
§ 4. Unde sum frater luus.] Nolebant, videlicet, se ediiaest sermone'91, de Diversis; posterior, quas de
fratres dici Donatislse, et lamen fratres a nostris di- B Donatistaruin causa tractat, ab iis omissa, qui ea ca-
cebantur. Oplatus, Iib. l adversus Parmenianum •. rere se posse judicabant. Nos integrum reprsesenta-
Nolunt, inquit, se dicifralres noslros. Suntsine dubio vimus, qualem exhibuit codex incorticeexaratus,et
fralres, quamvk non boni. Quare nemo miretur eos me quidem a Beda agnitum fuisse non ignorabamus. SIR-
appellare fratres, qui non possunt non esse fralres. Et MONDUS.
lib. iv: JYonenint poteslk non esse fralres,atios iisdem § 5. Diximus possein una Ecclesia, pacis causa, esse
sacramentorum vkceribus una maler Ecclesia gettuil, fratres concordes ; speciosa enim res est concordia fra-
quos eodemmodo adoptivos filios Deus Paler excepit. irum.] Ex eadem epistola notoria quam episcopi ca-
Quo in genere plurima etiam Augustinus in psalmum tbolici Marcellino judici obtulerunt, constat eos cum
xxxii, lib. iii contra Gaudentium, ac libro ilem IM Donalislis, veritatis fiducia, ita condixisse ut si Dona-
contra Parmenianum, cap. 2. IDEM. tistaa causam obtinerent, honorem apud eos nullum
Ibid. Sptrtfus sanclus loquitur per Isaiam prophe- requirerent; sin ipsi victores forent, illos tamen in
tam: Audite, qui pavelis verbum Domini; dicite, fra- societatem episcopatus admitterenl. Ad hanc ergo
tres nostri estis, eis qui vos oderunt, efc.] Eximia societatem pertinent quse hoe loco dicuntur et quse
sane verba, quamvis sint tantum apud LXX inter- in eadem notoria fusius explicanlUr, his verbis : Po-
pretes. Isai. LXVI,5. At, proh dolor! sequenlia facta V teril quippe unusqukque noslrum, Iwnoris sibi socio
minime responderunt hisce blandiliis; nam hosce copulato, vicksitn sedere eminenlius, sicul peregrino
fratres suos gravissime vexari fas essepostea conten- episcopo, juxta considenle coltega. Hoc cum alternit
dil raitis ille ac misericors Auguslinus , cui profecto basilick utrisque concedilur, uterque ab alterulro ho-
minime fralernus est animus. Vide epist. 95, et quoe nore mutuo prwvenilur; quia ubi prwceptiocaritatis di-
ad eam notavirous. lalaveril corda, possessio pacis non fit angusta ; «I
Sermone §58. De pace, etc.] In codice S. Vicloris uno eorum defunclo, deincepsjam singuii prklino nwre
et in indice Collectorii prseponitur prsccedenli. Ut tuccedant. Sed jam olim respuere hanc societatem
postponeremus persuasit, quod sub hujus finem, ubi solitos Donatistas docet Oplatus lib i. Et quia colle-
de jejuniis et eleemosynis cum oratione jungendis se gium epkcopate nolunl nobiscumhabere commune, twn
prsemonuisseait, ad prsecedentem alludere videatur. sinl collegm, si nolunt; tamen, ul supra diximus, fra-
SIRMONDUS. tres sunt. IDEM.
§ 6. Ad collationk locum nullus vestrum irruat, fra- Ibid. Si postea humanos se praebuissent catholici
tres mei.] Ad Thermas Gargilianas. In harum enim crga Donatistas, uemo esset qui hoec non lattdaret,
secretario Cartbagine habita est collatio. Exstat lib. et a Christiano animo profecia non censeret. Nunc
n Veterum Epigrammatum quae Pilhseus collegit, D vero, postquam Donatistas, pertinaces quidem illos
epigramma de Thermis Gargiliauis a Thrasamundo et factiosos, quis negat ? sed tamen Ghristianos,
rege renpvatis; quud versuum prinise peslremaeque usque adeo male habuerunl; sunt qui suspicentur
litterae indicant his verbis : Thrasamundus voia sere- catholicos probe iniisse calculos, atque ex numero
ttatts. IDEM. episcoporum Donatislarum, plebisque eis addictoe,
Ibid. Edictum viri illuslris publice proposilum legi- collato cum numero catbolicoruro, collegisse non sina
stis.] Marcellinitribuni et notarii, qui judex, Houorii lucro, aut cerle sine jactura ulla illam conjunctionera
Augusti nomine , pracfuit collationi. Ejus edicto, Ecclesiartim fore. Fortasse et aliud latuit quod nesci-
quod in geslis primsecognitionis continetur, de admo- mus. Profecto ita avidieranthomines aureorum illo-
nenda per episcopas plebe, iuter caelera cavebalur : rum, si multis credimus, tempormn honoris et redi-
Nulius ergo, inquit, vel laicus, vel episcopus, uitra, juum episcopalium, ut eos nacti non facile dimitte-
numerumprmstilutum, in illum tranquillissimumcon- rent, atque in eos irrumpere quavis data occasione
cilii locumcontra prohibitum molialur accedere. Quin niiereutur. Itaque periculosum erat ne, proeler
potiui etiatn plebes suas, pia quievs ac modtsiiw com- pacta, qui superior auctorilate futurus erat successo-
 407 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 408
rera, pfo mofe Afrorum , vivus ipse sibi designaret.. A anno interfuit, ut cpgnitionis primoe gesia declaraut,
Notum est omnibus diuturnum schisma Aniiochenae et aliquot post anrios Leporii monachi epistolae ad
Ecclesise, exslmili origine ortum. Ad fiduciam veri— Gallos subscripsit cum Augnstino et aliis. Quod si
tatis quae hic jaclalur quod attinet, vereor ne' sit verum est, non Csrthagine, neque Hippone
Rcgio,
mutanda iu fiduciam vicloriae, non minus ex per- sed Hippone Diarrhyto habilum dici sernionem con-
specto favore judicis Marcellini, quam ex bonitate sentaneum fuerit. SIRMONDOS.
causae conceplam. Alioqui periculosum fuit, ut ila Ibid. Bmc erit Fiorenlia, vere Florentia.] Sic loqui-
loquar, compromissum, causaiu tot episeoporum et lur de coelesti beatiludine. Ilaque Florentiam, bicet
Ecclesiarum velleexjudicio uniushominis, etquial- in superioribus, interpreter de statu oeternura flo-
teri parli addictus erat, pendere. rente, et quo gloriari vere liceat. Hsec et alia multa
§ 6. Suscepimus eam (causam Cseciliani) disculien- finxit Nuraidica ejus sevi Lalinitas.
dam, sed lanquam fratris, non tanquam palris aut ma- Sermone 560. Donalista reversus ad Ecclesiam.]
tris. Pater nobis Deus esl, mater nobis Ecclesia est ; De lempore hujus sermonis cum affirmare nihil lice-
Cwcilianus fraler fuit, etc.] In collatione diei 5, cap. ret, ut proximis subderemus adducti eo sumus, quod
255. Auguslinus epkcopus Ecclesiw calholicw dixit: ex Doualistarum schismate, posl collationem, pluri-
Ecce dico, quolies votuerint dico : Gascilianusnon est B mos ad Ecclesiam rediisse auclorsit Augustinus, non
pater meus,' quoniam audio Dominuin meum dicen- solum in sermone iprseeedenti, sed mullo apertius
tem: Ne vobis patrem dicatis in terra, unus est paler lib. icontraGaudentium cap. 29. Quanlum exislimas,
vesier Deus. Dico Cwcilianumfrairem, bonum fralremj inquit, nos habere consolationis, quod a lanla demenlia
si bontts ; malum fratrem, si malus est; quoniam, partis Donaii, ubi non solum nefarim divisionis error,
propter communia sacra, frater meus est. SIRMONDUS.verum etiam furoris lex facla est, longe atque incom-
Ibid. Semel absens damnalus, prwsensler absolutus.] parabililer plura millia liberanlur ? SIRMONDUS.
Damnatus fuerat a Donatistis in synodo. Absolulus Ibid. 0 vinea dilecta Domiriomeo, non solum tabor
est primum Romae in concilio sub Melchiade ; ite- meus nihil tibi proderat, verum eliam conlra te ini-
rum Arelate, a concilio generali ; postremo Medio- mico luo serviebam, elc.] Hunc sermonera lectum a
iani, a Constanlino imp., ad quem pars adversa pro- Donatista episcopo, dictatuni ab Augustino censent
vocarat. Tota autem in eum criminatio quod ordina- ediiores Parisienses; nec dissentio. Sed non puto
lus fuisset a Felice Aptungensi episcopo, qui sacros prsetermittendum hic esse videri veluti formulam
eodices sub Diocleliano iradidisse ferebalur. Quod quamdam, ul ita dicam, palirfodise, qualem cani
etsi verum foret, ad schismatis causam satis non oportebata Donatisiis. Nec dubium hancnon fuisse
erat; quia alia est causa Ecclesise, alia hominuro. ^" ' exiguam partem
triumphi adversariorum. Sed qui
Caeterum ex actis publicis comprobalum est Felicem prse ignorantia in illis partibus fuerant, non poterant
episcopum tradilorem non fuisse. IDEM. " sine
gravi dolcre, cum tanta conlumelia, in unitatem
§ 8. Nova enim nobis nunliata' sunt ; quidampres- Ecclesioerecipi. HaecPoenprum fuit humanitas.
bytero noslro linguam exsecuerunt.] De altero episcopo Sermene 365 in litulo : De Cantico Exodi.] Codex
cui lihguam et manum proeciderant Donatistae, Au- Regius sermonem vocat, De Cantico Exodi, pott
guslinus epist. 50 ad Bonifacium : Epkcopi, inquit, transitum maris Rubri. At in codice S. Victoris tra-
el clerici horrenda el dura perpessi sunl, qum comme- ctatus dicitur, itemque a Possidio, qui inter diversos
morare lottgum esf ; quando quorumdam el oculi Augustini tracialus, duos commemorat, De Canlico
exslincli sunt, et cujusdam epkcopi manus el lingua Esaim,, et, de Caniico Exodi. SIRMONDUS.—An vir
prwcisa est. Calcem etiam et acelum in oculos cleri- longe doctissimus oblilus erat iractalus passim dici
corum Hipponensium misisse narrat epislola 122, sermones, quales in tomo IV Traclatus in Joannem?
et aliis locis alia eumdem illorum furorem testantia. Nescio. Sed nihil freqiientius, ita tit tractare et con-
Quo etiam speclat Honorii Augusli constitulio 14 cionari in stylo Augustiniano ferme idem sint.
proxime nuper edita in appendice codicis Tbeodo- § 1. Sensum nostrum in Scripluris sanctis conside-
siani. IDEM. randis atque traclandk regere debelearumdem Scriplu-
Ibid. Propter nefaria haec scelera graves posnas rarutn manifeslissima auctorilas ; ul ex eis qumaperle
dare debebant quicunque eorum convinci polerant; dicta sunt, ad nutriendos nos; ea qum obscuriusdicla
sed non quivis Donatistse eliam integris moribus, sunt, ad exercendos\nos fideliler dkseraniur.] Optim»
propier opiniones vexari, ut jam ad tom. 11diximus. profecto regula, et qua cenior in Scripiurarum inter
§ 9. Honorastis epkcopum veslrum, ut hanc busili- pretatione nulla esl. Igitur poslquam Scriptura sacra
cam Florenliam vocare velletis, sed Florentia ejus vos nonnulla de Deo nos docuit, ita ut de eorum sensu
eslis. ] Queraadmodum basilica Fausli et basilica nemo dubitare possit, nisi insaniat; nunquam quid-
Leonlina dictoesunta Faustoet Leonlio condiloribus, quam ex obscuris locis eliciendum, quod iis sil con-
sic Floreniia, hoc loco, basilica de nomine Florentii trarium. Exempli causa, nihil clarius in Scriptura
episcopi. Cujus vero sedis episcopus fuerit incerlum sacra docelnr quam Deum esse bonum , misericor-
est; nisi Ftoreniium inlelligi placeat Hipponensium dem, ac justilise ebservanlem ; hoc est, qui reo possit
Diatrliytorum in Proconsiilari provincia episcopum, quidero ignoscere, et revera ignoscat, cerlis legibus,
ijui et collationi DonalUlarum cuni cseteris boc sed qui iniioceiiieni plectere nequ.at. Qui iu Scri*
409 VARIORUMEXERCITATIONES IN S. AUGUSTINI OPERA. 410
pttifa haio iioTi inveniet, nihit profeclo m ea intelli- A est tola narralio de bomine, qui de preno solidi pau-
get; niilluni enim dogma roajori perspicuitate habe- peribus erogarat. Ac veius sane ista confusio. Nam
lur. Hoc autem posiio, ex obscuris nonnullis locis et sermb ille 50 in manuscripiis nihil discrepat a vul-
non sunt colligendaedoctrinae quae omnem bonitaiis, fjaiis, el hunc nostrum fidelitpr expressimus ex codice
inisericordise ac justiiiae laudem Deo maniTesio de- Regio et altero S. Victoris DD 12. IDEM.
trahiinl; qualia sunl dogmata illa quorum confirman- § 5. Cum solidum, ut assolet, vendidksel.] Quanli
clorum causa, hisce temporibus, coeluin terroe mi- solidum aureum vendideril non declarat; intelligi au-
scuerunt Afrioanoesynodi. Neque bic dixeris in rebus tem polest ex novella Valentiniani 25 inter Theodo-
divinis profunda esse qusedam quse ingenii humani sianas, qua cauium esl, ne unquam intra septemmillia
acumen fugiunt; nam non debent ex obscuris locis nummorutn sotidus disirahatur. Cassiodorus sex olim
profunda illa fingi quoe repugnent claris Scripturse millibus venditum docetlib.i Yariarum, epist. 10, Sea;,
dogmatibus; ut si Deum iacias crudelem aut inju- inquit, millia denariorumsolidumessevotuerunl. IDEM.
stum, ut locum obscurum explices. Multo sapienlius Ibid. Centumfolles ex pfetio solidi paupenbusjussit
illi faciuntquisi commodamac convenientem coeteroe erogari.] Folles sereos dicit, non argenteos. Argentei
Scripturoe senlenliam invenire nequeant, fatentur ea enim folles cenlum pars solidi exigua non essent. Ut
loca a se non intelligi; qtiam qui ita ea explicant, ut B denarios ergo appellabant tum argenteos, tum sereos:
manifesta atque acris pugna locorum Scripturoe et sic folles argentei alii fuerunt, alii serei. Follium
dogmalum tbeologicorum in doclrinam Christianam eereorum valor aut idem fuit ac nummorum seu de-
iniromittalur. Nullseexclamationes rheloricae, nulla nariorum, quorum sex septemve millia in solido cen-
episcoporum anaibemala, nulla regum edicla rcctuni sebantur, aut utriusque generis non magnum discri-
ut posterius bonis ac prudentibus viris videatur men. Folles autem argentei, Anguslini oevo,quid va-
efficient. Facile fieri polestutnon intelligamus locum lerent seslimari polest ex lege 3cod. Theod.de sua-
Scripturae, sed fieri nequit ut secum ipsa pugnet, de- riis, quae porcinac pretium in singulas libras senis
trahatque Deo quod illi clarissimis verbis, astipu- follibus definit, et ex iis quse de Florenlio sartore
lante eliam recta ratione, tribuit. Hipponensi habentur de Civiiate Dei lib. xxii, cap. 8,
Sermone 566. De psalmo xxn.] In codice S. Ger- § 9. Utrobique enim cengruere cmnia possunt, si pro
mani, unde primum ad nos pervenit et in duobus follibtis asses sive solidi sumantur monetse nostroe
S. Victoris CC 6 et DD n, tituius est: Exposilio S. Gallicanse. Nam et porcinae in singulas libras solido-
Auguslinide psalmo xxn. Atque in his omnibus libris rum sex justum fuerit prelium, el grandem piscem
inserlus, est, tanquam eodem spectans, diversis S. trecentis assibus noslris vendi nihil est absurdi. Quo
Augustini lucubrationibus contra Pelagianos. In Col- C fit ut follium et solidorum nostraiium valorem eum-
lectorii parte 3, Sermo , seu expositio super psalmum dem conjicere liceat, vel aflinem. Verum hsecde folle
xxn. Habitus est ad baptizandos. SIRMONDUS. accipienda, quatenus cerlum nummi genus signifi-
Sermone589.]Posterior pars eadem est cumjposte- cat. Follis enim alise sunt, in re pecuniaria, noliones,
riore sermonis 50 De tempore, nisi quod ibi omissa quae ad rem hoc loco non faciunl. IDEM.

m TOMUM SEXTUM.

DESIDERIUS ERASMUS AD LECTOREM, ANIMADVERSIONES

DEQUJJSTIONIBUS LXXXIII.
Agnoscitquidem hoc opus Augustinus, mihi taraen
videlur a studioso quopiam ex omnibus illius libris
collecliim, in quod congestum est si quid haberetur
argulius disscrtum. Huic studio favens Augustinus
recognovit, et qusedam elimavit. Hanc conjeciuram
non omnino somnium esse declarat illud, quod quse-t.
12 iiabet fragmcntum ex Fontei libris decerptum. Et-
cap. 51 liabet locum ex sectuido M. Tullii de Inven-
tione libro descriptum. Sunt autein et alia quae mihi
non videntur per omnia sapere pbrasin Augustini. Ad
haec erant quaedamconfusa, vel huc translata ex quse-
stionibus Evangeliorum, vel hinc illo transmissa.
Poslremo multa sunt quae non habent ullam speciem
qusestionis, nisi quod qnidquid doceri potesl, idem et
quoeri polesl. Ila tot nascentur quaestiones quot sunt
sententise, sive proloquia. Ipsura tamen oous erndi-
iutn est et leetu digntun.
IN EASDEM QU/ESTlONES LXXX1II.
Quaest. 9. Quod non manet percipi non polesi, illud
enim percipitur quod scientia compreltenditur.Compre-
hendi autem non polest quod sineitttermissione mula-
lur. Non est igitur exspeclanda sinceritat verilalk a
sensibus corporis.] Sic solvil. Augustinus quseslionem,
utrnm sensibus corpnreis percipi verilas possit. Est
. Plaiouica ratiocinalio, cujus quis sil usus non intel-
ligo; nisi si quis velit in dubium revocare testimo-
nium sensuum in rebus corporeis, quo tainen ipsa
Ciirisliana fides nitilur. Scio philosophico quodam
sensn posse dici senstis a Deo nobis dalos nou fuisse
ut iniimam rerum naiuram, et veritaies occultas eo-
riim ope cognoscamus; sed haocad theologicas qnte
stiones npn pertinent. Multa hic suiit quse Platenis
muui redolent.
Quoest. 16. Deus omniumquw sunt causa est. Quod
autem omniumrerum cattsa ett, eliam savienliw sux
411 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI, 4W
causa est.] Quare non dicit sut ipsius causa esl? Ni- A £ illius oevi, quinque collegeris esse divinas personas,
mirum, quia certissimis metaphysicorum axintnalibus quod sint quaiupr elementa, et quinia essentia, qua
boe repugnat. Attamen idem aliis verbis dicit, nani coeli et bouiinum mentes conslant. Qualia innumera
sapientia Dei est ipse Deus. Non est dissimulandum possenl fingi. Sed et audi rhetoricum argurnenliiin,
ita loqtti solitos Platonicos. Aristides lom. I, Or. 1, ne stisearlis obliviscerelur bonus anlistes. Sdeoque
p. 5, de Deo : 'Eizoinaeixpaxo; uvrbg iuvrbv : Primus etiatn cumverilas qumrilur, plus quam tria generaqum-
ipse se fecit. Paulo post: "08Eiaxi, izpwxbgxexui izpea- stionumesse non possunt utrum omnino sit, ulrutn hoc
Svru.ro; v.uXapynyixv; xo>vTZUVXOIV, uvxb; i'£uvxovye- an aliud sit, utrutn approbandumimprobandumvesit,
VOUEVOJ uvroizuxwpre v.uip.eitoiVYi eiu)Xov yeyovi- Quidni alius similiter quatuor esse personas dicat,
vui" v.aiwaizepTijv'A8»VKV upu ev.rn; v.efu):n;ifvae, quod sint qualuor rhetoricae partes, invenlio, dispo-
xaiyupiovovSivizpoaeSenQr, ei; avxfiv,ovxoi;exi izpbxe- sitio, elocutio ac pronuntiatio, aut quod sint qualuor
pov «0-6? savToveS,ia.vrov eizoinae.Hic esl primus et figurae syllogismorum? At, inquies, Augusiiuus baee
antiquissimus, elomnium princeps, ipseexse faclus quasi argumenta firma non protulil, sed potius quasi
pafer sut ipsius, et major quam ul ex alio essel, ct quem- illustrationes quasdam pbilosopbicas ac rbetoricas
admodumsane Minervamex capite genuil, nec nupliis verilatis aliunde exploratse profudit; et quidem tiro,
ejus causa indiguit, sic adhuc prius ipse se ex se fecil. B I cum primum in Africam ex Italia rediissel. Sed pri-
Sic vero colligit Augustinus seternitateiii Filii, ex al- mum hae non sunt, siveritaiem amanus, illustratio-
latis verbis : Igilur sempiternw sapienlim suw causa nes, verum obscuraliones veritatis, quse fulilibushu-
est sempiterna, nec lemporeprior est, quam sua sapien- jusniodi argutiis minime indiget, et dehonestatur.
lia. Idem collegeris, si recta sit baec ratiocinalio, de Proelerea, nt ipse testalur, hunclibrum jam episcopus
reliqtiK omnibus Dei altributis. Deus enim eril causa exanliquis sthedis colligijussit, cujus maxima pane,
suoe bonilalis, suaa polenlioe, suae juslitise, elc, ac sine nlla vel mininia jaelura, Numidaepoiuerunt ca-
proinde totidem erunt Filii Dei quot sunt ejus atlri- rere; et in libris ipsis de Trinitate, ab episcopo nia-
buta, quo nibil absurdius fingi potest. Proestitisset gno studio elaboratis. lalia multa sunt.
ergo abstinere ejusmodi ratiocinationibus, quibns ni- Quaesl. 24. Merilum aulein pwnmpeccatum, el tne-
hil probari potesl; prasertim in re lam seria, el tot, rilum prmmii recte fiiclumesl.] tloc est merilnm esl,
acerrimis coniroversiis usque adeo vexata. quo poena contrabitur et quo praemium accipimr.
Qusesl, 18. Sic probat Trinitatem : Otnne quod esi, Snbdit : Nec peccalum aulem, nec recte faclutn impu-
aliud est quo constal, aliud quo discernilur, atiud quo lari cuiquatn jusle polest, qui nihil [ecerit propria vo-
congrttil.Vniversaigilurcreatura si et esl quoqnomodo, lunlale. Esl igitur et peccatumel reclc factum in libcro,
el ab eo quod omninoniltil est plurimum dklat, et suis G ( voluntalis arbitrio. In Retractationibus vero ad hanc
parlibus sibimet congruit, causam quoque ejus Irinam quoestionem: Quodita esse, inquit, omninoverksimum
esse oporlet: qua sit, qua hoc sit, qua sibi amica sil.] esl, sed ul ad recie faciendum liberum sil, Dei gralia
Praelerquara quod hocc abstractione dunlaxat aniini liberetur. Verum hoc est quoque. Sed ut slel illa prior
disiinguuntur, ae proinde non opus habent diversis Augusiini responsio, ita ut actiones hominum malse
causis, an non variarum rerum polest esse una ea- et bonoe iribui queant eorum libero arbitrie, non
demque simplicissima causa? Nisi hoc adtnittatiir, lantnm ii bomines qui servantur delient liberari Dei
quot distingui poleruntin creaturis proprieiates, lot- graiia, sed et ii qui damnantur, ita servi peccati facti
idem erunt personoe divime. Hsereticos illius sevi esse debuerunt, ut non neeessario peccarent, atque
oportet valde stipites fuisse, si ad talia argumenta in illa servitute remanerent. Deinde quomodo infan-
obmutescerent, aut adversarios ndn irriderent. Sed[ les qui moriuntur non baptizati, et quibus, ex Augu-
et orlhodoxorum aures atque oculi paticntes fuerunt stini sentenlia, poenaeinfligunlur, propria voluntate
quorumvis sermonum et librorum, siejusmodi ratio- pecearunt? Ila opiniones suas retractat Auguslinus,
cinationibus delectati sunt. Me profecto, ne quid dis- ut q.uain minimum in iis mutatum viderivelit; uniie
simulem, offendunl.,cum reputo tam graves quoestio- (il ul excuset saepe nonnulla, omissis aliis quse non
nes usque adeo levibus ratiunculis solvi, et ibeologiami D 1 minori retractatione indigebant. Verum, hac in re,
Christianam iis contaminari, ac ludibrio inlerdum Ssvrepo;izlov; non fuit felicior.
exponi. De iis quse nonnisi revelatione divina inno- ANIMADVERSIONES
tuefunl, nec ratione possunt probari, salius fuit et
so!a Scripturae auctoritaie, et solis ejus verbis uli. \D DIVERSAS QU.«STIONES ADSIMPI.ICIANUM.
Sed audiamus et sequentia : Crealurmautem causam, LIBROi. Quaest1/ Ad Rom. vn, 7 et seqq. Videtur
id esl Deum auctoremdicimus. Vere sane, sed quid[ mihi Aposlolus iransfigurarsein se Iwminemsub lege
inde? Oportet ergo esse Trinilalem, qua tiihil prm- posilum,cujus verbkex personasua loquitur.] Fuil baec
stanlius, inlelligentiusel beatius invenire.perfeclaratioi vulgo tum lemporis recepta sententia, eaque veris-
potest. Esse Trinilatem, hncest, Patrem, Filium,et ; sima, et quam nunquam revocasset Augustinus, nisi
Spirilum sanclum, docent nos sacrse paginm; quibus; postea exorlusessetPelagius. Vide ad toin. III. Anim-
credere nos par esi, non miriusquam ratiocinalionibus; advers. in episl. ad Romanos.
rsostris. Atcolligi ex antecedentibus, ul jam diximus,, Quaest. 2, § 2. Inlenlionem Pauli, qum per totam
hoc non potuit. Alioquin codeni jure, ex philosopliiai Eptsfofim vigct, terieboquain consulain.Hwc eslautem
 413 VARIORUMEXERCITATIONES IN S. ALGUSTINI OPERA. _U
ul de operum menlk nemo glorielur; de quibus aude- A nus, proiixam disputationem quse sequitur, de ele-
'bant Israelilm gloriari, quod daiw tibi legi servissetit clione singulorum bominum compendii fecissel,
ei ex hac evangelicamgratiam lanquam debitam meri- quippe quoe plane extra rem est. Liquidum enim est
tk suis percepissenl,quia legi serviebanl. Vnde nolebant Jacobum et Esauum non speciari hic quasi singulos
eamdem graliam dari gentibus, tanquam indignk, nhi quosdam bomines , de quorum conversione deliberet
Judaica sacramentasusciperent.] Si paulo attenlius le- Deus; sed quasi conditores duartim gentium, quarum
gantur priora undecim capita Episteloe ad Ronianns, banc, non illam ad sui cognitionem vocaturus sit et
duas quoeslinnes polissimas in illis a Paulo tractari pro populo suo habilurus. Tota series oralionis oc-
nemo non intelliget. Prior perlinet ad justificationem casioque dispulationis boc clamant; fcedet ipsa illa
bominis apud Deum. Contendebant Judaei neminem verba, major serviet minori, Gen. xxv, 23, manifesto
posse justum, hoc est, bonum haberi a Deo, nisi le- ostenduut; nam bsee verba dicuntur non de homini-
gis Mosaicoe,cum ad caerimonialia, tum ad moralia bus , sed de populis. Dum gentes sunl, inquit Deus
proeceplaquod aitinet, observanlem. Negal hoc Pau- suscitanti Rebeccse, in uicro tuo, el dtto populi ex
lus et mullis ostendit, sine legis Mosaicoeobserva- ventre luo dividenlur , populusque populumsuperabit,
lione horaines justificari, seu justos a Deo haberi; et tnajor servietminori. Ae sane Idumsei, quorum opes
adeoque juslificalionem obtineri non operibus, sed B J citius convaluerant quam Israelitarum, postea tatnen
gratia, hoc est misericordia Dei; qua bonns habelur iis servierunt; sed ipse Esauus nunquam Jacobo ob-
is qui legem nunquam observavit, si modo Evangelio noxius fuil, cui terrori potius erat; utad eum Gene-
credat eique in posierum obsequatur. Posterior quae- seos locum ostendit/oaunes Clericus. igilur bizpoaSib-
slio est utrum a Deo gentes idololatricae possent ad waa sunl quse quoerit postea Augustinus , an eleciio
Evangelii cognitionem vocari, et populus ejus baberi, Jacobi sit ex praescientia fidei, ac reprobatio Esaui
etiam negleclis Judoeis. Negabanl hoc Judsei, affir- ex praescientia contumaciae, an fides inter dona gra-
mabat Paulus, qui ostendit Deum, in vocandis pcpu- tiae numeretur, etc. Attamen duin extra oleas ila
lis ad sui cognitionem, nullam rationem habereope- vagatur oraculum Numidise, invenit, non ex instiiu-
rum seu meritorum, sed beneficia sua in quosvis lione ecclesiastica , neque ex Paulo, qui.ea de re hic
conferre, quamvis indignos, iis omissis qui benettciis quidem nihil habet, fidem esse donttm Dei; hoc esl,
divinis indigniores ceeleris non erant. Haecsunt duo ex ejus sentenlia , nasci eam ex inlerno afflatu cui
summa capita, ad quae lola disputatio Pauli referenda reluctari non licet, et qui pauculis lanium eleclis
esi, non quod hic habet Augusliiius. Itaque nihil ad conceditur , quamvis sine eo nemo possil lidem ad
rem facit quod sequilur apud eunidem : Multk locis finem usque vitoe Evangeiio habere. Presbyter hnc
hoc swpe teslalur, fidei graliam prwponensoperibus , G £ tam grande arcanum nescivcrat, uti nec cum episco«
nonut- opera exslinguat, sed ut ostendat npn esse opera pus primura factus esl, sed dum meditatur hsec re-
prmcedenliagraliam, sed consequenlia;ut, scilicet, non sponsa ad Simplicianuni, invenil; alque ad hoc suum
te quisque arbitrelur ideo percepisse graliam, quia bene dogma posiea Scripluram, relucianteni licet, traxit;
operatus esl; sed bene operari non posse, nki per fidem nulla habita ralione nexus orationis, signifieatus fe-
perceperit gratiam. Incipil aulem Iwmo percipere gra- cepti verborum , qusesiionumque ac controversiaruni
tiam, ex quo incipil Deo credere; velinterna vel exlerna quse inter aposlolos et Judseos agitabantiir. Ita lege-
admonitione motus ad fidem. Nolo haec excutere, bat Scripluram , quasi singulae periodi aut sententiie
sedpernego Paulum quidquam ejusmodi cogitasse, essent axiomata qusedam mathematica, cuni superio-
cum dispularel contra Judoeos.Nec hi conlendebant ribus ac sequenlibus mininie connexa , sed quae
graliam fidei sibi aut ulli alii deberi, nec Apostolus seorsim et per se possent expjicari; et si quid, occur-
contrarium probal. Adeat lector opliroos quosque rerel quod speciosoe declamatiunculae occasionem
Pauli interpreies, sed prseseriim ipse Paulum Iegal, praeberet aut proebere videretur, id vero avide arri-
intelligeique ab Augiistino Apostoli scopum nullo piebat, et Punicse eloquentioe vela pandebat. Nullo
niodo animadversum fuisse. Ac sane obscurior est in opere specimen dedit illuslrius, mirificoe illius con-
Episiola ad Rpmanos quam ut a scmiplatouico rhe- ]D, suetudinis, quam in hoc ; px quo tamen postea lot
tore, criticac plane imperito, iutelligeretur. fluxere allucinationes , quoe tolli poiuissent, nisi vis
Ibid., § 4. Allatis verbis Pauli Rom. ix, 11, 12. et auctoriias remediis fuissent objectse. Humiliuui
Vnde, inquit, occurril animo qumrere cur dixerit: ut enim scilicet oralorum illius sevi hsec fuit indoles, ut
secundum eleclionem propositum Dei maneret? Quo- ad loquendum die iis quae n.on intelligebant, null!.'
modo esl erinn justa, aul qualkcunque omnino electio, quamvis pracsidio cincli facillime accederent; sed
ubi nulla dklanlia est? Si enim nullo merilo eleclusest diflicillime a procconceptis semel opinionibus possei:t
Jacob, nondumnalus el nihil operatus, nec omninp revocari, quas anathematibus et edictis acerriine
eligi potttit nulla exsktenle differenlia, qua etigerelur. tuebantur, si quis eas oppuguare auderet.
Item si nullo merilo improbalus est Esau, quia et ipse LIBROn. Quaest. 4, § 2. Ad queestionem quomodo
nondum nalus et nihit operatus erat, cum dicerelur ct Samuel per pythoiiissain evocari potuerit, postquam
major serviet minori, quomodoejus improbalio justa dixit Samuelis ipsius aiiimnm potuisse lorte evocari,
dici potesl? ete.] Si hunc i.psuinlocum paulo atienlius subjicit : Quanquam in iwc facto polesl esse alius fa--
et, ut ita dicain, v.pinxaripug considerassel Augusti- cilior exitus el expedilior inlelleclus, ut non vert spiri*
 415 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 416
fum Samuelis excilalum a reqwe sua credamus, sedaii-• A qui se ipse non semel exscribit, in superiore libello,
quod phantasma el imaginariam illusionem diaboti ma- quo Dulcitii quaeslionibus respondet.
chinaiionibusfaclam, qttam proplerea Scriplura nomine• Cap. 1, § 5. Cerfe enim si rebus non vkis credere
Samuelk appellat, quia solent imagines rerum earum' non debemus, quandoquidemet nondumcertius probatis
nominibus appellari, quarum imagines sunt.] Cur noni amicorum cordibus credimus, el cum ea malis nosiris
potius dixil loqui Scrrpturan) illic ex senlentiaSaulis, bona probaverimus, eiiam lunc eorum erga nos benevo-
qui revera Samuelem evocatum credidit? Cur etiam lenliam credimus polius quam videmus.] Ascribunt
iiil.il de fraude pylhonissae viro aculo suboluit, quae edilores Parisienses margini locum hunc perptexum
lamen plane videtur os credulo el perlerrito Sauli esseet viliqtum; sed omnis difficultas, nisi fallor, lel-
sublevisse? Sane ne ipse quidem Saul vidisse narra- letur si pro quando, legamus quomodo, et notam in-
tur speclrum hoc, cujus nomine loqui facile potuit terrogationis fini periodi addamus : nisi quia tanta
subornatus qiiidam nebulo a pytbonissa. Sed vide ftdes est (sequunlur hsec proxime allala verba) uf non
hac de re acutum aique eruditum virum Anlonium incongrtienler quibusdam oculis ejus nos judicetnut
Van Dale , in dissertatione de Divinalionibus idolo- videre quod credimus; eum propterea credere debeamut,
latricis sub V. T., cap. 9. quia viderenon possnmus ? Sic omnia sunt plana, ut
ANIMADVERSIONES B inlelliget quisquis periodum integram Iegere non
INLIBRCM DEOCTODULCITIl QU.EST10NIBUS. gravabitur.
. Quaest. 1, § 6. Ad Iocum I Cor. ni, 11 et seq., Cap. 2, § 4. Omillo dicere quam mulla kti, qui nos
statuit fundamentum esse fidem in Chrisium, aurum reprehendunl, quia credimus quw non videtnus,credanl
vero, argentum et lapides preliosos esse eximia quse- famw et hklorim, vel de locis ubi ipsi non fuerunt; ncc
daui bona opera; ligna vero , fenum ct stiputam ea dicanl: noncredimus, quia non videmus.] Ad hoc fuit
esse quibus carnale aliquid admissum est. Miror ei palmarium argumenlnm, quo adversarios ad silenlium
in menlem non venisse hic agi de docirina , et tot adigcre facile potuit, idque ab omnibus non aegre in-
propositas qusestiones homini qui in re plana usque lelligendura , et rei quae hic agitur accommodatissi-
adeo cespitabat, aut eum tam leviter in Scriptura mum ; quandoquidem, si rem probe pensitemus, fides
versatum tot qusesitis respondere susiinuisse. 0 va- nostra nititur polissimum evangelicse historioe veri-
cuam studiosis Scripturae Africam ! 0 stupidos quibus tate. Sed nescio quomodo veteres quae firmissiroa
haec admirationi erant et qui tam verbosas disputa- crant rei Christianae fundamenta sacpe ferme negli-
liones, ut nihil discerent, legere sustinebant! gtint, aut obiler certe atlingunt; dum operose expo-
« § 13. Tale aliquid posl hanc viiam fieri incredibile ntint quae apud incredulos vim nullam habere potue-
non esl, ct ulrum ita sit qumri potest; et aut invenire 'C runt. Sic Augustinus copiosissime de prophetiis agit
nuf lalere, nonnullos fideles per ignem quemdam pur- in sequentibus, babetque quoe apud Christianos cutu
'galorium, quanlo magis, mittusvebona pereuntia dilexe- : fructu dici poterant, sed apud incredulos pondus nul-
runt, fanfo tardius citiusve (sic lego , non citiusque) lum habebant, cum vix unquam ex vi vocum et nexu
salvari; non tamen tates de quibus dicium esl : regnur» oralionis, si cum homine veritatem Judaicse et Chri-
!Dei non possidebunt.] Majore cum fiducia hac de re stianae religionis neganle sit nobis negotium, probare
loquitur in opere de Civilale Dei lib. xxi, cap. 15. pnssimus ea vaticinia ad Christum pertinere. Itaque
Vide el quoe collegerunt Benedictini in proefatione ad apud incredulos liis potius argumentis abstinendum
Hilarium cap. 8. Sane ad affirmandum esse ignera ftiit, historiisque utendum , quibus nihil sanum re-
purgalorium recta deducebat consuetudo jam recepla poni ab iis poterat.
eo lempore orandi pro mortuis , de qua Augnsiinus ANIMADVERSIONES
ad quaestionem sequentem. Quamobrem landem opi- INLIBRUM DEFIDE,ETSVMBOLO.
nio de poenispurgaloriis, apud pleresque Chrislianes, Cap. 3, § 3. Verbumaulem Patris ideo dictum est,
decreiis synodorum ccnsecrata est ; ne Ecclesiae quia per ipsum innotescit Pater. Sicul enim verbis no-
preces viderentur mcrluis inutiles, quippe quoe nullis slris id agimus, cum verum loquimur, ut noster animus
' D in corde geri-
poenis eos liberarent. De iis precibus suo loco aliquid hmotescal audienti, et quidquid secretum
dicemus. mus, per siqna hujusmodi ad cognilionemallerius pro-
Quaest. 6, § 2. Item qumris, inquam, utrum spititits feratur : sic illa Sapienlia quam Deus Paler genuit,
animis secrelissi-
immundus, qui eral in pylhonksa, polueril agere ut quoniam per ipsam innotescit dignk
Samuel a Saule viderelur, elc.] Vide nolata ad lib. n mus Pater , Verbum ejus convenientissimenominalur.]
diversaruro Quoestionum ad Simplicianum qusest. 4. Miror catechumenis propositas res usque adeo dubias,
quasi fidei capita. Nam si quis negasset Auguslino
DESIDERII ERASMI CENSURA vocem Ibyo; apud Joannem verlendam verbum, con-
LlBRIDEFIDE. 1
tendissetque esse ralionem , quomodo contrarium
Libellus hic ex diversis Augusiini epislolis consar- potuil? Quinimo Platonicorum, quos rnagni
atlinet. probare
cjnatus est, maxime qnod ad .senlenlias
Probabile esl bunc esse Hugonis Victorini. faciebat, similiaque Christianis hac in re sentire pu-
ne-
At banc Er.ismi censuram recte confularunt Bene- tabat, auctoritale premi potuit. Proelerea si quis
dictini. Quod si quid decerplum hic est ex epistolis gasset munus esse Filii, ul animos per se illuslraret,
Augusiini, niliil vetat id ab ipso Auguslino facluin ; eo modo quem dicit Augustinus; qui probare poluis-,
417 VARIORUMEXERCITATIONESIN S. AUGUSTINIOPIiRA. 418
set quod hic contendit, nisi forte ex suis Platonicis,, A recta ratio, postulatque humanae societalis felicitas,
qui hoiiiines rationales csse pulabant, parlicipationei recta suul et Deoplaceul, qui reclseralionis et liuinanse
xov A.byov, quos lamen audire noliiisset de propriai socielalis non minus auctor est quam revelationis.
hujus vocis significatione? Mulla alia dici poluerunt,, Qui siue revelatione possunt damnari ob delicta in
quoe omilto et quoelegi potuertint apud Joannis in- rectam ratiouem admissa, eosdem necesseeslet posse
terpretes ad cap. i, 1. At eo tempore, si verum dicerei absolvi, si recte ralioni obsequantur; quod docet
velimus, non quserebatur lam quid esset verum, pos- etiain Paulus Rom. u, 14, 15. Nemo qui rem expen-
setque contra quosvis adversarios firmis raiionibus'< derit sibi persuadebit legem naluroea Deo per rectam
defundi, quam quod vel levi probabilitate tinctumi rationem laiam, et per ipsam humanse naturaeconsli-
erat, et apud aures omnia admittere paratas speciosei tuiionem confirmalam , perfractam aut observatam
dici potuit. Legantur sequentia, expendanturque abi pariler datunare; nec pium erga parentes esse Deo
animo veritatis amanle, et ni verum tulisse judiciumi gratiorem quam parricidam. Monstra sunt illa ex
dicar, abjiciauiur hse chartae, lineisque el blaltis de- contendendi et paradoxa defendendi libidine nata.
vorandoe pennittantur. Cap. 15, §24. Quapropterdiligenler oportet alten-
Cap. 5, § 8. Donoenim Dei, hoc esl, sancto Spirilu, dere quomodo accipienda sil aposloli Pauli illa settten-
concessanpbis est lanta humilitas tanli Dei, ul totutri>,'B tia plane ad inlelligendumdifficilis, ubi aii: Funda-
hominemsusciperedignarelur. | Scio et alios sic locu- menlum enim aliud neino potest ponere, efc. I Cor.
tos, sed profecto et Scriplurse sacrae et recte raiioni iii, H et seqq.] Jam de hoc loco egit in libello de
plane contrariura est humiliiatem divinoe natursc tri- QusesiionibusDulcitii, nec tamen hic potuit sese ex-
buere. Virlus est horainis quae a Latinis modesliai pedire diflicultate , quae magna esse non potest,
dicilur , sed quaeDeo tribui non potest sine blaspbe- tiisi oscitanii. Liquet enim Paulum agere illic non
raiaequadam specie, cujus tamen incusare Augusti- de moribus, sed de dogmatibus, cum serrao sit de
num nolim. Locum ad Philippenses n, 6, qui objicii doctoribus ; qualis ipse atque Apollo, quorum se di-
forte posset, intelligendum de nalura humana Christii scipulbs dicebant Corinlhii, proptereaque in partes
oslenderunl Hugo Grotius et Joannes Clericus int ibatit.
addilanientis ad H. Hammondi Adtiolationes ad No- ANIMADVERSIONES
vum Testamenlum. Quod factum ab seierna ralione,, IN ENCHIRIDION ADLAURENTIUM.
quando caro facta est, id non humilitatis, absit! sedI Cap. 11, § 4. Quid est aliud quod malum dicitur,
summsebonitalis et munificeniioespecimen fuit. ' nisi privalio boni?] Eodem jure dicas Poenp philoso-
Cap. 5, § 11. Credimusitaque in eum qui sub Ponlioi pbo: quid est aliud quod virtus dicitur, nisi privatio
Pilato crucifixusesl et sepullus. Addendumenim erat[ C vitii ? Nam sane virtus, exempli causa, fides, spes,
\udicis nomen, propler lemporum cognitiohem, elc.]] caritas, etc., non est magis babitusanimi nostri, re-
Tum nulla mentione facta descensusad inferos, pro- peiiiis actibus comparatus, quam incredulitas, de-
xime subjicitur : credimits etiam illum leriio die re- speralio et odium proximi; nec effectus vitiorum
surrexisse a morluis, prinwgeitituinconseculurisfra- suntminus magni quam virlutum. Quod si dicas, de*
tribus, etc Uude liquel eo tempore in Symbolo Ec- tracto vilio, poni virtutem; simiiiler dixero, detra-
clesiseAfricanae, ut et in Romano aliisque, abfuisse3 cla viriute, poni vitium. Contraria hsec quidero sunl,
caput de descensuad inferos; quod tamen postea te- sed non opposila, ut privalio et habitus, ignorautia
tnere conjunctum est. Vide quoe doctissimus omnium;) et scientia. Verum Auguslinus comparalione hanc in
interprelum Symboli Joannes Pearsonus , hac de ree rem utittir, qua forle quispiam negotiura ccnfectum
in Anglica interprelatione Symboli scripsit. puiei. Non dicam comparatione rem veram et pro-
ANIMADVEUSIONES. balam ilLuslrari, tanlum, aul altius memorioeinfigi;
INLIBRUSI DEFIDEETOPERIBUS. non vcro, si dubia est, probari; sed ipsaro coropara
Cap. 7, § 11. Quidquidenimhomovelutireclefecerit,, tionem expendam. Namsicul, inquit, corporibus
nisi ad pietatemquw ad Deumesl referalur, rectumdicii animalium nihil esl aliud morbiset vulneribus affici,
non oportel.] Quomodu hoecintellexerit Augustinus, '<,**
' quam sanilate privari: ita et aninwrttm qumcunquesin,
et quibus ralionibus fretus ita loculussit, quisquiss vilia, naturalium sunt privationes bonorum, quw cun
scire avebit, adeat lotno X librum iv contra Julianum n sananlur non atiquo Iransferunlur; sed ea quw ibi
cap. 5, ubi multis hac de re agit. Consulendus ett erant nusquamerunl, quando in illa sanitatenon erunt.
einiuentiss. cardinalis Henr. Norisius in Vindiciis is At morbi aut vulnera non sunt tantum privaliones
Auguslinianisparagr. 4. Altamen, si verum amamus,>, sanitatis; nisi quis dicat febrim, exeropli causa, cti-
nemini hanc suamsentenliam persuadebil Augusiiuus, ;, jus sunt tot genera, et symplomata, quamque om-
qui quidem in nuda ejus auctoritate non acquiescat, t, nes norunt sttam esse ut plurimum in motu extraor-
sed raliones expendal. Nam cerluin est quaecunque e dinario sangtiinis, raeram esse privalionem; quem-
Duntsecundumnatnr* el rationis reclaeimpuisum, eaa admodum motus, quamvis violentus, mera est pri-
esse bona, quamvis revelatio non accesserit. Exempli li vatio quietis. Quis ferret eo modo ralioeinantem ?
causa, colere parentes, eosque omni ope adjuvare,;, Quis dicat sectionem musculi aut nervi, effusionem
miserorum malis tangi et opitulari, castitatem colere,!, sanguinis, luxationem aut Iraciioiiem ossis meras esse
pudice familiameducare et sexcenta talia quse suadet st privationes eorum quse antea erant ? Caprimulgis et
419 SUPPLEMENTKM AD OPERA S. AOGUSTINI. 42C
fpssoribus bsec philosophia tratialur, non hptninibus A Inlik alque.hujusmodi falsitalibus salva fide quw in
liiterarum studiis expolitis. Quod addit vitia, cum Deum nobk est, fallimur, et via non relicla quw ad il-
sanantur, non alio transferri, sed nusquam esse* lam lum ducit, erramus; qui errores, etiamsi peccala twn
valet ad probandum virtiilem essenihil, quam ad sunl, lamen in malk hujus viim depulandi sunl; quw
qsiendendum vitium merarn esse privationem ; nam ila stibjecta esl vanitali, ut approbentur hic falsa pro
virtus, quam quispiam conlrario vitio mulat, non ali- veris, respuantur vera pro falsk, teneantur incerla pro
quo transfertur, sed nusquam est. Quis in metapby- cerlis. Haec reputare secum deberent theologi non-
sicis nonnibil exercilatus nescil accidenlianon trans- uulli, "qui eum magni Augustinum facere videri ve^
ferri, cum mnlantur aut intereunt, nec tamen esse lint, attameri contendunt emnes erroresesse peccata,
merum nihil? Quain hoc sit manifestum nenio non omniaque peccata, ut .scbolse theologi loquuntur,
videti nec eo secius in tam mirifica argulia sibi pla- esse mortalia; unde, ut pulant, sequiiurnullos erro-
cel.Augustinus, qui inter duo mcmbra allaloe com- res ferri oportere, quandoquidem nulla lelhifera peC-
parationis hanc parenlhesin infarcit: Neque enim id ,cata ferenda sunt.
agitur, cum adhibetur curalio, ul mala ista quwinerant, Ibidem, postquam probavit omne mendacium esse
id esl morbi ac vidnera, recedant hinc, et alibi sittl, peCcalum, plnrimum quidem, inquit, ad bonum prn-
s.edutique, ul non sint. Non enim vlta substanlia, sed B I feckse homines, qui non nisi pro salute hominis men-
carnalk subslanlim vitium est vuinus aul morbus ; cutn tiuntur, non est negandum; sed in eorum tali profeclu,
caro sil ipsa subslantia, profeclo aliquod bonum, cui merito laudatur, vel eliam temporaiiter remuneratur
accidunl kta maia, id est pritatwnes ejus boni, quod benevolentia;non fallacia, qum ul ignoscatur sat est,
dicitnr saniias. Pariter ratiocinari qUeam ut probem, von ul eliam prwdicelur, elc.] Videtur Augustinus Iti-
conlra Augustinum, sanitatem esse lanlum privaiio- qui de salute oetefna; ad quam nonnullis concilian-
nem inprbi; nam quando propinatur, exemplicausa, dam multi tunc temporis nientiebantur, innumeris
Venennlui)) poculum , ut sanitas labefacletur, hoc niiractilis confictis; eumt ut dicebant, duntaxat in fi-
non sit ut alibi sit sanitas, sed ne omnino sit. Quis nem; ut ihfideles ad fidem adducerentur. Eos non
prseterea non mirelur nostrum bunc philesopbum , laudat Augustinus; sed facile iis ighoscit; quod fre-
qtiem usqueadeoaculum mullipulant, ilaloqtii quasi quens, ut quidem videiur, malum essel inter eccle-
inlersubstaniiainet nihil ens nullum, utpbilosophice siaslieos ho:nines illius oevi. Sed dignum est obser-
loquar, inleresset, accidenliaque omnia pronibilo es- valu, primum eos qui servandi pfoximi causa men-
sent habenda?Si verum hpe esset, saniias et utYfus tiebantur, sai-pissimeex illo mendacio lion contem-
habenda eliam essent nomina meri nihili, sunt enim , nendum lucrum fecisse. Exempli causa, qui fingebanl
sccidentium vocabula. Nescio quid hisce, reponerent ^1 ^ tol miracula in suis ecclesiis (ieri ope
reliquiarum S.
Manichoei; sed si iia se confulari tacili patiebantur, Stephani, ii ita se gerebant nt infideles aut dubitantes
%-aldestolidos fuisse oporlet. Hisce tamen usqueadeo . de fide Iucrifacerent; sed eadem opera oblationes ab
non immorarer, nisi viderem et sebolasticos et alios iis accipiebant minime spernendas; quis enim, si
acutioresphilpsoplioSjin accepto hoc aveteribuscom- modo posset, non aliquid conuilisset in usum eccle-
raento, veluti de manu in manum, acquievisse.Pro- sise, quam tot ac tantis miraculis dignabatur beatus
pterea argutias philosophicas quoe seqiiunliir non Stephanus ? Itaque sine nimia malignitate, menti-
lnoror, quamvis parum idoneo loco sint collocatse: in toseosdixeris, non minusspe lueri quam cupidilate
Enchiridio qpippe, quo Laurentius volebat non me- servandi proximi. Certe qui ita mentiutitur digni non
taphysicas contemplationes, sed religionem Christia- sunt qui meliores a iiobis putenlur. Secuildo loco
nam in summa capita conlractam, breviterque expli- gravissimum est peccaium in Deum inque humanum
calam babere. Sed hoc est hominum loquacium in- genus, cum certissiraas fationes habeas quibus infi-
genium.. ut quidvis quod sese animo objicit, quovis deles, si fieri id possit, ad credendura adducas, con-
tempore et loco effundant. fugere ad mendacia; dehohestas enim plane veritalem
Cap. 21, § 7. In quibus autem rebus niltil inlerest - quam mendacio tiieris; deinde eam in grave pericu-
ad capessendumDeiregnum, utrutn credantur annon; * lum conjicis, quia si forle mendacium tuumretegatur,
vel utrum vera sive.sinl, sive pulenltir, an falsa; in his veritas ipsa in dubium revocabitur. Sed mendacii tain
errare, id est aliud pro alio putare, non arbilrandum est inimicus non erat Augusiinus quam volebat videri.
esse peccatum; aut si esl, minimumesseac/eivssinsuin.] Cap. 30. Hwc pars humatii generis, cui liberatiottem
Si peccalum dici queat error quo minus Dei limentes, Detts, regnumque promisil wlefnum, nunqmd meriiis
ac praeceptorum ejus minus observanles non fimus; operum suorum reparari potest? Absil.] Quis Augu-
est peccatum, ut ita loquar, philosophicum, hoc est slino non astipuletur? Nulla enim possunt esse me-
delictum in leges logicas, quae, si semper a nobis rita malorum, dujn mali suntj quae Deo grata esse
observarentur, nes ab errore immunes conservarent. queant, ita ut prepterea de iis ad se converteudis
Sed talia peccata, quibus non lit ut de Deo minus COnsilium.capiat.Pergit: Quidenim boni operalttr per
magnifiee sentiamus, vel ut evangelicis Iegibus minus dilusj nisi quantutrifuerit a perditione liberaius? Nun-
leneri nos putemus, non sunt ea quibus evangelica qttid libero voluntalis drbitrio? Et Iwc absit. Hseconi-
doctrina poenas minatur-Itaque recle in sequenlibus nia vera sunt; iieino enim nialus recte qiiidqiiam fa-
Augustinus, memoratis nonnullis innocuis erroribus: eit quatenus malns est. Nemo etiam qui non plsne
 421 VARIORUMEXERCITATIONESIN S. AUGUSTINIQPERA. 4-22
malus est liberi arbitrii stii merilis reparari potesl',, Ai revocattir; quia nemo putat eum ulla necessilnle le-
nulla enim illic sunl merita, si rigide loquamur, ubii neri quominus malis inoribus valedicat.
venia opus est, nec ulli homini Detis salutem debet. Pergit Augustinus : Peiri cerle aposloii est isla sen-
Speciosa haecsunt dogmata, eademque verissima, sed[ tenlia, qum cum vera sil, qualk quwsopoiesl servi ad-
videndum an sequentia eis respondeant: nam libero, dicli esse libertas, nisi quando eum peccare deleclal?
inquit, arfcifriomaleulehshomoet se perdidit et ipsum. Liberaliler enim servit, qui sui Doinini votuntalemU-
Adamus quidem, qui primus male usus est libero ar- benler facil; ac per hoc ad peccandum liber esl qui
bilfio (imo vero solus, si Augustinum audiamus), sei peccali servtts est. Al quo libentius peccato serviunt
malo illo usu in seternum perdidisset, nisi divina mi— homines, eo magis ei siint addicti et mancipati; sed
sericordia delictum illud ei ignovisset; sed nec per- eam servitulem sensim excutere possunt. Aliud cst
didit Iiberum arbitrium, neque enim ea sola aclionei liberaUlerhero servire, aliud libere servire. Prius esse
sic necessarto peccator factus est, ul nihil bnni am- potest, si servus berum amet, ejusque carilate liben-
plius, nisi ineluctabili Dei gratia adjnUn, facere pos- ler ad parendum adducalur; at posterius esse nequit,
set. Nullo hoc Scripturae loco conslat, nec ratiotie quia repugnat liberum esse qui servil ita ut servi-
ulla nitilur. Posteri ejus etiam non ita amiserunt, lulis jugum excutere non possit. Itaque ex sententia
consiietudinepeccahdi, libertatem, ut sensim jugumi B ] Augtistini negandum est servum peccali ullo modo
peccati, meiiore contracia consuetudine, exculere: iiberum esse, si prpprie loqui velimus. Verum ille
non possint, nisiafdaiuiiiternociii resistere nequeant1 sajpeimpreprie lequebatiir, quia pauccrum aures ali-
adjuventur. Frustra enim alioqui Deuseis leges fer- ter Ioquentem ferre poterant.
ret sanciias praemiis et poenis, quas ab iis minimei Ihide, inquit, adjuste faciendum libernon erit, niri
posse observari probe nosset, nisi eos constanler af- a peccaloliberatus essejustiiim cosperitservus. Ipsa est
flaret, quod lameh erga pmnes facere minime censti- vera tiberlas, propter recte facti libentiam(assenlibr
tuit. Verum hic non esl locus confutandae ejus sen- cnim Benediclints ila legentibus, pro Iwiiliam aut
tenliae; hoc lantum diligenler meihorise mandandum,, liceniiam, ut babent alineediliones et libri), simttl el
quotiescunque Augustinus libefumhominem aghOscit t pia servitus, propter prwcepti obedieniiam.Hinc vide-
: iti libris post controversias Pelagianas conscriptis, idI mus
regeneratorum , qui, ex Augustini senteniia,
ex ejus sententia valde improprie ihtelligendum, cumi Tncluciabili afflatu aguntur, nullara eiiara esse pro-
hic disertissime doceal hominem et se et liberumi prie dictam libertaiem, si illi credimus, sed tantum
arbiirium perdidisse. Audlamus et sequentem com- parendi libentiam, quse rbetorice, non vere, libertas
parationem : Sicut enim, inquit, qui se occidil, ulique' * dici potest. Vox libentia occurrit apud A. Gellium
vivendose occidit, serfse occidendo non vivit, nec se-- " lib. xv, cap. 2 : Cui libenliwgraiimque.omnesconvivio-
ipsum polerit resuscilare cum occiderit; ila cum liberoa rum incognilw sint, quiqtte illorum omttino experssii;
peccaretur arbilrio, viclore peccato, amksum esl libe- si eum forte ad participandas ejusmodi voluplates aul
rumarbilrium. A quo enim quis devictus est, htiie ett volunlas tulerit, aut cusus induxefit, aut necessilas
sefvus addictus est (II Pelr. n , 19). Ut comparalio- compulerit, deliniri plerumqueet capi; himirum, dicit
nem alia comparatione eludam, dicam ut nemo fit inl ' Plato simililer in Veteri Onomastico : lubenlia, evtzu-
bello sefvns, nisi invitus, et quamprimum libertalemi Qeia.Quae quidem significalio nonnihil distat ab Au-
recuperare potest, occasionem avide arripit; sie quo- gustiniana , nam libentiam vocal eam affeciionem
quehominem, qui se a peccato victuhi animadvertit,, nnimi qua libenter quidpiam facit; Gellius vero et
ejusque.servitulis incommoda sentii, si quis eum me- Onomaslicon, voluptalem; sed tamen, nori arialogice
' lius
doceat, peccato libenter valedicere. Sed ut Ada- tanlum formalam vocem libenlia, sed et usitalam
mus uno peccato non potuit amittere omnem liberta- ostendunt. Sed ad beni faciendum ista libertas (imo
lem, ila nec una pfoba actione peccandi consueludi- libentia) unde eril Itoininiaddicio et vendito,nisi redi-
nem quisquamdelere potest. Vicitquidem peccatum,, mat cujus illa vox esl (Joan. Vni, 36) : Si vos Filius
ejusque servi facti sunt homines, quia ei parere vO-. -.. liberaverit, tunc vere liberi eriiis? Quod antequam
luerunt; sed nihil vetat ut nolintei obsequi, prseterr "' fieri in homine incipial, quomodoqukquam de libero
consuetudinem, quaepaulatim vincipotest; ut liquett 'arfrifrioin botlo gloriatur opere, qui nondumeslliberad
ex eo quod Dens omnes homines ad poenitentiam i operahdum bene, nki se vana superbia ittflatus extol-
vocet. Ex locutione translatitia, qualis est servire s 'lai ? Quam cehibel Apostolus dicehs : Gralia salvi
peccalo,non ila raltocinandum quasi utcaptivus ami- facli eslk per fidem(Ephes. n, 8). Revera libetitia illa
sit libertatem corporis, quam recupefafe nequit dumi feele faciendi non nascitur in homine inalo, nisi !i-
vinctus est: sic qui servusesl peccati nunquam ejuss befatione Filii; qui prsemiis et poeriis in Evangelio,
dominationem excutere posset. Neque eiiirii libmi-- ccelestis verilatis luce fulgente, horaines servituti
nem captivnm, catenisque virtctum, el earcefe clau-. - peCcati eripit, sed nulla tameri hecessitaie, ut nec
sum hortatur quisquam ut excussis calenis carceree Ullanecessitateeos ih officiocOnlinet; quP mpdo non
exeat, et nisi faciat indignatur, quia omnes noruntt libenler tantum bonis factis adbaereht, sed et libere.
non esse hoc in ejus potestate; at homini hequam1 Nec quisquam potesl jactare libBrum arbitfium, an-
oroues indignantur, cum nullam raliohetn habet ad- lequam eo recte utatur; nec posiquam fecle usus
horlaliouum eoruro a quibtis ad meliofem friigem ) est, gloriari tamen potest, utostendimus a'd toiri. II,
425 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGlSTINi. 424
epist. 175, § 2. Fides sane Dei donum est, sed mvi- A l vellet ipse honiines, nulla ratione Iiabita eorum vo-
tis tamen non donatur; invitis enim rapere possis, luntatis, volentes nolentes octerna beatitate donare.
invitis dare nihil possis. Acsane Deus fidem dat, quod Deus vult omnes homines salvos fieri, quia omnibus
sil auctor doctrinse quse credenda proponitur, quodi communem poenitemise legem tulit, qua observata
homiues eam nuntiaturos ad nos raiserit, et omniaL salvi fieri possint, et quam revera observare possunt,
fecerit quae ad persuadendam veritatem liberis crea- si velint; et quia neminis animus usque adeo de-
luris a Deo fieri debuerunt. Verum haec satis super- pravatus est, ut beneficiis quse Deus in omnes homi-
que de libertate, coelera quse habet Auguslinus noni nes spargit, paulatim certe emendari nequeat. Si lex
atlingemus. Sed inlelligere facile licet bono viroi quam fert Deus hominibus et ex qua pendet salus,
multo plus cordi fuisse Laurenlium controversa illai observari ab iis non posset, quamvis hemines vel-
sua dogmata, quam Ghrislianam religionem, docere. lent; aut si essent ita affecii ut veluntas illa parendi
Gap. 94, § 24. Aperlissimenamque Dominusdicit: ; Dep nasci in iis non pnsset, nisi Deus eos afflatu in-
Vae libi, Corozaim! vae tibi, Belhsaida! quia si ini eluctabili movere dignaretur, quo nollet omnes dig-
Tyro et Sidone factoe fuissentvirtutes quse factsesuntt nari: tum vero negandus esset Deus homines otnnes
in vobis, olim in cilicio et cinere pcenitentiam egis- velle salvos fieri.
sent. Nec ulique Deus injuste noluit salvos fieri, cumi B \ Subjicit Augustinus : quod quidem dici de parvulk
ppstent salvi esse , si VELLENT.] Benedictini teslanturr non potest, quorum nondum est velle seu nolle. Sed
viginti quinque ccdices antiquos habere hic si VEL- quis eum docuit parvulos damnari, cum Christus
LET, quemadmodum legit Petrus Lombardus, legen- aperte dieat ad tales pertinere regnum ccelorum?
'
dumque censuerunt Lovanienses ct alii. Ac sane Sed aperlius, inquil, Dominusin Evangelio, compel-
sententia ipsa Augustini et sequentia ita legendumi lans impiatn civilatem: Quoties, inquit, volui colligere
suadent. Sensus est : cutn possent servari si Deus> lilios luos, sicut gallina pullos suos, et noluisti ? lan-
votuisset, juste noluit esse salvos; quamvis ralionemi quam Deivolunlas superala sil hominum voluntate et
ejus rei nesciamus, si cum aliis damnati non melio- infirmissimk nolendo impedienlibus,nonpoluerit facere
ribus conferanlur. Allamen editionesetundeciin mss. potentissimusquod volebat.Sed aliud est velle proemio
habent Si VELLENT , quod nimirum exscriptores autt afficere obsequium naiuraruro liberarum, nisi ipsae
critici magis attenderent rem ipsam, et receptami obsequi nolint; aliud facere ipsum ut creaturse ftant
suo tcmpore senlenliam, quam Auguslini meniem. felices. Posterius semper Deus facit, quando vult;
Ac sane sequentibus soeculis, cum totus ferrae Occi- prius non facii, quia non vult effectum dare, nisi
dens in Pelagianismtim aut Semipelagianismum (cur volente creattira, cui ullam vira afferre noluit. Itaque
eniin hoc dissimularetur ?) esset delapsus, nec tameni C I inanis est exclamatiuncula quae sequilur : El ubi
exuisset csecam illani reverentiam qtm superiores> est illa omnipotenlia qtta in cwloet in lerra omnia quw-
aotates erant Augustinum prosecutoe; in eo senten- cunque voluit fecit, si colligere filios Jerusalem voluil
liaiti suam invenire voluerunt, ne euni damnare co- el non fecil ? At quts nescit Deum, propositis legibus,
gerentur, quem niagni faciendum acceperaut. Ini non uti omnipoteniia sua ut observentur, quia vult
hoc praesertim loco , mimis aculis- facile persuaderii iis libere pareri? Quis ignorat, si Deus liberlatis
poluil esse legendum velleal, quod jusliiim memi- creaturarum nullam raiionem babere vellet, posse
nisset Augustinus; quoe nulla profecio est, si longe) eum quidvis ab iis extorquere? Itaque non niinus
maximi pars homiuum, culpa Adami, cui Deus ne- omnia Deus quae vult facit, cum vi creaturas, quibus
cessarium prorsus remedium afferre noluil, iton po- libertatem concessit, non expugnat; quia ,hoc nou
ttierit velle servari. Vult lamen Augustinus inesse! vult facere. An potius illa quidem filios suos ab ipso
ei rei justiiiam, sed quam in aliera demum vilai cotiigi noluit, sed ea quoque nolente, filios ejus collegit
inlelligemus. ipse quos voluit? Quia in cmlo el m terra non quwdam
Eo facilius in errorem delapsi sunt, quod Augu- voluit et fecit, quwdam verovoluit et fecit, sed omnia
stinus, ne Scriplurse conlraria affirmare aperle videa- quwcunquevoluil fecil. Sed quis non videt Chrislum
lur, interdum dicat homines ideo non esse servatos; D 1 conqueri quod pertinaciam Jerosolymitaruin nullis
quod noluerunt. Audi quae habet cap. 97 : Quamobremi adhorlationibus, nuliis miraculis flexisset? Alioqui
videndum esl queniadmodutnsit de Deodictum (/ Tim. si paucos quosdam afflatu iieluctabili allicere tan-
n, 4), qui omnes bominesvultsalvos fieri. Cumenimi tum statuerat, idque effecerat, nihil erat quod que-
non omnes, sed mullo plures non fiant salvi, videtur reretur. Deus omnia facit, quoevult ipse faeere: quis
uiique non fieri quod Deus vull fieri, humana scilicet'• negat? Sed non facit quse vult a creaturis libere fteri,
volunlate impedientevolunlalemDei. Quandoeiiimqum- quia earum libertati vim non infert. Aut hoc est
rilur causa cur non omnes salvi ftanl, responderisolel, agnoscendum , aut negandum cum nonnullis a Deo
quia hoc ipsi nolunt. Haecerat, nempe, sententia om- ullas leges ferri proprie dictas, sed tantum proponi
nium Christianorum , qui solebant ita loqui, eaque electis, quod ipse in iis facere vult; ad reprobatos
nixa iis quae de bonitate et justitia Dei et recta ratio1 vero quod attinet, Deum nolle eos legibus parere,
et Scriptura docent. Nec ulla est in ea fe difficultas, quiaprobe novit eos non parituros, nec posse parere,
cum enim Paulus dicit Deum tie//eomneshomines sal- ac eos damnatos cupit. Quse omnia cura ralionibus
vpt fieri, hoc ita iiilelligeudum non esi, quasi Deus; atque instimtis Christi el apostolorum puguant.
425 VARIORUMEXERCITATIONES1N S. AUGUSTINIOPERA. &
ANIMADVERSIONES A si avitae religionis sludio flagrantes a sacris faciendis
INLIBRUM DEAGONE CHRISTIANO. abstinere nollent, quse erant conslitutionibus inipe-
Cap. 15, § 17. Nec eos audiamus qui indignanlur ratorum Chrislianorum vetita.
el stomachanlur quia non tres Deos colendosdicimus. Cap. 9, § 15. Noverint (grammatici aut oratores
Nesciunt enitn quid sit una eademque substantia, et qui catechizantur, cura Christiani fieri volunt) eliam
phantasmalis suk illudunlur, quia solenlviderecorpo- non essevocemad aures Dei, nisi animi affectum; ita
raliier vel animalia tria, vel quwcunquecorpora tria enim non irridebunt, si aliquos anlistiles et ministros
locis suis esse separala. Sic putant inlelligendam sub- Ecclesimforle animadverterint, vel cum barbarkmis et
slanliam Dei, et mullum errant, etc.] Videtur eos in- solwckmisDeum invocare; vel eademverba quw pro-
lelligere qui objiciebant synodo Nicaenoetrilhekmum, nunliant, non intelligere, perlurbaleque dktiuguere.]
quos eliam memorat Gregorius Nazianzenusoratione Pigri sane fuerunt et indigni qui publice conciones
57, pag. 600, ubi eorum objectioni respondere co- ad populum haberent, aut preces coram ee funde-
nalur. Vide hac de re ipsum quoque Augustinum rent; qui cum uni linguae Latinae, nec eoeCicere-
deTrinitale lib. vn, cap. 4, et si ita videalur, do- nianse, sed qualcm eetas iila ferebat, operam dare
ctissimum virum Dionys. Petavium Dogm. theologi- deberent, ne eam quidem ila discebant, ut sine cras-
corum tom. II, lib. iv, cap. 2, ex editione Amslelo- B _] sioribus peccatis dicere aui legere possenl. Magnam
damensi, unde quid senserit Auguslinus ex notulis vero et memorandara difiicultatem discere bene lo-
magis liquebit. qui lingua vernacula , cum nullis aliis studiis desti-
Cap. 20, § 22. Vetbum in principio per quod \acta neris! Sed quid facias illis saeculisquibus eraut epi-
sunl omnia, nonsic assumpsil hominemillum ut cmle- scopi qui ne scribere quidem norant, ut liquet ex
ros sanctos, sed mulloexcellenliusmulloquesublimius; subscripiionibus conciliorum?
quomodoipsum solum assumi oporluil, in quo Sapien- Capite v et seqq. multis persequitttr causas toedii,
lia hominibusappareret, sicut eam vkibililer decebat quo catechistae afficiebantur, cum rudiores erant in-
ostendi.] Sapienter saneet ut theologum decet loqui- stituendi, cum caiecheseos duas formulas proponit,
tur hic Augustiuus, de ineffabili conjunctione divinae alteram longiorem, breviorem alteram, ad quarum
rationis cum bomine; sed postea exortis Nestorianisi exemplum possent sacerdoles se componere. Non
controversiis, cum omnia odiis ac contenlionibus ar- dicam eas parum accuratas esse descripliones reli-
derent, dum volunt audaciores theologi explicarei gionis Christianse, et declamatiunculas potius ex-
quod nesciunt, omniaque novis nominibus insignire,, temporaneas videri quam elaboratas Cbristianismi
in tot difficultaiummseandrosinciderunt, ut sese ex- enarraliones; sed mirum esse Augustinum auclorem
pedire nequeant, et risum niale sentientibus moveant.. C ( nen fuisse erudito presbytero conscribendi libelli,
Ante natas rixas, quidquid vulgo dici aliter bac des quem Iegendum proeberetcatechuraenis, et de quo
re soleat, melius et candidius homines loquuntur dej postea qusesliones eis proponeret; aut ipse proelege-
rebus qusepostea in contrpversiam veniunt, quia mi- ret, et explicaret, ut hodie fit. Commodiusmulto hoc
nus affectibus prsepediuntur, nec vicieriam quserunt,, fuisset et catecliumenis et catechistis, quam quod
sed veritatem. hic habet.
ANIMADVERSIONES DESIDERIIERASMI CENSURA
1NLIBRUM DECATECHIZAKDIS KUDIBUS. IN LIBRUM DE CONTINENTIA.
Cap. 5, § 9. Si enimaliquod commodumexspeclando j Libellus pius, nec indoctus; Augustini non esse
ab hominibus, quibus se aliier placiturum non pulat,, phrasis arguit. Mihi videtur Hugonis Viclorini. (Sed
aut aliquod ab hominibusincommodumdevilando,quo- vide editores Parisienses in admonitione hitic libello
rum offensisnemaut inimicitiam reformidat, vutt fierii prmfixa, ubi Erasmum confutant. PHEREP.)
Chrklianus; non fieri vull polius quam fingere. Fidess ANIMADVERSIONES
enim non res esl' salutaniis corporis, sed credentis S INEUMDEM LIBRUM.
ariuni.] Editores Parisienses ita habere testanlur me- Cap. 5, § 6. Sed aliud est bene pugnare, quando
lioris nolaemiss. codices, non satvandi corporis; in-- D morlis conlenlioni resislilur ; aliud adversarium non
lerprelanlurque, salutem, seu assensum geslu signifi- habere,quod lunc erit quando tnors novissimainimica
canlis. At malini interprelari salulanlk hic, eodem i» desfruefui'.] Recle notarunt. monachi Benedictini re-
sensu ac dicebant Latiui salulare imperalorem, hocc spexisse Augusiinuni ad 1Cor. xv, 55, Vbi est, mors,
est vocare. Sensus est fidem non esse corppris salu- conlentio iua? Sic enim citat Auguslinus hunc lo-
fantis alium nemine fralrk aut Chrktiani, sed cre- cura, quasi esset scriptum, Uovaov, uS-n, xb veixo;,
dentis animi. In veteribus glcssis salulaiio non lan- non vero viy.o;,victoria, ut est in nostris codicibus.
tum uaizuap.b;,sed et tzpoanyopiavertilur. Caeterum i Non lantum alfinitas scripturse , sed et pronuntia-
eo tempore, lacile polerant etbnici spe aut metu ad- tionis similitudo fallere iulerprelem potuit. Attamen
duci ut fierent Cbrisiiani; nam Cliristianis propositi* Ambrosius epist. 44 ad Horonlianum , sic profert
erant honores in aula, quos facilius assequebanturf hunc locum : Vbi esi, mors , vicloria lua ? ubi est
quam ethnicismo pertinacius adhoerenles; propositse e tnors, aculeus luus ?
erant et dignitates ecclesiasticseminime contemnen- Cap. 6, § 1C. Non autem poslestas Deo defuil talem
dae. Contra ethnicis rouUaerant timenda, prseserlim1 facere hominem qui peccare non posset; sed maiuit
PATROI. XLVII. 14
 427 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 428
eum lalem facere cui aajacerei peccare si vellet, non A naturse gratorum quibus natura nostra carere nequit.
peccaresi twtlel: hoc prohibens, illud prmcipiens; ut ANIMADVERSIONES
prius essenl bonumtneritum non peccare, et posteaju- INLIBRUM DESANCTA VtRGINITATE.
slutn prtemiumnon possepeccare.] Haec sunt intelli— Cap. 4. De Maria Virgine : Ipsa quoque vtrtjimtfis
genda non de solo Adamo, sed etde quibusvis ho- ejus ideo gralior et acceplior,quia non eam coiiceplns
minibus; alioqui non solveretur objectio eorum qul Cltristus viro vioiaturo, quam conservarelipse, prmri-
excusabant peccatasua, quod Deo non displicerent, puit, sed priusquam conciperetur,jam Deo dicalam, de
qui alioquin ea non pateretur. Non enim sermo est qua nascerelur elegit. Hoc indicanlverba quwsibi feluin
de eo quod habuit Adamus , sed de eo quod habent annunliami angelo Maria reddidit : Quomodo, in-
singuli homines, in ea conditione in qua nuucsunt. quit, fiet illud, quoniam virum non cognosco? Quod
ANIMADVERSIONES profeclonondiceret, nisi Deo virginemse ante uoutssef.]
1NLIBRUM DEBO.NO CONJUGALl. Atqui ex hisce verbis Mariseliquet polius in angeli
Cap. 2, § 2. Ske ergo, sine coeundi contplexu, alio annunlialione, vers. 51, hoc comprehensum fuisse,
aliquo modo, si non peccassenl,habiluri essettt filios, eam e vestigio concepturam, antequam cum viro cui
etc.] Ea de re vide quae ipse comtuiniscebatur Augu- desponsata eral concumberel. VideLuc. i, 27. Ilaque
stinus in operedeCivitateDeiiib.xiv,capp. 25 et 24.. B ) inaniasunt quse sequunlur : Sed quiahoc Israelila-
Cap. 15, § 15. Illk vero lemporibus (patriarcha- rum mores adhuc recusabant, despottsaia est viro ju-
rum), cumadhuc propheticis sacramenlksaiulis noslrw' slo, non violenler ablaluro, sed polius conlra violenlos
mysleriumvelabatur, etiamqui anle nuplias lales(cpnti- cuslodiluro quod illa jam voveral.
nentcs) eranf, officiopropagandinuptiascopulabant, non Cap. 12, § 12. Habeant conjugia bonum suttm, non
vicli tibidine, sedducli pietale; quibussioplio talis dare- quia filiosprocreanl, sed quia honesle,quia licile,quia
lurqualis revelatoNovo Teslamenlodala est, dicenteDo- pudice, quia socialiler procreanl, et procrealos pariter
mino : Qui polest capere capiat; non eos dubitat (Lege sxlubriler, instanter educanl, quia lltori fideininvicem
dttbilel)eliamcumgaudiosusceplurosfuisse,quidiligen- servanl, quia sacrainenlumcoiinubiitwn violanl.] Ilaec
ter inlenlus legil quomodoconjugibus ulebanlur, cumet: omnia maximiessemomenti nemo negarit, cutu ipsa
plures habere univiro iicebat, quas caslius habebat,quam socielatis humanse fundamenta coiitineaiit, nec lieri
nunc unam quiiibetklorum quibusvidemusquid secun- recte possint omnia sine sumnia virtule. Pericula
dum veniam concedat Apostolus.]Mullumin hnc com- enim multa imminenl conjugatis, niult.e tentaliones
menlo sibi placuit Augustintts, cum id saepe repeiat incumbunt, ex quibus sese, ut Christianos decet,
et confidenter proferat; quia inserviebat ad compe- expedire semper non est facile. Ferenda seepe moro-
scendos Manichoeos, homines imperites ac fatuos, C sa ingenia, resislendum pravis conjugis cupiditatibus,
qui solebant detrahere antiquis patriarchis, propter occultanda ac molliter emendanda delicta aut conju-
poiygamiam. Plura etiam ea de re habel iu sequenti- gum aut liberorum; quod non est exiguse inodera-
bus. At qui legent Vetus Testamenlum paulo studio- lionis, constaniise et prudentise. Labore quserendi
sius, animadverlent facile priscorum patriarcharum sunt plerisque patribusfarailias sutuptus, quos sup-
oetatem fuisse veluli verae religionis infantiam, in pediient uxorietlibefis; gerenda est eorum cura, ne
qua multa Deus lolerabat quoenunc adulta religione in nimia paupertate relicti teniationibus succumbant;
amplius non ferrel; etin qua iidem caeterasqtte vir- quae sine cujusquam injuria facere, et aequo aniuio
tutes probabai, pro modo revelationis et captu illius pmnibus bonestis laboribus defungi, est sane boni ac
aavi. Illi ergo fuere inslar caeterorum virorum, qui prudentis viri. Inter hsec omnia, divini cultus memo-
iion lantum prolem quaerebant, sed et cselera quee rem esse, et ad Deum omnia referre, suisque exem-
ih conjugio quseri solent, nec cogitabant de iis quse plumreligionis esse, est hominis vere sancli ac reli-
nobis narrat Auguslinus, et quorum in Vetere Testa- giosi. At qui caelibein vilam agunt nullius curam ge-
mento necvola, nec vestigium. Dolendumest eum pas- riint nisi sui, nec indigent tanta virtutead se solos
sim non quod verum esse accurato examine adhibito sustenlandos, et viam virtutis calcandam, quoemulto
compererat, sed quod expediebat dici, et pnxopivMri-"I minoribus periculis cincta est. Aiqui, inqiiies, caeli-
pa; apud imperitum vulgus poterat tractari pro- bes spernunt voluptatem conjugii, qua in re magno
i lulisse. animo opus est. Verum si ea sini temperatione cor-
i Sed non potest non iaudari quod habet cap. 25, poris ul conjugium non possint non appetere, male
§ 29. Ji/a;us est bonum obedientiwquam conlinentim. faciunl qui ab ee alislinent; nam melius esl nubere
Nam connubiumnusquamnoslrarum Scripiurarum au- quamuri. Quedsi naiura frigidipres nullp ejusmodi
ctoritate damnaiur, inobedienliavero nusquatn absolvi- appelitu lententur, exigua sane virtus est ab eo ab-
tur.. Unde merilo colligit si conjugata proeceplis Evan- stinere qued minime cupias. Scie objici verba Pauli
gelii fidelius pareat quam virgo, meliorem esse. Sed I Cor. vn, 52 et seqq., ubi docet conjugaios anxios
censet, cseteris omnibus paribus, proestantiorem essequompdp srbi invicem placeant, deque rebus hu-
esse virginemquam nuptam; quod nonila videlur, nam jus mundi; caelibesvero ccgilare quae Domini sunt.
usu conjugii homines ingratiores Deo non fiunt.si cse- Sed boecnon obslanl quominus facilius sit ac proinde
teroqui reliquorum Evangelii proecepiorum observan- minoris viriutis in caelibe vita quse sunt Dominico-
tessinl,quamusuciborumbe»econditorum, autsponies gitare, quam in conjugaia. in qua tnuliis necessariis
429 VARIORUMEXERCITATIONESIN S. AUGUSTINI OPEUA. -.30
curis hominesdistranuntur; ad quas curas ita anirauin A. A nandm judicantur, sed damnalur pr oposili fraus, dam-
appellere, ut seraper de praeceptis Evangelii cogites, nalur fracia voti fides, etc. Sed anteomnia observan-
nec habitum ea perfringendi ullum conlrahas, non dum Paulum agere non de quibusvis viduis, sed de
est vulgaris sanclitatis. Paulus habet quid vulgo fiat iis demum quas Graeci diaconissas vocabant; qtise
a conjugatis, non quid fieri debeat; et viceversa quid variis usibus ecclesiasticis adhibebanlur, oblationi-
fieri debeat a coelibibus, et facile etiam fieri possit, busqueEcclesiaealebantur. Optandum erat has postea
non quid revera Uat. Cselibalus alioqui non est res non nubere, multis de causis, et proeserlimquidern
quaeper se magis placeat Deo quam matrimonium ; quia non erat commodura Eeclesioesuhinde aliarum
sed is demuro ei gratior, in alierutro sil stalu, qui. atque aliarum ministerio uti; liinendumque erat ne
praeceptorumejus est observantior. Ea autero inter- si nuberenl elbnicis, qualia sine dubio mttlta fiebant
duni incidunt tempora quibus prsestat vilare connu- lunc temporis matrimonia, noceret hoc Cbristianis.
biutn quam eo illaqueari : qualia sunt tempora gra- Alque hbc omnino significare videtur Aposlolus
vium perseculionum, ut oelas apostolica. Atque eo hisce verbis 1Tim. v, n, bxuvyup
v.axuarp-nviaaoiat.
etiam respicit Paulusvers. 26 ejusdemcapilis, ubi pro- rov Xpiarov, yup.eivBilovat, hoc est, cum eniin immo-
fitetur se ita loqui propter inslantemnecessilatem.Quii deslius se conlra Chrktum gesserunt, nubere volunt.
hoecprobe expenderit non mullum movebitur rhetori- Ji JJ Senlentia est, si quid coramiserint quod Cbrislianas
cis argumentis quse in hoc libro deinceps sequunlur. viduas dedeceat, proptereaque casiigentur, volunt
DESIDERII ERASMI CENSURA nubere, Ecclesioequevaledicunt. Quod addit Aposlo-
INLIBRUM DEBONO VIDIJITATIS. luseodem periinet: habentesdamnalionemquiaprimam
Mira diclionis facilitas, et candor ciainitat non esse. fidetn irriiam fecerunl. Intelliguntur vulgo hsec verba
Augustiui. Probabile est esse Juliani, cujus exstatt de fidedaia Ecclesioe,cui promiserant se posthac ea
epistola ad Demetriadem de Virginilate. Nam et ora- curaturas quoeiis commitiebantur; sed nescio an non
lionis filum congruit, et hic bis citat eum libelium. de ipsa fide Christiana sint inielligenda,quamirritani
Sunt tatnen qusedamde libero arbitrio quoevidentur- facerent nubendo ethnicis, quorum religionem se-
ab alio correcta. Adde quod litulus alieuissimus sitt quebantur. Cerle hoc non significari nulla sat firma
ab Augustini consuetudine. Hunc affiuxit aiiquis, utt ratione ostendi polest. Scio ab Auguslino aliter in-
opusculumalioquin pium gratioso nomini vindicaret. terpungi hunc locum, hoc modo : cum enimin deliciis
Sed de hac censuravideadmonilionem editorumPari- egerinl, in Chrklo nubere volunt; sed jam nemo paulo
siensiumhuic libro prmfixam.(PHEREP.) doctior dubitet an interpnngendum sit ut antea feci-
ANIMADVERSIONES mus; nam ita necessario Grsecsephraseosratio postulat.
1NEUMDEII LIBRUM. C ANTMADVERSIONES
Cap. 9, § 12. ln conjugati quippe vinculo, si pudi- 1NLIliROS DECONJUGHS ADULTERIWS.
citia conservetur,damnationon timelur ; sed in vidualij Cap. 1. LIBRO i, § 1. Prima qumstio esl quod ait
elvirginali continentia,^excellentia muneris amplioriss Apostolus (1 Cor. vu, 10 et 11) : His autem qui sunt
expeliiur; qua expttita et electa, et voti debtto oblala, in conjugio prsecipio, non ego, sed Dominus, mulie-i
jum twn solutn capesserenuptias, sed etiatnsi non tm- rem a viro non discedere; quod si discesserit, manere
balur, nuberevelle damnabile est.] Ante omnia nsleu- innuplain, aut Viro suo reconciliari; et vir uxorem
dendum fuisset Deum alicubi in Novo Testamento9 non dimitlal; ufrunt ila sil accipiendum, ul eam pro-,
significasse sibi accepta esse talia vota; quod profe- hibukse nubere intelligalur, qum sine causa fornicatio-
cto mihi non constat; imo vero nihil lale usquani<x nk dkcessil a viro; id enim sentis : an, sicul ego sen-
haberi satis niihi-eonsiat. Deinde fac talia vota Deo o «'..... illas innuplas manere prmceperitquma virissuis
accepla esse, ea demum accepta erunt quoe fient a ea causa recesserint,quw sola permissa esl, id est for-
mulieribus quoesuaa lemperalionis sibi probe cunscise e nicafiouts.] Quamvis Paulus respiciai ad verba Cbri-
id pollicenlur quod prsestare possunt, non quod ne- sti quibus vetai cenjuges, excepto casu adulterii, se-
queunt praestare. Nam si jttvencula quaepiam vidua,, parari, iisque utatur ad impediendas dissolutiones
desiderio nuper amissi viri confecta, et proerocesiitia aD J matrimonii, quoeqoavis de causa fiebant apud Grae-'
non satis sui compos voveat perpetuam viduitatem, i, cos suis legibus utentes; non sequitur quod vult Au-
quam, sedato Iuctu, intelligat se amplius servare nonn gustinus, non licere adulterii causa publico judicio
posse; an ejusmodi temerarium votum gratum Deo p separalis novas nuptias coiilrahere. Nam quamvis ex
erii?Nonputo.ltaqtte superest ut veniam a Deo petat te- 2- legibus Chrisli non licerel, ulla de causa praeter adul-
merarii voli, et castum ineat connubium, potius quam n terium, dimitlcre conjugem; non seqtiitur Graecos,1
coacta votum lemeraritim servare, in perpetuo ver- recens ad Christianam religionem adductos, prisli-
setur periculo, et uratur interea dum viruin nactasit.t. nis moribus non esse interdum abusos. Hoc salis in-
Scd Augusiinus auctoritale Aposloli hanc in remrt dicat Paulus cum dicit, quod si discesseril,manerein-
utitur ; Nam, ut Iwc demonslrel Aposlolus, nonait.' nuplam; nam hinc liquet ejusmodi discessum non,
Cum in deliciis egerinl, in Chrislo nubunl, sed : Nu- probari Apostolo. Sed consulendi recenliores inter-i
bere volunt; habentes, tnqutf,damnationem,quoniam n pretes ad locum Pauli, et alios Novi Testamenti, quos
primam fidem irritain fecerunt; el si non nuben- i- hanc in rem profert Augustinus, longum enim esset
do, tantum votendo,quia ipsmnuptiw vel lalium dam- omnes ejus ixaftpp.-oniv.g excutere.
43i SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 432
• LIBROH.
Cap. 6, § 5. Nonnulli modicm fidei, vel.A tur, dunlaxat, qtiia aliquando a celebri scriptere
polius inimiciverw fidei credomeluenles peccandi im- prolata sunt, a quo auctoritatem trahunt; quamvis
punilatem dari mulieribus suis, illud quod de adulterw negata ab aliquo, qui sine argumentis persuaderi
indulgenlia Dominus fecil auferrent de codicibussuis, inera auctoritate fallacium hominutn sibi nihil pali-
quasi permissionempeccandi tribuerit qui dixit: jam tttr, abeunl in auras. Deinde quis uon videt menda-
deinceps noli peccare, auf ideo non debueril a medico cium obstelricum, quod prolalum erat non eo fal-
Deo illius peccati reinissione sanari, ne offenderentur lendi animo ut fallacia noceret et quod nocere revera
insani.] Videiur indicare Augustinus abrasain a codi- nemini poterat, cum proesertim nulla alia ratio esset
cibus eam solam parliculam quam memorat. Mirum vitae infantium consulendi, maxiraum fuisse officium
est Auguslino non innoiuisse integram historiatn humanitatis? Nemo certe non eo modp delinqueret:
defuisse in plerisque exesnplaribus Graecis. Ac sane et delinquere se debere censerel, si se ejusmodi oc-
Theod. Beza et II. Grolius ostenderunl graves esse casio daret. Ponenda sunt lanlum iria quse diximus,
rationes dubilandi de tola bacce hisioria. Vide et qua; primum est nullum esse oportere aniinum nocendi
adnolata sunl a Joanne Clerico in additanienlis H. mendacio; alterum ejusmodidebere essemendacium,
Hammondi. quod nocere revera non possit; teriium denique
ANIMADVERSIONES B non esse aliam viam qtta imminens malmn viietur.
INI.IBRUM DEMENDACiO. In hisce sane circumstantiis licilum esse debel inen-
Cap. 5, §7. De exemplis eorum qui in Velere Testa- tiri, si non illiciluin sit joco mentiri, quod per Au-
menlomentiti dicuntur: Credcndutnesl,inquit,t7'os7to- guslinum licet. Vide cap. 11. Nec putes qui usque
mtnes, gut propheticistemporibusdigniauctoritalefuisse adeo ab ulili et necessario mendacio abhorrere se
commemoranluromnia qumscripla sunl de illis prcphc- dictitabant, tam rigidos fuisse veri satelliles, ut nim-
tke gesskse atque dixkse; nec minus propheticeiis ac- quam einolumenti causa meniirenlur. Conlrarium
cidkse qumcunquesic acciderunt, ut eodem prophetico persuadent tot ficla miracula, ad venerationem ple-
spirilu memoriwtiiierisquemandandajudicarentur.] Ne- bis quibusdam ecclesiis ac basilicis conciliandam,
seiocui credendumhocveiit Augustinus,namsane nus- totque rbetoricoe ficliones in discepiationibus cum
quam Scriptoressacribocsibi credi voluerunt. Historia haerelicis, qtioe in multis seriptoribus utramque pa-
oplimoriim quorumque qui lemporibus propheticis vi- ginam faciunt. Sed, si liceal id quod siispicarnur
xerunt, historia est, non prophetia ; nec dissimulat pro loqui, non alia de causa multi in licita menda-
vitia et delicta patriarcliarum et prophetarum ipso- cia, qualia deseripsimus, tam acriter invebebantur,
rum, ut Davidis; non quia ea vitia delictave habent quamutpostea in remsuam frucluosius mentirentur.
aliquid propbeticum, sed quia boc postulat verilas iC Simpliciores enitn homines non suspicabanlur ab iis
liistorioe, et teclorum eliam utilitas. Hincenim intel- sibi fucum fieri, qui tam infensos profiiebantur se
ligimus quanta diligentia cavendum sit a peccato, in mendacio. At a tot saeculis videmus, mulaiis dunta-
quod inciderunt eliam viri alioqui laudali; etsi for- xat personis, eam fabulam agi, bominesqiie omnium
te, per imprudenliam infirmitalemque in id deiapsi sseculorum tam multis in rebus sibi similes esse, ut
fuerimus, non esse desperandum de misericordia di- jam tandem prudentiores esse debeamus, atit digni
vina. Praeterea si leges Veleris Testamenti et. leges siraus qui ludibrio habearaur, et vel a Cappadocibus
Novi comparemus, intelligemus facile anliquis tem- fallarour.
poribus fuisse velutireligionis infantiam, inqua multa ANIMADVERSIONES
ferebanlur quae nunc ininime ferrenlur; eritque cur 1NLIBRUM CONTRA MENDAOUM ADCONSENTIUM.
Deogralias agamus quod nos ampliori luce donave- Cap. 7, § 17. Si propterea jusia sttnl, nonqualia-
rit, majoribusque aut certe clarioribus promissis nos cunque, sed blasphema mendaciu, quia hoc aniino
a peccando revocaveril. Hsecaliaque, quseper se pa- fium ut occullihmrelicideteganlur; polerunl isio modo,
tent, et ex rebus ipsis necessario nascuntur dicenda sieodem animo fiant, casla esse adulteria. J Merito
sunt potius quam linganius quidlibet, ut allegorice sane invebitur Augustinus in eos qui improbe siinu-
simplicissimas historias interpretemur. J labant se esse Priscillianistas, ut eos quos puiabant
JO
Subdit Augustinus : De obslelricibusaulem ( de qui- occultare apud animum suum haeresin Priscilliaui,
bus Exod. i, 19) quia eas non possttnidicere prophe- retegerent. Etenim animo nocendi niiseris Priscil-
tico spiritu significandi fuiuri veri gratia, aliud pro lianistis hoc (iebat, ut cum iis legibus contra boere-
alio renuntiasse Pharaoni; etiamsi aliquid,ipsisnescien- ticos lalis agerelur. Hosreiici autem babendi erant,
tibus, quod per eas actumest significavil,pro gradu suo ex lege Arcadii anno 5SJ5lata, qui vel levi argutnento
dicunl approbalas el remuneratas a Deo. Qui enim no- a judicio catholicm religionisel iramile detecti fuerinl
cendi causa mentiri solel; sijam consulendicausa meii- deviare. Est vigesima ociava lituli 5 lib. xvi codicis
tialur, mulium profecit. Verum quod facto obsletri- Theodosiani. Deinde impium fuit simulare se esse
cum aliquid significatum ait Augusiinus, eorum no- Priscillianislam lis qui opiniones Priscilliani pravas
inine quorum sententiara refert, id quid esl, prseter esse putabant; quales r.evera erant, si eoefuerunt quae
somnium. Si talibus, qusc omni verisimililudine de- a scriptoribus ecclesiastieis scribuntur. Noxium au-
stituta sunt, pondus tribuatur, quid landem habebi- tem fuit veritati el contrarium divinis proeceptisve-
tur leve? Sed sunt multa quaeet dicunluret repelun- ritatem in re gravi non proiiteri; ac proinde ne ea
<53 VARIORUMEXERCITATIONES 1N S. AUGUSTINI OPERA. 454
quidem de ratione talia mendacia innoxia haberi A arroganiiam fovebant,apostolicoprwctpto non essecon-
potuerunt. traria. Candide sane, nec possunt non laudari, qui
Cap. 18, § 57. Poslqtiam quoesivit an patri segro- Augustini praeceptorum memores honestiori uiulto et
tanti sit dicendum filium esse mortuum, ne paler animi et corporis labori operam dederunt: intelligo
trislilia morialur, subdit: Ihic accedit, ubi.miserabi- editiones Patrum, quas magno sludio curarunt. Nam
lius ejulandum est, quod si concesserimuspro salule tametsi eo labore victum sibi non compararunt, quod
illius wgri de vila filii ejus fuisse mentiendum,ila pau- ex praediis et latifundiis sat amplos fructus percipiant
lalim minuiatimque succrescit hoc malum, et brevibusi quibus sese suslentent, attamen omnibus digni visi
accessibusad tantttm acervum mendaciorumscelerato- sunt qui iis fruerentur, .quicunque litterariara rein-
rum sensimsubinlrando perducitur, ut nunquum possit! publicam iia juvarunt; et prseserlim quidem ii qui
penitus inveniri, ubi lanlw pesti per mittima addita- monasticse modestise memores probum neminem mo-
menta in immensum convalescentipossit obskli. ] SedI morderunt, dum de omnibus bene mereri videri vo-
huic mendaciorum decursui modus facile imponilur lunt. Sed quid fiat tot fucis et mendicis, de quibus
iis quaead superiorem librum notavimus; si, nempe,, Erasmus in dedicatibne ad "cardinalem Fonsecam?
nunquam menliaranr, nisi ubi mendacium ita prodestt Ii sane legant et relegant hoc opus Augustini, ut si
alicui, ul nunquam nocere ulla in re possit, et qui-• B J erudilo labore sibi de necessariis prospjcere ne-
dem ita ut necessitale eo adducamur. Ac sanepii, quii queant, aut digni esse quibus ab aliis prospiciatur,
mcndacio ulili et necessario aliquando usi sunt, no- manuum suarum opera hanc in rem utuntur.
luissenl tamen pejerare, |blasphemare aut quid- ANIMADVERSIONES
quam aliud facere quod divina lege prohibitum sit;I IN LIBRUM DE CURAPRO MORTUIS.
multosque etiamnum bodie sic affeclos esse puto. Cap. 1, § 2. Prolato toco II Cor. v, 10, ubi ita Apo-
Hoc posito, corruunt quae paratragoediatur orator? stolus : Omnesenim astabimus anle tribunal Chrkti,
Numida, si semel concedatur aliquaudo licere men- ut feral unusqukque secundum ea qumper corpus ges-
dacio uti, fore utad perjuria et blasphemias, imo ett sit, sive bonum, sive malum; ex que 6ingulprum ppst
ad stupra deveniatur : cum haec proderunt iis ini mortem sortem prorsus pendere ex anteactae vitse
quorttm gratiam admittenttir. Taliaconlendimus sem- ralione liquet, unde sequebatur preces pro mortuis
per esse mala, nec unquam posse prodesse, quicun- inanes esse, sic respondet Augustinus : Hwc iia sol-
que fingalur casus; nec est ejusdem naturae roenda- vitur quwslio, quoniam quodam vilw genereacquiritur,
cium in indifferenlibus situm rebus, qune ad viriu- dum in hoc corpore vivitur, ut aliquid adjuvent ista rfe-
tem aut veritatem in genere spectatam nihil faciunt. functos; ac per hoc, secundum ea quw per corpusges-
Atdamnat, inquies, Scriptura uti stuprum, ita etl C ( serunt, ek qumpost corpus religiose pro illis facta fue-
mendacium. Nimiriim, noxium, et quod fit ani- rint adjuvantur. Sed locum aliquem Scripturse, aut
mo nocendi; nam hoc semper est contrarium hu- revelationem certam banc in rem proferri oporluit;
manaesocietatis legibus, quemadmodum et stuprum. qui enim nOrat Augustinus hoc velle Deum, ut pre«
Exempli causa, verba psaltae psal. v, 6, 7. Odtsfti ces Ecclesiae prosint ppst morlem nonnullis; cum
omnes qui operantur iniquitalem; perdes omnes quii alttim sit ea de re silentium, et ubique ad meres
loquuntur mendacium; virum sanguinum et dolosumt praeteritos defuncti sors ejus posl mortem referatur?
abominabilur Dominus; qtiis dubitetspeclarefraudu- Nen enim salis est ut pessit IIPC fieri; quam multa
lenlum mendacium, in detrimentum perniciemquei enim Deus nen vuit, qusepoluisset velle ? Suntenim,
aliorum excogitatum? Verum hoec satis superaue. inquit, quos nihil omnino adjuvant isla (Eeclesieepro
iis defunclis deprecatienes), sive pro iis fianl quorum
ANIMADVERSIONES
tam mala sunl merita, ut neque lalibus digni sint ad-
W LIBRUM DE OPEREMONACHORUM. juvari; sive pro eis quorum tam bona, ut talibus non
Nolum est per Orientem perque Africam, ubi pri- indigeant adjumentk. Nihil verius, nam ques aperte
mtim ingentia monachorum examina esse coeperunt,, damnant leges Evangelicse, ii propter preces super-
ihilio eos in solitudinibus suis manibus laborasse, utt D
1 stitum servari nequeunt; et ques aperte servates vo-
tenuem saltem victum sibi compararent. Sed cum ini lunt, ii non minus servabuntur, si taceanl superstites
urbes irrumpereco3perunt,,maluerunt, labore illo sel- quam si orent. Sed judice Augtisiino, sunt medii
lulario omisso, ex oblalionibus religiosorum homi- quidam generis quibus prosunt preees Ecclesiae;at
num vivere; ex quibus tandero, ut videmus, maxi- hoc probandum ei fuit, nam Deum orare ut iis igno-
mas opes sibi conflarunt, proesertim antiquiores or- scat de quibus nihil promisit, est verba perdere, et
dines. Contra hosce homines hoc opusculum, rogalul fortasse etiam eum offendere, qui coli vult non ut
Aurelii Garlhaginiensis episcopi, scripsit Augusli- hominibus videtur, sed ut ipse jussit. Affert tamen
nus; cujus argumenium optime expresserunt mona- postea Hipponensis episcopus locum Macb. xn, 45,
chi Benedictini. Primum, inquiunt, detnonstrat Apo- et in Machabmorum, inquit, librk legimtts oblatum
slolum dedkse servis Dei prmceplum el exempiumfa- pro mortuk sacrifieium. Sed ubi lex talia sacrificia
ciendi operis corporalk, quo viciumel vestilumsibi pro- jussit, aut ubi Deus se adinventis ab hominibus sa-
curarenl. Deinde ostendit evangelica illa prwcepta,, cris propitium fore promisit? Nusquam. Sed, inquit,
undesuam monachiillinon solum desidiam, sed eliami ef st nusquam in Scripluris vet.erit)us(adde et uovis)
435 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 436
omnino legiretur, non parva est universm Ecclesiw, A Sunf enim qui eam tribuanl viribus voluntaih
huinanw,
quw in Itac consuetttdineclaret, auctorilas, ubi in pre- non quas habel ex divino adjutorio, sed quas ex libero
cibus sacerdolk qnwDominoDeoad ejus aliare fundun- arbitrio.] Ex quo
Augusiinus coeperat cum Donatislis
tur, locum suum habet etiam commendaiiomorluorum. et-Pelagiariis digladiari, eos ubi-
evxuipa;, av.uipa;,
At quis docuerat Augustinum a temporibus Apostp- que aggreditur et
inseetatur, etiam ubi simile nihil
Iprum nullas pravas ppiniones ac consuetudines sen- cxspectares:
quemadmodum Cicero Catilinariaefa-
sim irrepere potuisse? Nullum Dei legilur hanc in ctionis
reliquias. Ac sane facile erat; nam semper
rem promissum; eademque est ratio hominum in eadem
repetebanlur, eademqtte invidia miseris con-
rempublicam ecclesiasticam,ac in civilem coeuntitim, flabalur. Sic hic ita dislinguit adjutorium Dei, a li-
nec in hanc, magis quam iu alteram, malae consue- beroarbiirio,
quasi hoe quoque non essetdonum Dei,
tudines sensim irrepere possunt. Quod eo faciiius minime
patientis bominem in immedicabilia prorsus
contigit, quod cum quibusdam consuetudinibus ma- vitia incidere, quia beneficio facullatum a Deo acee-
gnum et cerlum lucrum ecclesiasticorum esset con- ptarum semper potest bomo ea, si non subito, at
junctum; qualis esl deprecatio pro mortuis, quae sensim vincere. Ita inf.imat Pelagianos, qtiasi nega-
nunc magno sere, per totum Occidentem, redimitur. rent implorandum auxilium divinum, cum se id im-
De origine precum pro mortuis vide Joan. Fellum B plorare
profilerenlur, atque ex doclrina sua omnioo
ad epist. 1 Cypriani. deberent. Sed hsep alibi jam altigimus, et forlasse
DESIDERII ERASM! CENSURA copiosius commodiore loco persequemur. Nunc satis
IN LIBRDM DE PATIENTIA. sit morem Augustini indicasse, ne quis dubilet an
sit hic libellus.
Augustinj nqn esse phrasis arguit, congruens cum ejus
ea quam habent libelli superiores. Sed vide de hac DESIDERII ERASMI CENSURA
Censttra Admonitionemhuic libro ab ediloribus Pari- IN SERMONES ADFRATRES IN EREMO
siensibusprwfixam. (PHEREP.) Oraiio consarcinata ex Augustim regula, nihil ado-
ANIMADVERSIONES qui habens Augustini. Artifex qui finxit, hoc agit
1NEUMDEM LIBRUM. ut ordinem qui Auguslinensium dicitur orbi com-
Cap. 15, § 12. Sed vera palienlia, qum hujus est raendaret. Ilaque quotauot sunt hujtis generis, 0
nomihe digna virlutis, quwrendum est unde mmatur. proefixo nolavimus (a).
(a) Quoniam Benedictini omnes, hpsce sermones, Juobus, obelo critico jugulariint, nihil opusindicari
quorum plerisque 9 praefixerat Erasmus, exceptis eos quos vir summus damnarat. PHEREPON

IN TOMUM SEPTIMUM

JOANNESLODOVICUSVIVES C esses quidem bonus, id in te complectebantur, et

INCLY.T0 PRINCIPIHENRICO VIII AKGLI-SREGI,-flBERNl-S amore prosequebanlur ingenli; quod rex esses, non
DOMINO, etc. ita admirandum ducebant, cum et scelesti homines
Itacomparatumest naturahumanorumingeniorum, ssepe reges fuerint, corppris etiam doiibus insignes.
clarissime rex, ut illos demum vere et ex animo ad- Ubi vero tua sacramentorum assertio prodiit, qua
miremur quos in ea praestare videmus arte quse ma- nibil vel elegantius fieri polest, vel -purius, vel san-
ximenobis interomnes placet ac prebalnr. Alii aliis ctitis, el uno uti verbo dicam, Christianius, opinio
dedilisuntsludiisacexercitamentis.Sie fertnaturare- probitatis animi lui confirmatior reddita cst, si
rum, ut hacvarietate speciosusac rairabilis censistat modo id fieri poterat: nam certissima firmissima-
mundus: et lamen.ui inquit ille, Suumcuiquepulchrum. o,ue in omnium animis erat multis exemplis velut
Jam olim opibus etimperiotam late patenti, nonarmis clavis infixa, et adrniratio jam aptid omnes suborta.
et sanguinequsesito.sed a parentibus per manus tradito, Nerope et apud illos qui amplius aiigustiiisque niliil
etrpboreanimicorporisque.etvirlulebellica.tumcarus putant potestate regia, et eos qui divitias su-
erasomnibus,lumetiam suspiciendus.Nunc veropost- pra res universas constituunt; etqui corporis mune-
quam eliani, quanlum ingenii viribus studiisque sapien- ribus, formse, lacerlis, agilitati plurimum tribuunl;
lise valeres documenta dedisti, major litteratis omnibus D el qui belli arlium sunt studiosi, velut omnipoientis
ccepisti esse ac admirabilicr : npn quin teanteaper- ac rerum domini : quo fit ut certatim principes om-
magni aestimarent; prsesertim cumregnc, cujus pele- nes amicitiam tecum, quibuscunque possint rationi-
stas majestasque eslin terris secundumDeum rnaxima, bus viisque, ambiant: omnes libi sive foedere, sive,
animi clemenliam prcbiiatemque adjunxeris, que quod optatius est, sanguine jungi affectantes. Nec
verior fieres expressiorque naturse Principis imago : privatorum tibi studia desunt, quae ipse fulgore tua-
aliosliberalitateseu magnificen-
qui ut maximus, ita est et optimus ; ac prius quidem rum virtulurafacis:
optimus quam maximus. Sed qui studiis dediti non tia'ppttus alliciens, alios humanitaieaesuaviiate mo-
perinde vel diviiias suspiciunt, vel potentiam, quod rum, cunctos prudeutia atque justiiia, duabus vero
457 VARIORUMEXERCITATIONES IN S. AUGUSTINI OPERA. 458
regiis virtutibus. Qui cum lalis sis, profecto impuden- A/ quale specitnen colnmenque reipublicoe Christianae !
tiam meam faleor, saepe numero tibi innotescere af- quo uno multis ritibus, multis statutis, moribus, cse-
feclavi: quoniam, haec est mea senteniia, laus non rimoniis piis ac venerandis est illa innixa : nec inju-
mediocris libi vel nolum esse. Et cura alias semper ria. Fuit enim in viro illo sludium uberrimum, cp-
defuerit occasio, nunc seipsa sponte oblulit, paratis gnitio sacrarum Scripturarum exactissima, judicium
a meinAugustini libros de Civitate Dei commenta- acre et extersum, ingenium ad miraculum acutum.
riis, quos cum dispicerem cui dicare sic possem, ut Fuit ipse sincerioris pietatis diligentissimUs propu-
lum aliquara ipse laboris mei gratiam iniremnon om- gnator, moribus mansuelissimis, etadcaritatem evan-
nino contemnendam : tum cui dicarentur, npn per- gelicam effictis atque expressis, vitseque integrilate
inde litteras dari exislimaret, acstipulas, et libros-, sanctiiateque insignis et adorandus : qnse omnia per-
ac sarcinas capsarum raolestas; lum etiam ceu ad sequi ne volumine quidem juslo possis, nedum epi-
censorem gravissimum mitterem; qui unus si appro- stola. Bene quod de seriptore agimus omnibus noto,
basset, suffragiis omnium probati commendalique vi- tibi etiam familiari. Jam opus non est de filiis Ninbe,
derentur, ipse multis nominibus rationibusque oc- qued aiunt, aut de pertis Thebarum; nen de sarcien-
curristi. Primum, quod ea es virtute ac doctrina, ut dis vestibus, aut parandis veluptaiibus, non de agro
tibi etiam dicassem si privatus esses. Deinde quod B ] colendo : quse alioqui argumenla magis sunt quoque
viam hancexpeditissimam cernebam, qua voti facile regibus dedicata; sed de utraque civitate mundi et
compos fierem jam pridem concepti et nuncupati. Ac- Dei, quibus angeli, doemones, hominesque universi
cedit huc, quod, quemadmodum experti narrant, ob- continemur : ut natae, ut educalae sint; ut adoleve-
vius es ac expositus hujustnodi muneribus : quibus rint, quo tendant, et quid, ubi ad meiam percurre-
gratiora vix tibi ulla possunt contingere. Nam aurum, riitt, facturse. Qtiae ut explicel, nihil neque profansa
argentum, gemmas, vestes, equos, arma tibi qui offe- praelermisit eruditionis, neque sacrae, quod non at-
rat plane mari, quod aiunt, aquam, aut saltibus Ii- tingat et exponat. Romanorum res gestas, deos, sacra,
gna. Et profecto ul aliis in rebus omnibus, ita in hoc et cserimenias, pbilosophorum placita, crelprum ler-
quoqueprudenlissime agis, qui dignam virtuie ac me- rseque, tum angelorum, dseraenum, hominura origi-
ritis tuis apud posteros gloriam libris doctorum ho- nem. Hinc quibus iniliis populus Dei creverit, et quo«
minum parari cogites : si non meis aut mei similium, modo usque nd Christum Dominum deductus est;
eerte facilemte el perbumanum litteratis exhibendo, tum duse civitates comparantur, Dei et mundi, regna-
in aliquem incides cujus stylo ceu penicillo quodam que adducuntur Assyrium, Sicyonum, Argivum, At-
cruditissimo, effigies istius praestanlissimi atque op- licum, Latinum, Persicum. Posthsecquid de Christo
timi animi depicta ctformala iminortalitati commen- C < vateset elhnici, et Judsei prsedixerint. Jam dicturus
deiur : nec ullo oblivionis operiatur situ, aut vetu- de vera felicitate, opiniones veterum philosophorum
statis injuria corrumpatur, et memoratu digna non de illa confutat et refellit. Deinceps ut venturus sit
taceat poslerilas virtulum lestis incorrupla, siinul Christos de bonis malisque pronuntiaturus judex vi-
in gloriam tui jamolim ccelo redditi, quamvis leve vorum et mortuorum. Ad hsec de sceleratorum sup-
hoc et negligendum, simul quod magnum imprimis1 pliciis. Postremo de gaudiis piorum et seterna feli-!
est, etoptandum in exemplumeorumqui ttitic vivent. citate. Atque heec oninia miro ingenio, maximo
Prseler hsec omnia congruit sive ingenio sive studiis1 acumine,eruditioneexcultissima, slylomundo et ex-
tuis hocopus, in quod Augustinus optimam eorum1 lerso, qualis auctorem per orane disciplinarum scri-
partem, quoeapud veteres legeral auctores, lanquam1 plorumque genus versatum exercitumque, etresillas
in tbesauros conjeci.t: nempe, cum omnibus acutis- magnas et praastantissiroas, et eos quibuscum dispu-
simis, summa praeditis et eloquenlia et doctrinadis- tabatur, decebat. Leges itaque, clarissime et optime
putaturus. Quo factum est tit aliud agens magis op- rex, iis horis, quas tu immensis regni negoliis atque
timarum rerum servarit reliquias, domiciliis earum1 occupationibus suffuraris, ut litteris et ingenii cultui
et quasi sedibus unde prius peti solebant eversis. impendas, siraul nostros Comm*entariosdegustabis :
Itaque pro Varrone, pro Sallustio, pro Livio, pro Ci- D '. de quibus licet mihi dicere, quod Ovidins de suis Fa-
cerone inlibris derepubl. magni posleriorisaetatisviri storum libris dixit ctim eos Germanico Csesari mit-
hisceAugusiini scripiis sunt adjuti : ut Hermolaus, teret :
Politianus, Blondus, Beroaldus, quae lu omnia noni
italeges, utnovatibi eiinaudita, sed ut vetera re- Pagina judieium doctisnbitura movetur
Adde scribendi Principis, ut Clariomissalegenda deo
cognosces. quod Augustini tuumque
institutum eodem propemodum videntur pertinuisse.
Nam ut tu contra Babyloiiram pro'meliore illascripsi- Quos si libi non displicuisse sensero, nihil verebor
sti Roma, iu elAugusfinus conlra Babyloniam illami ne parum aliis prpbenlur. Quis enim adeo impudens
velerem Romam Cbristianam et sanctiorem defendit. sit, uta lamexacto judicio dissenlire non erubeseal?
Congruit et magnitudini tuae non opus meum, sed Quod si quis audeat, tua tamen vel tacita niilii patro-
Augustini, sub quo ipsedelitesco, sive auctor specte- cinabilur auctoritas. Vale, optime rex, et Vivem tibi
tur, sive materia operis. Auctor est Auguslinus, vir, addictissimum quovis loco numera, rriodo inler tuos,
Deum immortalem, quam saactus , quam docttis,, Lovanii, nonis Juliis, 1522.
459 SUPPLEMENTUM AD OPERA 2. AUGUSTM.' 4*0
JO. LODOV.VIVIS VALENTINI, Arum quietem concussent, sublato eo qui mibi unus
INSUOSCOMMENTARIOS ADLiBROS DECIVITATE DEI. otia faciebat quanla cupicbam. Hinc, ut nulla unquam
' calamitas venit sola, in morbum incidi non simpli-
Quando de Augustino deque ejus opere, quantum
quidera videbatur, sumus locuti, nunc cum lectore cem : ita ad curam valetudinis coactus sum me Bni-
ipso aliquanto familiarius de hisce meis Commenta- gas conferre ad meos Hispanos, inter quos seger more
riislibetpaulispercommenlari.ErasmusRoteredamus, ac modo meo commodius tractarer. Convalui mense
vir adeo laudatus a plurimis, ut ad eum glorise cn- Junio. Et quoniam dicebantur eodem Carolus Csesar,
mulum nihil sit mea de illo praedicatie, aut perparum et Britannus cardinalis venturi, ea me res ibi aliquot
addilura, cum pcst Hieronymum et Cyprianum re- rnensibus tenuit, ut Erasmum etMorum convenirem,
Cognitos, Augustinum quoque eumdem in modum Videremque Tonstallum, et Montjojuro, et doctos
perpurgare decrevisset, nec uni ipsi vacaret tanlum alios, tum amicos plerosque meos, qui eodem ven-
operum librorum obire, aliis quoque magnis et prae- luri dicebantur. Eo loco scribere non Iicebutj quod
stantibus rebus occupato, alios sibi adjunxit sive ope- bibliotbecam qualero optabam non haberem, unde
Tis socios, sive ministros : inter quos me etiam asci- quse scribenda forent suppedilarcntur. Tantum libres
vit; cumque aliis, quod eorum esset et amplior aliquot ad velusta exemplaria contuli, quorumtinum
eruditio, et ingenium felicius, et diligenlia dexterior, B dederat mihi Marcus Lautinus, decanus Sancli Dona-
graviora mandasset atque majora, mihi libros attri- tiani Brugensis; alterum carmelilse Brugenses; ter-
buit de Civitate Dei duos et viginti. Quod opus bona tium Erasmus missum ad se Colonia Agrippina, scri-
ex parte tum rerum gestarum fabularumque narra- ptuin, ut ferunt, manu divi Lutgeri episcopi. Mira
tionibus, tum disputationibus philosopbicis consume- dictu res quanta in codicibus varielas : ut unusquis-
relur; quibusrebus bonam setatis partem videbamur que describentium putaret sibi licere verba arbilratu
impendisse, magno quidem conatu ac voto, ulinam suo ponere, modo conslaret sensus, quasi interpre-
pari successu. Theologica tametsi multa inerant, ta- tatio esset, non exscriptio. Ita in boc libro legas ar-
rnen non ita forsan, ut aliis libris crebra, quanquam bilror, in illoputo; in hoc significalum, in illo figu-
ab bac etiam sacrosancta disciplina nunquam alieni ratum; hic prsesens, alibi iste; hic habet ergo, ille
fuimus, quantum per setatem nostram, et aliarum igitur; hic seternus, ille Immortalis; hic flexisse, ille
arlium quse nos mirilice ceperunt studia, licuit. Ne- defiexisse, alius inflexisse. Sed hsec fortassis lolera*
que vero sic sum ad hoc ipse munus electus, tan- bilia. Quid illa detracia, quid addita, inversa? Jam
. qtiam optime rem exsecuturus; sed ne prorsus nullus quoties err.itum, eiim versionem LXX interprelum,
esset qui hoc ageret, reliquis Erasmi amicis aliis in quam ubiqtie Augustinus adducit, voluerunt ad hanc
alias res intentis. Ac, ut verum fatear arripui opus abi.C nostram detorquere, et ex duabus male cohserenli-
Erasmo oblatum avidissime, pollicitus me postreinami bus unam facere: nec aliud aequefuit molestum mihi,
Commentariis impositurum manum ante secundumi ut variam lectionem expendere, examinare, excutera
mensem aut tertium. Nam memineram me olim ali- in unp quoque capite nen semel. Quse erant diffici-
. quot ejus operis voluraina legisse, quse mihi nec ad- liera, in Cemmentariis adnetavi; quae vere apertiora
modum erant visa mendosa, et satis facilia; ac ejus- et prempliora, in margine. Id accuratius feci in Iocis
modi, in quae non parum ejus notitise antiquilalis, sanctarura Hlterarum, propter earum mysterium. In
quam jugi paraveram lectione, possem effundere, ut' plerisque veriorem indicavi lectionem, et quid sen-
. eodem labore simul exereerem stylum atque inge- tirem aperui. In cseteris adjecisse quid legerint alii
nium meum, simul aliis mea siudia nonnihil afferrent; contentus, nihil lectori praejudicans, liberam illi at-
fructus, simul aliquam ingenii atque eruditionis gra- que integram censuram reliqui. Fruetur per nie suo
tiam pararem. Et fuit illa profeclo juvenilis quaedam quisque sive ingenio, sive judicio. Post Csesaris et
cogitalio, quae longe aliter experiendo processit, cardinalis digressum redii Lovaniura sub finem Se-
quam ipse mecum eram raciocinatus : nam opus, ptembris;hic, compositis rebus, et digesta biblio-
praeterquam quod est longissimum, habet in se mi- theca, ccepi totus inscriptionem incumbere : ita mihi
, ram rerum omnium varietatem, historias, fabulas,, ea hyeme usque ad quintum decimum librum est
naturalia, rhetorica, mathematica, geographica, mo- progressum. Extremo vere , quod salutandi erant
ralia, theologica; ethorum nihil prope, vel tenuiter amiei parantes in Hispaniam proficisci cum Caesare,
vel mediocriter. Jam libri erantsupraquam dicipos- intermisi opus. Erasmo subinde siimulante et instante
sit mendosi, qui totam Augustini sentenliam pravai utperficerem,ut mitlerem, redii Lovanium, etquanla
scriptura alio aveflebant. Hic jam non exiguus ini maxime potui diligentia mense uno quatuor postre-
castigando ex veteribus libris, tum etiam in divinan- • mos libros absolvi, cum bona parte decimi octavi;
do labor : nain et divinandum saepenuraero fuit elt venique ad has praefationes scribendas adeo fessus,
conjecturis vera restituenda lectio. Orsus nihilominus5 et labore tanlo lamque vario fractus, ut litteras om-
sum scribere circiter calendas Januarias, anni supe- nes librosque
nescip quemadmodum animus aversa-
rioris id est 1521, et confecto ad finem mensis primo> retur, velut crudus stomachus ac redundans cibos
libro, affertur de Guilielmi Croji cardinalis patronii omnes; liberari tandem ea moleslia misere cupiens,
niei morte, quiVormacioe naturoe concesserat. Facile' et universis atque unicis votis exoptans: ita ut cum
intelligere quisque petest, utea res studiorum meo-- ad calcem perveni, nec pecuniam, nec gratiam stu-
441 fARIORUM EXERGITATIONES1N S. AUGUSTINIOPERA. 442
dinsorum ullam, nec aliiid quidquam exislimavim A sed forsan eliam falsissima. Idcirco plerisque in locis
aeque esse prelium operae, ac solutum landem libe- deleetare magis lectorem placuit quam docere. Et si
ratumque esse me labore lam siuuoso, et plerumque quid docerem, non lam severe imperando volui per-
inamoeno. Narrandaj fueruut fabuloeet liistorioe; de- suadere, quam blande rogandp mpnendeque. Addu-
scribendse regiones et urbes; tum consulendi Plalo- Cli sumus nonnunquam ea cansa, queniam Augusti-
nici peneomnes, et reliquaepbilosophorum nationes, nus fusus est plerumque, ac ipse interpres sui: ideo
et tbeologica tractanda : in quibus parcior quam in labore docendi ademplo ludere libuit, et lectorem in
profanis, aliquot de causis, fui. Primum, quod non digressus aliquos interim non prorsus inamaenos
decebat profanum hominem, nec natu grandem te- ducere ; simu! ut niei laboris quandoque partem le-
mere de sanctissimis rebus vel definire, vel dispu- varem,etsi non onere depositp, cerle frigida suffusa,
tare. Deinde, quod hislpria sacrarum litterarnm no- et per viam aliquanto munitiorem, et inler sata cul-
tier splet esse lecturis Augustinum et hujusmedi taque spectatu jucunda commodiorem. Nam haec
auclores, quam ut opus sit eam per me repeti, quoe omnia quae dixi, etsi habent suas flnimi ceu repara-
indicatis locis ex sacris iibris fusius et aperlius co- liones refeclionesque, habent nihilominus suas sale-
gnosci potest, quam ut a me hic pluribus videreiur bras, suos acclives colliculcs, perquos non sine su-
explicanda. Jam dicta ex arcanis nostroe religionis B dore agas onus : suos quoque descensus, per quos
litteris, ab Auguslino adducta, r.onnulla enarravi- non sine lapsus periculo facias iter, ne fasce pressus
mus; alia praelerivimus,quod viderem non hunc esse in pronum ferare. Illic vero non stratam ullam viam
illorum explicandorum locum. Auctores profanos invenias, nec quod recreet oculos, nec quo vel mo-
crebros ad confirmanda Auguslini dicla, velut testes, mentum divcrtas, ae ne ubi sedeas quidera fessus,
induximus : quod fides dictorum penes illos essel, cum conferenda sunt lempora, cum. diyersilas inter
praesertim in profanis rebus, quas ab illis est Augu- auctores atque adeo adversilas ostendenda cum sse-
stinus muluatus. Nam in rebus nostrae pielatis neque pemimero tollenda, cum quaerendum et evolvendum,
elhnicisquidquamest negotii; et scriploribus noslris et divinandum ubi sit locus quem Augustinus affert
non perinde muliis sum, usus, ne parum firma Au- ex scriptore aliquo : quem locum invenife multum
gustini aueloritas existimaretur, nisi illis velut tibi- ac diu quocsitum, casus est saepius quam erudilionis.
cinibus suffulta. Saiis enim videbatur esse dixisse Nam in eum incidat frequenler imperitissimus, quem
Augustinum.Hieronymura frequentius advocavi,prse- doctus investigare non poluit diu vestigatum*.Et hoc
cipueubi de linguarum sigiiificalionibus aut inter- niihi lanto fuit difficilius ac plus temporis extraxit,
pretationibus agebalur : qttoniam is, ut Graeciaut quod et imparalits ad hoc opus accessi, cum antea
Hebraeisermonis peritia, ita et cognitione sanctarum C quatuor aut quinque tanlum in eo volumina legis-
Scripturarum omnes nostrse religionis scriptores lon- sem, nec indices ullos mihi ex lectione confeci, vel
ge antecellit. Nec putavi fore interpretis controver- in hinic, vel in similem aliquem usum : quos qui ha-
sias illas movere quas noslri theologi in scholis ma- bent, noehi felices in litteris sunt, quibus haud exi-
gnis animis agitant; quanquam iis prima sctate fui- gua laboris demitur pars. His angusliis et difficulta-
mus imbuti, quse ab instiiuto, a mente rationeque tibus inopia Grsecorumvolutninum accessit, quseest
Augusliniplurimum dissident; aspernatusque fuisset in bac regioue mira. Nam cum passim doctis fias
illas, atque indignatus operi suo admistas, velut tri- obvius, si Arisiolelem Groecum, aut Demosthenem,
tico lolium, quaeunque coeli parte purus ille ac san- aut Velus Testamentum; aut Pausaniam, aut Isocra-
ctissimus animus res hcminum despectat. Itaque nec lem, nut Jtilium Pollucem, aut Euslathium utendum
disputandum mibi censui vel cum bcc hpminum ge- petas, negant se habere; nec apud bibliopolas vena-
nere, vel cum antiquioribus, quicunque alicni a sen- les invenias. Cum hic adesset Erasmus, ejus biblio-
tentia Augustiniessenl; nam hoc jam nonessetin- theca adjuvabar; et illinc aliud agens, aliquot mibi
lerpretis, sed defensoris ac patroni, cum non modo decerpseram loca, quse ceu proesagiehat animus ustii
mea, sed nec ullius defensione aut patrocinio ille mihi aliquando iutura. Nam ea in hsec Commentaria
indigeat. Feci igitur quod Hieronymus in Commen- " intuli. Grsecum Platonem habui in octavum, nonutn
lariis Epistolae ad Galatas preefatur se fecisse, ut etdecimum librum scribens; Strabonem plerumque,
magna ex parle aliorutn senlentias tanlum referrel: Pausaniam noDnunquam; sed proecipuecum in deci-
sic el nos quid alii dixissenl scnsissentque conlenti mum oclavum commentarer, et aliquot alios, quibus
lecluris explicuisse sentenliam nostramcontinuimus, non perinde atque istis indigebam. Non quidem quod
veterem Academisemorem imitati; lum quod id ma- Auguslinus ad se enarrandum magnam Groeeorum
gis ad enarralorem alieni operis existimavi perline- auctorum copiam desideret, qui Latinos lantum cst
re, tum etiam quod cunctari, et setiientiamsuam non secutus, qtios solos pene legerat, aut versos e Grse-
prodere, et consectarimagis aliena quam sua pro- cis; sed cerle si adjulus roajore Groecorumsuppelle-
ferre atque ostentare anle canos decere potius arbi- ctili fuissem, poiuisset opus paulo exire ornatius ac
trabar, qui censuris ac judiciis non paruro auctori- locupleiius. Itaque nonniilla sunt a nobis praetermis-
lalis addunt : nec immerilo. Multa nunc mihi vera, sa, quse parlira e.v nullo poluerunt auctore peti, eo-
cerla, explorata videntur : quse, si diutius contingat rum duntaxat qui exstant: parlim ex recondilisGrae-
vivere, non modo ambigua per selatem videbuntur, corum lilteris fuerunt eruenda, alias bibliotliecam
 143 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 444
nacti Graecorum codicum ampliorem, per occasionem A magnes vel adamas; animal an metallum, tigris vel
ea lectori sarciemus.Quanquam sedulo illud ante alia milvus : sitne qui ardeat mons^Etna an Alpes; ar-
est a nobis advigilatum curatumque, ne multa sint dealne sulphure accenso an arena. Quid dixerii, quid
quoein boc opere studiosi bomines cordatique pos- senserii Plato, quid aiomi Democriti conficiant; quid
sent desiderare. Quae oinnia prsestare aliis vel co- similares parles sint Anaxagorae, aut dissimilares;
gnitione rerum ampliore, vel ingenio majore, vel quid Pythagorae transanimalio. Isti ad haec omnia
feliciori memoria leve et facile fuisset. Nobis cerle linea sunt alba, sicul dici solet, in lapide albo. Tan-
haud sane credat quisquam, quam taediosumfuerit ac tum illacurandaetexpendenda ducuni, an Deus pos-
fastidiorum plenum : quo fit tit prima illa quae me in sit suppositare hanc pennam qua scribo, an jubere
opus slimulabat, perficiendi facilitas plane pefierit. ' possit odium sui; possitne dispensare pontifex super
At ulilitas quania sit futura, pronuntiare non est voto profectionis Romanse, aut Hierosolymilanoe; an
metim, quod nec in opere suo quisquam vel iucor- pecunia sacerdotii pensionem redimere, sit simonia.
ruptus est judex, vel non suspectus; et eventum rei Verum enimvero isli censeant quomodo voluerint
situm in fortuna? manu potesiateque proedicare nemo cumque de opere. Nec eis scribo, nec eos curo mea
potest, nec ege promitlere. Vivet, et legetur, et pla- legere; nec eorum judicium censuramque naucilacio,
cebit, et proderit opus, sifaverit genius; sin adver- B nec eis placere studeo : et doctius putabo me scri-
setur, concidet ac interibil. Multa grata sunt et ulilia psisse, si displicttero. At illud magnopere dolendum
tanlum ea causa, quod sic libiiit fortunse. Ulud morlo est, insistere ssepenumero ingeniis doctorum quidem,
precari possum, si quid optando proficitur, lam utile sed non perinde bonorum hominum pemiciosom in-
ut sentiant opus legentes, quam mihi grave et mole- videnliae virus, qua bona opera incessant, lacerent,
stum fuit scribenti. Jamque primum illud amisimus, proscindanl, aut perdere eonenlur profulura, aul
secundum incertum est, tertium non profeclo certius allatura lucem obscurare. Hinc odium, et ex odio
de gratia, unde nomen gloriaque ad scriptorem re- rabiosa maledicenlia, et impoienlis animi verba, et
dit. Primum non ignoro quantum famse admiratio- rixse, et jurgia, ei calumnioe. Hincsaepedesperatio et
nisque opcri etiam optimo detrahalur, cum in alium desponsatio meliorum ingeniorum, cum pertsesa rein
scribitur : id est, aedificatur in aliena snperficie, et sic amaram et inamabilem ab omni scribendi et jti-
velut scribendi argumenium ab alio est suppedita- vandae posteritaiis ratione averiunlur, plerumque et
tum ; nisi forsan in sacras litteras aliquid commen- ab sludiis etiam : quod tantum abest ul invida inge-
teris propter sanctam majestalem earnm, aut in Ari- nia fieri doleani, ut se ex hoc frucltim capere singu-
stotelem propter receptam scholis onmibus auctori- larem existiment, ac Iaboris sui prsemium; finem
talera. Accedit buc, quod roulti quibus omnia quse C vero quem desiinarant si conseqnantur, ut cessenl
negligunt, aut non capiunt, in grammaticam vertun- omnes, nemo bene faciat. Quod Terentius, ut alios
tuf, quamlibel in hoc libro sacra et philosophica et vitae humanee mores, sic et istum prudenter expres-
recondita iractaverimus, gramniaticam dicent, ideo sit, cum malevoluni et invidentem poetam omnibus
prsecipue, quod historias narravimus, et fabulas; contendisse viribus ait, ab scribendo ttli deterreret,
idem de ipso Augustini opere dicturi, nisi piidor et in otium traderet. Neque vero id ego dixerim,
impediret, et reverenlia nominis tam omnibus sacri quod aegre feram me vcl admoneri, vel eliam repre-
et admirandi, Alii hoc tolum nec visum, nec ju- hendi, dii meliorem mentem ! Imo debere me mul-
dicatum, qualicunque censeatur nomine, rejicient tum profitebor poliora suggerenti et reprehendenlt
et damnabunt: ut proxime quidam iheologiae licen- docle. Nam et meipsum non pigebit mulare senlen-
tiatus, cum audisset me in libros de Civitate Dei tiam, si vel studium, vel selas alia docuerit meliora.
scribere, magno fastidio operam meam tanquam inu- Cseierum permolestUm esi alque intoleranduni pro-
tilem prorsus vanamque aspernalus est. Et quid, in- nuntiari semel de tolo opere, damnarique ceu impe-
quit, opus est libris illis illustratore plus saiis ex se ritum aut fuiile, cum nec legeris, nec forsan si lege-
perspicuis et claris? 0 te felicem quisquis es, cui ris, inveneris usque adeo multa quse conVellas; vel
tam aperti faciiesque sunt bi de Civitale Dei lihri! D ipse si laninmdem praestare tentes, vel non valeas,
Coeterummirari qui audiebant vel ingenium hominis, vel sudes satis. Aut si unum, aut ad summum alte-
vel eruditionem, vel certe impudenliam. Nam impe- rum deprehendas erralum, propler illa opus tanltmi
ritissime loquebatur, et rerum onrnium veterum taraque varium rejicias iiniversum, et cenlomnas :
erat omnino expers et rudis; rogavitque ex his qui velut si egregio insperscs reprehendas corpore noe-
audierant unus cur sic censeret, cum essent tot vos, ut Horatius inquil. In summa, qtiandoquidem
historioe, lot fabulse, tot philosophica, tot geogra- hominura linguas nec habeo in manu mea, et liberas
phica, tot mathematica. Quid, inquit, illa ad theo- decet in liberis studiis, non deprecor quo minus sen-
logum ? Deinde sint a vel b, non suni sollicitus. Hoc tial loquaturque de qpere quisque pro libilo. Si enim
illud est, istis nec Cicero, nec Virgilius, nec Plinius, malum est opus, irasci ob verilatem non debeo: sin
nec alii similes interprete indigent: cum eorum nihil bonum, eos qui maledixerint, sua invidentia exedet
intersit, quis fuerit Scipio, quis Csesar, quis Pom- tanquam venenum : in quo uno juslissi.ma est invidia
peius, quis Cato,; quse aufubiCarthago, Babylonia; ipsa, caeteris in rebus iniquissima. Hoc soluin etiam
lierbane an saxum, malva aut beata; lapis an lignum atque etiam rogo, et obsecro, ul si quis a mo dissen-
445 VARIORUMEXERCITATIONES IN S. AUGUSTINI QPERA. 450
serit, volueritque id scriptis testari, meminerit mo- A bis meis commentariis : illos respondisse inanem
destse, et sine conviciis asperisque morsibus me me operam alque industriam ludere, ac potuisse hu-
quod ignoraverim doceai. Nam ut convicia et gravem jus lcmporis compendium facere, cum in libros Au-
fortassis objurgationem mereatur liber, non meretur gustini de Civitate Dei scripserunt Prsedicatorii qui-
institutum et conatus animi mei : ita eadem opera dam fratres ad miraculum erudile, dextre, exacte,
fiet, ut ego cum aliis fructum eruditionis illius per- feliciier, nihil supra. Quse si sic habenl, nimis pro-
cipiaro, agnoscamque permagnum beneflcium, atque fecto confidens fui, qui me hac ingenii ct eruditionis
babeam gratiam immortalem : et ipse melior magi- tenuitate scripta iisnrie adeo miranda superare posse
ster tum se profuisse inlelligat, tum doclrinae suse sperarim; etdemens, qui tantam lucem mea facula
nulla immodestia, quae pejor est quam inscilia, cor- obscurari posse credidcrim; et slultus, ut non illis
ruptae et inquinatoe laudem amplissimam auferat. sim usus potius, sicut Valerii Probi, Servii, aut Do-
Neque absit ab studiis humanilatis humanitas, serve- nati commenlariis; ct male ferialus, ut ultro lanti
turque illa tranquillitas aniroorum qua super res lemporis fecmm jacturam aclum agendo, quod
omnes alias Musse gaudent. Et incipiamus morem aiunl; et Erasmtis ipse imprudens, qui novos com-
hunc tollere quem infidse omnibus furise in prsesian- mentarios mandarit scribendos, ubi tales essent vele-
lia studia imroiserunl, irapetendi et lacerandi enm B res; et doctissimus quisqiie ineptissimus huic nostroe
quem conjunctissimum nobis carissimumque debebat operae votis favendo, scilicet, ut illi fratres pulant,
reddidisse communio studiorum ac earumdem Musa- supervacanean. Quos ego fratres dejerare ausim, ne
rum cultura, ul prseleream baplismum et caritatem litteram quidem in illis Commentariis legisse, litulos
Christi : quandoquidem haecjam olim snrdis auribus vidisse solummodo; atit si legerunl, el probant, plane
inania sunt noroina, et aegris oculis vanaesine corpo- similes sunt ipsi commentatorum. Ut nunquam fuit
ribus umbrse; colamusque litteras ut nos delectent, animus refellere tam apertam inscitiam; lam insip/i-
ut juvent; non ut in certamen acerbum committani, das exposilorum ineptias, non cPllegi locos aliquot
et tela vel eruditionis, vel styli subministrent, quibus in primis ridiculos et imperitos; ex quibus de opere
pravos affeclus nostros explentes feriamus sau- toto qui non legissent, possent judtciura facere. Nec
ciemnsque inimicum. Sed de his rebus erit lempus, profecto fuit necesse. Nam in sseoulojam tol litieris
cum locum inveniam dicendi apliorem. Nunc mihi, disciplinisque exettltissimo rarissiuii suul qui quem-
ut ad qund coeperam revertar, tota spes in iis est cunque in illis Commenlariis legerint locum, non
qui candido, qui integro peclore ad leclionem horuin statim qualis sit tota massa ex quamlibel parvo exem-
librorum accedent, sive docti sint, sive indocli. De- plo possint judicare. Itaque ad doclos bomines ma-
nique ita me consolor, si ab hominibus nulla redeat G gna sane ac injucunda stim moleslia liberatus stulti-
ad nos gralia, non deerunt qtiibus adductus impul- tiis illis palefaciendis. Nibil enim est neque gravius,
susque hanc me operatn navasse nunquam poeniteai. neque insuavius, quam stulta refulare prudenter.
Nam et obsecutum esse Erasmo meo, tam me juvat, Quae si tanttim indices, pro stuliis rejicienlur; sin
quam nefas fuisset quod imponeret onus recusare, operam in corum natura declaranda insumas, non
qui in me et hominis arcla mecum amicitia conjun- tam conlemnenda reddas, quam minus apud quosdam
clissimi, et praeceplorisoptime merili, jus acpotesla- facias stulia. Nec (lesunt ex hominibus ejusdem or-
tem habet. Tum interea dum hsec sum meditatus ho- dinis qui censere possinl; et haud dubie censent
nestissimo me exercitamento occupasse, et animum quam vilin et despicienda sint scripla illa non modo
mentemque crebris cogitatis honeslate ac sanciitale Augustiiio, sed ne Tbeodolo, vel Facelo, vel Florelo
referlissimis imbuisse, quaeprompliorem nie aique digna. Tamen quia id non illi solum qui totam meam
expeditiorem ad bene ei Chrisliane vivendum red- operam seu inanem damnarunt, scd alii permulli
dant. Haecuna, si caetera desint universa, abunde non credunt, tantnm quia illi Fralres Prsedicalores
ampla et magnifica merces esi. Postremo, ul aliud nuiictipantur, volo istis rationem approbare laboris
nihil reputem, nisi me voluisse Augustino, et proinde mei: si modo approbari sinant, aut approbationem
Christo aliquid sludiorum meorum sacrare, proeclare ) intelligant : quorum ego aliquos credo lales esse, ut
mecum actiim existimare debeo. Quippe qui etiam illis nibil inter dictionem Ciceronis et Catholicontis
frigidae poculum propter se suumque nomcn prsebi- intersit; aul inter historiam Livii et Vincentii, vel
lum irremuneratum se non prseteriturum pollicitus inter cognitionem rerum Plinii et BariholomoeiAn-
esl : huic quoque mese yoluntati, quam unam ille glici, aut Hieronymi et Hugonis Carrensis. Qui pote-
curat, gratiam referet: prseserlim cum ipse labores rit, cum nec Latine sciant, nec ullos bonos unquam
omnes meos ila demum ratos mihi esse velw», si attigerint scripteres, innutrili semper et ad ambas
Christo ejusque castissimoe et integerrimae sponsos aures immersi sermpnariis Parati, Discipuli, aut
Ecclesise approbentur. Dormiseeure? Ego vero si apud illos non mea, sed
DE VETERIBUS INTERPRETIBUS eorum culpa nou profecero, proficiam apud alios et
HUJUS OPERIS. ingenio saniore, et eruditione meliore : quales ba-
Narravit bodie mibi amicus quidam meus inter henl in ordine suo quosdam etiam mihi amicissimos,
colloquendum cum nonnullis fratribus Dominicani qui beneficio meliorum litterarum communem po-
ordinis atque instituti, incidisse se in sermonem de pularium suorum et agnoscunt errorem, et deleni,
447 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINl. 4i8
et, quatenus licet, vitant. Faciam igitur invitus, quod1 Aj dam, velut exempla. Primo librp, capile quinto, cutn
a prineipio non stalueram, ut homines vila functos,, Csesar apud Salluslium referat quae soleant in beliis
et exlra invidiam omnem jam posilos, in judiciumi fieri, rapi virgines, ptieros divelli a complexu pa-
censuramque revocem : prseserlim cum illi homines,, renlum; etiam commentalor hssc jam esse a Catilina
quanium mea fert opinio, probi, quod ppluere prae- facla, Caesarem significare dicit : verus scilicet
stiterint: tametsi hec imperiium atque ineptum, utt commentaior quasi commentor. Tum capite vigesinio
fere ille erant ssecnlo. Profitentur ergo se in hoc opusi quarto, Portium Latronem declamatorem Catonem
scribere Thomas Valbis, et Nicolaus Trivet, ei Jacobuss fuisse dicit: ibi egregie disputat an iste sit qui Ca-
de Passavant. El veritates colligit Franciscus de Ma- tunculum puerorum composuerit. Et libro secuudo
ronis Minorita, ne solum regnum Prasdicatores te- capite qtiarto, Atyui dicit oblatum matri deum in
neant. PrimumThomasValois arbitralus crcdo ingensi ejns templo, ut vovcret casiitatem. Quod credo eum
esse opus, et unius viribus majus, non omnia solus; didicisse ab aliquo ex Gallis matris deum. Et post
3st obire ausus, sed socium sibl sumpsit, ac velutt paulum : Symphoniaci, inquit, sunt canentes tubis,
succedaneum sodalem suum Nicolaum Trivet, lami vel alio modo sonitum maguum facientes. Ex dulci
similem sibi quam ovum ovo; cui ipse lampada, consenlu magnos facit sonos atque tubas. El paucis
quod aiunt, traderet fessus, nescio quo volumine':: B 1 verbis post : Vocat, inqtiit, hic Augustinus sympho-
nam elsi legi, non tamen adnotavi. Neque vero aliud[ niacos qui in honprem deaePudicitiae quaedamlurpia
susceperunt explicandum quam fabulas aut hislorias: faciebant : non melius dixisset si illa aetale vixisset;
sacrilegum credo rati sacra contrectare; in quo certe et paucis interjeclis verbis, Palladem dicit lavari
modestiam hominum non mediocriler laudo, quibusi cum matre deum in Almone arane. Credas Varronem
satis visum est profana contaminare, a sacris absti- boc dicere : tantum quoniam Augustinus virginis
nuerunt. Iia ab undeekno ad decimum octavum, et; creleslis illic meminit, ceu non esset alia dea virgo
a decimo nenp ad vigesimum secundum nil.il feres quam Pallas. Et mox : Fuit, inquit, scena proprie
scripserunl. Qued prpmptum est unicuiqtie videre, domuncula in medio theatri, quales sunt domunculae
nam. libri sunt in manibus. Octave vere, et nono, tabernariorum vel mercatorum in nundinis, secundum
et decimo libris, quibus Augustinus adversus Plato- Huguitionem. 0 miserac Scauri et Curionis, et Pom-
nicos disputat, quid dixissent miselli, qui non mod®i peii scenae latissimoe, et auro argentoque ornat*,
Platonem, aut Plaionicum ullum, sed ne umbrara, quomodo ad domunculas mercatorum iu nundinis
quidem philosophi viderant ? Itaque ne quod agant; recidistis ? Sed hoc tolerabilius. Et addil: ln scena
desit, toti sunt in conlexlu partiendo et distribuendo. pulpitus erat, quem ascendebant illi qui fabulas re-
Hic Auguslinus tractat de hoc, aul illo, et facit duo. C citabant; et quot erant carmina, tot reputabant ap-
Primum est, quod reprobat Platonem, ibi; secun- posuisse fercula. Hsec est argutissimn interpretatio
dum, quod dicit hoc aut illud, ibi et dicit. Tum quse ferculi. Pergit verp : Infra etiam Iatebant larvati hi-
Augustinus pure ac Laline dixerat, ipsi ut chartas; slriones, et miroi, qui subito exeuntes coram populo
impleant, ad suum coenum suamque obscenitate-M motibus corporis expresserunt historias, seu fabulas
trabunt, ceu non aliter posleris iutellecturis. Jam ia recitatas; et isti proprie fuerunt dppellati scenici.
quinque libris, et parte decimi ociavi fabulse et hi- Scena eliam quandoque ponitur pro ipso totj
storiae tractantur. Hic putant se esse in sua arena, llieatro, quandoque pro fabula , quandoque pro
et vagantur jactantque se ut equus, quod dicitur, inL recitatione fabulaei Hsfec omnia quis neget esse
campo. In quibus omitto sermonis sprdes ac spurci- admirabilia, cum anlea nullus unquam audierit?
tiam, fatuasque et insulsas narraticnes : quas tamenL Quis unquam vel theatrum dixit scenam, vel fabulam,
ipsi interdum ex facundissimis desumebant scriplori- vel fabulae recilationem? Tum addit Valerium Ma-
bus; quas nullus sit tam impatiens slomachtis, qnii ximuro dicere, anlequam lmago matris deum irans-
unam ex eis aut alteram possit devorare, nisi quibusj (Iaia csset ex Pessinunte, imperatores Bomanos
forle salubria sunt noxia. Sed ad res ipsas veniarn. sa?pe ad Pessinuntem ivisse , ut vota solverent.
Sunt certe comroentarii utiles iis qui niliil vere re-. D ' Ubi hoc unquam somniavit Valerius? Iia non salis
cteque scire volunl : qualia sunt ingenia qusedamL est le fingere, nisi et aliis mendacia assignes.
quae ne. hisloriam quidem audire possint, vere et utiL Narrat quidem ivisse illucRomanos imperatores libro
gesla resest, narraiam; nelas credo existimanlesi primo, sed non ante matrem deum translatam, quo
aliquid remanere sinceri ac incprrupii. Falluntur lempore nullus unquam Romanus eo est profectus.
igilur infinitis locis, et fallunt, si quis sequatur; tumt Adjicit Pantheon templum a Domitiano magnae malri
propter confusam incertamque eorum quoe scribe- deum exstruclum fuisse, cum Pantbeon exstruxerit
bant notiiiam, tum eliam quod ignoratione Latinii ante Domilianum Agrippa Jovi Victori, deinde csete-
sermonis in ipsis rebus passim labebanlur. Ad hsec; ris diis. Et hsecomnia in eodem vere aureo et co-
nfferunt commentitia pleraque, et nunquam ab au- pioso capitulo 4 libri n, quod licet cornu copiseap-
ctoribus vel somniita : partim ex gestis Romanorurai pelles. In sexto vero capite versiculi sunt Persii, quos
iuoralizalis, partim quoe fando narrari audierant in- ipse festivissime explicat:
ter compolandum in hospitali coenaculo sodalitatis. Discite, omiseri, el causascognoseitererum,
Quidsumus, et quidnamvicluri gi^nimur, ordo
Colligam quse prima erunt ad manum paucula quse- Quisdalus?
449 VARIORUMEXERCITATIONES IN S. AUGUSTINI OPERA. 450
Sic, inquit, ordinata est humana natura, quod est A alio solet tempore effluat, abit cum eo fetus, nec
super bruta animalia. Putabam esse infra. Aut melse augeri nec ali polest. Sed libet explicationes audire
quam mollis flexus? Metse, inquit, id est, mortis. At- vocabulorum ? Exclamat August. lib. n : 0 animos
qui ex bac nullus est flexus. Quid asper utile num- germane Romanos. Germane, inquit, id est alle, vel
mus habet. Hic cum ignorarel cur asper nummus di- immaniter, nam Germani habent iramania et alta
ceretur, non defuit moralizalio. Asper, inquit, id est, . corpora. Et in eodem loquens Augustinus de lino
quanlum babeat asperitatis : propter curas magnas aut lanula flaminum, quo vinciebant caput, quem
quas ingerit; propler quod et spinis comparanlur apicem uominabanl, quasi summilatem : Apex, in-
(livitiae.Non sic Persius sua tam acule intellexit, nec quit, nomen est cujusdain historiographi, ut jam
tam sancle. Et capite octavo, de poetis adnotatio mirandum non sit fecisse Deum homines ex limo,
digna quae ad verbum ediscatur. Poetarttm, inquit, cum iste faciat ex liiio. Et cum libro quarto posuisse
duo sunt genera, veteres el novi. Veteres omnia quoe Augustinus inter prodigia feminas et gallinas et ho •
caucbant converlebant ad risum : unde de meretri- mines versas in inasculum sexum : Credo, inqtiit,
ciis et slupris, et his quse poterant provocare risum, lilleram esse falsam, quam tamen multi libri habent.
tractabant; sicut Plaulus et Terentius. Novi vero Deberet autein littera sicesse, in homines et tuascu-
repreliendebant vitia hominum nominatim; undeque B lum sexum. Vult enim sic dicere, quod feminoecon-
homines lacessebant, eorum vitia carpentes vera et versae sunt in homines : id est in viros, et gallinoe in
ficia; et pingebanlur nudi, quia vitia deuudabant. niasculum sexum. 0 lenebras illius oeiatis miseran-
Tales poetae comici satyrici appellantur : sicul Ho- das, eltamen illis oculi assuefacti illatam jam lucem
ratius, Persius, Juvenalis, et hujusmodi. Et paulo spectare non sustinent! Claudite islas fenestras om-
post : Possunt autein poeuc tragici, sicut el comici, ues et rimulas, nequalux penetrate queat, et fruan-
dividi in duas partes. Primi puri tragici; secundi inr libere sua nocte; tenuem quoque et languidulam
vero elegi, tractantes de elegia, id est de miseria. in lenebroso cubiculo meridie ipso accendite lucer-
Sic ilie, ex Aristotele credo, aut si quis hoc quoque nam. Illud in eodem miror interprete, quod cum
doctius de poetis scripsit, et tainen qui nihil un- gravissimos baberet auctores, ex quibus noniiulla so-
quam de iis poetarum generibus audivit, non intel- Jitus est desumere, posselque ex eisdem alia quse-
liget quam fiivola hiec et imperita sinl, neilum siulta dam afferre, maluit ab Isidoro pelere, aut hoc pejo-
atque ridicuia. Si audivil, huic perinde ista erunt, ribus, Hugiiitione et Vincentio historiali: quod su-
cum de novis et veteribus loquitur poelis, ac si quis spicari me cogit ipsum vel aliena esse usum in ci-
dicat architectorum officium est calceos suere, cer- tandis auctoribus opera, vel citatos aut invcnisse iu
donum vero sedificare: et cum novos comicos vocat C aiiquo vade mecuni, aut rapiamus lolum, aut de ali-
saiyricos, ceu quis dicat farlores esse textores:cum quo audivisse. Nam definitionem Dei, quam ex Ci-
comicos dixil elegiacos, velut aliquis agasones dicat ceronis primo Tusc. quoest. citat Augustinus, colligi
nautas, aut tonsores earbonarios. Jam cum explicat dicit ex bis quoe in iu De Nat. deor. sparsim tractat;
elegia, id est miseria, non secus quam si interprete- el consolaiioiiein de morle filioe, nescire se dicit an
ris : scriniuni, id est liber. Et cap. 109, cum de sit Iib. xn Orationum, cum Cicero ipse in Academ.
Plauto ageret, isie scripsit, inquit, comoedtam qute et TUsc. qusest., et Lactanlius et Plinius ejus libr
appellatur Aulularia, quasi non aliam. At pbilnsp- meminerint. Valerii Sorani nihil recordatur se le-
pliari quoque voluit lib. vn. Nam cum dixisset Au- gisse, cuin ejus sit mentio apttd Pliniuin, Solinum,
gustin. Menam deam, qu;e menslruis proeest, con- Lactantium, Plutarchura, Servium, Macrobium. Jam
ferre fluores menstruos ad ejus quod conceplum est ex multis Diogenibus unum, et ex multis iEschini-
incrementum, ignarus fluorem menstruum dici eliam bus unum, et ex Socrate et lsocrate eumdem conglu-
muliebrem sanguinem, qui fluxurus erat in mense, tinare et conrerruminare invitos et male coboerenles,
aisi vel fetu vel alia causa dulinerelur, incipit di- non rarum, ut nec alia omnia : quae si persequi sin-
siinguere sanguinem menstruum, uno modo pro eo gillatim teniem, rem in iniinilum extendero. Haec
quod est purgamentum naturse, et singulis mensibus D quae adduxi, lantutn velut specitnina posui, quae
ejicitur. Alio modo accipilur pro sanguine qui per prima profecto volventi librum occurrerunt. Sunt
ejeclionem purgalur, et post fluor menslruus non enim usque adeo frequenlia et densa, ut periculum
confert ad incrementum felus, nisi per accidens, sci- non sit ne lateant, si non indicentur : exstant, nimi-
licet per suam absentiara. Conferl enim pro tanto : rum, et offerunl se atque adeo ingerunt oculis om-
quia cum ipse expellilur, sanguis ille unde fetus au- nium volenlium inlueri, quse nec in opere ipso sum
getur, efficitur mundior, et ad augendum melior. Sed conseclalus. Tum ne fastidio lectori essem tanta
beatus Augustinus extensive loquens, vocat illutn prolixilate, tum quod ineptiora sunt, quam ut in eis
sanguinem qui depuralur tluorem menstruum. Haec refellendis aliquid co!locari operse debuerit. Quis-
ille. Primum quis unquam sanguinem illura qui pu- quis mibi fidem non babel, Iegat ipse; et veljudicet,
rior remanet in cefpcre raulieiis post ejeclum men- si esl doclus, vel a doctioribus senlentiam exquirat,
struum, vocavit fluorem raenslruum? Deinde quo- illisque assentiatur. Quod si quis est qui lioecunice
modo isti augentur fetus in locis? qui si menstruus forsan ac lenere complectitur et amat, habet non so-
ille defiuat, fiunt imbecilliores; et si largius, et ut lum hos commentarios, sed etiam Huguitionein, Pa-
|S_ SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. -452
piain, Graecistaro, Joaniiem de Garlandia, Catholi- A ius a-.tatisillius? Jain non ininus ex bistoiia et fabuiis
con; illis se omnibus oblectet, quod sit ei bonum veritates, quam ex rebus theologicis colligis. Quse
prosperumque, et in eorum complexu haereat. At glacies est, cum Augustinus harral Niuum Assyriis
TliomaeValois et Nicolao Trivel prodiit velut succen- imperasse primum, le illico ceu veritatum plastem
turiatus Jacobus Passavanlius, qiiehi nomen ipsum icuin ibrmulis tuis ad fingendam ex hoc veritatem
indicat fuisse scurram aliquem festivum, qui sodali- accurrere, ceu noh aliter fulura veriiate? Veritas,
liutn totum oblectabat: cui, ut Credo, per jocum inquis. Nihus fiiit rex Assyriorum primus. Cur qund
lusumque noihen Passavanl est a reliqiiis fralribtis- pauio ante legitur ndn esl etiam veritas? cur 11011
inditum. Loquendum est de Terlulliano, nihil niihi patilo post? Et liiium exemplum adduxi pro imiliis
occurril, reservetur cum aliis; de Valerio Sorano, inillibus. Jam quale est te figulum veriisitum, modo
nibil mihi modo occurrit, reservelur cura sliis; de aliis ihcefta, et impfimis coniroversa admiscere : ut
Xenopbane et Anaxagora, de Lactantio, reservetur ciim contra Aquinataeosdispuias, quo nibil facis nec
cum aliis. Quid malum suiit ista alia ? ubi reservas? libentius nec proinde crebrius; modo etiam tibi in-
in quem usum? quid quod nec legerat expositores cerla, ut veibi graiia, cum Holofernem ilhim ex li-
ipsos, quibus dicit se sua adderc, ul lib. m, cap. 12, bro Juditli dicis fuisse Cyruni Assueri et Esther fi-
sic scribit: ln hoc cap. 12 facit Aug. meniionem de jjjj lium, dequo veriiatibus aliquot post eam ambigis;
dea Febre, de qua dicit exposhor quod fuit mater modo etiam vel pueris falsa, uf.de lioc ipso quod
/Esculapii, quod est dea inferni, et quod Numa rei Darius sit filius Assueri et Esiher, lum quod lerlii
sacravit dese Febri mensem Februafium. Atqui nun- libri Esdrse Augustinus non meminerit, cum citet ex
quam id exposilor scripsit, nisi forsan res lam stulta co qusestionem illam de re quoe fortiuidiue cseteris
ex codicibus sit ab aliis fratribus, qui cam depre- antestaret: etiam eodem capite, quo lu id dicis libro
henderant erasa : sed videlicet super coenamIrater decimo ociavo, ita veritates luas non ex una sim-
aliquis Passavantio narraverat id expositorem di- plici verLiaie videris effingere, sed partim ex veris,
cere. Cseterum quo reprobet modp, audiamus. Quod partim ex incertis, partim liiigiosis, partim falsis :
non videlur bene dicluui, inquit, salva sui gratia. ut siatua illa quam per quielein Nabuchodonosorus
Nam sicut infra dicelur, /Esculapitts lingitur fuisse vidit, ex auro, argenlo, chalybe, ferro, etargilla erat
filius Phcebi et Coronidis: sicut vult Ovidius se- conflata. Sed sinl sane veritates istee, quanlum aliis
cundo Met. Nec unquam legilur quud Phoebus cum libuerit, nihil impedio; et legantur ab his qui ejus-
Febre Convenerit, vel quod ex ea liliura genuerit. modi amani. Ego vero, qua; ipse ad verbum ex Au-
Tuni incipit philosophari et conjecturas quaerere. gustino refert, Augusiini esse puto; coetera quae de
Nec convenienler, inquil, fingitur jEsculapius filius £( suo addii, non peculiarius ad Augustinum pertinere,
Febris, cum ipse postmodum sit habilus deus me- qttam quse a summulariis aut sententiariis auctoribus
dicinse, quaehabet febrem expellere. Jara ne omnino de similibus conscribuntur prope infinita. Hscc pau->
desit quod alii possint pro se respondere, addit:Nisi cula de iiiierpretibus hujus operis dixisse me las-
dicatur ita crudelis filius, quod roatrem persequatur sumet festinantem ad alia sit saiis, lanlum ad boua
ubique, et omni sede expeilat. Joculares sunt addi- ingenia conimonefacienda non me omnino iu his li-
tiones istae, ad risum fralribus movendum paratse. bris actum egisse.
Islis omnibus accedit Franciscus de Maronis, non QUINAMHOMINUMFUERINT GOTHI,
quivis doctor, sed illumiuaius; el veritaies colligit, ET QUOMODO ROMAM CEPERIXT.
quasi csetera cssent falsa. Sed hic non magis ad hoc Cum Auguslinus ex Romana captivilale occasio-
opus speclat quam ad csetera Augustini : ex quis netn suuipserit scribendi de Civitate Dei, ut iis re-
omnibus ita videtur veriiaies selegisse ac seposuisse, sponderet qui eani cladem Chrktianoe religioni impu-
ut Virgilius gemmas e slercoribus Ennii. Quod si labant, operoe prelium erit allius narralioue repetita
alieni a nostra religione Augustini opera sumant in explicare, quinam bominum fuerint Gotbi, quomodo
manibus, illiusscilicet illuminatis veritatibus illumi- in llaliam venerint, Urbemque ceperint. Primum
nata, quid eis veniet in mentem de hujusmodi veri- j) j omnium fere video constare, quos posterior selas
talibus? quid suspicabuntur, quid credenl? Nimirum, Gothos, priorem Gelas nuncupasse : ut illa pauca
esse caetera vel parum vera, vel Ecclesise suspecta; ex priscis vocabulis non corrupit. Sic Rutilius et
illa taniuramodo teneri et asseri a nobis ceu firma Clatidianus poetae, cum de Gothis loquuntur, Getas
et indubilala, ut quae illuminatus doctor indicaiil: eos semper nominalit. Orosius itidem in Historia :
in quibus tamen rixosa multa, alia ambigua, eiiani Geiae, inquit, qui nunc Gollii, quos Alexander evi-
falsa compluia inveniat. Nam si omnia Auguslini lundos pronuutiavit, Pyrrhus exhorruit, Caesarau-
sunt aeque vera, quid mihi cum luis veritatibus, iu teni declinavit, relictis vacueque faciis sedibns, ac
quarum plerisque nihil Augustini diciis addis; cum totis viribus tuti Ronianas ingrcssi provincias. Hie-
vero addis, sophisiicaris : etnon tu Augustini veri- ronymus in Genesini, Gothos ab efuditis antiquis
latem sequeris, sed illum cum verilate obtorlo col- Getas nominatos esse lestattir. Getae vero sunt qui
lo, quo ipse vis lorques, nerope ad factionem Sco- cirea Istrum fluvium habitant, ut auctores stinl
ticam, ut conlra Tboniam locutus videatur; et cona- Sirabo, Mela, Plinius, et alii; laleque regionem pos-
ris ipsuui putari dicere ause ne cogilavit quidem ul- sideht incultam magna parie, et rigoribusimmitem:
455 VARIORUMEXERCITATIONES IN S. AUGUSTINI OPERA. 134
tenehique ullefiora Jslri ;ad Scytbiam, et citenora \ iniquis pacem cum illis fecerunt: quam Gotlii uou
ad Tbraciara, ubi Tomus, Ovidii vatis exsilio clara, admodum diulurnam servarunt, ignavia et socordia
qui se apud Geias agere nOn semel in Tristibus et Gallieni principis freli. Non jam Thraciam Mysiam-
Ponto sc. ibit, tum et mediterranea dcciipant Ger- que, sed Asiam ipsam Minoreni sunt lehtare adorti.
nianiam versus et istri fontem, quos Strabo libro Bitbyniam vexatam spoliaverum, feversique in Eu-
septimo Dacoset olim Davos riominalos esse ait, cuth ropam, Thraciam Macedoniamque pervastarunt.
viciniores Pohio dieerentur a GroecisGetae, eumdem- Quibus in Achaiam venientibus Macrinus se obje-
que utrisque populis sermonem essP. Quanquam cit, eosque vicit ac fugavit persecutus, quousque il-
Plinius non aliud inter hos populos videtur signifi- los inlra Dnes suos compulit. Quibus lamen se hon
care discrimen esse, quam quod Geise Graecis sunt, diu continuere; quanquam egressj in strenuissimum
qui Romanis Daci. Sed nos Strabonem hoc seque- principem inciderunt, virtim nec mirioris felicitatis
rour loco. Gette barbara et fera gens est, viribus at- quam virtutis, si vita modP contigisset ih principatu
que animo immani morlis contemptore, quod per- diuturnior. Claudius fuit is qui trecenta millia eorum
suasum babeanl redire animas, sicul Mela scribit: partim delevit, partim cepil. Infinitam fuisse gentis
aut si non redeant, non lamen exstingui, et in melio- iiujus multititdinein oportuit. Non enim mtiltos post
fes sedes immigrare : quod si neutruni contingat,, B annos, Aureliano imperium tenente, ad arma redie-
praestare certe vitae morlcm. Fama est, posteriori- runt, primoque praelio suut ad Danubiuih supefati.
bus deinde tempoiibus Getas Ostrogothos esse di- Fl. Conslantinus tanta illos csede affecit, ut cogeret
clos : Dacos vero Visigolhos patriis noroinibus:quod tandem multos per annos quielos esse. Ita enim isti
hi ad Occidenlem, ad Orientein illi magis specta- pugnabant, ut magno hostium malo vihcerent, non
rent. Confunduntur tamen plerumque hae cognomi- minore suo vincerentur. Atque boecquidem gesserunt
naiiones rerum a scriptoribus, non modo recenlio- Gotbi; quam diu cerlas ipsi habuerunt sedes. Valente
ribus, sed eliam antiquis. Hanc gentem tradunt, principe, Hunni, qui et ipsi sunt Scythse, sed iiiimi-
jam olim florenie cum plurimum Romana re, impe- liores rudioresque bumani commercii, in Ryphoeos
tum in proviiiciam populi Romani Mithridatico fe- montes inclinatiores, inter Tanaim Massagetasque
cisse bello : quos Lucullus, qui in Asia magno cutn conclusi, Gothos regione quam incolerent, per vim
exercitu imperator res gerebat, e Mysia cum clade ejecere. Quoe tametsi rigoris intemperie parum hu-
exegit. Post vero Boerebista duce, cum ab eo ad la- manis erat usibus commoda, tamen Hunni saluberri-
bores militaremque disciplinam essent assuefacti, mam suavissimamque omniura existimabant, homines
egressos regionem suam mnltas sibi gentes subegisse, extra «olis vias cursusque nati et educati. Hic jam
Istroque cum maxima trajecto manu, Thraciam, Ma- (j Gothi sedibus, domibus, laribus peuatibusque exuti,
cedoniam, el Ulyrium late depopulatos, Ingentem fe- qui ultra alienos erant soliti fines invadere, coacti
cisse Romanis terrorem. Interimque, dum in eos Ro- sunt vel mortem foniter oppetere, vel in alieni soli
manorum arma expediuntur,Bcerebista fato conces- possessioriem, cum ipsi nullum jam haberent, hserare.
sit. Augustus legiones fere decem in illos misit eo- Sunt qui non Getas illos quos Ostrogolhos diximus,
rumque opes usque adeo attrivit, ut ex ducenlis venisse in agrum populi Romani perbibeant, sed
ntiUibus militum ad quadraginta millia copias eorum Visogothos fortuna sociorum conterrilos deliherasse
'
redegerit, ac parum abfuerit quin gentera totam im- de mutandis sedibus, veritos ne eadero essent passurj
perio subderet Romano. Aliquot annos post finesj quseOslrogothi, extendentibus se velut marino seslu
Romanos ingressi, Oppium Sabinum consularem vi- Hunnicis armis, vicinasque regiones delentibus. Haec
rum cum exercitu ceciderunt, qui a Comelio Fusco, res Visogotbps in eam senlentiam impulit ul legatps
Domitiano principe, post varia praelia tandem com- ad Valenlem Romanum imperalorem miiterenl, qui
pressi sunt. Trajanus imperaior multura cum eisi gentis nomine Mysiam citra Danubium flumen sibi
magnaque cum gloria belligeravit. Antoninus Cara- incolendara petereni, spondentes communi nomine
calla per occasionem nihil tale suspicantes vehe- se omnes Christianam pietatem accepturos, futuros-
menter afflixit. Gordiani vero temporibus in Roma- Tj que bonos (idelesque Romanorum stipendiarios.armis
nos fines frequentissime se effundebant, quos minor suis opibusiiue fines illos populi Romani ab incursi-
Gordianus facili opera excetlere provincia coegit. bus reliquorum Scytharum >edulodelensuros. Quibus
Ferox et inquieta gens, suisque sedibus male con- conditionibus adductus Valens Lupicinum et Maxi-
teuta, subinde causas alienas invadendi quserebat. mum velut duumviros agris dividendis ad eos misit,
Itaque Philippo Bostrensi imperatore, qui primus ex qui sedes Visogolhis distribuerent. Hi cum avare
Romanis principibus Christianam pietalem est pro- crudelilerque haberent gentem, primum ferre Golhi,
fessus, multis csedihus populationibusque editis am- et dissimulare injtiriam, ne primo statim alienae re-
plius trecenta fere virorum millia in proximas sibii gionis ingressu res novarenl, existimantes, cum ex-
Thraciam Mysiamque irruerunt. Ad quos expellen- satiati suis opibus duces essent, facturos sseviendi et
dos missus Decius rem parum plerumque prospere rapiendi finem. Sed illi dum maligne commealus
tentntam et ipse infectam reliquit, quam succedens partiunlur et curant, famein intolerabilem effecerunt,
Philippo in principatu dissimulavil. Galius deinde quse et ipsis ducibus et Romano principi exilio fuit.
pater, et Volusiauus fihus, certis condilionibus sibi Gothi enim cum iatne jam se velut belluas viderent
455 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINl. 456
peti, correplis tumulluosissime armis Romanos duces A _ dini alendoe esset, castra duces dividunt, dtversisque
cum prsesidiis atrociler caedunt, et ita armaii lotam profecti viis per Pannoniam, Illyricum Noricumque,
Mysiam pervagantur , inque proximam transcendunt incensis vastatisque obviis rebus omnibus, iti Italiaiu
Thraciam, quam sibi vectigalem reddiderttnl. Hic illis veuiunt. Ruflinus cum imprudenlius cogilataexseque-
occurrit Valens; pugnatumque est acriler, fusis fuga- retur, ad Thessalonicam a militibus occisus est. Sti-
lisijue Romanis, magna in eis facia strage. Saucius lico astutius cpnsilia celabat; et Rhadagasus quidem
imperator in hostium potestatem vivus venit : quem per Etruriam ad Urbem cum agmine veniebat, Ionge
illi efferatiores post tanlum exhauslum sanguinem lateque quacunque iret fugam terroremque ostendens.
vivum cremaverunt, rectaque Byzanlium petunt: et Trepida Romana civitas mercenarios duces venienti
nullis obviam faclis armis , urbem corona cingunt, opponit. Rhadagasus inconsultius exercitu castrisque
quse aliquandiu opera et consilio DominicoeValentis dispositis , in loca se iniqua praecipitavit. Commea-
conjugis obsidipnem suis epibus lulit, confirmatis in tibus ademptis multiludinem suam farae confecit.
iidem principis civium animis magna Dominicte iar- Ipse comploratis rebus , dum fugam per occulta cum
gitione. Posl Valentiniani Valentis fratris virtute paucis lentat, a Romanis militibus interceptus neca-
soluta obsidione, retro abierunt. Valenlinianus Theo- tusque est, Gothorum raulliludine vilissimis pretiis
dosium Hispanum virum accitum ex Hispania adopta- B ] divendita. Secundum banc Gothorum cladem, Alari-
vit, pariicipemque fecit imperii. Hic Gothos multis cus in Italiam venit, majoribus adhue miscens oinnia
prseliis fregit contuditque, et supplices pacem coegit terroribus quam feceral Rbadagasus. At cujus ret
ptlere; quamcum dedisset, rexque eorum Atbalari- nuntium, Stilico, qui byzaniii erat, praemissacopia-
cus Byzantium ad Tbeodosium segrum viseuduni ve- rum parte, quoe cxtremum Gothorum agmen car-
nisset, rex in morbum lapsus , aliquot postea men- pendo ab strage aliqua magna agrorumque vastalione
sibus moritur. Gotbi toto imperii Theodosii lempore hostem deterreret; ipse per oram Superi maris cum
sub Romano imperatore militarunt, nec regein ha- viribus peditatus equitatusque ad hostes pervenit;
bueriiul alium , nec ducem , nisi quem Romanus de- uterque exercilus castra prope Ravennam contulit:
disset imperator. Inler haec Theodosius , Mediolani, Gotbi Pollentiam viam obtinebanf, numero quidetii
princeps sine controversia et bello et pace optimus, potiores , sed arte et disciplina militari nequaquam
moritur , Basso et Philippo coss. reliclis Arcadio et cum exercitu Romano comparandi. Siilico bellico
Honorio filiis, et Placidia filia. Arcadium Byzaniio et astu plerumque Gothos superavit, compulitque in ar-
illi Orientali praefecitimperio , Honorium Occidenlali ctum quemdam locum , ubi sedens conucere polerat
Romanaeque urbi. Et quia juvenes admodumerant, bellum, si voluisset; veruni cum exercitu esse decre-
lutores educatoresque teslamento assignavit : illi iC verat, quonsque populares sui Vandali in Galliam ve-
Ruffinum, huic Stiliconem, vafrum utrumque et sce- nissent. Pro indubio enim babebat eam fore certam
leralum hominem, cujusmodi ingenia facillime in occasionem imperii Eucherio filio parandi. Ita levibus
intimas se solent aulas insinuare. Hi principum setate aliquot certaminibus hostem lacessendo tempus tra-
injuriae obnoxia ad suas aihbo augendas opes, ma- hebat : quod Alaricus cum per occullos meatus olfe-
gnamque sibi et immodicam parandam potentiam cisset, adHonorium detulit. Eoque velut munere cum
abutentes , non jam de privata aliqua magnitudine placatiore sibi Honorio se usurum existimarel, per
cogilare , sed ad principale ipsum fastigiutn animos eosdem legalos quos ad detegendum Honorio scelus
nefariis cogiiaiionibus adjeceraiit. Ruffinus sibi, Sti- Stiliconis miserat, Gallioepartem suse multitudini pe-
lico filio imperiuro affectabat. Cum haec uterque con- liit: victuros se legibtts Romanis, nec parvo futuros
silia agitaret, bello opus erat ad eas res perliciendas, usui imperio bellisque Romanis, nullisque provincia-
ut lempestate turbaiis rebus cum minus eorum.desi- libus vel fide vel obsequio erga Romanos cessuros.
deria deprehenderentur, tum vero perficerenlur fa- Imperator ancipiti malo concussus, in pariem dilionis
cilius perculsis principum animis bellorum lerroribus, Golhos recipere, quam Stiliconis perfidia sibi suisque
nihil non concedenlibus proximts sibi viris , et qui exilium parare maluit. Neque enim primus delulerat
rerum omnium adminislraitonibus prseessent. Nam in •" '. ad Honorium Alaricus, quod Stilico coqueret scelus.
pace velut sereno et tranquillo ccelo, et cognosci te- Nec tamen luluro putabat quovis tempore virum tol-
nebras suoruin animoruni, et puniri consulentibus lere ex duabus uxoribus sibi socerum, et opibus su-
per otium principibus posse non ignorabanl. Quo- pra privatum fastigium pol!eniem poienlemque. Simul
circa Gotbos, gentem ad res novas lumultusque bel- igitur cum legalis Gotborum litteras ad Stiliconem
licos exciendos aptissimam, spe ingenlis proedaeuter- mittit, ut primo quoque tempore Gothos in Galliam
que soilicitat ut suo principi bellum faciat. Golhi venire permittat. Nunlius hic fttit Stiliconi asper et
occasionem adesse rali, vel rei alicujus bene gerendoe, importunus : quippe et se fraudari tanta spe videbat,
vel certe intentato bello domum cum haud parva re- et sua consulta palam (ieri suspieabatur. Hoesit ali-
deundi praeda, arroa induunt, regeque de suo corpore quandiu acer et ferox animus , tandem quod tutius
ex Balthoruiu illuslri familia Alarico crealo , fines erat secutus , parilurum se jussis principis sui re-
suos magno vicinormn terrore egrediuntur. Huic se spondtt. Sed ne res in totum e manibus laberetur,
paulo post Rhadagasus cum ducentortim Gothorum Saulum quemdam cum Judaicis copiis subornat, qui
iiiiliibus conjungit: cumque nulla satis terra tuullitu. Golhorum vesiigiis proxime insislens, csesis per oc-
457 VARIORUMEXERCITATIONESIN S. AUGUSTINIOPERA. 458
casionem aliquot millibus, irritalrilem populum ad A diligentem , ac bene doctum , quantum ex scriptis
foedusrumpendura impellat.Saulus dominicodie, quo judicare possum. Scribit ergo : Obsederat Bomam
ex velere noslrae religionis mstituto feriamur, cum Alaricus jam biennium, nec Honorius, qui Ravennse
toti rebus sacris iiftenli Golhi essent, impetum in eos desidebat, aut ferre suppetias polerat aut audebat.
facit, primoque lumullu aliquot ex eis sternit. Ter- Nam cum nihil minus quam de Urbis salute sollicilus
rili Gothi subito, quantum in trepidalione rerum fieri esset, Slilicone interfecio, ducem exercitui minime
poteral, num ad arma concurrendum esset consul- prsefecerat qui rem adversus Gothos administraret.
lant. Venerat enim in religionem festo Servatoris die Unde Gothis obsidendse Urbis cogitatio, Romano
arma tractare , humanuro sanguinem fundere, csedes milite aut dilapso, aut segniter rem agente. Verum
horoinum facere. Sed cum Judsei raodum occidendi eam frustra obsessani cum expugnare vi non possent,
trucidandique non ponerent, sibi quisque consilium ad dolum hosiis barbarus vertitur. Profectionem in
cepit, non exspectato communi, ut arma sui tuendi patriam simulat, ireceniosque juvenes corporis ct
gratia indueret. Cumquejam frequentes armati cou- animi vi praeslantesdeligit, quos Romanis principibus
venissent, Alaricus pro tempore instructa acie im- dono det, instructos prius ut omni obsequio dominos
belle genus hominum facile sistit. Hinc connixi ali- suos promereri studeant, et ad certam diem circa
quantum Gotbi Judaeosfundunt fugantque. Et questi B Jj meridiera , cum Remani principes somno vel otio
coactosse a violatoribtts humanijuris divinum jus vacarent, ad Asinariam poriatn advolent; interfeciis-
polluere ac contaminare, Chrislura ipsum invocantes, que improviso insultu custodibus, portam sibi procsto
per cujus juratum numen foedus esset utrinque san- fuluris aperiant. Inlerea Gotbi cum reditum alia atque
citum, cujusque ferias contra suara voluntatcmi alia deesse sibi simulanles differrent, trecenti illi ju-
'
cruore, caedibus, strage fcedassent, ira incensi, per venes occasione egregie usi, porlam strato die suis
mediam Ilaliara ad Urbem ferre signa pergunt. Di- aperiunt, et intromissus Gotlius majore ignominia
miserat Stilico nonnullos mililes lanquam sine bello) quam damno urbem omnem populatur. Sunt qui
inutiles, quos ad praesentem lerrorem coactus esl ab) Probae illustris feminaeet opulentissimoaopera pate-
imperatore repelere, simul cum supplemento copia-- factam Gotliis portam exisliment, cum plebem Roma-
rum, ut maximisviribus Golhorum conatibus obviami nam passim fame et morbis pecudum more caden-
irelur. Honorius, patefactis Stiliconis consiliis, ma- tem miseraretur.Duo suntcognilu nonindigna:unuin,
gnam militum manum ad eum miltit, dato ducibuss edictum ab Alarico fuissc , ut quicunque in lempls
occulte negotio, ut opportuno rei agendaetemporee divorum confugerent, praecipuePetri et Pauli, his
caplato, Stiliconemcum filioobtruncent. Illi commu- nulla vis inferretur: quod et summa fide servatum.
nicato inter se consilio, dieque destinato quo impe- i- C Alterum , quod cuin nuntiatum Honorio esset Ra-
rata pfincipis strenue peragerent, diversi Stiliconem i vennoe, Romam perditam, credidit ille de pugnaci
ac filiumadorti, et eos ipsos, et ex necessariis aliquott Gallocui nomen erat Romae,significatum esse, admi-
qui vjm parabant, Romaein foro Pacis interficiunl. ratumque vehementer tam subito periisse eum qui-
Iraprudens tamen et ignavus princeps, duce sublato,( cum paulo ante festivissime luserat. HsecEgnatius.
in ejus locum neminem subrogavit : credo ne ulluss Hasomnes clades maledicentissimaet impia gens reli-
, parem nactus potentiam, similiamolirelur. Ila excr-. gioni Chrislianse iraputabat, negans lulurum ut capta
citus sine prsecipuoaliquo duce misere a Gotbis fu-. . unquam esset Roma, si deorum religiones a majori-
sus, per mulias clades terrorem Gothici nominis in- bus cultas traditasque posleris tenuissent : quasi
gentem imbibit. Gotbi superiores faeti, ad urbema vero non eamdem ob causam , quia violattiraest jus
Romam signa infesta ducunl, eamque obsidione diuu humanum , Galli olim vigentibus, ut aiunt, maxime
pressara capiunt, diripiunt majori lumultu atquee impiis illis insaniis, Urbem ceperint et diruerint;
expilationererum, qtiam coedibusaut slupris, aliisque e ceu non multi imperalores Chrisiiani optime rem
tetris ac fosdis facinoribus quae urbibus expugnatis s gesserint, et tanquam nen hsec inclinatio imperii et
committi per insoleniiam militum solent. Alaricuss manifeslus ad ruinam casus coeperit sub iroperatori-
enim urbem ingressurus , duo in castris edicla pro-L . D bus gentilibus, et non per eamdem soccrdiam igna-
posueral: alierum , a caedeet violatione hominum i viamque Honorius amiserit Romam, per quam Galie-
abstinerent, sibi ejusmodi res displicituras; alterum,( nus jEgyptum, Asiam, Galliam, ad quarum perdita-
ut capitale esset, si quis eum qui ad templa princi- rum rumores dictis luserit facelis. Adversus hos
pum apostolorumconfugisset lsederet, aut ipsa tem- igitur bomines sanctse religionis, etiamsi nulla con-
pla violaret. Capta est a Golhis Roma anno post ;t tigisset calamitas, inimicos et infensos, libros con-
eamdem condilam 1164, cal. April., Flavio et Var-. scripsit Auguslinus duos et viginli, Civitatem Dei,
rone coss. Quo pacto sit capla parum explicant re-- hoo est Christianam religionem adversus rabiosas
rum scriptores. Baptista Egnatius se modum ejus rei;i atque impias eorum querelas defendens
dicit ex Procopio Graecoafferre, mirarjque interpre- ANIMADVERSIONES
tem vel eum locum scientem prudentemque transi- IN LIRROSDE CIVITATE 1)EI.
liisse; vel si io mulilum incidit codicem, parum(l LIIIROi. Cap. 1. An non etiam illi Rontani Chriiti
auitnadvertisse quid deesset. Procopium Groecum a nomtnt infesli sunt, quibus propter Christum barbari
nondum vidi; fides erit penes Egnatiutn, hominem ii pepercerunt. Tes(anlur hoc martyrum loca el busilicw,
PATROL.XLVH, 15
_.-.£• SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI 4C0
Apbslolorum,qumin illd vastalioneVrbis ad se cohfu- A. j matores ethnici similia in Christianas virgines et
gientessuos alienosquereceperunl.] Sed non erat dis- fervidlores martyres jacere possent. Sed iniquior
simulandum hosce barbaros fuisse Ghristianos, quam- fiiit ethnicis omnibus, post eoniroversias Pelagianas;
vis Arii sectam sequererilur. Vide Paulum Orosium quia nihil sine graiia, hoc est afflalu divino inusi-
lib. vn, cap. 6, iri fine. Sed laudandi fuissent Jisere- talo , bonum esse dicebat, nolebatque eam gratiam
retici, et rei admirabililas minuenda; quod simpli- elbnicis tribui.
cior quidem scriptor facere potuisset, sed non calii- Cap. 26. Qumdamsanclm feminw,temporepersecu-
dus rhetof. iionis , ut inseclaloressuw pudicilim devitarentin ra-
Cap. 5. Ecce qualibusdiis urbemRomani servandam pturrim alque necaturumse fluvium projecerunt, eoque
commendassegaudebdnl. 0 nimiummiserabilemerro- modo defuhctw siint, earumque marlyria in calholica
feml elc.] Irridet nempe deos qui nec templa sua, Ecclesia verierationeceleberrima frequentanlur.] Tales
nec slatuas servare potuerant. Idem facit Lacianiius Domninse filiae Bernice et Prosdoce, quarum nata-
Inslit. Divin. lib. n, cap. 4 et alibi. ldem quoque alii lem celebrant Graeci die 4 Octobris et de quibus ex-
veteres Christiani; sed, nisi fallor, imprudenter, curi)i slal elegans homilia Joannis Chrysostbmi tomi primi
similia aliquatenus Judseis objici pcssent, qui lameni 51. Eam Latine inseruit Actis sinceris et selectis
verum celebant Deum. Sic el alias fecerunl minus'<B ; martyrum Tlieod. Ruinartus, ubi etiam qusedam ba-
prudenles Christiani, ethnicis cbjkientes quaeipsisi bet, hane in rem, in prsefixa admonitione, lectu non
ab etbnicis objecta fuerant, ut viri docli animadvef- indigna.
1
leruut. At si prudentiores fuissent, iis armis pro Ibid. De his nihil lemere audeo judicare. Vtrum
religione Christiana utendum fuit quae usui nunquami enim Ecclesiw aliquibusfide dignk leslificaiionibus,ut
elhnicis fuissent aut esse possent, cum veritati nihil earum memoriamsic honoret, divinapersuaserit auclo-
commune sit cum mendacio. Veruiri rhetores, verisi- rilas nescio.] Mullo credibiiius est a vicinis Ecclesiis
milium aequo avidiores captateres, talia menita ne- primuni eas virgines in ordinem martyrum relatas;
quaquam altendebant. quod hoc, quidquid fuit peccati, satis elulum esse
Cap. 5. Quem morem eliam Cmsar (sicut scribit Sal- censerent, animo quo in id inciderant, hoc est in-
lustius , nobilitale verilalk hkioricus) sententia sua, temeratae castitatis et religionis Christianseamore.
quam de conjuro.tisin senalu habuil, commemorarenon Sane raulta laudantur, in quibus tantus animus non
prmtermiiiit.] Credebam illico, cum hoeeprimum le- emicuit, quantus in iis quse excusatione iudigent.
gerem, hic legendum nobilitatus, sed inspecta Erasmi Quamobrem id earum factum laudare non dubitavit
editione, vidi mendum hoc esse typographicum, le- Cbrysosiemus novumque et inusitatum baptisma vo-
gendumque nobilitatw , hoc est, celebratae veritatis. C i care. QUsein Ecclesia constituunlur saepe sensku
Observant autem hic Benedictini, in omnibus mss. et sine matura ulla deliberatione in eam irrepunt;
legi non Cmsar, sed Cafo, verum quia verba quse pro- quinimo et in ipsis conciliis, ubi suffragiis omnia
iert postea Augustinus sunt in oratione Cmsarisnon deeernebantuf, non doctiores, qui pauci erant, sed
Cafouts, a criticis mutatum esse nomen. Suspicantur plures, hoc est indoctiores aut certe auclorilate ac
ipsi potuisse fieri ut Auguslinus memoria Japsus sit. dicendi facultate superiores audiebantur, ut omnes
lis eo libentiusassentimur, quodaliud agens Augu- norunt, nec ignorabat ipse Augustinus.
slinus, ut fit, vidensque hsec verba magis fecisse ad LIBROH. Cap. 3. Memenioautem me ista comme-
scopum oratipnis Catonis quara Cmsaris, ea peluerit morantem adhuc conlra imperilos agere, ex quorum
propterea Cafonttribuere. Ssepe animo in rem quam- imperitia illud quoque orlum est vulgare proverbium:
piam serio inlento, memoria minus fida est. Piuvia defit, causa Christiani. Sunt namque qtti eo-
Cap. 9. Sum famm ac saluti consulentes,dum insi- rum sludik Uberalibusinsliiuti amant historiam , gua
dias atque impetus malorum liment. ] Dudum obser- facillime kla noverunt; sed ut nobis ineruditorum
vaverat Joan. Frid. Gronovius, Observat. in script. turbas infestksimas reddanl, se nosse dksimulant,
ecclesiasticos, cap. 17, in mss. deesse vocem consu- etc.]Norant, nempe, quod antea dixit Augustinus,
lentes, adeoque delendam. Sic enim saepeloquitur D ] non minus anle Christiana tempora , quam deinceps
Augustinus, ut infra cap. 50 : Istam vobis metuens siccitates aliasque id genus calamitates contigisse.
calamilatem; et cap. 3_!: Hanc probilatk el Iwnestalis Nemo copiosiusobjectionem hancce diduxit, et plu-
eversionemvobisScipioille meiuebat.Hanc animadver- ribiis confutavit quam Arnobius lib. i contra Gentes.
sionem judicio suo conGriiiarunt editores Parisienses. jfnter efuditos illos quos memorat Augustinus, ac-
Cap. 17. Ac per Iwc el quw se occiderunt (san- censendus fuft Symmachus ille Urbi praefectus, qui
ctimoniales ne vitiarentur a miliiibus) ne quidquam lalia habet in relatione oblata Valentiniano, anno
Itujusmodi palerenlur, quis humanus affecluseVnolit 384, quani confutavit Ambrosius. Vide num. 14 in
ignosci?] Hac de re multis agit in sequeutibus, ubi editiorie Ambrosiana. Ad eam calumniam confutan-
merito et firmis rationibus avxoyjtpiav oppugnat. dam, rogatu Augustini, historiam scribere aggressus
Sed aliud est velle igriosci iis qui in extremo casu et est Paulus Orosius, ut in proefationeipsa ad Augusti-
aniroo periculi atrocitate perturbato, simile quid num lesiatuf.
fecerunt; aliud facturo probare. Vellem tamen ut Cap. 7. Postquam exprebravit deos etlinicorum
Lucrelitfiet Catoni sequior noster fuisset, cum decla- nulla virtutis prseCeptacultoribtts suis suppediiasse,
4CI VARIORUMEXERCITATIONES IN S. AUGUSTINIOPERA. 4G2
ita pergit : An nobis forle philosophorumscholas di- A _ latrones , sibi invicem domi iniroicos, nec unquatn
spulationesque memorabunl? iVottdeorum prw- ., consentientes, nisi ad infestandos lalrociniis vicinos.
cepfa sunf, sed hominuminvenla, qui ulcunque conati Quod si nondum deliciis fracti essent, quia pauperes
sunt, ingenik aculksimis prmdili, raliocinandovesti- eliamnum erant, propterea meliores habendi nou
gare quid in rerum nalura latilaret, quid in moribus fuerunt quam ubi sumptuosius et delicatius peccare
appetendumessel, quid fugiendum, elc.] Nimirura, id coeperunt. Quis enim pluris faciat barbaram duri-
quod religionem vocabant ethnici erat disciplina tiem Scytharum , ques hpdie Mesches aut Tarlaros
qusedam superstitiosa de ritibus sacrorum, quibus vocamus , quam meridianarum genlium molliorem
deos placari putabant, eaque a sacerdotibus et pon- nequitiam ? Faleor pauperem illani barbariem bello
lificibus discenda, non a pbilosophis. At quisquis et propulsandis boslibus meliorem esse; sed an est
scire cupiebal quid de Numine sentieiiduui, et quo- melior, ad mores quod attinel, hoc est, juslior,
modo mores instituendi, eum ad philosophos con- lemperantior, prudentior? Non pulo. Utrobique est
ferre se oportebat. Audiamus hac de re Latinorum barbaries et immanitas , sive sit cum deliciis, sive
Palrum disertissimum Laclanlium , lib. lv, cap. 3 cum pauperiore cullu ac victu conjuncla. Sed solent
Institutionum divinarum , quo in libro agit de vera homines, vitiorum suse aetalis perlsesi atque impa-
sapientia : Deorum cullus, iuquit, non habel sapien- B ] tientes , praesentibus semper praeferre lempora proe-
liont; non modoquia divinutnanitnal hominemterrenis terita : quibus si vixissent, similes querelas profu»
frtgilibusque substernit; sed quia nihil ibi disserilur dissent, et in antiquioribus sseculis majorem viriu-
quod proficial ad moresexcolendosvilamqueforman- lem ac felicitatem quaesivissent. Hacc si ad animtim
dam, nec habet inquisitionem aiiquam veritalis, sed serio revocassent recentiores Romani, nemo dixisset
lanlummedo ritum colendi, qui non officiomenlk sed cum Juvenali sat. 3:
minklerio corporis constat. El ideo non est illa religio Felicesproavorumatavos,feliciaqueilla
vera judicanda, quia nutlis juslitiw virlulisqueprwce- Saecula,qusequondarnsub regibus atque tribunis
meliores. Videruntunoconlentamcarcere RomacjI
piis erudil, ejficitque Ilaque philosophia,quia
veram religionem, id esl summampielatem non habel, Cap. 25. Jam mullos moveral quod miles quidam,
non est vera sapientia, etc. Quoniam igitur, ul dixi, dum oceko spolia delraheret, fratrem , nudato cada-
pltilosophiaei religio deorum dkjuncla sunt longeque vere , agnovil, ac deleslalus bella civilia, seipsumibi
secreta , si quidetn atii sunt professores sapienlimper perimensfraterno corpori adjunxil.] Exslant in Vele-
quos utiquead deosnon aditur, alii religionis anlislites rumPoelarum a Josepho Sealigero editis Catalectis,
per quos sapere non dkcilur; apparel nec illam esse eleganlissima duo epigrammata in Mmvium qui fra-
veram sapienliam, nec hanc religionem, etc. Quse (j ( frem ignarus interfecit; sed refeflur miserandum hoc
objectio censenda est, roeo quidem judicio, inler facinus ad bellum Acliacum , quod Auguslus cum
maximas et firmissimas quibus elhnica superstitio Antonio gessit; quod vero hic narratur pertinet ad
labefactari ac.desirui peniius, el contra religioChri- initium belli Syllani, conligitque in praelio quod com-
stiana illustrari et confirmari poluit, si quando Chri- misit Cn. Pompeius cum L. Cornelio Cinna, de quo
stianis res fuit cum paulo doctioribus ethnicis. Livius lib. LXXIX.Bisidem potuit conlingere, auieiiain
Cap. 17. An forle poputo Romano proplerea leges poeta ad aliud bellum quod in alio contigeiat retulit.
non sunt a numinibus conslilulw,quia, sicul Saltusiitts Exit in immensumfecundaIicenliavatum,
ait, jus bonumqueapud eos non legibus magis quam Obligathistoricanec sua verbatide.
natura valebat? Ex hoc jure ac bono credo raptas esse Cap. 27. Vir gravis et philosophaslerTullius wdi-
Sabinas. Quid enimjuslius el melius quam filias alie- lis futurus clamabal, elc.] Quamvis etbnicam philo-
nas fraude speclaculi induclas, non a parentibus ac- sophiam sapientiae Christianse collalam tnerito sper-
cipi, sed vi, ut quisque poterat, attferri?] Merito Au- neret Augustinus , tameu semper maxiini fecit Cice-
gustinus hic et in sequentibus irridet quod Romani ronem, honorificeque ubique de eo locutus est, et
jaclabant de virtule condilorum reipublicse suse , et forle pleraque qua; de philosophia norat ei debebat;
proxime secutarum ejus selalum. Nam sane, ut D ] nam ad Grsecorumfontes nunquam , ut notum est,
ostendit ex Sallustio, quemadmodum etiam ex Livio adiit. Itaque mihi persuadere non possum Ciceronem
Dionysioque Ualicarnasseo, constat veteres illos Ro- ab eo ita contemplim habilum , ut philosophaslrum
manos perpetuis seditionibus, ex inlolerabili nobi- vocaret. Plerique mss. hahent pltilosophus lerlullius,
lium injustilia nalis, domi agitatos fuisse; foris vero alii terlullius, unus Corbeiensis philosophasterTultius,
bellis vicinos omnes vexasse , quse sine sumroa in- quemadmodum legendurn conjecerat Lud. Yives.
justilia, inhumauilate et crudelilate gesta non sunt, ;-* Crediderim in antiquissimis codicibus scriptum fuisso
quamvis ab historicis speciosis nominibus amoris PHILOSOPHUSM. TULLIUS, deinde pro M a festi-
imperii, patrise et forlitudinis velentur. Si conscri- nante librario lectum aut scriptum III, qood postca
beretur histofia Romana sine fuco, et adhibitis, expressum ter; unde nobis natus philosophus Ter
non rhetorum coloribus, quibus vitium pro virtute tuttius , aut ier Tullius, aut denique philosophaster
venditatur, praeconceptisquetemere opinionibus, sed Tullius, invilo, nisi fallor, Augustino, qui existi-
rectse ralionis et verae virlutis luminibus, liqueret mabal ab eo tn Latinajingua philosophiaminchoatam
laudatissiraos illos veteres Romanos fuisse nieros et perfectam, contra Academ.lib. i, n. 8. Ac sane, hoc
463 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINL 464
ipso in loco, vox gravtt ostendit Augustinum voluisse A _ esset. Scriplor de Bello Africano cap. 47 : Vigilia
de eo honorilice loqui, nec consenliunt voces gravit secunda noctis, nimbuscum SAXEA GRANDINE esl exor*
ct philosophaster. tus ingetts.
LIBROIII. Cap. 4. Vtr docfisstmus eorum Varro Ibid. Locustarum enim in Africa mulliludinem pro-
fatsa hwc esse, quamvisnon audacler, nequefidenter, digii similem fuisse,cumjam esset populi Romani pro-
pene lamen fatetur. Sed ulile esse civitalibus dicil, ut vincia, lilleris mandaverunt.] Qui hoec multitudine
se viri forles, eliamsi falsum sil, dik genilosesse cre- exemplorum illustrata videre avebit, adeat oportet
danl; ut co modo animushumanus, velutdivinwslirpis Samuelem Bocliartum, Hierozoici part. 2, lib. IV,
'fiduciam gerens, res magttas aggrediendas prwsumat sex primis capitibus; et Joannis Clerici disserta-
audacius, elc.j Nemo philosophise paulo peritior cre- lionem de stalua salina Genesi ab eo illuslralaesub-
didit aeternum numen mulierum amore posse capi. jectam.
Ilaque quaerendoeeordatioribus fuere causse cur anti- Ibid. Tunc Vlicwex triginta millibusjuniorum, quw
quissima famalot filios deorum praedicaret; quarum ibi eranl decem remanskse confirmanl.| Recte anim-
rationum unam hanc Yarro prodiderat, in quopiam adverterunt Benediclini juniores dictos prsesidiarios
libro ex iis quos tanto numero scripserat et qui pe- milites. Quod pluribus exemplis confirmatum in-
riernnt. Verumtamen fraudibus sacerdolum et niu- B j venies apud Justum Lipsium Epislol. quoeslionum
liercularum aut deceptarum , aui sponle impudica- lib. i, epist. 1.
rum , filios illos deorum debilos , maxima ex parte, LIBROiv. Gap. 4. Remota juslitia quid sunl regna,
cxislimarim. Cum libidinosi sacerdotes virginem in nisi magna tatrocinia; quia et ipsa lalrocinia quid sunt
templo aut luco numinis cujuspiam viliarant, nee nisi parvaregna?] Mollius flueret oratio si pro quia
eorum intererat ducere eam uxorem , ut ejus honori legeremus quin , prseposita interrogalionis nota. De
consulerent, ex ipso numine nalum puerum dice- re ipsa permulta habel elegantia et vera Laclantius
bant; nec puellae eorumque propinqui rem nega- lib. v Institulionum divinarum.
banl, cum bonori vitiatarum ea fraude consulerelur. Cap. 8. Neque enim in hoc lam prwclaro opere
Antiquissimis lemporibtis rudes homines, nec ullis ( prolatorum imperii Romani (inium ) el lanlmplenk-
studiis expoliti talia sibi persuaderi stulte passi simo dignitaiis audent aliquas partes dem Cloacinm
suni. Pluribus hac de re egit Joan. Clericus in notis tribuere, aut Volupim; aut Vaticano, qui infantum
ad Tbeogoniam Hesiodi. vagitilmsprwsidet; autCuninm, quw cunas eorumad-
Cap. 10. An respondent quod nisi assiduis sibique minislrat. J Testantur Parisini editores non lantum
continuo succedenlibusbellis Romanum imperium lam in pditionibus aliquot, sed et in mss. esse non Va-
longe laleque non posset augeri, el tam grandi gloria iC ftcano, sed Vagiiano: quod cur in textum non rece-
diffamari? ] Recle observavit J. Frid. Gronovius hic perint non intelligo, eum csetera deorum nomina
diffamari perinde esse ac celebrari, eamque vocem ostendant hujus eliam vocabuluma vagilu duci opor-
in utramque partem sumi, quod ex Nonio Marcello tuisse. Vide et cap. 21. Scio locum Varronis proferri
probat. Adilit membranas mss. ignorare rb succe- ab Aulo Gellio lib. xvi, cap. 17, qui videtur lectioni
denlibtts, legendumque putat asstrfutssibiqueconlinuis Vaficaut favere, sed cum sit absurda etymologia,
bellis. Observat. lib. m, cap. 16. Miror Benediclinos vulgo potius Vagitanumdictum fuisse existimo
hujus varise lectionis non meminisse. Quod allinet Cap. 9. Hunc (Jovem ) Varro credil etiam ab hii
ad vocem diffamare, iu bonam partem non raro ab coli qui unum Deum solum absque simulacro colttnl,
Auguslino sumiiur, ut hujus libri cap. 51. Multo au- sed alio nomine nuncupari.] De hac opinione Varronis
tem minus eorum voces tolerarentur, quanlum attinet vide quse observavit Joannes Clericus Arlis Criticae
ad Romanos, si Chrislianw religionis receplionem el: parle 2, sect. l,cap. 13.
diffamalionetn, vel irruptio illa Gallorum, vel Tiberini Cap. 10. Quts enim ferat quod cum tantum honoris
'
fluminis igniumque illa depopulatio, vel quod cuncta el quasi caslitalis igni tribuerint, aliqttandoVestamnon
mala prwcedit, bella civilia sequerenlur. erubescanteliam Venerem dicere?] Recto observavit
Cop. 18. Sacra iltd fatalia, qumjam Ires, in quibus D Jusliis Lipsius in Syntagmate de Vesta et vestalibus
fuerant, presseranl civitales Melellus pontifex sum cap. 2, vix exerapla inveniri Veslsenomine Veneris
quodam modo salutis oblitus, irruens seiniustulalus appellatoe, nec ejus rei satis liquidam esse rationem.
abripuil.] Trojam, Lanuvium et Albam recte inlelligi nisi forie amoris aestus cum igne conferatur. Eun
ostenrfit Justus Lipsius, Syntagmatis de Vesta et vide, si vacat.
vestalibus cap. 2, ubi multis hunc Auguslini Iocum Cap. 15. Si autem sola animalia ralionalia, sicul
illuslrat. sunt liomines, partes Dei esse contendunt; non video
Cap. 51. Cum pluit terra, citm pluil crela, cum quidem si totus niundusesl Deus, quomodo bestias ab
pluil lapidibus, twn ut grando appeiiari solel hoc no- ejus parlibus separenl.]Intelligit Stoicos, qui mundum
mine , sed otnnine iapidibus; hwc profecloeliam gra- Deum esse dicebant. Vide Justum Lipsium Pbysiol.
viier la&erc polueruttu\ Cum lapidibus pluisse dice- Stnicorum lib. i, diss. 8.
bant, omiiino raajorem grandinem intellectam fuisse Cap. 16. Vocaverunt deam Murciam, quw prw-
exislimo, cum proeser.im Augustinus grandinetn ita ter modummoverelac facerei /wminein,ut ail Potttpo-
dictam observei, si ^uae, nimirum, solilo major nius, murcidum, id est nimis dcsidiostim et inacluo-
465 VARIORUMEXERCITATIONES1N S. AUGUSTINI OPERA. 466
sum.] Tertullianus de Spectaculis cap. 8 : Murciam A \ consftluunlut'humana. Qua si propterea quisquamfato
deatn marcoris volunt, cui in illa parle wdemvovere. tribuit, quia ipsam Dei votuntatem vel potestaiemfali
Sic enim legendum , non marmork, aut amoris, ut nomine appellat, senlenliamleneat, linguam corrigat.
emendant nonnulli. Nusquam veteres Murciamillam Cur enim non hoc primum dicit, quod poslea di-
araoris deam esse prodiderunt, sed marcoris et ig- cturus est , cum ab illo qukquam quwsierit quid
navise; nammurcusveleribusidemquod ignavus.Hinc dixerit falum? ] Pulcherrima profeclo sententia et
extremis Latinilatis temporibus, murcos appellabant digna quoe' aurcis litteris inscribatur atiditoriis
joculariter qui sibi pollices praeciderant, ne militiae philosophorum et theologorum, ut discant illico per-
noroen darent. Ammianus Marcellinus : Nec eorum spicue loqui; quo compendiuro temporis (iat, ex-
aliquando quisaue, ut in Ilalia, munus Martium per- pulsione lot inanium verborum, quoe explicalionibus
limescenspolticem sibi prwscidit, quos jocaliter mur- prolixis indigent; et quibus auditis, nihil quidem
cos appellant. Desideset ignavos et imbelles ita vo- novi, ad res ipsas quod attinet, discimus, sed intel-
caruut. Murcus, murcidus, ut fiaccus, fiaccidus. Fe- ligimus duntaxat scholastici sermonis usum. Hanc
stus :murcidum, ignavum, slultum; Plautus : murcide autem admonitionem de fafo necessarianr fuisse m-
homo, ignave, iners. Male in edilis murricide, quod telliget quisquis leget dissertationem 12 et sequentes
Scaliger exponebat p.voxrbvov,hoc est muricidam. B II lib. i PhysiologiaeStoicorum a Justo Lipsio.conscri-
Arnobius : Murcia, segniumdea. Hoec aliaque habet ptse, ubi fatum ille contendit effectum esse provi.
Claud. Salmasius in Solinum pag. 636 ed. Ultraje- dentioe divinse, quod et veteres multos credidissa
ctinse. ostendit.
Cap. 19. Tanlum sane huic, velut numtni, tribuunl, Cap. 10. Postquam cap. 9 proposuit argumenlalio-
quam Fortunam vocanl, ul simulacrum ejus, quod a nem Ciceronis, qua probare conabatur, si quid esset
matronis dedicatum est, etiam locututn esse memoriw in nostra potestate, id a Deo cerlo non praevideri,
commendaverint,alque dixisse non semel, sed ilerum, •quiapoterat non contingere; aut si omnia a Deocerto
quod eam rite matronm dedicaverint.] Valerius Maxi- prseviderentur, nihil esse in nostra potestate, quia
mus lib. i, cap. «i Exempl. Rem. 4, ex emendatiene necessario omnia fierent. Capite 10 respondel Augu-
Jusli Lipsii : Non semel sed bis loculum(simulacrum) slinus , sed ita ut vim objectionis non sensisse, aut
constilit, his prius verbis : RITEME,M\TRPN_E, VIDI- dissimulasse, si sensit, videatur. Non ergo, inquit,
STIS; deinde: RITEDICASTIS. Quee vera est lectio, et proplerea niltil est in noslra votunlale, quia Deus prw-
prae oculis Augustino fuisse videtur: scivit quid fulurum esset in nostra volunlale. At Ci-
Cap. 21. Divm Fructesem.] Scripti codiees Augu- cero dixerai in nosira poteslaie, hoc est, quod poie-
stini (verba sunt Claud. Salmasii ad Solinum pag. 50 C ^ ratiius nolle aut velle; ita ut ad aller utrum non es-
ed. Ultraject.) quos in Germania olim vidimus, ha- set necessario inflexa voluntas; quemadmodum est.
bebant, afaue tpst maximedivw Frutes Sew, in aliis riatura sua ila affecta, ut veritati manifestseassentia-
erai, Fruiissew. Scripsisse Auguslinum opinor : Divw tur, utque beatitudinem optet. Auguslinus liic, ut et
frugis, Seim. Seiam vel Seam vocat deam frugis, cui alibi, Dofuitfartumet liberum confundit, quse in om-
maxime agricolsesupplicabantut ubertatem fructuum nium bominum sermone disiincta sunt; nam volun-
secundaret. Hanc idem Augustinus lib. iv,cap. 8, ex tate quidem assentimur evidenii enuntiationi, sed
Varrone dicit segetibus proepositamfuisse , quandiu[ non libere; el voluntate similiter cupimus felicita-
sub lerra essent. Plinius a serendo Seiam dictam, tem , sed non libere; neque enim possumus nolle
autumal lib. xvni, cap. 2. evidenlibus assentiri aut nolle esse felices, aut de
Cap. 51. Dieit idem auctor aculissimus (Varro) al- hisce deliberare. Subdit; Non enimqui hoc prwscivit,
que docihsimus quod hi soli ei videmlur animadver- nihil prwscivil. Verum non negavit Cicero Deumali-
lisse quid essel Deus, qui crediderunleumesse animumi quid praescire, sed duntaxat quse sunt libera. Porro,
molu ac ralione mundum gubernantem.] Yox tnofti,in- ait Augustinus, si ille quid prmscivilquid fulurum es-
quit Justus Lipsius Physiologioe Stoicoram lib. n, set in noslra voluntale, non ulique nihil, sed aliquid
dissert. 10, non omnino disconvenit, fateor, et verius; IJ ' prKscivit profectoel illo prwscieltle,est aliquid in no-
' tamen credam mente. Cicero, I Acad. de Sloicis :; sfra voluntate. Verum esl, sed Cicero negasset illud
Mundumnatura senlienle teneri, in qua ralio per'ectai quod in nostra volimtate futurum prsescit Deus, esse
insit, quw sit eadem sempiterna. Quam vimanimum[ in noslra polestate; qualia sunt oplare felicilatem,
essedicuntmundi, eamdemqueessemenlem sapienlium perspicuisque assentiri; quae sunt quideni in volun-
que perfectam, quam Deum dicunl. Nihil" lamen inD tate nostra, volentes enim assentimur et cupirous,
vulgata lectione mulandum ego quidem censeo, sicc sed non in nostra polestale, cum in contraria ire non
enim ferme locutus est Manilius, non procul ab initioj possimus. <
libri n, ubi dicit sibi consiitulum esse canere Deum u Quocirca nullo modo cogimur, inquit philosophus
omnia rooderantero Poenus, aul retenla prwscientiaDei tollere voluntatit
Totumquealteruo consensuvivere mundum arbitrium (cur ncn addit liberum?), aut relenlovolun
Et RATIO.NIS cumspirilus unus iatis arctfrto(addendum erat/ifiero, hoc est in utram
Per viuclasagi MOTO,
habitet partes, elc.
que partem flexili), Deum, quod nefas est, negari
Liuito v. Cap. 1. Prorsus divina providenlia regna a prwscium futurorum. Sed ulrumque ampleciimw;
467 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 468
uirumque fideliler el veraciter confttemur; illud ut bene A reddereiur merces bonis artibus eorum , id esl vir-
credamus; hoc ut bene vivamus. Male autem vivilur, ttttibus quibus ad lo.ntamgloriam pervenirenitebanlur.]
si de Deo non bene creditur. Postrema haeelibenter Antea tamen ostendit eas virtutes fuisse mera viiia;
amplectirour, sed si Cicero excitatusex orco fuisset, nam, ut ait cap. 13, causa Iwttoris, laudis et glorim,
aut si Ciceronianus aliquis philosophus reposuisset consuluerunt patrim, in qua ipsam gloriam requirebant,
Augustino, negasset ab Augustino retineri Iiberumi salutemaue ejus saluli palriw prmponere non dubilave-
arbilrium; quod nec ille dilfitetur, cum extra conlro- runt; pro islo uno vitio, id esl anwre laudk, pecunim
versise oestura loquitur. Vide Encbiridion ad Lauren- cupiditalein et mulla alia vjlia comprimenles. Sed
tium cap. 50, in tomo VJ. propterea DeusiistHerm/emnondebuit^praestaretque
Pergit : Proinde non fruslra sunt leges, objurgatio- dicere Deum passuin esse, aut etiam certis de rationi-
nes, exlwrtaliones, laudes et vituperationes; quia ctt bus, sed nobis ignolis, vpluisse ut rerum pptirentur,
ipsas futuras esse prmscivitet valenl plurimum, quan- potius quam alius populus. Duo prseterea ad hsecac-
tum eas valiluras esse prwscivil; et preces valent ad/ .cedunt, quorum pfius est antiques Romanos tales
ea impelranda; qum se precanlibus concessurumesse3 npn fuisse quales aliquando a nepotibus describun-
prmscivit; etjuste prmmia bonk faclk, et peccatissnp- tur, quod demonstravit ip.se Augusjinus lib. n, ad
plicia conslituta sunt. Utraque essent injusta, si aj B I quem eiiam aliquid ea ,de re diximus. AJterum est
bonis factis et peccatis abs.tinerenon magis possemuss vicinas genies Italiae, a.ut etiam Grsecise,aliasque,
quam ab assensu prsebendo evidenli enuntiationi,. quas memorare nihil attinet, nequaquam delerieres
aut a concupiscenda beatiludine. Reliqua eliam ideo9 fuisse quam veteres Bpmanps, ad mores quod attinet,
non frustra sunt, quod homines sint liberi, boc est, ac proinde Deo ingratiores non fuisse.
non tanlum votentes peccent, mens enim humanaa Cap. 17. Nunquid non mulii senalores sunt,in alik
non aliter quam volendo agit, sed etiara libere, ita utX terris, qui Romam ne facie quidem norunt?] Non no-
nolle potuerint quod voluerunt, et yelle quod nolue-i- vum hoc fuit tempore Augnslini, jam tempore-Clau-
runt. Legum quas Deus fert creaturis liberis nonn dji, cum GalliseComalseihcolse honores sibi concedi
est ratie praescientia, sed sanctitaiis Dei et creatu-i- Roraae postularent, vulgp Itali quserebant, Att parum
rarum libertas. qnod Vetteliet lnsubres Curiam irritperint, nki cwtus
Neqm tnitn ideo peccat homo, quia Deusilluin pec- alienigenarum veluli caplivilas inferretur ? Tacilus
calurum esse prwscivit. Melicris netae ccdices, ut te-<>• Annal. lib. xi, cap. 25.
stantur Benedictini, habent hic : Neque enim ideo o LUIROvi. Ca,p. 1, § 2. An vero illi perilissimi et
non peccat. Sed duplex hoec negatic plus non vide-- acutksimi viri, qui se pro magno oeneficio conscripla
tur valere quam una; qua de r.e vide Gerard. Joan.. C docuissegtorionlur (Varrn, de quo egit lib. iv, cap.
Vossium, de Arte grammalica lib. vn,cap. 61. Autt 22), Ut scirelur quare cuique deo supplicandum esset,
est altera negaiio ponenda in sequentibus, quia Deus s quid ,a quoque esset.pelendum, ne absurditate turpk-
illttm non peccalurum esse prmscivit. Verissimum hocc stma, qualis joculariler in minw fieri solet, peteretur a
est, sed reposuisset Ciceronianus ideo, ex Augustiniii Libero aqua, a Lymphk vinum; auclores erunl cuipiam
sententia horainem ,peccare, quod non potuerit nonn hominum diis immorlalibus supplicanti, ut cum a Lym-
peceare,eademquedecausahocprsescireDeum; quodd phk peiieril vinum, eique respottderint: Nos aquam
alioqui non prsesciret, si liberum esset. Nec evaderetit habemus, Iwc a Libero pele; possit recle dicere : Si
vim argunienti Ciceroniani, sequenlibus verbis : lmoo vinum non habelis, sallem date mihi vilam miernam?]
ideo nOn dubitaiur ipsum peccare , cum peccat, quia a Editi lib.riha.bebant Nymphis, sed mss. constanler
ille cujus prwscientia falli non potest, ,non .falum, nonn Lymphis, ut observant Benedictini. Eas voces ssepe
fortunam, non aliquid aliud, sed ipsum peccaturum it misceri in anliquis libris monuerunt viri doctissimi
esse prwscivit. Nam verum non est, jdeo,nos crederee Nicplaus Hejnsius, ad epist. OEnonaead Paridem
peccare homines, quia Deus hoc prsesctvit; ideo cre-- vers- 51; et Janus Broekhusius ad Prpperlium lib.
dimus quia videmus ab iis leges divinas perfringi, etit iii, eleg. 14, 4. Hic tamen pute revera Augustinuni
conscii nobis sumus, ab iis potuisse non perfringi,;, D - scripsisse Lymphas, qnia cum Nymphae dicanttir
quippe qui ejusdem liberlatis parlicipes sunt ac nos. etiam Oreades, et Hamadryades, nen videnlur tlictx-
Quisinolit, inquil iandem Carneades .nosler, uft^ue e Lymphm, nisi eae quae aquis prseerant, quamvis ea
non peccat; sed si peccarenoluerit, etiam hoc ille prm- vox sit.a Nymphis, mutatione N in L deducla. Fe-
scivit. Certe st nolit homo, non peccat; sed oportet:t stus : Lymphm diclwsunt a Nymphis. Vulgo autem
tit possit velle ac nolle, ut sit peccali capax; osten- memoriw prodilum est, quicunque speciemquamdam
dendumque fuerat, eontra Ciceronem, Deum possee efonte, id est efftgiem Nymphw viderint, furendi non
prsescire id fnturum quod poterit nolle is qui faclu- i- fecisse finem,quos Grmcimp.foMizrov;vocant, Laiini
rus est. Hinc liquere potest quanj,um sit discrimen» lymphalos appellant. Vide jEneid. lib. vn, 377.
inter rjtetoricas argutias et philosophicas ratiocina- Cap. 9, § 1. Liberuma liberametilo appetlatum vo-
tiones. lunl, quod mares in coeundo, per ejus beneficium,
Cap. f5. De Romanis. Quibus ergo non eral Deuss emississeminibus liberenlur.] Eo respicil Seneca lib.
daturus vitqm mternam; sineque hanc eis lerre- iv de Beneliciis, cap. 8 : Hunc Liberum palrem et
nam gloriam excellentksimi imperii .concederet, noni Herculemac Mercuriumnostri pulant. Liberum patrem,
 469 VARIQRUMEXERCITATIONESIN S. AUGUSTINl OPERA 470
quia ommum parens sit, quod ab eo primum inventq A eonfitenlibus, Deus non est.] Miror non timuisse Au-
seminum vk est, consultura per vpluplaiem. Qua et rei"' gustinum ne sibi objiceretur quod passim babetde
et etymologia,quid absurdius fingipotuerit nescio; sed[ Verbo; nam similis nbjectio pptuit fieri, resDonsio-
Varronianse etymologisemeliores sunt ejus theologia. que Augusiini pariter elud
Cap. 10, § 2. Sunt quw Junoni el Minervw capillosi Cap. 21. In Ilaliw compttis quwdam dicit sacra
l disponant, longe a templo, non tantum a simutacroi Liberi celebrala, cum tanta licentia turpitudmis, ut in
slantes digitos movenl, ornantium modo.] Talia habeti ejus Itonorein pudenda viritia colerentur, etc.] Siiniiia
Seneca etiam epist. 95. Hoc autem muuus dictum[ fiebanl in sacris Osiridis, ut docet Diodorus Siculus
curalionem facere docet Tertullianus libro deJejunio i Bibliolhecae lib. i, qui ea ab jEgyptiis adGraecos tra
cap. 16. Quiin idolk comendk el in aris ornandis, etf iucta esse pulat.
ad singulas horas salutandis , curalionem"facere di- ^Cap. 26. De nwltibus eidem Malri Magnm, conlra
cunlur. omnemvirorum muiierumqueverecundiam, consecralis,
Ibid. Sedent qumdam in Capitolio qum se a Jove! qui usquein heslernumdiemmadidis capillis, facie deal-
amari putant; nec Jttnonis quidem, st credere poelisi bata, fluenlibus membrk, incessu femineo, per platean
velis, iracundissimwrespectu terrentur.] Ita Seneca lo- vicosqueCarthagink, eliama populk, unde turpiler vi-
quebatur in pulcberrimo libro de Superstitione, quemi B I verent exigebant, niltil Varro dicerevoluit, necuspiam
ego, potius quam tot frigidas homilias, a monachis, me legkse commemini.]Miror cura innumeri scriptores
exscriptum vellem et ad nos diligenter iransmissum. de iis sint locuti, quorum loca plura indicabit Gerard.
Impudicse mulierculae aeditui forte araore captae, ini Joannes Vossius operis de Origine et Progressu ido-
Capitolio sedebant, ut si forte gravidae fierent, ses lolatriae lib. nt, cap. 53. Adi et Catulli poema quod,
ex Jove peperisse fatuis persuaderent. Nota est hi-• Aftts inscribitur, et ad id interpretes,qui affalim sup-
storia Mundiet Paulinse, apud Josephum. Sed et videi peditabunt quod hic Auguslino deest. Mnrpayvprui
quae de deorura filiis notavit Joannes Clericus ad[ vocabantur sacerdotes illi, qua inscriptione comoe-
Theogoniam Hesiodi. diam scripserat Menander, quae utinam exstaret!
Cap. 11. Vsque eo sceleratksimm genlk consueludoi Cap. 27. Tolam de hoc Euhemerus pandil Hktoriam
convaluit, ut per omnes jam lerras recepla sil; victii quam Ennius in Latinum vertit eldquium; unde quia
vicloribuslegesdederunt.] Sunt verba inconsulta sane» plurima posuerunl, qui contra hujusmodi errores anle
Senecse de Judaeis, ad quse respexisse videtur Ruti- nos vel Grwco sermone vel Lalino scripserunt, non tti
lius Numatianus in Ilinerario vers. 395. eo mihi placuit immorari.] Lactantium videtur polissi-
Atque
' utinamnunquamJudaeasubactafaisset, mum intelligere, qui lib. i Institulionum divinarum,
PombeiibellisimperioqueTiti! ( sat prolixa nobis servavit Eubemeri fragmenta; de
,C
Latius excisaepestisconlagiaserpunt,
Victoresquesuosnatia victa premit. quo scriplores nonnulli etliniei ideo male judicant,
LIEROVII.Cap. 1. Qua in re non dico, quod facetiuss quod religionem eorum plane infamasset; quamvis
ait Tertullianus forlasse quam verius : Si dii seligun- caeteroqui nollem omnia prsestare quse habebat. Mi-
tur ut bulbi, utique cseleri reprobi judicantur.] Ad- ror a Christianis Grseceaut Laline non esse servatum.
notarunt in margine Benediclini simile quidpiam essej Cap. 54. Terentius quidam cum haberet ad Janicu-
in Apolpgelieo cap. 15. At ipsa verba' exstant inI lum fundum et bubulcus ejusjuxta sepulcrum Numai
opere contra Nationes lib. n, cap. 9, ubi Nic. Rigal- Pompilii trajiciens aratrum eruisset ex terra libros ejus,
tius, vir dociissimus, observat ab Augustino dictumi ubi sacrorum inslilulorum scriptw erant causm, in ur-
hec Terinlliani male carpi. Ac sane in eo, quod vo- bempertulit adprwlorem. At ille cum inspexissel prin-
catur Deus, nulla polest esse seleclio, quemadmo- cipia, rem tanlum detuiit ad senatum. Vbi cum primo-
. dum in hominibus a qnibus excmpla perperam petitt res quasdam causas legksent, cur quidque in sacrh
Augustinus; nam omnes dii omnia posse debent, utt fuerit institulum, Numw morluo senalus assensrisest
idem observat. eosquelibros, lanquam religiosi, palres conscripti, prw-
Cap. 2. Ibi Liber, qui mqrem effuso semine liberat. tor ul combureret censueruttl.jPliniuslib. xin, cap. 13,
IbiLibera,quam et Veneremvolunt, qum hoc idembe-\ P dominum agri in quolibri effossi, vocat etiam Cn.
neficiumconferat feminw, ut eliam ipsa, emkso se- terentium, ut et Festus in voce Numam. At Livius
mine, /ife«re!ur.jHaechabiiit cap. 9 libri superioris. lib. XL, cap. 29, et Valerius Maxlmus lib. i, cap. 1,
Miror autem episcopum, et quidem gravem ac senem, vocant L. Petillium.Unde stet verum quis dicat? nec
quanquam olim adolescens sat libidinosam .vitami sane multum interest. Sed credibile est Numaecom-
duxerat, tam ssepe izepiTOOairipp.arog verba facere, mentarios contemptim egisse de superstitione plebis
in opere boc eliam a mulieribus et adolescentibiisi Romanse atque Italse, cujus palato religionem aptare
legendo. Scio ethnicorum has fuisse spurcitias, sed coactus fuerat. Nihil enim vetat quin cum philoso-
prseslabat generalioribus verbis eas attingere, quam phis de Deo senserit, quemadmodum Mutius Scsevola
ad castarum aurium fastidium repetere. Vide et quse et M.Tereniius Yarro, de quibus vide lib. iv, cap. 27,
babet eodem capite de Subigo, de Prema, et Per- et vi, cap. 5, et una cura illis sese inconsultoemulti-
tunda. Sed alia alibi non honestiora observabimus tudini attemperarit. Augustinns autem ex Varroue
in re graviore. dicit senatum mortuo Numm esse assensum, quod, ut
Cap. 14. Si Mercurius ipse sermo est, etiam ipsh Numa curaverat eoslibros secum sepellri,ne populo
471 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI 412
innotescerent; sic censuerat eos comburendos, ea- A tate certarunt, etc. Quis aulem audivit aliquando fide-
dem de causa. tium slanlem sacerdotem ad altare, eiiam supei san-
LIEROvui. Cap. 9. Aliarum quoque genlium, qui sa- cinm corpus martyris, ad Dei honorem cultumque con-
pientes vel philosophi habiti sunl, Allanlici, Libyci, structum dicere in precibus: Offerro libi sacrificium,
JEgyptii, Indi, Persw, Chaldwi, Scythw, Galli, Hi- Pelre, vel Paute, vel Cypriane, etc. ?] At pompa qua
spani, aliique reperiuntur, elc.] Justus Lipsius Manu- ferebantur reliquiae, honpr qui iis genuuro flexiene
uuctionis ad Sloicam philosophiam lib. i, dissert. 5, deferebalur, invecalicnes sancterum quasi preces au-
multis hunc locum illustrat, et Ailanticos Mauritaniae dirent, cujus rei exemplum habuimus antea ad lom.
sapienles intelligit, duce Allanle eo delalos. Libycos V, p. 152, col. 2, persuadebant ethnicis martyres
aut Libyas intellexerim alios aut inlerioris Libyse, eoli quasi quoddam genus inferiorum deorura; nec, si
aut ejus quoejEgypto vicina. nunc tandem sine dissimulatione loqui licet, mullum
Cap. 19. Poslremo ipse Aputeiusnunquid apudjudi- a vero aberrabant, nam et Christianos nonnullos of-
ces Chrktianos de magicis artibus accusatus est?] Unde fendebal quoque hujusmodi eultus. Liquet hoc ex li-
liquebat non posse reprehendi Christianos quod Pla- bello Hieronymi, quo homo vehemens conviciis exa-
tonicos magiae insimularent, cum apud Maximum gilat Yigilantium, quem talia gravissime offenderant.
Claudium, judicem elhnicum, accusalus fuisset Apu- B Itaque hie noster rhetorum more respondet, dissi-
leius, celebris Platonicus. mulatis iis quoe ab elhnicis objiciebautur, et prseter-
Cap. 22. Reslat ut nullo modo credendum sit quod misso cullu qui revera reliquiis martyrum exhibeba-
Apuleiuspersuadere nititur, et quicunque alii philoso- tur, et merilo oifendebat ethnicos.
plti sunl ejusdem senlenliw, ita esse medios dwmones LIBROix. Cap. 15. Nec tamen ob hoc Medialor est,
inter deos et homines, tanquam internuniios ei inler- quia Verbum; maxime quippe immortale, et maxinte
pretes, qui hinc ferant petitionesnoslras, inde referant beatum Verbum longe a mortalibus miseriis (non mi-
deorum suppelias.] Si hoc de cacodoemonibus intelli- seris ) sed mediator per quod homo. ] Vere, nam ad
gas, verum est eos non esse nec esse posse inter- Deum quod attinet, non indiget ipse Mediaiore, cujus
iuiniios inter Deum et homines; sed non videoAu- opera nohiscum agat; sed nos ad lantam majestaietn,
gustinum de bonis dsemonibus eontrarium probasse, sine mediatore et quidem noslri generis, vix assur-
quaravis tsediosissime hac de re agat. Quinirao hodie gere possumus
pars non exigua Chrisiianorum tale quidpiam sentit Cap. 22. De angelis. Ideo cerlius etiam temporalia
de angelis. Interdum vitilitigat Hipponensis episcopus el mutabilia ista noverunt; quia eorum principales cau-
cum Platpnicis, quemadmodum et cum aliis adver- sas in Verbo Dei conspiciunt, per quod faclus est mun-
sariis. C dus; quibus causis quwdam probantur, quwdamrepro-
Cap. 23. Diversade illis ille Hermes /Egyplius quem banlur.] Ante omnia vellem scire an qui talia de an-
Trkmegislum vocant, sensit et scripsit.] Mullis osten- gelis et Verbo affirmant satis intelligant quid velinl;
dit Isaacus Casaubonus exercitat. 1 in Apparalum nam ad me quidem quod attinet, non intelligere nie
Annalium cardinalis Bafonii, fictum hunc esse Her- fateor quomodo angeli possint aeternse Rationis no-
ntetem a Christiano quodaro, qui religionis Chri- tiones et cogitationes Videre, ita ut ex ejus naturae
Etianoedogmata ejus auctorilate, dolo malo et indigno contemplaiione sciant quid fieri velit, quid nolit; et,
bomine veritatis amante, confirmare voluit; quod ut verum profitear, a nemine puto intelligi, qui crea-
adeo manifestum est, ut mirum sit Patres ejusmodi lurae mentem Creatoris, quam non revelavit, asse-
nugis ausos esse uti. Fonasse non intelligebant ipsi quanlur sola ejus contemplatione. Deinde vellem
fraudem, quamvis sit satis aperta; sed mirum eos a scire unde boc habeant theologi, ex philosopbicisne
nasutioribus elbnicis non fuisse exsibilatos. Certe ratiocinationibus, an ex Scriptura; nam ad Scriptu-
digni erant qui albis dentibus irriderenlur, qui tam ram quidem quod attinet, ausim affirmare nulliuii
avide usque adeo male consutos dolos arripiebant, esse locum, qui quidem sit perspicuus, ex quo hoc
si credebant suppositos illos libros eorum esse quo- verisimililer deduci possit; philosophicis vero ratio-
rum nomina prseferebant. Quod si fraudem quidem in- cinationibus quomodo talia possint colligi mullo mi-
telligebant, quod negare nollem , magnam injuriam nus assequor. Attamen hoc Auguslinus non semel
veriiati faciebant, quam lurpibus mendaciis adjutum affirmat, quasi theologise Christianse dogma, et ita se-
ibant, impediebantque ne ethnicorum reliquiae fidem cure profert quasi res esset explorata, ac theologischo-
Evangelio haberent. Denique non possumus nunc de laslici magno consensu arripuerunl. Videquse hacde
iis aliter judicare quam fuisse aut pessimos criticos, re collegit Dionysius Petavius theologicorum Dogma-
aut non ssiis vim veritatis iniellexisse, quoe profecto tum lom. I, lib. iv, cap. 2; et lom. III, de Angelis
ejusmodi fraudibus non indiget ; nec usque adeo lib. i.cap. 4.
mendacii iniroicos fuisse quam libris editis simulabant. Cap. 23, § 1. llludveroubi dicilurDeusdeorum,'ncm
Cap. 27. Arecfamen woseisdem marlqribus templa, polesl intelligi Deus dmmoniorum; et rex magnus
sacerdotia, sacra et sacrificia constiluimus; quoniam super omnes deos, absit ut dicalur Rex super omnia
non ipsi, sed Deus eorutri nobis esl Deus. Honoramus dmmonia.] Apud Hebraees, ut viri decli dudtmi os-
»a»e inenwrias eorum, tanquam sanclorum Iwminum tenderunt, vox Qirbn etohim significat quidquid co-
Dei, qui mqne ud tnontm corporum suorum pro veri- litur, srs-wjt* seu in coelo i!lud sit, sivc in lerris.
475 - VARIORUMEXERCITATIONESIN S. AUGUSTINIOPERA. 474
Ilaque quando Deus verus dicitur Deus deorum, per- A LIDRO x. Cap. 1, § 2. llic- esl enim Divinitali vel,
inde est ac si diceretur omnium eorum quos colimus si expressiusdicendumest, Deitali debiluscultus, pro-
eminentissimus: ut CanticumCanticorumdiciturquod pter quem uno verbosignificandum,quoniam tniliisatk
in suo genere est eximium. Elsi sunt qui dicantur dii, idoneum non-occurril Latinum,Grwco,ubi necesse est,
ait Paulus I Cor. vm, 5, sitie in caelo,sive in lerra tiistnuo quid velimdicere. Aarpeiavquippe noslri, ubi-
(siquidem sunt dii multi et domini multi), nobis lamen cunquesanclarumScripturarum positumest,interpretati
unus Deus Pater, ex quo omnia, eic. Sic et psal. xciv, sunt servitutem.Sed ea servilus qumdebelurhominibus,
3 : Deus magnus Dominus, et Rex magnus super om- secundum quam prmcipitAposlolus,servosdominksuis
nes deos; perinde est ac Rex regum, aut Dominus subdiios esse debere, alio nomine Grwcenuncupariso-
dominorum. lei.] Intelligit vocem oW.sia. Quamvis\urpeiaexvo-
Ibid. Sed hominesquoquein populo DeieademScrip- cis proprio significalu non magis significet apud
lura deos appellal. Ego, inquil, dixi : Dii estis et iilii GraecosDei quam liominum cullum,ut recte ad hunc
Excelsi omnes. Polett ilaque inlelligi horum deorum locum animadvertit Joan. Lud. Vives; attamen ex
Deus, qui dictus est Deus deorum, et super hos deos usu LXX interpretum et Novi Testamenti, ut in se-
Rex magnus. ] Nihil verius hac posteriore Auguslini quentibus babet Auguslinus, luxpiiv.divinum cultutn
animadversione; sed quod dicit homines in populo^B sonal; atvox Sovleiupromiscue pro utroque sumitur,
Dei dici deos, non est sat accurate ab eo dictum; ut docebunt Concordise. Igitur etsi luxpeia in sacris
nam non quivis homines e populo Dei dicuutur dit Libris significat culium excelleniiorem; continuo non
psal. LXXXI,6;sed tantum regesetjudices, seu ma- sequitur voce Sovleia minus excellentem significari,
gislratus. Quamobrem male etiam concepta est ca- quod probe observandum.
pitis bujus inscriptio, quse sic habet: Nomen deorum Cap. 11, § 1. Ibiquidem omneshomines reprobat,
falso ascribi diis genlium,quod tamen et angelis sanclis quos dicit ob imprudentiam trahere humidum vaporem,
et hominibusjuslis, ex divinarum Scripturarum aucto- et ideo non in wlhere, sed in aere essesub luna, alque
ritate commune est. Nam in Scriptura nusquam hoc in ipso lunwglobo.]Ex hac philosophiaLucanus lib.iv
est nomen bominum justorum, sed tantum ad hono- ab initio, de animo Cn. Poropeii Magni sic loquilur:
res reipublicse eveciorutn, quicuuque sint alioquin At nonin PhariaManesjacuere favilla,
eorum mores; non enim virtus in iis spectalur, sed Nec cinis exiguustantamcompescuitumbram;
Prosiluitbusto, semustaquemenibrarelinquens, •
dignitas. Degeneremquerogum,sequitur convexaTonantis
lbid., § 2. Veruintamen, cum a nobis qumritur si Qua niger astriferisconnectituraxibus aer,
hominesdicti sunt dii, quod in populo Dei sunt, quem Quaqnepatet lerrasinter lunaequemeatus,
p SemideiManesbabitant, quosignea virlus
per angelos vel per homines alloquilur Deus; quanlo *
'•' Innocuosvilaepalientesoetberisimi
Fecit et aeternosanimumcollegitin oroes.
magts immorlales eo nominedigni sunl qui ea fruuntur
bealitudine ad quam Deum colendo cupiunl homines Sed de hac re copiose egil Apuleius Platonicus, in
pervenire? Quid respondebimus, nisi non frustra in libellode DeoSocrauV
Scripturis sanctis, expressiusIwmines nuncupatosdeos, Cap. 16, § 1. Respondeant theurgi, vel polius PE--
quam illos immortalesel beatos,quibus nos wqualesfu- RIURGI, Itocenimsuntillmartes vocabulodigniores.]Au-
iuros in resurrectione promillitur; ne, scilicel, propler diverat, ut quidem videtur, Auguslinus ab aliquo
illorum excellenliam,aliquem eorum nobk consliluere Graecescienle magicas illas artes ixepiipyugdici, hoc
deum infidelisauderel infirmitas? Quod in homine fa- est, perperam curiosas; cumque videret theurgos vo-
cile est evitare.] Nos vero, qui non ex lurbidis rivis, cari, vacillante memoria, eos periurgos vocari opor-
sed ex ipso fonte hasce aquas hausimus, aliud res- tere dixit.qusevox tamen non est usitata; nam quam-
pondebiraus; nimirum, angelos disertissiroe deos seu vis dicatur Geovpyb;, a Vocibus6.6?et epyov,ut xaxovp-
DTISNdici psal. vm, 6, ubi Hebraica habent de ho- ybg,izavovpybg,yeipovpyb;,et similia, propterea non
mine : DTlbxQ 13SD "irnDnm, ef fecisti eum paulo sequitur ex irepi et epyovfieri mpiovpybv, ut norunt
minoremdik; ubi LXX interpretes, 'HWrajnt «OTOV _ usus et analogiaeperiti. De voce rzepiepybv, in malam
ppuyj) ri tzup ayyilovg. Sic et Chaldseuspro DTlbxa parlem sumpta, vide Hug. Grotium ad Act. xix,
habet N*3NSnn,mimmalachajo,quam angeli. Sic et 19. Veteres Glossae: izepiepyo;,curiosus, vesanus. He-
scriptor ad Hebraeoscap. xi, 7. Pariter Psal. xcvi, 7, sychius : nepiepyov(sic enim legendum ostendit se-
ex divisione Grseca, est apud LXX inlerpretes, izpo- ries litterarum non irepiepbv)ixepixrbv, n arpeSlbv. Ue-
axvvnaureavra>izavreguyyeloiaOrou,et scriplorem ad piepyia (lion txeptepeia)xuBupaiu,aut polius xaBup-
Hebrseoscap. l, 6, ubi Hebraica verba habent: ado- ai;, vel T« xuBupaiu,hoc est superslitiosa lustratio,
raie eum, omnesdii, D'nbN. Non addemus alia loca, qualibus plena erant. iheurgorum sacra, de quibus
sed observabimus periculcsum esse ccmminisci ra- potissimum egit Jamblichus, in librc de Mysteriis
tinnes usus sermonis sacri, antequam plane sit ex- .Egyptierum. Yide et Augustinum infra in hec li-
ploratus; nam facile est commentis falli et indulgere, bro cap. 22 et 27. Igilur perperam quaerit vir sane
quemadmodum hic facit Augustinus, nisi Grsecaet; eruditus Joan. Lud. Vives an periurgi dicantur a
Hebraica diligenter legerimus. Possemus hanc pote- perurgendo, an perurgi a perurendo. Nec tamen audi-
statem vocisDeus pluribus confirmare, sed adi Joan. verim Leonardum Coquoeum, qui conjiciebat legen-
Clerici Artcm criiicam parl. 1 sect. 2, cap. 5. dutn periergi; nam hoc corrumpit allusionis elegau-
475 SUPPLEMEISTUMAD OPERA S. AUGUSTINJ. «t> s
tiam, nec necesse est Atigustinum vocem Graecam A j_,sublimitales el firmqmentaaelestia, vitia extollerti fcn-
accuraie tenuisse; mana, ut possent Dii veslri iheurgis pronuntiare di-
Cap. 23. pe Pprpljyrjq : fltctVenim Deum Patrem vina.] NimirumjChaldseipulabanl deosminis et terro-
el DeumFilium, quem Grwce qppellat palernum in- rjbus adbibilis cogi dicere quaecuperent scire tbeurgi.
tellectum,tie/paternani mentem (7raT/)£x6v voOvex ora- Vide supra capp. ? et 11. Altamen nequid dissimu-
culis pbaldaicis), deSpirilu qulem sanclo, autnihil, lem, Jamblichus in libfo de Mysteriis sect. 6, c. 7,
aut non qperte qliquid dicit. Quamvisquem alium dicat nega*.Chaldoeosuti lalibtis minis : nap« XulSaiot;,
hqrummediumnon intelligo. Si enitn lerliam, sicut Plor irup' oigSiuxixpiraLxaSupbgb trpbg p.bvovgxov; 6souj
linus, u/ii de tribus principqtibus substanliis dispulqt, }.byog,qvSaptovu7zeD.fiy.iyerat. AiyvirnoiSe avpiuyvvvr-g
animw naturam eliapi tsfe vellet intelligi, non Utique Kfi«pera ro>v Beiuv avvQnpurzav xui rovg Saiftoviouj
dicerel horum medium,id est, Patris et Filii medium.] Ibyovg,yp&vruiearivOXE xui rai; uizeilui; : ApudCltai-
Non omnia Porphyrii opera Laline versa habebat dwos, apud quos distincta est pura ad solos deps oralio,
Augustinus, nam caeteroqui de tribus principiis diser- nusquam menlio fit minarum; jEgyptii vero, qui cum
tissime locutus fuerat philosopbus Tyrius, in philo- symbolk deorum permkcent ea etiam qttwad dwmonas
sophica Hisloria, ex qua hoechabet Cyrillus Alexan- perlinent, minis eliam aliquando utuntur. Sed quis
drinus , contra Julianum lib. vm; Tpufei TOIVUV __ jllam hominum supersiitiosorum et mendacium nsa-
Uop- j}
fvpio; iv j3.65ieorerapra $i).oabfov'laropiu;' AXPIya.p nientem sapientiam in concordiam redigere curet?
rpmv vTzoaruaeoiv ifn Wkaro>v rfiv TOU Beov izpoeTfieiv LiBROxi. Cap. S. Si infinila spatia temporis ante
ovaiuV eivai S. rbv p.iv «VWTKTOV Bibv r' 'AyuBbv,p.er' mundum cogitant, in quibus eis non videtur Deus ab
KUT6V Si v.ui Sevrepovrbv Anpuovpybv,rpirnv SeTOG opere cessare potuisse, simititercogitetitextra mundum
xbapovyvyfiv' aypi yap fyvyfigrfivBeornruizpoelBeiv, infiriila spalia locorum; in quibus si quisquam dicat non
\oazbvSi TOK6EOV oazbT>5?aoip.uriv.9ig ivripyOai Siufo- pptuissevacare Omnipotenlem,nonneconsequenserit ut
pag : Scribit ergo Porphyrius,in libro iv Philosophicw innumerabilesmundoscum Epicuro somniare cogantur?
Hisloriw. Vsque enim ad tres hypostases Plato dixit elc.] Sed si quis concederet per inGnitam mundi ex-
divinam essenliam progredi; essevero supremum Deum tensionem esse ubique varias variarum atque innu-
Bonum, post eum secundum Crealorem, tertium Ani- merabilium crealurarum habitationes, qualis est haec
mam mundi; nam usque ad Animam progredi Deita- nostra terra, et quales majores illi planetse qui no-
tem, cwtera divinitatis expertia incipere a differenlia biseum volvuntur circa solem noslrum; non esset
corporca. Hic plane est quod volebat Augustinus. Pla- cur valde sibi a phiiosophorum argumentis timeret;
tonis et Plolini loca, eam in rem, eodem Ioco habet et ad theologos quidem quod attinet, tacente revela-
Cyrillus. £ tione, nihil est quod hac de re asseveranler dicant.
G
Ibid. Et, nimirum, hoc dixit, ut poluit, siveut vo- Contenderet illeeosdeDeo nimisexililersentire, qui
luit, quod nos Spiritum sqnctum nec Patris tantum, incolas in ha.c tantum exigua lerrae glebula, eosque
nec Filii tantum, sed utriusque Spirilum dicimus. Li- sal miseros collocasset, nec quidquam aliud, per im-
beris enimverbk loquunlur philqsophi, npcinrebus ad mensa mundi spatia, rationis particeps, exceptis an-
intelligendumdifficillimisoffeiisionemreligipsarum au- gejis, creasset; contra vero eos digne de Deo loqui,
rium pertimescunt. Nobk aulem ad certqm regulqm qui infinili opificis infinita numero opera esse dicerent.
loqui fas est, ne verboruinlicenlia eliam de rebus qum: Huc accederent quae doctissimus ac ingeniosissimtts
his significantur, imptani gignat opinionem.]Dignum1 mathematicus ac physicus Chrislianus Huygenius,
erat notatu, ne imperiti similitudine fallerentur, phi- in suo Cosmptheero, dicitdeplanetarumvicinerum in-
losophos illos.verbis quidem videriassentiriScriptu- celis. Ad duratipnem vere qued spectat diceret, nen
rae sacrse, sed reipsa diversissimos abire. Contendebant: esse hanc terram primumhabilaculum intelligeniium
enim Platonici tres esse substantias, easque inoequa- naturarum a Dee creatum, nec quidquam ebstare que-
iles, quod facile .intelliget quisquis altente legerit Plo- minus, ut si rerum universitatem histrare aggre-
lini lib. m, Enneadis jx, et recte animadversum es.t a1 deremur, nuriquamperveniremusadultimiini operuni
.Cyrillo, loco antea memoraio libri vniconlra Julia-1D divinorum : sic quoque si praeteritam duratio-
nurn. Pluribus eiiam egit ac de re Joannes Glericus: nem, quse initio caruit, contemplari animo posse-
Artis Criticsetom. Ill,episl. 7. Attamenno.n sine causa[ ,mus, et sciro quae in ea gesta sint a Deo, nulla un-
Jiberioribjis yerbis pbilosopbos uli dixit Augustinus, quam creatura nobis regredientibus in praeterlapsa
nam illi tres deos aperte esse dicebant tres illas prin- ssecula eccurrei quse prima emnium dici posset.
tcipalessubslanlias; quodalii, qui eas prorsus .paresi -Nec mirum est, si hic sunt difficultates, cum sermo
essepuiabantjSolebantnegare; non tamquodhocfal- sit de infinito; sed praestat cogitare de officiis quae
suiii esset, ex ipsorumsententia, si prcprie quis 1P- nobis imposita a Deo sunt, quam de tis quoe, ex judi-
qui vellet, quam qued pertimescereiit cffensipnem1 cio nostro vacillante, Deus, si ita loqui fas est, fa-
nurium religiosarum, quse passse non essent dici plu- cere debuit
res esse deos', conlra perpetuum totius Scriplurae! Cap. 8. Comienieufisstme itaque,cum Deum requie-
sermonem. visse prophelica narrat anctorilas, significatur requies
Cap. 27. Tu autem didicisti hoc non aPlatone, sedl eorum qui in illo requiescunl, et quos facil ipse requie-
iiChaldwismagistris, ut in mthereasvelempyreasmundi i scere. ] Nihil potuit magis coacluin fingi, ad expli-
 477 VARIORUMEXERCITATIONES IN S. AUGUSTINI OPERA. 478
candam quietem septimi diei, quaa non potest anter A interpretes oslenderunt agirevera illie nonde persona
intelligi quam de cessatione creationis, ita ut nulla ulla vera, sed xara npotmxa-tzoduvde sapienlia, quae
deinceps nova rerum genera creaverit Deus; ut cpm- divinae essentise est attributum. Attamen illa ambi-
stat ex re ipsa et oplimorura quorumque interpre- guitate multi Patres sunt abusi. Vide Dionys. Pela-
tum consensu. Eo devenit Augustinus ut responde- vium Dogm. theologic. tom. II, lib. vi, cap. 9. Sed
ret ebjeciioni elhnicorum philcsophoruin , qui dicti- nctandum AugustinumdicereSpjritum sanctum ipsum
tabant indecorum esse Deo quiescere, quasi fessum. qtioque substaniiam esse, unde liquet singulos alios ab
Ruiilius Numatianusltinerarii vers. 391." eo credilos esse subsiantias distinctas, quamvis pares
1 Seplimaquaaquedies turpi damnataveterno, et conjunctissimas.
Tanquamlassatimollisimago Dei. Cap. 29. Ilti quippe angeti sancti non per verba so*
At desinere opus quoddam facere cum est absolu- nantia Deum discunl.] Facile hpc concesserim ; sed
tum, indicium est sapientise, non defaligationis; ne- rationem qua Dei imperia accipiant ignoro. At norat
ijue enim idem debet semper fieri. Augustinus, qui sic pergit: sed per ipsam prwsenliam
Cap. 11. Quamvis non quidqtdd wlernum conlinuo immutabilis verilatis, fyoc esl, verbum ejus unigenitum.
bealum sit (dicitur enim eliam pwnalk ignis wternus), Sunt quidem liaecverba et voces, sed quibus quam
tamen si vere perfecteque beatavita nonnki wterna est, B pctesiatem subjiceret scriptor ipse vix, ut opinor,
non erat talk istorum quandoque desitura, et propterea dixisset. Vide notata ad lib. ix, cap. 22.
non wterna, sive id scirent, sive nescientesaliud pula- Ibid. Eamque esse inseparabilem Trinitalem, singu-
renl.] Nescio cur inanem hanc qusestionem agilet hic lasque in ea personas esse unam substantiam, etiamen
Augustinus. Sed Iibehter, ut animadvertent quieun- omnes npn tres deos, sed umtm, ila noverunt, ut eis
que ejus opera legent, sua ipsius repetit. Vide in lom. magis kta quam nos ipsi cogniti sumus.] Si unaquae-
III opus de Genesi ad litteram, lib. xi, cap. 16, etquse que persona est una substanlia, toiidem sunt sub-
illic adnolavimus. stamise quot personse: nec diffitebatur Auguslinus,
! Cap. 15. Quod ab inilio diabolus peccat, non ab inU Vide ad cap. 24 et Dionys. Petaviuro Dogm. Theor
tio ex quo creatus est peccare putattdus est; sed ab ini- logicorum tom. II, lib. iv, cap. 4. Attamen saepe af-
lio peccati, quod ab ipsius superbia cwperit esse peccar firmat tinam esse substantiam, cum sermo est de uni-
fum.]Quidni ab initio mundi, ut innuere videtur Chri- tate specifica, ut loquunlur scbojastici, non de uni-
stus Joannis vm, 44, quo etiam respici ab eodem tate numerica. Planius hac de re ipse Augustinus in
apostolo Joanne 1 Epist. m, 8, non inepte credide- libris de Trinitate.
fis? Sic sumitur inilium non semel, apud Joannem. LIBROxn. Cap. 7.*Nemo igilur qttwrat ejficientem
VideEvang. cap. i, 1. C causam male voluntatk; non enim efficiens, sed defi-
Cap. 19. Non mihi videtur ab operibus Dei absur- ciens; quia nec effectio est, sed defectio.] Malaevolilio-
dn (fbrte absona) sentenlia, si cum lux illa prima facta nk, nam iia cum scholasticis, vitandss ambiguitalis
est, angeli creatiinieltiguntur, et inler sanctos ange- gratia, loquar, causa efficiens est volunlas, aut mens
los et immundosfuissedkcrelum, ubi diclumest :-Et di- libera; quse ignorantia, imprudentia, aut affectu pec-
visit Deus inter lucem et tenebras; et vocavit Dpus care potest. Peccata enim non sunt nihil, sed veroe
lucem diem, et tenebras vocavit noctem.] Nihil acliones menlis; quas unaquoeque mens, facultatea
mihialienius esse videlur hoe inlerpretamento a mente Deo accepta, edere polest. Jnanes sunt subliliorum
et verbis Mosis; nec sane, si negetur, ulla raiione pro- aequo pliilosophorum ratiocinationes, quibus nobis
bari poierit. Sensus Mosis litteralis optimus et pul- persuadere vellent id non esse quod in nobis ipsi sen-
cherrimus est, Beum divisisse omne lempus in lucem timus. Vide notas ad tom. VIin Enchiridium ad Lau-
et tenebras, qua de re egit Joannes Clericus in Coas- rentium cap. 11.
roent. Philologieo ad Genes. i, 4. Tali sensu invento, Cap. 10, § 2. Fallunt eos quwdam mendacksimm
qui se sponte sua animo lcgentium ingerit aliuni litterm, quas perhibent, in historia temporum, multa
quserere esset delirare. annorum miliia conlinere; cum ex Litteris sacris ab in-
Cap. 24. Vtrum autem boni Patris et boni FiliiSpi- D situiione hominis nondum completa annorum sex millia
rilus sanclus, quia communisambobus est, recte boni- computemtts.]Respicil, ut videlur, Augustinus potis-
tas dici possil amborumnon audeo temeraridm prwci- simum litleras ^Egypliacas, quas antiquissimis
~pitare sententiam, verumtamen amborum eum dicere temporibus non chronologicum calculum, sed astro-
sanclilalem facilius ausus fuero, non dmborum quasi nomicam periodum continere acute atque ingeniose
qualitatem, sed ipsum quoque subslanliam, et lertiam bstendit .ToannesMarshamus, in ixpov.uraaxevfiChro-
in Trinitate personam.] Has incommodas loculiones, nici Canonis. Sed antea perperam tempora vere proe-
quas invenit Augustinus, cur in theologiam intromis- terlapsa ea periodo contineri persuasum erat.
sas cuperet non intelligo; cum ipse falealur esse Cap. 12. Contra eos qui nimis recenlem mundum
ambiguas, et Scripturae ignotas. Est autetn plane esse querebantur: Si brevitas eos offendit tempork,
abuli sermone, cum sinenecessitale, in re per se dif- quod iam pauci eis videnlur anni, ex quo inslilulus ho-
ficillima, ambiguse locutiones adhibentur. Fateor fa- ,mo noslris auctorhatibus legitur; considerent nihil esse
bricatas has fuisse ad'exemplar ejus qua Dei Filius diulurnum, in quo esl aliquid exlremum, et omnia sw-
censeturdiciProverb.viuejussapienfia;seddoctissimi culorum spalia definita, si wternilati inlerminatmcom-
 479 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 480
parentur, nonextguaxnteltigendaesse, sed ttul/a.] Acute A cis nescio quibus placitis, omnia sunt obscura. Iiinc
sane et erudite; nam hominem laudamus aeque li- somniat hic noster tempora wierna, sed quse tamen
benter, ac a minus recte sentiente discedimus. Ita- non fuerint Deo cowlerna; quasi aliquid magis seter-
que tempus longum et breve dicilur respectu humanae num quam aliud oeternumesse possit! Siquidem ilie,
vitae, non aelernitatis, proe qua oinnia tempora nulla inquit, anfe lempora wlertta noii solutn erat, verum
sunt. Sed audiamus et sequenlia : Ac per hoc, si eliam vitam promkit wlernam, quatn manifeslavit
non quinque, vel sex, verum eliam sexaginia millia, lemporibussuis, id est congruis, quid aliud quam Ver-
sivesexcenlaaul sexagies, aut sexcenliesmillies diceren- bum suum? Hoc enim est vita wlertta. Non dicam ante
lur annorum; aul iiidetn per lolies totidem muliiplica- Wternilalemesse nihil posse; sed Augustinum ratio-
reiur hwc summa, ubi jam nullum numeri nomenhabe- nem prsebuisse Arianis eludendi multa loca antiquio-
remus, ex quo Deus hominemfecit; similiter qumri pos- rum synodo Nicsena Patrum, de seternitate Filii;
sef curanfenon/ecerif.Omniaegregie, itautnihilmelitis ; quem eodem sensu ac hic loquitur Augustinus, seter-
dici hanc in rem potuerit. Aliquande mirari subiit; num describi dicerepotuerunt, dutn Patri coaeterauui
"icriptorem erudilum, singularique alioqui judicio, negabant. Sed quod Deus promisissevitaro eeternam
praeditum qui qusesiioni quam sibi hic proponit Au- dicitur ante illa lempora quoe wterna vocabantur, id
gustinus reponebat mundum fortasseesseantiquiorera gB profecto Augustinum admonere debuit significari
quamvulgo hodiecreditur, quod calculus LXX interpre- dunlaxat amiqUiora Veleris Tesiamenli tempora. At-
ttim major sit caiculo Hebraici codicis. Quod nunquami tamen ne lioc quidem animadverlit. Quomodo autem
dixisset, si de hoc Augustini responso cogitasset. promkit, inquit, quod hominibus uliqite promkerit
Sed quamvis sit verissimum, nequaquam minuit diffi- quinondum eranlante tempora wlerna, nisi quiain ip-
cultatem propositam, ex qua semper sequetur Deii sius wternilale atque in ipso ejus Verbo eidem comter-
bonitatem infinitamnulla sui indicia dedisse per aeter- nojam prwdeslinalionefixumerat quod suo tempore
niiatera prsetcriti temporis. Philosophos philosophi- futurum erat? Posset hoc aliquo modo ferri, si dictum (
cis ralionibus coerceri oportere cum certum sit, di- fuisset ab wterno, sed anfe lempora mtema promillere,
carausiis, si ita videtur, non nostram duniaxat lel- pro apud se ab seterno statuisse dare, sine exemplo
lurem et vicina aliquot corpora a Deo esse creata; ; est. Quod mireris, bic ipse Augustinus circa idem
sed innumerabilia alia, louge antequam esset noslerr tempus quo haecscripsit, partim verum sensum lo-
hic lerrse planeta; ita ut si iniernoscerent operumi cuiionis hujusce sensit. Sic conlra Priscillianislas,
illorumdivinorumqusenampi'iora,qusenam'posieriora i cap. 6 : Et dixit Apostoluswterna lempora piiora el
creata sint, possent ab hac nostra lerra numerare» antiqua, quod in Grwcolegilur izpb%pbvo>v uhiviuv. Ad
retrogradiendo in proeterita tempordm spatia, in! C Titum enim scribens, etc. Hactenus optime, sed audi
ssecula sseculorum, nec unquam pervenire ad an- locutionis ejus miram rationem : Cum auletn relror-
tiquissimum operum divinorum. Quomoa , ontra- sum. lempora a cotisliluliotie muttdi habere videantuf
rium probarent non video, nee quidquam hw dice- initium, quomodo sunt wlerna, nisi quia wlerna dixit
rentquod contra infinitalem spatii et numeri partiumi quw ante se non habent ullum lempus? Sic ergo mun-
cuju.libet corporis dici nonpossit; quse tamen in- dus posset dici mtemus, quia, ex doctrina Auguslini,
finitas demonslrationibus matbemalicis nilitur. llaqtte. ante se non habuit tempus, cum creationem ejus sola
superba philosopliorum ingenia eo modo relundi ett anlecesserit aeternitas. Quis tamen ferret inier Cliri-
ad modestiores cogitaliones adduci possent. AliquidI stianos dicentem mundum esse oeternum? Qtioe cum
jam antea liacde re diximus, quod expendi a philo- ita sint tniror Parisienses editores, cum possentHug.
sopliiseperitis cupiraus. Grotium consulere, ut alios proeiermiitam, in bac
Cap. 16. Dicit eliam Apostolus lempora wlerna, necc interpretatione acquiescere potuisse. Sed hic idem
ea futura, sed quod magis est mirum, prmlerila. Sicc locus Hieronymum, multo Augtislino dnciiorehi, tor*
enim ait (Tit. i,2, 5) : In spem vilae ceternae quam(i serat, ut liquet ex hae ejus adnotaiione in cap. I Epist.
promisit non mendax Deus ante lempous aeterna;; ad Titum, ubi memorata creatione mundi et teiripo-
manifestavit autem temporibus suis Verbum suum.. D I ris, sic pergil: Anfe hwc igitur mundi tempora, mter*
Ecce dixit relro quod fuerim, qum tamen non fuerintl nilalem quamdam smculorum fuisse credendum est,
cowlerna.] Antequain ulterius progrediar, verbo indi- quibussemper cum Fitio et Spiritu sanclo fuerit Paler;
cabo veram loci sentenliam. Xpbvot, nempe, uii>vtoi, ., et, ut dicam, unum tetnpus Dei esf omiiis wternitas,
ut docebit Hugo Grotius, sunt antiqua tempora, Ile- imoinnutnerabitialetnporasunt, cuminfinilussit ipse qui
braice diS "_!' aut Olp '__», quibtis verbis longum n ante tempora otnne leinpus excedit.tSex millia nec-
lempus signincatur non seternum. Vjde paraphrasinn dum nostri orbis implentur anni, ei quanlas prius wicr-
. Chaldaicam Jonalhanis Mich. v, 2. Igitur hoc vult lt nilates, quanta iempora, quantas smculorum origiues
;. Apostolos ante longum tempus promissain vitam n fuissearbilrandum est, in quibusangeli, throni, domi-
aeiernatn olim per Messiam revelandam. Vide Rom. i. iiatioR.es,cwtermquevirlules servierunl Deo, et absque
xvi, 2S; II Tim. l, 9. Res Hebraice scienli et illaa iemporumvicibusalque mensuris, Deojubente, subsiile-
locn aliavesimilia legenti obscura esse nequit. Sedd runl? Igitur anlelempora wterna esset, ante ingeutia
Hebraice nescienti, scriptoreuique non ex perspecto o temporuiu spatia, quoepriusquam mundus condere-
Unguoesanctaestylo interpretauli, sed ex philosopbi-i- lur eflluxerant. Sed et Iioc sttte exemplo est, et suu-
481 VARIORUMEXERCITATIONESIN S. AUGUSTINIOPERA. 482
peditat quoque Arianis novae selernitalis notionem, A nullus fuit in Eva, aut cerle minime conspicuus, et
quam tribuere possenl Filio, inlegrasua de crealione qui eam in roborem dare posset. De nuditate primo-
ejus sententia. Plura bac de re non dicam, nisi Hie- rum parentum vide cum alios inierpretes, tum prae-
ronymum hic non usum peritia linguae Hebraicse, serlim Joannem Cleticum ad Genesin.
quam sibi comparaverat, quse tamen tanla non fuit Cap. 19. Licet enim juslorum ac piorum animwde-
quanta vulgo a mullis creditur, ut copiose ostendit funclorum, quod in requie vivunt dubitare fas non sil,
Joannes Clericus in QusestionibusHieronymianis. usque adeo lamen eis meliusesset cum suk corporibus
Cap. 19. De locutione smculasmculorum,postquam benevalenlibusvivere, ut eiiam itli, qui omni modoesse
duas opiniones proposutt a vera ejus potestate plane tine corpore bealissimumexistimant, hanc opinionem
alienas, subjicit: Quid ergo istorum duorum sit, an suam sententia fepugnante convincant.]Hic ad Plato-
prwler hmc duo aliquid aliud de sscculis sseculorum nicos respicit, qui tamen se facilecontraeum possent
possil infe//igt, profundissimaquwstio esl. Quis vero tueri. Sed hoc hic non agiiur. Observabimus tantum
nunc ignorat hoc esse idioma lingusc Hebraicae ac melius quidem esse animis defunctorum iterum curo
Chaldaicse, quo significatur tempus aut sine fine, aut corporibus excilatis e sepulcro conjungi, ut plena
cerle longum? Ut enim in Veteri Testamenlo legimus cum iis felicitate fruantur, quoniam ad corporum re-
D'Tft "TTTJdor dorim , inwiatem wtalum, ea quam B I surreciionem eam differt Scripiura; sed sine dubio
diximus sentenlia, ut psal. cn, 25; Isai. LI, 8; sic in deterius eis esset, si hic in terris nobiscum, cumcorpo-
sermone Judaeorum, temporibus aposiplicis, DSJ?S ribussuk benevaletitibus,viverent. Sunt enimexempti
Vldiy Ihalam halmin, Syriaca lingua dicebant,fpro eo omnibus vitsemiseriis, et quod caput estrei, periculo
omnem seternitatem. Inde videtur orta ' excidendi
quod est in e gratia divina. Sed satis intricate hic di-
haec locutio, quod de lali re ssecula singula, vel sin- sputat Augustinuscontra Plalonicos, quos defendere
gulse setates dicere omnes possint futuram in ssecula non esset usque adeo difficile
sequenlia. Sed undecunque orta sit, significatio ejus LIBROxiv. Cap. 5. Siquidem, secundum-ipsos,illa,
perpetuo Novi Testamenti usu nolissima est, ex quo ul locutor nobilis ait, dira cupido usque adeo non esl
constat ___• ais>vaet eigaiavug T&JV«-WVMV perindeesse. ex corpore, ul ab omni corporeapeste purgatam et ex-
Aitamen hacquoque in re oestuavitsimililer Hierony- tra omne corpus animam cottsliltilamipsam compellat
mus,in Epist. ad Galatas cap. v. esse in corpore.] Respicit ad Virgilium antea lauda-
LIBROxiii. Cap. 12. Postquam exposuit qusc sit turo, etquidem vers. 521, lib. vi .Eneidcs
prima et secunda mors, baec habet: Quandoergo di- Qua.lucismiseristamdira cupido?
xil Deus primoUlihomini, queminparadiso conslilue-
ral, de cibo veiilo: Quacunque die ederilis ex eo , C Sed vix mihi persuadere possum Yirgilium vocari
morte moriemini; nott tantum primw morlis partem loculorem. Ludovicus Yives alibi Ciceronem sic ab eo
priorem, ubi anima privalur Deo, nec lantum posterio- nominatum notat, quod non memini. Ulrobique mal-
rem, ubicorpus privalur anima; necsolam ipsam totam lem auclorem quam locuioremlegi
primam, ubi anima et a Deo ela corporeseparala pu- Cap. 17. Quod ilaque adversusdamnatamculpa ino-
nilur, sed quidquid morlk esl, usque ad novksimam , bedienliwvoluntalemlibido inobedientermovebat,vere-
quw secunda dicilur, qua nulla esl poslerior, commina- cundia puaenter tegeoat.] Jam hoc dixit lib. xm, cap.
tio illa complexaesl. Duo hic animadvertenda; alte- 15, ubi monuimus de Adamo hoc potuisse dici, de
rum, hsec pro imperio ab Augustino dici, non pro- Eva non itera. Nimirum, putat Augustinus cum ple-
bari; nullus enim, in ulla lege, exstat usquam locus risque primos parentes sibi fecisse cingula tantum,
ubi morfemori aliud significetquamsiropliciter mOri; non vestes. Sed sunt ab interpretibus nuperis dicta
nec mortiumpraeler eam qua corpus dissolvitur, si ila in earo rein quaesunt examine digna.
Joquilicet, quarum meminit ulla in toto Vetere Testa- Ibid. JEt hoc omnesgentes, quoniam ab illa slirpe
mento mentio. Ilaque si negetur quidquam hic signi- procrealwsunt, usque adeo tenent iniilum pudenda ve-
ficari proeter simplicem morlem seu dissolulionem lare, ut quidam barbari illas corpork partes nec in
D
*
corporis, non erit timendum ne contrarium vel pro- balneisnudas habeant, sed cum earum tegumemis la-
babile Geri possit. Alterum est falsum plane, fteces- vent. Per opacas quoque Indiw soliludines, cum qui-
siiaiem peccandi cuiquam a Deo, quasi pcenam pec- dam nudi philosophentur, unde Gymnosophktw no-
eali, impositam esse; Deus enim auctor pcense, sine minanlur, adhibent lamen genilalibus legmina, quibus
dubie, esseteademeperaauclor et ultorpeccali,quod percwtera membrorum carettf.] At navigaliones nu-
cogitatu et dictu horrendum est. perseet per nostrum hemisphseriumet per anlipodum
Cap. 15. De primis parentibus. quos nuditatis suse nostrorum , nos docuerunt esse genles in Africa et
posl peccalum pudere coepit: Senserunl ergo novum in America plane nudas; et ad Rrachmanes quidem
motum inobedientiwcarnis suw, tanquam reciprocam quod attinet, plane nudos eos esse oculati testes do
pmnaminobedientiwsuw.Hoc in sequentibus piuribus cent, inlerquos Franciscus Rernerius, vir candidi
exsequitur et soeperepetit, proesertim lib. xiv, unde ingenii et philosophicis studiis exctilli, qui diu in
intelligere est id commentum non paruni auctori pla- India vixit. Nec puto olim magisveslitos fuisse, quid-
cuisse. Attamen ne quid aliud hic dicam, npn debuit quid dicat mendacissimus iile ac putidissimus scri-
dicere tenteruni, sed sensit Adamus, nam molus aut plor in suo Apollonio, Philostratus. Caeterum pudor
483 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 484
iiuditalis inde "partim orlus videtur unde dicit Au- A . piane alium descripsil ac est, quamque a Scfiptuf&
gustinus, sed multa alia accesserunt. Cum Adamus nobis praepingitur; toti eliam naturse vim inleft; _t
et Eva habuerunt liberos, teeti esse debuerunt, ne possit pravas interpretaliones obscurorum aliquot
liberi partes non tectas contreclarent, suisque abuti Scf ipturse locorum lueri. Atmulto satius fuit agnoscere
citius oequo discerent. Mulieres eliam a pubertate interpretationes illas falsasesse, eo qubd naturaeferum
tectas esse oportet, ue singulis mensibus fcedum essent contrariaj, cum qua Scriptura pugnafe nequit.
quidpiam oculos offendat. Conjugati quoque tefctiesse Cap. 24, §1: Semindretigilurprolemvir, susciperet
debent, ne libidinepef oculos concitata conjugiorum, femina genilalibus membris, et quantum opus esset vo-
optimse ac utilissimae leges violenlur, et adulteria pas- luhlaie motkirioalibidinecoricitaiis. Neque enimea sotd
sim commiitantur; qubd sine humansesocieiatis pemi- fneinbraniovemusad rihlUrii,•quw toinpactis ariiculata
cie, fieri non posseti Hincpaulatimnalus nuditatispu- stint ossibus, sicut pedes , mdnus el digitos ; verunt
dor et diligenter a parentibus, hec sine gravissimisra- eliatii illd qum hwllibus retiiissa siinl tiervk, cum volu-
tionibus, liberorum animis insinuatus; Sed de hisce nms, mbvemusagiiando et pOrtigendo producimus, et
pluribus non agemus; ne in pudoreni etipsi peccemus. torqiiendo fleciimus el constringendoduramiis; sicut ea
Cap. 18. Quk enim riescit, ut fitii procreentur, quid sunl qum in ofe ac facie, quantutn pbtesi, volmtas mo-
inter te conjuges ugani ? Quandoquidem ut id agatur B ] vel.\ Frustra houorerii auribus prsefalus esf Augusli-
lanta celebritaie ducuntur uxores; ei tameu cum id nus , hoecvix tolerari possunt in ofe senis, et epi-
agilur unde fiiii nascurilur , tiec ipsi filii, si qui inde scopi omnes proihiscue allbqueniis, tam obsccena
jatri nali sunli, tesles fieri permitlunlur.] Hoc non lit ad illustrandahi, ut inilissime loquar, inaneni con-
quod ipsa' res io se spectata pudenda sit; sed quod jecluram, tam operbse congesta ac sludiose repe-
periculosum esset, ne imitatione intempestiva liberi tita. Quosnam ehim tahdem hsec lam putida docebal?
imitarentUr parentes, in iis cifcumsiarttiis in quibus Puellas, cfedo ;' nam pueri Afri, sUbafdente coelo
res illicila esset, et humanse socielali vehementer nati et educati, sat cito lalia norant. Paulo antea
noceret. Ideo interest a pueritia liberos pudore illo dixit quidem sibi faciltime pudicum ac feligiosum le-
imbuij ne audeanl facere quod noxiuni esset. Sed ta- ctbrem ignoscere, donec infidelildtem fefellat, non de
meh pfo varietate tempofum ac gentium augelur aut fide reruminexperlarutn,sed desensuexpertarumargu-
minuitur ille pudor; quod liquet ex libidine effreni meiitdhlem. Sed ef unt et pudici et religiosi, quos pu-
noniantum veterum Eurepse et Asiaeeihnicorum, sed debit commehti, qubd nonnisi tam nbscenis cenje-
etiam hodiernerum Africaeet Americse barbarorum. ctufis defendi petuit; nec patientur infidelesdici, qui
Cap. *_0. thdeei illuin (Dipgehem, qui publice talibus somniis fidem clerogant, sed eos ccntendent
ConcUmbefe cufii Wefetfice voluit) vel illos qiii hbi ^i esse valde audaces, ne quid durius dicatii, qui pro
fecisse referuritur, potttis arbitfor ioncumberiliummo- vefbP diviiib opiniones has suas populis obtrudunt.
tus dedkse oculk hoihihnm nescienliumquid sub pallio Sed utituf nostef ofalor exemplo Apostoli, quo se
gereretuf. quum hiithdho preinehle conspectu, polukse tuealuf: Legit enihi hmc, inquit,sinc offensione, qui
illam peragi Voluptdtem.]Maluissem illa hoh attigisse nori exhofret Apostoluin Iwrrenda feminarum flagitia
quam tam petittepbilosppbaluiii de re tam turpi fUisse, reprehendenlerii, quaeimmulaverunt naluralem usum
illa prsesertim selate qua efat AugustihUs; sed nen in eum usum qhi estconlra naturam. Verum Aposto-
illibenter de ejusmodi febus loqui videtur, ut jaii. lus hseChon sine summa et justissima indignatione
vidimus et postea etiam videbimus. Utile ehim est delohat iii reas ejusrnodi flagitiorum ; at Auguslinus
lalia diligeuter notafi, ne homines nonnulli impune turpia commehta hic nobis propinat, duntaxat ut ra-
pergant viri auctoriiaie usque adeo abtili, ita Ut er- tiohem reddat reiquoe non fuit neque erit; niroirum,
rores ejus, non mihus ac vefe Uiela, fcohsecrent. generaiionis liberorum in statu innoceulia., si in eo
Cap. 25, § 5. De fatione qua ptopagatum fuisset primi pafenles perseverassent; et quidem quia sta-
genus huihanum sihe peccalo Adami: Volimtati, )h- luit peccatum id esse quod inest naturae omnium ani-
quit, membrailla, itt cmiefa omnia servirenl. Ita geni- malium, nec hsquam damnatur, si molio intra leges
tale ariiutii vas in hoc opus credtum seminarel, ut nuric 1 cohiineatur; nimirum, cupidilalem conjugii post-
terram manus; hoCest, sine ullo VolUptalisappetitu, quam puberiatis annos aitigerunt. Suura ergo tiirpi-
nam eam iibidinem Vult Augustinus esse peccalUm. loquium male cohfert cum jusla Pauli indignatione ;
Eadem opeta dicere debuisset appetitum Cibigfati ne jam dicam Paulum semel et paucis flagitia ethnico-
peccaiura esse; hec primos parentes cum fructus lici- rum attingere, cum ille saepiushuc redeat et rhetorico
los et jucundos coinederant, ulla voluptate litillatos fuco omnia exornet, ut ex allatis verbis satis liquet.
fuisse, aut adductos ut hPs potius quam illos come- LIRROxv. Cap. 9. Ut probet fuisse gigantes ex
derent, sed comedisse laiitum ut corpUs suslenta- occasione loei Genes. vi, 4. Gigantes autem erant su-
rent. Addere etiam euin oportuisset bruta, quorum per lerram in diebus illis, sic ratiocinatur : nobilissimus
organa noslris non absimilia sunt, niillam quserere eorutn poeta Virgilius,de ingentilapide, quemin agrorum
in naturalibus actionibus voluptatem, nam sane udn timiteinfixumvir fortisiliorum lemporum(nempeheroi-
peCcarunt', sediis defungi spente naturoe, sine ulla corum) pugndnset rapuit, et cucurrit el intorsit et misil,
plaiie cupiditate. Nam hsecsunt oeque ralioni conseu- Vix illum, lecti bis sex cervicesubirent,
tatiea ac Augustinianae conjecturse. Postquam Deuiu Qualiatiuucliominumproducitcorporatellus
485 VARIORUMEXERCITATIONES IN S, AUGUSTM OPERA. 488
Significans majora tunc corpora producere solere tel- A rior interprelatio, nam revera Hebraice WH enosch
lurem. Quanto magk igitur lemporibus recentioribus est bomo ; sed TW cheth resurrectionem non sonat,
mundi, ante iiludnobite diffamalumque diluvium? eic.] sed potius positum, aut repositum, a TTWposuit, quod
Rem ipsam copiosissime et eruditissime pertraclavit liquet Gen. iv, 25, ubi etymologia nominis sic tra-
vir erudilus Tbeodorus Ryckius in oratione quam ditur : -m mt ib rw 'o iw ITO nt*
*npni
subjecit uotis Lucse Holslenii in Stephanuni Ryzan- b_in nnn el vocavit nomen ejus Sclietlt , quia posuit
tiuin ; ostehdilque fuisse quidem hic illic gigantes , (Schath) mihi Deus prolem atteram loco Hebel. Qtiod
seu graiidioris staturse homines, sed aniiquioribus sic expresserunt LXX interpretes:K«i _7TMV6__KO. T6
teniporibus homines vulgo hodiernis proceriores non ovop.aKUTOU SfiB,\iyovaa, e\uviarnae yup p.ot b @ebg
fuisse. Adeant eum lectores, si qui hanc qusestionem arzippaerepov a»ri"tJ>e\. Unde temere collegit auclor
expendere cupiant. Duo tantum hic observabimus. Libelli Nominum Hebraicorum voce Seth significari
Prius erit, Augustinum, antequam quaereret an fue- «VKOTKO-.V, cum LXX interpretes sensum potiusquam
rint gigantes, debuisseconsulere Graecos inlerpretes vim propriam Hebraicse vocis expresserint. Pericu-
Veteris Tjestamenti, Symmacbum atque Aquilam; ex losum est aliis credere, in re quam nullo modo inlel-
quibus intellexisset nullam esse hic Hebraicam vocem Jigas, cum nescis an ejus periti sint.
quse gigantes significet, ac proinde quseslioni aufue- B_3 K»id. Enos filius ejus interprelaiur homo; non sicul
rint giganles, nullum hic locum esse. Posterius vero, Adam (et ipsum enim nomen interpreialur Iwmo), sed
auetorilatem Virgilii, post Horoerummenlientis, ni- communeperhibetur esse in illa lingua, id esl Hebrma,
mis Ievem fuisse apud homines serios, quam ut usui masculo et feminm. Nam sic de itlo scriptum est: Ma-
esse posset ad defendendara contra ethnicos Histo- sculum et feminam fecit illos, et benedixit illos, et
riam sacram. Parata enim erat responsio, Virgilium cognominavit nomen eorum Adam. Vnde non ambigi-
poelam fuisse, cui fingere licuisset, el in hac quidem tur sic appellatam fuisse feminam Evam, proprio no-
re eum imilatorem fuisse Honieri, cui nemo necesse mine, ul lamen Adam, quod interprelatur homo, nomett
haberet credere. esset amborum.] Recte de nomine Adam, sed perpe-
Ibid. Plinius secundus, doctissimus homo, quanlo ram de nomine Enos, quod pluribus interprelatur in
magis magkque prmterit swculi excursus minora cor- sequenlibus : Enos aulem, inquit, sic inlerprelalur
pora naturam ferre fesfafur.] Hoc quidem habet Pli- iwmo, ul hoc non posse feminam nuncupari periti lin-
nius lib.vn Hist. nat., cap. 16. Sedfalsumesse nemo guw illius asseverenl; lanquam filius resurreclionk,
nescit, et multis oslendit is quem dixi, Theodorus ubi non nubent, nequeuxores ducettl. Non enim erit ibi
Ryckius. generatio, cum illuc perduxeril regeneratio. Si hsec pro
Cap. 13. Post longam et anxiamdisputationem, de. C concione dixisset Augustinus, quis dubilet quin mi-
discrimine chronologise Hebraicse et Graecae, in an- rabilem plausuin ab ignara Numidarum plebe tulis-
nis antediluvianorum pairiarcharura, tandem sic ra- set? Nec dubium mihi est quin obtusa Poenoruin pe-
kiociiiationes suas claudit Augustinus: Sed quomodo clora, aliique non doctiores acumen oratoris Hippo-
libel itlud accipiatur ; sive credatur ila esse factum , nensis sint admiratt. Atqui, ut falsum est voce Seth,
sive non credatur; sivepostremo ita, sive non ita sil; ut jam vidimus, resurrectionem significari, sic voce
recle fieri nullo modo dubitaverim, ul cum diversum tyi-US' significari tantum virum falsum quoque est, prse-
aliquid in utrkque codicibus invenitur, quandoquidem seriim in singulari numero, ubi est idem ac DTJ.
ad fidemreruin gestarum utrumque esse non polesl ve- Adatn Hebroeis, et Grsccis uvQpo>izo;, et conslanter
rum, ei lingumpolius credatur, unde est in aliam per utrumque sexum compleciitur. In plurali D^UMNvi-
interpreles facta translalio. Nihil verius, sed lioc vi- ros, seu avSpag, ssepe significai, sed neque id perpe-
detur extorsisse Augustino quod habetur in versioae tuo, ut Concordantiae Hebraicse vulgariaque Lexica
LXX interprelum de annis Mathusalse, quem, ex docebunt. Itaque pro plausu, dlgnus hic erat bonus
eorum calculo, diluvio superstitem fuisse oporteret, vir acerrimis pastorilise Jistulaesibilis; qui ex aliena
quod Scripturae prorsus contrarium est. Interea am- fide de re ejusmodi loqui non debuit. Sed audi et
pleclamur quod nobis dal, gratiasque ei habeamus ob D I sequenlia : Quare et hoc non incaisum nolandum arbi-
prolatam veritatem; quamvis huic confessioni con- tror, quod in eis generationibus quw propagantur ex
venienter se minime gesserit, qui ut Hebraicain lin- illo qui est appellalus Seth, cum genukse filios filias-
guara disceret operam non dedit. Subjicit: Nam in quedicanlur; nulla ibi geritla nominatim femina ex-
quibusdametiam codicibusGrmcistribus et uno Lalino, pressa est; in hk autem qum propagantur ex Cain, in
etuno eliam Syro, inter se consentietitibus, invenlus ipso fine, quousqueprotenduntur, novksima femina ge-
est Malhusalem sex annk ante Diluvium fuisse con- nila nominalur. Cum hsee argutia nitalur fundamenlo
sumplus. Cfediderim Syriacara interpretationem ex anlea diruto, de significatu vocis Enos, tola corruat
HebrJeocodice,Rieronymi versionem Latinam, trans- necesse est, el mysterium hoe somnium Africanum
lationesque Aquilse, Symmachi et Theodotionis in- habeatur.
lelligi, quas non mirum cum Hebraico fonte consen- Cap. 23, § 5. De loco Genes. vi, 2, videntes angeli
sisse, quandoquidem ex eo erant derivatae. Dci filias hominum, etc. Recte observat illos angetos
Cap. 17. POITOitle Selh resurreciio iiilerprelalur, Dei fuisse hemines, deinde subdit : Sepluaginla qui-
et Enos filius ejus iriterpretatur homo.] Vera estppste- dem interpretes el angelos Dei dxxerunl ktot et filiea
487 SUPPLEMENTUM AD OPERA S: AUGUSTINI. 488
Dei, quod quidem non omnescodices habent; nam qtd- A Grsecorum. et Latinorum, quibus delenda fuisset
dam nisi filios Dei non habenl. Aquilaautem, quem in- maxima pars operum suorum, servandumque turpe
terprelem Judwi cwleris anteponunt, non angelos Dei, silentium de rebus de quibus lanta cura fiducia et di-
nec filios Dei, sed filios deorum interpretatus esl.] ctionis pompa verba e superiore locp facere solebant.
Erant ergo codic.es qtti habebant, ayyeloi *;ou xui I nunc, morose lector, et admirare cur merito credi
vioi 0-oO, et qui sine dubio vitiosi erani, nam cum id dicerent hujusmodt homines, quod verum videri
sit tantum semel, in Hebrseo codice, WTVt*123 bne eorum lantopere intererat. Attamen Augustinus, qui
elohim, alterutra tantum locutione verli poluit. Sine vult, si quid mutarunt LXX interpretes, propbetico
dubio aliquis e regione vocum «yy.XotTOO©eoOscri- spiritu esse mutatum, non ausus est id affirmare de
pserat utoi TOUeeoO, ut significaret, aut ita legendum annis antediluvianOrum palriarcharum, cap. 10 ct
esse, aut melius ita versuros fuisse LXX interpretes; seqq. hujus libri.
quod postea temere iustrusum in orationis contex- Cap. 27. Qui mihi videntur non computare, nisi tre-
tum, qualia multa sunt in ea versione. Quod ait no- cenla cubita longiiudink et latitudinis quinquaginta,
ster quosdam codices non habuisse nisi filios Dei, nec cogilare aliud lantum esse in superioribus, ilemque
verum videmus esse ex antiquissimo codice Vati- aliud tantum in superioribus superiorum, ac per Iwc
cano, in quo haec lantum lectio habetur. Verum, ini B I ter ducta ilta cubita fieri nongenta, cenlum quinqua-
paris antiquitatis codice Alexandrino, Iegitur tanturai ginta.] In editis exemplaribus addunlur post latiludi-
ayyiloi @eov: quemadmodum videntur legisse multii nis cubita, triginla altitudinis; el in sequenlibus, ut
antiquissimi Patres Grseciel Latini, qui hinc magno> consenliant posteriora prioribus, sic legimus : cubiia
consensu collegerunt angelos amore mulierum mor- fieri nongenta per longum, cenlum quinquagintaper la-
talium captos fuisse. Vide Dionysii Pelavii Dogm. tum, nonaginla per altum. At Benedictini hsec emen-
Theol. tom. III, et operis de Angelis lib. m, cap. 2. darunt ex codd. mss., tn quibus, inquiunl, cubita al-
Ad Aquilam denique quod altinet, non mirum estl tiludink merito nulla memoranlur, nam hwc ad propo-
eum verlisse filios Deorum, quia Qirhii pluralis estt sitam difficullatemsolvendam, non eo modo licet quo
numeri in Hebrsea lingua; notum est aulem eum xurui tongitudinis et latitudink cubila, salva Scripturw fide,
TzbSug vertisse, prajsertim in ea versione, quse eratl multipticare. Quoe verba quid sibi velint fateor me
xar av.piSeiuv.Vtrumque, subdit Auguslinus, verumt non salis intelligere; nam nulla cubila licel multipli-
esl; nam et filii Dei eranl sub quopalre suorumpatrumt care, ex Scripturse fide; quse nos docet longitudinem
eliam fratres erant, cum quibus et ipsi dei erant, juxtai quidem arcse fuisse duntaxat trecemorum, latitudi-
illud psalmi: Ego dixi, Dei eslis, eic. Sed hic locus! nem vero quinquagenorum cubitorum, quae ter mul-
psalmi ad omnes non perlinel, et locus Geneseos in-- c( tiplicare non licet, ut hinc fiat arca lenga nongenta
lelligendus de tota prosapia Selhi, ut eruditissimii cubita, et lala cenlum quinquaginta, nam hec esset
interpretes ad eum locum ostenderunt. Tandem clau- plane conlfarium Scfipturae. Quin et ipsi Augustino
dit hanc suam ratiocinalionem Augustinus hiscever- prorsus adversatur qui ita Scripturae verba inlelle-
bis : Merito enim creduntur LXX inlerpretes accepisse e xit, quasi Gen. cap. vi, 15, tradatur mensura non
prophelicum spiritum, ut si quid ejus auclorilale muta- solius arcoe, sed singularum contabulationum quibus
rent, atque alitet quam erat quod interprelabaniur di- constabat, ita ut singulse essent lataequinquaginta cu*
cerenl, neque hoc divinitus esse diclum dubilarelur. Hsec
e bita, longse vero trecenta; adeo ut arca esset triplo
opinio tribus potissimum fulcris sustentabatur. Pri- major quam vulgo credebatur. Perspicuum boc est
mum fuit absurda fabula commentitii Aristese, dee ex Augustini verbis. Yeruro, ut recte calculos ineat,
ralione qua hi interpreies Vetus Testamentum, quam- definienda quoque fuit altitudo singularum contabu-
vis cellulis sejuncli, eodem plane modo verterant; ; lationtira, qualem eam arcoe tribuit Scriptura, hoc
quam fabulam irrisit olim Hieronymus, et nunc om- est, triginta cubitornm; aut si longitudinem et lati-
nes cordatiores similiter ridenl. Nam qui aliter sen- ludinem tantum auctas velis, negandum erit tres in
liunt aut Hebraice nesciunt, aul stulta perlinacia itaa area fuisse contabulationes, contra diserla Scriplurae
sentiunt, vel sentire videri volunt. Alterum fuit igno-- D
1 verba, Genes. cap. vi, 16, D't_"'btt*1D"-tt*D'nnn
rantia linguoe Hebraicae Judseorura nonnullorum ett : H_>'5?n , xaruyaiu, Sibpofu xui rpwpofu izaaiaeig
Christianorum, qui nunquam eam versionem cum(l «UTJ7V, deorsum, cwnacula ei tristega facies,in ea. Sic
Hebraico codice contulerant; nam ex eorum colla- babent Hebraeus codex, authenticique Orientis et Oc-
tione deprehendissent manifesla peccata, innumeriss cidenlis interpretes. Igitur, si sequamur lectionem
in Iocis, admissa ab iis inlerpretibus fuisse; quse ex5 Benedictinorum, existimemusque ab Augustino ar-
roinus accurala linguse Hebraicse cognitione ortaa cam alliorem non describi quam vulgo creditur, hoc
erant. Tertium denique, gravissima ratio, si pruden- est, triginta cubitorum, sed tantum latiorem et lon-
liam carnalem spectes, sed,'nullius ponderis, si soliuss giorem; adversabitur verbis manifestis Scripluroe.
veritatis rationem habeas, nimirum, quod, admissaa Si vero sequamur priores editiones, in eo tantum
Hieronymi opinione, de viliis versionis LXX interpre- peccaverit quod de tota arca diclum de singulis ejus
tum et necessitate confugiendi ad Hebraicum codi- contabulationibus inteliexerit. Alterutrum eligatur,
cem, actum erat de libris, deque existimatione innu- fatendum erit allucinatum Auguslinum; sed potius
raerabilium concionatorum et interpretum Scriptursei sequendi codices mss. Voluissem diligenlius inspe-
 439 VARIORUMEXERCITATIONESIN S. AUGUSTlNIOPERA. 490
etos, in sequeniibus ubi occurrit vox epiros, quam A inferioribus shnplex. Nam duo erant capita, duo pe-
refingendara in irziovpovg,aut epiuros, suspicatus erat clora, venter aulem unus et pedes duo, sicut uni ho-
Coquseuspost Meursium. Vide Benedictinos in calce mini; el lam diu liril, ui mullos ad eum videndum
voluminis. fama conlraheret.] Hanc historiam debebat Augusti-
LIBROxvi. Cap. 5. Qwodtiero dicfuro esf de terra nus Hieronymo, qui in epistola ad Yitalem presbyte-
illa, id est, de terra Sennaar, quwperlinebat ad regnum rum, sic loquilur : Num quia nostra mtate duplex
Nembrolh, exkse Assur et mdificasseNiniven et aiias, Lyddm natus est hoino, duorum capitum, quatuor ma-
quas conlexuil,civitales longe poslea faclum est, quod nuum, uno ventre el duobus pedibus, omnes hoinines
ex hac occasioneperstrinxil, propter nobitilalem regni ita nasci necesseesl?
'
Assyriorum,etc.] Vide quaehac dere adnotavit Joan- Cap. 9. De anlipodibus : Neque hoc ulla hislorica
nes Clericus in Philologico Commenlar. ad Genes. cognilionedidicissese afftrmant,sed quasi ratiocinando
x, 11, sine quibus vix intelligi queat quod hic habet conjectant, eo quod inlra convexacwli lerra suspensa
Augustinus. sit, eumdemquelocum mundus habeal e.l infimum et
Ibid., § 2. Sic entm legilur : Et Sem nafis est medium; et ex hoc opinantur alteram terrw partem,
eliam ipsi patri omniuro Oliorum Heber, fratri Japhet qum infra est, habitalionehominum carere non posse.]
majori. Ordo verborumest : Et Sem nalus estHeber B Recte animadvertit Joan. Lud. Vives, non fuisse me-
etiam ipsi, id esl, ipsi Sem natus est Heber, qui Sem ris conjecturis notum australe Iiemisphserittm,sed
pater esl omniumfiliorum suorum.] Nomina hoecpro- navigationibus profectorum per fretura Herculeum
pria minimedeclinata, more Grseco aut Latino, im- et revcrsorum per mare Arabicum, quod jam a tem-
pediverunt bonum Augustinum. Itaqueplane aberra- poribus Herodoti notum erat, ut liquet ex lib. iv,
vit a sensu loci, qui vertendus est: Semo eliam nata cap. 42. Yide et Plinium Hist. Nat.-lib. n, etad eum
est proles, itno omiiiumqui trans fluvium degunt, cutn interpretes. Proelerea ipse Augustinus ideo tantuni
fralre Japltelo natu majore, pater fuit. Vide memora- negabat esse antipodes, quod per zonam torridam
lum antea interpretem ad Genes. x, 21. dari transitum noslri hemisphserii, hoc est septen-
Cap. 5. Si enitnjam descenderal(Deus, Gen. xi, 7), trionalis, hominibus non putaret in austfalem; quod
quid sibi vult: Venite et descendentes confundamus tamen falsum jam deprebensum fuerat a superiorum
ibi linguam eorum; qtxodinielligitur angelis dictum, saeculorum geographis, qui genlium trans tropicum
tiisi quia pcr angelos de.scendebat,qui angelis descen- Cancri et ipsum oequatorem sitarum mentionem fe-
denlibuserat ?] Hanc interpretationem secutus est et ceranl. Quo admisso, nulla ralio erat negandi ad nie-
iilustravit idem interpresad Genes. xi, 7. ridiem ulterius progredi homines non potuisse; cum.
lbid., § 2. Illud sane quod diclum esf: et non defi- *- quidem esset notissimum aslronomice non prorsus
cient ex illis omnia quaeconali fuerint facere (Gen. imperitis, ad Austrum pergentibus alteram tempe-
XI, 6), non diclum est cotifirmando, sed lanquam in- ralam zonam occurrere oportere. Mirumprofecto est
terrogando, sicul solet a comminanlibusdici.] Est lo- homines, miiiime alioquin hebetes, hoc non vidisse.
culio elliplica, qua significat Deus fulurum id, nisi Sed Augusiinus nobis hic auctoritatem Scripturse ob»
ipse interce*deret.Vide inierpretes ad eum locum. jicit: Quoniain, inqutt, tiu//oinodo Scriplura kta men-
Cap. 8, § 1. Quwritureliam, utrum ex filiis Noe, titur, quw narratk prwterilk facit fidem, eo quod ejus
vel potius ex itlo utto Iwmine,unde eliam ipsi exslite- prwdicta complentur; niinisque absurdum est ut dica-
runt, propagata esse,credendumsit quadam monstrosa lur aliquosIwminesex hac in illam parletn, Oceaniim-
hominumgenera qum gettlium narral Itisloria; sicut mensilale trajecla, navigare ac pervenire poluisse, ul
perhibenlurquidam unum habere oculumin fronleme- eliam illic, ex unoillo primo homiriegenusinstitueretur
dia, etc.] Hsecomnia legere licet apud Plinium Hist. hutnanum. Sed nimis absurdum est hic immensitatem
Nat. Jib. II, cap. 8, quo respexisse videtur Augusli- Oceani commemorare; primum, quia de ea minime
nus. Jungi cum Plinio potest Pomponius Mela lib. i, constabai, poteratque fieri ut Punicoe naves secundis
cap. 4 et seqq., ubi similia mendacia, sed pudentius ventis eo delaloeessent quo ire nollent. Ac sane jam ,
narrantur. Sic vero dispntationem suam de hisce " nobisconstat.siquseuavis trigesimumgradumsepten-i
mendaciis claudit: Quapropter ut ktam quwslionem trionalis latiludinis superaverit ad Austrum vela fa-
pedetenlimcaulequeconcludam; aut illa, quw lalia, de ciens.vix eam abslinere posse quin in australem Ame-
quibusdamgentibus omnino nulla sunl; aut si sunt, ricam recto cursu feratur, quse sic facile retecta fuit. j
hominesnon sunl; aut ex Adam sunt, si hominessunl. Haeccum esse possent, nec iisconlraria ulla experi-J
Yeruro anlequam quaestionem ipsain ingrederetur, menta objicerentur, nen debuerunt quasi absurda
trium horum primum dicendum fuit; nimirum, ne- rejici. Deinde minime epus fuit trajicere Oceanum, ut
cesse non esse earum rerum rationem quserere quae in antichthonum hemisphserium iretur, nam pedibus
forte nusquam sunt; eam sat cito qusesitum iri, cum ee pervenire petuerunt Alri, et revera pervenerunt.
de rebus constaret. Sic et multoe Symposiacsequae- Quin et Iegende Africaepram eo navibus ire licuit.
stiones Plutarchi eludi potuissent; quia antequairi Hanno Posnus narraverat se non peluisse navigare
rei ralionem qusereremus, de re ipsa conslare opor- xiltra Hesperium prempntprium, quud est idem illud,
tet. qued Viride nunc vccatur, non navigandi difficultate,
Ibid., § 2.Anfe annos aliquot, noslra cerle memoria, sed tantum annonsepenuria : Ouykp en, inquit, iizlev-
in Orienlcduplex homonatus est superioribusmembris, c«f/._vizpoaoixipo), T«VO-ITMV : ISeque.
h(i.a; iizi).iixbvro)V
PATROL. XLVir. 16
491 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 492
enim navigavimusulterius, quod nos cibaria defecissent.A meo. Otnnes quippe unctos ejus chrkmate recle chri-
Itaque aucteritas ScriptuToehuc nihil faciebat, quas slos possumusdicere; quod latnen l-olutn,cum suOca-
nen dpcet selum boreale hemisphserium incoli, sed pite, corpus unus est Cltrisius.] Sed ubi Ecclesia
tanium in eo primos honiines creatos ; unde non se- dicitur Chrislus Cltrkli? Ubi christus vocatur ullus,
quitur non potuisse eos in oppositum bemispbserium praeter regem aut sacerdolem? Scripluram nos inter-
se conferre. 1nunc et crede horaini de Dei voluniate, prelari oportet, non ex stylo quodam possibili, ut ila
deque mundo fuluro tam multa ex obscuris Scripturse loquar, quem ipsi comminiscamur, sed ex stylo ipso
locis colligenti, qui ne de terra quidem , quam pedi- usu consecrato. Itaque cum nusquam inveniret chri-
bus calcabat, recie ratiocinari, aut recte sentientibus stum dictumChrislianum ullum in singulari, el prae->
assenliri potuit. Alqui multo mirabiliora erunt quae terea videret bic agi de rege, dehuit inde potius coi-
illic videbimus, quam qusein altero hoc orbe a proa- ligere superiora de Christo male esse intellecta. Ac
vis nostris inventa sunt. De hoc merito dixeris, quod sane si consuluisset Aquilam, aut Tbeodotionem,
de Thalele nonnemo dixit: Quod anle pedes nonvi- aut Symmachum, intellexisset male versa esse supe-
del, cwli scrulalitr plagasI riora verba : Dominus ascenditin cmloset loiniit, ver-
Cap. 11. Stcuf lingua una cum esselomnium, non tendumque, ut habet versio Hieronymiana: super
ideo filii. pestilentiwdefuentnl; nam et ante diluvium B I tpsos( vel confra illos) in ccelis lonabit; nec ex illis
una eral lingua, et tamen otnnes, prwler unam Noe verbis collegisset de Christo agi, quia solus Christus
justi domum, deleri diluvio meruerunt : ita quando , ascendit in coelum.
meritoelalioris impielalis,genles diversitale linguarum Cap. 7, § 4. Narratur historia quse habetur 1 Reg.
punilw atque diviswsunt, et civitas impiorum cottfu- VII,12. Assumpsitlapidetn unum,et statuit iiium inle»
sionk nomenaccepit, hoc esl, appellata esl Rabylon, Metssephalnovam et velerem, et vocavit notnen ejus
non defuil domus Heber, ubi ea qumantea fuit omnium Abenneser,quod estLaline lapis adjulork; et dixil:
lingiia retnaneret. ] Merum hoc esse commenium, ip- Usqtie huc adjuvit nos Dominus. Massepltatinterpre-
sique Scriptursecontrarium oslendit multis Joan. Cle- tattir inlenlio. Lapis ille adjuloris medieias est Salva-
ricus in dissert. de lingua Hebraica. Nee sane hac loris, per quem transeundumesf a Massephat vetere
de re poterat judicare Augustinus, qui eam ignora- ad novam, id est ab intenlione qua exspectabatur in
bat; sed nescio quo falo de iis quae ignota ei erant, carnali regno beatiludo falsa carnalk, ad inteniioitem
passimjudicare aggressus est, nec dubitavit pro com- qua per Novum Teslamenluinexspectaturin regtw cw-
perlis passim assumere quae nunquam probare po- lorum bealiludoverksima spiriiualis.] Non babebant
luissel. Attamen scholastici, sed linguarum non pe- LXX interpretes inter Massephat novamet veierem,
ritiores, aliique e scholasticorum illorum prosapia, G Q sed avup.eaovJiiaaanfaS y.aiuvup.eaovrf>; izoluiu;, quse
csecum ducem cseci, aut, quod mirum est, oculali, verba respondent Hebraicis : pjn "|'*nnS-""-'"|"S inter
sed sponle clausis oculis, secuii sunt. Milspha et Schen. Posleriorem vocem, quoe nomen
Cap. 17. Assyriorum(regnum) multo eral potenlius est proprium, male verterunl appellativa voce7r«).«.«,
alque sublimius. Nam rex ille NinusBeli filius, excep- veierem, duni legunt K}ijaschan pro r_/71Itassclien;
ta Ittdia, universw Asiw populossubjuguveral.] Hsec unde faclum ul priscns interpres Latinus crediderit
quoqueadversari Scripturaesacraaostendii idem Mosis omissum esse nouam, verteritque tnfer Maspltatno-
nuperus inlerpres ad Gen. x, 10. vam et veterem. Hac aulem falsa interpretatione niti-
Cap. 29. Item Deus apparuit Abraltw ad quercum tur tota Augustini ratiocinatio; ac sane mirum est
Mambrw, in iribus virk quos dubitandum non estan- virum satis acutum apud se non reputasse subiude,
getos fukse.] Optime, ut ostendil etiam memoratus se noctu et interdiu de Seriptura sacra sal tuto loqui
interpres, qui ocque libenter Augustinutn sequitur, non posse, nisi cerlo sciret quid sibi vellet, quod non
cum recta via prseeuntemputat, ac ab eo abit cum poterat ubique ex infida versione intelligere. Similiter
aberrare eum existimat. Atque ulinam semper aut quod deducit ex significatione vocis Massaphat est
ille, aut alius Scriptnrse interpres, cerlum ubique du- absurdum, quia non intellexit quid sibi vellet vox
cem se praeberet! Nos sane magno labore liberaret, D __inleniiohoc in loco ; est enim intenlio oculorum, nam
quibus omnia suntexpendetida, quia ab omnibus fer- nSSQ milsphah,potest deduci anSS tsaphah, contem-
me aliquando deceplis nemini eorum «g«o-«vio'Tcos'platus, speculatus est, ac proinde oculos intendit.
credere licet. Ac sane in lexico NominumGraecovertitur uizoav.b-
LIBRO xvn. Cap. 4. In explicatione caniici Annoc, tzevatg,et in libro de NominibusHebraicisemendato
postquaui priora verba deChrislo explictiit, tandem ab Hieronymo, speculalio, sive contemplatio. Sed
deveniens ad haec: ExaltabitcortiuCltrkti sui, I Sam. quidquid significet, allegoricis inlerpreiationibus ex
n, 10: Quomodo, inquit, Chrklus exaltabit cornu nominum significatudeductis nihil esseinanius oslen-
Cltristi suil De quo enitn supra diclum esl: Dominus dit Joan. Clericus in QuoesiionibusHieronymianis.
ascendil in ccelos. Ef intelleciusest Dominus Chrktus ; Cap. 11. Memenloqua; est mea substantia. Niltil
ipse, sicut hic dicilur, exallabit cornu Cbristi sui. hic melius quam ipse Jesus inleltigitur, subslanlia po-
Quisest crgo ChrislusChtisli sui ? An cornu exaltabil puli ejus, ex quo natura est carnis ejus. Non enim
uniuscrijusquefidelissui, sicul ila ipsa, in principiohu- vane, inquil, conslituisli omnes filios hominum. iVisi
jus hymni, ail: Exaltatum esi cornu ineuin in Deo enim esset unus fitius homink substantia Israel, per
493 VARIORUMEXERCITATIONESIN S. AUGUSTINIOPERA. 49»
qttemfiliutnhominisliberarentur multi filii hominum, A £ colebatur. Quoesatis firma non sunt TKUT.-^TO? indi-
vane utique constiluti essent omnes filii hominum.] cia: nec quisquam facile credet amiquissimis illis
A capite 9 aggressus esl interpretari Augustinus temporibus jEgyplios a Grsecisaccepisse reginam et
psal. Lxxxvni ex divisione Groeca; cujus interpreta- deam. Herodotus lib. i, cap. 1, docet quidem Orien-
tionis hane lantum particulam, quocest vers. 47, ex- tales dixisse Jonem ivisse in ^Egyptum, sed raptam
pendemus. Hebraicus codex habet: "6n nn '_">"*13T, a Phcenicibus, et illic, ut videtur, venditam. Dica-
recordare ego quanli sim wvi, hoc est quam brevis sit mus ergo Isidem ^Egyptiam fuisse cum Diodoro Si-
viia mea. LXXinlerpretes verterunt^vno-SjjTtTiffiou culo lib. I Bibliothecae, et quidera anliquissimam
fi vizbaxaai;, hoc esi, recordare quw mea sii, ut bar- jEgypti reginam, quod vel nomen ejus significat;
bare loquar, subskleniia, seu quandiu hic subsistani; eum idem scriptor testelur "io-tvp.e6epp.-nvevopivnv
Al Latinus inlerpres perperam vertil siibslantiam, EIVKJ ixulaiav, Isin verli atttiquam, linguaque Hebrai-
quod iion posset conferre versionem Graecam cum ca, quae affinis erat iEgyptise, t_>u_»jaschkch, velus
Hebraico lextu, cum quo nisi conferatur saepe non dicatur. Attamen Augustinus recte contra Graecos
potest intelligi; unde Augusiinus conlorlam illam sic, ut facit, ratiocinari potuit; tamelsi ^Egypiios eo
arripuit interprelationem, quam protulimus. Vide et modo ad fidem adducere non potuit, cum se Groecis
interpreiationem ejus in hunc' psalmum. Vir ille ex B 1 niiiIto antiquiores, nec sine ratione, esse putarent.
quovis loco quamvis sententiam exsculpere potnit; Cap. 5. His temporibus( nempe Jacobi) rex Argi-
sed miror ipsum non animadvertisse eam rationemi vorum Apis navibus transveclusin JEgyplum, cum ibi
interpretandi tolam essecominentitiam, et figmenta mortuus fuissei, factus esf Serapk omniummaximus
proarbitrio excogitala, tam secure et tam confiden- jEgypliorum deus. Nomink autem hujus cur non Apis,
ler proferre suslinuisse. eliam posl morlem, sed Serapis appellalus sil, facilli-
Cap. 14. Mihi autem credibiliusvidentur exislimare,, mam rationem Varro reddidit. Quia enimarca tn qua
qui omnesillos cetitum et quinquagintapsalmos ejusi morluus ponitur, quod omnes jam aupxofuyavvocant,
operi tribuunl, eumquealiquos prmnotassenominibus ; aopb; dicilur Grwce, el ibi eum venerari sepultum
aliorum, etc. ] Mira profecto est hoec sentenlia, nami cwperanl, priusquam lemplum ejus esset exstruclum,
si David praenoiare poiuit psalmos quosdam noaiini- velut soros et Apis. ] Quasi vero defuerint in -Egyplo
bus aliorum, quis docuit Augustinum eos qui prseno- homines quos in deorum numerum referrent, ut ad-
tati sunt nomine Davidisab alio quopiam pranotatosi venientes ex Peloponneso continuo deorum loco ha-
nonfuisse? Nam quod ait proenotasse eum nomini- berent; aut quasi Grsece locuti fuerint! Itaque viri
bus aliquid, qitod ad rem perlineut, figuranlibus, me- docti merito originationem Varronis rejecerimt, Se-
rum esse commentum quis non videt? Deinde nemoi C i rapimque antiquissimum esse .Egyptiorum numen
possit tribuere Davidi psalmos in quibus roentio fitt existimarunt, et quidem aliquot saeculis Argivo Api.
Babylonicaecaptivitatis, quasi rei prseteritse, utt Vide Jos. Scaligerura in Animadversionibus Euse-
psal.cxxxvi. bianis ad ann. 1750, el Gerh. Joan. Vossiumde Ido-
LIBROxvm. Cap. 5. De tempore natalium Isaaci:: lolatria genlilium lib. l, cap. 29, quamvis non pro-
Tunc, inquit, et Assyriisquinlus erat rex Aralius; boc; bemus posterioris senlentiam, qui Josephum patriar-
est, post Belum, cujus filius Ninus fuisse dicitur. Sii cham Serapin dictum vult.
sequitur bic Eusebium, ut videtur, debuit dicere : Cap. 8. Minervavero longe his (Hercule et Mercu-
quartuseral rex Arius, ut ex Scaligerana edilione! rio) antiquior. Nam lemporibusOgygii ad lacum qui
liquet. Ac sane testantur Benedictini legi in pluribusi Tritonk dicilur, virginaliapparukse fertur wtate, unde
mss. Arrium, et deberet proeterea legi quartus. Cae- et Tritonia nuncupala est, etc.] Elymologiam nominis
lerum seriem hanc Assyriorum regum confictami Tritoniae, et rationem cur e capite Jovis nata dicere-
niulti putant. Vide Joan. Clericum ad Gen. x, 10. tur, attulit vcrisimiliores Joan. Clericus ad Theogo-
Temporibus sane Abrahami non rex Babyloniorum,, niam Hesiodi vers. 895.
qui hic Assyrioruni dicitur, sed Elymaeorumpoten- Cap. 12. Hisce temporibusHercuies in Syria ( sic
lissimus erat regum Transeuphralensium. Vide Ge-d •»Dliabent mss., non in Tyria ut est in editionibus ) cla-
nes. xiv, 4. rus habebalur; sed nimirum alius, non ille de quo su-
Ibid. Io fiiia Inaclii fuisseperhibeturquwposlea Isisi pra loculi sumus. Secretiore quippe hisloria plwes
appellala, ut magna dea cutla est in JEgypto ; quam- fuisse dicuntur et Liberi Palres el Hercules. ] Certum
vit alii scribanleam ex jElhiopia in JEgyplum venkse; est Herculem numen esse Phcenicium, cui urbs Tyrus
regtnam,etquod late justequeimperaveril, eisque mut- consecrata fuit. Quin et plures Tyrios fuisse volunt,
ta commodael lilteras inslituerit, hiinc honorem illii ut animadvertit Gerli. Joh. Vossius de ldololatria
habilum esse divinum, posteaquamibi mortua esl, et! gentilium lib. I cap. 22 et 54. Crediderim ipsum aut
tantum Iwnorem,ul capilali crimine reus fierel si quisi Tbebanum, aut Argivum Herculem indidem originem
eam hominem fuisse diceret. ] lonem suam temerei ducere, sive unus sint, sive plures. Vide quoeobiter
cum antiquissima regina .Egyptiorum confuderunt; hac de re habet Joan. Clericus in notis ad sect. 3
Graeci,ut viderentur iis esse anliquiores, nixi dun- dissert, Joannis Seldeni de Dccimis.Nam rent pluri-
taxat tenui similitudine nomiuis, el quod Isis subi bus hic diducere non vacat, nec necesse est. Sed hinc
imagine vaccse, iu quam mulata ferebatur lo Argiva, apparet noii perperairijuc iegi in Syria, nec emen->
 498 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 496
dandum esse in Tirynlhia, ut putabat Joan. Lud.Vives A Ninum serius regnasse volunt. Vide c. 2 hujus libri.
Cap. 14. Per idem temporis inlervallum exstilerunt Cap. 23. Epdem tetnpore nonnulti sibyllam Ery-
poetw (Orpheus, Musaeus, Linus, temporibus judi- llirwam vaticinalam ferunt. Sibyllas aulem Varro pro-
cum Jsraelis) qui eliam iheologi dicerenlur, quoniam didit plures fuisse, nonunam. Hwc sane Erythrwa st.
de diis carmina faciebant, sed talibus dik, qui licei bylla quwdatn de Christo maritfesla conscripsil, quod
mugni homines, lamen homines fuerunl; aut mundi eliamnos prius in Lalina lingua, versibusmale Latinis
Itujus, quem Deus verus fecit, elementa sunt; aut in et non stantibus legimus, per nescio cujus inlerpretis
principatibus et potestatibus, pro voluntale Creatoris imperitiam, sicut post cognovimus,etc. ] Poslea dicit
et suk meritis ordinati. ] Liquet hoc ex Theogonia exemplar Grsecum sibi oslensum a Flaceiano, pro-
Hesiodi, qui antiquissima numina facit Cbaos, Coc- ferlque Achroslichin versibus, ut Ioquitur, slanlibus
Jum et Terram; tum spirilus nescio quos, quos variis versam, cujus initiales litlerse sunt ivjo-oO? Xpiaxbg
naturse parlibus prseficit; ac tandem animos homi- Qeovvib; aaxftp. Quod de Groecisversibus est iutelli-
num fato lunctorum. Non dubilo quin superiores gendum, nam in Laiinis non potuerunt eae litleroe
poelas theologos sit ea in re imitatus, quamvis non- comparere. Quare rnirer imperitiam interpretis ac-
nulli veterum primum auclorem Theogonise eum fa- cusari, qui sane non potuit Lalinis versibus hoc ex-
ciant. Vide Joannem Clericum ad titulum Theogonise B primere. Sed mullo imagis miror Augustinum, qui
Hesiodeae, et prooemium Diogenis Laertii, ubi de yvnaibxma librorum sacrorum contra Manichoeosnon
Theogonia Lini. male defendit, non animadvertisse hic manifestam
Cap. 18. Si etiim dixerimus ea nott esse credenda, suppositionem. Scio alios niullos Christianos scri-
non desunt etiam nunc qui ejusmodi qumdam vel cer- ptores hac in reeum esse seculum, nec repelam quoe
tksitna audivisse, vel etiam experlos se esseasseverent. contra eos animadversa sunt, cum ab aliis, tuni a
Nam et nos cum essemus in Ilalia, audiebamus lalia Davide Blondello in opere Gallice de Sibyllis. Sed
de quadam regione illarum pariium, ubi slabularias prefecto est quod suspicemur multos eorum facile
mulieres imbutas his malis artibus, in caseodare solere quidem olfecisse suppositionem hujusce fetus, sed
dicebant quibus vellenl seu possent viatoribus, unde quia rudis plebecula latn levibus capiebatuf rationi-
injumenta iltico verterenlur el necessaria quwquepor- bus quam gravibus, eos arripuisse hoc argumentum,
larenl, poslqueperfuncla opera ilerum ad se redirent, ut alia multa, quia conducebat causoe, non quia ve-
etc.] Miror Auguslinum hoecita proponere quasi pos- rum iis videbatur. Alioqui si ita obbrutuisset iis pala-
sent esse vera, vixqueea negare liceret,' cum postca tum, ut nihil hic suppositi animadverterent, nullos
dicat hwc vel falsa esse, vel lam inusilata, ul me- suppositos fetus a genuinis secernere potuissent. Non
rito non credantur, putetque polius a doemonibustur- C patitur quidem historise fides nos dubitare quin fue-
batam fuisse phantasiam hominum, qui proejurore rint falidicse qusedam mulieres quae varia proedixis-
crederent se esse jumenta. Postea etiam narrat cu- sent, de imperio prsesertim Romano, sed illa nihil
jusdam Praestantii patri, post casei ejusmodi come- ad Christianam feligionem. Crediderim, ut meam
slionem, lale quid in somnis conligisse. Sed si hoc quoqueconjecturara aperiam, fanaticas illas mulieres
fieret ope daemonum, quid' illis opus fuit medicato nomen ab Oriente, una cum arle decipiendi, altu-
cibo ? Aut si lalis cibus id efttceret, quid epus fuit lisse, et dictas sibyllas a Graecis,qued Phcenices vo-
dsemonibus? Praeterea si ex arbitrie daempnum ita carent hujusmodi mulierem nb'2tt? sekebola, hoc est
pependisset hominum phantasia, ut nec, cibo sum- qumconsencscit: nam vetulse erant hsevates, nec ea-
plo, eerum vi resistere hernines pessent, nec lurba- rum seneclus minus decantata fuit quam vaticinia.
tae phantasiae imagines vincere, nen exiguum hee Ovidius Metam. lib. xiv, 152, sic inducit loquentem
fuisset predigium. Itaque satius fuit muliercularum sibyllam:
Lux seternamihicarituraquefinedabatur,
figmenla aperte negare, quani rerum ejusmedi ra- Simea virginitasPhcebopatuissetamanli.
lienes quoerere. Dumlamenhanc sperat, dum prsecorrumperedonis
, Cap. 22. Siquidempost illud maximutn alque uni- Me cupit,Elige, ait, virgoCumaea,quid optes,
tuis. Ego pulverishausli
versale diluvium, cum in arca Noe octo soli homines D _ Optatispotiere
Oslendenscunmlum,quot haberel corporapulvis,
Totmibinatalescohtingere vanarogavi:
evaserunt, anni non mnlio amptius quam mille trans- Exciditoptaremjuvenesquoqueprolinusannos,
ierant quando Ninus Asiam lolam, excepta India, Hos tamenille mihidabat, seternamquejuventam,
Si Yenerempalerer. Conlemptomunere fhcebi
sabjugavit. ] Revera ex calculc LXX inlerpretum, Tnnubapermaneo,sed jam felicioraatas
ad natalera Abrahami annum nen effluxerunt plures Terga declit,tremuloquegradu venit segraseneclus,
anni quam 1132, ut estendil lsaacus Vcssius in lib. Qusepaliendadiu est; namjammibisasculaseptem
Aeta vides,superest numerosut pulverisaequem,
de JEtate mundi, cap. 6. Sed cum a temperibus Pba- Tercentummesses, tercentummustavidere.
legi, quibus genus humanum in varias abiit colenias, Quoe sunt poetica ligraenta inde nata, quod dicere-
ad tempera Nini, ex eodem calculo quo statuitur ab tur sibylla grandaeva fuisse.
Eusebio Ninus paulo ante natum Abrabamum sube- Ibid. § 11. Inserit etiam Laclanlins operi suo quw-
gisse Asiam, non ellluxerint mullo plures 500 annis, dam de Chrislovaticiniasibyllw, quamvk non exprimat
Asia nihil ferme habebat prselerdeserta,nam intraid cujus.] Respexit ad locum Lactantii ex lib. Inst.
tempus non potuerunt ita augeri homines, ut tantos divin. i, cap. 6, ubi, memoratis variis sibyllis, sic
lerrarum tractus implerent. Itaque reclius faciunt qui loquitur; Harum omniumsibijllarum carmina stferun-
497 VARIORUMEXERCITATIONES IN S. AUGUSTINIOPERA. 498
tur et habenlur, prwlerquamCumwm,cujtis libri a Ro- A clores, eo quod eas inducattt, id est irilroducant quo-
mari.socculunlitr; nec eos ab ullo, nisi a qttindecim daiiimodoincordadiscentium,velineospotiusipsosquos
viris, inspicifas est. Ei sunl singularum singuli libri, docent.] Qui ila interpretatus est vocemGrsecam Au-
qui quia sibyliwnotnine inscribunlur, unius esse cre- guslino, hominem fefellil, namSeptuagintainterpretes
duntur, sunlque confusi. Hactenus nihil habet quod vocem adbibent ad vertendam Hebraicam Ta_7 sclw-
non consentaneum sit loco Auguslini; sed sequentia ter, qusegrammalistam miniroe signifieat, sed appa-
ei adversantur, sic enim pergit scriptor eleganlissi- ritorem magistratuum. Vide quoe notavit de ea voce
mus: Nec dkcerni, ac suum cuique assignari polest, Joaniies Clericus ad Exod. v, 6.
nisi Erytlirwm,quw et nomen suum,verum carminiin- Cap. 45. Memoralis versionibus Aquilse, Symma-
seruit, et Erylhrwain se nominatum iri prmlocuta est, chi, Theodotionis et quinta : Hanc tamen, inquit,
cum esset orla Rabylone. Sed ct nos confusesibyllam quw Septuaginta est,Hanquam sola esselsic recipit Ec-
dicemus, sicubi leslimoniis earum fuerit abulendum. clesia, eaque ulunlur Grwci populi Chrktiani, quorum
Sed et postea Erythraeaeversus nominalim profert plerique aiiqtta sit alia ignoranl.) Nempe mulieres et
lib. iv, cap. 15, et Iib. de Ira cap. 22. Quaeomnia'' artifices, caeteraqueplebecula, vagisNumidis sirailis;
licla esse a Christianis eo nomine indignis, res ipsa nam alii, qui vel leviter litteris sacris tincti erant,
clamat. '
I aliquid legerant aul inaudiverant de Tetraplis, aut
B
Cap. 57. Tempore igitur prophetarum nostrorum, Hexaplis Origenis. Pergit : Ex hae Sepluaginta inleri
quorumjatn scripla ad noliliam fere omniumgentium pretalioneeliamin Latinam linguam interprelalum est
-
pervenerunt,philosophigenlium nondumeranl qui hoc quod Laiinw Ecclesiwtenent. Itaque legebant homines
etiam tiomitte vocarenlur, quod cwpila Samio Pylha- docti et prudentes versionem versionis, quarum ple-
gora, qui eo lemporequo Judeorum esl solula caplivitas rique ecclesiastici neutram poterant expendere ; nam
cwpitexcellereatque cognosci.]Nihil verius, optimum- Graecam cum Hebrsee cedice ccnferre vel due pp-
que id est argumentum, quo quam sit recens Greeco- tuerunt, ut lequitur ille, vel neme; Latinam cum
rum philosopbiaostendatur. IUustrarunt etiam hanc Graecaplttres quidem, sed pauci, prse iis qui Groece
chronologiam editores Parisienses; sed Jnonnulla nesciebant, inler ques Augustinus. I nuncetin cjus-
sunt in eorum adnolatione errata aut typothetarum, nindi hptninibus lauda aut acumen in interpretaticne
aut festinantis calami, quoehic emendabo, ut ex aliis Scripiuroe, aut diligentiam in sacris sludiis, aut pru-
editionibus, si quaeposthac fiant, demantur. Primumi dentiam in acquiescendo in versicnibus quse benoene
aiuntabEusebio in Chronico Pythagoram adG3 olym- essent an maloenesciebant.
piadem refefri. Atqui est 65 ad quam in Eusebianoi Quamvis, inquit, non defuerit temporibus noslris
Chronico legere est: Pylhagoras physicusphilosophusi C ( presbyter Hieroftymus, Iwmo doclksimus et omnium
clarus habelur. Addunt Benedictinieumdem Eusebiumi trium linguarum peritus; qui non ex Grwco, sed ex
lib. x de Praeparatione evangelica, cap. 3, scriberei Hebrwoin Lalintim eloquiumeasdem Scriplurasconver-
claruisse Pythagoram olympiade 62. In illo tameni lertf. Qualenus perrigerelur eruditio Hierenymiana
capite nihil habet Eusebius de setate PythagPrae,sedl in utraque Iingua, Grseca et Hebraica, satis lucu-
tantum in sequente, ubi etiam hec unum dicit, vi- lente ostendit Joannes Clericus in QuoesliohibusHie-
xisse eum diu post septem Sapienies. Praeterea sub- ronymianis; sed collatus aliis presbyterStridonensis
jiciuntdeeo lempore: Regnabat auteni apud Roma- saneerat doctissimus. Sedejus, subjicit Augustinus,
nos Servius Sulpitius. Voluerunt dicere viri doctii tam litleratum laborem, quamvis Judwi fateantur esse
ServiumTullium, nara Servius Sulpitiusjurisconsultus; veracem,Sepluaginta verointerpreles, in mutlk errassc
fuit, Ciceronis sequalis.Tandem iiadeemortuali annoi contendanl; tamen EcclesimChrislilot hominumauclo-
Pythagorseloquunlur: Pythagoras mortemobiit olym- rituti, ab Eleazaro tunc ponlifice, ad hoc tanlum opus
piade 70, anuo ejus, juxta Eusebii Chronicon,quarloi eleclorumttemmemjudicant prwfereiidum:quia elsi non
velquinlo. Debuit scribi lerfio vel quarto, et sicscri- in eis unus apparukset spirilus, sine dubitalionedivittus,
ptum pulo a viris eruditis nam vel pueri sciunt iui sed inter se verba inlerprelalioitissuw Sepluaginla docti
singulis olympiadibus esse tantum quatuor annos., D 1 tnore hominutncontulissent,ul qttodplacuissei otuitibus
Quod observo, non inseclandi gralia, absit! qui labo- Iwc maneret, nullus eis unus inlerpres debuit anteponi.
rem eorum minime omnium sperno ; sed ut discantt Quamvis nibil essetquod reponeretur buic ratiecina-
alii homines maligni ex lalibus exemplis, non esses lioni, non possel tamen conlra rem ipsam valerc, ita
bonis et erudilis viris propterea insultandum, prse- ut manifesia peccata quoe inveniuntur in vcrsione
sertim si se aliis faciles in talibus prsebeant. LXX interpretum, vir Ilebraice doclus incipiat cre-
lbid. Isis porro Inaclti filia fuisse prodilur, qui pri- dere non esse peccala; nam ratiocinationes, cx eo
mus regnare cwpit Argivis.] Si, nimirum, credamus; quod convenirevidetur deducloe,ipsis factis ac rebus
lonem, quod antea parum verisimile esse oslendimus> opponi non possunt: <.tiiasoepequod non convenie-
ad lib. xvin cap. 5. bat fieri factum est, nec factum est quod convenie-
Cap. 39. Moyses in populo conslituit qui dpcendis r bat. Deinde omnis illa historia LXX interprelum
lilleris prwessenl,priusqitam divinwlegis ullas lilterasi mera esl fabula, ficta a Judaeo Hellenista, forte ut
nossenl.HosappellalScriptura ypup.p.u.roeiau.yo)yei;, quii pigriiioeHellenistarum ojnsuleretur- ne necesse ba-
Laiine dicipossunt lillerarum induclorcs, vel introdu- berent discere linguam Hebraicam; cum 0s67tveuorov
 199 / SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINf. 500
^ersicnem habere viderentur. Delee, fateer, lot ac,A videat non polukseutrumque lunc dici a propheta, qui
tanta apud veleres inveniri specimina non fidei cir- missus fueral terrere comminalione imtninenlis exitii
cumspecloeet firmis rationibus nixoe,sed credulitatis civitatem?... Si ergo a me qumrilurquid horum Jonas
inconsultseet omnia temere arripienlis; nisi quis po- dixeril, hoc pulo pOtiusquod legilur in Hebrwo : Qua-
liticam calliditatem, ut nnnc loquimur, malil hsec draginla dies, et Ninive everletur.] Optime, unde
liaberi. Utrumvis verum staiuaiur, inde colligendum colligendiira erat aut graviter errasse LXX interpre-
erit nobis, praeter Cbristum et apostolos, qui fideli- tes, aul mendosos esse eorum codices. Prius fateri
ter doctrinoe ejus adlncseruntj non esse quaerendos noluit Augiistinus; itaque ad posterius deveniendum
magistros in quorum auctoritate acquiescamus : qua fuisset, nisi hinc incommoda quoedamexorlura prse-
de re eliam nos ipse Chrislus diserte praemonuit vidisset; nempe, plebem dicturam valde pigros, aut
Matlh. xxni, 8. Proeterea facile fieri potest ut non inconsultos, aut indoctos fuisse prsesules suos, qui
Septuaginta, sed aliquot cenieni homines minus pe- versionem Latinam, hauslam ex vitiosis codicibus
riti uno viro fuerint; ac sane inlegri consessus quam Graecis;sibi proelegi adhuc curassent ; nam rnagntc
srepe errarunt ? Quidve esl nolius quam veri aman- hoc fuit ignorantise, si nescienles peecarant; ncc mi-
tibus suffragia hon esse exnumero, sed ex pondere noris pigrilise aut imprudeniise, si in veriialem in-
_estimalida?Nulla propemodum verilas, ne ipsa qui- B quirere, viliaque versionisemendarenoluerant; Multo
dem religione Chrisliana excepta, defendi potest, si boc deterius erat, consectariisque periculosioribus
numerus nota ac argumentum verilatis habeatur. obnoxium, quam nova interpretalio Ifieronyrni voris
Denique, ut jam dixi, illa de LXX inlerpretibus Ari- Hebraicaep*p'p Kiltajon, in eodem propheia, qua de
stese historia pulida est fabella. Vide quse hac de re re tantas querelas profuderal venlis lerendas Auau-
jam nolavimus ad lom. II, epist. 28. Itaqne dignum stinus, cujus vide epislolam 71 et quaead eani nola-
est risu, quod lam gravibus verbis exprimitur in se- vimus. Igitur sese ad aliud aofbvfapp.av.ov,convertit
quentibus : Cum verotantmu in eis signttmDivinilaiis Poenus oralnr; Septuagintaqritppe, inquit, longe po-
apparuit, profcclo.qukquis alius illarum Scriplurarum slerius inlerpretati aliud dicere poluerunt, qnod lamen
- ex Hebrwa in quamlibel atiaiit linguam interpres est ad rem pertineret, el in unutn eumdemque sensum,
verax, aut congruit illis LXX interprelibus, aut, si quamvissttb allera significalioneconcurreret; admone-
congruerenon vldetur^ altitudo ibi prophetica esse cen- retque leclorein ulraque aucloritate non spreta, ab hi-
sendaest.Authic aliquid excidit, autsupplendumanimo storia sese attollere ad ea requirenda, propter qum si-
post congruere non videlur, hanc sententiam: et cum gnificanda liistoria ipsa conscripta est. Hoec demum
Hebraico codice tamen consentit; nam ex sequenti- interea quidem recenseri possunt quoenon sunt na-
bus hoc velle Augustinuraliquel.Hoec sane mira sunt G tura sua repugnantia» ac proinde fieri non possunt;
et inaudita, nec lemere ac siue gravibus ralionibus cseteroqui ne levissima quidem verisimilitudine tin-
affirmanda. Quis enim possit sibi persuadere Spiri- cta. Septtiaginta interpreles, eo ipso quod se inter-
tuni propheticum eeriam senlentiam dictasse He- pretes profiientur, pollicentur sedicturos Graecequse
broeis olim valibus, a quibus primum oracula divina Hebraice scripta sunt; quod nisi proastent, non pos-
lilleris mandata sunt; deindeeumdem Spiriluni eo- sunt crimen aut imperiiise, aut negligenliae,aul maloe
rum vatum Graecis interprelibus aliam, aul contra- fidei effugere. Hoc cum semper verum sit in hislo-
riam afflasse senlentiam? Nemo talia facile sibi per- riarum interpretalione, si ita loqui licet, est vero ve-
suadeat. Hic veronulla credendi ralio occurrit, proe- rius, quisquis enim inducit aliquem in versione di-
ter anilem illam Arisleaefabulam, cui insunt omnia ceniemquod non est in arcbelypo quod veriit, nien-
mendacii male conficti indicia, et cui res ipsa con- litur. Al licel, inquies, verba nonnibil immutare, si
tradicit. Nam liquet, conferenti versionem cum con- sit eadeni sententia. Non nego, sed hoc tum demum
textu Hebraico, permulta delicia esse a LXX inter- fieri potesl, cum id posiulat ingenium lingua-qiia uti-
prelibus aut ab eo, quicunque sit, qui eam versionem tur interpres, non ubi nihilnecesse est. Praeterea fal-
concinnavit, adraissa; quod male in exemplari suo sum est esseidem, ad sententiam quod attinei,ad/Hte
Jegerent voces Hebraicas, quod affines litteras mi- D quadraginla dies, et adhuc tres dies. Sed audiamus
scerent, quod vocum rariorum significalus nescirent, Augustinum allegoricas machinas violenter adbiben-
quod Joca obscura non assequerentur, et quod ne teni, ut defendat Groocosinterpretes : Si per illam
ciara quidem interdum salis intelligerent; quae bu- civilatemrccle accipilur Ecclesiagentiumpropheticefi-
mani et allucinanlis spiritus sunt, non divini. Sed gurata; eversa, scilicel per pmnilentiamut qualisfuerat
haec per se scire Augustinus non potuit; verum de jatn non essel; hoc quoniamper Chrktum faclum est in
re ipsi plane incomperta lacere eum potius decuit, Ecclesia genlium, cujus ilta Ninive figuram gerebat;
quam tam mullaiiiania effnndere. Si verum amamus, sive per qttadraginladics, siveiriduum, idetn ipse signi-
fatendum tam absurdas opiniones non displicuisse ficalus est Cltrklus; per qiiadraginla, scilicet, quia lot
viris nequaquam hebetibus, quod eorum pigriliaeac dies pcregitcum dkcipulis suis post resurrectionem,et
existimaiioni consulerent, uljam alibi significavimus. ascenditin cwlum; per triduum vero, quia die tertio re-
Cap. 44. Sed, ait aliquis, quomodo sciam quid Jo- surrexit. Quseomnia sunt commentitia, nam primo si
nas prophetadixeril Ninivitis, uirum: Triduum, et Ni- negavero Niniven,apud Jonam, esse figuram Eeclesiie
nive evertetur; att; Quadraginta dies? Qukenimnoii gentium, nempex Scriplura conirariuni probabit.
501 VARIORUMEXERCITATIONES IN S. ADGUSTINI OPERA. 502
Deinde dicam absurdum esse dicere eversionem in- A J! clionem, jam manifestam Iiujus discrepantiae ratio-
tentam Ninive propier peccala, nisi pcenilentiam age- nem habebimus. Nempe, minor numerus exeidit' e
ret, esse figuram mutationis morum quae fii per pce- codicibus Hebraeis, majtir vero abest ah hodiernis
nitentiam. Profecto si peccata et exiiium propterpec- exemplaribus Graecis; in quibus olim fuisse, non ut
cata sint figurapcenilentiaeetmutalionis veterum insti- viilgo ETITpstf -hpipai, sed vero eVt 'rpsit v.al p. )5fts-
tulorum per poenitentiam,jam omnium omnia poterunt pai clare ex Jusiino colligilur. Porro hic nuinerusval-
esse figurae,.neculla amplius sirnilitudo inler figuras de est rationi consentaneus. Triduum enim omnino
et res figuralas erit qua?renda. Poterunl rotunda ha- requirebaturadpraedicandum elperagrandamurbeni.
beri archetypa quadratorum, et quadrata aniitypa Confeclo unius diei ilinere, proedixit urbem peritu- .
rotundorum. Tenebrae erunt imago lucis, lux tene- ram, post diesquadraginta tres. Secundo die, longius
brarum. Denique quadraginla aut tres dies concessi progressus, quadrsginta duos dies significavit. Tertio
poeniieniiaenon possunt esse figuraedierum jejunii et itaque die elapso, et peragrata jam urbe, nonnisl '
inortis Christi, qui simile nihil habent, praeter numeri quadraginta supererant dies. » HaecVossius lib. de
similiiudinem. Imo vero quamvis tol violentse inter- Translatione LXX interprelum cap. 25, quse inge-
pretationes admitterentur, proplerea tamen non li- niosa sunt; sed multo, utmihi quidem videtur, ve-
cuit LXX interpretibus mutare numerum prophetae; B 1 risimilius, cum caeteri Palres et codices in vulgari
et quod de eorum prophetico spiritu hic habet Augu- lectione consentiant, Juslino fuisse codicem in cujus
1
Btinus, plane est inane et aplum ad offendiculum contestu scriplum erat zpeU, sed cujus margini ali-
lectoribus objiciendum. Quis enim non illico dixerit, quis ex'Hebraico codice ascripserat Tetro-KpaxovrK,
si LXX inlerpretes propheticospiritu donati fuissenl, quod ille praetermissumpulans, dixit zeatrapKv.avzK
cjus ope poiius novas prophetias effusuros, quami rpeis.
veteres inscitia corrupluros fuisse? ltaque meritoi Cap. 52. Memoratis decem persecutionibus : Pla-
hahet Hieronymus in Comment. Jonae : Trinus nume- gas enim, inquit, JEgyptiorum, quoniam decemfue-
rus, qui ponilur a Septuaginta, non convenit pmniten- runt, anlequam indeexire inciperelpoputus Dei, putant
lice, el satis miror cur ila translalum sit, cumin llebrmo> ad hunc inlelleclum esse referendas ... Sed ego illa
nec litteraruni,nec syllabarum, nec accentuum, necverbix re gesta in JEgypto, istas perseculionesv>'opheticesi-
ulla sit communitas; tres enim dicuntur SALOS, el qua- gnificatas essenon arbitror; quamvis ab eis qui hoc pu-
draginla ARBAIM. Alioquin et de Judma tanlo ilinerei tant exquisite et ingenioseilla singula his singulis com-
missusprophelain Assyrios, dignam sum prcedicalionis > parala videantur; non prophelicospiritu, sed conje~
pcenitentiamflagitabat,ulanliqua el pulridavulnera dittt clura menlis humance, quw aliquando ad verum perve-
upposilo curarenlur emplastro. Porro quadragenariuss C ' nit, aliquando faUitur.]Q\Asnon exclamet hic:>!K)i5f!
numerusconvenil peccaloribusel jejunio el orationi, ett caifSig! nihil melius? Sed et nos quoque idem ju-
saccoet lacrymis et perseverantiasdeprecandi, ob quodi dicium ferirnus de tot mysticis interpretationibus
ct Moysesquadraginla diebusjejunavit in monle Sinai,, Augustini, quibus ferme totum Vetus Tesiamentum
etc. Ilaque viri docti conjecerunt mendum esseapudi in alienos sensus contorsit. Caeterum de decem per-
LXX interpretes, sive vilioso codice usi essent, ubii secutionibus vide Sulpitium Severum lib. u Saerae
pro C, quod est quadraginla, esset 3 hoc est tria: naml Historise.
frequentia menda quae sunt in numeris apud veteres3 LIBROxix. Cap. 1, § 5. Denique fuerunt qui cum
Scriplores, eo adduxerunteximios criticos ut crede- diversa sequerenlur bona finalia, alii virtulein, alii vo«
rent olim non integris vocibus, sed litieris signalos5 luptalem, eumdem tamen habitum et consuetudinem
numeros fuisse. Posset etiam fieri ul in Graecum co- tenebant, ex qua Cynici appellabanlur.] Ideo Apolli-
dicem mendum irrepsisset etrscriptum fuisset pro M. naris Sidonius carm. 2, vers. 167:
Vide ad Jonam Joannem Drusium, et Hugonem Gro- QuidqnidErichtheis Cynicorumturba volutat
lium. Sed nihil vetat nos hic quoque Isaacum Vos- Gymnasiis,imitala tuos, Epicure, sodales.
Bium,qui hoc sibi negotii dalum esse credidit, utt Ad quem locum illustrandum hunc laudat Jac. Sir-
ilefenderel Septuaginta interpretes. « Hoc saeculo,in-- v mondus.
quit, Graecaversio unanimiter hoc in loco rejicitur,, Cap. 7. Opera data est ul imperiosa civitasnon so-
necimmerito. Augustinus lib. svm,cap. 44, de Ci- lumjugum, verumeliam linguam suam domitisgentibus
viiate Dei, conatur componere hanc discrepanliam,, per pacem socielatis imponerel; per quam non deesset
sed nihil meojudicio proficit. Melius Theodoretus,, imo et abundaret etiam internrelum copia.] Multis hac
quierrorem Grsecorum exemplarium non interpreti- de re egit vir doctissimus Just. Lipsius libro de Re-
bus, sed librariis imputat. Miratur Hieronymus hancc cta Latini sermonis Pronuntiatione, cap. 4, ubi recte
diversitalem, cum nulla aut verborum, aut numero- etiam monet hic legendum, non pacemsocietatis, sed
rum sit affiniias, inter tres et quadraginla. Sed veroo speciem socielaiis, aut per pacem socialis. Vellem hic
quaestionemhanc solvit Justinus martyr, qui, in dia- a Benediclinis prolatam leclionem mss. codicum.
logo cum Tryphone, ipsa interpretum verba produ- Cap. 24. Postquam ostendit sine amore Dei et
cens, dies numerat quadraginta ires. Bis vero eum- i- proximi non esse populum , ila hoc caput inchoat:
dem repetii numerum, ne quis vitium subesse exisli-i- Si aulem populus non isto sed alio defmiatur modo,
met. Si itaque hanc LXX interprelum seqiuamur lc- velut si dicatur : populus est cmtus mullitudinis ralio*
503 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 504
nalis, rerum quas diligit concordi communionesocia- A pulant hoc de imperio dictum fuisse Rommio, et pro-
tus; profecto ut videalur qualis quisque populus sil, plerea Paulum aposlolum non id aperte scriberevo-
illa sunt intuenda qum diligil. Quo3cunquetamen dili- luisse;necaiumniam videlicetincurreret, quod Romano
gat, si cmtusest mullitudinis, non pecorum sed rationa- imperio male optaverit, cum sperarelur mlernum, ut
lium crealurarum, et eorum quw diligit communione hoc quod dixit: jam enim mysterium iniquitatis ope-
concordi socialus esl, non absurde populusnuncupatu". ralur, Neronem voluerit intelligi, cujusjam facla ve-
lanto ulique melior quanlo in melioribus: tantoque de- lut Anlichrisli v\debantur.[ Mihi multo verisimilius fit
terior quanlo eslin deUrioribusconcors.Tum subjicit: Paulum hic egisse de rebellione Judaeorurnin Roma-
Secundum islam definilionem nostram Romanus popu- nos, de qua obscurius locutus est, ne noceret popu-
lus populus est, etc. ] Miror in mentem Auguslino laribus suis. Vide hac de re interpretem Henr. Ham-
non venisse loci Deuter. xxxn, 21 : Ipsi me provo- mondi, in additamentis quae adnotaliourbus ejus scrij
caverunt ineo qui non erat Deus, et irrilaverunl in va- ptoris admiscuit. Sed hanc observalionem Augustini
nitalibus suis, et ego provocabo eos in eo QUISONEST optimam exislimarim, ad rationem reddendam ob-
POPULUS, et in gente stulta irrilabo illos. Ubi Deus ad scurilatis Apocalypseos, in qua exilium Romseethni-
gentium vocationem respicit, ui docet Paulus Kom. cae praedicebatur nomine Babylonis.
x, 19. Sane vix digni erant nomine populi, qui sic B Cap. 29. Per hunc Eliam magnum mirabilemque
descripti sunt a Lucilio: prophetam, exposila sibi lege, ultimo tempore, anleju,-
Nuncvero a mane ad noclem, festo atque profesto dicium, Judmosin Chrislum verum, id est in Chrislum
Tolo ilidem pariterque die, populusque,pairesque noslrum esse credituros, celeberrimum est in sermonc
Jactare indo foro se omnes, decedere nusquam , cordibusque Udelium.]Miium est illis temporibus eam
Uni SBatque eidem studiooninesdedere et arti,
Verba dare ut caule possint,pugnare dolose, opinionem tam altas radices in animos hominum
Blanditiacertare, bonumsimulareviriimse , egisse, tantoque consensu esse receplam, cum Chri-
Insidiasfacere, ut si hostessint omnibusomnes.
stus disertissime docuerit Matlh. xvn, 12, et apud
Quos elegantissimos versus nobis servavit Lactanlius alios evangelistas, nomine .E/fe intelligendum fuisse
Inst. divin. lib. v, cap. 9. Joannem Baptistam. Facile erat inlelleclu diem Do-
LIBKOxx. Cap. 7. De Apoc. xx, 1 et seqq. Mille tnini magnum et terribilem, esse eum diem vel tem-
aulem anni duobus modis possunt, quantum mihi oc- pus quo Deus Jerosolymam et Judaeam passus est a
eurrit, inlelligi: aut quia in ullimis annis mille ista res Romanis diripi, ferroque et igne vastari. Sed nullus
tagilur, id esl, sexto annorum milliario, tanquam sexto interpres hoc in majore luce coliocavi' Henrico Ham-
die, cujus nunc spatia posteriora volvunlur; secuturo mondo, ad Matth. xxiv et alibi. Non raro contigit
deinde sabbato , quod non habet vesperam, requie sci- C multos homines non hebetes consensisse in errore,
Ucet sanclorum, qum non habet finem, etc.] Hi sunt quia maluerunt superiores sequi quam eorum placiia
fructus allegoricae arithmeticae, ex qua collegerunt expendere. Vide Tertullianum de Anima cap. 35.
veteres multi mundi hujusce durationem fore sex LIBROxxi. Cap. 3, § 1. Contra supplicia malorum
millium annorum , septimo vero millenario ei finem seterna banc sibi proponit objectionem : Nullum est,
impositum iri, et tum fore setemum piorum sabba- inquiunt, corpus quod possit dolere, nec possit mori.]
Xismum.Sic S. Barnabas epist. cap. 1S, ad quem Eam objectionem confutat operosissime, variisque
vide notas doctissimi viri Joan. Bapt. Cotelerii, qui adduciis incredibilibus et falsis historiis ex Plinio,
aliorum ei assenlientium et nomina et loca suppe- nec tamen satisfacit. Quid facilius erat dictu quam
ditabit. » alias leges fore et corporum et spirituum eo tem-
Cap. 15. De hoc Apocalypseos loco cap. xx, 13 : pore, quam nunc; Deumque effecturum ut certo cor-
El exhibuit mare morluos qui in eo erant, et mors et poris motu, eoque non ita magno ut noceat corpori,
infernus reddiderunt mortuos quos in sehabebant; sic exciielur ingens dolor in aniniis improborum ? Vide
ratiocinatur: Sed qui sunt niortui quos exhibuit mare, Dionysii Petavii Dogmat. theolog. tom. III. Opus de
jquiin eo erant? Nequeenim qui in mari moriuntur non Angelis lib. m, cap. 5.
sunt in inferno, aut corpora eorum servanlur in mari; D Cap. 2i. Ut Deus senlentiam suam mitigel et re-
aut, quod esl absurdius, mare habebalbonosmortuoset fleciat in melius.) Joan. Freder. Gronovius recle le-
infernus malos. Quis hoc putaverit ? Sed profeclo con- git in mollius, Observat. in script. ecclesiast. cap. 6.
venienier quidam hoc loco mare pro isto smculopositum Sic Hegesippus de Excidio Hierosol. lib. i, cap. 12:
accipiunt.] Non semel fefellil Augustinum vox Latina Ab Aristobulo impelravere ut malrem ab exsecutione
infernus, quod nesciverit a§uv, Hebraice VlNtt?, si- prmcepti severioris ad molliora inflecteret. Sic mss.,
gnificare sepulcrum. Vide quae notavimus ad lom. II, ubi editi libri liabent meliora. Quod ex melioris aevi
episl. 6i. Mortui quos reddet mare sunt cadavera scriptoribus hauslum. Tacitus Ann. i, salis superque
eorum qui in eo perierunt; mors vero et sepukrum missione et pecunia, et mollibus consultis peccalum.
sunt reliqui mortui, qui in terra ceciderunt, sive in- Hegesippus iterumcap. 16 : Verbisquein molliussup-
sepulti, sive sepulti. Nam mors etaSw saepeponunlur pliciter inflexis, mitigaveral indignalionemconsulis.
i-x 7vapa)l-ila\>,ut I Cor. xv, 54; Apoc xx, 14: ad Cap. 26. Loeum Pauli I Cor. in, 11, de funda-
jjuaeloca vide inlerpreles. mento cui alii quidem superaedificaal aurum, argen-
Cap, 19. De II Thess. n. 1 et seq. § 5. Quidam tum aliaque pretiosa; alii vero ligna, fenum, stipu»
505 VARIORUMEXERCITATIONES IN S. AUUUSTINIOPERA. 506
Iam; sibi objicientes inducil quosdam qui credebant A Cicero anno demuin post Urbem condilam 648 natus
baplismum ei Ecclesiaecatholicaecommunionem salis est. Sed recie Benediciini leciionem allalam, quao
esse ad vitandam"damnaiionem aeternam. Tum circa est omnium mss. codicum, retinueniiit, quia minime
eum locum multum hsesitat, quasi in eo sermo esset necesse est Augustinum ex memoria loquentem, ac-
de moribus, cum Paulus loqualur de docirina. Sic et curatius calculos posuisse; nec est peccatum tanlum
alibi in eo interpretando aestuavil. Vide adnolata ad ut in id incidere non poluerit.
tom. VI, in lib. de Fide et Operibus cap. 15. Ilinc LIBROxxii, cap. 8, § 1. Cur, inquiunt,nuncilla mi-
nata alia aestuaiio , quae in hisce verbis se prodit : raculaqum prmdicatisfactaesse, nonfiuut?] Est obje-
Posl istius sane corporis mortem, donecad illum venia- ctio etbnicoruin, ad quam commodius solvendam ficta
iur qui posl resurreclionemcorporumfuturus esl, dam- sunt, quarto praeserlim saeculo, innumerabi.lia mira-
nationis el remuneralionis ultimus dies, sihociem- cula reliquiarum , quae antea inaudila fuerant. Com
poris inlervallo spirilus defunclorum ejusmodi ignem incautius ac proinde verius Ioquebanlur Christiani
dicuntur perpeli quem non senliant illi qui non habue- hujus oevi, fatebantur miracula non amplius fieri,
runt lales mores et amores, in hujus corporis vita, ut quod contigit Augustino in lib. de Vera Religione
eorum ligna, fenum, slipula consumatur; alii vero sen- cap. 25, ubi negat miracula illa (qualia apostolorum)
tianl, qui hujusmodi secum mdificiaporlaverunt; sive B in noslra tempora durare permissa. Sed posiea ha'C
ibi tanlum, siveel hic et ibi; sive ideo hic, ut non ibi, verba reiractavit, propter nova miracula, cujus uti-
smculariaquamvisa damnationevenialiaconcremanlem Iitatemahimadyertere serius raepit. Hic quoque multa
ignem transilorimIribulationisinveniant, non redarguo, narrat quae omnia claudit egregia illa narratione de
quia forsilan verumest. Sic hic Pauli locus fuit veluti qua ad tom. V egimus. Sed de hisce omnibus, et
scopulus, in quem non semel impegit Auguslinus; praesertim de quarti saeculi ficlis miraculis, vide
quem tamen virum, quasi magnum Scripturce inter- Henr. Dodwellum in dissert. Irenaica 2.
pretem, mulii nobis vendilant; sed quibus ii demum Cap. 24, § 3. Qum in thealris mirabilia speclanlibus,
credent quibus nullum est sacrorum librorum stu- audienlibus incredibilia el exhibenda molilasil; indu-
dium, aut qui Augustini opera nunquain attehle Ie- stria nempe humana.] Intelligit, ul Justo Lipsio vi-
gerunt. detur, pegmata, seu machinas theatrorum ; quorum
LIBROXXII,cap. 7. Cum sexcenlis ferme annis anle pegmatum figurceet molus mirabilia speciacula prae-
CiceronemRonmlus fuerit, elc.] J. Lud. Vives edidit bebant, ut mullis ostendit vir doctissimus in libro
ante Scipionem; nempe yEmilianum , qui in libris de de Amphithealro cap. 22, quod legisse non poeni-
Republica loqueus a Cicerone inducebatur; quia tebii.

IN TOMUM OCTAVUM.

DESIDERIUSERASMUS LECTORI. C Credibileest Auguslinum excerpta lantum exeo, ab

Quemadmodumin praeliis solet potissimum emicare aliquo Graece sciente facta, habuisse.
virtus et ardor militum ducumque, ita divus Augu- Haeres. I. Quaecst Simonianorum : Jovem se credi
stinus, cum nusquam non sit multis suspiciendus no- volebal, Minervam vero meretricem quandam lietc-
minibus, haud alibi lamen eluxit, quantum valuerit nen, quam sibi sociam sceterum fecerat; imaginesqne
acumine ingenii, subtilitate judicii, vehementia, co- et suam el ejusdem-merelriclsdiscipulis suis pralbebat
piaque dissereudi, quam in his libris; iu quibus pro adorandas; quas et Romm,tanquam ileorum simulacra,
tranquillilate domus Dei, quam unice diligebal, pu- aucloritale publica consliluerat.] Sic paulatim augen-
gnat adversus haereses : quas cum hoc odio majore lur fabulae,prout a pluribus narrantur : instar rivuli,
prosequeretur, quo impensius amabat Christi spon- qui, aliis atque aliis accedenlibus aquis, landem fit
sam Ecclesiam, tamen ubique singulari caritate Ia- amnis. Clementinarum Recogniiionum auclor lib. n,
borat, ut homines sanet potius quam perdat. Lege § 9, et Justinus Martyr apo). 1, meminerunt quidem
ieliciler, ac vale. siatuae Simonis, Romas collocatae; sed de slaiua Se-
ANIMADYERSIONES lenmvel Helenm, ejus concubinae,nihil habent. llaque
IN LIBMJM DE H.ERESIBUS. hoc erit addilamenlum Augustini, ex mcmoria liacc
Praefal. Noster vero Epiphanius Cyprius episcopusD scribentis. Mirum est fabnlam de posila a Romanis
abhincnon longerebus humanis exemplus,de ocloginta statua lam lurpem et lam manifeslam, quae proinde
hmresibusloquens, sex libros etiam conscripsil, liisto- nierito ab elhnicis ridebatiir, nsque adeo veteribus
ricanarralione commemoransomnia,nutla disputalione placuisse, ut uno ore illam affirmaverint. Vide Joan.
adversus falsitatem pro verilate decerlans.] Adnotant Bapt. Cotelerium ad Conslituliones apostolicas lib.vi,
Benediclini ad haeeverba, Augustinum vidisse dun- cap. 9, itemque ad Ilecognitionum lib. n, cap. 9.
taxat AnacephalmosinEpiphanii; sed ne hoc quidem Sed fallilur vir doctissimus cum iunuit ab Augusliue
opus inlegrum vidil, cujus initio, el pluribus locis negari quod narrabalur de interitu Simonis, epist. 56
indicat scriptor se majoris operis epiiemen scribere. ad Casulanum, cum dicat tantum Ilomanos negasfe
507 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 508
Petrum die sabbali jejunasse, cum esset die domi- A auxilium aliud divinum necessarium sil, quod non
nico sequenle cum Simone Mago certaturus. Jam negabat Pelagius, nemini eorum quibus aliquid im-
eruditi ferme consentiunt Juslinum aut alium aucto- perat, id subtrahit Deus. Sed omnia hic sunt, ut
rem hujus fabulae deceptum fuisse statua Herculi po- alibi apud Augustinum, ad invidiam faciendam com-
sita in insula Tiberina, cujus etiamnum hodiebasis posita. Consulendus hac de re liber Dionysii Petavii
superest, cum hac inscriplione SEMONI SANCO de Ilaeresi Pelagiana et Semipelagiana, qui esl in
DEO. Vide Des. Heraldum ad Tertullian. Apolog. tomo III Dogmat. ejus Iheologicorum. Caetera non
cap'. 13; Henr. Valesium ad Eusebii Hist. cccles. lib. allingemus, de quibus ad epistolas Angiisiini sal
II, cap. 13, aliosque passim. Hinc autem Iiquet quanti multis diximns; sed hinc observabimus, ubi agilur
faciendus sit consensus multorum, sine examine, de adversariorum senlenlia, non esse facile eorum
aliorum post alios idem temere affirmantium. Simile adversariis credendiun.
exemplum anirnadveriere estCivit. Dei lib. xx, cap. ANIMADVERSIONES
89, de adventu Eliaeanle uliimum judicium. Si erro- IS TBACTATIJM ADVERSUS JUD/EOS.
rem vitare velimus in ejusmodi rebus, quae plurium
lestimonio probari solent, anie omnia expendamus Cap. 3, § 4. Quid sibi autem velit quod sic prmno-
oportet quibus eorum qui consentiunt, res perspecia B I tnnlur quidam psalmi, quos et ipsi legunt et habenl,
esse poluerit, eosque ab aliis sej"ungamus; nam qui in lilterarum aucloritate sanctarum, ut in eorum tilulis
'
repetunt lantum ab aliis accepta," ea in quae minime scriplum sil: Pro iis quae immuiabuntur; textus vero
inquisiverunl, indigni sunl qui testium numero ha- eorumdem psalmorum prmdicat Christum, nisi quia
beantur. Quod si etiam primi rei asserlores id pro- eorum mutatio per illum futura prmdicla esl per quem
lulerint quod probe non norant, nubes illa speciosa apparel impleta?] Respicit Augustinus ad titulos psal-
testium facillime dissipatur. Quaein historia de Si- morum, ex divisione Grseca XLIV,LXVIII et LXXIX.
monis Magi stalua observare est, nec scio an non de Fatendum , nisi verum dissimulare veiimus, aptissi-
tota Simonianorum secta dici queant; nam quamvis mum fuisse Augustinum ad retundendam pertinaciam
constet ex Aciis aposlolieis Simonem fuisse hominem Donalislarum aut stullam impietatem Manichaeorum;
nequam, mulia de eo ficta sunt, ut liquet exClemenlis sed contra Jndaeosin arenam descendere non debuit,
Recognitionibus. quippe desiitulus armis in illa pugna plane neces-
Haeres. 50. Vadianos, quos appellal Epiphanius, et sariis, hoc est, cognilione linguae Hebraicaeet lit-
schismaticos, non hmrelicosvull videri, alii vocanlAn- terali Veteris Testamenti intelligenlia. Res ex toto
thropomorphitas.] Cum hic Epiphanium auctorem libello liquet, sed praesertim ex hoc argumento,
laudet Augustinus, omnino existimarim legendum C ( quod tamen pluribus persequitur. Regerere potuerunt
Audianos, sic enim eos liaerelicos,ab Audio condiiore et quidem merito, JudaeiLXX inlerpretes male ver-
vocat Consiantiensis episcopus. Non morarer bic lisse verba Hebraica quce hic sunt : DiJiiHil!'S" hal
mendas librariorum, uti nec Sirmondus fecit in Opere sclwschannim,VVTE/> T<SV
cdXam<}w6Qp.hut, quasi le'gen-
Praedeslinati, quamvis in codice ms. legeretur Val- dum esset hic, D'j1tt>ti7scheschonim,hoc est, qui mu-
diani. Nornina minus nota semper fadllime a libra- tanl, vel diversi sunl; esse vertendum cum Aquila,
riis depravata sunt. Ilinc apud Facundum Hermia- super liliis; nam N)*&esse lilium, qua voce signifi-
nensem lib. vm ed. Sirmondi anni cb h cxcvi, caiur hic aut instrumentuin musicum, aut iniiium
col. 671. Idem hseretiei voeantur Basiani, quae vox cantici. Quomodo contrarium probasset Augustinus?
facla a Vadiani. Deinde si concessissent sic esse verlendum ut trans-
Hceresi 88, quae est Pelagianorum : Hi Dei gratim, lulerunt LXX interpretes, negassent inde sequi a
qua prmdeslinati sumus in adoptionem filiorum per Messia legem mulari debuisse, sed tantum, quando-
Jesum Chrislumin ipsum, et qua eruimur de poteslatei quevenerii, miseram suaegeniis sortem in beatiorein
tenebrarum, elc, in tanlum inimici sunl, ul sine hac imilalum iri; frusira sudasset Augustinus ut iis hisce
posse hominemcredunl facere omnia divina mandala, aul similibus argumentis utentibus os occluderet. Ac
ele.] Anathema vero omnibus qui divinaegraliae sunt, DI sane duobus tanium modis, cum aliquo fruclu, dis-
inimici! Nec puto Pelagium, si reviviscerei, delibe- ceptare cum Judeeis possumus. jAlier est si non
raturum an posset respondere Amen; magna voce tantum Scripturis Vet. Testamenti, quas eludere
illico ila responderet. Venmi accusalorie dicit Augu- norunt, sed illorum opinionibus et scriptoribus con-
slinus inimicos gralice Dei eos qui internum afflatum tra ipsos utamur; quod facere non potuit Augustinus,
ad singulos necessarium aclus, eumque ineluctabi- cui ignota illa erant armamentaria. Aller vero si
lem el ad finem usque vitaesolis eleciis dandum; hoc: bisloriam et miraeula Jesu Nazareni vere contigisse
C5l, graliam Augustini, non Dei, repudiabant; nam ostendamus; quod facere potuissel Augustinus, si
graliam hunc afflatum, aut gratiam Dei vocari ini omissis allegoriis, frigidisque argutiis, ad accuralas
Scriptura nunquam demonstravii. Caeterum cum raliocinationes se convertisset, quales sunt in li-
Deus mandala cuipiam dat, sine dubio ea ille po- bris n et III operis de Veritale religionis Chrisiiance
lest observare; nam Deus, qui justus est, impossibi- ab Hug. Grotio conscripti, quae et in aliis recenlio-
lia non impera sumitve pcenas de iis qui non fece- rum monumentis copiosius expositse leguntur. Ve-
runt impossibilia. Quod si praeler nudum imperium, rum iis sseculis, quanlumvis ab imperilis aut factiosis
S09 VARIORUMEXERCITATIONES IN S. A.UGUSTINIOPERA. 510
jacientur, parum nola erat raliocinandi et probandi A j monstraiuros se pollicerentur. Qua in rc, intolerandi
accurata meihodus. profeclo erant, cum nihil nisi monslra proferrenl,
ANIMADVERSIONES et quae nulla verisimilitudine erant tincta; nedum ut
IN LIBRCSI DE UTILITATE CREDENDI. ratione niterentur, ut muliis in locis recte oslendit
Cap. 3, § 5. Omnis Scriptura qum Testamenlum Augustinus. Verum hic aliter respondet illis quam
Velusvocalur, diligenler eam nosse cupientibusquadri- vellem et quam res posiulabat. Quo enim argumenlo
faria traditur; secundum historiam, secundum mliolo- probare polerat prius esse quaedam sine ratione
giam, secundum analogiam, secundum allegoriam.] (nam hoc debet inlelligi) credenda, quaepostea per-
Haecomnia ad unum referenda, quid,.nimirum, si- cipereutur? Quis mcndaciorum et fabularum propola
gnificetur verbis Scripturae, quae ex omnibus gram- non potuit similia exigere, et postea dicere, si quis
maticorum et crilicorum legibus sunt explicanda. commenla ejus rejecissct, eum fuisse indignum qui
yEiioIogia, analogia et allegoria, quoe non nituntur ea assequeretur? An non Judiei et ethnici Christia-
litieralis interpretationis fundamento, merae sunt ad nis contra se ratiocinantibus lalia reponere poteranl,
populum pbalerae, ut dudum viri docti ostenderunt. esse credendum, nori ratiocinandum? Igiiur Chri-
Sed videamus quomodo haec intelligat Augustinus : stiani, ut pari .jureagerent, pati debuerunl id contra
Secundum liistoriam, inquit, tradilur, cum docelur B ] se adhiberi qito usi fueranl conlra elhnicos et Ju-
quid scriplum aul quid geslum sit; quid non geslum dceos; ncc erat cur propterea sibi timerent, ralione
sed tantummodoscriplum quasi geslum sii. Sic omnia enim longe superior fiilura erat religio Christiana,
essent historica, quia aut scripta, aut gesla sunt; ut salis oslenderunt Hugo Grotius, aliique qui eam
nec quidquam etiam esl scriplum quasi gestum, cum rationedefenderelaudatissimo insliluto el felicissimo
gestum non sit, prseler parabolas. Auguslinus exem- successu cceperunt. Sed tria eranl quoe tempore Au-
plum tamen proferl verae hislorice a Chrislo laudalae gusiini effecerunt ut fides sine ratione exigereiur.
Mallh. xn, 3, 4. Secundum mliologiam, inquil, quid Primum, est quod non satis erant in philosophia,
qua de causa vel faclum, vcl dictum sit. Cujus rei criiicaque exercitati, ut Scripluram conlra objectio-
exemplum est dictum Christi, de causa permissi a nes Manichaeorum, aliorumque defendere commode
Mose divortii Matth. xix, 8. Ai in inquirendis ejus- possent; ut liquei vel ex hisloria creationis, quee
modi causis, oportet aut prseviam habere auctorila- tanlopere lorsit Auguslinum, ut neque in Confessio-
lemChristi et apostolorum, aut certissimam histo- Kibus, neque in libris de Genesi ad litteram, sibi aut
riam rationesque non dnbias. Alioqui ;quae!ibetra- ulli satisfecerit. Creatio seplem diebus disiincta,
tiones quorumlibel reddeniur, quse uiramque faciunt quiesque Dei septimo die scopuli fueruni, ad quos
paginam apud veteres. Tertio secundum analogiam, "( impegit quotiescunque hac in parte sacri Oceani na-
inquit, cum demonstralur non sibi adversari duo Te- vigare ausus est. Sensum litleralem quasi adversum
stamenta, Veluset Novum. Quod verissimum, si ani- ralioni rejicit, allegoricum vero a vocibus plane
mus Dei et oeconomioediversilas probe observenlur, abhorrentem amplectitur. Alterum, quod revera sibi
lex enim compleclebatur crotyjla, ul loquitur Pau- conscii essent non pauca a se dici plane contraria
lus, seu elcinenia religionis, quibus ad insiar paeda- rectae rationi; qualia erant tam multa quae de gratia
gogi, paulatim Judaei ad perfectionem Chrisiianam etprecdeslinalione, aliisque dogmatibus iis adnexis,
deducerentur. Ilaque mulia ferebantur sub lege, quae quasi capila lidei credenda ab Augustino propone-
non ;>mpliusferuntur sub Evangelio; quamvis utro- bantur. Denique is sermo fuit partium jam vires
bique fuerit idem Dei animus, sed qui non una oeco- suas sentienlium, et multitudine sua fretarum; quam
nomia, pro captu populorum el temporum, usus est. saepejactat bic Auguslintis, conlempta paucitate a!i-
Quod siliaecmisceantur et violenlis allegoriis torquea- ter senlientium. Ejusmodi parles, ac ingenia pati non
lur VeiusTesiamentum, ut per omnia idem videatur possunt sibi obloqui pauciores, sed volunl fidem lo-
iradere ac Evangelium, tum vero analogia nulla quenlibus conlinuo haberi.
servabitur. Denique, secundum allegoriam, cum do- Cap. 10. Posiquam mullis probare conatus esl sa-
celur non ad litleram esse accipienda qumdam qum •D . cerdotem ei qui religionem Christianam sibi pro-
scripla sunt, sed figuraleinletligenda. Scio quid alle- bari cupit, credere oporlere, eum animo veritaiis
goriarum patroni soleant dicere, sed ea demum cupido ita se gerere; binc colligit taleni bomiiiem
allegorice sunt intelligenda quae manifestae allego- vicissim sacerdoti de religione aliquid affirmanti
riae speciem prae se ferunt, ut Eccle. xu, 4 el seqq. credere oportere. In religionevero, inquit, quid ihi-
Caetera omnia proprie iutelligenda. Sed hac de re quius fieripotesl quam ut Dei antisliies nobisnon ficlum
alias. animum pollkenlibus credanl, nos eis prmcipientibus
Cap. 9. Vera religio, nisi crcdanlur ea qum quisque nolimus credere? Miror lam leveni ralionem lam Ynul-
'
postea, si se benegesserit, dignusquefuerit assequalur tis persequi susiinuisse rhetorem nostrum. Nam
atque percipial, et omninosine quodam gravi auctori- primum similia Judaeus ac ethnicus sacerdos dicere
lalis imperiot iniri rite nullo pacto polesl.] Haec con- potuerunt Christianis, cum poteslate ac numero su-
tra Maniehaeos, qui catholicam Ecclesiam maxime periores erant Judoeiac ethnici in Romano imperio.
criminabantur, quod iliis qui ad eam veniebant prae- Quare Chrisiianum a tali responsione satius fuit ab-
ciperei ut credereut, cum ipsi omnia ralione de- slinere. Secundo, quis docuit Augusiinum, nonnisi
 511 SUPPLEMfcNTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 5i2
is qui studiosi veri esse creduntur,"explicandam fuisse A ita hebes esi, ut ab insanis non mullum disiet. Qui
religionem Chrislianam? An non indignis omnia pan- fidem habuit libi sine ratione, ideni etiam sine ra-
dunt sacri Scriptores, qui libris, in quorumvis ma- tione cum videbitur, tibi fidem delrahet; assentielur-
nns deventuris, religionem Cliristianam aeque ac que oequefacile Arianis, si rerum potiantur, aut etiam,
Judaicam, complexi sunt? Faieor interdum, viiandi quod deterius est, Muhammedanis ; quod revera fe-
periculi causa, fugiendaeveinutilis concertationis, sa- cerunt Afri, post Augustini tempora. Quisquis credit
tius esse lacere quam apud improbos id proloqui esse aliquam religionem veram , quserilque ubi eam
quod spernant, aul cum indignatione excipiani. Sed invenire possit, non est tam fatuus, ut nullam ratio-
exceplis ejusmodi circumstantiis, debet religio apud nem sibi dari posiulet.
omnes accuratissime probari, et praeserlim quidem IbiJ. § 21. Quid quod omnes hmrelici Chrislo nos
Iibris. Quinimo sic se gessit ipse Augustinus, sic credere hortanlnr ? elc.] Verum est, sed fuitne haerc-
omnes Christiani doctores. Tertio, nemo nescit om- licus lam impudens aut tam bardus, qui nullas firmag
nes bonos esse habendos, dum malos esse non con- rationes esse Chrislo credendi diceret? Non opinor.
stat. Quis autem animum novit ejus qui petit sibi Fuitne etiam sacerdos tam ignarus aut tam hebes, qui
explicari religionem, nisi hominis mores eum antea aliquas earum rationum proferre non potuerit? Pro-
aperuerint? Sed plane alia est ratio doctrinse, cui B fecto si fuit, indignus fuit sacerdotali ordine; et per-
assentiri nemo debet antequam eam veram esse con- peram in eum erat cooplatus. Nemo est qui nolit
siet. Damnare eam non debet, rationibus nondum credere id quod non vidil, si modoei conslet eos qui
audilis, sed amplecli nulla lege jubetur. Quarto de- quod non vidit docent poluisse rem rescire, nec fal-
nique, jubenli me pro imperio credere quidpiam lere voluisse, aut ipsos deceptos fuisse; quod liqui-
quod ei natura sua notius non est quam mihi, nulla dum nobis fit de Chrisio et apostolis, et natura ipsa
ratione edila, nonnisi stulte credere possum; al ani- rerum quas docuerunt, et miraculis pracsertim. Sed
mus uniuscujusque est ipsi notissimus. Sed quid opus qui seis , inquies, facla fujsse talia miracula, eaque
est verbis? Si Augustinus vixisset apud ethnicos, contigisse quae narraniur in apostolorum scriplis?
quales erant etiamnum Persae aliique Orieniales po- Hoc scio, prout novi reliquos omnes Historiseantiquae
puliejus lempore,adiissetque sacerdolemautmagum eventus indubitatos, imo et firmioribus rationibus
et ab illo quaesiisset rationes ob quas ignem Persae nixus; non quia credo auctoritati cujuspiam, a quo
colebant, iis demum crediturus postquam firmas de- an fallar necne nescio.
prehendisset; sacerdos vero ille similia dixissel de lbid. § 32. At ipsum (Christum) videmus,quanium
utilitate eredendi quae hic narrat Manichaeo; Augu- illa, cui et ipsi (Heeretici) credunt, docet historia, nihil
slinus sine dubio inlolerandam esse tyrannidem sen- " prius, neque forlius, quam credisibi voluisse; cumilli
sisset, et dixisset si ausus esset. Ne ergo bona ra- nondum essenl idonei, cum quibus ei res esset, ad di-
tiocinatio habealur in Alrica Chrisliana, quse para- vina percipienda secreta.] Christus apud Judaeos Evan-
logismus fuisset ad orlum Euphratis. gelium nunliavit, nemo autem Judseorum erat qui
Cap. 12. Qumroigilur, si quod nescitur credendum non facile animadverteret ab eo minime idololalriam
non esl, quomodoservianl parentibus liberi, eosquemu- suaderi et egregia ad mores proeceptadari; quamvis
tua pielale diligant,quos parentes suosessenon credanl. non intelligerent quaecunque dicebat. Nemo etiam
Non enim ralione ullo paclo sciri potest, sed interposita illorum fuit qui non facile videret miracula ab eo
malris aucloritale de palre creditur, de ipsa vero malre fieri, quol et qualia ab anliquis propheiis facta non
plerumque nec malri, sed obstelricibus, nulricibus, fa- fuerant. Dusehae satis graves fuerunt credendi ra-
mulis, eic.] Verum haec sunt plane dissimilia, nam tiones, nec potest Cbrislus, cum bona Augustini
parenles etalii scire possunt, et revera sciunt quinam venia, cum iis conferri qui sine ratione sibi credi
sint Sui et certorum hominum liberi; nec ulla utili- volunt. Apud Joannem passim inculcat doctrinam
tate ducuntur, saltem plerumque, ad supponendos suam e,sse a Patre suo accepiam; sed sibi non vult
sibi alienos liberos. Sed sacerdotes qui volunt sibi credi, nisi miraculis dictis suis fidem faciat.Imo vero
credi de religione, ejus veritatis non sunt magis con- sic apud discipulos loquitur cap. xv, 24 : Si opera
scii quam aliihoiiiines, si ralionibus sinl destituti; et non fecissemin eis, qum nemoaiius>fecit, peccatumnon
plerumque, non sine magna ulilitate sua, suum gre- haberenl. Igitur Christus minime postulavil sibi sine
gem augebant. ralione credi; nec ab iis quos curavit, ut sanareniur
Cap. 14. Si nihil me crederejubel (haerelicus),/«wc ad se delalos, fidem exegit, nisi poslquam jam mulia
ipsam veram religionem ullam in rebus humanis esse ediderat miracula. Verum, ne quid dissimulem, boc
non credo; quam cum esse non credo, non qumro. At sensit Augustinus, ut ostendunt sequentia verba:
ille, ul opinor, qumrenli monslralurus esl Ad Quid enim aliud agunt, inquit, tanta el tam mulla mi-
eum igilur qui me vetal credere non venirem, nisi ali- racula, ipso etiam dicenteea non fieri ob aliud, nisi ut
quid crederem. Estne ulla major dementia, quam ul ei sibi crederent? Nihil verius, sed erant ipsa miracula
sola, qum nulla scienlia subnixa est, fide displiceam, gravissima ratio, cur tulo ei crederent, et credere se
qum ad ipsum me sola perduxit?] Sed qui credit verani posse'intelIigerent. Sciebanl enim quia peccatoresDeus
aliquam esse religionem, seu Deum coli velle ab ho- non audit (ad edenda miracula quibus fraudibus
minibus, sine ulla omnino ratione; aul insanit, aut; suis fidem facianl); sed si quis Dei cullor est, et vo-
513 VARIORUMEXERCITATIONESIN S. AUGUSTINIOPERA. 514
lunlalem ejus facit, hunc exaudit. Joan. ix, 51. Ilaque A carum Ecclesiarum.Paulo post: Hinc igitur dirigimus
non potuil Augusiinusexemplo Chrisli uti, ut proba- prmscriplionem; si Dominus Jesus Christusaposlolos
ret Ecclesiam catbolicam jure sibi sine ratione credi misit ad prmdicandum,alios non esse recipiendosprm-
postulare. Ergoille afferensmedicinam, qumcorruplis- dicalores, quam Christus insliluil; quia necaliusPa-
simos moressanalura esset, miraculis conciliavil (sibi) trem novit, nisi Filius et cui Filius revelavit, nec aliis
aucloritalem,aucloritalemeruit fidem. Quoeverba sunt videtur revelasseFilius quamapostolis quos misit ad
Augustini, quibus plane assentimur ; at non sequen- prmdicandum ubique quod illis revelavit. Quid autem
tibus: fide conlraxitmutliludinem,mulliludineoblinuit revelaverint, id est, quid iltis Chrislus revelaverit, el
vetuslaiem, veluslate roboravit religionem. Quamvis hic prmscribamnon aliter probari debere, nisi per eas-
euim fide sibi facta apud multiludinem, Ecclesianr dem Ecclesias quas ipsi Aposloli condiderunt, ipsi eis
suam condiderit, alque conditam auxerit; attamen prmdicando,lam viva, quod aiunl, voce, quam per epi-
eo non spectavit ut aliquando religionem vetustate slolas poslea. Si hmcila suni, constal proinde omnem
roboraret, quasi vetustas argumentum quandoque fu- doctrinamqum cum illis Ecclesiisaposlolicismatricibus
lurum esset veritalis. Non assenlimur iis qui Chrisli et originalibusfideiconspirel,veritalideputandain, sine
dogmaia sequuntur, quia anliqua est illorum fides; dub:o tenenlem quod Ecclesimab apostolis, aposlolia
sed quia consentanea est verilati ceelesii, cui fidem B Clirtsto, Christusa Deo accepil. Hsecoslendunt oplimo
Christus miraculis suis fecit. Sed Augustino com- sensu posse apud Augusiinum legi aposiolicafide, a
modum erat talibus argumeniis uti in haereticosac qua sedes apostolicaeipsae omnem aucioritalem tra-
schismalicos, quibus passim novitatem et paucita- hebant; ideo enim iis creditum est, quod cum apo-
lem exprobrat; quas olim Christianis exprobraverant stolicis scriptis senlire se profiterenlur, quse scripla a
ethnici. plerisqueanliquissimorumhaereticorumrejiciebantur.
'
Cap. 18. C«m igilur ianlum auxilium Dei, lanlum Quod si Augusiinus omnino scripserit aposlolicam
profeclum, fruclumquevideamus,dubilabimusnos ejus sedem, voluit ManichaeosAfros adducere ad Eccle-
Ecclesimcondere gremio, qum usque ad confessionem siam catholicam Africanam , quse consentiebat cum
generis humani, ab apostolica sede, per sttccessoresepi- sede Romana. Sed id argumenlum levius, nam quis
tcoporum, fruslra hmreliciscircuin latrantibus et par- promiserat Ecclesiis aposlolicisnunquam eas a Chrisli
tim plebis ipsiusjudicio, parlim conciliorum gravitate, doctrina aberraturas? Nemo. Talia sunt quaeducit ex
patlim eliammiraculorummajeslate, damnalis,culmen .consensuplebis et conciliorum, quse tam falsis favere
auciorilalis obtinuil?] Nescio an hoecverba usque ad' possunt quam veris; aut ex haerelicis miraculorum
confessionemhumani generis saiis sana sint; si sunt, majestale damnatis, quse illo eevostratagemata crant
sensus erit, confitente humano genere. Sed multoi C ecclesiastica quibus plebeculaefucus fiebat. Vide lib.
mihi suspectiora sunt verba ab aposlolka sede, nam conira epistolam Fundamenti cap. 4.
sic solebal iu Occidenle sedes Romana vocari; cujus; Cap. 18. Non fama de fumo est, et nescio qua fa-
auetoritatem omnibus artibus amplificare conati sunt; bella Persica, cui salis esl aurem accommodareet ani-
exscriptores librorum ecclesiasticorum monachi. Si mumnon subtilem,sed plane puerilem.]Fabellam Per-
enim Augustinusde Ecclesia per omnes terras sparsai sicam vocat dogmata absurda Manichsei, qui Persa
haecintellexit, falsum est eam ab apostolica sede cul- erat seu Babylonius. Vide et Epipbanium haeres. 46,
men auclorilalisobtinuisse; omnes euim noruntOrien- et postea librum contra Epist. Manichsei.
tales Ecclesias priores tempore fuisse, nec ullam au- ANIMADVEF.SIONES
ctoritatem ab ulla Occidentali trahere voluisse. Sii INLIBKUM CONTRA EP1ST0LAM MANICH7EI.
- Cap. 1. Nostrum
quid apostolica sedes habuit auctorilaiis, id proma- igilur fuil eligereet optare meliora,
navit ex communione quse ei fuit cum cseteris Eccle- ut ad vestram correciionemattilum haberemus; non in
siis Cbrisiianis, quaeomnes simul omnem suam pote- contenlioneet mmulalioneet perseculionibus,sed man-
slaiem Chrislo capiti debeni. Ne Africanaequidem Ec- suete consolando, benevolecohorlando, leniler dispu-
clesice, tempore Cypriani et ipsius Augustini, ut satt tando; sicul scriptum esl: Servuin Domininon oportet
liquel ex contentione cum Stephano, et alia de trans- D I litigare, sed mitem esse ad omnes, docibilem, patien-
marinis arjpellalionibus, auctoritatem suam Romanse i tem, in modestia corripienlem diversa tenlienles.
debere voiuerunt, quamvis eam forte matrem agno- Noslrum ergo fuil vellehas parles expelere; Dei est
scereui. Igitur ut quod suspicor aperiam, crediderimi volentibuset petenlibusdonare quod boitumesl.] Quis
legendumab apostolicafide. Primam enim Ecclesiaa ! non Jaudet mansuetudinem,hac in re, Augustini? quis
Chrisiianaeauctoritatem trahebant ab aposlolicafide;; non plaudat episcopo Pauli monitorum lam opporlune
quod cum apostolis, nempe, sentirent. Sic Tertul- memori? Certe ego hoecverba satis exoscnlari non
lianus ratiocinalurin lib. de Praescript. haereticorumi possum. Sed et sequentia, cedro digna, libenler ex-
cap. 20 et 21, pluresque apostolicas memorat sedes,, scribara : Illi in vos smvianl qui nesciuntcum quo la-
nou unam. Ecclesias, inqujt, apud unamquamqueci- bore verum invewalur, el quam difficile caveantur
vilatem condiderunt (apostoli) a quibus traducemfideii errores. llli in vossmvianl qui nesciunt quam rarum cl
el semina doctrinm cmlermexinde Ecclesim mulualm '. arduum sit carnalia phanlasmata pim mentis sercnilale
sunt, et quolidiemuiuanlur, ut Ecclesia?fiant. At per superare. Illi in vos smviant qui nesciunt cum quanta
hoc et ipsm avosiolicmdepulanlur, ul sobolesaposloli- difficultatesanelur oculus inlerioris hominis, ut possit
515 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 516
intueri sotem suum, etc. Illi in vossmviantqui nesciunt A sum vila, et eum pependisseconslet ante eculos ei non
quibus suspiriis et gemitibusfiat, nt ex quantulacunque credenlium Judmorum, non video cur dubilare debea-
parte possit intelligi Deus. Nihil verius est quam eos mus id etiam de Christo scripsisseillum de quo Christus
demum ssevire in alios, ut eos ad rectam Udem, uti ait: Ille enim de me scripsit.] Nos quidem non secus
putant, adducant, qui nesciunlquam facile sit errare, ac Augustinus agnoscimus Christum esse hominum
et quam difficulier prseconcepta semel judicia sanen- vilam, eumque .pependissecoram incredulis Judaeis,
tur. Doleo Augustinum, ad mortem usque, in tam et a dogmatihus Manichaeorumforlasse alieniores su«
pia senleutia non perstiiisse; nam hunc librumscri- mus quam ipse fuit; sed tamen pernegamus in loco
psii circa annum 397 ; sed anno 412, plane mutaverat Deuleronomii agi deChristo. Esl is Deut. xxvm,66, ubi
mentem, ui liquet ex episiola ad Vincentium. Tum Moses sic deecribil anxietatern Judaeorum in captivi-
"iemum inlellexit facillimum esse et aequissimummul- talem abductorum : In gentibus quoque illis, inquit,
ctis, terrore et vi militari homines ad catholicam Ec- non qniesces,neque erit requies vestigiopedis tui. Da-
clesiam adducere; et, quod mireris, eodem tempore bit enim tibi Dominus ibi cor pavidum, et deficientes
quo gratiae ineluclabilis inspirationi omnes bonas oculos et animam consumplammcerore, el erit vita lua
boniinum aciiones tribuere coepil. Doleo etiam, in quasi pendens anle te. Timebis nocie et die, et non cre-
lam piis Augustini verbis, legi damnationem impe- B des vilm lum. Mane dices : Quis mihi det vesperum? et
ratorum qui contra Manichaeoslot cruentas leges tu- vespere: quis mihi del mane? propter cordis tui fonni-
lerunt, et quse etiamnum leguntur in codice TheodOr dinem, etc. Nemo non videt agi de vita dubia ac in-
siano. Scio eorum eleclosaccusatos fuisse nefandorum certa quse, nota eliam Latinis metaphora, dicitur
stuprorum, quod nos docet Augustinus in libro de pendere. Antecedentia et consequentia hanc esse sen-
Haeresibus ; sed idem docet auditores impiorum illo- tenliam liquido ostendunt. Non credere vitm sum, est
rum mysieriorum ignaros fuisse. Si ergo plectendi procul omni dubio securum non esse de vita sua.
erant Manichmi, non sine distinctione de iis pcenae Quod si lieet conculcata propria significatione vocixm
sumendae fuere, quod tamen non fil. Lege 7, tit. 5, et Ioquendigenerum, ex qua egregius oritur, circum-
lib. xvi codicis Theodosiani jus condendi testamenti, stantiisque loei convenientissimus sensus, ad irans-
aut testamento in facultates patris vel cujusvis alius latiliam confugere, nec rationem ullam habere con-
succedendi , eripitur Manichseis quibusvis; nec eam sequentium ac aniecedentium; primum omnia ex
constitutionem tantum in futurum valere vult Theo- omnibus Scripturse loeis deducere licebit, deinde
dosius, sed, praeter omnem consuetudinem, in pree- nihil in Scripturee interpretalione cerium erit, et
teriium. Vide et in eodem titulo leg. 19, et Jac. Go- qusevis commenta ex ea probari poterunt. Scio Atha-
thofredi commentarium. C nasium et alios Palres Graecosac Lalinos similiter
ANIMADVERSIONES hunc loeum explicuisse; sed si multo plures profer-
IN LIBROS CONTRA FAUSTOM MANlCHjEUM. rentur, non efliceret eorum auetoriias ut omnes rectse
Libro xiv contra Mosem sic argumentaius erat inierprelationis leges abrogarentur; cum conslet (quid
Faustus : Ail (Deut. xxi, 23) maiediclum esseomnem enim nos hic uientiri aut dissimulare cogat?), prope-
qui pendel in ligno. Hunc ergo tu vis ut accipiam, huic modum omnes imperiios criiicae sacrae et infelices
ut credam; cum, sidivinus fuit, constet eum scientem Scripturae interpreles fuisse, quidquid dictitent qui
volenlemque maledixisse Chrislo; si vero nolens ne- nec eos, nec Scripturam sat studiose legerunt.
sciensquemaledixerit, conslet eum non fuisse divinum. LIBKOxvn. Cap. 1. Faustus in Iiaecverba Maith.
Tam facilem objectionem diluere nou potuisse Au- v, i1:Nonvenisolvere legem, sed adimplere, sicslulle
gustinum mirum est; morlem enim et malediciionem raiiocinatur : Quis hoc testatur dixisse Jesum? Mat-
unum idemque esse vult, nec ullo modo sese expe- thmus. Ubi'dixisse ? In monte. Quibusprasentibus ? Pe-
dit. Deinde quod additur Maledicius Deo, sic inter- tro,Andrea,JacoboetJoanne;qualuorliistanlum, cm-
pretatur : Nisi enim Deus odisset peccatum et morlem terosenim necdum elegeral, necipsum Mallhmum,elc.]
nostram, non ad eam suscipiendamatque delendamFi- Sic ratiocinabalur Faustus, quia credebat Mat-
lium suum milteret. Quid ergo mirum si maledictum D I thaeum ordinem lemporis in sua riarratione obser-
Deo quod odit Deus? Sed apud Mosemnulla peccati vasse, quod ab eo non factum esse ostendit in
menlio, neque cujusvis mortis, sed tantum cadaveris sua Evangelica Harmonia Joannes Clericus: ex qua
e ligno pendentis; quod esse rem summopere pollu- liquet, non Malthaeum tantum, sed et reliquos om«
tam docet Moses. Vide ad eum locum Joannem Cle- nes apostolos eo lempore jam fuisse electos, atque
ricum. sermonem e monie habiium audivisse. Eam adiio,
LIBROxvi. Cap. 22. Einc esl el illud cujus ambi- si tanti est, Miror Augustinum hoc non reposuisse,
gKtialeFaustus fallitur: Videbis yilam tuam penden- cu«i caeleroqui futiles Fausli argulias non male con-
lem, et non credes vitee tuse. Quce verba et aliler futet. Non solum tamen Faustum, sed etalios niullos
posse inlelligi polest aliquis dicere, de Chrislo autem fugilhsec observatio, etin nonnullos errores conjecit.
non posse inlelligi, nec Fauslus ausus esl dicere, nec LIBROxxu. Cap. 35. Cum igitur Abraham eo lem-
quisquam prorsus audebit, nisi qui negaveiil aul Chri- pore,viveret,in rebus humanis,quoquidemjam fraires ex
stum esse vitam, aut a Judaiis visum esse pendenlem, utroque, aulex allero, vel allera parenienalosneciicon-
aut cos ilii non credidisse. Cum vero et ipse dical; Ego jugio non licebal; filios vero fratrum aliosque longm-
5!7 VARIORUMEXERCITATIONES IN S. AUGUSTINI OPERA. 518
quioregradugeneris consanguineos,nullalege,nutlapo- A J nium Chrislianorum suspectius esse non potest quam
teslate prohibitaconsueludojungebat, quid mirum si so- scriptorum elhnicorum, qui summo consensu testan-
roremsuam, id esl, ex palrissanguine procreatam habe- tur lEneidem esse fetuin poetoe Augusto cequalis, et
bal uxorem? Nam hoc ipse reddenli sibi eam regi dixit: quorum testimonio stylus et prsesiantia poemaiis ma-
de paire esse sororem, non de malre.] Sed non lanlumi xiinum pondus addunt. Igiiur audiendi non sunt
sororem vocat, quod ambiguum esse potuil, sed fi- qui, sine ullis argumentis criticis, diu post aposto-
liam palris, non vero malris, Gen. xx, 12 ex quo li- lorum tempora, libros eorum in dubium revocare
quet proprie lioc esse intelligenduin. Ac sane nullat aggressi sunt, ut commenlis suis conirarios.
esl historiaquse nos doceat eo tempore, apud Chal- Ibid. Quasi vero et in lilleris smcularibus non fue-
dseos, illicila fuisse fralrum et soiorum conjugia;; rint (sic legendum potius quam fuerunt) certissimi
quamvis hoc affirmei Augusiinus. Eadem lameni auctores, sub quorum nominibus multa posleaprolala
quoque fuii senlentia Epiphanii, quod testatur Ilse- sunl et ideo repudiata; quia vel his qum ipsorum esse
resi 59, num. 7, et Hieronynii in libro contra Helvi- constaret, minime congruerunl, vel eo tempore quo illi
diutn. At neuter u!la certa profert ejus rei argu- scripserint, nequaquam innotescere et per ipsos vel fa-
menta, quae uolior eis esse quam nobis non potuit. miliarissimos eorum in'posteros prodi commendarique
liieronynium videiur temere seculusesse Augustinus. B \ meruerunt.] Hiscenihil potestesse-^tTtzdoTejOov. Exem-
LIBROXXXIII.Cap. 6. Sed quid vobis faciam (al- plum habemus ipsum Auguslinum, cujus genuinis
loquitur Mauichaeos, qui Yeieris Testamenti Scri- operibus admista erant sseculis barbaris mulia sup-
pturas prorsus rejiciebant, Novi falsatas esse cnn- posititia ; quae Erasmi diligentia quidem partim, sed
lendebant), quos contra leslimonia Scripturarum ilaj Lovanietises praesertim ac Benediclini tribu merito
obsurdefecil iniquilas, ut quidquid adversum oos indes moverunt, adjuii indiculo operum Hipponcnsis epi-
prolatum fueril non esse diclum ab Aposlolo, sed ai scopi a Possidio Calamensi, amico ejus ac discipulo
nescioquofalsario, sub ejus nomine scripium esse diceree conscripto, et quem Joannes Vlimmerius primus edi-
audeatis ?] Nihil iniquius ac absurdius fingi poleratt dit. Hinc multa quasi Augustini laudala, superioribus
quam quod faciebant Manichaei; qui, nullo criticoj saeculis, merito postea rejecta sunt, et auctoribus
argumenlo nixi, sed tantum praejudiciis iisque per- Benedictinis jure posthac rejicientur. Quod cum ita
absurdis obcsecati, falsata esse dicebant qusecunque e sit, obelus crilicus erit apponendiis multis locis ex
erant in Aposlolorum scriptis ipsorum placitis con- iis opusculis prolatis, ab iis qui de controversiis
traria. Merito Augusiinus hanc illis objicit ratiocina- iheologicis superioribus saeculis scripserunt. Quam-
lionem lib. xxiv : In apostolorum litteris quod volu- obrem veri amantes gratias Benediclinis habere de-
mus verum est, quod nolumus falsum est; qua inipu-- C bent, quas nos hic iis libenter agimus.
denlius ae stullius nihil excogitari potuit. Suspicorr Ibid. Nonne, ut alios omittam, sub Hippocralis me-
sane homines, si ausi fuisseni, rejecturos fuisse om- dici nobilissimi nomine, quidam libri prolati in aucto-
nemScripluram, lam Novi quam VelerisTestamenii; ; rilatem a medicis non recepli sunl? Nec eos adjiwit
sed quia numero Christianorum censeri volebant, ini nonnulla simililudorerum alqueverborum,quando com-
absurdas conjecturas esse delapsos. parati eis quos vere Hippocratis esse constarel, impares
Ibid. De quo libro cerlum eril cujus sil, si lillermt> judicati sunt; et quod ab eo tempore quo et cmtera
quas apostolorum dicil el lenet Ecclesia ab ipsis apo- scripta ejus non innotuerunt quod vere ejus essent.] De
stolis propagaia, et per omnes genles lanla eminentia « criticis operum Hippocratis variisque eorum jiidiciis,
dctlarala, ulrum aposlolorum sinl incerium est; et hocc adeundus medicus eruditus Daniel Clericus, in Hi-
eril cerlum scripsisse apostolos, quod huic Ecclesim e storia Medicince,Gallico sermone conseripta, el edita
contrariihmreliciproferuntauclorum suorum nominibus s Amstelodami anno cblocci, parte 1, Iib. 5, cap. 30.
appellati, longepost apostolos, exisleniium ?\ Opiimee Dissimilitudo scriptorum effecit ut ex ipsius Augu-
saue. Cum enim videamus plerosque omnes Chri- stini operibus innumeri libelli ejicerentur, qui nunc
sliauos, ab iis usque qui proxime apostolicae setati ,i ad calcem singulorum voluminum conspiciuntur.
suceesserunt, una voce affirmare haec, paucis exce-- D Idem et in ,aliis Pairibus Grsecis et Lalinis fieri cce-
ptis, apostolica esse scripta ; non est cur quisquaml ptum est.
de illcrum testimonio dubitet, si modo in iis libriss Ibid. Hos autem libros quibus illi qui de trans-
nibil sit quod recta raiio indignum esse spiritu di- verso proferunlur, comparati respuunlur, unde constat
vino demonstret. Jam autem nemo eos, qui non fa- esse Hippocratis; unde, si quis hoc negel, nec saltem
tuus sit autpravo ingenio, libros leget, quindignis- refellilur, sed rideCur,nisi quia sic eos, ab ipso Hippo-
simos esse eos auctoribus quibus tribuunlur, viris- cratis lempore, usque ad hoc tempuset deinceps succes-
que a Deo missis, non judicet. In iis etiam divinai sionisseriescommendavil,ul hincdubitare dementissit ? ]
qusedam simplicilas ac sinceritas nilet, quae cum se- Haecet ccetera quse de veris auctoribus dignoscen-
quentium saaculorum figmentis ac pigmenlis minimee dis, multis illustravit exemplis et lesiimoniis veie-
eonsenlil; ut facile intelligas ea esse antiquiora ett rum Joannes Clericus Artis crilicce parte 3, seci. 2,
profecta ab eorum manibus quibus similes nulloss ubi agit de indiciis supppsitionis, nec sane critico-
postea fuisse videmus. Igitur cum nullum sit, in rcJ rum praestantissimus meliora posset hanc in rem
psa, vel minimum suppositionis indiciuin ; leslimo- proferre.
 519 SUPPLEMENTUMAD OPEftA S. AUGUSTINI. 520
Ibid. Plalonis, Aristotelis,Ciceronis,Varronis, alio- Anec
$ quisquam nisi insanus de iis dubitare poterit;
rumque ejusmodi auclorum libros, unde noverunt ho-' nisi >siforie epistola aliqua alicubi delitescens quasi
minesquodipsorum sinl, nisi eadem lemporum sibimet Erasmiana poslea proferatur, et in dubium ab aliis
succedentiumconlestalioneconlinua?] Adde et nullam revocetur. Attamen, ne quid dissimulemus, ars ly-
fuisse iis qui talia dixerunt mentiendi propositam pographica rem multo certiorem ac faciliorem reddi-
mercedem aut utilitatem. Quoeomnia verissime dici dit; poterant enim ex codieibus mss- supposiiitia
possunt de iis libris sacris, qui semper habiti sunt; multa proferri, quee revinci facile, propier rarila-
"eorum hominum quorum nomina proeferunt. In rei tem exemplarium, non poierani. Ac sane opus fuit
ipsa_nihil est quod non sit dignissimum hominibusi splendidissima criticae luce ut secernerentur ipsius
divinitus afflatis; semper ab omnibus qui se eorumi Augustini opera genuina a suppositiliis.
discipulos professi sunt, eorum genuini fetus habili Tandem sic egregiam hancce disputationem clau-
sunt; nec ratio hisce ulla fuit mentiendi. Nam iis dil: Qum cum ita sinl, quis tandem tanlo furore cm-
libris, quasi divinis admissis tanlum abest ut quid- calur, nisi dmmoniorum mendaciloquorummalilimat-
quam, ad hanc vitam quod atlinei, lucrareniur Chri- que fallacim consentiendo subversus sit, qui dicat hoc
stiani, ut contra, jam ferme ab iniiio, mores eorum mereri (hoc est consequi, ut passim) non potuisse
et consueludines, imo etiam opinioues inulta;, prae- B ] apostolorum Ecclesiam, tam fidam, tam numerosam
sertim sequentibus setatibus, ex iis redargui pos- fratrum concordiain, ul eorum scripla fideliter Irajice-
sent. Prolecto si conficti essenl, ila essent scripti ut rent; cum eorum calhedras usque ad prmsentesepisco-
ad emolumentum eortim famamque qui iis uterentur pos cerlissima successioneservaverinl; cum hoc qua-
speciarent; non eos lam aperle, uli faciunt, danina- liumcunque hominum scriplis, sive exlra Ecclesiam,
rent, el ut degeneres Christianos infamarent, et no- sivein ipsa Ecciesia, lanla facilitale proveniat?j Hsec
vorum dogmatum ac riluum conditores fuisse oslen- probe sunl pensitanda iis qui scripta apostolica, ab
derent. ipsorum aetate omnibus nota fuisse, perque Eccle-
Ibid. Mulli mulla de litteris ecclesiaslicis conscri~ sias sparsa, ae publice lecta neganl; sed a secundi
pserunl, non quidem auctoriiate canonica, sed aliquo demum sseculi hominibus in lucem prolracta volunt.
«tdjmiandisludio, sive discendi. Unde constal quid cu- Videtur Angustinus in animo habuisse locum Ter-
jus sit, nisi quia iis lemporibus quibus ea quisque scri- tulliani de Preescriptione contra haereticos, cap. 56 :
psit, quibus poluit insinuavit alque edidit, el inde in Agejam, qui voles curiositatemmelius exercere, in ne-
alios alque alios, continuata notilia, laiiusque firmala golio salulis lum, percurre Ecclesias aposlolicas, apud
ad posterioreseliam usque ad noslra tempora pervene- quas ipsm adhuc calhedrm apostolorum suis locis prm'
runt, ila ut inlerrogali cujus quisque liber sit, non hm-(C sident; apud quasipsm aulhenticm lillerm eorum reci-
' sitemus
quid respondtre debeamus.] Verissimum hoe lanlur, sonantes vocemel reprmsenlantes (aciemunius-
est de libris insignioribus, et qui in omnium mani- cujusque. Proxima libi esl Achaia? habes Corinlhuin.
bus versali fuerant, ab ipsa scriptorum quibus tri- Si non longe es a Macedonia, habes Philippos, habes
buuniur oetate. Alioqui jam illo sevo multa fuerant; Thessalonicenses. Si potes in Asiam tendere, habes
supposita, ut in Artis criticae parte memorata multis Ephesum. Si autem Ilalim adjaces, Romam, unde no-
oslensum est. Hinc quoque Auguslinus potuissei in- bis quoque auctoritas prmstoest.
lelligere et sibyllarum et Hermetis Trismegisti sup- Igitur cum a lemporibus apostolicis in Ecclesiis
posiios fuisse libros, qui ante pauca saecula prorsus quas condiderant recitatce fuissent aulhenticm eoruni
ignoti fuerant. Sed cx eo quod multi sunt libri sup- Utterm, non sine summa impudentia ab hoer*eticis,
posili, non sequitur omnes posse in suppositionisi sequentibus setatibus exorlis, rejiciebanlur.
suspicionem trahi; aul quia sunt multi veri, omties: ANIMADVERSIONES
posse pro Iegitimis fetibus eorum quibus iribuuntur INLIBROS DETRINITATE.
haberi. Quod animadvertendum in eos qui ex impe- LIBROi. Cap. 1, § 1. Esl item aliud hominum ge-
ritia criticae, aut nimio affectu, in alterutro horum nus], eorum qui universam quidem creaturam, qum
extremorum peccarunt. 1" profecto mutabilis est, nituniur transcendere, ut ad in-
Ibid. Sed quid pergam in longe prmterila? Ecce commutabilem substanliam, qum Deus est, eriganl in-
istas lllleras quas habemusin manibus, si post aliquan- tenlionem, ele.] Plaionicos intelligit, aut Platonico-
tum tempus vilm liujus nostrm, velillas quisquam Fau- rum lectioni deditos; bi enim, praster omnes alios,
sli esse, vel has neget esse meas, unde convinciiur,'* incorporeum summum Numen esse contendebant.
nisi quia illiqui nuncisla noverunt, nolitiam suam ad Eosdem respicit hisce verbis, quibus paragrapbus
longeeliam post futuros coniinuaiis poslerorum succes- clauditur ; Qui aulem pulat ejus esse polenlia; Deum,
sionibus trajiciunt?] Talia quotidie experiri licet in ul seipsumipse genuerit, eo plus errat, quod non solum
iis quse majorum nostrorum eetate scripta sunt; quo- Deus ita non est, sed necspiritualis nec cqrporalis crea-
rum permulta ita celebria fuerunl, ut in omnium tura; nulla enim omnino res est qum seipsam gignat
manibus ab initio fuerint, sinique postea futura. ut sit. Sic enim loquebaniur vulgo Plaionici, ut Deilm
Exempli causa, habemus Desid. Erasmi opera et sui ipsius genitorem dicerent; quod insigni exemplo
seorsim et conjunciim ejus selate edita, quae ad nos ostendimus ad lom. VIS lib. deQuaestionibustXxxai,
transmissa, nos quoque ad posteros iransmitiemus, quoest. 16.
521 VABIORUMEXEU.C1TATIONES IN S. AUGUSTlNl GPLUA. 522
Cap. 4 ,' § 7. Docct catliolicas scriplorcs docere j\ collegil Dionys. Pelavius Dngmal. theolojr. n>.i>.V.
quod Paler el Filius et Spirilus sanclus, unius ejus- lib. M, cap. 1. Salius multo erat dicerc Cltiisi.ntti
detnque subslanliminseparabili mqualilale divinamin- homineni hic Ioijui, nec itimenlem liuuiaiiaiu catkio
sinuenl unilalem; ideoque non sinl tres Dii, sed unus omniscienliain; quam violenier verba Cluisii loi-
Deus, eic.] Hu^c el similia ut recie iiilelligantiir, quere, ut conseniiaul cum hypoihesi pro arbiiiio
probe expendenda est vox mqualiias; ex qua Iiquet arrepia. Pertinaciores hinc liebant Ariani, cuiii dn-
veleres, quamvis unum eaindemque substantiam di- bitare iion possent quin adversarioiiun inierprelaiio
cant, inlelligere non, ut nos hodie, unam iuimero coniona esset; quainvis ipsi graviler errarcm, duiu
subslantiam, quse sibi aequalis dici non solet; sed cani igiioruniiam Deilaii Cbrisii trilineliau',
unam specie, cujus tria individua recle dicunlnr sibi Liiii.o n. Cap. 11, § 20. De angelis qui Abraliaino
invicem cequalia. Vide Dionys. Peiavii Dogmai. apparuerunl, Genes. xviu, 2. Cuin vero Ires v':ri v'si
ihcolog. lom. II; de Trinit. lib. iv capp. 9 el 11, ci sunl, uec quisquamin eis rt/ forma, vi mlalc, vti pole-
inilas in edilione Amslelodamensi adjecias. Mulia slale iiHijorarteris dictus esl; cur non hic acciniamus
hodiea nobis hac de rc dicuniur inconnnodis locu- xisibiliierinsinualam,pcr crealuramvisibilem,Triiiilalis
lionibus, iisque a veteribus desumplis ; quii ab aii- wqualiluteiii? etc.] Clarius batic apparilioiiei» senior
ler sentientibus, cum qtiibus nos senlire per|ierain ]B inleiprelnliis est AuguSlinus de Civil. Dci lib. xvi,
putamus, invenlae fueiant, et cum sal apuc coruni cap. 29. Yide lamen infra lib. m, cap. 11, ubi angelos
senienlioe exprimendoe essent, nostram jam expii- fui^se cLiam tleinoiislral.
mere commode nequeunt. Nisi bujusce rei niemor Liiiitiim. Caji. xi, § 25. Posiquam dixit angelo-
sit horum librornm lecior, in iis passiui lenebras o!- ruiii miiiisierii) facias appariiioncs divinas : Sed a't
fendet alque subinde cespilabii. aliquis, inquit, cur crgo scriplum esl : llivii Doniinus
Cap. 6, § 13. Nonesi ulique crealura Spirilus san- ad Mnyseu, et non potius : dixil angelusad Moysen?
clus, cui ab omnibus sanclis talis servilus (non Savleia Quia cumi crba judicis prmcopronuntial, ncn scribilur
sed larpdaj exhibelur, dicenle Apostolo : Nos cniiu in gesiis, il c praco dixlt, sed itlejudex.] Vide supe-
siimus cireuincisio, S|iritui Dei >ervienles (Philip. riorcin adnoliiiioiieiiiet inierpreies ad I'Jxod.ijiet xx.
in, 5), quod esl in Gracolarptiovzs;. Plures enim co- LIBIIOiv. Posiqiiiuii dixit dupltr. morli nostrm (ani-
dices, eliam Lalini, sic habent, qui Spirilui Dei servi- ini el corporis) salvalorem noslrum impendisse sim~
mus; Grmci aulem oinnes, aut pene omnes. In non- pluin sitain, sic euiin loqniiur, delubiiur cap. 4 ad
uuHis auiem exemplaribus Lalinis invenimus, non, allegtnic.tm arillimeticam : Hmcaulemratio, inquit,
SpiriluiDei servimus, sed spirilu Deo serviinus,] At siinpli ad duplum origmemquidem a ternario numero,
toni. V, senuoiie 169 : Scio, inqtiit, plcrosquecodicesC unum quippe ad duo tria sunl; sid hoc lolum, quod
(Lalinos, nam de Graecis posie.t) habcre, qui Spiriiu dixi, ad senariumpervenit; unum enimel duo et iriasea
Deo servimus; quanium aulem inspicere potuimus, fiunl. Qui uuiibrus proptereaperfectusdtcilur, quia par-
plures Grmci hoc habeni : qui Spiriiui Dei servimus. t.bus suis coniplctur.Habet enimillas tres,sextam, ter-
Vide quaede hoc loco habel Joannes Clericus Ariis titim,dimidiam; neculla parsalia,qua! dici possilquola
crilicae part. 5, secl. 1, cap. 14, § 15. Quamviscre- sil, invenilurin co. \ Ilacsunl Platonicicct Pylhagoricaa
damiis eos errasse qui Spiritum sauctum creaturam iiiig;);,quales exsianl apnd Pliilonemctiiualilii, lun) in
csse volueruni; alUimeuhoc loco conlra eos uti nol- librode Mundi Crcation^.Netiiojainestqui lalia non
lemus, ubi pleriquelibri Latini, assenlientibus el mul- rideai, non lautiiiii pelulanii splene cnchinno, sell et
lis Graecis, recte legebanl: spirilu Deo servienles,ut qui ucgantur alioqui ridere. Nemo est qui lalibus
jain plerique censent. Nolainla varieias Aiigusiini, commemis nomen suiitn ascribi velit. Ha?cco niinus
qui hic ait plures codices Lalinos liabeie Dei, ser- ferenda, quod in reseria, si qun: alia esl, verselur
monc vero in haecverba plerosque habere Dco. Rur- hic Augustinus ct ab i.^criplioiie opeiis sui nescio
sus tom. X, lib. in ad Bouif.iciuiii, cap. 7, codices quo digrediaiur. Scil patici sunl Augustini libri in
habere aii alios Spiriiu Deo, alics Spiritui Deo, alios quibus non sint digresioiies ejusinoili qua: hianicm
Spirilui Dei. Duae priores lectiones suut potius varise ^lectoiem frustrentur.
inlerpieiaiioiies vocuin xvsvp.a-i G=«. LIBROv. Cap. 5, §6. Quamvisdivenum »l Pairem
Cap. H, | 23. Marc. xm, 52. De die el hora nemo esse et Filium esse, non esl lumen diversa sitbslmlia;
scit, ncquecngeli in ccelo,nequeFilius, nisi Paler. Ad quia hmc non secundumsubstanliamdicuiilur, sed sc-
hsec ila Hipponensis episcopus : Hoc enim nescit, cundumrelalivum; quod tamen relalivum non esl acci-
quod nescienlesfacil, id esi, quod non ila sciebalut dens, quia uon esl mutubile.]Nolanilavox diversa,tjua
tuncdiscipulis indicarel: sicut diclum est Abraham: frcqutiiierlioc in negotio ulitnrAiigustiiius; significat
nuiiccoguovi qtiod timeas Deiiin; idest, nunc feci ut enim non disiinclam, scd a!ius gcnnris. Vu!t crgi»
rognosceres,quia el ipse s:bi in illa lentalione probalus palernilale, ut cum scholaslici* loqnai', it filielalA
innoluit.] Hanc inleipretalioneni Genes. xxn, 12, vio- non fieri duorum generum siibsianiias, setl wis «-ju-.•
lemaiii essc, si qu;euiiqtijin fuil, ostendiinus ad loni. dem generis esse, acsola rclaiio.ic Palrisad Fii iiiu,
V, serin. 2. Nou coiumodior est loci Marci, uec capio Filii ad Pairein distinctas. Mulia h c de rc, sj;d sniis
("Jl sc Ariaiiis fttlciilitiin inipoucre posse cjusmndi intricala liabei Dionys. Pciavius l)og;u. Tlieolog.
rcsuonsioiie .spciaient. Vide lamen quse hanc iu rciu loin. 11,lib. de Trinit. iv, c.ip. I i
YATROL.XLVII. 17
 525 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 524
Cap. 8, § 9 et 10. Essentiam dicoqumovo-laGrmceA guslinus : Tamencum qumrilur quia tres? magna pror-
dicitur, quam usitalius subslantiam vocamus. Dicunt sus inopia humanum laborat eloquium. Dictum esl ta-
quidemetilli hyposlasin; sednescio quid voluntinler- men tres personse, non ut illud dicerelur, sed ne tuce-
esse inter usiam et hyposlasin ; ita ut plerique nostri, relur. Hoc est, non ut diceretur tres esse personas,
qui hmcGrmco traclant eloquio, dicere consueverint quales sunt tres homines, qui quamvis sint ejusdem
piav ovaiav, rpslg vizaa-raazi', quod est Laline, unam speciei, tamen differunt multum inter se, separati-
essentiam,tressubslandas.]liocesl, uniusquidem ge- que sunt, et seorsim agunt, qualia in divinis perso-
neris essenliam,sed tres distinctas substantias, at non nis esse posse merito negabanl veteres. Vide lib. vn,
diversas; vel-unam essentiam in iribus substantiis, cap. 4, § 7, 8 et 9.
quse varia duntaxat subsistendi ratione, hoc est rela- Lib. vi. Cap. 1, § 1. Inter disputationesquas habe-
tionibus differunt. banl nosiri adeersus eos (Arianos) qui dicebanl, Erat
Cap. 9. Sed quia noslra loquendi consuetudo jam tempus quaudo non erat Filius; hanc eliam nonnulli
oblinuit ut hoc intelligalur, cum dicimus essenliam, raliocinalioneminserebanl: Si Dei Filitts virlus et sa-
quod intetligitnr cum dicimus substanliam ; non aude- pienlia Dei esl, nec unquam Deus sine sapienlia ac vir-
mus dicere unam essentiam, tres substantias ; sed tule fuil, comlernusest Deo Palri Filius. Dicii aulem
unam essentiam, vel substantiam, tres auiem perso- B Apostolus Cbrislum Dei virlutem et Dei sapientiam,
nas; quemadmodum mulli Lalini ista Iraclanles et et Deum aliquando non habuisse virlutem aut sapien-
digni auclorilate dixerunt, cumalium modum apliorem tiam, demenlisest dicere; non igilur erat tempusquan-
non invenirenl quo enunliarenl verbis quod sine ver- do non erat Filius.] Nemo non videt paralogismum
bis inlelligebanl.] Similia babemus lib. vn, Lcap.4, hunc esse, et meriio rejici ab Auguslino sequente
§ 7. Miror essentiam et subslanliam mlsta luisse, libro, ut et ullimo. Nam sapienlia Patris ejus est
c.umsint diversae signilicationis voces; ideoque cum proprietas, qualis non est Filius; qui a Paulo I Cor.
voce substantia non careret lingua Latina, inventa i, 24, dicitur virtus el sapientia Patris, duntunxat
esset vox essentia, nec ab eruditis repudiata quasi quod in eo maximeemicuerint polenlia etsapientia
inulilis.- Quiniilianus Insiit. Orator. lib. m, cap. 8 : Dei. Atlamen sic mulii veterum ratiocinati sunt, ut
Mulla ex Grmco formala nova ac plurima a Sergio osiendit Dionys. Petavius de Trinit. Iib. vi, cap. 9.
FlaVio, quorum dura quwdam admodum videntur, ut Sed et ante Ariana tempora, ejusmodi ratiocinatio-
ens et essentia ; qum cur lantopere aspernemur nihil nes occurrunt, cum Deum raiionalem dixerint, quod
video,nisiquod iniquijudices adversusnos sumus, ideo- habueiit apud se raiionem. Vide Athenagorse Apolo-
' quc paupertale sermonislaboramus. Sane nec superio- giam pro Christianis, etTeriuIlianum contra Praxeam
rum sseculorum metaphysici, nec nostri temporis' C cap. 5. Nimirum, bonis illis viris placebantnon tan-
pbilosophi ac theologi ea voce carere pmuissent; tum ratiociualiones ad logicas leges severe exaciae,
uii nec, sine magna ambiguilate, eam confundere sed et quse sola specie firmae erant. Miror lot verba
cum subslantia. Veteres auiem cum unam essenliam hanc in rem profudisse Augustinum, cum paucis
aut subslantiam in divinis dicebant, intelligebant urii- expediri posset. Sed multa scribere videri voluit,
tatem specificam; cum ircs personas, tres substaniias potius quam ad rem facientia.
non ^diversas, sed distinctas. De unitate vide quae Lnsno vn. Cap. 1, § 2. Contra eos qui de Filio Io-
infra lib. vi, cap. 3, § 4. Revera enim, subjicit quebantur, quasi essentiaePalris fuisset proprielas :
Augustinus, cumPater nonsit Filius, et Filius non sil Quomodo ergo ejusdem essenlimFilius, cujus Pater,
Paler, el Spirilus sanctus itle, qui eliain donuin Dei quandoquidemad seipsumnec essenlia est, nec omnino
vocalur, nec Paler sil, nec Filius, tres ulique sunl. est ad seipsum, sed etiam esse ad Filium illi est ? At
Ideoque pluraliler diclum est: Ego et Pater unum su- enim multo mugis unius ejusdemqueessentim,quia una
mus ; non enim dixit, unum est, quod Sabelliani di- eademqueessenlia Paler el Filius ; quandoquidemPalri
cunt, scd, unum [sumus. Observandum Augustiuum non ad seipsumest ipsum esse, sed ad Filium, quam
caelerosque omnes veteres non dicere, paterniialem, essentiam genuil, et qua essentia est quidquid est, ni-
filietatem, et spiritualitatem, ut scholaslice loquar, •D mirum, Filius.] Yide hac de re Petavium iibri lau-
tria esse, aut tres relationes in uniea numero sub- dali cap. 10, quamvis omnia obseurare conetur. Non
stanlia, ut nunc loquimur; sed Pairem, Filium ac polest sane in veieribus laudari, in re difficiliperse,
Spirilum sanctum tres esse personas, hoc esl, ratio- qusesila vocum ambiguilas; nec a recentioribus eam
nalis naturm, ex Boelii definitione, individuassubslan- augeri par fuit, dum veleribus tribuunt id quod non
lias. Igilur persona est aliquid absolulum, quamvis senserunt; quia iisdem vocihus, sed perincommotle,
personalitas sit relativum quiddam; quod cum non expressum est. Paucioribus multo verbis totum hoc
satis animadverterel Dionys. Petavius, Augustinum negotium pertractari poiuit; et dilucidius.
non intellexit, ut liquet ex cap. 11, lib. iv, deTrini- Cap. 4, § 7. Itaque loquendi causa de ineffabilibus,
tate, tom. II Dogm. theol. Aut si inlellexit, rem ul fari aliquo modo possemus,quod effari nullo modo
clarius in lucem proferre ausus non est. possumus, diclum esl a noslris Grmcis: una essenlia,
Nolebant tamen multi fateri tres esse subslantias, fres substanliae; o Latinis aulem una substanlia vel
iie secum pugnare viderentur, ac ne quis tres diver- essentia, tres personae.] Jam haecexplicuimus ad lib.
sas naiuras somniaret, more Arianorum. Hinc Au- v, cap. 8 et 9. Hic tantum monebimus legenda at-
5-25 VARIORUMEXEfiCtTATIONESIN S. AUGUSTINlOPERA S26
tente qua3supersunt in hoc libro, ad finem usque, j^.mero duntaxat distinctas; caeteroqui conjuiictissi-
ab iis qui cupiunt scire quid veieres de unitale J>ei mas, ita ut unus Deusdici possit? Absit sane *.Posie-
et pluralilate personarum senserint. Nimirum inlelli- riorutn saeculorum Ecclesise, dum vere statuunt in
gebanl tres esse substantias distinctas, sed aeque hoc capite nulli licuisse a Scriptura sacra abire, ac
per omnia perfectas, ac similes, non sejunclas aut proiitde a superioribus setalibus, quas non suspica-
separaias, ut tria corpora, sed conjunclissimas, ila bantur ab ea norma recessisse, traditam esse Scri-
tamen ut relalionibus inler se distinguerenlur. Fatetur piurae doclrinam; earum senlentiam ex Scriplura
Augustinuspotuissedici tres Deos, nisi Scriplura Con-> interpretalae sunt, (ribueruntque antiquioribus non
tradixisset, § 8, et tres essentias, nisi obstaret arctis- id quod senserant, sed quod sentire 'debuerant. Nos
sima earum conjunctio, et summa per omtiia paritas. ergo deunitateDei, deque Palre , Filio el Spirittt
Ex tota denique ejus disputatioue liquet valde ambi- sancto ex Scriptura quoque loquamur atque sentia-
gue esse, hisee de rebus, locutosveteres. Quidigilur, mUs; nec pulemus id posse a nobis perspicue expli-
inquit § 9, restal, nisi ut faleamur loquendinetessilale cari, quod perspicue revelatum non est; aut inelius
parta hmcvocabula,cum opusessetcopiosadispulalione exprimi verbis nostris quod non assequimur, quaui
adversuminsidiasvel errores hcereticorum.'Atprofecto verbis Ghrisii et apostolorum; cum prcesertim lotet
ambigua esse uon debtierunt, ne plebs interea falle- B tantae lites ex novis vocibiisnaioesini. Si veteribus
reiur, neu contraria dixisse iisquaesenliebanlposte- ignoscimus quod de uniiale specifiea divinsenaturae
ris viderentur, ut contigit; cum prsesertim proratn in Patre, Filio et Spiritu sancto docuerunt; ue im-
et puppim religionisChristianse, a Nicaenis teinpo- ntisericordes simus in eos qui hac de re aliter
ribus, in illa sua Triuitatis explicatione, sitam esse quam nos nuuc forte senliunt, si modo Scripturani
pularenl. Cumenimconareturhumana inopialoquendo sacram normam fidei suae habeant, praeceptoruni
proferre ad hominumsensus quod in secretario menlis Evangelii sint observantes, redilumque e cceloDo-
pro caplu tenetde Domino Deo, creatore suo, sive per mini nostri Jesu Christi vivos et mortuos judicaturi
piam fidem,sive per quulemcunqueinlelligentiam, ti- nobiscum praeslolenlur. Hanc cequiiatema nobis et
muit dicere tres essenlias; ne intelligereiur in illa rei difficulias, et humani ingenii imbecillitasneces-
summa mqualitateulla diversitas.Rursus non esse tria sario postulanl; nisi mira iniquitate velimus recen-
qumdamnon poleral dicere, quod Sabellius quia dixit, tiorum deteriorem esse conditionem quara'veterum,
in hotresinlapsusest. Quid vero ex hisce colligemus? quibus errantibus Uonveniam modo, sed et laudes
Credere nos quoque oportere esse tres essentias, nu- maximastribuere solemus.

HS NONUM TOMUM.

ANIMADVERSIONES C sunt excusari Cbrisliani imperatores qui, ethnicos

1NLIBROS CONTIIA EPISTOLAM PARMENIANl. imitati, meras opinioneSpro deliclis habuerunt, et
LIBRO i. Cap. 8, t§ 13. Quin etiam conqueri audet gravibus poenis affecerunt. Res enim lanli mo-
Parmenianusquod eosConstanlinusad campum, id esl menti, et cujus sunt tam horrendse sequelae.nunquam
ad suppliciumduci jussit, qui vicli apud ecclesiaslicos debuit a Christianis tentari; Deonon lantum tacente,v
judices, nec apud ipsumqum dicebant probare potue- sed etiam tot et tantis de amore in universumhuma-
runl, et adhuc in sanctatEcclesice prmcisionasacrilego num genus iieraiis praecepiis disertissimis satis
furoreferebanlur.] At propterea occidi non debuerunt aperte rem velante. Legaiur codicis Theodosiani li-
quod deCcecilianoCarthaginiensi probare non polue- ber xvi, conferaturque cum legibus ethnicorum prin-
rant traditorem fuisse, aul a traditoribus ordinatum; cipum in Christianos; atque illico licebit intelligere
vel quod secessionem fecissent, quamvis immerito, simili quidem lemporis intervallo, non tot ieges ab
a reliquis EcclesiisChrislianis; si modo legibus civi- ethnicis in Christianos latas quot sunt a Christianis
libus cseteroqui parerent. Hsec delicta et vulnera in hsereticos: quae certe macula est nominis Chri-
milioribus remediis curanda fueruut. siiani, quam nun jiiain, nisiconlrariis instilutis, prin-
Cap. 9, § 15./» quos (haereticos) ex occultoimpe- cipes ac magisiralus delebunt. Sat multis hac de re
rio Dei, per manifestum hominum imperium, multa D diximus in epistolam ad Vincentium, not. ad tom. II.
quibus coercerentur severissimeconslitula sunt; nec Ad ethnicos quod attinet, capitali supplicio si sa-
solum hmreticis,quoquomodosaltemChristianonomine cra diis suis fecissent mulciandos, videlur res|)icere
dealbatis, ted eiiam ipsis paganis. Nam uiique et ipsi Augustinus ad legg. 15, 16 et 18, tit. 10, lib. xvi,
falsa religionesunt impii, quorumsimulacra everliat- codicis Theodosiani, quaeleges anno 399 lalce sunt.
que confringijutsa sunt recentibus legibus, inhiberi Caeterumnon lum deinum suppliciumcapitale iisest
etiam sacrificiasub terrorecapitali.] Reclius dixit Au- inlentum qui sacra idolis farerent, ejusdem enim ti-
gustinusquam pulabat occultumesse imperium Dei tuli lex 4 a Constanlioanno 353lata sichabet: Pla-
de vexandishsereiicis; nam profectoadeo inaposto- cuil omnibuslocis alque urbibus universisclaudi pre-
loruni scripiis latet, ut nec ipse, nec alius quisquam tinus lempla, et accessuvetilis omnibus licenliam de-
id proferre adbuc poluerit. Sed eo laiente, iton pos- linquendi perdilis abnegari. Volumus enim cunctos
527 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 528
sacrificiisabslinere. Quod si quis aliquid forte hujus- A Cap. 10, § 16. -4» forle dicent etiamsi convincunlur
modi perpetraverit,gladio ullore slernatur. Facullates in sacrilega dissensione non lamen ad impcralorum
etiam perempti fisco decernimusvindicari, et similiter potettalem hmc coercendavel punienda perlinere de-
uffliyi rectores provinciarum, si facinora vindicare ne- bere? Qua in re qumro quid dicanl; an quia de reli-
glexerint. Crudelis sane lex et Christiana mansuelu- gione viliosavel falsa nihil curandum est talibus potes-
dine prorsus indigna; quam legem si quis neget ex- latibus? Sed multa eliamdepaganis diximus, et de ipsis
secutioni illo lempore ubique mandatam, propterea dmmonibus, quod persecutiones ab imperaloribus pa~
tamen Constantii honori minime consuluerit; nam tianlur. An et hoc displicet?] Haecerant valde invi-
per eum non sietit quominus exseculioni mandare- diosa et cum magno periculo conjuncta ; si enim Do-
lur, et sequentibus principibus auctor fuit ila sese natislae aperie dixissent eam curam ad imperalores
gerendi. Auguslinus tainen non hic tanlum, sed et iu non perlinere, pro sediiiosis habiti fuissent; nec fa-
episiola 93, § 10, eam saevitiam laudal : Quis enim teri polerant, eo sensu quo inlelligebat Augusiinus,
noslrum, inquit, quis veslrumnon laudal leges ab im- sine periculo; si enim res eral arbilrii imperatorum,
peratoribus dalas adversus sacrificia paganorum? Et eis parendum erat. Sed discutienda fuit ambiguitas
cerle longe ibi parna severior constilula est; illius totius rei. Igitur conslat inter omnes gentes summis
quippe impietalis capilale suppliciumest. Hsecsi pos- B potestatibus demandatam fuisse a popubs, aut scri-
senl laudari, omnia a Christianis per tria prima sae- plis legibus, aut lacito certe consensu, legum civilium
cula dicta contra persecutionem religionis causa, et tranquillitatis publicse tutelam. Has ut sarias tec-
quasi slulta aul mala lide dicta essent habenda. tas conservent, unius jusiiiiee rationem poiestates
Stultum enim fuisset id oppugnare quod aequissimura habeant necesse est; seu par est eas ex legibus et
esse putares; nam non persecutio ipsa, quasi per se , aequitate de omnibus judicare. Verum nulla socielas
inala, potuisset ab iis oppugnari, sed tantum quae est quse iisdem potestalibus demandaril curam opi-
fieret contra recte senlienles. Cupiebant autem Chri- nionum, praesertim theoreticarum; ila uteassanciant
stiani ab etbnicis, dum eihnici erani, omnem perse- quse ipsis placebunt, proscriptis oinnibus aliis, aique
quendi animum abjici; hoc est, se ab iis non vexari, auctorilate sua, el armis, si necesse sit, e fepublica
quamvis elhnici crederent eos in errore versari, quod eliininatis. Nemo tam insanus est qui puiet sibi ue-
mullis locis probari possei. Quod si persecutionem cesse esse sequi opiniones summae potestaiis; cui
non improbabant, si modo a recte sentientibus in er- ad res ipsas, ad vitam communem ac civilem perti-
rantes exerceretur, oportuisset eos, si animum nu- nentes, libenter alioqui paret. Alioquin oportuisset
dare voluissent, sic ethnicos alloqui: Nunc quidem, Judaeos primum, deinde et Chrislianos eihnicis ma-
dum infirmiores sumus, o elhnici, a vobis dissentien- C gistratibus de religione fidem habere, et idololairiam
tes clementer ferri cupimus; sed si quando rerum amplecii; neque enim deleriore jure imperabaut pa-
poiiemur, ne fallamini, non eamdem clemenliam vo- gani quam poslea Christiani imperatores. Oporleret
bis praestare siaiuimus. Aras, templa ac simulacra similiter, quicunque in Muhammedanis regnis, aut
omnia evertemus, sacrificiaque vestra ita vetabimus, idololatriae deditis eliamnum vivunt, eos nuntium
ut sacra diis vestris facere vobis capitale futurum sit. remittere religioni Christianae. Quod si dixeris non
Inlerea vos oramus ut erga nos clemenler vos gera- licere erranlibus poteslalibus facere, qund licet recie
lis, dum superiores estis, quamvis, si unquam im- sentientibus, in labyrinlhum incxtricabilem le conji-
peratores Christianos habere possimus, vos quasi cies; nam quis demum judicabit hic dc errore? Cre-
impios simusinterfecluri, si religionis vestraecultum dunt ethnici, credunt Muhammedani, credunl haere-
tueri velitis. Sic Christianos loqui oportuisset, si ve- tici principes le errare, qui te putas recte sentire;
ruin faleri voluissent; aut cerle nihil obstabat quo- ac proinde te vexare debebunt; nisi forte velis libi
minuseorum dicta sic inlerprelarentur elhnici, si id soli ab omnibus credi, a te vero nemini, quod furio-
credebant quod hisce temporibus credebat Augusti- sum essel. Constat enim miumquemque id oportere
nus. Judicent nunc quicunque omnem animi cando- sequi et facere, quod verissimum et optimum ex
rem ac probitatem noii exuerunt, an boni essent ha- D animi sui sentenlia ei videtur; non quod falsum et
bendi quorum animus iia affectus fuisset. Haec ta- . iioxium credit, quidquidde eo alii seniiant. An opor-
men sunt necessaria sementise Augustinianse consee- tebit elhnicum, Muhammedanum, hserelicum princi-
laria. pem favere ei religioni, eive sectae, quam falsani esse
Verum hic praeterea diligenter observandura est, credit; vexare vero eos qui recie ei seniire videniur?
quod ad epistolam 44 observare omisimus. Expro- Sunt ergo omnes potestales, quidquidsenliani, com-
brabat Fortunatus Donalista, anno 398, Auguslino niuni legi subj'iciendae;ne, dum verilatis amanlibus
ita esse animatos episcopos calholicos, ut data sibi favere in regno quopiam aut republica volumus,
potestate acriter essent Donatisias persecuturi, quam- mendacii culioribus imprudenler arma tradamus, quae
vis dissimularent. Vide epist. 44, 11. Id vero nega- nulla ratione eripere possimus.
bat Augustinus iis verbis quaeex epislola excerpsi- Sed nullamne, inquies, curam religionis gerere de-
mus ad tom. II, Deumque cordium testem vocabat. bent principes?.Maximam,et quae in hoc poiissimum
Sed duobusannis postea, hoc est 400, quo hic liber sita est, ut iie quis religionis causa alium vexet aut
est scriptus, contra sentiebat ac loquebatur. male habeal, qui ctcleroqui legibus civilibus pareat;
529 VAIUORUMEXERCITATIONES IN S. AUGUSTINI OPERA. 530
ne quis item seditionem creel, aut arma capiat, ut A exercerijusle fateanlur; in hmrelicosautem alque im-
aliter sentientes cives occidat, aut e civitate extermi- pias dissensionesnolinl fateri, cum in iisdem iniquitatis
net. Nulla alia lulela indiget verilas, nisi ut ei liceat fruclibus, auctoritale apostolica, numerentur ?] Si aqua
luce propria fulgenli oculos hominum ad se conver- haerebat hic Donatistis, profecto Augustini coniem-
tere, et firmis rationibus animos eorum allicere. ptu digni erant. Quis enim ignorat quaecunque evan-
Nulla erroris oppugnatio certior est quam ut perspi- gelicis legibus damnantur, et quae prseserlim Paulus
cue confuietur, et libere retegantur allucinationes. loco ab Augustino allato perslringit, civilibus legibtis
Sic ergo faveant magistralus veritati, sic errori ad- nec solere plecti, nec posse? Exempli Causa, aemula-
versentur. Ubicunque utrumque licebit facere, brevi tiones, animositaies, dissensiones, invidia, avaritia,
de errore veritas trinmphabit. Quod si hominum superbia, ambilio, amor rerum hujus vitse, modo ne
ignoraniia.stnpiditas aut affeclus nonnihil lriumphum eorum causa leges reipublicae perfringantur, nun-
veritatis moreutur, non erit longa mora, el humanae quam puniuntur ab hominibus ; nec tamen propterea
imbecillitatis habenda profecto est aliqua ratio. Re- minns Deo invisa sunt, minusve regno ccelesti exclu-
media certissima et elficacissima quibus corporis dunt. Facile osiendere possemus cur talia nequeant
morbi curantur, indigenl quoque aliquo tempore, ab hominibus plecli, si lioc ageretur; salis erit di-
quo vim atque efficaciam suam exserant. Mirumne B xisse leges civiles esse hominum conditioni atiempe-
ergo aut iniquum videri poiest concedi animorum ralas, nec ab iis eximiam quamdam sanclilatem pos-
morbis moram aliquam ut curenlur? Neniini sane, tulare, sed tanlum eam viriutem sine qua civium
nisi semet ipsum ignoranti. At saepe contigit, inquies, societas incolumis esse non potest. Similiter nec
diulissime errores fulgenli veritati restitisse; quod opiniones subjaceni legum civilium pcenis, quia
Hquet etbnicismi exeinplo, qui in imperio Romano sequiores omnes legislalores ea tantum plectunt quae
cenlum minimum aimis post Constantini tempora experientia quotidiana constat esse mala, taliaque ab
supersles fuit, nec forie uiiquam iniermortuus esset, omnibus habentur, qui quidem sunt sui compotes :
nisi vi legnm fuisset expugnatus. Atego illas ipsas le- qualia sunt, csedes, furlum, adiilleriuin et siiuilia;
ges diuturnitatis erroris causas partim fuisse exis- quee si negligerentur, stare socielas humana nnn pos-
timo; quod homines soleant eas opiniones pertina- set. Ideoque nullutn est ratiocinalioni Augustinianaa
cius fovere quse vi oppugnantur. Deinde non mera pondus. Si Donaiislse probabanl supplicia ethnico-
Iux Evangelii tenebris eihnicismi opponebaiur, neque rum, digni sane erantqui et ipsi vexarenlur; nam
mera recla ratio errorem oppugnabat. Multa jam quod sibi non fieri cupiebani, id aliis fieri cupere
erant eo lempore in dogmatibus ritibusque et mori- non nisi inique poterant. Inter veneficos et hsereti-
bus Christianorum quae merito (quid enim nunc prae- C cos nulla est similitudo; nam venefici convicti faten-
senim nos vetat verum fateri?) offendebaut ethnicos. tur se contra jus et fas venena propinasse, nec res
Saepeetiam Chrisiiani doctores, quisat beneeihnicos ulla obscnritate laborat: sed ubi seriho est de opi-
errores everlebant, male atque imperite religionem nionibus, quas qui sequuntur credunt esse veras, et
Christianam tuebantur. Ilaque caliganies eihnicorum propter quasin nullam civilem legemdelinquum, ini-
oculi, dum hinc veritatis luce praestringebantur, quissimae sunt pcense, ob rationes antea allatas. An
illinc pravarum aique falsarum raiiocinationum ne- forte, subjicit Augustinus, nec.talia potestates istm hu-
bulis praepediebaniur, unaque cum paralogismis fir- manm conslitulionispermitluntur curare? Propterquid
missimas ratiocinationes miscebanl. Videbant etiam ergo gladium portai qui diclus est minister Dei vindex
liominum quoddam genus, a quo maxime oppugna- in iram eis quimale agunt? Si talia potestaies humanse
bantur, cupere ul religionem Chrislianam atnplecte- vi et armis curant, siue dubio praeler jus et fas po-
reniur, non lantum animo ipsis benevolo; sed etiam tentia sua abuiuniur; neque enim talia vi et armis
quia, aucto Christianorum numero, fines regni cujus- curaniur. Defendendareligio est, inquiebat Lactantius
dam novi generis quod illi homines possidebant pro- lib. v, cap. 19, non occidendo,sed moriendo; nons'm-
ferebautur; opesqueet aucloriias eorum augebantur. vitia, sed patienlia; non scelere, sed fi.de. Illa enim
Hse aliaequesimiles fuere remorse, quae objecise sunt D malorvm suni, hmc bonorum, etc. Nihil est tam vfflun-
etbnicis, ne quamprimum Christianam religionem tarium quam religio ; in qua si animus sacrificanlit
amplecterentur, non quod edicta non satis acerba ac aversus est, jam sublata, jam nulta est. Gladius non
crudelia contra eos promulgata fuerint; aul quoddi- estdatus principibus nisi in eos in quos exlegibus ci-
vinae veriiatis, cuin sola fulget, exiguae sint vires, vilibus gladio animadvertere, propter facinora quibus
quando nulla vis vetat quominus fulgeat. Sed hsec civilis socieias violatur, jubentur; non in eos qui,
saiis superque hac de re. csetera innoxii, a rectis sentemiis aberrant, suntque
Ibid. lllud qumro, cum manifeste enumeret Aposto- persuasione et mansueludine ad rectam viam revo-
lus opera carnis, Quse sunt, inquit, fornicatioues, candi. Fac contrarium esse verum, quid dices ethni-
immundiliae, contentiones, semulationes, animosita- cis magistratibus, qui rationes luas audire nolent?
tes, dissensiones, hsereses, invidise, ebrietates, co- Quid reposuisset Augustinus Constantio Ariano malts
mesliones et his similia; quid isiis videatur, ul crimen babenti synodi Nicaenaeseclatores ? Quid Vandalis,
idololairim pulenl juxta ab imperatoribus vindicari; qui, non ila mulio post ejus sciatcm, ex Africa exe-
aut si nec hoc vqluni, cur in_veneficosvigorem tegum genrat episcopos decretorum Nicaenorum tenaciores,
531 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTJNI. 532
plebemque cum iis sentienfem male habuerunt ? Nl- A omnino militavit, nota militari privalum atiquem si-
mirum, ad suas artes converli enm oporiuisset, @t gnel; nonne ubi fuerit deprehensus, ille signaius pro
palinodiam canere crudelis senl.entiaede.persecutione desertore punilur, el eo gravius quo probari votuerit
licila, ut ad priorem mansneturiinem reverterelur. nunquam omninomilitasse, simul secum punito, si eum
Nos vero ita sentiamus de jure divino et liumano, ut prodiderit, audacissimosignatore,elc.] Alluditad sii-
nunqnam nns ila sensisse pudeat poeniteatque. gmala militaria", de quibus vide Hug. Grotium ad
LiBROll. Cap. 13, § 29. Etsi laicus aliquis pereunti Gal. vi, 7. Lex 4, Iib. x, tit. 21 , in codice Tbeo-
dederit necessitateeompulsus( baptisma et eucharis- dosiano : Sligmala, hoc est, nota publica fabncen-
liam, nam illa juncta erant. Vide not. ad tom. H, fium brachiis, qd imitulionem lironum infiigaiur, etc.
epist. 172, § 5), quod cum ipse acciperet quomodo Ad quem locuprilege commentarium Jacobi Gotho-
dandum esset addidicit, neseio an pie quisquamdixe- fredi.
lit esse repetendum. Nulla enim cpgenle necessitatesi ANIMADVERSIONES
fiat, alieni muneris usurpado es(; si autem tiecessitqs IN LIBROS DEDAPTJSHO CONTRA DONATISTAS.
urgeat, aut nullum, aut veniqledeliclum est. ] Si po- LIBROii. Cap. 3, § 4, Quis autem nesciat sanctam
nas ea sacramenla esse necessaria ad salutem, qup- Scripturam canonicamtam Veteris quam Novi Testa-
modo vulgo tempore Augusiini sentiebant, satius! B I menli, certis suis terminis contineri, eamque omnibus
profecto est ea a laicis adminisirari, et rata cepseri,, poslerioribus episcoporum liiteris itq prmponi,ut de
quam, ut quidam qui similia sentiunt, velle homings' illa, omnino dubilqri el disceptari non possit, utrum
potius perire. Sed neutri ostendere queant ea esse adI uerum, vel ulrum rectum sil, quidquid in ea scriplum
salutem necessaria. Vide disserlationem Hug. Qrotiii esse conslilerit?] Nihil verius, nec ab ulln Christiano
deCojnseadministratione ubi pasiores non sunt, at- in conlroversiam revocari poluit. Sed et sequentia
que ad eam animadversipnes Dionysii Peiavii et. sunt aurea, et digna qnae perpetuo iis occinaniur
Henrici Dodwelli, qui usque adeo Augustini auctoritaie abiiluntur ut
Ibid. Neque ullo modo per devotum militem, quqd a'. velint nos ei potins credere quam rectae rationi :
privatis usurpalum est, signumregaXeviolabilur.] Hsec; episcoporum aulem lilteras, inquit, qum post confir-
verba illusiravit Piopysiqs Petavjus Aniniadversip- malum canonem vel scriplm sunt, vel scribuntur, et
num in Epiphanium pag, 78, ad hseres. 42, unde) per sermoiiemforte sapientioremcujuslibelin ea re pe-
quse huc faciunt depromemus. Est xaSoo-tap-ai idemt rilioris, et per aliorum episcoporumgraviorum auclo-
ac consecrare, dicare. Hinp xaBoaiuo-i; devotio, et; ritatem, doclioremque pnidenliam, et per concitia li-
y.aBuenapivo;devptus, consecraneus. Quare qui sei cere reprehendi si quid in iis forle a verilale devialum
principi devoyebant acreligione aliqua.conseprabani,, G C esl? Optime, nam episcopis aut aliis ecclesiasiicis
v,aBao-iap.hoi.dicebanlur, ut milites. Capitoliiius ini scriptoribus, post apostolorum tempora, minime
Maximino : commilitonessacrati, imovero consecranei. dalus est Spirilus qui eos ducerel in omnemverilalem;
Ejusmodi fuere Gallorurp veterum devati, quos itlii nec sane eeternis rectse rationis legibus, et eanoni-
soldurios appellqbant, ait Csesarlib, i Commeniario- bus logicis ac grainmaticis, quibus omnes alii subja-
rum, hoe est v.aBa<noip,ivoi,quod aptius mihi videtur cent Scripiurae interpretes, fuere subtracti a Deo.
quam quod Graecus interpres reddidit, avyap.orat; Igitur si in hcec peccant, ignoseere quidem eis debe-
tame(si idem fere est quia ad jusjuraiuium adigi sole- mus, at non asseniiri; nisi hominuni auclorilatem
bant. Egregium T% y.aBa>o-wo-Eo>; exemplum refert; prseferamus verilati; quo siullius a'c nequius nihil
Dio lib. LIII, ad animm Urbis 725, ubi Sextum quem- fieri polest. Addit Augustinus in sequenlibus ejus-
dam Pacuviuin vg| Apsdium tribunum plebisnarrat : dem periodi verbis; el ipsa concilia qum per singulas
semeiipsum Augusfo in senatu devovisse, idemque regiones vel provinciasfiunt, plenariorum conciliorum
ut alii senalores facerent auctorem fuisse; lv rS>y«.pi nuclorilati, qum fiunt ex universo orbe Chrisliano,
(ruvsSpiw rs ec.uTovoi TOV
T^ViSvipoiVrpoitov v.aBoitjiao-E, sine ullis ambagibus cedere; ipsaque plenaria smpe
v.aiTOtfttilois nvvsSqvlsvsTOUTO Sed AugustO vriora posterioribusemendari; cum aliquo experimento
rcotriGrai.
l
reclamante, tribunus plebis prosiliens ad populum rerum aperitur quod clausum eral, el cognotciturquod
Obviosquosque ac caeteros deinde cives coegit v.aBte- ttntebal: sine ullo lyplio sacrilegmsuperbim, sine ulla
pwqat a.fS>;[F. ayvM?|TwAOyouo-TW. &f ovmp v.aivvv, inflata cervicearrogantim, sine ulla contenlionelividm
Trpgrpsn6jj.evot T6Vxparovvra, liyetv siifiap&v6Vt Tot invidim, cum sancla humiiilate, cum pace calholica,
appellatio sniBertv.a; cum caritate Christiana? Hic desinit praeter modum
Hinc y.«6<acrtw^iEviuv
xtf.Btao-tap.s6a.
ex formula plerisque imperialibus officiisac ministris producia periodus. Ex postremis verbis liquet neque
ailribula; maxime, uti dictum est, militaribus. Quam provincialia, neque plenaria concilia habita fuisse ab
in rem profert hunc Augustini locum, aliaque addit, Auguslino erroris periculo exempta quandoquidem
queenon exscribam. Monebotantum locum quem ci- priora a posterioribus emendari posse censebat. Sed
tat ex Capilolino, non exstare in vita Maximini, sed praelerea duo hic sunt obse.rvanda. Alternm est ad
in trium Gordianorum, ubi exstat oratio Maximini. investigationem veri, in re praesertim obscura, un-
Adi et G|ossarium nomicum Jac. Gothofredi, ad cod. decunque ea obscuritas orialur, multitudinem nihil
Theodosianum. facere, sed tantum peritiam eorum qui congregaulur
Ibid. Si quisquam, tive desertor itvt qui nunquam «t candorem. Si mihi exemph causa omnes ornmno
S55 VARIORUMEXERCITATIONES IN S. AUGUSTINI OPERA. 531
Africaeepiscopos congrega-ssesad j'udicium ferendum A cusatricis discretionepersonm, facullalum publicalione
de sensu loci Veteris aut Novi Testamenti, quorum nudarenlur, etirrevocabile palerenlur exsilium.Fuil dif-
nullus Hebraice sciebat, et perpauci Greece norant, ficilior conlroversia baecquam intelligeretur ab Hono-
ingens illa imperitorum muliitudo inepiior erat ad rio, homine stupido et ex alienis consiliis semper pen-
recle judicandum quam vir unus peritus utriusque denle, ejusque aulicis quidvis aliud curantibus quam
linguse, exempli causa, quam solus Hieronymus rerum ejusmodi cogniiionem adipisci; nec potue-
Slridonensis, quamvis tanta non fuerit ejus peritia, runt se lictores prsebere Afrorum conciliorum sine
quam vulgo puiatur. Quis dubilet etiam superiore maxima imprudentia. Ac sane et illo tempore et
sseculo xvn unnm Hug. Grotium, aut unum Joan. postea, per tolum Orientem et Occidentem, plures
Drusium, reelius potuisse Scriptttram Veteris et Iocuti sunt et senserunt cum Pelagio quam cum Au-
Novi Teslamenti interpretari quam omnes Italise ac gusiino, quem, famaecausa, reverebantur, quamvis
IKspaniae episcopos simul capila conferentes? Igi- ab eo dissentirenl.
ttir sint plenaria concilia, aut minus plena, mihi Cap. 4, § 5. Hoc facit sanitas pacis, ut cum diu-
perinde eril, ad spem inveniendae veritatis quod at- tius aliqua obscuriora qumruntur, et propter inveniendi
tinet; nec imperiue multiludini, pro imperio aliquid difficultalemdiversas pariunt in fralerna dUceptatione
definienli, el anathemata minilanti, nec raliones B I sentenlias, donec ad verum liquidum pervenialur, vin-
ulias, aut eas pravas, suae definilionis afferenli, ma- culum permaneat unitatis, ne in parte prmcisa rema-
gis cre3am, quam pauculis, aut uni. Imo vero uni neat insanabile vulnns erroris.] Egregium sane moni-
viro doclo argumenla firma proferenti continuo as- lum atque officium quod merito exigebat a Do-
seniiar, cum ea intellexero, nec adversarios ejus: natistis; sed cui se ipse sublrahere non debuit in
unquam numerabo. Numerus enim nihil ad verita- negotio Pelagianismi; in quo nihil tam qusesitum
lem facit, et saepe eliam quo plures congregantnr ad est qtiam ut prsecipitibus mullarum synodorum sen-
eam deliniendam , eo plures imperili, eo plures fa- tentiis irrevocabilia anathemala, nunquam , ut par
ctiosi colliguntur; qui neque seiunt quid sit verum, erat, auditis fratribus, dicerentur. Docebit haec
neque quaerunt, sed tantum quid sibi expediat, aut; Joan. Garnerius in enumeraiione conciliorum quse
expedire videamr. Conventus illi ecclesiastici sunti contra Pelagianos congregata sunt. Altamen faten-
ad civilium normam formati, et quia quo plures ini dum fuit rem esse, quse non mediocribus tantum in-
hosce conveniunt, eo major est eorum auctoritas : geniis, sed et praastantissimis quibusque negolium
simile de ecclesiasticis coatibus judicium ferlur. At: facesseret.
in civilibus coetibus aguntur res ad hancce vilami Cap. 7, § 12. Hanc ergo saluberrimam consuetudi-
dunlaxat periinenies, eaeque hominibus notissi- C ( nem per Agrippinum prmdecessorem suum dicit san-
mse, et multis mutationibus obnoxiae; quarum etiam ctus Cyprianus, quasi ccepissecorrigi.] Ipse Cyprianus
rerum homines domini sunt, et in quas proindei epistola ad Jubaianum 73 docet Agrippinum proxi-
multiiudini majus sine dubio jus est quam paucis. mum prsedecessorem suum non fuisse. Apui nos au-
Quamobrem recle convocantur primores civium ii- tem, inquit, non nova aut repentina res est, ut bapti-
que niagno numero, ad eas regendas et componen- zandos sentiamus eos qui ab hmrelicis ad ecclesiam
das, pluribusque suffragiis eedtint pauciora. Verum veniunt, quando ntulti jam anni sunt ei longa aitas
ubi ccelestis verilas agitur, quam nemo nisi studioi ex quo sub Agrippino, bonmmemorimviro, convenien-
et attentione adhibilis novit, quae nulli mutationii les in unum episcopiplurimi hoc statuerint, atque ex-
obnoxia est, cujus nemo est dominus, et cuj'us de- inde in hodiernum tol millia hmreticorum in pro-
finiendae maj'orem a Deo potestatem plures non ac- vinciis nostris ad ecclesiam conversi, non aspernali
ceperunt, quam pauciores; non sunt numeranda suf- sint, ete
fragia, sed singulis expendendse suffragiorum ratio- ANIMADVERSIONES
nes. Res est clara, sed de ea , pro ejus utilitate acI INLIBROS CONTRA LITTERAS PETILIANI.
praestaniia, agere hic non possumus. Quare nec; kiBROi, Cap. 9, § 19. Cum audierit: Qui baptiza-
quse objici possent iis quae a nobis dicta sunt di-. D ] tur a mortuo non ei prodest lavatio ejus (Eccli.
luemus. xxxiv, 30), respondebit: Vivit Chrislus, jant non mo-
Alierum, quod hic observari volebamus, noc eraf ritur, el mors ei ullra non dominabitur, etc.] Loco
nimirum, ctim concilia sint errori obnoxia, noni illo Ecclesiasiici abuiebantur Donatistse, ut osiende-
esse a§aa-avi(rrS>ceorum decretis credendum, ac3 rent baptismum collatum a malo sacerdole, seu qui
proinde, ne alias repetam raiiones quas in hisce Anim- mortuus esset in peccatis, non prodesse. Nescio quof
adversionibus saepius altigi, minime esse vexan- modis se torquet Augustinus ut ostendat ex loco
dos eos qui verum non esse putant quod a conciliiss nihil posse elici; cum deberet irridere Dnnatistas,
est definitum, si modo, in rebus civilibus, omnibuss quod hic baptismum Christianum quaererent, cum
bonorum eivium officiis defungantur. Inique ergo ac; alia plane mens esset auctoris Ecclesiastici. Haecejus
crudeliter vexati sunt Pelagius, Ccelestius et eorumi est senientia inlegra: 'BanrtZ.oy.evo: RTTO vev.pov,xal
discipuli, cum in eos propositum est ediclum quo) 7T«XtV Tl WyEAUO"«V
OXIrOV,
K7TTOf£SVO£ £VTWXoUTJSW aUTOU,
iu exsilium acti sunt el bonis omnibus spoMait; ett hoc est, Is qui abluitur postauam leligit cadaver, ei
quidem a quocunquetraherentur ad iudicem, sini ac- ilerum id langil, quid capit ulililaiii »xtua ablutione.'
 555 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. S5C
Liquidum esi respici ad ablutiones legales, quaede- A rint oraiores populares criiicse omuis ac dialeciicae
bebant fieri posl lactum cadaver, ex mandalo legis, imperiti. Dum enim nullaui regularum utriusque il-
Num. xix, 11, et quae nibil prorsus faciunt ad ba- lius ariis ralionem habenl, iibique quosvis sensus
plismum Chribtiaiiiim. Sed si legas sequentia, vide- qiiaesiverunt, et ex sorii similitudine omnia probare
bis lianc esse prioreni parlem similiiudiuis; h;«c se posse credideriint, unde innumerse rixse naiae
enim verba sequuntur, quse alieram conlinent: Ov- sunt. At olim ejusmodi honiines, propler dicendi
TW?S.vBpO>TlO; VWTEUWV ETTt TWV«fMtOTlWV KOTOU, V.ai facultalem, aut ad primarias sunl sedes evecli, aut
•nukivitopsvou.evo;v.al ra. avra. 7rotwv,rn; 'KpoGev/rig in synodis regnurn quoddam obtinuertint. Plura non
RUTOU ri-s. eitrav.ovasrai; v.ai ri «KS^OTEV
SVTWrairet- dicani, nota enim heec sunt ecclesiastic;c historiae
vw0>5v«t avrlv; sic hominisqui jejunal ob peccala sua, perilis, el qui judicium in ea legenda adliibiierunl.
el ilerum in ea delupsus eadem facit, quis oralionem Non moror caeteros dissimulare, ineniiri, et carpere
exaudivnit? qudve ulilitalis ca\'iel ex sua humil.tale? veri amantes semper paratos.
Nihil lmc ad baptismum, quamvis Cyprianus quo- LIBROiii. Cap. 25, § 50. Cum ego Mediolanumante
que eo loeuiii htinc lrahat, quem citai eliain dimi- Bauionem consulem venerim, eique consuli calendis
diatuni, epist. 71. Sed ille, ut recie observavit ad Januariis laudem, pro mea lunc rhetorica professio-
eum locmn Nicolaus Rigaltius, saepenumero, ut et B ne, reciiaverim.] Hujtis moris publice laudandoruni
alii Paircs arripii de Scripluris quidquid vel solo consulum calendis Januarii, qtiibus inagistraiiini ini-
verborum sono facere ad propositum videtur. etsi bant, testes sunt Panegyrici consulares, utraque liu-
longe alio sil iiilolligendum sensu. Tam frequens est gua, tiim versu, tum soluia oratione dicti a Mamer-
hoc in Cypriano, Augustino et aliis, ut miniuie opus tino, Libanio, Themistio, Claudiano, Sidonio. Haec
sit quierere, cinn viro doclissirno, quod eos in cita- adnoiavit Jac. Sirmondus, adducto postea loco hoc
lione hiijus loci exeuset, cum excusari nequeant Angiistiiii, 3d Epist. Sidonii lib. viu, epist. 6, ubi Si«
mnltii alin similia. Vix quisquam dicere possil quam donius moris hujus memiiiit.
veroeinielligenii.c Scriplurae et paci Ecclesiaenocue-

IIV TOMUM DECIMUM.

JOANNES PHEREPONUS LECTORI. lecior, qtise seqiinnitir; aut ijise calamum arripe, ut
Mulin in hufi uliimum Augustini tomum adnoiare labori me» snppleas quotl deest; sed memento ante
facile poltrssemiis, sed duoaut iria nbstiterunt ue id onmia snlius veritatis, ctu' uni litare conalus sum,
praeslarc.iiiu*,(jusole, lector, rescire nostra noiiuihil r. rationem habere. Vale.
inlere-l. Prhumn est feslinalio lypographoriim, qui- PR./EFATIO
IIIIP,dudiiin ediin integrn Aiigustino unacinn indieo, ADI.IBRUM. DEGESTIS PELAGII, ANNO MDCXl
PRIJIUM
iongum vidcbaitir exspcctare diutitis aiiimadversiones EDITUM AUGUST.B VINDELICORUM.
noslras, qnas lain cilo adnrnari ali;e ccctipaiimies S. Augusiinus, Retraciaiionum lih. n, eap. A1:
iinn .palieb.inlur. Alienim, qniul ncque itocesse erat Per idem lempus in Orienle, hoc esl in Syria, elc.v,
l|niilqnam bic :i nnbisdiri, aut pliiribns diduri; (|tiia nsque ad hicc: Hic libcr incipil: Posteaqnam in ma-
in liiseo r.iiincinationibtis Ilipponensis episcop.i con- nus noslras.
Ira 1'i'l.igi'i'o=, 'nntiniersft snnt repetitinnes, nec, ad His verbis, S. Augiistinus scriptionis causam ei
Fiiiinii.iii)reriiin qund alliuel, quidqunm novi occurril libri argumentum ex|ilicat; qui antehac omnes Au-
pr.Tier oa qu.-niMciaerant liac de re iu Epistolis, ad gusiinianorum operum conquisitores, viros doclrina
jpius qnn! visiim fuil jnm adnolavimiK. Narn lota et diligenlia praesianies, fugit, nunc demum Fesulis,
coiiirov-r-ia, si jirohe introspiciattir, veriiiiiriu ex- in bibliotheca abbatise Sancii Banholomaei canonico-
|il caiiniiu i|iioi'iii)i(laiiiScripliir.i) locornm.de qtiibns rum regularium Lateranensiurn, reperlus. Ejus anti-
jaui ili.ve.ratims.Iltic accedehat quod nos quoque ha- graphum ctim Scipio Cobellmius, ab epistolis et se-
nitn livarini) linliiii) (andern cepisset laedium, ul ens j) cretis summi pontificis, Roma ad Marcnm Velseriun
vix a« ne viv quideni ferre possemus; uec sane qtiis- illttsi. virum Augustam Vindelicoriim misisset; visum
iprnn inr-lior.liiisnceupaltis niillies idem aut legcre, pulcherrimse gemmae publicam lucem non esse invi-
ani dicere stisiineat; priesertim si quaa tribus verbis dendam. Sapientia enim abscondita, et thesaurusinvi-
:ib-olvi potcrant millenis aliquot dicaniiir, niultai|tie sus, qucp utililas in utrisque? Romae quidem et Flo-
alietia infarcianliir, quemadniodum hac in re faclum rentiae accuraiissimas ediliones, commentariis illu-
CM.Cui vero eliam nauseam non moveant lot et tam siraias, apparari ferehantur, et falrem in alienam
-loug.r, ut voce seqnioris aevi utar, rhetoricaliones,. messem non miltendam esse memineramus : sed
autail ileclinandum adversarii iclmn, ant ad eum in- quoniam longum id fdlurum negotium res loqueba-
seci.indinn, aui denique ad invidiam vel movendam, lur, neqne enim sane tanti momenti causa prsecipi-
vel fiigieitilain? Mihicerte tantitm crearunt, inier le- tari debet, si inierim nuda Augustini verba utenda
gendiim, faslidium, ut plane recreatione graliorum fruenda proponeremus, gratiam nos apud viros pios
etuliliorum stndiorum indigeam. Boni igilur consule, et eruditos, antiquae doctvinae amantes, Rouianii
557 V.IUJRUM EXERCITATIONES 1N S. AUGUSTINIOPEIIA. 558
Florentinisque editoribus~ipsis non inviiis, quippe A boc iuo silentio nuntium remiseris; praesenim cum
quorum indnstriie nullum binc sufflamen, cum ne nec unius libelli tui exemplar ad me deferendum cu-
dedicaiionis quidem florem praecerpserimus, iniiuros raveris. Cacterum ne officiis quaepro j'ure veleris
speravimns. Exemplum Roma missum cum fide ex- consuetudinis a te exspeclabam, ipse etiam deesse
pressimus, et lectiones variantes'ad oram ascriptae, videar, quod sperabam coram prsestare, litteris ex-
inde sunt: sed quse in ima pagina plerasque Anlo- sequor. Et quidem, mi Macedo, non sum lam bar-
niusVelseruscanonicus Frisingensis, inier legendum dus aut stupidus quin optime intelligam ueminem
sub:taria conj'eclura adnotavit, paucas aliquas, auda- mortalium quantalibet amiciiia carissimum esse in
ciores paulo non agnoscit. Nullas in conlexlum, amore Divis praeferendum. Novi vetus adagium :
quaniavisprtibahiliiatisspecie blandientes, recepimus. Amicits usque ad aras. Itaque ineptus judicer, si lan-
Meininil jiraelerea hujus libri Auguslinus libro u tum inilii ab amico tribui velim, ut ine plus quam
de Pecc. Origin., cap. 14 : Quod aulem sciiis, elc Superos amet. Utinam susceptam pro doclrina san-
Auretiumscripsi. ctorum Hilarii Arelatensis et Vincentii Lerinensis
Possidius in indiculo, cap. 4, conlra gesla Pelagii defensionem pro merito prseslitisses, et ex vetuslis
liber unus. tabulis atque antiquioris Ecclesiaetestibus rem felici-
Et Photius in Rihliolh. Andrea Schoito interprete, B ler confecisses! Profecto multas tibi gratias agerem,
mim. 54 : Pelagius inea synodo, elc Sic Augusti- plures etiam deberem, quippe qui duos celeberrimos
nits in iis qum ad Aurelium Carthag. episc. scrimit, Patres Augusiini coaetaneos,eidem S. doctori in nullo
refert. dogmaie adversalos, sed per omnia consenlienles
Caelera de synodo et lola hac eansa, a card. Ba- ostendisses; nihil eniin magis in votis habeo quam
ronio, qui Augustini librum periis<ecredidit,.exipso Augustinianam doctrinam communihus Patrum suf-
S. Auguimo, S. nieronyino et S. Prospero ad an- fragiis comprobatam monsirari. At cum videan» te
nuin Chrisii GI5 et seq., atque a Severino Binio in passim rbeloricari, omissis veierum monimentis, tuis
priino Concilior. tomo diligenter et copiose collecta, imaginationibus indulgere, ac pro historia eniia ra-
non exscribiaius, ne actum agamus. Obiler monemus tionis, et secundas intentiones, ut dicilis, seu vana
ea quse Augustiuus sub finem libri scribit a Pelagia- qusedam luaemenlis idola oblrudere; non possum non
uis incrcdibili audacia perpelrata, Ul Dei serviel an- tuas vices dolere, qui bonse causaenon seque bonam
cillm ad curam S. Hieronymi presbyleri pertinentes, advocationem commodasti. Intra sex vel oclo dies,
sceleratissimacmde afficerentur, elc, haud dubie ea nuperrimse tuse apologiaeconfutationem ad umbilicum
ipsa esse quorum Innocentius ponl. epist. 24, sive deducam, et palam faciam te Dallsei, Blondelli; alio-
52, ad Joannem Hierosolymit. episcopum meniinit: G rumqueprotestaniiumsententiamsequi,munire.exag-
Direpliones, cmdes, incendia, omne facinus exlremm gerare; Baronii defensionem verbo tenus abs te ja-
demenlim,generosissimmsanctw virgines, Eustochium ctari, cum eidem, eiiam cum palrocinium magno
el Pauxa, deploraverunt, in locisEcclesim <umperpe- hiatu promittis, adversere, et neglectis veteruni scri-
Irussediabolum. ptorum voluminibus, novas passim hislorias, hoc
Et cpisl. 25, sive 55, atl Hieronymum : Dolor ge- est puras putas fabulas venditari. Ne tamen ad popu-
mitttsque luus ila qualil viscera noslra, ul ratio non lum phaleras loqui videar, universi lui operis speei-
trttclandiconsulendiquesit. men in una et altera pagina capilis septimi in hac
ADVENTORIA epistola exhibeo, com ne forle iis qui ne leviier qui-
AMCISSIMO ACDOCTISSIMO VIROP. FRANCISCO MACEDO, IN dem in ecclesiastica hisloria versati sunt, fucum
PATAVINA ACADEUIA ETHICES 1NTERPRETI ; IN QUADE facias, tum eliam ut adventoriaeloco le in Urb*econ-
INSCRIPTIONE LIBRlS. AUGUSTINI DEGRATIA CHRISTI,
ALBIXE , PINIANE ET MELANIA DISSERITUR ABHENRICOveniat; ne qui in amore erga le nemini cedo, amico-
NORIS VERONENSI AUGCSTINIANO, IN ACADEMIA PISANA rum luorura, quortim centurias Romse numeras,
ECCLESIASTIC^ HISTORi^EPROFESSORE. officiis superer. Etenim nulla inter amicos officialau-
Reverendissime ac doctissime pater , dabiliora versantur , quam cum suas apud amicos
Acceperam ab amicolilleras quibussignificabat (e " querelas sine sequestro deponunt, animi arcana pro-
Vcnetiis Bononiam versussolvisse; nescire aulem se dunt, nihilque quod illorum rem attinet, celatum
quam in urbem improvisam hanc tuam peregrinatio- volunt; et si quandoque a benevolenlia, humanitate,
nem destinasses. Idem etiam libellum quem nuper ac veritate defleclant, eosdem intra orbitas ponuni,
Veronseadversus meam de quorumdam velerum Le- et ad officiumrevocant. Hsec integro volumine prse-
rinensium docirina sententiam edidisti, transmisit. stabo, quod brevi extra Ilaliam (Florentini enim
At ipse voliinien illud avide legere, diligenter ex- lypographi variis libris libellisqueimprimendis occu-
pendere, accnrate notare. Elenim sperabam fore ut, pantur) niiidissimis characteribus excusum, ad le
superatis Apennini jugis, de proximo Florenliam ve- transmittam, quamvis tu Florentia transiens nullam
nires, eaque occasione et sincere el amice aperirem mihi libelli lui legendi copiam facere volueris; cum
quid in libello tuo albis calculis, quid nigro tbeta tamen plurimi mea inleresset noscere per te erro-
signandum censerem. Verum cum Floreniiam acces- res, quos fugerem, cernere verilatem, quam conse-
sisses, adventum tuum tam sludiose mihi celaium ctarer.
voluisti, ut pene verear ne antiquse nostrae amicitiae In capile seplimo prioris commentatioms pro do«
S59 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 540
ctrina Lerinensiiim a te ingeniosissime concinnalae, A oorare debemus de regulis derivandorum nominnm,
sine
pagina 51, veritus ne brevioris opusculi Iectio fasti- quando sive hoc, sive illud dicamus, inlelligitur
dio proximior fieret, lepidam mihi de Albino quae- ambignitalequod dicimus, quorum non in expolitione
stionem facturus, ex arce causse ad exilia et ludicra sermonis, sed in demonstrationeveritatis est major in-
quaedum descendis, ut me universis deridendum tentio. Interim ne me timeas, cui vides necessariam
exhibeas. Sedecce, iiiquis,«f mo/esriimhoc opus lepore esse grammaticam. Sed ne me tergiversari putes,
aliqno et sapore condiam, incido in locum Noris, in grammaticorum scholam ab Orbilio castigandus, ut
quo desidero grammaticam. Quod autem hoc ipsum minitaris, ingredior.
esset ex praecipuisquse in luo opere lectoribus ob- Cum lib. i Hist. Pelagianae, cap. 15, expenderem
servanda doceres, in indicescripsisti: Noris imperilim inscriptionem librorum S. Auguslini deGraliaChri-
grammaiicmarguilur. Naepostquam ibidem in proxi- sli, et de Peccato originali, nempe : Sincerissimi fra-
ma pagina, ex sacris theologorum academiis, me ad tres, dilecti a Deo, Albine, Piniane, et Melania, non
chronologos amandasii , slatim ad grammaticorum adinisi correelionem Baronii, qui an. 409 pro Albine
subsellia ab Orbilio, ut inquis, castigandumdelrudis. putavit Albina reponendum, nisi, addit ibidem, prm-
Equidem leclores tanto abs te lepore el sapore condita ter Albinammatreni fueril illic Albinus filius. Elenim
scripla evolventes, cum Terenlio repetent : £ ea a^tatefeminarum nomina non semper feminina
B
neutrae lermi-
Facete, lepide, laute, nibilsupra. 0 capitulumlepidis- terminatione efferebantur. Paulae filia
[simum. nationis cognomen habuit, nempe Euslocbium. Imo
hs EUN.m, 1, 5.
mulierumnominaasaneiisPalribuscumlerminalione
Ipse autem doctissimi sequeac sanctissimi Nolani an- masculina id lemporis exprimi solita affirmavi. Ita
tislitis.ad Ausonium V. C. carmina libi ingero : Albinam junioris Melaniaematrem passim Albinusin
Mullajocispaleant; liceat quoqtieltidere fictis. recio casn vocatam indicavi. Augustinus praeter in-
Sed lingtiamnlcenle graveminterlidere deniero,
Ludereblandiliisurenlibus, et maledulces scriplionem libri de Gralia Christi hunc titulum epi-
Fermentare jocossatyrae mnrdacisaceto, slol.ii 227 dedit: Albino, Piniano et Meliano. Ubi
^Saepepoetarum,nuuquam decet esse parentum. certum est legendum esse Melanim. Hieronymns
Non tua scripta lepore condis, mi pater, sed meam
episl. 79ait: Albiims,Pinianus, Melaniasalutantvos.
mihi cutem, non secus ac elepbantinam, tam multo Possidius Calamensis in indice librorum S. docioris
sale perfundis,ut cum me amicissimwmibidem voces,
Hipponensisscribit libros de Graiia Chrisli et Peccato
procul dubio habearis priginali missos ad Pinianum, Albinumel Melaniam.
Magnidelator amici. S. Panlinus epist. 44, quse inler Augustinianas est
sat.
JUVEN., 1, 53 r
C 249, Jl/etoiioproMelania posuii. Ila Patres, qui anno
«niquiori autem loco roe tee-um congredi jubes, 400 florebanl, Albinae nobilissimaeferhinse nomen
dum ad grammaticam provocas, quae luum regnum scripsere.
est, in quo tibi plaudis ac triumphas. Elenim cum Mira, inquis ( pag. 52), certe ratio exponendi, nova
ego nondum mammam atque talam loquerer, tu elo- et incognita antiquis Priscianis, et Donalis, et nUperis
queniise magisler publice Madriti rhetoricam profite- Despauteriis, el Nebrissis, quam nulla lempora lule*
baris, cui a leneris unguienlis strenuam, atque inde- runt, ul libera esset nominum inflexio, et promiscue
fessam operam navaveras, non secus ac ille, matculina et feminina declinarentur : alqueadeo Albind
Quempater ardentismassasfuligiuelippus pro Albino, el Melanius pro Melania poneretur.
Aearbbne, et tbrcipibus,gladiosqueparante Rectius dixisses, Albinus pro Albina, et Melamus
Incude, et luleo Vulcano ad rltetoramisit.
JUVEN. sal. 10, 50. pro Melania ponerelur. Sed hoc omisso, ad Donaii, ad
Prpfeeto nunqnam ab amicissimo viro, qualem te, quod provocasti tribunal vador. Scribit lib. v de ge-
neribus : Sunt prmterea aiia spno masculina, intelle-
canteslaris, tantum meo tergo periculi limuissem,
ul ab eodem «mtra me stringerenttn' Orbjlii scuticse, ctu feminina, ul Eunuchus commdia, Orestestragmdia,
Centaurusnavis. Alia sono neulra.intelteclu feminina,
Ferulaequetristes, sceptrapvdagogorum. ]v ut Phronesium, Glycerium,
MART., lib. x, 62 Sophronium, qummulieres
sunl. Ilaque Donato judice , nomen desinens in us,
Itane a meo Macedone, quem in editis voluminibus' alias masculinae
terminationis, si rei femininaeimpo-
toties summis laudumpraoconiis extuli,
nalur, retenta lerminatione masculina, significalio-
Discipuloruminter jubeor plorare cathedras? nem femininam induit. Ita Eunuclms nomen est viri
HOHAT., sat. 10.
exsecli masculinaelerminalionis et signiflcalionis; at
Libeat Augustini sententiam solidae apologiseloco> si imponaturuni ex comcediisTerentii, non mutata
libi reponere lib. n contra Cresconium, cap. 1 : Sii terminatione, variata tamensignificaiione, fitgeneris
cnhn, inquit, Demosthenesclarissimus{nralorum, cuii feminini, etdicimus tepidam Eunuchum Terentii. JE-
verborumtanta fuil cura quanla rerum aucloribus no- gyptus femininaesignihcationis nomfenest; at si viro
slns, cum tamen ei nonnullam oralionis insoleiiliamob- cuipiam id nominis imponalur, masculini generis
jecisset JEschines, negavitille in eo posilas esse for- evadit. Horum ratio est, quia terminatio in us est
tunas Grmcim,illone, an illo verbo usus fuerit, el ani tanium materia et substratum nominis; sola autem
huc.an illucmanum vorrexerit : auanto minus nos la- sijfniilcalio, Donato magistro, sortitur rationem for-
Ul VARIORUMEXERCITATIONES IN S. AUGUSTINIOPERA. 542
mae. Appello lestem omni exceplione majorem Vos- A J rum, tum feminarum propria erant : puta Dynacium,
sium, qui lib. 111Grammat., lib. ideanalogia, cap. Pegnium virorum; Euslochium,Glyceriumfeminarum.
24, laudaio prius Quinliliani testimonio, ait: Voluit Non erat igilur libera nec promiscua illa declinatio,
igitur Fabius parem esse ralionem in Murmnael Gly- sed necessariagrammalicesconstruclio.
cerium, eoqueul vixiieest MurmnaPROPTER SIGNIFICA-1 Memento le in grammaticorum schola versari a
TIONEM, elsi lerminatio aliud requirere videalur : ita quibus vapularent discipuli qui Eustochium nomen
Glyceriumesse muliebre, licet sil neulralis lerminatio. proprium virginis dicerent, erat enim cognomen filise
Quare licet hoc cognomen Albinus sit lerminationis Toxolii etPaulse; illiusautem nomen Julia erat. Scri-
masculinae, eo ipso quod feminse imponatur, quo- bit Hieronymus de D. Paula epist. 27 : Juncta est
modo reapse a tot Patribus impositum fuit, signili- Toxolio, qui Mnemel Juliorum altissimum sanguinem
cationem femininam subit, quse optime cum lermi*- trahil, unde eliam filia ejus virgo Eustochium Julia
natioue masculinacohaeret. Equidem, mi dulcissime nuncupalur. Ex quibus corrigo Glandorpium, qui
Macedo, Heribertus Rosweydus hisce luis scrupulis Toxotios Juniis accensuit in Onomastico. Quod
non langebalur, cum in praefationead Jib. vni de Vi- etiam ex Capitolino in juniori Maximino patet. De-
tis Palrum, nnm. 6, bsec notavit : Proba Baronii sponsala, inquit, illi eral Julia Fadilla proneptis An-
divinatio; sed non necesse Albinampro Albinoresti- B ] tonini, quam poslea accepil Toxolius ejusdem familim
fuere. CONSTAT enim illo smculo feminarum nomina senalor. Errat autem Gruterus, qui Juniam Fadillam
eliam masculinisierminationibusquandoqueelata. Sic legit. Sed de his alias; neque enim te, qui nomen
defemina nunc Melanius, nunc Melanium apud vete- virginis pro cognomine posuisti, Orbilii ferulaesub-
res occurril. Hoc ipsum poslea eliam confirmavit in jiciam; non sum erga amicum tam rigidus in gram-
notis ad epistolam 44 S. Paulini, ubi ait: MELANIO : matica censor qualem te erga me profiteris. Nolat
inlelligil ipsam Melaniam, quae nunc Melania, nnnc Chifflelius pag. 45 notarum in epislolas Paulini No-
Melanius, nunc Melanium dicla. Itavideiur capiendus lani in editis voluminibus in calce epistolae ad Pam-
Auguslinusepislola 227 : Carissimis fralribus Albino, machium Eusiochium legi, cum alioquin, inquit, Eu-
Piniano el Melanio : Ita lego pro Meliano. Inlelligit slochia scribalur in mss.Puteano elV\ennensi.Codicem
Albinamet Melaniam, cum apud Alypiumepiscopum vero Puteanum vocat pag. 8, perqnam anliqunm el
1
Tagastmin Africa versarenhir. Viden ut totus meus optimmnotm. Transeo ad Gly^erium Terentii; video
est Rosweydus ? quem sane anle oculos habui, cum enim te parum velerura monimenta callere, et prae-
illa scriberem, et Baronii correclionem non admitte- sertim Priseiani, quem alterum contra me judicem,
rem. Tu vero inquis (pag, 55) : A GrammalicisNo- seu testem appellas. Notat Priscianus noinina femi-
ris dissentilab Orbiliocasligandus, nec Baronio timenr '" narum desinentia in um figurate, non vero proprie
dus, quem obiler pungere voluil,el ego nndicare.Quid, sic elala. Dp ejusdem verba ex lib. vi: Inveniuntur
ainice, ciim Rosweydo ages? Memento hunc illum (qmen, inquit, apud comicosmulla hujuscemodiGrm-
esse quem pag. 150 anclorem erudilissimumet ele-r cprum nomina quibus articulos feminini generis necet-
gantissimumnuncupasti; in indice scribis : Roswey- sario significationisgralia prmponeresoleht, »5hbpv.tov
dus auclor eleganlissimus. An forte, ne mihi plagas hmc Dorcium, s5 Vhixipm hmc Glycerium; hoc au-
condones, una inecuin Rosweydum ab Orbilio casiir tem solet fieri adulationis causa, sive diminutionis mla-
gandum djces? Cave tibi a tot ferulis quas docli lit. Idcm lib. v scribit nomina feminarum desinere in
Rosweytli sodales in scholis stringunt. Vel elegantisr- PMfigurate, ui Glycerium mea, Dorciumel Philotium.
simi titulura expunge, si in homine quoque quemad- Quare siGlyceria per imitationem tantum Graecorum
modum in me, grammaticam desideras.tVel si leme- a Latinis Glyeerium dici potuit proprie et recte, hoc
ritati id proxitnum judicas, nie qunque, qui Ros- est Laline loquendo, Glyceria, non Glycerium diei
weydi verbis loculus sum, Orbilii ferulis exime. Hoc debuit. Quid ergo ais : Nec GlycerimnGlyceriavocari
interim scias mihi decrelum esse, malle cum Ros^ poluit ? Imopassim apud Latinos illius nominis femi-
weydo vapulare, quam gr.immaticas Macedonis re-' nam Glyceram appellatam video. Martialis lib. n,
gulas discere. Falleris tamen, si unum a me libi He- epigr. 41, ait :
ribertum opponi puias. Habeo plures lum veteres, ResponditGiyceraedolere denles.
tum recentes, tum Graecos,lum Lalinos scriptores,1 Iloralius lib. i, ode 19 :
quibus pro me Ioquentibus, lu ne hiscere quidem au- (iril me Glyceraenitor,
deas; sed mirere tanlum, et forsilan doleas; neque: SplendenlisPario marmorepurior,
enim Ode 50 :
0 Ventis,regina Gnidi,Paphique,
HaecrixAest,ubi tu pulsas, ego vapulotantum Sperne dilectamCypron,el vocantis
JUVEN.sal. 3, 228. Tliurete multoGlycgrae decoram
Traasferia sedem.
Exemplum,inquis (pag. 55), Eustochii ab re esl,i
cum Eustochiumfueril nomenproprium virginis Pau- Idipsum ex pluribus inscriplionibusapparet. Unam
Im filim,qumEus:ochia dici non poluil, cum Euslo- et alieram subiiciam. Romaead D, Clementis :
chium deberel, quemadmodum nec Glycerium apud1 FLAVIA.DOMITILLA.FILIA. FLAVI^E.DOMITILL^
Terenlinm in Ahdria Glyceria vocari poluit : erant( IMP. CiESARIS....ASI..NEPTIS.FECIT. GLYCEU^E. I.
quippe certa nominaterminata in um, qum tum virs- ET. LIBERTIS.LIBERTABVSQ. POSTERISO.EORVM
 513 SUPPLEMENTUMAD OPEfU S. AUGUSTINI. 544
Allera apud Grnterum pag. MVIIL6. A Menander amasiam fabulaeinseniit, qiiemadniodum
D. M. nosier Maro suum Alexin insecunda ecloga cantavit.
FLAVIO. SEVERO El quamvis malo Grsecaepoesis fato Menandri comue-
FILIO. KARISSIMO diae interierinl, palam fit ex inlerpreiatione Tereniii,
QUI. VIXIT. ANN. VI. M. V. Glyceriuniin Graecafabula appellaiam, quam Athe-
FLAVIUS. VITALIS. EVOK. ET naeus Glyceram nominavit. Quid ergo scribis : Ncc
! GLVCERA. PARENTES Gtyceriumapud Terenlium in Andria Glyceria vocari
INFELICISSIMI. poluii? Claudai agmen vir utriusque idiomaiis peri-
Ex his intelligis nomen Glycerm faniiliare Latinis tissimus Gentianus llervetus, cujus eruditas inierpre-
fuisse. Unde et in fastis RomanaeEcclesite ad diem laiiones poteris per otium legere apud Possevinum.
15 Maii leges : Heraclem S. Glycerim martyris. Imo Hic primus Lausiacam historiam Palladii episcopi
non modo apud Latinos, verum etiam apml Graecos; Helenopolilani Latinis auribus donavit. Porro scribit
Glyceriam, seu Glyceram Iegimus. Laudatur a Si- cap. 86 : lllic Evagrius excipilur a beata Melania.
mocatta lib. i et vm de rebus Mauricii imperatoris: Postea : Dicit ei beala Melanium. Idem cap. 97 : Huic
cultus rlw.epia; Tij? p.aprvpoc, Glycerimmarlyris. aliqnando Melaniumjunior magnm Melanimneplis, de
Atbenaeus lib. xin inter famosas mulieres recenset; •** B 1711« dicam poslea, misit quingenlosnummos. Denique
rnv rlw.ipav, Glyceram, quam ab Harpalo Alhenasi cap. 118 : Cum auletn, inquil, suam quoque neplem
accitam scribit. Lucianusde Rhelorum prsecept. cum1 Melanium, elc. Quod tu non licere usurpari dicis ,
Tliaide , et Maltliace rlw.ipav, Gtyceram, nominat. Hervetus non taiiium semel, sed iierum, ac lerlio
Notabal autem laudalus Priscianus )ib. vi Glyceram1 usurpavit, eamdem feminam Melanium, et Melaniar*
feminam per quaindam adulalionem (ipse dicerem1 promiScue nuncupans, cum tameu in textu Grseco
festivitatem) neutrali nominis lerminatione expres- Palladii nunquam Melanium invenialur, sed feminina
sam. Ita Aihenseus ibidem ex Machone poeta haec' terminalione idem mulieris nomen semper elferalur.
carmina recilat: At lu Herveto eruditior scribis : Non eral libera, nec
Glycerium,quamab amaloreacceperat promiscua ilta declinaiio, sed necessaria grammatices
Corintliio,aestivamvestemstatim conslruciio. Aiidebisne tantis scriptoribus oppedere?
Fulloni tradidit.
Itane Martialem, Horatium , Lucianum, Athenaeuni,
Lucianus etiam in dialogis meretricum vlw.iptov
el interpreies Micyllum, et Benedictum, Hervetum,
Glycerium nominat. Et quidem meretrices a Plaulo in
et si superis placet, magnum Baronium
Graeca terminatione efferuntur. Ila appellantur Sile- Rosweydum,
«i Orbiliocastigandospronuntiabis, elimperilim gram-
nium et Gymnasium in Cistellaria; Pliilocomasium (
accusabis? Expunge potius praecipilem tuam
et Acroteleuliumin Milite; Plimnicium in Pseudolo,' majLicm
illam censuram , a qua , si melius velerum scripta
etc. Ita eliam scortorum nomina exhibet Aristaenctus
non dubito quin abstinuisses, ne insulsus
lib. i, epist. 14 et 24; lib. n, epist. 15. Vide, mi Ma- lustrasses,
alienae grammaticse castigator haberere. Si tamen
cedo, quales libros lua illa censura historiaeecclesia-
roges cur Patres quos initio laudavi, pro Albina et
slicae professorem appellare cogat! Melania posuerint Albinum et Melanium? docebit te
Sed, uti es acuto et subtili ingenio, repones mu-
in notis ad episiolam 44 S. Paulini, cujus
lierem quse apud Terenliiim Glyceriumdicitur, nun- Rosweydus
verba non laudo, quod velim bibas ex fonle. Jam
quam Glyceram poluisse nuncupari, sicuti nec quse- vides, jam sentis, amice, tuam illam censuram, quam
Glycera nominabatur, Glycerinm in reclo casu dici
veluii insigne tui operis documenlum in indice sic
potuisse. Sed parum hocce le efiiigiumjuvat. Relege
K exarasti : Noris imperilim grammaticmarguitur, tot
memoratos dialogos Luciani: videbis uni illorum ab
auctore titulum dari TATKEPA KAI©AIS, Glycera et ,, testimoniorum pondere elisam jacere. Ne tamen m-
humanus censear, sepulcrale eidem saxum impono,
Thais; at in dialogo scribiiur rlweptov, Glycerium. addiio
Ita legitur in editis codicibus , el in duobus mss. cbaracieribus epitaphio quo jusla illius oppressio uncialibus
serenissimi Magni Ducis in pluieo 57. Alque ita om- ^. ] exprimatur. Ex Gruterianis acervis
Jacobus illud exporto :
nino interpretantur viri dociissimi Micyllus, SATVRNINVS
et Joannes Benedictus, in titulo : Glycera et Thais, in" SEVERI. V. F. SIBI
texlu Glyceriumvertentes. Magnus Baronius in notis is
j ET RAMO. VRSVLAE
ad diem 13 Maii, lit. C ait Glycerim, sive Glycerii.
lau-
,'" CON. KARISSIMAE
in
Idem Annalibus, an. 175, Glyceriammariyrem
r"
dicilur. ACCEPTO F. ANN. VIII.
in
dat, quae ejusdem tomi indice Glycerium MASGVLOF. ANN. XIII.
Redeo ad Glyceriuin Terentii. Scis Andriam Terentii/j
esse Menandri comoediam,quam ille Latio se donasse 'e
Legent posteri post Josephum Scaligerum cap. 19
lestatur in prologo. indicis Gruteriani, RAMVSVRSVLA. Verum si tu
Menanderfeeit Andriamet Perintbiam. saxo durior in semel concepta crisi perduras, abjeeio
Al Glyceram meretricem dileciam a Menandro •0 talamo, excisorium scalprum et malleolum stringe,
Alhenseus lib. XIIItestatur : Glyceram amatam Me- e- ac pro RAMOincidas RAMAE, ut vel silentes mor-
nandro noruni omnes. Grsecerlw.iauv leges. Quare re luorum manes e sepulcrali lapide luam in grammatica
545 VARIOItUMEXERCITATIONESIN S. AUGUSTlNi OPEUA 54G
excellentiam loquantur, et ne usquam gentium mu- A Herveius inlerpretalur, noli de noinine profligatam
lieris nomen masculina terminatione elatum fuisse lilem reslaurare) una cum ejus marilo Piniano , et
videaiur. calechesiinstituissetAlbinamnttrum suam, uxorem au-
Sentio tameu ilerum me in arenam abs te provo- iem filii sui, el persuasissel his omnibus vendere qum
cari. Sed mitlamus,inquis (pag. 5), hmcexilia quan- habebant, Roma eos eduxit. Ilaque avus juuioris Me-
quam non contemnenda, ne videamur in litivilitio laniae erat mariius Melaniaesenioris. At cerium est
immorari.Ulinam quse prae exilitate miltis omisisses, conjugem Melaniaesenioris non fuisse in vivis anno
profecto securius encyclopaedisetuae, cujus te non 375. Audi Hieronymum episi. 24 : Sancta Melania
semel specimen edidisse in praefatione subindicas, calenli adhuc marili corpusculo et nedum humalo,
consuluisses. Exilia vocas quse nihil rectius dixisses. duossimul perdidit filios. Postea : Quinimo qua itlos
Cerie mihi gaudeo, uiinam et tibi gralulari possem menle contempserit, in unico poslea filio probal, cui
finem logomachisetandem imposilum. Pergis : Exa- omni quam habebal possessione concessa, ingruente
minemuspersonas quibus opus illud suum Auguslinus jam hieme, Jerosolymamnavigavit. Idem vero Hiero-
dedicavit, el uler nostrummelius senliat experiamur. nymus in Chronico ad annuni decimum Valentis im-
Inscripiio esl : Albine, Piniane et Melania. llaque a peratoris scrihit : Melania nobilissima mulierumRo-
grammatica ad bistoriam provocas. Cave tanien ue, B manarum et Marcellini quondam consulis filia, unico
ubi irrgTammalica non bonus correeior fuisti, malus prmlori lunc urbano filio dereliclo, Jerosolymam navi-
in bistoria scriplor habearis. Equidem libenlius in gnvil. Anno epochse Christianae575 a 28 Marlii ex
hJsioriarum campoquam intra grammatices cancellos Ammiano Marcellino Iib. xxvi, pag. 515, edit. Yalesii
tecum certabo; nam ubi lu phaleralam orationis co- V. C, decimus Valentis annus labebatur. Tu vero,
piam, etTuIHano ore crepantes periodos consectaris, mi Macedo, maritum Melaniae senioris, el alierius
ut tympano poiius quam gladio pugnes; ego rebus avum superstiteni facis anno 418, quo S. Anguslinus
addictus, servio factis, rerum gestarum nolitiam in scripsit librumdeGraiia Cbristi; nam Albinumavum
antiquioris aetatis ruderibus sepultam indago , ut si Melaniaejunioris imaginaris, cui S. doctor Iaudalum
non sermonis, veriiatis tamen curam quam maximam volumen nuncupavit. Palladius cap. 117 hsec ait :
gerani. Agedum, quid sentias de personis quibus li- Inler quas eral eliambeatissimaMelaniaRomana, qum
brum de Gratia Christi S. docior nuncupavit, expone. fuil quidem filia Marcelli consularis, uxor cujusdam
Equidem, inquis (pag. 52), inilio haud probabam viriqui eral in magna aucloritale, cujusnominis non
nomineAlbine significarifilium Piniani, ne ptmpone- recte memini.Profecto prodigio propius esl Palladium
relur fitiusparenlibus. utriusque Melaniseamicissimum, ac nobilissimae fa-
Si Palladii historiam legisses, nunquam de filio1C ( miliacclientem oblilumfuissenoministnariti Melanke,
Piniani cogitasses; nara idera cap. 119 haecscribit : illud veroalepostduodecimetampliussaecula prodi;
CumMelaniasuscepissetfiliosduos, et utrique defuncti quod, nempe, Albinus diceretur. Sed nec recteasseri
essent,venilad tantum pro Chrisli nomine odium nup- potest Albinus avus Piniani; nam circa annu.ni 400,
licirum,uthoc Piniano marilosuo Severiexprmfeclifilio> ut ostendam, Pinianus et Melania caslitatis proposi-
dicerel, elc. llaque Pinianus filios amiseral anlequami tum susceperunt, magnam paternorum bonorum
ex Iialia discederet, et castitatis propositum una cuini parlem in pauperes erogantes. Quod ciini Severus
uxore Melania indueret. Scriptor vitae S. Melaniae s Piniani fraler intellexissel, ac locuplelissimo palri-
apud Surium die 51 Decembris, narrat Melaniami monio familiam Piniani pieiate privatam doleret,
prius femiuam peperisse, poslea filium. Atque, ait, , insano dmmonisinslinclu, inquit auclor vilse S. Me-
quod nalum quidem fuerol, erat masculinum, siniulI lanise, inspiralus, aggressusest fratrem molestiaafft-
atque autem nalum, et sancto baptismofuit regenera- cere, agros avellens, fruclus abripiens, omnibusmodis
lum , ab hoc mundo discedens, ad eum qui illic estt insullims, el vimafferens. Ideni nequissimis Piniani
transmitlitur. Progrederis (Ibid.) : servispersuasit, ut non solum seipsos, sed eos quoque
Placebat aul mutari nomenAlbine in Albina, ulii agros in quibushabitabant, Severi esse dicerenl, et eos
*
vull Baronius, ut sit Albina socrus, aut retineri Albi- D ejus nominarent. Ex quibus patet non modo aviiui ,
nura pro soceroaul avouniusduorum Piniani et Mela-- verum etiam pairem Piniani id lemporis non vixisse,
nim: et hoc arridebat magis. cum Severus Piniani frairis bona per vira occupare
Id postremum , quod ridiculum esset, arridebatt teniarei, et Pinianus agros ei servos distraheret, an-
magis. Hoc utclarius inlelligas, et tuas basce phan- tequam in Africam navigaret. An bona qusedam ca-
tasias me magistro exuas, scito Melaniaesenioris> strensia uni tibi nola obtrudes?
filium Albinam nobilissimam ferainam desponsasse,, Quod auiem exisiimas Albinum fuisse saltem so-
ex qua Melaniamjuniorem Piniani postea conjugeml - cerum unius duorum , eadem facililale refellilur.
suscepit. Haectradit Palladius Melanisesehioris ami- Etenim socer Melaniaevocabalur Severus. Jd diserle
cus ex cap. 10 Lausiacae,et Melanise, ac Piniani inl legisses in libro inemorato Palladii Helenopolitani
Italia hospes, cum in causa S. Joannis Chrysostomii episcopi cap. 119, ubi ait : Cum Metania suscepisset
legatusRomam venit, ut idem leSlaturcap. 121. Haec l filios duos, et ulrique defuncli essenl, venil ad ttinium
loquitur laudatus scriplor cap. 118 : Cum aulemi pro Christi nomine odium nupliaruin, ul hoc Piniano
Melania senior suam auoaue neptein Melanium (iiai mariio suo Sevcri exprmfectifilio dicerel. AudUrut
 547 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 548
Severus fuerit socer Melanise, non vero tuus ille Al- 1- A fralribus Paulino ei Therasim.Et in medio epistolae:
binus?Sed nec dici potesl socer Piniani, nam pater 3r Sancti fratres, et dilecti Deo. In calce vero : Domini
Melaniaejunioris Publicola dicebalur, quod discere •e dileclissimi, sincerissimi, vere benigniel abundantis-
poieras e* nolis viri eruditissimi Petri Fr. Cbiffleiii ii sima Domini gratia prmslantissimifratres. Ubi vides
in Paulini epistolas part. 1, cap. 24, ei rursus part. 2,
i, litulum utruraque eonjugem appellare, licet genus
cap. 26 et 54. Mirari lubet undenam lantam, ul Hie- e- nominum a digniori desumalur. Ita unus Pinianus,
ronymi verbis ular, habeas mutandorum nominum m quod genus attinet, illa epitheta regit, licet una siuiul
potestalem,ul Severo et PublicolseAlbini nomen im- i- socr.us, et uxor designentur. Addis (Ibid.):
ponas? Hoc, inquis, arridebat magh. Querebar de le Quis autem esset ilte Albinus, latet. Hic Rbodus, bic
le quod cap. 2, pag. 64, tuae apologiseme Pyrgopo- >- sallus; hoc opus, hic labor est, o Macedo. Dixeras
lynicendixisses; sed in posterum querelas compes- 3- in titulo hujusce lui capilis septimi: Qui fuerit Albi-
cam, cum le videam tam erudiium nomenclatorem. ). nus, Pinianus, et Melania, exponitur. De Piniano et
Nondum lamen illud agnomen demerui, scis enim ex ix Melania boc lantum dicis, fuisse conjuges, ac prae-
Plaulo Pyrgopolynici diclum : sexaginla Maccdones js terea nihil. Albini nomen utramque paginam implet.
una die occidisti. Cum iiilegitiii) luum volumen con- i- Adesdum : expone quis fuerit. Respondes : latet. Ad
futavero , ac le unum Macedonem dejecero, lunc,; ;, B jus tituli te, velis nolis, voco. Obligalam fidem imple,
ut libet, nt lubet, me Pyrgopolynicem nuncupato. >• ne magni hiatus, ut ail Iioraiius, promissor dicare.
Addis (pag. 55) : Mementole dixisse : Qui fuerit Albinus exponitur. Si
Baronius mulat Albinein Albina, et mendumputat;; latet, te judice, non exponitur. Nihilne tibi suggerit,
non lamcn improbai Albine pro filio Albinm, ut sil it quam in prsefaiionejacias, Encvclonaedia?Liceat ex
sensus Albine vir. Noris ail Albine relinendum,eoque ie Trinummo Plauti reponere :
nomine significari feminampro illius mlalis licentiaob <b Videhomout hominemnoveris!
rationcm proximeadduclam. Ego conlra sentioomnino 0 Ego tamen, inquis, exislimo fuisse aut patrem, aul
legendumAlbine masculinigeneris. Ubi, ubi, amice,, socerum,aut patruum, aut avuncidum Piniani, ut sii
Baronii defensio, quam in litulo capilis promiseras ;S major nalu, et propler mlalem primas vindicet.Ita pu-
(pag. 47) ? Vindicatur ab ejusnola Baronius.Peream,i, lasli repeiiio quater aut, aut, compendio Albinum
si semel promissam toties in hoc tuo opere Baro- i- luum illuni virum exposuisse; illa enim disjunctione
nio defensionem commodasti.Toto, ut aiunt, osiio abb tanquam Ariadneo filo usns ex iniricato Albinianae
eo aberras, cum te ejusdem seclatorem publicas. Hsec c genealogiseIabyrintbo evasisti. Heu quantis, amice,
ad oculum demonslro in apologia quam procudo. erroribus implicaris! Non fuit Albinus Piniani paler,
Baronius scribit iiiendum in vocem Albineirrejisisse,, G ( nam ex Lausiaca bisloria, cujus verba superius dedi
cum Albina Melanisemater dicenda sit. Ego quod1 ex cap. 119, pater Piniani dicebaiur Severus exprm-
peisonain atlinet Baronio consentio, nego tamenl feclus. Exsiant rescripla triuin Augustorum ad Seve-
mendum irrepsisse, cum ulramque nominis lermina- rum prsefectumUrbi in cod. Theod. lege un. de men-
tionem Albina subire potuerit. Attuconiendis Albine 3 dicanlibus, et lege 2 de lucris officiorum,data Antonio
legendum, etbunc virum putas, qui fuerit aut a-vun- - ei Syagrio cons., nempe anno 582. Pinianus autem
culus,- aui paler, aut socer, aut pairuus Piniani. Severi filius anno 597, quo Melania avia uxoris Pi-
Ifoccine esl Baronium a Noris nota vindicare? De' niani Siricio ponlifice, ex Hieronymo in apologia 2
unica tantum liilera cum Baronio quaestionemhabeo,i conlra Rufinum, cum hoc ipso ex Palsestina Romam
nempe quod Albina maler Melanisein casu vocalivo» venit, junctus erat Melanisejuniori, teste Palladio
Albineob illius aelatis licenliam appellata fuerit. Tui cap. 118.
sexum omnino muias, et quam Baronius feminami Sed nec socerumPiniani fuisse evidenter demon-
recte dixit, lu masculum facis; imo ubi illede filio• slro. S. Augustinus ilib. n Retract., cap. 50, haec
Albinsesuspicatur, lu Albinum non cognaium Pinianii • scribit : Posleaquam Pelagiana hmresiscun suis au-
cum Baronio, sed avum, aut patrem, aut avunculurai cloribusab episcopisEcclesimRomanmprius Innocen-
ejusdem imaginaris. 1 nunc, et temet Baronii advoea- V D tio, deinde Zosimo, cooperantibuseonciliorumAfrica-
tum vendita, cum eidem quam maxime adversere. norum litleris, convictaalque damnata est, scripsi duos
Quid in mente habebas cum hanc egregiam tuarai libros adversuseos, unum de Gratia Chrisli, alterumde
Baronii defensionem litteris mandabas ? Procedis', Peccato Originali. Porro Augustinus hoscelibros nun-
(pag. 54) : cupavit Albino, Piniano et Melaniae,ut capite primo
ld elicio ex verbis Augustini; quippe ait: Sinceris- statim apparei. Innocentius haeresinPelagii damnavit
simi fralres, dilecti a Deo Albine, Piniane, et Me- anno 416, ul paiet ex ejusdem litteris datis ad Patres ;:
lania, quod nomen fratres significatmajorem pariem synodi Mileviianaevikal. Februarias, Honorio Aug. ;
masculos esse, et epilhela confirmanl, ksincerissimi, et Conslaniio V. C. cpnss. Zosimus anno 418 eosdem
dilecti. haercticos repeiita sentenlia proscripsit. Quare duo
Vereor ne Tberasiam quoque S. Paulini uxorem , illi libri quos Albino , Piniano ac MelaniaeS. doctor
in virum mutes; nam in titulo episiolae 54 S. Augu- inscripsit, anno eodem 418 editi sunl. Al filius Me-
stini hsecleguntur : Dominis dilectissimiset sinceris- laniae senioris socer Piniani abhinc annos vigiuti o
simis,,verebeatissimisatgue abundantissimaDei gralia vita discesserat. Seio Baronium ad annum 409 Chif'
549 VARIORUMEXERCITATIONESIN S. AUGUSTINIOPERA. 550
J fesla peragerent. Tempus vero navigationis Possidii
flelium vero part. 2, not. in epist. Paulini cap. 54 et A
55, anno 416 ejusdem obi-lumrecitare. Verum evi- ex aliera Augusiini ad Neciarium epistola 254 colli-
denter utriusque metachronismos refello. Scriplor giiur, ubi ait: Nam ego rescripseram, cum adliuc no-
vitse S. Melaniaenarrat eamdem anno aeiatis decimo biscum esset, neque navigassetsanctus frater el coepi-
quario junctam fuisse Piniano, et cum duos (ilios scopus meusPoi-sdius. Has aulem quas mei causa illi
peperisset, simulque amisisset, de viia cselibe serio dignatus es reddere, accepi vi cal. Aprilis post menses
cogitasse; verum a palre prohibitam ne pium illud ferme octo quam scripseram. Itaque Possidius anno
propositum exsequereiur. Postea ail: Eis quidem e 599 ineuiite Auguslo nondum in Italiain transmiserat,
vivis excedit Melanim pater. Quo quidem defuncto, qui tamen anno 400 anle vi cal. Aprilis in Africam
Melania una cum Piniano, thori societate dimissa, redieral, cum ante illud lempus Nectarius Calamen-
conceplum dudum castae vitae propositum exsecuta sis eidem S. Augustini Iitleras tradideril. Imo si exa-
est. Audiaturlaudalus auclor. Illi aulem cum amotus ciius rem velis invesligare, notes, precor, Paulinum
essetis qui prohibebal, quando Deovisum est, el lem- in laudala epistola 44, in qua de obilu soceri Piniani
pus vocabat, slalim quidem exeunt e inagna civitale, ac constantia matris Melaniaecum lande loquilur,
urbanammulliludinemet tumullusvalerejubenles. Erat seribere se circa diem festimi aposlolorum Pelri et
id lentporisPiniano mias viginliqualuor annorum, Me- Pauli liiteras Aiigustini accepisse a Viclore diacono,
lanim autem viginti. Palladius etiam capite 119 de qui aliquantliu Romaeanlea moratus, non curaverat
eadem scribit: Vicesimoergo summtatis anno mundo citius easdem ad se in Campaniamtransmittere.Quid
renunlial. Quare Pinianus superslite socero sex tan- vero in illa episiola Auguslinus scripserit, attende.
lum annis cum uxore Melaniavixit. Idem vero Pal- Docuisli me, inquit, in spirilu veritalis salulare mode-
ladius de Melania seniori scribens cap. 118, ait : randi in occiduismorlalibusanimi temperamenlum,quo
Mullis ilaque posl annis, cum de neptis slatu audisset, et illam bealam matrem, el aviam Melaniam flevisse
et eam nupsisse, et velle smculore.nunliare: verita ne carnalemobitumunici filii, laciturno quidemflelu, non
forte in aliqitamabriperenlur doclrinam, vel hmresim, tamen sicco a malernis iacrymis dolore vidisli. Ex Jiis
vel malam vitam, anus 60 annos nala navem asccndit, colligas socerutn Piniani, filiiim Melanisesenioris, et
el Cmsareanavigansviginli dierumspatio Romamvenit. junioris patrem, obiisse ante Maium an. 599, cum
Ejusdem in Italiam una cum Rufino adventum, ejus- Paulinus conslantiam matris in morte filii ex litteris
que Romamiter fusius describit in epistola 10 ad Se- Augustini intellexerat eirca feslum Apostolorum, ut
verum S. Paulinus, apud quem illa in Campania ho- lestatur iu epistola 44, cui alleram, quaeest250, re-
spilata est. Cum vero vivenle Siricio Melaniaet Rufi- ' posuit Augusiiuus, degente in Italia Possidio, qui post
nus Romam advenerinl, ut teslaiur Hieronymus cum " Julium ejusdem anni, ex epist. 254, ex Africa ad co-
in apologia secunda, tum in epislola 16, quae epila- mitalum navigaverat. Haccfusius dixi, non quod tanli
phium Marcellseinscribitur, palam fit anno 597, qui fuerit tuas de Albino socero Piniani imaginationes
postremus Siricio fuit, Pinianum junctum fuisse Me- refellere, sed ut epistolarum sanctorum Paulini et
laniaejuniori, neque posse patris ejusdem et s^pceri Augustini tempus innotesceret,cum Baronius el Chif-
Piniani obitum prolrahi vel cum Baronio ad anuum fletius alieno prorsus lempore easdem recilenl. Vide
409, vel cum Chiffletioin annum 416, cum supcrstite quanti faciam luam illam plane frigidam admoniiio-
socero sex tanlum annos cura uxore Pinianus vixerit. iiem pag. 287, in fine operis conlra Lupuin : Norit
Exstat de obitu soceri ejusdem insignis epistola 44 S. Noris, cum a principe ecclesiaslicoshislorimrecedil, a
Paulini, quae inler Augustinianas est 249 ad S. Au- verorecedere. Baronium et veneror, et nocturnadiur-
gusiinum, cui S. docior in sequenteni epistolam 250 naque inanu illius dignissimoscedro Annales evolvo;
reposuii, ex qua aunus obitus filii Melaniaesenioris, haud lamen iia viro dediius sum, ut cumdem veriiaii
qui Piniani socer fuit, clare mihi deducilur. llaec ibi prseferendum ducam. Sed de liis plurahabebis in
Ieguntur : Proinde ad islam Imtiiiam, qua vobiscum apologia. Uiinam lu, qui aniiijuos fontes, unde plu-
esl fraler Possidius, cum ex ipso audieritis, quam tri- rimarum rerum ad Albinum, Pinianum ac Melaniam
stis eumcausa compulerit,hoc meverissimecognoscetis, spectantium, notitiam haurire poleras, inquirere ne-
ctc. Tristis vero causa quae Possidium episcopum adi glexisti, deducios saliem inde Baronii rivosadiisses!
navigandum in Italiam compulit, traditur ab eodemi Sane didicisses socerum Piniani anno 409 obiisse, vel
Augustinoepist. 202 ad Nectarium. Elenim gentiles', eo ipso anno illius obitum a magno annalista reci-
Calamacin Numidia, cujus sacris Possidius praeerat, tari, neque eumdem anno418 superstitem cogiiasses.
facto lumullu, lapidibus dein facibus ecclesiam Chri- liaque errali duplicis convictus es, qui Albinum pu-
slianorum evertere conati, ipsum Possidium episco- lasli Piniani patrem, aul socerum. Addisaut patruum.
pum ad necem quaesiverant. Quod facinus scribiti Hic me vetcrum monimenla deficiunt. Interim ex
Auguslinus perpelralum adversus recenlissimasleges> Trinumnio Plauii responsum accipe.
conlra paganos ab iraperaloribus Arcadio et Honorioi Neque novi; nequenatusnecne is fuerit, id solidescio.
lalas in Africa xiv cal. Aprilis, Manlio Theodoro Denique concludis : aut avunculum. Superius scri-
cos., nempe anno 599, ui idem testatur lib. xvm de; pseras pag. 52, posse relineri Albinum pro socerovil
Civit. Dei, cap. 54. In eadem vero epislola ait luinul- avo unius duorum Piniani et Melanim: el hoc arridebal
tuaium a genlilibus calm4is Juniis, dum illi Floralia magis. Risura, amice, leneas, qui modo Albiuum non
551 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 552
avuni, sed avunculumPiniani existimas. Viderisvelle A Albinum virum soci-um apud Africam posuisses.
universam Piniani cognalionem et affinitatem com- Cumque, inquit, Melanim ila visum essel, mare eam
prebendere, dum-scribis Albinum fuisse ejusdem airt suscepil, cum simul adesset maler, nempe Albina, ci
palrem, aut socerum, aut patruum, aut avunculum. Pinionus. Ahno 410, Albina socrus cum filia et ge-
Quaesote, cur avum omisisti, de quo tamen modo nero erant in Sicilia, quo lempore Alaricus Calabros
cogiiaveras ? Cur lam cito avus in avunculum trans- vastabai. Rufinus in praefalionead Homilias Origenis
migravit ? Pudel me bonas horas luis hisce phanta- super Numeros, quem suo auctori restiluit vir omni
siis refellendis insumere. praeconiomajor Emericus Bigotius , ac Henrico Va-
Horura autem omnium rationem reddis. Ut sit lesio V. C. communicavit, hsec ait: Quamvisainan-
major nalu, et propler mlalem primas vindicel. Reiu tissimusfiiliusnosler Pinianus,cujus religiosumcmtum
non intelligis. Ideo Augusiinus in laudala inscriptione pro amore pudicitim profugum comitamur, injungat el
Albinum priori loco nominavit, non quod vir ille alia. Ibidem vero injectas Rhegio oppido faces angtt-
essel major natu aliis duobus, sed quia cum illi tres stissimo freto e Siciliaeiitiore se prospectasse testa-
litteras communes pro Pelagio, quocum erant in Pa- lur. At morluo paulo post Rufino, Albina, Pinianus,
laestina, ad Augustinum in Africam exarassent, Pinia- el Melania, se ad Alypium Tagastam coiitulere; quo-
nus socrui Albinseob setaiis praerogativam, et quod B rum advenlu intellccio, scripsit ad eosdem Augusii-
filii loco ab eadem amabatur, unde S. doctor episi. nus non posse se Hippone discedere, hieinis rigoreiu
225 eumdem Albinse filium dicit, priorem in subscri- causatus. Cum vero septem in Africa annos degisseni,
ptione lillerarum locum bonoris.el reverentiae graiia in Palsestinam transmiserunt, ul conslat ex aclis S.
detulii. Htnc illis respondens S. Augustinus, eumdem Melaniae; inde liueras pro Pelagio anno 418 ad Au-
in inscriptione ordinem servatura voluit quem in in- guslinum scripserunt, quibus duos doclissimos libros
scriplione eorumdem notaverat. Ila, leste S. Possi- sanctissimus Pater reposuit.
dio, in indiculo eptstolarum S. Palris, hanc inter Laudaveram S. Paulini epistolam inter Augusti-
caeteras inscriptionem ponil : Albinm, Piniano et nianas 249, in qua Melaniopro Melaniascribitur. Ejus
Melanim; ubi socrus anie generum nominatur. Hinc verba suut : Sed cesso plura de memoria lam dilecti
observes Auguslinum ejusque cosetaneosPaires, Pos- mihi quam devotiChrislollominisenarrare, cumel pn-
sidium ac Prosperum, quoties memoratos libros ap- stinis litteris non pauca super eo narrasse me repelam,
pellare opus fuit, vel nomina feminarum Albinae et et nihil possim de beata hujus filii malre, el sanclorum
Melaniaeomisisse, vel Pinianum feminis praeposuisse. patre radice ramorumMelaniomelius aul sanclius prie-
Audi nostrum S. doctorem, in qiio gloriaris pag.287 dicare, quam sanciiias tua in eam profari el disputare
habitare, lib: iv contra Jul. cap. 8 ; In navissimis C dignata esl. Haecverba roinus mihi intellecta scribis.
enimparlibus primi libri meiad S. Pinianum, cujus esl Fefellit, niq\i\s,illumquodpuiamlilLud^ehmo Melania
litutus de Gralia Dei conlra Pelagium. S.'Possidius essealiribuendum,et unamhictanium personumsignifi-
episcopus Calamensis, in calalogo librorum Augusti- cari. Postea :\Verumdumhicpersonmnominanlur,maler
nensiuin ait: Contra Pelagium ei Cmtesliumde Gratia el filius : Melania el Melanius. De heata, inquit, nia-
Christicl Peccalo originali libri dno ad Pinianum, Albi- tre : ecceuna; et sanciorum paire radice ramorum :
num el Melaniam. Videsne hic Pinianum ieminae ecce altera, id esl Melanius.Si Rosweydi erudilissimi
Albinse anleponi, non ob aeialis privilegium, sed ob et cleganlissiminolas in laudalam episiolaiu Iegisses,
dignitalem sexus ? Vocal illam Albinum,non Albinam, lextus mendum, quod le fefellit, aduolasses. Scribit
ut jam salis superque inlelligas nullo jure tantum vir insignis pag. 887 : Antecedentiaet consequentia
grammaticorum pulverem abs te in virum amieissi- docenl tegendum, sanclorum PARITER radice ramorum
iiiuiu excilatum. S. Prosper in line operis conlra Col- Melania; nusquam enim alibi mentioMelanii palris. At
latorem recenscns plerosque libros Augustini, inter de Melania, et anie locutus cral, cl conlinuosubjicii.
eosdein nominat ad S. Pinianum duos. Fatere in illa Videnduman fo'riedictum sil Melanium,ul Gttjcerium.
inscriptione noii virum Albinum, quem fingis, sed iit recte. Nam si matrem Melaniam, ct patreni Mela-
Albinam socrum ob setatis privilegium priores partes 1* nium immediate posnisset, dixissel non in eam, sed
ttilisse, cum alias ob sexus dignitatem vel unus, vel in eosprofari dignaia est. Adde filimn Melaniasappel-
priori saltem loco 1'inianus gener collocaretnr. lalum iion Melanium, sed Publicolam, ut in noiis ad
Addo, inquis (pag. 54), Augustiiiumepistola 227 easdem epistolas Paulini non UHOloco libi indicare
scribere Albino, Piniano, Meliano, qui videntur esse polesl Chiffletius. Verum duobtis liisce celeberrimis
iidem quos nominavimus,nisi in Melanio mendum sit, e socielate Jesu scriptoribus aures denegasii; cur le
aclegendum sil Melanise. Ilaque mihi pene persuasum ipsum saltem non audisti? Nonne dixeras soceruiu
esl Albinum.esse relinendum, ut virum significel. Si Piniani Albinumnominaium? qtio jure alteruin eideni
Possidii indiculum legisses , hanc tuarn de masculo fratrem Melanium addis? An forie diclurus es duos
Albino opinionem deposuisses. Ita illius epislolaeti- fuisse Melanisefilios, quorum unus Melanius, cujus
tnlum ibidem recitat : Albinm, Piniano et Melanim. inorti Paulinus indoluit; alter vcro Albinus Melaniae
Eamdem mulierem A.ibinuitivocat Augustinus, Albi- junioris pater ct socer Piniani? 0 le! Ab auno 575
mam ejusdem collega Possidius nuncupat. Si audivis- unici filii mater remanserat vidtia Melania. Scribit
ses. Scriptorcni vitsc S. Melaniae, iiuuquam cidem Palladius cao. MS: Nonesl abslruclaa cuvidilale/ilii,
5S5 VARIORUMEXERCITATIONES IN S. AUGUSTINI OPERA; 554
non eamdivisit a caritate Christi unigenili filii deside- A ingenio, a dorso tnultum, cum alio comportant qum in-
rium. Scribit Hieronymusepist. 24: Quinimoqua illos venerunt. Ita est, mi Macedo, dossuarius bomo sum,
mente contempserit(nerape raortuum maritum ac bi- et bajulura ago, et plerumque sub librorum onere
nos filios) in unico posteafilio probat. Scribit Paulinus deficio. Tu vero, qui dedignaris hisce bajulis, ac si
epist. 44, Melaniamflevissecarnalem obitumunici filii essent ultima de fsece saburrse, accenseri, omnia ab
tui. Tu vero contra oculatorum testium dicta duos , ingenio sffers, a dorso nihil, auctorem, non bajulum
Melaniaefilios obtrudis, Albinura et Melanium, cum agis. Vah! quam feliciter! Etenim ab ingenio tuo est
unicus illi filiusPublicola fuerit. Si vidisses baecHie- filius Piniani et Melaniae anno 418 superstes. Hunc
ronymi verba in epist. 41 ad Rufinum: Erat nobiscum dossuarii ex Iectione libri de Vita S. Melaniseid tem-
et Hilas sancii Melanii famulus, profecto tibimet pro poris vixisse ne cogitarunt quidem. Ab ingenio tuo est
Melanio viro triumphum cecinisses. Sed textus men- avus Melanise junioris, anno eodem in Palsestina de-
dum corrigendum est ex optimo ms. bibliothecse se- gens. Dossuarii ex Chronico D. Hieronymi euradem
renissimi Magni Ducis in pluteo 19, ubi sanctm Me- anno 373 defunctum putant. Abingeniotuo est Piniani
lanim legitur. Forte sanctce Melanii scriptum fuit ab,, paler Albinus. Hunc dossuarii ex Palladii Piniani
Hieronymo, quseexscriptores baud percipientes, vel ejusdem hospitis Lausiaca Severum vocant. Ab inge-
textum corruperunt, sancti reddentes, vel sine ne- JJ nio tuo est Piniani socer Albinus anno 418 inler ho-
cessilate emendarunt, Melanim exprimentes. Corri- mines ambulans. Hunc dossuarii ex. Augustini et
gendus insuperest scboliastes Baronii, qui ad an. 409, Paulini litteris anle annum 400 diem obiisse testan-
ubi eruditissimus cardinalis recitat epistolam Paulini lur. Ab ingenio tuo sunt patruus et avunculus Piniani.
ad Augustinum, ponit in margine : Melanius paler Hos miseri dossuarii in nullis veterum monumentis
Melanim; etenim de Melania scribit Palladius cap. inveniunt. Ab ingenio tuo, in laudata inscriptiene
117, Fuit quidem filia Marcelli consularis. Scio in libri de Gratia Cbristi, primas sibi vindicat Albinus.
Chronico D. Hieronymi ad annum decimum Valenlis Dossuarii ex Augustino, et Possidio, et Prospero
dici MelaniamMarcellini consulis filiam. Sed Rufinus priorem Piniano tanquam viro locum concedunt. Ab
lib. II Invect. in Hieronymum referens verba Chro- ingenio tuo Albinus vir Piniani et Melanioesccius in
nici Hieronymiani scribit: Marceilini consulisneptem. Africa publicatur. Dossuarii ex libro de Vita' Melanise
Gessit autem Flavius Marcellinus consulatum cum borum sociam Albinam feminam faciunt. Ab ingenio
Probino collega anno 341. tuo sunt duo senioris Melanise filii, Albinus et Mela-
Pulabas, amice, Albini tui genealogiam repetilis nius. Dossuarii ex Hicronymo, Paulino et Palladio
illis aut, aut, tanquam facibus illustrare > sed non unicum eidem filium fuisse pronuntiant. Ab ingenio
modo illam densissimis tenebris involvisti, verum r denique tuo est quidquid cogilas, dicis, scribis. A
etiam palam fecisli quantam lucis in ecclesiaslica hi- dorso roeo est, quidquid ad te confutandum inveni.
storia jacturam patiaris. Quaesote, ne moleste et Poetarum est, mi Macedo, omnia afferre ab ingenio.
acerbe feras Augusiini verbis ab amico admoneri : Poemata, elegise, et argutissima illa epigrammata,
Si ergo penitus inslruclusnon es, cur non penitustaces, quibus ethicas lectiones in Patavina cathedra tam
aul ita loqueris , ut institui te dcsideres? Lib. i contra lepide me toties audiente concludere consuesti, ab
Cresconium, cap. 3. Cum tuam provocalionem in haec ingenio tuo eleganti, acuto, erudito derivare, ne Zoi-
lus quidem inficias ibit. At cum historias quoque
plane verba concepisses : Examinemus personas qui-
bus opus illud suum Augustinus dedicavit, el uter no- praeter omnium veterum scriptorum fidem, ingenio
strnm melius sentiat experiamur, consulere debueras tuo obstetricante, in litteras mittis, nonne illud Mar-
veterum scriptorum volumina , ut inde personarum tialis (Lib. n, 7) repetere possumus,
de quibus mihi litem intendebas notitiam haurires. Historiasbellas,carminabellafacis?
Laudanlur tres illse personae earumque agnali ab Perge, amice, ingenio fidere, et bajulis dorsi labo-
Augustino, Hieronymo, Paulino, Palladio, Rufino, rem, ac graves crebrosque sub vasto voluminum
Possidio, qui non modo eisdem convixere, sed etiam pondere anhelitus exprobra, ut historise, quas tam
easdem de facie noverunt, illarumque fuere hospites, D belle compingis, ab ingenio, non modo verborum
et clientes, vel encomiastse. Dicis cap. 3, pag. 25 : elegantiam, verum etiam eventuum fidem accipiant.
Novit Norii meus familiaris eum me esse qui summa Scribis pag. 55 : Non eo hae dico quod velimconvi-
tura et intenlione auclores lego, ac iis me inferre, « cium facere dactissimoviro mihiqueamicissimo,sed ut
penilut introdart, ae eorum sensum diligenter inveiti- aliquid dem lepori tt talibut, quibus interdum scripla
gare. Sane si ad tribunal vocer, non ausim tale pro molestaet insipida tunt eondienda. Quaeverba in calce
te testimonium dicere ; siquidem suspicor, cum illa capitis septimi loqueris, in quo de Albino grammaii-
scribebas, te ne semel quidem memoratos auctores cam et hisloricam mibi qusestionem intulisti. Nou
vidisse, nedum totura te iisdem inluliste, ac penitut recuso, ut cum satyrico loquar, Euge tuum, et belle
introdedisse.In praefatione tui operis adversus eccle- {Persius, sat. i, 49). Profecto quiste, o Macedo, non
siasticaehistoriae professores, laxatis eloquentiae tuae lepidissimi judicii hominera fateatur, qui me doctis-
babenis, grandi verborum strepiiu declamans, Baju- simum vocas, simulque ab Orbilio catligandum dicis ?
los, inquis, agunt, non auctores; in dorso studium, non Quem appellas amicissimumtoto tuo sale perfricas,
in cerebro. Et rursus : Et quidem ii nihil afferunt ab quod hostili rabie super dirutarum urbium solum
PATROL.XLVII, 18
655 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINL 556
saepiussparsum accepimus. Credas non dicam doctis- A recle Volusianum S. Meianiaeavunculumdixit; Itaque
jimo, quia, ut Peironii verbis utar, non sum de glo- Volusianus fuit frater Albinse et munculus $anc«e
riosis, sallem amicissimo, te multum olei et operae, Melanim. Ex his pater, frater ac familia Aibinaenullis
plurimum vero eliam salis perdidisse, dum eodem tua hhc usque scriptoribus indagata, inlelligitur. Etehim
fscripta condienda existimasti, veritus ne illa molestd ilia fuit filia Rtifii Ceionii Albini ac soror Rufii Ceic-
tl insipida lectoribus viderentur. Etenim si sali pe- nii Volusianij ht postea ostendam. Aibinos e Ceionia
percisses, tot lepidis de Glyceria, et Glycerio, dei gehte fuisse pafet ex epistola Geionii ad /Elium Bas-
Melania, et Melanio scholiis conspersa suht, tami sianum, apud Gapitolinum in Albino, cap. 4. Ibi vero
bellis historiolis de Albino, aut patre, aut avo, aut( Clodius Albinus Ceionii filius, qui una cum Sepliaiio
svunculo, aut spcerp, aut patruo condita, ut minimes Severo Ctesar fuit; laudatur a Gapitolino uti oi%inem
dubitem quih eruditi hon modo hilari animo, verumi a Romanis familiis itrahens, Pesthumiorum sciticel, et
etiam ore ridenti eadem lecluri sint. Certe egometj, Albinoimn Ceioniorum. Qum famitia, inquit * hodie
qui tamen illis impetor, non potui, cum illa legerero,t quoque, Conslanlinemaxime, nobitissimaest^ et per ti
a fisu temperare. ttuclael migenda, qum per Gordianosei Gallienum plu-
Quoniaih tuae elegahtissimse simulque vehementis- rimum crevit. Qui ivefOex hac familia, Constantino
simae pracfaiionis meniio incidit, juvat Unaih et alte-. 'B B impefahle, sunirhOShonofes consecutus fuerit, es bae
rain illius periodum hic recitare. Haec fulmina cohtra( inscriptiohe mutila colligitur apud Gruterum pag.
ecclesiasticse historise cultores, seu ut vocas, bajuloss CCCLXXVH, 5:
Vdleniissimos,bre tonas : In rutis cmsisqueversantur : RELIGIOSISSIMOQUE.
liummodo aniiquarios se ostendanl, sibi saiisfaciunt; C. CEIONIO.RVFO. VOLVSIANO.V. C.
litterarios ei ruderdrios prmstant. Lalomcrum inslarr CORR. 1TALIAE.PER ANNOSOCTO.
cmdunt lapicidinas priscorum monumentorum, el effe- PROCONSVLIAFRICAE.
runt lapides, et acervos slruuni. Scias velim bajuloss COMITI.DOMINl.NOSTRI.
illos vatentissimos strenuos etiam lapidarios quando- CONSTANTINI.INVICTI.
ET PERPETVl. SEMPER AVGVTIS.
que agere. Saxa eadem qua volumina manu voivuikt
ac revolvunt; siquidera inscripti lapides certissiinii PRAEFECTO. VERRl. 1VDICI. SACRARVM.
illis sunt testes antiquitatis. Atlende quid a lapidariis5 COGNITIONVM.CONSVLI.
afferri possit, ut Albinse, de qua tantum pulverem ab, Al Ceiohia fahiilia ante Albinum Severi cdllegam
Romanum orbem mbderata esl; etenim L, Ceionius
ingenio tuo excitatum video, et pater, et frater, ett
farailia etiam intelligantur. In iibello de Vita S. Me- ih iEIiam et Antoniaro familianl trahscriptus, Cum
laniae apud Suriura die 31 Deciembris, Lippomanuroj (J C Antonio philosopho Augustus fuit, ac appellatus
vero die 31 Januarii, haec de eadem recitantur, cumft L. Geiouius'JElius Commodusverus Antoniusex Capi.
Byzantium appulisset: Imenit autem suum quoquepa-j. tdlino ih vita Cjusdem initio. Iliius vero pater Ceio-
truum Volusianum gravi morbo oppretsum. Exstat ina nitis Commodusab Hadriaho Csesardesignatus, paulo
bibliotheca serenissimi Magni Ducis idem libelluss post improvisa morte decesserat. Porro Ceionios Al-
Graece scriptus, inter opuscula S. Gregorii Nazianzeniii Jbirioscognomen Volusiani habuisse constat ex hac
in pluteo 7, num. 6, ubi laudata verba ita leguntur :• ihscriplione apud meum Panvinium anno V. C.
luptcxcc Ss x«t TOVBstovavrri; 'BoXovo-tavbv a MXXCVII:
J£a).t7rijvotra
At falsum est Volusianum fuisse S. P. Q.
xexpaTijfievov. pa-
lruum S. Melaniae; etenim pater Meianise nullumn CEIOMVH. RVFVM. A1.BWVH. V.C. PHltOSOPHVM.
RVFI.
fratrem babuit, cum wnicusfiliut Melaniaeseniori fue- VOLVSIANI. IVi).ORD.CONS.fILIVM. SENAT.CONSVLTO
SVOQ...EIVS. UBERIS.POST.CAESARIANA. TEMPOilA.
I.
iit, quemadraodum HieronymUs, Paulinus ac Palla-h
dius, quorum verba superius lattdavi, diserlissimee PdSf.ARNOS.CCCtXXX.ET.I.AVCTOHlTATE.DECR
cbriteStahtur. Quafe cutri Voiusianus hOh fuerit fraterr VI. MAGNVS. JANyARlVS. V.C.VII.STATVARVM.
patris Melahiaejuriiofis, tie'6isliiis patruus scribi po- Cuih ihtef majores suds referrent Volusuni ducem
test. Ex ihterpretum vitio error vuigaris derivavit.t_ -JJ 1 Rutulorum, inde Albinos Volusiani CognOmenas-
Photius codice Lll Voiusiani menlionem facit, iderrt- {. sumpsisse scribit Rutilius Numatianus lib. i Itinera«
que ibidem nuncupaiur Qsio;rv;layiat Msliavia;. At lt fii vefs. 167:
ndmen illud Qsio;apud Gfeecds prbmiscue sighificat lt Jamque aliisRomamredeuntibus, haareteunti
fratfem patfis et matfis, nehipe patrutini vei avuncu- Rufius,Alfaihigloria viva patris;
Qui Volusiantiquoderivat stemmate nomen,
Iuin; quemadmodum apud Iialos vdx zio, et apudj Et reges Rutulds,leste Marone,refert.
Hispanos tio, qtiae verba a Grsecismuluata esse mihiii Hunc Rufium Volusianura Ceionii Albini fiiium, fra-
eeftuiti est, iclque fofle etiam ostendet Octavius Fef-- trem nostrae Albinaeet S. Melanise avunculum iilum
rarius V. C. et magnum bonariim artium in Italiaa fuisse qui postea contra Pelagianos , cum iterum
erilumen et praesidium, in opere de Origine linguae e Urbi prsefectus esset, edictum publicavit, scribunt
Italicae, quod proxime typis dalurus est. Interpretes,i, efuditiss. viri cardin. Baronius ad annum 412, et
quos inter Scbottus, genealogia; Melaniseignari, vo- i- Jacobus Sirmondus in notis ad epistolam 16, lib. ix,
cem Stiovpairuum Latine reddiderunt, cum avunculum n Sidonii, quibus subscribit Rutilii scholiastes Caspa-
cribere debuissent, et quideai Baronius ad ai», 4300 rus Bartbius num. 169. Itaque Ceionia Albina mater
 557 VAR10RUMEXEtfCITATlQNES IN S. AUGUS.TINIOPERA. S58
fuit Melaniae, et socrus Piniani, soror vero CeioriiiA Ita illi anno 390 a Christiana religione aversi erant.
Venerii Rufi AlbiniVolusiani, qui pluries Urbis prse- Vtilusianum eadem superstitione occupaium patet
fecturam gessil, et una cum matre in Africa degens ex epistola ejusdem, ilemque Auguslini et Marcelli-
ad Auguslinum ethnicus scripsit, ut patet ex epistola ni, initio statim tomi secundi operum S. doctoris.
2 loro. II operum S. Augustini. Huic Volusiano Ru- Melania avunculum ad rectum dogma paulo anta
tilius ejusdem in prsefectura urbana decessor suum ejusdem obitum Byzantii adduxit. Albinam etiam so-
Itinerarium nuncupavit, unde illius nomina concin- rorem in eodem errore fuisse posset quis colligera
nantur. ex Palladio in Lausiaca cap. 118, ubi tum Apronia-
Quod vero haec scribo in Etruria, quo me serenis- num genlilem, tum Albinam a Melania seniori cale*
simus Magnus Dux Cosmus III, exiniius bonarura chesi instructos affirmat. Plura do Albina leges in
artium cultor ac protector munificentissimus, voca- actis ejusdem filiseMelaniae.
vit, liceat observare Albinos Volusianos ex Etru- Interim vide quam benevolo erga teanimoshti. Et«
ria originem duxisse, indeque Romam se contulisse. enim ubi confidenter me in certamen
pfovocans ex-
Id testatur Capitolinus in Vero Augusto cap. 2. k\- clamasti: Examinemui
personas quibus opus suum
binum autem Volusianum Albinaenostrae fratrem in Auguslinus dedicavit, et uter noslrum melius senlial
agro Volaterrano viilam habuisse idem Rutilius af- B experiamur: ego temet ex adversario judicem consti-
firroat; etenim scribit se, cum Volaterrana vada na- tuo ac deposco. Tu de Albino pronuntiasti: Quit aii-
vigio prseterveheretur, improvisa tempestaie ador- tem essel ille Albinus latet. Ego non virura, sed femi-
tum , in terram exscendisse, ac Albini Volusiani nam fuisse ostendi, ejusque patrem Albinum, fralrem
villam petiisse. Haecilie ait, vers. 463 : Rufium, Volusianum, familiam Ceioniam, socrunj
Illicme rapidusconsistereCorusadegit, Melaniam, marilum Publicolam, filiam Melaniamju.
. Qualis silvarum frangere lustra solet.
Vix tuti domibussaevosloleravimusimbres, niorem, avorum patriam Etruriam, villas ad Vada
Albinipatuitproximavillamei. Volaterrana, quod oppido nomen etiamnuhi manet
Namquemeus,quem Romameo subjunxithonori,
Per quemjura meaecontinuatatogae. Populonium inter ac Liburnum, amicos denique et
Hunc vero honorem fuisse prsefecluram Urbis encpmiaslas Augustinum, Hieronymum, Palladium,
versu 415 affirmat. Id autem Rufinum; hsec, inquam, omnia de Albina monstravi,
paulo superius, nempe ut jam satis superque uler nastrum melius tenliat
in itinere inlellexit, antequam Pisanuro littus atlin-
experiaris. Voca me bajulum, antiquarium, rudera-
geret. rium, latGmum, ut lubet, ut lubet, modo fateare me
Hic praefecturamsacraecognoscimusurbis
Delatammeritis, dulcisamice,tuis. de personis quibus Augustinus laudatos libros inscri-
Optaremverumcomplecticarminenomen, C psit, ex ipsis oculatorum testiiim scriptis, ex vetui
Sed quosdamrefugit regula dura pedes.
Cognomenversu Veneris,carissimeRufi, stissimis sanctorum Palrum monumeniis, ex anliquo-
lllo te dudumpagina nostra canit. rum lapidum inscriptionibus longe certiora protuliss»
Festa dies, pridemquemeosdignata penates,
Postecoronatovota secundacolat. quam tti ab ingenio, sine ullo prorsus librorum, quod
Gessit autem Rufius Volusianus Urbis praefeclu- me dicere pudet, prsesidio de eisdem adduxeris. Quod
ram anno epochse Christianse 417; etenim scribit si pronunlies te ab ingenio auclorem esse ingeniosis-
Rutilius Romam alloquens vers. 155: simum, me vero a dorso valentissimumbajulum, slabo
tuae sententise, nec alium judicem appellabo.
Quamvissedeciesdeniset mille peractis,
Annuspraetereajam tibi nonus eat. H;ec justae apologise, quam modo adversus recen-
Annus autem Urbis 1169 a Palilibus nenipe 21 tissimum tuum librum adorno, specimen siht. Cum
Aprilis coincidit cum anno Dionysiano 417, quo vero intelligam me islhic a quibus.dam reprebendi
annoRutilius Roma profectus.Volusianum priefectum quod dixerim sanctos Hilarium Arelatensem episco-
Urbis designatum. accepit. Diutius autem, post Con- pum et Vincentium Lerinensem monachum Cassiani
staotini imperium, Ceionii ethnicorum superstitio- partibus adversus doctrinam S. Augustini de preede-
nem secuti sunt. Constat ex hac inscriptione apud stinatione adhsesisse, quasi aut solus, aut primus id
Gruterum pag.xxvm, 5: D asseruerira, et tu qtioque bsec in cap. 16, pag. 119,
CEIONIVS. RVFIVS. VOLVSI scribas : Cedo mihi^ qumto, Pater Norit, scriptorem
ANVS. V. C. ET INLVSTRIS. aliquem bonum,malum, qui Hilarium ArelalensemS#«
EX. VICARIO. ASIAE. ET CEIO tnipelagianismiappetlet: ego nullum hactenut poluiin-
NI. RVFI. VOLVSIANI.V. C. venire; decrevi quosdam nobiles scriptores appellare.
ET. INLVSTRIS. EX. PREFECTO. PRE Agmen ducat S. Prosper in epistola ad Augustinum,
TORIO. ET. EX. PREFECTO. URBIS. io qua, cum Cassiani sectatorum (quos scholastici re-
ET. CECINE. LOLLIANE. CLARISSI centiores dixere SemipelagianOs)opiniones et objecia
ME. ET. INLVSTRIS. FEMINE. S. doctori narrasset, liaecscribit: Credimusel ipera-
DEE. ISIDIS. SACERDOTIS.FILIVS. mus non solum tenuitdlelmnostram dispulationumfua-
ITERATO. EX. VIGINTI. ANNIS.EX. PERCEP rum prcesidiordborandam, sedeliam ipsot quoi merilii
TIS. TAVROBOLHS.VI. ARAMCONSTITVIT. alque honpribus claroi caligo istiut epinionisobscurat,
ET. CONSECRAVIT.VI. KAL. IVN. D. N. VALEN defmealissimumlumen "gratimreceplures. Nani UNUH
TINIANO.AVG. ET. NEOTERICO CONSS. EORUH prmcipumauctoritaiit ei ipiritalium iludiorum
S59 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 560
«irum, sanclum Hilarium Arelatensemepiscapum,scial A j quia Hitarius in epistola ed Auguslinum significat te
beatitudo tua admiratorem sectatorcmquein aliis omni- fuisse laicum. Prosper veroeodem tempore et die scri-
bus tum esse doctrinm, et de noc quod IN QUERELAMbens ad Augustinum, dicit Hilarium Arelalentem iunc
TRAHIT , jam pridem apud sanctilatem tuam sensum fuisse episcopum, et ipsius doclrinm contrarium, his
suum per lilteras velle conferre. Hine Augnsiiinis in verbis: i Credimus ipsos quos merilis et honoribus
lib. dei Dono persever., cap. :2I, non dubitat sup- claroS caligo islius opinionis obscurat, semipelagia-
presso nomine Hilarium .iis accensere qui negabant nismi (inserunt hoc verbum Sammarlhani, non ego)
initium fidei esse donum Dei. Quam vero violetitei- defaecatissimumlumengratise recepmros. Nam unum
verba iila detorqueas, brevi intelliges. Petis scripto- eorum' prsecipuae auctorilatis, et spiritalium sludio-
remaliquembonum,malum? Atidi Usserium in lib. de rum virum sanctum Hilarium Arelatensem, etc. >
Antiquitate Eccles. Britan. cap. 11, pag. 346, Deni- Verba Prosperi recitant. Petis alium testem, qui se-
que, inquit, Hilarium Arelalensemillum suum inler eos ptimus caelerorum agmen claudat ? Adest ex eadem
qui in doctrina de pxmdeslinationeab Augusiinodissen- Gallia Gilbertus Matiguinus vir doctissimus, ac regi
tiunt, annumeral Prosper. Forte repones Usserium Chrislianissirao a consiliis, qui paucis abhinc diebus
esse calvinistam. At ipsemel scriptorem ahquem ma- diem obiit. Haeeseribit part. n Confut. fabulse prse-
lum poscebas, Vocalur lamen Usserius a P. Ricciolio B I dest. cap. 11,pag. 650 : Tette Prospero, epislola ad Au-
lib. i Chronol. reformalse, cap. "20,vir ecclesiasticm guslinum, Hilarius Arelatehsis episcopus, el alii plu-
antiquitatis scientissimus. Hoc parum causam juvat rimi non minus aucloritale qiiam pietate celebcrrimi
adversus le, qui bonum, malum, fiagiiasli. Attende viri, S. Auqustini de graluila Dei prmdestinationedo-
scriptores bonos, meliores, opiimos, quibus vix au- ctrinam non minus quam hmresimaversalisunt. Et pag.
deas adversari. P. Theophilus Raynaudus in Apolo- 475 ex eodem Prospero testalur Hilarium Pelagianm
gia pro Valeriano Cemeliensi, cap. 4, iia scribit: pravitaiis reliquiis infectum. Cum dixeris: Ego nullum
Hilarius episcopusArelatensis unus fuil eorum qui ad- haclenuspotui invenirequi scripseril S. Hilarium Are-
versus D. Augustinumquerelas moverunl. Audi Pros- laiensem adversatum fuisse doctrinseS. Augustini,
perum in calce epistolm ad Augusiinum. Et laudatis absit ut te meniilum putem; novi animi tui ingenui-
verbis proxime a me reciialis, expendo, inquii, par- tatem, candorem, simplicilaiem. Itaque neminem
ticulas illas unum eorum, ulique adversus Augustinum Iaudatorutn scriptorum legisti. Tantum, mi Macedo,
agentium, de quibus sermo; et in aliis omnibus, iiaj» plerumque nocet omnia ab ingenio afferre. Disce tan-
quoad negotium, de quo Prosper tola epistola, alque dem, qnid juvet bajulos agere, non auclores; in dorso
adeo quoad errorem Semipelagianum,non erat Augu- studium esse, non in cerebro. Nam his plane verbis
stinianmdoclrinmadmirator, imo eamin querelam tra- C ^ ecclesiasiicse hisiorise professoribus in prsefalione in-
hebat. Et Prosper liquide teslatur se eum habuissesu- suliasti. Tua illa compellatio confidentissima : Cedo
tpeclum, cum dubilel, quo fine esset cum Augustinoper mihi, P. Noris, scriplorem aliquem bonum, malum,
Utteras acturus. Accedat quartus post Prosperum le- tuo ab ingenio est. At amici tui Noris gravis ac qua-
stis P.' Gabriel de Henao in volumine pro scienlia drata responsio a dorso. De Vincenlio Lerinensi nil
niedia sect. 28, num. 184, ubi ait: Liquel etiam de addendum puto; scribis enim me alios habere dicti
discrimine ab Hilario, qui una cum sanclo Prospero tnei asseriores: nuper accessit eximius doctor Lova-
misit litteras ad S. Auguslinum. Nam is Hilarius non niensis Christianus Lupus, part. 4 noi. in synodos,
obscurabalur caligine opinionisadversmS. Auguslino, pag. 757. Haec, mi dulcissime Macedo, aequi bonique
nequehujus doctrinam in querelamtrahebatcirca nego- consulas precor, neve libi anle victoriam triumphum
tium gralim, sed ille alter Hilarius antisles Arelalensis. per Italiam Romam usque cantes. El qnando annos
Sunt hi duo insignes e societale Jesu scriptores, sed natus septuaginta septem, tot vigiliisquas in edendis
tertium ex eadem doctissima familia testem habeo, quadraginta et amplius voluminibus subiisti, senili
roagnuro ssicrseac profanse eruditionis promotorein, corpore macerato, vasiissimo ecclesiaslicseeruditio-
Jacobum Sirmondum, in notis ad epistolam Coelestini nis pelago te commiltere expavescis, veritus ne in
papae ad episcopos Galliae,ubi scribit epistolam°itlam,« D medio cursu te vita deficiat; sine me, quem imber-
qumtota est pro defensione S. Augustini, congruere bem juvenem olim Romsevidisti, et amicum tui no-
Hilario Arelalensi non posse,qui Augustini doclrinam, minis supra csetefos studiosissimum nosti; sine,
ut Prosper in epistota sua lestatur, cum in cmterissu- inquam, me vela pandere, ac de portu securus pro-
tpiceret, hac in parle NONPROBABAT. Apud Labbeum speram mihi navigationem Horatiauo carmine omi-
el Cossariium tomo IIConciL, pag. 1818. ln hoc tanti nare.
viri teslimonio et glorior, et triumpho. Visne alios Navis, quaetibi creditum
testes, qui aliquem malum, bonum rogabas ? Adest Debes Historicumperfreta ducere,
' ReddasJforisium precor,
par testium, el uno ore loquuntur. Sunt Sammartha- Et serves animse dimidiummese.
ni viri eruditissimi tomo 1Galliae Christianae, pag. Lib. i, ode5.
36. Conslatautem, inquiunt, Hilarium, qui scripsit ad Vale, amicissime, et ingeniosissime pater, meque
S. Augustinum. et cujus occasionemisit libros de Prm- isthic amicis commendatum facias; tuos vero patro*
destinatione sanctorum, el de Dono perseverantim,esse nos mihi benevolos, vel saltem minus iratos reddas.
ditlinclum ab Hilario Arelatemi episcopo: primum
S61 VARIORUMEXERCITATIONES 1N S, AUGUSTINl OPERA. £62
ANIMADVERSIONES Aculpa ejus qui non facit quod nec nunc potest, nec
IN MBRUM BECORREPTIONE ET GRATIA unquam antea potuit. Quod si nemo potuit impedire,
Cap. 1, § 2. Liberum ilaque arbitrium, et ad malun quse sentemia est Augustini, quominus viiio inquina-
et ad bonumfaciendum confitendum est nos habere , retur, propierea non debet corripi : uti nec si nulla
sedinmalo faciendoliber est quitquejuslilim servusqut ratione, eo seinel inquinatus, vincere id potuit, quia
peccali; in bono autem liber esse nultus potest, nis\ ei defuit auxilium sine quo vinci vilium non potuit.
fuerit liberatus, etc.] Vocibus liberi arbitrii hic volun- Igilur ex animi senlentia non potuit dicere Augusti-
talem intelligit Auguslinus, non id quod ab omnibus nus: tuo vitio non habesquod necessarium est ad ob-
intelligi solebat: nimirum, facullatem illam mentis servationeui divinorum prseceptorum; nec proinde,
qua potest aliquid facere, tam bonum quam malum, posita ejus doctrina, ex prmceptionecognosci quid
aut omittere. Homines, secundum eum, nascunlut homo dtbeat habere; nam non debelhabere quod non
suntque semper ante regeneralionem liberi a justitia, magis potuit habere, nolenie Deo, quam sistere cur-
et servi peccati: hoc est, nihil nisi mala facere pos- sum siderum. Perpetuo Ilipponensis episcopus ob-
sunt, bona nulla possunt; sed faciunt mala volentes, jectiones reiundere conalur verbis quse cum ejus
bona omittuni nolentes, quamvis sine miraculo di- seilentia acerrime puguant; quia si convenienler ei
vino quod in regeneratione ht voluntas mutari ne- B sententiae per omnia loquendum fuisset, sermo Scri-
queat. Satis liquet alios omnes moitales, si ita sen- pturae, imo et totius liumani generis fuisset damnan-
sissent, negaturos hominibus inesse Uberum arbi- dus et immutandus, eademque opera convellenda so-
trium; el sane negabat ipse Augustint/s, cum exlra cieiatis humanaefirmissima fundamenla.
controversiae acstum loquebatur, ut liquet ex Enchi- Cap. 6, § 9. Hanc (gratiam, inquiunt Pelagiani,
ridio ad Laureniium cap. 30. Vide nol. ad tom. VI. sub persona peccatorum loquentes) non accepimus;
Cap. 2, § 5. Objectionem contra doctrinam suam quid itaque corripimur, quasi nas eam nobisdare potsi-
degratia, qua non solum, monstranteipso, quidfacien- mus, et nostro arbitrio dare nolimus?Nihil evidentius,
dumsitsciunt horaines, verum etiamquasc* prmstantt nec intelligo quomodo Augustinus ex hisce necessa-
faciunt cum dileciione quod sciunt, sic proponit: Er- riis ac perspicuis consectariis non animadverleril a
go, inquiunt, pracipiant tantummodo nobis quid facere se non saiis recte inlellecia qusehisce de rebus habet
debeamusqui nobis prassunt, et ut faciamus orent pro Scriptura. Ei quidem verba non desunt, quse paulo
nobit, non autemnos corripiant et arguant, si non fe- e&ercitatioribus rhetoribus nunquam deesse pos-
cerimut. Quia, nimirum, si quis prseceptis divinis sunl; sed ex quibus facila intelligas hominem ad si-
non paruerit, id, ex sentenlia Augustini, certum est lenlium redigendum fuisse, nisiexislimalio sua, editi
indicium prsesto ei non adfuisse gratiam efficacem; C libri, conciliorum auctoritas et omnia contra Pela-
qua opiiulante fteri .nequit quin pareat, deliciente gianos tanto zelo gesla fuissent defendenda. Ipsum
vero nemo parere potest. Quid ad hsec Augustinus? audi : Nec allendunl, inquit, si nondum regenerali
Imo, inquit, omnia fiant; quoniam doclore.sEcclesia- sunt, primam essecausam cur objurgati quod sint in-
rum apoiloli omnia faciebanl, et prmcipiebanlqnm fie- obedientesDeo sibi debeant displicere. Sed bsecmera
rent, et corripiebantsi non fierenl, et orabant ut fierent; est petilio principii, ut loquuntur logici; nam hi ho-
quod exemplis demonstral. Verum apostolos in sen- mines uegabant se debere, hoc est, ulla lege leneri
tenlia Augustini fuisse non concedebant qui eas ut facerent quod facere"non poterant, quale est sibi
objectiones proferebant; eosque aliler sensisse hinc propter peccata displicere, nulla accepta gratia divi-
ipse colligere poterat, quod homines divinitus af- na, eam in rem necessaria. Verum Augustinus, quasi
flati non erant facturi quod cum eorum sentenlia hanc difficultatem soluturus, addit: quia fecit Deus
siare non poterat. Postea, o homo, inquit, in prcece- hominemreclum ab inilio humanm crealurm, et non est
plionecognoscequid debeas habere; in correptioneco- iniquilas apud Deunu Quem' bominem fecit reclum ?
gnoscetuo ie vitio habere;in oraiione cognosce unde Adamum solum, non eos qui nondumerant; nisi,
accipiasquodvis habere.Satis constal a Deo petendum absurdo coramento, dicas, quod aliquando placuit Au-
auxilium in futurum, sed non in res prseterilas, nam Q gustino , omnium hominum qui sunl, qui fuerunt,
delicta praeierita infectafieri nonpossunt; deiis au- quique post aliis erunt in annis mentes in mente
tem hic agitur, nara correplio ad praeterita pertinet. Adami fuisse, ac proinde antepeccasse quam in cor-
Itaque rhetorice eludit objectionem Augustinus, non pora sua venirent. Vide not. ad tom. I, lib. m, de
respondet. Deinde ne de futuris quidem orationes Libero Arbitrio, cap. 20, atque ad lom. U, epist. 98.
pussunt, ex ejus sentenlia, fundi; nam Dei decreta Hoc commentum non exagitabo, cum a nemine nunc
erga eleclos exsecutioni mandabuntur, sive ores, defendatur aut defendi possif. Itaque nisi sit iniquitat
sive taceas: erga reprobos, nihil fiet oralionibus tuis. apud Deum, quam ab eo amolitur verbo tenus Augu-
Ergo stinus, non polest a posleris Adami exigere ut sint
Desinefata Dei flectisperare precando. recli, cum nunquam recli fuerint nec esse potuerinl,
E* correptione liquet sane vitio quemque tuo pec- si credimus Augustino, nam peccati originalis pro-
easse, alioquin iniqua esset; sed vilium ui nostrum pagalionem vitare non potuerunt. Ergo fucus esl m«-
dicatur oporlet ut sit culpa nostra contractum, ulque rus quod addit: Ac per hoc prima pravitat qua Dt»
Vinciqueat, si id vincere jubeamur; nulla enim est fton obeditur, ab Iwminettl} quia ex rectiludine in qu»
663 SUPPLEMENTUM AD OiPERA S. AUGUSTINI. 564
tutn Deut primitus fecit sua mala voluntale decidens A et occidatimpedire? Ubi inyenietur exemplum ejus-
pravus effectus est. De Adamo dicat hoc licet, sed de modi correptionis in universa scriptura? Vult Augu-
ejus posteris, de quibus solis hic sermo est, dici non stinus peccafum originale pcenam esse peccali Adami-,
poiest. Ilaque hihil hoc ad rem facit, neque attingit a Deo infliclam, ut docet lib. de Civit. Dei xin, cap.
objeciitinem eorum qui, multis sseculis post Ada- 12. Quivero creatura vitabit pcenas a Creatore infli-
imim, ila nali et concepti in petcato originali fue- ctas? Quomodo eiiam, quod eas nou vitaverit, corripi
rant, ul non possent vim ejus fugere, si Afro theo- poterit ? Hos nemo unquara solvit nodos, neque porro
logo credimus. Verum hic sequilur alterum subter- solvet.
fugium, quo a qusesiione auimuni avertere conatur : Hsepde irregenerati eorruplione vult .dici Augusti-
An vero ideopravitasiftacorripiendanonest in homine, nus; de regenerato yero corripiendo sic philosopha-
quia non ejus prepria qui corripitur, ted cpmmunis est tur; Si quiem jam regeneratus etjuslificaiusinmalam
omnibus ? Imp yerp cotripiatur et in singulis, qupdest vitam sua volunlafe relabitur, certe iste non potesl di-
ommuw, Non enim proptetea cujusquam nqn est,quqd cere : non accepi, quict acceptant gratiamDei suoin
qb ea nullus immmis est. Pclagiani communionem pialum liberq amisit arbilrip. Credebat Auguslinus
depr-jvationis minime urgebant, ut eam excusatuni quosdam justificari qui non sunt pradestinaii ad sa-
lienl; sed negabant Caium, exempii causa, acTitjum JB lqfem, ap proinde non acceperunl a Deo donuni per-
ppsse corripi ob delicla, si nunquain in eorom pote- seyeraptise, eosqiie labi, ut pluribus in sequenlibus
sjate fuisset vitare peccatum, primum quidem origi- dpcet. Quod cum ita sit, hsec ejus respopsio in ore
na!e, deinde actualia omnia; quia Caius et Titius Pejagii recta esset, sed in ipsius ore caret plane s.ensu.
(nqn Iiomo in genere, de quonon loquebanlur) nun- gienini sernio.sit de homine miniriieprjedestinalo,
quam habuerunt gratiam Dei eam in rem necessariam. npn poterit cprripi; quia Deus non statuit ei dare
liabuerit eam Adamus, si raqdo ea indiguit; siCaius perseverantiam, sine qua ad finem usque slare ne-
el Tititts nunquam habuerunt, corripi profecto, sinei quit. At forle, inquies, hic sermo est de eleclo. Sed
iniquitate, non potueriint. ne hunc quidera corripere potes, ex Augustini hypo-
Peccata quidem, inquit deinde Carneades Pcenus, theai, qua staluit gratiam ad singulos actus bonos esse
isla originalia ideo dicuntur attena, quod ea singuli de, plane necessariara ; nec eam unquam adesse quin
effectus sequatur, aut abesse sine hominis lapsu. Gum
parentibus trahunt; sednon sine causa dicuntur et no- homines in vita faciunt, id faciant sola
slra, quia ih illo uno omnes, sicut dicit Apostotus,pec- quidquid boni
caverunt. Verura, in ^hac controversia nostra di- vi afflatus, si desinit afiiatus, necessario peecani; nec
amiltunt afflatuni sequentem, nisi quia Deus priorem
cuntur, non translatitio sensu, sed proprio, peccata; *
«aiti sermo hic est de peccatis propter quae non trans-.5 gubtraxerat. Nullaesunthominum hac in reparies;
lalitias sed proprie dictas poenas, ex divina, hoc estt sunt instar follium, qui veiuum dilatali accipiunl,
, constricti emittunt, nec majorem habere possunt aut
perfectissima justitia, dare possimus; quia ab iis
abstinere potuimus, nec iis nisi culpa nostra proprie; cmittere quam daltir manu dilatantis aut constrin-
dicla succubuimus. Caeterum peccata paretitum no- gentis.
sira dici nequeunt, ita ut propter ea corripi et plecti,• Plura iu hunc libellum non adnotabo, pauca enim
attuli satis superque osleadunt quas in angustias
jure queamus; nec etiam Apostolus dicit nos in Ada- quas
mo peccasse, queinadmodum passim Graecisermonis3 conjectus esset Augustinus, cum consectariis neces-
sariis sui dogmatis preraebatur. Addam duntaxat me
lmperitus dictitat Augustinus. Sicenim Pauius Rom. v,
hsec et alia adnotasse solo amore veritalis ductum,
12:*Qo7rsp 81'ivtt; xvBpthnovv aptapria.ei; rbv xotruov
ovra; si; utque sanctitatem Evangelii justitiamque Dei roajore
rib-tilBe,-.ai tta rri; ap.apria; 6 Bavaro;' TOCI
irthxa; avBpu-nov; 6 GavxTO?SirilBev, lj' & itavrs; inluce coilocarem, quo ii qui haec legent, ad pa-
Quemadmodum unum hominem n retidum Jesu Christi prseceptis efficaciusadducantur.
np-aprov: per peccatfim
i« mundum intravit, et per peccatum mors : sic et iii,j Hunc esseanimum meum Deus mihi testis est, quem
omnes hpmines mors transiit, quiq omnes peccarunt.," oro ut acerbissimas controversias ex definitionibus
Vertimus cum Des. Erasmo, ktf & quia, non in quof Africanorum conciliorum ortas sedare, aut certe ad-
£ ventu Filii sui Jesu Christi peccatis omnibus nostris
quia alioquin hiulca est oralio et dura.Sed fac hoc non.
esse perspicuum, profeclo versio quam sequilur Au- tandem finem imponere velit.
guslinus non ita certa est, ut possit is lpcus, quasi;i CLAUDH MENARDI PR^EF^TIO
clarus, urgeri; cum praesertim ex eoferme solo autt IN II PRIpRESI.IBROS OPERIS WPERFECTI.
polissimo colligatur dogma, quod tot difficultatibuss llljjsjtriss. et rey. :D. D. Dionysio de Marquemont,
premitur, ut vix ullas aliasmajores in dogmate theo- archiep. ,et coroiti ^ugdunensi, etc.
logico inveniri posse pulem. Earum specimina ina Quod his accidit, illustriss. primas, qui peregrini
superioribus vidimus, quibus Augustinus satisfaceree lilioris uniones summam luxuriae gloriam. legunt,
nullo niodo pptuit. Stibjicit: Corripiatur ergp origo o ut ma.ceralis inedia corppribus aUo sese immergant
dqrtinabiliSput ex dolpre correplionis voluniqs regene- mari, lustratpque diu fundo,,vestigatis, et per mortes
rationis oriqtur. At quo jure eorripietur quisquama mjjle pauperatis scopjilis, tenaci ac Ipngp spiritu
quod natus sit peccato originaii inquinatus, cum nona terram repetant, nafurae niiraetila deljciasque pror
'magis hoc vilare pottterit miam potestne soi oriaturr fusuri; id in hac assidua coinmunique veteruiu «n4e»
565 VARIORUMEXERCITATIONES IN S. AUGUSTINl OPERA: 566
ventilatas longum in ipsa -Urbis orbis-
cunque niembranarum urinatione fatali, at felici A ejus qui post
cestro percitis, evenire sentio, ut post attritas insano que arce ingenii divilis opes perpetua Galliarum k-
labpre vires, prpfundis bibliothecarum sinibus im- galione blatteatur: quem non inter famosos latrociniis
mersi, reptent hinc inde, et per varias disquisitio- Numidas, incultosanirois Mauros, dissertantem, sed.
num sortes, frustrationum mortes , enalent tamen, . in amplissimo Gallise,id est eleganliae omnis theatro
pubHcpqueradiantium orbe toto litterarum soli re- aut pro calholici nominis restitutione detonantem,
conditas ingeniorum sseculorumque dotes exponant. aut de severioris disciplinss cultu anxium et peroran-
In his esse me ni profitear, vanus sim, qui aliquot tem tanta pendentis stupentisque coronae gratulatio
annis propellente genio, nihil in yotis habui sanctius secuta est, ut in amplissimo honoris throno non pie-
quam ut pvanti Iitierarum gloriae parens palria, nu- tas posuisse, sed ad purpuras, aut si quid majus ha-
trix caraque civitas assurgeret, pampinos suos alte- beret Gallicana fortuna, exercere videatur. Macte
xeret, litleratas Iaurus offerret. Et volente Deo fa- virtutibus, illustrissime comes, quae te ad lanti inu-
clura ut pene consumptis in ea cogitatione curis, neris apices, licet onerent vqrius quam honorent,
insperato benefteio perolidas tinearum pulverumque debebant tamen feraci vitiis coelo, specimen pptius
sordes haec cceli solique margarita canderet, cujus quam prsemii, religio, fides, cqnstanlia, pietas, quasf
ignprata possessione, delusus annos aliqaot, aliud B palanles usque pannosasque sic revocas et devincis,
agens omnino, sensi tandem vix parabili tbesauro ut exhinc, non ab his effectum te, sed ex le natas, a
me felicem, Quantum hac beatitate gaudii succreverit te doctas, ipsa tantarum virtutum admiratio glorie-
nobis, lpquatur ipsa res, et si cui lalium cupienti re- tur. Atestet privata ratio, quae me tanti operis red-
rum par iux affulsit, eo nuncplenior, quo inter omnes dat obnoxium; quam si tacitis adniventibusque oculis
militantis Ecclesiae Patres altior hsec diviniorque neglexisse potuerim, magni me sceleris impiatum
aquila pervadit, eo purior, non aetalis loquentiaeque rea conscientia postulabit. Tu fratrem carissimum;
prserogativa turgens hic liber, sed uitimi spiritus quietis privata deliciis severiorisque propositi cogi-
contesiatione vegetioret defungentem exhibet et pu- tationibus immersum, vix et cognitum, nec speran-
gnantem. Pugnanterarecle, cujus vitae quot momenta tera, solemni benigniatis luce perlundis, et resti-
tot acies, quot verba tot laureae. Impius ergo sim, tantem pene sic occupas, ut ad tanti solis radios, et
bealique nominis quo tinxit mater Ecclesia, profanus vita se omnis, et reliqua si quae est fortuna commit-
andabata, si demersum alfe tot annorum fluclibus tat. Siet igitur in foribus augustissimi operis sacruni
oblalumque desideriis elencbum novus urinator atti- solemneque hoc anathema, quod amori tuo benifi-
neo. Cujus renovato nunc primum lumini, quod te ciisque lubens merito familia omnis privatis sensibus
potius dixerim laudaiorem publica causa est. Ejus H publica devotione suspendit. Quam seternum tuam ,
enim contesseralione debuit Africanus praesul, tot sacra hsec nec raoritura unquam tabeila damnabit:
olira synodorum genius, episcoporum lingua cala- Juliomagi Andium. PridienonasAay. 1616.
musque foveri, qui yeris pallii justisque mysteriis et iilustriss. A. T. deditus
traclus noslri et Gallorum legalus audit. CLAUD. MENARDUS,
Narrant Annales Hispanarum rerum, sub sevum Proprmt. Vrb. And.j
685, principante Gotho Cindasuinda, collectos Toleti ANIMADVERSIONES
praesules 30 (Concil. Tol. et 7), cum Moralium liber, IN OPUSIMPERFECTUM CONTRA JULIANUM.
quem olim Leandro Hispalensi sollicitante dictaverat LIBROi, § 5. Julianus de Augusiino: Hocipsoquant
niaguus sauctissimusque Gregorius, haud superesset sit divinmlegis imperilusinlerpres et profanus apparet,
amplius, delectum suffragantibus episcopis Tajonem quisquis putat ejus sanctione defendi, quod justitia non
Caesaraugustanuro,religione litleraturaque praestan- potesl vindhari. Reponit Augustinus: Vo$quod dicitis
tem, qui Romana scrinia consulens, amissos custo- polius nonpotcsi ulla juslitim ralione defendi; quia mi-
dum negligentia libros Hispanis redderet suis. Quod serja generis humani, a quq nullum hominum ab exortu.
dum procurat, Martino 1 pontifice, nec in sacris ar- J) usque ad pbitum videmus qlienum , non pertinet ad
chivis, prae mullitudine cpdicum, quaeri aut divinari Omnipotenlitjudicium, si non est originak peccatum.
possent, indicante locun» angelo, reperlos et de- Atqui hoc tantum de infamibus aut puerulis dicere
scriptos. debuit, nammajores nalu sat actualium peccatorum
Efflaverat, scilicet, in Siciliaescopulis primum fe- admillunt ut hujus vitse miseriis digni sint. Sed po-
ralis doclrinse virus Rufini Pelagiique vafrities, cum namuseura, ut debuit, de infantibus duntaxat, aut
indjcanle presbytero tunc Hilario, post Arelatensi puerulis locutum; peccatum originale, ut ab Augu-
cpiscopo », divinus sanetissimi senis animus, sumpta stino explicalur, commodam nullam rationem defen-
fidei propugnalipne, deformp monslrum longo decen- dendse justitise divinse suppeditat; cum qua nullo
nalique bello confecil. Quod igitur Gallis, instigante modo potest consistere, ut existimabant adversarii
prsesulesuo, laboratum est, quodmagnis posl animis Augustini, quos nusquam recte confulavit. Sed, in-
eodein defendenteconsumplum,ctijus potius auspiciis quies, quamvis non intelligam quomodo peccati Ada-
comitivaque poiuit post tot annorum diescere, quam mi imputatio posteris, et vitii necessaria in eos pro-»
6 Errat; alius is erat ab Arelatensi.
 567 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 568
pagatio consislere queant cum sanctitale ac justitia A A quse ih provincialibus synodis numero suffragiorum
divina, oportet tamen ut sint infantes puerique pec- comprobata est? Sunt ergo magislratus lictores coe-
eos oportet,
catores, cum miseri sint, Deus vero justus. Satius tuum ecclesiasticorum, qtiibus parere
esset raulto dicere le nescire cur innoxii miseri sint, non responsare. Si talia dixissent Ariani cum erant
iniolerandae tyrannidis merito
quam, tit facias eos noxios, inveuire hypolhesin quae superiores, profeclo
lot difficultatibus laberat. Sed quid sunt hse infan- insimulaii fuissent. Sed horum me dudum distaedet.
lium puerorumquebrevissimse miserise, si cum seter- Iiaque manum de tabula.
na beatitudine, quibus easDeus pensat, conferantur? JOANNIS ULIMMERHPR^FATIO
Nihil prorsus, aut si quid nihilo possel esse minus. ADJACOBUM PAMELIUM SACR.LITTERARUM LICENTIATUM
ACCRUGIS DEINDICULO POSSIDH.
Ilaque quod Deus eas ab illis in hac vila non amoli- CANONICUM,
tur, inirum videri tiequit. Quanta hactenus, vir humanissime, honiinum quo-
rumdara in judicando temeritas fuerit, quidvis D.
\: | 8. Ait Julianus ea ab Augustino scripla, qum
ac pro animi arhitrio
propter honestatis reverentiam oblivioni exlerminata Augustini esse clamantium,
rnandenlur. Vide notata ad lom. VII, lib. de Civit. reclainaiitium, haud quisquam facile crediderit, nisi
Dei xiv, cap. 18 et seqq. ipsam rei veritatetii ab antiquioribus proditam pe-
,• § 10. Julianus : Laudat etiam potentem hominemB niiius introspexerit, et ad vivum (quod aiunt) rese-
(Augustinus Valerium lib. i de Nupliis, cap. 2) quod cuerit. In quo controversiae genere, nemo nobis D.
uostris pelilionibus, qui nihil aliud quam dari tanto ne- Possidio, ut qui ejus discipulus fuerit, potior disce-
golio judices vociferabantur, ut ea qum subreplionibut ptator haberi debet; nam cum beatiss. Augustinus
acta conslabal, emendarentur potius quam punirenlur tam multa ediderit, dictarit, atque in Ecclesia acer-
examine, mole sum dignitalis obstiteril, nec disceptationi rime disputarit, exceperit, etemendarit, veladversus
tempus aul locum permiserit impetrare.] Revera lau- hsereticos conscripta, vel excanonicis libris exposita,
dat Auguslinus, loco indicato, Valerium, quia iis qui- ut illis omnibus cognoscendis et perlegendis vix
bus disputando ipse resistebat, ille potestate, curando quisquam studiosorum sufficiat, nulli mirum vided
et instando efficaciler restiterat. Quod sane minime debet quaedam ejus scriptis admista esse quse vix
laudandum erat, nam in re gravi et difficili, in qua eruditi aiicujus ac pii sunt, nedum D, Augustini,
sibi probe conscius erat Augustinus tantas esse dif- summa eruditione ac pietate viri; et rursus quorum-
iicullates, ut iis solvendis par non esset, praestabat, dam conjecturis (ne dicam prsecipiti judicio et leme-
adversariis ssepius auditis, judicare, quam damnare rario ausu) quaedam sublata esse, quae, vel omnibus
illico inauditos, synodorumque, ne reditus ad mitiora tacentibus, pbrasis ipsa atque incredibilis pietas Au-
consilia paleret, aliarum super aliis anathematibus G C gustini esse loquebantur. Quare ne veritatis etverbi
infamare, et edicto imperatoris gravissime persequi. Dei avidisshnos, Possidius, qui cum hoc nostro an-
Fiducia veri, si qua fuisset, debuisset eo adducera tistite annis ferme quadraginta, Dei beneficioac dono,
Augustinum et alios, ut differrent ultimum de eai absque amara ulla dissensione (libenter enim ipsius
controversia judicium, ssepiusque quam opus erat; verbis utor) familiariler ac dulciter vixil, in aliquo
audirent Pelagianos; ne in iis daranandis aberrarent, , defraudare videretur, indiculum librorum, tracta-
seu quod rem ipsam, arduam sane ac diffteilem,, tuum, et epistolarum ejusdem, omnibus studiosis
non satis intelligerent, seu quod adversariorum men- promissum, conscripsit et exhibuit, quem tamen in
tem non assequerenlur. Res quaetot ingeniis erudi- hunc usque diem omnes qui Augustino non favero
lione atque acumine insignibus crucem fixit, lotquei non possunt haud citra summam exspectationem
controversias per omnia saecula excitavit, non debuitt volis ardentissimis desiderarunt, ne posthac (ut rectis-
illico permilti paucorum Numidarum ac Afrorum ju-- sime scribis) censorum quorumdam temerariis judi-
dicio; quipostea, cedere nescii, judicium hoc suuml ciis fluctuarent incerli. Eum ego non alibi a me in-
essent quovis modo defensuri, quemadmodum con-- ventum ac nusquam exstare existimatum, in Villa-
tigit. Doctritia etiam vera, sed plena difficultatibus,, riensis abbatiae venerandse anliquitatis codicibus
non debuit quasi caput fidei necessarium imponi,, D longe insiructissima bibliolheca excutienda occupa-
sine ulla Christi aut aposiolorum auctoritate, qnai tissimus, ac, tuo exemplo, illius avidissimus, nihil
eam necessariam esse constaret. Non debuit deniques minus cogitans, reperi. Quem ut aliquando in lucera
Pelagianis prseberi justissima querendi causa, quod1 (cui nunquam antea assueverat) edere vellem, non
inaudili damnati fuissent. Sed audiamus AugusiinumI semel id litteris ad me missis, quibus et operam et
respondentem : Absita Christianis poteslalibus terrenm t parlem magnam sumptuum liberalissime offerebas,
reipublicm ut de antiqua catholica fide dubitent, et obb horlatus es; ne diutius qua exspectatione frustra-
hoc oppugnatoribus ejus locum el lempus examinis s rentur viri docti, quos nulli rei magis inhiare cre-
prasbeant; ac non potiut in ea cerli ac fundati, lalibutt diderim. Hactenus tamen ejus editionem quaalibet
. quales vos eslis inimicit ejus disciplinam coercitionit t multum postulatam differre visum fuit, ut nostris
imponant. Verba haec sunt victoris, sed qui magiss marginum scholiis illustratus (quibus et per ipsum
illa terrena auctoritate nitebatur quam ratiouibus.. Augustinum et per veleres Patres qui ejus scripta
An ergo Cbristiani magislratus sine examine ulloj passim citare non dubitant opera esse Augustini
debent eos vexare quos pauci episcopi inauditosi convincuntur) ap in commodiorem atque aliquanto
damnarunt» quia autiqua fides habenda «ScwmcrTus-j i concinniorem ofdinem redaclus, in lucem^ sub tul
5-9 ANIMADVERSIONES1N VITAMS. AUGUSTTNl. 570
MMiiiiiisauspicio, prodiret, quando aliud tibi uequa- A scripserant: Divino afflali Spiritu sermone proprh
<Hi:un graiius esse posse certum habebam. Nam alquestylo, et auribus el oculisscire volentium, dicendo
quaniopere iisdem sludiis delectareris, etsi antea et scribendo similia, sludiosorum nolitim inlulerunt,
didiceram e cognato tuo Ludovico Carrione juvene quales quantique viri ex communi Domini gralia in
non illitterato, in cujus ore mihi plane habilaro rebus humanis, et vivere et utqueinfinem obitus perse-
visus es, adeo luum erga se studium, munificentiam verare meruerunt.] Affiatos divino Spiritu vocal bono
ac favorem frequenter nobis summa cum animi eonsilio atque animo vitas scribentes, quia omnia
voluptaie prsedicat; magis id tamen venerabilis ille bona a divino afflatu procedere putabat. Nemo lamen
Beda luus, nuper in olficina Hervagiana renatus, ac neget esse recte facta qusedam huraana, quaa Deo
multorum librorura accessione, non sine immensis quidem ut bumanaenaturae auctori debentur, si ad
sumptibus ac studiis auctus, lestalus est. Maximam snpremam causam ascendamus; sed quae nonnist
itaque in spem adducor fore, ut quae temporum inju- incommode afflatu ejus fieri dicantur, propter ad-
ria in tenebris adhuc jacent et cum blattis ac lineis mistas nimis multas ingenii humani imperfectiones.
alicubi rixanlur, ea lu, quae tua est in veteribus Sic ipse et alii bono animo, ut putabant, scripserunt
conquirendis indefesso studio diligenlia, aliquando vitas superiorum episcoporum; qui eorum animus
in propalulum allaturus, et quod nostris qualibus- B ] credo, ex officii sui cognitione nalus erai, ac proinde
cunque laboribus deesl, indubitanter adjecturus sis. Deo quoque, officii exactori, vel hoc sensu tribuen-
Siquidem comperi et ego, post hauc noslram abso- dus. Sed afflati sane a Deo non fuerunt ut fere dis-
lutani ediiionem, nonnulla esse quse diligens lector simularenl vitia et delicla eorum quorum vitas scri-
exactius et magis plena numeris suis tradita, optare bebant, viriutesque ac dotes modicas praeter omneaa
possit. In marginibus vero librorum nostrorum (ut modum extollerenl, etvenia indigentiaquasi mirauda
et ejus consilii mei tibi constet ratio) satis habuimus describerenl. Ejusmodi enim encomiis, ne alia obji-
voluminum lomos adnolare , omisso paginarum nu- ciam , fit non tam ut incauli lectores eorum virtutes
mero, quod is in aliis atque aliis exemplaribus, alius; imitenlur, et vera placita sequanlur; quam ut vitia
ac multo diversissimus sil, nec idem omnibus res- dissiroulata quasi licita et honesta, erroresque quasi
pondere possit. Cseterum hanc opellam et qualem- veritatem defende.udos sibi proponant; neque enira
cunque iodustriain nostram, te auciore susceplam, putant, si fugienda haec essent, dissimulaturos fuisse
cum recordarer; abduci ab eo non potui quin gene- harum vitarum scriptores; nec se peccare posse cre-
rosse D. T. consecratara humiliter offerrem. Accipies; dunt, dum viros usque adeo laudalos imilantur.$Ei
itaque eo quo offerimus animo et pro tua solita hu- incommodo obviam ire voluirous in auimadversiotii-
manitale, adversus calumnialorum insultus, nostrosi 'C bus nostris , ubi ut laudanda candide et libenter
conatus tuebere. laudavimus , sic nec vituperanda dissimulavimus ;
Vale multum, observande Domine, nosque tuii quamvis multum absit ut orania attigeriraus, quod
studiosissimos routuo dilige. Lovanii, e nostro> immensae erat operac, nec uho volumine fieri potuis-
Martiniano coenobio, 9 calend. Apriles, anno 1564. set. Verum quidquid conalus sura, id ex amore Dei
et proxiroi profluxisse novit ille cui animorum arcana
ANIMADVERSIONES
patent; quem, ut tenebras opinionum nostrarum
IN VITAM S. AUGUSTINI.
affectuumque frusirationes discutiat luce advenlus
Prsefat. de iis qui vitas virorum ecclesiaslicorum.i. Filii sui, etiam atque etiam oro. Amen.
 VIMJICLE

AUGUSTINIAN^
/

QUIBtJS SANCTI pOCTORlS SCRIPTA ADVERSUS PELAGlANOS AC SEMI-PELAGIANOS

A RECENTIORUM CENSURIS ASSERUNTUR.

AUCTORE P. M.. HENRICO DE NORIS,

VERONEKSI AUGUSTfflUNO,

, Socii magnoclamoresequuntur ,
Dum genitor nali parmaprotectus abiret.
ViBGU,. Mneid. x, 799-800.
EPIGRAMMA, ALIUD EPIGRAMMA.
Quidamdactlloquilibros senis Augustini Contra Augustinumnarratur serpere quidam
Carpere, et adversumconderefertur opus. Scriptor, quem dudumlivor adussit edax.
Usque adeone botiuiningenium et facundia •
dives Qui eaput oDscuriscontextumutcunque cavernis
Oslentareartem non aliler poluit? Tollere humomiserum perpulit anguicolum.
In nova prostratas acies nisi bejla cieret, Aut hunc fruge sua sequoreipavereBritanni,
Impiaqueexstitictishbsiibusafma dafet? Aut huie Campanograminecorda tument.
HIECpugnaj ineentor, mors est tua; te slylus iste Quseconceplafovet, promat,quaeparturit, edat;
Conficit,et verbis perderis ipse tuis. Seu vetere armaturdogmate.-,sive novo.
Dumquedocesquantum valeatmens libera, monstras In quoscunquesinusspirarumlorqueat orbes,
Yelle tuumtibimet,suiEcere ut pereas. Et fallaxmulta lorqueat arte caput,
Verte gradum. fuge perniciem,slfatosque' rebelles Currenlematlritossuper aspidaset basiliscos
Oris Apbstolicifulmineiibique vide. Declinaresenem' vipera non poterit.
Nec-te mutatodefendijiominecredes , S. PaoseEn,IWrf.
S) pastoremovium Jjederevis, lupus es,
S. PROSPER AQUITANUS adversusCalumnialorem.

Neminem non mirari exisiimo, lantara fuisse quorumdam recentium scriptorum, ut milissime loquar,
animositatem, qua Augustinum maximum illum catbolici orbis magisirum ediiis libris impelere ausi sunt,
ut ejusdern defendendi necessitas iis imponatur, qui illum impensius colunt. Et quidem jam inde ab exorien-
tis mali primordiis majores nosiri, qui ex vilae instituio Augustinurn uti parenlem sanctissime reverebantur,
erumpentem novorum censorum audaciam repriroere coiiaji sunt. Ludovicus ab Angelis insignis apudOlys-
siponenses sacrorum arcanorum inlerpres sancli doctoris auctoriiatem a plurium calumniis vindicavit
(Lib. v de Vila Aug.,cap. 14 et 15), et sanctorum Patrum elogia eidero ob Pelagianos ac semi-Pelagianos
expugnalos delata singulari diligeniia congessit, unde postea eadem caneri muiuarunt. Sed cum
malum quolidie glisceret, atque in scholasticis recenliorum quorumdam disputationibus Augustini
doctrina in iis proeserlim qusesiionibus quas cum divinsegralise hosiibus idem habuerat, passim traditce-
relur, ita ut sumraus Ecclesiae doclor in ordiuem propediem reducendus viderelur, Basilius Poutius
Legionensis, magnus apud Salmanticenses theologus, non modo suos Augustiiieuses, veruni etiain sapien-
tissimos' Dpmiuicanaj familiaaPatres, ipsamque Salmanlicensem Academiam in Auguslini partes traxit (Apo-
logia jurament. Salmanl.), quo veluti succenturiato prsesidio sancii doctoris auctoritas adversus recentiorum
impetus munirelur, Hinc, Pontio auctore, Salmanlicaeanno 1627famosumillud foedus ictumest, ea praecipue
condilione, ut qui theologica laurea donandiforent, conceplo prius juramento Auguslinianaedoctrinaedefenden-
4$s^seaslringerent,Eonobi!issima3Academia3facloAugu^^
573 PR^FATIQ. ,,,,, S74
timcumsaeraeliamLoyaniensiumtfaeologorumfac^^^
Jan senianis dissidiispleriquelonge aeerbiora conira Augustinum et loquietscribergnon exlimuerunt, No.ndefue-
re tamen ex nostra familia viri qui magni parentis partes aqerrime defensarent,. Hps inler emicuit Pater Garo-
lus Moreau, Gallus, qui lomo prinio suarum in Terluljjannm Aniniadversionura satis prolixas yindicias pro
Augustino inseruit, quod itidem antea prsestiterat yir jnsignis Joannes Rivius Belga iibro qnarto de Yita Au-
gusiini. Sed profecto nostros hosce scriptores etlaterem Jayisse, et surdis cecinisse experti sumus; tanlura
enini abest ul illi ab jncepto destiterint, u.t majpri Ionge apparatn at.que jnfestioribus armis in Augustinum
moverint, bsecadversus Hipponensem doclprem scripjurienles ; t Augusfini doelrioam flbscuram, difftcilem,
iuiricaiissimam, secum ipsa pugnantem, piuribusque erroribus obnpxiaro esse. Posituni il.lumsub caligine.
In Pelagianis oppugnandis ullra yeritatis limites aestu disputalionis abreptum; Licitum esse nedum judicem,
sed ne arbitrum quidem honorarium in controversiis de diviua gratia iilum admittere, Jpsius;arma non es-
se jnexpugnabiiia, neque satis apta ad Calvinistas superandos. Hajreticorum argumentis minirae satisfecisse,
neque positas abs se theses convinceniibus arguraentis cpmprobasse. Non esse sepeliendara schoiasticam, ut
unus regnet Augustinus, sed hunc ipsura ad sehelasticae amussim exigendum. Ridiculos Auguslini adoratores
ad nauseam hyperbolicas in eumdera laudes congerere, Voienlem impugnare Augustini sententias habiturum
adjutorem Deum. * Haec, aliave pene innumera addidere, quae in calee hujus Appjogetici referemus, Ferunt
Croesi regis filium a puero reiutum (Herodot., ftb. 1), pum parentis jugujum stricto muerone impeii ab hoste
cernerel, ruptis derepente mlseranlis naturse impetu. perpetui silentii vinculis exclamasse : 'AvBpam,-./*«
xreiveKpoio-ov. At nos, quibus integer loquendi usus est, Augusiinuin parentem opiimum, doctissimumque
novorum censorum seriptis impune Jacerari permittemus, et illisquidem mille conviciorum plauslra in san-
ctum doctprem congerentibus, nos eadem citra querelas plenis auribus excipientes, ansali pacem servabi-
mus, quasi ea nos nihil tangant ? Degeneres sane ac spurii ceti.sendi essemus, imo amentes prorsus vel saxeii
si in lanlo parentis discrimine stylo parcereinus, qui et esse et haberi voluraus Augustiniani. Patris honor la-
cessitur, pieiatis est eurodem ab adversariorum dictis vindicare. Ecclesiaamagistridoctrina impetitiir, fidei est
illam a quorumcuiKiueimpetu asserere. Diyi fama decurtalur, religionis est eamdem sartam tectamque ser-
vare. Quaniorum ergo criminuni rei evaderemus, si vulgari forie adversariorum aestimatione, aut eorum qui
eisdem suam vendidere fidem, auctoritate coerciti injustas adeo in Auguslinum peractas censuras surda au-
re perlransiremus I Diu quidem siluimus, privatisque querelis ingentem animi'dolorem egerere curavimus,
meliorem bisce iiominibus erga Augusti.nuro meritem comprecanies. Sed nibil profecimus patieniia,
nisi ut graviora tanquam de faciji tolerantibus ingererenlur, unde pejora in dies audientes, jam
tandem quantulamcunque hanc noslram advocalionem Augusiino commodare coacli sumus. Nehii-
peui yero adeo pietaiis ac reiigioois expertem flilurum arbitror, qui Iiocce Apologeticum torvis
ocuiis intueatur, nigrumque eidem thela prsefigat. Etenim , ut olim ad Constantinum Augustum
Lactantius scripsit (Lib. v Instit. cap. 1) : f Si sacrilegis, et proditoribus, et veneficis poteslas de-
Jeqdendi sui daiur, nec prajdamnari queroquam intogniia causa licet, non ipjusle pelere yidemur,» ut Au-
gustino, qui veluti Cliristiani orbis deliciae, leste sanclo Coelestino papa, « «bique cunctis et amori fuerit et
hohoH, > aliquissitdefefisionilocfis. Nani pessima foret"nostrorum teulporuni cbnrjitib, si ^hgoslinf; censo-
ribus ulraque aufis daretur, eorumque injuriosa nimium Augustino volumina per ora maiiusque bominum
voliiarent, el sancti doctoris defensores non modo inaudili judicio excluderentur, verum etiam eisdem si-
lentium lata lege indiceretur. Immane ac barbarae prorsus feritatis exemplum fuerit, cum Rhadaraislus ty-
rannorum truculenlissimus Mltbridatis Arraeniprura regis filios, quod c parentum e^i^U.s illacrymaverant,»
trucidavit (Tacitus, Hb. xn Annql.). Iniquus sane judex sis, qui, Patre nostro milie conviciis lacessito, ut
Ilieronymi verbis utar (Apol. Qcont. Rufinum), t ne gemitum quidem ac lacrymas dolori liberas esse conce-
dis. > Legimus, «cjimNerone imperante virlus omnis prp crimine haberetiir, Arujeno Rusticp a.p Herennio
Senecioni, quod innocentissimos ac sapienlissimos cives laudassenl, < capitale fuisse, neque in ipsos modo
auctores, sed in liberos quoque eorum sasvitum (Tmlus, in prmfat. ad Vilam Agricolm), t Sed absit ut hoc
facinus npsiri sseculisit vel exempli ; neque enini homines ab avita erga divojireligione adeo recessisse pu-
tandi sunt, ut Augiistinilaudes indignanies audiant,- atque editum hunc nostrum pro eodem librum irala
nianu discerpanf. Magnus stoicse sectse professor Seneca roerito irapias Praexaspis Persarnm satrapaj voces
execraiur (Lib. m de Ira, c. 14), qui cum citra gemitum sub oculis transfigi sibi Dlium a Gambyse rege vi-
disset, ab eodem interrogaiiis num certo iciu pransus ad scopura collimaret, tyranni dexleram filii sanguine
cruentara, fumantemque per detestabilem adulalionem laudavit, paremquc in sagitlando Apollini iilam di-
xit. Itane corpore,. sed magis animo servi exemplum secutis, novorum censorum manus, quas styJis arma-
tas Augustino iiutileruiit, laudibus, imo et oscujis nobis implendae erunt? Hominum qiiam divorum aman-
tior hanc nobis iniquissimam legem imppnet, a qua tamen nos liberos esse scimus, quippe qui ad Augus-
tini defensionera suscipiendara aposlolicoe s.edis decretis impellimur, qtiibus refragari sit nefas. Cum Pela-
giani vetcres illi Augustino-maslyges Jitleras quasdam.publieassent, in quibus sanclus.doctor pessime ira-
ducebatur, Bonifacius pontifex indignatus doctissimi viri noiiien quoquam convicio pulsari, easdem hsereti-
corum liiteras ad AugusUuum per Alipiuni <Jeferenda§«uyayjt, quo se ub jropostorum csluniniis vindicare
 "
575 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 576
posset. Hinc amanlissimo Patri scribens Augustinus (Lib. i ad Bon., cap. 1) : Ago autem gratias, inquit,
sincerissimae in nos benevolenlise luae, quod eas me lalere noluisti litteras inimicorum gratiae Dei, in quibus
reperisti riomen meum calumniose atque evidenter expressuro, sed spero de Domino Deo noslro quod non
sihe raercede, quae in ccelis est, illi me lacerant dente maledicd. > Sed et Bonifaciisuccessor Coelestinus
ejusdem sarictissimi doctoris honori oplime consullum voluit: siquidem vix Auguslino inler superos relato
nonnulii, quorum, tesle sanclo Prospero (In prmfat. cont. Collat.) < nec ordo in Ecclesia, nec ingenia de-
spicienda videbamur, > eidem in Galliis pelulanter obloqui, illiusque libros censoria auctoritale examinare
ausi sunt, qui cum essent, eodem Prospero auclore, < bonte opinionis viri, ihabentes speciem pietatis in
studio, > Hipponensis magistri famam ac doctrinam in certum discrimen traxissent, ni Coelestinusgliscenti
thalo praesentissimo remedio obviam ivissel. Etenim ubi adversariorura machinationes, delatoribus Prospero
et Hilario, cognovit, liiteras ad Galliarum anlistites dedit, quibus eisdem indignalus quod Augustinum im-
pune percelli permilterent, < Timeo, inquii, ne connivere sit hoc tacere, ne roagis ipsi loquantur, qui per-
miitunt illis taliter loqui: in talibus causis non caret suspicione taeiturnilas, quia occurreret veritas, si
falsitas displiceret; roerito namque causa nos respicit, si cuni silentio faveamus errori. Ergo corripiantur
hujusmodi, non sit his liberum habere pro voluntate sermonem. > Dein totus in sancti Augustini dudum
sibi, cum in vivis essel, amicissimi laudes effusus, < Auguslinnm, inquit, sanetae recordationis viruiu pro
vita sua aique meriiis in nostra communione semper habuiinus, nec unquam liunc sinistrae suspicionis saltem
rumor aspersit, quem tanlae scienlise olim fuisse meminimus, ut inter magistros optimos eliam a meis sem-
per decessoribus baberetur. Bene ergo de eo omnes in commune senserunt, uipoie qui ubique cunctis et
amori fuerit, et honori. Unde resistendum lalibus, quos male crescere videmus. > Jubet ergo aposlolica se-
des ut Augoslini censores < corripiantur, non sit his liberum babere pro voluntate sermonem; > lata lege
etiam sancit, < resislendum lalibus. > Hoc sane veteres Augusiinianaescholae proceres Prosper, Fulgenlius,
Csesarius, Prudeniius, Rhemigius erudilione ajqueacsanclilate percelebres magno animo exsecuti, Augustini
scripta conlra Semi-Pelagianorum aliorumque insultus defenderunt. Hocipsum plurimi recentiores summa
cum laude praestilerunt, quorum oraniuro studia vicit eximius P. Macedo, tot pro ejusdem Palris doctrina
in lucem libris emissis. Quare pontificiis mandatis obtemperans, tantorumque Patrum exempla licet longo
positus intervallo secutus, recentiores quosdam Augustinianaedoctrinae censores in jus vocare decrevi. Quod
quidem judicium majori qua polero modestia prosequar; nttnquam enira meliorem causam fecit pelulantia dicen-
tis, sed ssepepejorem. Amici mihiilli sunt, sed usque ad aras, usque ad Augustinum mcum. Omnia praeleribo
quaeinihi aCerbiora dictu videbuntur, neque solum quid illos audire, sed etiam quid me deceat dicere, conside-
rabo. Quod si quidpiam forte amarulenti exciderit, id propriae tribuanl imporlunilali, qua nos in eam ne-
cessitatera conjecere, ut sine graviori quandoque censurarum reprehensione vix possimus Auguslinum pro
dignitate defendere. Hic inlerim liber, ut Taciti de Agricola scribentis sententia utar, honori Augustini P.
N. destinatus, professionepietatis, aut laudalus erit, aut excutatus.

VINDICL3E AUGUSTIMAN^:.

CAPUTPRIMUM. A nes siruxit, cujiis quidem auctoris factum dupiici

odio digimm jtidico, vel eo quod docirinam, quam
Refetluntur argumenta quibus nonnulli conlendunt
doclrinam sancli Auguitini de prmdeslinalione et sapieniissimi quique adusque sidera extulere, depri-
gratia este difficilem el obscuram. Sanctissima Cte- mere tentavit, vel eo maxime quod Augustinianis
mentit X pont. opt. max. pro tancto doctore tenten- armis coritra Calvinum decertare professus, eadem
tia.
ipsa arraa mille dicleriis infaraat, dubiumque facit
Antequam quorumdam recentiorum convicia, quae sitne Augusiino velCalvinoinfestiorhostis habendus.
contra sanctum doctorem plurima congessere, sigil- Adamus hunc tilulum in libro vernacula lingua exa-
latim referam refellamque, operce pretium duxi re- falo inscripsit: Calvin difait par soi-mime el par let
censere quid Auguslino, quod ad traditam contra armet de saint Augustin qu'il avait injustement usur-
Pelagianos de divina gratia ac pradestinatione ab pies tur les matieret de la grace, de la tiberii ei de la
illo doctrinam universim opponant; inquiunt enim pr&deslinalion.Nempe : Catvinus deslructus suismet,
esse illam difficillimam, obscuram, intricalam, in- el sancti Augutlini armit, qumidem injuste usurpavit
constaniem, variaro, ultraque veritaiis lineas excur- in iis quw ad gratiam, libertatem el prcedestinationem
rentem. Quam quidein accusationem cum pluribus pertinent, Augustini nomine grandioribus characteri-
argumeniis conenlur persuadere, eadem nobis sol- B bus, atque ex ulraque parte paginam implentibus de-
venda sunl, ne quid forte delrimenli apud imperitos lineato. Porro volumen illud in pariescst divisum
nimiumque credulos Augusiiniana doetrina patiaiur. tres, in quarumpriori elallera nihil de gratia et pra;-
Joanne» Adamu» hascc contra AugtiBtinuniobj««tio* deitinatione disserilur, rariusque in iiidem Augusiini
577 TiNDICI.fi AUGUSTINlANiE. . 578
nomen sonat, in postremam tantum pariem de illis A lumniosa pronuntiaverit, hac praclarissima censnra
mysteriis quaestiones rejecit. Quo consilio id egerit concludit: < Sed illud quod tenebrisac nubibus libros
nemo non ignorat : scripsit enim cum vel maxime liujus sancti et sapientis. docioris obduxit, quodve
Janseniani tumultus iu Galliis ebullirent. Cseterum adnolatum fuit a celeberrimis Iheologis, est quod
in hac voluminis postreraa parte plus operse contra non absque profunda medilatione non semper distin-
Augustinum quam contra Calvinum ponit. Etenim guit idquod docet utidubiuro, et quod tradit, ut in-
in prioribus decem capitulis late in unum Augusli- dubitabile; quodve dicit adversarios imnugnans, et
num invectus integris viribus decertat; in quinque quod docet sua defendens. Saepe oppositas sibi ab
autem sequentibus veluti in Augustino persequendo adversariis objectiones in eosdem retorquet, eos in
delassatus contra Calvinum stylum defleciit. Verura absurditales miras conjiciens. Instantiam instanlia
in decimo sexto, quo universo volumini nobilem solvit. inconveniens refutat difficuliate longe majori.
colophonem imponat, resumpto animo ilerum in Au- Ulterius, non clare exponit, num objectionesad suos
gustinum irruit, ut saxei sane cordis censendi sint hostes impugnandos proponat, vel quod in eis cum
qui citra non dicam indignationem, sed execratio- iisdem conveniat, etc. Hsec quidem ejusdem addita
nem adeo sancto doctori injuriosa verba perlegerint. perplexitati in sentenlia proferenda in hac materia,
Hoecine est, Adame, Calvinura, an Augustinum de- Bac considerata insuper distinctione librortim ante
struere? Promiseras te sancii Augustini armis cum episcopatum et in episcopatu scriptormu, nec non
Calvino congressurum. At quanti per tuam fidem dissidiis doctoruro ob verara ejusdem doctrinae in-
victricia illa arma facis? Clamas : Arma Augustini lelligentiam percipiendam, milii licitum est conclu-
inexpugnabilia non esse, cap. 4, pag. 58]. Itane jac- dere, noluisse suos seusus clare exponere, vel in illis
tas plumbeospugiones,utfacete lib. m. cont. Jul. cap. explicandis non ita felicem fuisse, ut nullus de ejus
7, ait Augustinus, queis adversarii jugulum petas? mente dubitandi supersil locus. Quare immerito vo-
Sub Augustini auspiciis in hostem moves, et ducem lunt ipsum esse oraculum graliac et concilii Triden-
hunc tuum mille dicteriis oneras? Sancium doctorem tini interpretera. > Quid arrogantius, quid absurdius,
a Calvinislis abs te vindicatum iri promitlis, et eum- quid indecentius contra Auguslinum dici possit, non
dem hosiibus prodis? Haec loqueris pag. 640,cap.8: video. At quo consilio illa eructarit, satis est mani-
Si intra verborum sancti Auguslini allitudinem me festum, nempe ul Augustini deserendi impositam sibi
continerem, Cafuimstaessem. Addis cap. 16, pag 760: necessilatem ostenderet. Quotusquisque enim est
Orbi universonotum est, inler omnesPalres unum Au- qui Augustinum prse aliis sequi malil, si vera sunt
guslinum eucharistim mysterium maxime confudisse. quae eidem Adaraus opponit? Hinc cap. 16, pag. 760,
Quid quod scribis pag. 596, cap. i, Augustini dicta C clamat: < HaeAugustini tenebrae me cogunt ad lu-
.ion esse apta ad exartnandos Calvinistas? Practerea ce«i alibi quaereiidam, quam quidem in synodis et
Augustinum, inquis, sensisse impiorum hominum aliorum doctorum libris invenio. >Habemus homi-
reprobationem ab originali culpa esse derivatam, et nis confessionem.
illius hanc unicaro esse causara pag. 584; at cap.10, Victorinus, celeberrimus quondam Romce rhetor,
pag. 667, scribis eam sentenliara libi licitum essehor- ac Hieronymi et Augustini praeconio orbi notus, vo-
rere, quod mater est iltius, quam Calvinus tanla impie- luminum obscuritatem triplici ex causa oriri dicebat,
tate ac rabie contra Ecclesiam incutcat. Et pag. 624, iil lestatur sanctus Hieronymus in prooemio lib. xiu
cap. 7, testaris Augustinum dixisse mannam et eu- in Ezechielem : < Vel rei magnitudine, vel doctoris
charistiam esse /EQUALITER figuram Jesu Christi. Quse imperitia, vel audientis duritia. > Poterat quartam
prima Calvinistarum haeresis est. Putasne Calvini addere, nempe docentis malitiam, quod Aristoteli
sectatores ac Genevensem scholam non plenis auri- vilio vertitur obscuris verborum involucris suos sen-
bus ingentique plausu isthsec tua dicta excepisse, sus occulenti. Sancti Augnstini doclrinam de gratia
cum te judice suum fere videant Augustinum, quem et libero arbilrio ac praedestinalione esse obscuram
tamen contra eosdem stare, te demonstraturum pro- atque difficilem ob rei magniludinem, ob divinorum
miseras? Sed bis omissis, ob quae Calvinistae gratias - consiliorum profundiiatem, ob mysterii secretissimi
referunt, saltem debent, quam contra sanctum doc- altitudincm libenter concedimus. Quis enim ignorat
torem accusationem instituas, audiaraus. quantum omnium aelatiim sapientibus difficultatis in-
Itaque Adamus, quem inteiligo inter celebres auc- gessit huroanee voluntatis liberae cum divina prae-
lores a sodalibus numerari, capiti quarto hunc titu- scientiaac praedestinatione concordia? Testes sunt
lum dedit (Dial. vi de Opin. probabili) : Doclrinam veterum philosophorum errores. Inde enim Stoici
tancti Augutlini de mysteriis gralim, libertatis, pm- fatum invehentes liberum arbitrium suflbcarunt: alli
deitinationh et encharislimeste difficillimam inlelleclu, cum Cicerone contingentium scienliam Deo suslu-
el eam obtcuritatem magnas divisiones tum vivo, tum lere. Hinc pariter inter scholasticos theologos diu-
moriuo Augustinopeperisse, etc. Rursus caput sexlura turna ac perpetuo duralura dissidia orta sunt. Ipsi-
ita inscribit: Nova argumenla ad probandum doclri- met recentiores, qui planiori se via iter carpere
nam sancti Augustini de mysleriis gralim et prmdesti- gloriantur, in pluribus, de divinis prsedefinitionibus,
nationisesse obscuram etdifficilemintellectu. Pag. 610. scilicet de objectoscieniiae mediae, de gralia congrua,
In quo (ji)idemcapite cum piura tum falsa, tum ca- aliisque secum invicem acerriine conccrtanles, civili
S79 SUPPLEMMf UM AD OPERA S. ACGUSTINI. 58'fJ

eb helibrei 'm'fficu1lSte'm:fatenth'r:'rfbIiMiflChhebf-1A getur effbfis. > Libi iii Operis imperf;, cap. 61. Et
diaquaest. 14, art. 15,disp. 83, meirib*.% j Parvi- cum ideii) hsefelicus' sancfi doctofis sentenliam ih-
pehduni, fatetuf, seihet peftiriaci vigihti aritiorUni lelleciii difficilem esse oppdrigfet, fespondit Augu-
lalvbfe iftsudasse', qu& huhiaiham libeiffatefh ciith stiriUs: < Pfbrsu^s intelligofj velis holis; sed tucofi-
mystefiis gfatiai afpfa^de^finatlonis^m^SMret,' qui tfa ista nihii dictiirus, vis nofiiritelligi qued ego ve-
taraeri Tnbmistafum juciicib iriarieiri operarii pSsuit. rissimum aiqiie firmissimuhi dixi. > Lib. iv, cap.
Sed iibc siib lite diriiisso, cefte eb cbriatil mfficiiii- 140rLege de his piufa iri Afilitlietis;
maro pf oviriciamse aggfessum ostendit. Suarius bih- Csetefum Adamus coctahl olim a PeJagiaftlscfam-
nium recentibfum gravissimus icripfbf tomb n' de beni recbquehs^, Augusiiniaham doclriham vitibob-
Gfat., Jib. v, iii pfseludib a£eris de gfatia efficaci, scufitatis infafriat, quani non mysterioruhi hiaghitu-
iaem irigeriue affifraat. Hiric Augustinus, epist. 17, dihi, hori debili leelof uiri ihfelligeritise, sed Auguslini
ad Vaiehtinum, vocat earri quseilibnbih difficlUithahi niJilitiEed^putat, quippe qui suos serisus clafe dicere
ei pducis inielllgibilehi; et cap. 47, de GfaliaiCufisti, rioiuit," vei salieih' riori valuit, ut scribit pag. 615.
dd Hiscerhehduhidifficilem. Idem serm. 5 de Verbis Iiahe magnum iilud Afficariarum synodbfuth Inge-
Apostoii, cufn de diviria giatia: vefba ad popuiura :, riiurii, quo hohiihe audiVlt Augustinus ex Pfbspero,
faclurus essei, dixit se kabere pfdpier obscuritdiem B 1 cap. 2 cbiiira Jngfaios, afieb barduni vfelihviduni
refum diffitiiem disputaiiohem. Cseierurii sapfebiissi- jiidicas, ut pbst vigihtf fefe aniibriim cbriatus hori-
mus vir bbscufis iuceni et difficilibus faciiitaiem diini suam sehteiuiam "explicafe p'6ifierit, aut, quo
quanlum potuit ingessit. Nulli sarie labofi pepefcit sbiiis lapere vifjerefhf, noluerii laritricum Ecclesia?
qub et clarissifne et plahissime ioquefeiuf; precibUs tbtius detfihiento? Bed videariius «juibusafgumen-
etiani Deum subinde fogabat ut ad caplum popiili fle tis cap. 4, 5 et 6, pfbbafe fecerifibf ille corietuf,
graiia disserendi facuJfatem sibi impeftifetur. Au- sahcti Augusiifti «Jobtririariide gfalia et Iibefo afbi-
diaiur in prooemip sefm. 13 de Vefb.Apostoli, cUm tfib, hec hoh de prcedeslinatibne esse obsfeufara at-
in superioribus de iege et gratia fuse perorasset: que difficileni. Oppohit inilio siaiira cap. i, pag. 590,
<VerbiDei, inquit, altitudo exercet studium, nori de- Flqfuin mOriachiim Adruhieiinuni pfiniuni fuisse
negat intellectiim. Si bmnia cfausa cssent, nihil esset qui, Augustiriianae docirinse bbscuritate deceptus,
unde reyelarenlur obscura. Rursus si pirihia tecla cbhtra iiberurii afbitririm dbgmatizarit. Etenim noh
essent, nori esset unde alimentum anima jierciperet, inielligeris Augustirii epistblam a'3 Sixtum, conira
et haberet yires quibus posset ad clausa pulsare. Iri homiriis libertaterh eam loqui exisiimabat: at cum
lectionibus apostolicis sup.erioribus, quas charitati reliqui mbnaciii bppbsituiri defendefent, fes ab ipso
vestrae, quaiitum Dominus adjuvare dignatus est, ei-' C Flofo aliisque ad Augustihum delata est,.quib'us jn-
posuimus, multura iabprem e't sollicitudinera passi siruendis sanctus doclor binas ad Valeniinuih' abba-
sumus. Compatiebamur vobis et soiljcil) eramus et tem iiiieras dedit, addito etiaih libfo de Gratia et Ii-
pro nobis et pro vobis, Quanlum autem existimo ad- bero arbitrio, alleroque de Correptione et gratia, in
juvil et noset vos; Dominus, et ea quse prorsus dif- quibus ea quae obscurius in epistola ad Sixium dixe-
ficilia vi^ebantur sic per nos enodare dignatus est, rat, clarius explicuit. Verum antequam pravam illius
ut nulia quaestio remapefet qua3 conlurbet mentera epistoise inlelligentiam non ex Augustini obscuriiale,
piam. Impia enim mens odii etiam ipsuni intellec- sed ex lectorum durilie, ut Victorini verbis ular, de-
tum > etc. Libro etiam iertio de peccatorum Meritis rivasse ostendam, supina Adami in Augustino Ie-
el remisssione, cap. 2, futuris adversariis qui sibi gendb incuria casiiganda esi, qui Florum monachum
loquendi obscuriiatem objecturi.erant, hisce. ora iiaud fectum illius epislolae sensum tenuisse calum-
obstfuxit:VQuia ea qua3pro natura .qusestionum di- n.iatur, cum apef le Augustinus illum quidem recte
Jucide dicfa existimo, adluic noh iniejligunt, non senslsse testetur, sed non fuisse ab aliis intellecium,
miiii caiumnjentuf pro negjigenlia vej pro mese fa- ita enim ad mqnachos illos scribit cap. l.tle Corrept.
ciiliatis indigentia, sed Deum potius pro accipierida ,: etgrat.: <Ilaric fidem, quse sine dubio vera, et pro-
intelligenfia deprecenlur. > Et quidem libri isli primi D pheiica, et appstolica fides est, eliam in fratre nosiro
fuere inter eos quos supra triginta pro divina gratia Floro invenisse me gaudeo, unde hi pptius corri-
assefenda adversus ejusdemliostes elucubravit. Quare gendi sunt, quos quidem propitio Deo correctos esse
cuni Auguslinus yel initio disputattonis recens exor- jam exislimo 1, qui eum non jnteliigebant. > Iiaque
tce, indeque satis obscura^ac difficiiis, dilucide se nionachi quidam saricii doctoris epistolani non iniel
locuium dixerit, quos ciarissiin3e;doclrinae radios re iigebant, cujus tamen sensum optime Florus assecu-
satis superque tot annorum spaiio, tot publicis pri- tus, nihil ex Auguslini verbis obscuritaiis plassus est.
vatisque congressibus, lot dehique yoluminibus epi- Unde prava iilorum intelligenlia non Augustini vitio,
stojisque discussa atque explicata sparsisse dicendus quod nolueritaut non poluerit clare loqui, danda est,
est? Sane cum Julianus sanclo doetori obscurilalem sed debiii monacliofum captui, qui necdurii Augusti-
objectasset,, iio.ece ab Augustino resp.onsum tulit: nianam epislolam npn percipiebant, sed nee Floruih
< Quia tenebras vestras redarguunt, vobis lucida noni eamdem pluribus explicantern inielligebant, Sed de
yidentur, et qusecungue vobis sua radiante luce mo- bis fusius dixiraus l|b. i Hist. Pelag., cap. 23, et lib.
lesta sunf, contra illa cor clauditis, ne inde nox fu- n, cap. 15.
 SSi VINDICUEAUGUSTINIANJ:. 58&
Addit Adamus pag. 591 : < Hos primos apud Afri-.A A sionis obscuro impedilos Auguslini doctrinam aperte
cara molus ex Augostinianse doclrinae obscuritate ac probe intellectam oppugnasse , Augustini vero
ortos Gallicani tumultus conseculi sunt. Viri enim sectatores ex iisdero sancli Doctoris libris intetligen-
tum pietate lum doctrina insignes Massilise et apud tiores mutto instruclioretque esse factos, quod non
vicinas insulas, a;gre ferebant Auguslinum, cujus est de Auguslini mente minus recte propter obscuri-
magna in Ecclesia sestimatio erat, nonnulla docuisse talem percepta rumores in Galliis exortosv ut fingit
quaeob obscuritatem Praedesiinalianorum haeresiea Adamus, sed de ejusdem doctrinae omnibus notae
tempestate per Gallias gliscenti favorem prsebere vi- veritate litigia enata esse, Prospero, Hilario aliisque
debantur. Porro cum haec latius diffamarentur, Augustinum defendenlibus, Gassiano e cohtra cum
Prosper el Hilarius de liis Augusiinum per literas foederatis eumdem iropugnanlibiis. Scribit Adarous
certiorem reddidere, quo clarius suam mentem ape- pag. 594, Prosperum etHilarium, quoda nonmillis
riret. > Fabulas bellas nectii hic scriptor; nam ii de presbyteris Praedeslinalianis snosmet errores Au-
quibus Prosper et Hilarius ad Auguslinum scribunt, gustini noraine sulfulciri cernerent, rei indignitaie
nequaquam fuere Praedestinatiani, qui ex Auguslihi commotos ad Coalestinum papam profectos, qui e
obscurilate in errores iapsi essent, sed fuere Semi- vestigio litleras ad Galliaeepiscopos dedit, quibus, do
Pelagiani, Cassianus, Hiiarius, Vincentius, Faustus, B g verba Adami pag. 595, ora obstrnit omnibus islis
aliique, ul fusius libro n Histoiiee Pelagianae de- presbyleris qui suos errores siib obscuritate verborum
monstraium est; illi enim fidem et iperseverantiam sancti Augustini legebanti Si et d«IatOris Prosperi
esse dona Dei pernegabant, nobis ex nobis ipsis ea dicta, et Coeieslinijudicis lata pro Augusiino vindi^
provenire dictilantes. Nullos sane tunc fuisse Pra> cando sententia intercidissent, poterant illa utcuiiqtie
destinatianos patei ex litteris Prosperi et Hilarii, ne- ab Adamo fingi, quo Auguslinianam obscuriialem
que enira Auguslini ipsius doctrinam in pravorum illorum tumultuum .fontem persuadereti AtexPro-
dogmaium fundamentum a Prsedestinatianis sumi, speri et Ccelestiniscriptis apertaafaisiiatis reus tene-
sed a plurimis illam impugnari dicunt, uli novam et tur. Hi, conlra quos Prosper, ejusque collega Hilarius
. absurdam. Dabo initiura epistolae sancti Prosperi, Romam profectisunt,-nonfuerehescioquipfesbyteri
inde enim objecta Augustino obscuritas , ex qua in Prsedestinatiahi sub Augustini nomine errores suos
Galliis tumultus exortos fingit adversarius, eva- vendilantes, sed fuere plane Semi-Pelagiani Massi-
nescit: < Mulii ergo, inquit, servorum Christi, qui Iienses, qui sancli Augustini libroset -doctrinam la-
in Massiliensi urbe consistunt, in Sanctitatis luae cerabant. Hoc fusius a nobis probatum est lib. iij
scriptis, quse adversus Pelagianos baereticos condi- Hist. Pelag., cap. 15, quce hic repelere non vacat.
distiy contrarium pulant Patrum opinioni, et eccle- Q Pergit ccepto Adamus novis argumfentis Augusti-
siastico sengui quidquid in eis de vocatione electo- nianam obscuritalem probare eniiens. Opponit quod
rum secundum Dei proposilum dispulasti. Et cumt de ejusdem sentenlia de praedestinationc irigehs iritef
aliquandiu tardilatem suamculparemaluerint, quamt theologos controversia est^ pag. 596 addehs adeo
non inlellecla reprehendere, quidamque eorum luci- illam esse difficilem, ut graves tumultus in Ecclesia
diorem super hoc, alque apertiorem Beatitudinis tusei excitarit. Tradit etiam quosdam ex Augustirii setta-
expositioneui voluerint posiulare, evenit ex disposi- loribus in maieriadegratiaillumdeseruisse, vel noh
lionc misericordiaeDei, ut cum quosdam intra Afri-- ausos fuisse Augustini dogmala publice deferidere
cam similia movrsscnt, librum de Correptione ett pag. 610, initio cap. 10. Ter etiam sententiam ea in
gralia plenum dtvinse auctoritatis emitieres, quo ini' qusestione mutasse pag. 597, et pag. 611 addit Au-
notitiam nostram insperata opportunitale delalo, pu- gustinum ssepe confessum esse difficultates vel a se
tavimus omnes querelas resistentium sopiendas, quia1 vel ab adversariis cOnlra roystefia gratiae et prsedes-
universis quaeslionibus, de quibus consulenda eratt slinationis propositas datis a se solutionibus rion
Sanclitas tua,' lam plene illic absoluteque respon- elidi, suamque rnentem piiis objeciionibus commo-
i- tam fuisse, quam respoiisionibris sedatarii. Itehi euhi-
sumest, quasi lioc specialiter studueris, ut quaeapud"
nos erant turbata componeres. Recensito aulem hocc 0deh)j
] cum alicujus insuperabilis difficultalis pondere
Beatitudinis tuaj libro, sicut qui sanctara atquee piemeretur, ad illa Scfiptnrae verba confugisse: '0
apostolicam doctrinae tuaeauctoritatem antea seque-- ditiludo divitiarum sdpientim el stienlim Deil etc.
bantur, intelligentiores multo instructioresqrie suntit (Rom. xi). Prscterea iradjt ibidem inchoasse Augusti-
facti, ita qui persuasionis suae impediebantur obs-;- num Commentaria in Episloiam Pauli ad Romanos,
curo, aversiores, quam fuerant recesserunt. >Hsec c ubi Apostolus de mysierio praedestihatiohis tractat,
ille. AuditfMassilienses non Angustino obscuritateron sed fei altitudiiie deierfilum Opiisimpeffectum reli-
objecisse,' sed tarditalem suam culpare matuhse,\, quisse. Tandem pa'g. 614 difficultalem vefac ct gef-
quam hon intellecla reprehendere? Narrat autem non= = mahae'Augustiniahaesenteritiaeassequehdse inde pro-
nullos lucidioremexpositionem postulasse, non quOd d bat.qubd non nna est ejusdem ac cbnslans semper
illa quae Auguslinus astrUxerat, obscura erant, sed d opinio, sed-divefsse atque pugiianles. Eg8'6;uidera
quod eadem clarius ad ipsorum captum exponi per- > responsionem paucis.perstringo; rieque eriim hego-
5- tium advefsafii objectal nobis facessuiit. Gailicani i!li
optabant, qute tamen acutioris ingenii viris satis es-
sent manifesla. Rursus ait eosdem postea sum persua-i- tumuitus non inde orti sunt, quod obscura vel diffi-
§85 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. S84
cilis intelleclu Auguslini sententia liabebalur, sed A . rissimis libris de Prsedestinatione sanctorum et de
quod plerique earodem sententiam probe ai) ipsis Doho perseverantiae naios ibidem tumultus com-
imelleciam contrariam pUtabant antiquofum Palrum pesceret. Curo Augustinus de initio fidei atque per-
definitionibus, leste Prospero in episiola ad Au- severantise dono ea docuerit quae verissima sunt, et
gusiimim. Duo enim hic disiinguenda snnt: vel eniin eadem in synodorum postea canones transierint,
difficilis asserilur Augustini sententia, quod intelligi Cassianus, Faustus, Hilarius Arelatensis, aliique
nonnisi difficulter possii, vei quod Jicet rectepefci- reprefiendendi sunt, qui Augustino contradicentes
piatur, humano intelleclui durior videatur, culve erroneani doctrinam defendendo , gravissimas Gallioe
non ita facilis assensus prcebeatur. Primum sane turbas peperere. Ex hisconstat Adamum prsepostere
falsum est, nam Massilienses optime Augustinianam de illis Gallicanis dissidiis judicasse. Hinc recte sub
sententiam de gratia Adami et stantis et reparati, de Rheraigio sariciissimo ac doctissirao Galliarum an-
prndestinatione electorum, de eorumdem eerlo nu- listile Ecclesia Lugdunensis anie octingentos annos
rriefo, de dono perseverantise assecuti sunt, ul palam de hoc ipso pronuntiavit: < Augustinus nec lanta
fit ex Jitleris Prosperi et Hilarii, qui itidem cum aliis perturbalione et comrootione fidelium ab inientione
verum Augiistini sensum tenuerunt, quem si non- veracissimae el fidelissimaedoctrinae suae frangi po-
nulli assequi nequivere, ipsorum ingenii debililati B tuit aut revocari. Sed magis eos et scriptis suis in
depulelur; neqne enim soli vilio verli potest quod qnahtuni potuil admonuit et instruxit, etorationibus
eura talpa non videat. In allero vero sensu difficilem apud Deum profusis fideliter adjuvit, ut intelligerent
videri sancti Doctorissententiam de praedestinatione, et agnoscefent quam necessario et quam salubriter
nec ipse Augustinus ncgavit; res enim secretissima propter commendationem divinse gratise ejusdem
est, quam tainen lot libris, quanium potuit, reddidit praedestinationis veritas omnino et credenda et prse-
faciliorem. Non ibo inticias sancti Augusiini senten- dicanda esset. > Lib. de trib. epist., c.ap. 35. Ita-
liam de prsedestinaiione ante praevisa merita plures - que' falso conlra sanctum Augustinum locutus est
in Galliis turbasse, unde gravissimae contentiones Ludovicus Molina in sua Concordia, hsec scribens :
eroersefe, doctis quibusve in partes divisis. Neque < Auguslini doctrina de praedestinafione plurimos ex
enimindocli absolutam prsedestinationem cum hu- fidelibus , praesertim ex iis qui in Gallia morabantur -
mana Iibertate coroponi posse percipiebant, et docii non solumindoctbs, sed etiam doctos mirum in mo-
eliam viri i.dipsum aegre assequebantur. Caeterum dum turbavit, he dicam illius occasione salutem
Augusthvis illorum dissidiorum certior factus, in eorum fuisse periclitatam. Ne enim ejusmodi doe-
libris de Prsedeslinatione sanctorum et de Dono per- trihse adhaererent, haeresi poiius Pelagianse ex parte
xeverantiae eamdem de prsedestinatione sententiam iC assentiendum putabant. > Neque enim rejicienda
et constanter tenuit, et solidissime confirmavjt. Sane sunt pharmaca quod inilio quidem sorpta stoma-
in;libro de Dono perseverantise, cap. 20, respondens chum deiicatiorem turbare solent. Haud salus illo-
Massiliensibus. qui dicebant: < Non opus fuisse bn- rum periclitata est, qui in quaestione nondum ab
juscemodi disputationis iricerto minus intelligentium aposlolica sede decisa non ita se faciles praebebant
tot corda turbari; quoniam non niinus uiiliter sine ad Auguslinianam sententiam recipiendam; scimus
hac definitioncprsedeslinationispertot annosdefensa enim Cassianum, Faustum, Hilarium Arelatensem
est catholica fides, > ostenditjam olim anle exortos episcopum, qui Semi-Pelagianorum principes fuere,
Pelagianos eadem se docuisse , quse postea contra uti sanctos in Galliis coli, ut in Pelagiana Hisloria,
eosdem operosius et diligentius demonstrare com- lib, n, cap. 12, nobis descriptum est. Quis auiem
pulsus fuerat ; < Prsedestinatio, inquil, prsedicandai non moleste ferat recentiores Augustini doctrinam
est, ul possit vera Dei gratia, faocest quse non se- uli Gallicanacum rixarum causam traducere, cum
cundiim roerita nostra dalur, insuperabili munitione easdem omnino contenliones una ipsa sedaverit at-
defendi, > cap. 21. Et quidem sanctus doctor do- que suslulerit, quaridoquidem Arausicani canones,
iiuiii fidei et priraam gratiam ex absoluto decretoi qui pacem Galliis dedere, exscriptae ad verbum Au-
J3ei suspendit, quo omnia prorsus inerita divinai D gusiini sententiae sunt? Quod iniiio quidero factum
gratia antecederet. Hinc Semi-Pelagiani Auguslinoi. fuisset, si Semi-Pelagiani sancti doctoris senlenlias
nostes facti per centum fere annos varjis dissidiis; recipere maluissent, quam eisdem coniradicendo
Gallias fatigarunt, donec in Arausicana synodo n ex provinciam dissensionibus invoJvere. Ex his, ut ante
Auguslini libris datis responsis diuturnse illse inler inferebamus, illarum turbaruro origo non in Augus-
doctos homines agilatse contenlioncs finem sortitaei tinuro, sed in ejusdem hostes rejicienda est. Porro
sunt. Nuljius sane culpse Augustinus reus inde tra- falsum est, quod scribil Adamus pag. 610, in male-
ducendus esi, imo summis idein laudibus comraen- ria de gralia et prsedestinatione nonnullos sectato-
dandus vcnit, qui Semi-Pelagianorum nec sapien- rum sancli Augustini ipsum deseruisse, vel non au- ^
lia nec auctoritate deierrilus, traditam semel de' sos eum publice tura temporis in Galliis defendere.
divina graiia alque prsedestinatione ad initiura sal- Contrarium enim testanlur Prosper et Hilarius in
tera fidei (quod in confesso est apud omnes) senten- epislolis ea de re datis ad Augustinum : <Recensito
tiain pluribns deraonstravit, neque per ipsum ulloi autera, inquit Prosper, hoc Bealitudinis tuse libro,
modo stetit quin missis in Galliam duobus prsecla- sicut qui sanctaiu atque apostelicam doctrinse tu;e
585 V-INDICLEAUGUSTJNlANiE. 586
aucloritatem antea sequebantur, inlelligeniiores A viiiarum sapientim el scientimDei! elc. i Ita summi
mullo instructioresque sunt facti, ita qui persuasio- ingenii fasces secretis divinae Providenliae consiliis
nis suae impediebantur obscuro , aversiores quam Augustinus submisit, quod et recentiores fateri co-
fuerant recesserunt. > Unde Augustini sectatores gunlur, si rogentur cur Deus huic det gratiam con-
novis subindea sancto doctore libris acceplis, ani- gruam, alieri veronegel?
mosius ejusdem partes sustinebant. Hilariusvero ita Quod addit, Augustinum imperfectam reliquisse
faiur : < Sunt ex parte tales personae(nempe Semi- inchoaiam a se in Epistolam Pauli ad Romanos Ex-
Pelagiani), ut his consuetudine Ecclesiastica laicos positionem, in qua de raysteriis graliae disserilur,
summara reverentiam necesse sit exhibere. Quod quasi rei difficullati succubuerit, non convincit Au-
quidem iia curavimus, Deoj'uvante, servare, ut, cum gustini doctrinam esse difficilem, ut sibi probandura
opus fuil, non taceremus quae ad quaestionis hujus Adamus eo in capite proposuerat. Rationem inler-
assertionem exiguitas nostrarum virium suggereret.> missorum Commentariorum banc Iradit sanctus doc-
Scio Prosperum in epistola eadem fateri quosdam tor lib. l Retract., cap. 25 : « Ipsius operis maguitu-
non ausos publice Augustiniana pronunliata defen- dine ac labore deterritus et in alia faciliora deflexus
dere, quod non inde faclum est quod illa credilu sum; t non quod ignoraret quid de prxdestinatione
difficilia ac paradoxa arbitrabantur, ut contendit ad- B elgratia juxla Apostoli senlentiam statuendum essel,
versarius, sed quod Hilarii episcopi Arelalensis alio- cum idet in libris, el in epislolis, et in sermonibus
rumque doclissimorum Augusiini hostium dignilas et adeo saepe ex eadem Episiola Pauli ad Romanos de-
reverenlia, teste eodem Prospero, timorem eisdem duxerit, ut Beda, Florus, VictorTripolitanus, aliique
injiciebant. ex solis sancti Augustini inlerpretationibus in eam
Jara vero disculienda veniunt quaead Augustinia- Pauli Epistolam sparsim ej'usdem operibus insertis
norura dogmatum difficultatem persuadendam idem integra Commentaria in centonem consuerint, ac
comminiscitur pag. 611, ubi ait : < Augustinus ssepe plane lotam Epistolam Auguslinianis verbis expo-
confessus est, difficuhaies vel a seipso vel ab ad- suerint. Denique falsum est, quod Adamus scribit
versariis propositas iu hac materia datas a se solu- pag. 612, dixisse Augustinum suain de praedestina-
tiones excedere, seque plus objectionibus commolum tione senlentiara non esse populis prmdicandam.
quam responsionibus sedatura. > Additque : < Cum Quodve summaefalsitaiis est, id probans ex cap. 15
vero aliqua difficultate iusuperabili pressus est, ad de Dono perseverantiae : etenim ibidem per plura
illa Scriplurae verba confugit : O altitudo diviliarum capita inculcai, et praedicandam esse sententiara da
tapientimetscienlimDei! elc. (jRom.xi). > Peream, si C*gratuita praedeslinatione,et modum quo citrarudium
unquam Augustinus ea affirmavit quae illi Adamus conlurbationera pradicari possii, assignat. Audiatur
imponit; debueral inre gravissima aliquem sancti sanctus docior ita inchoans cap. 14 de Donopersev.:
docloris textum appellare. Sed non ita est, Adame ; i Sed aiunt prsedestinationis definilioriem utilitati
audio enim Augustinum haeccontra Julianum om- praedicationis adversam.> Audin', Adame, illam sen-
nium adversariorum acutissimura et ferocissirauro, leniiam fuisse Semi-Pelagianorum, quos ibi rejicit
dicentem in finelib. vr : < Ad omnia me tibi res- sanctus Paler, quam satis negligenter, ut mitius lo-
pondisse, Juliane, etomnia refellisse, etc, puio quod quar, eidem affricas. Accipe interira Augustini resi
prospicis, sipervicaxnonsis. J Elin finelib. i: i Vi- ponsuin : i Quasi vero adversata sit Apostolo prae-
treas argufas tuas, et fragilia, quibus tibi mullum dicanti. Nonne ille Doctor gentium in fide ct veritate
videris acutus et nitidus, argumenla confringam. > praedestinaiionera toties commendavit, el verbum
El lib. in, cap. 3 : < Tuarum velut acutarum argu- Dei prsedicare non destitit ? >
mentationum nihil non solulum deslructumque di- Haccnobis scribentibus opportune S. D. N. Cle-
mitlam. > Hincsanclus Prosper incap. 2 contraln- mens X pro Augustino sententiam pronuntiavit, au-
graios canit nullum argumenlum Pelagianorum non reis plane characteribus imis prsecordiis incidendam.
dilulum fuisse. Elenim in diplomate raro ac singulari, dato die 18
T
" Decembris,anno 16'71, quouniversisChrisli fidelibus
Nullumque omninoreliclum
' Docta fides, quod non dissolveret festa sancli Augusiini die noslrac familiae terapla
argumentum.
Et sanclus Prudentius in epistola ad Hincmarurai adeuntibus, ibique pie supplicaulibus plenariam in-
et Pardulum eorumdeni hserelicorum argumentis ai dulgentiam irapertilur, baechabet : « llaque eximia,
sancto Augustino abundanlissime el competentissime • omnisque humause laudis praeconiura longe super-
satisfactum esse scribit. Videantur dicla cap. 1 ap- gressa sancii Augustiti episcopi et confessoris, Ec-
pendicis ad dissertationem de synodo quinta. Illa la- clesiaedoctoris praecellentissimi, qui Spirim Dei ple-
men insuperabilis quaestio Augustino visa fuil, cur nus haeresum errorumque tenebras lanquam fulgen-
Deus hunc potius quam illum prsedestinaret, de quat lissimum Christianse eruditionis jubar profundissi-
eruditeagit serm. 11. de Verb. Apost., cap. 14, ett inis, simulque sole clarioribus scriptis profligavit, et
epist. 105 ad Sixium, et lib. iv ad Bonif., cap. 6,, hominum corda eo, quo ipse ardeniissime flagrabat,
ubi ait: < Jpsa est qusestio, quae ad illam pertinet al- charitaiis igne succendit, decora grato devotoque
tiiudinem, quam perspicere volens idem Apostolus> nientis affeclu recolentes, > etc. Hac aposlolic* sedis
quodammodo expavit, et exclamavit: 0 altiludo di- sentenlia honoriliccniissima, gravissima sanctissima
PATHOL.XLVII. 19
 5S7 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 588
que omnes a quibuscunque adversariis Augustinianis>A Galliarum praesulem,qui gravi sententia Adamiscri-
libris objectsenubeculaefugantur penitus acdissipan- ptoris Galli prseposlerumde Augustini scriptis judi-
tur. Hoc diploma in forma Brevis, ut aiunt, exaravitt cium perculit, ut pateat allala ab adversario argu-
illustrissimus D.Joannes Gualterius Slusius, spectalse: menla nihili fieri ab eruditis viris. Iiluslrissimus
doctrinae prsesul, urbi et orbi notissimus, Clementi X1 Joseph Maria Suaresius, episcopus Vasionensis, in
pont, max. a secretis brevium. Illud vero apostolicae ; dissertalione priori de Chronologia operum sancii
catnerae typis excusum ad eumdero summum pontifi- Auguslini, haecait: < Sed quod sanctissimus Petrus
cem detulit illustrissimus D. Josephus Eusanius apo- apostolorum princeps de coapostoli sui sancii Pauli
stolici sacrarii praefeclus, idemque Augusliniaiiae sensil Epislolis, usurpare de operibus sancti Augu-
gentis decus,quam uti olim in suggestu et scholastica Stini audeo, scilicet in illis sanclum loqui Palrem de
caihedra illustravit, ita eamdem conlinuis propemo- his in quibus sunt qutedamdifficilia intellectu,qumin-
drun beneficiis exornal; detulit, inquam, laudalum docti el instabiles depravant, sicul et cmterasScriplu-
Breve die 24 menais ej'usdem, liora 14, cum summus ras, ad suam ipsorum perditionem.Nec enim auctoris
pontifex sacrosancia mysleria peregisset. Horum au- ulla id accidit cuipa, sed lectorum vitio, qui sive
tem leclores praemonilosvolui, ne quis postea diplo- minus perspicaces, seu vagis irobuti prius erroribus,
roa illud a pontifice nec visura nec lectum commi- B ordinem potissimum Jibrorum et disputationum igno-
niscaiur, quemadroodum de altero diplomate ab rantes, roentem acutissimam et sanissimas sententias
Alexandro VII ad Lovanienses dato, in quo sanclus doctissimi Palris assequi non poluerunt; ex fi),avri«.
Auguslinus ejusque doctrinaeximie commendanlur, occsecati sibi nebuJas offundunt, et inania portenta
quidam recentior concepto juramento publicavit, comminrscuntur. > Hsecquidem ille anle triennium
cujus quidem hominis vocesinferius capiie 6 castiga- scripsit, cujus sententia tanto praisule digna priori
mus. Haequidem Clementis X litterae quotannis pro buic capiti finem
imponet.
Augustini solemniis de more, qua late per orbem
CAPUT II.
Augustiniana respublica coloriias dedusit, populis
exponenlur, ac magni doctoris ex apostolici orss Recenlioresaccusant eamdem sancli Auguslini doclri-
sententia sole ctariora scripla apparebuni, nullusque nam antilogim. Rejiciunlur.
posthac non falsas ac prorsus inanes illius recenkio- Graviorem alteram injuriam iidem scriptores Au-
ris voces intelllget, qui ausus est blaierare saecti guslino inferunt: inquiunt enim euradem sanctum
Augustini libros, esse tenebris ac nubibus obdwlos, doctorem tot tantisque anlilogiis laborare, ul ex illis
dum ex apostolicae sedis oraculo sole clariores elu- praegrandesatis volunien possent cousarcinare. Ac-
cent. Q cusaiionemipsorummetverbisrecitabo. Adamus,cap.
Oraitto consulto plura sanctorum Patrum testimo- 6, pag. 614, hsec citra pudorem eructat: < Mibi licet
nia, quibus Augustinus ab objecta obscuriiate vindi- addere quod si diversas sancti Augustini sententias
catur; illa enim producam in calce hujus operis, et in liac materia colligere vellem, corpus quoddam ex
quidem nobilissima.Hic tamen sancti Prosperi verba diversissimis partibus coaptarem. Uno loco dicit
in praesentirepetere juvat in prsefationead excerpla nostramsalutem absoluto decreto essedefinilam, alibi
Geouensium, initio cujus hsec ait: < In libris beatse nihilominusaffirmat pendere illam a nostra volunia-
memorise Augustini episcopi, etc, si aliqua vos mo- te; prsescientiamesse posteriorem decreto reproba-
rabatur obscuritas, decurrere debebatis ad Palrem tionis, et esse item anteriorem ; noslra Iibertate gra-
luminum, a quo descendit omne datum optimum et liam adimpleri, et liberlatem in usum a gratia deduci;
omne donum perfectum, et a quo datur spirilus sa- graliam esse victricem, sed et eidem noslram liber <
pientise et intellectus. > Haec autem dixit, non quod tatem resistere; solum peccatum originis plures in
putaret Augustini dicta esse obscura, sed quod ob damnationem perpetuam conjicere, et homines
minutam intelligentiam illis ad quos scribii obscura damnari ob propria tantum delicta el liliertalis rebel-
visa eraut : nam hisce plane verbis illud opus con- lionem. Hic arma sumpsit contra gratiam, et hic
cludit: < In quibus nulla esl obscurilas, si de fido j0 eamdem evexit. Hinc concludo quod si milii non
prsedeslinationis et gralise Dei, e.\ qua est omnium licet dicere, sanctum Auguslinum in variis suorum
bonorum origo, perseverantiaque meritorum, hoc te- librorum locis sibi contradixisse, saltera fas esl milii
neatur qnod habet veritas. > Ipse Augustinus, in fine credere ipsius doclrinam esse intricatissimam, cura
libri de Gratia et libero arbitrio, hsecserio Iectoribus nulla reperiri possil inlricalior, quam quae sibi ipsi
inculcavit : < Repetite assidue librum istum, et si repugnare videlur. > Itarecentior sancti Augustini
inlelligilis, Deo gratias agite; ubi autem non intelli- defensor. Haeceo collimant ut summum Ecclesiae
giiis, orate ut inlelligatis, dabit eoim vobis Dominus magistrum omni prorsus exuant aucloritate. Quotus-
inlellectum. > Et de eodem volumine loquens initio quisque enim est qui credat viro iili qui nec sibi
libri de Correplione et gratia : < Semel lectum, in- credit ? Certane mihi erunt illa quse ipsimet auctori
quit, nullo modo arbitremini salis vobis innotescere incerlissima visa sunt 1Ubi et divisio ac sentenliarum
potuisse. Si.ergo eum fructuosissimura habere vuliis, varietas est, inde procul veritas degit, quae,cum una
non vos pigeat relegendo habere notissimum. >Volo sit, nequit in partes dividi. Qui opposita doeet, nihii
aulem Prospeio supparem producere doctissiriium sane docet, enimvero diruil aedificatque.Solus error
589 VlNDICIiE AUGUSTINlANaE. 590
sibi nec cohaeret nec constat. Quod si vera sunt, quse A maxirao Ecclesiae doctori audacter affricant. Quis
adversarius Auguslino objicit, erit Augusfmus im- ehim receniiorum ea mente sancti doctoris volumina
postor et mendax, et dum de uno in aliud transilit aperit, ut ejurata etiam propria opinione, unius Au-
immemor eorum quse dixerat, et libiam sibi et cer- gustini sententiae inhserendumsibidecernat? Sed ve-
vicem frangit. Si Augustinus usque adeo anlilogiis Jil nolit, Auguslinus in partes vel machinis traben-
scatet, ut quodlibet potius enigma intelligas quam dus est, atque Ecclesise nagister, si superis placet
veram ejus germanamque sententiam expisceris ; si ipsprum discipulus publicandus.
obscuris verborum involucris veritatem, quam expli- Hanc eamdem accusationem prosequens adversa-
candam susceperal, implicuisse credeudus est, quo rius c. 6, pag. 611, inquit: < Ostendimus eliam sanc-
jurequove litulo Clemens VIII in maximis illis de lum Augustinum in liac materia ter sentenliam rou-
auxiliis divinae gratiae litigiis unum Augusiinum con- tasse. > Citat autera in margine cap. 3 de prsedesti-
sulendum jussit^a quo veriiatis secreta peterentur ? natione sanctorura. Verum semel tantum se mutasso,
Pessimo sane consilio in obscuris lucero, et inter sententiam saiictus doctor ibidem scribit; nam ini-
secum invicem pugnanles Auguslini sentenlias dissi- tium fidei ex nobis, non ex Deo esse olim arbitraba-
dia componendi modum quaesivisset. tur, quem postea errorem re melius ex Apostolo
Pelagiani olim, ac postea Semi-Pelagiani, easdero B J cognita repudiavit. Qum tamen iuutatio sententiae
calumnias in Augustinum projecere, quorum verba non vilio, sed laudiilli deputanda est, cum ab errore
alibi dala sunt, eos autem acerrime reprehendit ad veritatem defldxerit; imo revelaute Deo eam se
sanctus Prosper contra Collatorem cap. 41, ut nihil priorem opinionem exulsse scribit cap. 4: < Ecce
ab Adamo coutra sanctum doctorera proponatur, inquit,quare dixi superius hoc aposlolico praecipua
quod non ex veierum ejusdem hostium ore prodierit, testimonio etiam me ipsum fuisse conviclum, cum
quos tamen omnes brevi illo dicto Augustinus confu- de hac re aliter saperem, quam mihi Deus in hac
tavil: < Hinc est quod sententias meas inter se con- quaestione solvenda, cum ad episcopum Simplicia-
trariasputas,velputaricupis,J.anquamimprobemquod ; num, sicutdixi, scriberem, revelavit. >Sapiens igitur
anteapprobaverim,aulamplectarquodanterespuerim. vir Deo revelante monitus sibi erranli contradixit,
Audi ergo apertam sententiam meam, etintellige yelI et priori errore posteriori sententia emendalo, unam
sine intelligere alios, non offundendo caliginesnebu- esse voluit, imo fecil de gratia ac praedestinatione
losse disputationis sereniiati sincerissimse veritatis. > docfrinam in omnibus sibi cohaereuletn. Scimus ta-
Lib. v, contra Julian.cap.9. Etquidem Auguslino quid[ men de Augustini sententia theologos inler se digla-
commune cum reliquis accidit, qui ob singulare in- diari; at ii ipsi certatim sacras litteras sibi faventes
genium supra cseleros doctrinarum copia evecli scho-. G C producunt, neque minore contentione de Scripturaa
larum magislri evasere. Etenim sectatores, cumt quam de Auguslini sensu decertanl. Porro quis eo
certalim diiigentiorem operam in seclse palrono le- dementise impetu feratur, ut dicere ausit sacri codi-
gendo ponere sludeant, suo tamen plus nimio ingenioi ois sententias esse iniricatissimas, turbas Ecciesiae
indulgentes, diversa docendo roagistros in eontradic- dedisse, doclos viros in factiones divisisse, aliave si-
tionis suspicionem trahunt. Hoc Aristoteli < hoc3 milia, quae de Augustino Adamus scripturit? Non
Platoni contigit, hoc sancto Thomae postea ac Scoto) defuere tamen nebulones, Cbrislianae religionis hos-
nobilissimarura scliolarum principibus accidit, toties3 tes, qui sacras lilteras coniradiclionis arguerent,
discipulis de praeceptoris mente acerrime inler seB quos cseteros inter refellit sanctus Augustinus in li.
confliclantibus. Nullus tamen sectatoriim summis illiss bro de Consensu evangelistarum.
viris contradictioniscrimen irapingit, sed quaeabad- At quae adversarius ad Augustinianas anlilogias
versariis adducuntur,. congruis interpretamenliss suadendas adducit, futilia prorsus sunt, vixque cilra
explicare conanlur. Quare cum Augusiinus librbruma nauseam repeti possunt. Opponit enim primo Ioco
copia, doctrinse sublilifate, et, quod caput est, argu- Augustinum docuisse nostram salutem absoluto Dei
mentorum prope contraiiorura pertractatione csete- decreto definitam esse, et alibi tradidisse eam nihi-
] lominus a nostra voluntate pendere. At haecipsa est
ros longo post se inlervallo reliquerit, eidera etiara! D
periculo proximus factus est, nempe ut contraria do- sancti Thomae sententia, quam non solurn sectatores,
cuisse credatur, dum a contrariis ac sibi invicem! sed melioris eiiam notse tbeologi subscribunt,, dicen-
repugnantibus scriptoribufr cerlatim sibi favens pu- tes gloriam in intentione alisoluto Dei decreto prae-
blicatur. Maligni tamen ac irreligiosi prorsus lectoris3 deslinatis praefixam fuisse, at in exsecutione ab co-
sij, affirmare tanium doclorem contraria" docuisse. rumdem meriiis pendere; dequareAugustinus lib.
VerUinAdamus haud iis scrupulis perslrictus clamatt ' de Grat. etlib. arb., cap. 18, ubi quseril quomodo
pag. 590j-< Augustihum theologorum scholas in par- vila aeterna delur nostris meritis tanquam praemium,
tes,' ac doetores in factiones divisisse. > Erras: : ei siroul delur ex gratia nulla merila supponente.
nam c cbntra potius 'diversae scliolarum ac doe-; Alteram contradictionem opponit, nempe docuisse
torum factiones AugUstini doctriuam in cOntra-; Augustinum praescientiam esse posleriorem decreto
rias partes dilaniarunt: etenim dum ad Auguslinurai reprobationis, et esse etiam anteriorera. Sed debuis-
Jegendum prseoccupatis aniniis accedunl, nec ejus utii set bic recentiqr indicare^libros et capila ubi hasce
volunt magisterio, sed patrocinib, suas opiniunculas3 Augustinianas antilogias nolasset: neque enim tantac
 591 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 592
fidei virum illum putamus, ut dicenti el nullo testi- A lib. arb., cap. 16 ; occullissima, efficacissima poies-
monio probanli credere debeamus, in re prseseriim laie, lib. i ad Bonif., cap, 20 : cuin, inquam, sanc-
gravissima, ubi sanclorum doctrinam atque auctori- tus doclor his aliisque epilhelis victricis gratise ener-
tatem in qusestionem trabit. Interim dicimus falso giam exprimit, de congrua et efficaci accipiendus est;
asseri sanctum Augustinuro posuisse reprobationem at cum debiii cuidara gratiae nostrara libertatem re-
ante demerilorum praescientiam; nota est illa ejus- sisiere tradit, ul patetex lib. i, qusest. 2, ad Sim-
dem senlentia toties repelita: < Donus est Deus , plicianum, ex cap. 9 de Prsedest. sanclorum, ubi
justus esl Deus, potest sine bonis meritis liberare, ait: < Ex duobus aetate jam grandibus iropiis cur
quia bonus est; non polest sine malis merilis dam- iste vocelur, ut vocanlem sequatur, ille autem aut
nare, quiajustus est.tHinccontra Pelagianos probat non vocelur,aut non ita vocetur.ut vocanlem sequa-
Deura futurum iiijustum, si rejiceret a gloria pueros tur, inscrulabilia sunt judicia Dei; » palam fit quos-
nulli peccato obnoxios, idque fere ubique praestat in dam vocanli Deo resistere. quae etiam ex cap. 11 de
opere posleriori contra Julianum, et in priori etiam Corrept. et grat. deducuntur, 'cura adj'utorium mi-
lib. in, cap. 4 et 12; serm. 14 de Verb. Apost., et nislratum angelis ante lapsum dari etiam in statu
epist. 106. Nec ullum locum dabit. adversarius ubi natufse lapsae quibusdam, aliis in poenam peccati
doceat Auguslinus reprobari quempiam a Deo, cu- B non dari scribit; cum inquaro, ista docet, de altera
jus nullUm Deus demeritum prseviderit. Addil lerlio gratise specie debili, incongrua et remote sufficienti
loco tradere Augusiinum, < A nostra libertale graiiam loquilur, unde nulla tiic conlradictionis suspicio Au-
compleri, et a gratia liberlatem in usum deduci. > Sed gusiinum tangit.
hsec bene inter se conveniunt: nam sola gratia non Quinta contradictio est : < Piures damnari ob
ponitactum bonum innobis, seduna cum libera volun- soium peccatum originis, > et ilem docet, < homines
tale, quam ipsa praemovet et in actum deducit: unde non damnari nisi ob peccata personalia, et propriae
ex gratia el libero arbilrio fit completum principium liberlatis rebellionem. > Non iia est, Adame. Docet
actuum bonorum, ita lamen ut libenas gratiae ancil- Auguslinus pueros decedentes sine baplismo dam-
letur. Et sane cum sine gratia nihil fieri possit prout nari ob solum peccalum originis, maj'ores vero natu
oportet ad salutem, a sola gratia humana liberlas iu homines* et propter peccalum originis, et propter
bonum el meritorium usum agi potest. Non do Au- alia, quse ipsorum malilia superaddidit; in quibus
gustini lextus, quia res in omni schola est manifesta, nulla contrarietalis umbra conspicitur. Audiatur
Jicel de modo quo illae motiones fiartt disceptetur. sanctus doctor lib. de Corrept. et grat. cap. 15 :
Primum legi potest in Augustino sermo 13 de verbis < Bi ergo qui non pertinent ad istum cerlissimum et
Apostoli, cap. 11, %Agnoscequid poscas, etc, ubi C felicissimuin numerum, pro meritis jusiissime j'udi-
inter alia scribit: < Si non esses operator, ille non cantur. Aut enim jacent sub peccato quod origina-
esset cooperator; > lib. n de peccalorum Meritis, liter de generatione traxerunt, etcum illo haeredilario
cap. 5, et alibi. Alterum vero in omni pagina libro- debilo hinc exeunt, quod non esl regeneratione di-
rum contra Pelagianos, ubi catbolicum iilud dogma raissum, aut per liberum arbitrium alia insuper ad-
semper inculcat, nihil boni merilorii fieri posse sine diderunl, arbitrium, inquara, liberum, sed non libe-
gralia. ratum, liberum justitiae, peccati autem servum, quo
Quaria sequitur objecta Augustino contradictio : , volvunlur per diversas noxias cupiditates, alii magis,
< Gratiam esse victricem, sed et eidem nostram li- alii minus, sed omnes mali, et pro ipsa diversitale
bertSttemresistere. >At de eademgratia in individuo diversis suppliciis judicandi. > Rursus quomodo ii
nunquam hoc Augustinus somniavit, ut eadem simul quibus in baptismo dimissum est peccatum originale
et vinceret libertatem, eamque sibi subderet, et ni- possint dici ob peccatum originale relicti in massa
hilominus a liberlate rejiceretur; si enim rejicitur, perdilionis, tradit sanclus doctor cap. 7, et nos in-
jam non est victrix, sed victa repellitur. Quod si de ferius dicemus, ubi de erroribus Auguslino objectis
diversa ac distincla gralia ea Augustinus dixit, omi- sermonem instiluemus, et certe hi nullo pacto dam-
nis contradiclionis umbra ab ejusdem diclis procul. D nari possunt ob reatum peccati origiuis, et de his
abest. Sane recentiores pleno ore affirmant gratiam Ioquilur Augustinus, dum ait neminem damnari nisi
congfuam semper essevictricem,noncongruamvero ob propria crimina.
repulsam pali a libero arbitrio, quod et eorum anla- Sexlam conlradiclionem ita efformat : < Hic arma
gonistae de gratia prsedeterminante et pure sufficienti sumpsil Augustinus contra gratiam, et alibi eamdem
tradunt; quse si contradiclionem involvunt, publicse evexit. >At nullum Augustini verbum proferenti non
graliae agendaeAdamo erunt, qui uuiversos scholasti- ita facilem assensum damus. Ubinam Augustinus
cos ab inveteralo errore Jiberaverit. Itaque cum Au- eonlra divinam graliam arroa induit? ubinam illi
gustinus scribil Jib. de Praedestinatione sanctoruro, injurius fuit? quo verbo illam vel tantillum laesit? Sane
cap. 8 : < Haecitaque gratia, quae occulle huraanis in libris contra Manichseosde humani arbitrii Jiber-
cordibus divina largitate iribuitur, a nullo duro cor- tale exaralis, nonduro exorlis Pelagianis, diviuac
de respuitur ; > cum eamdent dicit movere indeelina- gratise mentionem fecit, illiusque ad juste pieque
bililer, insuperabiliter, invictissime, cap. 12 de Cor- vivenduro necessitatera memorabili dicto pronuiuia-
rept. et grat.; effwacissimisviribus, lib. de Grat. et vit, ac si futuros ejusdero giatise hostes praevidisset
593 ' VINDICIJEAUGUSTINIANjE. 59 i
Quare lib. i Retract., cap. 9, recitalis pluribus tex- Aj sestu disputationis abrepfura, < excessisse iincas ne-
tibus ex Hbrisde Libero Arbilrio, in favorem gratiae cessarice veritalis, ut sit nimia qusedam severitas et
concludit : < Ecce quam Ionge antequam Pelagiana iniqua vexalio, quaemedium illud in quo veritas sedet
hseresisexstitisset, sic disputavimus, velut jara contra transgredi jubet, si praeeat Augustinus. > Verba An-
illos disputaremus. > Hinc cura in libro primo ad nati sunt Iib. vni sui Auguslini, cap. 2, pag. 862.
Simplicianura multa pro libero arbitrio dixisset, Adamus hunc capili septimo titulum dedit: Sanctum
iJJud tamen gratise subjecit, non supra eamdem ex- Auguslinum permisisse se nimium abripi mstu dis-
tulit, unde lib. de Praedest. Sanctorum, cap. 4, ait: putationis contra Pelagianos, et longius quam voiebat
< In cujus qusestionis solutione elaboratum est qui- prmtergressum esse. Celebre sancti Bonavenlurm
dem pro Iibero arbitrio voluntalis humanse, sed vicit diclum hac de re explicalur, pag. 616. Quas voces
Dei gratia. > Ergo si Augustinus vel eum pro defen- Moraines, Decampsius caeteriquerecentiores integras
sione liberi arbitrii decretoria arma tractabat, gra- reddunt. Neque vero semel iterumve hoc Augustino
tiae victoriam dabat, ubinam contra illam gladium conligisse putant, sed in omnibus fere suis contra
eduxit? Pelagianos disputationibus. Iniere quidera banc facil-
Harum quidem conlradictiones sententiarum Au- limam evadendi viam, ne in Augustino interpre-
gustino recentior ille scriptor opponit, qui tamen B ] tando diutius ingenia macerarent. Verum nil moderni
haud ausus est tantum erroris Augustino affricare, isti Augustini censores producunl, quod Pelagiani
sed cum hoc illi in religionem veniret, adjecit: ac Semi-Pelagiani ante duodecim ssecula sancto doc-
< Hinc coneludo quod si mihi non licet dicere tori non opposuerint. Julianus Pelagianorum inso-
sanctum Auguslinura in variis suorum Jibrorum Jocis Jentissimus hoc Augustino vitiura objiciens dicebat:
sibi contradixisse, saltem fas est roihi credere ipsius < Si quis aut liberum in hominibus arbilrium aut
doctrinam esse intricatissimam, > etc. Non ait, Deum esse nascentium conditorem dixerit, Coelestia-
Hinc concludo, cum mihi non liceat dicere, etc, sed nus et Peiagianus vocatur. Ne igitur vocenlur haere-
quasi subdubilans, liceatne sibi Augustinum conira- tici, fiunt Manichsei, et dum falsam verenlur infa-
diclionis incusare, si mihi, inquit, NONLICET.At nec miam, verum crimen incurrunt, instar ferarum, quae
primum tibi licet dicere, neque alterum fas est cre- circumdanlur pinnis, ut coganlur in relia. > Apud
dere, nempe doctrinam sancti Augustini esse intrica- Augustinum lib. n de Nuptiis et concupiscentia,
tistimam, insigni enim nota praeclarissimi Ecclesiac cap. 3, quam a se et caeteris catholicis calumniam
magistri libros afficis, quam tuo Suario vel Vasquio erudite ibidera sancius doclor excussit. Hoc ipsum
inferri a quopiam minime palereris. Crede mibi, Semi-Pelagiani publicabant, ut ej'usdera auctoritatem
Iiautl tibi licitum est tam abjecle de Augustino sen- C ( convellerent. Hsec sunt Cassiani verba, cap. 11,
tire. Quid enim irreligiosius fieri polest quam Au- collat. 13 : Mulli enim singula baec credentes, ac .
gustinum veluti roultiforraem in sentiendo Proibeum jusio amplius asserentes, variis sibique contrariis
mducere, modo affirmantem, modo negantem, modo sunt erroribus involuti. > Idem habet Fauslus lib. i,
album, modo nigrum, tot in eadem scena cothurnos cap. 1, 6 et 17. Et hi quidem uti impudenlissimi
subinde mutanlem? Non igitur contrarius sibi est obloculores acriter reprehenduntur in epistola quam
Augustinus, sed Adamus contra se pugnat, qui cum Coalestino papae recentiores quibuscum disputaiuus
in libro inscripserit titulum : Calvinussancti Augus- ascribunt: < Quia nonnulli, inquit, qui catholico
lini armis destruclus, mirabili constanlia affirmat nomine gloriantur, in damnalis autem hsereticorum
cap. 4, pag. 596, scripta sancti Augustini non esse sensibus, seu pravilale sive imperitia demorantes,
satis apta ad exarmandos Calvinistas. Unde lepida piissirais disputatoribus obviare praesumunt, et cum
magni doctoris senlentia, lib. v contra Julian. cap. 5, Pelagium atque Ccelestiumanathematizare nondubi-
hocce caput claudamus : < Non sunt ergo, inquit, tent, magistris tamen nostris tanquam necessarium
verba mea inler se contraria, quamvis te patiantur, modurh excesserint, obloquuntur. > Ut sit nimia
vel non inielligendo, vel alios inlelligere non sinendo quaedam recentiorum animosilas, damnala couvicia
contrarium. > Addilque : < Tu ergo, qui in me quasi D iterum in Augustinum pleno ore eructantium. Et
senleniias ihter se pugnantes notasti, el momordisli, quidem Augustinus, cum universa abs se exarata
cxpone quemadmoduro libi ipse consliteris, nec tibi volumina censoria severitate corrigeret, atque in
ipsc restiteris. > laudandis Platonicis modura se excessisse ingenue
CAPUT III. faterelur lib. i Retract. cap. 1, tot in expugnandis
Recenliorestancli Augustini doclrinam contra Pela-. Pelagianis excessus suos non animadvertit, eam forle
gianos excessus insimutant. censuram recentioribus relinquens, quam uti appen-
Nonnulli scriptores recentes, qui de re theologicai dicem Relractationum libris apponerent. Sane hoc
libros edidere, cum sancti Augustini auctorilate ni- clypeo se munit Calvinus contra Patrum testimonia.
minm se premi sero jam tandem sentiant, iliamques Illius verba sunt apud Taperum art. 7 de Libero
palam rejicere reformident, ne eo in campo hostibus; Arbitrio : < Graeci,et praealiis aique inter eos singu .
qui Augnstini nomen ubique inclamant, cedere vi- lariter Chrysostomus, in extollenda humanae volun-'
deantur, novo crimine sancio doctori impaclo, eidemi lalis facullate MODUM EXCESSERE. >Et licet quandoque
se subducere conantur : inquiunt enim Augustinum,i uegre lulerit huno excessum a Pighio in Augustino
595 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 596
quoque culpari, atlamen eoderii vitio Augustinum A sarii contra duos illustres Ecclesiaedoclores sanciutn
eliam laborasse eadem audacia commentus est, scri- Thbmam et sanctum Bouaventuram, qui hosce ex-
behs quod < ne Augustini quidero sentenlia PER cessus in libris sancti Auguslini confessi sunt? >
OMNIA recipienda est. > Quibus palam significavit Pag. 629. Erigat utramque aurem Adamus, audial-
plus ajiquando sanctum doctorem dixisse quam ve- que quid feponamus. Vos Auguslinum in excessus
ritati, se judice, congruebat. Profecto si excessus prolapsum dictitatis, quod est, veritatis limites prae-
isli, et quidem juxta adversarios salis in Auguslino tergressum fuisse, intelleclu mque ac verbis, quod non
frequentes, admittantur, eideraque vitio alii quoque est mentiri, sed falli, quae'Morainii confessio est; at
Patres subjicianlur, nullo propemodum sanctorum Seraphicus Doctor excessum illum non intellectui,
testimonio hseretici convinci poterunt; ubi enim sed verbis tantum Augustini deputavit, plus dicens,
aliqua Patrum sententia se prcmi senserint, exces- inquit, minus volens intelligi, quod esi, sanctum Au-
sisse eosdem clamabunt, qua ratione omnium ve- gustinum non raente, sed verbotenus solumniodo,
terum auctorilas labaseit, et omnis ad helerodoxos non reapse, sed apparenter citra ttllam falsiiatem
convineendos via prsecluditur. expressiori quodam vocabulo usum, nempe ignis ad
infantium prjenasexplicandas, cura lamen id ex Se-
§ I. Quid nomine excessus recentiores inlelliganl in-
quirilur. Sanctorutn Thommac Bonaventurm.testi- B " raphici opinione baud ille menie sentiret. Adver-
monia eisdem non suffragari. Excessus perperam sarii autem Augustinum INTELLECTU ^EQUE ACVERBIS
Augustino objici. falsum lenuisse contendunt. <
Si recenliores inlerrogemus quid Auguslinianorum Qua vero fatione eos Bonaventurae (estimonium
excessuum nomine intelligant, respondet Adamus, juvet, plane non vi^eo, cum quam Augustinianae
pag. 626, Augustinum ultra veriiatislimiles excurrisse nienli falsitalem ipsi important, ab eadem Seraphi-
nimio disputalioiiis mstu accensum,visumqitehmreticis cus procul amoveat. Non est igitur cur illius cele-
favere. Addit Annatus, pag. 862 : Ul sit nimia seve- berrimi doctoris suffragium jaclelis; ille enim, quod
ritas el iniqua vexatio, qum medium illud in quo ad Augustini excessus pertinei, nullo paclo vobis-
veritas sedet iransgredi jubet, si prmeal Augustinus. cum concinit. Sed neque sancti Thomae dictum vo-
Fatentur tamen non ob hoc Augustinum menlitum bis suffragalur : nam dum dicil Augustinum large
esse, sed, utegregie Moraines interpretatur, INSOIEN- locutum, indicat illUm expressius tantum verbum
TERloquendoquidem, ut senliebat, sed mstu disputa- adbibuisse, non eumdem verilaiis lineas proeter-
tionis et vehementia spiritus ad atlerum exlremumin- gressum. Large accipiendtim verbura illud affirmat,
lerdum declinasse INTELLECTU ^EQUE ACVERBIS, quod qua ralinne ab Augusiino acceptum credidit. El-
non est mentiri, sed FALLI,ET DICEREFALSUM sine GC enim ul dicatur Auguslinus uitra verilatem processisse
mendacio. Disp. 40 Anti-Jansenii, sect. 6, num. 65. (quo modo excessus ijlius explicat Adamus pag. 626),
Igitur si non mendacii, falsitatis lamen apertae reus siricte, presse ac omnino rigorose dicendus foret
Augustinus apud recentiorum tribunal convincitur. sumpsisse nomen illud supplicii, iiemque gehennm,
Quo vero juste se ita de Auguslino judicasse persua- cruciatus, etc; alias si large accepit, intra veriiatis
deant, nonnullos nec infimi subsellii theologos ini cancellos sese cohibuit. Igitur sancti illi doctores
testes vocant, qui dixere sancium doctorem conirat conlra recentiorum placita adeo aperte slanl, ut
Pelagianos dispulantem excessisse, quorum verbai mirum sit adeo inconsiderate juxla ac secure contra
cap. 5 ex professo examinabimus; de sanctis Thomai Augustinura adduci, alque in eorum verbis tantos ab
ac Bonaventura (bos; enim illi opponunt) pauca hici Adamo rumofes loto capite septimo excltari. Illud
adnotamus. Cumsub Auguslini nomine legeretur ai vero minime omittendum est, penes unicam dictio-
prioribus scholasiicis liber sancti Fulgentii de Fide; nem et semel lanlum asseri ab illis sanctum Docto-
ad Petrum, in cujus cap. 27 asseritur pueros cumi rem expressius loculum. At quo crimine se involvet
solo originali peccato defunctos ignis sempiterni sup- ducenlorum el amplius voluminum scriptor, si ver-
plicio puniri, sanclus Thomas verba ignis ac suppti- bum non ita proprie semel tanttim usurpavit ? Sed
cii, etc, large accipienda esse dixit, qusest. 5 de; D 3 bic adversarios rogamus verbone uno tanium tenus
Malo, art. 2, ut ponatur species pro genere; addens : docuerit Augusliiius praedeslinationem ante prasvisa
< Ideo aulem sancli tali modo loquendi usi stinl, utt merita, libidinem esse malam, legem veterem sine
detestabilem redderent errorem Pelagianorum, quii Redenipioris gralia reos (antum facere, non esse abs-
asserebant in parvulis nullum esse peecalum, nec; que gratia veras virtutes in infidelibus, in quibus
eis posnam aliquam deberi. > SahctUs Bonaventurai aliisque plurimis excessisse illum publicant ? Haud
eliam idem tesiimonium, quod Augiistinianum pu- equidem credo id eos affirmaturos , cum sanctus
tavit, explicans, dixit quod ea posuit Augustinus pluss doctor non solum pluribus argumentis eas senten-
dicent, et minus volens intelligi, in quibus verbiss tias stabilire conatus sit, sed universas quoque
triumphum sibi canunt adversarii. INSIGNE DICTUM i summi ingenii vires ad easdem persuadendas exe-
appellatur ab Adanio, in titulo cap. 7. Eadem verbai ruerit, imo el quasdam uti catholicas habendas esse
Annatus, lib. vni, c. 2, grandioribus characteribuss coiatenderit. Non hoc est, boni homines, plus dicere,
expressit,. quo slatim legenliurii Oculos implerenl;; et minus velle intelligi; nOn hoc esl large unica tan-
hiiic clamat Adamus : < Quid reponent riostri adver- lura voce, el semel quidem uti; sed quid sil, jam
 597 VINDICI^EAUGUSTINIAN-iE. 598
pulo, vos videtis, dum sanctorum Thomae et Bona- A /. suum origo dicenda est: etenim si Augustinus e ros-
venlurae suffragiis destiluti convincimini. tris contra Pelagianos declamasset, more rhelorum
Risum sane mihi raovent Jepida exempla recen- non lam rationum momentis quam verborum copia
tiorum Augustini excessus explicantium, imo forte iiisullans, utcunque hyperbole, hoc est, veritatpi
excusantium : <Utiviridarii cultores, inquit Adamus, senlentia excedenie uti potuisset, ac nonnulla per
eap. 8, pag. 111, distortam planlam erecturi, in op- exaggerationem addere, quae oratorum Jicenlia est.
'
posilam partem eamdem flectunt, non quod eo in At cum dogroala, quse per excessum Auguslino ex-
siiu siare illam voluni, sed ut facilius in rcclitudi- cidisse dicunt, tot arguinentis confirmarit, atque ex.
nem atlollatur, ita pariter Augustinus, inquit Morai- sacris arcanis petitis testimoniis tanto conatu stabi-
nius, disp. 19, num. 35,disputandocontraPeIagianos, liverit, ut sexccnlos et amplius versus eisdem sua-
qui cum nimis extollerent vires naturales -liberi ar- dendis non semel exaraverit, haud equidem vanam
bitrii, affirmarentque sufficere sine gratia non modo1 oratoris pompam per hyperbolem affectasse dicen-
ad virtutes naturales quascunque, sed etiam ad sa- dus est, sed polius ipsas periodos, imo verba ipsa
lutem, Auguslinus ut illos ab eo errore abducat, in; satis mature ponderasse, uti rei dignitas, tantique
conlrarium extremum sestu disputationis abripi in- doctoris gravitas ei sapientia exigebant. Porro et il-
lerdum videtur. > Cum quo concinens idein Adamus B j lud ridiculum est, ex Platonicorum amore Augusti-
scribit, cap. 7, pag. 651, < Augustinum suos hostes num in eos excessus prolapsum. Impense quidem
in extreraa periculosa conjecisse, non ut eos ibi re- Augusiinus Platonicos coluit, alque in eoruro scri-
linqueret, sed ut eosdera ad mediocritatem, unde il- ptis summa cum laude versalus fuit, quod ex libris
los hoeresis abstraxerat, revocaret. > At quis nesciat contra Academicos exaratis intelligitur. At quomodo
futurum fuisse eo pacto Augustinum ineptum prorsus ex eorum lectione in disputationibus de divina gra-
atque imprudentem disputatorem, si toto ccelo op- tia ulira lineas necessariae veritatis exundaverit, ne
positam sententiam conlra Pelagianos propugnasset, suspicari quidem possumus; imo nec id Adamo, Ji-
quo ab errore illos reduceret? Etenim cum omniai cet audacler affirmanti, cognitum fuisse puto. Quae
illi libero arbitrio darent, nullo gratiae loco servaio,, enim gratiae virlus ex Platonicorum Jibris habetur?
illam e diametro Augustini sententiam, qua per ex- Nisi malit impetum illum dispulandi Augustino, ut
cessum nihil libero arbitrio concedere, sed omnia ini ait, familiarem e Platonicorum schola derivasse,
jure gratiae reponere videbatur, obstinatissime sub- quod cum ex eorum libris nec Plolinus, nec Philo,
scribere reeusassent. Longe melius fecisset Augus- nec Ficinus tradiderint, ab ipso Adamo id compro*
tinus, si qusedam libero arbitrio et qusedarograliaes bandum est, veleris Academiaelibris excussis. Sed
etiam dedisset, ut illos ab errore removeret: faci-( • G neque excessus illi ex odio, quo Augustinus veritatis
lius enim quisque ab exlremo ad medium, quam adI hostes prosequebatur,originem habuere : nam sanctus
extremum allerum propelliiur. Hinc sanctus Thomas> Pater, cum contra hsereticos scribebat, omnes odii.
superius dixit Augusiinum large Joculum, non ut eai causas se procul habere proteslabatur. Nullus con-
locutione haereticos in suam sententiam tratieret, tra Augustinum neque infensior, neque infestior Ju-
sed ut hsereticorum errorero redderel calholicis ma- liano hostis insurrexit, ut plane universum Pelagia-
gis delestabilem. Ita si recentiores veterem opinio- norum virus unius Juliani ore in Augustinum eructa-
nem de auxiliis exuere cogerentur, facilius descen- lum fuisse videatur. At non solura citra odium sty-
derent in sententiam moraliter arbitrium praedeter- lum contra eumdem Augustinus strinxit, verum
minantem, quara in ijlam quaephysicam praedeiermi- etiam hsec amorem erga hostem et quidem maxi-
nationem astruit, hanc enim nimium odere. Ridendse* miim exprimentia scripsit lib. l conlra Julianum,
etiam veniunt causae ab adversariis assignatae, quse! cap. 7 : < Ego quidem pro dijectione quae mihi est
Augustinum in excessus illos impulere. Hsec loqui- erga te, quam Deo propitio quibuslibet conviciis ab-
lur Adamus, pag. 624 : < Ipsius corporis lempera- sit, ut de medullis mei cordis exstirpes, mallem,
menlum, ipsius genium, ipsius eloquentia, veritates> fili Juliane, > etc Quare cum omnes excessuum
fidei pertractandi mpdus eidem familiaris, magnus>D ] causas, quas in Augusiino Adamus indagavit, san-
erga Platonicos amor, quorum excogitata plerumques ctus doctor procul habuerit, Jonge etiam ab excessi-
ahiora sunt, odiumque in omnes veritatis hostes> bus idem collocandus venit.
Augustinum in proposiliones adeo apparenter inso- Inslat Adamus cap. 16, pag. 760 : < Quando Au-
lenies conjecere. > Afros fervidioris naturse sub) gustinus defendit liberlatem contra Manichseos,vide-
cflelocalidiori novimus, atan Auguslinus calido tem- tur gratiae necessitatem destruere; cum vero pro
peraraento fuerit, unus Adamus sine tesle affirmct;; gratia contra Pelagianos decertat, libertatem ever-
ego quidem non ignoro sanctum dociorem roinus fri- tere. > Et pag. 632, in fine cap. 7, miratur quos-
goris palientem fuisse ex epist. 227, at pacato) dara < nunquam scivisse ipsumraet sanctum Augusti-
animo et sedato stylum contra haereticos strinxissei num bunc sui spiritus impetum in pluribus suorum
comperlum est, uti mox demonstrabo. Interim mi- librorum Iocis confessum fuisse. > Libeat hic cum
rari licet Augustini genium homini post duodecimi Augustino exclamare : < Quis non exspeclet sapien-
ssecula ab illius obitu viventi tam exacte innoies- tiani disserentis, qui (idem cognoverit menlientis ? >
cere potuisse ! Sed nec eloquentia illorum exces- lib. IVcontra Julianum, cap. 8. Quid enim frequen-
 599 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 000
fuis a Peiagianis Auguslino objiciebatur, quam il-AA cessu. Quod vero negari videatur gralia comnienda-
lum Pelagianismi odio in Manichaeisrahm declinare? tione liberi arbitrii, propter qumstionisdifficuliaiem
At sanctissiraus magister hasce a se calumnias sae- minus inlelligentibus id videri posse dixit. Prseterea
pissime excussit. Legalur lib. n de Nupt. et concup., appellat lib. v, cap. 9, contra Julianum, et lib. l de
cap. 3 et 23, Jib. n ad Bonif., cap. 1 et 2, ubi fu- Origine animse. cap. 15. At in priori Joco de con-
sissime recensiiis extremis Pelagianorum ac Mani- cupiscentia tantum disputal, in posteriori de origine
chseorum erroribus, media Ecclesise catbolicae inter animae, et neutrobique de animi sui impelu, zelo,
utrosque sententia conciudit: <Possunt enim duo fervore, excessu verbum ullum habet.
errores inter se esse contrarii, sed ambo sunt de- Caeterum quantum periculi ex objectis excessibus
testandi, quia sunt ambo contrarii veritali. Nam si Augustini doclrina subeat, nemo non videt ;t etenim
propterea sunt diligendi Pelagiani, quia oderunt si in illis excessibus Augustinus liberi arbitrii vires
Manichseos, diligendi sunt et Maniehsei, quia ode- plusjusto depressit, ac vires gratiae allius extulit,
runt Pelagianos. Sed absit ut catholica mater pro- tunc Calvinus concinuisse cum Augustino dicetur,
pter alterorum odium alteros eligat amare, cum, quiin illis excessibus suum dogma fundavit. Scimus
monente atque adj'uvanie Domino, debeat ulrosque Calvinum falso aeque ac superbe gloriari solitum,
vitare, et cupiat ulrosque sanare! > Rursus lib. iv, B suum esse tolum Augustinum, ita euradem claman-
cap. 3, ita exorditur: < Ista nefaria et damnabilia tem inducit ipse Adamus pag. 561 : Augustinus to-
dogmata in Iiac tripartita divisione quisquis mente tus nosler est. Nostri homines respendent Augustini
caiholica exborret, illius quinquepartitse latebras doctrinam parumper excedere Iimites verilatis, el ex
insidiasque devitet, atque ita inter utrumque sit cau- hac parte Calvino favere-, nec esse doctrinam ejus-
tus, ut sic declinet Manichaeum,ne seinclinet in Pe- dem recipiendam, riisi detonsis illis excessibus, in
lagium; rursusque ita sejungat a Pelagianis, ne con- quos nativq animi furore praeceps corruit. Hinc Ada-
jungat Manichaeis, aut si in alterulris jam tenelur, mus, cap. 8, pag. 640, scribit: < Modo ne in Pela-
nec sic se a quibuslibet alteris servet, ut in alteros gianorum errores, qUos Auguslinus insequilur, inci-
irruat. > 0 egregium magistrum ac prseceplorum te- dam, mihi Iicet verborum quibus ad eos expugnan-
nacissimum! quippe qui, si Adamo fides est, in dis- dos utitur impetum non sequi. Inde fit ut medius
putalionibus contra Pelagianos et Manichmosadeo in- stem inter Pelagium et Calvinum. Si enim verba Au-
caluit, ut in errorem opposilumMli quem impugnan- gustini mitigando me nimium demitterem, Pelagia-
dum suscepit, declinaril, pag. 632. Sed pura puta nus essem. Si vero eorum altitudinem tenere vel-
isint isthaec Anti-Augustinianorum figmenta. Nullus lem, Calvinisla forerii; medium ergo me cum Eccle-
morlalium adeo exacte Pelagianorura ac Manichaeo-C sia teneo. > Sane videris crudelem illam feminam
rum errores perspectos habuit uti Augustinus, qui imitari, quae ul in Arcanis habetur, coram Salomone
non modo mediam inter utrosque viam tenuit, sed regum sapientissimo medium dissecari puerum, ae
eamdem ubique in libris ad Bonifacium posteros; partim sibi partimque adversarise tradi gaudebat;
docuit, quinque praecipuis PeJagianorum ac Mani- Augustinum enim in parles dividendum judicas, ut
chseorum erroribus e diaraetro oppositis ibidem re-. qua parte. in excessuum altiiudinem exiollitur, Cal-
citatis, simulque media tradita Ecclesiae inler er-. vino cedat; qua vero bumilior est, tuus, imo Eccle-
rantes sententia, ut rairari liceat adversarios adeo> si:e sit. At hoc quid aliud est quam Augustinum Cal-
secure hasce de sancto doctore fabulas vendere. vino prodere, quem a Calvino abs te vindicari jacli-
Quod autem addunt, Augustinum ipsura hosce animi[• labas? Augustinum tamen in partes secari superi
sui impetus agnovisse, et pluribus in locis id falsumi velant, totus tolum pelentibus concedendus est, el
esse, falsissimum est. Cilat Adamus initium libri dei qui Auguslini parle contentos se dicunt, ne mini-
Gratia et libero arbitrio; sed ibi havc (antiim scri- mum quidera illius unguem obtineant. Sed inani
bit: < Sunt quidam qui sic gratiam Dei defendunt,, prorsus assertione Calvinus lotum suum esse Au-
ut negent horiiinis liberum arbitrium, aut quando> gustinum finxit, nam veritate cogente partem et
gratia defenditur, negari existiment liberurn arbi-- DI ipse Augustini se abjicere fassus est lib. IH Inslit.,
trium, > elc. Te hic judicem volo, Adame, num inl cap. 11, inquiens : < Ac ne Auguslini quidem sen-
disputando sestus, impetus, excessus suos ibi Au- tentia per omnia reeipienda esi. > Iiaque, Calvino
gustinus fateatur. Hoc unum dicere poteris, extre- judice, Auguslini sententia partim accipienda, par-
mos illum errores inibi recitasse. Producit lib. IV,, tim repudianda est; cui perbelle noster Adamus
contra Julianum, cap. 8. Verum ibi Augustinus Ju- " consonat. At haec injuria usque adeo nociva est, ut
lianum uli publicum calumnialorem redargnit, scfi-- universam Augustini auctorilatem, velint nolint,
bentera dixisse Augusiinum negari liberum arbilriuml evertat. Etenim quo prsesidio adjuli discernere lan-
si gratia commendelur, et negari gratiam si liberuml dem poterimus hic Augustinuro in verilatis meta
arbitrium defendatur. Respondet iautem sanctus Pa- sislere, alibi vero ultra excurrere? Viderint an
ter: <Non dixi negsri gratiam, sed ut negari graliai maxiroum Ecclesite doctorera de excessu ubique
videaiur.Non dixi negari arbitrium liberum, velau- suspectum faciant.
ferri, sed dixi, ut putelur auferri. > At nec verbumi Hic mihi discuiiendum occurrit an haecdicteria in
de ihnaln sibi in disputando vehementia atque ex- unum Augustinum cadant, an ipsius quoque Eccle-
COl ''' VINDICLE AUGUSTINIANJE. 602
sias venustissiraaro ac nitidissimam faciem delur- A centiores senlentiam illam sancti Augustini rejiciunt,
pent. Scimus Hormisdam a Possessore Africano objicienles cum Morainio disp. 13, num. 87, exces-
episcopo interrogatum quid senliendum forelin quae- sisse illum cestu disputalionis, ei in odium hmresis
stiouibus de gratia *etlibero arbitrio, respondisse: quam impugnabat, inlerdum ad extrema declinasse.
< De gratia Dei et libero arbitrio quid Rpmana, hoc', Sed errat Moraines, ac simpliciorum ignorantia abu-
est caiholica, sequalur et asseveret Ecclesia, licet int titur, dum conlendit Augustinuro interdum ad ex-
variis B. Augustini libris possit cognosci, > elc Sci- trema declinasse in ea sententia quara passiro et ubi-
mus tJonifacium, cum esset doctissimus, adversus> que solidissime ac constantissime inculcat. |Illa de
tamen Pelagianos Augustini responsa exspectasse.> concupiscentia qusestio erat una ex quinque praeci-
Scimus Clemenieni VIII gravissimam illam de auxi- puis quas sanctus Augustinus cum Pelagianis habuit,
iiis divinsegratise conlroversiam ad unius Augustini' unde cum Julianus diceret: < Concupiscentise natu-
mentem expendendam jussisse. Porro quae Romano-• ralis qui modum lenet, BONO bene utilur; qui modum
Tum prsesulum in fidelium grege salubribus pabulis> non tenet, BONO male utitur; qui aulem etiam ipsum
nutriendo cura fuisset, si eumdem ad Augustinianai modum sanctse virginitatis amore contempserit, BONO
prata duxissent, ubi tot lelhiferae conlradictionum,. melius non utitur; > Augusiinus e contra baec repo-
excessuum atque errorum berbae Juxuriabant ? At sii B I nit lib. IHcontra Julianum, cap. 21: < Ego vefo sic
in dispulationibus de gratia Romani pontifices Augu-• ad tua ista respondeo : Concupiscentiae carnalis qui
stinuro secuii sunt, ejusque et laleri et vestigiis in-• modum lenet, MALO bene ulilur; qui modum non te-
hsesere, nescio qua fronle Adamus mediara quam- net, MALO male utitur; qui autem etiam ipsum mo-
dam ipsos viam inter Pelagium et Augustinum cal- dum sanctae virginitatis amore contempserit, MALO
casse asseveret exclamans : Medium ergo cum Eccle- melius non utitur. > Inde veluti pugnse signo dalo
tia teneo. Scito Ecclesiam in iis unum post sanctas' claroat: < In bac controversia de bene utendo islo
Scripturas Augustinum seculam esse, ut raedium il- BTRUM BONO, ANMALO, tola inler nos causa versatur. >
lud iter, quod illam tenuisse fingis, de medio dubio1 Et quidem Julianus adeo acriter pro concupiscenlia
procul tollendum videatur. tanquam naturali perfectione decertavit, ut id toto
"
§ II. Ansanctus Augustinusexcesserit, scribens concu- libro, teste ibidem Augustino, exsecutus fuerit. Op-
piscentiam ralioni contrariam esse malam, et defe- ponunt ea in opinione sancturo doclorem
ctum naluros humanmex peccalo originali ortum, excessisse;
' at contendimus illam sententiam non excidisse ei-
neuliquam vero bonumnaturale illius.
Unius Antonini Moraines dicta examinabimus, quii dem quasi aliud agenli, sed totis viribus conira hae-
in suo Anti-Jausenio frequenter sanctum doctoremi relicos eamdem serio ac consulto propugnanti. Quod
excessus insimulat. Est autem illius libri scriptorr (C si Auguslurus excessit, eodera vitio antiqua etiam
Joannes Marlinonus, ut mibi testatus est P. Macedo,, Ecclesia laboravit, quae recilatam sententiara anle
quo efuditissimo viro hic Palavii faroiliarissime utor,, Augusiinum et cum Augustino secuta est, quod ad-
isque vicissim singulari me benevolentia complecti- versarii a nobis docendi sunt, quandoquidem illud
tur, qui etiam mihi auctor fuit ut fum Hisloriam Pe-- ignorant, vel saltem dissimulant. Augustinus, lib. v
lagianam, tum hasce Vindicias evulgarem; deereve- contra Julianum, cap. 12, in fine, quinque qusestio-
ram enim inslar Aspendii intus mihi canere el mu- nes proponit de concupiscentia, quas cum Pelagianis
sis, nec pubiici judicii periculum subire. Et quidem(i habebat: barum tertia ista esl: < Utrura malum non
Morainiumesse Martinonum idem laudatus scriptorr sit, cui repugnanti consentiendum non est, ne in
publicavit in aureo scripto D. Augustirii, cap. 13, et:t suum pergal excessum. > Additisque duabus aliis
ex anagrammate ficti nominis patet. Non est bic ani- i- qusestionibus, ait: < Hoc inter nos disseritur. In liis
mus operosiorem pro Augustino apologiam insti-- qusesiionibus catbolica veritate antiquitus tradila ve-
tuere; compendio sancti Palris causa Iractabitur,', stra impia novitas suffocatur. > Porro qua reprehen-
cum ostendemusea ipsadogmata in quibus Augusli- i- sione dignus esset Augustinus, si opiniones falsas, et
nus excessisse dicitur, fuisse Romanis pontificibus s in quas ex disputationis furore praeceps actus fue-
ac Patrum synodis probata. Asserit Auguslinus con-- "' ral, pro catholica veritate publicasset? Audiatur
cupiscentiam esse per se malam, et vitium humanse e Suarez , prolegom. 6 de Gratia, cap. 6 : < Ulterius,
naturae ex primo peccato derivatum, nec illam essee inquit, addimus quidqnid in hac materia Augustinus
passionem naturalem hominis, idque variis argu- ut certum affirmat, et ad dogmata fidei pertinere, a
'mentis in libris ultimis quatuor prioris contra Julia- quolibet prudente et erudito Ibeologo esse tenendum
num operis deraonstrat. Atlamen sanctus doctor non[i et defendendum, etiamsi non certo constet esse ab
arbitrabatur concupiscentiam esse peccatum , sedi Ecclesia definitum, tum quia cum Ecclesia tantum in
esse veluli habitum vitiosum ad malum inclinantem. hac materia detulerit Augustino, ut ejus doclrinam
E contra Pelagiani contendebant concupiscentiam ti in damnandis erroribus gratiae Dei contrariis secuta
esse perfectionem, ac bonum naturale ad hominum a fuerit, magna esset lemeritas privati doctoris, qui
propagationem primo parenti inditum, unde per ir- Augustino aliquid de gratia Dei tanquam ortho-
risionem concupiscentia ab Augustino, lib. iv conlraa doxhm docenti contradicere auderet, prsesertim cnm
Julianum, cap. il,dicebalur Pelagianorum suscepta,, tot annis, tanta sapieutia, tanlo ingenio, tanta dili-
et llbi v, cap. 6» eorumdem pukherrima famula, Re-- gentla et instaiuia, et, quod caput, tot donis et auxi-
603. SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTiNI. 604
liis.praeditiis pro divina gratia tuenda et explicanda A tra Pelagianos concupiscenliam esse malam. Quod
laboraverit. > Cum Suario sentit cardinalis Bellarmi- postea pluribus argumentis ex Auguslino desumptis
nus, lib. n de Gralia et libero arbilrio, eap. 11: deroonslrat. Octavum argumentura ejusdem repe-
< Non posset, inquit, ideni Augustinus ab ingenti tam : < Malum est, inquit, ul inferiora superioribus
temeritate defendi, quippe qui non solum tam acri- reluctentur, id enim contra sequilatem et reclam ra-
ter pro falsitate certasset, sed etiam eam pro fide tionem est; at propter concupiscentiam pars animse
calbolica yenditare ausus esset. >Hsecilli. inferior superiori, id est, rationi repugnat, iegi men-
Hanc sancli Palrjs de cpncupiscentia sententiam tis non paret, spirilui adversatur; quis igilur ambi-
ejusdem discipulj secuti sunl, Sanctus Fulgentius, in gat an ea raalasil appellanda? s Quod estargumen-
epistola de Bono cpnjugali, cap. 3, scrijait: <.Ipillis tnm Auguslini, lib. v contra Julianum, cap. 5. Joan-
nempebonis, quaefecit Deus, inyenitjir casta copula- nes Bagocius, li.b. 5 Demonstrat. dogm. Christ.,
tio uxoris el viri, in quibus Dei operibus Iibido non disput. 8, cap. 1, sect. 3, sancti Auguslini senten-
potest inyeniri, nec aliquando justifiae congruit, quae tiam pluribus probat, et.concludit: < Absit autem
non hominibusex dono condiiionis, sedpeccatoribus ut quisquara cathplicus Deum rei tam foedae el ad
ex yitio primae prseyaricaiionis accessit. > Sanctus malum importmie incitantis auclorem credat, cum
Prosper, seu Pomerius lih. m de Vita cpnlemplatiya, gtamensi hominefn nullo praecedente peccato cum
cap. 2 : < Piis, inquit, conatibus nostris resistit ipsa jjlo peccali fpmite condidisset, tam ejus quani natu-
concupiscentia vitipsa, non naluraljs, s^d naturse nqr rae liumanae, et omnium naturalium qualitatum fa-
strae.iuditaipoenaliler et inserta, quae peccato facta cullaturnque aucjpr esset existimandus! » In hac
est, el peccatum, si vicefit, ';facit.> Fayet AugustiV eadem sententia cum Augustino jcoacinitdocfis*!-
nianse seiitentiac synodus Tridentina in decretp o> mus P, piisalda, qui cum tbeologicam catliedrara in
peccalo originali, ubi tradit concupiscentiain ab Apo- cqllegio Romano moderarelur, eamdera doctrinam
slolo peccalum appellatam, quia ex peccaloest, ef ad dicfavit. Hinc iq publieis thesibus a Patribus socie-
peccalum inclinat. Inclinare autem ad nialtim est taljs anno 1658 de more aesiivishoris propugnalis
proprium habitus viliosi, hominem ad prava semper Augustiniana sentenlia his plane verbis concepta
prppelieiitis. Nec defuere plurimi ex scbolasticis qui proponebatur : < Haec concupisceniia, quo sub no
recitalara Augustini senlentiam strenue propugna- mine mulla comprehenduntur reducibilia ad unum,
rent: Pelrus Aureolus, acerrimi ingenii vir, in 2, naiura sna est vej pars peccati vel effectus peccati,
dist. 30, art. 2, scribit: < Habitualis rebeHio appeti- estque in nalura Jiumana vitium, eliam corrupiio et
tus sensilivi non est in nobis natura appetitus sensi- jnfirmitas, et neutiquam naluralis constitutio et
tivi tantum. Hoc dico propter opinionem quorumdain Q coraplexio illius. Consislit in habiiu quodam pravo
qtii dicunt quod appetitus relictus purae naturae suse efcorruplo, qui languor animse est et diciiur, et eo-
adliuc haberet in se habitualem illam rebellionem. dem modo reducendus est vel non est ad praedica^
Ego dico quod ex se est nidifferens ad obediendum .roentura qualitatis alque infirmitatis corporalis, cujus
,.velnon obedicndum rationi; per aliquod autem ad- modum imilatur. Minus illius habitus est inordina-
ditum, puta per quali.talem morbidam, fit inobediens tio yirium animae inter se, et non subjectio parlis
rationi. Et haec conclusio pnsset probari atictorilati- inferioris ad superiorem. >
bus et ralionihus; est enim expressa senfentia Au- Plqna autem argumenta sanctus doctor contra Ju-
gusfini. > Earadera sancti doctoris senlentiam slre- lianum concupiscenliam defendentera congessit,
nue tueturnoster Gregorius Ariminensis, 2, dist. 30, quem etiam acuiis subinde salibus persiringit irri-
qusest. 1, arl. 2, ubi ait: < Hanc Auguslini senten- detque hsereticus, leste eodem lib. u conlra Julia-
tiaro secutus est Magisler, iit patet in ista distinctione num, cap. 7, toto libro secundo, et priori parte ter-
30 et seq.,in quibus, ir.idai de ista materia, et mnlii tii cohtra librum priinum de Nupliis et concupi-
eiiam anliqui ac moderni sequuntur doctores. > Jta, scentia ab Augustino afl Valerium missuni pro sus-
teste Aureolo, contraria Augustino senlentia quprum-c pepia laborat, quem sanctus Pater lib. iv et v
dam tanlum fuit, ubi ex Gregorio sancto doclori D prioris operis refellil. Daboeam in rem unum et al-
multi antiqui, ac raoderni scripiores ttim temporis terum ejusdem argumenlum. Lib. IV, cap. 15, iia
adbserebant. Hinc factum est, ut famosam illam qua- urget : < Duo enim bona quse a Patre Deo sunt, in-
litatem morbidam nobilissimi scholastici e Nomina- ter se pugnare nqn possunt, pugnant autem inter so
lium secla antiquitus juxta Augustiniana placita de- contineulia et concupiscentia. Qnid horum a Patr^
fenderint. Ex recentioribus pnus mihi sit instar magis velis esse responde. Video quas patiaris an-
pmnium P. Macedo, qui, lib. IV de Ciavibu? D. Pe- guslias; fayes quidem concupiscentiae,sed erubescis
tri, cap. 10, part. 2, sancfi dociorissentenliaro soli- conlinentise. > Confirmalur primo ex lib. v, cap. 7 :
. dissime, ut csetera, communit. Imo celebres e.tiam e < Nulla pugna est sine malo. Quando enim pugnatur,
societate scriptores concupiscenliam et mnlam esse aut bonum pugnal et malum; aut malum et malum;
et nulla ralione inter Dei opera deputandam tradi - aut si duo bona inter se pugnant, ipsa pugna est
dere. Bellarminus, grande non societatis tanlum, magnum malum. » Cum autem conlinentia contra
«ed catholicse eiiam Ecclesise decus, lib. vi de Amis- concupiscentiam pugnet, hanc malam esse ibidem
sionegratiae caputi4 ila inscribit: Qstenditur con- Atiguslinus deducit. Hinc ait: <Adbuc non eyigilas,
605 VINDICIiE AUGUSTINIANJE. 606
ut intelligas, nostram naturam non esse, sed vitium, A ex animo laudas; si aulem siropliciter agis in praeco-
contra quod virtute pugnarous. > Confirmatur.se- !
njo, colludis in prselio. > Et postea : <Mal!em te fal-
cundo ibidem : < Quando enim libido vincit, vincit 1Jaciter laudare concupiscentiara, quam fallaciter im-
et diabolus; quando libido vincitur, et diabojus vin- pugnare. Tolerabilius enipi lingua tua quam vita
citur. Quem ergo vincit libido, et a quo vincitur, menlitur, tolerabilius sententia quam continentia sir
est hostis ejus. Cum quo autera vincit et vincitur, niulatur. Fingis quippe laudera qua. sis adversarius
auctor est ej'us. > Vis harura rationura in hoc consW' sentenliae meae,si non fingis castitatem qua es adver-
stit quod Dei dona sese invicem fovent ac perficiunt; sariqs concupisceniise tuse.» Rursus capite ultirao
ideo enim mulliplicantur, non ut priora a posterio- ejusdem libri sic Julianum premit: « Quid esl quod
ribtts destruanlur, sed ut novo cumulo ab eisdemi laudas cum quibus pugnas ? Quomodo virtute hosles
augeantur; itaspes fidem munit, et utramque cha- debellare te credam.quos verbo lacerare non audes?
ritas corroborat. Posteriora enim dona danlur ini Si ambo concupiscentiara debellamus, quare non
praemium bonorum operum, eisque subjectum red-. ambo vituperamus? Quamtejacias expugnare con-
ditur melius. Cum autem continenlia sit donum Dei, tinenlia, quare non vis daronare sentenlJa?> Quod
ut ex prima ad Corinthios Epistola, cap. vn, probatt vero Pelagiani continentiam praecipue profitebjintur,
Augusiinus lib. i de Nuptiis eteoncup., cap. 3, con-. B Bquacontraconcupiscentiam belluni gerebant, Augu-
sequens est ul concupiscentia naturale Dei donum! stinus ex ipsorum sententia conlinentiam in suspi-
esse non possit, sed vitium solumroodo sit ac defe- cionem simulationis adduci lepide ibidem infereng
ctus. Alterum argumentum, quod sanclus doctorr addit : < Bellum vestrum Jatet, amicilia patet. Ex
eontra Julianum urget, tale esl: Nullum opus Dei estt hoc quod patet, suspectujn facis ess.e quod latet.
roateria pudoris; atqui concupiscentia est materiaj Quid enim vis credainus de bello quod geritis in
pudoris, non igilur illa est opus Dei, ei ex conse-. operto, quorum amicitiara cernimus in aperto? Quo-
quenti non est perfeclio naturalis. Major est certa;; modovisut arbifremur adversus aculeum te di#nicare
etenira vidit Deut cuncla, qumfeeerat, et erant valdee libidinis.eum libros impleas laude libidinis? Verum
bona (Gen. i, 31). Bonum auiem non est maleriaj ecce vinco suspicionem meara; expugnarg te eredo
pudoris, sed gloriae ac laudis. Audialur Auguslinuss qtiod laudas, sed laudare te doleo quod expugnas. >
lib. n de Nuptiis et concup., cap. 9 : < Quid enim po- Praeierea lib. iu, cap, 21; < Yisenim yincereconcu-
tuit Deus facere, quod ejus prsedicalorem pudeat di-. piscentiam expugnationeej'us, me verqlaude ej'us. Sed
cere ? Et quod est gravius, pudeat hominem alicujuss ego respopdeo: Ut vincatur qui laudat. judieet qui pug-
operis, quod non horao, sed Deus feeit in homine,, nal. Si enim malum est, cur laudal? Sj bouuni est,
cum omnes opifices quanto possunt labore, et indti-. G cur expugnat? Si aulem nec bonum nec maliini
slria id agant, ne de suis operibus erubescant, »» est, utquid laudat, ulquid expugnal? Quanijiu igi-
Porro concupiscentiam esse materiam erubescenlisei tur expugnator Jibidinis eris, tandiu proipe contra
ac pudoris certius est quam ulla aliunde petita ra- te ipsum judex eris. An forte adyersus libidinera.non
lione evidcntius fieri possit. Scribit ibidem sanctuss cenabis, ne in isto, quod mecum habes, certamine
doctor, cap. 5 : < De hac (concupiscentia) erubue- supereris, dicens tibi ipsi, Melius non pugno quam
runt etiam qui primi pudenda lexerunt, quse priuss ostendo pugpando malum esse quod Jaudo?NoIi,
pudenda non fuerani, sed tanquam Dei opera prsedi- obsecro te : qui.d enim sum ego, queni pro magno
canda alquc glorianda. Tunc ergo texerunt quandoa desideras vincere? Vincat te potius yeritas, ut tu
erubuerunt; tunc autem erubuerunl quando post ino-- Jibjdinem vincas, > etc^ Quare veluti prostratp adyer-
bedientiam suam inobedienlia roembra senserunt. > sario insultat Augustipus: < Vicioria de te mea illo
De lioc ipso passira Aiigustinus agit eliam in Operee maio tecuiri pugnanle secura est. > Lib. iy, cap. 2.
imperfecto. Sanclqs doclor inde etiani Pelagianorum senten-
Jmo subtiliter et acute Julianum yejlicat, qui Iau- tiain expugnabat, quqd Jaudarent Jlli continentiam,
daret concupiscentiam simulque contra earadem pug- quae laroen inimica erat concupiscentise, quod non
naret, laude quidera eanidem bonara fingens, sedd D minus eleganter quam feslive saepe objicit Juliano .
pugna raalam contestans. Cura vero Augustirii sen- < Duo enjm bona quae a Deo Patre sunt, inter se
tenliae aculeis undique armatse sinl, quibus non roodo o pugnare non possunt, ptignant autem inter se conli-
baereticus pungatur, verum etiam ferialur, quasdam(i nentia et concupisceniia. Qqid horum a Patre magis
hic libet subnectere. Ilaque libri iv initio scrihU:: . vclis ftsse responde. Yideo quas paiiaris angusiias;
<Hpc malura conlra me laudaudo, adyersarius meuss faves quidern concupiscenlise, sed eruhescis conti-
videris, sed Jn te dehellando, meus testis es. Si au- nentiae. Vincat pudor tuqs, eoque vincatur error
teni hoc non debellas, tqus hostis es. >Xongior sanee tuqs. >Lib. iv, cap. 13. Lepide ideifl ipculcat cap.
est senlentia lib. m, cap. 21, sed saiibus tota aspersaa 14 : <Inter se helligerantes tanquam in bellolimidus
est. <Fortasse ergo, inquit, Jaudare te fingis, si pug-:- ambas laudare conaris, velut inimicam inetuens ha-
nare non fingis. Nam quomodo fideliter siroul agass bere, quce potuerit alterain vihcere, > Cuni Juljanus
duo isfa, non yideo, ut et laudes velut amicam, etst pontinentisecuUorem profiteretur, erat enim episco-
cspugnes velut inimjcam. Urium*e»rum credimus,>, pus, irridebatur ab Augpstino quod libidinis laudato-
scd eiige quod credaraus. Si ex animo pugnas, nonn remageret: <Vir forlissjmus
nocturnorjim etsi non
C07 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 608
administrator, certe exhortator, prsedicatorqne bel- APraeterea,
i lib. iv ejusdem operis, cap. 41: <Ecce
lorum.» Lib. v, cap. 7. Quem tamen ad eam piavam ergo dicis Deum in homine modum instituisse libi-
sententiam deponendam borlabatur : <Rogo te, si dini; cur in eo mbdo non stat, in quo est divinitus
libido ista, ut credimus, solam tibi ingerit molestiam instituta, sed eum, nisi coerceatur, egredilur?Quo-
resistendi, nullam vero exhibet voluptalera, cur ei modo ergo bonum dicitur, quae urget et compellit
quamvis falsaetam magnara Iaudis persolvendam pu- hominem facere roalum? > Et concludit: < Excessus
tas esse mereedem? > Lib. m Operis imperfecti, proinde libidinis in peccato est, sed etiam iropulsus
cap. 76, addens cap. 87: <Nunquid ideo te plus ama- incrimine, > nempe vitio per modum habitus. Sed
bit? Prorsus falleris: illa non amat hominero, sed nee altera responsio probari potest. Nam imperfec-
plane stimulat, ut araet quod amare non debet. > tio consistit in privatione ac carentia perfectionis et
TJtrique sancti Augustini argumento duplicem re- actualitatis, vis aulem concupiscentise' impulsiva ad
sponsionem repositam video. In primis Julianus di- malum explicat validiorem causalilatem; unde ne-
cebal duo in conctipiscentia distinguenda esse : na- quit constitui in sola privatione, quae nihil potest
turalem vim, et pronilatem ad speciera per genera- causare efficienter, sed ut purus tantum lerminus a
tionem propagandam, et exCessum ejusdem, quo quo, ut docent Aristotelici. Quare, sicuti habitus vi-
eliam ad inhonesta et illicita homines propellit. Hlud B 1 tiosus, quo efficacius movet ad actus pravos, majo-
primum esse bonuin, donum Dei, laudabile, nec rem dicit intensionem suae entitalis, ila etiam con-
materiem pudoris; hoc vero alterum esse quid vitio- cupiscenlia, quo potentius exciiat ad actus quoseun-
sum ac vituperabile. Hanc Juliani responsionem se- que inhonestos, majorem intensionem suaeaclualila-
cutus est Moraines. Alii vero recentiores, cum eos tis osiendit. Praeterea eadem responsio refellitur:
pudeat Juliani verbis loqui, alia via evadere conan- quia omnis virtus seu passio naturalis habet aliquos
tur : dicunt concupiscentiam esse donum Dei; at motus bonos, inde enimboniias naturse a posteriori
cum aliqua imperfectione, cum omne creatum sit de- cognoscitur; at concupiscentia nullos actus bonos ha-
feciuosura; pudicitiaro aulem pugnare conlra im- bet, iit probat Augusiinus lib. IVcontra Julianum,
perfectiones eoncupiscentiae, ac eisdem resistere, cap. 2; nam in sanctis continenlibus concupiscentia
harum erubescere, de his confundi. Ex his tradunt nullos aclus bonos exerit: < Quid ergo, inquit, illic
non inferri malum esse id cui imperfectiones illse agit, ubi malum est quidquid agit, ac si ei consen-
connexse sunt, sicuti voluntas est peccabilis ob sui tiaturel peragit? Quid ibi agit haec concupiscenlia,
imperfectibnem, quia est ex niliiio, et tamen non ubi nihil boni concupiscilur ex illa?. Quid ibi agit
confundimur de illa, neque dicimus eamdem esse libido, ubi nihil boni libebit ex illa?> Lege ibi
malam et vitium naturale. Sed neuira responsio sa- G ( plura.
tis est ad infringendam virn argumentorum Auguslini. Diees sanctos conlinentes ad majorem perfectio-
Primum Juliani ac Morainii responsum ssepe refellit nem voluntarie sibi interdicere actus bonos concu-
sanctus doctor. Lib. v contra Julianum, cap. 7 : piscenlise, quos uxore ducta possent licile exercere.
< Quid enira, inquit, le adjuvat, quod reprehendere Hancresponsionem capite illo secundo explodit Au-
videris ejus excessum, cujus approbas motum?Tunc gusfraus dicens: <Pudicitia conjugalis inhianlemcon-
enim excedit licitura limitem, qnando ejus motibus cupiscentiam sive de illicilo sive de licito percipere
cedilur, quia malo resistitur, ne bonum castitatis voluptatem, frenat ab illicito, permiltit ad Iicitum;
intereat, si huic malo non resistatur. > Acute : siqui- lioc est bonum, non tamen ejus, sed bene utentis
dem est mala eo ipso quod ad malum impellit; fiaec bonum est. Quod autera ipsa concupiscenlia facit
enim est proprietas liabitus viliosi, inclinare ad ac- sive ad licitum sive ad illicilum indifferenter ardere,
tum inalum. Hinc optimo jure P. Macedo exemplo ulique malum esl. Hoc itaque malo bene utitur pu-
habitus vitiosi, quem Suarez, disp. 44 Metaph., sect. dicilia conjugalis. > Et quidem ubique Augustinus
13, num. 20, negat posse a Deo produci in homine, constanter docuil eonj'uges bene uti malo. Quod rur-
quia Deus ea ratione inclinaret ad malum, eumdem sus inde probavit, quia concupiscentia in conjugatis
doctorem premit concedentem concupiscentiara D 1 impellit ad malum, excitat in feminas prsegnanles,
posse a Deo in homine in statu naturse purae pro- et in orone libidinosum opus insurgit. < Non impor-
duci. Praelerea, lib. iv, cap. 14, idem Augustinus ttine, ait ibidem, in conjugatis esse dicalur. Si enim
ait: < Ut non liat malum excedendi, resislendum est summura culmen oblinent pudicitiae conjugalis, fa-
malo concupiscendi. Duo ergo mala sunt, quorum ciunt boni aliquid per illam, quamvis nihil faciant
unum habemus, alterum facimus, si ei non resisli- propter illam. > Sane nusquaih sanctus doctor vo-
mus, quod habemus. > Item lib. m, cap. 20, ait: cavit concupiscentiam bonum, sed ubique malum
< Deinde incipis disputare de exeessu concupiscen- dixit, ut plane evidens fiat secunduro propriam es-
lise, quem reprehensibilem dicis, quasi in ejus mo- sentiam esse roalam, non vero secundum imper-
deratione, cum ea bene utilUr eonjugatus, equusi . feciionem annexam, ut recenliores illi contendunt.
ipse, qui malus est, et non potius sit ejus auriga lau- lroo ssepius urget contra Julianum, admissa semel
dandus. > Hinc idem Pater, lib. i Operis imperfecti,, concupiscenlia ex prima hominis productione eidem
cap. 70, scribit: < Si ei consenlis, maluiii agnosces inserla, Manichseorumhseresim promoveri, qui cum
peccandO; si ei resistis» malum agnosee piijjtiando.i concupiscentiam esse malum videant, neque Deu»
609 VINDICUB AUGUSTINIANJE. 610
bonus mali auctor stalui possit, statira inducuut A prima productione homini insertum, eo quod fecerit
Deum malum concupiscentiae malae condilorem. Ita Deus hominem rectum (Eccle. vii); quod teslirao-
enim discurril lib. i conlra Julianum cap. 8 ei seq.; niura ssepius inculcat contra Pclagianos, lib. xiv de
lib. v, cap. 16, et in Opere imperfecto, lib. ni, Civiiate Dei, cap. 11; lib. xin, cap. 14; lib. de Cor-
cap. 178, 208,„213; lib. v, cap. 30; lib. vi, cap. v rept. et grat. cap. 6 ; epist. 105, ad Sixtum; lib.-iv
et 36. Dabo unum testimonium ex eodem lib. vi, Operis imperf., cap. 44, et alibi. Concupiscenlia au-
cap. 6 : < Tu autem, qui nesciens quid Ioquaris, ob- lem rectitudinem hbminis sustulit, illumque in 1111—
jicis mihi quod dicam Deum creare peccatum, re- cita declivem, imo praecipilem fecit. At Augustinus,
siste Manicbaeo dicenti, in discordia carnis et spiri- praeler boc testimonium, alterum etiam celeberri-
tus, inter se contrarias mali et boni apparere natu- mum adliibuit ex cap. 40 Ecclesiastici: Jugum grave
ras. Unum est quod respondemus, ut pestis ista vin- tuper filios Adam a die exilus de venlre mdms eo-
catur, banc scilicet discordiam priroi hominis in nos- rum, etc, quod in Opere imperfecto in omnibus pene
tram vertisse naturam : quod tu negando conaris ut paginis repelit, probans Deum injusliliseaccusandum,
vincant, satisque manifeslaris fictus Manichseorum si jugo victricis concupiscentiae hominem nulla culpa
oppugnator et verus adjutor. i Capite etiam 14 et praecedenle aggravasset; id enim sumiha ifiiseria est,
fuse et erudite idipsura deducit. Exemplum autem Bacgravem
'. inde pcenam homo experilur; omnis au-
quod iidem scriplores ex voluntaie, ob sui nihileita- tem poena injusle infligilur, si nulla eamdera cttlpa
tem, a qua ortum habel, peccaio obnoxia afferunt, meritaesi. Igiiurillara hypolhesim, quam agenscura
non est ad rem, siquidem voluntas plures aclus bo- Manicbaeisdisputalionis gratia Augustinus admitte-
nos elicit, qui in suo ordine naturali boni sunt et bat, hrlibris contra Pelagianos non modo non pro-
laudabiles, unde et ipsa bona esse cognoscitur. At bavit, verum etiam solidissimis argumenlis explosit.
concupiscentia nullos actus bonos habet, nullos enim Julianus plura argumenta congessit ut probaret
ad licilum lanlum terminum exerit, sed ad illicila concupiscenliam esse perfectionem naturalem horoi-
quaequeexsesluat, a voluntate aulem in honesta mela nis, esse bonum, solumque ejusdera excessum esse
illius actus figitur, ita ut ad velita non prorurapai. culpabilem. Lib. iv Operis imperf., cap. 56, eo uti-
Opponunt Augustinum lib. ijtelract. cap. 9 dixis- tur argumento, quod concupiscentia sil perlectio na-
se : < Quamvis ignorantia et difficullas (loquitur de turalis pecudis, et bonum ejusdem ad speciei pro-
difficultate orta ex concupiscentia) etiamsi essent pagationem inserviens; unde eadem quoque dicenda.
hominis primordia naturalia, nec sic culpandus, sed videlur hominis perfectio, qua parle cum brulis se-
laudandus esset Deus. > Ergo, inquiunt, ex Augu- cundum gradum sensilivum convenit. Rursus lib. i
stino laudandus esset Deus, taraetsi hominem creas- C ejusdem Operis, cap. 70, arguit quia concupiscentia
set absque perfecta concupiscentiae subjectione. In fuit ante peccatum ; ideo enim Adam peccavit, quod
uno hoc tam claro, ut aiunt, Augustini teslimonio sibi appetilus sensilivus ejusdem velilum fructuro concu-
vicloriam canunt, cum tamen sariclus doctor innume- pivit. Prseterea si concupiscentia est posna peccati,
tis locis oppositum asseruerit, nec ibidera, ut ipsi igitur laudanda est, bona est, honesla est: siquidero
perperam arbitrantur, ipsorum sentenliam docuerit. bonuni atque boneslum est peccatorem puniri. lia
Etenim sanctus doctor eo Joci contra Manichaeosdis- arguit apud Augustinura lib. v prioris Operis, cap. 4.
pulabat, qui dicebant concupiscentiam esse malam, Denique exemplo ciborum probat ejusdem excessum
et impossibile esse sine illa hominem produci; et esse culpabilem; nam ut illi boni sunt, malus lamen
cum a Deo bono creari nequeat, malam quamdam potest essc illorum usus, ita bona esl concupiscentia,
naturara oronium malorum productricem commenta- licet malus sit ejusdem abusus. Apud sanciura Pa-
bantur. Augustinus, ut eosdem refelleret, hypothe- trero lib. lii, cap. 20, et lib. i de Nuptiis et Concup.,
sim utramque gralia disputationis admisit, nempe cap. 19. Respondet Augustinus ad primum, concupi-
bominem cum concupiscenlia creatum, et sine isla scentiara in pecude esse perfeclionein, quia est con-
uequaquam creari potuisse. Urgebat vero haerelicos, forrais ejusdem naturae, nec repugnal spiritui in b;u-
eiiam tunc Deum fbre Jaudandum, ham nulla culpa D lis. In homine autem dicii defectum, vitiura ac cor-
Dei fuissct facefe quod fieri non poterat. Manichseos •ruplionem naturae, unde ait libro de Peccato origi-
autem putasse impossibile esse condi hominem sine nali, cap. 40 : < Tantse namque excelleiitiaeest in
concupiscentiae malo testatur sanctus doctor lib. i compai ationc pecoris honio, ut vitium hominis na-
contra Julianum, cap. 5, et lib. m, cap. 12. Igitur in tura sit pecoris. > Et lib. iv Operis imperfecti, cap.
illa hypothesi adhuc esset laudandus Deus, ut lib. ui 56 : < Sic ergo, inquit, in libidine agnosce ct peco-
de Libero Arbitrio ab Augustino probatur. Hinc idem ris naturam, et hominis poenam, si animam non ba-
scribit lib. i Relract., cap. 9 : < Quae dispuiati» con- bes asininam. > Ubi etiam notat concupiscenliara in
tra Manichseoshabenda est, qui non accipiuut Scri- brutis non inbiare in prsegnantes et in actus coniia
pturas sanctas veteris Testamenti, in quibus pecca- naiuram, uti facit in homine; unde pejor longe esl
tum originale narratur. > Postea: < Conlra Pela- in homine libido quaii) in brulis. Ad secundum re-
gianosautem hoc defendendum esl, quod utraque spondet ibidem negando in terrestri paradiso aclura
Srriptura commendat, quam se accipere profitentur. > concupiscenliae praecessisse aclum volunlatis come-
Nempe malum concupiscenliae non esse a Deo in dendi pomum vetilum. Do ejusdem verba : < Prseces-
611 SUPPLEMENf UM AD OPERA S. AUGUSTINI. 612
sit, inquit, roala voluntas, qua serpenli subdolo Aasuperiori, non vero superius ab inferiori movea-
crederetur, ct secuta est mala concupiscenlia, qua lur. Urideoptiraa liominis cohslitutio petit ut pars
cibo inbiaretur illicilo. Ac per hocquamvis jam u.lra- ejusdein superior pleno jure in inferiorem utatur,
que mala esset, tamen voluntas cupiditatem, non vo-. non vero ut isfa iliaih sibi stibjuget ac supplanlet.
luntalem cupidilas duxit, nec praecessit voJunlatem, Peftinet autem ad liOmihispoenam ac miseriam, ut
nec restitit voluntati, » Ad tertium negal illalionem; inore pecudum fortius a delectabili trabaiur quam ab
etenin concupiscenlia, prout est pcena, honeste a lionestb, et hoc pfovenit ex ignoiahtla, qiiod alte-
Deo intenditur, at roala est respeetuhominis cui in- rum ex peccato origiriali in liumanum genus defiva-
lligitur; iia mors mala est homini, bona respectu tum viliuni est; ueque enihi si peffecte hofiestum
Dei illam decernenlis in poenam peccati. Additexem- repraeserilaretuf voltiniati, ab ista dimiltefetuf dele-
plura de caecifate cordis, qua Deus uti judex in pos- ctabili eiecto. Itaque in illa praeponderantia et ma-
nam prseleritorum criminum punit delinquentes, jori vi in trahendo, quae inest delecfabiii supra ho-
quibus tamen illa estmaximum malum, et concludit: nesturiiin statu naturae lapsae, pars febeiliohis appe-
< Proinde omnia quse pro hac lua cseca et inconsi- lilus sensilivi conlra ratiorialero consisfif. P.orfohaec
derata opinione dixisti, qua camis concupiscentiam scribif Augustinus lib. V coritfa Juliariiim, cap. 3 :'
eo ipso quod eam poeiiaiitdiximus esse peccati, non B < Si prudenter hic saperes, profecto esse iriiquitatem
solum non viluperandam, verum eiiam laudandam videres, qua pars inferior homiriis repiigriat supe-
pmasli, quaralibet prolixa disputalione in eo fueris riori aique meliofi. > Terlium argiiraerituih nullurii
iramoratus, cvanuisse certissimum est. > Ad quartum est, nam in serilenlia Arigustini falsum est post pri-
respondet jdem Augustinus lib. 111contra Julianum , mum peccaturo naluralia mansisse integfa, bomo
cap. 20 : < lta enim , inquit, nou jntelligis quid lo- enim per peccalum fuit spolialus gratuilis, et laesus
quaris, ut non vides crealuram panis et vini non insuper in naluraiibus, quod ex parabola Peregfini
concupiscere adversus spiritum, sed ipsam potius Jerichoniini Lucae 10 suadetur integro fere volumine
jnhonesle a male utentibus concupisci, et ea forin- a Florentio Conrio archiepiscopo Thuaroensi. Tesfi-
secus in nostrum corpus intrare. > Hinc neminem monia vero Augustini in earadem rem indical P. Hai-
pudet in propatulo comedere, uii olim Romanorum cedo in Corlina, thesi 34, et lib. iv de Clavihus Pe-
imos fuit, at licite concupiscentia palam uti conjuges tri, in centr. de Peccalo originali, cap. 12, ubi va-
erubescunl, ut plane appareat malam esse concupi- lide pro sancli doctoris sentenlia deeertat.
scentiam, cum vel licilus ejusdem usus pudorem in- Unum obslare videtur, quod acerrime urgent re-
cutiat, Videalur sanclus Pater lib. i ad Bonifacium, centiores. Etenim damnala est hsec proposilio Baii
cap. 16. C 55 : Deus non poluissel talem ab inilio creare homi-
Objicihnt recentiores contra eamdem sancti docto- nem, qualis nunc nascilur. Quare potuit Deus condere
ris senlentiam. Motus concupiscentiae prseveniunt hominem in slatu naturac purae subjectum concupi-
rationem, quia sunt ante omnera electionem, ergo sceniise, qualis modo nasciiur. De his propositioni-
concupiscentia non est omnimode subjecta ralioni, bus Baii varie sentiunt theologi. Pater Vasquez,
cum habeat molus anie omnem actum illius. Rursus magniinter recentiores nominis, 1-2, disp. 190, cap.
inquiunt: Horao appetilu rationali feriur in honesia, 18, proponit verba bullaequaeejusruodi sunt: < Quas
appelitu sensitivo, seu concupiscenlia fertur in de- senientias stricto coram nobis examine ponderatas,
lectabilia; ergo vehemenliori impelu ista inhiat in quanquara nonnullse aliquo modo suslineri possent,
delecfabilia, quam ille in honesta, siquidem cum ob- in rigore tamen et proprio verborura sensu ab asser-
jecla honesta reprsesenlentur per species aiienas, loribus inlento haereticas, erroneas , suspectas, te-
minus movent quam deleciabilia , quae per species merarias, scandalosas, et in pias aures offensionem
proprias de prsesenti sensum alliciunt. Denique in- immiltenles , respective, el quaecunque super iis
stain : Nullum quod est debitum nalurae est amissum verbo seriptoque emissa prsesentium auctoritate dam-
per peccatum, atqui est amissa subjectio partis in- namus. > Dequacensura ita idera judicat: < Multa
ferioris respeclu appetitus rationalis, igitur ea sub- D (ex illis proposilionibus) conlinentes acre judicium,
jeciio non est perfectio debita nalurae. Haectamen quo doctor ille aliorum opiniones criminabatur,
olim ab Augustino diluta sunt. Respondet ad primum damnari lantum, ut scandalo et offendiculopatentes,
quod in poenam lantura peccati motus concupiscen- et hac ralione solum prohiberi; nam et audacia ni-
tiae praeveniunt deliberationera appetilus rationalis ; miaque arrogantia in aliorum senlentiis raaligne vel-
unde si horao non peccasset, motus appetitus sensi- licandis ac lacerandis, non parum scandali afferre
fivi praecessissentquidem voluntatis actus , non illi solet, a quo docli et prudentes theologi in suis scri-
quidem viro inferendo acrationem graviori impelu ptis abslinere deberent. > flsec autem confirmat lo-
prseoecnpando, illamque absorbendo, uti de facto cupletissimo testimonio cardinalis Francisci Toleti,
contingit, sed suaviter alliciendo, quod et in para- qui in causa Baii Lovanium ab aposlolica sede dele-
diso accidit, ubi < non voluntatem cupiditas du- gatus fuit. Quare cum Baius Pelagianse haereseos in-
xit, nec prareessil voluntatem, nec restitit voluntaii, > cusaret asserenles hominem talem potuisse a Deo
lib. i Operis imperf., cap. 70. Ad secundum negatur creari qualis modo nascilur, hinc ob infamiaenotam
consequentia: etenim rectus ordo exigit ut inferius quam oppositaesenlentiee auctoribus inurebat, ejus-
 ' 614
613 VINDICI^ AUGUSTlNIANiE.
dem propositio censurse subjeefa est. Hoc autem A illa Baii non soiuro ob censuram damnata est, verum
patet ex censuris ejusdem, quae in eadem bulla re- eliam quod haerelicorum recentium errori a Triden-
feruntur; v. g., propos. 37 ait: < Cum Pelagio sapit, tiriis Patribus damhato concineret; ijli enim mordi-
qui boni aliquid naluralis, hoc est, quod ex natufse cus sustinent concupiscentiam esse peccatum,, ut
solis viribus orlura ducit, agnoscit. > Quam senten- . patet apud Bellarminum, lib. v do Amissione gratise,
tiam defendit Vasquez, 1-2, disp. 190, cap. 18, ubi cap. 5, in quo errore propositio 55 Baii, quod con-
testatur censuram fiaii, non vero asserturo esse ab cupiscenliam attinet, fundatur, a cujus tamen dam-
apostolica se.de damnatum, cum in Arausicano ca- nato sensu longo intervallo distamus; non enim di-
none 22 dicalur: Nemo habet de suo nisi mendacium, cimus Deum non potuisse condere hominero cum
el peccalum. Praeterea propositio 13 iia scribilur: concupiscentia rebelli, quod illa sit formaliter pec-
< Pelagii sentenlia est: Opus bonum cilra gratiaro catiiin, sed quia licet ipsa peccaium non sit, cst ta-
adoptionis factum, non est regni coelestis merito- menad peccatum inclinans, et quidem vehemen-
rium. > Quare cum Lovaniensis scriptof oppositam tius quam quilibet alius liabitus vitiosus ab homine
sententiam de creatione hominis cum concupiscen- coniractus. Profecfo thesis illa Baii, hominem non
lia ab auctore natupe inserta Pelagianismi dubio poluisse a Deo produci qualrs modo nascilur, juxla
procul de more incusaret, meriio ob censuram ejus- B. amplam ejusdem expressionem vera est: quis enim
dem propositio uti scandalosa proscripta est. Rursus dixerit Deum posse condere hominem curn peccalo
in bulla Baii propositiones dicuntur damnari respe- originali, cum quo modo nascitur? Hoc enim erat
ctive, nempe, in proprio verborum sensu ab assertori- illud absurdum , quod Pelagiani contra orthodoxos
but intento. Proposilio illa 55 damnatur respective ad urgebant, Deum esse auctorem peccati, si eo infe-
propositionem 27, quse est: < Jntegritas primae crea- ctus bomo nascebatur. Et quidem Martinus de Espar-
lionis non fuit indebita humanse naturoe exaltaiio, za^ insignis nostrse aetatis theologus, qusest. 10 de
sed naturalis ejus conditio. > Quasi subjeclio concu- Gratia, haec scribit: < Concupiscentia post peccatum
piscentiae non fuerit ex dono Creatoris, sed ex exi- ila est soluta ut regnel in, carne peccati, hoc est ob-
gentia nalurali humanae substantiae, tanquam propria tineat prsedominium adversus rationem, prseponde-
passio ejusdem, quod falsum est. Nam haec duo ranteejns inclinalione in malum, atque inperniciem
distinguenda sunt: eoncupiscentiae subjectionem da- et damnationem hominis inciinaiioni rationis supe-
lam primo homini ex exigentia rei creatae, vel ex rioris in bonum honeslum afque in salulem, et ulli-
pura puta decentia. Primum enim negatur, alterum mam-felicitatein ejusdem hominis. Quod tanturo ac
a nobis asseritur ; et hoc patet ex Augustino ,> scri- tam grande malum ocoupationis regni per partehi in-
beute lib. m conira Julianuro, cap. 11: < in natura C feriorera adversus parlem superiorem nequaquam
hominis ante peccalum pacem decebat esse, non adfuissetin statu purae naturse. > Quare ex hujus
bellum. > Scio eumdem, lib. n de peccatorum Me- scriptoris sententia non poluit condi homoa Deo in
ritis et remissione, cap. 22, haec scribere de primis statu naturse purae cum concupiseeotia raiioni prse-
parentibus : < Quamvis corpus animale gestarent, dominante alque in eaffidem vim legislalivam exer-
nihil inobediens in illo adversum se raoveri sentie- cente, ui ibidem ad sextum loquitur, cum lamen
bant. Faciebal quippe hoc ORDOJUSTITI^E , ut quia homo de facto tali concupiscenliae subjectus nasca-
eorum anima famulum corpus a Domino acceperaf, lur. Hactenus de sensu illius 55 propositionis Baii.
sicui ipsa eidehi Domino suo, ila illi corpus ejus Quaeri polestan sanctus doclor adraiserit ul possi-
obediret atque exhiberet vilse illi congruum sine ulla bilem eoncupiscentiam ralioni subjectam, ita ut non
resistentia famulatum. > Ubi. nomine justitise non secundum se, sed secundum praedominium supra ra-
rigorosum debitum in natura humana fundatUm tionem earadem solummodo primo homiiii in sui
inlellexit, sed ex decenlia solius Creatoris deriva- condilione inseri potuisse negaverit. -Respondeo
tum. Rursus sciendum estaliquas propositionessequi- Augustinum sensisse concupiscenliam-securiduin se
vocas modo ab Ecclesia rejici, modo approbari. Hoc esse vitium, et non soluro csse. yilialani. Ita illam
oslendimus lib. n Hist. Pelag., cap. 20, de illa pro- D pronuntiavit vilium, quod noti est ex Deo , lib. i de
positioue: < Unus e Trinitate passus est, > quara Nuptiis et concup., cap. 23. Idem habet lib. n, cap.
Hormisdas rejecit, at Joannes U, Vigilius ac syno- 31, et passim conlra Pelagianos. Attamen hoc sibi
dus v, uli Catholicam definiverunt. Etenim in sensu sufficere dicebat, si hae.retiei salteuv concederent
Eutychianoruni damnata fuit, quasi Verbum in na- eamdem esse vitiatam , inde enim peccali originalis
turadiviua passum dicerelur ; et licet alii adderent vulnus stalim apparebat. Scribit sanclus doctor con-
attamen cum ob affinilalem cum hae- tra Julianum lib. n, proxime laudalo cap. ult. : < Et
passum carne,
jresi Eutyebeiis suspeeta esset, jure sanctus Hormis- si non vult concedere vitiura esse libidinem , dicat
das eamdem approfcare recusavit. Baius proposi- saltem per illorum hominuin inobedientiam etiam
lione 74 bsec tradidisse dicitur: < Concupiscentia in ipsum vitium esse carnis concupiscentiam, ut illa
renatis relapsis in peccatum mortale, in quibus jam quse obedienter et ordinate moveretur, nunc inobe-
'; dominaiur, peccatum est. > Quod fafsissimum est, dienterinordinatequemoveaiur, > etc. Etlib 1.v; con-
etiam
nunquaro enim ipsaroet concupiscentia est peccatumj tra Juljanum, cap. v, ait: < Sed quod dicis,
ut ex Tfidenlina synodo constal. Quare propositio geniialia servire animi imoerib, novam qimmdam li-
 615 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 616
bidinem dicis, aut forte nimis antiquara , qualis et A vel potius vis putari, ubi hoc Joannes apostolus •
in, paradiso esse potuisset, si nemo peccasset. » Et dixit, concupiscentiam carnis positam pro luxuria.
lib. H Operis imperf., cap. 122, scribit deconcupis- Prorsus si non esl a Patre luxuria, nec illa est a Pa-
centia : < Aut ergo nulla ibi erat, aut voluntatem tre, cui si consentialur, concipit paritque luxuriam.
mentis nec praecedebat, nec excedebat. > Idem re- Nam motibus suis quibuslibet obtinere quid conatur,
pelit lib. iv, cap. 56, et Iib. iv prioris operis, cap. 5 quaeso, nisi ad Juxuriaraperveuire? Ojnomodo ergo
et 14. Cseterum sancto doctori constans senientia est bonum, quae pervenire conalur ad malum? Quo-
stetit, nullam fuisse concupisccntiam in primp ho- modo est nostrum bonum, quse nos ad malum com-
mine ante peccatum non modo secundum illam Vim pellit? > Lege ibidem.
tyrannicam supra rationem, sed nec ullam oranino III. Vlrum sanclus Augustinus excesseril, deducens
licet rationi ipsi subjectara. Probatur hoc ex lib. iv §
peccati originalis realum ex innumeris humanm
contra Julianum, cap. 11, ubi ait: < Quis enimne- vilm miseriis. Insigne D. Thomm pro Augustiniana
gat fulurum fuisse concubitura, etiamsi peccatum senlenlia teslimonium.
non praecessisset ? sed fulurus fuerat, sicut aliis Pergo ad alterum sancli Augustini excessum. Et-
membris, ita etiam genitalibus voluntale motis, non enim ille, quo Pelagianos confutaret, rion solura e
libidine concitatis ; aut cerle eliara ipsa Iibidine, ut IS_sacrisarcanis teslimonia petivit, sed ut erat subtili
non nos de illa niroium conirisiemus, non qualis ac promplo ingenio, rationibus etiara naiurali lumine
nunc est, sed ad nulura voluntalis serviente. > Lege manifeslis usus est. lnter caetera argumenta celeber-
cap. 14. Et lib. v, cap. 7, his adversarios vellicat: rimum invenit magnus doctor, quo peccatum origlnis
_< Sed ecce non vobiscuni de libidinis absentia prse- persuaderet, deducens nempe illud ab infinitis hu-
seiuiavecontendimus, nec dilectionem, quam debere manse vitae miseriis. lla appellans illam Ecclesiastici
vos ei videmus, offendimus , sallem ipsam subdite sentenliam cap. XL, initio : Jugum grave super fitios
volunlatis imperio in illo felicitatis loco. > De hac Adam a die exitus de ventre matris eorum, arguebat
ipsa re agit sanclus doctor lib. i ad Bonifacium , ad salvandam Dei justitiam aliquod in nascentibus
cap. 17 ubi qualuor raodos assignat quibus nup- crimen asserendum esse, ne tot miseriis puniri in-
tiarum fecunditas perfici potuisset, quorum duo noxii crederentur. Hoc argumenturo ubique in Au-
postremi sunt : < Aut tunc ad nutum volunla- gustini non dicam libris, sed librorum paginis occur-
tis libido consurgeret, quando esse concubilum rit. Lib. vi Operis imperf., cap. 36, has sententias
necessarium casia pudenlia praesensisset;, aut nulla conglomerat: < Omnis autem poena hominis, quid est,
oraninoexislente ibi libidine, ut csetera membra quae- nisi poena Dei imaginis, quoe si infertur injuste, pro-
que ad opera sua, sic ad opus proprium etiam ge- Q feclo a quo infertur injusius est. Quis porro dubiiet
nitalia jussis volentium sine ulla difficultate servis- quod injuste inferatur poena imagini Dei, nisi hoc
senl. > Postea de his duobus ait: < Duarum vero re- culpa raeruerit ? > Et tcap. 27 : < Justus est Deus,
liquarum quamlibet elegerilis, non esl adversus vos quod assidue contra te dicis , et nescis, justus est,
ulla contentione laborandum. Etsi enim quartam inquam, Deus, et ideo nascentes nec faceret, nec
nolueritis eligere, ubi est omnium obedientia mera- fieri sineret raiseros, nisi nosset reos. > Itera : < Ipsi
brorum, sine ulla libidine summa iranquilliias, quo- nullum, sicut putatis, trahentes peccatum, immeri-
niam jara vos ei fecit veslrarum disputaiionum im- las, si hoc ila est, procul dubio sustinent pcenas. Ubi
petus inimicos, illud vobis saltem placebit, quod est justitia Dei, quatn si cogitares, nunquam credcres,
tertio loco posuimus. > Legendum est integrum ca- sine ullo merito peccati originalis tam roiseros esse
put; inde enira evidenler colligitur sanctum docto- nascenies. >
rem censuisse nullam fuisse in terrestri paradiso Respondet Moraines, disp. 13, num. 106, Augusli-
coucupiscentiaro,camquesubjectam voluntati dispu- num a miseriis vitae humanae peccatum originale pro-
tationis lanturo gratia admisisse, ne adversarios de bantem, < excessisse videlicet fervore dispulationis
illa nimium coniristaret, ut ex eodero proxime reci- abreptum, et odio haeresis Pelagianse ad contrarium
taviraus. Haec Augustinus de concupiscentia scripsit, j. exlremum declinasse, neque hac in parte doctrinam
probans ex illo priraae Joannis Epistolae cap. n, v. ejus approbasse Ecclesiam. > Placet quod non dixit
16 : Concupiscentia carnis non est ex Patre. Quero interdum declinasse ad cxtremum , ubique enim de-
textum de actibus vetiiis concupiscentiaa Pelagiani clinasse dicendus esset, nam illud argumentum lam
interpretabantur. Quam vero absurdam eoruradem smpe dictum, smpiusquedicendum vocal cap. 25 Iib. vi
opinionem sanctus Pater arbitrarelur, ex iis quse laudati. Quare Augustinus sciens, prudens, volens ,
scribit lib. ry. Operis imperf., cap. 69, colligitur : ea ratione usus est, non disputalionis aestuac furore
< Non igitur, inquit, cavenlur opera mala, nisi frene- percitus, ut adversarii opponunt. Imo Pelagiani idem
lur concupiscentia mala, quae a le HORRENDA IMPU- argumenlum evadere tolis viribus conati sunl, ut pa-'
DENTIA, vel polius AMENTIA dicitjur bona. Nec erubes- tet ex Juliano libro eodem, cap. 25, ubi Augustinia-
cis, nec horrescis, te ad TANTUM DEDECUS pervenisse, nam ratiocinationem irridens : < Verum quid nos,
ut nemo Iibeietur a luo malo, nisi non consentiat inquit, lam obstipsc verilaiis solius rationem sequen-
tuo bono. Coiicupisccntia igitur carnis, qua cupiun- daro putarous, ciiro inimicorum nostrorum plialanx
lur quse proliibeutur, non est a Patre. Frustra pmas, ipsis innitatur rerum periculis , et insurgat in nos
 617 VINDICLEAUGUSTINJANiE. 618
serumnarum inimica suffragiis ; vult quippe pudore A peccatum, a quo per denominalionem extrinsecam
coeuntis, dolore parientis, sudore laboranlis trans- dicitur poenalis. At Patres ex ipsa gravitaie mortis ac
missionem culparnm etpoenarum in semina compro--- caeterarum illam prsecedentium miseriarum malum
bare, ut his videlicet signis difficiliuro partuum, esse illam gravissimum urgebant, ut inferrenl non
agricoiarum sudantium, et divisorura novalium cri- nisi in poenam potuisse juste infligi; alias supposuis-
men naturale credalur, cuj'us merito per lot incom- sent in antecedenlc, [quod erat a Pelagianis absolute
moda genus exerceatur huroanum. > Igitur de hoc negatura. .• -
argumento Pelagianos inler ac Augustinum ex pro- Subscribunt eidem argumento aiii Patres. Sanctus
pusito conlroversia fuit, cum praesertim Augustinus Prosper contra Collat., cap. 20 : < Nimis enira
omnia solveril quae ad illud infringendum Julianus impium est hoc de Dei sentire justitia, quod a praeva-
opposuit, ut palam fit ex lib. vi Operis laudali. Quod ricatione liberos cum reis voluerit esse damnatos.
vero scribunt Ecclesiam hac in re non approbasse Patet ergo culpa ubi non latet pcena, et socielas
Augusiini doctrinaro, ipsorum eruditionem pandit, qui peccati convincitur de comrounione supplicii, ut quod
eamdem et Roraani pontificis et synodorum decretis est huraanae miseriae, non de institutione Creatoris,
consecratam fuisse non aniraadvertunt. Sanclus Ge- sed de relributione sii judicis. > D. Anselmus, Iib.
lasius papa, in epistola 7 ad episcopos per Picenum, B de Conceptu Virginis el peccalo orig., cap. 13 :
contra Senecam querodam Pelagianum eodem Augus- < Ea ipsa ratione, inquit, qua non debuit Deus Adam
lini argumento utiiur ad probandum originale pecca- facere nisi justum, nec aliquo debito sive incommodo
tum : < Ideo, inquit, de felicitatis suse claritate gravatum , aperte mens rationalis agnoscit eum,
seclusus, alque ad spinas et tribulos miseriasque quem similiter propria voluntate et virtute procreavit
multiplices coelesti voce damnatus est, quse utique alicui malo subditum fieri non debere, quoniam
pcena justi judicii tam gravis et aspera in bono per- nimis inconveniens est omnipotenti ac sapienti Dei
severanti nullalenus esset inQicla, et NISIMALO NON bonitati talera facere rationalem creaturam soja
COSVENIENTER ILLATAprobarelur. > En Augustini propria voluniate de materia, in quanullum esl pec-
voces fideli echo redditas ab apostolica sede. Sed catum. > Item lib. n Cur homo Deus, cap. 2, ait:
hoc ipsuro synodus Patrum Africanorum in Sardinia < Sapientiae et justitiae repugnat ut cogeret mortem
exsulum, in libro de Incarnatione et gratia, cap. 14, pati sine culpa , quem justum fecerat ad seternam
docet: < Si qui ergo, inquiunt, mortem solam, ul beatitudinero. > Praeterea antiquissimus auctor Hy-
non eliam peccalum ex homine primo tran-siissein pognosticon, Jib. n, inilio, eodem modo discurril:
genus bumanum nituntur asserere, mirtini si non in- < Hacnos pcenaesententia colligatos ipsa sibihumana
lelligunt quibus sententiae suae laqueis obligentur. G C natura totum per orbem terrarum diffusa testimo-
Primo quia Deura dicunt injustum in eo quod mori niuro perhihet, dum se paternis cruciatibus sanciae
faciat parvulos, quos nulla volunt isti originalis pec- legis testimonio pervidet laborare. Quod qua j"ustilia,
cati contagione pollutos. > Iiem : < Qua igiiur j'usti- si hseredes parentura peccati non suraus, patiraur? >
tia Deus justus infaniibus sine peccato oascentibus Lege ibi plura. Rursus lib. v, inter csetera ait :
ingerit poenam, in quibus poense non invenit cau- < Secundum errorem vestrum Deus, qui talem fecil
sam ? >etc Praeterea synodus n Arausicana canone 2 naluram ul pcenalibus anima passionibus convexelur,
ait:< Si quis soli Adse prsevaricationem suam, et crudelis est, aut certe injusius, ut innocentiam sanc-
non ej'us propagini asserit nocuisse, aut cerie mor- tam et nullius penitus erroris obnoxiam tantis per-
lem tantum corporis, quae poena peccati est, non , miltat urgeri periculis, et in ipsis nonnunquam vita
autem et peccatum, quod mors est animae, per unum privari. > Et quidem Auguslinus lib. ivconlra Julia-
bominem in omne genus huraanura transisse lestatur, num cap. 12, referens sententias eorum qui nes-
injustiliam Deo dabii. > Igitur qui maxiraam mise- cientes originale peccatum ex miseriis hominuni
riarum, nempe mortem sine peccato Jiomini accidere orlum, Dei aequitatem accusarunt, ait illos rem
dicit, injuslum facit Deum , [quod est sancti Augus- vidisse, causam nescivisse, cumaliiin vita supe-
iini argumentum. Hunc textum Arausicanum non-1 , D riore peccasse animas dicerent, unde ad miserias
nulli videre, quare respondent mortem sub ratione subeundas in pcenam nasci iterum cogebantur, de
pcenaenon potuisse infligi homini sine culpa citra , quibus in fine ejusdem libri erudite discurrit. Ex
Dei injustiliam , at potuisse Deum citra injustitiam quibus patet philosophos plerosque lumine naturali
condere genus humanum in statu naturae purae, sine cognovisse horainem innocenlem injusle tantis mise-
immortalilatis dono, morli naturali subjectum. Sed riisaffligi. QuarearguraentumilludAugustiniadstabi-
haec responsio nulla est : nam Pelagiani dicebant licndum peccatum originis non solum probatum fuit
mortem esse naturalem homini ex ejusdem corporea Ecclesiae, verum etiam ipsis gentilibus, quoad rea-
compositione, nec illi tanquam poenain infligi; conlra ' lum saliem peccati : adeo vel solo lumine naturali
quos ex Augitstino colligit Arausicana synodus , si est manifestum atque apertissimum. Unde magnus
raors corporis sine peccato transiit in posteros, Deum ille Bellarminus, cum pro opposita sententia plura
fieri a Pelagianis injuslum. Quod enim mors esset adduxisset lib. vi de Amissione gratiae, cap. 15, in
malum sub ratione poenae, erat consequenlia illata fine liaec doclissime juxta ac sincere scripsit: < Om-
contra hserelicos, qua lalis enim supponit necessario nino cnim verisiraiie est non fuisse Deum optiroum,
PATROL. XLVII. 20
 619 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 620
et nostri generis amantissimuro, conditurum homi- A fectibilia coapiavit, quod Deus superioretn naturara
neiri tam miserum quam riunc est, nisi peccati noslfi inferiori ad hoc conjunxit, nt ei dominarelur, et si
magriitudo iale supplicium merulsset. > Quae eonfir- quod bujiis dominii impedimentum ex defectu naiurse
mat opinione eihriicorum ex Augustino citalo. Itaque contingeret, ejus speciali et supernaturali beneficio
quod ex amore erga homines, et sua ipsius bonilate tolleretur, ut scilicet cum anima rationalis sit altio-
nunquam Deum facturum fuisse Bellarminus doeuit, ris naturae quam corpus, tali condilione credatur
id Augustinus cum tot Patribus ex Dei justilia fieri corpori esse conjuncla, quod in corpore aliquid esse
uon posse affirmavit. Qubd si recentiores et Gelasii, non possit contrarium animse, per quam cOrpus
et aliorum veteris Ecclesiae auctorum testimonia vivit. > In quam rem cum nonriulla alia dixisset,
aliqua interpretatione adhifiita ulcunque explicare cbnfcludit: < Sic igitur hujusmodi defectus quamvis
conabuntur, idem pfecamur erga Auguslinum fa- natiirales homini videantur, absolute considerando
ciant, chj'us unius vbcibus illi locuti sunt. At si humanam naturam ex parte ejus quod est in ea
caeleros etiam aestu disputationis abreptos veritatis inferius, lamen considerando divinam providentiam
metam excessisse pronuntiabunt, eorum voces stirda et dignitatem superioris partis humanse naturse,
aure praeteribimus, Augustino tottestibus doclissimis SAfisPROBABILITER probari polest hujusmodi defectus
ae sanctissimis astipularilibus. Neque insfent, dam- B esse poenales, et sic colligi potest humanum genus
natarii esse hanc Baii propositionem : < Non po- peccato aliquo esseinfectum. >Haecsanctus Thomas,
tuisse fieum condere ab initio hominem, qualis quem cum tbt sapiehtfssimi ac snbtilissimi doctores
iriodo nascitur. > Naro reponitur cum Gregorio sequantur, jam videtis quos quantosve asseclas habet
Ariminehsi, 1, dist. 42, q. 1, art. 2, ad arg. cont. 2 illa Augustini ex miseriis humanse vilae peccali ori-
coricl. : < Deus non potest de justitia, quae polest de ginalis satis probabiiiter posita illatio. Sed nec de-
potentia. > Ita nulJa est irapossibilitas Judam in fuere scripiores e societate, qui Augusfmo ea in
ccelum tfahi, sed id cbntra Dei juslitiam esl. Quare sententia manus darent; unus audiatur Joannes
iicet sit possibile pbtentiae, non est possibile j'uslitiae, Bagocius; lib. v Demonst. dogm. Christ., disp. 8,
talem eoridi hominem qualis modo nascilur; in priori cap. 5, sect. 2, in littilo quaerit : An foret injustus
Vero taiitum sensu qui negat, cum damnata Baii Deus , si cogeret hominem sine realu culpm viori.
pfbpbsitione sentit. E( certe, uti superius dicebamus, Resporidet: < Sanctus Augustinus et alii ejus disci-
Deus ab iniiio noh potuit condere hominem eum puli, ipsique Patres canonum Arausicanae synodi
peccato Originali, cum quo modo nascitur. Alius efgo aiunt Deum noh poluisse hominem nisi culpae reum
debet esse illius propositionis damnatae sensus, qua neeessitati ihOriendi addicere, voluntque, si id Deus
de rb plura § superiori dicta sunl, quae iterum fepe-1 3 faceret, fore injustum, quia poenam non merenti in-
tere rion vacat. fligeret. > Et cap. 7, sect. 3, ait: < Fateor quoque
' Hoc
igitur sahcti Auguslini argumento et Aposto- Deum de potehtia per bonitatem et sapienliam ordi-
lica"sedes, et tot Patres usi sunt, ac praesertim utra- riaia nullo peccato permisso, non potuisse velle ho-
que syhodus et Sardinieiisis et Arausicana, ut jam minem morti obnoxium, et cum pravitale concupis-
satis pateat Morainii ignorantia aut lemeritas , qui centise carnalis creare. > Hsecille non exiguse inler
vel id ignoravit, vel una cum Augustino tot tantosque fecentiores famse, qui posiea insignibus Thomse,
Patres excessus crimine involvit. Sed age, cum ho- Augustini nominibus assumptis contra Jansenium
raine scholaslico omniura scbolasticorum principis scripsif.
testimonio pugnemus. Is estmagnus Augustinidiscipu-
§ IV. Ati sanctus Auguslinus disputans de virlulibut
lus,acnobiIissimae scholaemaximus magistersanclUs infidelium excesserit.
Thomas, qui scribit Augustinum SATISPKOSABILITER Idem Morainius , rigidiorem existiroans sancti
ex miseriis vitae humanse peccatum originale de- doctoris sentenliara de virtutibus infidelitim, hsec
^duxisse. Igitur Angelicus praeceptor, 4contra Gentes, scribit disp. 19, num. 35 : < Dicit dispulando contra
cap. 52, initio, docet miserias humanae naturae esse Pelagianos, qui cum nimis extollerentvires nalurales
qusedam probabilia signa peccati originalis, et sub- -' rj liberi arbitrii, affirmarentque sufficere sine gratia
dit: < Posset tamen aliquis dicere huj'usmodi defec- non modo ad virtutes nalurales quascunque, sed
tus tam corporales quam spifituales non esse pcena- etiam ad salutem , Auguslinus ut illos ab eo «rrore
les , sed nalurales defectus ex necessitate materiac abducat, in conlrarium exlremum sestu disputationis
consequentes. Necesse est enim corpus bumanuro, abripi inlerdum videtur. > Sed eumdem lapidem hic
cum sit ex contrariis compositum, corruptibile esse, cerisor offendit : nam de virtutibus infidelium non
et sensibilem appetitum in ea, quae sunt secundum aestudispulalionisiropulsus sanctus doctordisseruii,
sensum delectabilia, moveri, quae inlerdum sunt sed ab adversariis in eam areriam provocatus, li-
contraria rationi, > etc. Quseipsissima est responsio benter et animose descendil. Etenim Pelagiani, ul
quam recentiores argumento sancti Augustini ap- prdbarent posse hominem sine gratia bene operari,
plicant. Verum stalim illam infringit Angelicus his exempla infidelium producebant, quos asserebant
verbis : < Sed tamen.si quis recte consideret, SATIS sine Dei gratia pluribus virtutibus floruisse. Audiatur
PROBABILITER poterit seslimare , divina provideniia sanctus Pater lib. iv contra Julianum, cap. 3 : <So-
supposita, quae singulis perfeclionibus congrua per- lelis enira, negantes Dei dona esse virtutes. quibus
 621 VINDICLE AUGUSTINIAN^E. 622
recte vivilur, et eas naturse voiuntatique humanae, i, A opere non in Domino gloriari, solus impius negai
non gratise Dei tribnentes, hoc uli argumento, quodi esse peccatum. > In quam rem plura ibi subtiliter et
eas nonnunquam habeant infideles, > etc. At Au- acute congerit.
gusiinus ibidern per septingentos et amplins versuss Hsec quidem certa sunt, nam a nullo viro catho-
probat virtutes infidelium habuisse bonitatem tantumd lico in dubium vocari potest actus morales humanse
civilem, ac fuisse specie tenus apud bomines lauda- gloriae inservientes, Jicet alias ex objecto boni sint,
biles, ilio praesertim ad Bomanos xiv testimonio0 ex prava tamen intentione viliari, siculi aclus in
usus : Omne,quod non est ex fide, peccatumest. Undee speciero boni Epicureorum a virtuiibus degenera-
cum de operibus infidelium tanto labore ac stndio3 bant, quia sectae magisier easdem virtutes, ut ibidem
Augustinus cum Pelagianis disputaverit, ac ibidemi ait Augustinus, < inducit voluptatis ancillas. > Oppo-
omnem adversariis aditum sublilissimis argumentiss nunt taraen contrarise sententise auctores posse ho-
praecluserit, non aestu dispulationis id protulit, sed1 minem infidelem elicere actus virtutis ob solam
post Jongam rei difficillimaemeditationem, ac seriaroi ipsiusmet operis honesialem, nullam inde ab aliis
.quaestionis totiusconsiderationem. Duoaulem sanc- laudem captare desiderans; siquidem cum bonum
tus doctor asseruit: Priroum nullas in infidelibus ex; bonestum sit intra objectum volunlatis, illud propter
solius liberi arbitrii viribus virtutes reperiri; alte-- B se praecise a volunlate appeti polest. Verum Augus-
rum , si quse in eisdem virtutes fuerint, easdem ne- tinus miro ingenii acumine hanc responsionem in-
quaquam ipsorum voluntati, sed divinae gratiaa as- fregit lib. iv contra Juliahum,cap. 3, hsec scribens :
cribendas esse. Scio plerosque scholasticos, quodl < Nihilest in creaturis, quod atlinet ad instilutarum
primumilludaltinet, ab Augustini sententia reces-- divinitus merita naturarum, rationali raente prsestan-
sisse. Uli autem juxta Aristotelis Ethicam de virtu-- tius. Unde fit consequens ut roens bona magis sibi
tibus disputarunt, cum taroen philosophos humansei placeai, magisque seipsa delectet, quam quselibet
naturae debililas ex origihali labe derivata latuerit, ( alia creatura. Quam vero periculose, imo perniciose
ac in sumroi bonicognitione longiusa veritale exor- sibi placeat, cum per hoc tumescit typho, el morbo
bitaverint. At Augustinus ex sacris Jilleris , nec noni inflationis exlollitur, quandiu non videt, sicut videbit
excelsiori ac subliliori theologia suam ipsius senien- in fine, summum illud et immutabile bonum, in cu-
liam deduxit. In eo vero Augustinianae sententiae: jus comparatione se spernal, sibique illius charitate
cardo versatur, quod virlutes a vitiis non officio, sedI vilescat, > etc. Conformia his tradit lib. xix de Ci-
fine discernuntur. Audiatur Augustinus lib. iv lau-. vit. Dei, cap. 25: <Proinde, inquit, virtutes quas (hu-
dalo contra Julianum : < Noveris itaque, inquit, mana mens) sibi habere videtur, per quas imperat
non officiis , sed finibus a vitiis discernendas esse: C ^ corpori, et viiiis ad quodlibet adipiscendura, vel te-
virlules. Officiumest aulem'quod faciendum esl: finiss nendum, nisi ad Deum retulerit, etiam ipsse vitia
vero propter quod faciendum est. Cum itaque facitt sunt polius quam virtules. Nam iicet a quibusdam
homo aliquid, ubipeccarenonvidetur, si nonpropler r lunc verse et honestae putenlur esse virtutes, cnm
boc racit, propter quod faceredebet, peccareconvinci- ADSEIPSAS REFERUNTUR, nec propter aliud expetun-
(ur. > Hocprobatibidemexemploavarorum,quivirtu- tur, etiara tunc inflatse, ac superbse sunt; et ideo
tibus moralibus studere. se fingunt, quaetamen in vitiai non virtutes, sed vitia judicanda sunt. > Ilaque cum
desinunt, quod avaritise ancillantur. Unde non estt virlus eliam ob sui tantum honestatem appeliltir,
attendenda sola substantia operis in speciem boni exi facitut illam prosequens alque assequens sibi com-
objecto, sed finis quoque considerandus venit, prop-- placeat in suo opere, ac philaufiae viiio laboret.
ter quem idem opus elicilur. His autem fusius ibidemi Quare, sicuti honeste operans ut aliis placeat ac
ab Augustino probatis, idem conatur evincere, in in- laudetur ab aliis peccat peccato inanis gloriae, ita
fidelibus non fuisse veras virluies, quia easdem hn- pariter qui honeste"operatur complacens sibi, ac in
manoe laudi ac glorise subjiciebant, qua ratione ini seipso gloriatus, reus est philautise. Hinc dixit Apos-
vilia verlebanlur, utpote quae superbiee inservirent. lolos, Scientia inflat (I Cor. vm). Eo enim ipso,
Hsec scribit lib. iv conlra Julianum, cap. 3 : < Ani ® '**quod homo cognoscit se virlute prseditum, semet de-
forte, inquit, et istis, qui exliibuerunt lerrense palrisei Jeclatur, caeteris se prseponit, ac in seipso, non in
Babylonicam dilectionem, et virtute civili non vera, Domino gloriatur. Est autem priraus ad superbiaro
sed verisimili daemonibus, vel bumanae glorise ser- gradus se pluris quam alios facere, ac virtutera sibi,
vierunt, > etc. Et antea dixerat: <Bonuro est enimut non Deo acceptam ferre. Illtid autem Auguslini pro-
subveniatur homini periclilanli, praesertim innocenli. nuntiatum, nempe virtutem, cum ob sui honesta-
Sed ille qui hoc facit, si amando gloriam hominum ma- tem appetilur, esse superbam, ac philautia vitiari,
gis quam Dei facit, hon benebonum facit, quia non bo- probaiur fuse ab eodem sancto doclore serm. 13 de
nus facit quod non bona voluntate facit. > Hinc, cum Yerb. Apost., exemplo Stoicorum, qui sectabantur
Julianus ibidem objecisset: <Sigenlilis nudum operue- vinutem propter seipsam, eorumdem tamen virtutes
rit, nunquid quia non est ex fide, peccatum esl? > res- superbiae ancillabaniur. Ibi autem introducit Pau-
pondet Augustinus : c Prorsus, in.quanlum non est ex lum Athenis cum Stoicis et Epicureis colloquentem
fide, peccatum est, non quia per seipsum faclum, (dieitur enim Act. xvn: Quidam autem Epicurei, et
quod est nudum operire, peccatum est, sed de tali Stoici philosophi disserebantcumeo), et inter alia scri-
 623 . SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 621
bil: < DicebatEpicureus : Beatus cujus est in fruclu Apropterse
j ipsam inlenlam infiare, cujus raiio est
voluptas carnis ejtis. Dieebal Stoicus : Imobeatus cu- quia quilibet amore naturali diligit se, el quo plu-
jus est infructu virius animi ejus; dicebat Apostolus: ra in se bona conspicil, plns sibi complacet; unde
Beatus cujus esl nomenDomini spes ejus. Errat Epi- prae aliis se sesliriial, et pbilaulia inlumesc.it, ac vc-
cureus; falsum est enim esse hominem beaium, cu- Juti Narcissus suamet pulcbritudine rapitur. Unum
jus est in fruclu volnpias carnis ejus. Fallitur et aut«m contrariae sententise auctores opponere pos-
Stoicus; falsum enim est, et omnino mendosissi- sent, optime hucusque dicia concludere, si eliciens
mum,beatum esse hofninem,cujus estinfructuvirlus actus honestos, inde apud semetipsum inani com-
animi ejus. > Profecto an virlus.propter sui tantum plaeenlia turgescal; at fieri posse ut quis boneste
honestatem intenta inflei habenfem, ac pbilauliam ojiereiur, v. g., det eleemosynam pauperi, ac slaiini
causet, lani claro exemplo manifesle patet. Unde ejusdem mens alio avocetur, in quo casunequeapud
quidquid sit de re speculaiive Consideraia, in praxi semetipsum de bono opere per actum reflexum glo-
Augustini sententia vera est. Porro tanta erat Stoi- riabitur. Faleor quidem, si slatim raens alio a novo
corum superbia, ul ad virluiem capessendam divino objeclo irabalur, fieri posse ut nulla apud seipsum
nos auxilio indigere stullissime pernegarenl. Eorum gloria vel jactanlia tililletur; at id per accidens con-
verba recilaviraus lib. i Hist. Pelag., cap. l,ubij g lingit. Namagens morale debet considerare an recle
eiiam probavimus superbiam Pelagiauorura, qua di- operatus sit, an optime se babeat erga suum Dnem
vinse gratiac necessitaiem inficiabaniur, ex Stoicorum ex illa aetione; qu3Bquidem considerans amal siiiim
dogmate derivasse. Egregie sanctus docior conlra opus ac in seipso gloriatur. Censeo tamen haecopera
Pelagianos sermone eodeiri 15 dixit: < Tu le vis bona non fuisse facia ab infidelibus suis ipsorum vi-
agere, a le ipso vis agi ad actiones carnis mortifican- ribus derelictis, sed praemunitis specialibus divinse
das? Quidtibi prodest, quia non eris Epicureus, et gratise auxiliis, quibus forte aliquando factum est ut
eris Stoicus? > Idem magnus magister lib. v de Ci- recle operantes novo proposito objecto de bono ope-
vit. Dei, cap. 20, curo dixisseiquosdampbilosopbos, re minime gloriarentur. Etenim cum adeo facilis,
ad Epicuri lurpitudinem demonslrandam, affabre in irao cum irreparabilis sit casus ab aclu virtutis in
tabula pinxisse voluptatem in regali sella lanquam philauiiaro , divinse gralise fuit, quoties infideles
reginam considentem, virtutes vero eidem pro obse- nulla ex opere bono superbia intumuere. Video
quioasiantes, ejusquenutum observantes, ut quod illa hanc doctrinam diserte tradi a Ripalda, celebri in-
imperaret, promptissirae exsequerentur, hsec addit : ler recentiores theologo, qui disp. 20, sect. 6, num.
<Nihil hac pictura dicunt esse ignominiosius et de- 25, ait: < Recte dicitur voluntatem in hoc ordine
formius. > Poslea aulem his Stoicos vellicat : < Sed C Q Providentiae desiitutam auxilio gratiae, suisque viri-
non existirao satis debiti decoris esse picturam, si bus relictam, solum posse superbiam et peccalum. >
etiam talis fingatur, ubi virtules humanaegloriseser- Quaepluribus ibidero prosequitur, laudans praeserlim
viant. Licet enim ista gloria delicata mulier non sit, hanc sancti doctoris sentenliam: < Liberum arbi-
inflata tamen est, et mullura inanitatis habet. > Inde triura desertum a divino adjutorio, quamlibet scien-
recentiorum .responsionem praeoccupans addit : tia Iegis excellat, nullo modo babel juslilise solidita-
< Necilli se ab ista defenderint foeditate, qui cum lem,sed inflationem impise superbiae. > Igitur ubi
aliena spernarit judicia, velut gloriaecontemptores, ex opere bono nulla superbia in animo erumpit,
sibi sapientes videnlur, et SIBIPLACENT. Nam eorum divinaegratise auxilium praesto est.
virtus, si tamen ulla est, alio modo quqdam HUMANJEgQuod auiem infideles ex speciali gratiae auxilio
SUBDITUR LAUDI; neque enim ipse, qui sibi placet, homo quandoque bene operati fuerint, probatur ex libro i
non est. > Haecipsa confirraantur exemploangelorum ad Bonifacium, cap. 20, ubi Augusiinus lenilalem in
reproborum, ac primorum parentum, quorum lapsus Assueri regis anirao repente natam graliae ascribit:
ex philautia ortumduxit. Scribit sanclus Prosper ad < Cor regis, inquit de Deo, antequam mulieris ser-
Demetriadem : < Haec superbia a diabolo sumpsit monem poscentis audisset, occultissimaet efficacis-
exordium , qui quoniam sua, quam a Creatore t) D sima potestate convertit, et iranstulit ab indignatione
acceperat, potentia et dignilale SIBI PLACUIT, adienitatem; boc esl de volunlale laedendiad volun-
etc, a coeiesti sublimitate dejectus est. > Et de. ho- tatera favendi. > Idem repelit lib. de Gralia Christi,
mine dixit Augustinus lib. x de Ciyit., cap. 15 : cap. 24. Praeterea epist. 150 continentiamPolemonis
< Diabolus hominem non cepisset, nisi jam ille pliilosophi divinae gratise deputandam scribil: < Ta-
SIBIIPSEPLACERE coepisset. >Hinc idem acule scri- men, ait, ne idipsumquidem,quod meliusin eofactum
bit lib. xiv ejusdem operis, cap. 28 : <Fecerunt ita- est, humano operi tribueriro, scd divino. > Hoc la-
que civitates duas amores duo, terrenam scilicet men ex Augustino observandum est, aclus bonos in-
amor sui usque ad conlemptum Dei; ccelestem vero fideliumex divina gratia derivalos ex subsecuta prava
amor Dei usque ad contemplum sui. Denique illa in operura circurastantia ut plurimum vitiari ac amit-
seipsa, licecin Domino gloriatur, >ctc. Quare ab tere bonitatem quam in sua ipsorura produclione ex
araore sui initium superbia sumit, quse virlutum om- Dei munere habebant. Hoc deduco ex Augustino lib.
nium venenum est, solius divinaegraliae antidoto ex- iv contra Julianum, cap. 5, haecscribente: <Ex quo
pellendum. Hsecautem valide probaot virlutem eliam colligitur, eliatn ipsa bona opera quae faciunt infide-
625 VINDICI^EAUGUSTINIANiE. C26
les non ipsorum esse, sed illius qui bene utitur malis; A 1 ter, eique impensius sludeat, v. g., pudicifiaeconju-
ipsorum autem esse peccata, quibus et BONA MALE fa- gali, sine speciali Dei auxilio non potest a philaulia
ciuni, quia ea non fideli, sed inftdeli, hoc est, stulta " vel inani apud alios gloria lemperare. Uride recte ub
el noxia faciunt volunlate. Qualis volunlas niillo chri- hanc rationem dixit sanctus doctor infideles non posse
sliano dubiianle arbor est mata, quae facere non po- habere veras virtutes, illa praecipue Apostoli senten-
lest nisi fructus raalos, id.esl sola peccata : Omne tia motus : Omne quod hon est ex fide peccalum est.
enim, velis nolis, quod non est ex fide peccatum est. > Moraines scribit haec verba Pauli perperam ab Au-
Yult enim Augustinus, volunlatem sola tide dirigi ad gusiino intellecta fuissc; at sancli Patris interpreta-
faciendum opus cuni debita circumstaniia relationis tioneni apostolicae sedi et catholicae Ecclesiae proba-
in Deum ultimuro finem. Hinc superius ibidem dixe- tam fuisse ostendam inferius cap. 4, § 5. Hinc idem
rat: < Cum «on ad suum refernntur auctorem dona Auguslinus, lib.de Praedestinationesanctorum, cap. 7^
Dei, hoc ipso mali bis ulenles efficiuntur injusti, si tradil bona opera Cornelii Act. x a fidein Deura pro-
quas virtutes habent, veras non babent, ac per hoc cessisse : < Cujus, inquit, acceptae sunt eleeraosynae,
nec continenlia, sive pudicitia vera virtus' est impio- et exauditar orationes, antequam credidisset in Chri-
rum. > In boc vero capile defendit sanctus doclor ab stum, uec tamen sine aliqua fide donabaf et orabat.
, Nam quomodo invocabat in quem non crediderat? >
objeciis Juliani id, quod scripserat lib. i de Nuptiis et JJ
concup., cap. 5, ubi cum dixisset conlinenliam esse Ex quibus patet ad referenda opera bona in Deum
donum Dei, ait: < Quid ergo dicimus, quando et in non requiri fidem in Clirislum, sedsalis esse fidem
quibusdam impiis invenitur pudicilia conjugalis ? in Deum, imo solam fidem etiam acquisilam sufficere
Utrum eo peccare dicendi sunt quoddono Dei male ulan- colligitur ex lib.de Palientia, cap. 26" ct 27, ubi
lur, non id referentes ad culluiii cjus, a quo accepe- schismaticorum patientiam^el bonam esse et laudan-
runl? An forte nec dona Dei putanda sunt ista, quando dara scribit, cujtis verba paulo post referemus. Vi-
haec infideles agunt, secundum Apostoli senlentiam- deo tamen sanctum doctorem unum aclum bonum
dicentis : Omne quod non est ex fide peccatum est?.t sine gratia in infidelibus et cseleris hominibus con-
Hoe secundum ibidera eligit dicens : < Quis audeat cedere, nempeilium quohorao appelit summum bo-
diceje donum Dei esse peccatum ? » E! cum praemi- num. In Enchiridio, cap. 25, ait : < Quse tamen na-
sisset bona naturalia animae el corporis, cuin quibus tura in malis suis; nori poluit amiltere beatiludiuis
infideles nascunlur, esse dona Dei, haec addit: i De appetitum. » Idem habet cap.-125, et Jib. iv eontra
iis aulem quae faciunl, dictum est: Omne quod non Julianum, cap. 5 : < Neque enim, inquit, oranes bo-
esl ex fide peccalum esl. Cum igilur faciunt haec bo- mines naturali inslinctu immortales et beati esse vel-
mines sine fide, quSevidentur ad conjugalem pucM-r_, lemus, nisi esse possemus. > Atjib ignorantiam ex
ciiiam perlinere, sive hominibus placere quserenles, peccalo originali contractara nescit homo suis viri-
vel siiii vel aliis, sive in bis rebus quas vitiose con- bus relictus in quoham bealitudo et felicitas vera sita
cupiscunt, huraanas molestias devitanies, sive daemo- sit, unde tot de summo bono philosophorura senlen-
nibus servientes, non peccaia coercent, sed aliis pec- tise emerserunt. Sola autem lide revelatum est Deum
catis alia peccala vincunt. Absit ergo pudicura vera- clare visum esse summum hominis boiium, cujus
citer dici qui non propter Deum verum fidera corinubii unius possessione fit beatus.
praestat uxori. > In laudato vero cap. 5 contra Ju- Haec Auguslini sententia fuit de operibus infide-
lianura fusissime banc suam senleutiam vindicat ab liura, quam et Patres ac nobilissimi doctores secuti
arguraentis quae plura contra eamdem bsereticus ur- sunt. Sanctus Leo MagnuSjserm. n de jejunio Pente-
get; ubi suiconslans negat veram pudiciliam fuisse costes, ait: < Apud ipsos paganos suntqusedam vana
in Gentilibus. jejunia. Aliud enim agil subveritate ratio, aliud sub
Scio nonnullos asserere Augustinum dixisse illa falsilate deceptio. Apud nos fides sanctificat etiam.
operaesse peccata, quae in Deum ultimum finem non manducanlem, apud illos infidelitas polluit jejunan-
referuntur positive, non aulem negalive ; exempli gra- tem. Uude quia extra calholicam Ecciesiam nihil est
lia, qui continens esi, ut sibi vel aliis placeal, glo- ~Q integrum, nihil castum, dicente Aposlolo: Omne quod
riam apud se vel alios quaerens, peccat, quia inaneua non est ex fide peccalumest(Rom. xiv). » ldera asserit
gloriain posilive sibi finem illius pudicitiae deslinat, Bonifaciijs II, in epistola ad sanctunv Caesarium Are-
el luuc positive illud opus deviat a Dco tanquara latensem, el sauctus Fulgenlius cuni synodo Byzace-
ullimo fine. At si contineniiaepropositum eliciat, -nio- norum Patrum in Sardinia exsulum, quorum verba
lus honestate lanlum operis, nec in eodem apud se recitabimus inferius, cap. 4, § 5. Sanctus Prosper in
vel apud alios gloriatus, lunc ille actus negative Deum epislola ad Rufinum ait ; < Omne quod non esl exfide
non respicii tanquam ulliroum finem, ex nulla tarnen peccalum est: ut scilicel intelligat justiliam infidelium
parle viliosus apparet. Hsec doctrina admilti polest, non esse j'uslitiam, quia sordet natura sine gratia. >
praeserlira, quia sanclus doctor inde virtutes genti- Et in carmine contra Ingratos, cap* 16,canit :
lium vitiari docuit, quod iidem de illis vel apud sevel
Haecenim Omne elenim probitalis opus, nisi semine verm
apudalios gloriam quaerereut. intelfigenda Exorilur fidei, peccalum esl, inque reatuni
sunt de aclibus virtuturo per accidens non vitiatis, Vertiiur, et slerilis cumulat sibi gloria pmnain.
uti in prima statim eorumdem productione conlingere
disumus. Nani si quis eumdem scium virtutis frequen- . Julianus Pomerius, sancli Csesarii Arelatensis ma-
 '
627 SUPPLEMENTUMAD OPERA S, AUGUSTINI. 6^8
gister, cujus Jibros laudat sanctus Isidorus, utidixi- A FRUCTUOSK, aut STERILITEU boiii sumus, in subjecto
mus lib. n Hist. Pelag., cap. 14, lib. ni de Vila sunt raenlis nostrie, prudeutia, juslilia, leniperan-
contemplaliva, cap. 1, Auguslini senlentiam plenam tia, fortiiudo. Horum igilu.r affectuum vis, cum insit
exscribit: < Haec, inquil, ietsi possunt liumano in- omnibus naluraliler, non lamen ad unum finem iu
genio discerni, tamen sine dono Dei, quantum mihi omnibus properal, sed pro judicio voluntatis, cujus
videlur, nec virlules possunt appefi vel haberi, nec nutui serviunt, aut ad aelerna aut ad (cmporaJia
earum simililudines, quae sunt vitia virtules iroitan- dirigunlur. Quod cum fit, non in eo quod sunt, non
tia, declinari in tanlum, ut infidelibus niliil pro- in eo quod agunt (subslantiam operis vocani scho-
fuisse credamus, etiamsi sint aliquas per corpus laslici), sed iu eo soluin variaut quod merenlur. >
operali virlules; quod eas nec a Deo suo se acce- Et postea : < Ego STERILITER bonos dixi homines,
pisse crediderint, nec ad eum qui est finis oinnium qui non propler Deum faciendo bena quae faciunt,
bonorum referre voluerinl. Et quid dico, nibil eis non ab eo vilam consequuntur seiernara. > Ita Ju-
profuerunt? imo ctiam nocuerunt, diccnte Aposlolo: lianus virlutes viribus nalurae ab infidelibus acqui^
Omne quod non est ex fide peccatum est. Legalur to- titas veras virluies secundum substantiam appeila-
tum caput, ubi fusius eamdem doctrinam explanat. bat, negabatiamen esse meriiorias glorise selernse.
Cassiodorus, et vulgo eliam cseteri Iiosce libros B At e -contra Augusiinus iutulit opera sterilia uon
ascribunt sanclo Prospcro, qua de re in Hisioria posse dici bbna, sed lanlum raala, tum ex defeciu
Pelagiana pluribus disseruimus. In eadem senleiitia relalionis in Deunij tuin ex inde derivaia philautia,
fuit Beda in prsefat. ad Cant., ubi Pelagii senteniiam ut superius exposuimus. < Tibi, inquit sanctus doc-
de philosophorum virlutibus impugnat, inquiens: tor, virlutes sine'fide sic placent, ut eas veras prse-
« Quod ergo dicit, multos philosophorum patien- , dices, eisque bopos esse homines; et rursus, quasi
tiam, casliiatem , modestiam aliasque de nalurae te poenitueril laudis earum, steriles pronunliare
bono babete virlules, cous(at, quia quicuiiqtte pbi- non dubiles. > Rursus : < Aut certe, quoniam sal-
losophorum Cbristuih Dei virtutem et Dei sapien- tem concedis opera infidelium,' quae tibi eorum vi-
liam.nescierunl, nec ullam veram sapienliam liabere denlurbona, non tamen eos ad salulem serapiter-
potuerunt. ln qnantum vero vel gustum aliquera sa- nam regnumque perducere, i ele. Hoc autem J?ela-
pientise cujuslibet, vel virtutis imaginera habebant, giani asserebant, quia credebaut eum calbolicis per
totura boc desuper acceperunt, non solum munere solam gratiam sanctificantein homines fieri filios
primse creationis, verum etiam quotidiana ejus gra- Dei adoptivos cum jure ad gloriam , quod jus viri-
tia. > Cum Augusliiio eliam concinit sanclus Rhemi- bus naturse haberi posse negabant. Leganlur eo-
giuscum suaEcclesia Lugduncnsi, lib. de tenenda C rura testimonia apud Augustinum libro de Peccato
veritate sacrse Scripturse, cap. 11, scribens : < Sed ofig., cap. 5, lib. vi conlra Jul., cap. 17, etclaris-
hujusmodi humana bona, quse humana affectione sime lib. III Operis imperf., cap. 108 et 117, et
potest velle, poiest nonnunquam agere humana na- lib. v, cap. 9>' Ex quibus satis evidenter ostendilur
tura. Cum propter temporalia bona appetuntur, sine Pelagianos non admisisse in infidelibus bpera meri-
dubio cupidilates sunt; -cum propler SOLAM \ITM toria fegni ccelesiis et glorise, sed tantum de eorum-
HONESTATEM, sine dubio INFLATA ET ELATA sunl. Ta- dem bonitat-e secundum substanliam cum Augustino
ineh potest ea discemere, polest etiam velle, polest contendisse. Porro de hac quaestione ad menlem
etiam liabere, in quanlum nalurali bono adj'uvatur, sancti Patris egregie disputarunt duo insignes Au-
et Dei dispositione permiltilur humana natura. > Ibi gustiniani tJieologi, Gregorius Ariminensis, in 2,
plura erudite asseruntur. distinct. 26, quaest^l, et Gaspar Casalius Lusilanus
. Omifto consulto testimbnia Cypriani, lib. i de Pa- episcopus Leirensis, Jib. i de Quadripartita Justitia,
tienlia, § Hanc se seclari philosophi^Tertulliani, !ib. per plura capita. Basilius Ponlius Legionensis, in
de Cullu femiuarUm, initio § A feminis nationum, priori parie Relectionum de gratia, ad menlem
Gregorii Magni, lib. u Moraliura, cap. 15, § Sinon sancti Palris Augustini, cap. 75, in resp. ad 2, scri-
prius. Etenim horum dicta ab adversariis explicari D bit se in allera parle de operibus infidelium disputa-
possunt de bono opere meritorio; quod nunquam turum, queni tamen librum nusquam potui reperire.
reperkur in ih> qui fide carent. Imo omnes fere Ex exleris Augustirii sententiam doctissime defen-
scbolastici, qui non similiter Aiigustino de operibus dit P. Macedo in Cortiria D. Augustini qusesl. 2, de
infidelium loquuntur, ne videantur sancto doctori necessitate gratise. Qui doctores soivunt etiara argu-
adversari, dicunt eunidero negasse opera infidelium menla quac contra saftcti Patris senlentiam vulgo
esse bona, hoc est,. meritoria, ut Pelagiani conten- adducuntur; unde, ne acfum agamus, hic eadem
debant. Sed hi plane Augustini libros perfunctorie non repelimus. Legatur Ariminensis, qui optime
legcrunt: nunquam enim Julianus aliive Pelagiani omnibus objeclis occurrit; neque enira recentiores
admisere opera meritoria, seu donantia jus ad glo- nova argumenta produxere, quibus Augusfmianum
riam sine gratia justifieante. Juliani verba reddo ex asserlnm impugharem. Scio illos opponere damna-
lib. IV, cap. 3 sancli Augustini contra euradem : tam hanc Baii propositionem : Om«ia opera infide-
< Cunclarum, inquil, origo virtutum in ralionabili lium sunt peccata, etc. Sed iiac censura sancti Patris
animo sita est, et affeclus omhes, per quos aut sententia neiitiquam perceliilur, Etenim hic palam
629 VINDICI^EAUGUSTINIANJE, KiO
concedit in infidelibus aliqua opera bona in prima A J doctissimus Gaspar Casalius, Augustiniani jnsiiluti
saltem sui produclione, ex gratia tamen donata. vir, et episcopus Leirensis Lusitanus, qui anno 1562
Prasterea eliam sine gralia homo appelitu innalo ex ingens volumen de Quadripartita Justilia inscriptum
Augustini sentenlia amat sumraura bonum, nullus Tridenti composuit, ac legatis sanctse sedis nuncu-
enim est qui non velit esse beatus. Et de his hactenus. pavit, in cujus libro i, a cap. 22, diffusissime
At quoniam ob hanc ipsam sententiam de operi- sancti Auguslini sententiam propugnal, Palrum, et
bus infidelium Augusiinus roale audit a Maldonalo, theologorum tuni auctoritale.tum rationibus eamdem
libeat paueis horainis dicta rerellere. Is igitur in confirinans. At sessio illa de jusiificalione celebrata
comment. cap. vi Matth. vers. 18, ila scribit: <Nec fuerat anno 1547. Itane tantum audacise viro iUi
enim sequenda illa opinio est, quam Tridentinum fuisse dicemus, ut damnalam a sy.nodo sententiam
concilium nuper merito damnavit, omnia peccatb- iterum tanta coutenlione defenderel? Libeat Casa-
rum aut etiam infidelium opera esse peccata, quam- lium audire : < Porrp, inquit, de illo alio, quod
vis maxiraum auctorem D; Augustinum lib. IVcon- semper Augustinus videtur docere, extra fidem, ex-
tra Julianura cap. 3, et contra duas epistolas Pelag,, tra cognilionem veri Dei non reperiri aliquam ve-
cap, 5, et Prosperum sent. 106, habuisse videatur. > ram virlutem, quse non sit vitium, quid dicendum ?
Nusquam docuit sancius Pater omnia opera peccato- jB Quid dicendum, inquam, secundura serilentiam ejus
rum esse vitiosa, qui recentium haereticorum error et aliorum sanctorum doclorum ? Quoad ipsum di-
est damnatus in Tridenlino sess. 6, can. 7. Imo Au- cimus : Ipse [quidem ita docuit, el quia verax erat,
gustinus oppositura saepe docet; nam cap. 7 de atque ex corde Joquebatur, ita crcdidit. Nunc alii
Prsedestifialione sanctorum Iradit omnia bona opera secus dicunl, sed seipsos sapientiores esse Augus-
Cornelii, antequam crederet, Deo accepta referenda lino non oslenduni.» Sed non adeo rigorose de
esse, utproxime oslendimus. Item lib. de Patientia, operibus infidelium sanclus doctor loculus est, nam
cap. 26, docel schismalicum qui limore pcenarum aliquos quandoque virtutiitn aclus eosdem elicere
selernarura cruciatus susfmet, ne Chrisium negei, palam concessit, ut ex dictis satis apparet.
bene, citra meritum tamen vitae selernse, agere: § V-.An sancius Augustinus asserens parvulos pmiri
< Nullomodo ista culpanda sunt, inquiens, irao vero miiissima pmna sensus in inferis, per excessumfo-
et baec laudanda paiientia est. > Et cap. 27 aii: cuius sil.
< Neque enim hoc non est bonum, ul credat homo Nusquam novi Augustini censores potiori titulo ex-
selerno supplicio se esse puniendum, si negaverit cessus eidem objicere videntur, quam ubi de pcenis
Cbrislum, ut pro ista fide qualecunque supplicium pucrorum sine baptismo decedenlium cum Pelagianis
perferat, ei contemnal humanum. Proinde sicut ne- C ( dispulavil. Etenim antiqui etiam scbolaslici hoc
gandum non est hoc etiain esse donum Dei, ita in- ipsum de sancto doctore publicarunt. Hoc Scolus,
telligendum est alia esse Dei dona filiorum illius hoc Richardus, hoc Major, Capreolus, aliique unani-
Hierusalem, quse sursum libera est mater noslra. mi consensu iradidere. De hoc AugUslini placilo
Haecsunt enim quodammodo hsereditaria, in quibus scripsit sanctus Bonaventura : < Plus dixit, rainus
sumus hseredes Dei, cobseredes autem Christi. Alia volens inielligi. > Quam sententiam Annalus grah-
vero, quse possunl accipere eliam filii concubina- dioribus characteribus exscripsit, ssepiusque ad Au-
rum, quibus Judaeicarnales, et scbismatici vel hae- gustfni auctoritatem elevandam dbtrudit. Nec defuero
relici coraparantur. At Cornelius ante baptismum, qui rem polilulo, ut ipsis quidem videtur, exemplo
item Judaei et haerelici inter peccatores censentur, explicarunt, teste Hauzerio, torn. II AnaiomiseAugu-
quorum tamen opera qusedam laudanda, utpote Dei stiniause, col. 765 : < Hinc, inquit, sicut equiles ar-
dona, Augustinus concedit. Illud vero tolerari nullo mati, dum invchuntur in hosles, solent eodero im-
modo poiest, qirod audet Maldonalus asserere, Tri- petu obvios etiam pueros inertnes conculcare; iia et
deminam synodum damnasse senlenliam Auguslini B. Augustinus persequendo Pelagianos videtur qui-
de operibus infidelium. Ubinam, qusesote, synodus busdam quasi prae fervore pugnandi minus eliam
de operibus infideliuui ioquitur? Canone illo sep- D ] parvulis illis pepercisse. > Quinimo nec a scominate
timo damnat dicentera : < Opera omnia, quse ante abstinuere; affirmat enim Soto illos qui positam
justificationem fiunt, quacunque ratione facta sancli Augustini sententiam defendunt, nuncupari
sint, yere esse pcccala, vel odium Dei mereri. > ignominiaecausa tortores puerorum, et noster Pulea-
Quo anathemate configil errorem novalorum dicen- nus in 1-2, qusesl. 83, arl. 4, dub. 4, testalur Grego-
tium omnia opera facla ab liomine extra charitalem rium Ariminensem, quod similia Augustino tradidit,
el in peccaio constiiuto esse peccala, quod illa a appellari tprlprem puerprum. Itaque Adamus;,cap. 6,
conscientiaereatu vitiantur; quae sententia el falsa pag. 666, scribit Augustinum in. laxanda infanlium
et olim damnata fuit, uti vidimus, ab Auguslino. pcena < zeli excessu exlra quaeslionem quara cum
Tantum vero abesl ut Patres Tridentini eam sancti Pelagianis habebat traclum fuisse, ac prseter ihten-
doctoris sententiam damnarint, quin poiius non de- Uoneni locutum. > Addilque, Patres < qui de hac
fuerit ex eorum coelu et scieniia et dignitate perce- quscstione scripsere omnes contrariam sentenliam
lebris, qui nostea Augustini sententiam in sensu tradidisse. >Idem babel Moraines,disp. 40, num. 60.
eliam severiori acceptam defenderit. Hic autein.esl Quod vero Gregorius Magnus ac Fulgenlius Ruspen-
 631 SUPPI.EMENTUM AD OPERA S. AUGUS'JTINI. 652
sis in ea doctrina cum sanclo Augustino concinuere, A Evangelium loquitur; duas parles facturus est, dex-
scribit : < Noh ex sensu Ecclesiae, tanquata illius teram et sinislram; sinistris diclurus : Ite in ignem
festes,sed ex suo id asseruisse. > Ego quidem rem mlernum , qui paratus esl diabolo et Angelis ejus;
Augustinianae scholae gratam me facturum arbitror, dextris dicturus : Venite, benedictiPatris mei, perci-
si hac in re sancturo Patrem omni excessuum suspi- pile regnum,quod vobis paratum est ab origine mundi.
cione liberavero, simulque oslendero eumdem catho- Hanc regnum nomirial, hanc cum diabolo damnatio-
licse Ecclesiae probatuni dograa, communem anliquo- nem. NULLUS RELICTUS ESTMEDIUS LOCUS,ubi ponere
ruiri Palrura, ac seipso dignam seritentiam docuisse; queas infanles. De vivis et mortuis judicabitur; alii
e contra vero scholasticorum plerosque in opiniones erunt ad dexleram, alii ad sinistram. Non novi aliud.
quasdam de infahtium poenis descendisse, quae pon- Qui INDICISMEDIUM, RECEDEBE MEDIO. Non te offen-
lificum Rohianorum, synodorum ac PatrUm statutis dat, qui dexteram quaerit, et te ipsum admonet. Re-
plane adversantur. Rem paucis sic conficio. cede de medio; sed noli in sinistram. Si ergo dextera
Sancli Patris Augustini sentenlia de pmnissensibilibus erit et sinistra, et nullum medium locura in Evange-
parvulorum sine baptismo decedenliumadversus Pe- lio novimus, ecce in dextera fegnum coelorum est:
lagianos tradiia proponilur. Prirhum pro eadeni ex Percipitef inquit, regnum. Qui ibi non est, in sinislra
.... sacra Scriptura argumenlum. Adversariorumrespon- - est. Quid erit in sinistra ? Ite in
tiones explojsw. B
JJ ignem mternum. In
dextera uiique ad regnum aeternum, in siuistra
, Pelagiani, licet assererent pueros sine originali ignem aeternum. Qui non in dexlefa, procul dubio in
peccato nasci, eosdem tamen, si sacris undis inex- sinistra. ERGOQUINONIN REGNO,PROCUL DUBIOIN
-piaii decederent, in regnum coelorum ire negabant, IGNEM ^TERNUM. > Ubi despiciens homines secus opi-
illam Doniini sentenliaro reveriti : Nisi quis renalut1 nantes veluti de faece vulgi ait: Hic quaris medium
fuerit ex aqua et Spiritu sanclo,non intrabit in re- homo de medioi Haec Augustinus publice pro con-
gnum cwlorum (Joan. m, 3). Scribit hsec Augustinus1 cione, recilavit Carthagine in basilica majori corara
serm. 14 de Verb. Apost. : < Ideo, inquit, parvulo1 Aurelio Primale tofius Alficise,quo j'ubente eam ora-
non baptizato polliceri regncim Dei non possum, tionem habuit, ut fusius narravimus lib. i Hist, Pe-
contra Domini sententiam apertam? > Gum vero ab1 lag., cap. 5. Hinc versus finem ait : < Lego tantum :
oroni crimine immunes pueros pronuntiarent, in lo- Sanctus Cypfianus est, quem in mauus sumpsi, an-
cura poenarum eosdem trudi inficiabantur, dicentes' tiquus episcopus sedis hujus. > Illa igitur sententia
secundam quamdam felicilatem illis stalutam in me- de sensibili pueforUm poena publice orlhodoxis te-
dio quodam loco inter gloriam regni ccelestis et in- nenda tum temporis proponebatur, quam laiffa cer-
ferorum supplicia. Ubi tamen hic medius loctis esset, Q * litudine sanclus Pater asseverabat, ut procul dubio
ipse- Pelagius se nescire ingenue fassus est celebrii in ignem mternum iluros infantes pronuntiaret- Unde
illo diclo apud Auguslinum lib. de Peccato orig.,> non primus illa docuisse credendus est, sed lotius
cap. 21 : < Sine baplisroo parvuli morientes, quo rion' Ecclesiae illius eeialisfidem secutus. Idem Augustinus
eant, scio : quo eant, nescio. > Nec discipuli quid' alio utilur teslimohio, quod cum affme recitato sit,
cerlius tradideie, lioc unum. asserentes, ire pueros5 hie indicabo. Lib. i de Peccatorum Meritis et reriiis-
in locum, ut mox nolabam, secundae felicitalis. Att sione, cap. 28, ait: < Nec est ullus ulli mediiis lo-
. Augustinus hanc a.Pelagianis promissam pueris felici- ciis, ut possit esse nisi cum diabolo, qui non est ciim
latem non modo irrisil, verum eliam solidis argu- Christo. Hinc et ipse Dominus volens auferre de cor-
inentis probavit infantes siue baptismo defunctos5 dibUSMALECREDENTIUM 1STAM NESCIO QUAM MEDIETA-
niilti in gehennam ignjs. Hinc liaeretici Augustinii TEM',quam conantur quidam parvulis non baptizalis
sentemiaro uti crudelem rejiciebant, ut patel ex hiss tribuere, ut quasi merito innocentise sint in vita
Juliani verbis lib. m Operis imperf.,.cap,159 : < Sedi seferna, sed quia non sunt baptizali, non sint cum
reclamas. Audiamus ergo quid parias, Aristoleless Christo in regnoejus, definitivara prolulit ad haec
Posnorum. Tantum^ inquis, malura ei inest, ut possi- ora obslruenda sententiam, ubi ail: Qui mecum non
deatur a diabolo, alque aeternura mereattir inceii-- pj est adversum me est, etc. {Matih. xn). Hoc idem ar-
diuiri. > Haec ille, cui Auguslinus : < Si autem noni gumentum versat antiquissimus auctor Hypognosti-
eruitur de poiesiale tenebrarum, et illic remanett con lib; v, cap. 5, ubi ait : < Ecce non baptizatus,
par.vulus, quid roiraris in igne seferno.cum diabolo> vilaJi etiam cibo poculoque privaius, diyiditur a re-
fulurum, qui in Dei regnum intrare non sinitur? Ani gno co3lorUni,"ubifons Vivenlium permanet Christus.
quia Pelagiani nescio quem parvulis non baptizaiiss Da milii prseter huhc alterum locum, ubi vitae possit
praeter Dei fegnum, quietis et vilae aeternje locumi requies esse pefenhis. Primum eniin locum fides ca-
praeparant, ideo Christi erit ialsa sententia : Qui cre-- tholicorum divina auctoritate regnum credidit esse
l dideril et baptizatus fuerit salvus erit. Qui aulem noni ccelorum, unde, ut dixi, non baptizatus excipitur.
crediderit condemnabitur? > Secundum gehennam, ubi omnis apostata vel a C.hri-
Primum argumentum pro pcenis parvulorum san-- sli fide alienus aeterna supplicia experietur. Tertium
ctus Paterdeduxit ex cap. xxv.Matth., quod serm. penitus ignoramus, imo nec esse in Scripturis san-
14 de Verb. Apostoli ita proposuit: < Venturtis estt ctis invenimus. Finge, Pelagiane, locum ex officina
Dominus, ct judicaturus de vivis et mortuis, sicutt perversi dogmatis tui, ubi alieni a Cbristi gralia vi-
bV> VINDICI^EAUGUSTINIAME. 634
lara requieiet gloriaepossidere parvuli possint.Dex- A malum. Scirous eliam parvulos secundum ea quae
tera est justi judicis sedeniis regnum, et sinistra ge- per corpus gesserunt recepturos vel bonum vel raa-
henna; vita et mors, justi et iniqui. In dextera igitur lum. Gesserunt autem non per seipsos, sed per eos
justi sunt conslituti, in sinistra operarii iniquilaiis; quibus proillis respondentibus, et renunliare diabolo
in regno requies baplizalorum, in gehenna pcena in- dicuntur, et credere in Deum, unde et in numero
credulorum; vita ad laetitiam gloriae; morsad fietum fidelium computantur, pertinenles ad sentenliam Do-
et stridorem dentium; jusli in regno Palris cum mini dicenlis : Qui credideril et baptizalus fuerit,
Christo, iniqui in igne seterno parato diabolo et an- salvus erit (Marc. xv/). Propter quod et iliis, qui hoc
gelis ej'us. Sed hoc dicens non divisiones locorum sacramentum non accipiunt, conlingit quod sequi-
mulforum dedi, nisi duorum tanlum, quoniam ad tur : Qui autem non crediderit, condemnabitur (lbid.).
duo, fegnum videlicet et gehennam, haec omnia re- Unde et ipsi, sicul dixi, si in illa parva aetate roo-
feruntur, etiamsi plura dicautur, etc. Qui baptizaius riunlur, utique secundum ea quae per corpus gesse-
ergo non est, in iis quse regni ccelorum sunt non po- runt, ,id esi tempore quo in corpore fuerunt, quando
test reperiri. Et si non ibi, pulasne, Pelagiane, jam per corda et ora gestantium crediderunt vel non
sentis ubi, aut cerle dic ubi? > crediderunt, quando baplizati vel non baptizali sunt,
Varise huic argumento applicari solent ab scholas- B I quando carnem Domini manducaverunf vel non.'
ticis responsiones, sed omnes facile rejiciuntur. Ca- manducaverunt,quando el sanguinem biberunt vel
tbarinus in opusculo de statu parvulorum, postquam non biberunt; secundum hsec ergo quaeper corpus
dixit hoc argumentum esseopposiisesenleiitiae Achil- gesserunt, non secundum eaqu;e,si hicditi viverent,
lem, negal parvulos debere sisti in judicio. Morai- gesturi fueranl, judicantur. > Porro lias duas senlen-
nes, disp. 40 de Gralia, num. 11, respondet primo lias cum reliquis aliis decem pertinere ad fidem ca-
male supponi ab adversario esse dogma fidei quod tbolicam docuit ibidera sanctus Pater his verbis :
ad judicium generale, de quo Christus loquitur Mal- < Nempe manifestum eslexillis duodecim senjeniiis,
thaei xxv, parvuli sinl comparituri, ibique ad deue- quas perlinere ad calholicam fidem negare non si-
ram vel ad sinistram collocandi. Nam contrarium neris, > elc. Repeiam hic Bellarmini verba. lib. n de
sine errore contra fidem affirniant Durandus et Al- Grat. etlibero arbilrio cap. 11, licet alia occasione
bertus. Et num. 12 respondet secundo neque etiam ab ipso pronuntiata : < Nam si Augustini, inquit, de
fide divina certum esse quod licet infantes ad judi- praedestinalione (dicam de posnis parvulorum judi-
cium generaie siul compariluri, futuri sint de nu- qandorum) senteniia falsa esset, non posset idem
merojudicandorum. Et citat Tostatum, Carthusia- Augustinus ab ingenli temeritate defendi, quippe
num et sanctum Thomam, 4, dist, 47, q. p. art. 3, C ( qui non solum tam acriter profalsitate cerlasset, sed
ad 5, ubi affirmat pueros ante perfectam aetatem de- eiiara profide catholicavendilareaususesset. > ldem
cedentes in j'udicio compariluros, non ut judicentur, poslea etiamtradiditlibroquinlooperis postremiad-
sed ut videanl gloriam judicis. Quod probabile pulat versus Julianum. Beda etiam, qui longe post Au-
Suarez apud eumdem Morainium. Numero vero 13 gustinum floruit, affirmat secundum catbolicam fi-
ullerius mpondet non satis constare fuluros in si- dem parvulos judicandos esse. Elenim in praelimi-
nistra, ac non potius in medio quodam loco consti- nari ad sacrum codicem Canticorum adversus Julia-
tuendos. num ait : < Quod dicit (Julianus), non aliunde aiios
Nulla tamen ex istis responsionibus admitti potest: judicare, alios judicari, nisi quia in eadem natura
nam aperte in concilio Africano, ul mox ostendam, dispar voluntas sil, el quia, cum omnes idem possi-
definitum est parvulos fuluros in sinistra liis verbis : mus, diversa faciaraus, contradicit catbolicse fidei,
< Qui enim dextra carel, sinistram procul dubio par- quae eliam PARVULOS ESSEJUDICANBOS confitetur, eos
tem incurrel. > Et sanclus Gelasius papa, in epistola qui in eadein nalura positi priusquam aliquid boni
ad episcopos per Picenuro, adversus Pelagianos de malive facere aut velle, aut sallem nosse lolerant,
iisdem parvulis inquit : < Et quia non nisi dexiram sine baptismo rapli sunt. >
partem legimus et sinistram, non illos faciant in si- ] Secundum
nistra regione sine i.baptismate remanere, sed bap- argumenlum ex Scriplura. Pueri nascuniur
sub poleslate dmmonis,ex qua eorumdem pmna sen-
lizatos sinant ad dextram salularem sacra regenera- sibilis aperte demonslralur. Quam infeliciter huic
tione transferri. > Hanc Gelasii epistolaih legit Mo- argnmento ab adversariis respondeatur. Octo pmnis
raines, eamque disp. 2, num. 31, eruditam vocat. parvulos subjici, qum breviternumerantur.
Verum omiltaraus Africauum canonem ac Gelasii Allerumargumenlum desumilur ex omnibus iis
epislolam, haec enim scholastici veleres non legere, sacroe paginse locis in quibus humani generis cap-
nonneAugusiimisliaiicsenlentiam veluti ortbodoxum liviias sub principe daemone designatur. Joan. xn,
dogma tradidit ? Statuil sanctus doctor in epist. 107 ?1 ; NuncPrinceps hujus mundi ejicietur foras. Marc.
ad Viialem*duodecim regulas, quarum -septima et Ui, 27 : Nemo polest vasa forlis ingressus in domum
octava his verbisdescribuntur: < Scimus quod omnes diripere, nisi prius forlem alligel, et lunc domum ejus
astabimus ante tribunal Christi, ut feral unusquisque diripiel. Idem Dominus tesialur Mallb. xn, 29 : Quo-
secundum ea qumper cor.pusgessit, non secunduro ea modo potesl quisquam intrare in domum forlis, ei
quae si diulius viveret, gesturus fuit, sive bonumf sive vasa cjus diripere, nisi piius alligamil forlem ? El
655 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 656
Lucse xi Dominus comparat dsemonem forti armalo A . Ecclesia uniformiler agit, non otioso contemplemur
cuslodienti alrium suum. Ex quibus locis sanclus doe- intuitu; cum sive parvuli, sive juvenes adregenera-
lor infert pafvulos cum principe dsemoheselerno igne tionis veniunl sacramentum, non prius fontem vitae
cremandos. Audi ihtegrum maximi viri discursum adeunt, quam exorcismis, et exsufflaiionibus Cleri-
lib. IH Operis imperfecti conira Julianum, cap. 199, corum spifilus ab eis immundus abigalur, ut lunc
cujus superius fragmenlum dedi : < Tu autem, in- vere appareat, quomodo Princeps mundi hujus mil-
quit, qui eam (nenipe imaginem Dei) negas a diabolo lalur foras (Joaii. xn), et quomodoprius alligelur for-
possideri, procul dubio negas a potestate erui tene- tis, et deiricepsvasa ejus diripianlur in possessionem
braruin, cum in Chrisii regnum regeneralione trans- translata victoris (Malth. xn), qui caplivam ducit
fertur, el accusas universam catholicam Ecclesiam ,captivilatem (Psal. cxvn), et dal dona hominibus
magno crimine inajestatis; non enim legibus liujUs (Ephet. iv). His ergo, etc. > Quam doclrinam poslea
raundi tenetur Teus quisquis iroaginem, quamvis non universa Ecclesia tradidit, ut patet ex cap. Sacerdo-
yivam, imperaloris exsufflat. Exsulflantur aulem tes, de Consecrat. dist. 4, el cap. Parvuli, et cap.
parvuli in exorcismo priusquam baplizenlur ; exsuf- Sicut nessis, et cap. Dehinc,etc, et expresse synodus
flantur igitur vivae imagines, non regis- cujusque, Tridentina, sess. 5, de peccato orig. definit, Adam
sed.Dei. lmo vero exsufflatur, seddiabolus, qui con- B < incurrisse cum morte captivitatem sub ej'uspotes-
tagione peccati tenet procul dubio reum, ui illo-fo- late, qui mof tis deinde habuit imperium, Iiocest dia-
ras misso, parvulus transferatur ad Christuni. Ex- boli. » Hinc sanctus Augustinus, lib. vi Operis im-
suffletur itaque Juliani amenlia; ne majeslatis rea in perf, cbntra Jul., dap.20, reprehendit Julianum segre
parvulorum mundatione et exsufflalione dicatur Ec- lerentem dpminum, ac pessesspremimagini Dci diabo-
clesia. Si aulem non eruitur de potestate tenebra- lum imponi, hsec scribens : < Dicit Jesus, qui secun-
rum, et ilf.c remanet parvulus, quid miraris INIGNE dum hoc nomen suum salyum facit populum suum
/ETERNO CUM DIABOLO FUTURUM, qui in Dei regnum in- a peccatis eofum : Nemo intrat in domum fortis, nisi
trare non sinitur ? An quia Pelagiani nescio quem prius alligaverit fortem, et vos in hoc populo Cbristi,
parvulis ubnbaptizatisprseter Deiregnum, quielis et quem salvum facit a peccalis eorum, parvulos non
viiae aeternaelocum praeparani, ideo Christi erit falsa esse conceditis, quos ut a propriis, ita nec origina-
seiitentia : Qui crediderit pl bapthatus fuerit salvus libus vultis obslriclos esse peccatis, et cum faliaci
erit, qui autem non crediderit condemnabitur(Mvrc. vestro sermone minuilis vifes ejus, quem dixit Ve-
xvi) ? > Rursus lib. v ejusdem Operiscap. 6 : < An ritas fortera. > Postea : < Nec tibi videatur indignum
forte, inquil, homines non sunt, qui eruantur de quod subjecta est diabolo imago Dei; hoc enim non
poiestale tenebrarum, quarum tenel diabolus prln- C fieret nisi j'udicio Dei, nec removelur isia damnatio,
cipatiim ? Aut vero ITADESIPIS ut affirmes eos sibi nisi gratia Dei, etc. >
diabolum non vindicare, quos possidelet susepoles- Catiiafinus rribre solito, hoc esl audacler, in opus-
lafi subdiies tenel?Sed ut laceam de Iiis quos po- cuio citato ait: < Neque sub diaboli perpetuo poles-
tesiis dicere per suam malam voluntalem a diabolo tate erunt, quia et pro illis ejecius erit diabolus fo-
possideri, quid diclurus es de illo de qub paterip- ras ih die novissimo, ut nihil juris habeat ulterius
sius, Domino inlerrogaiite, respondil quod ex irifan- in illos. > Hoc tamen responsum, ut bene eiiam
tia sua ab immundospiritu vexafelur? Nonne mem- . noiavit Bellarminus, ab hbmine catholico defendi
bra ejus et sensus, quae omnia Deo aiiclore institula minime poiest. Peto enim quare infanies modo sint
«unt, et comraunia impiorum, pierumque sunt mu- capiivi dsemonis? Clara sunt Ecclesise dogmata :
nera, diabolus sibi, ul affligeret, vindicabat? etc. > Ob peccati Originalis maculam. Rursus inierrogaB-
Hoc argumenluhi valde lorquet advefsarios, qui dus est Catharinus an hsec macula duratura sit post
variis dalis soliitionibus vim ejusdem, ut egb diem judicii vel non ? Si secunduro dicat, in erro-
quidem arbilror, frustia evadere conanlUr. rem labitur, solo enira baptismate illa culpa deslrui-
Respondet pririio quidaro alias celeberrimus tbeor tur: < Hsec noli dicere, aii Augustinus, si vis esse
logus: Hsecpoenanon videtur debita peccalo origi- ^calholicus (lib. ni de Orig. animw, cap. 9). > Si
nali; sicut ei non debetur posna sensus, ita non de- primum, .ergo remanebit infegrum jus daemoni in
betur simul traditio in raanus hoslis potentissimi et pueros etiani posf diem judicii, cum adhuc obnoxii
infensissimi, qui perducat hominem iii necessilaiem erunt peccalo originali. Audiat, velit nolil, Augu-
moralem incurrendi ejusroodi pcenam, el simul pro- siinum, quem hac iri qucestione, uti in aliis ctiam
hibitio auxiliatoribus ne suppetias feranl. Hsec enim saepeimpUgnat lib. i de Nuptiis et concup., cap. 25:
esset pceriagravior quam pcena sensus; quippe lole- < Hoc generi humanb inflictum vulnus a diabolo,
rabiliusestsolum cruciari quaraponi iu morali necessi- quidquid per illud nascitur cogit esse sub diabolo,
taie novi criminis merentis illum cf uciatum. Hsecres- tanquam de suo frulice fructum jure decerpai, non
ponsio nonconsonat Ecclesiseslalutis ex quibus aperte quod ab illo sit natura bumana, quae non est nisi
colligitur expeccatooriginalinos essecaptivosdaemo- ex Deo, sed vitium, quod non est ex Deo. Nbn enim
nis.SanctusCoelestiniis, ut vulgo putant, inepislolaad prbpter seipsUm quae laudabilis est, quia opus Dei
episcopos oalliac,cap. 12, hsecdefinit : < Illud etiam, est, sed propler damnabile vitium, quo vitiaia est,
quod circa bapiizaudos in universo mundo sancta natura liumana daranatur; et propter quod damna-
«557 VINDICIJE AUGUSTINIANiK, 638
tur, propter lioc et damnabili diabolo subjugatur, A flationibus non ulimur ad absolvendum peccatorem
quia el ipse diabolus spiritus immundus est. > Idera velomnium pessiroum, sed tantum in. energumenis
asseruit sanctus Fulgeniius lib. i de Veritate prae- sanandis, qui inlus a diabolo per inhabilaiionem
deslinationis, cap. 14 : < Causa vero majorum alque possidentur. Notavit hoc insignis ille carmelila Joan-
iuinorum qui sine baptisraate cursum vitae praesen- nes Bacconus, qui cseteris scholasticis antiquis de
lis in infideliiate consummant, quantum attinet ad bac captivitate, unde parvulorura pcense satis clare
communionera originalis peccati, una est. Ex hac inferuntur, vix pauca verba facienlibus, unus ipse
utrique ibunt in ignem aeternum, qui paratus est Augustino-catholicae senlentiae adhsesit in 2 seni.
diabolo et angelis ejus, quia in eis chirographum, dist. 39, qusest. 1, ubi ait de daemonis dominio :
quo sibi eos deceptoris nequitia subdidit, Salvatoris < Inhabitat dico, non sicut forma informans, nee
gralia non delevit. > per formam aliquam, quam creat in anima pecca-
Respondet Arriaga, lom. I in 1-2, disp. 52, nihil Irice, sicut Deus eam creat, sed Jiabilat per domi-
aliud significare pueros esse sub potestale diaboli, nium in peccante, seu aliis verbis jure dominii e'
quara esse peccatores. Alii vero ideo putant pueros polestaiis. » Et ibi ad 2 dubiura definit originale
esse sub poteslate diaboli per peccatum originale, peccatum < per obsequium nostrae yolunlatis ergi
quia dsemon ex illo peccalo habuit potesiatem ten- B diabolum, et ex consequenli etiara diaboli inhabi-
tandi genus humanura, et consequenter ipsuni per- tationem. > Inhabitat igilur doemon in corporibus
dendi in gehenna. Verum afiud est esse peccatorem, non baplizaiorum lum pusillorura tum adultorum,
aliud captivum diaboli; caplivilas enim est effeclus non ut vere sint energumeni, sed ut princeps jure
peccati, siculi si quis princeps subdilum ob aliquod dominii in regno suo, tanta est potestas quam in illos
crimen in tyranni alicujus potestatem detruderet. habet princeps tenebrarum, quae omnia ex exsuffla-
Porro quemadmodum peccatum mortale hominem tionibus et exorcismis colligunlur; siquidem dum
transcribit in familiara subditara diabolo, hoc etiam parvulus baplizatur, dicil sacerdos: Exi, spirilus im-
peccatum originale prseslai, unde dicebai sanclus munde, et da locum Spirilui sanclo. Peccalores vero
doctor lib. i de pec. Meriiis et remiss., cap. 34, initio: fideles sunt de corpore Ecclesiae, cujus capul est
< Quid de ipsa forma sacramenli loquar? vellemali- Chfistus. De polestate dsemonis supra infideles late
quis istorum, qui contraria sapiunt, mihi baptizan- discurrit sanctus doctor epist. 107, ad Yitalem.
dum parvulum afferret. Quid in illo agil exorcismus Respondet tandem Moraines : < Terlia raiio, in-
meus, si in familia diaboli non tenetur? > Quod vero quit num. 17, nos minime tangit, qui non negamus
alii dicunt ideo esse genus huraanum sub poles- parvulos illos mansuros esse in Eeternum Deo in-
tale dsemonis, quia hic poteslalem, et jus ex illo C visos propter peccalum originale, el quodammodo
peccato contraxit teutandi homines, inepte prorsus sub captivitate ac servitute diaboli, ui in hac vita,
asseritur, tum quia nequil pueros tentare, qui velle privalos scilicel speciali Dei protectione, qua ab ejus
nil possunt, tum quia potuit tentare Adamum, qui invasionibus et infesiationibus fiant immunes. > In
taraen nondum erat sub potestate daeraonis, tura hac responsione maxime displicet ilia particula quo-
quia posse lentari, non est esse, sed posse esse cap- dammodo, limitans dsemonis in captivos potestatero.
tivum. At pueri nascuntur reapse captivi dsemonis. Egregie inquil Augusiinus lib. vi conlra Jul., cap.
Unde Zosiiiius papa, epist. 157, apud sanclum Au- 20: < Cum fallaci vesiro sermone mjnuitis yires ejus
gustinum ait: < Nullus enim, nisi qui peccati servus quem dixil Verilas foriem. > Utquid enim additur
est, liber efftcitur, nec redemptus dici poiesl, nisi restrictio quam nec concilja nec ponlifices appipsue-
qui vere per peccatura fuit ante captivus. > Clare re? Illud aulem in eadem responsione summe placet,
eliam sanclus Gregorius lib. xxvi Moral., cap. 20, quod fateliir pueros non futuros immunes a dsemo-
disiiEguit captivitatem a potestate tentandi: < Nunc nis invasionibus et infesfationibus, hoc enim est
princeps, inquit, hujus mundi ejicielur foras. Unde quod intendimus, nempe fuluros obnoxios poenis
jam nunc sanctos horoines non lencndo possidet sensibilibus, eo quod fuluri sunt sub crudelissimi
sed tenlando persequilur. Nam quia non in eis in- D tyranni poiestale. Nisi dical infanfes "nibil mali ex
irinsecus regnat, contra eos pugnal exlrinsecus, et hujusmodi ini)asionifi«set infeslationibus percepluros,
quia intus dominium perdidit, bella molitur foris. > quo quid dici potegt ineptius? vexantur enim non a
Praeterea falsum est pueros eodeni modo esse frigore, non a calore, sed a daemone, 'cui mille no-
sub poteslale daemonis per peccatum originale, cendi artes.
sicut per quodlibet actuale, uii docet Moraines, num. Simile etiam adduclo argumenlo est illud, quod
13: nam in parvulis et cjeteris non baplizatis jus colligitur ex Epislola ad Rom. IX : Sic aulem Deus
babet dtemon veluti in proprio mancipio, ut enim volensoslendere iram, el demonstrare poienliam suam
definit sanctus Coelestinus papa supra, uiimur cxor- allulil in mutta palientia vasa irm, qua perfecla sunt
cismis et exsufflationibus clericorum, ut spiritus ab in perditionem. Quae vasa irse ibidem vasa eliaiu
eis immundus abigalur. Ergo vere sunt possessi a contumeliw appellanlur ab Apostolo. Cum igilur in-
daemone per inhabitationem, cum neque spirilus im- fantes sint vasa contumelise, cui, qtiaeso, loco illa
mundus abigi nec princeps ejici feras possit, nisi sit Deus depulabil? < Deus, inquit Fulgeniius, vasa con-
Inlus in parvulo. Quibus tamen exorcismis et exsuf- lumeUw seierno semper arsura deputabitinceiidio. >
 659 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. . 640
Patres Africani in epistola synodica, cap.' 13 : < Vasa A cula ilios pati certum est, cum sint captivi, nec illa
contumeliw sunt, quibUs dicitur : ' Ile, maledicli, in solvi possint njsi prius ipse forlis armatus custos
ignem mlernuin, qui prmpuratus est diabolo et angelis atrii alligetur. Paliunlur eiiara pcenam ignominim,
ejus. » Quod prius docuerat Africanae Ecclesiae magi- suntenim, tesfe Aposlolo, vasa contumelim(Rom. ix).
ster lib. i Operis impeff. coritra Jul., in fine : < Nos Hinc sanctus doctdr, lib. i contra Julianum, Operis
vero Deum quidem parvulorum opificem prsedica- imperf. cap. 158 : < Ex qua tamen (massa) alios in
mus, sed ex eadem massa medium locum vasis, Dei regnum adoptari fatemini, quos procul dubio va-
ubi nec in honorem fiant, neque in conlumeliara, sa in honorem facta concedilis; alios vero non ad
quem non dedit Apostolus, non damus. > Conside- hoc adoptari, quos facia vasa in conlumeliam, nisi
rent igitur adversarii laniam esse poieslaiem dserao- intelligenier consentiatis, impudenter negatis. Neque
nis in sua vasa, ul prius, ut inquit Chrislus, daemo- enim, si non est poena damnationis, sicut vultis,
nis triumphalor ligandus fueril, quam ex ejus domo iion erit salteiri contumelia imaginis Dei, separari a
vasa raperentur, nec minuant, ut ait sanclus doctor, regno Dei. »Insmper paliunlur verbera, carent enini,
fatlaci sermone vires ejus, quem dixil Verilas forlem. lesie Morainio, num. 17, speciali Dei proleclione,qua
Cerlum igitur est parvulos non bapfizalos esse ab ejus, scilicel dsemonis, invasionibus, ei infeslatio-
vasa contumeliae in domo dseroonis, e qua per Cbri- 'B B nibus fiant immunes. Nec pulandus est adeo milis liic
Stum non siint erepta, et captiva ibidem leneri a tyrannus, ut servos suos ne semel quidem flagris af-
forii armdio cuslodienti alrium suum. Hanc tenebro- fligat. Satis sit, infantes esse vasa iti illius domo, ut
sam domura scholaslici antiquiores dixere limbura, ait Cliristus, el capiivos in familia diaboli teneri, ut
in quo parvuli detinentur. Ita sancii Thomas, Bona- docet sanctus Pater iib. cil. de pecaloium Meritis,
venlura, item Scotus, JEgidius, Durandus, Richar- cap. 34. Adde his pcenam talionis, qui enim cum
dus et alii communiter, teste Bellarmino, cap. '_2 i suo primo parenle noluere esse sub Deo, faeti sunt
supra. Ex qua doctrina, velint nolint, probaturr servi sub diabolo. Tene aurea sancli doctoris verba
poena sensus. Pro quo notandum est, quod doceft lib. xiv de Civitaie Dei, cap. 15: < Justa damnatio
sanctus doctor lib. -21de Civil. Dei, cap. 11, < ocio> subsecuta est, taiis quidem damnatio, ut qui cuslo-
genera pcenarum in legibus esse^damnum, vincula,, diendb mandalum fuerat etiam carne spirilalis, fie-
verbera, talionem, ignbminiam, exsilium, mortem,, . "ret eiiam menle carnalis; et quia sua superbia sibi
serviliilem. > Ergo, cum parvuli, praeter puenam ex- placuerat, Dei justilia sibi donaretur, nec sicut af-
silii; quam scholastici vocant pcenam darani, paiiari- fectabat in sua esset omnimoda potestate, sed a sei-
lur servitutem sub dsemone, el carcerem, aliam pro- pso quoque dissehliens sub illo, cui peccando con-
fecto poenara patiuntur a pcena damhi. Qualis autemi C ^ sensii, pro Iibertate qustmconcupierat, duram, mise-
'sitista pcena servitutis sub principe tenebrarum ace ramque ageret servituiem; mortuus spiritu volens,
forli armato audivimus supra a celeberrimo quodami et corpore morilurus invitus : desertor aelernaevi-
ibeologo dicente : Hwc enim esset poena gravior,, tss, etiairi aeterna, nisi gratia liberaret, morle dam-
quam pwna sensus. Yerissime. Pone, exempli gratia,, ' natus. » Mortem vero poenarum uhiiifam non solum
priiicipem filios alicujus siibdifi non solura exsilioo corporalem, sed eliam spirilualem incurrisse per
et paterna etiam hasredilate privare, sedd peccatum universam Adami posteriiaiem certura
' riiulctare,
illos quoque tyranno cuipiam in mancipia divehdere,i, est. Et quidem pueros ex peccato originali poena
baUd sane exigua esset postrema isia prjena capti-. hiorlis secundae'raulctatos iradit passira sanctus doc-
'
vilatis. Porro nulla pejor, nulla acerbior, nulla atro- lor; lib. i ad Bonifacium, cap. 22, ait: < Aut si evan-
ciorcapiivitas est, quam esse sub dsemone, Phalaride,, gelicis vocibus cogimini confiteri, nec vitam, salu-
Dionysio, Maxeiitio crudeliore, lyrarinorum oriinium Q temque posse habere parvulos de corpore exeunles,
truculehtissimo. Neque levis censenda est pcena car- nisifuerint baptizati, quserite cur compellantur non
ceris, praecipue sub forti armato cusiodiente atrium.(> bapiizali secundse^mortis subiresupplicium. > Mors
Jd etiam alter e soCielaie scripior Neotericus non, n autem secunda ex cap. 20 Apocalypsis intelligitur,
*' ubi haec leguntur : El qui non est invenlus in libro
inficiatuf; gravissimam, iriquit Arriaga 1-2, disp. 52,i
num. 5, pwnam illam carceris fore, ubi velutis tipites,s vtlm scnplus, tmssiisesl in stagnum tgms. Et poslea :
nec videre, vet olfacere, nec gustare quid possent, Infernuset mors missi sunl in stagnuni ignis. Hmc
sane haecsensibilis pcena esset. Unde plures ex iis-;. est mors secunda. Quare, cura pueri sine baptismo
dem scholasticis recentioribus, ne pueros pcena caf-_ decedenies non sinl scripti in libro viiae, dubio
ceris affligant, nescio quem tertium decipiendis par- procul morli secundae, hoc est, igni depulantur.
vulis faciunl locum, uti plim Pelagiani, teste sanclo0 Hoc argumenium et fnse et erudite ex Augustino
Gelasiopapa, cujusprbxima verbasunl,et sanctoAugu- j. Urget archiepiscopusTIiuamensis in opuseulo de bac
slinossepjssimeid affirmanle et irridente, finxerunt.1# quaesiione, cap. 11 et 12. Scio Morainium respon-
Yerum quid dicent adversarii si ocio illa poena- (. dere, num. 69, morlem secundam esse privationem
rura genera a parvulis sustineri probabimus? Pce- >- visionis Dei; sed Iiaec responsio rejiciiur ab Augu-
nam daroni et exsilii ipsi concedunt, modo poenam n stinocap. 92 Enchiridii, et lib. xiu de Civit. cap. 8,
capiivitatis et carceris ex sacris litieris clare dedu-i- et lib. xix, cap, 28; ilera a sancto Fulgentio lib. i ad
xiirius. De feliquis quatubr idipsum pfobamus. Yin* i* Mohiinanij'c'-pi 6, UJ)iek sacris lilteris pronunliant
 641 VINDICJJEAUGUSTINIANiE. G42
mortem primam esse, cum anima separatur a corpo- A J haereseos falsilalem confixit: < llludvero, inquiens,
. re, secundam vero cum eadem aeternum punitur cum quod eos vestra fraternilas asserit prsedicare, par-
corpore. vulos aeternscvitae prsemiis etiam sine bapiisinalis
Eadenx sancli doctoris senlenlia probatur ex conciliis gratia posse donari, perfatuum est. > Epist. 95 apud
' Africanis, el liiteris Innoeenlii Papw. Asseriio de Auguslinum. Itaquelum synodi lum pOntifex illam
pwnis parvulorum ab Ecclesia Africana inter fidei vitam seternam parvulis in
dogmata, lestesanclo Fulgentio, relata. Insigne pro originali peccato mortuisi
eademre sancli Gelasii papm teslimonium. negarunt, quam Pelagiani eisdein pueris dabant.
Scholaslici, qui in statuendis parvulorum pcenis Viia autem aeterna dicit perpetuam possessionero
in diversara ab Augustino senientiara abiere, publi- Dei animam beanlis in regno coelorum, el ex conse-
carunt, ejusdem opinionem unum Auguslinum palro- quenti exclusionem cujuscunque miseriae, cui viiae
num habere, ul loquitur Catliarinus, eamque paucis- oppouitur selerna mors, quse consistit in perpeiua
«mos sequi, ul ait Moraines.ImoCaibarinus, unumsibi aroissione sumini boni, et perenni afflictione ac
opponens Augustinum, scribit: <At magna, inquiunt, cruciaiibus in inferis. At Pelagiani husquam ausi
est auctoritas Auguslini, magna profecto, sed veritatis, sunt dicere pueros sine baptismo iiuros in regniim
quaejam paleat longe major, longe major pontificum coelorum, ui ex serm. 14 de Verbis Apostoli supe-
auctoritas, et Ecclesiaede cathedra docentis, et com- B ] rius laudato exposuimus. Scribit de iisdem Augus-
munis doctorum sententia. > Quibus ille auctor in linus lib. i de peccatorum Meritis et reniissione, cap.
veterum Patrum scriptis se plane hospilem prodidit; 18 : < Dicunt parvulos recenti viia editos visceribus
eienim sancti Patris scnlentiam et synodorum et malrum, non propter remiltendum peccatum perci-
Ponlificum tesiimoniis confirmabimus, et iis quidem pere baplismum, sed ut spirilalem procreationem
adeo evidentibus, ut minime dubitem quin schola- non habenles, creentur in Chrislo, et ipsius regni cce-
slici, si in eadem incidissent, ne lalum quidem un- lorum parlicipes fiant, eo modo (ilii et haeredes Dei,
guera ab Augusliniana sententia discessissent. Recie cohseredes autem Christi. > Hinc idem sancius doc-
Scotus, in 2, dist. 53, quaestione unica magistrorum lor contra Pelagianos ait lib. n Operisimperf., cap.
Paiisiensium placilum contra Auguslinum stare di- 113 : < Respondete quid sitis, qui lot iraagines Dei
xit, quibustamen loiius Africse veiustiores episcopos sine illius peccati merito separatis a regno Dei, et
opponemus. facilis duas aelernas felicilates : unam qusc sit in
Et quidem veteres Parisiensis scholse doctores, regno Dei; alleram, quse sit extra regnum Dei. > Et
cum suuima ingenia scholae subtilitatibus devovis- lib. i ej'usdem operis, cap. 132, tradit parvulosj'uxta
seni, parum fuere in synodorum ac Patrum lectione Pelagianos futuros < in loco aliquo secundas felicita-
versaii. Hinc eruditionis defeclu quasdaro opiniones C ( tis, quem, inquit, talibus aedificavilhaeresis vestra. >
oblrusere, a quibus antiquioris Ecclesiae magistri Ex his inferlur vitani aeternam, quam illi haereiici
longius dislarunt. Hoc in praesenti conlroversia pa- pueris promillebant, sitam fuisse in secunda quadam
tebit, in qua scholasiici ex manca Pelagianse liaere-. felicilate, hoc est, minori ea qua fruebantur beaii in
seos notitia, uti a recepta anliquitus sententia reces- regno ccelorum. Nam cum ibidem pueri nullos cru-
serunt, ila illorum plerique in quibusdam eum Pela- cialus per totam aeternitatem passuri essent, aeler-
gianis convenere, quod eiiam notavit cum laudis num felices vivere ab ipsis dicebanltir. Scribit san-
praefatione nominandus cardinalis Bellarminus, cu- cius Fulgentius, lib. i ad Monimum, cap. 6, Deum
j"usverba iu calce fere hujus conlroversiae reciiabo. animae per peccatum mortuse duplicem insuper mor-
Prirni omniura Africani Patres Pelagianorum errores tem comminatum : < Primam in separalione animae
analheraate perculerunt in utraque synodo provinciae et corporis; seciindam in seterna crucialione animae
Carthaginensis, itemque in altera synodo Milevitana, ct corporis. Ac per hoc primam, qua discedenle ani-
deinin plenariis conciliis,uti fusius libro priori Historiae ina caro sola moritur: secundam vero, quando re-
Pelagianae nobis descriptum est. In his autera sacris diens in carnem anima in eadem el cum eadem in
conventibus pcenas sensibiles puerorum sinebaptismo qua peccavit, carne torquetur. > Priraa? morii op-
decedenlium statutas esse demonstro. Patres syno- Dponilur ] vila temporanea, alleri vero vila aelerna,
di Carthaginensis, in litteris ad Innocenlium, apud quando anima perpelua feJicitate fruetur, qua de re
Augustinumepistola 90, hsec de Pelagianisjscribunt: JegaturAugusiinus lib. xx de Civiiate Dei.cap. 6. Itaque
< Parvulos etiam propler salutem, quaeper Salvato- vitaaelernaiiifanlium, exPelagianorum sentemia, illa
rera Christum datur, baplizandos negant, acsic eos est quaeopponiturmortisecundse,quaeideoex Augus-
mortifera ista doctrina in scternum necant, promit- lino, lib. XVIII,ibidem, cap. 28, < secunda raorsdici-
lentes, etiam si non baptizentur, habituros vitam tur, quia nec aninia ibi vivere dicenda est, quse a
seternam. > Patres vero Numidiseprovinciae, in epis- Dei vita alicna erit, nec corpus, quod aelemis dolo-
tola ad eiimdem Innocentium, quse inter Augustinia- ribus subjacebit. > Quare, cum synodi Africanae ac .'
nas est 92, hsec ipsa scribunt de eisdem hsereticis : sanctus Innocentius damnarunt dicentes pueros sine
< Pueros quoque parvulos, si nullis innoventur Chris- bapiismo defunctos habere viiam seternam, explose-
lianse gratiae sacramentis, habituros vitam aelernam, runt secundam illam felicitatem quam cxtra regnnm
nequam praesumptione conlendunt. > Innocentius Dei Pelagiani infantibus promiltebanl, et ex conse-
poniifex, liis liiteri? acceptis, gravi rescripto novse qucnti decrevere eosdem subituros eliam mortem se-
 643 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 044
cundam, quse beatse vitse opponitur. Caeterum vitai A J rentur visione Dei, ei profeclo Deusin illis regnarei,
illa aeternum beaia, quam Pelagiani pueris destina- nec eo dilemmaie Auguslinus adversarios perculis-
bant, ante synodos Africanas rejecla fuit in concilioi set; etenim Deus clare visus regnat solus in anima
Diospolilano, anno 415, ubi cum objectum fuisset: videntis, et omnes ejusdem actus regit ac modera-
Pelagio, Ccelestium ipsius discipulum docuisse, < in- tur. Itaque Pelagiani beatitudinem naluralem pueris
fantes, eliamsi non baptizenlur, habere vitam aeler- destinabant; uti enim illi naturaliter innocentes ab
nani, > negavit se illa dixisse. Hinc Pelagium preme- iisdem asserebantur, ejusdem etiam ordinis beatita-
bat Augustinus, epist.106 ad PaulihumNolanum, pue- tem invexere, in quo lameu dogmate nunquam quid
ros sine gratia regenerationis in Christo <non habere senlirent nostris innotuit; unde Augustinus aliique
in se vitam, ac per hoc peenseserapiternat obnoxios. > Patres eorumdem sententiam plane se^non percipe-
!, Conrius ac Moraines exisiimarunt viiam seternam, re fassi sunt. Ille lib. de Praedestinatione sanctorum,
quam parvulis Pelagiani pollicebantur, sitara fuisse cap. 13, narrat, a Pelagianis promitti pueris NESCIO
in visione clara Dei, exlra tamen regnum cCelorum. CUJUS felicilatis locum, et in lib. de Haeresibus,-cap.
Unde responderi polest his, quse. hucusque deduxi- 88, wlernam et bealam QUAMDAM vilam suam. Idem
mus, synodos staluisse pueros non posse sine bapti- liabet lib. i de Origine animae, cujus verba mox re-
smo frui vita aelerha, hoc est visione clara Dei, nec B feram. Ipse Pelagius dicere solebat : Quo eant nes-
lamen slatim inferri, morte secunda j'uxta loiam suam cio, ut ex Auguslino'superius dictum est.
Jatitudinem pleclendos, sed prout bsec tantum dicit Redeo ad Africanas synodos. In concilio celebralo
privationem visionis Dei, non quatenus continel cru- anno 418 Carlhagirie contra Pelagianos^ in quo hic
ciatus et seterna supplicia animse et corporis. Sed canon in vetustis cOdicibusstalulus legitur. < Item
hsecsentenlia nulla ratione admitli poiesi, si consi- placuit, ut si quis dicit, ideo dixisse Dominura:
deremus quid Pelagiani nomine regni ccelorum in- IndomoPatrismei mansionesmultmsunt (Joan. xiv), ut
telligerent. Et licet Moraines, num. 55, dicat eos- intelligalur, quia in regno coelorumerit ALIQUIS ME-
dem id non salis expressisse, colligitur taroen quse DKJS,aut ULLUS ALICUBI Locos, ubi beate vivant par-
fuerit illorum senlentia ex Juliano lib. vi Operis im- vuli, qui sine baptismo ex bac vita roigrarunt, sine
perf., cap. 37, ubiait: < Multo maxime congregatio quo in regnum ccelornni, quod est vita seterna, in-
omnis glorificaia sanctorum esse Deo subjecia non irare non possunt, anathema sit. Nam cum Domi-
desistet, sed lolum corpus dignnm regno ccelorum, nus dicat: Nhi quisrenalus fuerit ex aqua et Spirilu
qtiod sub Chrisli capite construitur, divinse volunta- sancto, non inirabil in regnum cwlorum, quis caiho-
ti perfecta affectione cchserebit, ut exslincta omni licus dubilet PARTICIPEM FOREDIABOLI, qui cohaeres
cupiditale cuiparum, Deus et conlineai cunctos et C esse non meruii Clirisii? Qui enim dextra carel, si-
coropleat. >Ex his infertur Pelagianos non promisisse NISTRAM PEOCUL DUBIO PARTEM 1KCUREET. > In HiStOria
pueris visionem beaiam; elenim videns Deum, divhue Pelagiana, lib. i, cap. 13, bunc canonem recilavi,
volunlati perfecla affectionecohwret, ut exstincta om- ubi ex Photio ostendi in antjquis codicibus scriptum
ni cupidilate culparum, Deus el contineal eumdem et fuisse, quod -etiam lestatur Binius, licet a nonnullis
compleat. Quare pueri fruenles visioneclaraDeirea- omissus sit, de quo nolo cum quopiam cbntentionis
pse forentin regno Dei, quod illi negabanl. Rursus funem ducere. Interim hoc ipsum sancti Augustini
«anctus Augustinus,ubiquc premit Pelagianos negan- teslimonio confirmabo, qui lib. n de Origine animae,
tes peccalum originale, quod pueri exclusi a regno cap. 12; scribit: < Novellos haereticos Pelagianos
ccelorum immerito et injusie tanta miseria torque- justissime conciliorUm catholicorum et sedis apo-
renlur. Lib. n Operis imperf., cap 113: < Aciandem stolicaedamnavit aucloritas, eo quod ausi fuerinl non
aliquando, inquit, extra regnura Dei infelices fuluros baptizatis parvulis dare quietis et salutis locum etiam
fatemini parvulos non renaios. Dicite ergo hujus prseler regnura coelorum. > Unde satis verisimile fit
infeliciiatismeritum, verbosi et conlenliosi, quinega- laudatum canonem reapse fuisse ab Africanis syno-
tis originale peccalum. > Etlib.iv,cap,99,ait: <Ipsum dis exaratum. lllud vero observandum venit, ideo
etiam sic amatis, ul non ibi esse, non saltem Ievem D E Palres negasse alium alicubi locum, quia duo tantum
posnam credalis hominis esse, sednullam. > Quodsi Ioca riominanlur in sacris liiteris, nempe dextra et
Pelagiani extra regnum Dei dabant parvulis visionem sinistra judicis, unde asserunt pueros futuros in si-
Dei, Jiaud congruenler Augustinus contra ipsos in- nistra, el ex consequenti parlicipes fore diaboli. In
.ferebal pueros futuros infelices et poenae subjectos. eodem libro de Origine animse, cap. 9, scribit sauctus
Nam videns Deum possidet sumroum bonuro, nec Paler : <Nonbaptizalis parvulis nemo promittat iuler
ullo paclo poiest esse infelix, aul alicui paraae obno- damnationem regnumque ccelorum quietis, vel feli-
.xius. Praclerea sanctus Pater, libro n Operis imperf., citatis CUJUSLIBET, atque UBILIBET, quasi MEDIUM LO-
cap. i 13, his iustal Juliano et collegis : < Dicite, ob- CUM. Hoc enim eisetiam baeresis Pelagianapromisii.i
secro, in ea felicitate quaeextra Dei rpgnum erit, Quare cum illa opinio de quasi medio loco, nempe in-
ullusne regiiabit an nullus ? si nullus, liberior erit ter inferorum poenas ei gaudia regni coelestis, inler
procul dubio sine ullo rege illa felicilas; si vero ullus errores hseresis Pelagianse Augustinus recensuerit,
in ea regnabit, quis erit rex imaginum Dei, qui non constat eamdem el ab Africanis Palribus, qui con-
erit Deus? > At in illa secunda felicilate pueri frue- tra illara haeresim diligentissime excubuere, damna
64S VlNDJCliE AUGUSTINIANJE. 646
tam fuisse, quod ex dicendis clarissime apparebit. A episcoporum nomina Cunctorumdicebantur in titulo,
His addamsynodum Ryzacenorum Palrum in Sar- sed soiius B. Fulgentii sermo tenebatur in stylo. >
diniam a Thrasamundo rege Yandalorum Ariano re- Quare ea omnibus Byzacii Patribus, quorUm tum
legatorum sententiam. Cum Constaniinopoli graves temporis Dacianus erat primas, sententia stelit. Ha-
de divina gratia lites agitarentur, Bonnulli monachi bemus etiam epistolam synodicam eorumdera antisti-
pro iisdem componendis Romam profecti, audita turo, inier qnos tamen Fulgentius non nominatur,
Africanorum antistitum in Sardinia exsulum fama, quam publicavil Sirmondus, et ihter Opera Fulgen-
legalionem ad eosdera destinarunt; librum etiam tii, lom. VI Bibl. Pairum, edit. Coloniens., anno
miserunt de Incarnatione Domini et divina gratia a 1618 recenselur, in cujus cap. 8 eadem sententia
seipsis conscriptum, rogantes ut de eodem j'udicium traditur. Verba inferius recitabo.
ferrent. Byzaceni Paires,cum coramuni coosilio, quid Volo hic evidenler ostendere antiquitus in Afri-
memoratis monachis rescribendum foret deliberas- cana Ecclesia, in qua quadringenti sexaginta sex
senl, Fulgentio episcopo Ruspensi injunxere ut de- episcopi numerabantur, adeo certum fuisse, pueros
creta a Patribus ;in liiteras mitteret, quievesligio sine baptismo defunctos puniri in inferis pcena sensi-
librum exaravit inscriptum de lncarnatione el gralia. bili, ut id inter fidei dogmata relatum fuerit. Cum
In eo aulem Augustini senlenlia de poenis puerorum B fl Petrus diaconus, vir doctissimus, ut ex ejusdem
apertissime tradilur ; etenim cap. 14 inquiunt: Jibro de Incarnalione et gratia constat, in Orientem
<Quse justitia est, ut imago Dei, quse nihil poluit transmissurus esset, rogavit, per Jiiteras sanctum
per seipsam delinquere , si non redimatur san- Fulgentium, ut brevem fidei catholicae synopsim ad
guine Filii Dei, in regnum Dei non permit- se mitteret, cui se conformare posset :intelligebat
latur inirare ? Quo utique quisquis non ingre- enim plures bsereses passim toto Oriente grassari.
dilur, 1NTEBMINABILIBUS IGNISJETERNI CRUCIABITUR PCE- Fulgentius librum eidera misit inscriptum de Fide ad
NIS.Qua igitur justilia Deus justus infantibus sine Peirum, qua de re dixi lib. n Hist. Pelag., cap. 19.
peccato nascentibus ingerit pcenam, in quibuspoense In eo autem voiumine quadraginta dogmata ad catho-
non invenit causam? > Ilem cap. 30 hsec scribuntur: licam fidem perlinentia recitat, eaque in singula ca-
< Quomodo infantibus, qui baptizantur et in eadem in- pita digerit, quae ita inchoantur: Firmissime lene, et
fantia moriunlur.donataeternam salutem, quorumbo- nullatenus dubites. Primum dognia recitatur cap. 4.
nam necexspectat, nec invenit voluntatem? Item alios Cum vero cap. 26 posuisset dogma xxm de peccato
quomodo sine baptismate mortuos ^TERNISCRUCIATI- originali, capite insequenli 27 hsec scribit: <Fir-
Busdamnat,cum ineisnullamculpamroalaevoluntatis missirae tene, et nullatenus dubites, non solum homi-
inveniat ? Nonne istos inimicos gratiae Dei, nec de- C nes jam ratione utenles, verum etiam parvulos qui
fensores humani, sed deceptores arbitrii ad hoc sua sive in uteris matrum, sive cum de matribus nati sine
perversitas cogit, ut Deum putent iniquum in obitu sacramento sancti baptismatis, quod datur in nomine
omnium parvulorum, ubi nulla interveniente vel bo- Patris, et Filii, et Spiritus sancli, de boc saeculo
nitate vel malitia volunlaiis, alios vident potiri transeunt, IGNIS^TERNI SEMPITERNO SUPPLICIO PU-
regno , alios INTERMINABILI DEPUTATOS INCENDIO ? > JNIENDOS, quia, eisi propriae actionis peccatum nul-
Hic liber inter voluraina sancli Fulgentii recensetur, lum habuerunt, originalis tamen peccati damnatio-
quod ab ipso dictatus fuit, at eumdem a synodo ap- nem carnali conceptione et nativitate traxerunt. >
probaiuro, ac ad raonacbos Romam missuro patet ex Hoc xxiv dogma, seu, ut ille loquitur, capilulura de
hoc ejusdem iniiio, ubi episcopi Byzaceni nominan- fide Petro credendum proposuit, et cum postea reli-
tur: <Dilectissirais et in Christi fide atque graliat qua Capitula recitasset, hsec habet cap. 44 : < Hsec
plurimum araplectendis sanctis fratribus, Petro diaco-. interim quadraginta capitula ad regulam verse fidei
no, Joanni, Leontio et alio Joanni, cseterisque fratri- firmissime pertinentia fideliter crede, fortiter tene,
bus,etc.,Dacianus,Fortunatus, Boethus.Victor.Scho-• veraciter paiienterque defende. Et si quem contraria
lasticus, Oronlius, Yindicianus, Victor, Januarius,',' his dogmatizare cognoveris, tanquam pestem fugeet
Victorianus, Photinus, Quodvultdeus, Fulgentius,, rj) tanquam hsereticum abjice. Ita enim isla quae posul-
Felix et Januarius, in Domino salutem. > Quindecimt mus fidei catholicae congruunt, ut si quis non solum
igilur episcopi doctissimi ac sanctissimi in Augustinii omnibus, SEDETIAM SINGULISvoluerit contraire, in eo
sententiam pedibus ivere. Nec obstat laudalum volu- quod singulis horum contumaciter repugnat, et his
men fuisse Fulgentii raanu exaralum, qui Auguslinii conlraria docere non dubilat, hserelicus et cliristianae
Patris sententiam mordicus luebatur; nam in omni-.-. fidei inimicus, atque ex hoc omnibus calholicis ana-
bus synodis uni alicui ob eruditionem el eloqueniiamt themalizandus appareat. > Itaque testatur
Fulgentius
,insigni injungi. solet, ut publica Palrum decreta •
lit- parvuios curo solo originali peccato morientes ignis
teris mandet. Scribit discipulus Fulgentii, cap. 20I wterni sempitemo supplicio
puniendos, et id ad regu-
de Yila ejusdem : <Posl deliberalionis autera lon- lam verw fidei perlinere, et
lanquam hmrelicum abji-
gissimas moras, quidquid deunilio communis inve- ciendum, qui eidem dicio voluerit conlraire. Haecnon
nerat, eloquente? .allegandum sensibus casterorum,, indigent interprete, sed tantum lectore. Quis autem
beato Fulgentio dimiltebatur. > El poslea: < Pro- ex his non intelligat Africanam Ecclesiam
Augustini
plerea quandocunque rescribebant consulentibus, senlentiam de poenis infantium inler fidei doginala
 047 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINl. 648
recensuisse? Neque enim omnium Afrorum episco- A dius hac in disputatione adduci possit. Hic, in epi-
porum doctissimus ea in re deceptus dici potest, vel stola ad episcopos per Picenum contra Senecam de-
alios voluisse decipere, proprias opiniunculas pro lirum senern Pelagianum missa, scribit: < De parvu,-
inconcussis Ecclesia? dogmaiibus vendilando. Qualis lis autem quod asserit, sine baptismate pro solo
vero quaulusve fuerit Ftilgenlius ex ejusdem gestis originalipeccatononpossedamnari, satis IMPIA,satis
patet. Hsecsufficiat ex cap. 20 libri de Viia ejusdem pfofana propositio est. > At Pelagiani nunquam sine
dixisse : < Sexaginta quippe et eo amplius episcopos baptismo regnum cceloruni pueris promiserunt, sed
tunc catena ligabat exsilii, quorum lingua et inge- nescio quem lertium locum inter coelumet inferos.
nium beatus Fulgentius episcopus fuit. » Tot ejus- Audiatur iaudatus Gelasius : < Nihil est ergo quod
dem libri editi eximiam ipsius doctrinam abunde dicant quod. non renati infantes tantummodo in
manifestant. Vide quse de eodem dixi lib. u Hist. regnum ccelorumire non valeant, non autem perpe-
Pelag., cap. 21 et 24. lua damnaiione puniantur. > Ubi cum pontifex prse-
Hoc ipsum colligilur ex Augustino, qui lib. l de ter exclusionem a regno ccelesti, quse est poena
peccatorum Merilis et remissione cap. 28, asseren- darani, decernat pueros perpetuo damnatione puniri,
tes pueros futuros in medio quodam loco nuncupat palara fit eumdem Augustini sentenliam approbasse,
male credentes. Idem in lib. de Prsedesfinatione san- et concludit: < Dicant igilur in morie perpetua con-
«torum, cap. 12, ait: < Cum moriunlur infanles, airt sfiluli, si non aestimenlur esse damnati. TOLLANT
meriib regenerationis transeunt ex malis ad bona, ERGO DE MEDIO NESCIO -QUEMIPSlTERTIUM, QUEM DECI-
aut merito originis iranseunt ex malis ADMALA. Hoc PIENDIS PARVULIS FACIUNT LOCUM. > Ila arguit pontifex:
catbolica fides novit.» Praeterea, lib. v contra Jul., Pueri sunt damnati, ergo tollant de medio tertium,
Operis imperf. cap. 64, ait: < Inter reprobos sunt quem decipiendis parvulis faciunt locum. Ex qui-
certe plurimi qui si ex bac vila abriperentur infan- bns patet in antecedenti loqui Gelasium de damna-
tes, secundum falsam vestram bseresim penilus ab lione apud inferos, qua pueri perpetuae, hoc est, se-
omni, secundum autem catholicara fidera a damna- cundae morlis supplicia sustinent, unde recte infer-
tione gravissima tollerentur. > Cerlum est eam poe- tur lollendura esse de medio lerfram Iocum. At cur
nam a catholica fide in parvulis asseri, quam Pela- TERTIUM dicit, nisi ut duo tantum Joca esse de-
giani inficiabanlur; al hi pcenam damni, lioc est, claret, nempe coelum sedem beatorum, et inferos
exclusionem a regno coelorumlibenter concedebant. carcerem damnatorura? Quod defensores Augusli-
Hincdixit Augustinus, serm. 14 de Verbis Aposloli: nianae sentenliae lortores puerorum a scholasticis
< Yideris enim libi misericors, quia non aufers ei huncupantur, longe graviori censura eosdem Gela-
vitam, DAMNAS lamen, quem separas a regno ccelo- sius perculit, dum illos deceplores parvulorum apo-
rum. DAMNAS, nbn eutn percutis, sed in EXSILIUM MIT-G stolici oris senteiilia pronuntiavil, quippequi eisdem
TIS.En Pelagiani pueros non percutiebant, hoc est, secundse felicitatis locum inani asseveratione promit-
poena sensus iUos nequaquam mulctabant, sed poe- tebant. Inio ibidem iertium illum locum explodit,
na tantum damni, in exsilium illos mittendo. Quare, motus eodem testimonio sacrarum litterarum, quod
Augustino teste, catholica fides tradit parvulos per- inilio ex Augustino adduximus. Elenim scribit pon-
cuti, et non tantum in exsilium miiti, quod Pelagiani tifex : < Tolfant ergo de medio nescio quem ipsi ler-
ullro fatebantur. Rursus iracl. 67 in Joannem bsec tium quem decipiendis parvulis faciunt locum. Et
ait: < Proinde respueridi sunt a corde Christiano qui quia non nisi dexteram parlem legimus et sinislram,
putant ideo diclum multas esse mansiones.quiaextra non illos faciant IN SINISTRA REGIONE sine baptismaie
regnum coelorum erit aliquid ubi maneant beati in- pefmanere, sed baptizatos sinant ad dextram salu tarem
nocentes qui sine baplismo ex bac vita emigrarunt, sacra regeneratione transferri. > Quare Gelasius papa
quia sine illo in regno ccelorum intrare non polue- non modo sancli docloris senteuliam, Verum etiam
runt. Haec fides, non est fides; quoniam non est vera ejusdem quoque ralionem approbavit. Porro defini-
et catholica fides. > El tamen videmus plures scho- iiva illa sentenlia est: Totlant ergo de medio nescio
lasticos beatitudinerii naturalem perfectissimam ci- quemipsitertium, quem decipiendis parvulis faciunt
tra dolores et tristitiam parvulis promittere extra I) locum. In quibus dum dicit nescio quem, declarat
reguum Dei, quorura sententia niirius tolerari polest nec scife se nec inquirere qusenam aut ubinam esset
quam illa Pelagianorum, quia isti contendebant in- secunda felicilas parvulis a Pelagianis promissa, sed
fanles esse innocentes et nulla culpa coinquinatos, ob id eorum, dogma damnare, quod lerlium locum
Ondenon adeo grave absurdum videbatur quamdam facerent inter regnum coelorum,quod dandum est
ejsdem felicitatem praeparare, cum tamen scbolastici, iis qui erunt in dextera, et inferni poenas, quae des-
necignobiles, asseranl cum Ecclesia calbolica pue- linantur iis qui erunt in sinistra. Ex his jure Gela-
ros esse originali labe infeclos; sub polestate dae- sius appellalur a Gabriele Yasquez, prima parle,
monis, filios irae, nec poslea dubilent eisdem bealam disp. 91, num. 75, per omniaAugustinianus.El quidem
quamdaro vitam promittere. ineamdem epistolara, utalias notaviraus, toiius Au-
Sed ex eadem Africa ad Romanam apostolicam gustinianae contra Pelagianos doctrinae succum va-
sedem evectus sanctus Gelasius papa adco aperte lenliorem contraxil. Unde cum ex Clementis poni.
Auguslinianani sententiam confirmavit, ut nibil soli- opt. max. indullo ejusdem sancti ponlificismemoriam
649 VlNDICI^EAUGUSTJNIAN^. 650
quotannis Augustiniana farailia recolendi facultaiem A atque minorum, qui sine baptismate cursum vitae
impetrassel, inter precum officia ejusdem vilse syn- prsesenlis in infidelilate consumraant, quantum atti-
opsi insignem Gelasii erga sancti Palris Augustini net ad communionem originalis peccati, una est. Ex
doctrinam cullum inseruit. Gelasii laudes recitat hac utrique ibunt in ignem aeternum, quiparatus est
Dionysius Exiguus in epistola ad Julianum presbyte- diabolo et angelis ej'us, quia in eis chirographum,
rum, in qua ejusdem ponlificis doclrinam, pietalera quo sibi eos deceptoris nequitia subdidit, Salvatoris
ac exantlaios pro orlhodoxa fide labores eximie gralia non delevit. > Et slatim ; <Reddet unicuique
commendat. Has litieras leges in calce prioris parlis secundum opera spa, ut non solum pro originali pec-
collectionis RomanaeLucaeHolstenii. Et quidem com- cato /ETERNIS IGNIBUS ARDEANT (quibus ARSURI sunt
rounem id temporis fuisse sententiam in Ecclesia, sine baplismale morientes etiam parvuli, qui nihil
pueros sine baplismo decedenles in inferos detrudi, boni aut mali egerunt), sed etiam pro sua voluntate
patet ex Iibello fidei quem Pelagiani episcopi concin- mala tanto deterius torqueantur, quanlo amplius
narunt; ibi enim veluti ingens absurdum exagge- propriaeiniquilalis adjiciant. > Hi Fulgentii libri exi-
rant poenas sensibiles puerorum. mie commendanlur a Palribus Africanisin Sardinia
Idem Augusiiniasserlum Patrum ac plnrium llieolo- pro fide orthodoxa exsulantibus, in epistoia synodi-
gorum eliam recenliorum auctorilate probatur. ™
B ca, cap. 18.
Agmen Patrura, ut par est, Hieronyraus ducet, qui At sseculo eodem desinente, sanctus Gregorius
propius in Palsestina ctim Pelagio veluti collalo Magnus, ei insequenti ineunte sanctus Isidorus Hispa-
pede cerlavit. Edidit ille Dialogos conlra eumdem lensis Auguslini sententiam approbarunt, quippe
hseresiarcham, in quibus sub nomine Critoboli Pela- quae coramunis lum lemporis in Ecclesia habebalur.
gium, sub nomine vero Attici viruro catholicum Gregorius, lib. ix Moral.; cap. 12, in illa Job : Et
colloquenles induxit. Itaque Critobolus objicit in fine multiplicabit vulnera mea etiam sine causa, haecscri-
lertii libri : < Oro te, quid infantuli [peccavere? bit: < NonnuIIi etenira prius a praesenti Iucesublra-
Nec conscientia eis delicli iroputari potest, nec huntur, quam ad proferenda bona malave merita
ignoranlia, qui juxta Jonaro prophelam manuro dex- activse vitse perveniant. Quos quia a culpa originis
tram nesciunt et siriisiram. Peccare non possunt, et sacramenla salutis non liberant, et hic ex proprio
possunt perire, genua labant, vagitus verba non ex- nihil egerunt, ei illuc ADTORMENTA PERVENIUNT. Qui-
plicant, balbutiens lingua ridetur, et ^TERN^;MISE- bus unum vulnus est, corruplibiJiter nasci, aliud car-
RIJJCRUCIATUS miseris praeparantur. > En Pelagius naliter emori. Sed quia post mortem quoque seterna
exprobrat calhoiicis veluti quid absurdum puerorum mors sequilur, occulto eis jusioque judicio etiam
in aliena viia cruciatus. Quid liis reponit Hierony- / sine
G causavulneramultiplicanturpPERPETUA(quippe)
mus, anforte illa Annati verba : Negamus crudelem TORMENTA PEhciPiuNT(qui) nihil ex propria voluntate
consequenliam? Lib. 8 sui Augustini, cap. 1, pag. 858. peccaverunl. » Et postea : < Districtus judex, qua
Haud equidem, sed ex Paulo apostolo peccalura ori- eos animadversione trucidat,
quos culpa propriae
ginale probat, ut pueris tormenla non injusle infligl actionis damnat, si et illos m JETEU.NUM PERCUTIT,
videantur. Eadem pcena sensibilis infantium asseri- quos reatus arbilrii non addicit? > Hsec adeo clara
tur a sancto Avilo, autislite Yieunensi, qui anno sunt ut Moraines dicat
Gregorium ea non ex sensu
500 in Galliis floruit. Etenira in carraine ad Fusci- Ecclesiae, sed ex propria opinione asseruisse. Sanctus
nam sororem haeceleganter scripsit: lsidorus, lib. n Differ. spirit., num. 20, idem tradit
Omnibusid vcro gravius, si fonte lavacri inquiens : < Illud lamen tenendum est, parvulorum
Divini experlem lenerum mors invida nalum animas nexu peccati originalis esse astrictas, quae
Prwcipilal, dufa generalum sorte GEHENN,*:,
Qui mox ut malris cessaril filius esse, nisi percipianl baptismatis sacramentum, regni cce-
Perdilionis eril; iristes lunc edila nolunl, lestis participes esse non possunt, sed cum carne et
QumFLAMMIS lantum genueruni pignora malres. commune habebuut peccatum.et pari judicio DAMNA-
Fuit autem Alcimus Avitus praesul doclissimus, ac BUNTUR INIGNESI iETERNUM. > Et lib. i Sentemiarum,
synodo Epaunensi aliisque praesedit. Huic auiem sup- D I cap. 22, ait : t Pro solo. originaii reatu luunt IN IN-
parem dabo sanclum Fulgentium Ruspensemepisco- FER.NO nuper nati infantuli POENAS. > Erat ergo ceria
pum, qui eidem Avito convixil. Hic in lib. de Fide in Latina Ecclesia illaassertio de pcenis pueroruni,
ad Petrum diaconum senlenliam eamdem lanquam quam Augustinus, Fulgentius ac Synodi in Africa
de fide tenendaro docuit cap. 27, cujus verba supe- docebant, quani Gelasius ac Gregorius sanctissimi
rius laudavimus. Idem, lib. i de Yerilale prsedesti- pontifices in Italia tradebant, quam sancius Avilus
nationis et gratiae, cap. 12, ait: < Nulla igitur est in Gallia, et sanctus lsidorus in Hispania cilra du-
causse diversitas in infantibus, qusefaciat unumeligi, bium asserebanl. Eamdem vero diutius usque ad
alterum reprobari. Si vero parentum consideretur scholaslicorum aetalem viguisse existimo. Sanclus
voluntas, illi qui Christiani sunt, ut eorum filius Prudeniius, episcopus Tricassinus, qui floruit anno
haptizarelur, sollicite voluerunt, instanlissime cura- 850, in libro de Prsedestinatione, cap. 16, ait: <Quse
verunt; quor-umtamen filius antequam baptizaretur punitio bifariara dividitur, et nunc in absolulione
morte praevenlus, «TERNISESTIGNIBUS deputatus. > animse a suo corpore comparata hujus primse prac-
Capiie eliam 14 scribit : < Causa vero majorum varicationis merilo, quod ab ipsa radice in omne
PATBOL. XLVII. 21
 6K. SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 652
lectione Gregorium superavit. Hanc illi
posteriiatis ejus genus transfusum atque innatum A Auguslini
est, et postmodum (in) GEHENNA, quae tam HUJUS laudem ultro recentiores tribuunt.Dicitur a Vasquez
quam aliorum muliiplicilate criminum libidinosa 1-2, disp. 185, num. 15, apprime in Augustini doctri-
A vir doclissimus, et
perversiiate contractorum acquisita esl. > Et infe- na versalus. Vandero appellatur
lius de parvulis scribil : < Exlra bapiismi gratiam si quis alius doctrinmAuguslinianmperstudiosus, disp.
morienles, non suo, sed proloplasli peecato PERPE- 1 de Liberl. Dei, num. 25. Addit Fasolus part. 1,
TUAPtKiiONEDAMNANTUR. > Ex Anglia veniat Ansel- q. 23, art. 1, dub. 3, num. 34, cujus libriAuguslini
mus, qui in lib. de ConceptuYirg. et pec. orig.,cap. auctoritatibus et senlentiispassimabundant. Idem nun-
22, haec doeuit: < Sed cum nemo dubitet quia par cupatur a Raynaudo homoin Augustini lectione vsr-
pcena non sequeiur imparia peccata, in hoc tamen salissimus. In cens. inoff. [[Pro Yaler. Cemeliens.]
similis est et personalis et originalis peccali damna- cens. num. 2. Denigue Decampsius scribit: < Gre-
•
tio, quia nullus admiltitur ad regnum Dei, .ad quod gorius Ariminensis, 'quem non vitae tantum instilu
factus est homo, nisi per moriem Chrisii, sine quo to, sed eliam doctrina Augusiinura fuisse norutit
nqn reddilurquodpro Adaepeccato debetur, quam- omnes, qui vel striclim ejus libros altigerunt. > Lib.
vis non omnes pariler in inferno torqueri mereantur. III de Haeresi Jans., disp. 3, cap. 20. Quaeconsulto
Nam postdiem judicii nullus erit angelus, aut homo B hic inserui, ut planum fiai quantum fidei Ariminensi
NISI AUTIN RBGNO DEI, AUTIN INFERNO. > Explodit praestandurasit, ubi de Auguslini'mente disputalur.
terlium illum locum felicitatis secundas, quem pleri- Yideo enim hunc insignem doclorCm plerasque sen-
que parvulis promilluni. Ullimus accedat sanctus leniias tanquaro vere Augustinianas defendere, quas
AelreduSj saneii Bernardi contemporaneus, in libroi tamen recentiores veluli portenta ac paradoxa pror-
Speculi charjtatis, cap. 15. Cum sibi objecisset: sus anti-Augustiniana rejiciunt. Hic itaque vir subti-
< Parvulos quae ratio addicit damnationi, quos nec. lissimus Augustiniauctoritatem communi illius setatis
creatio maloSj nec propria voluntas fecitinjustos?» scholaslicorum. sensui praeposuit. Albertus etiam
Respondet : < Quid enim? Injuslum sestiraas ut Magnus, in Summa, tract. 18, probabilem Augustini
iignum inutile et infructuosum ignis depascal? Co- sentehtiam fatetur, uti etiam Polmanus, doctor Dua-
gita, quseso, totum humanum genus quasi lignum censis, in calce Breviarii theologici, num. 469. Con-
ariduro, lignum infructuosum, lignum in ipsa radice senliunt Sonnius, tract. de Extremo Judicio, cap. 6
vitialum, utpote veneno antiqui serpenlis inficiaiun, et 7; Driedo, libi i de Gratiaet libero arbitrio, tract.
justissiine addictum flammis, igni deslinalum, adju- 3, cap. 2, part. i. Ex Augustiniana familia prseter
dicatum damnafioni. Quid ergo? Ingratum le prsebes, Griegoriumfuse eamdem sententiaro tuenlur Augusti-
'- o. lignum inutile ! quod quidam ramusculi a tua prae- C nus Musseusin Apologetico ad Paulum 111, Alipius
moriua prsecisi radice eripiuntur incendio, quatenus Reylof Belga, lib. vm de Anima ad menlem sancti
stipiti cuidam frucluoso inserti pristinse libertati d«- Palris Augusfmi, capi 2, § 13; Micbael Paludamis,
nentur. > Hujus sancti Begulam lege apud Holste- insignis doclor Lovaniensis, in epistola adConrium
tiiuin, pag. 187j parte n Collectionis Romanse. Ex archiepiscopum Thuamensero, quaelegitur in limine
his patet quam falso dixerit Adamus omnes Patres libri ejusdem Conrii mox laudaudi. Denique Carolus
contra Augustinum stare. Cerle neque Pater Suarez, Moreau Gallus, tomo I sui Tertulliani, part. n, pag.
neque Pater Vasquez cum Augustino ea in re con- 89 et seq., ubi ait : < Altendant et hi qui solam poe-
veniunt; at bene sanctum doctorem seculi sunt om- nam dalnni in eis admitlunt, se ab antiquo Ecclesise
nes Lalini Patresj qui conlroversiam illam quoquo et Patrum sehsu esse retnotissimos. > Ibi cnim plura
modo attigerunt, in quorum lectione Adamus totus Patrum testiroohia laudat, quse tamen de damnaiione
liospes fuit. generice suropta intelligendos esse facile adversarii
Haeciiaque antiquse Ecclesiaeac sanctis Patribus dicent; neque enim Gelasii, Aviti, Isidori, Prudentii
de infantium pcenis senlentia stetit, donec post du- aliorumque auctoritales produxit, quas nos sirperius
centesimum supra millesimuii) annuro Cbristian» altulimus. Hic lamen Auguslinianos plurimum de-
"&
epochse novaeopiniones a scholasticis procusse sunt. bere fateor doclissimis Seraphicae familise Patribus,
Qui si in Patrum voluminihus tantum studiiaclabo- totidem enim prb Augustiniana senleritia, qiiot ex
ris posuissen», quanturo Aristoteli explicando im- nostris, slafe video. Alphonsus a Castro, insignis
pendere, profeeto sancti Augustini sententiam non theologus, in lib. adversus hseres^, v. Baptismus, ait
Obduxissent, neque eorum plerique Pelagianorum pueros originaJi infeclos esse gekennmobnoxios.Mal-
opinionero, quod naturalero illam puerorum beati- thias Hauzerus idem docet tora. II AnatomiseAu-
tatem altinet, boroinum mentibus tam alte infixissent. gustinianse, pag. 764. Idem etiam docent Joannes
Verum tanta fuit vis veritatis, ac tantum Auguslini Poncius Hibernus, disp. 18 Cursus theologici, lota
auctoritas valuit, ut plerique etiam scbolaslicorum quaslione 6, et in Commentario in 2 Sententiarum
pedibus in Augustiiii senlentiam ierunl. Primus fuit Scoti, dist. 55; P. Macedo, iib. iv de Clavibus, cap.
Gregorius Ariminensis, subtilissiraus antiquae Pari- 18, contr. de Peccato orig., sect. 5; quoruin omnium
siensis scholae doctor, qui poenas sensibiles infan- studia vicit Florentius Conrius, arcbiepiscopus Thua
tium acerrime sustinuii in 2 Senteniiarum, dist. 30, mensis, integro pr« sancti Augustini asserlione volu-
quaest. 3. Nullus autera veterum scholaslicorum in mine evulgato, in quo fusissime ex sacris Jitteris e
653 VINDICLE AUGUSTINIAN/E. 654
Augusfmo sensibiles infanlium poenas deraonsiravil. A J iis miseriis quas in natura pura subiisset; quare
Patrumtamen testiroonia omisit, unus enim Augusli- cum peccatum originis per se sustulerit juslitiam
nus instar omnlum iili fuit. Hic autem cum cap. 2, originalem, per accidens induxit miserias. Hanc res-
retulisset plerosque ea in opinione Augustinum in ponsionem § 2 superius explosimus, quam rursus hic
excessus prolapsum sentientes, quse recentiorumi egregio testimonio Augustini, lib. vi Operis imperf.,
canlilena est, haud sibi temperare potuit quin excla- cap. 37, refellimus. < Restat, inquit, ut ista, quee
maret: < 0 vocem non solum mirae animositatis nunc est (scilicet mors corporis), ipsa hovissima,
plenam, sed injurise in Augustinuro, ejusque sanctos hoc est, in line destruatur, quando fiet resurrectio
commagistros, et in ipsam sedem apostolicam forle carnis, ul ncn sit porro inimica, quoroodo esset, si
plenissimam! > Yideo hunc doctissimum antistitem naturalis ita esset, ut poenalis non esset; poenalis
vocari a Morainio novorum dogmatistaruro prodro- autem sub justo et oninipotenle Deo judice nullo
mum, cum lamen antiquissimam Patrura sententiam pacto esset, nisi meritis peccati accidisset. > Cum
propugnaverit, At quod in limine libri Auguslini autem mors pcenalis dicitur, non ideo dicilur ob re-
nomen inscripsit, ac peregrinum Jerichontinum in lationem quam babet ad culpam, cujus ipsa poena
alio volumiiie descripsit, in quo humanse nalurae sit, sed pcenale accipilur ab Auguslino, quod infert
stalus juxta Augustini mentem egregie explicuit, fi £ cruciatum et dolorem, unde et poena alia est jusia,
binc et nuperis, quos appelfat, dogmatistis prsecur- alia injusla : neinpe injusla est, quse sine prsovio
sor datus, tanlum Conrio stetit Augustinum defen- demerito innoceiiti a lyranno infligitur. At mors ne-
disse. Hi ergo subtilissimaescholse professores, licet quit esse naluralis, ut non sit pcenalis. Etenim anima
alias Scolo addictissirai, cum raagistrum in pr.vsenti a corpore separari non potest, nisi prseviis morbis
controversia cum Augustino minus convenire intel- et doloribus, sive ii longi siut, sive breves; qui enim
ligerent, religioni duxerunl Scotum Augustiuo prae- breves sunt magui sunt. Ergb ex sanclo doctore
ponere. lmo eo facto ipsius Scoti, si non doctrinam, nequil mors esse naturalis sub justo et omuipotente
sallera exemplum secuti sunt. Etenim subiilissimus Deo, qui tanquam juslus non infligerel malum poense
ille doctorum tantum Augusfrao delulit, ut Patres sine culpa, tanquam omnipotens non sineret ab atio
Minores, in libello supplici exbibito senatui Caslellse toti innocenti naturae infligi. Hiuc clamat eodem lib.
anno 1628, quo juramentum Salraanticensis acade- vi, cap. 20 : < Neque enim sub Deo justo miseresse
mise pro defendenda doctrina sancti Thomse, quod quisquam, nisi mereaiur, potest. > Quomodo autem
diligeiuissimus Augustini discipulus fuit, tanquam Adam, licet ex elemenlis et corpore animali compo-
doctori subtili injuriosum deferebant, hsec scripse- situs, moriturus non fuisset, egregie explicat sanctus
rint: < Scolus adeoAugusiiiiianse doctrinse addicius C ( doctor ibidem, cap. 39. Sed, his omissis, cominus
luit, ut in solis theologicis commenlariis octingenties datam responsionem oppugno. Etiamsi homo in na-
ac quindecies sanctum Augustinum in suarum asser- tura pura futurus fuissei iis miseriis subjectus quse
tionum testera prolulerit, t etc. Quse aliave legere excomplexioneelemenioruui, quibus constat et in
poteris tomo priofi Hisloriae Augustinianse Hispa- quibus vivit, orlum ducunt, multae sunl alise gravis*
nice scriptse a Petro de Campo, lib. m, cap. 30, et sima3 miseriae quas homo ex sua natura non palitur.
apudLucam Wadingum in Yita Seoti, tomo 1 ,Ope- Etenim plerumque pueri a dsemone invaduntur, et
rum ejusdem, cap. 15, num. 69. ad moriem usque cruciantur,illa atttem pceua non
Thesis de sensibili infantium pana in inferis ralionibus oriiur ex conditione materise. Urget hoc argumen-
suadelur. Quapccasione oslendilur Ecclesiam Ro- lum Auguslinus lib. vi contra Julianum, cap. 6. <Tu,
manam inter precumofficia eamdem sancti docioris
sentenliam recitare. Auguslinus vocat illam pwnam inquit, assere, si poles, quomodo sibi nou obscure,
miiissimam. Statuitur pueros ea>pwna damni gravem sed aperie vindicet parvulos, quos immundi spiritus
tristitiam pali. vexant. Si ei iraditos dicis, videmus ambo suppli-
Sed nec desunt arguraenta saiis valida quae sancti ciuro, tu dic meritura; ambo cernimus pcenam, lu
Augustini sententiam non modo probabilem, veruro qui nulla mala merita dicisex parentibus trahi, cum
etiam longe probabiliorem ostendunt; nam quod D J Deum justum ambo faieamur, demonsira ista poena
synodos et Patres attinet, vera est ejusdem senten- dignam, si potes, in infantibus culpam. An vero non
lia. Primum argumenlum est : Peccatum briginale agnoscis eiiam hoc ad illud grave jugum pertinere,
induxit sensibiles miserias puerorum prseseoiis vilse, quod est super filios Adama die exilus dt venlre malris
ergo et easdem per lotam seternitatem distendet. eorum (Eccles. XL)? etc. > Ideo enim daemones per-
Probatur consequens, quia pcense sensibiies hujus mittuntur tantis crucialibus pueros torquere, quia
vUsenon suntsufficientes ad satisfaciendum per satis- isti sunt peccato deturpati. Itaque durante eodem
passionem pro macula peccati originalis, et quantse reatu juste daemon polerit illos affligere. Rursus rc-
quantce sunl, juste huroanum genus easdem patitur; jicitur eadem responsio. Si miserise per accidens
ergo durante eadem macula peccati per totam seter- consequuntur privationem justitiae originalis in slaiu
nitalem, juste in seternum pueri originali Jabeinfecti prsesentis vitse, cur etiam in allero statu eaedem mi-
easdem palieniur. liespondent communiter scho- serise itidem saltem per accidens non consequenlur
laslici miserias esse pcenas peccati originalis per• privationem originarise innocenlise? Profecto cuin
accidens; nam justitia originalis eximebat hominerai peccalum in pueris in prsesenti seque ac futura vila
 655 SUPPLEMENTOM AD OPERA S. AUGUSTINI. 656
remaneat, nescio undenam divinam justitiamin altero A ApOstoli, fuimus et hos aliquando nalura filii irm,
sseculo futuram erga infantes mitiorem deducant, possenl utcrinque eludi, nobis interim sat est easdem
cum in aliena vita severius peccatores puniat,- El reciiari ab Ecclesia Romana inier officia precum fe-
quid em si Deus Adaraum post pecealum morli non ria iv Dominicaeiv QuadTagesimae,in lectione priori
destinasset, et hic aeiernum inter miserias una cum expositionis Evangelii. Uti enim cerlum est Augusti-
posteris vixisset, nullus judicium Dei culpare posset, num eo loci joxta prbpriam senlenliam de sensibili
qui inimicum genus ae sorde pollutum poenis ad- pueforum poena in gehenna Ioeuium esse, ita ejus-
. dixisset.. Ergo in illa liypothesi ob solum originale dera doctrina suis precibus ab Ecclesia inserta, in-
deliclum pueri a lernum juste pcenas subirent. genti auctoritatis pondere fulcilur; saitera omni
Probatur secundo. Deusodio habet pueros origina- censura liberatur, quod unum hic intendimus adver-
ria labe pollutos, illis est iralus aique inimicus,ergo sus recentiotes criticos, excessus Augusfmo objicien-
juste potest exereere contra eosdem acius justiike tes.
vindieativse, prout haecest inflictiva pcenaesensibilis. Probalur teriio. Pueri praedestinati ex meritis
Antecedens colligitur ex Joan. m, 56 : Qui autem Chrisli habebunt in alia vita bona corporis, quas do-
incredulus est Filio, non videbit vilam,sedira Dei ma- tes a theologis nuncupantur; ergo pueri reprobi pa-
net super eum. Quam sententiam parvulis non cre- B-tienlur in alia viia rnala corporis ex denierilis Adse.
dentibus applicat sanctus doctor lib. 1 de peccaiorura Simile argumentum ponitur ab Auguslino lib. vi con-
Meritisetremissione, cap.20. Scribit etiatn Apostolus tra Jul., cap. 10, ubi pariiatem negantes vocat ;IH-
Ephes. li, 3 : Eramus nalura fiiii irm; nempe ob pee- portunos. Do ejusdem verba : < Yide ergo, inquit,
catura originis, quod cum natura in prolem transfun- quam impbrtune nblis, parvulum de alieno peccato
ditur, quo fit ut puer recens natus sit aversus a Deo, reportare malum, et velis eum de alieno recle facto
et ex consequenti ejusdem inimicus. Gonsequentiam repbriare bonum, non qualecunque, sed Dei regnura.
vero acute deducit Augustinus traot. 44 in Joannem Alienum quippe opus est, cum credit per allerura, si-
inquiens: <Apostolus natus in genteprophetarum dicil: cut alienura opus fuif, cura peccavit in allero. > Res-
Fvimuselnos aliquando natura filiiirw,sicut et cwteri. pondent negando paritatem; nam licet divina boni-
Si fiiii irse, filii vindictse, filii pcense,filiigehennse. Quo- tas possit dare bona corporis iis qui eodem corpore
modo natura, nisi quiapeccante primo homineviliuro tanquam instrumento pro eorumdero acquisitione ni-
pro natura inolevit? > Suntoptimaeillaliones, quan- hil boni egerunt, contra aequilatem taraen est pati
doquidem si Deus est iraitus pueris, ergo potest con- corpus illius qui eodem corpore nunquam peccavit;
tra eosdem exercere actum jusiitiae vindicativae ; ergo prsesertim cum pcena sensus sit proportionata iis de-
eliam eosdem posna.afficere, objectum enim justifise C leclationibus peccamiriosisquse corpore percipiuntur.
vindicativae estpuniliorei; ergo potest illos gebennse, Sed contra est, quia sicuti in alia viia non ponitur
hoc est inferni flammis destinare, ubi erit fletus et novum iiieritum aut demeritum, sunt enim animse in
stridor dentium (Mallh. xxn, 13). Nec valet, si dicas termino, sed Deus eo modo erga illas se habet pos-
iram Dei ejusque justitise vindictam apparere in tea, ac quando recesserunt, cum pueri sine baptisroo
poena damni qua puniuntur pueri, nec oportere ut ab defuncti numerenlur in familia diaboli, sicuti e con-
eadem justitia poena sensibili castigentur. Etenim tra mortui susceplo sacramento in familia Cbristi,
pueri sunt reiejusdem omnino peccati quod commi- sequum est ut sicut isti sub Christo bona corporis
sitAdara, ita ut crimen quodin Adamo fuit aciuale, recipiunt, ila illi sub daemonemala eorporis sentiant.
evaserit in posteris originale; uude dicit Apostolus Etenira si in hac viia sunt sub potesiate daemonis,
Rom. v: In quo ofnnes peccaverunl; ergo sicuti in ita ut illos in cOrpore torqueat, ut superius ostensum
Adamo peccaluin actuale punitum fuil infliciione est, cur in alia vila, in qua nulla est redemptio, ab
prjensesensibilis, in posteris etiam eodem supplicip illius potestate, quam anlea in eorumdem corpora
casligari polerit; uli peslis non lantum nocet illi in habebat, eximentuf ? Scribit sanctus doctor proxime
cujus corpore priinum nascilur, verum etiam alieri laudatus : <Jam itaque vobis ipsis reddite rationem;
qui eadem per contactuni inficiiur : ita pueros pec- [) ne putetis indignura ut qui non admittuntur in re-
cati paterni conlagiona mori dixit Augustinus lib. vi gnura Dei, sint sub illo qui cecidit de regno Dei; et
conira Jul., cap. 4. Huc facit quod docet sanclus qui non habenl vitam, sintsub illo qui peniidil viiam. >
Thomas 1-2, q. 81, arl. 2, adl: < Poena,inquit, <xnv Nec juvat quod pueri corpore non peccarunt, unde
porali interdum jndicio divino vel humano pivniunlur nec in corpore puniendi videntur, nam peccatum so-
filii pro parentibuSj in quanlum filius est aliquid pa- lius voluntatis superbientisjusle puniiurpoena sen-
tris secundum [corpus. > Deus eriim e vita sustulit sus, nec dsemones corpore peccaruut, et tamen poena
hiitira David, ut palris adulteriura puniret, et tamen sensibili affligunlur. Imo cum totum peccatum, quod
puerulus non erat reus paterni delicti. Hinc Exodi xx, fuit actuale in Adam, sit originale in pueris, et illius
5,- dicitur Deus visitare iniquitatem patrum in filios realumcxtoto subeant, cum in peccato Adse fuerit
in lertiam el quartam generationem. Quo ergo potiori voluptas sensus in comestione pomi, hujus etiam vo-
jure Deus polerit punirc pcena sensibili pueros, qui luptalis pcenas luit infelix posteritas, cuj'us pariter
reapse contrahunt raaculam priraorum parentum? reatus in ipsam per generationem iransfusus est.
Sed etiamsi illaiiones illae Augusiini ex his verbis Hic tamen adverleridum est Augusiinum asserere
 557 VINDICUEAUGUSTINIAN^E. 0-8
oiitissimara esse poenamquam infantuli in inferis sub-IA homo de turba imperilorum, sed inter paucos pru-
cunt. Illam damnalionem omnium levissimamvocat denlissimos regni illius araator, tanto utique arderi-
lib. v contra Jul., cap. 11, quodest 8 in ediiioneBa- tior, quanto magis le flagranlissima paucorum socie-
sileensi, el milissimam sane omnium pwnam in En- tas in illud accendit, nec facit inde lorpescere frigi-
chiridio, cap. 95, et lib. i de peccatorum Meriiis et; diormultiludo, responsurus es homini, atque dictu-
remissione, cap. 16. Cum ignis calefaciat, et si ca- r»S : NONSOLUM MAGNA NON'EST,SEONULLAOMNINO
lor sit intensus, etiam comburat, quandoquidem ex PGENA ESTimaginis Dei, nnnquam posse intrare in
Augusiinopoeua illa cst levissima ac mitissima, erit regnum Dei? Pulo quod nec uni homini, cujus nec
ab igne calefacienie cum aliqua molestia pueros, sed vim nec testimonium forniidabis, hoc dicere audebis.
non eosdem ustulanie. Quare sicuti eo intensius ar- Te itaque sive respondente quodlibet, sive qtiod ma-
debunt reprobi adulli, quo plura scelera admisere, gis a te exigeret, si non Christiana, certe humana
cum pueri haereditarii tanluni criminis rci sint, ca- verecundia, reiicenle, ingererel aspeclibus tuis par-
lore admolesliam usque ac dolorcm inculiendumin- vulum suum, > elc. Poenamautem hic intelligi prout
tenso alfligentur. Video Fulgentium superius lauda- est inflicliva doloris, non vero prout est tantum quid
tum scfibere pueros arsures, sed ea voce calorem malum in se inferius oslendam. Illa autem veteres
cum dolore, qui tamen esse polest cilra combustio-1B ] hnud legisse credam, neque enim illam sententiam
nem, in corpus agentem significavit. Confirmaturhoc publice docuissent, quam ne a Pelagianorum quidem
ipsum ex Iib. v conlra Jul., capiie proxime memo- insolentissimo Juliano uni homini non quidem docto,
raio, ubi ail pueros < in damnatione omnium levis- sed de ultiraa faece vulgi clanculum cilra ullius tes-
sima fuluros. Quae,qualis et quanta eril, quamvis timonium inculcari poluisse Augustinus exislimavit.
deGnire non possim, non tamen audeo dicere quod Putasne Mastrio curoe fuisse quid hac de re sentiret
eis, ut nulli essent, quara ut ibi essent, potius expe- Augusfmus? Nam ab eodem in 2 Sententiarum, disp.
diret. > Quod si ab igne coraburerentur, profecto1 4, de liont., q. 6, num. 165, adducitur < Augustinus
roelius illis esset nunquam exslitisse. lbi vero nou de peccalorum Merilis el remissione, cap. 27, asse-
recusat definire genus pcense, nec speciem, uempe rens infantes in limbo non tristari necdolorem >
pati.
an sint in igne et an ibi solummodo calefiant vel us-
Auguslinus tres scripsit libros de peccatorum Me-
tulenlur, sed lantum quo gradu vel iniensione calo- riiis et remissione, quos Maslrius non distinguit, si-
ris iidem pueri torqueanlur.
mulque illi affricat eam opinionem quam veluli para-
Solent quaerere scholastici an pueris pcena damni doxum detesialus esl. Nemo crgo nobis viiio vertat
tristitiam inculiat. Respondent scholarum principes si majorcm in Augustino legendo diligentiam in
nulla (ristitia pueros affici. Recenliores tamen pleri- C
^ scholasticis desideremus.
qne, quos inter eminet Bellarminus, lib. vi de Arois- Moraines cum aliis respondet futuram parvam il-
sione grat., eic, cap. 6, irisiitiam in parvulis admii- lam tristiliam puerorum ob exclusionem a gloria;
lunt, quod a gloria acterna se exclusos vident. Pudet sed hsecerat aliorum Pelagianorura responsio, tesie
me ex Augustino noimuila recitare; etenim inde pa- Augustino lib. m. conlra Jul., cap. 5 : < Porro, in-
lam fiet tam procul ab Augustini sententia abiisse il- quit, si quod huic sufficil causae, PARVAM saltem POE-
los doclores qni ob exciusionem a gloria nullam in NAMfatemini esse, quaemagna esl, ut imago Dei non
pueris Irisiitiam gigni prouuntiarunl quam propius sinatur intrare in regnum Dei, > etc. Idem vero,
ad Pelagianorum tyaradoxa accesserunl. Profecto serra. 14 de Yerb. Apost., ita conlra Pelagianos ar-
sanctus doctor irrisit, imo exsecratus est Pelagia- gumeiilatiir : » Si amatur patria, magna poena; si
nos ila senlientes, quasi regni ccelestis conleniptorcs. aulem non amatur palria, pejor est cordis poena.
Scribit lib. in Operis imperf., cap. 99 : < In regnum Parvum malum est in hominis corde, qui socielatem
Dei non intrare imaginem Dei, nullam esse conlume- non qnserit sanclorum, qui non desiderat r.egnum
liam putatis, ipsum regnum etiam sic amaiis tit non coelorum? Si non desiderat, pcena est de perversi-
ibi esse, non saltem levem pcenam credatis hominis lale; si autem desiderat, pcenaest de fraudata chari-
esse, sed NULLAH. > Idem Pelagianos graviter arguit " tate. Sed si, quod vis, parva sit poena, et ipsa parva
lib. III conlra Jul., cap. 5, inquiens : < Verum vos magna est, si nulla culpa est. > Hsec ille. Necj'uvat
excellenlissimi amalores illius vitse .quse futura est quod reponunt iristitiam illam vel nullara esse, quod
selerna cum Christo, NULLAM POENAM pulatis esse, amissio sit boni supernaluralis, quod ipsis naturali-
imaginem Dei exsulare a regno Dei, cum si parvam ler non debebalur, vel saltem levem, quod videant,
poenam esse diceretis, non esset haec vox beati ama- noii sua ipsorum, sed primi parentis culpa se ab
toris illius regni, sed MISERICONTEMPTORIS. Rursus seterna gloria ejectos. Eienim nalura humana erat
lib. _v, cap. 1, loquens de plebeis Chrislianis ait: ordinala ad gloriam, quse gratia omnibus posteris
< Quorum si qoisquam gestans parvulum filium, nec Adsedecreta erat, a qua tamen cum se ob illius de-
sine clamore invidioso, el in parle ubi nullus audiret, liclum excidisse videant, ingens doloris argumentum
compellaret et diceret: Ego ea mente, intelligentia, occurrii. ita, si quis ob crimen laesaemajestaiis amit-
raiione, in qtia sura factus ad imaginerii Dei, tantum tat bona sibi a principe antea donala, nonne ejus
amo regnum Dei, uthominis MAGNAMJudicem POENAM,filii toiies ingenti trislilia corripientur, quoties prae-
ti eo nunquam possit intrarei Itane vero tu, non fefintempauperieih cum amissa bonorum affluentia
659 SUPPLEMENTUMAD QPERA -S, AUGUSTINI. 660
comparabunt? Quod autem aliena culpa in eum sta- A j pueros non tristari, quia id non posset contingere,
tura dcciderint, pudorem quidem , sed non dolorem nisi noUent carere beaiiludine, neque essein carcere
minuet, imo istum plus augebit. Pueris vero non captivi, quss pcense ipsis nolentibus accidissent, at
modo pqena inflicla est, verum etiam inest eulpa, et tunc peccarent, quia haberent voluntalem difformem
sunt reapse peccalores, unde cum Iristitia etiam pu- voluntaii divinse. Ex quo discursu palet yirum subti-
dor jn illis reperitur. lissirauni ne cogitasse qnidem de tristilia quse oritur
Respondept alii pueros nullam babituros cognitio- ex peccato. Sed nec rafio illa, quam anle Scoluni
nem glorise setemae, quod hajc est supernaturalis, nec noster jEgidius produxit, qnidquam probat; etenim
nalurali puerorum cognilione attingi poterit. Sed pueri, cuni sint peccalores, Iiabent voluntaicm dif-
haec responsio superius rejecla est, ubi probavimus formem volunlati diyinae; sunt aversi a Deo el ad
pueros futuros in sinistra : videbunt enirn e diverso creaturam conversi; sunt vasa irae et conlumeliae;
electos, eosque ad seternara gloriam vocari. Inferim sunt e nuraero reproborum : non sunt reconciliati
quid his reponeret Augustinus, qui absurdum pulavit Deo,sed inier ejusdem inimicos compuiantur, unde
pueros imagines Dei haud amare regnum Dei, scri- ira Dei raanet super illos. Habentergoex originevo-?
bens lib. vi contra Jnl., cap. 4 : < Si boc eis non lunlatera difformem voluntati divinae. An vero quod
erit majum, non ergo amabunt regnura Dei tot inno-1B juste se videant Iqrqueri, patienler lormenia susli-
cenles imagines Dei. Si autem amabunt, et tanium neant? Respondel Poncius, num. 34, < nonessesibi
amabunt quantum innocentes amare debent regnum inconveniens.quod parvuli in inferno peccent actu,
ejus, a quo ad ipsius imaginem creantur, nihil mali ciim enim habeant usum liberi arbilrii, et punianlur
de hac ipsa separatione patientur?) Quid his , in- Eelernaliler a Deo, lum carentia beatiiudinis, lum
quaui, reponeret, dum in scholis audirel pneros nnn pcenasensus, esset sane maxima virtus in ipsis con-
modo non amare, sed ne cognoscere quidem regnum formare se diviiiaevoluntati. > Quod si martyres in-
Dei? Tam procul ab Augustini semilis nobiles scbo- lensissima gralia indiguere, ne in tormenlis defiee-
lasiici abiere. Verum haec illis concedarous, aliunde rent, sed pro religione pugnarent, nequaquam fieri
trisiiiiam puerorum probo, Etenim npn solum sunt posse videtur ut pueri solis viribus naturae lanlos ac
aversi a Deo, ut auctore supernaturali, sed etiam ut tam longos crueiatus palienter sufferant. Nec ex alia
auctore naturae : Adam enim per peccatum relicto parle videtur justitiae divinseconsoinim ut hostibus
incommutabili bono adhaesit bono creato, quod pec- suis, qui sunt de familia diaboli, lantam divinaegra-
catum cum ex origine a pueris trahatur, redduniur tiae vim iipperliatur.
aversiaDeo et conversi ad creaturam. Hoc ipsuin Solvuntur conlrqricesentenlimar<jumentq.
confirraatur, quia vel pueri habent aliqttem finem (3 C Optime judicasse arbitror Joannem Ppnciura su-
naturalem quo possesso. saliantur, vel milliini talera perius Jaudatura, cum num. 10 dixit oppositsesen-
finera pqssunt possidere. Si priraum detur, peto vel fentise argumenta esse parvi momenti, quod breviter
erithic finis Deus, vel creatura? si creatura, erunt apparebit ex subjecta eorumdem dissolulione. Obji-
igitur peccatores et aversi a Deo ut auctore naturae ; ciunt 1° Augustinum depoeiiisparvulorum dubitasse,
si vero Deus erit ullimus finis, quatenus abslractive el, ut Goneti verbis utar, disp. 7 de Peccato origi-
cognilus, ergo amabunt Deum et a Deo quoque amn- nali, art. 7; iium. 190, fuisse dubium et anxium in
buntur; quomodo ergo ira Dei manet super illos hac materia. JVamlib. iu de Libero arbitrio, cap. 23,
(Jpan. III , 36) ? Nonne per peccatura vere *unt ini? ait: <Non enim metuendum est ne viia essepotue-
roici Dei? qua igilur raiione illum amabunt? Si vero ril inedia quacdam inter recte factum alque pecca-
illud alterum asseratur, nempe pueros nullum habi- tum, et sententia judicis media esse non possit jnter
turos iiUimum finem, erunt ergo teternum miseri, pracmiumatque suppliciumr > Ibi autero de parvuli?
utpote surami boni possessione exclusi-, Et quidcpi loquilur. Addil Bellarminus : llla nunquqm, qupd
vix posse explicari puto pueros nnlla iristiiia affici, sciam, Aagustinus relractavit. Omissa responsione,
du.m cernunt, quod irq Deimanelsuper illot, dum se P. Macedo, non quod falsa sit, sed quod inelior hsec
vident macula peccati infectos. Doletne ipsos quod D t altera nostra videtur, dico Semi-Pelagianos olini
in peccato sunt? Quis autem hoc negel? Magna enim eodem testimoniq abusos fuisse ut gradum facerent
tunc foret iflprum perversitas, ac suppliciis gravio- ad infringendum argumenliim a parvujis ab Auguslinq
ribus addicendi essent, si de peccato non trisiaren- deductum, ut graiiam ex meriiis exploderept. Haec
tur. Si autem status peccafi dplorpm ingerit, iidem scribit Hilarius ad Augustinum : < Paryulorum au-
etiam tristantur; tristitia enira est dojor de iis qnae tem causam ad exemplum majorum non pafiuitfur
nobis nolentibus accidunt. Pueros autera nolle esse afferri; quam et tuam Sanctitaietn dicunt eatenus
in statu peccati, cerlum puto, quod tamen, quamvis attigisse, ut INCERTUM ESSEvojueris, ac potius de
nolentibus, seternuin illis adhserebit. Sane arbitror eprum poenismaluerjs DUBITARE. Quod inlibro terlio
illos qui neganl trisiari parvulos ne cqgitare quidem de Libero Arbilrio ita posuisse meministi, uf hanc
de macula pecc.3li,.cum tamen sinf proprie peccato- eis occasionem potuerit exhibere, » Huic Massilien-
tes. Pelagiani, qui pueros innocentes putabani, ma- sium. objeciioni respondet sapctus doctor in lib. de
gis consequenler dicebant eosdem-vel parvam vel Donq persey., cap. 12, se pfim presjjyierum Jilirps
nu]lam iristiiiam pati. Prpfecto ScotU» jnde probat de Libero Arbitrio, qupsJaicus Rptnaeincjiparat,.|tj
681 VINDICLE AUGUSTINIANiE. 662
Africa confecisse, nerope ante annum 359. Quare, A imraorarentur vero in eis quse adversus alios inimi-
etiamsi tunc de parvulorum pcenis dubitasset, < Ne- cos Ecclesise disputabant. > Respondeo rursus Gre-
mo, ait, ulopinor, essettam injuslus, atque invidus, gorium Nazianzenum eo loci tria hominum genera
qui meproficere probiberet, atque in hac dubiiatione: sine baptismo decedenlium recensere : unum eorum
remanendum mihi esse Judicaret. > Addit non opor- qui baptismum conlempserunt, alterum eoruro qui
tere credi se ea de re dubitasse, sed quod Mani- illud ex negligentia omiserunt, postremum illorum
chsei, quidquid de pcenis infantium senfiretur, rej'i- qui nec ex conlemptu nec ex negligentia sine illo
ciendi erant, ne duargm naturarum, nehipe malibo- mortui sunt. Comparat autero poenas eorumdem :
nique permixtio crederetur, et concludit : < Absit priores ait graves poenas dare, alteros roinores pati,
ut causam parvulorum sicrelinquamus, ut esse nobis postremos nec ccelesti gloria donari, sed nec sup-
dicaraus incertum ulrum in Christo regenerati, si pliciis addici quibus alii ob contemptum vel negli-
moriantur parvuli, transeanl in seternam salutem ; genter omissum baptismum subjiciuntur. Quod ve-
non regenerati autem iranseanl in mortem secun- rissimum est, illi enim actuale peccatum commisere
dam, etc. > Itaque sanclus doclor ideo non retraeia- in contemnendo vel omittendo baptismo, cuj'us de-
vit quod olim docuerat de pcenis parvulorum, quia licti cum pueri rei non sinl, neque suppliciis iisdem
de iisdem non dubifaverat. Imo in epist, 28 ad Hie- B I torqueri possunt. Gregorius vero Nyssenus dubitan-
ronymura, quae scripta fuit anno 414, cum Orosius ter loquitur, nam ibidem qusestionem hanc de par-
in Asiani transmitteret, haec scribil sanctus Pater de vulis sine baptismo morientibus vocat difficilem at-
eodem Jib. ni de Libero Arbitrio : < Non tamen de que perplexam. Addit nescire se an illa qumque
damnatione eorum parvulorum, qui sine illo (nempe anima judicemvidebit, tribunati cum aliis sittetur? etc,
baptismo) ex hac vita emigrani, lunc aliquid dicen- Quae tamen omnia postea definita sunt, nam teste
dur» pulavi, quia non quod nunc agilur, agebatur. > Beda in procemio Canticorum, qui negat pueros j'u-
Elenim Augustinus ibidem disputat tanlum de poer dicandos eonlradicit catholicm fidei. Gelasius etiam
nis quas in hac vita parvuli patiuntur, Hinc factum definit pueros in sinhtra regione sine baplhmate rema-
est ut Hicronymus cum Auguslino senserit; nara in nere. Ad testimonium Ambrosii respondeo optime a
eadem epistola diserte scribit parvulorum animas candinali Bellarmino observatum esse Commentaria
damnsri, inquiens : < Damnari enim eas, sj sic de illa in Epislolas Pauli perperam Ambrosio ascribi,
corpore exierint, et sancta Scriplura, et sancta est passim enim Pelagianorum scnlenlire iisdero in-
tesiis Ecclesia. > Orosius aulera una cum hac epis- spersse sunt, quod fuse et erudite probat Conrius,
lola detulit in Asiam ad Hieronymum iibros tres de cap. 8. Profecto in cap. v, in illa Apostoli : Si enim
peccatorurn Merjtis et reniissione, in cujus priori C vnius delicto, etc., ait: Plures enim graliam conse-
cap. 28 Jocuni medium puerprum explodit. Quare quuntitr, quam morlui sunt deliclo Adw. Praeterea in
Hieronymus iis lectis, ac in calce Dialogorum lauda- cap. vin : Vocare, inquit, est cogitantemde fide adju-
lis, Augusiino ea in sententia adhresit, ut superiiis: vare. Item in cap. ix. ad illa : Igitur cui vutt, mise<
pslensum est, retur, elc., scribit: Ex persona eontradicenlisloquitur:
Objiciunt 2° sanctos Patres ppposilum sensisse. Et conslanter tradit homines illos in similitiidinem
Elenim Naziarizenus in orat. in sanctum lavacrum Adse"peccasse, qui ejusdem exemplpDeum conlem-
dicit quod pueri nec cwlesli glpria, nec suppliciis a psere, quse omnia a Pelagianis asserla sunt. Nec
justo judice afficiantur. Gregprius Nygsenus prat. 1 obstat quod objicit Gonefus vixisse illum scriptorem
scribit pueros sine bapiismo mprtuQS neque in dolp- sub Damaso, quando Pelagiana hserpsis nonduro.
ribus ac mwstitia esse. Addunt Ambrosium jn cap. S• eruperat. Nam Pelagiuni diutissime Romae vixisse
ad Rom., ubi ait : Esl el alia mors, quw secunda di- scribit sa,nclus Augustifius, qua <Je re legantur a
cilur, quam non peccfttpAdw palimur, sed ejus occa- nobis dicta lib. i Hisf. Pe|ag,, cap. 3, Quod deni-
sione propriis peccalis acquirilur. Denique Innocen- que ex Decretali Innocentii papa? opponitur, abhinc
tius III, lib. III Decr., tit. de Bapt., cap. Majores, trecentis annis a Gregorio Ariminensi solufum est.
scribil : Pwna priginalis peccali est carentia vitiqnh D
I Prseterea Poncius num. 28 ait quod pontifex intendit
Dei; actualh verp pwna peccati ett gehennm perpetuwi ostendere non posse adulto dormienti vel non con-
cruciatus. Respondeo ea fere ratione, qua sanclus: senlienti dari baptismum, quia tunc tolleretur pec-
Paier capite 14 de Prsedestinatione sanctorura salis- catum originale, et non actuale, et per consequens
facit Massiliensibus, qui objiciebant veteres Patresi ille si moreretur non careret visione Dei, quia nqn
de hominum praedestinaiione, secus ac Augustinum, haberet [peccatura originale, et taraen esset in in-
sensisse. < Quid igilur, inquit, opus est ut eorunii ferno, quia esset inpeccatp actuali. Quseratio nulia
scrutemur opuscula, qui priusquam ista hseresis ori-. es',; etenim etiam peccato actuali debetur privatjo
retur, non habuerunt necessitatem in hac difflcili ad visionis Dei. Unde Glossa vpcaf illam ralionem super-
solvepdum qusesfioneversari, quod procul dubio fa- ficialem, nec videtur ab ipso pontifice asserta, sed
cerent, si responderb talibus cogerentur? Unije! ab aliquo non satis docto secretario addila. Haecille.
factum est ut de gratia Dei (dicam de pcenis paryu- Sed, istaresponsione omissa, facile dico quod sicuti
lorum) quid senfrrent, breviter quibusdam scripto- ait pcenara actualis culpse esse gehennae crucialum
rum suorum loeis, et .TRANS^CNTER ATTINCERENT,in inferis, et tamen non inde excluditur poena damni.
065 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTJNI. 66i
qtiia non inserit .particulam reslrictivam, seu exclu- A lum debet puniri privalione ejus boni cui opponitur,
sivam lantum, solum, ita et pcena originalis recle non supplicio naturae, quam in nulla re eidem debita
staluitur carentia visionis, sed npn sola. laedit. jRespqndeo primo negando consequenliam;
Obj'iciunt 2°. Poena sensibilis non est proporlionata nam neque peccatum actuale Iaedit naturalia homi-
peccalo originali, ergo pueri ob illnd non torquentur nis, sed tantum prival hominem gratia sanctificante,
igne.in inferis. Probant antecedens, quia pcena sen- et lamen punilur poena sensus. Imo in sententia il-
s.us est per passionem buj'us particularis personae, lorum qui dicunt peccatum consistere formaliter in
peccalum autem originale non est commissum per privalione gratiae, hsec privatio non potest esse
actum volunlaiis personae parlicularis, sed trahitur poena, cum pcena ponaiur a voluntale judicis, et sit
per infectionem naturae. Ilespondeo^iegando anlece- contra voluntatem reirespectu cujus est infiictivado-
dens. cum ejus probatione. Etenim omnes homines Joris. Respondeo s.ecundo negando antecedens, tum
peccaveruut in Adam, et peccaium illud fuil iro"pu- quia peceatura originale tollit conformilatem ad re-
tatum singulis ex eodem propagatis, ila ul peccalum clam ralionem, sicut quodlibet peccatum acluale et
quod in illo fuit aciuale, originale fuerit in poslcris. habitiiale, ille auiem ordo est naluralis, tum quia ex
Audiatur Augusiinus lib. i de peccatorum Meritis, et dictis § 2 ex peccato originali orlum traxitconcu-
remissione, cap. 10 : < Si enim peccatum intellexe- B piscentia, quoe naturalia hominis laesit. Hinc scribit
ris, quod per unum hominem intravit in roundum, Augustinus lib. de Nalura et gralia, cap. 3 : < Omnia
in quo omnes peccaverunt (Rom. ix), certum mani- quidem bona, quse (natura) babet in forroatione,
feslumque est nlia esse propria cuique peccala, in vita, sensibus, roentc, a summo Deo habel creafore,
qiiibus bi tanlum peccant quorum peccala sunt; aliud et arlifice suo. Yilium vero quod naturalia ista bona
lioc unnm, in qiio omnespeccaverunl,quandoorones i contenebrat et infirmat, ut illuminatione et cura-
ille unus homo fuerunl. > Igitur peccatum uniusi tione opus habeat, non ab inculpabili arlifice contra-
ftiii el omnium, qui idem erant in uno. Qua ratione clum est, sed ex originali peccato, quod commissum
pceria sensus est eadem aequaliterdestinata omnibusi est libero arbitrio. Ac perhoc natura pcenalis ad
ct singtilis, qui idem fuere in Adam, et toti naturse, vindictam justissimam perlinet. > His accedit per
est debiia, nisi quai parle ex baptisrai gratia eidem, peccatum originale horiiinem nasci subditum dia-
subducitur. Quare siculi leges principum pupillorum, bolo, et de familia ejusdem, ut ex exorcisrais in ba-
volunlales lutorum voluntatt alligant, ita ut quodI ptismo superius ostendimus, quoe sane captivitas
isli volunt illis ratum sit, hoc quoque pacto Deusi naturam bominis et vexal et deturpat. De hae capli-
omnium posterorum volunlaies Adami. voluntatii viiate post Driedonem erudile agit magnus ille no-
C ster Salmanticensis theologus Basilius Poncius,
"asirinxit, ila ut quod ille fecisset oranibus hominibuss Q
iroputaretur. Unde sicuti ex defectu improbi tutorisi part. I Relect. de grat., cap. 16. Denique gratia est
pupilli quandoque delrimenta subennt, ita ex pec- donum liberaliter. a Deo homini datum; at quando
cato Adaehumanum genus in miserias decidit. Imoi persona graviler offendilur, v. g., rex crimine lsesae
pocna sensus magis videtur proportionata peccato) majestatis, non est sufficiens posna, quod privel re-
originis quam pcena damni; nam poena damni est i»i bellem beneficioolim eidem liberaliter collato, sed
anima, poena sensus in corpore; posteri autem ani- alia etiam pcena exigitur. In Adam vero omnes po-
mam a Deo crealore fecipiunt, corpus vero per tra- steri a Deo rebellafunt, unde inimici Dei nascuutur,
ducem ab Adam derivatur. Quare cum filii punirii et per gratiam baptismi (iunt amici, sine qua non so-
possint pro peccatis parenlum, in quantum secun- lum sunt indigni gfaiia liberaliler confercnda, sed
dum corpus sunt. aliquid illorum , ut ex D. Thomai digni poenis juste irrogandis.
diximus-, humanum gerius , qUod secundum corpus5 Objiciunt 4° cura Vasquez, 1-2, disp. 124, num. 8;
exvirlute seminali abAdamdeductaaliquid illiusest, , Gonelo, disp. 7, cit. num. 178 ; Morainio et aliis :
potiori juresecundum corpus polerit ob illius pecca- Nullus puniri debet ob id pro quo ne vituperari aut
tum, quod eliam proprium evasit, puniri, quam se- reprehendi potest; al nemo pro peccalo originali vi-
«uridum aniroam. flinc si anima a Deo creata in-- D I luperari polest; igitur nec puniri. Maj'orpatel, quia
funderetur corpori nequaquam per virtutem semina- pcenaesensibiles habent quarodaro vim increpationis.
lem ex Adamo traducto, illa non contraheret pecca- Minor probatnr ex Aristotele ni Etbic, cnp. 6, ubi
tum originale; quare in lantum peccatum iraducit,, ait neminera esse dignuro vituperio et exprobratione,
ih quantum in corpus ex Adamo per concupiscen- nisi illa faciat quse potuit non facere; ai pueri non
tiam cafnalem propagalum immillitur. Ex bis con- possunt non contrahere peccalum originale, ergo ob
firmatur noslra senletitia : nam si caro per concu-i- illud nulla reprehensione digni sunt. Respondelur
piscentiam genita est causa, cur anima peccato» negando minorem, riec philosophi dictum nos mora-
inficiatur, et ex consequenti poenam subeat, ipsai tur, qui actualia taritum ac personalia delicla cogno-
caro, quse veluti vehiculum peccati fuit, neuliquami vit, originali enim peccato Aristolelicum illud di-
debet esse a quacunque pcena immunis. ctum non convenit. Et quidem Pelagiani ex Arislole-
Ohjiciunt 3°. Peccalum originis non tollit ordinerai lis doclrina tentabanl tollere peccatum originale,
naluralem, sed supernaluralem, nempe conversio- unde sunt illa Augusfirii lib. vi contra Jul., cap. 20:
nein ad Deuni per donura gralise liabitualis< ergo 89* <Ad hoe enim redacta est hteresis vestra, ut gemant
603 VINDICIJE AUGUSTINIAME. 666
sectalores vestri non inveniri dialecticos judices in A J hoc id egit peccando, quod justitia velabal, et unde
Ecclesia de scholis Peripaleticorum aut Sloicorum, iili liberum fuerat abstinere. Naro ei, qui dixit, quod
a quibus possitis absolvi. > Julianus querebatur ca- nolo malum hoe ago, absiinere inde liberum non est.
iholicos episcopos, a quibus damnalus fuerat, ne- Ac per hoc sic tria ista discernas, el scias aliud esse
scire sicundum calegorias Arislotelis de dogmatibus peccatum, aliud pcenam peccati, aiiud ulrumque, id
judicare. Sane si Aristotelicis principiis slandum sit, cst, ita peccatum, ut ipsum sit eliam poena peccati.
peccatum originale negandum est; neque enim, qui InteUigis quid borum trium perlineat ad illam defi-
nascitur, tanquam tabula rasa, maculas anliqui cri- nitionem, ubi: Voluntas est agendi, quod justitia ve-
minis ex Arislotele porlare potest, cuin generalio lat, ct unde liberum.est dbstinere. Peccatum namque
opus nalurse sit, non voiuniatis, cujus est posse isto modo definitum est, non pcena peccati, non
peccare. Certum est ex fide Deum esse iralum pue- utrumque. > Et postea : i Sed periinet originale
ris, cum nascuntur, ob originale crimen; nascimur peccatum ad hoc genus tertium, ubi sic peccalura est
enim natura filii irm ex Aposlolo, ac per peccatum ut ipsum sit et pcena peccati. > Certum igitur est
sumus aversi a Deo, et Deus pueros odio babet, posse peccalum originale esse vere et proprie pecca-
quatenus peccatores sunt, quod catholicum dogma tum, eliamsi non inde liberum sit abstinere, et do-
est; vituperat igilur Deus vitium, quod ipse non fe- 81 clrinam illam traditam a sancto doclore lib. de
cit in bomine. Adde infantesesse vasacontumelim, et Duab. Anim., cap. 11, quam post Julianum Morai-
ex eonsequenti esse dignos contumelia ac vituperio. nes objicit, applicandam non esse peccato originali,
Miror autem Yasquez, virum in Augusiini doctrina de quo ibi sanclus Pater non loquebatur. Unde falsa
adeo versalum, ut sodates Complutenses Auguslinum sunt quae poslea idera Moraines addil : < Si ex
alterum, vel saltehi mentem ac linguam Auguslini mente D. Augustini, inquit, imo ex sensn totius Ec-
eumdem nuncupaverint; miror, inquam, illud argu- clesise et consensu generis bumani, judicandum est
menlum veluli solidum objecisse, quod tamen di- de peccato originali ejusque poena, dicendurii est ne-
serte ab Augustino eversum fuerat. Audialur sanclus roinero propter illud non a se commissum, sed vi
doctor lib. de Corrept. et grat., cap. 6 : < An vero originis ex necessitate contractum esse dignum re-
ideo pravitas ista corripienda non est in homine, prebensione et. vituperio, ac proinde nec supplicio
quia non ejus propria, qui corripitur, sed communis ppsitivo et connaturali. » Falsa, inquara, hsecsunf:
estjomnibus? Imo vero corripiaiur et in singulis, nam ex menie sancli doctoris oppositura diceudum
quod est omnium. Non enira propterea cujusquam est; docet enim arguendum esse etiam illum qui
non est quod ab ea nullus immunis est. Peccala peccat lerlio illo genere peccati; inquit enim ibi-
quidem ista originalia ideo dicuntur aliena quod ea C ( dem: < Tertium vero genus, ubi peccatum ipsum
singuli de parentibus traliunt, sed non sine causa di- est, et pcena peccati potest inlelligi in eo qui dicil:
cuutur et nostra, quia in illo uno omnes, sicut dicit Quod nolo malum hoc ago. Ad hoc pertinent etiaro
Apostolus, peccaverunl. CORRIPIATUR ergo ORIGO omnia, quse per ignorantiam cum aguntur mala, non
DAMNABILIS, ut ex dolore correptionis voluntas rege- puiantur niala, vel etiam putantur bona. Csecilas
nerationis oriatur, > eic. Ex quibus patet posse ho- enim cordis, si peccatura non esset, injuste argue-
minem corripi ob peccatum originale. retur; arguitur autem jusie, ubi dicitur : Pharisme
lnstat Moraines, num.41, non solum Aristote- cmce, et aliis plurimis divinorum elogioriim locis. >
lem aut ellinicos philosopbos dicere neminem esse Imo ab illa necessitate viluperationem destrui erat
vituperio et reprehensione dignum propter Id quod ipsissiina objeclio Juliani dicenlis lib. v Operis im-
non libere fecit aut omisil, sed cmninm fidelium et perf., cap. 52: < flujus vituperaiio ad iiecessaria
infidelium communem illam vocem esse, ut confir- non recurrit, quia quidquid ad necessariiifn perve-
,matsanctus Augustinus lib.de Duabus Animabus, nerit, ipsum pulsat auctorem, > nempe Deum. Cui
cap. 11. Quare cum nullus commiserii peccaium ori- sancius Pater respondet: < Nunquid hoc inaluni ho-
ginale libere, sed illud ex inlectione naturae traha- minis, ubi dicit, quod nolo malum, hoc ago, ipsum
tur, nemo potest ob illud vituperari aut reprehendi. D I bomiuis pulsat auctorem? et lamen eum qui sic agit
Respondeo laudatum sancti doctoris leslitnonium a malum salis apparet ad necessarium pervenisse, ne-
Jitliano eidem Augustino saepe saepius objecium cessilaie quippe agit q.uod non agit voluntaie. >
fuisse, lib. i Operis imperf., cap. 45, lib. v, cap. Objiciunt 5° durum videri, et divinse bonitatimi-
43 et 45, el alibi. Cui sanctus Pater respondet lib. i nime consentaneurii ut poena ignis ajterni punial in-
Operis iraperf., cap. 48 : < Ipse, inquit, Adam esi, fantes, qui propria voluniate non peccarunt, sed
quem nostra illa defmilio, quae tibi placuit, intueba- aliena lantura, atque ex vi et raiseria suae originis
tur, cum dicerem : Peccalum est volunias retinendi, peccaio originali infecti sunt. Respondet Augusfmus
vel consequendi,quod juslitia vetat, et unde liberum est lib. v Operis imperf.,cap. 13: <Si auiem crudele esse
abslinere (Lib. de Duab. Anim., cap. 11). Adam arbilraminidamnari parvulos.quosoriginaiepeccatum
quippe omnino quando peccavit, niliilin se habebat trahere non putalis, crudele vobis videaiur non rapi
mali, quo noiens urgeretur ad operandum malum, ex hac vita parvulos secundum vos nullum habentes
et propter quod diceret: Nonquod volo facio bonum, Omninopeccatum, quos Deus utique novit, in multis
ttd auod noto malum, hoc aqo (Rom. vn, 9), ac per raagnisque peccatis sine ulla in melius mutatiorie
667 SUPPLEMENTUM AD C-PERA S, AU0USTINI. 668
morituros. PJamsecundum RATIOCINATIONES HUMANAS A Hter sensum credendi nondum habent. Si autem
crudefius videlur non Jiberafe, cum possit, nullis in- propterea recte fldeles vocanlur quoniam fidem -per
quinaiiim parvis, magnisquepeccatis, quam damriare verba gesfantium quodammodo^prOfitentur, cur non
pfogeniem peccatoris. Porro cum illud justum esse. prius etiam poehiterites habentur cum per eorumdem
qna poteslis voce clainatis, et boc esse injustum qua verba gestantium diabolo et huic saeculo renuntiare
ffprite contenditis?» Et quidem si secundum humanas inbnstrantur? > Igitur si poenitentiam pneris eo
ratiocinafiohes loquamnr, videtuf etiam durum, ho- pacto sanctus Doctor asserit, adulti ad baptismum
minem ob unicumpravum desiderium, quod momen- accedentes eamdero non habebunt? Tunc efgo dolet
lp evariuit, damnari in seternum,et tamen hoc fide ipsos peccali originalis, quandO ex Augustino renun-
credimus; ih eo enim actu nulla sensus delectaiip tiare se diabolo dicunt.
fuit, qui tamen pcena sensus seternum torquebitur. Antequam hanc disputationem claudaip., volo re-
Quare nec durum videri debet puefos secunduin citareobjectionem Gulielmi de Rubione,qui in2,disf.
sensum puniri, qui sensu non peccaverunf, nisi qua- 32,q.2, art.2?hoc argumento irapugnaicruciatuspue-
fenus idem fuere cum Adaroo. Praeterea cum primus rorum: < Illequi est aequeinnocens alio peceante, sicut
parens, si perseverasset in hoho, iransmissurus fuis- npn peccante, non est affligendus, nec magis juste po-
set in posleros justiliam originalem, et oronia bona ;J3 test affligi post peccalum alterius, quam si ille nun-
tum animl tun) corporis, ut tradil sanctus Pater lib. quam peccasset; sed propter peccaium priinoruni
III Operis ihiperf., cap. 199, cur durum videtur, si parenfum eqrum filii, quinunquam peecaverunt, non
praeyaricatus miserias ac pcenas posteris haereditarias §unt inagis culpabiles, quam si non peccassent ipsi
fecii? eorum parentes; imo sunt seque innocentes, post
Objiciunt 6°. Propter peccaium originale rion injun- ipsprum peccaium, sicut fuissent si nunquam ipsi
gitiir hominibus haptizaiidis aliqua pcenilcntia, nec peecassenl; licet enim sint modo rei, ergo, > elc.
jubentur habere ullum dolorem de^ illo, ergo non Negat hic script^r nlaculam veram et propriam quaa
cprrespondet illi aliqua pcena sensus, sicuti corres- jneft pueris ante bapUsmum, in quo juxia Ecclesiae
pondet peccatis actualibus. Respondeo primo adver- canpnes parum conformiter loquitur : pulat enim
sariorum plerosque qui hoc argumentum urgent cbn- posterps dici peccatores per denominationem extrin-
cedere in parvulis tfisfitiam ob carentiam visionis secam a cujpa Adae, ut patet ex iis, quse habet dist.
quampa^iuntur;; ig|lur debefur peccato originali do- 30., q. 2, § Ef ideo, ita ut culpa fuerit in solo Adam,
jpr interipr, etiamsi pro peccatq originali nullus in- reatusvero, seti, objigatio ad poenam, quse, ut ibidem
ternus dolor ab Ecclesia prsecipiatur. Respohdeo ait, esl culpae ejfectus et quid eamdera consequens,
20,,dala priori parte antecedenlis, negando conse-! V jq neppjtibps. At Tridentina synodus, in decreto de
fluentiani, quia cuni miserise hujus vitse sint effectus peccato originali, delinivit anaibema csse qui dixe-
peecati origipalis, cur pova poena imponeretur, cum rit Adam inquipatum < per inobedienliae peccatum,
jnnumgrae pro eodem pohis subeundse sint? Sat est mortem, et prxnas porppris fantum in omne genus
si djpalur caj;ecliunienis orones homines in Adamo Jramanura tiansfudisse, nqn autem et peccatum,
peccasse, ac proinde e terrestri paradiso expulsos, qjiod mprs <?s|.aninise. > pt sess. 6, cap. i, slatuuni
tot tantisque ppenis addiclos, quas divina gratia ad- Patres : < Ompgs hqmines in prsevaricalione Adac
juyante fqrtiler sustinere possumus. Respondeo 3* innficeniia|n perdidisse, faelos immundos, et, ut
npgando seeundam parteni antecedeniis, nulliim dq- Apostpliis i^quit, natura filios irm,t efc. Ille veroNo-
lorem injungi catechUmenis ob peccalum originale: jninalis ait pu.eros esse aeque innpcenles post pecca-
oppositum enim expresse tradit, imo jubet Augusti- lum progenitorum, sicut fuissent si nunquam isti
nus cap. 6 superius laudato de Correptioneet grafia, peccassent. Quare cum Rubion lantum innocentiae
EX
inquiens : < Corripiatur ergo origo damnala, rit pueris tribuat, nil piirqm illorum post mortero sup-
»OLORE corr.eptionis volunias regeneralionis oriathr; plicia negari. Ilacc itaque arguroenta Augustinianat
si taroeri quis corripiiur, filius est prqmissionis, ul sentenfiae objiciunt, quae facili negoiio solvuntur,
strepjiu cprrepiiqnis forinsecus inspnanle, atque; P pec ijlqrum opinionem valent reddere Augusliniana
FLAGELLANTE, Deus in illo intrinsecus occulta inspira- prpbabiJipTeni, uti notat Estius dist. 33, § 8, cui
lione operetur et velle. > Nonne catechumenus pri- sancti Patris assertio probabilis visa est. Nec au-
mum dpcendus est se vel ab ortu in peccalo esse, diendus est Duvajlius, tract. de Pec., q. 4, art. 3,
inimicum Dei, sub dsemonis pofeslate , ejusdem ubi ^it sententiara contra Augustinum accedere ad
mernbrum, in ejusdem familia? Quae ille audiens fidem, et habere raiiqnes qqas constal esse eviden-
Stafini dolpre cofripilur, quod natus sif sub potes- tes.
late ilsempnls, atque sub eo diuHus yixeril. Audialur EssentJiiceonferepdae sententiae de pcenis parvu-
sanctus Augustinus, lib, i de peccatorum Meritis, ac
loruro, nerope sanpti. Augustini, Pelagianorum
cap. 19 : < Dicetaliquis : Quomodo ergo et ipsi vO- scholasticoruro. Sed quia id ex hucusque dictis fapile
cantur iri pqenitentiam? Nunquid taniillus potestali- et id tentans invidiaro forle mihi
conjici «otest,
quid poenitere? Huic refpondetur : Si propterea poe- conflarera , libens pericuiosam collationem omifto.
nifentes dicendi non sunt quia sensum pcenitendi Uoc mibi cerlnm e6t in staluendis infanUum pcenis
nondutn habenl, nec fideles dicendi suntquia siroi-
609 VINDICIJ: AUGUSTINIAN^, . C70
non excessisse Augusiinum, sed potius eos scholasli- A amissione boni quod amatur, habet rationem poense
cos,qui pueros naturali beatitudine donandos scri- affligentissubjectum, quod privatur eo bono qnod ab
bunt, ac felicissimam eisdem regionem promittunl. eodem amatur. Pfseterea, serm. 14 de Verbis Apos-
Ita censuit acerrimus catholicse religionis vindex car- toli cum dixisset Pelagianos non percutere parvulos,
dinalis Bellarminus, qui, t. III, jib. vi, cap. 3, hanp: Jioc est non infligere illis pcenam sensus, sed tan-
censuram ponit; < Non igitur, inquil, Auguslinus> tum illos in exsilium miiterp, negandq ipsis regnum
aliquid.humani passus esse aut excessisse in hocdog- poeloruro, probat eos patj ap crupiari pb exclusjonem
mate censendus est; sed illihumanum aliquid patiun- ab podem regno : < Si amatur patria, raagiia poena;
tur et EXCEDUNT, qui parvuiosin superiore partg ler- si auteni non amalur patria ,f pejor cordis, pceqa.
rae" quasi in terrestri paradiso collocant, eosqqes Parvura majura esl in hpminis cordp qui spcietatem
beaios ac felices dicunt. » Addam eliam de iisdem1 non quserit sanctovum, qui npn desiderat regnuin
judicium reyerendissimi P. Laurentii Brancafi ai coelorpm? Si non desidevat, pcena,est t|e perversitale;
Lauraea , Valicanae bibliothecse prsefecli, et eximii' si autera desiderat, poenaest de fraudata charitate. »
nostrae setatis theolugi, qui in erudilissimo voluroine1 Ex qujbus aperle ponstal Augustinunnvelje parvulos
de Novissimis , disp. 27, art. 7, num. 152 , ait :1 eruciari ob exclusionem a patnia coelesti, eo quod il-
< Quod dicunt nostri moderni , biicgsque censeo' *^ I lam amant et desiderant, quam si non amarent; es-
inane, novum et ridiculum, nerope- de statione, ha- sent perversi el ma.fi,qiiippe qui societatem non quae-
bitaculo et dearobulatione super terrara; unde id ha- rerpntsanclorum. At liialttm quod sentitur amissione
bent? quis eis revelayit? » Ego autera mirari satis• boni quod amatur, est allativum dolorisettristitise;
nequeo, quando video yeleres schplasiicos sanctum1 dolemus enim et tristamur quOtiesamaio bonopriva-
Thoraam, sanctum Bonayenturam, ^Egidium , Sco- mur. Jam vero si Patmm qui Auguslino favent suf-
tum e( aljos negasse paryulos tristari ob araissionem1 fragia ad calculum revocentur, erunt hi viginli qua-
glorise, cum oppositum tara a.perte, tam diserie, tam1 tuor seuiores: nam Byzaceniquindecim fuere qui san-
asseveranter Augustinus asseruerit., et Pelagianos,' cli Augustini sementiam subscripserunt. Inter Patres
quod secus sentirent, acerrime increpuerit. Spio illos3 fuit Gelasius papa, qui in epistola decretali lertium
non affirmare pcenam danini esse Ievem vel nullam' locum a
Pelagianis inventura de medio tollendum
secundum se; quaienus enim est privatio summi1 decrevit. Nondesunt scholasticorum
sulTragia.Alber-
boni possessi in patria, diciiur ab ipsis summum ma- lus
" Magnus, Estius, Driedo, Polmanus uti probabi-
lum.cum ejusdem gravitasabpxcellentia boni, quo pri- lem senteiiiiam defendunt. Stant pro ea-
Augustini
vat, mensuretur ; unde niinus proprie superius sancti1 dem inito fcedere ex ordine Minorum, et to-
p quinque
doctoris lestirooniaexaggerassevidebirour, ubi idem \' lidem
theologi. Et quidem spero
tradil non esse in patria, esse magnarn poenapi, cum fore ut Auguslinianinostri
id ultro scbolastipi concedant. Sed profepto non dis- deinceps, ubi bsecnosira disputalio legelur (si
tamen ulla horuroscripiorum cura posleriserit), plu-
putayit sanctus doctor cum Pelagianis de pcena sic res in sancti Auguslini partes transeant, vel saltem
inteUepta : illi epim cum acutissimi essent, nequa- a censuris abstineant, neque sanctum doctorem ex-
quam negabant pcenaro exclusionis aregnoccelorum cessns insimulent in ea sententia iradenda, quam una-
prout dicit nudam privalipnem Dei possessi in pa- nimi consensu
poniifices, synodi ac patres docuere,
Iria, esse in se magnum malum, sed dicebant levem
ut bucusque luculenter monstratum est.
vel nuilarn poenani in pueris, quia niillum yel levera
dolorem pueris incutiebai. Damnum enini quod quis- §•'.'"• VI. An Augusliniis
' disserens de lege veteri contra
que subit in araissione boni, in tanium eidem infertt Pelagianas excesserit.
poenam, in qqantura sentitur : si epini pon senfiatur,> Pelagiqni, ne graiiam. pmnjno negandp prlbedpxo-
nulla illi poena esl, ut palet in pueris, quorum bona1 ruin
infjignatiotiero subirpqt (yidebanl; opim caradem
dilapidaniur; patiuntur enim malura, sed non sen- gratiaro in saeris Jitteris, a Pauip vero praepipue
tiunl, quia ex defectu cognitionis illud non perci-'
poromendari), dixerp legepi quaDeus, hpininifapienda
piunt. Poena vero a j'udice prcpsertiin intenta non di-".--
? vel fugienda prsecipit, esse gratiam, Adae
uljraje ijuain
cit malum prout est nuda privatio boni nulla habita1
poslerisprofunda agendorum ignprantialabpraptibus,
consideratione subjecti, sed signiflcat id quod est1 et Jpngo
yitiorum usu naturali Jumine pene exstincto
malum alteri , quatenus illi dplorem ingerit ali- niisericordiler
proposuil. Imo legeni contra graliam
qujd ponendo vel ipllendo, quod reusnollet. Pprro> impudentissirae erexere. Eteniro arguebant ex Iege
hoc pacto accipi poenam ab Augustino certura est; ; nulliira esse aliara insuper Pei gratiara necessariapfi.
nain lib.vi cpntra Jul., cap. 10, ait: < Si hoc eis nqni Haepestratipcinatipsexta Coclestiiapud sanctum doc-
erit malum, non ergo amabunt regnum Dei totl torem cap, 3 de Perfect. just. : < Quaerendum est
innocentes imagines Dei. > Quo dimisso tanquami iiiruin pracceptum si| lioniini sine peccato esse. Aut
absurdo, qiiod nunquam Julianus admisisset, instat: : enim non polest, et prseceptum non esl ; am
< Si auleni amabunt, et lanium amabtint quantumi quia praeceptum est , pplest. » Et in \ib. d<;
ippocentes aniare debent regnum ejus a quo ad ip- Gralia et lib. arl).? cj». 16, scribit Augustinus .
sius imaginemcreantur, nihilne maliex hac ipsase- < Magnum aliquid Pelagianj se scire puiant, quando
paraiipiie patientur? < At malum quod sentitur exi dicunt: Non juberet Deus, quod tciret non poiie
 '
671 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 072
ab homine fien. Quis hoc nesciat? > Hinc haere-A do. Scribit cap. 1 de Corrept. et grat.: Declinare a
lici in laudes legis.effusi, in eadem nti in arce causse malo el facere bonum < nnllus potest sine spiriiu
ab Augustino se lutos arbitrabantur. Audiatur roa- gratiae; quae si desit, ad hoc lex adesl ut reos faciat
gnus Ecclesiae magister, lib. iv, ad Bbnifacium pa- el occidat. > Serm. 6. de Verbis Apost. ait: < Lex
pam, cap. S, subdolos hbslium conalus publicans : enim jubebat et non implebat, quia caro, ubi non
< Nusquam aulem, inquit, isii inimici gratioe ad earo- erat gratia, etc. Quomodoergo lex mihi opiiularetur
dem gratiam vehementius oppugnandam occultiores jubens per litteram, et non dans gratiam ? » Sermo-
moliuhtiir insidias, quam ubi legem laudant, quse ne 15 laudato dixit: < Lex limorem dedit.» Ubi auiem
sine dubitatione Jaudanda est. Legem quippe diver- gratia non infundit amorem, observatio legis ex paro
sis loculionum modis et varietate verborum in om- timore servili facit prsevaricaiorem ; qua de re egre-
nibus disputationibus suis volunt Intelligi gra- gie agit in epistola 144, ad Anastasium. Videlur ergo
tiara, elc. > Augustinus, quo^Pelagiaham haeresim a Augustinus sensisse homines Iege urgeri ad recte
fundaraeniis everteret ex sacris litteris el subtilissi- operandum, neqtie lamen semper adesse gratiam
marurii rationum momentis oslendit legem non modo adjuvantem, ex quo inlerri videtur tunc praecepla
non esse gratiam homines ad bona capessenda adju- Dei esse observalu impbssibilia, nam sine gratia ira-
vantem, sed reos tantum facere jubendo, lerrendo^ B pleri non possunt, qua tamen illos carere idem tradit.
punietido, non adjuvando. Plerii sunt hujusmodi Hinc Julianus haec Augustino exprobrabat lib. III Ope-
phrasibus sancti Patris libri, prassertira liber de Spi- ris iraperf., cap. 119 : i Taceo interim quarabie in
ritu et liltera, qui lolus in hoc argumento versalur. totam legem fremas, quara credis ea imperasse mor-
Plura loca indicat Cortina P. Macedo, ad thesim 48. talibus, quorum apud eosnullam facullatem viderel.>
Unum testimoniuiii profero ex cap. 8 libri de Gratia Quam stropham ssepius canlat.
-Christi: <Acperhoc, inquil, usque adeo aliud esl lex, Duo hic possunt difficultatera facere, num lex ali-
-aliud est gralia, ut lex non solum nihil prosit, verum quando imperet, et obliget, ut ai.unt, sub peccaio, si
etiampltirimum obsit, nisi adjuvet gratia; ethsecosten- desit gratia adjuvans ad implendam legem, ul vide-
datur legis ulilitas, quoniam quos facit praevaricaiionis tur velle Augustinus, et an in lege veieri timor lan-
reos, coglt confugere ad gratiam liberaridos, et ut con- lum servilissine gratia regnarei, quodeumdem quo-
cupiscentias malas superent, adjuvandos. Jubet enira que sensisse nonnulli opinantur. Haec enim duo Mo-
inagis quam j"uvat,docet raorbum esse, non sanat, rainio forle duriora videntur, in quibus Augustinum
imo-ab eo polius, quoti non sanalur, augetur, ut exlra veritatis lineam sallasse putat. Pro expediendo
attentius et sollicitiiis gralise medicina quaeratur. > priori dubiores mihi allius repetenda est. In primis
At Moraines, Augustini delege.veteri dicta examini C statuendum est discrimeh inlef observationem legis
subjiciens, hancde iisdem sententiam profert disp^.24 in statu naturse innocentis et statu corruptse. Elenim
Anli-Jansenii, nuro. 44: < Augustinura pluribus Iocis Adam habuit auxilium proxime sufficiens ad obser-
durius loqui de.lege veteri, sed sicut ipsemet ait vationem cuj'uscunque prsecepli in omnibus et singu-
lib. uide Doctrina Ghrist., cap. 10, Scripturm verba lis occasionibus et instsnlibus. Hoc adjutorium eru-
dite exponitur ab Augusiino cap. 11 et 12 de Cor-
quando atiquid absonumvidenlur prmte ferre, sunt in
et grat. Diciiur ab eodera adjulorium sine quo
benignum et commodumsensum interpretanda ; quid- rept.
ni etiam verba ipsius Augustini, quotiescunque vel non, non quo; naih Adam illo adjutorio posito non
nativo impeiu animi, vel aeslu disputationis abreptus, statim operabalur, sed ciim volebat eodera semper
videtur ad extrema declinare? >'Quid autem durius praesente poterat operari. < Tale quippe, inquit cap.
de lege veleri Augustinus dixerit, non erit indagalu 11, erat adjulorium, quod desereret cum vellet, et
dilficile, cura probe sciamus in qyo sancti Patris in quo permaneret si vellet, non quo fieref nt vellet.
doclrina a Morainio culpetur furoris et excessus ih Haec est prima gratia, quaedata est primo Adam, sed
disputando. Dixit Augustinus cum Aposlolo ad Ga- haec potentior est in secundo Adam. Prima est enim
lalas in, legem datam prwvaricalionisgralia, de quo , qua fil ut liabeat homo juslitiam si velil, ete. » Ad-
illo adjutorio oslensa est potenlia li-
plura disserit serm. 11 de Yerbis Apost., cap. 8 et 9. Jt) ditquod primo
Dixit litteram occidere curn eodeih ApOstolo II Cor. beri arbilrii; nam ut antea prsemiserat, Deus illud
in libero arbilrio, et ut ait lib.
III, atque-integro volumine verba illa explicat. Dixit adjutorium reliquit ejus Rectoremhdbebat, quem
cum eodem Paulo Rom. III : Lex subihtravit, \ut iii Operis imperf., cap. 112,
abundarel deliclum. Quam sententiam exponit serro. libero reliquil arbilrio, Qiiare illud adjutoriura semper
13 de Yerbis Apostoli, et epist. 89, q. 3. Yocavitle- praesto erat Adamo ; scribit enim Augustinus, quod
desei-eretcun vellel. Paulo yero post in eodera cap. 11
gero cum eodem Galat. ni, pmdagogum molestissi-
< Si aulem hoc adjutorium vel angelo
mum, ac similitudinem probavit sermone eodem, et haee tradit:
cum primuhi facli sunt, defuisset, quo-
episf. 144, Ubi eiiam nuncupat legem non absolu- vel homini, ad-
tionis adjutorium, sed vinculum criminis. Quod Au- niam non talis natura facla erat ut sine divino
in excessuum suspicionem iraxit, acdu juloriq posset manere si vellet, non ulique sua culpa
gusiinum sine quo
rius assertum videtur, est ubi idem doclor prpnun- cecidissent. Adjuloiium quippe defuisset,
Nuuc aiilem quibus deesi tale
tiayit tantum abesse ut lex homines adjuvarit, quin roanere non possent.
poijus reos fecerit slne jtfafia jubendo, non adjuVafi» adjulorium, jampoeiiapeccatiesi, qnibusaulemdatur,
673 VINDICLE AUGUSTINIANJE. 674
secundum gratiam datur. » Ex his infero primo in A quorum conira carnem spirilus concupiscit ADACTUS
slalu naturae lapsae non oranibus dari nec semper SINGULOS INDIGENT DEI «BATIA,ne vincantur, qualeni
pracsto esse iJlud adjutoritim, alias oraiio esset super- liberiatera voluntaiis habere possunt, qui nondura de
flua. Nam, ul ait Augustinus Iib. deNatura et grat., potestate eruli tenebrarum, dorainante iniquitaie nec
cap. 18, quidstultius quam orare ut facias quodin po- ceriare cceperunt, aut, si certare voluerunt, nondum
tesiale habeas ? El in epistola 95 : Ipsa igilur oralio liberatuj voluntatis servitute vincunlur. > Ubi afiir-
clarissima esi gralim leslificatio. Non rogamus autera mat gratiam ad singulos aclus virtutis dari, neque ta-
ut Deus det quod habemus, sed cujus maxime indi- men omnibus ministrari. Brevius idem iradit epist.
gemus ; etenim ex epist. 105, si in poiestate habe- 107, ad Viialem : < Scimus (graliam) majoribus ad
retur, non utiqueposcerelur. Quare, cura urgente quo- singulos actus dari. Scimus non omnibus lioininibus
libet praecepiopossit homo orare Deum ut gratiam dari, > Et lib. IV Operis imperf. cap. 128, scribit:
ad illius prsecepti impletionem Jargiatur, signum est <Proinde hominibus nalura filiis irse daniur praecepla
gratiam illam non adesse semper in omnibus el sin- vivendi, quia datur et gratia, ut qui jubct, juvet, ac
gulis'oceasionibus. Hinc factum est ut cum Adamus: sic mala non solum qusevolunlale addiia,verumeliam
graiiam illam habueritpro omnibus et singulis mo- quse sunt congenerata viiicantur. Quod enim homi-
meniis sibi inbserentem, non indigueril oratione ad B uibus impossibile est, Deo facile est. Quibus autera
observandum ulluni praeceptum. Scio recentiores hoc NONDATURgralia, propter quara dictum est, Quis
ullimuro tili nuperura paradoxum non approbare, sed enim te discernil ? Quid aulem habes quod non acce-
plane est apertissima senlenlia Augustini lib. vi pisli (I Cor. iv) ? prsevaricalores fiunt accedente lege,
Operis imperf., cap. 15. < Dominica, inquit, testa- non jusli. Sed si quam ad utilitalem vivunt filiorum
tur oratio, ubi non solum dicimus, Dimilte nobis de- misericordiae, ut eos videnles, ef quid sibinon me-
bita, propier mala quaefecimus, verum eiiam; Ne nos. riio, sed gralia donetur, intelligentes non extollah-
inferas in tentationem, propter hoc utique ne mala, tur, sed qui gloriatur in Domino glorietur. > Quae
faciamus; unde et Apostolus dicit: Oramus autem[ senienliae passim in Augusfmo occurrunt.
ad Dominum, ne quid faciqtis mali. Quod si ita essett Quod aulem lex, ad hoe ut obliget, non debeat
in potestale, quomodofuitanle peccatum, priusquami supponere in operante potentiam proximara ad la-
esset natura humana vitiata, NONulique POSCERETUR i ciendum opus quod imperatur, esl constans ejusdem
ORANDO, sed agendo polius teneretur. > sancli Patris doctrina contra Pelagiano-;, qui, uti vi-
Quare, cum ex inhserente divino, eoque jugi ad- dimus, ex praeceptorum imposilione bumanse volun-
jutorio Adam in quolibet momento temporis potuissett tatis polenliam ad mandata facienda cum cujuscunque
Iegem iniplere, frustra orasset Deura ut vires sihi ad1C C divini adjuiorii «xclusione praedicabani. Quibus Au-
roandaia facienda roiiiistraret. Yiditista theologoruma gustinus cum collegis Africanis respondet epist. 9'i,
hujusnostri sseculiacutissimus BasiliusPoncius, qui in„ ad Innocentium papam : < Distinguenda est lex et
Releciionibus de gratia, pari. i, cap. ult., pag. 213, gratia. Lex jubere novit, gralia juvare. Nec lex jube-
scribit: < Atque hoc est adjutorium, quod saepe Au-- ret, nisi esset voluntas, nec gratia juvarel, si sat essel
gustinus dicit Adamum habuisse, quod nos in hocc voluntas. > Postea inculcalis sacris testimoniis, in
statu non babemus, quia non babemus pro singuliss quibuslexet oratio asseruntur, conclutlit: <'Sicutergo
occasionibus perseveranles cogiiationes et affectiones iS agnoscimus voluntatem, cum haec praacipiuntur, sic
boni, ut notum est. Unde Adamus non egebal ora- et ipse agnoscat gratiam cum petunlur. » QUarecum
tione ut adjutorium illud compararet, quia jam Dei ,; insiante quolibet pfaecepiolegis, horoo non irrisorie,
munere cum ipsa natura ingenitum erat, sed gratia- sed veraciter Deum debeat orare, ul sibi gratiam do-
rum actione pro lanto beneficio, quod a Deo in primaa nel ad facicndum mandaluro, signum est divinam
sui origine acceperat. » Neque recte diceretur Adam a graliam necessariam ad exsequendum opus impera-
inlensiorem gratiam potuisse petere, ut facilius le- tum non adesse in oninibus et singulis momentis ;
gem impleret. Etenim vanum fuisset, novas viress nara, ut claraat ubique raagnus doclor, < si adest
f. D
pelere in tanta non peccandifacilitale, ui loquitur san- 1 possibilitas, utquid oraul? > |jib. de Nalura etgratia,
clus Pater cap. 12. Polerat tamen Deum orare ut ten-!_ cap. S5. Haecdoclrina, quae plane verissima esl, pro-
tatorem procul arcerel, ne ad maluro pelliceretur, batur ex synodo Trideiilina, sess. 6 de Justificalione,
vel cadendi periculo vicinus fieret. At posiia tenta-!- cap. 11, ubi ait : < Deus inipossibilia non jubet, sed
tione neuliquam, nisi inaniier, a Deo peliisset viress jubendo roonet et facere quod possis, et petere quod
eidem resistendi. In stalu autem naturse lapsae illud i non possis, et adjuvat ut possis. > Est sententia ex-
adjutorium pro oranibus et singulis momentis pro- scripta ex libro sancli Auguslini de Natura etgratia,
xime sufficiens non semper prsesto est lioininibiis, ;, cap. 43, el licet illa postrema vcrba, et adjuvat ut pos-
unde necessitas orationis elucet, qua rogamus Deum n sis, non asserantur explicite ab Augustino, subintel-
ut maudata ipsius implere possimus. Hincscribit ibi- i- ligunlur; nam si ab illo pelis ut possis, signum est
dem Augustinus: < Ideo in hoc agone magis noss quod ille esi qui adjuval ut possis. Sed plenam eara-
Deus voluit orationibus certare quam viribus, quia a dem sententiaro ex iracl. 53 in Joannem exhibeo :
ol ipsas vires, quantas hic Iiabere nos competit, ipsee < Sed audiamus, inquit, Dominum el prsecipienlcra,
submiuLiral certanlibus, qnem rogamus. Si ergo hili et opilulantem, el jiibenfem quid facere debeamus,
 67§ SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTlNl. 676
et adjuvanleni, ut implere possimus. Premo illa san- A Pelagianumverbumsupponitis,et quscremibusa vobis
ctse synodi ex Augustino verba, et petere quod non quare nioriuus sit Ghristus, si natura vel iex efficit
posth ; ergo dum petis, vel etiato antequam pelas, justos, respondetis, ut hoc ipsum facitius fieret, quasi
stas sub lege praecipiente, el nondumhsbes graiiara posset, quamvis difficilius, fieri tamen sive per natu-
adjuvantem, tunc enim non poies facere quod lex ram, sive per legem-.(Poteris addere, sive per gratiam
jubet. Quare enarunt Pelagiani, qui ex lege bic et sufficientemconnexamnecessariocum legeobliganle.)
nunc obliganle existimarunt hominera posse suismet Christe, responde, vinee atque convince, clama : Si-
viribus exsequi tmpefaia. Inde eliata rejiciunlur plu- ne menihil polestis facere (Joan. xv, 5), ut taceant bi
res theolbgi, qui putant legem non posse hic ct nunc qui clamant: Elsi difficilius,tamen possumus etsine
obligare, nisi adsit gratia adjuvans; nam dum pelis te facere; aut si tacere non possunt, se ipsos in
ui postii, pfbfecto. seniis le urgeri praccepto, el si- laiebras aliquas ducant, ut alios non seducant. i
mul cogrioscis te destitulum gratia proxime necessa- Hanc noslram sentenliam erudite Basilius Poncius
ria ad opus implendum, unde oras ut eamdem tibi defendii parl. i Relecu de grat.j cap* 14, ubi argu-
Deus largialur. Hlc vero rejicienda esl sententia illb- menta solvit Suarez, ct Yasquez, qui ingetiue fatetur
rum qui dicunl gratiam proxime sufficientemseinpar 1-2, disp. 159, cap. 4, num. 36, AugustinuthMsseiin
adessc, hec Uhquam legem obligare tiisi adsit gratia B hac ipsa sententia quam exposui.
adjuvans, alias bomo ob impolentiani excusaretur Lex igitur ex Augustino homirii data est, noh ut
ab observatiohe legis. cum gralia sufficienti secum necessario cohnexa ho-
Nam si lex, ut obliget, semper infert assistenliam mines agendorum cognitiohe insiructos ad opera prse
gratiae sufficieniis, sequefetur gratiam sufficieiilem cepta implendajuvaret, sed ob boc daia est ut homo
ad observationeiii legis necessariam noh fuisse amis- conalus facere quse prsecepta eraht, et cernehs per
saro ex peccato Adae, quod licet a pluiibus conceda- semet illa exsequi non posse, gtalise auxilium im-
tur, puto esse falsissimum. Probatur sequela: ham ploraret. Haec scribil ad Anastasium epistola 144:
Adam per peccatum non exemit homines a lege natu- < Lex iiaque docendo et j'ubendoquod sine gratia
rali, Jisecenim iex perinde obligal, Adaiho pePcante impleri non potest, homini deroonstrat suam infir-
vel non peccante; ergo si ut lex obligel liabet coh- mitatem, ut qusefat demonstrata infirmitas Salvato-
nexam assisientiam graliac sufficienlis, haep gfatia reiri, a quo sanala voiuntas possit, quod infirma non
sufficiens, sive siaute ,Adamo sive cadente, Coitnexa posset. > Idera ifadunt Auguslini discipuli, Fulgen-
erat cum lege proui obligantc; ergb noh fuit amissa tius, lib. u.de Verit. prsedesi^,cap. 4 : < Dumergo,
ex peccato primi parentis. Pfobo modo illam gfatiam ait, prsecipiiur nobis ut velimus, ostenditur quid ha-
sufficientem esse amissam argumenlo eodem, quo C bere debearous. Sed quia id ex nobis habere non
Paulus ad Galat. n usus est ad contundendam su- possumus, adroonemur ut a quo nobis datur prse-
perbiam eorum qui dicebant legem posse jusiificare; ceptum, ab ipso petarous auxilium. > Et Prosper in
arguit breviter, sed solidissime : Si enim per legem epistola ad Demetriadem: < Nec ob alittd unquam
jusiiiia, ergo gralis Chrhlus moriuus est. CujUs afgu- datur prseceptum.-nisi ufquseratur prsecipientis au-
inenti vis tbta in hoc consistit qUOd si lex sola saf- xiliura. > Igiturlex noninfert potentiam proximam
ficiebat ad hoc ut homines observsindo prsecepla se voiunlatis faciendi quod jubetur, et ex consequenti
innocentes conservarenl, Christus gratis passus dice- non liabei annexara gratiam proxime sufficientemad
retur, Cur enim venit in mnndum, ac tot tbfraenta faciendum opus imperatum. Augustinus ex Apostolo,
siibiit, si aliunde ex legis doctrlna hoinines poterant Galat. in, vocat Jegera pmdagogum,quia lex ducit ad
se justos servare? Jam vero eamdem vim habei apo- graliam. Legatur sermo 13 de Verbis Apostoli, Egre-
stoli ratiocinalio contra graiiam sufficiehtem : Si per gie in lib.de Spiritu et littera, cap. 19 : < Lex ergo
legem ct gratiam sufficientem poterat homo implere data est, ut gratia quaereretur; gratia data est, ut
totam legem, ergo Chrislus gratis morlUus est. Res- lex impleretur. Neque enim suo vilio non implebalur
pondebunt Giirislum venisse ut abundahtiOri gratia Jex, sed vitio prudenliae carnis. Quod vilium per le-
humana natura fulcirelur. instamus: Jgilur Chrisitis D gem demonslranduro, per gratiam sanandum fuif. >
mortuus est ut facilius possemus implere legem cx Pergil ulterius sanctuS doclor, scribens legem jufiere
donis ipsius gratiae, quam laroen, licet difficilius,im- facienda, fidem vero impetrare adjutorium ad impe-
plere poteramus pef gratiam sufficienfem etiam raia exequenda. Hinc celebre evasit illud ejusdein
absque ipsius Redemploris mofte. Adhoc vefbutn fa- dicttim : Fides impetrat quod lex imperat.--Epist. 89,
rifius veiuti ad sacrath ahchpfam ih tempestate cbn- q. 2, lib. de Spiritu et Jitlera, cap; 29, el alibi. Au-
fugiebanl Pelagiani, quo» his Augustinus exsecfatus diendus est cap. 13 libri proxime laudati: < Ac per
estlib. nOperis imperf., Pap. 198, ubi, recitalis iisdem hoc, inquit, Jege operum dicit Deus i Fac quod ju-t
vefbis Pauli, ait: < Apostbli est vox ista, nonniea; beo: lege fidei dicitur Deo : Da quod jubesi Ideo
jam efumpite ih apertum, ihimici crueis Chrisii, quid enim jubel lex lit admoneat quid faciat fides, id est,
timelis magriuni populum Christi, et Ghrisfi roaghura ut cui jubetur, si nondum potest, seiat quid petat;
Judiciiim npn tiroctis? Apertb dicite : Jusiificari nalu- si aulem coniihuo potest, et obedienter faclt, debet
ra, justittcarilegepossumus.gratis mofluus est Chri- etiam iscire quo donahte facit. > Ex quibus patet
suis. Sed, fOrmidanles multitudinebi Christianam, quandoque auxilium proxiine sufficiens praesto esse;
677 ViNDlClil AtiGUSTiNIAN& 678
inqult enim, si autem cotmNOo polest. Hlud vefo et k cuin taroen iex subditbs a Criiiiihibus arceat. Dixit
Augustirio certum esl, neque fidem posse movere I Cpr. xv: Virtus tlerq-peccali lex, bum Jex peccata
homiriem ad petendum divinum auxiliura, ad hoc tit prohibeat. Has tamen loqueiidi formiilas Augustinus
possit implere prsecepta, nisi Deus ihfundat gratiairi iocis superius laudatis explicuit, hihilve absurdi con-
actualem, qUa homo movealur ad orandum. Seihi- tihere riionstravit. tri eo auteni sanclus doctor re-
Pelagianorum error fuit posse horainem petere et pfehendiiur, quod visus sit asserefe Jegehi veierem
desiderare suis viribus gratiam, quem daranavit ex reos feeisse honiines jubehdo, hon aujuvahdo; quod-
Augusiitio synodus Arausicana, canone 6; efenim ve opera facta Jh lege Veleri peccafa dixit, cum Ju-
licet quis sit fidelis, non habet in singulis momentis dsei illa feceriut timore poense, hoh araofe jiistiliae.
praesens divinum auxilium proxime sufficiens ad JhdSei habita lege eo sUperbiaedelapsi stint, lit pu-
ofandum. Hoc passim in Augustiuo liabetur. Lib. de tariht solam iegem ad hominem jUstificanduni suffi-
Dono persev., cap. 23, de Semi-Pelagianis ail: < Nec cere, heque necessariain esse Dei gratiam, sed lan-
volunt intelligere, eliam hoc divini rauneris esse, ut tiuri iiberum arbitfium. Hic aufem error tam alte
oremus, hoc est, pelamus, quserarous alque pulse- Corum ttiehtibus insidebat, ut plerique etiam ad fiderii
mus : Accipimusenim spirilum adoplionh in quo cla- 6x Judaisrao cbhvefsi in veteri effOre obstinatius
mamus AbbaPater (Rom. viii), etc. > Idem habet epi" S • versafeniUf, unde illos Aposlolus argtiit in Epislbta
stola 165, Iit". de Corrept. et grat., cap. 1; epist. ad Galatas, cap. 2, argumetUo superius recitato : Si
121, cap. 15. In libro i quaest. ad Simplicianum, ex lege juslilia, ergo Chfhtus gratis mortitus esl. Te-
q. 2, inde probat orationem fervidaro, qua impetra- statUf Augustinus bsec ipsa ssepius Aposiolum incul-
mus, esse a Deo : < Nonne aliquando , inquit, Ipsa casse ul eorumdem superbiam contunderet. < Ad
nostra oratio sic tepida est, vel polius frigida, et pene hocducit, inqult serm. 13 de Vefbis Apostoii, et
nulla, imo omnino interduro ila nulla, ut neque hoc coromendat ista Apostolus propter Judseos , qui de
in nobis cum dolore advertamus, quia si vel hoc lege gloriabantur, et libero suo arbitrio legem sutfi-
dolemus, j'am oraraus? > Ex his colligilur quomodo cere arbitrabantur; ac per hoc quia libero suo arbi-
infideles peccenl non observando legem, quando- trio Iegera sufficere arbitfabantur, ignOrantes Dei
quidem sine fide manent tantum sub lege pracci- justitiam, id est, ex fide jusiitiam datam a Ddroiho,
et suam volentes statuere, quasi suis viribus impie-
piente, non sub gralia proxirae adjuyante; unde
opera quae ipsi faciunt semper sunt peccala, nisi ubi tam, non dante Ode impetralam , jusiiiim Dei, sicut
aliquando Deus quosdam bonos actus jpsis nescien- dicit, non sunl subjecti. > Et in lib. de Spiriiu et lit-
tibus in eorumdem voluntatibus operaiur. Scribit tera, cap. 29, ait: < Israel vero persequens legera
G
Augustinus in epist. 144 : < Lex igitur adducit ad fi- jusiitise, in legem justiliae non pervenit. Quare ? quia
dera, fides impetral spiriium largiorem, diffundit non ex fide, sed tanquam ex operibus, id est, tanquam
Spiritus charitaiem, implet chariias legem. Ideo lex eain per semelipsos operanles , non in se credentes
paedagogusvocatur, sub cujus minacissima severi- operari Detim. » Porfo cuiri huhC efrOfem sorbue-
late, qui invocaverit nomen Domini salvus erit. Quo- rint postea Pelagiani, asserentes graliam Dei in Ve-
modo autem invocabunt, in quem non crediderunt tefi Testamehto non esse nisilegem Moysi traditam,
(Rom. x)?ltaque, cum infideles in Christum npn gratiain vero Novi Testamenti esse Evangeliuin et
credant, Dei gratiaro ad implendam legem natura- exemplum Christi, Augustinus, ut illorum erforem
lem non petunt; unde nec eamdem observant, etsi Confutaret, acuie probavit legem a gralia separatam
facere homines jubendo, rion adjuvahdo, ut ex
quse bona facere videntur, illa non faciunt bene, ut feos
fuit legi;
§ 4 probatum esU Cur vero non excusentur, tradit testimbniis adduciis constat. Neque inj'urius
homines se sola ju-
Augusiinus in Jib. de Spiritu et littera, cap. 35, et non enjril haec imposita fuit ut
sfos faceret, sed ut ostenderet quid faciendum esset,
epist. 105, ad Sixtum. Quamvis enim careant auxi-
lio proxiroe sufficienli, habent tamen auxilia quse- e't cum horao se praeceptis faciendis imparem esse
dam remota, unde non patiunfur antecedentem ne- cognosceret, ad auxiiium gratise confugeret, quod ex
" sanclo doclore ejusque discipulis probavimus, osten-
cessitatem peccandi, quam licet huroanumgenusex
asserat in bypothesi
peccato primi parentis iucurrerit, Christi tamen Re- dentes non durius loqui, qui
sufficiens
demptoris benefieio sublata est, ut acule probal no- quod sola lex jubeat, nec gratia proxime
sler Poncius part. i Relect. de grat., cap. 15. Nihil adsii, legem eamdem obligare, et trarisgressorem
• Porro sicuii Hebraei non ex amore
igitur Augustinus durius (de lege) impelu animi vel reum esse peccati.
wstu disputationis asseruit, ut contendebat Moraines. justitiae bona operai faciebant, ita tnala vilabant ti-
Sed quod nec de lege veteri durius quidpiara pro- more fantum poenae. Hinc Augusfinus dixil opera
nuntiarit oslendo. Judseorum in veferi lege fuisse peccata, et Jegem il-
In primis, si verba ut foris sonaut tantum conside- lam fuis»e legem servilem, quod il!i qui eamdeih im-
renlur, profeclo non Auguslinus , sed Piulus cen- plebant, timori inservirent. Scribit sanctus doclor,
<
sendus foret durius locutus de veleri lege Moysis. lib. iv ad Bonifacium, cap, 5 : Quod ex lege tesfi-
Dixit Rom. v : Lex autem subintravit, ut abundaretl monium commemoratum ab Apostolo prppter vitam
deliclum, cum lanien Jex ideo promulgetur, ul dejictai temporalein intelligitur, propter cujus amiltendae li-
toilanlur.et cessent. Disit II Cor. in : Littera occidit, morem, faciebanl homines legis opera non ex fide ,
679 SUPPLEMENTUM AD QPERA s. AUGUSTINI. 680
quse,transgressores Jegis eadem Jege a populo.jube- Averissime
A affirmat, quos modos salius est humiti
bat occidi. > Idem in lib. de Spirilu et littera, cap. silentio venerari,'quam curiosa disputatione per-
32, ex his Apostpli Rom. yin, 15, suam sentenliam quirere. De his auxiliis remotis Jocuium arbitror
probat: Non enim accephlis Spirilumservitulis ilerum eumdem sanctum doclorem in iib. de Dono persev.,
in limorem, sed accephtis spiritum adqplionh filiorum, cap. 9, ubi ait: < Ex duobus aetate jain grandibus
m quo clamamus, Abba Pater. Eral ergo lex velus iropiis cur iste ila voceiur, ut vocantem sequatur;
lex timoris, quod carnalis ille populus se ac sua tan- ille autem aut non vocelur, ut vocantem sequatur,
tum amaiis, quidquid boni juxla legis roandata fa- aut NONITA vocelur, ut vocanlem sequatur, inscru-
ciebat, aropre sui faciebat, volens sibi bona ac tiroens tabilia sunl judicia Dei, n Yocalio illius qui non se- '
mala. Lex ergo lanquaro servis iucutit timorem, gra- quitUr est per auxilium debile et remotum, quo in-
tia, qiise per fidero Cliristi impetratur, irispirat amq- telleeius"transeunier tantum quasdam bonas cOgita-
rem. Quare sanctus Pater lib. eodem de Spiritu et liones elicii, sed adeo debiles ut nec voluntatem
littera, cap, 29, ait : < Ex lege auiem timemus traharit ad bohum, sed leviter tantum excitent, et
Deuni, ex fide speramus in Deum, sed, tjmentibus cilo citius iotellectus alio evolel, el in malum volun-
pcenam abscondiiur. gratia. » Cur autem iis qui ex tas longO scelerum usu obdurata feratur.
purt) timore ser.viliIegem.implenlgraiiaabscondaiur, B 1 § VII. Ansententia sancti Auguslini de prwdestinalione
tradit ibidem cap, 19, et serm, 13 de Verbis Apo- . ad gloriam anieomnem merilorum prMvisionemsit
excessum prolala.
stoli, epist. 144, ubi haec babet: < Quis coram.Deo ' per
innocens invcnitur, qui vult fieri quod vetaiur, si Joannes Adarous et Anloninus Morainesin quae-
subtrahat quod timetur? Ac per hoc. in ipsa volun- stione etiam de prsedeslinalione, et ea quidera prae-
late reus est, qui vult facere quod non lieet fieri, cipua gravem Auguslino excessum objiciunt. Adamus,
sed ideo-non facit quia impune npn potest fieri. lib. iii sui Calvini destructi, hsecde eodem scribit cap.
Nam, quanturoin ipso'est, malletnon esse jusiitiam 8, pag. 659 : < Profecto quando constal ipsum in
peccala prohibenlem alque punieritem. Et utique si materia de gratia et praedestinatione cum excessu
mallet nonesse justitiam, quis dubitaverit qupd eara, si locutum esse, ac verba ipsius esse miliganda, ne ab
posset, auferrel? Ac per hoc quomodo juslus esl illorum acrimOnia in errorem contrarium propellar,
jiistiliic lalis inimicus, ul eam, si potestas delur, Jicitura mihi csse debet aliquod catholicuin tempera-
prsecipientem auferat, ne comminantem vel judican- meniuro inquirere. > Subit mentem illud Augustini
tem fefat? > Lege ibi plura. Tiraor quidem si desi- dictum lib. in Operis imperf., cap. 57 : < Dic quod
nat esse piire servilis , et per aliquem Dei amorem dicturus es, egregie correclor. > Moraines, cum di-
incipiat esse caslus, est bonus , nec yiiiat opera ex C ( xisSet Didacum Ruizium ex sancto Augustino gratui-
eodem derivata ; qua de re et fnsissime et eruditis- tam praedesiinaiionem docefe, haec inquit: <Ruiz
sime dispularunl duo insignes Lovaniensis academiae falsum supponll, et si Augustinus id faceret, non
doctbres Christianus Lupus et Franciscus Fervac- doctririse affinilas, atit connexio, quae nulla est, sed
ques, Augustiniani, editis a sexennio quoianiiis de' aeslus disputationis ad boc illum impelleret, > disp.
eodem argum.ento libris et apologiis. Plurimi taroeni 9, num. 50. Yerum sehlentiam illam de gratuiia
Veteris Testariienti Patres non sub lege tantumi prsedeslihatione ad glorjam ante prsevisa merita do-
fuere, sed sub gralia adjtivante, qiiia propriae infir- cuere sanclus Prosper , sanctus Fulgentius , Palres
raitalis conscii ad sectauda virtutum opera divinii Africani in epislola synodica , aliique tanta certitu-
auxiiii opem ihipiorarunt. Cseterum-omnibus homi- dine, ut haec dixerit sanclus Fulgentius, imo cum
nibus adesse auxijium sallcm remotum niihi.yideor' Fulgenlio Patfcs synodi Sardiniensis in fihe libri de
colligere ex Auguslino lib. de Natura et grat., cap. Incarnaiiohe et gratia : < Deus enim, qui hominem
67, ubi ex lit>-III de Liberp arbiirio, cap, 10, haiic' condidit, ipse praedestinalione sua, et donum illumi-
senteniiam fecitat approbatque adversus eos quii nationis ad credendum, et donum perseverantiae ad
Adami peccato omnia crimina imputabaht, et se5 proficiendum aique perraanendura, et donum glorifi-
ipsos inhocehtes asserebant: < Recte enim fortassei D \ calioriis ad regnahdum, quibus dare voluii praepara-
quaererentur, si erroris et libidihis nullus hominumi vit, quique nori aliter perficit in opere quani in sua
yictor exisieret. Cum yero uliique sii prsesens, quii sempiterna atque incoramutabili habet voluniate dis-
MULTIS MOBIS PER CREATURAM sibl Domino sefvien-• posliuni. Cujus prsedeBtinationisveriiatem, qua nos
lem, aversum vocet, doceat credehteni, consoletur' ante mttndi conslitutionem praedestinatos in Christo
sperantem, diligentem adhprlelur, conantem adju- teslatur Aposlolus, si quis detfectat cordis creduli-
vet, exaudiat deprecanlem, non tibi deputatur adI tate-recipefe, vel oris confessione proferre, si anie
culpam quod invitus ignoras, sed quod negligis cre- ullimum diem vitse prsesentis impietalis suse contu-
dere^quod ignoras.Neque ijlud, quod vulnerafa mem- maciaro, qua Deo vivo et vero rebellis obsistit, non
bra lion cplligis, sed quod volentem sanare chnteni- abjecerit, manifestum est eum non pertinere ad
nis. >ln quo autera consislant liujiismodi auxilia re- corum numefum quos Deus in Cliristo ame mundi
mota, non ita facife explieatur ; elenim miris inodiss conslilutionem gratis elegit et pracdestinavit ad re-
Deura humanas voluniates ad bonum faciendum mo- gnura. >..•'•
vcre idem Augustinus lib. rad Bonifacium, cap. 19,, Sane Semi-Pelagiani jam olim dixerant absqoe ea
 681 VJNDIOI/EAUGUSTINIANJE. 682
doclrina de praedestinatione Ecclesiae causam ad- A Theologorum noroina. Et hiquidem sancli Auguslini
versus Velagianos perplures annos fuisse defensam, senteniiam de graliosa praedestinalione ad gloriam
ut refert Hilarius in epislola ad Augustinum, quibus anle meritorum praevisionem defendebant, antequani
sanctus doctor respondens lib. de Dono perseveran- Augustiniani excessus fingerenlur. Hoe idem asser-
liae, cap. 20, ait : < Hsec est prsedestinatio mani- tum sanctus Thoraas, ejusque nobilissima schola, ac
fesia et cerla sanctorum, quam postea diligenlius et melior Scotislarum pars, ilemque esocietate pluriini
operosius,cum j'am contra Pelagianos dispularemus, gravissimi ac doclissimi scriptores propugnant,
DEFENDERE NECESSITAS COMPULIT. Didicimus enim quorura judicia contra receniiorum censuras ap-
singulas quasque bacreses intulisse Ecclesise proprias pello.
quaesliones, conlra quas diligeniius defenderetur § VIII. An sanclus Augustinusexcesseril, docens copu-
Scriplura divina, quam si nulla talis necesslias coge- . tam conjugalem solius volupialis gralia esse pecca-
ret. » Porro cuinam maj'or fides habenda est, Au» lum veniale.
gusiinone, qui ad illud de prsedestinatione dogma Docuit Augustinus copulam cura uxore absque
asserendum se necessitate compulsum teslatur , ad prolis generandaevoluntate propter solam delectatio-
Pelagianos diligentius ex Scripturis confutandos ; an nem esse peccatum veniale. Non placet hoc dictum
Morainio, qui id nulla vel doctrinae affinitate seu g Augustini Morainio, sed ait disp. 17, num. 22, ex-
connexione ab Augustiho factitatum comniinisCilur? cessisseinterdum wslu disputalionh abreptum, et in
Quod vero hanc connexionem etinm Annatus negat, edium hwresis quam impugnabat, ad conlrarium exlre-
illani cap. 8 conlra eosdem probabimus. Magnusille mum declinasse. Ne id vitii Auguslino objiciens lec-
ecclesiasticorum Annalium scriptor Baronius ipsos torum oculos offendat, accusationis acerbitatera
recentiores excessus merito accusat, qui Calvini hae- adverbio intcrdum mitigat, cum tamen, uti dicebam,
resim fugienles in alterum extremum a sancti Au- passim et nbique in bosce excessus prsecipitem Au-
gusiirii doctrina discedentes declinant, et quidem in gustinum faciat. Cseterum sancli docloris senteniia
hac roateria de prsedestinatione : <Cum igitur, ifi- communi sanetorura Patrum ct velerum scholastico-
quit, Fausli sententiae ubique ab Ecclesia fuerit con- rum judicioverissima'est. Inquit Augustinus tomo VI,
iradictum , videant quanto periculo quidara ex re- lib. de Bono conjugali, cap. 6 : < Conjugalis enim
centioribus, dum in novatores exsurgunt, ut eos con- concubitus generandi gratia non habet culpam, con-
futent, a sancii Augustini de prsedestinalione sen- cupiscentise vero satiandae, sed tamen cura conjuge,
tentia recedunt, cum alioqui arma non desint quibus propter fidem tori venialem habet culpam. > Hoc
adversarii profligentur. > Anno 490, pag. 449. asserlum docuerat Clemens Bomanus, lib. vi Con-
Sed audio Petavium inclamantem : < Jampridem Q stilut. apost., ut dicunt cap. 7 : < Sola enim volup-
disputari in ulramque partem coepit in scholis quse- tas, si quis ea etiam ulalur in conjugio, est praeter
siio de praedeslinatione , neque pro aliquo praejudi- leges, et injusta, et a ratione aliena. > In eadera
cio valere ad hanc controversiam credila est aucto- senteniia est sanclus Anselrous in I Cor. vn, ad illa.
ritas Augustini. > Tom. I Dogm. tbeol., lib. x, cap. verba : Hoc autem secundum indulgenliam, ubi ait:
1. Sed hujus recentioris voces gravissimo, eoque < Tunc enim solum conjuges sine culpa sunt in ad-
doincitico lesiimonio comprimam. Annol584,a mixtione, cum non pro explenda Jibidine, sed pro
Claudio Aquaviva, magno illo et incomparabili uni- suscipienda prole miscentur. Sed lamen et alia cora-
versue societatis moderalore, prsevio sex doctissi- niixtio quse fit pro sola voluptate, veniam accepii
morum tlieologorura ejusdem sodalitii examine, se- propler nuptias. > Sanctus Fulgeniius, in epist. de
lectse sunt qusedam sententise omnibus suis defen- Debito conjugali, cap. 3, scribit : < Conjugatus ergo
dendae, ne quolibet vento doctrinae circumferrentur. si fornicetur, damnabiliter peccat; si vero tori fidem
Porro pag. 37, ubi de opinionum deleclu agilur, hsec non deserat, sed iimxore sua nalurali duntaxat usu
legunlur : < Ilem delinitum est prsedestinalionis nec aliquantulum intemperatus excedat, non solura sci-
ralionero nec conditionera esse ex parte nostra. Id licet generationein quaerens, sed aliquando libidini
ad pielatem parum pertinere dicet aliquis; at hanc U carnis obediens, hoc equidem sine culpa non facit. >
Augustini doctrinam non modo communiler Theo- Et cap. 4 : « Ketenta ergo tori fides maculam diluit,
logorum schola jam recepit, sed et EcclesiaePalres quairi conirahit infirmitas carnis, si mulieri non
per mille et ducentos circiter annos, qui id conten- misceatur alteri, quisquis non pro sola generatione,
dunt probare ex Scripluris et responsis pontificum sed etiain propter fragililatem carnis suse miscelur
Romanorum, nempe Zosimi, Sixti, Ccelestini, Leo- uxori. > Sed ex sancto Gregorio papa pulcherrime
nis, Gelasii, apud quos Massilienses, Cassianus, hoc probatur. Cum sanctus Augustinus monachus,
Faustus, aliique hujus proedestinationis oppugnato- quem ad Anglos ad fidem convertendos in Britan-
res niale semper audierunt. > Examinata haec cum niam miserat, qusedam dubia eidem proposuisset^
aliis sententia fuit a Joanne Azorio Hispano, Gas- inter quse num vir suaeconjugi permixtus antequam
pare Gonzalez Lusitano, Jacobo Tirio Gallo, Petro aqua lavaretur, ecclesiam ingredi posset, vel ad sa-
Bufseo Austriaco , Antonio Guisano ex superiori cram communionem accedere, respondet sanclus
Germania, et Stephano Tnceio, qui Romse moraba- pontifex lib. xn Epist., cap. 10, ad interrogat. Au-
tur, ut in prsefatione illius libri asseritur. Augusfa gusf. : « Romauorum tamen semper ab anliquioribus
PATROL. XLVII. , 22
 683 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTJNI. 684
usiis fuit, post admixtionem propriae conjugis et la- A si uxor non esset, tunc non est omnimoda inordina-
vacri puiificationem quserere, et ab ingressu ecclc- tio, et tunc est peccatum veniale, et excusatur per
siae paululum reverenter abslinere. Nec baecdicentes bonum matrimonii, ut non sit roortale. » Possem iu-
deputamus culpam esse conjugium, sed quia ipsa numeros doctores addere, qui plenis sufffagiis Au-
licita admixtio conjugum sine voluptate carnis fieri gustini sententiam cproprobant. Appello Sanchez,
non potest, a sacri loci ingressu abslinendum est, inter recenliores dociissimum, qui tomo III de Matri-
quia voluptas ipsaesse sine culpa nullatenus potest.» monio lib. ix, disp. 11, num. 4, hanc thesim propo-
Et postea : < Si quis ergo suam conjugera, non cu- nit: < Secunda conclusio : Actus conjugalis solius
pidine voluptatis caplus, sed soluramodo liberorum voluptatis gratia exercitus, nec fines mairimonii
creandorum gralia utitur, iste profecto de ingressu transgrediens, est culpa venialis. » Quod sane asser-
ecclesise, seu de suraendo corporis Dominici sangui- tum quinquaginta doclorum tum veterum turo recen-
nisque mysterio sno est relinquendus judicio, quia a tiorum teslimoniis communit. Hancsancli Augusiini
nobis prohiberi non debet accipere, qui in igne po- senlentiam nuper defendit noster P. Alipius Reylof,
situs nescit ardere. Cum vero non amor procreandae Belga, Jib. IVde Anima, c. 2, § 4. I nunc, Moraines,
sobolis, sed voluptas dominatur in opere coramix- et Auguslino furorcrn nimiumque in disputando iro-
tionis , habenl conjuges eliam de sua commixtione, B petum oppone. Ita est, a regia via in exlrema ille de-
quod defleant.» Item, adductis illis verbis Pauli I clinavit, sed secum et Patres et cunctos Iheologiae
Cor. vn: Hoc autem dicosecundumindulgentiam, ait: proceres traxit, ut j'amtot sapientissimis yiris praeeun-
t Non enim indulgetur quod licet et justum est. tibus possit quilibet inoffenso pede illac iter carpere,
Quod enim indulgeri dixit, culpani esse monslravit.» lieet Morainesalia via progrediatur, qui si forte lan-
En non solum Augustini sententiam assertam a Gre- torum virorum vestigia notasset, eosdem et ipse se-
gorio Magno ex apostolica sede ad fidelium instru- cutus, licet longo posilus iniervallo, sibi melius con-
ctionem loquerite, verum etiam ex Aposlolo et ex suluisset.
antiquo RomanseEcclesise ritu eamdem confirmatam. Hsec quidem de objectis ab uno Morainio Augusti-
Quid ad hsec repones , Moraini? Et Gregorium, et uiansedoclrinae excessibus dicta sufficiant, quse si
Fulgentium, et Anselmuro, et Clemenleni ad prseci- ipsimet recenliores atleniius considerent, dubio pro-
pitia deflexisse dices? At istinullo sestudispulationis cul falebuntur non Augustinum , sed seniet in pericu-
abrepti illa dixere, unde gravius errasse sane dicendi losos excessus declinasse; cum enim audirent a Jan-
sunt, cum Augusfmum zelus hostium expiignando- senio Iprensi episcopo unum ubique Augustinum
rum excuset. laudari, unius Augustini sententias, veluti ex oraculo
Sed volo ostendere theologise scholasiicse proce- C responsa proferri, euroderoque in theologica palestra
res in eadem sententia cum Augustino concinere. Pri- supra caeleros EcclesiaePatres attolli, ipsi quo pro-
mus sit, quem omnes secuti sunt, Magister Senten- cul a Jansenio declinarent, eo usque prsecipites dh-
tiarum, qui in 4, dist. 31, ita scribit: < Hoc autem putationh wstu abrepli sunt, ut Augustino fere nun-
ne prsedictisobviet, intelligendum est in illis qui non tium remiserint, clamantes cum Morainio in praefa-
gratia prolis conveniunt, quorum voluptas non est lione Anti-Jansenii: < Qui prius Augnstinum in oro-
sine peccato. > Et Joquitur de conjugatis. Accedat nibus deposcebanl judicem , nunc ibi liberum putant
Albertus Magnus, tomo XVI, 4 Sententiarum, dist. ne quidem arbitrum honorarium in aliis illum ad-
31, art. 21, § Respohsio, ubi ait: < Sed cum sola mittere. > Imo, quo faciiins cseteros ad Augustini
libido movet, etc, aut fervet intra metas honestaiis dicta examinanda animarent, divinum iliis ad tam
et concessionis matrimonii, et tunc veniale dicendum sanclum opus auxilium adfuturum polliciti sttnt illis
est, utpatet ex verbis Augustini in littera positis. > Annati vocibus lib. vni sui Augustini vindicati, cap.
Dabo huic supparem Alexandrum Alensem, part. n 5, pag. 897 : « Neque adeo perversum est hoc con-
Summae, qusest. 147, memb. 2 : < Si enim, inqiiit, siliura, ut habere non possitadjutorem Deura. > Au-
illa delectatio sit sub Deo, veniale peccalum est, ex- gustinus ad Adrumelinos monachos, initio libri de
cusatttr enim propter sacramentum conjugii; unde D Gratia el libero arbilrio, scripsit, ad sua ipsius
Augustinus, de Bono conjugali, etc. > Ita hi duo lu- scripta intelligenda, divinam opem implorandam : A
mina theologicse scholae eam senlentiam tradunt, Domino ut intelligalis orate. Annatus vero, ad eadem
Augustini auclbritatem secuti. Non dissentit Angeli- sancti doctoris scripta censuris perstringenda,
cus magister sanctus Thomas, dist. 31, cit. qusest. etiamsi non rogetur, Deum obviura adjutorem spo-
2, arl. 3, ubi quserii utrum peccet mortaliter co- poridit, cum temeritaiis ultorem polius timere debuis-
guoscens uxorem inlendendo solam delectaiionem, set. Adamus, pag. 632, in. fine, cap. 7, Augustini
cui qusestioni in fine corporis respondet: < Si autem excessus innocentem
, passionem conlra Pelagianos
quseratur delectatio infra limiles matrimonii, ut sci- sed lepido vocabuio accusationis acerbi-
licet taiis delectatio in alia iion quaereretur quam in nuncupavit,
tatem non mitigavit. An vero recentiorum in Augus-
conjuge, sic est veniale peccalum. > Jungatur Ange-
lico Seraphiciis doctor Bonavenlura, qui dist. eadem tino reprehendendo excessus innocens passio contra
qusest. 3, in firie, ita judicat: < Si autero in ea vult Augusfmura dici possit, ipsorum conscientiam ap-
delectari, quia uxor, et nullo modo eara cognoscerel, pello; certe ipse ita judico
 GS5 VINDICLE AUGUSTINIAN/E. 680
CAPUT IV. • A Inter caetera volumina, quse innuroera quidem
Recenliores sancto Auguslino plures errores perpe- posteroruin memorise Augustinus consignavit, primo
ram objiciunl. loco laudanlur libri ejusdem Retraciationum et Con-
Jnvitus quidem in hanc arenam a recentioribus fessionum; in istis voluntatis, in illis intellectus er-
caeleri tanta arte ac conatu celare solent,
trahor, quippequi invilo Augustino Augustinicausam rores, quos
defendendara suscipio, vereorque ne mihi vitio delur orbi universo patefecit: in utro raagis Jaudandus
Parentis imperio refragari. Etenim cum vir clarissi- incertum. Et quidem quo edita abs se volumina at-
mus sanctus Marcellinus, summa cum polestale ab lentiori cura examinaret, Eradiuro in episcopatu sibi
Honorio in Afrjeam contra Donatistas delegatus, ac- adbuc viventi successorem impetravit. Ita ab ingenti
cepisset nescio quem Augustino errorem objici, id negotiorum tumultu sequestratus, diu noctuque des-
amicissimo aniistiti per lilleras significavit, quo ob- tinato operi incurabens, quselibel a se dicta censoria
Irectantium calumniis obviam iret. Verum Augusti- auctorilate discussit, ut nullus in Augustini libris exa-
nus hsec rescripsit: < Vos autero, qui me mullum minandis severior Augustino judex esse potuerit. Ea
vero ac tam rigorosa censura recentioribus
diligitis, si lalero me asseritis adversus eos quorumt non diligentia
raalitia, vel imperitia, vel intelligeniia reprehendor, suffecit, sed novas in Hipponensi sole maculas
ut me nusquaro scriptorum meorum errasse dicatis, gf. notaturi, Augustini ilerum libros in qusestionem vo-
frustra Jaboratis, non bonam causam suscipitis, fa- carunt, vociferantes novos se in Augustinianis libris
cile in ea me ipso j'udice superamini. > Epist. 7. Sedi nsevos ac maculas deprehendisse, quo Augustino
haud difficulter a magno Paire rae veniam impetra- oculatiores haberentur. Sed age, novos liosce censo-
turum speio, si ejnsdem factum imiter, qui cum er- res audiamus.
rorem, cujus argui se ex Marpel.liniepistola inlelle- § I. An sanctus Augustinus erraverit, putans animas
ralionales et angelps esse corporeos.
xerat, procula suis scriptis esse cogposceret, pravam
de sua sentenlia conceplam opinionem confutavit,t Objicit primo loco Adamus docuisse Augustinum:
ostendens earo accusationera non correctorum intel- Animaset angelos esse corporeos, ac sotum Deum esse
ligenlise, sed malilise atque imperilise tribuendaro. immaterialem, pag. 585. At Moraines scribit: Sentit
Quarecumrecentiorum etiam non quidem malitia,t etiam angelos el dwmonesesse corporeos.Adamus prius
scd, ut milius loquar, imperitia, plurium errorumi refellendus est, qui Semi-Pelagianorum errorem ip-
idem reus accusetur, nostrum est jnnoxium Palreini sorum hosti Augustino imponit. Docuerat Cassianus,
ab adversariorum objectis vindicare. Hujus quoque» collat. 7, cap, 13, solum Deum esse spiritualem,
defensionis necessitatem subiere sancti illi doctoress anknas vero hominum esse corporeas; eumdem, uti
qui adversus Pelagianorum reliquias pro Ecclesiaeett C { in materia de gratia, iia ea in opinione seculi sunt
Auguslini doctrina ceriarunt. Nam eo usque audaciSe . Faustus in epist. ad Paulinum, et Gennadius iti Jib.
quidam devenere, .ut non jljos puduerit indicem er- Eccles. Dogm., cap. 11. At sanctus Augusfinus ani-
rorum sancli Augustini contexere (sancti Prosperij laam rationalem non solum spiritualera absque ulla
verbis utor), < ul quae in libris praedicti viri darona- corporeae faecis permixtione asseruit, vprum etiam
bilia reperisse jactabant, breviurn capitulorum indi- id solide demonstravit. In epislola 28 ad Hiero-
culis publicarent, talique commenlo et detestationemi nymiim ait: i Ineorpoream quoque esse animam, et-
ejus quem impeterent obtinerent, et ab his quae in- si difficile tardioribus persuaderi potest, mihi tamen
faihassent curam exterrili lectoris averlerent. > In! fateor esse persuasum. > IIlo sane oplimo argumento,
praefal. ad capit. GaJlorUm.Horum vesligiis nonnullii quod in omnibus et in singulis particulis corporis
recentes scriptores inhaerenles, plurium Augustinii toia simul esse non posset, si per illas ita difTunde-
errorum indicem publicarunt, quo sancii doctoriss retur, ut videmus < corpora diffusa per spatia Ipco-
fama atque auctoritas in ordinem redigeretur. HosceB rum miuoribus suis partibus minora occupare, et
caialogos non unus edidit. Adamus (amen, part. ni,, amplioribus ampliora; > quam sententiam firmis-
cap. 5, pag. 584, acMoraines disp. 12 Anti-Jansenii,t sime de anima lenere se dicit. Ef lib. xn de Ge«. ad
a num. 52, caeleris hac in re diligentiorem operami D 3 lift., c. 33, ait: < Animam veronon esse corpo.reara.
posuere. Contra hosce Augustinianae doctrinae cen- non me putare, sed plane scire audeo profiteri. > In
sores egregie stylum acuit sapientissimus Pater Ca-. libro de Quantitate animse, < Diligentissime ac sub-
rolus Moreau Auguslinianus inlegro volumine in-- tilissime dispulatum est, inquit, ut eam si possemus,
scripto Vindiciwpacificw,quodprimo tomosui TertuJ- ostenderemus corporalis quantitatis non esse. > Lib. 1
Ijani appendicis loco apposuit, ubi diffusissime ob- Retract., cap. 8. Praeterea lib. iv de Origine aniuiae,
j"ectosAuguslino errores procul esse a tanti Patriss a capite 12 usque ad cap. 22, evidentibus argumen-
doctrina demonstrat. Nos eos tantum refutabiraus,, lis probat animam esse incorpoream. Quid clarius
quos Adamusac.Morainius concinnarunt, et quos ve- ab Augustino dici nnquam potuit? et tanien eam
luli capitales ad Augustini famam vel sallem auctori- sancto doctori absurdilatem Adamus affricai. Scribit
tatem elevandam objectant, iu qua quidein re ita\ lib. x de Gen. ad litt., cap, 24 : .<Nihil
vicinius, aut
f procedo, ut quse in Moreau desiderari ab erudiliss forlasse nihil tam consequens, quam ut credito
quod
poieraut, hic tautum afferens, nihil interim ex illoa anima corpus sit, etiaro Deus corpus esse credalur;»
scriptore rouluare velim. quod Tertulliano accidisse addit cap. 25 episl. 157,
 (387 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 688
ad Optalum : <llli qui animas ex una 4)ropagari as- A autem quisquam nulla habere corpora dsemonesas-
serunt, quam Deus primo bomini dedit,^tique iia severat, non est de hac re operosa inquisitione labo-
eas ex parentibus irahi dicuni, si Tertulliani opinio- randum, aut contenliosa disputatione certandum.
nem sequuntur, profecto eas non spiritus, sed cor- Cur enim npn dicamus, quamvis miris, lamen veris
pora esse contendunt, et corpulenlis seminibus exo- modis etiam spiritus ineorporeos posse pcena corpo-
riri. Quo perversius quid dici potest? Neque hoc ralis ignis affligi, si spiritus hominura etiam ipsi
Tertullianum somniasse rairandum est, qui eiiam profeeto incorporei, et nunc potuerunt includi cor-
ipsum Creatorem Deum non esse nisi corpus opina- poralibus membris, etc? Adhserebunt ergo, si eis
lur. Qua demenlia repulsa, etc. > Itane Augustinus nulla sunt corpora, spirilus daemonum,imo spirilus
docuit animam corporeara esse, cum hoc effatum daeraones, licet incorporei, corporeis ignibus cru-
somnium deraenliamque pronuntiay^erit, nihilque ciandi. >Ex quibus dubium se de angelorum cor-
perversius dici posse asseruerit? Adamus haeresim pore fuisse significat, at non de anima dubiiasse,
illam Augustino apponit, nec unicum sallem locum quarn profecloincorpoream dixit. Unde Adamus hoc
Augustini designans, ubi aniinam corpoream ille pu- ipso lestimonio rursus arguilur, ac Morainiiallucina-
larit, quasi tara celebris fuerit ea Augustini senten- lio, qui eam sententiam uti certam ab Augustmo
lia, ut neque ullius lextus cilatione indigeret. Audiat B assertam dicit, quse dubia semper apud eumdem
interim Claudianum Mamercum, qui eodem. ssecule foit, licet quandoque corporeos esse angelos suppo-
paulo post Auguslinum vixit, iia de sancto doetore nat, ne nova illata quaestioneab argumento dislraiu-
loquentem : <Aurelius Augustinus et acumine inge- tur. Non defuere taroen qui Augustinum dubitanlem
nii, et rerum mulliludine, et operis mole velufi qui- sequerentur; unus pro mille sit sanctus Bernardus,
dam Chrysippus argumentandi virtute, aut Zeno sen- qui )ib. v de Considerat., cap. 4, ait : < Quanqtiam
suum subtilitale, aut Varro noster voluminura magni- de corporibus horum (nempe angelorum), non nio-
tudine, et qui profecto talis natura, attentione, disci- do uiide sint, sed an aliquatenus sint, haeret seulen-
plinis exstiterit, ut non immerito ab istis corporali- tia aliquorum. Cnde si quis iuter opinabilia raagis id
bus noslri saeculi Epicureis aut Cynicis spiritalis so- ponendum censuerit, non contendo. > Et serm. 5 in
pliista dissenserit, libro ad Hieronymum de Origine Cant. : < Caeterum, inquit, angelica corpora utrum-
animse sic pronuntiat : Jncorpoream esse animam, nam ipsis spiritibus naturalia sint, sicut bominibus
etsi difficile tafdioribus parsuaderi potesl, mihi tamen sua, et sint animalia sicut homines, elc, videnlur
fateer esse persuasum.Cumque id ita fore rationibus Patres de hujiismodi diversa sensisse, nec mihi per-
magnis atque insolubili argumentatione convin- spicuum estunde alterulrum doceam, et nescire me
cat, -etc. > Lib. 11de Statu animae, cap. 9. Putasne, C fateor; sed el vestris profectibus non mulfcim con-
lector, Adamum harum unam rationem vel argumen- ferre arbitror barum rerum notitiam. t Hsecsanctis-
tationem legisse? simus idemque doctissimus Pater.
Sed jam illo scriptore patenlissimse falsitatis con- § II. An sanctus doctor asseruerit solemel aslra
esse animata.
victo, quid de angelorum corporibus Augustinus sen-
serit videamus. Celebris sententia Plalonicorum fuit, Rursus opponit sancto Palri Morainius : Item du-
angelos conflatos esse ex spiritu el corpore quodam bitavit num sol et luna, aliaque sidera, qum oculis
subtilissimo eleraentari quolibet longe nobiliori, ut conspicimus, sint animala. Ibidem. Sed hic quoque
ex Apuleio pluribus tradit Augustinus lib. vm de Ci- adversarii eruditio vel desideralur vel appellatur:
vil. Dei, cap. 8 et 16. Hanc sententiam ex Patribus etenitn apud veteres non modo philosophos, verura
secuti sunt Origenes, Tertullianus, Clemens Alexan- etiam Patres conlroversum erat essentne cceli ani-
drinus, Justinus Marlyr, Laclantius, et pro eadem mati. Platonici ac Stoici animatos ccelos dicebant,
citantur Athanasius, Basilius et Methodius a Joanne in quorum opinionem ivere Cicero Iib. n de Natura
episcopo Antiocheno , cujus verba etiam sunt in Deorum, et Plinius lib. n. Historise nat., cap".9. Pe-
synodo Nicsena n, act. 5 : < Solummodo autem Deus ripaletiei etiam plerique idem existimarunt, nt palet
incorporeus et informabilis. Intelligibiles autem ex Raguseo,tom. I Philosophiae,disp. 14, et Alexan-
creaturae nequaquara ex toto sunt incorporese, et dro Achillino, lib. m de Orbibus, cap. 1, qui etiam
imitabiles piciura existunt. > Eidem opinioni adhse- ex Aristotele eamdem senlentiam deduci satis pro-
sere Cassianus, Fauslus, Geiinadius aliique. Verum lixe conlendit. Comraunior tamen Peripateticorum
plures sapientissimi Patres opposilum opinabantur, opinio ex Philosopho intelligentias assistentes ccelis,
, omuem ab angelis corpulenliam removentes. Augus- non vero eosdem informanles concedit.. Non una
1 linus, quod eam quaestionem tractare ex professo etiam fuit Patrum de coelorumaniroa opinio : unde
nollet, videretque utramque partem plurimorum cum sanctus doctor taniis litigiis sese immiscere no-
auctoritate fifinatam, in re difficili ac dubia senlen- iuerit, judicium suspendit, nempe an angeli vere or-
tiam suspendit. Id ambiguum esse scribit lib. xv de bes informarent, vel eos solummodo in gyrum pro-
Civit. Dei, cap. 23. At lib. xxi, cap. 10, ubi quserit pellerent. Unde in fine lib. n de Gen. ad lilt., ait:
an ignis corporeus possit dacmones torquere, ait: < Solet etiam qiiaeriutrum cceli lurainaria isla con-
< Sunl quaedarosua etiam dxmonibus corpora, sicut spicua corpora sola sint, an habeant rectores quos-
doclis hominibus visum est, > etc. Et postea : <-Si dam spiritus suos, et, si habent, utrum ab eis eliam
 689 VINDICLE AUGUSTINIANiE. 690
vitaHler inspirentur, sicut animanlur carhes per ani- A animatas et materiales esse quasdara viriules, Liia-
raas auimalium; an-sola sine ulla permixtione pise- thema sit. » Uii prsecipuus Origenis error ille pro-
sentia. > Quas quaestiones insolutas relinquens ait. scriptus fuit. Porro Justiniani litteras Vigilius papa
easdem non facile posse comprehendi. Quare sanelus cum universa Ecclesia catholica approbavit, uti le-
Thomas part. i, q. 70, art. 3, ubi quserit ulrum lu- slatur insignis tum lemporis Carlhaginensis diaco-
. rainaria cceli sunt animata, ait: <Similiter etiam nus Liberatus, cap. 23 Breviarii; qua de re pluribus
apud doctores Gdei fuit circa hpc diversa opinio. egimus in dissertat. de Synodo v. Hunc autem ca-
Origenes enim posuit corpora ccelestia animaia; nonem in eadem synodo v oecumemca, anno 553 ce-
Hierouymus eliam idem sentire videlur, etc.; Basi- Iebrala, approbalum fuisse scribit Nicephorus
lius vero, ei Daroascenus asserunt corpora coelestia lib. xvn, cap. 27. Unde P. Lupus eumdem uti ab
non esse animala; Augusfraus vero sub dubio dere- eadem synodo statutum more solito, nempe erudite,
liquit, in neulram partem declinans. > Idein Angeli- notis ac scholiis illustrat. An vero modo defendi
cus doctor, Conlra Gentes, n cap. 70, ingenue tesia- possit anima ccelorum post damnatam illam Orige-
tur nihil ab Ecclesia de anima cceli definitum esse : nis opinionem, nolo disputare; posset enim quis
<Hoc autem, inquit, quod dictum est de aniraatione reponere damnatam solummodo illam sententiam
eceli, non dixiraus quasi asserendo secundura fidei B juxta mentem Origenis intellectam, de quo ha?c scri-
doctrinara, ad quam nihil pertinet sive sic sive ali- bit sanctus Hieronymus epist. 61 contra Joannem
ter dicatur. > Scotus vero, 2, dist. 14, q. 1, in fine, Hierosolymitanura : < Origenes docet solem ipsum,
scribit: < Si cceli non sunt animali, hoc est magis et lunam, et omnium aslforum chorum esse animas
creditum quam ralione probatum.» Quod si neque rationalium quondam et incorporalium creatura-
auctoritate Ecclesiae, ut ait Angelicus, neque efficaci rum, quae nunc vanitati subjectae, ignitis videlicet
ratione, ut subdit Subtilis, quidquam de coelorum corporibus, quse nos imperiti et rudes luminaria
anima certi stabilitum est, nonne jure raagnus nos- mundi appellamus, liberabuntur a servitute corru-
ler doctor ea de re poterat dubitare ? Cum lib. xm ptionis in libertalem filiorum Dei. » De qua Orige-
de Civitate Dei, cap. 16, retulisset sententiam Plato- nis opinione haec tradit sanclus Augustinus tomo vi,
nis, ait: <Et hoc quidem utrum Plato verum de si- in lib. contra errores Priscillianistarum, cap. 8 :
deribus dicat, alia quaestio est. Neque enim continuo < De sole et luna, caeterisque sideribus, quod cce-
concedeudum estglobos istos luminum, siveorbicu- lestia sint corpora videmus, quod animala sint, non
los Juce corporea super terras seu die, seu nocle videmus. De divinis hoc libris legaiur, et credimus.»
fulgentes, suis quibusdam propriis animis vivere, Hsec ibi. Et qtiidem Fromondus, lib. I de Anima,
eisque intelleciualibus et beatis, etc» Ex quibus G cap. 1, art. 8, faletur eum qui aniroam vegetativam
patel Auguslino illani de ccelorum animabus senten- aut etiam sensitivam astris concederet, in syno-
tiam non mullum placuisse, eam tamen ob Platoni- dum v non peccare, quae animas tantum inlellecti-
corum ac Patrum praesertim auctoritatem in medio vas a coelestibus corporibus exclusit. Petrus Aureo-
reliquisse. lus, Parisiensis scholse prseclarissimum decus, et
Caeterum ccelos sine anima melius statuendos ex ordinis Minorum singulare ornamenlum, quera nuu-
propria senlentia non semel docuit. In libro poste- quam siue admiratione se legisse testatur Basilius
riori Relract., cap. 7, ubi corrigit libros contra Poncius in quodlibeiis quaest. 8, c. 3 ( est enim ob
Faustum,ait: < In decimo quarto de sole et luna ingenii acumen, el argumenlorum sive copiam sive
lalia dicta sunt, tanquam seutiant, et ideo lolerent vim specles, queis nova plerumque abs se inventa
vanos adoratores suos. Quamvis verba ibi accipi asserla communit, neroini scholasiicorunr secun-
possint ab animali ad inaniraale translata, tnodo Jo- dus), hic, inquam, cum in 2 Senlentiarum, dist. 34,
culionis qui voeatur Graeceroetaphora. > Vides san- q. 2, art. 2, pluribus investigasset num intelligeritia
ctum Patrem retractare sentenliam qua visus fuerat movens cceluin unirelur tanquam raolor, an vero ut
asiris animas dare, idque metaphorice tantum intel- forma, et probabiles rationes ad animam coelorum
ligendum esse aperleprotesiari? In his vero libris D persuadendam adduxisset, solutis etiam argumentis
definiiivara veluti senientiam tulit, qua quid de as- quse a theologis conlra eamdem opinionem fieri
trorum animabus ipse sentiret intimavit, ita ut, communiter solent, ila concludit : < Sed, dimissis
etiamsi aiibi opposilum dixisset, ex posteriori as- philosophis et aliis, intelligendum est in hac maie-
serto corrigeretur. ldem habet traci. 1 in Joannem, ria quse via prsedictarum duarum est probabilior,
ad illa verba: Quod factum est in ilto vila erat. Lega- cum utraque satis probabilis videalur. Bespondeo :
tur erudiluSiP. Alipius Reylof, Augustinianus, lib. I Augustinus dicit (recilato uno et allero testimo-
de Anima, cap. 4, ubi de sancti Augustini senlenlia nio ) : Sed nec illud cerlum habeo, utrum ad eamdem
doctissirae dispulal. Opinio vero illa de coelorum socielatem perlineanl sol, el luna; et cuncta sidera,
anima damnata demum legiiur in litleris a Jusli- quamvis nonnutlh lucida esse corpora, non cum sensu,
niano imperatore scriplis ad Mennam palriarchara aul inlelligenlia videantur. Ilsec Augustinus. Si ergo
Gonsianlinopolilanum, ubi inter reliquos anathema- TANTUSDOCTOR HIhac hialeria dubitavit, ego nihil
tismos hic habetur : < Si quis dicit ccelum, et solem, definio in hac parte. > Ridendus igilur Morainius,
Ct iunam» elsiellas, et.aquasqusesiipei 1ctslos sunii qut Auguaiini dubitationem iiuef errofes rejecit,
691 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 692
quam subtilissimus scholasticorum, sola sancti doc- A traditione eeclesiastica anliquis temponbus fuisse
toris auctoritate atque exeraplo motus, secutus est, receptam.
ille, inquam, Aureolus, < cujus vestigiis non eru- Et quidem anle Augustihum de origine animae du-
bescit modo tota Neulralium schola inhaerere, prin- bitavit Rufuius in epistola ad sanclurn Anastasium,
cipia D. Thomse et Scoti deserendo, > quae verba ubi, tribus recitatis de origine animae sententiis :
sunt sapientissimi Patris Mastrii Meldulensis in < Ego vero, inquit, cum haec singula Iegerim, Deo
prsefat. ad tom. 1 Metaphysices. teste dico quia usque ad prsesens certi vel definiti
liac quaestione non leneo, sed Deo relin-
§ III. Augiistinus de origine animm dubilans perperam aliquid de
errorh arguitur. Oslenditur sanclos Patres ea in du- quo scire quid sit in vero, e'. ss cui ipse revelare di-
bitatione Augustinoper plura smcula adkmsisse. gnabitur. J Quia vero Rufinus lertiam senlentiain
Tertius sancli Augustini error palmaris ac capita- posuerat de animabus, < quod factas jam olim , id
lis excutiendus est. Clamat Morainius : Dubitavit est lunc cum Deus omnia creavit ex niliilo, nunc
etiam de origine animarum, ulrum creentur de novo, eas judicio suo dispenset in corpore, » quod Orige-
quod certissimum est, an ex Adam propagentur. Sed nem sensisse subdit, merito yapulal a Hieronymo iu
hic reeentior eam dubilationem errori Augnstino Apologia, et in epistola ad Marcellinum. At Augusii-
vertens, supinara qua laborat totius antiquitatis igno- B nus nunquam de ea Origenis opiuione dubitavit es-
rantiam patefacit. Non una erat antiquitus de origine setne falsa, ut in epist. 28 ad Hieronymum fatetur,
animse inter Patres sententia, ut videre est in epi- rationem reddens cur in libris de libero arbitrio ex
stola August. 157, ad Optatnm episcopum, et Hie- illius suppositione disputarit. Rufinus tamen suo
ronym.j in epistola ad Marcellinum, quse est 27 in- tempore, nerope Anastasio summo pontifice, quse-
ter Augustinianas. At duae reliquis rejectis celebrio- stionem de anima magnis contenlionibus agitari
res in Ecclesia evaserant; alii enira creari a Deo coeptam ibidem teslatur, et Hieronymus in episiola
animas in singulorura hominum conceptione dice- laudata vocat eamdera maximam ecclesiastieam quw-
bant, plurimi vero non creari animam a Deo, sed stionem. At.lempore sancti Augustini enatis Pelagia-
ex anima parentis fraduci contendebant. Augustinus nis ea de re lites recruduere. Hinc ab Orosio in Afri-
in hancqusestionem tolius surarai ingenii vires con- cam ad Augusfinum, inde in Asiam ad Hieronymum
tulit, nihilque penitus indiscussum reliquit, quo rei peregrinationes susceptae; hinc Auguslini ad Hiero-
verilatem assequeretur; sed eura neutram quaestio- nymura, et Opiaii ad Augustinum epistolse missse;
nis pariem efficaci aucloritaie aut demonsirativa ra- binc ab eodem Optato unum, qualuor ab Augustino,
tione sibi probari animadverteret, neutri adhaesit, et duo a Vincentio quodain de origine animas scripla
fuse tamen ea re ventilata in lib. x de Gen. ad litt., C volumina. Res tamen dubia permansit, nihilque tot
cap. 6 et seq., in quatuor libris de Origine animae, elucubrationibus peractum est. Hieronymus senien-
epist. 28, ad Hieronymum, et in tribus epistolis ad tiam asserentem singulas singulis hominibus animas
Optatum, quas laudat sanclus Fulgentius lib. IH de creari polius credidit, scribens tamen traducem ani-
Yerit. prsedest. et grat., cap. 18. Verum, exortis marum Occidenlalem Ecclesiam solere semire lesie
postea Pelagianis, qui peccatum originale inficia- Augustino epist. 157. At non ita creationem anima-
bantur, illud prsecipue argumenium jactantes, rum lenebat, ul rem illara dubiam esse ingenue non
creari a Deo animas, nec iilas posse a Deo pfoduci fatereiur, cum ea de re ab Augustino consultus res-
cum peccato, ea sententia, quae animarum propaga- pondit : Unusquisque in suo sensu abundet. Quaro
tionem defendebat, sancto doctori probabilior videri sanclus Eucberius, episcopus Lugdunensis, in cap.
ccepit. Audiatur Augustinus lib. x de Gen. ciu, cap. ni Genes., ad illa verba, El mdificavit Dominus
23, ubi posf longissimam disputalionem concludit : Deus, ait: « Utrnni sicut caro nascenlium ex eanie,
< His igitur quantum pro tempore poluimus per- sic animae ex animabus procreentur, an novae sem-
traclatis, omnia paria vel pene paria ex utroque la- per creentur a Deo ex nihilo ? quaequseslio in deft-
tere*falionum testimoniorumque momenta pronun- niendo dilficilis est, quia nihil a sanotis viris vel
liarem; nisi eorum seritenlia qui animas ex parenti- 1) Scripturarum aucloritale manifestius pronuntiatutn
bus creari putant, de baptismo parvulorum praepon- est. » Pomerius etiam Africanus vir erudiiisshuus
deraret. > Itaque ad finem usque vilae Augustinus in apud Massiliam scripsit oclo libros de Anima, in
eo dubio perseveravit. Cseterum tantum valuit Au- quorum quarto dispulavit : < Utrum anima, quae
gustini exemplum, ut sapientissimi Patres, eumdem nascituro corpori infundenda esi, nova fiat sine
subseculi, per plura ssecula cum Augustino de ani- peccato, an ex substantia animaeprimi hominis velut
maruro origine dubitarint, donec, scholaslicorum propago e radice producta etiam peccatum primae
opinione praevaleme, animarum traduce antiquato, aniinae secum originaliier retrahat? > Apud Genna-
earumdem creatio in Ecclesia communis evasii. diiim de Viris illuslr., cap. 98, et licet nesciamus
Hoc quidem dUigentius ostendendum est, quia Bel- quid in ea quaistione senserit, rem lamen suo tent-
larminus, lib. iv de Amissione gratise, cap. 11, ex pore dubiam non obscure significat. Floruit liic
traditione ecclesiastica contendit certam esse senten- circa annura 480.
liam de creatione animarum, quod tam falsum ap- Sequitur sexium sseculum, in quo et Patres et
parebit quam verum, dubitationem Auguslini ex synodi de origine animae cum Augustino dubitaruni.
693 VINDICIJE AUGUSTINIANJE, 094
Obortis Constantinopoli de origine aniraae dissidtis, A eccles., cap. 23, quod incipit : Hmc cslautem post
Africani episcopi de eodero argumento consulli ita dpostolorumsymbolum certhsima fides, quam docto*
responderunt in epistola syhodiea ex Sardinia, ubi res noslri tradiderunt, inter alias sententias quas de
exsulabant, Byzantium missa : < Qusestionem vero fide tenendas proponit, hanc inserit: Quod incerta
animarum, aut tacifaro debemus relinquere, aut sit animm origo. 0 eximiam recentiorum eruditio-
sine contentione traclare, quia sive ex propagine nem, qui eara Augustino dubitationem errori ver-
veniant, sive novae singulis corporibus Dant, quocl tunt, quam et aposlolica sedes, et synodi, et Patres
sanctarum Scripturarum auctoritas non manifeste plenis suffragiis subscripsere, eamque uhus eofum
pronuntiat, cum cautela debet inquiri, maxime quod doctrina ac pietate illustris de fide populis creden-
siue fidei detrimento potest a fidelibus ignorari. > dam proposuit!
Cap. 10. In eadem dubitatione fuit sanctus Fulgen- At nec octavo neque nono saeculores definita fuit,
tius, lib. m de Veritate prsedestinalionis et gratiae a sed sapientissimi Patres cura Auguslino, imo cuin
cap. 18, ubi Augustino, quod ea de re dubitavit, apostolica sede adhuc dubitabani. Testis sit sanctus
eximiis laudibus commendato, cap. 20 concludit : Prudentius, episcopus Tricassinus, cujus laudes re-
< Quanto ergo melius ab hujus quaeslionis certa- cilat Saussaius in Martyrologio Gallicaoo (Die 6 Apri-
mine temperamus, in qua nos inaniter laborare co- B lh), qui in lib. de Prsedeslinatione, adversus Joan-
gnoscinius, praserlim quia quod a sanctis viris ma- nem Erigenam, ila loquitur capite 16 : < Nascitur
joribus nostris videmus minime definitum, oportet enim de carne caro, sed utrum et aniraa similiter do
nos tanto cautius alque temperantius quserere, anima nascalur, magna quaestio est, et a Patribus
quanto ad ejus finem illos prseclaros viros cernimus diu multumque discussa, sed absque certa deflni-
minime pervenisse. > Coselaneus Fulgentii Cassio- tione relicta. > Itaque usque ad annum 850, quo
dorus in lib. de Anima, cap. 14, tantum abest ut tempore sanctus Prudentius vivebat, ex ecclesiastica
illud Augustini dubium reprehenderit, ut eumdem tradilione dubia eral de origine aniroae sentenlia.
potius ob id laudaverit: < Pater, inquit, Augusti- Verum nec post millesimum annum ita certa erat
nus religiosissima devotione laudandus, nihil te- sentenlia de creafione, ut plures de eadem non du-
mere dicit esse affirmandura, sed iu ipsius esse se- bitarent. Sanctus Anselmus, Cantuariensis antistes,
crelo, sicut et ajia multa quae nostra non potest morli proximus cuidam familiari sibi diceuti: < Ad
nosse mediocrilas. > Et statira : < Melius est enirn Pascbalem Domini tui curiam relicto saeculo vadis, >
in tam occullis causis confiteri ignorantiam, quam hsec reposuit: < Et quidem si volunlas ejus in hoc
periculosam assuroere foflassis audaciam. > Ita al- est, voluntati ej'us non cpntradico; verum si mallet
lero post Augustinum saeculo dubitalio de origine Q me adhuc inter vos saltem tandiu manere, donec
animse sapienlissimorum Pairum menli altius inse- quaestionem quam de animae origine mente revolvo
derat. absolvere possem, gratiosus acciperem, 6o quod ne-
Verum circa sseculumvu Augusliniana dubitalio scio ulruro aliquis earo me defUncto sit absolutu-
longe celebrior atque dignior evasit : eam enim suo rus. > Hsecille ad annum 1109, leste ejus discipnio
judicio apostolica sedes approbavit, suamque effecit, lib. n de Yita ejusdem, caP- g9> apud Surium 21
ac doclissimi Patres eamdem inler fidei dogmata re- Aprilis. Hugo a Sancto Victore, lib. i de Sacram.,
fulere. Sanctus Gregorius Magnus, Iib. vn, epist. part. vn, cap. 50, probat animam non esse ex tra-
53, ad Secundinum, scribit: < Sed hac de re dul- duce, sed creari; ait tamen : < Probabilius constat
cissima mihi tua charitas sciatquia de origine.ani- aniraas ex traduce non esse. > Et inferius: < His
rose jnter sanclos Patres requisilio non parva ver- igilur et hujuscemodi raiionibus probabile factum
sata. est, sed utrum ipsa ab Adam descenderit, an est animas ex traduce non esse, sed novas de nihilo
certe singuiis delur, incerium remansit, eamqtie in creatas novis quotidie corporibus de paterno semine
liac vita insolubilem fassi sunt esse qusestionem, fieri, et rursus in vnlva formatis ad vivificalioneui
gravis enim quaestio est, nec valet ab horoine cpm- infundi. In quibus tamen omnibus nulla unquam ra-
prehendi. > Haec doelissimus ac sanclissimus ponti- P tio sive auctoritas in tantum praevalere poluit, ut
fex. Ex [quibus prorsus evanescit illa ecciesiastica dubietatero tolleret quaestionis; excepto eo scJo
traditio, ex qua crealionem animse Bellarminus de- quod fides catholica magis credendum elegit animas
ducit; nam, tesie Gregorio, sancti Palres earo de quotidie corporibus vivificandis sociandas de nihilo
origiue animae insolubilem fassi sunl esse qumstionem. fieri, quam secundum corporis naturam et carnis
Yides igiiur non unum a Morainio Augusiinum erro- humanse proprielatero de traduce propagari. > Ex
ris argui, sed et in Gregorio apostolicam sedem et quibus patet ad annum usque 1130, quo floruit
Pauuro senalum, a quibus dubiialio Auguslini ap- Hugo, nulla neque raiione neque aticlorilaie dubie-
probata fuit. Sed aliquid majus addeiiduin esl, Ita- talem quaslionh de origine animsesublatam fnisse, sed
que, cura communiter de origine animse dubiiare- titncin Ecclesia magis communiter defensalara esse
lur, tantum ea diibilalio in Ecclesia invaluil, ut san- sententiaro de creatione anirnarum. Hinc Magister
clus Isidorus, Hispalensis antisles, non fuerif veritus Senientiarum, in 2, dist. 19, dixit Ecplesiam catbo-
eamdem inter regulas fidei veluti ab omnibus catlio- licam docere animas non esse ex traduce, qua sen-
Jipis credendam reponere. Etenim, lib. « de Offic. tentia ab scholasiicis recepta, animarum creatio as-
 695 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. fifjfi
serta est, ita tamen ut, teste Bellarmino, lib. iv de: A epislola laudala: < Ubi res naturaliter obscura no-
Araissione gratise et Statu peccati, cap. 10, in fine,, strum modulum vincit, et aperle divina Scripiura
adJiuc non desint, qui in ea sancti Augusiini dubita- non subvenit, temere hinc aliquid deflnire huniana
lione hwrendum censeant. Eslius quidem, nobilis5 conjectura praesumit. > Unde apud Augustinura in-
tlieplogus, scribit 2 Sententiarum, dist. 17, § 14,, considerata ctiam teraeritate alii mordicus opposi-
nibil esse de origine animse ab Ecclesia definitum,, tam sententiam de animarum creationesustinebant.
nec futuros laessefidei reos qui ea de re dubiiarent. Sed neque quod Auguslinus de sentenlia Tertulliani
JSed viderint illi qui ita dubii adhuc esse vellenl; satt dixit contra sententiara de iraduce aniraarum eo
mihi est oslendisse jure Auguslinum de origine ani- modo quo ab Augustino explicabatur, ut argumentis
uise dubitasse, eamque dubitationem per plura sse-- conlrarise sentenlise responderet, accipiendum est.
cula sanctis Patribus placuisse. Sane prudentissimusi Nam Tertullianus inde ab Augustino reprehenditur,
iuisse dicendus est, qui in qusestione difficillima ju- non quod lraducem animarum poneret, sed quod
dicium suspendit, cum nihil certi ab Ecclesia defini- non recte illura assereret, cum pularet animam esse
tum esse scirei : < Ubi enim dere obscurissima dis- corpoream, alque adeo per semen corporeura gene-
putatur, non adjuvantibus divinarum Scriplurarumi rantis traduci : < Nara et illi (scribit Augustinus)
cerlis clarisque documentis, cohibere se debet hu- B qui animas ex una propagari asserunt, quara Deus
mana praesumplio, nihii faciens in parlem alierani primo homini dedit, atque ila eas ex parentibus
declinando. > Ita suam hane perplexitalem defendit trahi dicunt, si TertuIIiani opinionem sequuntur,
lib. ii de peccaiorum Merilis, cap. 36. Hinc cum profecto eas non spiritus, sed corpora esse conten-
Pelagiani ex creatione animarum, quam allius exag- dunt, et corpulentis seininibus exoriri. Quo perver-
gerabant, deducerent non posse illas habere pecca- sius quid dici potest ? >Et in hoc sensu sanctus Tho-
tuin originale, ne alias in Deum creantem culpa re- mas, part. i, qusest. 118, art. 2, ait, hmrelicumesse
diret, lib. III ad Bonifacium, in fine, et ex litteris, dicere animam traduci curo semine, uerope corpo-
Zosirai, quarura fragmentum recitat in epistola 157, reo, ut ipse ibidem probat, in quo sensu communi-
sanctus doctor in utraque sententia tam affirraantiuro ter etiara scholastici, 2, dist. 17 et 18, senleniiam
animaruro traducem, quam negantiura, peccaturo de traduce animarum rejiciunt. At sauctus doctor
originale beue posse componi demonstravit, ac rero nunquam de hoc modo Tertulliani traducendae ani-
apud Ecclesiam certissimam juxta utramque opinio- mae dubitavit, sed eumdem lum iu ea epistola, tura
nem explicare conatus est, ne cui peccatum origir lib. x de Gen., cap. 25, explosit, atque incredibilius
nale incredibile videretur. dogma pronuntiavit. Sed dubilavit Auguslinus <utrum
Bellarminus concedit Augustinum de anirase ori- C G INCORPOREUM semen anima sua quadara occulta et
gine-dubilasse ; addit taraeii in scriptis post libros invisibili via seorsum ex patrc currat in matrera,
de Genesi ad [hter&mapertissime refellisse senlen- cum fit conceptus in femina. > In eadem epist. 157.
liara de traduce animarum, quod in epist. 157 ad Deiis vero qui minori cum difficullale traducem de-
Optatum hscc scribat: <Itaque illi qui propaginem fendebant, scribit lib. x de Gen. ad litt., cap. 20 :
animarum inconsiderata lemeritate defendunt; > et;' <Per semen quippe concurabentis pairis transfundi
superius, Joquens de sentenlia Tertulliani, qui po- etiam semen animae volunl. > Nam animam rationa-
nebat traducem animarum, dicat: < Quo quid per- lem ex maleria corporea faclam fuisse illi soli dixere
versiusdici potest?> Non assentior, cum in illa qui eamdem corpus esse pularunt ex Augustino lib.
epistoia adhuc se dubitare faleatur; nam rccilata vn de Gen., cap. 9, conlra quos in eo libro idem
utraque opiuione de creatione et traduce animarum, acutissime disputat. Quare censura illa Augustini
inilio statim epistolse ait: < Quarum aulem rerum eos tantum perstringit quianimam corpoream, j'uxta
alque causarum consideraiione permovear, ut in Tertulliani errorem, ex corpulenlis seminibus origi-
neutrara assertionem meus inclinetur assensus, sed nem trahere asseverabant. Qualera vero se exbibe-
ADIIUC inler utramque disceptem. > Et lib. i de Ori- ret Augustinus erga utramque sentenliara audialur
gine animae, cap. 16, de traduce animaruro ait: D lib. x de Gen., cap. 21 : < Ego adhuc inter ulrosque
t Ego nec defendo, nec refello. > Hos autera libros ambigo, et moveor aliquando sic, aliquando autem
sanctus doctor composuit post illam epistolam quam sic. > Et cap. 23 : < Admoneo sane, inquit, quantum
Gaesarea deditad Oplatum, utostendimus lib. i His- valeo, si quos isia praeoccupavit opinio, ut aniraas
tor. Pelag., cap. 15; in iis autem libris suam [dubi- ex parentibus credant propagari, quantum possunt
taiionem fusissiroe defendit contra Vincentii Victoris; se ipsos considerent, et interim sapiant corpora non
repreliensiones. Solvit tamen ibi more solilo argu- esse animas suas. > Ex quibus Adarous iterum refel-
nienta utriusque senteniise, quod non est opinionem lilur, duro scribil Augustinum credidisse aniraam
de fraduce refellere, sed ejusdem incertitudinem de- esse corpoream, quera errorem sanctus doctor toto
liionstrare. Hinc illius assertores inconsideratse te- eo libro persequitur.
meritaiis arguit, non quod pularel illos falsum asse- Bellarminus, ut probet ex traditione ecclesiastica
rere, sed quod culparet proraptam eorum audaciain,, animas a Deo creari, nonnullos Patres adducit, qui
qua opinionem non certis argumenlis stabilitaro uti etiamsi aliquo modo explicari possent, nullo nobis
feram conteoliose defendercnl, quia» Ut inquil '•» impediiuento esse debent, nam apud Qrxcos in
 697 VINDICLE AUGUSTINIAN^E. 698
Oricntali Ecclesia crcatio amroarum communiter te- ^A sanclus Augustinus dispulat in epistola 28 ad llie-
nebalur. Apud Occidentales vero, teste Hieronymo, ronymura, nullusfortasseScripturaelocusinvenietur,
opinio de traduce praevalebat. ldem Paler initio qui- in quo perspicue doceatur animas non fieri ex pro-
dem hanc secundam sententiam irridebat in cap. ult. pagine, sed creari. >Quare secundum eloquiaSalvato-
Ecclesiastici, mortus illis verbis : Et spiritus redeat ris haud perspicue statuitur assertum illud de crea-
ad Deum, qui dedit illum, vers. 7. Sed hoc testimo- tione animarum, et sic Bellarminus a Hieronymo
nium egregie inlerpretalur August. lib. x deGen., discedit, quem pro se produxerat, neque erit amplius
cap. 9, et cum in epist. 28 ad eumdem Hieronymumi assertura ecclesiasticum, cum eo titulo lantum a
oslendisset eum locum ptus su/fragari eis qui ex una: Hieronymo dicatur, quod sit secundum eloquia
putanl omnesesse animas, non amplius senlentiam de: Salvatorh, juxta explicationem auclorum illius sen-
traduce Hieronymus irrisit, sed laudata Auguslinii tentise.
diligentia in explicandis sacrae Scripturse teslimoniisi Opponit idem auctor Leonem Magnum, in epistola
adbibita rescripsit epist. 30apudAugustinum : Vnus- ad Turibium, cap. 10, haec scribere : < Catholica
quhque in suo sensu abundei, contestatus nihil se ini fides constanter prsedicat alqiie veraciter, quod ani-
lilleris Augustini, in quibus latissime de origine mae hominum, priusquam suis inspirarentur corpo-
animse dispulavit, reprehendendum putare. Commen- rj. ribus, non fuere, nec ab ullo incorporenlur nisi ab
tarios autero in Ecclesiastem scripsitanJe annos ferme opifice Deo, qui ipsarum est crealor et corporum. >
decem quara scriberet ad Pammachium conlra erro- Sed ibi pontifex Origenis senlentiara de antiqua ac
res Joannis Hierosolymiiani, anno nempe 483: nam simuitanea omniura animarura creatipne confutat,
epistola illa data est anno 493, ut erudite nuro. 2 «t patet ex illa epistola 91, initio cap. 10; neque
ejus anni probat Baronius. Cum vero libri Augusfmi minus dicitur ibidem Deus creator corporum ac ani-
per Ecclesiam avide Jegerentur, sapientiores.quique roarum; unde sicut ex illo modo loquendi non dedu-
cum Augustino dubilare cceperant in neutram par- citur corpus non esse ex traduce, nullo item modo
lem inclinantes, ut demonstravimus. raagna cum inferri polest non fieri ex traduce ipsam animaro.
Augustini gloria, cum Patres suhsecuti lanti illius Addit Leonem eumdem epist. 11 ad Julianum, ita
auctoritatem fecerint, ut non modo docentem, sed Joqui de anima Christi : < Nec alio illi quara caeteris
etiam dubilantem sequi voluerint, quasi desperantes horoinibus anima est inspirata principio, quae excel-
veritatem illam assequi, ad quam Auguslini ingenium lerel non diversilaie generis, sed sublimiiate virlu-
pervenire non potuerat. liaque sanctus doclor tanto tis. > At anima Christi prodticia est ex nihilo, non
studio ac diligentia omnia Scripturarum loca pro per traducem propagata ex Augustino lib. x de
utraque parte adducta exponens, rem sktis dubiam rQ-Gen., cap. 19 et 20, unde et reliquorum hominum
'
apud posteros fecit, suamqueillisdubietatem persua- animse, juxia Leonis decretum, a Deo creatse fuisse
sit. Bellarminus ibidem ex Hieronymo eam ecclesias- credendae sunl. Sed Leo ibidem damnat opinionem
licam traditionem ita probat : < In epistola ad Pam- Eulyclietis cum Origene concinentis ; namita loqui-
machium de erroribus Joannis Hierosolyroitani ante tur: < Arbiiror enim lalia loquentem hoc babere
medium recitalis senlenliis Origenis, Tertulliani et persuasom, quod anima quam Salvator assumpsit
Apollinaris, hsereticorum de auiroa, dicit: Ecclesias- prius in ccelis sit commorata quam de Maria Yirgine
licum dogmaesse, ut Deus quolidie animas fabricelur; nascerelur, earoque sibi Verbum in utero copularet. >
ubi cum opponat ecclesiasticuro dogma sententiis Ex quibus patet, illis verbis : Nec alio ilti, quam cm-
haereticorum, videtur omnino sensisse catholica fide teris hominibusanima est inspirata principio, lion si-
esse lenenduro animas non traduci a parenlibus, sed gnificari priiicipium, quod idcni est accausa animse
creari. > HsecBellarininus. Yerum Hieronymi verba productiva, de quo nulla erat cum haeretico contro-
audire praestat in epistola ad Pammachium : < An versia, sed principium , hoc est initium durationis,
cerle (quod ecclesiasticum est secundum eloquia quod idem fuerat in Christo ac in nobis, nerape ini-
Salvaloris : Paler usque modo operalur, et ego operor liuin vivendi in corpore, non in ccelis ante corporis
(Joan. v, 17); et HludIsaise : Qui formal spirilum ho- D £ formaiionem. Do verba pontificis de Verbo scriben-
minis in ipso (lsa. XLII) ; et in Psalmis : Qui fingit tis : < Nec animam enim, quae anlerior exsiiiisset,
per singulos corda eorum (Psal. xxxn), quotidie Deus riec carnem, quas non malerni corporis esset, acce-
fabricetur animas, etc. > Bellanninus addit dogma, pit. > Quoraodo vero defendeutes traducera acuie
el silet hsec, secundum eloquia Salvatoris, cum Hie- probarent animam Christi fuisse creaiam.a Deo, non
ronyraus iliud assertum ecclesiasiicura dixeril, non vero reliquas aliorum hoininura ? Lege Augnstinum
quod esset dogma definitum ab Ecclesia catholica, ac lib. de Gen. cit. xx ;.nobis enim salis est ostendisse
de fide tenendum, cum scripseril ecclesiasticos Oc- nih.il contra traducem a Leone esse stalutum, ut ec-
cidentales traducem solere communiter defendere, clesiastica illa traditio de creatione animarum a
ut faietur ipsemet Bellarminus cap. illo 11, § Quarla Bellarmino asserla nullis innixa fundaroentis appa-
sententia, sed, ut ibidem subdit, quod esset secuii- reat, cum polius de aniniae origine dubiiatio Augus-
duro auctoritatem Scripturse, qusevidetur creationem tiniano specuialu corroborata, per plura ssecula
insinuare, quse tamen loca explicat Auguslinus su- apud Palres invaluerit,ut satishucusqueesl demons-
periu» iaudatus» el BeUarmiiiusipse ait: t Quare, ut tfatuuli
C99 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 700
Moraines, qui eam sancti Patris dubitationem in A fi mam ex eadem raaleria spirituali. Noster Alipius
errorum indicem rejecit, non modo omnia quaean- Reylof, proxime laudatus, ex eo animarum traducem
tiquitus dicta sunt ignoravit, sed nec quid recenlio- possibilem defendit, quod anima ut Dei inslrumen-
res audacter pronuntiarunt plane novil. Scripserat tum alleram animam creare potesl : quam virluiem
vir doctissimus Cliristianus Lupus, cumadhuc juve- creaturae commrinicari posse nobiles scholastici exis-
nis scripio luderet, in delensione Apologisede anima timarunt. Sed prior modus magis placet. Quse hic
ovi, cap. 15, doctores Marpurgensis academiae hanc libuit insinuare, ut insulsas quorumdaro censuras
fhesim defendere : Anima rationalis per traducem reftilam,. qui Auguslinum repreliendunt quod tradu-
infunditur, non creatur. In hac etiam sentenlia alios cem animarum probabilem asserueril, cum tamen
esse ieslanlurVossiuslib.il Hist. Pelag., part. i, evidenter constet animas non posse educi de poten-
liiesi prima, et Alipius Reylof, lib. vi de Anima ad lia materiae corporeae, alias essent mortales. Etenim
mentera sancli Augustini, cap. 2, § 3, nominans nusquam sanctus doclor arbitratus est animas posse
Timotheum Brighthum Cantabrigiensem, Georgium e"ducide materia corporea, sed tanlum de materia
Sohnium et Danielem Sennertum, qui cum ob exi- spirituali, quara esse possibileni tot superius memo-
miam erudifionem inter celeberrimos nostrae aelatis rati doctores concedunt; illa aulem concessa, non
medicos roerito reponatur, audiendus est, licet non B j video cur eductio formse spiritualis ex materia spi-
approbandus. Hic ergo, hypomnemale 4, cap. 14, rltualf adeo evidenter iriipossibilisappareat, ut errori
ait : < Raiionalis anima in prima creatione et a Deo verti debeat Augustino quod illain educlionem pro-
opl. max. condita, et corporihumano insita quidem babilem duxerlt. Fateor niaterlam spiritualem, ex
est; verum per illud, Crescite el multiplicamini (Ge- qua aniraa fieret visam frosse difficilem Augustino,
nes. 1), vim se propagandi etmulliplicandi accepit, et ut palet ex lib. vn de Genesi ad litt., cap. 6 el seq.
quidem cum semine. Neque enim anima rationalis Unde ait cap. 7 : < An vero illa spirilalis materies,
essentia per se complela est, ut angeli, quse per se si fuit ulla unde anima fieret, vel si est ulla unde
sola subsistat, sed est pars altera liominis, quae cor- animse fiunt, quid ipsa est, quod nomen, quara spe-
pus humanuni informai, et proinde sicul socielasilla ciem, quera usumin rebus ponditis lenet? Vivit, an
corporis nihil ejus nobilitati derogai, ita nec propa- non ? elc. > Ubi fuse materiam spiritualem per mo-
galio cum semine. > ltem ibidem addit: < Quod dura disputantis examinat. Idem vero sanctus Paler,
Dom. Fienus falsum, absurdum et a religione ca- epist. 157, ad Oplatum, proponit difficullates quse
tbolica alienum putat, animam esse ex traduce, est insurgunt posito illo semine spirilali ex quo anima
verissimum et sacris lilteris consentaneura. > Ad- fiat; ut inde satis pateat quantum studii illi dubita-
ducitque nonnulla sacrae Scfiplurae testimonia, quse Q ( tioni tollendae impenderil; sed cum utrinque ma-
lanieri erudite olim exposuit Augustinus, ne ex sa- gnis difficultatibus se premi cerneret, assensum sus-
cris arcanis aliquod oppositse sentenlise praejudicium pendit. Neque enim probare possum hsec Bellarmini
fieret. Haec, inquam, refero, sed non probo. Illud verba lib. iv deAmissione gratiae, cap. 11 : < Certe
taraen advertendum esl, quod superius ex epislola sanctus Augustinus, si nunc inler horoines viveret,
157, ad Optatum indicavimus, Augustinum dubilasse non solum faveret, sed etiam graiias ageret iis, qui
num ariima per INCORPOREUM semen traduceretur, In noslram hanc sententiam (de creatione) tuerentur. >
qua sententia nulla videri debet evidens repugnan- At cur basce gratias recentioribus Augustinus debe-
tia, cum pleriquc scholastici admitlanl materiam spi- rel ? Quod ex Scriptura sentenliam de creatione ani-
ritualem non esse impossibilem. Ita ex materia spl- marum oslenderinf ? at omnia sacrarum lilterarum
rituali angelos coroponunt sancius Bonavenlura, 2, (eslirnonia Auguslinus expendit excussilque. An
disi. 3, in part. i, art. 1, q. 2; Alensis part. n, q. scholasiicorum auctoritatem sequerelur? imo potius
20, memb. 2, § 1; Aureolus, 2, dist. 3, q. 1, art. 3. cura Palribus, quos laudavi, adhuc in veteri dubi-
Ex recentioribus maleriam illam possibilem iradunt\ tatione persisteret. Rationibus eorumdem conlra tra-
Bubalus in q. 50 sancti Thomae de Angelis, arl. 2,, ducem convincerelur? at illae, prasterquam quod ab
qusest. 2, difficult. 2, §1; Arriaga, disput. 1 de', rv affirmaiilibus materiam spiritualero facile solvi pos-
Anima, sect. 5; Comptonus, disp. 9 de Anima, secl. sunt, id tanlura evincerent, ut Augustinus ab adrait-
8. Hanc senlentiam de materia spiritali ex qua animat tendo traduce assensuro conlinerel, quod et semper
componatur, fuse defendit Pater Malthseus Veglien- fecit, non autem in sententiam de creatione singu-
sis, in hac celeberrima Patavina academia theolo- larum animarum eumdem traherent, in qua non mi-
gicae calliedrse Scoti moderator, vir rari ingenii aci noribus difficuitalibus se premi senliebat, praecipue
noslro praeconio major. Hic enim lomo priori dei vero quod data ea sentenlia, quam eliam Pelagiani
Angelis, q. 27, probat angelos ex materia spirilualii toto conatu urgebant, difficullas traducendi pecca-
componi, quod qusesiione sequenti eliam de animal lum originale staiim emergit, qua adeo premunlur
dicendum esse contendil, Jaudans cap. 1, num. 3,, schojaslici, ut in assignando modo quo labes illa per
quosdam Scolistas qui in eamdem sententiam des- generationem trahatur, minime inter se conveniant,
cenderunl. Hac ergo materia spirituali animae ad- sed sese invicem acerrirae oppugneni. Suspenderet
missa, quam tot scholastici defendunt, non erit dif- igitur eiiain nunc assensum Augustinus, et tunc gra-
ficile staluere animarum eductionem secuudum for- lias tantum ageret cum certum modum proppnerent.
701 VINDICIj; AUGUSTINIAN.dE. 702
quo dala creatione animarum peccati originalis pro- A 4 carnem Filii /lominis, et biberith ejus sanguinem, non
pagaiio adeo evidenti rationeconstaret, ut modus ille habebitit vitam in vobis, inferens parvulos sine bap-
a nemine rejici posset. tismo dccedcntes, cum non manducarint carnem Fi-
Ex hucusque dictis satis elucet quam immerito, Jiibominis, aut ejus sanguinem biberint, non habi-
Moraines, Augustino de origine animae dubitanti er- turos vitam bealam, et per consequens fore damnatos.
roris noiam inuris, quam plenis sanctorum Patrum De boc arguraento ex sacris litteris ab Augustino
suffragiis ille absolvitur, et te invilo panegyricum deduoto hsecseribit ibidem Moraines : < Item Iib. 1
eidem recitat magnum Africanse Ecclesise ornamen- de peccalorum Meritis et remiss., cap. 20, etlib. de
tum sanctus Fulgentius, Ruspensis antistes, his plane Prsedesliuatione sanctorum, cap. 13, et lib. 11
verbis conceptum : < Quaestionis (de origine animse) Operis imperf. conlra Julianum, cap. 29, docere vi-
B. Auguslinus profunditatem sibi imperscrutabilera detur sacramenlum Eucharistise 11011minus cssc ne-
cernens, nuliam voluit hujus rei definilam proferre cessarium parvulis ad' salutem, quam baptismum,
sentenliam, incongruum prorsus existimans aliquid neque minus ad eos pertinere quod dicitur Joan. vi,
affirmare sine dubiiatione velle quod alter posset 54 : AmenKamendico vobis, nisi manducaveritis car-'
conlraria responsione convellere. Cujus tara in de- tiem Filii hominis, et biberilh ejus sanguinem, non
cimo libro de Genesi ad Iitteram, quam in libris ad B I habebitisvitam in vobis, quam istud Joan. 111, 5 :
Vincenlium Victorero de origine animse, nec non in Nisiquis renalus fuerit ex aquaet Spirilu sancto, non
libro primo ex duobus quos adsanclum Hieronymum polest iiilroire in regnum Dei, etc. >
scripsit, in tribus quoque epistolis quas ad Optatum Sed post Augustinum Romani quoque ponlifices
episcopum dehac quaeslionecomposuit, disputatione qui Pelagianos damnarunt eodern prorsus tesliraonio
refulget non roinus copiosa quam profunda, et eo Joannis vi cilalo usi sunt, ad vitam illam quam pueris
magis laudabili quia congrua lemperie moderata; Pelagiani sine baptismo promillebant, eliminandam.
ubi quidquid ingenii acumine, quidquid ratiocinatio- Sanctus Innocenlius , in litteris ad Palres synodi
nisordine, quidquid aucloritalis pondere inquiren- Milevitanseila scribit: < Illud vero quod eos vesira
dum discutiendumque conspexit, et inquisivit sin- fraternitas asserit prsedicare, parvulps seternse vitse
gulariter, et discussii, consensum tamen ab uiraque prsemiis etiaro sine baptismatis gfatia posse donari,
definitione continuit, ne laborem tanlse disputatio- perfatuum est. Nisi enim manilucaverintcarnem Filii
nis inaniter susciperet, quem cujuslibet sententia» te- hominis , et biberint sanguinem ejus, non habebunt
meraria definitio vacuaret. > Lib. 111de Yeritale vitam in semetipsh. Qui autem hanc eis sine regene-
prsedestinationis et graiise; cap. 18. ratione defenduht, videntur milii ipsum baptismum
6* eos habere quod in
§ IV. Ah fuerit senlenlia sancti Augustini pueros bap- velle cassare, cum praedicant
tizatos siiie reati Eucharistim sumptione non posse eos creditur non nisi baptismale confercndum. >
lalvari ? Putat Maldonaius textum esse corruptum -, dicens ea
Transeamus modo ad reliquos errores quos de verba Innocentii vix sensum Ullttm congriientein
Augustino recentiores publicant. Opponit Adamus, habere posse : < Ubi ergO , inquit, est Aefendy.nl,
pag. 584, Augusfinumdocuissein/antes eliam suscepto legendum pulO deferunt, et ubi est nisi baptismate,
baplhmo non possesalvosfierisine realisumplionesanc- legendum pulo, sine baptismaie. > Yasquez, part. m,
thsimm Eucharistiw. Moraines recitalis verbis sancti disp. 279, cap. 4, huin. 55, cuin aniroadversiones
Auguslini lib. 1 de peccatorum Meritis, cap. 20, ' Maldonaii notasset, legit, in eis defendunl. At illa
§ Auferaturjam dubilalio, ait: < Quseverba sunt adeo verba optiraum sensuin habent, nam vel ipse Cicero
roanifesta, ut difficillime palianlur benignam inter- usus est illis paniculis non riisi in lib. de Araicitia :
pretationem, qua plerique theologorum Augusiinum < Hec primuih sentio nisi in bonis amicitiam esse
ab erfore excusare conaniur, error enim est notatus non posse. > In synodo etiam Carlhaginensi, anno
et damnatus sub anathemale a concilio Tridentino. > 397, can. 29, dicilur : < Ut sacramenla altaris non
Hic quoque Augustini causa tuta est Romana Eccle- nisi a jejunis hominibus celebrentur. > Verbum vero
sia sancto doctori patrocinante, apostolicae enim se- D I defendocuni dativo jungit Horatius lib. 1. Carrainum,
dis ponlifices eadem oronino Auguslini verba contra ode 17 : Defendit wstatem capetlis , el Virgilius,
Pelagianos usurparunt. Gum haerelici, coacti illis eclog. 4 : Solslitium pecori defendile. Nec praefeclus
verbis Domini Joan. 111,6 : Nisi quis renalus fuerit urbem defendere sibi dicendus est, sed principi.
ex aqua et Spiritu sancto, non potest inlroire in re- Quare textus saricti Innocenlii nullae novse gramma-
tjnum Dei, concederent pueros sine bapiismo ihor- ticae castigaiione festituendus venit; sed leviorahsec
tuos non iluros in regnum ccelorum, ciim illos sine insihuasse sil salis. Eodeni prorsus leslimoniosanclus
peccalo originali esse vellent, negabant eosdefri iri Gelasius papa Pelagianos insecutus est in epistola ad
ignem setefnum projiciendos, sed dicebant illos ha- episcopos per Picenum : < Ut provideniia TDei,
bituros nescio quam vitam aelernam, beatam ac fe- inquit, omnes Pelagianoruiri nequilias amputarer,,
licero, ut traditAiigustinusserm. 14de Verb. ApOst., non solum dictumest: Qui non fuerit reiiatus ex aqua
lib. iv de Orig. ahimse,cap. 13, epislola 106, et alibi. ei Spirilu sanclo, non intrabil in regnum cwlorum
QuarP, ul bocce efiugium Pelagianis prsecluderet, (Joan, 111,5), sed eiiam pariler dictum est : Qui non
illud Joannis vi, 54, opposuit: Nhi mqnducaverhh mqnducaverit carnem Filii hotninis, el biberit ejus
703 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 704
sanguinem,non habebit vilam in semetipso(Joan. vi, A Augustini amicus et defensor, in opusculo conlra
54). De vita aulera aeterna hoc dicluui nullus addu- Julianum, hoc ipso argumento ulilur ea prorsus ra-
biiat, quoniam multi non manducantes hoc sacra- tione qua illud ipsi explicavimus. Do illius senten-
mentum vitamvideanturhabereprsesenlem. > Audis, liam ex Ms. Palalinae biblothecsein Yaticano, num.
Moraines, non ininus ad parvulos pertinere illud 254 , pag. 8, col. 2 : < Vox Salvatoris est : Nisi
Joan. vi : Nisi manducaveriiis, etc, quam illud manducaverith curnem meam, et biberitis sanguinem
Joan. m : Nisi quis renalus , elc. Hoc Innocentins meum, non habebiih vitam in vobismetipsh; quod
credit, boc Gelasius statuit, quod tamen in Augustino certe absque ulla tergiversatione sine baptismo nullus
tanquam palmarem errorem reprehendebas. usurpat, nec fit itlius particeps sacramenti. > Porro
Maldonatus in Comment. cap. vi Joan. 54, ait: hoc argumentum validissimumesse testatur Eusebius,
< Missam facio Augusfmi el Innocentii I sententiaro , episcopus Gallicatius, cujus homilise sub Emisseni
quae sexcentos circiter annos viguit in Ecclesia, Eu- litulo circumferuntur, qui tamen Eroisseno et poste-
eharisliam etiam infantibus uecessariam. > Rursus rior et melior fuit. Hic in hom. 5 de Paschate ail:
ibidem affirmat Augustinum et Innocemium < eo < Nisi manducaverilh carnem Filii hominis, et biberi-
testimonio Joan. vi adductos fuisse ut crederent in- lis sanguinemejus, non liabebilisvilam in vobis. Quod
fantes etiam baplizaios, nisi Eucharistiam percipe-. g] testimonium contra Pelagii blasphemias EVIDENTIS-
rent, salvos esse non posse. » lla socium erroris SIMUM aique VALIDISSISIUM est, qui asserere arrepla
Augustino tribuunt Innocentium , et si Gelasium impielate prsesumit, non propter vilam, sed propler
legissent, eumdero quoque addidissent. Duo hic uobis regnum coelormn baptismum parvulis conferendum.
prsestanda suni, et Maldonatus castigandus, et Au- Sub his enim Dei verbis, quibus Evangelista pronun-
gustinus una cum apostolica sede ab eriore ac cen- liat, Non habebitis.vitamin vobis, aperle intelligenda
suris vindicandus est. In primis eertum est veteres est omnis anima munere baptismi vacua non solura
Patres consuevisse pueris stalim post baptismum gloria carere, sed vita. » Tom. v Bibl. sanctorum
sacram Eucharisliam minislrare, ut tradunt Cypria- Patruni, part. i,pag. 560 edit. Colon. Illam vero
nus in libro de Lapsis; Gennadius de Eccles. Dog- aucloritatem sacrse Scripturse ila adhibuisse sanc-
mat., cap. 52; Augustinus episl. 107; conciliumi tum Auguslinum patet ex ejusdem epist. 106 ad
Toletanum ii, cap. 11. Quod vero inquit Maldonatusi Paulinum, ubi ait : < Si autem cedunt sedi aposto-
illos ifa fecisse, quod pulabant Eucharistiam etiam licae, vel potius ipsi magisiro et Domino aposlolorum,
infanlibus necessariam, nullo paclo concedi polest : qui dicit non habituros vitam in semetipsis, nisi
id enim est contra Tridentini decretum , sess. 21, manducaverint carriem Filii hominis et biberint san-
cap. 4, ubi de eodem aniiquoruro ritu dandi parvulis: Q
( guinem, quod NISI BAPTIZATI non utique possunt,
Eucharisliam, loquens ait: < Ufenim sanctissinii illi riempe aliquando fatebuntur parvulos NONBAPTIZATOS
Patres sui facti probabilein causam pro illius lempo- vitam habere non posse. > Neque sanclus Innocen-
ris ratione habuerunt, iia certe eos nulla salulis lius scribit parvulis eliara baptizatis vitam seternam
necessitale id feeisse sine conlroversia credendum nisi per Eucbaristiam conferri, ut illi Maldonatus
esl.» Quod rursusadditMaldonatus sancios Innoeen- imponit, sed in eos creditur NONNISIBAPTISMATE con-
liuin et Augustinum dixisse infanles eiiam bapiizatos, ferendam, ut vitam aeternam non ab Eucharistia, sed
nisi Eucharhliam perciperent, salvos esse non posse, a baplismale conferri significet. Unde Augustinus in
et Adamus dixisse Augustinum infanles eliam sus- laudata epislola ad Pauliuum notal ab apostolica
cepiobaplismonon possesalvosfieri sine reatisumptione' sede adhibilum illud leslimonium evangelicum, ne
sanclissimmEucharislim, falsissinium esi. Slliquiderai parvuli NONBAPTIZATI vitam posse habere credantur.
dixere infantes sine sacramemo Eucharistiae salvos! Non ait, ne parvuli etiam baptizali sine Eucharhtim
esse iion posse , at id de pueris baptizatis nunquami sumplione vilam posse habere credanlur. Quse gravis
affirraarunf, cuin ea teuipesiate stalim post baptis- est adversariorum allucinalio.
iiium daretur omnibus etiam Eucbaristia. Ob hanc Sed cum ea tempestate omnibus utrumque illud
vero causam eo testimonio Joannis vi contra 1'elagia- j)
- sacramentum, baplisma scilicet et Eucharistia, dare-
nos optime et Romani pontifices el Augustinus usi lur, nou lara frequenter .legimus in Auguslino quid
sunt: nam cum Pelagiani vitam scternam extra re- senserii si baplisma lantumsine Eucharistia collatum
gnum Dei parvulis sitte bapiismo morienlibus darent, fuisset. Caeterum semel casum illum lego apud
sancti Palres ila arguebant : Nullus sine baptismo1 sanctura doctorem, lib. i de origine animae, cap. 9,
polest suscipere Eucharisliam, per quam exverbis '' et lib. ni, cap. 9, ubi cum.Vincenlius Victor exemplo
Doraini Joannis vi donatur vita seterna, igitur pueri' boni latronis probaret pueros sine baptismo posse
morientes sine baptismi el Eucharistise sacramentis> salvari, sanclus doctor respondet fieri poluisse ut
noii possunt parlicipare vitaro aeiernam. Atnunquam i lalro ille fuerit baptizatus, et aniequaro in carcerem
dlxere infanles tanluro baptizatos ante Eucharistiaei iret acceperit in baptismo retnissionem peccaioruin;
suui|jiionem non habere gratiam et jus ad vilami vel, ut plerique credebant, in ipsa cruce baptizaius
seternam. Eo autem discursu optime Pelagiani con- fuerit aqua e Christi latere exiliente. Et Iib. u
vincebaniur quia unde vitara aeternam parvulis pro- Retract., cap. 18, ait incertum esse an latro fuerit
mitieren.li, non habebant* Marius Mercalon sancli[ baplizalus, qua de re sermo redibit eap. o, g 11. M
705 VINDKM AUGUSTINJAN^E 706
certum est lalronem non sumpsisse Eucharisiiam ,.,A Chrisli. Porro Fulgenlius post illa Augustini verba
quse pridie antemortein in ccena aDomino inslituta concludit ; < Arbilror, sancte frater, dispuialionem
fuerat. Igitur per Auguslinum homo tantum bapli- nostram praeclari doctoris Augustini sermone firma-
zalus sine reali sumptione Eucharistiae potest acci- lam, nec quidquam esse aliqualenus ambigendum
pere remissionem peccatorum et salufem seternara. tunc unumquemque fidelium corporis sanguinisque
Hoc etiam deducitur ex constanti ej'usdem sentenlia, Dominici participem fieri, quando in bapiismale
qua asseruit fidem conver&ionemquecordh, quae fit merabrum corporis Cbristi efficitur, nec alienari ab
per cbarilatem actualem , posse reddere hominem eo panis calicisque consortio , etiamsi anteqnam
salvum, si a recipiendo bapiismo improvisa necessi- panem ilium coraedat, et calicem bibat, de hocsae-
tate excludatur; ita passim scribit in libris conlra culo in unilate corporis Christi constitutus absce-
Donatistas, praecipue lib. IVde Baptismo, cap. 22. dat. > In resp. ad quaest. Ferrandi diaconi. Beda,
At puer baptizatus, eliamsi non percipiat Eucharis- tomo vi, in Corament. cap. 10 primae ad Gorinthios,
tiam, Ionge perfectiori raodo habet fidem et cbarita- qui conflali sunt ex centonibus Augustini, ita citat
tem sibi a Deo in sacraroento regenerationis infusas; priora illa verba sancti Augusiini, ut eiuem etiam
igilur, juxta doctrinam sancti Auguslini, vere sal- attribuat sequentia , quse ex Fulgentio retulimus ,
vabitur. Cum vero sancti Patres docent sine partici- B ] omisso priori versu : Arbitror, sancte fraler, etc, in
pationecorporis et sanguinis Domini nemitiem vilam quem fapidem impegit etiam coropilator canonum
seternam consequi posse, intelligendi sunt de parli- cap. Nulli, de Consecr., dist. 4, verba illi Fulgenlii
cipatione spirituali, quando per fidem infusam fiunt Augustino ascribens. Ex his error ille de necessaria
participes corporis Christi, dura fiunt membrum pueris praeter baptismum reali Eucharislise sump-
Christi, cui per fidem incorporanlur, sicuti'qui su- tione a recentioribus Augustino atlributus in fumum
munt Eucbaristiam dicuntur fieri membra Christi, evanescit, cujus vocibus cura Romani pontifices usi
dum raanenl in eo et Christus in eis. Hinc Augusti- sint ad eosdero divinac gratiae bosies convincendos,
nus, tract. 27 in Joannem, plura de hac re babet, haud ille unus erroris argui potest, sed una cum
inter caetera : < Ut aulem simus merabra ejus, uni- Augustino apostolica sedes accusanda venit, prseser-
tas nos compaginat; ut compaginet unitas, quae facit tim cum sanctus doctor illud testimonium Joan. vi
nisi cbariias? > Et tract. 26 : < Hoc est ergo man- inculcarit, lanquam ab aposlolica sede adhibitum, uti
ducare illam escam, et illum bibere potura, in Christo diximus ex epistol. 106. Quod si recentiores reli-
manere, et illum manentem in se habere. > Ita etiam gioni dncunt adco prsepostere de Romanis pontifici-
se explicat sanctus Pater in iisdem Iibris contra bus senlire, qui ex communi Ecclesise sensu contra
Pelagianos, ubi cum lib. m de peccaiorum Meritis, C ( Pelagianos sententias dixere, mitiores eliam erga
cap. 4, dixisset : < Quia nisi manducaverint homines Auguslinum aniraos induant, alquein eadera pror-
carnem ejus, boc est participes facti fuerint corporis siis causa , ef Roraanos prsesules , et Hipponensem
ejus, non habebunt vilam; > paulo superius modum antistitem benignis interpretationibus excipiant, non
assignaverat quo pueri participant corpus Christi : illas quidem honoris gratia e proprio cerebro fingen-
< Unde fil consequens, inquit, ut quoniam nihil agi- tes, sed ab ipso Augustino una cum Fulgenlio eas-
luf aliud, cum parvuli baptizantur, nisi ut incorpo- dera inaudientes. Unus enim Auguslhius sibi est ad
rentur Ecclesiae, id est Christi corpori, merabrisque sui intelligentiam clavis, ac suorum sensuum planus
sociemur. » Et hanc ipsam esse Augustini mentem ac sincerus interpres.
lestatur sanclus Fulgenlius in responsione ad duas V. Non errasse sanclum doclorcm exponentem illud
§
quaesiiones Ferrandi diaconi. Scripserat Ferrandus Apostoli Rom. xiv, 23 : Omne quod non est ex
juvenem iEihiopem morti proximuro fuisse bapliza- fide peceatum est. Ecclesia catholica, Romani ppn-
tum, ac statira antequam Eucharistiam sumeret deces- lifices ac Patres sancli Auguslini interpretalionem
"
approbant.
sisse, peteus num eo pacio salvari posset? Respondit
Fulgcntius hominem per baptismura fieri participem Sed rursus Morainius contra Augtistinum claraat:
corporis Christi, seu incorporari Christo , eliamsi 1) 1 < Perperara quoque exponit id quod ait Apostolus
Eucharistiae sacraraentum reapse non sumat. Etcum Rom. xiv, 25 : Omnequod non esl ex fide pcccatum est,
plurima ad hoc suadendum testimonia ex sacris lit- quasi velit dicere Apostolus omnia opera infidelium
leris adduxisset, sermonem tandem sancti Augustini esse peccala, . et sine vera lide nullum posse fieri
adinfantes ante aliare producit, ubi sanctus doclor bonum opus; cum tamen ibi sermo sit de eo quod
inler alia ait: < Inlelligite, et gaudete, unitas, pietas, non fit ex dictamine conscienliaejudieantis bona fide
veritas, charitas;, unus panis, unum corpus mulli licitum esse id quod fit, ut ex textu ipso Iiquet, ct
sumus; recolite euim quia pauis non fit deuno grano, comraunis inierpretatio doctorum contradicit Au-
sed de multis. Quando ergo exorcizabamini, quasi gustino, qui eliam aliquot locis, ut alibi nolaviraus,
molebamini; quando baptizati estis, quasi conspersi videtur hanc suam asseriionem reslringere.ad bonum
esiis; quando Spiritus sanctificationem accepistis, opus utile vitse sclernaeconsequendae, elc. Utrumquc
quasi cocti estis, estote qued videtis, et accipite quod tamen a vero sensu Apostoli loco citato plane alie-
esiis. > Igiiur infantes ex Augustino per graliam num esi. > Ilaec ille. Nos quidem superiori capite,
sanciificantem bapiismi facti sunt membra corporis § 4, quae fuerit sancti doctoris mens de operibus io-
707 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 708
fideliuni indicavimus; modo Morainii ignoranlia A 1 da. > At si duo Rornani pontifices non saiis auclori- ;
eastiganda estj, qui eam interpretationero, quam tatis addunt Auguslini interpretalioni, produco suf-
Ecclesia inler sacras cseremonias secuta est, a vero fragia quindecim Patrum doclissimorum ac sanctis-
sensu Apostoli plane alienam dicere non dubitavit. simorum, qui ex Africa in Sardiniam a Trasamundo
Etenim exanliquo Ecclesiae ritu episcopus eos qui rege Ariano in exsilium deporlati, in libro de Incar-
subdiaconi consecrandi sunt, ita alloquitur: <Estote natione et gratia, omniuro subscriptione, uf ex titulo
ergo talcs qui sacrificiis divinis et EcclesiseDei, hoc patet, approbalo, hsec tradsnt cap. 25 : <Quis audeat
est corporis Christi digne servire valeatis in veraet illas in hoc loco gentes accipere quas consiat non
calholica fide fundati, quoniam, ut ait Apostolus : esse justificatas ex fide, curo ipse tesieiur Aposlo-
Omnequod non est ex fide peccatumest, schismalicum lus : quia Omne quod non est ex fide peccalumest; et
est, et extra uhilatera Ecclesiae est. > In Pontificali quia Sine fide impossibileest placere Deo (Hebr. xi)?
Romano. Ecce Auguslinianum inlerpretamentum Quod si Abraham ex fide justificalum esse con-
caiholicse Ecclesise approbatione consecratum, eiper stat, elc. > Hoecsynodus Byzacena. Quse profecto
universum orbem orthodoxum ab episcopis inler faciunt ut nostri Palris explicatio nisij temere cen-
sacras csereraonias reciiatum.Igituruna est Ecclesise surse subjici possit. Sed alii Patres atque antiqui
et Augustinl de illis Apostoli verbis sententia, nempe B I «criptores eidem inlerpretationi albos calculos adje-
ut de vera fide Chrisliana intelligantur. Yidere mibi cere. Sanctus Prosper, in epistola ad Rufinum; san-
videor novos censores hserere, ut aiunt, ad aquas. ctus Fulgenlius, lib. n de peccatorum Remissione,
Si Ecclesiam catholicam perperam textum Apostoli cap. 1; sanclus Isidorus, lib. de Summo Bono, cap.
explicare dicant, jam vident quam gravi se piaculo 2; sanctus Bernardus, serm. 30 et 51 in Cantica;
obsiringuni. At si Ecclesiaevoces rejicere religioni Jnlianus Pomerius, lib. in de Vita contemplaliva,
ducunt j'am tandem Auguslino ecclesiastica auctori- cap. 1; Facundus Hermianensis, lib. ideTribusCa-
tate coacti herbani porrigant. Nec mirura Ecclesiam pitulis ad Justinianum imperatorem, cap. 1, infine,
catholicara ita Apostoli verba iniellexisse, eo enim aliique; ila ul si Patrum suffragia numerentur, plus
prorsus modo apostolicae sedis pontifices eadem an- quam viginti Augustino in eadem apostolici textus
liquitus interpretati sunt. Sancius Leo Magnus, intelligentia consentiant, cum in altera interprela-
serm. 2 de-Jejunio Pentecosies, disserens de infide- tione Jonge pauciores a recentioribus nomiuentur,
liuin ac Christianorum virtutibus, ila Apostoli sen- nisi seraet pariter istis adjungant, a quibus lam longo
teoiiam explicat: < Aliud agit sub verilate ratio, iniervalto disjuncti sunt. Et tamen audacler Morai-
aliud sub falsitate deceptio. Apud nos fides justific.it «ius conteslalur <[uod communis interpmtatip docto-
etiam roanducantem, apud illos infidelitas polluit C ( rum contradicit Auguslino, quasi illi Patres quos ad-
jej'unantem. Unde, quia exlra Ecclesiam catbolicam duximus doctores non sint, sed plebeia de fwce Sa-
nihil est intcgrum, nihil caslum, [dicente Apostolo : burrw! Video tarnen Bernardum alteram etiam inter-
Omne quod mn est ex fi.depeccatum est, etc. > Idem pretalionem admiltere, nerape, quod non est ex
seriii..8 de Quadragesima ait: < Is vera et rationa- conscienlia peecatum est, in lib. de Prseeept. et
bili purificatione se prseparat, cujus cor nulla infide- disp., cap. 18 et 20. Yossius, vir satis suo nomine
litate polluitur, dicenle Apostolo : Omne quod non nolus, lib. iu Hist. Pelag,, part. m, thesi 12, cona-
est ex fide peccalum est. lnutilia erunt et vana eorum tur uno verbo Augustini inlerpretalionem cum altera
jejunia quos illusionibus suis decipif mendacii paier, mcraorata de conscientia componere, < nempe ut
et vera Christi caro non pascit. » Forte dicetis illam mens Apostoli sit. Quidquid non provenit ex fide
fuisse privatam Leonis interprelationeni, qui ea in Christiana, per conscientiam ad opus applicaia, illud
re cum Augustino sensit; docuisse illa Leonem pro peccatum censelur. > Sed nullis inierprelameniis
concionedisserentem, non ecalhedra contra haereses indiget Augustinus, qui de vera intelligentia Paulinae
quidquam definientem. Sed parum vos ista juvant, senlentiae cum Juliano iitigavit. Etenim cum sanclus
dura calliolici laudatam explicationem ab Aposiolico doclor in primo libro de Nuptiis et coucup., caji. 3,
ore inaudierunt, nec nisi temere dicere polesiis Leo-1D inilio, ubi incipii conlra Julianum dispulare, ex illis
nem licel non e calhedra definieniem, sed doceniem Aposloli verbis : Omnequod non est ex fide pecculnm
perperam loculum fuisse. Sed babemus pontificem est, intulisset sine fide pudiciliam non esse veram
Bonifacium II, qui septuagesimo a Leonis obitu anno virlutem, Julianus qualuor libros uni illi Auguiti-
contra Semi-Pelagianos sehteritiam e cathedra pro- niano opponens, rejecta inicrpretatione sancti Pa-
nuntiahs Augustiniaiiam inlerprelationem probavit. tris, alteram dubio procul de conscientia supposuii,
Etenim in epistola ad sanctum GaesariumArelalen- ul vim argumenii elideret. At Augustinus conlra
sem, loquens de fide Christiana, ait: < Prseterquara Iiosce qualuof Juliani libros e vestigio alterum de
(fidem) nihil est borii quod secundum Denm quilibet Nuptiis et concupiscenlia exaravit, dein sex etiam
valeat operari,*sicul beatus Apostolus dicit: Omne volumina ionge majori labore composuil, in quorum
quod noii esl ex fide peccatum est. Quod cum ita sit, quarlo, cap. 5, Juliani expositionem rejicil,suamque
aut nullum bonUin gralise deputabunt, si ei fidem • datam eap. 3 de Nupt. et concupisc. cit., constanier
subtrahere mbliuntur, aut si quod bonum esse dicunt defendii his plane verbis: < Testimonium illud.quod
de gratia, ipsa necessario fides erit gratise deputan- ex Aposlolo posui : Omne quod non est ex fidep&c-
709 VlNDICLE AUGUSTINIANJE. 710
catum est, sicut tibi visum est, accepisti, et expo- A j vitia. » Scribit autern Turrianus in tractalu de erro-
suisti non ut sapit, sed ut sapis : De cibis enim Apo- ribus Baii, ad calcem tomi de Gratia, eap. 5, § 1,
stolus loquebatur. Verura cum dixisset : Qui autem num. 4 : <Sic babent aliquot bullae typis raandatse
discernit si manducaverit damndlus esl, quia non ex Romse, et aliquot manuscriptse, quas ego yidi. >
fide (Rom. xiv, 23), hanc peccali speciem, de qua Mendose aulem esse illam thesim sic deseribi cer-
agebat, generali voluit probare sententia mox infe- tum est : nam tanlum abest ut Pelagiani dixerint
rens : Omneenim quod non est ex fidepeccalumesl. > omnia opera infidelium esse peccala, ul e contrario
HsecAugustinus, ex quibus dictamen conscientiae a potius assererent infideles pleraque virlutura opera
fide dirigendum esse deducitur, a qua sola, ut ihidem elicere, putantes ea ratione divinam gratiam expun-
probat, in ultimuro finem opus refertur, quam ille gere ex Augustino lib. iv conlra Julianuni, cap. 3.
conditionem ad bonitatem rooralem operis ex omni Suarez, prolegom. 6 de Gratiaj cap. 2, num. T, ail-:
circumstantia perfecii semper requiril. Etenim judi- < Unde suspicor in illa proposilione hypotbel.ica
cium practicum, quod dictat abstinendum a cibis deesse negationem aiiquam, seu verbum negandi,
lege vetitis, dirigitur a fide, qua creduntur praecepta nempe : Et ad Pelagianismum rejicienda est illa sen-
illa esse servanda per ordinem ad ullimum froem. tenlia : Non omnia opera infidelium sunt peccala, et
Quare qui discernit si manducaverit damnatus est, j) ] philosophorurh virtutes non sunt vilia. t At Vasquez,
quia non operatur ex fide dirigente j'udicium practi- 1-2, disp. 191, cap. 2, ita recitat illam propositio-
cum, seu conscienliam, quod diclum generali sen- nem : Omnia opera infidelium sunt peccata, etc. Et in
tentia probans Apostolus ait: Omne quod non esl ex eadem bulla non semel edita Romae contra Jause-
fide, a qua sola bonum opus saltera virlualiter ad nium verba illa: El ad Petagianismum, etc, omissa
Deum referri potest, peccatum est. Neque hic audien- sunt. In primis damnata est illa propositio ob cen-
da est violenta interpretalio Cornelii a Lapide ad suram qua Pelagianismi'incusabat negantes omnia
hunc Pauli texlum dicenlis : < Augustinum cum suis opera infidelium esse peccata, et iilam censufam
TOQutd non est ex fide, per miosim sic accipere, primitus in bullis fuisse patet ex iis quae antiquilus
quasi dicat Apostolus, quod est ex infidelitate, vel Romse editse sunt, quas eliam Turriattus, insignis e
quod est contra fidem, quodve fit ad culium idoli, societaie scriptor, testatuf se legisse; quis andeat
hoc peccatum esse; et quia sanctus Auguslinus pu- dicere typographos Romanos propria auctoritate ea
tabat pleraque opera ab infidelibus fieri hoc fine, sci- verba addidisse? Hsec confirmantur ex hac proposi-
licet ad colendum idolum, hinc consequenter plera- tione 23 ejusdem Baii, nempe, < cum Pelagio sentire,
que opera putasse esse peccata. > Etenim san- qui textum Apostoli Rom. n : Gentes quw legem non
ctus Pater ad veram virtutem relationem in ulti- Q ( habent naturaliter ea qum. legh sunt faciunt, inlelli-
mum finera necessariam adeo putavit, ut nec vir- gunt de gentibus fidei gratiam non habenlibus. >
tutes propter sui honestatem citra vitium expeti Quse quidem propositio vel secundum hisloricam
posse affirmaverii, ut fusius cap. 5, § 4, probavi- narralionem accipitur, id est eos qui ita senliunt id
mus : deficit enim illis relatio saltem virtualis asserere quod itidem Pelagius affirmavit. Et in hoc
proxima in ultimum finem, eo quod eliciahtur ab sensu propositio illa est vera, nec ulla raiione dam-
homine veri Dei cognitione privalo, ac philautise nari polest, nam -Pelagius jia illa Apostoli verba
vitio corruropantur, quae constans Augustino senten- explicat in epist. ad Demeiriadem, cap. 4; et Patres
tia stetit. Byzaceni, in lib. de Incarnat. et grat., cap. 5, reci-
Dices : Igitur si omne quod non est ex fide peccalum fata illa Pauli seuieniia scribunt : < Quem quidera
est, videJieet omnis aclio quse non supponit fidem Apostoli locum hi qui gratise contradicunt genlibus
in operante, a qua in ultimum finem dirigatur, est incredulis assignare conantur. > Quod etiam tradit
peccatum, eaque astruitur gerroana intelligentia ver- Augustinus lib. iv contra Jul., cap. 3, § Ondeel Uli.
borum Apostoli ex Patrum, pontificum ac totius Ec- Vel eadem assertio accipilur prout censura configit
clesiae calholicae inlerpreiatione, sequitur oniuia eos qui laudatum texlum de infidelibus irifelligunt,
opera infidelium esse peccata, quse tamen est 26 j) ] quasi haeresim Pelagianam eo pacto doceant, et recte
propositio Baii ab apostolica sede loties damnata. ob impudentem ceosuram,' tanquam scandalosa dam-
Respondeo nos jam superius, cap. 3, § 4, insinuasse, natur eadem Baii propositio. Itaque etiam propositio
procul esse Augusiini, setitentiain a damnata Baii illa 26 ob censuram proscripta fuit, quae eamdem
propositione, sed ne videamur recetiliores pontifices, doctrinam cum 25 continet; oppositum enim thesis
qui memoratam thesim saepius proscripsere, cum an- 26 probari solet ab omnibus ex textu raemorato
tiquis decessoribus, imo cum ipsamet Ecclesia ca- Apostoli Ilom. n. Respondeo 2° propositiones illas
tbolica committere, quae ex Apostolo docet omne daronari respective, et in sensu ab asserloribus inlenlo,
quod non esl ex fide peccatum esse, pauca liic iterom ut in fine bullse asseritur. Illa proposiiio 26 damna-
subjiciara. In primis illa proposilio 26 Baii a pleris- lur respective ad 35, quse est: Omne quod agit pec-
que recitatur'[Possevin., verbo Michael Baius], prse- cator, vel servus peccati, peccatumest. Ex qua neces-
cipue vero a Suario hoc pacto : <Et ad Pelagianis- sario infertur omnia opera infidelium esse peccala,
mum rejicienda est iUa sentenlia : Omnia opera in- et philOsophorum virtutes esse vitia, cum illi sint
fidelium sunt peccala, el philosopherum virlutes sunt peccatores. Quare merito damnatur, ui derivata cx
 7ll SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 71-2
hseretica doclrina rejecla in Tridentina synodo,, A remus, raaximo omnium dolore, et totius hujus uni-
sess, 6, can. 7, et ab Augustino, ut coiitra Maldona^ versitatis, imo el orbis jactura, a vivis ereptus est,
tum ostendimus cap. 5, § 4. Respondeo lertio infi- nempe magistrum Basilium Poncium Legionensem,
deles aliquos actus bonos elicere, ad quos a Deo Augustinianse famiiiae augustissimaro prolem, et in
prseroovenlur, qui profecto peccata esse non pOSr bac academia calhedrse primariae sacrae theologiae
sunt. Tradit hoc diserte sanctus doctor, cap. 24 de meritissimum modefatorem. > Itaque cum illa propo-
Gratia Christi, ubi, recitato illo Scripiurae sacrse de sitio : Oinnia operainfidetium sunt peccata, a nobilis-
Assueri [mutatione testimonio Esther xv, 11 : Con- simis theologis etiam post ediiara bullam conlra
vertit Deus, et transtulit indignationemejus in lenitatem, Baium defendatur,_palam fit in reeio sensu posse
cum prius prsemisisset Assuerum tunc fuisse infide- accipi, a quo procul fuil Baius, unde merito eadera
lem, et peccatorem, concludit: < Interna atque oc- thesis ab apostolica sede proscripta fuit. Maecaulem
culta mirabilia, ac ineffabili potestate operari Deum fusius prosecutus sum, non modo ut oslenderem
in cordibus hominum non solum veras revelationes, summos pomifices ac lot Patres, imo ipsam caiho-
sed eliam BONAS VOLUNTATES. » Baius vero null.os licam Ecclesiam, dum illa verba Apostoli Rom. xiv :
actus bonos ex Dei gratia ab infidelibus fieri volebat, Omnequod non esl ex fide, peccalumesl, explieantde
eo quod gratiam tantum admittebat Spiritus sancli; B fide Christiana, nulla ralione suffragari damnatae Baii
inhabitantis in aniroa, qui cum in infideli non inha- proposilioni, verum eliara ut satis molestam quo-
bitet, hinc arbitrabalur nullum in eodem divinse rumdam recentiorum imporiuniiaiem refellerem ,
gratise auxilium reperiri. Horum testem appello Ga- qua crudam illam propositionera absque sensuum,
brielem Vasquez, 1-2, dispul. 190, cap. 18, num. quos plures pali monstravi, distinctione daronatam
184, ubi de opinione Baii in libro de Juslitia et vir- volunt.
tutibus impiorum, cap. 4 et 5, haechabet: < Non ad-
§ VI. Sanctus Augustinusnunquam censuit cogilalio-
miltebat ille distinciionera graliae Spiritus sancii non- nes morosas esse duntaxat peccatum veniale, ut re-
dum habitantis, qualem concedimus ante retnissio- centiores eidem falso imponunt.
nem peccatorum, et inhabitantis, qualem dicimus Resiaurat tamen accusationem Moraines, et alle-
esse post remissionem. > Quae doclrina esi contra rius erroris Augustinum reum postulat his verbis :
Tridentinam synodum, quse, sess. 14, cap. 4, ad- < Praeterea, lib. n (conlra Jul.), cap. 10, docet co-
roitlit Spiritus sancti impulsum, non adhuc quidem gitationes morosas, sive deleclaliones voluntarias de
inhqbilanlisysedlanlum moventis.Ex his patet Grego- rebus venereis esse dunlaxat peccatum veniale, modo
rium noslrum Ariminensem in hac tbesi cum Mi- absit consensus in opus, seu malum desiderium, vel
chaele Baio neutiquam convenire. Nam licet in 2 C ( illius periculum; quae doctrina ab omnibus caiholi-
.senlenliarum dist. 26, q. 1, art. 1, dicat omnia cis jampridem rejicitur, nec sine scandalo a quo-
opera infideliura esse peecala, atlainen art. 5, in quara obtrudereiur. > Sed respondemus Augustinum
resp. ad teslimonia Augusiini, ait: < Si tamen ali- infelligendum esse de delectalione quse est sine plena
quod taliter factum, scilicet debito fine, et aliis de- advertentia malitiae vel periculi illius, in quo casu
bilis, scilicet circumstanliis, reperiatur ab infideli- non esse illam peccatum morlale communis theologo-
bus, dicendum est eos id iecisse non sine speciali rum senteniia est, tesiibus Salas, 1-2, lit. 15, disp.
adjulorio Dei. » Quod in resp. ad 8, de facto in 6, sess. 6, et Yasquez 1-2, disp. 97, cap. 3. (Sanc-
obstetricibus iEgyptiis pueros Hebrseorum oecultan- tus Thomas, quaest. 15 de Malo, art. 2, ad 10 ). At
tibus faclum coneedit, nempe Deo specialiter adju- sanctum doctorem de delectatione eo modo erum-
vante. Quaeetiam ibidera probat saneii doctoris tes- penle Iocutum fuisse non obscure ex iUiusmetverbis
timonio lib. 4 contra Jul., cap. 3, ubi concedit aliqua cognoscitur. < Quando in lalibus, inquit, cogitatio-
bona opera in infidelibus ex speciali tamen Dei nibus cum ALIQUA delectatione remorantur, non qui-
gratia derivala, et admittit insuper adjutorium Dei, dem decernentes flagitium , sed intentionem mentis
seu Spirilus sancti nondum inbabitantis, quorum non sicut oporlet, neillo incidat, inde avertentes,
neutrum Baius asserebat. Basilius Poncius, pari. i D J. aut si inciderit, inde rapientes. > Cap. 10 cit. Opor-
Relect. de Grat., cap. ultimo, pag. 204, ait: < Po- tet enim mentem , si eas in cogitationes inciderit,
naraus enim id quod PROBABILIS OPINIO fert. uf dicam stalim inde avertere, quod si ex defectu plenaeadver-
in secunda parte, omnia infidelium opera esse pec- tenliae non fiat (fquod saepe accidit, cum non sit in
cata, » etc. Quis autem existimet virum inter Sal- nostra poteslate quid nobis veniat in mentem, sed
maniicenses celeberrimum Baii sententiam probabi- turpia quandoque irrepant, animumque repentina
lero duxisse, prsesertim cum cap. 15 de ejusdem Baii deleclatione titillenl), neuliquam peccalum morlale»
proposilionibus agat? Etenim Ponciusinter principes censetur. Hinc Auguslinus consulto addidit aliqua \
hujus sseculi theologos raerilo a doctis quibusque delectalione, ut ejus gravilatem ac vim ad peceaiunif
recensetur. Huic doclissimi Palres Carmelitat!excal- mprtale causandum non sulficere ostenderet. Porro
ceaii Salmanticenses honoris graiia hocce epitaphium sensisse Augustinum cogitationes, seu delectaiiones
xu de
posuere iract. m de Scientia Dei disput. 10, dub. 8, morosas esse peccatum mortale patet ex lib.
num. 130 : < Quamvis omittere non possimus wa- Trinit., cap. 12, ubi aperte docei tales deleciationes
gnum illum virum, qui modo dum huic operi insuda- raorosas esse peceatum sufficiens ad pertrahendtmi
 713 VlNDlCIiE AUGUSTINIAN.1E. 714
hominem in seternam damnationem, nisi sacramen- A l quod facit Ecclesia, sed non conferre rem saera-
tali gratia culpa remiltatur : <Ita dici polest, inquit, raenti, quod ipse falsum nuUumque arbilfatur ;'et in
in homine uno , si delectationibus illicitis, a quibus hoc posleriori sensu ait esse validum baptismuin :
se continuo deberet avertere cogitatio, libenter sola quare cum nesciamus quo ex his duobus intehliQtiis
pascatur, hec facienda decernantur mala, sed tah- inodis ludicrebaptizans alterum abluerit, exspectanda
tum suaviler In recordalione teneanlur, quasi mu- est, inquit sanctus Thomas, divitta revelatio , ut.-do-
lierem sine viro posse daranari, absit hoc credere. cet Augustinus. P. Macedo, lib. iv de Clavibus,cap. 8
Haecquippe una persona est, unus homo est, totus- partis primse, hanc explicaiionem subscribit, Jaudans
que damnabilur , nisi haec, quse sine voluntate ope- Augusfrai prudentiam, qui ad eam occultam cogita-
randi, sed tamcn cum voluntate animum talibus tioneni per ludura baptizantis detegendam, Dei
oblectandi, solius cogitalionis senliuntur esse pec- unius testimonium, qui cordium scrutator est, neces-
cata, per mediatoris graiiam remittantur. > En cja- sariiun pronuntiaverit. Addit ibidem recenliores ge-
ram aperlamque sancti docloris sententiam, qui si rere se insolenter, qui Augusfroumob id reprelieridunt,
alibi ita locutus fuit, ut et in pravum el in bonum uli est Anlonius Moraines in suo Anti-JanseniP ,
sensum trahi poluerit, cur non ipsura audit Morai- < Iniquissimus , ait, Augustino auctor, sed non mi-
nes suorum verborum interpretem, sed ex semel B 1 ror, quod cum in eo libro fictus sit auctor, cum per-
contra ipsum concepta opinione in erroneum sensum sona decorem deposuit : Bellarminum imilari debuit
detorquet, ut ejusdem accusandi patentiorem locum mullo se doctiorem el meliorera , qui Augustinum
sibi faciat ? Tales nos erga aJiorum scripta praestare intellexit et vindicavit. > Sed sauc Moraines, qui de
debemus, quales noslris chartis lectores Volumus, necessitate inlentionis ministri AugUstinuradubitasse
nerape candidos, ingenuos, exlra odiura ac livorem dicit, Bellarminum imilatur, qui lib. 1, cap. 28, in
positos, quive ea, quse aequivocaforte excidere, con- sol. 3, arg. Kemnitii, scribit Augustinum de inten-
gruis interpretameniis exponunt. Cseterum quanturo tionis necessitaie dubilasse, addens r < Nuhc aulem
sanctissimus ille Ecclesisedoctor delectationes hasce res definila esl in duobus generalibus conciliis Flo-
furtim in animum irrepentes timuerit atque exhor- rentino et Tridenlino. > '
ruerit, ex his precibus , quas in fine praaclari illius Haectamen explicatio mibi probari nuilo modo po-
operis de Triniiate ad Deum profudil, salis abunde lest: nam in dubio repeli debet baptismus, ut coriimu-
intelligitur : < Multaesunt, ait, cogitatiories meaeta- nis doclorum sententiatraditexconcilioCarlhagineu-
les, quales nosii, cogitationes hominum , quoniaro si, poslconc. Fl. Stilichonis, anno401, ubi in dubio an
vanae sunt. Dona raihi non eis consentire , et si puer barbarus venundatus sil
baptizatus, decerniiur
quando roe delectant, eas nihilominus improbare, nec C ( esse illum baptizandurn; expedit enim exponere
in eis velut dormitando immorari. Nec in tantum Va- potius sacramentum periculo nullitatis, quaro horoi-
leant apud roe ut aliquid in opera raea procedat ex nero periculo damnationis; neque dicunt Paires in
illis, sed ab eis mea saltem sit luta sententia, tuka eo dubio implorandam divinara revelaiionem. Porro
conscientia, te luenle. > Quid est in delectationibus illud decretura notura fuit Augustino, quo prsesenie
velut dprmilando immorari, nisi ex nbn plena adver- repetitum est cura cseteris canonibus
synodorum
lenlia immorari, siculi qui dormitat, non plene ad- Africanarura sub
AurelioCarthaginensi habitarum
vertit ea quse fiunt? in plenario Goncilio Africano, anno 419. Igitur non
§ VII. An sanclus Augustinus pulaverit baplismum apparente voluntate per ludura baptizantis, iteruro
datum sine inientione essevalidum. est baptismus repetendus. Ila si quis Judaeus apucl
Sed alio rursus errore Augustinum involvit adver- suos in scena nosira sacra irridentes esset bapliza-
sarius : < Itein dubitavif, inquil, num baptismus sine tus, ad fidera vero vellet accedere , Ecclesia illum
inlentione datus per jocum et irrisorie validus sit, baptizaret, nec revelationem exspectaret, qua Judaei
Jib. VIIde Baptismo , cap. 53, censetque exspecian- olim in scena baptizantis intenlio innolesceret.
dam esse revelalionem, antequam talis rebaptizelur. > Quando autem Augustinus eo capite 53 ait : <Utrum
Ita Morainius ibidem. Non una, sane fateor, est D 1 approbandus esset baptismus qui sic daretur, divi-
theologorum sentenlia in explicando Augustino, ne num judicium per alicujus revelationis oraculum,
videatur a baptisriio necessilaiera intentionis remo- etc, iinplorandum essecenserem, > non intelligif in
visse, quam tamen necessario requiri el Florentina et dubio facti, sed in dubio juris, nam talis persOna sir
Tridentina synodus decrevere. Magister Senlehlia- baplizata esset iierum baptizanda. At de sufficientia
rum, 4, dist. 6, dubium fuisse Auguslinura concedil. et valore talis modi baptizandi, ut inter dbgmata
At sanctus Thomas ibidem, in fine disiinctionis, EccJesiae cerla definilio reponeretur, exspectandarii
exponens textum, docei dupliciter posse quempiam dixit revelationem, 11011 quidem quse alicui persooae
irrisorie baptizare : vel propter solam oblectationem privalse fieret per novum miraculum, sed quse fiefet
quam ex illa exleriori aciioue capit, non habens inte- Patribus synodi per solitas illustraliones Spiritus
rim intenlionem faciendi quod facit Ecclesia, neque sancli; unde statim addit: < Ita sane, ut. post
conferendi rem sacramenli, nempe gratiam , ct hoc me dicturos sententias, ne quid jam explora-
modo iradit nullum esse baptismum; vel polest quis tuin et cognilum afferrent, humiliter exspecia-
ludicre alterum baptizare, ut intendat quidero facere rcm. >
PATROL. XLVH. 23
 /15 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINJ. 716
Inter cseteros recentiores qui de inlelligentia hujus A tum, hoc enim testafur Augustinus, qui ob decesso-
eapitis 53 Augustiniani agunt, priraas ferunt Yas- rum slaiula recipienlem baplismum cuni ea fallacia
quez, part. iu, dispul. 138, cap. 4, et Lugo cardina» ac simulatione non dubital esse valide baptizathro.
lis, disp. 8 de Sacramentis in genere, sect. 3. Ego Et, superius, .loquens de dante et accipiente cum
sic judico rem ab iniiio repetendo, Occasione quse- faliacia, alt: < An plus valeut ad coniiririandum sa-
stionis quam Donatislse de rebaptizandis iis qui ab cramentupoilli veraces, jnfer quos agilur, quam ad
hsereticis baplizati erant catholicis faciebant, npn- frustranduro illi faliaces, a quibus agilur el in qui-
nulla dubia de baptismo inter ipsos calhplicos bu? agitur, et tamen si postea prodatur, NEMO EEPE-
suborta fuerant, quse sanetus Augusiinus in finem TIT, sed aul excominimicando punitur illa siraulalio,
septimi et ullimi libri de Baptismo rejecil : ea vero aut peenitendo sanatur. > Per TOfallaces, a quibus
ibi recitat non quidem soluturus, sed posleris potius agilur, iiitelliguntur danles baptismura, et per 76 m
splvenda proponens. Itaque sic caput illud 53 exor- quibus agitur, accipientes baptismum. Quodsilallacia
dilur ; Sqlet/ eliam qumri ulrum approbandum sit et simulafiQ significant carenliam intentionis, quis
baptktna (juod ab eo qui non accepit accipilur, etc npn videat communem olim in antiqua Ecclesia scn-
Tres yero ibi qusesiiones praeclpue proppnit: priroa tentiam damnatam fuisse a Tridentina synodo,
est, an fallaciter et simulate tradensbapiismum vere B ] nempe iion requiri rotentionem ad valorera sacra-
baptizat, fallens, iuquam , in Ecclesia, vel quae menti ? Augusfinus !enim majprum staluta appellat,
putalur Ecclesia; allera quseslioest, an fallaciter et qpibus decreium erat fallacifer, hoc estsine inten-
CUra simulatione suscipiens in Eeclesia baptismum, lione, ut explicat Vasquez, accipientem habere
vere et valide baptizetur; postrema qusestio est, an yerum baptismum. liem lestatur tales cttm ea falla-
lum prsebens lum recipiens baptisrnum extra Eccle- cia baptizatps, si prodatur ea siraulatio, excommu-
siam mimice et ludicre ablutionem peragentes, vere liicar!, non yera rebaptizari, quod significat illis
conficiant sacramentura baptismi. In his dubiis non verbis, nemo r$petit, scilicet bapiismum, cujus op-
audet Augustinus quidquam definire, sed ait: <No- posilum modo docet Ecclesia, quse cum definiat
bis tutum est in ea non progredi aliqua temeritate baptismum collatum sine infentione esse nullum,
senteniise, quae riullo in cathoiico regionali concilio illqm repeti jubel. Itaque explicatio qua Augustini
ccepta, nullo plenario concilio terminata sunt, > dicta Vasquez interpretatur , slarc nullo modo po-
Postea insinuat, si in ea synodo sederet in qua illa test, nisi dicaraus v.el antiquos Patres. errasse , et
dubia solvenda essent, malle se aliorum sententias non rebaptizaptes eos qui cum simulatione baptis-
sequi; et si eo animo tunc esset quo erat cum illa • mum peregissent, eorumdem damnationis causam
dictabat, ita responsurum : ad priroam qusestionero C ( fuisse. Vel certe TrirJentinos ac Florentinos Patres
quidem : < Habere eos baptismum, qui ubicttnque et cohtra yeluslioris Ecclesiae sententiam statuisse in-
a quibuscunque illud verbis evahgelicis consecra- tenlionem esse necessariam ad valorem sacramenti;
tum sine sua simulalione et cum aliqua fideaccepis- qupd utrumque falsum et absurdum est. Ficlusille
sent. > Ad alteram qusestionem respondet : < Pfse- Mpraines in pisputationibus theologicis, quas sub
teritis majorum statulis, non dubito etiam illos vero nomine, nempe Joannis Martinoni, edidit, part.
habere baptismum, qui, quamvis fallaciter accipiant, III, disput. 22, seci. 3, num. 35, non sibi cohserenlem
in Ecclesia tamen accipiunt, vel ubi putalur esse doctrinam Augiistini arguens ait : < Cumque D, Au-
Ecclesia ab eis in quorum societale id accipitur. > gustinus epdemlbcp recle, cerisuerit eumjioiirecipere
ltaque ex Augustini sententia siifficit ad valorem baptismum qui ficte el sine inteniione recipiendi
bapiismi quod in allerutro tantura sit vera fides, accedil, par fuit ratib ut non dubitaret eum quoque
licet in uno possit esse fallacia ef simulatio. Pprro non vere baplizare, qui nori serio ac sine.intentione
non est certum an de inlehtione necessafia ad baptizat. > At sahctus doctor oppositum prorsus
baptismum loquatur. Naro Vasquez putat per rb si- scripsit, nam. plana sunt ej'us verba superius reciiala:
muiaius animus, faltacia, simulatio , exclhdi veram Non dubito etiam illos habere baplismum,qui, quam-
intenftonem aut dantis aut accipientis baptismuro. D ] tiis fallaciler (hoc est sine inlentione, ut cum Yasquio
Quar.e cuin dicit Auguslinus, qui fallaciler accipiunt ihterpretaiur Martinonus) accipiant, tn Eeclesia
baptismum, idem sonat ac absque intentione. Et con- tamcn accipiunl. Nullius'. autem minus cohserentis
cludit putasse Augustinum intentionem non esse sentenlioa Augusijnus auctor fuit, ut opinalur Marli-
necessariam in dante et suscipiente baptismuro, sed nonus, sed validum esse bapiismum dixit, et in fal-
satis esse quod sit in alterutro, quae sententia modo laciler accipiente e.t a faJIaciler danle.
ob decreta conciiiorum tula non est. Sed haec ex- ExpJicandura igitur est quid nomine fallacise et
plicatio difficultatem patitur, quod Augusiinus aperte simulationis Augustinus intelligat, cum dici nequeat
scribit : Prmterilh majorum staiutis, non dubilo significasse carenliam intentionis modo ex Triden-
etiam iltos habere bapthmum qui, quamvh fallaciler tin.o ad valprem baptismi necessarise. Itaque fallacia
accipiant, in Ecclesia tamen accipiunt. Si igitur et simttlatio in duplici sensu accipi possunt, vel qua-
fallaciter accipere baptismum est sine inlehlione tenus excludunt ihtentionem faciendi quod facit
recipere baptismum , majorum statutis decretum Ecclesia in conficiendo sacraraento , vel quatenus
erat recipientem sine inteniione esse vere baptiza- excludunl fidem , seu credulitatem, vel exislimafio-
 717 VINDICLE AUGUSTINIANJ:. 718
nem de re et effectu sacramenli, qui est sanctificatio A ctum Patrem de aliquo dubitasse, quod modo exlra
anirase per gratiae infusionem; quse duo sunt valde dubium ponitur, necessario dicendurii esl. Quarido
diversa : nam si quis gentilis velit baptizari ob lur enim ait mimice et ludicre collatum baptismum, vel
crum quod inde speraf a principe Christiano, fallaci mimice et ludicre ita intelligebat ut procul iride esset
animo ac simulato accipit baptismum, fallacia lameni non solum intentio de effectu sacramenli, verum
et simulatione non excludenleintenfionem necessa- eiiam intentio faciendi quod facit Ecclesia; vel ita
riam ad valorero sacramenti, per quam intendit fa- ut hsecsecunda intentio minimeexcluderetur: side hoc
cere quod facit Ecclesia, sed excludente rem et secundo dubitavil, jam modo constat satis essehanc
effeetum sacramenli, nempe gratiam sanctificaniem. intentionero faciendi quod facit Ecclesia, ad valo-
Quare cum ex dictis contra Vasquium intelligi non rero baptismi; si de primo dubius fuit, ilem certum
possit Augustinus de fallacia el simulatione exclu- modo est inler calholicos baplismum exclusa quali-
deute intentionem faciendi quod facit Ecclesia, quam bet intentione non esse validum. Profecto ex ver-
synodi ppsteriores statuerunt necessariara esse ad bis Augustini patet omnem etquamcunque tunc ifl-
valoreni sacramenti, de fallacia et simulatione ei- tentionem excludi, ait enim, sed tolum luditre, et
cludente intentionem, seu credulitatem, et existima- mimice, et joculariler agerelur : siquidem si adesset
tioncm de re ei effectu Sacrameuti accipiendus esi. JB inteniio serio faciendi quod facit Ecclesia,.jam non
Hinc Augusiinus ad vajorem saeramenti requirit ut totum, boc est omni ex parte joculariter et ludicre
qui illud fallaciter accipiunl, in Ecclesia tamen acci- agerelur. Quis autem hanc dubitalionera Augustino
pianl, etc.; et ante ait: Uirum faltens sicul in Eccle- vitio vertat, nisi Moraines, parum aequus Augustino
sia, vet in ea quw pulatur Ecclesia. Qui enkn in Ec- scriptor, qui eas sanclo doctori sentenlias affricat,
clesia pe.lit baptismum vult sane exterius in se fieri.. quarum opposilas sine dubio idem se tenere pronun-
quod facil Ecclesia, licet de effectu graliae nihil cre- liat? Jureauiem Augustinus judicium sttspendit, ea
dat. ldem Augustinus, lib. i de Baptisrao, eap. 12, prseserlim lerapestate qua ob rebaptizationera Dona-
cum dixisset Simoni Magoin baptismo dimissa fuisse tistarum quaecunque iteralio bapfisroi per ludum dati
peccala, quaerit: Quid si ad ipsum bapthmum fictus asserla fuisset, fideles minus rerum periti ac simpli-
accessit? hocestnon habens fidem vel intentionem de ces longa via ab schisraaticis rebaptizantibus in er-
effectu baptismi , sed animo siraulato atque fallaci. rorem trahi poterant> cui periculo prudenter Augii-
Addit : .<Quaero, si' postea fictionem suam corde stinus cavit. Quod vero in votis babuit ut in plenaria
concusso et vero dolore fateretur, denuo baptizandus synodo res definiretur, jam definila est in concilio
judicaretur ? Quod si est dementissimura dicere,» etc. Florentino, in decreto fidei post uliimam sessionem,
Ex quibus patet per ficiionem illam excludi inten- Q C et in Tridenlino, sess. 7, can. 11, dum intentio mi-
lionem d.e re et effectu bapiismi, non vero intentio- nistri decernitur requiri ad valorem sacramentorum.
nero faciendi quod facit Ecclesia; si enim lioc se- Ita Augustinus caput illud 55 concluserat i < Quanto
cundo modo intelligenda esset, quomodo esset de- magis ergo nunc sine prsejudiciodiligentioris inquisi-
menthsimum dicere illum esse denuo haplizauduai, • tionis vel majoris aucloritatis illud dixisse accipien-
cum ex Tridentino iilud Ecclesia modo doceat? dus sum! > Quare sua illa suspensione sententise
Praeterea ibi opponit fallentem in Ecclesia jocanli in nullum prsejudicium inferre voluit diligentiori inqui-
mimo in suscipiendo baptismo.Quaeritenim an leneat silioni, quse de intentionis necessitale in utroque
baptismus peraclus cum simulaiione, ulrum fallentis cccumenico concilio summa diligentia a sapienlissi-
ticul in Ecclesia, vel in ea quse pulatur Ecclesia, an rois Palribus adhibila est, aut mqjori auctoritati
iocantis, sicut in mimo? At fallens in Ecclesia et jo- utriusque synodi necessitatem intentionis citra du-
cans in miroo in hoc conveniunl quod ulerque non bium ad valorem sacraroenli definientis. Neque hic
habet fidero de effectu baptismi, qua neuter habet sibiplaudant heterodoxi, quorum princeps est Kem-
intenlionem de sanclificalione animse. At differunl in nitius, suum esse Augustinum mentientes, dum ne-
hoc quod fallens in Eeclesia serio intendit vere fa- cessariam intentionem iuficiantur; nam plane con-
cere, quod spectat externam aclionem, quod facit pJj tra ipsos est. IUe enim dubitavit num sine inlentione
Ecclesia, ut et ipse censeatur esse Christianus. At esset yalidusbaptismus; al illi validum esse audac-
jocans in mimo vult tanlum reprsesentare.per ludum ter et citra ullam dubitatipnem pronuntiant. Augus-
quod facit Ecclesia , quod uon est velle serio facere tinus dixit nolle sein ea progredf aliqua temerilate
quod facit Ecclesia, sed per ludum velle irridere sententim,quw nullo in catholicoregiomli concdiocm-
quod facil Ecciesia. pta, nulto plenario concilioterniinata sunt. At cum in
Verum quid ad tertiam illam difficultalem respon- uno et altero concilio veriias illa, Augustipi leropore
dit Auguslinus? < Ubi autem neque societas ulla es- occulla, poslea inclaruerit, nihileos Augustini dubi-
set ita credentium, neque ille qui ibi acciperet, ila taiiojuvat, sed ubi illeaiebat, dicluros sententiat, me
crederet, sed totum ludicre, el mimice, et joculari- quid jam exploratum et cognitum afferrent, humililer
ter, agerelur, ulrum approbandns esset baptismus exspeclarem, debereni ipsi Augustini verbg. inaudien-
quisic daretur? > Respondet rem satis dubiam esse, tes a duplici synodo pronunliatam sententiara sequi.
et ut certa definilio insynodo slalueretur, divinum Mirentur vero recentiores Augustini ingenium, qui
auxilium a Patribus implorandum. El quidem san- ideo dubitavit de necessitate iutentionis, quia illam
719 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. , 720
aliquo argumento suaderi videbat: at quia nullius A 1 lastici Parisienses astipulati sunt, tellurem nOnubique
concilii auctoritate.decrela erat, ejusdem modestiam babitabilem posuere, sed tantum sub zonis tempera-
.laudent, qui de incerlis certam ferre sententiam re- tis, cum tamen etiam sub torrida ac utraque frigida
cusavit. lta ex illa dubilalione, ex qua MorainiusAu- terram incoli certum sil. Quid quod Zacharias papa,
gusfraum arguit, idera nobis quara maxime commen- epistola 10 ad Bonifacium scripta anno 748, perver-
dandus venit. sam et iniquam doctriiiam vocat asserentem quod
alius mundus et alii hominessub terra sint ? El ille
$ VIII. Vtrum Augustinusdixeril tellurem non essero- quidem vulgarem sententiam secutus est. Nos qui-
tundam, nullosque dari anlipodas.
dem ex noslrorum navigationibus ista didicimus. At
' Hactenus errores
quos"Angustinoobjecit Morainius uti sapientibus illis riiajoribiis nostris, quibus litteras
a sancti Palris libris propulsavimus. Adamus nobis omnes acceptas ferimus, vitio non dalur quod tellu-
iriodo rerellendus esi, qui uti cseieris 'recentioribus rem ex maj'ori parle inhabitabilera scripserinl, neque
eruditione inferior est, ita universos in censura ad- reprehendendus veiiit Augustinus, si eamdem ter-
Versus Augustinum ferenda facile superavit. Hic ram ex opposita parte habilari negaverit. Difficile
quOsdam errores^de Augusfrao publicat, quosMorai- illi videbatur potuisse bomines ab uno Adam propa-
nes etiam opposuit, a quibus procul fuisse sanctum g gatos in oppositam terrae parlem, Oceani immensi-
doclorem osleudimus; addit vero dixisse insuper Au- tate trajecta, semel navigasse, iterumque post dilu-
gustinum : Terram non esse rotundam, nullosque dari vium illuc advectos fuisse, nullamque hujus rei adeo
antipodas, pag. 585, cap. 3. Eadem fronle qua finxit memorabilis mentibnem, vel in sacris vel in profanis
Augustinum negasse aniroaro esse spiritualem, liic litteris fieri. Profecto liucusque nescitur quomodo ex
eumdem sanctum doctorem terrae rotunditatem igno- Europa illuc bis homines pervenerint. Itaque cum
rasse comminiscitur. Sed illi qui absque illius textus ponentes antipodas conjectura tantum, quae levem
appellatione deAugustino, utlibet, ut lubet, quselibet prorsus ac debilem certitudinem parit, ad id dicen-
affirmare sibi licitum putavit, satis facile fuit talia dum moverentur, et Augustinus anlipodas negave-
ponenia Hipponensi prsesuli ascribere. Saiie Augu- rit, omiiium historicorum fide ac antiquissima Pa-
stinus, lib. i de Gen. ad*litt., cap. 12, terram rotun- trum traditione suflultus, potiori jure ille anlipodas
dam fatetur : < Cum enim, inquit, toiam terram ad- sustulit, quam alii astruxere. Verum non adeo opi-
huc aqua tegeret, nihil impediebat. ut aquosa et hionegansanlipodas Augustino inhsesit, quin aliquan-
CLOBOSA moles ex una parte faceret diem lucis pra?.- do admiserit; libro enim de decem Gategoriis, cap.
senlla, ex alia noctem lucis absenlia. > Et lib. xvi 10, ait: < Terra quse videtur in medio ubique sub-
de Civ. Dei, cap. 9, ubi de antipodis disserit: <Nec Q ( tus est, et antipodes nostri, qui nobis dicuntur fige-
attendunt, inquil, eliamsi fflgura conglobata et ro- re adversa vesligia, ccelum super se habent. > Pater
lunda mundus esse credalur, sive aliqua ratione Macedo, Vir in Auguslini lectione versaiissimus, in
monstretur, non tamen esse consequens ut eliam volumine quod Concentum eucbologicum inscripsit,
ab illa parte ex aquarum congerie nuda sit terra. > in commenlariis ad oralionem in feslo sanctiMarci,
Nullus igitur in Augustino Jegitur de telluris rotun- videtur velle insinuare Americam Augustino inno-
ditate error, sed ea sunl inania Adami objecta. tuisse, dum non uno loco quaiuor esse partesierrse
\ Verum negasse Augustinum antipodas non ibo in- affirmat: < Mirari Jibet, inquit, Augustinum qua.
Bcias, sed vulgarera bominum sententiam secutus tuor orbis partes tara perspicue nominare, quasi sua
est. Testatur Plinius magnam litem rie anlipodis jani aetate America detecta esset. > Sanctus doctor,
fuisse inter lilterarum professores et vulgus. At Au- Jib. xvi de Civit., cap. 9, opinionem antipodas
gusiinus haud vulgari argumento in eam opinionem affirmantem veliiti absurdam rejecit : < Nirais-
ductus est, nempe quod periculum esset ne qui no- que, inquit, absurdumest, ut dicatur aliquos homi-
bis adversa vestigia premunt, in ccelura ruerent^ sed nes ex hac in illara pariem, Oceani immensitate tra-
iura ex sacra ium ex profana historia rationes consi- jecta, navigare ac pervenire potuisse, ut etiam illie
deravit, quae sapienlissiroos quosque in eam senten- jj ; ex uno illo primo liomiue genus institueretur huma-
tiarii traxere. Ligur ille Argonaula novi orbis inven- num. > Qualuor partes dixit Augustinus, nempe
lor non ab uno principe circulator habilus est, cum orientem, occidentem, meridiemet aquilonera. lta
se ad antipodas classem ducturum polliceretur, nec, tract. 118 in Joannem : < Propter quod alibi dicit
ul arbitror, Arragoniae rex integram magno promis- (Matlh. xxiv), missurum se angelossuos, ut colli-
sori fidem pracslitii, sed quse est hominum insatiata ganl electos ejus a quaiuor venlis; quod quid est ni-
si a quatuor partibus mundi, orienie, occidente,
cupido, pauca navigia in spem orbis naufragiis obje-
ctarr, in lucri Joco reposuit. Macrobius, lib. n de aquilone el meridie ? > At liac partes in veteri orbe
Somnio Scipionis, cap. 9, sola conjectura antipodas probe censebantur esse, etiarosi America ignora-
credi dixit in opposiia orbis parte, < quod propter si- retur.
milem temperiem sirailiter incolilur, sed a quibus § JX. Ansenleniiasancli Auguslinidesimultanearerum
non licuit unquam nobis, nec licebit agnoscere. > Et crealione sit erronea.
qttidemAristoteles,Plinius,Ptolomseus,cseteriquehi- Hic etiam-recenliorum querelae, imo censurae, qui-
slorici,cosmographiac philosophiveteres, quibus scbo- bus insignem sancti doctoris interprelaiionem in cap. i
721 VINDICIJKAUGUSTINIANJE. < 722
Geneseos excipiunt, refellendse sunt. Magnum illud A Augustino recentior ille affirmavit. Cornelius a La-
ingeniorum monstruro, si usquam alias in explicando pide, censoris personam contra Auguslinum induens,
Hexamerone admirabilem subtiliiatem prae se tulit, ait: < Contrarium docent omnes alii Patres, idque .
sed quantura inde laudis apud veteres sibi corapara- oronino vincit simplex et historialis narratio Moysis;
vit, tantum reprehensionis.apudrecentioressih.i con- quare erroneum jam est dicere omnia uno die esse
traxit, aul plus etiara fortasse. Augustinus, quod creata. > Verum Augustino consentit Albertus, qui
videbat sex priores dies queis Moyses mundura a Deo ob multiplicera ac rairabilem litteraturam Magni co-
crealum scribit, si litteraliter accipiantur, gravissi- gnomento insignitus fuit, his plane verbis: < Sine .
mis difficullalibus subjici, quas ipsemet in libris de praej'udiciosententise raelioris videtur Augustino con- j
Genesi ad litteram proponit, sublilem prOrsus ac se sentiendum, > part. i Sumraae, q. 12, de quatuor
dignam senlentiam excogilavit, nerope dies illos in- cosevis. Addit sanctus Thomas proxime laudatus :
telligendos esse mystice, juxla cognitionem angeli- < Hsec opinio (Augustini) PLUSMIHIPLACET. > Ilane,
cara de rebus in Deo, et in proprio genere, ei j'uxta Corneli; sententia. illa, quam Alberlus Magnus ac
ordinem rerum simul a Deo creatarum, dierum eliam sanctus Thomas, scholasticorum lumina ac columina,
ordinero in angelOrum mente designavit. Hanc sancli probant et sequunlur, hac aetaieerronea evasit? Quse-
Patris explicationera de simultanea rerum creatione B I nam illam synodi, qui Romani pracsules, quae docto-
mystice in sex illos dies sic divisam paucis refert rum academise proscripsere? An quia tibi luisque
sancius Tbomas part. i, q. 74, art. 2. Al, quse fuit displicet, erronea censenda est? At scito recentiori-
Auguslini modestia, hoc a seexcogitalum interpre- bus Augustinianis doctoribus probari Cerdensi, Mo-
tamentum ita doeuit, ut meliori explicationi nullum reau atque Ludovico ab Angelis, doctori Conimbri-
se praejudiciumaflerre velle protestatus sit: < Quis- censi, lib. v de Vita sancti Auguslini, cap. 9, ubi alios
quis ergo, inquit, non eam, quam pro nostro modulo Patres qui Auguslino ea in re consensere prbducit,
vel indagare vel putare potuimus, sed aliam requirit; atque in Molinamob Patrero reprehensum invehitur.
in illorum diernm enumeratione sententiam, quse Tertius Auguslini accusaior Arriaga claraat: < Ex-
non in prophelia Dgurate, sed in hac creaturarum con- plicatio haec censetur ab oranibus impfobabilis, nec
ditione proprie meliusque possil intelligi, quserat, ett ego dubilo quin si Augustinum non haberet patro
divinitus adjutus inveniat. Fieri enim potest utetiam i num, manifeste damnata fuisset ut hseretica, > tom.
ego aliam his divinse Scripturse verbis congruentio- II, in part. l, disput. 28, nuro. 40. At recentioris hu-
rem fortassis inveniam; neque enim ita hanc con- jus voces comprimunt duo Parisiensis scholae theo-
firmo, ut aliam, quaeprseponenda sit, inveniri non logi praecipui, sanctus Bonaventura et ^Egidius Ro-
posse contendam. > His se munitum voluit adversus C ( manus : ille quidem in 2, dist. 13,art. 1, q. 1,
malevolorum lectorum censuras lib. iv de Gen. ad scribit : < Quamvis autem haec positio probabilis
lilt., cap. 28. Hsecsola Augustini verba solidse apo- esset et rationabilis, catholici taraen tractatores, qui
logise loco habeuda essent, nec.quidquam rursus ad- Auguslinum secuti sunt, viam aliaro approbaverunt
dendum foret pro ejusdem interpretalionis defen- magis; » iste vero, part. l Hexam., cap. 28 : < Non
sione. Cselerum ex nostris scriptoribus magister aulem, inquit, isla dicimus, ut improbemus opinio-
Emmanuel Cerda Lusitanus, publicus in academia[ nem Auguslini, quse est valde subtilis et solemnis. >
Conimbricensi theologiaeprofessor, in suis Quodlibe- Sed quid tandem dicat ille Augustini censor Morai-
tis theologicis, acerrime contra receniiorum impe- nes audiamus. Ille quidem, recitans catalogum erro-
tum magni Parentis senientiam propugnat, eorumquei rum sancti Patris, Jiunc primo loco posuit: < Sensit
el in censurando audaciam, et in impugnando debi*. ille miindum in instanli creatum fuisse, etc, quod
litatem ostendit; idem quoque prsestitit Carolus Mo- non convenit cum scriplis a Moyse cap. i Geneseos,
reau, noster Bituricensis, in Yindiciis pacificis. Egoi ut ostendunt accuraiiores theologi, specialimque
receniiorum accusationes cum veterum iheologorum, Suarez, Molina, MAKTINON (ita semet inter accuratio-
et quidem principum judiciis conferre volo, nam quii res theologos recenset), communilerque rejicitur a
exaclam Augustinianse sententiae defensionem desi-. I* doctoribus catbolicis, > disp. 12 Anlj-Jans., num.
derat, Cerdensem legat. 32. Sed non ita judicavit Dionysius Carthusianus,
lgitur Ludovicus Molina, in tract. de Opere sexi dum in cap. i Gen., art. 5, scripsit: < Augustinus
dierum, disp. 1, ila de Augustini explicatione judi- excogitavit quamdam expositionem subtilem, per
cat: < Exponere in eo sensu Scripturas, est sane! quam defendit Scripturam ab irrisione hujusraodi, et
earum auctoritatem enervare, et ludibrio forte eami tamen salvavit Scripturse el fidei verilatem. >Et ante
coram infidelibns exponere. » At non ita abjecte de• ipsiim sanctus Thomas, recilaia Augustini et altera
Augustini inlerpretatione sensit magnus theologise,, aliorum Patrum explicatione, inquit : < Utrumque
imo Ecclesisedoctor, sanclus Thomas, in 2 Senien- sensum circumstantia lilterac patitur, > in 2 Senlen-
tiarum, dist. 12, qusest. 1, art. 2: < Harum igitur,, tiarum cit. Nae sanctus Thomas, Albertus Magnus,
inquit, expositionuroprima (Augustini) est subiilior,, sanctus Bonaventura et ^Egidius Romanus inter ac-
magis ab irrisione infidelium Scripturas defendens. >i curatiorestheologos roinimerecensendisunt?Eruntne
Alterum ejusdem Angelici prsecepioris textum moxi illi de ultima theologorum pJebe, senatores yero
laudabo, iu quo contraria prorsus scribit iis quse dei Suarez, Molina et Martinon ? Imo omnium nobilissimi
 723 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 724
illi sunt, quibus elSuarez et Molina assurgant, Mar- A pfbbatiohe &xoriginali solo peccato orta Calviniana !
linon vero nec eadem cum illis die nominetur. illa opinio deducatur vere an apparenter tantum? Si
lllud quidem principum theologicse scholse j'udi- primum dicat, tunc faciet Augustinum ex Ecclesiae
ciura de sancti Augustini interpreiatione fuit, cui doctore Calviniara erroris magistrum, quod impium
sane alii ante Augustinum viam aperuerant. Philo, est cbgiiare; si vero alterum affirmet, videbit sancti
Hebraeorum Plato, cororaunem sentenliam de opere Augustini sententiara non modo reapse non esse
sex dieruni non modo rejecil, verum ctiam irrislt, Calvinianae hsereseos; ut perperam pulat, matrera,
libi i Allegor. inquiens : < Rnslicanae simplicitatis sed neque affinem, et optime cum Calviniani erroris
esse putare sex diebus, aut uliqtte certo tempofe confutatione posse componi. Unde igjtur, Adame,
raundum esse creatum.» Ex GraecisClemens Alexan- tale monstrum firtxisti?An
quod ita Calvinistaaarbi-
drinus, lib. vi Stromatum, eamdem explicationem tranlur? sed si horum praejudicia sequeris, jam pote-
secutus est, quam apud Laiinos nostef Augustiniis ras universam Augusfmi doctrinam, imo et sacros
quam maxime illuslravit. Illam eliam tanti fecere codices compehdio horrere, nam Calvinistse, quot-
«niyersi scholastici doctores, ut magno stttdio alla- quot hseresum portenta nutriunt, ne veterum patro-
borarinl in explicanthv sententia Augusfroi de cogni- cinio nudati videantur, sub sacrae Scripturae atque
tione illa matutinad vespertiiia rerum, nempe in ** ] Augustinianae togae quibnsdara veluti laciniis eadem
divina hatura et in se ipsis. Ita d~everb Augustini obvolvere lota arte conantur.
sensu inter se non leviter litigant doctores scholarum1 0 utinam hocce Calyini effalum ex Augustini sen-
principes AlbeituslWagnus, part. 1 Sunimse, q. 12, tentia deductura proiulisses I nulla nobis ejusdem re-
art. 6 et 7 ; sauctus Thomas, parl. i, q. 58, art. 6 et; fellendi difficultas esset, qui tenebras non invehi, sed
.7; Bonaventttra; 2, dist. 4, art. 3, q. I; SCotus, 2, fugari solis prsesentia novimus. Sed cum nullum tale
disU 3, quaest. 9; ^EgidiUs, part. i Hexamer., cap. .dogma appellaveris, ,«o silcnlio non obscure signifi-
29, el cseleri cominuiiiler, quos non sine laude in1 casti non esse Jllud quidero Augusfinianse sententiae
eadem Augustini mente indaganda'iraitati surit Je- filium, sed e tuo cerehro natum figmentum, si tamen
- suitic* scholse duces, Suarez Jib. I de Opere sex die-
vigiians iila scripsisli. Sed age, videamus quam longe
rum, cap. 10; Vasquez, part. I, disput. 51, cap. 2. sancii Aiigusiini sententia de reprobatione ex solo
Millo hic quae ex Cassiodoro, Isidoro, Junilio aliis- peccato originali orta distet ab errore Calvini. Certa
que in comroendationem Augustiniariaeexplicatioriis; sancto Augustino sentenlia sletit, reprobationem
adducunt Lusitani riostri docloros Cerda el Ludovi- supponere necessario peccatum saltem
originale.
cus ab Angelis. P. Macedo, iri aliero iheologico tomo1 Quare versans illa Pauli ad Rom. ix, 11, 13 : Cum
Collationum de Angelis, doctissime sancti Patfis iri-' G ( nondum nati fuissent, aut aliquid boni
egissenl aui
terpretationera defend.it (Collal. 6, diff. 2), ubi plu- mali, elc.; Jacob dilexi, Esau aulem odip habui, in
res recentiores Jaudat qui Augustini sententiam am- quibus verbis reprobalio Esau
designatur, eamdem
plexati sunt. Inlerim legendus omnino est idem Au- peccatum originis supponere docuit. In epistola 105
gustinus lib. xn Gonfess., ubi a cap. 14 usque ad 52, ait: < Qujd oderat in Esau antequam fecissel aliquid
quo liber ille clauclilur, justara sibi apologiam pafa- mali, nisi originale peccalum?» Et lib. i ad Siipplic,
vit, qua suas in Moysem interpretationes suggillarites1 q. 2, scribil: < Nonigifur odit Deus Esau hominem,
solide confutavit. sed Esau peccatorem. » Quod quidem peccalum
§ X. Sahctus Augustinus non erravit asserendo pecca- non esse faclum a Deo, qui bonorum tantum est
tum originate esse causam reprobationis. auctor, ibidem pfobal concludens: < Oclitenim in eis
Adesdum, lector; nam immanero prorsus Augu- irapieiaicm, quam ipse non facit.» Quare nullo pacto
slino errorein objicit Adamus, dum cap. 3, pag. 584, et; Deum fuiuruni justum asseveral, si homines repro-
cap. 6, pag. 614, scribii Augustinuro sensisse solumpec- baret nullo i'n ipsis existente peccato: < Ut autera
catum originis esse causam reprobationh damnalorum. odisset Esau, nisi injuslitise merito, injuslum est, »
Poslea cap. 10, pag. 667, hanc eamdem Auguslini sen-. ,. ibi.d. Et episl. 106 ad Paujimim : < Ilsec massa si es-
**
teniiamsequentieensuraperslringit: <Sedsiisle.docior set ita inedia, ut quemadrooduro nihil boni, ila nec
(nempe Auguslinus) adderet peccatuin originale esse. niali aliquid roe^eretur, non frustra videretur iniqui-
solam causam reprobationis, et esse id quo ad sal- las, ul ex ea yasa rfierenl in contumeliam. » Idem
Vatos a damnaiis separandos movetur Deus, non so- habetepist. 157 ad Optatum : « Meriio autem yide-
ium pro hujus opinionis defensiohe mortem oppeiere> retur injustum quod fiunt.vfisa irae ad perdiiionem,
nolo, sed credo mihi licere illara. Jiorrere, quia ma- si npn essel jpsa universa ex Adarn massst damnata.
ter„est illius quam Calvinus lanta impieiate ac rabie: Quod ergo fiunt inde nascendo vasa irse,,perlinet ad
urget cOntra Ecclesiam. » Quis autera sit isle error debilam pcenaro. > Bjnc conira Pelagianos urget
Augustinianae sehtentise fiJius subticuii, sat eniin illi Deuro futurum injuslum si pueros roorientes sine
fuit sahcti doctoris assertum, Calvinismi agnatione: p.eccato originis, licet non lorenl baptizati, damna-
objeeta, noii suspectum modo, sed et exosura red- ret, dicens : < Bonqs est Deus, jusljjs est Deus; po«
dere. PofrO quicunque iste error fingatur ex illa sen- tesl aliquos sijie bonis merilis liberare, quia bonus
tentia saricti docloris. iilatus a Calvino, interrogatuini es.l, non. gotesl quemquara sine nierilis danjnare,
velirri Adsimumnum ex thesi sancii Augustini de re- . quia juslus est, > lib. m contra Jul., cap. 18. PJuri-
 VINDICLE ' 725
725 AUGUSTINiAN/E.
ma ad hoc ipsum prpbandum sancti Patris testimp-'% e diamelro cum Calvini errore de reprobatione ma-
nia passim obvia sunt. Ergo hsec fixa constansque Jorum ante praevisipnem peccaii pugnantem? Et ta-
Auguslino sententia fuit, neminem a Deo ante prap- men, si superLsplacet, ausus est Adamus eam Augu-
visionem peceati saltem originalis reprobari. At Cal- stini sententiam Calvinianse hseresi non propinquam
vinus in contrariam prorsus partem ivit.dicens Deum pubUcare, sed propinquissimani, matrem enim hse-
suo decreto Jiominesnon solum reprobare ante prse- reseos asseveravit, cum ,taroen Calvinistas valide
visumeorum peccatum, verum etiaro ex divina re- premat ac suffocet, Decretuiri hoc Calvinianum re-
probatione hominum peccata, fieri. Id fuse tradit Jib. probos in peccaia compeUens mater est omnium er-
iii Instit., cap. 22 et 25. Dabo nonnulla testimonia. rorum quos in materia de prsedestinatipne, gratia et
Scribit cap. 23, § 4: i Fateor sane in hanc, qua nmnc: Jibero arbitrio Calvinus congessit. Inde enim hominis
ilUgatisunt, condiiionis miseriara Dei voluntale de- libertas evertitur, necessilas ad peccandum imponi-
cidisse universos filios Adse; atque id est quod prin- tur, fatale decretum Stoicorum inducitur, Deus cri-
cipio dicebam , redeundum tandem semper esse adI minum auctor publicatur, et mille hujusmodi erro-
solum divinse voluntalis arbitrium. > Et § 7 : Disertisi rum portenta nata suui, quorum nullum ex memo-
verbis-hoc exstare negant, decretum fuisse a Deo, ut rata sancti Patris sententia derivat.
sua defectione periret Adam. > Et posiea : < Decre- B Est igitur celebris, ut ait Joannes a Sancto Thoma,
lum qoidem horribile fateor, inficiari lamen nemo sententia sancli Augttslini peccatum briginale fuisse
poterif, quin praesciverit Deus quem exitum esset causam reprobationis omnium damnatorum, quam
habiturus homo antequam ipsum conderet, et idcirco saepe docuit sanctus Pater, epist. 105 ad Sixtum,
'
prsesciveritquia decrelo suo ordinaverat. > Idem §1: 106 ad Paulinum, 157 ad Optalum, in Enchifidio cap.
< Minime consentaneum est prseparationem ad interi- 98 et 99, lib. n ad Bonif., cap. 7. Alia plurima loca
lum alio iransferre quam ad arcanum consilium Dei. > designat Gortina P* Macedo thesi 20. Augttstinum
Et cap. 22, § 11 : < Si non possumns ralionem assi- secuta est ejus schola, Fulgentius lib. i de Yeritate
gnare cur suos misericordia dignetur, nisi quoniam praedest. et grat., statim post initium; Prosper,"ad
illi ita placet, neque eliam in aliis reprobandis aliud septimam objectionerii Gallorum; Africani Patres in
habebimus quam ejus voJuntalem. > Preeterea cap. Sardinia exsules, in epistola syuodica, cap. 6 ; saa-
25, § 9 : < Excusabiles peccando haberi, volunt re- ctus Thomas, q. 6 de Veritale, art. 2, ad 9 > unda
probi.quiaevaderenequeuntpeccandi hecessitatern, uti ad mentera Angelici prseceptoris eamdem defen-
prsesertira cum Dei ordinatione sibi irijiciatur hujus dunt praeclarissimi Dorainicani instituti theologi, Thoi
modi necessitas. Nos vero inde negamusrite excu- mas de Lemos, illustrissimus Godoy, Joan. Baptisla.
sari, qiiandoquidem Dei ordinationi, qua se exitio C Goneltus, tora. IV Glypei Thomisticij disp. 5, art. 3,
destinalos conqueruhlur, sua constet scquitas nobis - qui priores illos ex suis doctores citat. Sed ex so«
quidem incognita, sed illi certissima. > Hoc idem el cietate Augustino astipulantuf Suarez in parl. i, lib. v
Copiosiusrepelit in libro de aeterna Dei Prsedestina- de Reprobat., cap. 5; Yasquez, disput; 95, cap. 4,
tione, pag, 917 edilionis Genevensis anni 1552 x num. 17, et cap. 9, nuro. 60; licet varient inter se
< Quomodo autero Dei prarjscientia ei decreto slalu- circa modum quo peccatum originale sit causa repro-
tura fuerit quod de libmihu fulnruffi erat, neqtte la- bationis: hic enim dicit esse peccalum originale prout
inen in cttlpse societatem trahendus sit Deus, quasi est in primo parenle, quo gratise congfuse negatio-
trarisgressionis vel auclof sit vel approbalor, cum nem nepoiibus ttieruit; ille vero eam vim demerito-
ionge altius humsihse mentis perspicacia esse arca- riam ipsimet peccato originali, prout inficit sibgulos
num palam sit, ne ignoranliam fateri pudeat. > Hinc quosque, inesse arbitratur. Melfus Didacus Ruiz,
Zancliius, Iib. v de Nalura Dei, cap. 2, ait : < Fuit, recentiorum erudilissimus, id ipsUm explicat ac Iate
hoc primum, quod de reprobis cOnstituif Deus ab deifendit disput. 14dePrsedestinatione, seet. 4etseq.
aiterno, nempe quorumdam homirioro ad exitiumi Sed ad objectionem Adami repellendam referam de-
sempitefnum destinatio, ad hoc autem ordinata fue- Creium quo Auguslini senientiam de reprobalione ex
runt ipsorum peceata. > Ergo Calvini senientia est; D peccato originali ortam theblogi societatis defendere
Deum Suo immntabili decrelo homines in peccata j'tissi sttrit a Claudio Aquaviva, prsefecto totius familiai.
impel?ere;unde reprobalioDei antecedil praevisio- Olira, ut eapite 3, § 7, diximus, impressus est liber
nem peccatorum, quse, ut aiunt, sunt effectus Ipsius de Ratione studiorum socielatis, Romse, anno 1586,
reprobationis. Sed quid pluribus ago, quasi CaJvini universis pfopositus, ut regttla et discendi et do-
opinio omhibus nota non sit, cum idemmet Adamus, cendi post annuahi sex insighium doctorura societa-
cap. 14, pag. 725, aperte id fateatur, scribens CalVi- tis disputaiionem, aciongissimum examen.!bi auteiri,
num dicere < Deum subtrahere lumen et gratiam in titulo de Opiniohumdelectu,
reguia 6, pag. 14, pro-
neeessariara ad salulem omhibus illis quorum dam- pbnitur et eiigiittr definienda-el trarJerida universae
"nalionemdecrevit anie Vel post visionem peccati bri- scbolse societatis hsec pfopositio 12 : < Non solum
gtnalis. » PofrO, si sancti Auguslini et Calvini seh- ex parte nOstranulla fuit ralio seu conditio praedesti-
lenliae contradlctorle oppbnunluf, quo longiusab illo hationls; sed lieque absolute dicendum est esse in
Calvihi errore, querocurique fingas, recedere possu- hostfa potestate ut prabdeslineihrir, necsalvi fient
niiis, quam accedehdo ad senleritiara sancti dobtoris tilli, nisi praedestinati. > Et 15 : < ReprobatiOriis,
 727 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTJNI. 728
qua'caeteri homines excidere ab ultimo fihe permissi A i 10, duce sancio Auguslino, qni calholicam veritalem
sunt, causa fuit peccatum originale. > Hsecibi. Jamne inlegro volumine de DOno perseveranliae inseripin,
vides, jamne seniis, Adame, qusesit sapientissimorum solidissime contra Semi - Pelagianos propugnavii.
veterum tuorum tbeologorum reverentia erga Augu- Porro haec est differentia inler uiramque privatio-
' stini sententiam de
reprobatione ex solo originali pec- nem, quod privaiio gratiae sanctificantis vel esl ipsa-
catoprimitus derivala.quam tamen, prae tua singulari met formalis raiio pecpati, vel est necessario connexa
pietate, eruditione ac zelo harrere te dicis, ut Calvi- cum peccalo; altera vero privatio, nempe potenlise
hiani erroris tnatrem ?Plttrimi quidem tlieologi varios proxirae expeditae adperseverandum stat cura gratia
modos excogitariintquibus eam sanctiPaires doclrinam sanclificante: sancli enim orant ut Deus donel illis
explicarentatquedefenderent.Dominicus Bannez, part. perseverantiam, non igilur iilam babent, ul probat
i.q.^Sjart.S.quinqtteexplicationesrefert.quarumnul- Augustimis cap..23, per lotum; alias enim non esset
Jam probat. Quinque etiam modos fecenset Gonettus, speciale Dei beneficium a gratia justificationis dis-
cit. § 6, quos singulos in ipsorum proltabilitate relin- linctum; undeper gratiam sanctificantem non tollilur
quit. Ego j'uxta doctrinam sancti Augustini ila dif- ipsa privatio potentise proxime expeditse ad perseve-
ficillimi mysterii solutionem propono, neque enim randurii. Haecvero privatio est in pcenam primi pec-
facile est divinse voluntatis arcana rimari: ouis enim B I cati, sicuti etiam privatio suhjectionis concupiscentiae
consiliarius ejus fuit ? fespectu rationis, et Iicel in baptismo niliiletldamnatia-
Certum dogma est hominem ex peccato primi pa- nisiis qui vere cpnsepulti suntcum Christoper bapthma
rentis evasisse massam perditionis, ita ut seclusa in mortem, ut ait Tridenlinum in decrelo de Peccalo
gratia Redemptoris nunquam inde suis viribus potuis- originali, quod dixerat anlea Augustinus lib. i ad
set resufgere, quod olira ab Innocentio I et Africanis Bonifac., cap. 10 : Nulla ergo condcmnatioest nunc
conciliis contra Pelagianos slaiutum fuit. Evaserant his qui sunt in.Chrhtp Jeiu, non id intelligilur de pce-
igitur omnes homines in Adarao natura filii irse, sub- naliiatibus, ita enim Joquuntur theologi, sed de culpa,
jecti potestati dseroonis, iniroici Dei et indigni quali- cujus nibil remanet post baptismum : illaeenimetiam
bet gratia, facti olrjectum divini odii atque vindictae. post baptisinum remansere.
Poluisset summa Numinis juslitia, qualibet vel mi- Hanc privationem relictam esse in poenamprimi
nima gratia negala, in seternum genus humanum pcccati adeo.notum est in sancti Augustini sententia,
priginali peccato. infectum perpeiua damnatione pu- ut vel ipsi Semi-Pelagiani hoc ex Augustino suppo-
nire. Docuit hoc Augustinus ssepissime. In Enchiri- nere solerent contra ipsuni arguentes. Etenim, cum
dio, cap. 99: < Universuro, ait, genus liumanum lam probare velJent Adamura,eo quod perseveranliae do-
juslo judicio divino in apostatica radice damnatum, Q £ num non acceperit, sine culpa cecidisse, solitam ac
ut etiamsi nullus inde liberaretur, nemo recte possel familiarera Augustino responsionem praecludentes,
Dei vituperare juslitiam, et qui liberanlur, sic opor- iia instabant, teste Hilario in epistola ad Augusli-
tuisse liberari, ut ex pluribus non liberatis aique in rium : < Neque enira dici potest ideo non accepisse
damnatione justissima dereliclis ostenderetur quid quia non est disc-relus a massa perditionis gratise lar-
meruisset universa conspersio, et quo etiam istos de- gilate; nondum quippe erat illa in genere humano
bitum judicium Dei duceret, nisi ejus indebita mise- perdilionis massa, antequam peccasset, ex quo tracta
ricordia subveniret. > Similia habet lib. de Correp- est origo vitiata. > Ergo supponunt, juxta raenlem
tjone et grat., cap. 10; lib. de Dono persev., cap. 8, sancti doctoris, privalionera polentise proxime expe-
initio; Jib.dePrsedestinatione sanctorum, cap.8. Haec dilse ad perseverandum esse pcenam raassse peccato
exemplo angelorum malorum confirraat cap. 27 En- originali infectsc ; cui argumenlo solvendo sanctus
chiridii: < Et siquidem, inquit, in melius horainum doclor aurea illa tria capita de Correptione et gratia,
reformationem nullam prorsus esse voluisset, sicut nempe 10,11 et 12, exaravil. In illo cap. 11 palam
jmpiorum nulla estangelorum.non immerito fieret. > concedit auxilium ad perseverandum in pcenampec-
Itaque in illa massa perditionis homo evasit indignus cati deesse, quod tamen non poluil deesse angelis
tota serie graiiarum, quas inter primae sunt graiia D j vel Adaroo : < Si autem, inquit, hoc adjulorium vel
justificans, per quam homo accedit adDeura, et angelo vel homini, cura primum facti sunl, defuissei,
gratia perseveranliae finalis, per quam homo non am- quoniam non talis nalura facta erat ut sine divino
plius polest recedere a Deo. Horao igitur ex peccato adjutorio posset raanere si vellet, non utique suaculpa
originali incidit in privationera gratise justificantis cecidissenl; adjulorium quippe defuisset sine quo
et in privaiionem potentiae proxime expeditaead per- manere non possent. Nunc autem quibus deest lale
seyerandum in semel accepta gratia justificante, quaj adjulorium, jam pcena peccati est, quibus autem da-
privaliones cum respiciant diversas formas, diversae tur, secundum graiiam balur. > Non potest aulem
eliam sunt inter se, et una sine altera donari a Deo intelligere Augustinus nisi in pcenampeccati originis
potest, ut certum est ex fidelibus qui damnanlur, qui- donum perse.verantise negari; nam baptizatus, cum
bus dedit Deus gratiam justificanlem, illis tamen ne- primum letbaliter peccavit, caruit dono perseveran-
gavitgraliam perseverantise finalis. Hinc perseveran- lise in bono semel-accepto; ergo in poenarapeccali
. liam esse ex tpeciali auxitip Dei docuil Tridentiha originalis fuil a Deo denegalum. Idem tradit late cap.
synodus sess. 6, can. 22, et olim Arausicana u, can. 8 de JDonoperseverantiae, ubi quaerenti «ir quibusdam,
 ' 750
729 V VINDIGIJEAUGUSTINIAN/E.
<jiiteum coluerunt bana fide, perseverare usque ad fi- A i ritalis oslendit, qui sacramento quidem circumcisio-
nem non dedit, respondet perseverantiam non esse nis oclavo die secundum tenorem divinse conslitu-
debitam naturae, sed esse gratiam quse polest negari; lionis acceplo, reatu peccali originalis caruit, sed
c.ur autem negelur, tradit initio capitis: < Ex uno per nequitiam cordis in hominis terreni vetustate
quippe, inquit, omnes in condemnationem non inju- permansit, illius ibi judicio derelictus, qui gralis
stara judicati sunt ire, sed juslam. Quiergo liberalur salvat jusieque damnat. > At Esau non est detentus
gratiam diligai.qui non liberatur debitum agnoscat. > originali peccato secundum reatum, ergo secundum
Hanc perseveranliam tam magnum beneficiumvocat aliquid ab ipso originali jcausalum, est enim dereli-
lib. de Correplione et grat., cap. 8, in fine, el hac ctut judicip Dei.quodest carere dono perseveran-
sola discerni electos a massa perditionis probat ex tise ; nam, ut supra inferebam, permissio primi pec-
professo cap. 8 et 9 illius libri, et rursus libro de Dono cali actualis fit justo judicio Dei negantis donum
perseverantiae, cap. itidem 8 et 9. Hinc cap. 7 de perseverantise in bono justilise per baptismum ac-
Correptione et grat. ait : < At per hocet qui Evan- ceptae; at ex Augustino illud donum negatur in pce-
gelium non audierunt, et qui eo audito in melius com- nam peccati non actualis, nam de primo peccato
mulati perseveranliam non acceperunt, etc., non actuali loquor; ergo in poenara originalis. In eadcm
sunt ab illa conspersione discreti, quam constat esse *» J explicatione est sanclus Gregorius papa, in psal. ci,
damnatam, euntibus omnibus ex uno in condemnatio- ad versiculum : Quia cinerem tanquam panem mandu-
nem. > Et postea slatim : < Abillaperditionismassa, cabam; sic enim ait: < Et cum juxta Apostoli sen-
quaefacta est per primum Adam, debemus inielligere tenliam, Neque valenth neque currenlh, sed mheren-
neminem posse discerni, nisi nuod hoc donum babet, tis sit Dei, alios qui corruerant misericorditer erigit,
quisquis habet, quod gratia Salvatoris accepit. > alios qui slare videbantur, cadere j'uste permillil.
Igitur ex Augustino ex Adaepeccato incidimus in pri- Ex peccato namque priroi parentis accepimus ut ne
valionem doni perseverantise, quod graluito tantum in stabiles esse possimus. > Quod idcm
ipsa justitia
a Salvatore prsedestinatis donatur. Privatio vero hu- esl
quod dicebam, subiisse nos privationem poten-
jus tam magni beneficii est causa damnationis illativa; tise proxime expeditse ad perseverandtim, quse non
quicunque enim caret dono perseverantiaedamnabitur; auferiur nisi ex speciali auxilip Dei. Lege sanctum
nnde aperte deducitur peccatum originale esse causam in Resp. ad 7 Gallorum.
Prosperum
reprobationis. Uno verbo concludo : Carehfia doni Igilur praecipuae poenae relictse ex peccato origi-
perseverantise est causa damnalionis, sed peccalum nali sunt concupiscerilia et privalio potentiae proxi-
originale esl causa carenlise doni perseveraiuiae, me expeditae ad perseverandum. Concupiscentiam
ergopeccatum originale est causa damnationis. Minor C ( relictam esse ad agonem dogma fidei esi, ex Triden-
est Auguslini, et superius etiam probata est, quia per lino in decrelo de Peccato originali, qua de re ele-
peccatum origioale hoirioest indignus tota serie gra- ganter Augustinus lib. H contra Jul., cap. 4 :< Contra
tiarura, et licet sit baptizalus, adhuc babet privalio- quam regeneralus, si j'am ratione utitur, illo spec-
nem doni perseveraniiae, quae est spcciale Dei bene- tante atque
illa adjuvante velut in agone confligit, quia
ficium. Major nonita inlelligenda esl quasi caren- virlus in infirmilate perficitur, dum contra hoc no-
lia sit causa per se damnationis, sed lantum tanquam a justitia deficit, illo nostro, quod ad
strum, quod
non removens probibens, homo enim justificatus, si
justitiam proficit, dimicatur, ut vincenle profectu
tentalione gravi pulsetur, el stel sub privatione po- totiim
surgat in melius, non vincente defectu totum
tentiae proxime expeditse ad perseverandum, infalli-
vergat in pejus. > Ideo vero haec ptigna poenalis no-
biliter succumbet, ni Deus speciali auxilio doncl vim bis Dei
judicio relicla est, ut homo, propriam infir-
perseveraodi, quod auxilium, cum ex primo peccato mitatera cognoscens, elationem illam, qua olim in
non debealur homini, jusle a Deo negari potest. Vide contra Dominum superbivit, deprimeret,
paradiso
quse disi superius, cap. 3, § 6. alque divinum auxilium supplex implorarei, Audi
Hsec sentenlia de reprobatione ex peccato origi- Augusfrauin lih. iv conira Jul., cap. 2: < Sed quia in
nali orfa deducilur etiam ex epislola synodica Pa-X" ista humana miseria pejor hostis est cavenda super-
Irura Africanorum in Sardinia exsulura, ubi cap. 6 bia, ideo nimirum non penitus exsiinguitur in carne
inquiunt: < Dixisiis itaque quod, Esau et Jacob nec- coiilinenlium sanctoruin illa concupiscemia, ut cum
dum natis, Jacob per misericordiam gratuitam eligi- pugnatur adversus eani, periculorum suorum ani-
tur, Esau autem originali peccato detentus juslo j'u- mus admonealur, ne securus infletur, donec humana
dicio Dei est odio babitus. Illi e contrario dicunt fragilitas ad tantam perfectionem perveniat sanila-
in Esau figuram esse populi Judseorura ex futuris lis, ubi nulia putredo Iasciviae, imllus lumor super-
malis operibus condemnandi; in Jacob yero figu- biaeformidetur. > Idem pariter diccndum esl de pri-
rara esse populi genlium ex fiitiiris nperibus bonis vatione hnjus potentise proxime expeditse ad perse-
salvandi. Haecduo, quae singula proponitis, bonum verandum, nempe reliclam illam ad agonem et ad
cst, ut catholica consensione jungalis. » Iiaque per humanam superbiam contundendam, unde concu-
ipsos catholicnm est dicere Esau originali peccato piscenlia et privaiio isla veluti foederalsehomini irt-
deienlum justo judicio Dei esse odio habitum. At sidianluf, ac mutuo se juvant: ex concupiscentia
cap.7 scribunt: < In Esau vero judicium jusise seve* enim inclinante ad peccalum impotenfia bt infirmita»
731 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 732
slandi in boho prpposito justitiae fovetur. Dpcet hoc,A capita 11 et 12 scripsit; ijnam et alteram sententiara
: dabo, ne universa huc transferam : < Ut ergo, in-
eleganter auctor iibfi ji de Vocaiionfegent., pap. 28
< In caHeris vero, inquit, bominibus donec caro con- quitj.non acciperet hoc donum Dei, id est in bono
cupiscit adversus spiritum, et spiritus adversus car- perseverantiam . pri.mus Jiomo, sed perseverare vel
nem, et donec spirittis quidem prottiptus est, caro non perseverare in ejus reJinqueretur arbitrio, tales
auteni infirraa, incommuLabilis aiiimi forlitudo nott vifps habebat ejus volunias, quae sine ullo fuerat
pofest reperiri, quoniam non hujus, sed alterius jnstituta peccato, et nihii illi ex se ipsa concupiscen-
vilae est vere peffecta et secufa feliciias. In pfse- tialiter resistebat, ut digne tantae bonitati et bene
seritis autem agohis iiicerto, ubi tota vita tentatib viyendi facilitati perseverandi committerelur arbi-
est, et ab insidiantisuperbia nec ipsa est iula Victo- trium; > cap. 12. Et cap. 11 scribit: < Tunc ergo de-
ria, mulabilitaiis periculo non caretur. Et licet in- derat hpmini Deus bonam voluntatem, in illa quippe
numeris sanctis suis donet virtutem persevefandi eum feceral, qui fecerat rectum. Dederat et adjuto-
usque in finem divina protfectio, a nullis tamen.au- rium, sine quo in ea non possetpermanere.si vel-
fert, quod ipsis repugnat ex ipsis, ut in oMnibUs Jel; ut autero vellel, iu ejus libero reliquit arbitrio. >
studiis eorum atque conafibus seriiper inter se nolle Uaque Adam non indigebat dono actualis perseve-
et velle decerierit. » Hocipsum docuefat sahctus; B rantise, quia. habebat adjuiorium, quo per niodum
Pater lib. de Doho pefseveraritiaB,cap. 8, ubi, re- habitus iner.H jlli potenlia proxime expedita ad per-
spbndens quaereriii cuf fldeli Deus"defiegei dOriUrii severanduro; unde Auguslinus in fine cap. 12 ait:
perseverantiae, ait : < Deus aufem melius esse judi^ < Cttm el volulilas primi horainis forlis el sana in
cavit miscere qttosdanl non pefseveraturos certo bono ampliore non perseveraverit habens virlutem
humero sancloruin suorum, ut qhibus non expedit Jiberi arbitrii, quamvis non defuturo adjulorio Dei,'
in hujus vitse tentaliohe securiias, non possinl esse sine quo non posset perseverare si vellet : non ta-
securi, muitos enim a perniciosa elatione reprimif, roen tali quo in illo Deus operaretur ut vellet. Foriis-
quod ait Apostolus : Quaprapter qui videtur itare, simo quippeJimisii, aique permisit facere quod vel-
videalne cadal (l Cor. x, l2). Voluntale enim suaca- let. > Quare Adamo nil defuit ex parte Dei ad hoe
dit qui cadit, et yoluntate Dei slat qui stal, > etc. ut possel perseverare, sed sibi nolens defuit; nam
lliiic qttsecunque coiitra hanc privaiionem objici so- :& voluisset,,facilljme perseverassel. Addil Augusti-
lent, eodem profsuts hiodo soivehda sunt ac iJla quse nus, si Deus hoc adjulorium denegassef, Adamum
contra poenalitatem concupiscentiae Peiagiani Au- itemque angelos.non sua culpa casuros fuisse, ralio-
gustirio blim opponebaht. neroassignaBS : < Adjutorium quippe defuisset.sine
Expedienda hic est difficullas, ttnde tradiia Augus- i€ quomanere non possenl. Nunc aulem quibus deest
tinianae seritentise expJicalio maxime illustrabilur. laie adjutorium, jam pcena peecali est, quibus au-
Carehtia, inquiunt,dOni perseverantise fuit inAdamo, tem dalur, secundum gratiam datur, non secundum
nam perseverantiae donum, ait Augustihus in tib. de debiium. > Ergo donum praebens potenliam proxime
Correptiorie et graf., cap. 11, si habuhsei, persevefai- cxpediiamadperseverandumlraditumfuit Adamo, ita
se(;ergb privatib doni pefseverariliae rion est pcena utcarentia-perseverantiae actualis non potuisset illi
peccati, quippe quae fuit. etiarii in Iiomine anle pec- imputari culpae:,si-eo adjutorio carnisset; Cseterum
ciium. Hoc afgh.menlum olim Semi-^PelagianiAugus- ex peccato perdidit sibi et nobis hoc auxilium con-
tihoobjiciebant in iaudatb I'ib.,capMO'jubi de Adamo1 stituens potentiam proxime expeditam ad perseve-
ihqttiuui: < Nori efgb habuif iri iUo bono pefsevefairi- randum. Quareprivatio bujus potenlise in nobis est
liam, et si noh liabuit, nonutique accepit. Qubjmodo' pcenaprimi peccaii, riam secundum gratiam datur,
eriim ei accepissei perseverantiahl, et hoh pefseye-' tien secundum debitum. Tanta vero per peccatum
rasset? Pofro, si propferea rion' habuii quia noh ac- Adse contractaestimpoientia ad proxime expedite
cepit, quid ipse rion persevefaridb peCcavit, qui pef-' perseverandum, ul si idem omnino adjuloriumquod
severaniiam hoii accepit?"NeqUeehim dici polest ideo1 datum fuit Adaead perseverandum, nobis in stalu na-
hori accepisse qula nohest discrefus a massa pefdi-' D turae lapsae donaretur, non esset sufficiens ad amo-
tiohis graiise lafgitate :*nondum quippe brat ill§ in vendam illam impolenliam perseverandi, ut docet
geriere httmaho perditioriis riiassa, aritequafti pec- sanclas doctor prope finem cap. 12, haec tradens:
casset, ex quO tfacfa est origo vitiaia. > Nbllum ,'af- < Si in tanla infirmilate vitae hujus, in qua tamen
gumehtumineijue sUbtilius heque opefosius isto so- infirmitate, propter elationem reprimendam perfici
iuiuin uriqttam fiiit ab Augustirio, ut summi Ihgeniii virlutem oportebal, ipsis relinqueretur voluntas sua,
yires omnes eidem diiuendo impehdisse videatur.: utin adjutorio-De^ sine quo perseverarenon pos-
trif eniro capiia in IiBro de Corr.epiiohe.et gratia in- sent, manerenl sijveilent, nec Deus in ejs operaretur
fegrse , responsioni insum.psii, quorum sumroa est: ut vellent.inler.tpt et tantas tenlationes, infirmitate
.Adaifium.habulsse auxiilum Dei, quo proxime et ex- *ua volunlas ipsa succumberet, et ideo perseverare
pedlte potbfat perseverare, sed ita iit, perseverantjai non possent, quia deficientes inlirm\iate nec vellenl,
actualis reposila esset.fn usu liberp ejusdein ponendpi aut non ita, vellent,inlirmitate volunlalis ul possent. >
,.ab ipsamet yoluiitate Adami, quara j>ef modum ha- Ex bis patet solulio propositi argumenti, negandum
Mlus adjuyabat. Ad, hoc expiicandum ibidemduo illai est enim antecedens, ut inielligalur de careplia po-
 /bS VINDIGLE AUGUSTINIANiE, 734
tentiae proxime expeditse ad perseverandum; hsec A Adse.In baptismo vero remiltitur culpa et poena de-
enira privatio in Adamo non fuit, qui habebat adju- Jiita personae qusepeccavil, non poenalitas inflicta ex
torium sufficienlissimum ad perseverandum; solura- primo peccato ipsi naturse, quod exemplo concupis-
que ilU velle suum defuit. At ipse et sibi et toti ge- cenlise diximus fieri manifestum. Quare ob peceata
neri huroano subsecuto talis polenlise privationem actualia homines damnari concedit sanctus Pater
intulit, cujus occasione tanla crimina committuntur. cap. 13 de Corrept. et grat., in fine, ubi de repro-
Hanc doctrinain fusius explicavi superius cap. 3. bis loquens: < Aut enim, inquit, jaceni sub peccato
Gregorius Ariminensis, in 2, dist. 26, q. 1 et2, idem quod originaliter de gencratione iraxerunt, et cum
ex Augustino docet. illo hseredilario debito hinc exeunt, quod non est
Objiciunt plures , qui iicet peccatum originale in regeneratione dimissum, aut per liberum arbitrium
iis quibus non est remissum concedant esse sufficiens alia insuper addiderunt, etc. alii magis, alii minus,
moiivum reprobationis, in baptizalis lamen id nullo sed omnes mali, ei pro ipsa diversitate diversis sup-
paclo dici posse existimant : nam peccatum re- pliciis iudicandi; aul Dei gratiam suscipiunt, sed
missum non potest esse causa cur homo damnetur, temporaies sunt, nec perseverant; deserunl, el de-
non esset enim remissum si propter illud morte serunlur. Diroissi enim sunt libero arbitrio, non ac-
perpetuaplecterelur; baptizato vero est remissum fi ceplo perseveranfise dorio, judicio Dei juslo et oe-
originale peccatum, et propter iilud nulli pcense est culto. > Lege cap. 93 Enchiridii. Ex quibus colligo
subjecfus ; nec polest componi volunlas remit- taxationem poensedependere a peccalis actualibus
tendi peccatura cum voluntale damnandi, el illud in quae homo labilurquia deserit Deum; deserilvero
aefernum puniendi. Sane Trideniinum, in deerelo de quia est dimissus libero arbilrio, non acceptp dono
Peccato originali, statuit nihil damnationis esse iu perseveranliae, judicio Dei jusio, nempe Jn pcenara
baptizalis; essel aulem multum damnationis, si ines- peccati originalis. Cseterum homo bapfizatus, licet
set aliquid dignum puniri pcena aeterna. IIoc argu- habeatillam privationem doni perseveranlise, el non
menlum pariter Semi-Pelagiani contra sanctum Au- sit dignus hanc habere, quia non dalur secundum de-
gustinum adducebant; nam cumilleassereret pecca- bitum, noi) est tamen diceudus illa indignus, seu
lum originale esse causam cur homines universim habere debitum non habendi, quomodo sunt pecca-
fuefint reprobali, quos diviua praedeslinalio suos non tores, sed tantum non habet debitum babendi, quod
fecerat, inferebant boc absurdum ex Augustini sen- debilum habebat Adam, unde non esse hujiis po-
tentia, quod ab eisquinen sunt prmdeslinaliad vitam, ienlise proxime expeditse ad perseverandum noripo-
non auferat percepla baplhmi gralia originale pecca- tesj. dici sola negatio, sed vera privaiio, quia est ca-
tum. Haec est enim secunda objectio Gallorum, qua C rentia doni alias debiti naturse prout elevatae ad ii-
doclrinam sancti Patris, teste Prospero, suggillabant. nem supernaturalem.
Respondeo peccatura originale intulisse pcenas pro- Hactenus haec pro explicanda sententia sancli Au-
prias ipsius naturae, et has per twptismum non re- gusfrai insinuata sinl, .pluribus enim eamdem sen-
mitti, quarum praecipuse sunt concupiscenlia et pri- tentiam et exponunt et defendunt eruditissimi ilieo-
vatio potenliseproxime expeditse ad perseverandum logi Ruizius et Gonetlus laudati. Unde nescio quo
in accepta justitia, et sic nihil daninalionis reraanet panico tiinore perculsus illam Adamus liorruerit,
in baptizato, prout damnatio cnlpam significal, non accusans eamdera tanquam malrem Calviiiianre hae-
vero prout dicit poenam. Nam ibidem docel sancla reseos; quod quidem atlentius considerans, arbitror
synodus remanere concupiscentiam, quac ex peccato iilum iniellexisse errorem saiis notum, nempe in
est el ad peccaluminclinat. Nullo vero pacto concedi- baptizatis vere remanere peCcatum originis; etenini
lur hominem baptizatuin damnari propler peccalum si ppst baptismura adhuc fidells potest reprobari ob
originale formaliter, et esse ralione iilius ut causse peccalum origjnis, non igitur estdeieturo el.remissum,
proxirose reprobatum, sed dicimus radicaliter pec- CumaliqUidremaneatinrenaiisobquodaelernuradam-
calum originale esse causam reprobationis fidelium nentur. At haec erat vetus calumnia, quam Semi-
qui damnantur, quatenus exillo ortum habuit priva- I) Peiagiani, ut ex Prospero diximus, Augustinianse sen-
lio poientiae proxime expeditae ad .perseverandum, tentise inferebant, a qua eamdem procul esse oslen-
sub qua prseciso auxilio speciaU Dei horno sajutero dimus. Longe vero abesi sancfus doctor a Calvi-
non consequiiur, sed labilur in peccata ob qu.ae nislarum sententia : isti enim pulant ipsam concu-
proxime el formaliter a Deo damnatur. Neque enim p.iscentiam esse formaiiter peccatura originis, quae
negamqs Deura reprobare aliquem ob peccata actua- cum remaneat post baptismum, dicunt non ftiisse
lia, neque dicimus Deupi prius reprpbare propter deletum peccalum, sed tectum et non imputatum.
originale, deindeeliam ob actualia.ut opponitJoan- At sanctus doctor non consliluit in ipsa concupiscen-
nes a Sanctp Thoma, disp. 10 de Reprob., art. 2, num, tia essenliam peccaii originalis, sed in reatu et ma-
30; sed asserimus Deum immediate daranare pcena cula, quae tota deletur in baptismo. Unde Iib. n de
seterna horoinemob peccala actualia, in quae incidit peccatorura Meritis, cap. 28, Joquens de concupis-
ob impotep.tiaraperseverandi, seu ob privaiionem pq- cenfia, ait: <Non sic manet in.merobris
eorumqui
lentise proxime expeditse adperseveranduro.quae est ex aqua el Spiritu renati sunt, lanquam non sit
ejus
poena humanse nalurse reltcta ad agonera ex peccato facla reroissio, ubi omninp plena et perfecta fit re •
735 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 756
missio peccalorum omnibus inimicitiis interfectis A corisulios, apud quos plus ponderis unius Auguslini
quibus separabamnr a Deo.» Lege Bellarminum auctoritas valuit, quam vuJgaris aliorum opinio.
tom. IV, lib. v, de Amissione gratice, cap. 8, id ex Antequam tameri sancli doctoris sentenliamexplicem,
Augustino erudite probantem. Hoc ipsum taraen me- moneo haud opus fuisse nonnullos tanta diligeniia
litts ac fusius explicat P. Macedo iib. IVde Clavibus utriusque juris lestimonia conquirere, queis invaso-
Pelri, cap. 5 et 7. Non est igitur cur Adamus cele- ris occisio cura moderamine inculpatse tutelae con-
berrimam sancli Patris senteniiam Calvinismi insi- ceditur, uno enim verbo jam olim responderat san-
mulet, cum Calvinus hac in re Jongius ab Auguslino, ctus doctOr cap. 5 laudato : < Legem quidem satis vi-
si quis alius abierit. Sed transeamus ad alia, suique deo esse rounitam contra hujusceroodi accusationem,
consilii causas adversario dimittamus. quae in eo populo quem regit, minoribus malefactis,
| XI. An erraverit Augustinus docens occhionem ne majora commilterenlur, dedil licenliam; iiiulto
gro.ssatoris morth inlentanth non esse ticilam. enim mitius est eura qui aiiense vita: insidiatur, quam
Ultimum quem sancto Patri errorem objiciunt in eura qui suam tuetur, occidi. > Ubi quaerit anhoroi-
exaraen vocamus; inquiunt enim eumdem dixisse nes quibus civiles ieges invasoris occisionem per-
liaud licitum esse occidere grassatorem qui nobh velit mittunt, aliqua vehemenliore ac secrethsima lege
Est Adami contra accusa- B teneantur tales noh occidere.
vitameripere. Augusiinum
tio cap. 3, pag. 585. Disputat AUgustinus, lib. i de Sarictus Thomas, 2-2, q. 64, art. 7, nolens disce-
Libero ArbitriO, cap. v, possintne citra culpam in- dere a saneii Augustihi senlentia, neque item a com-
lerfici hoslis irruehs, vel insidiaior sicarius, sive pro muni opinione, dislinguit unum et alterum roodum
vita, sive pro libertate, sive prp pudicitia? Postquattl quo quis se defendens potest invasorem occidere.
dixit Jege Romana grassatores posse impune occidi, Potest enim quis habere lanlum intentionem se de-
dum vilam alteri stricto mucrone auferre tentant, fendendi, licet inde ex accidenti sequatur mors in-
ait: < Legem quidem non reprehendo quaetales per- vasoris ; vel potest intendere occisionem aggressoris,
millif interfici, sed quo paclo istos defendam qui vel tanquara medium vel tanquam finem, ut exponit
iriterficiunt,.non invenio.» Ex his Auguslini verbis ibi Cajetanus. Potesl hoc explicari exeroplo saiis
in varias sentehtias gravissimi scriptores abiere. apto. Prsecipit medicus scindi venam infirmi, ut
Multi putaruut Augustinum negasse esse licitum oc- eraissione sanguinis curetur, licet sciat infirmum ex
cidefe invasorem etiam cum moderamine incttlpatae lali emissione passurum deliquium, quod revera ipse
lulelae, qudrttm nonnulli, {tanti docioris auctofitate nollet si alitcr infirmus curari posset. In hoc casu
nioli,, eaihdero serileniiam subscripsere, Vel saltem medicus vult salutero infirmi ul finera, emissionem
C
probabilem existimarunt. Augustinus Triuhiphus An- sariguihis ut medium, deliquium nullo pacto inten-
conitanus, insignis theologus Augustinianus, in Jibro dit," nisi uf quid consecutum ex accidenti praeter
de Potestate ecclesiastica, qusest. 52, art. 3, ponit suaro intentiottero, in quod tantum malerialiter con-
et probat lianc condusiOnem : < Puto quod culpa sit sentit. Ita hoc secundo raodo potest aggressus occi-
hominem occidere ne ipse occidatur, quacunque dere invasoreM, nullo vero pacto potest intendere
ineviiabili nccessitate hoc fiat. Ad hoc est (addit) roorlem grassatoris irruentis neque ut medium, ne-
auctofitas Augustini in pluribus locis; primo de Li- que uli finem. Et hanc esse mentem sancti doctoris
bero Arbitrio dicentis, » etc. Toslatus, illud ingenio- recie ostendit Salonius in fine arf. 7, eamdemque
rum 'roonstrum, iri cap. v Malthaei, v. 9, p. 109, re- explicat Tbslatus cilalus. Quare sanctus Thomas, in
citata sententiaTriumphi, et opposita quae est com- resp. ad 1, scribit Augustinum intelligendum esse
raunior, ait: <Uiraque isiarttm positionum videtur de intenlione occidendi aggressorem, non vero si
aliqualiter rationabilis, maxiine fcura ista secundh intendat directe conservare propriam vitam, nam
aliquaiiter videatur esse de inlentione Auguslini. > talis aclus non habet, inquit, rationemilliciti, cum hoc
Yasquez, cap. 2 de Reslit,, dub. 6, num. 18, Augtt- sit cuilibet naturale, quod se conservelin esse, quan-
stinum eam senteriliam secuium fuisse affirmat, tum potest. Omitto hanc sententiara vix posse in
quam, iriquil, quidam ex canpnisth amplectunlur. Mo- praxim reduci; qtiis enim surgente ira, animoque in
lina, disput. 3 cii., num. 3, ait: Vehemens suspicio sui defensioriem subito erecto, illam intentionem
esl, Augustinum ejus fuisse senterilim.Gerson pro ea- habere potest? quod Salon, Molina aliique adnola-
dem senteniia refertur in tract. de Eucharisiia; runt. Certe illa" explicaiio non est ad mentero Au-
certe part. u Compend. theolog., in exposiiione gustirii, cum tamen, inquit Molina tora. IV, disp. 3,
quinti prsecepti, ait : < Dicunt quidam quod nullo num. 5, Forlatse Auguslini testimonia D. Thomam
modo licef occidere eiiam defenderido, maxime au- imputerini ad asserendum aggressum non posse inien-
tem viro perfecto, et haec Videtur esse opinio Ah- dere mortem aggressorii : nam Augusiinus oceisio-
selmi. > Ubi etiam recitat contrariam opinionem, nera aggressoris inde esse malam probai, quia ori-
neulram vero rejicit. Sequuntur Accursius et Glpssa tur ex cupiditate servandi vitam, quse non debet
superl. Vim vi, ff. deJust. et jure. Richardus insu- amari, sed conlemiii : < Quomodo eniin , inquit,
per a Saricto Viclore et Almaynus citantur a nostro apud eain (divinam providentiam) sunt isti peccato
Salonio. Quare nbn solus fuit in ea senlentia Augu- liberi, qui pro iis rebus quas conteroni oportet hu-
slinus, sed habuil sectatofes et iheolops et juris- mana csede polluti Biint?»Et antea: < Non enim
737 V!ND1CI;E AUGUSTINIANJE. 738
,ex eos cogit occidere, sed relinquit in potestale; A I esset ordinatissimum, ut impotentiora potentioribus
iberum eis itaque est neminem necare pro iis tebus imperarent. Quare necesse arbitroresse ut plus pos-
quas inviti possunt amittere, et ob hoc ainaie non'. sit mens quam eupiditas, eo ipso quo cupiditati recte
debent. > At sanctus Thoroas vult ex instinctu na- justeque dominatur, > cap. 10. Ex his Auguslinus
lursc amare unumquemque suara vitani quantum intenlum deducit : Nam cum quis aggressorem occi-
illi dominalur : < Quo-
polest, ex quo amore sequilur defensio ad illam dit, non ratio, sed cupiditas
conservandam etiam cum morle insidianlis. Porro modo possum arbitrari, inquii, carere istos libidine,
inter illa quae contemni debent, ibidem vitam repo- qui pro iis rebus digladiantur, quas possunt amiltere
nit Auguslinus, eo utens dilemroate de vila animae, inviti, aut si non possunt, quid opus esl pro bis
dum corpus inlerimitur : Si auferri potest, contem- usque ad hominis necem progredi? > Neque enim
nenda esl; si non polest, nihil meluendum. El Ange- actum occidendi ratio, sed cupiditas regit, cum ratio
licus doctor illam intentionem ex ira contra hostem tlictet vitam non esse verum bonum hominum, quia
infici inalitia opinatur, at Augusiinus nimia concu- Hlara possuni amiitere inviti. Quod enira inquiunt, a
piscentia et immoderato araore erga se occisionem nalura insitam esse sui conservationem, ac proprii
illam vitiari existimavit. boni defensionem, nihil juvat; nam vitacorporis non
Sedjam videndum est undenara Auguslinus in B ] est proprium bonum horoinis, sed hominis pars vi-
eam senientiam descenderit. Ille quidem, cura ori- lissima, cap. 16. Bene quidem feraenalurali insiinctu
ginem mali, quam conlra Manichaeosdisputans ih- etiam cum aggressoris occisione vitaro tueniur, quia
dagabat, a libidine seu prava cupiditale derivari sta- haec unicum sumraum bonum illis est, idque cupidi-
luissei, omnia maiefacta, inquiens, non obaiiud mala tate sui conservandi faciunt, ne amiltant esse. At si
esse nisi quod tibidine, id esl improbanda cupiditate homo, ut se defendat, invadentem perimit, cupidi-
fiunt, cap. 4, postea quaerit cap* 5 : Olrum vel liostis lale movetur qua et belluae in eos motus impellun-
irruens, vel insidiator sicarius sive pro vita, sive pro lur, existimans tantum bonum vilam corporis, ut
tibertale, sive pro pudicilia sine ulla interficiatur libi- pro illa necesse putet usque ad hominis necem pro^
dine ? Respondet occisores invasorum non esse ab gredi, cap. 5. Belluarum enim proprium est appetere
hacpravacupiditale immunes : Quomodopossum, ait, votuptates corporh, et vitare molestias, cap. 8. Ergo
arbitrari carere islos libidine, qui pro iis rebus digla- tunc movet homines ad bccidendum cupiditas, qua
dianlur, quas possunt amiitere inviti? etc. At statim bestiis meliores iion sunt, neque tunc ralio irraliona-
objicit sibi Romanas leges permittere aggressorem les animi motus regit, ibidem. Ergo homo non ordi-
impune occidi, quod autem lege licituin est pecca- nale agit, et per consequens conlra Iegem^l«r*am
lum nullo modo esse potest. Respondet tales quidem C ( agit, quae vult omnia esse ordinathsima.itni^^m^k^
non teneri reos fege principum temporali, sed aliqua prsemiserat. ii:-/f-;r^r-^'^.
vehemenliori acsecrethsima lege. Quomodo enim apud Dices :Nonigiiur citra vitium potefimus amare/
tam sunl isli peccalo liberi, qui pro iis rebus quas con- vitam corporis. Respondet sanclus doctbf,\cap. i'5i>
temni oporlet, humana cmde polluli sunl ? His ita con- nos posse amare vitam ac reliqiia boha cbrpfifisy'
stitulis, tola rei difficultas in eo erat ut Augustinus utendo illis, non fruendo, quod egregie sic explicat:
rationem daret cur apud leges civiles oceisor invaso- < Cum igitur eisdem rebus alius raale, alius bene uta-
ris non esset bomicidii reus, sed bene apud legem tur,' et is quidem qui roale amore inhaereat atque
aeternam et immutabilem. Ad hoc vero probandum implicetur, scilicet subditus eis rebus quas sibi sub-
sanctus doctor reliquum illius libri impendit, cujus diias esse oportebat, et ea bona sibi constituens, qui-
suromaest : Lex aeterna vult omnia esse ordinatissi- bus ordinandis beneque tractandis ipse esse utique
ma, cap. 6; unde fit consequens ut homotn seipso deberet bonum. llle autero qui recte his utitur osten»
ordinatissimus sit, cap. 7. Cum vero habeat homo dat quidem bona esse, sed non sibi; non ehim eum
plures motus cum belluis communes, nam appelere bonum melioremve faciunt, sed ab eo polius fiunt.
votupiates corporh, et vitare moleslias ferinw vilm Et ideo non eis amore conglutinetur, neque velut
omnis actio est, cap. 8, < Hisce moiibus animae cum "] membra sui animi facial, quod fit amando, ne cum
raiio dominatur, ordinatus homo dicendus est. Non resecari cceperint, eum cruciatu ac labe fcedent, scd
eiiim ordo rectus, aut ordo appellandus est oronino, eis totus superfcratur, et babere illa ac regere, cum
ubi deterioribus meliora subjiciunlur. Ralio isla ergo,
opus est paralus et amittere, aut non habere para-
vel mens, vel spiritus cum irrationales animi motus tior. > Unde qui occidit aggressorem non superfertur
regit, id scilicet dominatur in horoine, cui dominalio totus, neque regii bonum vitae corporis, sed ei amore
lege debetur ea quam aetemara esse comperiraus. c»nglutinatur, ac membrum sui animi facit, dolens
Cum ergo ila homo constitutus atque brdinatus est, curo cruciatu eara sibi resecari, neque paratior est
nonne libi sapiens videtur? > cap. 8. < Eos enim
illam non habere, sed totis viribus colluctatur ut
sapientcs voco quos verilas vocari jubet, id est regno
mcntis omnis libidinis subjugatione peccati, » cap. 9. habeat, putans eam suum bonum esse, pro quo con-
< Putasne ista mente cui regnum in libidines seterna servando digladialur, quae tamen vita ad beatam
lege concessum esse cognoscimus, potentiorem esse vitain nihil lacit, nam beate vivere est verh certisque
libidinem? Ego eiiim nullo pacto puto; nequeenim bonh gaudere, cap. 15; inter quac vila corporis non
m SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 740
reponilur, tot yariissubinde afTectionibusperturbata, A LiberpArbitrip et ipse philospplium agens, supra
quas erudile congerit sanctus doctor cap. 11. . omnia corpprea animum hominis ad veri sui boni
Tandem Augusiinus, cap. 15,.post longam dispu- cognitipnem evexit, suumque raiipni imperium pr.ivas
talionem disparilatero assignat cur lex civilis prin- cupiditalis mptibus subaptis asseruit. Sane dncuit
cipura permitiat occidi invasorem vitae, honorisvel niliili habenda esse qualiacunque hsec bona tempo-
diviiiarum, et id alia ex parle lex selerna vetet. Et ralia, quse miseri mortales ad irisaniam usque roille
enim lex civilis reipubliose temporalis < niliil aliud yolis expelunt, neque en'im illa ad summi boni asse-
jubet nisi ut hsec qusead tempus nostra dici possunl, culionem viam mupiunt, sed impediunt. Quaesi vera
quandp eis homines cupidilale inhaerent, eo j'ure sunt, culpandam dixit illius cupidilatem, qui pro
possideant, quo pax et societas humana scrvetur, btilja (ila enim sapienles hominis vitam corpoream
qitania in his rebus servari potest. » Postea : < Ergp dixere) defendenda mucronem stringil, atque liumana
ei ad id quod vult torquet ac relorquet jniserorum csede polluitur. Auguslinus Anconitanus, qui hanc
aniroos, quibus regendis accomroodata esf. Duni enim sancti doctoris sententiam ex pxofesso defendit, alio
lisec amittere timent, (enent in bis ulendis quemdam ac plane diverso argumenlo iilam cpnfirmavit, nem-
modum aptum vinculo civiiaiis, qualis ex hujusce- pe quia : Animam proximi plus teneor dijigerequam
modi lipminibus conslitui polesi, non autem ulcisci- B corpus prpprium, quod me invito possum perdere.
tur peccatum cum amantur isla, sed cum aliis per PJanum esl aulem quod anima proximi perditur, ex
improbitatem auferuntnr. » Al ut consequamur ulti- quo idem in actu inj'ustse invasionis per me occidi-
mum finem, lex seierna.vetat araari illa quse non sunt lur; cuiargumento.ceditcardinalis Lugo, tomol de
media ad illum obtinendum, ut quae homines < pos- Just. et jure, disp. 10, sect. 6, pum. 143, si reslrin-
sunt et volentes non adipisci, et amiltere inviti, > gatur ad hominem ebrium invadeiitem, etsedefen-
cap. 15. < Jubet igitur aeterna lex averlere aroorem dens putel probabililer se esse in gratia, de qua re
a temporalibus, et eum mundatum converlere ad pluribus agit Toslalus. Sed nostrum est Augustinia-
reterna, > ibidem. 0 dignam Auguslino doclrinaun! nam tantum sententiam expiicare, quse philosophicae
Lex civilis principura non ulciscilur peccaium cutn ralioni innititur,
aroatur vita corporis, sed cum aliis per iraprobita- Cscterum, Jicet Augusfmus, juxta subtilioris philo-
tem auferturs et paruhi cural de illa -noxia cupidi- sophife principia, negaverit licitam esse invasoris
late, cum de internis nihil statuat. At lex aeterna occisionem, nunquid contra iegejn etiam Dei Ulam
iianc cttpiditatem damnat, cum in homine domina- esse existimavit? ut plane homo a grassatore inyasus,
tur, ac rationera regit, dum quis arbitratur lantum cum nulla sil alia via qua evad.al, si inyasorem occi-
bonum esse sibi vitam corporis, ut usque ad necero y dat, homicidii reus censendus sit, quod contra com-
hominis pro illa defendenda progrediatur, cum tamea munem theologorum sententiam esse ita certum est,
iilius bonum veruro minime sit, neque enim facit ul Salon, cit. conclus. 2, dicat: < Opposila senten-
jllum meliorem, quod proprium solum esl bonorum tia est forsan temeraria, tpt texlibus et communi om-
animi, quae nullus potest araittere invitus, etsivult, nium fere dpclorum placitis repugnans.. > Ego qui-
habet. De qua re Jate agit a cap. 12. Quis vero npn dem judico sanctum Augustinum ex sacris litteris,
videat quo. jure Augustinus datum inter utramque qiias cum scriberet librum primura de Libero Arbi-
Jegem discrimen nuncuparit sublimia qumdampeten- trio, parum se calluisse teslatur, postea oppositam
tem dislinclionem? cap. 5, in fine. sententiam tradidisse. Hanc legem HebraeisDeus Exo-
Hpe quidem argumento motus in eam sententiam di xxu dedit: Si effringensfur dpinum sive suffodient
ivit sanctus Paler, in qua tradenda el coiifii>ma-nda fueril inventus, e( accepto vulnere morluus fueril, per-
nec urium e sacris Iitleris t.esliraoniura adhibuil, sed cussor non erit reus sanguinis; quod n orto sole hoc
quod cum Manichseis res erat, rafioni lanfum innixus fecerit, homicidium perpelravit, et ipse morielur. Ex
philosophalus est. Quse tamen noya neniini vMeri quibus aperte deducitur non esse contra legem Dei
debent, .ep enim in argumento Sioici ac veteres ple- occidere invasorem,cum hoc Deus ipsepermiserit, ac
rique alii philosophi spmma cum Jaude versati s»»f : D horainem occidentem negaverit reum esse homicidii.
siquidero quo celebre illud apatliisedogma persuade- At sanclus doctor, tora. IV, q. 84 in Exodum, dispari-
rent, ac omno bonum bominis in mentis arce collo- tatem assignat cur nocturnus ftir citra homicidiumin
carenl, nilui extra virlutera in bonis habendum esse lerflei possit, non vero diurnus, ita inquiens( Vid.Epist.
plufibus argumentis contendebanf. Hoc Senccapro- adMacedon.): < Inlelligitur ergo lunc non pertinere
bavil luculento opere, quod hoc litulo exaravit : ad homicidium si fur nocturnus occidilur, si autcm
Quod in sapienlet»virum tton cadit injuria. Hoc Philo diurnus, periinere, elc. Ppteral quippe discerni quod
intendil suo illp ppuscuio inscripto : Quod omnis ad furandum, non ad occidendum venisset, et idco
prpbus liber, Idem astruxit Laclantius in lertio Insii- non deberet occjdi, Hoc et in Jegibtisantiquis saecu-
tutionum, sed caeteris Patribus sublilius alqtte ofria- laribus (ff. ad leg. Aquil., ieg. 4), quibus lamen isia
fius Joanries ChrysOstomus iu oratione cui hunc titu- est anliquior,. invenitur, nempe occidi nocturnum
lurri dedit: Nemo imditut nhi a se ipso. Quam sen- furem qupquompdo, diurnum autem, si se cum telo
iehtiam alii diffusis commcntariis postea illustra- defenderit, jam enini plus est quam fur. > Igilur si
runt. Itaque noster Auguslinus in eo primo iibro de in dubio an fur me velit occidere, possum juxta Ie-
Wl VINBICLE AtiGUSTiNiAME. 742
gem divinam ex Augustino ciira peccatum homicidii A £ Thomas, 2-2, q. 125, art.'$, unde altsahclus Pater
illura occidere, poliori jure eumdenflicite potefOro* cit. cap. 13: < Quid fortitudo ? Nonhe estilla animse
terficere si cerram mihi m6rtem stricio mucrotie in» siffectioqttatimnia ihcoromoda et damha refum non
tentet. Neque enirri fas est dicere Deum permisissj ih nOslra potestate constitutarum eontemnimus? >
peccaturii, et veluti lata lege riOn iiripfobasse; et* Insupef cerium est excelleniis charitatis actum illum
enim licei lex illa data esset ad firmandam fcivileili futurum quo quis ihortem libens oppeteret potiu»
rempublicam Hebrseorum, patuit tamen divinam vo* quani irruentem hostera interimens ejusdeni perpe-
luntaterii permisisse hoinicidium, uti perraisere tuse damhalionis causamesse, ut docent Aragon, Sa-
mundani legislatores, et sicuii occideiis invasorem lon, Caj'etanus, aliique ad q. 64 eit. sanctl Thonise.
non agit contra voluntateiri Jegislatoris civilis, itai Potest h&ecexplicatio colllgi ex iis quse idero iii eo
neque contra legislatoris Dei voluntateih agere uV iibro primo de Libero Arbitrio scribit. Nain eum
cendus est. Non est taraen necesse ut dicamus sanc- dixisset occisionem invasoris nulla lege civili plecli,
tum doctorem priorem sententiatn retractasse, cutn aitcap. 5: < Illse vero culpse alias pcenas aptas ha-
prsecipue ab scriplo libro primo de Libero Arbilfio bent, a quibus sola mihi videtur posse liberare sa-
posl triginta ef amplius annos Jibros Relractationufn pientia. > At non agit j'uxta regulas sapientlae qui ob
scribens illam priorem sentenliam nbn expungeriS, B vilissimee rei quse sit in homiiie cohservatioriera in-
iterum approbasse censendus sit. Itaque iilrumqne genti se laude privat, unde secundum easdem sapien-
dictum esl comporiendum ex ejusdem sancli Patris tise regulas defeciuose agit, quod est peccare. Sed
effato lib. i de Lib. Arb., c. 5, ubi ait: t Potest plus aliquid velle fateof sanctum doclOrem, nam
ergo illi legi, quae tuendorufti civium cattsa v»a hos- cap. illo 5 ait: < Quoroodo enim apud eam (providen-
tilem eadem vi repelli jubet, sine libidine obtempera- tiam divinam) stint isti peccato liberi, qui pro iis re-
ri. > Augustinus, ut hoslis occisio sit liciia, hoCtaii- bus quas contemni oportet humana csede polluti suni?
tum vult ut aciio occidendi ab illa noxia cupiditate Videturergo mihi et tegera istam, qusepopulo regen-
sequeretur; quare, si qois se defendens id agat noh do scfibitur, recte ista permittere, et per divinam
molus illa cupiditate qua ad sui defensionem bruta pfovidentiam vindickri. > Quae sane VPfba inVasoris
etiam impellttnlur, sed pacaio rationis imperio, nempe occisorem plus quam dieti defeclus mbraiis Citra pec-
ob bonum reipublicse, vel familiae, vel ut mOriatur, catum in operando feum cohstituunt. Igitur senteh-
cum majori probabilitate salutis, quse maxirae Chri- tiasanctidoctorisexsubtiliorispliilosophise principiis
stianum consideratio decet, vel quoeunque alio di- deducfa geiierosiofi suique aestimatore anirno digna
gniori fine procul ab illo cupiditatis irratidnalis im- non nisl injuste repfehendi potest, cura illam Hebraco-
pulsu, aggressus citra culpam potest licile invasorem C rum, Grsecorum ac LatinOrutn sapientissimi ahte
occidere. Quse quidem consideratio, licet illis ih Augttstinum defenderini, qui vitaro inter contempti-
angustiis non ita in promptu esse videatuf, eadem bilia bona rejecere, Unde nostri Pairis assertum de-
probabilitatedefendilur qua sanctus Thomas intentio- rivat, ut ex ipso luculeiiter ostendimUS.
nem occidendi hostis vel ut finem vel ut medium Hsecquidem scripseram, quae ubi typis edita Romse
distlnxit, ad hoc ut quis posset licite invasorem in- vir doctissimus legisset, illico me convenit, fere in-
terimere, ut per se consideranii patebit. dignatus qUod sententiam aniiquioris Ecclesise Pa-
Est alius etiam faciiior modus Augustinianse sen- tribus familiarem tam itteticulose defenderini. Simul
tentise exponeiidce, si dicamus Augustinum, quaudoi pleraque Patrum testimonia iiidicavit quo me ihani
occisionem aggressoris peccatura appellavit, intel- metu Jiberaret. In pfimis Augustinus etiam episcO-
lexisse moralem defectum actionis in quem inciditt pus in eadem sententia constanter stetit, quam eliam
qui, relicfo aclu ionge perfectiori, imperfectioremt militaribus praefectis persuasit: Publicola, vir illus-
eligit, unde ex insipientia operari dicitur. At qui -se• tris, qui in Arzugilana regione liihilis ctiram gercbat,
permittit occidi, nec curat, cum possit, nece hostisi plures sancto doctori qusestiones solvendas per Iit-
vitam redimere, excellentiorem quovis infortunio ani-. . teras misit, quarum duodecima in haecpiarie verba
mum liabere se monstrat, haud in bonis reputansi D I concipiebatur*: Si Ghristianus videat se a barbaro
vitam, quam amitlere paralus est, et non habere pa- vei Romano velle interfici, debet eos ipse Chrislia-
ratior; unde summa laudecommendandusvenit, quoi ntts intefficere, ne ab illis interficiatuf. Cui difficul-
paclo Anaxarchus, Stilpo, aliique veterum praeconiat tati sic respondet sanctus docior epistola ad eumdem
demeruere. Secus vero agens exilis animi se essei 154 : < De occidendis hominibus ne ab iis qttisque
ostendil, ut quem vilissimi boni possessio impleat, occidatur, nOh mihi placet consilium, nisi forte sit
ac lanti vilam faciat ut omnibus viribus pro illitisi miles, aut publica functione teneattur, ut hecpro se
conservatione sibi dimicandum putet. Quare apudI hoc faciat, sed pro aliis vei pro civitate, ubi etiam
veram sapientiam stulte hic pasterior agere judicabi- ipse est, accepta legilima potestate, si ejus congruit
tur, vilisque arorai poeiias luet, ingenti illo lauduroi personse. > Hanc plane doctrinatti ab Africanis Pa-
cumulo privaius, quse vitae corporis contemptori de- tribus Augusliniis acceperat. Terttillianus in Apolo-
bentur. Accedit-fortitudinera majorem exeri ab eo> gelrco dixerat: < Apud istam, nempe Christjanam
qui generose roala patilur, quam ab eo qtti inferl, ut! disciplinatti magis occidi licet quara occidere. » Cerle
post Aristotelem m EtUic. cap. 9, pfobat sanctus> Christus exarmato Petro otnnero Christianum docuit
 743 SUPPLEMENTUMAD OPERA S, AUGUSTINI. 7U
ne vim yi repelleret. Cum Tertulliano concinit, Cy- il A comburendaa unus et securim et facem Augusfraus
prianus epist, 56, ubi clamai : < Occidere nonlicet, admovit. Nunc enini Manichsei, modo Ariani confu-
sed occidi necesse est; >et in sequenti epist. 57, ad tandi erant; nunc in Donatistas scribendura, slatim
Cornelian.: < Occidere innocentibus nec nocentem contra Pelagianos eundum; saepe simul omnes im-
liceat. >Aceedit Lactantius lib. vi diviu. Inslit.,cap. probandi: neque hoc quidem coromode fieri poterat
20, ubi cum dixisset: < Ea quoque ne iiant,. monet ob innumeras tum voce tum per litteras et petitas
quaeapud homines pro licitis habentur;» baecaddit: et subinde dafas consultationes. Haud in nonura an-
< Ilaque in hoc Dei praecepto nullum prorsus exper- num volumina premere illi licuit, sed impolita atque
lem fieri oporlel, quin occidere hominem sit semper imperfecta emittere cogebatur, tantisque temporis
nefas. » Imo hanc ipsam doctrinam didicerat Augus- angusiiis premebalur, ut nec dictatos Jibros semel
tinus a magislro Arabrosio Mediolanensi, lib. ui de relegere posset, ut ipsemet lestatur in epistola ad
Officiis, cap. 4, haec scribente : < Tamen non yide- Marcellinum. Quamobrem siquid veritati minus con-
lur quod vir Clirislianus, et justus, et sapiens, quae- forrae eidem excidisset, jure meritoexcusandus esset.
rere sibi vitam aliena raorte debeat: utpote qui Illud vero maxime notandum venit, quod Attguslinus,
etiarasi in latronem. armatum incidat ferientem refe- cum universos a se elucubratos iibros censoria gra-
rire NONPOSSJT,ne, dttm salntem defendit, pietalera B I vitate recenseret, ac ssepe spongiam adhiberet, exa-
conlaminet. > Quis autera non videat quantum huic rata adversus Pelagianos volumina recognoscens, duo
sententiae auctoritatis pondus adjiciant Ambrosius, haec tantum corrigenda dixit, nempe quod lib. v
Cypriahus et Augustinus ? Nonne illa sanctissimorum coutra Julianuro roedici cujusdam veluti certura no-
ac doctissimorum Patrum trias praeponderat inlegrae men posuisset, quod tamen penitus ignotum postea
centuriae casuisiarum, quos Guimenius, Pirotus, animadverterat, quodye in libro de Nalura et gralia
aliique Probabilislarum primipiti longo ordine reci- librrim qnemdam Sixto ponlifici ascripserii,Pelagii
lant, quo teslium, si lion auclorilate, saltem numero fidem secutus, qui tamen a Sexto philosopbo editus
eas opiniones suffulciaiii, quas uti sanguinarias an- fuerat. Caeterum nullum illis in libris conlra Pelagia-
liquiores Ecclesiae magistri prsescripsere ? Profeclo nos assertum dogma recaniavit, nullam non dicam
novae theologise raagistri, qui non sine proboruiri sententiam correxit, sed neque unum verbura veluii
scandalo docuere licitum esse occidere detracforem minus aptum erasit, sed universa ac singula seuili
nosirse famse, immane ac crudele assertum inde de- auctoritate approbavit, ut vel hinc divina gralia,
ducunt, quod honor pluris faciendus est quam vita, quam triginta et airiplius Ubris contra Pelagianorum
et cum pro bujtis defensione licitum sit insidiantem insultus acerrime propugnavit, djgnam veluti lanto
aique vim inferenlem occidere, potiori ratione non C labore vicem rependens, scribenti adfuisse credita
erit reus crimihis qui pro honore defensando, si nul- sil, quo procttl a quolibet vel levissimo errore volu-
lus sit aJius evadendi modus, calumniantem obtrun- mina illa cedro digna perscriberet. Et tamen hisce
cat. llsec aliave longe plura vir ille eruditus prolulit, in libris receutes Arislarchi lol excessus, tot antilo-
quac quidem alteri eiiam se insiriuasse testatus esl, gias, tot errores se deprehendisse jaetant! Augusti-
qui ea posiea quoque typis excusa vulgavit. Facessat nus.modeslissimi vir ingenii suos hosce censores ita
igilur novorum casuistarum limor, suos illis relinqua- nionitos vull in fine libri de Dono perseverantise :
nius Tamburinos el Bannios, nos Ambrosium et Au- < Qui vero errare me existimant, etiam atque etiam
gusiinum audiemus, cum quibus glorise verletur non quae sunl dicta considerent, ne fortassis ipsi errent.
mcdo sapere, verum ctiaro judicibus casuisiis er- Ego autem cum per eos qui meos Jabores Iegunt, non
rare. selum doclior, verum etiam emendatior fio, propi-
§ XII. Sanclus Auguslinus in libris PiCtraclationum tium milii Deum agnosco, et hoc per Ecclesise doc-
nihil abs se de divina gralia assertumin libris conira tores maxime exspeclo, si et in ipsorummanus ve-
Pelagianos scriptis expunxit. nit, dignenturque nosse quod scribo. > Quse verba
Hos Augustiho errores Adarous ac Moraines pbji- cum legisset summus Ecclesiasticorum Annaiium
ciunt, sed vano prorsns eyeniu; nara eo improbo la-1D scriplor, ac Vaticani senatus immortaie decus, Cse-
bore non Hipponensis praesulis famam vel auctorita- sar Baronius, ih baec Augusliniani ingenii praiconia
lein decurlarunt, sed quam maxime promoverunt. erupit: < Haec ipsa digna quidem sancti Auguslini
Quis aulem inilio caussc non fuisset verilus ne Au- modeslia, animique ejus admirabili cum submissione
. guslinus, in ducenlis et amplius libris quos edidil verecundia, ut plane nisi aliunde. ex his sallem in-
in lot epislolis quas publicavit, in innumeris concio- telligere valeas, afflatum illo divinb Spiritu illa scri -
nibus quas ad populum babuit, in tot commentariis psisse, cum non super quempiam alium quam super
ac quaestionibusquibus sacras litteras explicuit, a ri- humilem, quietum et fremenlem sermonem Dei, di-
gidioribus hisce censoribus alicujus errali reus lene- vinum affore numen, Deus per prophetam fuerit con-
relur, cum yel bonum ipsum Homerum quandoque testatus. > At Ecclesise doctores tantum abest ut vel
dormitare in adagiis sil? Neque enim omnia dic.ta una litura sancti Augustini de divina gratia doctri-
illa licuit perpendere; aliquoties eliam scripsit ani- nam emendarint, ut veluti e sacratiori cortina daiam
ino distracto, ac cajamo ad alia properanle. Adjice eamdem venerantes, contra Semi-Pelagianos defen-
iuimensam illam liseresum siivam cui exscindendse ac deriiit, ac Roraana ipsa Ecclesia (idelibus sequen-
745 V1NDIC1&AUGUSTINIANiE, 746
dani proposuerit. Quod si recentiores, tot retro sae- A / ex Hhpania, ex Germania; miror cur non etiam ex
culorum approbatione repudiata, eos se Ecclesim Japonia I Cum Augustinum a Baianis vindicatum no-
doctores dicant, quibus sua scripla examinanda per- bis ostensurum proraiitis, eumdem misere laceratum
misit Augusiinus, saeculi hujusce nostri tantorum ho- exhibes. Sane magnum illum ducem Hipponensem
minum nutriloris felicitati adgratulandum eril, si Au- ab hostibus tua virtate defensum in Capitolio trium-
gustini lamen errores melius persuadere poterunt, phantem cernere sperabamus, illi quidem lauream,
quam hucusque fecere. At meliorem ipsis mentem, libi vero civicam coronam intexluri, cum repenle ex
meliorem in Augusiinum meum animum a superis defeusore hostis acerrimus, a Jansenio in Augusti-
precor, utprwdicalio SUMMI IN ECCLESIA vmi (Pros- num aciein defleciis, ac innumeros tecum trahens
peri verba sunt de antiquis Augustini calumniatori- euradem oppugnas. Scire vellem quae te ratio, Annate
busad Rufinum scribentis), etiam ab hh, a quibus ad (si quse in hisce ulla esse potest), ad Iongiorem hanc
prwsens revellitur, adjuvetur. et acerbiorem censuram scribendam impulerit ? Res-
CAPUT V. pondes cap. 4, pag. 877 : < Haecduxi proponenda, ut
fore si qui fortc
Recenliores triginla quinque doclorum lestimonia, inlelligamus non nimis inverecundos
nempepontificum, cardinalium, episcoporum, alio- non ila se faciles exhibeant in iis omnibus adrnilten-
rumque contra sanclum Augustinum jjroducunt; B ; dis quse videri cuipiam possint proposita fuisse ab
quorum fides expendilur. Augusttno. > Addis pag. 874 : < Quse plerique non
Recenliores nonnulli, ne sancti.Augustini auctori- videntur satis advertisse, dum Molinse audaciam
tatem alicubi deserentes, bonorum omniurn indigna- exaggerant, indicantis aliquid lucis defuisse, Augus-
lionem .subirent, in id consilii descenderuut, scri- tino in concilianda cum creata libertate divinorum
ptorum omniura schedas sibi exculiendas esse, et si decretorum et auxiliorum efficacia. > Ergone ut Mo-
quid in illis minus honorifice de Augusiino asserlum linae audaciam, quam exaggerant, excusafes, Augusli-
sit, ir. publicum proferendura. Nara ubi eo stadio nus, eximiusille Ecclesise doctor, tot errorum pu-
aliorum vestigiis se inhsesisse monstraverint, omnem blice coram orbe caiholico ingenti testiuu) turba con-
facti invidiam se declinaturos existimarunt. Joannes ducta accusandus fuerat? Et quidem Annatus non-
Adarous ac Franciscus Annatus id magno studio ao nulla coutra Augustinum testimonia producit quibus
ingenti labore exsecuii sunt: ille part. 111Calvini uec ipse inlegram fidem prsestare dicit. Hinc sunt
destrucii,. cap. 7, p. 651; hic autem eoloei ubi erga pise illae ejusdem voces initio cap. 3, pag. 864. Re-
Augusiinum debuerat esse reverentior. Etenim An- fero tantum, non probo; quae repetit cap. 4, pag.
natus, ut Jansenislarum jactantiam, qui lolum sibi 876 : Quw quidem ego refero, sed non probo ; imo
Augustinum vindicabant, compesceret, salis juslum (G alicubi, dum pessime Augustino obloquentes produ-
volumen procudit, quo Auguslinum contra Jansenium cit, quasi sancti doctoris vices dolens, hsec publice
stare demonstrare conatus, uuius Augustini verbis initio cap. 3 contestatur : Vellem et hoc, et alia quw-
contra adversarium loquitur, et sicuti venae toli cor- dam, quw tubjungam, milius concepta; et pag. 876,
pori inspersse sunt, ila et illa lolo eo opere oberrant cap. 4, dicteria Pighii in Augustinum recitans, ait:
resonanlque. Quo vero Augusfrai se vindicem ae pro- Omillo honorh causa, quod de Auguslino subjungit,
pugnatorem ostenderet, hunc titulnm libro dedit: etpag. insequenli: iVoitreferam quwdixit lib. yi, etc,
AUGUSTINUS i BAIANIS VINDICATUS, Jansenislas Baianos quod mihi videanlur in sanclum doclorem acerbius
igNominisecausa vocans, quod Michaelis Baii pro- quam vellemesse dicta. Mirura hsec Annato in reli-
scriptas a sede aposlolica theses defendere diceban- gionem venisse! Ego quidero hujus scriptoris voces
lur. Qua fide id septem prioribus libris prsestiterit, surda aure pertransire decreveram; quis enim adeo
viderint illi contra quos ibi decertat, a quorum causa- erga superos irreligiosus esse potest, ut dicenti velle
procul sum. Oclavus ejusdem voluminis liber totus secontra Augustinum lestimonium dicere, auresprse-
contra Augustinum est ut alterum sane atque omnino beat, ac non potius audax hominis consilium exse-
oppositum priori lilulum poscere videatur, siquidem cralus, procul abire eum jubeat? Ne tamen Augusti-
posiremo illo libro universa in sanctum Augusiinura D ] nus qualiumcunque liominum testimoniis succumbere
dicteria hinc inde magna induslria ac labore collecla videatur, libeat eadera repeterc; etenim adversarii
producit. Augustinum judicem, Annate, appellas, ad testimonia infirmare vel rejicere, boni advocali et
ejus tribunal cum Jansenianis litigas, illius sentenliae bonse causse, prsesertim cum pluriroos contra Augus-
stare le dicis, cum nil nobis de tua fide metueniibus, tinum testes producit, qui Augustiniani nominis stu-
Augustinum non suspectae quidem fidei judicem pro- diosissimi semper fuere. Initio autera eos testes no-
numias (hoc enim utcunque tolerari posset), sed ex minat quibus judices ipsi assurgant, Cceleslinum
judice reum facis, ac cbntra eumdem triginta et am- papam, ;qui in epistola ad episcopos Gallise, non
plius testes producis, vociferans te nominare prwci- universam, ut putat, Augustini doctrinam approba-
puos Ecclesiw principes pasloresque celeberrimos, et vit, sed certas tantum quasdam sententias de quibus
doctores scienlissimossensuum ecclesiasticorum, mini- nulla modo controversia est. Verum pluribus hsec
tneque suspectos, lib. VIB, inilio. Et ne paucorum suo inferius Joco cap. 8 nobis examinanda sunt. Idem
contra Augustinum ea conspiralio censeatur, protes- postea subnectit purpuratos Vaticani senatus Patres,
taris cap. 3 te advocasse testes ex Gatlia, ex Italia, nempe Barouium, Sadoletum, Bonavenluram, Caje-
PATBOI. XLVM. f 24
 747 '
SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTJNI. 748
tanum, Perronium et Valerium; de quibus sigillatiro A serte, clarissime, citfa ambages cardinalis preriun-
judicandum est. • tiet, appellanda est hic Annati
fides, qui vel in primo
§ I. Baronii ac Sadoleti lestimonia expensa. Ludovici teste prboucendo apertissime errat. Augustini salva
Denii pre Sadoteto contra sanclum Augustinum res est, adversario inilio causse falsitatis convicto.
dicta refeUuniur. In llmine impegil Annatus; infaustum omen.
Igitnr Annatus, lib. vm, cap. 2, ait Baronium, Aller lestis purpuratus prodUcilur Jacobus Sado-
postquam touao V, ad annum 451, retulit illa verba letus, qui lib. n in Epist. ad Rom., interpretans illa
Ccelestini infine epistolse ad Galliaeepiscopos : Pro- Pauli: Gnos prwscivit, etc, hsecait refereiue An-
fundiores autem, etc, dicere : <His, inquam, profile- nalo pag. 8C0 : < Ex altera quoque parte, et si ab ea
tur profundiores quaestiones illas de prsedestinatione stat doctor maximus, idemque gravissimus et san-
sanctorum nequaquara ab aposlolica sede dePiniias, ctissimus vir (Augustinus), tamen durum admodum
illasque lanlum esse slabilitas, qtiaa ad condemnatio- mihi videtur, quodque illabi non facile queat ad sen-
nem erroruiri satis posse sufficere viderentur. > Qui- sus noslros, si omnino a nobis nihil sit quod valeat
bus recitatis addit Annatus : < Hic ergo qusero quae ad pbtinendam gratiam in pari conditione cuncto-
sint illae auclorum qusestiones de prsedestinatione, rufn, ita quosdam eligi ut cseteri in calamitate et
quarum liberam affirmandi aut negandi faculiatem B damno destituantur, >etc Venim ubj in Baronii tes-
Coelestinus facit, interprete Baronio. > Allucinatum timonio recitando falsum Annalum vidimus, hic si
puto hunc recentiorem, qui ea de Baronio publicat non invidum, saltem negligentem liceat appellare,
quse ille nusquam asseruit. Etenim eruditissirous qui delalas a Sadoleto Augustino laudes decurlat,
scriplor capila illa Coelesliniepistolse annexa nequa- lestis ipsius verbis haud fideliler repetitis. Haecscri-
quam Ccelestino ipsi ascripsit, sed Prosperi esse bit Sadoletus : Sed ex altera quoque parle, el si ab ea
dixit, ita enim ibi ail: < Puiantur illa capita esse slat DOCTOR OMNIUM MAXIMUS, idemquegravhsimus et
Prosperi, qui, ulprofiterividetur,eacollegitex decre- sanctissimus vir, etc Vides verbi illius OMNIUM ener-
tis Romanorum pontificum, simulque conciliis Afri- giaro, qua Sadoletus caeteris Ecclesiae doctoribus Au-
canis, ubi idem auclor haec habet in fine : Profun- guslinum anteponit ? At illud Annali calamo haesil,
diorei vero difficilioresqueparles, etc.'> Et taroen An- quod sane casu, non consilio accidisse concederem,
natus audet afflrmare Baronium ita Ccelestini verba nisi adversarii in Augustinum animus in aliara me
interpretatum, cum eadera Prospero atlribuerit, imo sentenliam traheret. Enimvero, si diceres Suarium
nec citra dubium illius capilis bunc esse auctorem doctorem maximuro, eumdemque gravissimum, li-
asserere ausus sit, pulari tantum dixit. An vero benier id audiretur. At si adderes esse illum OM-
Prosper et Baronius qusesiionem illam de prsedesti- C ' NIUMmaxiraum ac gravissimum, ingentem iili invi-
liaiione ad gloriam sine meritorum prsevisione con- diam conflares, quasi Aquinate, Scoto, Alberto, cse-
tra sanctum Auguslinum resolvi possit cilfa re- terisque principibus scholasticis superiorem faceres.
prehensionem affirroarint, iidem nos doeeant. San- Sed ad Sadoletum veuiamus.
ctus Prosper, ad dub. 10 Genuensium, ait: Augus- Hic scriptor non solum contra Augustinum, sed
tinus < pia tamefi constantique doctrina abundanter et contra Annatum ipsum sententiam dicit. Annaius,
probavit pracdicandam esse Ecclesise prsedeslinatio- cap. 1 et 2, tradit horaines prsedesfraari sine meritis
laem, iri qua est gratijc prseparalio, et gratiam in ad gratiam, dicamusqiie, fnquit pag. 860, anle prw-
quaest praedestinalionis effeclus, et praescieniia Dei visa meriia homines ad gratiam prmdestinari, post
qua ante ssecula aelerna quibus esset colialurus sua prmvhum aulem bonum usum gratim prwdestinari ad
dona prsescivit, cujus prsedicationis quisqnis esl im- gloriam, etc. At Sadoletus aliquid roeriti ad oblinen-
pugnator, apertissimus est Pelagianse elationis adju- dam gratiam exigit; fatetur enim durum sibi videri,
tor. >Baronius vero, tom. VI, ad annum 490, post- si omninoa nobis nihit sit quod valeat ad oblinendam
quam dixit omnes Patres adversus Fausti scripla GRATIAM. Audin, graliam dixit, non gloriam, quae
conspirasse, lisec addit: <Cum igilur Fausti senten- sane fuerat damnata Semi-Pelagianorura opinio, in
tiae ubique ab Ecclesia fuerit conlradictumv videant D quara Sadolelus minus caute impegit. At quoniam
quanto periculo quidaro ex recenlioribus, dum in Sadoletus post edituro Annati librum elegantem ad-
novatores insurgunt ut eos confutent, a sancti Au- vocalum invenit, Ludbvicum Donium toro. III. Hist.
gustini de prsedesiinaftone' sententia recedunt, cum de Cardinalibus, pag. 206, qui non modo Sadoletum
alioqui arraa non desint quibus adversarii profiigen- defendil, verum etiam nuni. 110 sanctum Augusti-
tur.» Et lamen de sehlentia sancti doctoris de prse- nura arguil quod liic < dum toto spiritus ac verborum
destinatione ad gloriam haecAnnatus tradit;<Quam- ardore pro defensione divinse gratise pugnat adver-
vis Augustinus in conlrarium propendeat, permit- sus Pelagianos liberum arbitriura cum injuria di-
|1tenda tamen erit hujus qusestionis deterrainatio li- vinse gratiae extollentes, in alterara quasi foveam
berae disputanlium electioni, quod censuit etiam car- delabi videtur, rainusque interdum tribuere, quam
dinalis Baronius, > cap. 1, pag. 857. Si nobis nullus par sit, libcrse hominis voluntati. > Quam censuram
esset oculorum usus, ac ea lahtum de Baronio cre- ad verbura Donius exscripsit ex Sixlo Senensi in
deremus quaede eodem recentior ille publicat, Au- praefat. lib. v Bibl. sanctaejimo ex Juliano infensis-
gustiniis forte causa caderet, sed cum oppositum di- simo illo Augustini hoste aoud sanctum doctorem
 749 VINDICIJEAUGUSTINIANiE. 7S0
lib. H de Nupl. et concup., eap. 5. Quare, ut hujus A.Instit.
A nionach., cap. 18. ttbi ait: iNon omnibus
lestis ab Annato conducti et a Donio defensi error . una gratia Spiriius sancti tribuitur, sed ad quam se
aperiatur, ejusdem senlentia de initiis fidei ac reli-. unusquisque studio vel Industria sua dignuiri aplum
quarum virtutum nobis monstranda est: nam si ea que prsebuerit. > Prseterea Sadoletus in capui IX uie-
<
" in opinione eumdem ad Semi-Pelagianos accessisse moratum hsec habet: Nam cum sub servitute pec-
monstrabimus, quis statJm non intelliget nullius fidei cali nati nos simus, neque nostra ope ex illo nostris-
ejusdem testimonium haberi, quippe qui cum Au- que viribus emergere atque ejicere nosmetipsos
gustini hostibus conspirayit? Scripsit Jacobus Sado- queamus, volumus. quidem EXNOBIS etiam, et adni-
lelus Coraroentarios in Epistolam Pauli ad Romanos, • timur, verumiamen ad consurgendum Dei ope indi- •
ubi cum ab Augustini senteniia de praedeslinalione gemus, qui TENDENTES BRACUIV ad sese corpusque
recedere vellet, ad Semi-Pelagianos misere declina- agitantes, ut evolvantur, misericordia sua adjuvat,
vit. In.illud Apostoli cap. vm, vers. 29 : Quoniam ignavos vero et desides, neque quidquam agenies,
quos prmnovit et prmdefinivit, elc, Jisec scribit: <Sic quamobrem debeant sublevari, iw ipso luto infixos,
illud addo, nein eodem quidero facto intelligi a no- perditosque reiinquit^ > In quibus egregie concinit
bis ejus sapienliam, si nulla causa ac ratione discri- Fauslo Semi-Pelagianorum coryphaeo, lib. i de Gra-
men faciente, alios improbet rejiciatque ad inleri- JJ ] tia et libero arb., cap. 17 : < Et ila se, inquit, duo
tum, alios ad salutem et graliam suain recipiat, cum isla conjunguni, attrahentis virtus et obedientis af-
islo agcre modo atque operari casus poiius quam fectus, quomodo si aeger aliquis assurgere conelttr,
consilii esse videatur. > Ita vult ex.parte liberi arbi- el facultas animum non sequaturj et proplerea stoi
trii aliquid boni prascedere, ut gratia buic potius pprrigi dexteram deprecetur. > Addit: <Assistenti et
quam alteri donelur. Hsecplane Cassianus senliebat, vocanti Domino famulus MANUM fidei, qua altrahatur,
cujus de Deo verba sunt collat. 15, cap. 12 : <Ne EXTENDIT, etc >At Sadoletus, ne posilis iniiiis bonse'
penifus dormienli aut inerti otio dissoluto sua dona voluntatis ex viribus naturse prseter Dei auxiliuni,
conferre videatur, occasiones quodammodo quserens statuere viderelur, gratiam perfectioris virtutis dari
quibus humanse segnitiei corpore discusso non irra- ex meriiis, addit: < Sic nostrum credere simplex
tionalis munifieentiae suae largitas videatur, dum illud et inchoatum, quo ad obediendum Deo incipi-
eam sub. colore cujusdam desiderii ac Jaboris imper- wus inclinari, non continuo mereri estj sed tunc nie-
til. > Affirmat tamen ibidem SadoJelus hsec initia rerour cum firmaliin bona voluntateab ipso Deo, etc»
bonse volunlatis, quse nos per nos ipsos ponimus, Hoc pariier Semi-Pelagiani tradebanl, qiiorum pfiri-
esse bona qusedam iraperfecta, nam concedit virtu- , ceps, collat. 13, cap. 13. ait: <Dum eam (gratiam) sub
tem secundura sui perfectioriem sine gratia haberi Q ( colore cujusdam desiderii et laboris impartit, et nihi-
non posse. < Nihil euim, inquit, perfeclum esse a no- lominus gratia Dei GRATUITA perseveret, dum exi-
bis potest. Sed NOSTRA sunt INITIAet cogitandi et vo- guis quibusdam parvisque conatibus tantanl immor-
lendi. Atque ita nosira, ut magnam quoque pariem talitatis gloriam, tanta perennis beatitudinis dona
in illis oblineat Deus. Ipsum enim necessario propo-, iuaeslimabili tribuit largitate. > Irrisit hoc subterfu-
situm nobis babemus, curo ipsum volumus et cogi- gium Auguslinus lib. de Prsedestinatione sanctorum,
tamUs, ut sit ipse prius nostrarum cogitalionum vo- cap. 2 : <Quis autem, inquit, dicat eum qui jam coe-
Juntatumque invitaroenlum, ad quem cum inclinave- pitcredere, ab illo in quem credidit nihil mereri?
rimus, quod bonum propositum vocat. Paufus, velle, Unde fit ut jam merenti csetera dicahtur addi reffi-
deinde et operari ex illo bono proposito PERFECTIUS ; butione divina, ac per hoc gratiam Dei-secundum
a Deo nobis est, cum ipsius ope et subsidio ad recte, merita nostra dari. > Vide eumdem lib. iv ad Boni-
agendum constanterque volendum et fulciaraur et; facium, cap. 6. Ex liis patet Satioletum,diim impru-
praemoveamur.» floc ipsum docebant Semi-Pela- denter ab Augustini sententia defiectit, Semi-Pela-
giani, qui initia et boni tantum imperfecti incboa-., gianis adhaesisse, qui initia quaedam fidei ac bonse
tionem viribus liberi arbitrii deputabant. Audialur voluhlatis in nobis ex nobis asserebanl, quos Arau-
'
idem Cassianus lib. xn de Instit. monach., cap. 14:. j) sicana synodus n hoc canone 5 damnavit: <Si quis .
. < Sed plane conslantissime non mea, sed seniorum^ sicut augmenttini, ita etiam INITIUM fidei, ipsumque
sententia definio, PERFECTIONEM quidem sine his om- CREOULITATIS AFFECTUM, quo in eum credimus, qui
nino capi non posse, his atttem solis sine gralia DeiI justificat impium, et ad regenerationem baptismatis
posse eam a nemine consummari. Ut enini dicimusi perveniraus, non per gralise donum, id est per irispi-
conatus nostros apprehendere eam per se ipsos sine, rationem Spiritus sanctj corrigentem voluniaiem
Dei adjutorio non posse, ita pronunliamus laboranli- nostram ab infidelitate ad fidem, ab impietate ad
bus tantum ac desudantibus misericordiam Deigra- pietatem, sed NATURALITER nobis inesse dicit, aposto-
tiamque conferri. > Quae cap. 23 de Dono perseve-. licis dogmatibus adversarius approbalnr, >etc.
rantiae sanctus Pater explodit. Idem Sadoletus in illai Hic vero nobis res erit cum Donio, qui num. 106
cap. ix, vers. 22 : Si autem volens Deus ostendere• scribit: < Verum quis tantum virum tamque oftho-
iram, elc, scribit: <A nobis aliqua inilia bonae vo- doxum Semi-Pelagiahismi laqueis irretituiri credal,
luniatis, ut praeparari ad misericordiam apli simus,, aut volentem aut imprudentem? > Miror hunc scri-
proficiscuntur. > Non dissenlit a Cassianp lib. vi dei ptorem adeo perfunctorie epistolas ipsas Sadoleti le-
tftl SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 7S2
gisse, ut non inde intellexerit Sadoletnm ob eam A sunt iila Arausicanac synodi can. 9 : Quolies enim
scntentiam de initiis virlutum, quam suis in Paulum bona agimits, Deus in nobis elque nobiseum,ut opere-
Commentariis inseruerat, a doclissimo ac sapientis- mur, operatur. Neque Semi-Pelagiani negabant ad
simo cardinale Gaspare Coniareno perlilteras repre- iniiia illa bonorum operum Deum movere iu ratioue
hensum fuisse. Hsecenim rescribit Sadoletus lib. ix, frnis, Deus enim erat objectum apprehensum sub
epist. 9 : < Quod auiem parcior fui iu prsevenienle Dei ralione veri ei boni, cui inchoalive credebant, quod
gratia explicanda, quam par esset, agnosco eum er- desiderabant, quod pelebant. Ideo vero daninati
rorem, cum tibi ita videatur. > Rursus tanien ibi- sunt quia non satis est Deum movere tantum ut
dem repetit: t Pelagianum esse non puto si in ini- objectum, sed movere debet tanquam agens ad hoc
tiis aliigiiidrelineamus, quod sil nostrum.i Conques- ut credamus et velimus per infusionemsancti Spiri-
lus amice fuerat Conlarenus quod non saiis pro di- tus, ex eodem Arausicano can. 6, et can. 5, ubi
gnitale de Augusiini sententia in eisdem interprela- staluitur initium fidei, ipsumque.credulitatis affeclum
tionibus locutus fuerat: videbal enini Contarenus fieri in nobis per graiim donum, id est per inspira-
eam opinionem de iniliis virtulum, ex solis viribus tionem Spiritus sancti. Aliunde etiam Donius Sado.
arbitrii in Pelagii reliquiis ab Augustino solidissime leti errorem intelligere poterat, dum idem hsec de
expugnalam fuisse. Illi vero in epislola 10, anno in- B Auguslino scribit: Libertatem nostrm voluntatU per-
sequenli data, hsec Sadoleius reposuit: t Cum scri- spicue aufert. Sunt bee pulidse Semi-Pelagianoruni
psissem ad Paulum me quadam in re leviter a te tum veterum tum recentiorum voces. De primis
dissidere, isque mihi dixerit cupere te seire ubi et scribit sanctus Prosper ad Rufinum : t Scripia ejus
qua de re sit dissensio, primum tibi prsedico me in (nempe Augustini)quibus error Pelagianorum impu-
illa de libero arbilrio sententia non omnino assenliri gnatur infamant, dicenies eum liberum arbitriuni
Augustino, qui libertatem nostrse voluntaiis PERSPI- penitus submovere. > Easdem tibias conlra Augu-
CUEaufert; dumque Dei gloriam maxime complecti stinum inflarunt Arminiani, nova Semi-Pelagiano-
vult, videiur mihi ilii derogare aliquid potius quam rum progenies, quorum unus Hugo Grotius, lib. xvii
quod videatur tribuere. Hscc, si essemus una, li- Hislor. Belgicse, ait: <Primus omnium Augnslinus,
brosque in manibus haberemus, facile me tibi pro- ex quo ipsi cum Pelagio et eum seculis certamen
baturum conliderem. > Hseesi Annatus legisset, du- (nam ante aliler et ipse senscrat) acer disputandi
bio procul inter nobiliora contra sanclum doctorem ita libertalis vocem relinquere, ul ei decreta quae-
testimonia recensuisset. Sed nec Donius commenta- dam Dei prseponerel, quse vim ipsam deslrucre vi-
rios Sadoleii legit|; nam si eosdem vel leviter in- derentur. » Quis igitur poslhac Sadoletum eo in er-
spexisset, profecto intellexisset semet operam per- G rorecum Semi-Pelagianis, iucautequidem ci inscien-
dere dum Sadoletum ab errore conalur vindicare, ter, negabit conspirasse , dum illorum convicia
quasi ille hoc lantum voluerit, i ul in initiis ex spi- in Auguslinum jactat? Donius num. 108, quod in
ritu gratise operanlis factis aliquid nostrum reperia- calce lillerarum, ul putat, Coelestini legilur, Pro-
lur, quia anima vel ejus potemise influunt physice fundiores vero, etc., magnopere animadvertendum
in actus vitales supernaturales. > At Sadolelus du- dicit. Verum et id quod eap. 5 asseritur magno-
rius loquitur quam ut eo paclo emolliri possit: et- pere aniniadvertendum illi fuerat, ubi de Semi-
enim loco superius laudato Pauli Rom. Vm, ut uni- Pelagianis contra Auguslinum scribeniibus, hsec
versam qusestionem tolieret, seque ob initia virlu- recitantur : • Cum Pelagium atque Coslestium
tum naluraliler posila a quacunque erroris suspi- analhematizare non dubitent, magistris tamen
cione liberaret, scribit quod i cum Deus duplic!ler nostris TANQUA.M NECESSARIOM HODUU EXCESSERINT,
causa honarum rerum sit, vel ut effector et ipse OBLOQUUNTDR. > Quse quidem si magnopere animad-
agens, vel ut finis resque desiderata, > priori modo verlisset, haud equidem pronuntiasset quod Augu-
ait Deum movere a<j actus nobiliores et perfectos stinus in alleram quasi foveam delabi videlur, minus
virtuium fidei, amoris Dei, religionis, elc; poslea que interdum Iribuere quam par sil tiberce hominis
vero addit: i Yerum qua Deus finalis rerum causa' ®voluniati, num. 110. Ex hucusque fusius probaiis
est, et ad eum ut ad summum bonum mentes no- evidenter conslat Jacobum Sadolelum cum Semi-
slrse movenlur, noslra baclenus voluntas, el cogita- Pclagianis conlra Augustinum incaule sensisse, et
tio, et prima illa atque iuchoala actionum nostra- reapse in exlremam el remotissimamsenlentiamcon-
rum consilia ex Deo quoque sunt. > Rationem assi- teniione disputandi, magis quam considerataet quieta
gnat: i Non enim tunc ut movens et impellens au- ralione adductum se contulisse, quse verba ita ille
cior ipse est et principium universum nostrae volun- merito audire debet, uti injuste eadem epislola 10
taiis, sed ut appelitus et desideratus : magnum qui- ad laudaium Conlarenum conlra sanclum doctorem
dem lum quoque momenlum afferens ad inclinan- illemet usurpavit. Interim Annatus videat qualem
dum nos atque alliciendum. > Non ergo primi ilii conlra Au^ustinum lestem appellaverit, nempe scri-
honi motus in Deum ex Sadoleto fiunt ex spiritu ptorem .qui contra eumdem cum Semi-Pelagianis
gratice operantii, ut Donius dieebat, neque enim quod initia virtutum attinet, conspiraverit; et tameii
Deus tunc movet ul effecloret ipse agens, qua ralione promiserat initio statim libri octavi se in judiciuui
semper movet per spiritum gratise operantis: unde contra Augustinum conduclurum tesles minimesu-
7.53 - VINDICLE AUGUSTINIANiE. 734
xpeclos. Hactenus de Sadoleto, cujus quidem erraturn A nefaria et damnabilia dogmata in hac tripanila di-
jibenlius siluissem, sed Annati el Donii ex Sadoleti visione quisquis mente catholica exhorret, illius
verbis insliluta contra sanctum Patrem accusalio invito quinquepartitae latebras insidiasque devitet, atque
peuitus ac reluctanti hucusque dicta extorserunt. ita inler utrumque sit caulus, ut sic declinet Ma-
'§11. SancliBonavenlurw elCajelani dicta examinantur. nichaeum, ne se inclinet in Pelagium, rursusque ita
Terlium testem opponit sanctum Bonavenluram se sejungat a Pelagianis, ne se conjungat Manichseis,
in 2 Senienliarum, dist. 33, quaest. 2, art. 3, dicen- aut si in alterutris jam lenetur, nec sic se a quibus-
tem : i Ad illud quod primo objicilur in conlrarium libet alteris servet, ut in alteros irruat. > Quis igi-
de verbis Augustini, dicendum quod Augustinus in turCajelano in hoc credat, ac non potius Augustino
verbis illis non intenditdicere quod parvuli sehsihi- coram apostolica sede hoc protestanti ? Sed dices
liter crucientur, sed intendit eorum pcenam manife- impetu disputationis Augustinum extra sibimet sla-
stare quantum ad carentiam visionis Dei, et quantum tutos a se limites excurrere, hoc est extra lineam.
etiam ad ulililatem loci, et hoc valde abundauler necessarim veritaiis, ut loquitur teslium conductor.
exprimit, plus dicens, et minus volens intelligi. > Miror Annatum, qui capita epistolse Coelestini od Gal-
Verum negotium nobis non facessit Bonaventjirae• los annexa, ipsius Coeleslini esse putat, imo, quac est
conira Augustinum testimonium, nam eo loci loqui- B hominis diligentia atque eruditio, ne dubitavit qui-
tur de iibro de Fide ad Petrum diaconum, cap. 27, dem hanc crambem iterum recoxisse. Vetus illa fuit
ubi iegimus pueros decedentes sine haplismo ignis calumnia a Semi-Pelagianis Augustino opposita, unde
telerni sempitemo suppticio puniendos; qiii liber est eosdem falsarios obloculores pontifex fejecit, ut
Fulgentii, non Augustini. Quare, si communi illius § superiori diximus, cujus sane verba, cum illi ac-
siRCuliopinione ductus Seraphicus doctor Auguslini cusationem repetant, pro defensione nobis etiain
illa verba esse pulavit, cum alterius sint, ejus testi- repetenda sunt; hsec enim scribit: < Quia nonnulli,
monio non perstamus, non enim illius diclum apud qui catholico nomine gloriantur, in damnatis autem
'udices quidquam ponderis habet, quo per deceptio- hsereticorum sensibus, seu pravilate, sive imperilia
nem de quopiam aliquid affirmatur quod non ab demorantur, piissimis disputatoribus obviare prsesu-
HIo, sed ab allero assertum conslat. Hinc sancli Do- munt, et cum Pelagium atque Ccelestium anathema-
ctoris modeslia elucet, quiAugustiui sehleniiam, ut lizare non dubitent, magistris tamen nostris, lan-
putabat, haud severiori censura perstrinxit, sed quam necessarium modum excesserint, obloquun-
leni inierpretatione miiigavit. At Annatus gravi su- tur. > Scd Annatus, qui solam appendicem epistolse,
percilio eamdein in sententiam tonat Iib. vm, cap. 1: Profundiores vero, elc, ante oculos habuit, haec in
Negamus erudelem consequenliam. Rursus eo dicto C anleriori pagina legere non valuit, vel legere ac ne-
Augustinus plus dixit minus volens inlelligi, semel gligere idem fuit. Igitur Augustinus, Coelesiinojudice,
Bonaventura usus est, ct ea in sententia, quse a la- vel si ncgalis, saltem leste, lineam necessariac veri-
terecontra Pelagianam haeresim tradita est. Verum tatis non excessit. Quis auiem unius Cajetani lesti-
Annatus, pag. 893, laudala sancli BonaveiHursemo- monium sancti Coelestini papse contestationi prsepo-
deratione abutitur ad mitigandas Augustini senton- nendum ducat ?
lias in qusestione de eflicacia divinse gratioe ; liaec § III. Cardinales Perronius, Valcrius ac sanclus Caro-
enim scribit: < Et si quis instet Auguslinum aliis lo- lus Borromaius minus recle conlra sanctum Augusli-
cis id exprjmere, quis non videt, si hoc esset, nihil . num adducti.
aliud secuturum quam ut dicit sanctus Bonaven- Sequitur quinlus accersitus ex Gallia Perronius et
tura, illis locis Augustinum plus dicere, iis aulem purpura, et ereclis ex continuo cum hsereticis
quae sunt a nobis allata, minus velle ? > An vero illa bello trophseis clarissimus, cujus sunt hsec verba,
in sententia de poenis parvulorum fuerit Augustinus, inquit Annatus : < Sat monui in quarta mearnm ob-
nihiladrem prsesentem facit? nam de libro deFide servationum nos admodum distinguere proprias san-
ad Pelrum locmus est Bonavenlura, cujus verba, cti Augustini opiniones, dum loquitur ut privatus
quam parum adversarios juvent, abunde superius D doclor, et ejusdem narrationes, quibus loquilur, ut
diximuscap. 3,- § 1. testis usus communis Ecclesice, vel ea dicit quse
Audiamus quartura cardinaiem Cajetanum, qui sic doctorum aotatis suae communi consensui conformia
loquitur part. i, qusest. 70, art. 5 : < Suslinent au- sunt; ab unis siquidem argumentari nos tantum pro-
lem verba hanc glossam, quia quando cOntra Aver- babiliier, ab aliis demonstralive. > Bene ille quidem
rooni erat sermo, fas erat deelinare in opposiium, ut ac digne de Augusiino sensit; quis enim privatas
Angusiinus contra Pelagianos facit. > — <Hoc est, Augustini senlentias in sacrae, v. g., paginae expli-
ait Annatus pag. 862, excedere lineam necessafise catione intra fidei canones refert ? At hic conlrover-
veritaiis : ut sit nimia quaedam severitas et iniqua titur quid de Augustini aucloritate Perronius sentiat
vexatio,'quse medium illud, in quo veritas sedet, in quseslione de prsedestinatione et gratia. Nam de
transgredi jubet, si praaeat Augustinus. > At inedium Augustini auctoritate in iis quae ad divinam circa
sc lenere clamat Augusiinns, atque hoc primus mor- homines providentiam spectant, testiraonia te prq-
talium docuit lib. iv conlra duas epistolas Pelag., ducturum in ipso tilnlo libri octavi spoponderas.
cap. 5, ad Bonifacium papam, lisec [scribens: < Ista Liceal mihi Atigustini Iuic yerba inflectere: Ingre*
 755 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 756
dere, Perroni, ingredere et conside cum fralribus is A
l lis sub Justiniano scripsit, in libfo contra-Mocianura
tuii, a quibus nulla ratio, nulla tentalio te separavit,
(, ait: t Quid autem, inquit, in hoc miremur, aeque,
opus est tua, et maxime tua sententia, lib. i contraa enim melius loqui potuit Augustinus quam prophetse,
Jul., cap. 6. Arrige, Annale, aures, Perronius suum dee quam apostoli et evangelistae, quoruni mentibus si-
Augustino lestimonium profert: Augustinus, maximus » militer male intellectis et incongrue adliibitis, tam
post apostolosprmdeslinalionisdoctor, imo os et LINGUA A multi suos defendere conantur errores. > '•
VETERIS ECGLESI.E, quanlum ad illam de gralia doclri- ;- Notat ibidem Annatus sanctum Carolum Borro-
nam, lib. i Resp. ad regem Anglise, cap. 12. Quid tee mseum Valerium ad illud opus scribendum exciiasse,
igitur, addit Augustinus, adjuvit quod Perronii, lan- i- idemque absolutum approbasse, ande uli Valerius,
quam tibi su/fragaretur, lestimonium, posuisli? Viss ita et sanctus Carolus conlra Augustinum stare
scire an suam de praedestinatione sentenliam docue- s- Atmato visus est: < Ut ideo, inquit, videri possit ac
rit Auguslinus, ul privatus doctor, an ut testis ususs debeat unum hoc testimonium esse duorum virtute
communis Ecclesim? Audi ipsummet hsec dicentema ac sanctitate eminentissimorum cardinalium. > Ita
lib. de Dono persev., cap. 23, in fine : < Ac perr contrarium sancto doetori sanclum Carolum facit,
hoc praedestinationis hujus fidem, quae contra novoss qui id ne somniavit quidem. At cum Valerius pro
hsereticos nova sollicitudine nunc defenditur, nun-- B £ Augustino loquatur, suppar illi Borromseus adden-
quam Ecclesia Christi non habuit. > Non igitur eai dus est. Sed age, ipsius sancti Caroli de Augustino
in.re loculus est Augustinus ut privalus doctor, sed,, teslimonium proferamus. Ille in epistola ad civita-
ut tradit Perronius, ut os el-lingua veteris Ecclesim. lem Mediolanensem ait : < Nemo est qui ignoret
Quare quis non indignelur Annalo, qui eos contraa. quantum utilitatis et fructus attulerit Ecclesiae Dei
Augustiuum testes nominat qui sancti doctoris sen- magnus illius dpctor Augustinus. Exstinxit in Africa
tentias ad coelum usque laudibus efferunt? Manichaeos,expulit Donalistas, in nihilum Pelagia-
• Itane sexium contra Augustinum testem dabit Ve- nos haereticos redegit, Forlunatum haeresiarcbam
rona noslra Augustinum, ut ais, recentiorem Vale-. confutavit, et, ut umversa paucis complectar, om-
rium Venetum cardinalem? Hic lib. III Rhetor. nia venena adversus orlhodoxae religionis puritatem
Eccles., cap. 42, horum clericos monet: < Beatii a dsemoneeructata sustulit. Hinc factum est ut ex
Augustini scripta clerici caute admodum legant. Itai illius doclrina, et a Palribus eumdem subsecutis, et
enim acumine ingenii prsestitit, et de rebus. difficili-. . a synodis, a theologis ac catholicis academiis tot
bus laih snbtiliter disputavit, ut non mediocri inge- Ecclesiae dogmata fulcimentum et robur acceperint.)
nio prsediti viri ejus libros legentes in errores ali- Et hsec quidem fuitjgnctissimi Mediolanensisantisti-
quando lapsi sini. > Hoc egregium scholion afOngitt G tis de sancto Augustino sententia.
Annatus pag. 865 : < Et hoc quid aliud est quam idI § IV. Falli eos qui sanctum
Augustinum interdum
ipsum quod monentem audivimus Bonaventuram,t iniquioremliberoarbitrio fuisse calumniantur.
Augiislinum plus dicere aliquando-, et minus velle. Post purpuratos testes ingentem aliorum scriplo-
intelligi.j 0 praeclarum nostri commeniatoris com- rum catervam contra sanctum Augustinum trahunt,-
mentum! Cardinalis Valerius nonnullos Augustinen- quos sigillatim repetere non vacat, eos vero ad cer-
sium librorum lectores Japsos in errores scribit,t tas veluti classes redigam, si qui plures in eamdem
quod subtilissimum Augustini sensum minime asse- de Augustino opinionem coierint. Et prirao loco op-
ciiti sunt. Annatus ex Valerio inde lapsos dicit,, ponunt Annatus libro vm, Adamus part. m Cal.
quod Augustinus disputans plus quandoque verbis5 destr., cap. 7, et Decampsius Iibro ui Hseres.
excurrit, quod non est de difficilibus tam subtiliter,, Jansen., disput. 1, cap. 3, Genebrardum Aquensem
utait Valerius, sed lam incaule, ut interpres conten-- antistitem, in epistola prsefixa operibus Origenis,
dit, djsputasse. 0 superi miles animos! Magnus illej Alberlum Pighiumlib. m de Libero Arbit., et Six-
patrise mese antistes Angustiniani ingenii acumeni tum Senensem in praefat. lib. v Bibliothecae, dicen-
atque in disputando sublilitatem, quam plerique, , tes Augustinum interdum libero arbitrio fuisse ini-
licet nobili ingenio prsediti, assequi nequivere, corn^. D quiorem. Vetus ea quidem ac rancida Pelagianorum
mendat; Annatus inde contra Augustinum exces- et Semi-Pelagianorum calumnia est. Julianus, lib. i
suum accusationem slruil, actestem contra sanctumi Operis imperf., capf 54, scribit contra Augustinum :
doctorem illum se dare lingil, qui est ejusdem Au- < Liberum arbitrium in natura hominis perseverat,
guslini eximius laudator. Eos sane de quibus Vale- quod ut tu cum Manichaeisnegas, ita nos cum apo-
rius loquitur in errores lapsos fuisse, Auguslininei stolis et omnibus catholicis confilemur. > De Semi-
an ipsorum qui Augustinum non intellexernnt, , Pelagianis palet ex epistola Prosperi ad Rufinum,
culpa est? Quis autem nesciat plurimos profundosi cujus verba data suht § 1. Quanta aulem veritale
quorumdam sacrae paginae verborum sensus noni hanc a se calumniam Augusiinus propulsavit, illos
assequentes in haereses ruisse? Itane in"sacri eloquiii solum nescire arbitror qui sancli doctoris libros nec
auctoreni Spiritum sanctum culpam devolvemus, an[ a limite salutaverint. Totus.liber de Gratia et Iibero
nqn in ipsorum potius petulantiam, qui ullra ingeniii arbitrio pro humana Iibertate deeertat; inilio statim
vires sese evehere conati sunt! Hinc erudite Facun- hsec scribit : < Quoniam sunt quidam qui sic gratiam
dus, Herrnianensis episcopus, qui pro tribus Capitu-- Dei defendunt ut negent hominis liberum arbilrium,
757 VINBICIJEAUGUSTINIAN^E. ' 758
autquando gratia defenditur, negari exisiiment li- A quod in Enchiridio, cap. 30, his expressit: Libero
fceruir arbilrium, hinc aliquid scribere ad vestram , arbilrio male ntens homo, et se perdidit el ipsum- At
eharliatem, Valenline frater, et cseteri qui simUl eadem ferula vapulabunt synodi ac pontifices!, qui
Deoservitis, compellenie mutua ehafitate, Curavi. > iisdem verbis sanctissimi magistri sensum definiere.
Ge/jebrardus ait: Auguslinus fuit iniquior inler- Sanctus Gelasius papa, in epistoia ad episcopos per
dum tiberoarbitrio. Sixtus Senensis, pag. 87§, te- Picenum, ait: < Dicunt quovdhorao per liberum ar-
statUr sanctum doctorem mintis interdum tribUere bitrium, quod corriipit, foedavitac PERDIDIT, bono
quam par sil liberw hominis voluntali. fli quidem suffragante naturse beatus efficiatur. > Concilium
INTER&UM libero arbitrio minus sequum sanctum etiam Arausicanum, can. 13, haec definit: < Arbi-
doctorem fuisse affirmant. At Decampsius proxime trium volunlatis in primo homine infirmatum , nisi
tiominatus de iisdem scribil: Sanclum AugUstinum per graliam baptismi non potest reparari, quod
PERS^PElibero arbilrio minus wquum fuisse affir- AMISSUM, nisi a quo potuit dari, non potest reddi. >
tnant. Neque hic fidelitef lestium diefa exhibenl. Quis enim neget Adamum amisisse potestatem bene
Imo nec Sixto Senensi AuguStiiiuS indignafetur, ac meritorie operandi ob peccatum commissum?
qui aperte hsec hanet lib. de Gratia Christi, cap. 47: Sane hsec est sancti Innocentii definilio in epistola ad
< Sed quia ista qusestio, ubi de arbitrib voluntalis et B Patres Carthaginenses : < Liberum enim arbitrium,
Dei gralia disputatur, ila est ad discernendum diffi- inquit, ille perpessus , dum suis inconsultius utitur
cilis, ut quando defendiluf Iibefum arbitfium, ne- bonis, cadens in prfcvaricationis profunda demersus
gari Dei graiia videatur, quando autem asseritur esl, et nihil quemadmodum exinde exsurgere posset
Dei gratia, liberum arbitrium putetur aufefri. >Cum invertit, suaque in seternum libertate deceptus hujus
vero Julianus objecisset AugUstino dicefe ipsum. riiina jacuisset oppressus, nisi eum post Christi pro
liberum arbitrium Dei gratiam commendando ne-. sua gratia relevasset adventus. > Audiatuf interim
gari, respondet lib. iv contra eumdem, cap. 8 : sui interpres Augustinus, apud aposlolicam sedem
JVondixi negari arbilrium liberum, vel auferri, sed[ sua dicta exponens: < Peccato Adse arbitrium libe-
dixi, ut pntelur auferri. Alberlus Pighius ineptissi- fum de hominum nafura periisse non dicimus, sed
inus sancti doclorjs censor esf, nam libro m de Li- ad peccandum valere in hominibus subditis diabolo,
bero Arbilrio hsec in sanctum Augustinum effulirej ad bene aulem pieque vivendum non valere, nisE
non extimuit: < Libero arbitrio alicubi videtur ini- ipsa voluntas hominis Dei gratia fuerit liberata, et
quior, etiam parum illi, quam potest, tribuit: ejus. ad omue bonum actlonis, sermonis, cogitationis ad-
facultatem vel exienuat, vel dissimulat, vel eludit;,' juta (Lib. H ad Bonif., cap. 5, et tib. i, cap. 2).
certe omnibus viribus dejicit. > Quis autem impu- C ^ V. Falli item eos
§ qui dicunt sanclum Augustinum
dentis horfiinis teslimonio credat, cum sanctus Hor- conlra Arium ad Sabellium, et contra Sabelliumad
misdas papa in epistola ad Possessorem scribat: Arium declinasse.
t De arbitrio lamen libero et graiia Dei quid Ro- Duos alios testes conira Augusiinum vel nolentes
mana, hoc est catholica sequatur et servet Ecclesia, tfahit Annalus, Cornelium Mussumepiscopum Bitun-
licet in variis libris B. Auguslini, et maxime adj tinum, pag. 865, et magnum theoiogum Joannem
Prosperum et Hilarium abunde possit cognosci, t elc Scotura, pag. 872. Ille quidem in cap. 5 epistolsead
Itaque Augustini doclrina de libero arbitrio doctrinaa Roraanos ait: < Non ergo vos raoveat Augustinus vel
Ecclesiseest. Non igitur iniquus est Augustinus li- tantillum. Hoc est enim illi peculiare utcum aliquem
bero arbitrio, non illud elidit, non extenuat, nonn expugnat errorem , tanta vehementia illum exagge-
suffocaf; nam pessimum alioqui Ecclesia magistrumn ret, ut alleri opposifo causam praebere videatur. Ita,
sequeretur. Quis etiam non spernat ineptum PighiiI cum Arium inseciatur, videlur favere Sabellio, oum
consifium, quo nionet ad veram de libero arbilrio0 Sabellium Ario, cum Pelagium Manichaeis, cum Ma-
doctrinam percipiendam legendos esse potius libross nichaeos Pelagio. > fsfe vero in 2, dist. 33, qusest.
sancti doctoris ad catholicos' datos, quam reliquoss 2, ad 1, scribit: < Et ita mullum pondcrandum est,
contra Pelagianos scriptos? Stulte quasi diversa inn D ' contra quos haeretfcossancli sunt locuti, sicut Au-
alterutris via abierit. Irrisit hoc Massiliensiumeffu- guslinus contra Arium videlur quasi declinare ad
gium, quo sancti doctoris Hbros universos reciperee Sabellium, ef e converso; similiter videtur contra
fecusabant, sanclus Prosper in fine libfi contra Col- Pelagium decliiiare ad Arium. > Recte corrigit An-
lalorem : < Mancat, inquiens, plane maneat istaa natus dicendum forle Manichaum. Haecquidem ille.
conditio, ut horum librorum novitas repudiata videa- ,. At enim modeste loquitur Mussus; ait enim Au-
tur siineademcausa ejusdem viri dissentitantiquitas,i( guslinum contra Ariiim disputanlem videri Sabellio
etutinuiile aut incongruum judicetur, quod ab his is favere; milius Subtilis hoc ipsum expressit, addidit
quae contra Pelagianos condidit, dissonans inve- j. enim quasi videtur. Quod non ob ineptara Augustini
nibir. > melhodum, sed ob mysterii difficultatem, ac lecto-
: Porrd, si quseraiflus .undenam iidem scriptores ;s rum quorumdam minus' perspicax ingeoium dixere,
moti sint ad Augustinum lania calumnia onerandum, l, quse libenler, uti notavimus, concedit Auguslinus,
respondei Decampsiuscilaius quod Augustinus dixit it et tamen Annatus ait eadem pagina 872 : < Quo fa-
peccato Adseamissumac verdilum liberum arbilrium; i; ctum sit quemadmodum antea ex aliis referebamus ,
7S9 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 7G0
ut Auguslinusdeclinarit in oppositura; > cura tamen AsotisA currum ductante Phaetonte extra ecliplicam
illi visum fuisse, vel quasi visum fuisse declinare prsecipitem actuni, quam illis Auguslini excessibus
scribant. At quod recentiores inde velint convincere prsestem fidem
sanctum Augusiinum contra Arium disputanlem ad § VI. Expenduntur illorum testimonia, qui sanctum
Sabellium declinasse, patens calumnia est; nunquam Auguslinumnovitalisaccusant.
enim contra Arium dispulans, atque unitatem essen- Isii quidem tres praesulessunt quorum auctorita-
tiae astruens, visus est personas in unum confun- lem ac doctrinam Annatus satis exaggerat: nempe
dere, ul favere Sabellio dicendus sit. Augustini di- ClaudiusXaintes in lib. Atheismi Cal., tit. de Prae-
ctum vel unum producant, et causam integram illis destinatione; AmbrosiusCatharinus, in libelloitidem
cedimus. Imo nullus mortalium adeo exacte me- de Praedestinatione; HieronymusOsorius, lib. ix de
diam inler Arium et Sabellium viam tenuit utjAugu- Justitia, qui sancli Augustini doctrinam de prsede-
stinus, qui media ipsius viaelinea incessit. Unum slinatione et reprobalione novitatis accusant, quasi
et alterum testimonium proferam , quo adversarii senserit contra sententiam omnium Palrum qui eum-
falsitalis penilus convincantur. dem prsecesserunt. Vetus sane contra sanctum Au-
Sanctus doctor, tract. 37inJoannem, ita Hippo- gustinum Semi-Pelagianorum canlilena esi, ut ex lit-
nenses suos alloquebatur: <In errore Sabellianorum •B I teris Prosperi patet, cui sanctus doctor hsec reponit
unus est solus ipse Pater qui Filius. In errore Aria- lib. de Prsedestinatione sanctorum, cap. 14 : < Quid
norum, alius est quidera Pater, alius Filius, sed ipse igilur opus est ut eorum scrutemur opuscula qui,
Filius non solum alius, sed etiam aliud. Tu INMEDIO priusquara ista haeresis oriretur, non habuerunt ne-
quid? Exclusisti Sabellianum, exclude et Arianum. cessitatem in hac difficili ad solvendum quseslione
Pater Pater est, Filius Filius est, alius, non aliud, versari, quodprocul dubio facerent, si respondere
quia Ego et Pater, inquit, unum sumus, sicut etiam talibus cogerentur. > Sed hac de re pluribus alibi
hesterno die, quantum potui coramendavi. Cura au- dictum est. Sane Clemens VIII, in disputationibus de
dit sumus, abscedat confusus Sabellianus, cum audit; Auxiliis Molinae,sententiam ad Augustiniani dogma-
unum, abscedat confusus Arianus. Gubernet calho- tis de praedestinatione amussim exegit, et Faustus
licus INTERUTRUMQUE fidei suse navigium, quoniami Reiorura episcopus inde prsecipuerejectus est, quod
cavendumesl in utroque naufragium. > Quid erudi- sancti doctoris de prsedestinatiohesententiam impu-
tius, quid subtilius, quid verius dici potuit? Passimi gnavit, quam Patres Augustinumsubseculi, Prosper,
hoc populo inculcabat, quo regia inter Sabellium et' Fulgentius, Caesariusatque Africani episcopi in Sar-
Arium via procederet. Omnino audiendus est iterumi dinia exsules, itemque monacbi Seylhse, Rliemigius,
Augustinus tractatu 71 in Joannem, ubi elegantissimei C ( Prudentius aliique propugnarunt, quibus sanctus
ita hsereticosconfutat: < Contraria dicitis, sed noni Thomas cum meliori scholasticorum parte.consensit.
eodem modo sicut est falsum contrarium vero, sedI llldd tamen notandum venit, horum trium episco-
sicut sunt inter se duo falsa contraria. Errando ini porum contra Augustinum testimonia recentiori-
diversa itis, INMEDIO est via quam relinquitis. Inler bus ipsis non exacte probari. Moraines, disput. 9,
vos ipsos longiore intervallo separali estis quam abi num. 57, cum hsec parum honorificade sancto doc-
ipsa via, cujus desertores estis. Vos hinc, vos autemi tore Claudii Xaintes verba recitasset: < Pro resolu-
illinc huc venite, alteri ad alteros iransire nolite, sed tione fidei mese, quam Ecclesiae catholicae judicio
hinc atque illinc ad nos veniendo, invicemvos inve-v submitto, censeo D. Auguslinumnimio conlra Pela-
nite. Sabelliaui, agnoscite quem prsetermittitis; gianos ardore incensum nimis praecipiianter senten-
Ariani, aequate quem subditis, et in via vera nobis- tiam et consensum praedecessorum suorum contem-
cum ambulabitis : est enim quod invicem ex vobis: psisse, >hanc ipsam censurara improbans ait: < Huc-
alteri ex alleris admoneri utique debeatis. Audi, Sa- usque episcopus Ebroicensis, qui, ut opinor, et pa-
belliane: Usque adeo non ipse Pater, sed aller est; ce illius dictum volo, consultius fecisset, tantique
Filius, ut eum Arianus insequalem asserat Patri. doctoris auctoritati convenientius, si semper et con-
Audi, Ariane: Usque adeo Filius sequalis est Patri, i "1 stanter qusecunquedixit Auguslinus, in sensum il-
ut Sabellianus eumdem esse dicat et Patrem. Tu> Iura commodumexposuisset, et non tantam in opi-
adde quem tollis, tu adimple quem minuis, et nobis- nando inconstantiam ei tribuisset. > Dixerat enim
cum ambo consistitis, quia nec tu tollis, nec tu mi- Sanctesius Augustinum varium ea in sentenlia fuisse.
nuis eum qui et alter est a Patre, ut convincas Sa- Ambrosius Catharinus, in libro de Praescienlia et
bellianum, el aequalisest Patri, utconvincas Aria- praedestinatione, adeoadversus sancltim Augustinum
num. Utrisque enim clamat: Ego el Pater unum procax est, ut bilem moverit vel ipsi Vasquio,^unde
tumus. Quod ait unum, audiant Ariani; quod ait liis Catharinum increpat part. i, disp. 90, num. 11:
tumus, audiant Sabelliani, et nec illi sequalem, nec < Contra Aogustinum parum modeste loquilur Ca-
illialterum negandosintvani. > Itane, si superis pla- tharinus, et in illius sententiam suo modo explica-
eet, qui non modo regia via seraper incessit, sed qui tam maledictis procaciter ferlur, etc At in hoc tur-
eamdem posteris non dicam digito monstravit, sed pissime certe Catharinus lapsus est, tum quod non
>pedibus fecit exlra orbitas excurrisse, et ad extrema intelligens mentem Augustini ipsum impudenter im-
declinasse dicetur ? Ego quidem.prius credarn reapse pugnat et reprobat, tum quodipse Auguslinus contra
761 VINDIClJi AUGUSTINIANiE. 762
Slassilienses^etalios a Ccelestino I in epistola prima tA non quid illis sentiendum fuerat de Augustino, hoc
ad episcopos Galliae honorilice defendilur. >Et ibi nobis sat est haud plene eos lestes recentioribus pro-
recilato Ccelestini elogio addit, < hoc Ccelestini tes- batos esse, quorum ipsis fatenlibus, primus minus
timonium sufficere ulos ipsi Catharino obstruere- consulte loculus, alter impudens, parum modestus, ct
tur. > Accedant ex Hispania duo Dominicanae fami- procax, imo nec mentem AugustiniAinlelligens. Po-
liae nobilissirai doctores, qui hominis in Auguslino stremus denique deceptus dicitur. Annate, bos
impugnando licentiam castigant. Dominicus Soio, in contra Augustinum testes ? Sed alios modo audia-
cap. ix Epist. ad Romanos : < Non potuit (inquit de mus.
Catharino) hic reverendus Pater citra temerilalis no- $ VII. Testimoniis Driedonis, Taperi, Medinm et
tam non solum Augustiuum, verum sanctos oranes Vallosilli conlra sanclum Auguslinum producla ful<
nova inauditaque sua commentatione contemnere. > tata esse, nec fideliter recensita.
Et Bannez, part. i, quasst. 23, art. 7, prope initium, Annalus quasi lippis, imo csecis scfiberet, ausus
de Catharino ila loquilur : < Edidit tres libellos de est eos contra sanctum Augustinum testes advocare,
Praedestinatione, in quibus nihil est erudiiionis, sed qui vel maxime sancti doctoris auctoritalem luentur,
plurimum erroris. > Quis vero quantusve fuerit isle quod sane nisi variis lechnis usus prsestare potuit.
sancti Augustini reprehensor, et unde emerserit, tra- D Etenim eos citat qui aperlis verbis citra ullam con-
dit Soto in Apologia de certitudine gralise, initio his trariam interpretationem non modo Augustinianos se
ipsum Catharinum alloquens : < Jam setate provectus probant, sed Auguslinianissimos; novis enim verbis
ex jurisconsullo (trigesimum aetatis annum natus insolitae recentiorum assertiones casligandse sunt.
Florentise Dominicanaefamilise nomen dedit) theolo- Quo vero fidem testibus paret, aliqua eorum verba
gus derepente prodiisti, simul et audire ccepisti in dissimulat, alia detruncat, alia mutat, gravi conira
scholis, et contra egregios scholarum doctores scri- tot doctores injuria.
bere. > Tantse auctoritatis apud suos habet Cathari- In primis appeilat Driedonem, testatus pag. 878
nus! Caelerum non possum non indignari Annato, haec scripsisse : < Neque sentire contra divinam gra-
hanc glossam pag. 866 Calharini testimonio appen- tiam, neque si fallatur, pemiciose falli eum qui,
deiiti: <Ambrosii Galbarini judicium esset merito quamvis Auguslinus aliter sentiat, generalem agnos-
suspectum, si quam profitetur interdum in Augusti- cit erga omnes homines, cum primum ad usum ra-
no deserendo libertatem, usurparet solus. Sed tanta tionis perveniunt, bonilatem, ut eos juvet peculiari-
caeterorum doctorum conspiratio satis ostendit bus auxiliis. > Driedo eo loci, nempe in Jib. de Ca-
Caiharinum in ea re, non ut Catharinum, qui ptivitale et redemptione generis bum., cap. 2, tract.
suo ssepe ingenio nimium indulsit, sed ut Ecclesioe,C 4, memb. 2, part. 8, immediate ante illa verba ab
calholicae archiepiscopum et dociorem id sensis- adversario adducta, hsec tradit : < Quamvis TUTIOR
se, > etc Erras, Annate, erras. Catharinus libros vivat quisquis cum venerabili Patre Augustino non
illos de Praedestinatione scripsit antequam essel an- per auxilia sufficientia ex sequo omnibus aduliis pro-
tistes, nam edili sunl Parisiis anno 1541; ille vero posila, sed per divinam misericordiam et justitiam a
Minorensis episcopus in Picentinis dictus est anno curiosis hominura qusestionibus se absolvit, humi-
1546, die 27 Augusti, ex tomo vu Italiae sacrse liatus sub polenti manu Dei. > Deinde quam ibi in-
Ughelli; archlepiscopus vero Compsae anno 1552, sinuat de auxiliis communibus sententiam, locum in
die 5 Junii. Non itaque Joculus est ut archiepisco- parvulis non habere ostendit, quo insolubili argu-
pus Ecclesiae catholicse, sed, teste Soto, uti nu- mento sanctus Augustinus illam semper impugnave-
perus ex jurisconsulto theologus in iis libris in qui- rat. Al qui secus sentiat, non falli, inquit, perni-
bus, assertore Bannesio, nihil est eruditionis, sed ciose, si fallilur, nec conira divinam gratiam tentire.
pturimum errorit. Hinc faclum est ut .Catharinus Nam contra justiiiam potius senlit quam contra gra-
jurisperitus in itlis libris saepe laudarit codices et di- liam, ncc pemiciose, sed toler&biliter fallitur. Tu
gesta, ut suas de praedeslinatione opiniones theolo- vero, Annale, ut Augustini in fine lib. vi contra Ju-
gis persuaderet. J) lianum verba, velis nolis, tibi ingeram, miserabiliter
Restat Osorius, de quo hsec habet Gabriel Vasquez falleris, vel etiam detestabililer [alleris, quando Drie-
part. i, dispul. 89, cap. 8, num. 62: < Alterum, in quo hi donem conlra Augustinum testimonium dicere tibi
auctores(nempeCalharinus,Camerarius, Osorius) fue- ilngis, qui TUTIOREM sancti doctoris sententiam con-
runt decepti, est quod putarunt GrsecosPatres Augusli- testatur.
no contraria docuisse, quasi assereret Augustinus homi- Rursus adducit eumdem Driedonem lib. i de Libero
nes ad gloriam sine meritis electos fuisse, > etc. Arbitrio cap. 2, parl. 5, ubi ait: < Ex Scripturis sa-
Itaque, Vasquio teste, Osorius deceptus est. Anna- cris ab Augustino adductis super hac re non expresse
tus libro primo sui Augustini, a cap. 2 usque ad no- et efficaciter concludi potest infantes siue baptismo
num, fusius conatur probare Auguslinum non sen- decedentes supplicio aetemi ignis esse cruciandos.»
sisse contra antiquos Patres, et praecipue cap. 6, Additque Annatus nobile scholioif: c En ul ineflica-
ubi Faustum conlra Auguslinum loquentem .inducit. ces fatetur adductas ab Augustino ex Scriptura sa-
Qua ergo ralione Auguslinum iilis testimoiiiis op- cra probaliones, utque optioni studiosorum permit-
pugnat? Quod si dieat recitare se quid illi senserint,. . tit, ut illum aut sequantur autdeserant. > Inlclligit
763 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 764
Driedo testimonia Scripturae ab Auguslino allata non A , Deusnon denegatgratiam, quod recentiores putant
efficaciter, hoc est haud demonstrative probare poe- esse certissimum. Vides tertio Deum haud repreheu-
nam sehsus ptierorum in inleris; nam immediate di posse si laborantibus pro viribus adhue deneget
hsecde utraque sentenlia prsemiserat : Cum neutra gratiam : quse Adriani dicta^um iilorum theologia
videalur efficaciler ex Scriptura sacra demonslrabilis. non conveniunti Ibidem vero ait: < In omnihus his
Neque hanc sententiam demonstralive probatam nos exclamandum est cum Augustino : 0 altiludo divi-
contendimus; alias nullus posset oppositum tueri. liarum sapienlim el scientimDei! > Cum tamen re-
Neque optionem facit ut Auguslinum vel sequamur cenliores hanc sancti Augustini exclamationem non
vel deseramus: nam Augusiino etiam ill.i in opinio-. fnodb non imitenlur, sed irrideant, quod ex Joaune
ne nobis inhserendum esse exemplo docuit, haec as- Adamo superjus fuit manifestum.
truens : < Ut ergo,.quod nobis PROBABILIUS, Scriptu- Accedit lerlio loco Bartholomseus Medina, magnus
risque sacris magis. consonura videtur, afferamus, Dominieani instiluti theologus; ejus verba sic recitat
arbitramur hujuscemodi parvulos ssensibili qua- Annatus pag. 875 : < Sine.dubio sententia est Au-
dam molesiia, seu afflictione ab igne et in igne tor- gustini quod homo in pura natura habet naturalem
queri. > Audis, Annate, eara senientiara, quam.tu virtulem operandi, quam non habet in Iapsa. Non
pag. 858 lanquam crudelem detestaris, a Driedone B p.lacel tamen docloribus. > 0 integrae fidei exscrip-
astrui probabiliorem, ac sacrae paginaemagis conso- torem ! Medina eo loci, adducta sententia nonnullo-
nam ? Augustino igitur militat doclissimus ille vir, rum asserenlium diversam esse virtutem operandi
neqne ulla arte in recenliorum, caslra abduci potest, hominis stantis et iapsi, ait: Qum sine dubio videtur
sed inane tanium iilius nomen fingis ad decipiendos esse D. Auguslini sententia. Quaeita recitat Annatus:
incautos. Sine dubio senientia est Auguslini. Falleris, o bone
Driedoni magistro supparem submittunt Ruardum vir! non ila scribrt Medina : Videri, ait, non vero
Taperum ex eadem Lovaniensium academia docto- esse reapse illam Augustini sentenliam ; lu vero illud
rein, quem haec conlra Augustinum scribere tradit verbum videri abradis, quo ex Medinse vocibus Au-
Annatus, pag. 879 : < Alia tamen opinfo magis con- gustino acriusinsultes. Sed necait: Non placettmnen
sentanea est Auguslino, quod non omnibus Deus docioribus; relege, et videbis ita scribi : Non placet
concedit tale auxilium, > elc. Et deinde : < Harum .tamen.viris noeTORiBus,quibus eam aliquibus, sed
tamen opinionum prior videtur magis commendare forteminus, utille quidem putabat, doclis senlenliam
divinam bonitatem, > etc. At est quod de Annato placere significat, eos autem tacito nomine paulo
conqueramur, quippe qui verba Taperi plurimum anle indicaverat. Sed alia rursus audienda est ob-
Augustinianse sententiae favenlia omiserit;ham ita C jeclio : elenim, recensitaMedinse sententia, exclaraat
scribit Taperus ad art. 7. pag. 222 : < Alia tamen recentior ilie pag. 876 : c Atque hac ratione hic
opiniomagis est consentanea Augustino, ETPATRUM auclor indubitatam Augustini doctrinam hocinpunc-
CONCILIIS, quod non omnibus Deus concedit tale auxi- to et doctoribus contrariam esse fatelur, et SIBIsine
lium. > Pupugere recentioris mentem duo llla verba: ullo fidei violalse, vel spretse anliquitatis scrupulo. .>
quis enim inde non videat quanlum ponderis Augu- Belle haec sibi Annalus fingit. Medina, sua ipsius
slinianse senlentise, tesle Tapero, accedat? llla igitur sententia recitala, aperle proteslatur se non habere
cbnsulto omisit. Quare jure cuin Augustino lib. IV adversariura Augustinum. Hsec sunt ejus verba:
contra Jut., cap. 8, hic liceat exclamare : Ut appa- < Neque D. Augustinus huic nostrae sententiae ullo
reat de re lanla, quibus abs te fraudibus dhputetur. modo adversatur. > Et audes coram judicibus affir-
Addit Annatus significare Taperum eamdem senten- mare Medinam fateri sibi esse conlrariam Auguslini
tiam esse Adriani VI, 4 Sententiarura, quaest. 1, de: doclrinam ? Egregie Auguslinus contra Julianum lib.
pbenilentia. Hinc insultat pag. 886 : Adrianus quo-ii jv, cap. 8 : < Quis non exspectet, inquit, sapientiam
que Sextus juxta id quod refulimus antea ex Ruqrdoi dissereutis, qui fidem cognoyerit mentienlis? >
Tapero jungendus erit. Sed profeclo nullas nobis; Eadem fide animoque Annalus pag. 870 ad.tribu-
praestigias facies. Quid scripsit Adrianus citatus ini P nal contra Augustinum Ferdinandum Vallosillumvei
fol. 3 dubii § : Ex his respondeo ad qumsiium,modoi nolentem trahit, qui muttis tocis, inquit, satis indicat
proferimus : < Eam misericordiam, ait, ut probabi- liberamesse ab Auguslino interdumdiscedendicopiam.
liter teneo, vialoribus exhibel Deus, qua sufficienter Dein plura Valtosilli lestimonia producil, in quibus
eisassistit, et suam gratiam ofleit,,qua pro extremoi tamen hic adeo. constanter cum Auguslino stare se
saltem virium laborando, possent peccati indulgen-• .profilelur, ut mecum sane illa reputans, ineam opi-
tiam promereri, ut in hoc differentia sit vialorumi nionem abeam, alienisilla oculisAnnalum lectitasse:
ab iis qui transierunt terminum. Si laraen contra- pudet enim ac piget de viro tanti inter recemiores
rium faciat, id est si iion dat eis indulgentiam pec- nominis adeo palmares aIlucinatior.es (non enim im-
catorum laborandb pfo viribps, quod apud do.ctores> posturas dicam) suspicari. Yerum eadem objecta
dubium et incertum est, nequaquam injustiiise arguii excutiamus : < Multis locis, ail, satis indical liberam
posset. > Vides primo dicere se probabiliter hoc te- esse ab Augustino interdum discedendi copiam, ut
nere. Vides secundo Adriano teste dubium et iucer- qusesito 13 in tomum H Chrysostomi, dum qu«rit
tum esse illud principium : Facienli quod in se est,, causam prsedeslinalionis et reprobaliouis. > At cur
 76B VINDJCLEAUGCSTINlANiE. "JGC
Vallosilli verba contra Augustinum non producis,!, j, j^ tionis vera ratione attigisse, quaeAugustinum ac cae-
quod cseterorumtestimonia referens praestitisli? Sanee teros anteaPatres celata semper fuisset. > Tandem
quia nulla sunl; debui dicere, conlraria sunt: ete-i- sic concludit : < Et quaesito 30, iri tom. IV, ubi
nim adeo mordicus Augustinianaesentenliae de gra-h- fesponsionem ad oppositam sibi auctoritatem Augus-
tuita prsedestiuatione adhaerel, ut ibidem dicat:: tini in ea quaeslionenum liceat uxori de consensu
i- mariti fornicari, sic exorditur: Pro B: Augustino
c Opiniocontraria non est probabilis, licet non haere-
tica, et nullus eam deberet asserere in scholis nequee respondemusquod quid secundum veritatcmtenendum
alibi. > Et hunc dicis in disputationede prsedestina- sit, definivimus.>Ita tfuncatum testimonium Vallo-
lione facere tiberam ab Auguslinodiscedendi copiam? silli refert Annatus; ut putetur parvi habita Augus-
Rursus ibidera, nempe quaestione 13, Chrysostomi ii tini auctoritas ; nam ille scriptor stalim addil: < Et
testimoniis eiplicatis, addit-: < Augustinus patrono0 ipse tanlum proposuit qusestionem an in casu uxor
non indiget; nam cum prius huic dogmati constanterr possit licite fornicari, accedente consensu viri, in
adhaesisset, re tamen diligentius perspecta, opinio- quo sensu doclofes scholaslici quaestionemnon dis*
nem locis innumeris retractavil, > nempe Deum ho- putant. > Poslea aliam explicationem annectit: <Sc-
mines prsedestinare ex praevisis meritis fidei nalura- cundo dicimus B. Augustinum casum nou definisse,
lis. Addit adversarius : < Et quxsito 18 in tom. III1 •j, quod ex verbis ejus constat; postquam enim casum
sancti Augustini, ubi disputai an possint alioevirtu- proposuit, conclusit sic asserens : Nihil hicin alle-
tes esse sine fide, et sic loquiiur, etc. Non enim1 ram partemdisputo, liceateuiqueexistimarequod velit,
sanclus Thomas consentit cum Gregorio Ariminensi, elc Ex qua littera constat quod cum dicat, Liceat
neque cumB. Augustino, quod omnes actusinfide- euique existimare quod velit, quod definite nihil asse-
lium sint peccata. > Respondemus Vallosillumhaec a ruit, sed opinioni et judicio aliorum existimandum
dixisse ex aliorum sententia calarao ad alia prope-. -' reliquit. > Hsec doctissimus ille episcopus, qui sum-
rante; nam quaesito 22 in D. Ambrosium,ubi ext ma diligenlia atque ingenii labofe qusecunque dubia
professo quscstionemillam aghat, etad qnam se re-u in universis sancti AHgustiriivoluminibus occurrere
fert lom. VIIAngustiniqusesilis 18ell9, ettom. VIII, poterant, explicuit, unumquepfsesertim oslendendum
qusesito3, et alibi,-aperte § Ad argumenla Gregorii,( sibi proposuit, nil falsi alicubi ab Augustino assertum
in rcsponsione ad 4, tradit sanctum Augustinum noni fuisse. Quare quis non segre ferat et acerbe-, hunc
idem sensisse cum Grcgoiio Ariminensi de operibusj strenuissimum sancti doclofis defensorem conlfa
infidelium. Et in tom. III; qusesito18, scfibit de vir- cumdem ad tribunal oblorto collo a recenlioribus
tutibus infideliumsanctum Augustinum sensissecumt tralii, fieri illum ipsoruramet ore ea loquentem qiue
sancloThoma. Et tom. VIII, qusesito3, ait deeodemi r* f* non modo non dixit, sed qtiaeab Augustini sensibus
sancto dociore, qucerensan omnia inGdelium operai procul abesse solidissime demonstravit ?
sint peccata : < Et ita in re- convenit cum cominuni'
§ VIII. Viguerii, Soli, Fabri, Hqrantii lestimonia
sensu Ecclesiae, et cuin doctrina doctorum scholas- discussa.
ticorum. > Et haec esl Vallosilli de Augustino sen- Recenliores, licet in superiori testium repetitione
tenlia. convicli sint, ora lamen judicum aspicere, nedurii
Pergit Annalus : < Et quaesito25, in lom. III Au- sua ilerum conira AOgustinumaperire hon erubes-
guslini, ubi concludit limorem servilem tum bonum,, cunt, imo novos contra sanctum doctorem testes ad-
tum meritorium esse, quamvis Augustinus videaturr ducunt, ita ut si testium numero certandum foret,
illi aliud sensisse, in quo forte Vallosillus deceplus, verendum esset ne illofum multittidirie Augustinus
est. > Sed appello oculos lectorum, nihil enim ibii obrueretur; sed re nobis bucusque feliciter succe-
ait de Augustino, ut fingil. Annatus ; in fine lameni dente animosiores facti, ad reliquorum testium exa*
quaesiliejusdemsancti doctoris diclum interpretatur,, men accedimus.
nec uspiam scribit sibi videfi Augustinum asseruisse; Joannes Viguefius pag. 872 nominatur, quod § 6
timorem servilem non esse bonum; unde ille recen-• de Peccato originali liaecscripsit: <Praelerea in hoc
lior non splum in sanclum Augustinuminjuriosus est,, j) TJnon tenetur D. Auguslinus. Unde GennadiusdeVifis
verum etiam in ipsum Vallosillum, quem deceptum. illuslribus de eodem Auguslino loquensait : Licet
dicit, ea de Augusiino pronuntiando, quse ne som- minus capacibus dubitationemde abortivis fecerit,
niavit quidem. Addit quarlo : < Et .qusesilo 10, in[ error lamen illius, ul superius disciymullo sermone
tom. X, ubi dicit Augustini sententiam de causa re- contraclus,lucta hoslium exaggeralus,necdumhwresis
probationis displicuisse plerisque veterum Palrum. > quwstionemdedil. Per quae vefba dat ifilelligere D.
Bene; at stalim quinam fuerint illi Patres significat, Augustinum in haC opinione errasse, sed ipsum hse-
nempe Massilienseset Fauslus Rejensis..Hsec tamen relicum non fuisse, eo qsiod non fuil- peftinax, imO
siluit Annalus, videbat enim illos Palres esse-Semi- relraciavit in epistola ad Julianum... Praeterea de-
Pelagianorurn magistros, hoc est nullius prorsus cretalis Majores, de Bapiismo,in qua est determina-
auctoritalis. Porro ibidem Vallosillus confutat Ca- tum eos non paii pcenamsensus, lempofe D. Ali-
tharinum sancti Augustini sentenliam reprehenden- gustini nondum edita erat. Quia idem Augusiihus,
tem, et concludil: < Non ergo est cur Catharinus in qui supra modum Ecclesiam reverebalur, si edita
proloquiosui libelli diceretse punctum prsedestina- fuissei, oppositum non dixisset. > Verum hic lestis
767 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 768
nullam apridjudices fidem merelur, quod corum quseJA ses communiter, quorum omnium testimoniaindica-
dicit prorsus insciumsepropalat. In primis Gennadius, vimus eap. 3, § 5. Quantum vero Solus Augustinoin
cap. 38 de sententia sancli Auguslini de poenis par- disputalionibus de gratia detulerit, ex cap. 2 ejus-
vulorum sine baplismo morienlium non loquitur, sed dem libri colligilur, ubiait: < Hocipsum Augustinus
de resurrectione puerorum in uteris matrum dece- agnovit, ut pleraque alia quae in argumenlum liujtis
dcnlium. Nam Gennadius, cura dixisset Auguslinum operis excogitari possunt; quem propterea nihil mi-
ex multiloquio efrasse, ait: < De resurrectione eliam rum si fermeUSICUM CORVPH.EUM identidem hufcsimus
niorluorum simili cucurrit sinceritate , licet minus vnx CETERIS PATRIBUS accersituri.> Haecille.
capacibus dubitationera de abortivis fecerit. Calho- Franciscus etiam Horantius contra Augustinum
licus permansit tamen, et error illius sermone multo, citalur, vir sane erudilus, et qui synodo Tridentinae
ut dixi, contraclus , lucla hostium exaggeratus nec- interfuit, quod cum Cyprianum itemque Hierony-
dum haeresis quaeslionem dedit. > Etenim sanctus mum in quibusdam erfasse dixisset, hsec de Augu-
doctor, lib. xxn de CivitateDei, cap. 15, dubium stino subjungit lib. iy, cap. 3, de Locis Theologicis:
propor.il an abortivi partus in die judicii resurrecturi < Idem Augustinolonge doctissiraocontigit. Sed quo
sint. Quare Viguerius verba Gennadii nec percepit, feror ? cui non ? > Qui nusquam Augustinumerrssse
nec fideliler retulit, nam liacc omisit: CatholicusB ] diceret, eximia Augustinum laude fraudarel, duos
permansil lamen, quibus periodi sensus varialur; Rclractationura libros expungendo. Verura Annato
errorem eriim non de abortivis Gennadius objicit, probandum erat Augustinum in libris contra Pela-
sed de prsedeslinalione ex absoluto Dei decreto, ut gianos ab Horanlio reprehensum fuisse, hoc enim se
alibi dicuim est. Neque enim senientia Augustini de scriplorum testimoniisevicturum spoponderat. Au-
pcenis parvulorum fuit lucta hoslium exaggerata, dile interim quse sit illius scriptoris de Augustino
nam de illis Augnstinum tanlummodo dubitasse Sc- >judicium. Ille lib. i, cap. 51, ubi de gratia et libero
mi-Pelagiani dicebant, ul patet ex lilteris Hilarii ad arbitrio disputat, hocce nobile Augustino Elogium
Auguslinum. Prseterea falsum est sanctum Doctorem appendit : < Haec longe omnium in perluslrandis
Benlentiamillam relractasse in epislola ad Julianum; fidei nostrae sacrarnentis princeps Augustinus.
eienim nullam ad Julianum epislolam Augustinus Quam quidem doctrfham tanquam e ccelo lapsam
scripsit. Sane inOpere imperfectoconlra Jul., lib.m, suscipimus, ut sanctam veneramur, ut fidei nostrae
cap. 200, quod ultima aelale conscripsit, constans in regulse conformemamplexamur , el ul anliquae Pa-
eadem fuit sententia: <Si autem, inquit, non erui- trum traditioni satis constantem, modisqueomnibus
tur de :potestaletenebrarum, et illic remanet parvu- veritati consentaneam et convenientemretinemns. >
lus, quid miferis in igne aelernocum diabolo fuiq- iC Cap. 46 vocat sanctum Augustinum unum omnium
rum, qui in Dei regnum inlrare non sinilur? > Ne- doclissimum et sanctissimum; cap. 48 ait : Magni
que hoc sancti docloris assertum damnatum est ab Augustini mens expendatur. Haeede sanclo doctore
Innocenlio III in illa decretali, ut optime notat Horanlii sententia est, ut haud jure contra eumdem
Gregorius in 2 Sententiaruro, disl. 53, q. 3, et supe- a recenlioribus nominari possit.
rius ex professoostendimus. § IX. Joannis a Bononia, Arborei, Aragonii,Pennoti,
Augelur lestium numerus Dominici Soti censura, Eslii, Vegwel Tostatiteslimoniaexaminata,
qua sententiam sancti Augustinide poenisparvulorum Omnium bibliothecarum schedulas recenliores
perstringit, inquiens lib. i de Natura et grat., cap. excusserunt, rimantcs si quae doctorum licet haud
14, apud Annatum pag. 874 : < Augusiinus plus ita celebrium dicta invenirent, quibus Augustini
justo videlur torquere parvulos, unde qui ejus sen- aucloritas decurtaretur. Enimvero in librum exi-
tenliae subscribunt, perpauci sunl, et tortores par- guum nescio cujus Joannis a Bononia inciderunt,
vulorum nuncupantur. > Idem vero, Annaius pag. qui, utrefert Annalus pag. 878, expositiones Augu-
871 Joannem Fabrum episcopum Viennensemhom. stini in illa Apostoli: Deusvutt omneshominetsalvos
9 de peccato orig. in eamdem Soli sementiam addu- fieri (I Tim, n, 4),_non recipiens ait: c Non videlur
zerat, quippe qui dixit Augusiinum sic opinantem D hic modus dicendi sufficiens. > Uem : c Non est
excessive loculum. Al quseslio de poenis par- verisimile Apostolum boc sensisse. > In prirais liic
vulorum nusquam ex professo ab Augustinoagitata scriptor in tacita soiulione objectionum, pag. 365
fuit, sed occasione a Pelagianis data suam sen- cdit. Lovaniensis anni 1555, quo raodestius Augu-
tentiara pronuntiavit; in sermone 14 de Verbis stini interpretationem alteram secutus omilteret,
Aposloli fusius quidem quatn alibi ea de re locu- sanctum Doctorem noluit nominare, religioni sibi
tus est. Nec perpauci sunt qui eidem adhserent, ducens a tam ^sacronomine palam discedere , sed
nam Gelasius ac Gregorius ponlifices, Avitus, Ful- ait : < Denique haud me latet eximium quemdam
gentius, Isidorus, synodus Sardiniensis Palrum sacrarum lillerarum inlerpretem hunc locum ad hunc
Africanorum, Prudentius , Beda, Aelredus aliique modum explicare. > Poslea : < Alium sensum ponit
sancti Patres Augustinianam de parvulorum pcenis idem doctor eximius. > At recentiores non modo
scntentiam secuti sunt. ltemquc ex theologis Grego- Augustino nominalo easdem interpretationes reji-
rius, Driedo, Musseus,Moreau,Macedo, Polmanus, ciuni, sed dicteriis eliam onerant, vocantes easdem
Paludanus, Poncius, Conrius ac doclores Lovanien- cum Molinavel primo aspectuperegrinas et exterlas,
 760 , VINDICLE AUGUSTINIAN^. 770
in Concord., qusest. 19, arl. 6, disp. 1, vel cumPer A illic urgelur. > Quid lum ? Scribit sancius doctOf
tavio ad tludendum magis, quamreclas et solidas vi- duas expositiones cxcogitari posse laudatae Pauli
deri, tom. I Dogm. tlieol., lib. x, cap. 3. At idem sententiae, quarum utraque Pelagiana haeresis suffo-
scriptor in pfsecipua quaestione de prsedestinatione calur : siquidem una dispiiceat, altera recipiatur,
haec tradit: < Noslram mox subjiciemus sentenliam, hoc salis Augustino fuit, neque qui primam non ad-
camque dictis B. Fulgentii sumptis ex B. Augustino mitlit, Augustini hostis slatim censendus est; non
slabiliemus. > Passimque eo in opere sancti Augu- enim hoc exigit Augustinus, dum ait, sive gloriatio-
stini testimonia inculcat. nemdixeritiaudabilem, elc, sive gloriationemviliosam,
Opponit pag. 880, Joannem ArDoreum in illa quibus significat nolle se in iis explicandis iihmorari,
verba Epist. ad Rom., cap. ni: Vbi est gloriatio lua? utraque tamen interpretalione Pelagianos convinci,
exclusa est; per quam legem? factorum? Non, sedper sequente quolibet quara velit.
legem fidei; ubi sancti Auguslini interpretationem r. Caeterum exciderint illa Arboreo, modo in quscs-
jejunam vocat ei explodendam. Miror alterum summa tionibus deprsedestinaiioneet gratia Auguslinianum
Annati diligentiam subterfugisse: etenim ait: Expo- se profiteatur. Lib. x Theosoph., cap. 9 : Augustinus,
titio est ridicula el explodenda; verum ridieulus po- ait, liberi arbitrii assertor studiosissimus; lib. • xiv,
lius testis sit Arboreus, qui Augustinum Latinum * cap. 7 : Si nonnihil, inquil, tibi sit judicii, facile co-
sermonem docere praesumit. Sanctus docior, lib. de gnosces ex sana el luculenta Auguslini doctrina, Deum
Spiritu etlitt., cap. 10, ut prohet homines non justi- non ex eo dilexisse Jacob, quod fulura ejus merita
iicari ex lege, sed ex fide auxilium gratise inipetranle, prmoiderit. Toto eo volumine in qusestionibus de
illa verba Apostoli adducit, haec subjungens : < Sive gralia ait : Hcec Augustiniana esl assertio, et initio
gloriationem dixerit laudabilem, quae.ia Domino esi, libri vel a iimine se sancli doctoris studiosissimum
eamque exclusam, id est, non ut abscederet, pulsani, ostensurus scribit : Hujusce assertioriis partes, quas
sed ul emineret, expressam, unde et exclusores di- Augusiinianam sapiunt doctrinam, seorsim stabiliemus.
cuntur quidam artifices argentarii, etc; sive gloria- Igitur recenliofes suum ipsorum de Augustino judi-
tionem vitiosam de superbia venientem commemo- cium, quod dogmata de prsedestinaiione et gralia
rare voluerit, eorum scilicet qui cum sibi juste vi- altinet, hujus Arboris nec foliis nec umbra oblegere
dentur vivere, ita gloriantur quasi nori acceperint valent.
eam quam non per legem factorum, sed per Jegem Quo tamen Augustini auctoritatem propius arie-
iidei dicit exclusam, id est ejeclam el abjectam, quia tent, Petrum Aragonium et Gabrielem Pennotum
'
per legem lidei quisque cognoscit, si quid bene vivit, Augustinianos in subsidium vocant. Aragonius, 2-2,
Dei gratia se habere. > Itaque sanctus doctor, sub- ^ q. 10, art. 6, cum probasset hominem sine gratia
indicata prima explicatione, quse alicui forte venire Dei posse bene moraliter operari, addit: < Ex diclis
posset in mentem, ad alteram descendit, cui semper ergo inferlur sententiam D. Auguslini fuisse quod
inhseret in libris conlra Petagianos. At Arboreus ri- homines nullum bonum opus moraliter efficere pos-
diculum grammalicum agit, dum Augustinum barba- sunt sine gratia Dei, quod idem affirmabat Grego-
rismi accusans ait: c Nec pictores eximii, elegantis- rius. > Unde ait Annatus, pag. 882 : cAtque ita
simaeque piclurse fictores aut expressores dici solent palam profiietur Petrus Aragonius se ab Augustino
exclusores, sed exsculptores aut effigiatores. > Quasi discedere. > Pennotus vero lib. v Propugnac., cap. 6,
Augustinus vulgare illius selatis quorumdam argen- tradit minime credendum esse < omriem Augustini
tarise artis opificum nomen poluerit ignorare. Scribit rationem esse exactam demonslralionem, omnem
idem sanctus Pater in illa psal. LXVII: Vt excludant responsionem esse dogma fidei, omnem expositionera
hi, etc: <In arte argentaria exclusores vocantur qui locorum sacrse Scriplurse esse ceriam regulam et in-
de confusione massae noverunt formam vasis expri- fallibilemipsasdivinasScripturasinterprelandi, >etc;
mere. > Unde patel eos argentarios artifices quos quibus recitalis his Annalus insultat: < Vide, lec-
Latin'0 vocabulo fusores dicimus, tempore Augus- tor, quo moderamine in commendanda sancti Au-
tini a vulgo appellatos fuisse exctusores. Certe uti iv D gustini doclrina utanlur eliam illi qui ex instilulo
Reg. xxiv clusores argenlarii nominanlur qui gem- ejus cultores, imitatores et alumni sunt in ulroque
mas auro vel argento claudebant, ita exclnsores di- ordine canonicorum el eremiiarum. Ul perspicere
cebanlur qui ex auro vel argento vasa fundebant; liceat quam sit supersiiliosa hodiernorura Baianorum
cujus quidem vocis etymologiam non vacat curiosius religio, qui specioso errorum prsetextu solum Au-
inquirere, cum et nomina ad placitum imporiantur, gustinum in ore, in oculis, in corde liabere se fin-
et vox illa vulgo usurparetur. Arboreus aulem de gunt. > Non possum negare Aragonium in ea sen-
picloribus et pictura nomen illud perperam accipit, lentia fuisse, attamen ibidem concl. 2 fatetur homi-
quod ab Augustino de excusoribus argentariis, seu nem sine gratia raro, et infrequenter, et cum magna
de iis qui statnas, seu quodlibet aliud excudunt, in- difficultale posse efficere bonum opus, ut parum ab
telligilur. Igitur inepte in hoc Arboreus calculum Augustiniano dogmate recedere videatur. At § Ccetc-
posuit; verum Annalus hoc nobile scholion addit rum hoc non obslante probat senlenliam sancti Au~
pag. 881: c Et tamen liber ille ab Augustino contra gustini nullum continere errorem, ac proinde posse
Pelagianos scriplusesl, etiocus Pauli conlra eosdem sustineri. Huic tamen domestico testi nc tantilluut
771 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AtiGUSTINI. 772
judices mqveat, opponimus tres ex hac nostra ere* Aimpendit ut eumdem in sUam sententiani traheret;
jnjtana. Cimiliaceleberrimos doctores, qui mordicus quod vero videbat id satis aegreposse pefsuaderi ea
sancti Augustini sentenlise adhaerent * Gregorium quae fecitata sunt, apposuit, non ut parvi fieri ab
Ariminensem, 2, dist. 29, qusest. I, art. 2, Basilium ipso Augustinumjudicaremus, sed ut molesti forsilan
Pontium, raagnum theologum Salmanlicensem, iri adversarii objectionem effugeret. At quod Estio dis-
JMectionibus de auxiliis divinaegratiee, et Gasparem plicuit, Olim pariter Semi-Pelagiariis dispiicuisse
Casalium, Lusitanum episcopum, lib. i de fjuadri- scfibit Hilarius Arelatensis in epistola adAugusti-
partita Juslitia, qui Augustini dogma explicant, so- num, § Deindemolesleferunt ita dividi graliam, qum
lidissimis argumeniis muniunt, atque ab adversa- vel tunc primo homini dala, vel nunc omnibus da-
riorum jaculis vindicant. Imo recentiorum sublilis- tur, etc.-Ille taraen scriptor, 2, dist. 24, § 10, ait:
simus Vasquez idem fusissime propugnat 1-2, disput. < Atque horum primus sit Auguslinus, iit quem
190,.quem sequuntur ex eadem familia Turriamus, constat causam fidei calholicaecontra Pelagianosprae
traci. de Gratia, disput. 4; Mseratius,tom. II, tracl. caeteris ecclesiasticis scriptoribus acrius uberiuSque
eodem., secl. 8;.Ripalda, tom. I de Ente superuat., defendisse. > Et in 1, disl. 41, § 6 : < B. Augustini
disput. 20, sect. 6, alijque. de gratia Christi doctrinam, quse magna ex parte
At Pennolus non adversatur; etenira Auguslinus B consistit in astruenda prsedestinatione gratuita, ap-
usus est in suarurii, sententiarum confirmationem probavit Cceleslinus pontifexin epistola ad episcopos
argumentis etiam probabilibus, qiise si essent de-- Gallise. > Omitto phira quaepassim in commenda-
monstrativa arguraenta, slullos dicereraus recen- tionem sancti doctoris Estius fecitat; Lovanienses
liores qui eisdem responsionem procudunt, Unum enim ac Duacenses consuevere Auguslino semper
contendimus, capilales sancti Augustini senlentias esse addiclissimi. .. -
advefsus Pelagianos et Senii-Pelagianos non posse AlplronsusTostatus in nonnullis ab Augustino dis-
citra temeritatis notam impu^nari. Quam vero Pen- sentii, quae ad sacrie paginae explicalionem perti-
notiis parum recentioruni causse faveat, in his nent; At Annatus pag. 867 ail: < Vide, lector... an
ejusdem veybis nemo non videt.,; « Si Coelestinus, pulet dandam esse nemini facultatem in aliquo repu-
inquit, Roraanae Ecclesiae ponlifex calumnialores gnandi ex Omnibus quae ille contra Pelagianos et
doctrinse D. Auguslini de prsedestinatione vocat Semi-Pelagianosscripsit, > Contehdimus sancli Au-
plantas male crescentes, et improbos, quibus per- gustini doctrinam contra Pelagianos ex tanta Eccle-
petuum silentium imponendum sit, et sectatores sise approbatione in excellentiori gradu auctorilatis
dogrriatumperversorum. et damnatorum, a contrario locandam esse, quam illorum, qui, ut-ait Tostatus
doctrinam Augustini de prsedesiinatione probat ut G apud Annatum, humano ingenio solo scripserunt. Cae-
doctrinam sanam, piam, calholicara et.de fide, cui terum insigne elogiurn Tostati de Augustino lege
a calholicis non possit contradici, > lib. v Propug., apud Macedoin Concentu euchologico, pag. 431, ubi
cap. 16, num. 2. Annatus tarnen, lib, vm, cap. 2, deTostato ait : < Quanquam minutis quibusdam in
pag. 860, ail ; c Constiluamus illam partem quse qusestionibus ab Augustino inlerdum dissentiat, in
plus favet libero arbitrjo, dicamusque ante prsevisa materia de praedestinatione el gratia Augustinope-
merita horaines ad graiiam praedestinari, post prae- nitus consentii. >
visum autem bonum usum gratiae praedestinari ad HSsadditur ab Adarno, part. niCalvini deslructi,
gloriam, quid inde sequitur contra regulas a Cceles- cap. 6, Andreas Vega , qui dolere se dixit Augusti-
tino positas? prorsus nihil. Haec igitur una est ex num adversariorum gratise objectionibus clare non
quaestionibus quas asiruere non vult Ccelestinus, si satisfecisse, lib. xn inTrident., cap. 22, de Justifi-
credimus Baronio. > Jam sentis, jara vides, quam cat. Cselerum Vega ibidem cum dixisset Pelagianos
belle tibi Pennolus coneinat. Quod de Baronio ad- conlra divinain gratiam decem et sex argumenlis
dis, falsum esse, § 1 ex eodem Baronio demonslra- stetisse, ait: <Et ad ea omnia copiose et erudite pro
vimus. sua eximia doctrina respondil Augustinus. > Addit
Guillelmus etiam Eslius-intromitiiiur, qui 1 Sen- D lamen ibidem nonnulla quae nec adversariis ipsis
lenliarum, dist. 44, § 14, ait: < Quod si nibilorainus placere pqssunt : i)3m hanc regulam prsedicandi
contendal aliquis Augustini verba quse objecta sunt mysterium praedeslinationiset necessariae graliae ad
huc infiecii non posse, putetque eum revera alterius credendum , diligendum Deum, pcenilenduin, etc,
esse sententiae, tum respondebimus.ea quae de adju- concionatoribustradit. < Cuperem hoc clare et dis-
torio primi liominis et angelorum obscurius, et, ut linete tradi, perinde esse in nostra poteslale omnia
vidqtur, extra Scripturae aucloritalem ab eo dispu- exercifia virtutum, ad quae-credimus necessariam
lata sunt, ad hoc ut ex comparatione gratiae nostrse esse specialem Dei gratiam, ac si solusgeneralis Dei
per Chdstum reparationis magis emineret, non de- concursus.sufficefet, iino ac -si non esset nisi nostra
bere praejudicare._doctrinaequae apud alios Patres sola voluntas ad ea omnia requisita. > Et post non-
ipsumque sanctum Thomam - in hujusniodi rebus nulla similia addit: < El Iisec ssepe desideravi, ut
exactissimum doctorem expressior reperitur. > Eslius Augustinus palam et aperte respondisset objicienti-
quo suam erga sancium doctorem observanliam os- bus ipsi quod a prsedicatione praedestinationiset gra-
lenderet, eadem dist. 44, § 13 et 14, multum Jaboris tise cessandiimesset coram populo. > Quis vero non
773 VINDICIJE AUGUSTINIANJI. , 77*
videat ex illa Vegeeregula oralionem nunquam audi- A habet: Ergo non est probabilis senlentia Auguslini. In
toribus inculcandam esse? Eleiiim oratio est divi- fine secundi: Impossibile videlur $i omnino incredi-
nse gratise testificatio, cum nullus pelat ab altero bile, etc; quse non ex propria sententi», sedadver-
auxilium ad aliquod faciendum , quod per semet sus Augustinum a.rguenlis persona inducta posuit,
seque facile prseslare potest, quo argumento Pela- ut patet ex iis quse postea tradit, Ille aulem tres ibi-
giani a Patribus convicti sunt. Si ideles ad diviuam dem senlentias refert ; primam, sancti Augustini,
opem implorandam adhortandi sunt, ut iu sacris alterairi quorumdam Thomistarum, postremam saucti
mysleriis facit Ecclesia, non ita cdmmendanda est Thomae, De secunda, § Prmterea manifestum est, ita
volunias ac si sola ipsa ad virtutes capessendas et judicat: < Atque ila secunda opinio facile potest
fugiendas tentationes sibi sufficiat. Miror autem, cum sustentari, neque existimo differre a sententia D.
Vegam hanc sententiam ibidem interserentem audio, Thomse, nisi solo nomine. > Porro § Tertia sententia
debere nos, ipsiifs opem assiduis et impprlunis gemi- est D. Thomm, collata Augustini sententia cuni illa
tibus flagitare. Porro si hoc populi docendi sunt, q«a secunda ait: < Quapropter,ut postea dicemus, non
ratione sola voluntatis humanae poientia asserenda est minus probabilis, imo forie probabilior secunda
est? imo summa ejusdem infirmitas ostenditur, dam illa sententia, quam prima D. Auguslini.> Ergo, teste
ad illam adjuvandam Dei gratia, non dicam exspec- B Bannesio, sententia sancti Augustiniest probabilis;
latur, sed assiduis et importunis gemitibusimploralur. imp dubitat an secunda sit probabilior (ait enim
De his autem adeo solide agit .Augustinus iri lib. de forte) illa sancli Auguslini, illa , inquam , secunda ,
Dono persev., fa cap. 14 et seq., ut nihil vel clarius quam difierre pulat a sentenlia sancti Tliomae nisi
vel eflicacius a quoquam desiderari possit. Quare solonomine. Ergo falsus convincitur Adamus , dum
Vegaelestimonium nec adversarii ipsi probenl, dum verba illa : Ergo non est probabilis sententia Augus-
ea aslruit quae ipsimct improbent, si sane sapiant. tini, quse arguendi graiia ille theologus dixit, cjusdem
sententiam esse pronuntiavit. Rursus idem de alte-
§ X. Dominici Bannes testimonium altius contra Au-
gustinum exaggeratum discutilur. ro Bannesii diclo dicendum esl, dum in argumento
secundo ait: < Impossibile vjdetur et omnino Incre-
Hispani hujus theplogi, quem semper infensiitn
recenliores expertisunt, lestimonium contra sanc- dibile quod Deus ab seterno statuerit originalem cul-
lum doctorem grandi fiduciaexaggerant, in qua qui- pam misericorditer et vere remittere; el nihilomi-
dem re cum mala fide procedant^illud nobis diligen- nus propter illam culpam hominem reprobaverit; >
tius examinandum venit. Adamus^, part. in sui Cal- et in lertio argumento infert: < Ergo originale: pec-
vini deslructi, cap. 9, pag. 667, cura sibi licilum calum jam remissum est causa et ratio condemna-
esse scribat sancti Auguslini sententiam de repro- C tionis seternaj, quod nullus fidelium dicere audebit.»
batione ex solo peccato originaii ortam horrere, quod Adamus vero abrasis illis verbis,- peccatumjam re-
mater est illius quam Calvinus tanta impielate ac rabie missum, etc, raptim alia in unam sentenliam con-
conlra Ecclesiam inculcal, Banuesii patrocinio vel gessit, quo acerbiorem censuram faceret. Sed ex
teslimonio utitur, ila de eadem sententia Augustini persona adversariorum illa se dixisse Bannesius os-
scribentis, part. i, quaest. 23, art.5 : <Hsecsenlentia tendit, dum paulo inferius haec scribit: < Sed operae
non est probabilis. Non modicam habet difficultatera. pretium erit prius quaedam advertere circa senten-
tiam Augustini, quse omnino cavenda sunt.ab eis qui
Impossibile videtur et omnino incredibile quod Deus
illam volunt defendere. > Et stalim : c Ante omnia
propter culpam originalem hominem reprobaverit,
Hoc nullus fidelium dicere audebit. Si D. Augustinus cavendum est ne concedatur quod aliquis propter
voluisset allendere malitiam hujus consequenlise, originale peccatum jam remissum tanquam propler
> clc.
nunquam posuisset quod originale peccatum solum causam demeritorian. damnetur poenadamni,
esl causa reprobationis omnium reprobatorum ho- Ex quibus patet illam propositionem, quam infert
minum. > Annatus, Iib. vm cit., cap. 4, pag. 874, in argumentis : Originale peccatumjam remissum est
prioribus omissis, illa, Si D. Augustinus, elc, longe causa et ralio condemnalionismternm, esse omnino
grandioribus characteribus, quo lectoris oculos sta- Bnegandam ab iis qui volunt defendere sententiam
tim et vocent et impleant, exaravit, quibus recensi- sancti doctoris. Quare, si illam proposilionem veluti
tis exclamat: cHaecBannez, quseplerique non viden- absurdam procul ab asserlo Augustini removendam
tur salis advertisse, dum Molinse audaciam exagge- pulat, qui fieri potest ut eamdem ipsemet Auguslino
rant indicantis aliquid lucis Augustino defuisse in imponat? Et qttidem nusquam Auguslinus dixit pec-
concilianda cum creata libertate divinorum decreto- catum originale remissum esse solam causam et ra-
rum et auxiliorum efficacia. > Ila insignis theologi ' tionem cur plurimi reprobentur, ita ut formaliter id
suffragiumcontra Augustinura jaclant. intelligatur, de quo plura diximus cap, 4, § 10.
Adamus illa contra Augustinum a Bannesio dicia Hsec contra testis conductorem dicta sunto : jam
commentatur, quorum opposilum ille scriptor asse- cum ipsomet Bannesio res sit; cujus verba quo pacio
ruit: elenim hic, recitata senlentia sancli Augustini ab Annato citantur ita se habenl : < Est denique de
de praedestinatioue, faletur non modicam illi inesse hac re nostrum judicium, si quid valel. Grediderim
difficultalem, et statim, ut id ostendat, sex airgu- eniin quod Augustinus tantum fuit sollicitus destruere
menta coutra eamdem proponit, ubi in fine terlii errorem Pelagianorum asserentium merita prsescila
J75 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AtiGUSTlNI. 776
c.iusam esse divinae prsedestinationis et electionis, A dum dispulantis loqui: quod etiam constat OA iis
ct quia si consideretur quod prsescienlia malorum quse paulo inferius poriit: c Ut autem, inquit, odisset
operum Esau fuit causa reprobationis ipsius, vide- Esau, nisi injuslitisc merilo injustum est. Quod si
batur D. AugustinOslatim fieri conseqUens, quod concedimus, incipit et Jacob justitise merito diligi.
etiam futura bona opera Jacob fuerinl causa prsedesti- Quodsiverum est.falsum estquod nonexoperibus. >
nationis ipsius; proplerea semper negavit pfaescien- Videatur § Cur enim est improbalusEsau. Disputans
tiam malorum operum Esau causam fuisse reproba- igiluf illam consequenliam intulit, non quod veram
tionis ipsius. >Ralionem vero ponit cur illaiio illa illam arbitrarelur, ut dicemus. Tota igitur vis illius
non sit legilima, eo quod ipsa merita bona sunt effe- illationis esl in verbis Aposloli, qui aperte excludit
ctus praedestinationis, peccala vero non sunt effectus bona opera cur fueril dilectus Jacob, et rnala ilem
reprobationis; unde bene possunt esse ratio et causa opera ob quse odio habilus fuerit Esau : inquil enim
reprobationis. Tandem addit censuram, quam gran- anlequam aliquid boni egissent aut mali, quod idem
dioribus characteribus Annalus expressil: < Propter- est ac anlequam aliqua opera mala, aut bona egis-
ea manifestum est quod non est eadem ratio prse- sent, non ex operibus, nempe bonis vel malis, Jacob
destinationis et reprobationis, ul si detur causa re- dilexi, Esau aulem odio habui. Unde patet falsum
probationis ex parie nostra, delur etiam pracdestina- B j esse quod ait Bannez § Propterea manifestumest,
tionis. Si ilaque D. Augustinus voluisset altendere Paulum dum ait, ngn ex operibus, loqui tantum da
maliliam hujus cousequenliae, nunquara posuisset operibus bonis Jacob; nam, ut ail Augustinus, Non
quod universaliter originale peccatum solum est ex operibus, el inde hoc probat, quia de nondum nalis,
causa reprobationis, > elc. Produxi illius scripioris nondumque aliquid operalis hoc diclum esl; nam si
lotam fere sententiam, quam contra Auguslinumtulit; opera lantum bona Jacob excludere voluissel, dixis-
nam ubi eamdem confutavero, nihilex Bannesiiceri- set, Cumnondumnalus fuisset, aut aliquid boni egis-
sura prsejudicii Augustino fieri consiabit. In primis set, etc, riou ex operibus, sed ex vocante dictum est,
non recte credidit in libro i ad Simplicianum,qusest. quia major serviel minori. Itaque cerlum est ibi Apo-
2, ubi ea de resanctus doctor fusius agit, sollicitum stolum loqui de operibus utriusque. Quod eliam con-
illum fuisse erroris Pelagianorum confulandi; nam firmalur ex iis quse ibidera addit: Jacob dilexi, Esau
liber ille exaratus est initio episcopatus Augustini, autem odio habui. Quid ergo dicemus?nunquid iniqui-
ex lib. n Retract., cap. l,et lib. de Prsedest. sancto- tas dpud Deum? Cum neuler egerit aliquid boniaut
rum,cap. 4. Incidilvero initium episcopatus sancii mali, unum tamen Deus diligit, alterum odio habet;
Patris in aunurti 395, cum Pelagiani anno tanlura qua ergo justitia id facit Deus? At si Deus fulura
411 apparere in orbe coeperinl.Jgitur eo in operead G ( malaopera Esau praevidisset, nulius dalurcalumniae
Simplicianum nequaquam Pelagianorum errorem locus. Ex his apparet vis illius paritatis quam per
confutabat, sed rogatus ab eodem antistite Mediola- modum dispulantis affert sanclus doclor : nam ita
nensi caput scptimum epistolse Pauli ad Romanos, a discurrit: Si euim quia prmsciebat Deus futura ejut
vers. 10 usque ad 50, ita euim ille pelierat, fuse ex- opera mala, propterea eum prwdettinavit ut serviret
plicuit, ut patetex initio quaestionis secundse. Porro minori, ergo prmdeslinavitet Jacob, ut ei major servi-
prolixius disp.utai de illis Pauli ve.rbisa versione 11: ret, quia futura ejus bona opera prmsciebat.Haec illa-
Cumenim nondumnati fuissenl, aut atiquid boni egis- tio probatur, quia aequaliler excluduntur ab ApostoJo
sent aut mali (ut secundumcleclionempropoiiluni Dei opera bona cur fuerit Jacob electus, ac opera mala
manerel), non ex operibus,sed ex vocantediclumesl ei, ob quse Esau fuerit reprobatus; ergo currit par ratio
quia major serviet minori sicul scriplum est : Jacob de operibus utriusque in ordine ad amorem, vel
dilexi, Esau aulem odio habui. Ubi cum demonslras- odium. Et ita disputat Augustinus, judiciura interim
set Jacob non fuisse eleclum ob opera bona praevisa, suspendens.
idem a pari dicendum esse intulit de Esau, nempe Caeterumscribit Bannez : < Proplerea manifestum
neque. ipsum fuisse odio habitum ob prcevisa mala: est quod non est eadem raiio prsedestinalionis et re-
opera. Audialur sanctus doclor : < An forle, inquii,i D ] probationis, ut si detur causa reprobationis ex parle
quemadmodum illud de Jacob nullis meritis bonae nostra, delur etiam praedeslinalionis. Si itaque D.
actionis dictum est, ita Esau nullis meritis malse'. Augustinus voluissel attendere malitiam hujus con-
attionis odiosus? Si enim quia prscsciebat Deusfu- sequenliae, > etc Plane hsec in Augustini libris le-
tura ejus opera mala, propterea eum prsedeslinavitt gendis viri diligentiam desiderari ostendunt; nam
ut servirel minori, propterea praedestinavilet Jacob, maliliam consequenlimnou solum attendit Augusli-
ut ei major serviret, quia futura ejus bona operai nus, verum eliam solide confulavit, et, quodtnirum
praesciebat, et falsum est jam quod ail: Non ex ope- est, eo ipso loco ubi minus diligeutem Bannesius
ribus. Si aulem verum est, quod non ex operibus, et; illum credidil; elenim hanc parilalem sem.per Au-
inde hoc probat quia de nondum natis nondumques gustiuus negavit: Deus reprobat ex prsevisione de-
aliquid operalis hoc dictum est, unde nec ex fide,, merili seu peccati, ergo e conlra etiam praedestmat
quse in nondum naiis simililer nondum eral, quo me- ex praevisioneboni operis. En totum hoc argumen-
rilo Esau odio haberetur antequam nasceretur? >Ex; lum ab illa paritate dcductum a Pelagianis in epist.
«Ha particula forte colligo sanctum Patrem per mo- 100 ad Paulinum : < Quomodo, inquiuni, Esau non
777 VINDICIJEAUGUSTINIAN^E. 778
damnatur indignus, si non ex operibus, sed ex vo- A / eo non culpam quam deleba), sed graliara quam
cantedictum est, quia major serviet minori? Sicut donabat. > Ergo per Auguslinum grandis esl dispa-
enim illius nulla pracesserant opera bona, ut ad gra- ritas inter reprobationem et praedestinationem, quia
tiam perlineret, sic nec hujus mala, ut ad poenam reprobatio supponit meritum malum, quod odit;
pertinere deberet. >Respondet sanclus doctor: <Nul- prsedestinatio vero nulliun supponit meritum bonum,
la plane in utroque opera vel bona vel mala, sed sed causat. At Bannez in eo deceptus est quod non
propria; uterque autem illi uni obnoxius erat, in quo legens Augustinum qusestionem resolventem, ea pu-
omnes peccaverunt, elc. Sed ambo, qui nondum pro- tavita sanclo doctore affirmata, quse ante suae sen-
pria vel bona, vel mala operabantur, rei lamen ex tentiae exposilionem proposuit, ad difficultalem
origine nascebaniur. Laudet misericordiam qui libe- quscslionis tolis viribus augendam. Non igitur D,
ratur, non culpet judicium qui punitur. > Vides ne- Augustinus noluil attendere malitiam consequenliw,
gari parilatem ab Augustino; nam Esau est reproba- sed Bannez noiuit atlendere D. Auguslinum mali-
lus rationemaculse ex Adariio contraclae, Jacob vero tiam consequentimet atleudentem et soiidissime con-
per solam misericordiam liberatus. Hinc celebre ve- fulantera.
luti axioma Augtislini est: c Bonus est Deus, juslus Rursus notanda sunt quse ibidem Bannesius
est Deus : potest aliquos sine bonis meritis liberare, JJ ] scripsil, ut ostenderet malitiam illius Augustinianae
quia bonus est; non polest quemquam sine mefitis consequentise : nam < facile, inquit, negari poierat a
damnare, quia jusiusest. > Lib. in contra Jul., cap. contrariam sentenliam sequentibus, el assignari
18. Audi rationem disparilalis, et fatere Augustinum differenlia in praedestinatione et reprobatione, quod
optime vidisse quod non esl eadem ralio prwdesiina- praedestinatio est causa non solum consecutionis
tionis el reprobationis, ut si delur causa reprobalionis ultimi finis, sed eliam meritorum ad ultimum finem:
ex parte noslra, detur etiam prmdeslinationis; nam Reprobatio vero quamvis sit causa ejus quod reddi-
actus reprobatioiiis esl actus juslitise punitivse homi- tur in futuro, scilicet poenseaeternse, non tamen est
nem damnaniis. At clamat Augustinus : Non potesi causa ejus quod est in praesenti, scilicet peccati,
quemquamsine merilis damnare., quia justus est. Prae- propter quod lotus reprobationis effectus potest
deslinatio autera est acms purse misericordiae et bo- cadere super reprobum tanquam propter derheri-
nitalis divinse, quse nulla opera nostra bona suppo- tum. > At cerle Augustinus hanc differeniiam vidit,
nit, sed facit; hinc ait : Poiest aliquos sine bonis me- et ne Bannesium mittam ad alios sancti doctoris
ritis liberare, quia bonus est. Ergo laudet misericor- lihros, eo ipso in loco ubi ab AugustinO/minimeillam
diam, qui liberalur, non culpet judicium, qui punitur. observatam dixit : eienim ibi fuse probans praedes-
Eat nunc Bannez, et addat, Augustinum malitiam (J ( linationem esse causam meritorum hsee ait : < Vo-
consequentimattendere noluisse, et haec ipsa palma- cantis (secundum propositum).est ergo,graiia, perci.
ribus characteribus Annatus exscribat. pientis vero graliam consequenler sunt opera bona,
Yerum in eadem qusestione secunda ad Simplicia- non quaegraliam pariant. sed quaegratia pariantur. Non
num, ubi disputans eam paritatem, urgebat: Ut odis- enim ut ferveat, calefacit ignis, sed quia fervet; nec
set Esau nisi injustitim merilo injuslum est : quod sii ideo currit rota ut rotunda sit, sed quia rotunda est.
concedamus,incipit et Jacob justilim merito diligi, res- Sic nemo proplerea bene operatur ut accipiat gra-
pondens, ac qusestionem pluribus abs se adductis ini liam, sed quia accepit. > Lege cap. 10 de Prsedest.
utramque parlem argumeniis implexam tandem dis- sanclorum. Postea dat differentiam reprobationis a
solvens, parilatem negat; ibi enim diffusius probatt prsedeslinatione, quod illa non causat peccatum ob
nulla opera bona, nec ipsam fidem praecessisse, cu- quod homo reprobatur, licet causet pcenam sceleri
jus intuilu Jacob fuerit eleclus, et concludit : Ergoi debitam, ita enim de reprobanle Deo loquitur: < Odit
ante omne merilum est gratia. Postea vero erudite) enim in eis impietatcm quam ipse non fecit. Sicut
pluribus evincil Deum non potuisse odio habere) enim judex in homine odit furtura, sed non odit quod
Esau, anlequam in illo peccalum cerneret, quiai datur ad melallum, illud eniin fur, hoc judex facit;
< Omnis creatura Dei bona est, et omnis homo, ini.jj ita Deus, quod ex conspersione impiorum facit vasa
quantum homo est, creatura est, non in quanlumi perditionis, non odil quod facit, id est, opus ordina-
peccalor. Est ergo crealor Deus et corporis et animii tionis snae in poena debila pereuntium. > Itaque
humani. Neutrum horum malum et neutrum oditt Augusiinus praedestinationis et reprobationis latum
Deus, etc, nec odit in homine nisi peccalum. > Ex: discrimen novii, nempe quod praedestinatio Dei vo-
his concludit : < Non igitur odit Deus E5au homi- cantis est causa bonorum operum, non vero repro-
riem, sed odit Deus Esau peceatorem. > Unde, con- batio est causa malorum. Imo sanctus Pater adeo
firmata illa propositione : < Ufautem odisset Esau,, conslanter illam disparitalem asseruit, ut ex illa una
nisi injustitise merito injustum est, > consequentiami originalc peccatumdeduxcrit, et ante tria lustra quam
illatam negat: ergo < incipitet Jacob justitise merito» erumperent, Pelagianos profligaverit. Cum enirii pro-
diligi; > nam priori illo dicto concesso probat fal- basset divinam eleclionem nulla mcfita in honiine
sum esse quod poslerius deducunt, nempe Jacobi supponere, et ex alia parte ad reprobationem justam
eiiam dilectum ob bona meriia : < Cur ergo, addit, demerita requiri intelligeret^ quserens de reproba-
Jacob dilexit. nunquid peccator erat? Sed dilexit ini tione Esau, qui si nulio merito improbalus est, petit
PATROL.XLVII. 25
779 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 730
rationem quomodo ejus improbatio jusla dici potest? A quenlim notat, non hie repeiit. disparitatem, quam
Cum vero ex Apostolo pateat ipsiim ex suis operibiis Augpstino veluti suggerit, prsedestiriatipnem cau.sare
non esse reprobatum, et ex alia parle cerlissimum irierita, reprobatioriem vero non causare demerita,
esset qubd ut Deus odisset Esau, hisi injuslitim merilo sed supponere ; sed totum concedit;(elenim in res-
injustum est, concludit quod facta est una massa om- ponsione ad argum." 2 ait: < Ante prsescitum pecca-
nium veniensde traduce peccali, nempe quia < concu- tum potest intelligi Deus pdio habere quosdam, id est
piscenlia carnalis de peccati pcenajamregnans rini- non diligere in vilam aelernam. > Ibi enim eiim aliis
versum genus humanum tartquam totam et unam passim concedit feprobationem, ut vocant, negali-
conspersibnem originali realu in oirinia permanente vam, qua Deus negat glpriam non in poenampeccati,
confuderal. > Et aritea : < Una est enim ex Adam sed ul pure donum indebitum, non supponere prse-
massa peccatorum, in qua et Judaei et gentes remola visionem demeritorum. At sanctus Auguslinus adeo
gratia Dei ad unara pertinent conspersionem. > mordicus sustinet disparitatem datam, inter reproba-
Quomodo vero ex liac massa eligantur vasa alia in tionera et prsedestinationem, ut ubique reprobatio-
lionorem per eleclionem, alia per reprobationfem in nem illam sirie prsevisionedemeritorum, licet nega-
contumelianj, fusius ibidem iradit. Quare recte ab tivam, excluserit atque in Pelagianis semper dam-
eodem diclum est : Ecce enim odii Esau, quod vas B riaverit. Pelagiani enim contendebant pueros nasci
ipse fecit in contumeliam. Quis vero non mirelur sine ullp peccato originali, negabant lamen illos
vaslum Augustini ingenium de efficacia gratiae, de admilti ad vitam aeternam regni ccelorum , nisi per
pracdestinatione sanctorum, de reprobaiione, de baptismi gratiam adoptarentur; elenim cum gloria
pecca.to priginali adeo diffuse eo in ppere disputasse libere a Deo donetur, dicebantDeum statuisse eam-
ac si jam ciim Pelagianis collato veluti pede certaret, dem baptizatis tantum conferre. Illorum verba apud
qiii tanien post tria luslra erupere? Hinc videas Augustinum lib. de Peccat. originali, cap. 5, hsec
Pelagianos unum Auguslinum hostem habuisse im- ipsa suht: < Quia pominus statuit regnum cceforum
placabilem, a quo pessimam hseresim, antequam non nisi bapiizatis posse conferri, quod quia vires
nasceretur, suffoeatam videbant. Omnes quidem in naturae nou babent, conferre riecesse est per gratiae
coritroversiis contra Pelagium de divina gratia pri- libertatem. > Unde erat iilorum celebre axioma :
mas ilti debent, cum Augustino nullus scripserit vel Habel gratia, quod adoptel, non habelunda quod
melius vel diffusius. Sane cseteros Patres eo in argu- diluat, apud scriptorem libri n de Vocatione gent.,
mento tanto post se iritervallo reliquit, ut si omnia cap. 21. Ita pueri sine baptismo morientes exclu-
de gratia ac peccato originali a prioribus Patribus debantur a regno cceloriim non in poenara peccali
asserta colligantuf, huic uni secundse qusestioni ad G originalis, quod Pelagiani negabant, sed quod pos-
Simplicianum , sive argumentorum pondus, sive sessio reghi ccelorum non eral debila ; nam vires,
doctrinse acumen, sive rerum diiflcillimarum expli- aiunl, nalurm non habent, ut possint illud acquirere.
cationem spectes, sine dubio cedere videantur : quse Quare pueros sic excludi a regno ccelorum nultam
tamen quaestio, antequam audirentur Pelagiani, uli pmnam esse asserebant apud Augustinum lib. m con-
diximus, scripta est; ut vel hinc importunae recen- tra Jul., cap. 3, el lib. iv Operis imperf., cap. 99; et
tioruin voces alios Patres inclamanlium satis solide Hh. v, cap. 11, asserit pueros sine baptisrao defunc-
comprimantuf : etenim ex iis quae sanctus Pater ad tos ex Pelagianorum sententia liberos ab omni dam-
Simpiicianum scribit, evidenter ostenditur in quaes- nalione esse. Erant igitur exclusi reprobatione pure
tionibus de. divina gratia reliquos Patres esseutiles, negaliva, hoc est non admissi in regnum coelorum,
Augustirium vero necessarium : quod tam certum nulla inleriin poeria illis inflicla, ita ut ipsa exclusio
est ut recentiorum, quorum objectis salisfacimus, seunon admissio in regnum ccelorum nutla pcenaillis
acutissimus Vasquez hanc Augustinianae aucloritati esset. At sanclusAugustinus ubiqueconlraPelagianos
laiidem dederit: < Augustinus in materia de gratia contendit pueros sirie baptismo morientes, si nulla
et praedestinatioiie inter cseteros Ecclesise Patres culpa originis infecli sint, injuste reprobatione nega-
non aliter quam sol inter minora sidera prsefulget, > " iiva.excludi a regno Dei. Sexcenlis in locis id conlra
part. i, disput. 89, cap. 1, num. 8. haerelicos urget. Lib. i de peccatorum Meritis, cap.
Volo hic urium advertere, quo Baimesii de Augus- 30 : c Nunquam explicant isti quia per justitiam
tino cerisufa ita rejiciatur, ut eadem ipse Bannesius nulluni peccatum iiabens imago.Dei separatur a
perceilendus sit. Dico igitur differentiam illam prse- regnp Dei; > et lib. v contra Jul., cap. 11 : < Verum
destinationis a reprobalione, quod haec supponit yos quoque qui eps yelut liberos ab omni damnalione
inala merita quae puniat, illa vero non supponat me- esse conlenditis, cogitare npn. vullis qua illos dam-
rita hona quae praemio compenset, longe coi.stnntius natipne puniatis, alienando a vita Dei et a regno Dei
ac rigidius fuisse ab Augustino assertam ac defensam tptimagines Dei, etc Haecauteniinjuste patiuntur,
quam ab ipspmet Bannez: nam si huic scriptori ob- si nullum habent pmnino peccatum; aut si jusle,
jiciatur hoc .argumeniura ; Divina providentia sine ergo habent^originale peccatum. > Et lib. ii Operis
nieritprum, prsevisipne assumit ad gloriam seternam, imperf,, cap. 525 : < Nunquam dicturus es ut sit
ergo eadem prpyidentia sine demeritorum praevisione justum. ut paryuli nulla sua, nulla plerup.que etiaui
potest excludere a gloria , nullara hic matiliam conse- suorum culpa sine baptismate moriui a parenlibus
.R, VINBICI/E AUGUSTINIANiE. 782
et prosimis Bdelibus separentur, etad regnum Dei A in confulatione sententis; Javelii ait : Augustinus
non admittaniur. > Lib. v contra Jul., cap. 9, scri- gratim Dei leslis msignis et prmdieator; et § His ergo
bit: < Quapropler natos ex Adam transferri renatos opinionibus, addit: Statuenda est vera sententia juxia
oportet ad Christum, ne a regno Dei pereant ima- mentem Augustini et D. Thomw. Quare, si quid de-
ati excusaticne illum
gines Dei, quod sine malo fleri qui dicit, nec amo- ceptus dixit de Augustino,
rem habet nee timorem Dei. >Et epist. 106. < Hoe quidem dignum ducimus, ita non tantae auctoritatis
a justitia Dei penitus alienum > scribit. Lib. vi, cap. habendus est, nt ejus testimonium contra sanctum
4 : c Si nihil meruissent mali, nunquam privarentur doctorem palmaribus characteribus expressum ab
in communicansa privatione tanliboni. t Lege serm. adversariis exaggerandum videatur.
U de Verbis Apostoli, ubi clamat : < Quare enim § XI. Sanctut Bernardus perperam contra Augustinum
palrimoniura regni coelcrum abripis innocenti? A ab Annato adductus.
quo regnum ccelorum non acquiritur, profecto magno Recentiores, ut ingens testium agmen quo sanctum
liono fraudatur. Quae est ista jusliiia? > etc. Idem Augustinum non loco tantum movere, sed etiam pe-
docuit sanctus Gelasius papa in epist. ad episcopos nitus obruere tentarunt, nobilisslmi Patris leslimonio
per Picenum, contra Pelagianos : c Cur igitur, claudant, sanclum Bernardum contra Augustinum suf-
inquit, infans hac sorte concluditur (nempe non B fragium dare affirmanl, clamantes cum Annato, pag.
admitti in regnum ccelorum), si nullum habet omnino 884 : <Veniat ergo post ultiraum sanctus Rernardus,
peccatum? magisque videtur, quod absit, injustus qui nominari debuil ante primum. > Ille vero nun-
Deus, i\ iilic infligaiur posna, ubi nulla sit culpa. > quam contra Augustinum descendet, nec si macbinas
Concinil synodus Byzacenorum Patrum, in lib. de omnes admoveatis. At inquiunl: < Igitur sanclus Ber-
Incarnatione et gratia, cap.,14, ubiaiunt : < Et cum nardus, tam religiosus sancti Auguslini ciiltor, tam
non sit iniquitas apud Deum, qui fecit hominem ad studiosus lector, tam idoneus arbiter ecclesiasticaeac
imaginem suam , quse justitia est ut imago Dei, quae neeessarise doctrinse, peculiarem tamen ejus senten-
nihil potuit per se ipsam delinquere, si non redimatur tiam,qua negatsanctumJoannemBaptistam accepisse
sanguine Filii Dei, in rfegnum Dei non permittatur plenam in utero materno sanctificationis gratiam, reji-
intrare? > Quae duo testimonia consullo addidi, cit in epislola ad canonicos Lugdunenses, et principio
quia nonnulli memoralam saneli doctoris sentenliam quo nitebatur Augustinus, quod scilicel nerao renatus
fclsam existimanl. Itaque fixum fuit certumque dicipossitpriusquamnatus,'contrariumopponit, ailque
omnino apud Augustinum, ac sanctos Patres ejus- posse aliquem prius sanctum esse quam natum. >
dem discipulos, neminem posse sine culpa reprobari Cum vero sciant Augustinum quandoque a Bemardo
pure negative 3 regno coelorum tanquain beneficio, C appellatum validissimum malleum liaereticorum,atque
indebito, uli certissimum ftiit eidem neminem in Catholicaereligionis columnam, quasi per risum ita
stalu nalurse lapsae prsedeslinari ex prsevisione ali- concludunl: < Constat ergo exemplo sancti Bernardi
cujus boni operis. Quare disparitatem inter praedes- tales esse quas dixeral duas illas columnas, ut npn
tinationem et reprobationem eam necessario esse, sit necessario timendum, si quis ita divellatur ab Au-
dixit, ut Deus citra injuslitiam non posset ex- gustino, ut tamen innilatur Ambrosio, etiam in iis
cludere a regno coelorum parvulos sine culpa, quse contia Pelagianos Augustinus dispuiavil, neque
Jicet id non faceret in pcenam. Non est igitur'. nullum videri posse aliquando validissimi hseretico-
Augusiinus docendus iilam disparilatem , vel mali- rum mailei incerlum ictum. > Haecilli.
tiam consequentiae a Bannesio, cnm et ipso melius, Fatemur particularem fuisse sancli doctoris sen-
eamdem norit, et longe rigidius defenderit. Recen- tentiam adversus Pelagianos de peccato originali dis-
tiores Alarcon, Herice aliique reprobationi illi nega- putantis, Jeremiam ac Joannem Baptislam non fuisse
tivae ante praevisa demerita Calvinismi fuliginem ob- plene a peccato originali in uleris matrum per gra-
jectant, unde magnse contra ipsos querelse Thomis- tiam sanctificantem liberatos. Hocdocuit epist. 57 ad
tarum inaudiuntur, Joannes a Sanclo Thoma, part. Dardanum, et lib. iv contra Jul., Operis imperf. cap.
i, disp. 10, de Reprob., num. 19; Gonetti, disput. 5, D 155, ubi ait : < Quia et Jeremias et Joannes, quam-
tom. iv, art. 2, § 5. Et cerle Calvinus reprobatio- yis sanctificati in uteris matrum, traxei unt tamen ori-
ne'm positivam anle prsevisionem peccatorum as- ginale peccatum : nam quo alio merito interirent co-
truxit, imo ab eadem dixit peccata causari, atque ad, rum animae de populo suo, nisi die oclavo circumci-
hsec perpetranda homines.impelli, quae a Thomistiss .' derenlur, nisi ad Chrisli gratiam pervenirent, etc.
una cum reliquis eatholicis negantur. Al nos absitt Eranl ergo illi et nalura filii irae ab uteris malrum,
ut Pelagianismum sapientissimis viris, et in Augus- et gratia filii misericordiae ab uteris malrum,
tino defendendo ex juramento Salmanticensi com- quia nec adhuc eis inerat sanctitas quaevinculum sol-
militonibus ac nostris fcederatis imponamus; illa veret successionis obnoxise, quod suo tempore solvi
enim tantum diximus, queis Bannesii censuram1 oportebal,«et inerat tamen quae praeconem Christi a
matemis viscerihus designabat. > Duo hic conside-
plenius confutaremus. Non est tamen cur adversariii randa sunt, Joannem
Baptislam repletum par Spiri-
hujus theologi testimonium conira Augustinum pro- tus sancli graliam
prophetiae dono, poslea noxa ori-
ducant,qui in eodemloco, nempe articulo illo quinto,, ginali liberatum fuisse in utero. Primuni concedit
 785 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 784
sanclusAuguslinus,aUerum negat, u.t ejus verba clare re A. sequitur sartctus BernafdHS,illa iu epistola 77, quo-
; osiendnnt. Sanelus Bemardus primum et ipse sine le furn teslimonia laudat, scribens : < Ab his ergo
u- duabus columnis (Augustinum loquor et Ambro-
hsesitalione concedit, de altero vero dicit se non au--
dere quippiam definire. Audiantur dulcia Melliflui ui sium), crede mihi,difficile avellor. Cum his, inquam,
docloris v.erba, ne Annali in Auguslinum amarus is me aut errare aut sapere fateor; eredens et ipse
sermo nobis fas.tidium ingeral: < Cerlissime autem, a, soIaJide hominem posse salvari cum desiderio per-
inquil, sanclus Spiritus, quem repleyit, sanctificavit.t. cipiendi sacramentum, si tameu pio adinrplendi de-
Cseterum quatenus adversus originale. peccalum haec :c siderio mors anticipans, seu alia quaccuiiquevis in-
lo vincibilis obviaverit, > Audis, Bernardum virum mi-
ipsa sanctificatio valuerit, sive pro isto, sive pro illo
prophefa, vel si quis alius siinili praeventusgratia fue-
s- nime jaclabundum cura Augustinosapere etcredere,
rit, KONTEMERE DIXERIM. > Deinde senientiam sancli li sola fide hominemposse salvari cum desiderio perci-
Auguslini considerans addit : < Attamen quis dical il piendi sacramentum? Cur vero eam sententiara Au-
Spiritu sanclo repletum manere adhuc filium nihilo- 1- gustini diceret fuisse uspiam ab eo reiractatam, in
minus irse, d, si mori in ulero contigisset, cum hac ic quarn pedibus ivit? Sed et apostolica sedes eamdem
plenitudine spiritus pcenas luilurum damnationis ? sententiam ob Augustini aucloritalera approbavil.
Durum est; MINIME tamen AUSIMhinc QUIPPIAM MEAA «J Innocenlius IJI, in litleris ad Cremonensem episco-
SENTENTIA DEFINIRE. Sed quidquid de hoc sit, etc ,> . pum, quse apud Gfegorium IX exslant lib. nr, lit.
Vides, Annate, nihil ea in re Bernardum definire, . 43,cap. 2, ita scribit: <Quem sine unda baptismalis
unius, ut jure quidem arbitror, Augustini, quem ha- i- extremum diem clausisse significasti, quia in sanc-
bebal, ut dicis, dum hmc scriberet, praseniem, aucto-i. lae matris Ecclesiae lide et Christi nomine perseve-
rilate remoratum ?Durailli Augustinisententia visa est,l? ravit, ab originali peccato solulnm el coelestis pa-
at durius fassus est ab Augustino discedere : Minime ie trise gaudia esse adeptum asserimus incunctanter.
tamen, inquit, ausim hinc quippiam mea senlentia defi- ;_ Lege super octavo libro Augustini de Civitate Dei,
nire. Hoccine est, Annate, ut jocaris, divelli ab Augus- ubi inter caetera legitur : Baplismusinvisibililermi-
lino? hoc putare nullum aliquando validissimihmreli- nislratur, quem non contemptusreligionis, sed termi-
eorummailei inceriumiclum? Imo hocestlectoribus fu- i- nus necessitalisexcludit. > Error tamen irrepsit, nam
cum facere, ac Bernardo nimiurri injuriosum esse,l; verba illa leguntur non in libro VIII de Civitate Dei,
dumilluraea recitantem inducis deAuguslino quse nee sed lib. rv de Baptismo, ut recitavimus, quae etiam
cogiiavit quidem. Illa ilaque est Mellifiui sentenliaa laudatus Bernardus ex eodem libro iv adduxil. Hinc
epist. 174 ad canonicos Lugdunenses. theologi baptismura flaminis,et Tridentina synodus,
Sed aliud quid Annaius gafrit, contenditque Ber-. pQ sess. 6,cap.4,baptismuminiiotojustificaredecernunt.
iiardum diversa, imo adversa sapere vel eo ipso ini Quid igitur tibi in mentem venit, Annate, dum sen-
loco ab Augustino recedendo, ubi se cum Augustino) tentiam illam sancli doctoris ab Ecclesia approba-
aut errare aut sapere profitetur, nempe epist. 77 adI tam quasi retractatione dignara recensuisti, quam
Hiigonem. Do Annati verba : i Ut omittam quod re- etiam constanter idem tenuit post exortos Pelagianos
lata illa senterilia qua sensit Augustinus inlernaml ad finem usque vitse?Legatur lib.ideOrigineanimse,
cordis conversionem a'd Deum externam baptismii cap. 9 et lib. n Relract., cap. 18. Qui plura eadere
susceptionem posse supplere.vir minime jactabundusi scire cupit, consulat Christianum Lupum, auctorem
negare audet fuisse uspiara ab eo retractalara,quam- satis nolum, in Jib.de Attritione et contritione, cap. 8.
vis relractassel exemplum quod subjecerat sancti la- An forte irrides quod de baptismo sancti Ialronis
tronis, ea raiione quod incertum esset an fuisset bap- Augustinusinsinuavit? Sanctus doctof rem sibi cer-
tizatus. > Nescio quo consilio Annalus hic paralepsii tam, nempe conyersionem cordis supplere vicem
ulatur. Eia age, edissere cur ex Bemardo Augusti- baptismi, non posse satis efficaciter illo exemplo
num accusare libi inreligionem venit? Ita est, Ber- demonstrari fassus est in libro n Retract., cap. 18,
nardus vif minimejactabundusAugustini sententiam, affirmans a quibusdam non incredibiliierdici latro-
quaasseritinternamcordis conversionemadDeumbap- j) JJ nem aqua illa, quw de vulnere lateris ejus emicuit,
tismum posse supplere, ncgare audel fuisse uspiam tanquam sacratissimo baplismo fuisse perfusum, lib.
ab eo relraclalam. Forte hanc sententiatn relractan- i laudalo. Caeterum idem Pater non putavit illum
dara Augustino fuisse putas? Illam sentenliam ante fuisse ante cruxifixionem baptizatum. Aperte ait ibi-
sanclum Auguslinum docuerat sanctus Cypriahus, dem : < Lalro ille non ante crucem Dominisectalor,
quem laudat sanctus doctor lib. iv de Baptismo, cap. sed in cruceconfessor,etc Tunc etiam fides ejus
. 22, ubi de baptismo ait, si ex necessilate desit, de ligno floruit, quando discipulorum marcuit. J
posse supplere fidem, conversionemquecordis, quia Illa vero de baptismo lalronis adducit, quibus confu-
tunc impletur invisibiliter,cum mysteriumbaplisminon laret errorem Vincentii Victoris, qui exemplo lalro-
contemptusreligionis, sed arliculus necessitalis txclu- nis contendebat pueros sinebaptismo mortuos perve-
di(. Sed et sanclus Ambrosius hoc ipsum docuerat nire posse ad originalium indulgentiam peccatorum,
de Valentiniano imperatore , ut patet ex ejusdem ut patel ex lib. 111de Origine animse ad Vincenlium,
oratione in qua defurictiYalentiniani laudes recitat. ubi lolo cap. 9 de baptismo Iatronis discurrit. Quae
Utrumque vero, Ambrosium nempe et Augustinum, tamen ila adduxit ut omnera errandi occasionem ex
783 VINDICLE AUGUSTINIAN.E. ,. 780
illius latronis exempJo resecaret. Hinc lib. i, cap^,A « Licet ergo ex Augustino Augustini doclrinam alio-
9,cum varios modos recensuisselquibuslatro ille vel rum scriptorum judicio censendam exponere, licet
dicebatur vel dici poterat baptizatus, conclusit: et proprio, idque salva honorificentia. Neque adeo
< Verum hsec ut volet quisque accipiat, dum tamen perversum est hoc consilium, ut habere non possit
de baptismo non prsescribatur Salvaloris praeceptohu- adjutorem Deum. > Loquitur Annatus pag. 897. Nil
juslatronis exemplo, > Et ipse Bernardus consemit lameri novi hisce censores afferunt, sed Pelagiano-
incertum esse an lalro fueril baptizalus, dicens : rum ac Lulheranorum voces contra Auguslinum in-
c Eo quod sane incertum sit utrumnam fuerit bapti- tegras repetunt. Pelagiani, cura ab Augustino Pa-
zatus.> Hinc Pater Lupus, in sanctorum Patrum lec- trum testimoniis oppuguarenlur, ex Augustini libris
tione summa cum laude versalus, in opusculo lau- nullam sibi Palribus adhaerendi necessitatem esse
dato de Contritione et attrit., cap. 9, ail c Latronis insolenter respondebant. Audialur Julianus lib. iv
baptismaesse incerlum.Variat non solumAugustinus, Operis imperf., cap. 111: < Sed bene quod nos onere
sed Patres passim omnes. > Haec quidem addidi, talium personarura levasti : nam in libro quem ad
quia ex illa sancli Bernardi epistola 77 ad Hugonem, Timasium conlra liberum arbitrium contexuisti,
quale Augustini diclum ab adversario per reticen- cum sanctus Petagius venerabilium virorum tam Am-
tiam reprehensioni expositum jure notari possit, B ; brosii quam Cypriani recordatus fuisset, qui liberum
prorsus non video, sed nec eumdem Annatum vi- arbitrium in libris suis commendaverant, respon-
disse exislimo. disti nulla te gravari aucloritate talium, ita ut dice-
res eos processu vitse melioris, si quid male sense-
§ XII. Sanclum Augustinum contra Augustinum pro-
ducunt. rant, expiasse. Tua tibi ad hoc relata s"int, ut exci-
Rem confecisse ac tota causa Augustinum dejecisse tare de solisnominibus erubescas invidiam. > At non
sibi persuadent, favenlibus suffragiis, ut gloriantur, veterum tantum hsereticorum, sed et recentium dog-
< trium summorum pontificum sex cardinalium ex matistarum trilum lioc effugium esse ad sanctorum
omni numero eruditissimorum et fere sanctissimo- Patrum, ac praecipue Augustini auctoritatem eluden-
rum, lot deinde antistitum, tot doclorum omnium darn, testatur eruditissimus vir Staplelonus tomo 1,
scholarum, ordinum et nationum. > Annati sibi vic- contr. 3, lib. vn, cap. 15 : < Alii (inquit de Proles-
toriam ac triumphum canentis voces sunt cap. 4, tantibus non plus eis (nempe Patribus) tribuendum
pag. 887. Sed ut Augustino omnem prorsus evadendi esse arguunt, quam ipsimet Patres sibi iribui postu-
aditum praecludant, ad ipsiusmet confessionem pro- lant, et hoc in loco varias Augustini sententias pro-
vocant, quippe qui tantorum teslium omni exceptione ducunt, quibus ille suis scriplis non aliter fidem ha-
C
majorum vocibus convictus infegram ipsis litem sit beri postulat quam quatenus ex Scriptura sacra vel
concessurus. Audialur Annalus cap. 5, pag. 888, qui ex evidenti ratione sententiam suam confirmaverit. >
adeo victorise securus in arenam descendil, ut nullo Additque in verbis sancti Augusiini ex lib. H con-
pacto dubilet vel ipsomet Augustino judice postrema tra Faustum, cap. 5, in quo loco sibi plaudit Anna-
veluti acie diraicare : < Quando, inquit, ea conditione tus pag. 897, eos mirifice exsullare.
disputamus ut stemus Augustini judicio, inquirendum Dociissimus idemque sanctissimus Paler cseteris
est hocquoque, censueritne Aug.ustinus placila om- virtutibus, quibus divinomunere ad stuporem usque
nia sua, etiam illa quae, dum Pelagianos insectatur, ornalus fuit, sociam modestiam adjunxit, neque
exposuit, amplectenda esse necessario. > In primis tantum sibi unquam tribui voluit quanlura Pytha-
contendunt statuisse Auguslinum tria tantum dogmata gorae a discipulis delatum fuit, ut illud esset ineluc-
adversus Pelagianos juxla catbolicam fidem esse te- tabile argumentum AOT»?tya., Hoc unum Augusti-
nenda, quod Sadoletus recentiores docens olim dixe- iius rogat toia epislola sepliraa ad Marcellinum. Cae-
rat in epistola ad Contarenum, uti § 1 narravimus. terum disputans contra Pelagianos passim capitalia
Rursus plura sancti Patris teslimonia producunt, dogmala tanquam catbolicas sententias defendere se
quibus asserit nolle se eam lectoribus legem impo-. profitelur. Ita lib. v conlra Jul., cap. 12, quinque
nere, ut omnibusabs se positis assertionibus acquies- de concupiscentia quaestionesagitat, ubi ait: < In his
cant, ablata omni prorsus contradicendi Iibertate. quseslionibus calbolica veritate antiquitus tradila,
Unum dabo, nam idem reliquorum sensus est diver- vestra impia novitas suffocatur. >.In epistola 107 ad
sis tantum verbis expressus. In epistola ad Forluna- Vitalem duodecim theses de gratia statuit, asserens
tianum scribit: < Neque enim quorumlibet disputa- easdem < ad fidem rectam et calholicam perlinere. >
liones, quamvis catholicorum et Iaudatorum homi- Idem de praedestinalione docet lib. de Dono persev.,
num velut Scripturas canonicas babere debemus, ut cap. 25, in fine. Illud vel maxirae iterum recolen-
nobis non liceai, salva honorificentia quse illis debe- dura est, sanctum doctorem, cum in libris Retracta-
tur hominibus, aliquid in eorum scriptis improbare tionum plures sententias correxerit, nullam contra
atque respuere, si forte invenerimus quod aliter sen- Pelagianos slatutam aut defensam thesim exputixisse,
serintmiam veritas habet divino atfjutorio, vel ab ut planum liat Augustinum censuisse omnia et sin-
aliis intellecta vel a nobis. Talis ego sum in scriplis gula quae illis in libris docuerat a vero non disso-
aiiorum, tales volo esse intellectores meorum. > Ex nare, sed novum laborem atque exactiorem diligen-
quibus aliisve eamdem in rem adduciis exclamant t tiam Augustinus forte recentioribus reliquit, qui ite~
 781 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI, 788
i
rum severiori judicio eadem Hipponensis scripta, ut A delatas a Romanis praesulibus Augustino laudes of-
ait Annatus, pag. 897, inspirante Deo examinata. fuscet ? Ulius tamen vanos conatus in sequefcti ca-
errores continere demonstrarent. pile reprimemus, ubi sancti doctoris auclottisaitem
Cum olim Semi-Pelagiani Augustinum erroris ar- apostolicae sedis sententia toties munitam ab luijus
guerent in iis libris quos contra Pelagianos procude- sancli Patris vindicatoris, uti se jactat, objectioui-
rat, modeslissimi vir ingenii respnndit in fine lib. de bus pravisque inlerpretamenlis asseremus.
Dorio perseveranlise: < Qui vero orrare me existi- Attamen, etiamsi nullus pro Augustino veteFum
mant, eliam atque etiam diligenter quse sunl dicta Patrum staret, ac Vaticana oracula silerent prorsus
considerent, ne fortassis ipsi errent. > lbidem vero omnia, non adeo deplorata censenda esset Augustir,i
cap. 21 ait: < Quamvis neminem velim sic amplecti causa, ul Annato eidem adversante, nullum faveu-
pmnia mea ul me sequatur, nisi in iis in quibus me tem judicem sortiri in orbe posset, praesertim cum
non errare perspexerit; nam propterea nunc facio manifestum sit plura ipsum lestimonia falsasse, »lia
libros, in quibus opuscula mea retractanda suscepi, prorsus finxisse, quosdam in lestes adduxisse, vel
ut nec me ipsnm in omnibus me secutum fuisse de- Semi-Pelagiano errore infectos, vel grammaticos im-
monstrem, > etc Quae quidem attentiori menlis acie peritos, vel novos ex jurisconsultis theologos, vel
considerans magnus ille Annalium ecclesiaslicorum r. impudenles minusque consulto locutos, atque Au-
scriptor cardinalis Baronius, lomo V ad annuin 426, gustinensium librorum prorsus inscios. At cmn
sancti Augustini doctrina tot Romanorum prsesulum
pag. 498, haecin Augustini commendationem scrip-
sit, quae licet superius recitata sint, libeat hic quo- laudibus, lot coriciliorum decretis, tol omnium vete^
que repetere: c Hsec ipse, ait, digna quidem sancli ris Ecclesise Patrum encomiis ornata, munita ac
Augustini modestia, animique ejus admirabili cum defensa sit, quis nuper eamdem in judicium a recen-
submissione verecundia, ut plane nisi aliunde ex his tioribus vocatam daranari vel minima ex parte posse
sallem intelligerevaleasafflatumipsum divino Spiritu suspicelur? ab Augustino enim slat antiquitas, a re-
illa scripsisse, cum non supra quempiam alium quam centioribus novitas; illinc sanclitas, hinc audacia;
super bumilem, quietuin et trementem sermonem illine antiqui Palres, hinc novi scriptores ; illinc tot
Dei divinura affore Numen, Deus per prophelant saeculorum consensus, hinc nostrae setatis scholasti-
fuerit eontestatus ; sicut el Jacobus docuit, ubi ait: corum minima portio. Quae sane cum attentius con-
Qum desursuni est sapienlia primum quidem pudica sidero, illud subinde mecum reputo, nescire me an
esl, deinde pacifica, modesta, suasibilis, bonis con- laudem vel odium potius apud probos hoc opere mi-
sentiens. > Hsec ille. Et lamen eo prorupit Annatus, himet conciliarim coniraxerimve. Profecto arbitror
utaffirhiare non exiimuerit cap. v, pag. 897, impu- iQ non defuturos qui me inanem operam posuisse di-
gnalorem Augustini habiturum adjutorem Deum! Et cent, Augustinum iu judicio contra reeeniiorum ac-
hic inter. sancti doctoris defensores numerari vult, cusationes defendendo, quasi horum temeritas vel
Augustinum a Baianis vindicando? Non est hoc, An- initio causae non slatim intelligatiir, qui eontra
nate, Augustini causam tueri, sed prodere. summum Ecclesiae magistrum conductis testibus
Verum licet prae animi modeslia adeo humiliter eoram orthodoxo orbe dimicare ausint. Sed veniam
de se Augustinus sensit, catholicse tamen Ecclesiee precor si quidquam a recentioruhi testibus Augustino
judicio ejus de divirta gratia doctrina ita approbata limere mali visus sum ; ejus enim causam defenden
est, ut vel ipsi recentiores qui post Annatum contra dam suscepi, ne apud imperilos nimiumque credu-
Jansenium seripsere, rei evidentia coacii hanc Au- los tantorum lestium nomina, quae adversarii longo
gustinianaeauctoritati, non dicam laudem, non testi- ordine conlra Augustinnm producere gloriabantur,
monium, sed confessionem cum Decampsio dede- vel fidem invenirent, vel suspicionem sahem inge-
rint: « Conciliorum sancliones et Romanorum pon- rerent.
tificum edicta quibus Pelagiana haeresis jugulata oc- CAPUT VI.
cubuit, ex sancti Augustini libris peiita sunt, sancti Elogia a summis ponlificibus Auguslinianm doclrinw
Augustini doctrinam conlinent, sancti Atigusiini \&c- D conlra Pelagianos delata a sinislris recentiorumin-
bis exprimuntur. Fuit Auguslinus quodammodo Ec- terprelationibusvindicanlur.
clesiae prsecentor, cum Romanis pontificibus et con- Sane non leveminvidiamredolet recentiorumfactum,
ciliis ore praeivit quod de superbissinia haeresi judi- de quo hoc loco sermonem instituimus. Romani prsesu-
carunt. Fuit lingua Ecclesise, cum ejus verbis de- les sancti Augustini de divina gratia doctrinam miris
creta concepta sunt, et quae prius fuerant Augustini praeconiis consecrarunt. Unde tanta eidem ab omni-
voces, Spiritus sancti oracula esse cceperunt. Fuit bus per lot retro ssecula veneratio impensa est, ut
ille conciliorum dux atque ingenium , cum iis ralio- posl eorumdem pontificum voces orthodoxi unum
nes et argumenla subminisiravit quibus Pelagium Augustinum, inaudiverint, imo Augnstini dog-'
ejiisqhe complices fregerunt, lib. HI Haeres. Jans., mata in pontificum decreta ac synodorum cano-
disp. 1, cap. 6. Video Annalum spissum hic pulve- nes transierint, quod in Historia Pelagiana demon-
feni excitare, quo tanlam Romanae Ecclesiae iucem stravimus. Haec quidem recentiorum animum altius
Augustiuum quaquaversum irradiantem obducat. pupugere; quare delata Augustinianae doctrinaea
Quas enim ille nebulas cogit toio capite sexto quibus Romanis praesulibus elogia falsis interpretafipuibus
 789 VJNMCIJ3 •AUGUSIINIANJE,. , 790
partim decurtare, partira eludere audacter quidein, ^A laudatum fuisse, et quidem de lege reos sine gratia
sed non seque feliciter conati sttnt. homines faciente disputantem, quse falsa atque ob i
Primus inter pontiflces qui sanctum Augustinum furorem contra hscreticos Augustino excidisse fln-
comniendarunt, Innocentius producitur, quicum ab git Moraines disput. 24, num, 44, ex hjs Innocentii
Augustino litteras accepisset' a quatuor aliis coilegis verbis colligitur : < Nam hoc loco latiusde Jege dis-
subscriplas; quibtts Pelagii errores eidem significa- putare velut coram posito repugnanteque Pelagio
bantuf, respondit epist; 96 intef Attgustinianas». mecessarium essenon duximus.cumvpbiscum TOTUB
< Quod earum tenor omnisque conlextio est in con- SCIENTIBUS, PARIQCE NOBISCUM ASSENSIONE gaudentibus
sideratione quotidiante gratise Dei, et in eortim cor- collpquamur. • Audin' Augustinum totum scientem,
rectione qui contra sentiunt, integra ratione cousis- ac per omnia InriocentiOin iis quaade lege sine gra-
tit, ut el illis oninem tollere possit erforem, et ido- tia pfoxime sufficienti feos faeiente disputarat, plo
neumdato cuivis nostrse legis exemplo, quemsequi nissime conseiitientem ?
debeat dignum possit prsebere doctorem. > Legantur Innocenlio successit Zosimus, dein Bonifacius, qui
quse diximus lib. i Histor. Pelag., cap. 11. Recen- sanctum Augustinum mirifice coluerunt, quibusque
tiores haud universam sancti Augustini doctrjnam ejusdem doctrinaprobata fuit. Annatus, lib. vm, cap.
conlra Pelagianos ab Innocentio approbalam fuisse; B ] 6, pag. 908, liaecscribit: c Quarehpn possit ab ejus-
contendunt, sed qua parte. tantum decerlat contra niodi doctore instruclio peti ad concipiendam erroris
duos Pelagii errores, quos ibi pontifex damnat. Do cdntrarii damnationem, ut Zosimus, ut Bohifacius,
verba Moraines, disp. 12 Anti-Jans., num. 40 : < Ex ut Felix hujus nominis IV petiisse BICUNTUR ab Au-
. hac autem approbatione hujusmodi litlerariim de gusiino. > Haecquidem recte sehabent, scd reclius
unoautalierotantumefroreloqueniium, inferre velle forel id non vulgari fama assertttm dicere, sed cons-
totain D. Augustini doctrinam de gratia fuisse spe- tanter astruere. Ea enim phrasi utimuf, cum de re
cialiter ab Inuocentio approbatam, est malitiose sim- minus comperta loquimuf; quis enim tnero tneridie
plicibus illudere, et eruditorum paiientia iniolera- pronuatiet soleni DICIsplendescere ? Novimus Annati
biliter abuti. > Quod vero sanctus Augustinus, quoi erga Augustinum ariimum, hinc suspicioni locum
melius Pelagianse haeresis faciem Innocentio suis co- damus. Zosiraus non pfius decretoriarii iri Ctelestti
loribus piclam ostenderet, ejusdem hseresiarchae li- ac Pelagii causa sentenliaiii tulit, quam ab Africanis
brurn in Iaudem naturae eroissum atque advergariumi synodis, quorura, teste Prosperd, AugUSlirius inge-
abs se de Nalura et gralia compositum volumcni nfuffierat, Iitteras acciperet, ut in Historia Pelagiana,
miserat, addit ibidem :- < Respondens Innpcentius,\ lib. I, cap. 13, dictum est. Bouifacius etiam Juliani
-
sequenti epistola 93, nullam facit mentionem alio-<€ lilteras ad Augustinum confutandas transratsit, ut
ium errorum Pelagii, neque iibri de Natura et graiiai ibidem pariter narraviraus, cap. 21. De Felice papa
D. Augustini, sed lantum laudat prsecedentem epis- dSximusiib. n, cap. 25. Quae, he actum agamus,
tolam ab illis ad se scriptam. > Duos vero errpresi ilerum non repetimus. Itaque et reapse pontifices
ibidem tantum damnatos esse ait, nempe non darii illi contfa Pelagianos instructionem ab Augustino
peccatum originis, .neque Dei gratiam esse necessa- petiefe, idque ex ipsius Augustini libris, et ejus-
riam ad recte pieque vivendum. dem saeCuliPalribus, et noh vulgi tantum rumora
Quid delibro Pelagii sanctus Innocentius decernatt manifestiim est.
audiamus: < Librum sane, inquit, qui ejus esse di- Bbnifacio subfogatus Coelestinus non modo sancti
ceretur, nobis a vestra charitaie transmissum evol- Angustini docirinam laiidavit, sed ejusdem calum*
simus, inquo MULiAblasphemianihil qubd placeret, . niatores datis ad episcopos Gallise litteris perculit.
NIHJLquod nonpenilus displiceret, aquovis damnan- Elogium vero, veluii paulo ante de mortuo Augus-
dum atque calcandum, cui similia nisi qui ista scfip- tirio sepulchralem inscriptionem, hocce apposuit:
serat, nemo alter in menlem reciperet atque senti- Augustinum sancim recordationis virum pro vita sua
ret. > Itane nihil Pelagiani libri Innocentio placere,i atque merilis in nostra communioriesemper habuimus,
niliil iu eo scribi quod non displiceat, est unius lan-• Dj nec unquam hunc smislm suspicionis sdltem rumor
tum aut alterius erroris condemnari, an potius ple- aspersit, quem f ANT^E SCIENTLS:
blimfuisse meminimus,
num erroribus judicari? Unam interim parliculam1 ut inler magislros oplimos, etiam a nieis temper deces-
disjunciivam corrigas, Morainie; dixisti enim Inno- soribus haberetur. BENEergo DEEOOMNES in commune
centii litteras d.e uno aul altero errore loqui.; reppnas> . SENSEBUNT, ulpote gui UBIQUECUNCTIS ET AMORI FUERIT
conjuncltonemf de uno.Eralte.ro illam periodumI ETHOSORI ; uride RESISTENDUMTALIBUS, quosmale
reddens, ne quis erga te malevolentior dubilasse tei crescere viderrius.Tradil Coelestinus, imo jubet re-
dicat, duone an unus tantum Pelagii errpr illis ini sistendum Augusiinianae famse decurtatoribus.' Sanc-
iitieris proscribatur. Sed.ad Augustinum meum re- tus Pfosper cum eximiam hanc de Augustino laudem
deo. HicPelagii librum ad Innocentium mittens cumt ex Ccelestino recitasset in fiue libri contra Collato-
ejusdem confutatione asleriscis locaPelagii signarat,, rem exclamavit: < Contra istam clarissimse lauda-
tibi iiic non recte de divina gratia sentiebal, quse; tionis lubain , conlra istam sacraiissimi testimonii
• dispiieuisse Innocenlio, cui NIHILillius libelli placuit,, dignitaiemaudetjquispiani MALIG&E iNTERPREtATiONis
quis^dubilet ? Libram verp Augustini approbatu» aci murmur emittere, et pefspicus sincerissiuiseque
 791 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGCSTINl. 792
senteritiae nubem obliquaeambiguitatis obtendere? > A lsTius inter cunclos, qui de grege sancte
Iia piane, o Prosper, conaniur audentque recen- Insanas pepulereferas, INDUSTRIA MAJOR.
MAJUS"UPUS, totum PR^STANTIUS imbuit Orbem.
ti6res?Imo uti ihter caitera ab apostoljca sede Au-
Sanctus Fulgentius, episcopus Ruspensis, lib. n de
gustino dala prseconia illud jure mefito primo- loeo
Veritate prsedestinationis et gratise, cap. 17, ait:
reponitur, ita tolis ingenii viribus desudaut, quo
laritarum laudum splendori nubem obliqum ambigui- < Haecitaque calholicorum Patrum apostolicis insti-
tatis obtendant, ne tanlum inde lucis in Auguslinum tulionibus tradita permanet in Ecclesia sine dubita-
derivet. <- ' tione doctrina, quam Grseci Latinique pontifices
-; Annalus, lib. 1 sui Augustini, cap. 8, audito Cce- saneii Spiritus infusione firmati, uno atque indisso-
lubili semper tenuerc consensu. In qua beatus Au-
lestini elogio, ail: < Non dicit esse Palrem Patrum, indutus virtute ex alto, abundantius illis
doctorem doclorum, primum angelura inter cseteros gustinus,
omnibus laboravit: non autem ipse, sed gratia Dei
episcopos, inter omnes excellentissimum, vere irre- cum illo. Ipsius enim ministerio Dominus uberio-
ffagabilem et ineffabiiiter mirabilem. Habitum esse rem hujus rei fidelibus suis instructionem prae-
dicit a suis prsedecessoribus lnnocentio, Zosimp, > etc Audiatur iterum proxime laudatus ma-
Bonifacio inler magislros oplimos; atque ita pula- buit,
bantur quidem alii sancli Patres esse quoque oplimi ^ ait: gnus ille Prosper; in preefatione conlra Collatorem
< Viginti amplius annis conlra inimicos gratiae
magistri, aquibus si dissensisset Augustinus, quid Dei catholica acies HUJUS VIRIductu pugnat et vin-
putamus Ccelestinum fuisse nobis prsecepturum, ut cit. > Forte Annatus respondebit cum suo Vasque-
optimos optimo postponeremus, et multos uni, quo- zio
parl. 1, disp. 97, cap. 5, num. 20: < Fateor
nam id jure vel qua ratione ? > Cum vero Coelestinus
sane suspecta mihi esse testimonia Prosperi et Ful-
poslea, utputant, cap. 5, Semi-Pelagianos reprehen- et exactissimi Augustini
dat piissimis disputaloribus obviare praesumentes, gentii, quod diligenlissimi
sint. > Audiat igitur ipsius Vasquii con-
addit Annatus : < Hos ergo dicit Coelestinusobviasse discipuli
illius Patris tesiimonia
non Augustino soli, sed piissirais dispulaloribus el fessionem, quando utriusque
verbis non est dubium com- suspecla sunt. Scribit hic in part. i, disp. 90, ca-
magistris, quibus quin 6, nuniero 37 : < Quamvis nullus esset ex Pa-
nrehenderetur etiam Ilieronymus. > Haec illi omni pite tribus commemoralis, quem pro hac sententia de
arteadnitentes Augustinuminordinem fere redegere,
necessilate ad singula opera bona moralia
ut in Pelagiano bello non supremus quidem impera- gratiae
scholastici doctores allegare possent, in UNOSOLO
tor, sed tanquam e praefectorum numero aequali cura AUGUSTINO schola suae opinionis praesidium
habeatur. Hsecautem eo ejusque
raullis auctoritate consilio
libenler collocarent, cumque sibi sufficere merito
nioliuntur ut quoniam Augustini nomine se gravari Q
UNICUS sit qui dum agitur de
sero jam tandem sentiunl, aliorum Patrum qui de arbitrareritur, quod
14 graliae necessitale, sicut soi inter reliquos praeful-
gratia quid sentirent breviter quibusdam, ut cap. >
de Praedestinatione sanctorum ait Augustinus, scrip- geat. Verum nos non ex Vasquio isla discimus,
torum suorum locis et transeunter attigerunt, suffragia sed ex Romanse Ecclesiae pontificibus. Cum Julianus
adversus divinam gratiam scripsisset, sanctus Boni-
jactare possint: etenim cum illi non tam aperte et facius
papa ab uno Augustino responsum postulavit.
perspicue de divinse praedestinationis ac gratise Cum Oriens ob Fausti Rejensis libros in parles di-
mysteriis disseruerint, qusedam eorum dicta, quando visus
nondum Pelagianis, utidem lib. i contra Jul., cap. esset, sanctus Hormisdas ab Augustino cogno-
scendum scripsit quid Romana sequeretur et serva-
6, scribit, liliganlibus securius loquebantur, veluti sibi ret Ecclesia.
favenlia recentiores arripiunt, dimissis sancti Au- Galliis etiain per centum fere annos
iisdem dissensionibiis coittusis, Felix iv ex unius
gustini sententiis clarissimis, apertissimis, eviden- libris senfentiis desumptis pacem dedit.
tissimis, eam caeteris Patribus postpositi Augustini Augustini
Nostrohoc etiam saeculo universa Europa exortis de
causara, rationemque reddenies cum Adamo part.
ni Calv. destr., c. 16, pag. 760 : < Hae (Augustini) auxiliis divinse graliae litigiis in paries dilaniata,
tenebrae me cogunt ad lucemalibi quaerendam, quam D Clemens vm eas lites ad unius Augustini tribunai
sane Romani pontifices non
in synodis et aliorum doctorum libris invenio. > Mira jussit agilari. Quibus
obscure significarunt in controversiis de divina gra-
docent. Profeclo non dicam obscure, sed non tam
tia unius Augustini vestigiis nobis inhaerendum esse.
clare locuti dicendi sunt alii Patres, qui de gratia
breviler ettranseunler quaedamsolummodo altigerunt, Nusquam.taraen solus est Augustinus, sed secum in-
subsecutorum Palrum agmen trahit, nempe
non vero Augustinus, qui copiosissime ac fusissime gens
et libris de eadem Prosperum, Fulgentium, Caesarium, Petrum Diaco-
in triginta amplius gratia dispu*
ex brevitate ex vero num, Patres Byzacenos in Sardinia exsules, Rhemi-
lavii, enim obscurilas, copia
sermonis claritas derivat. Sed Augustinum cseteris gium, Prudentium, Anselmum, Bernardum, aliosve
qui sancii doctoris vesligia illis in controversiis se-
praeponendum esse, ubi de divinae gratise auxiliis : qua quidem consideratione ruit ingens ille
quuntur
agttiir, tanquam supremum catholici exercitus ducem .
velustioris Ecclesiae Patres tradidere. Canit sanctus apparatus, quem Annatus libro primo per plura ca-
contra 3 : pita componit, quasi in aliqua sententia de gratia
Prpsper Ingratos, cap. solitarius esse possit Augustinus. Sane Prosper et
 ' - '
793 VINDICLE AUGUSTINIANJE. 794
Fulgenlius, qui de Semi-Pelagianis triumpharunl, A j currit idem recentior. Igitur Semi-Pelagiani fliero-
semper cum Augustino sunt, ita ut si ex una parte nymo non obloquebantur,: quem in sua ipsorum
Augustinus duoque isti tantum sinl, ex opposita sententia esse suspicari poterant. Praeterea Ccelesti-
vero longe plures Paires numerentur, quis noh po- nus ait Semi-Pelagianos adnixos quiescentium fra-
tius illi Patrum triadi inhsereat, quae de Pelagiana trum memoriam- dissipare^ et immediate laudat post
haeresi triumphavit, neque cilra lemeritatem efroris illa verba Auguslinum conchidens, resistendum oblo-
'
accusari potest ? Procul etiam hinc abeant iilae Mo- cutoribus. Unus igitur ibi defehditur Augustinus;
rainii querelse in prsefatione ad orthodoxos : < Quid nam si cura Augustino Hieronymus quoque eorum-
enim, si hseretici suis arguliis possent evincere se dem dictis lacerabaiur, cur pontifex de uno Au-
non esse aperte ab Augustino damnatos, Ecclesise gustino laudes reddit, Hieronymo in angulum pror-
causa deserenda esset, et insufficiens foret omnium - sus fejeclo? Profecto Prosper, qui apud Coelesti-
aliorum Patrum pro veritate consensus, quia Au- num sancli Auguslini calumniatores detulerat, hu-
guslinus esl necessarius? Iniqua certe esset Eccle- jusce Coelestini sanclionis, quam ipsemet impetra-
sise conditio, cui Deus rion unicum doctofem, sed rat,menlionem faciens conlra Collatorem cap. 42ait:
doctores promisit, ut non circumferamur omni c Per hunc virum intra Gallias istis ipsis qui sanctse
vento doctrinae. > Efras,- o bone vir! et toto ostio B ' memorise AUGUSTINI scripta reprehendunt, malelo^
erras, nunquam solus est Augustinus, et si quidpiam queiiliae est adempta libertas. > Augustinum tanlum
primus de praedestinatione dixit, jam non [solus hoc et a Massiliensibus reprehensum, et a Ccelestino
dixit, tot subsecutis Patribus Augustini verba red- laudatum scribit, nibil de Hieronymo locutus. At re-
dentibus, quae adversarii non satis adnotarunt. centiores Augustino illatse a Semi-Pelagianis calum-
Quod vefo addit Annatus, illis verbis Coelestini niae atque injurise socium Hieronymum faciurit, non
contra Semi-Pelagianos: <Piissimis disputatoribus solatii gratia, sed ut Coslestiniani elogii pafs tanium
obviare praesumtint, et cum Pelagium atque Cceles- ad Augustinum devolvatur, altera Hieronymo re-
tium anathematizare non dubitent, magistris tamen servetur. Porro Augustinum plurali numero magi-
noslris, tanquam necessarium modum excesserint, strum ac doclorera ab apostolica sede appellatum
obloquuntur, > non unum Augustinum intelligi, sed paulo inferius constabit, ubi de Felice IV diceraus.
etiam Hieronymum, imperite prorsus asseritur: Sanctus Gelasius papa inler sancli Augustini
etenim Semi-Pelagiani contra unum Augustinum cultores numeratur, eumque non immerito Vas-
loquebantur, quod solus illam de prsedestinalione quius parl. i, disput. 91, num. 75, vocaf per omnia
gratuita sentenliara docuisset. Scribit enim Prosper Augustinianum. Ille igitur in epislola ad episcopos
ad Augusiinum: < Ea quse de epistoia apostoli Pauli( C per Picenum, uli lib. n Historiae Pelag., cap. 17,
Romanis scribentis, ad manifestationem divineegra- observavimus, haec Scribit: c Adhuc majiis scelus
tiae prsevenientis electofum merita proferuntur, A accrescit, ut sub conspectu et praesentia sacerdotum
NULLO unquam ecclesiasticorum ita esse intellecta, beatae memorise Hieronymum atque Augustinum ec-
ut NUNG sentiuntur, affirmant. > Non igitur una cum clesiasticorum lumina magistrorum musca moritura,
Augustino Hieronymns reprehendebatur a Semi-Pe- sicul scriptum est, exterminans oleum suavitatis
lagianis; imo ita Hieronymus de gratia conlra Pela- lacerare contenderet. > Sua hic glossemala apponit
<gianos scripsit, ut Senii-Pelagianorum sentenliam Annatus, iib. i, cap. 8 : <Ecce Hieronymus quoque
tenuisse quibusdam visus fuerit; nam lib. uiDialog. lumen est niagistrorum, sicut Augustinus, leslimo-
contra Pelag. ait: < Justitia, labore et indusiria, ac nio Romani poritiflcis. > Quis hoc inficias ibit? At
diligentia, et semper super omnia Dei cleraentia multum interest Undenam adversus Pelagianorum
custoditur, ut nostrum sit rogare, illius tribuere tenebras magis Ecclesia illustrelur, plusque luminis
quod rogatur, NOSTRUM TNCIPERE, illius perficere, accipiat ab Hieronymone an ab Augustino ? In con-
NOSTRUM OFFERREquod possumus, illius implere venlu llierosolymitano Contra Pelagium producta
quod non possumus. t Quacquidem a Semi-Pelagia- , fuilab Orosio epistola sancti Augustini ad Hilarium,
nis pro suo ipsorum dogmale accipi poterant, quo- ^ itemque paulo post etiam in synodo Diospolitana, de
rum sententia erat, ut verbis utar Prosperi contra qua re ita scribit sanctus doctor lib. de Peccato
Collai., cap. 8 : c Ut boni salubresque conatusne- orig., cap. 10, lisec synodi verba referens : < Quo-
queant quidem proficere, nisi Deus adjuvet, possunt niam sanctus episcopus Auguslinus adversus dis-
tamen, etiamsi non a Deo inspirentur, incipere. > cipulos ejus in Sicilia respoiidit Hilario ad sub-
Et sane Hieronymum cum Serai-Pelagianis sensisse jecta capitula scribens libriim in quo ista conli-
eo loci scribit Jansenius, durius locutum Vossius, nentur, > etc Quo sane tempore Hieronymus jara
et ante utrumque de Hieronymo aliqui dubiiarunt ediderat epistolam datam ad Ctesiphbntem con-
apud Vasquium part. 1, disput. 91, cap. 8. Iliero- tra Pelagiura, ct in Palaestina ipsa aderat, in qua
i.ymum vero pluribus conatur defendere idem An- synodus habebalur, majoremque ipsa prsesentia
natus lib. vn Augustini vindicati, cap. 12, cui sub- ac sanctitatis fama auctorilatem sui nominis redde-
scribo, nam aperte ait Dei clemenlia semel habitami bal, et tiimen Hieronymi epistola praelermissa, ad
gratiam custodiri; neque labor et industria soiitarie, , Augustinianse epistolseamussim Pelagius examinatus
nempe sine gratia, intelligenda sunt, ut fusius dis- fuit. Objioieut recentiores Joahnem Hieroselyrflita-
795 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AJJGUSTINI. 796
num Hieronymi hostem acerrimum, sed in Diospo-.H Romana, hoc est catholica sequatur et servet ^Ecele-
litana synodo non prsesidebat antistes Hierosolymi- sia, licet in variis libris beali Auguslini, et maxime
tanus, sed Eulogius Csesareensis Palaestinasmetro- ad Prosperum et Hilarium abunde possit cognosci,
polita ; ut certe vel initio illarum disputationum lamen etpn scriniis ecclesiaslieis expressa capilula
salis apparuerit unum Augustinum supra caeteros in continentur, > etc Qtto prooconio sancli Augustini
Pelagiano bello validissimum ac strenuissimura doctrinam Ecclesise doctrinam declaravit. Recentio-
ducemcceiitusdestinatum, ac talem Patrum synodis res tamen parum inde ponderis Augustinianse aucto-
probalnm. Sed quid nobilius ipso Hieronymi et ritati adjici putant, pra.visque reslriclionibus Hor-
testimonio et exemplo? Cum Orosius libros priores misdae lestimonium limitant. Annatus, lib, vm, cap.
ab Augiistino conlra Pelagianos publicatos in Asiam 6, ait: < Poslquam enim mitlimiir ad libros de Bono
ad |Hieronymum delulisset, Bethleemiticus Pater perseveranliae et de Praedestinatione sanclorum, qui
doctrinse copiam, eruditionis excellentiam, rationum scripti sunt ^id Prosperum et Hilarium, hoc unum
momenia integfumque opus admiralus, silentium putare debemus, pertinere ad Romanam et catholi-
sibi indixit, idque scripto coram orbe universo cam fidem,quod Aiiguslimisintendii tolis illislibris.i
publicavit in fine lib. in Dialogorum, ubi, loquens Addit duo ibidem tantum intendi, iniiium fldei et
de libris saneti Augustini contra Pelagium, ait: R|isquein finem perseverantiam in bono esse dona
t Alios quoque specialiter tuo nominicudere dicitur, Dei. Hinc coneludit pag. 90S : < Ergo qui nos ad hos
qui necdum innostras venere manus, unde superse- libros mittit summus pontifex audiluros quid Roiua-
dendum huic labori censeo, ne dicatur mihi illud na, hoc est catbolica doceat Ecclesia de gratia et li-
Horatii, In sylvam ne ligna feras, aut enim eadem bero arbitrio, discere nos hoc*tantum jubet. Ergo si
diceremus ex superfluo, aut si nova voiuerimus quaq alia inlercurrant, dum hsec confirmanlur ab
dicere,a CLARISSIMO INGENIO OCCUPATASUNT MEHORA.H Augustino, nec habeant necessariam connexionem
Adeo vero Hieronymus religiose silentium posiea cum iis quae potissimum intenduntur, non est men-
coluit, ut ab Anniano ejusdem epistola adCtesiphon- tis pontificis ut eis firmiter adhsereamus, si nihil aliud
tem impugnata, non modo defensionem nullam cogit, quia nec est mentis ipsiusmel Auguslini. >
adornarit, sed per Htteras Augustinum ad illam Verum invidiosa ac praepostera prorsus haec glosse-
confutandam hortatus fuerit, de qua re libro primo mala sunt. Quisenim nesciat libros Fausti prsecipue,
Historiae Pelag., cap. 19, fusius dictum est..IUe, imo unice scriptos contra praedestinationem ante
inquam, Hieronymus impugnaiug ccrtamen recusa- merila praevisa, tolus enim in eo est ut sancti Au-
vit, qui nec ab amicissimo olim Rufino impuiie se gustini sententiam eonfutet. Hinc Pelrus Diaconus,
vel minimum -perstringi passus est,.sed edifis apo- C in flne libri de Incarnatione et gratia, scribit se eum
logiis illatas quasque calumnias propulsavit. Itaque monachis sociis anathematizare < libros Fausti Gal-
cuni flieronymus in hoc stadio lanipadem Augustino Jiarum episcopi, qui.de monasterio Lirinensi prove-
tradiderit, ab isto quoque unice luroen Ecclesia cius est, quos conlra prsedestinationis sententiam
accepit, quo orbem catholieum illuslraret. Ex his scrijiios esse non est dubium. > Quare, cum Hor-
patet eliam vanam esse illam Morainii vocem in roisdas Fausti opus reprobet, ac e contra sancti Au-
proefaliono ad ortliodoxos; < Quid de Hieronymo ? gusiini libros legendos inculcet, senlentiam sancti
Eritne etiam ille Augustini discipulus, vel de Ange- Augustini de gratuita praedestinatione illis in libris
lis inferioribus? > Non discipulus Augustini fuit, sed asserlam probat, quam tamen inter adiaphora Anna-
initio certaminis commilito, dein domi quiescens tus rejicit. Reprobat pontifex Fausii libros inscriptos
Auguslinensinm prajjiorum ac vjctoriarum admirator de Gralia et iibero arbitrio ; approbat vero ea quae
exstitit, toto belli onere in Augustinum deyoluto. de illa materia scribil Augustinus, praecipue ad Pro-
Gelasius quidem Hiefonymum aeaue ac Augustinum sperum el Hilariunii Itaque qusecunque theses de
laudal, quod Seneca ille liaereticus utrumque male- giatia et libero arbitrio positse sunt ab Auguslino,
dico dente proscindebat .; siculj cum Coelestinus qujbus adversarias opposuit Fauslus, illas a Romana
Pontifex unum Aiigustinum. contra Semi-Pelagiatio- D Eccjesia servari ac defendi tradit Hormisdas. Sane
rum conatus nominatim defendit, unum illum ab invidiam redoJet maxiraam, tam amplum lestimo-
iisdem fuisse impeti.tum intelligimus, non vero una nium ad duo tantum dicta coarclari. Sed pontifex
cum Hieronymp, ut Aunatus comminiscebatur. Cae- non. iilos duos tantum libros Augustini Jaudat, sed
terum Gelasius ea. in epistola sancti Augustini so- VARIOS Augustjni Jibros, praecipue vero ad Prospe-
lius doclrinam alque dogmata, et quidem quae reeen- rum-et-Hilariuin dalosappellat. Unde ibidem csetera
lioribus minime prohantur, adeo perspicue tradit, eliam volumina Augustini approbantur ; quidquid
ut vere dicendus sit per omnia Auguslinianus, jdque igiujr in illis docet de gralja et libero arbitrio, hoc,
.superius lucuienter a nobis probatum est* teste Ilorinisda, Romana sequitur et servat Ecclesia.
Succedit :his sancius flormisdas papa, qui, uti Annalus vero, quasi parlicula illa maxime idera esset
lib. n Historise Pelag., cap. 19, narravimus, delibris ac restrictiva solum, duas tantum sancli doctoris
FaustiRejensisa Possessore episcopocohsultus, ubi senientias, quas prsecipue stabilil in libris de Prae-
hos ab Ecclesla minime receptps respondit, hsec ad- destinatione sanptorum et de Dono perseverantiae,
didit;» pesrbilrjp tamea libero et gratia Pei q.uid ab Hormisda cQiifirmatas lingil, Non ita est, Annatc,
797 VINMCLE AUGUSTINIANiE. 798
non ita, prseter id quod in illis duobus libris, in aliis A lecta reperisset, novis ex Augustiniano thesauro di-
quoque VARIISUBRISde Gratia et libero arbitrio vitiis scrinia ecclesiastica Iocupletavit? Quid dicitis.
Augustinus scripsit, hoc totura Romanae EcClesiae o novi antiquarura Romanorum ponlificum constitu-
probatur. tionum interpretes?
Alia via contra Hormisdae testimonium vadit De- Sed quod de Felicis IV capitulis mentio incidit, ex
campsius, lib. m de Hser. Jans., disput. 1, cap. 4; Jihro primo Historiae Pelag. cap. 23 recolendum est,
nam cum Hormisdas dixerit capilula qusedara de Romanum pontificem ad lites de auxiliis divinsegra-
gratia et Jibero arbitrio in scriniis ecclesiasticis con- liae per «entum fere annos Galiias tnrbantes, aposto-
tineri, bsec putat esse iJlas sententias, quae epistolse licaauctoritate sopiendas, viginti quinque sententias
Ccelestini papaead episcopos Galliae annexae legun- ex libris sancti Augustini decerplas ad sanctum
tur. Porro has tantum ex Augustinianis libris esse Csesariom Arelatensem transmisisse, ipsi coeterisque
Ecclesise Romanaeprobatas scribit; ejus verba sunt: Gallise episcopis subscribendas. Quis porro lion in-
c Asserit Hormisdas cognosci ex sancli Auguslini telligat quantum eo facto honoris incremenlum Au-
operibus possequid de gratia et libero arbitrio Ec- guslino addituin sit, cum quae prius illius voces fue-
clesia sentiat, quia nimirum in his acerrime defen- rant, in Romauorum prsesulum ac synodorum oracula
duntur hsec ipsa capitula, quae in scriniis ecclesiasli-1B transierint? At hic rursus pulverem excitant recen-
cis continentur, qaaeque epistolae suae Coelestinus tiores, quo tanta Augustino delatae auctoritatis gloria
intexuit. Quis unquam ex nobis istud negavit? fate- obscuretur. Clamat Annatus cap. 6, pag. 903 : < Et
mur in sancti Augustini operibus illa ipsa contineri Felix, qnem etiam referunt Baiani inter approbalores
acriterque defendi, quse ab Ecclesia contra Pelagia- Augustini, propterea quod canones Arausicanae sy-
nos sancita sunt. At negamus aliud nihil in ejus li- nodi extraclos ex Jibris Augustini, et ipsius etiam
bris reperiri, nobisque in hac parte Hormisdas suf- verbis conceptos ad episcopos Gallise raiserit, extra-
fragatur, dum collecta a Coelestino capitula appellat, ctione illa monslravit quid esset necesse ab omnibus
in quibus diserte traditur, profundiores quaestiones, recipi ex universa itlius doctrina, nempe id quod ca-
quae ab Augustino contra Pelagianos dimicante latiiis nonibus illis exprimitur, permissa lectoribus judicii
pertractanlur, ab Ecclesia Romana non fuisse com- libertate circa caeteras, quae intercurrunt, controver-
probatas. > Verum quis ecclesiastica scrinia Decam- sias. > Belle ac bene : igitur non novem solummodo
psio recltisit, ut tam confidenter scire poluerit Hor- Coelestini seuienlise ex Augustinianis libris approbatse
misdam nomine capitulorum illas Coelestini senten- sunt, qnod ad nauseam usque inculcatis, sed tot in-
tias intellexisse ? Unde novit ex unirersa sancti Au- super alia dogmata, nempe viginti quinque quibus
gustini doctrina novem solummodo Coelestini capi- C ( refragari piaculum sit, Sed reeJamat Annalus ibidem :
tula in ecclesiasticis scriniis fuisse seposita? Scimus < Ergo vi hujus approbationis nulla fleri debet con-
sanctum Leonem Magnura, qui terlius a Coelestino troversia iis qui capita illa seiecta recipiunt, etiamsi
pontifex sedit, in epistola ad nostrum metropolitam alia qusedam rejiciant. > Nolo hic dispulare an recen-
Aquileiensem, duo integra capita ex libro sancti tiores ila canones Augustinianos Arausicae (irmatos
Augustini contra Pelagianos ad verbum exscripsisse. recipiant, quin violentis quandoque interpretamenlis
Cur non isla pariter flormisdas appellat? Scimus eisdem vim inferant.unde ab eruditis jure reprehen-
sanclum Gelasium papam ad Honorium episcopum dunlur. Milius vobiscilm agam. Quod Arausicanos
contra Pelagianos scripsisse, alque mentionem quo- canones, ut libet, ut lubet explicatis, nullarii vobis
rumdaro capitulorum fecisse : < De quibus, inquil, ii quEcslionem facimus, sed quod aJia Augustini dog-
quos tua charitas destinavit, si plenius instrui volue- mata rejiciaiis, pati nullo modo possumus,atque con-
rint, sequenles tituli cumsuis responsionibus inti- tra vos accusationem paramus, non quod apostolici
mabunt. >Quare Hormisdas haecinsinuala a Gelasio' decreli, sed quod exempli conlemptores silis. Enim-
capita non intellexit? An nit aliud staluisse Gelasius vero si universas lites de divina gratia in Galliis ex-
credendus eit, quam illa quae sub nomine Coelcstini orlas apostolica sedes ut unius Augustini doclrina
vulgata sunl ? Quis hoc sine leste dicenli credat ? D 1 componendas duxil, insigne posleris exemplum edi-
Scimus eumdem Gelasium in epislola ad episcopos dit, ut si quando eadem in eausa de gratia iterum li-
per Picenum tres quatuorve sancti Augustini senten- tigia erumperent, ad ejusdem sancti antislitis doclri-
tias, ut superius ostendimns, inculcare, quas recen- nam confugerent, ex Augustini libris sentenliam au-
tiores reprehendunt, ac furenti contra Pelagianosi dirent, nni Augustino adharerent, <iuod a CJemente
Auguslino excidisse comminiscuntur; unde credibi- VHIveleri religione novoque exemplo prsestitum fuil.
lius cst has quoque inter illos litulos a Gelasio con- Quare, cum adversarii in plerisque recens exorlis de
numeratas, quam illas tantum Cceleslini. Scimus divina gratia controversiis siafe se conlra Augusti-
Felicem IV ad Patres Arausicanos ex sancli Au- num profneantur, Felicis IV judicio re£rag.iri, ejus-
gustini libris excerptas de divina gratia senten- dem exemplum parvi facere, alque alia prorsus vi.i
lias contra Semi-Pelagianos transmisisse, el hse qui- ab Augustiniana ad veritatem eosdem repere, ncmo
dern in viginli quinque canones digestae sunt: inve- non videt.
uitne pontifex omaia illa asserta in ecclesiasticis Doluere lamen recentioribus «euli, cum per Fcii-
scriniis, vel cum illa lantum novem a Coelestinose- cem IV et Arausieanam synodum lanlum. hpiipri.'
799 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 800
Auguslinianae doclrinse delatum videre : quare glos- A nibus Patribus, hos enim idem coneordi sententia
sematum ruderibus illuin obruere pertentant, dicen- docentes necessario in synodis Ecclesia sequi debet,'
tes Ecclesiam in synodis Augustini sententiis usam quippe, quae ex Patrum traditione dogmata definit,
fuisse rion ex necessitate,sed ex auctorilate, uti magi- non vero privatum doctorem, qualis est Augustinus.
slram, nen uti discipulam.Acututn Adami commentum Sed neque hoc te effugiumjuvat: nam dum conteudis
cap. 9, pag. 653. Vide quoniodo se ipsam strangulet Felicem papam et Arausicanos Patres unius Augustini
haee responsio. Inlendit adversaiius sancti doctoris senlentias secutos esse ex auclorilate, non ex necessi-
aucloritalem imminuere, et eamdem auget quam tate, qux&o te, vel secuti sunt Auguslinum contra
maxime. Nemo miralur, cum videt discipulum magi- alios Patres docenlem, vel cum aliis Patribus idem
stri voces reddere; at magislrum senientiam diclu- sentientem? Si primum dicas, id non e.i;auctoritate
rum, non nisi discipuli ore loqui velle, hoc plane mi- fecere; nam non potest privata unius hominis sen-
rabile censetur, atque in discipuli eximiam excellen- tentia tanquam de fide definiri, si constet universos
liam venit. Synodi ae Romani pontifices sanctorum Patres oppositum tradidisse, polest tamen ob sum-
Palrum sententias semper secuti sunt, ut ex tradi- mam unius sancti doctoris excellentiam judicium su-
tione Ecclesiae credenda orthodoxis proponerent. spendi, ac neutra sententia definiri, quod de privala
Colligiluf hoc ex epistola sancti Leonis ad Leonem B Augustini opinione de simultanea rerum creatione
Augustum, ubi pluribus sanclorum Patrum testimo- recenliores alfirmant. Si vero alterum eligas, jam
niis adductis, inter quae eliam sancti Auguslini epi- vides ex necessitate approbandam esse sententiam
scopi Hipponensis plura numerantur, concludit : ab omnibus Patribus assertam, si ea de re rectum
< Hsec nos sequi verba debemus, his nos convenit judicium dandum sit. Prseterea Ecclesia de contro-
oblemperare dogmalibus. >In Chalcedonensi synodo, versiis fidei sentenliam dictura ex necestilate illam
acf. 1, post recitatam fidem concilii Nicaeni, Patres partem, in qua veritas est, definire debet, cum fal-
dixere : Necessarium visum est sanctorum et calho- sitalem inter dogmaia fidei referre nullo modo pos-
Jicorum Palrum proferre testimoiiia, quaj possunt sit. Quare, cum Felix el Arausicani Palres sancti
satisfacere, quemadmodum eam intellexerunl, ct Auguslini sententias uti catholicas definierint, ex ne-
prsedicare confisi sunt, quatenus ex manifesto et cessitateeas secuti sunt,' ut opposttas Semi-Pelagia-
omnes reclam et immaculatam hdcm habenles sic et norum opiniones erroneas sequi minirae potuerint.
inlelligant, el interpretentur, et praedicent eam. > Et Felix quidem potuit Augustini senlenlias ad verbum
act. 2, slatim post inilium : c Docuerunt enim Pa- non exscribere, uti Oxscripsere Prosper, Fulgenlius,
tres, et in scriptis custodiunlur, quae ab eis sunt ex- Prudentius aliique ex Augusliniana schola doctores;
posita, et citra ea dicere non possumus. » Et act. 5 : C sed non potuit sensum earumdem ex necessitate non
c Sequenles igitur sanctos Patres, > etc Sanctns tradere, cum jam illas ante concilii definitiones ve-
Agatho papa, in epistola ad Constantinum imperato- ras fuisse certum sit, cum nisi id quod verum est
rem, quae habetur in synodo vi, act. 4, adversus Mo- possit ab Ecclesia dcfiniri.
nolhelitas, sanctorum Patrum tesiimoniis productis, Eadem facilitate refutatur quod addunt, synodum
ubi laudatur Augustinus lanquam VERITATIS pruden- Arausicanam Augustini sentenlias adbibuisse uti ma-
tissimus PRJEDICATOR et prwslantissimus DOCTOR, hsec gislram, non lanquam discipulam. Profeclo mirum
hab.et : < Ecce, piissime Domine fili, sanctorum dicunt, dum volunt Arausicanos Palres, qui inlegro
Patrum testimoniis tanquam radiis spiritalibus Eccle- ab Auguslini morte saeculo vixere, Augusiiui ma-
sise calliolicae atque apostolicae doctfina illustrata gislros esse potuisse, a quibus ille nec lota quidem
est, > etc., ubi eliam scribit damnandos Monotlieli- doceri potuit. Sane magister ille est qui docet, di-
tas lanquam non sanctorum Patrum pedisequos. At scipulus qui docelur; et qui hoc nescit, rairum si
actione 10 omnia illa Patrum testimonia in synodo discipulus non modo fuerit, sed vel esse polueril.
relecta sunt, et cum libris Constanlinopoli exislenti- Qui vero doceat, qui docealur, Augustinusne an
bus collata, et act. 8 synodus litteris Agatlionis Arausicana synodus, vos videtis. Olim quidem Au-
consensum dedit, quod sanctorum Patrum doctrinse D gustinus Ecclesiac discipulus fuit, ac lalem se profi-
conformes essent. Unde €eorgius, antistes Conslan- tebalur, dum ad Bonifacium papam scribebat mittere
tinopolitanus, dixit: < Scrutans sanclorum ac proba- sua scripta non tam discenda quam examinanda, et
bilium Patrum, qui repositi sunt in venerabili pa- ubi forsitan aliquid displicuerit,emendanda, lib. lcon-
triarchio, inveni cuncta testimonia sanctorum ac tra duas epistolas Pelag. ad Bonif., cap. 1. Caelerum
probabilium Patrum, quae in eisdem suggestionibus quod a Deo illuminalionis gratiam ad docendum as-
continentur, consonantia, et in nullo discrepantia a secutus est, ut ait sanclus Fulgentius, et unus uni-
sanctis ac probabilibus Patribus, et consenlio eis, et versas Pelagianorum machinas perfregit, tantum illi
sic confiteor et credo. > Quam sententiam caeteri ibi- Ecclesia delulit, ut ipsius Ecclesiae per aposlolicam
dem subscripsere. Possent inlinila ad hoc demon- sedem magister consecralus fuerit. Hinc Ccelesiinus,
slrandum testimonia adduci, in quibus ex necessilale in epistola tolies a recentioribus inculcata, Augusti-
synodi sanctorum Patrum doclrinam se amplecti ac num magistrumnottrum honoris causa nuncupat, Ge-
sequi professse sunt. lasius in epistola ad Honorium eumdem Ecclesim
At inquies loqui te de uno Augustino, non de nni- magktrum dicit, et Joannes II, tit mox dicemus, de
SOI VINDICI^E AUGUSTINIAN^;. 802
Augustino scribit, cujus doctrinam secundum prwde- A j auxiliis divinis conlroversias ad tribunal sancti Au-
cessorum meorum slatuta Romana sequilur et servat gustini expendendas jussil, quo olim recentiores
Ecclesia. Profecto., si Ecclesia Romana Auguslini pressi sunt, hisce modo strophis eludunt: <Nara
doctrinam sequitur, Auguslinus ejusdem Ecclesiae'. quod, inquiunt, objicere aliqui solent, Clemen-
magister dicendus est, uti discipulos sancli Thomaei tem VIII jussisse tempore disputationum de auxiliis,
aut Scoti eos appellamus, qui eorumdem doctorumi ut Augustini polissimum sententia exquireretur, fa-
senientias sequuntur. Cur autem hoc mirum videa- * cile solvitur. Neque enim id prsecepit eo prsejudicio,
tur? Nonne olim magnus ille Aquinas inter tironesi quasi nefas duceret ulla in re dissentire ab Augustino,
in scholis sedit, qui postea summus scholasticorumi repudiata etiam Coelestini distinclione illa inter pro-
magister evasit? Laudati antistites, dum in synodo! positiones quas esset, et quas non esset necesse
Chalcedonensi et Constanlinopolitana sanctos Pa- astruere. Neque idem est velle, ut disputahtes Au-
tres sequi se dicebant, eorumdem se discipulos pro-. gustini sententiam inquirant, el velle omnino ut in
fitebantur, qnorum doclrinis sese instruendos trade- omnibus eam sequanlur. > Rursus : < Inquirenda fuit
bant; illi igitur Leones, Feliees, Athanasii, Hilarii, Augustini sententia, ut intelligeretur utrum ea quae
Augusiini, Cyrilli, Gregorii, aliiye quos ibidem pro- dispulabantur tangerent constituta jam dogmata,
ducunt, synodorum magistri fuere. Quare cum Arau- B ] necne, an potius spectarent ad quaestiones indiffe-
sicanum conciliuoi unum Augustinum secutum sit, rentes. Adde cum constet ex mente sancti Bonaven-
unum Augustinum magistrum habuit. turse Augustinum aliquando minus voluisse, et plus
lnler sanctiAugustini encomiaslas merito numera- dixisse, fuisse cur juberet summus pontifex ut ejus
tur etiara sanctus Joannes II, in epist. 3 ad senato- sententia investigaretur, nempe ut reiineretur, quod
res : Sanctus Augustinus, ait, cujus doctrinam secun-. perspicuum esset illum voluisse, non autem quid-
dum prmdecessorummeoruin stalula Romana sequitur quid constaret, eum dixisse. > Annati verba sunt
et servat Ecclesia. Quibus verbis pontifex non solumi lib. vm, cap. 4, in fine. Nullus hucusque dubilavit
sancti Augustini doctrinam consecravit, sed etiam[ in sessionibus de auxiliis coram Clemente VIII cele-
camdem antiquitus a suis decessoribus approbalam bratis Molinaedoctrinam ad Augustinianse doctrinse
fuisse affirmat. Seden statim recentiorum interpre- amussim vocatam. Interim audiant Paulura Leonar-
tationes. Audi Decampsium, lib. iu cit., disp. 1, dum, vere Scerlogum, in Apologia scientiae medise,
cap. 4, num. 12: <Cum igitur in hac epistola nec de part. n, nura. 39 : <Equidem, inquit, in disputatio-
sancti Augustini doctrina contra Pelagianos agatur, nibus Romse agitatis coram sanctitateCIementisVIII
nec ullus, ex Iibris appelletur quibus eos impugnavit, et Pauli V, ssepe et diligenter inlerrogatum est de
cur inde Janseniani speciatim colligunt, ita probari C < raente sancii Augustini, quod eo speciatim in genere
ab apostolica sede quaecunque in Augustini operibus quseslionum exploratum esset ab iis optima proferri,
continentur, ut ab his vel tanlillum recedere sit ne- cui tantus divinse graliaehyperaspistes faveret. Quare
fas? > Addit Moraines,disp. 12 Anti-Jans., num. 50: anno 1602 tractatum : Quis majores vires ad bonum
<Quaaaddit ex Joanne II et Clemente VIII prseceden- libero arbilrio tribuat? An Augustinus? an Molina?
tibus similia sunt, nilrilque amplius probant. Tan- Continetur ille arliculus seplem quaesiionibus, in
tum enim affirmant Ecclesiam Romanam servare, quibus singulis de menfe Auguslini disceptatur cum
et sequi doctrinam Augustini sibi quasi dotem re- Molina, etc De quibus liquet allercationis pene om-
lictam, quam tamen non in omnibus sequitur, > etc nem scopum, quidnam Auguslinus sentiret?> Com-
'
Haecilli. Scimus eam sancti Joannis epistolam esse, pendio res ageretur, si Iiceret acta illa congrega-
contra Nestorianos, non Pelagianos; sed scimus quo- tionum, vel integram Clemenlis VIII orationem ,
que Nestorianos ex Pelagianis prodiisse, utrosque, quam disputationibus illis prsemisit, recitare. Sed.
mutuo se foventes apud Ephesum condemnatos, quando recentiori Romano decreio id velilum est,
utrique hseresi idem a Prospero epitaphium igno- cura dispendio causae quam defendo, necessariam
miniae causa inscriptum. Opponimus tamen Joan- defensionem omitto. Et quidem plus forte cseteris
nem inibi ea sancti doctoris volumina laudasse, D ] meliora dicere possem, cum legerim omnia Mss.
quibus non tantum auctorilatis inest, quanlum tri- Gregorii Nugnii Coronel, Augustiniani Lusitani, qui
butum est ab apostolica sede libris contra Pelagia- memoratarum congregationum fuit a secretis. Pio
nos scriptis. Cum enim in illis caeteros post se longo, silenlio religioni Jilo. Repetam tamen fragmenlum
intervallo reliquerit, in istis seipso quoque major laudatse oralionis Clementis VIII, quod suo Eucho-
evasit ;unde si Augustinum Roihana Ecclesia docen- logico acongregatione suprema S.R. Inquisitionis ap-
tem sequitur, uhi minori laude ornatus fuit, eidem probato inseruit P. Macedo inter elogia pontificum,
religiosius adhserebit, ubi tot Romanorum prsesulum quse recitat ad diem.28 Augusti, pag. 406. cQuam-
encomiis exceptus fuit; Romana Ecclesia non solum vis, inquit, nisi Deo rationem reddere debeam mea-
Aogustinum docentem inaudit, sed impugnatum de- rum actionum, dicam tamen impraesentiarum ratio-
fendit, ut illa Augustini auctoritatem propugnante, nes propter quas ASTRINGERE STATUItotam hanc
oleum et operam perdituri sint recentiores, qui con- disputationem ADNORMAM DOGTRIN*E SANCTIAUGU-
tra earadera insurgunt. STINIde gratia. Prima esl quod si, teste B. Prospero
Clementis vero VIII decretum, quo universas de fere initio libri conlra collalorem, viginti annorum.
 803; SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINL 804
spaiio acies cathpliese Ecclesise ita dimicavit pro A nunc sibi liberum putant, ne quidem arbitruui
gratia contra Pelagianos, ut tandem Augustino duce horiorarium in aliis illum admittere. > Heu quam
vicer-it, oporlet eliam ut in causa consilii EUMDEK ima summis atfa dies miscuit! Augustinum Olim
DUCEM AGNOscikMus ET SEQUAMUR. Secunda est quod Clemens pontifex in coritfoversia de auxiliis judicem
idem sanctus niliil videlur prsetermisisse eorum quse constituit, modo aulem recentiores, ut palam fateri
ad praesentes controversias. perlinent, etc. Tertia non erubescunt; eumdem ne quidemarbilrum hono-
tandem ratio est quod cura multi pontifices et prse- rarium admitlunt.Et illi quidem excessus, anlilogias,
decessores nostri doctrinae sancti Augustini tam errores objiciendo rion modo sanctum doctorem su-
acres fuerint assertores ac vindices, ut quasi hsere- spectum judicem publicanl.sedveiutireum traducunt,
ditario jure eam in Ecclesia relinqui voluerint, ullongioris hujusce defensionis institueudae necessi-
sequum non est ut patiar illam hac haereditate pri- tatem nobis impositam nemo negaverit. Et hoc quid
yari.> Oralionem hanc ipsius Clemenlis manu exara- aliud est quain Augustinum ex cathedra in qua ab
lata ostendit nobis illustrissimus D. Philippus vice- apostolica sede positus fuit, atque ex eadem ccelestes
comes Mediolanensis, episcopus Catacensis, quod doctrinas edisserens, hucusque summa religione a
etiani teslalum reliquit in nolis Mss. ad cap. 4 li- catholicis lanquam orlhodoxi dogmatis magister au-
bri vni Anguslini vindicali, quod volumeir apud B ditus fuit, violenter extrahere? 0 superi! mites
me est. animos...
Non possum hic non indignari Annaio, qui illis Sed quid de recenlissimo Alexandri VII elogio,
in disputationibus de auxiliis, non suum Molinam, quo decessortim vestigiis inhaerens, sancti Augustini
sed nostrum Augustinum in examen vocatum fingit; doctrinam consecravit, fecentiores blatereni, expo-
nam eas sessiones habitas scribit: < Ut (Augustini) nendum est. Cum pater Christianus Lupus Augusti-
sententia investigaretur, nerape ut relineretur quod nianus, insignjs doctor Lovaniensis, Roma in BeJ-
perspicuum esset illum voluisse, non aulem quid- gium profeclurus esset, Alexander laudatus litleras
quid constaret eum dixisse. > Qua sane ratione san- eidem ad sacram theologicam Lovaniensium faculta-
clus doctor, quem apostolica sedes causseid tempo- tem deferendas tradidit. Porro ibideni paternum er-
ris agitatae judicem pronuntiavit, suis e libris sen- ga bene merilos filiosamorem testatur, ad sancti Au-
tentiam dicturum, ab Annato examini tunc subjec.tus gustini ejusque discipuli sancti Thomse doctrinam,
fuisse dicitur, hac de eodem sententia pronuntiata, iit eo usque summa cum laude fecerant, novo utri-
«t retineretur quod perspicuum esset illum voluisse, que sancto doctori eiogio inscripto tenendam defen-
non autem quidquid conslaret eum dixisse. Quod, ut dendamque animavit. < De reliquo, inquiens, non
ibidem aii, aliquando Augustinus per excessura locu- C dubitamus vos pro singulari scientiae, pietalisque
tus est, qui quidem excessus in illis disputaiionibus studio sanam et incorruplam, qualem tot apostolicse
ne retineretur Clementi VUI senlentia fuit. Hoc au- sedis declarationes, et sanctorum Palrum traditiones
tem, quid aliud esl quam Auguslinum ex judice requirunt, doctrinam semper amplexuri, eladversus
reum facere? Neque secus sentire Annatum judico, orthodoxse religionis hosles defensuri sitis, nec non
ciamat enim in fine cap. 2, pag. 864 : < Sepelienda prseclarissimorum Ecclesiae doctorum Augusiini et
scholaslica est( ul unus regnet Augusiinus, an Au- TfaomaeAquinatis inconcussa tutissimaque dogmala
guslinus legendus ad lucem scholasticse, et ad ejus sequi semper, ut asseritis, ac impense revereri veli-
aniussira exigendus? > Neutrum nobis in votis est, lis. Quorum profecto sanctissimorum virorum penes
sed vigere scholasticam optamus, eamque ad Au- catholicos universos ingentia et omnem laudem su-
gustini amussim exigi, et non e contra, ut ipse con- pergressa nomina novi praeeonii commendatione non
tendis. Perspicua est Clementis sentenlia, se velle egenl, etc. Datum Romae apud Sanclam Mariam Ma-
exigere lites scholasticorum de auxiliis AD NORMAMjorem sub anuulo Piscatoris, die 7 Augusfi 1660;
DOCTRiNaE SANGTI AUGUSTINI, quibus quam belle con- pontificalus nostri anno 7. > Profectus Roraa Lupus,
sonas nemo non videt, dum Augustini doctrinam ad ac Pisauro transiens, ubi apud nostrates scholae
scholasticorum amussim exigis. Profecto Magister D I theologicaeid temporis praefectum agebam, quantum
Sententiarum, qui priinus schoiasticam in meiho- secum in Belgiura thesaurum ferret mihi signiflca-
dum deduxit, ex Patium ac Augustini praesertim vit; ubi vero Lovanium venit, ac pontificias litteras
sententiis illam conflavil; unde Ecclesia ipsa Ro- theologorum senalui tradidit, mirura est quanta eas-
mana inter precum officia, quae Augusiini die festa dem lselitia universi et singuli exceperinj. Indictum
persolvit, ait de eodem : < Quem in primis secuti. • theologicum Jnstitium , publicum in gratiarum
sunt, qui postea theologicam disciplinara viaetra- aclionera sacrum intimatum, ac pro incolumitate be-
lione tradiderunt. > Igitur scholaslici ad Augusti- neficenlissimi poulificis imperata supplicalio. Edicii
nianse doctrinae amussim suas ipsorum sententiasi a decauo universitatis publicati excerptum exliibeo;
exegerunt, neque veteribus illis ejusdem disciplinse integi um donat P. Gabriel a Sancto Vincentio mox
viris principibus verbum ullum contra Augustinum milii laudandus : < Ut intersint solemni missae per
excidit. Secus recentioribus visum est, quorum unusi eamdem facultatem ibidem celebrandse pro tongseva
Morairies in prsefatione sui Anti-Jansenii ait: <QuiI incolumitate ac felici regimine sanctissimi D. N.
prius Augustinum in omnibus deposcebant iudicem,, Alexandri disina providentia papae VII, qui prseter
£05 VINDICI^; AUGUSTINIANJE. 806
alia paternse suseerga eamdem (academiam) benevo- A cum Augusiiniana familia obsecrationibus, queis ad
lenliae argumenta aposlolico rescriplo in forma bre- id movebatur, recensitis, haec addidit: < Tum vero
vis ad ejusdem preces eam decorare dignatus est, (confidenter dicimus) nostrse erga D. Augustinum
quo sanctissimos Augustinum et Thomam Aquina- sanctissimum theologise inagistrnm a majoribus se-
tem scbolse facultatis palronos et magistros, uli prae- cundum carnem per manus quasi tradita, et pecu-
clarissimos Ecclesise catholicae doctores deprsedicat, liaris ab adolescentia erga hunc ejus alumnum vene-
eorumque dogmata lanquam inconcussa tulissimaque, ratio >, etc. Haec tanti pontificis haereditaria erga
et proinde semper sequenda et impense reverenda tanclissimum theotogiw magistrum devotio omnibus
commendat, subjungens penes catholicos universos nota erat, unde in eodem consessu Franciscus Albi-
ingentia et omnem laudem supergressa nomina eo- tius, purpiiratorum Patrura decus, eximise eruditio-
rumdetrt sanctissimorum novi praecohii commenda- nisprinceps ac nostro praeconio major, sententiam
tione non egere, etc Dalum 6 Novembris anni rogatus dixit: < Protraclus est, beatissime Pater,
1660. > non sine Spiritus sancti instinctu rei arduse atque
Hsec quidem quautum laetiliaesincerissirais sancti difficillimaeexitus, ut a sanctitate vestra, quae patro-
Augustini diseipulis ingessere, tanlum inoeroris, non num et prolectorem agnoscit Auguslinum, Filius
enim dicam invidis, sed pridera erga Auguslinum B Augustini in sanctorum numero collocetur. > Ego
non tam bene animatis intulerunt. Etenim nonnulli quidem pluribus illius fecentioris dicla confulave-
in furorem veluti acti in impias hasce voces erupe- ram, quae tamen magni viri imperio jussus omillo;
re, laudatum breve per diaboticam machinam fuisse adeo enim absurda sunt, ut satius sit eadem silentio
impetralum. Horum lestis est ipsemet Christianus obducere, quam prolixiori impugnaiione latius dif-
Lupus in epistola apologetica de Attfitione et con- famare.
trilione, cap. 5, ad accusat. 11, pag. 49, quam Lova- CAPUTVH.
nii edidit anno 1667, mihique, uii est mei amantis-
simus, honoris gratia nuncupavit. Cuinam voces adeo Augustinianm doclrinm contra Pelagianos per sedem
iuverecundaeexciderint, designat VincenliusBaronius, apostolicam apjirobalio a recentiorum pravis inter-
prelamentisdefenditur.
part. iv suorum opuscuiorum, lib. l, sect. 2, art. 5,
§ 1. Alter verorecentiorde laudato Alexandri elo- Hucusque nobiliora Romanorum prsesulumlestimo-
gio scribit summum pontificem nunquam breveillud niadeAugustiniansedoctrinjeconlraPelagianosexcel-
privalum vidisse. Id autem testatur se a viro sui so- lentia a sinislris recentiorum opposiliouihus vindicavi-
dalitii accepisse, et quo majorem dicto fidem faciai, mus, singula pomificum elogia Augustino integra
ait: Sincere affirmo, ttc sancte juro. Hunc eliam scri- f, astruentes : modo quid homines illi Augustini ap-
ptorem nominare nolo, quod magnum patronum ha- probationi per Ecclesiam universim objicianf, viden-
beat, cujus ipse etiam patroclnio laetof; illum tamen dum est. Levi id quidem bracbio retentabo; nam ij-
pluribus impugnavit vir doctissimusP. Gabriel a San- lorum consilium imitatus qui civilia inter hosles
cto Vincentio in libro de Remediis ignoraniise, disp. bella serunt, quo domesticis dissidiis enervalos
14, dubio 9, num. 149, inquiens : < Cardinaiis Ner- nullo postea negotio suppeditent, Anti-Auguslinianis
lius tunc temporis secrelarius brevium dixii cuidam domesticos lestes opponara, et pila minautia pilis.
viro gravissimo quod hoc breve ipse composuit ex Atnonillos quidera novitiis istispares, sed longe
commissione dicti Alexandri VII, el quod pontifex superiores, quibus loquentibus nedum assurgant,
iliud attente Iegit, el sigillum dedit ut eo signaretur, spd penitus obmulescant, nempe Suarium et Vas-
et ad dictam Universiiatem Lovaniensem mitieretur. quium. 0 quanta scholaenomina! Itaque in hoc cer-
Et iste vir gravissimus sic tacto pectore testificatus tamine sedebo, duobus illis ducibus pro meo Augu-
est. > Hsec quidem P. Gabriel litteris consignavit, ac stino in aciem conlra nuperos adversarios descen-
paulo post e vita discessit summo sui desiderio re- dentibus.
licio, erat enim Carmelhici rigidioris disciplinse in- Eia age, quid de Augustinianse doclrinsc per Ecclc-
stituti ornainentum, Lacceptus in primis Clementi X I» siam approbatione, Annate, sentis ? Siquse adversus
pont. opt. max. Vivet ille selernum deJAugustini do- eam habes, libere profitere ; < Objiciiuus primo, >
cirina bene meritus, cujus glorioso nomini theolo- ait lib. viu, cap. 6, pag. 902: c V^l iia est conse-
gicura voJumen nuncupavit. Sciant receniiores Ale- crata, ut Augustinus e liumero scriptorum non ca-
sandrura VII e nobilissima Chisiorum gente pro- nonicorum extractus transierit in numerum canoni-
diisse, cui perpetuum erga Augustini nomen obse- corum velnon. Si primum, emt totus Cbristianis-
quium haereditariura est, ita ul a trecentis et am- mus, qui contrarium sentil non rnodo a tempore
plius annis unum semper in Chisiis appellari voliie- scholasticorum, sed a milie ducentis annis; si secun-
rit Auguslinum. Non aiium bujus mei dicti testem dum, ergo iUa omnis Ecclesise apprpbatio relinquit
quam ipsummet Alexaudrum volo, qui in frequen- adhuc Augustinum inlra numerum scriplorum fallj-
tissimo purpuratorum Patrum atque antistitum sena- bilium, quibus sine cujuspiam iniuria repugnare li-
tu, ageus de decernenda Thomse Vlllanovani apo- ceat. > Sed jam olim huic objectioni s,atisfecerathpn
llieosi r.egis Hispanhe'(Ex Aclis canonh. S. Thomw Baianus aliquis, sedstrenuusBaiioppugnalor Susu-ius,
Villdnov.), plurimorum principum atque populorum cujus sane responsionem poteranl domi legere. Cum
 807 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 808
Suarius,proleg.6,deGratia,cap.6,nura.l5,citasselhsec e A J runv laudes intelliguntur. Et certe cum eadetn sit
sancliProsperiverbainlaudemAugustini:cTuautem, judiciorum el affecluum alea, et Auguslinus tanta
dilectissime et venerandissime milii frater, si yeree contentione pugnpt contra Pelagianos, ut oblineat
de liis quseslionibus instrui desideras, sicut deside-. nullum esse quantumvis sanctum, cui non sit opus
rare te convenit^ ipsis B. Augustini disputationihuss dicere : Dimiite nobis debila nostra, ob quotidianos
cognoscendis impende curam, ut in confitenda Deii voluntalis lapsus; nescio quid Baianis in menlem ve-
gra.tia defaecatissimam ac saluberrimam evangelicae, g, nerit, ut Augustiniani videri velint, cum tanto nisu
apostolicaeque doctrinae intelligenliam consequaris, >, persuadere conantur esse aliquos qui judicio nun-
haec seribit : < Nou tamen dicit Auguslinum aposto- quam labantur, > nempe Augustinum. Verum quis
lice scripsisse, vel quia scriptor canonicus fuerit, nesciat Augustinum duplici facto, dum se infra cae-
vel quia infallibilem babuerit Spiritus sancti assi- teros depressit, supra universos altius sese evexisse?
stentiam inscribendo, sicutaposloli habuerunt, hoc" E- llle magnus Ecclesiae magister tum affeclus, tum ju-
enim alienum a sensu Pfosperi, et totius Ecclesiae e dicii sui errata publicavit: haecquidem in libris Re-
est, sed dicit apostolice scripsisse, vel quia suam de, traclationum, illa in libris Confessionum, singulari
gratia doctrinam ex apostolo Paulo prsecipue surar prorsus exemplo, cum videarous quosque lum pro-
psit, et validissimis ejus testimoniis illam confirmat, j>j pria dicla, tum fac^taab erroribus vindicare. Utinam
velcerte quia tam vere ac fideliterde gratia scri-. hanc aliquando de| sociis ac suae farnilise hominibus
psit, ut apostolica sedes Augustini doctrinam in liis5 opinionem adversarii induant, quorum quempiam si
quae ad dogmata pertinent suam effecerit ac proba- abjaliquo scriptore impetitum cognoscant, mille apo-
verit. > . logias procudunt, ut soli ab erroribus immunes esse
Pergit Annatus: <.Objicimus2°,eosdem illossum- videantur. Ilaque eamdem et affecluset judicii aleam
mos pontifices qui;doctrinam Augustini approbarunt, subivit Augustinus. Veruin dum libros contra Pela-
ea seposuisse quaenecessaria illis visa sunt, alias au-. gianos relractat lib. n, cap. 55, 36, 57, 42, 50, 61,
tem quaestipnes iritercurrentes nec contemnere nec3 62, 66 et 67, nullam senlentiam sive de gralia sive de
astruere voluisse. Hoc enim Ccelestinus aperle signi- libero arbitrio corrigit,jsed omnia abs se dicta probat,
ficavit, ut relulimus antea, > pag. 903. Idem Sua- qui aliis in traclaiibus plerasque theses asserias ex-
rius, recensila Ccelestini restrictioue, quam tameni punxerat. Unde sanctus docior nusquam in Pelagia-
negat esse Ccelestini, ut dicam, totus Augustinoad- nis expugnandis. se judicio lapsum fuisse cognovit;
haeret hsec scribens : < Nihilominus tamen etiam in! adversarii autem misere judicio labuntur, tam humi-
bis posterioribus de praedestinatione qusestionibus; liler de Augustino pronuntiantes. Profecto Augusti-
auctofitas Augustini maxima est propter alias ralio-. p£ nus futuros forte^censores praevidens, in eorum hu-
nes supra lactas, et ideo semper a nobis caelerisprae- meros correclione devoluta , minus illo in examine
feretur.> secum egit, recentioribus hanc gloriam relinquens,
Sed reclamat adversarius : < Objicimus, 5* appro- qua jactare possent se illis in libris contra Pelagia-
batam fuisse Aiiguslini doclrinam simui et aliorum3 nos edilis maculas deprebendisse, quae Augustini
sanctorunvPalrum, unde sequitur cadere approba- aciem ac spongiam subterfugere. Quid ais, Annate,
tionem hanc in id quod est Augustino cum aliis Pa- Angustinum fuisse obnoxium humanis defectibus, at
tribus' commune, non in id quod est proprium, sij rarioribus et levioribus, ac judicio quandoque lapsum?
quid lalesit. >Ibidem. Sed hocce telum Auguslinumj Alla longe diversa fuit tui Stiarii sententia, qui pro-
clypeo protegens Vasquius excepit 1-2, disp. 190, lpg. 6 de Gralia, Cap. 6, num. 17, ita et vere et
cap."6, num. 57 : < Quamvis, inquit, nullus esset ext digne de sancto Augustino scribit: < Nihil tam admi-
Palribus commeraoratis quem pro hac sententia dee randum et s.uspiciehdum Ecclesise reddidit Augusti-
gratise necessitate ad singula opera bona moraliaa nus, quam de gratia doctrina; at si in ea iradenda
scholaslici doctores allegare possent, INUNOSOLO j et explicanda aliquando fuisset in errorem lapsus,
AUGUSTINO ejusque schola suac opinionis prsesidium3 mulio labefactaretur ejus auctoritas, immeritoque
libenter collocafent, eumque sibi sufficere meritoj JJ I Ecclesia tam.fldenter judicium ejus in Jiac doctrina
arbitfarenlur, quod UNICUS sit qui dum agituf de3 esset secula, quod impium est cogilare. > Egregie
gratiae necessilate, sicut sol inler reliquos praeful- hoc ipsum abhinc octingenlis annis notarat sanclus
geat, cujus quidem doctrinse egregium, testimoniumi Prudenlius Tricassinus, in epistola ad Hincmarum et
et commendationerii in epislola prima Coelestiniadj Pardulum; sed quod cura Suario et Vasquio veluli
episcopos Galliaeexaratam habemus. > PorrO Coeles- foedere icto aliorum suppetiis dimissis, contra recen-
tinus unum Augustinum laudavit; lege eumdemi tiores me pugnaturum pro Augustino pollicitus sum,'
parl. i, disp. 89, cap. 4, initio. prseclarissimum ilflus antistilis testimonium omilto,f
At non cedit Suario, non cedit Vasquio Annatus,9 alibi recilandum.
sed rursus opponit pag. 902. < Nempe jam nos do- Nondum Annatus suorum vocibus ab infelici cer-
cuit Gerson et Abiilensis quo pertineat haec appro- tamine revocari potuit; sed instat obtruditque hanc
batio; non enim eo ut intelligamus Auguslinum nullis3 illalionem : «Ergo si, slante Augustini testimonio
esse humaiiis defectibtis obnoxium, sed rarioribus; illo, licel tamen singularem cujuspiam ex aliis Palri-
et Jevioribus, quomodo caeteforum quoque .sancto- Jnis cogiiationem inhisce dispulationibus non sequi,
809 VlNDICIiE AUGUSTINIANJE. 810
Iicebil etiam, stante illa Ecclesise vel summorum A praecognitis probat, e,t quod judicio jungit laude non
pontiflcum approbaiione, non omni adhaerere Au- .dividit. > Haec ille. Succenturiatus in Anuati jam
gustini senlentiae. > At huic quoque objectioni ob- defessi praesidium prosilit Moraines, diverso taiue»
viam ierat subiilissimus recentiorum Vasquius, cujus armorum genere in Auguslinum impressionera fa-
ex 1-2, disput. 190, verba paulo ante dedimus, item ciens. Eienimquo pontificiaeapprobalionis Augus- •
praeclare part. 1, disp. 89, num. 21 : < Tamelsi, in- tino datse splendorem immiriuat, non quidem invi-
quit, aliorum Pairum auctoriias in omni controversia darum interpretationum nebulas opponit, sed nobi-
magni ponderis apud omnes esse debeat, in hac ta- liora ab apostolica sede aliis Patribus tradila praeco-
riien, de qua nunc. agilur, UNUS PROMui/nsmihi sem- nia proponit, quorum comparalione illa Aiigustini)
per erit AUGUSTINUS, non solum quod oraniura qui delata minora longe censeanlur ; quo sane pacto sol
bene sentiunt plurimum cmineat, > etc. At quod prae- non urabris quidera, sed immensa propemodum Iuce
miserat Annatus ibidero, pag. 909 : < Ex quibus li- quaquaversum irradiante minimum candeloe splen-
quido constat quantum Augustino tribuendum Ecclesia dorem suffocat, nullumque pene facit. Alliori itaque
censuit, tantum aliis quoque Patribus tribuendura esse voce insultat Moraines in praefalione ad orthodoxos :
Auguslinum ipsum censuisse, » hoc, inquam, plane < Quando dictum est de scriptis Augustini ab aliquo
falsum esl; nam licet in libris contra Julianum ex B pontifice legem sanciente, quod dixit Gelasius de
sanctis Palribus peccatum originale fusius compro- mirabili itla epislola Leonis Magni ad Flavianum, ut
baverit, itemque in libro de Graiia Christi ejusdem si quis illam non admitleret usque ad unum iola,
graiise necessiiaiem, altamen praedeslinationem ante anathema esset ? > Verum quis non videat eximias
praevisa merila inslantibus Massilicnsibus, et nolle illas de Leonis litteris laudes in Augustinum plene
se illam credere affirmantibus, nisi veterum ea de re devolvi ? Celebrem illam Leonis epistolam ad Flavia-
lestimonia produceret, respondit lib. de Praedestina- num a sancto Prospero Auguslini discipulo composi-
tione sanclorum, cap. 14 : < Quid igilUr opus est ut tam fuisse constaus non modo Latinorum, verum
eoruro scrutemur opuscula qui, priusqUam ista' hae- etiam Graecorum opinio est. Baronius audiatur in
resis orireiur, non habuerunt necessitatem in haci nolis Mariyrologii, ad diem 25 Junii, ubi de Pros-
difficili ad solvendum quaestioneversari, quod procul1 pero ail: < Ado Viennensis et alii tradunt hunc
dubio facerent si respondere talibus cogerenlur. > fuisse ab epislolis sancto Leoni papae, ab eoque
At cap. 19 de Dono perseverantiae pro se adducit scripla ferlur famosissima illa epistola sancti Leonis
Ambrosium et Cyprianum, ex quibus non disertisi ad Flavianum de Incarnatione Verbi, quod non tau-
verbis, sed per necessariam illationem suam ipsius tum Gennadius, Honorius et alii Latinorum, sed et
sententiam colligit. Igitur, judice Augustino, non C Marcellinus comes testaiur in Chronico suh consu-
opus esl ut eorum Patrum scrutemur opuscula, ubi de Jatu Olybrii et Hustici. > Hic est ille Prosper, quem
gratuita prsedestinalione disserilur. At libros de Annatus ipse lib. ii, cap. 5, § 2, pag. 179, < Prima-
Prsedestinatione sanctorum et de Dono perseveran- rium ac proximum Auguslini discipulum, qui visus
lise Hormisdas commendavit, ad eos nos remisit sy- est illins et arma et vices gessisse ad tuendam quam
nodus Sardinieusis exsulum episeoporum ex Africa, veluti deposito acceperat ejus doclrinam. > Quis vero
Clemens etiam VIII sentenliam Molinsede praedesti- neget delatas discipulo laudes in magistrura deri-
natione iuxta sancli doctoris dogma examinandami vare ? Profecto, si sanctus Gelasius Leonis epistolam
jussit; non igitur ea in quaestione taritum Augusti- usque ad minimum iota recipiendam dixit, idem nec
nus tribuit aliis Patribus, quantum ipsi Ecclesia de- tinum iota Augustinianae doctrinse improbavit, imo,
tulit. ut saepe in faciem recentioribus illisum esf, vel illse
His landem poslremo impetu contra libforum, Auguslini sentenlise, quse falsaeseu durie illis viden-
saccti Augustini approbationem idem Annatus de-. tuf, ab eo pontifice Ecclesisc inculcatse sunt, qui ex
certat, pag. 911 contendens : < Omnibus illis appro- Vasquio fuit per omnia Auguslinianus.
baiionibus quas oblendunt Nov-Augustiniani, dociri-- , Quatit rursus Moraines ibidem Augustinianam
* auctoritatem duplici ariete Alexandria advecto :
nam Auguslini universim approbari, nullam vero esse3 P
quae cadat in omnia et singula ejus placita. > Re- < Quis unquam, ait, habuit Cyrilli Alexandrini au- *
coctam Semi-Pelagianorum crambem reponit : ete- ctorilatem in scnbendo non tantum in synodo pro- '
nim cum sanclus Coeiestinuslibros sancti Auguslinii vinciali aut nationali, sed in concilio generali Ephe-
laudasset, illi eam commendationem Augustini libriss sino, ut ipse per se scriberet Anathemaiismos, conira
universim lantum tradilam dicebant, quam tameni quos sentire ac scribere idem prope censeretur ac
prioribus, non item postremis ejusdem voluminibusi iidei refragare ? Audire mihi videor alium qui dicat:
delatam esse contendebant, contra quos sanctusi Quid ergo? Alhanasius etiam ille magnus eritne unus
Prosper egregie in flne libri contra Collatprem, cap. de niimero filiorum et discipulorum Angustini, qui
42, bsecscribit: < Agnoscant calumniatores superfluo) dicitur sine exceptione Pater Patrum, doctor docto-
se objicere quod his libris non speciale neque dis- rum, cseteros omnes instar primi angeli sua luce col-
cretuni lestimonium sit perhibitum, quorum in cunc-- lustrans? >Sane ingens turbarum origo quas Epbe-
tis voluminibus norma laudatur ; apostolica enim(i siua synodus ab Joanne Antiochiacepiscopo, Theo-
sedes, quod a prsecognitis sibi non discrepat cumii dorelo et collegis episcopis, alque ab ipso imperatore
PATROL. XLVH. 26
811 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINl. 812
Theodosio passa est, inde fuit quod Orienlales epi- A / num doctorem doctorum, palam Patrjbus contradicit.
scopi privati hominis aucloritate statutos Analhema- Dbceri se ab Auguslino voluit Bonifacius; magislrum
tismos subscribere recusabant, quam- tamen senlen- nosirum Augustinumlnuncupavit sanctus Cbelestinus;
tiain postea deposuere. Sed de Auguslinp loquamur. ad Auguslinum Orientales remisit sanctus Hormisdas:
Hic obsapienliamAfricanorum conciliorum ingenium et sane suum doctorera Ecclesia RomanaAugustinura
appellatus fuit-.Idem universa acta concilii Numidiae, appellat. Sanctura Thomam Augustini doctrinam
iteroque Carthaginensis, cui quidemj non adfuerat, secutum esse tradit Urbanus V in bulla de Transla-
ex Pairum decreto in commentarips retulit, De illo lione sancti Thomse. De Scoto haec habent Patres
scribit Prosper iri iine libri cpntra Collatorem, quod Hispani Minorilae, in libello supplici apud Pttrum a
Bonifacius papa, < crim esset doptissimus, adversus Campo, tomo primo Historiae August., lib. m, cap.
libros tameri Pelagianorum B. Augustini episcopi 50 : < Adeo Augustinianae doctrinse addictus fuit, ut
responsa poscebat. > Augustini senlentise canpnes in solis theologicis comroentariis octingenties ac
synodi Afausicanaeac Romanorum pontificum decreta quindecies sanctura Augustinum in suarum asserlio-
evasefe; de qua fe Decampsii Jesuitae verba red- num fesiem protulerit, enixe prse caeteris doctoribus
dam : < Fuii, inmiit, Augustinus quodammodo Ec- satagens illius mentem intimius penetrare, > etc
clesiai prseeeritof, cum Romariis pontificibus et con- B ] Neget igitur Moraines Scotum, sanctum Tbomam
ciliis bre praeivii, quod de superbissima haeresi judi- xotque RomanceEcclesiae pontifices sancti Augustini
cariini. Fuit lirigua Ecclesiae, cum ejus verbis de- discipulos fuisse doctores, ne Augustinus dici possit
crela coricepta sunt, el quae prius fuerant Auguslini doclor doclorum. Video tamen ipsum non pati sine
voces, Spiriius sancti oracula esse cceperunt. Fuit exceplioneAugustinum d.icidoctorem doclorum. Scias
ille concilioriim dux atque ingenium, cum iis ratio- itaque sanctum Auguslinum in disputationibus de
hes et argumerita subministravit, quibus Pelagium auxiliis gratiae esse doctorem doctorum, sed non
ejusque coinplices fregerunt, >eic. His collegaedictis omnium :. non qujdem eorum qui ipsum praecesse-
si cfedis, Jam Augiistinuin Cyrillo parem conspicis. runl, nequeenim potuit illos docere, neque poste-
theodosius sahe imperaior parem Cyrillo Augusti- riorum, qui ab ipso doceri noluerunt, qusefuitSetni-
riiun judicavit, diim ad utrumque Sacram (imperato- Pelagianorum pbdurata superbia, ac concepiae olim
fis iittefas ifa vocabant) direxit. lmo longe plus ho- opinionis defendendse effrsenis lubido; at qui prae-
noris Augustino tfibutum a principe fuit; nam ad cesserunt Augusliuum Patres pon stmt doctores in
Gyfillum uli metrOpbiitam scripsit, quo synodum materia de gratia cUm Augustino conferendi, qui,
cogendam episcopis suffraganeis intimaret; alcuni teste Augustino cap. 14 de Prsedestinatione sancto-
ad Afficae primatero Carthaginensem eadem dere( 'C rum, de gratia Dei quid sentirent, breviler quibusdam
paritef parscripsisset,privatas tamen ad Augustinum scriplorum suorum locit et transeunter altigerunt. Et
littefas ndislt, eriixe eumdeiri rogans ut synodo ades- ridendus ille essel qui, sepositis Augustini libris,vel-
set, de qtta re in Historia Pelagiana diximus libro let quaestionum de gratia solulionem petere ab Hila-
prlmo, ad afiriuin 45l. Imo veierum scriptofum fide rio vel Alhanasio; unde qni de divina gratia scri-
eonsiat Cyriiiiim Alexandrinufti egisse per littefas bentes Ecclesiam illustrarunl,omness£iicti Augustini
cuiri theodosio, ut saiictus Augustirius ad synodum discipuli fuere, qu| primus sanctorum Patrum, et
Ephesinam se Cpnferret : videbat enim quanlo sibi quidem in doctrina tantum de gratia scholam sibi
advefsus NestorlanOs adjumento futufus esset Ina- fecit, cuinomendedere Prosper, Fulgentiiis, Petrus
grius ilie dux ex .contiiiuis contra liaereticos prseliis Diaconus, Eugyppius, Csesarius, Prudentius, aliique,
efectis trophaeis lOtoofbe ceieberrimus. Porro Atha- ut vere doctor doctprum dicatur Auguslinus. lllorum
nasium magrtum illum Arii antagonistam Augustini vero recentiorum doctorem AugUstinum nunquam
discipuliim neutiquam facimus, sed motum ab Atha- pronuntiabimus, qui ejusdem discipuli esse dedi-
nasio adversus Afianos bellum, ah Augustino feliciter gnantur. Augustinum quidem legunt, non ut ducem
tandem prPfligatiJhi asseriiritts. Joanries Rivius Bel- illum habeant, sed ut prseconceptoesuaeipsorum opi-
ga, lib. iv de Vita sancli Augustini, cap.S, § 6, plu-1D nalipnis sectatorem volenlem nolenlem faciant, ad-
ribiis Iradit Uhum Arigustihum Afianismum a funda- niotis etiam tot vioienlarum iriterpretationUm m'a-
menlis evertisse, <juOdatate ipsunl adeo exacte riul- chinis. Annatus totis libris septem unum AuguslinUm
lus Palfum prsestitit. El sane contra Afiahos et Jibris appeilat, Morainii volumen millies Augustini voces
et «acris deClamationibUs ex pfofessOsahctus doctor reddit; istOsne Auguslini discipulos dixerim et secta-
iiisudavit, qua de re PbssidiuS toto cap; 17 de Vita tores? Videri quidem discipuli Augustini volunt, sed
Aiigusttni. Ojuare, si argumenta ac testiraonia quibus ficle cito in uaturam suam redeunl. Hinc Moraine?,
Arii sectam Aiigustinus expugnavit iri corisidefatio- cum in praefatione ad brthodoxos, quam suo Anti-
hem vehiarit, ahteriofes Patfes saiictus doctor oiii- Jansenio prae"fixii,-^uguslinilaudes, ne ea in re ad-
'
njuni efuditorum judicio facile superavit. versafio cedere censeretur, recitasset, paulatim pa-
InStat rurstts Moraines : < Quid de Hieronymo? negyriciim in satyram verlit, strenuus Augusliuianse
Eritne etiam iile AiigiisVinidistipulus vei de angelis glorise decurlator, qui initio auidem non inelegans
iiiferiofibus ? > Sed capiie pfscedenti hPc objectum ejusdem jiroirioipr yidebatur. Eadem via Annatuiii
refutavinjus. Qiiod vefo iiolii Moraines diciAugusti- ivisse ex dictis initio cap. 5 patet. Quis enim prse-
813 VINDICLE AKGUSTINIANJE. 814
poslerum hominis consilium non irrideat, qui cuifl A iucis Augustiuo altribui, ut universps subsecutos
ad Augustini tribunal septem libris cum Jausenianis doclores irradiare potuerit, et antecessorum Patrum
disputassel, aique ab Auguslino causam sibi totam sententiis dedivina gratia pleniorisac solidioris do-
integramque adjudicatam gloriatus.esset, exclamans cirinse lumen afferre.
in limine lih. vm, nihil esse quod Janseniani possint Sed Annatus coliecto spiritu iterum contra Augus-
ab Augustinosperare prmsidii, cum judici gratias age- tinum invehitur, atque Morainii collegse factura
re, ejusque erga se propensum suisque favenlem semulalus, domesticum contra sanctum doclorem li-
animum commendare eumdem putas, datisque ad brum ab appstolica sede expressiorialque efficaciorx,
amicos litteris Iaxatis habenisin illius laudes effundi, quam quodvis Augustini volumen, approbatione com-
pessime ab illo Augustinum acceptum videmuSj con- niunilum opponit. Adversarii verba suut : c Objici-
duclis conlra ipsum longo ordine tesiibus millecon- mus oclavo, omnibus illis approbationibus quas ob-
viciis liicessitura: uno verbo, ex judiee reum faclum. tendunl Nov-Augustiniani, doclrinam Auguslini uni-
0 gratissimos sancli Augustini djscipulos! Insuper . versim approbari, nullam vero esse qua: cadat in
non patiuntur dici Augustinum cwterosomnes instar omnia et singula ejus placita; quod si aliqua talis
primi angeli sua luce colluslrasse. Scimus Prosperum esset * non negabunt, opinor, expressiorem fore et
olim ceciuisse cap. 2 cont. Ingratos : g efficaciorem in omnibus consentiendi necessitatem.
Auguslinuserat, quein Christi gratia eornu Quid igitur facientsireperiatur in natura.rerum alius
UBERIORE rigans, noslro lumen dedit mvo quidam liber cujus omnia et singuia in eo contenta
Accensumvero de lumine. auctoritate sedis apostolicse per bullam ad perpe-
Sanctus Fulgentius, lib. n de Veritate prsedestina- tuam rei memoriam editam el prpmulgatam appro-
tionis ei gratiae, cap. 18.: < Augustinum legat oronis bentur? > Eia age, delapsum sane ccelo Hbellum
qui salutem aelernam adipisci desiderat, humiliter pande, nisi forte sacratiora tam cito in propatulo
orans misericordiae Dominum ul eumdem spirilum esse piaculum putas. < Est, inquam, ait, talis quidam
intelligenliae legens accipiat quein ille accepit ut liber in rerum nalura el auctoris sancti. >Jam pie-
scriberet, et eamdem illuminalionis gratiam adipisca- tatem ac religionem excitas, dum auctorem commen •
tur, ut discat quam ille adeptus est ut doceret. > Sed das ac divuin contestaris. At pergit Annatus lecto-
cur non audiatur sanctus Thamas Villanovanus, ar-. rem suspendere : c Sed quisest? libellum potius di-
chiepiscopus Valentinus, conc l.de sancto Augusti- cere debui, quod sit mole parvus et specie contemp-
no : <0 Pater, ait, amplissime Augustine, qui non tihilis, sed qui tamen virtulis •plurimum habet. >
solum vilaesamlitate, sed etiam nriro sapientise luae Hunc libellum, cui supra omnia Augustini magni vo-
fuJgore Cliristi Ecclesiam luce propria, luce plena, iC lumina ex apostolicaesedis approbatione < expressior
Iuce fixa irradiasti! Si enim sapienlia Jux est, quis in etefficacior in omnibus est consentiendi necessitas, >
Ecclesia Dei ita iucet ul Augustinus? A sole omnia cito ciiius exhilieas. cQuis vero, addit, tandem, et cu-
aslra lucent, ab Augustino omnes qui posl ipsum fue- jus est? >Ua quidem hoc petimus, hoc rogamus, ne,
runt doctores sapientiae lumen accipiunt, ipse verp quaeso, diu nostram exspectalionem torqueas, per
propria luce lucel, quam a nullo hominum, sed a sanctum illius libelli aucloris nonien ac numen oh-
Deo solo accepit, nuljo enim tradenie.nullo magistro leslor. < Contrahant, inquil, licet frontem Raiani,
cunctas didicit disciplinas. > Nonne igitur, teste et torvum intueantur, sorbenda pilula est. > Nsetuo
Thoma, Augustinus est instar primi angeli, quo in pliarmaco illi indigent quoseunque Baianos dicis?
eseteros intelligentise lumen derivaii theologi aulu-. Nos quidem validiori stomacho sumus jam pridem
mant, cuui ipse a solo Deo illuslrelur? Hipponensis tuis in Augustinum conviciis, pilulis omiiibus ama-
quidem nosler angelus suae doclrinae radiis Prospe- rioribus devorandis assueto, neque jiilulis praemu-
rum, Fulgenlium, Thomani, caelerosque orthodoxos niendi sumus, quo auctorem libellurnque citia fasti-
Palres illuslravit; atrecentiores qui contendunt cum. dium ac deiiquium audiamus. Imo,- quando libri
Annato, < aliquid lucis Augustino defuisse in conci- scriptorem sancium auturoas , sacris doctrinis con-
lianda cum creata libertate divinorum decrelorum ;l>spersaspaginassummareligioiiedeoscuiantes,divum
et attxiliorum efficacia, > lib. viu, cap. 4, pag. 874; aucloreiu pro Augustiniana auctoritate contra novos
quive, ul idem alibi ait, nempe disput. 3 de Scientia censores sarta tectaque servanda etiam atque etiam
media, cap. 5, num. 113, < radium quemdam videre rogabimus, sua enim vicissim tutari divorum est. At
se putant ex Auguslini sole non emissuni; > quide- inquis : < Liber est Exercitiorum spirilualium sancti
nique scribere non erubuere cura Molina, part, i, Ignalii, quem Paulus III severe examinaluin, etc,
quaest.25,art. 4 et5,dispuiationel, uiemb.6, <duin sic approbavit, ut dicat se documenta et exerciiia
sub ea quasi caligine D. Auguslinus ad boc non at- prsedicta, ac omnia et singula in eis contenta
lendi.i,arbilralus primo aspectu cum sua de prsedesti- auctoritate praedicta, tenore praesentium ex certa
natione ppinione,. > elc.; recentiores, inquam, isti scienlia approbare, collaudare ac praesentis scri-
quibus purioris dbclrinae lux affulget, Augustinosub pli patrocinio communire. > Hasc ille suspensis
caligine posito, hujus primi angeli fulgores non ex- diu quasi per jocum lectoribus iib. vm, cap.
cipiuut, iino fere conlemnunl, ut miium minime ultimo; exclamatque pag. 912 : < Scire velim
videri cuipiam debeat eos adeo molesle ferre lantum quid sint responsuri tam disertee tamque explicilae
815 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTJNI. 81C
approbationi, qur minus expressam explicitamvc A tiim ; at profecto mirabilius recenliorum faclum ,
(Augrisiini scilicet) suis obtendunt errPribus. qnieuraderii ex aposlolicse sedis testimonio litterarum
Absitrit per nos quidquani approbationi Ignaliani plane rudeni in sapientise, auctoritatis ac laudum
iibelli detractum sit, imo quanti illum Augustiniani campo Augustino nbn dicam vejut aequalem oppo-
fecerint vestri scfiptores tradunl in Imagine primi nCre; sed quod ad illam expressiorem ac effieaeio-
saeciili, IibVm, cap. 11), ubi de Exerciliis saricti Pa- rem comraendationem ac consentiendi necessitatem
tris •Igriatli loqiientes hsec scfibunt: < Testes sunt pertinet, veluti supefiorem praedicare conantur, illi,
infiiiiti toto orbe qui ea non minori sua voluptate inquam, Augustino, qui tantse scientise fuisse ab
quam fructu sunt experti. Sed iinus inslar oronium apostolica sede judicatus est, < ut nibil pene (verba
Augiistinus Caravajalius , Augusliniani ordinis theo- sunt Martini Vin Oiat. de sancta Monica) ex sacris
logus. Is cum Indiam Occidentis peragrasset, et In litteris possit, nisi eo duce intelligi, nihil nisi eo inter-
Hispania variis munefibus cum laude perfunctus es- prele explicari. Eo jain auctore factum est, ut nec
set,*Ilalia3quoque ccenobia sui brdinis jussu sumrtii philosophis sapientiam invideamus , non oraiorum
pohtificis visitasset, Bononiam taridem ab eodem eloquenliam desideremus, non studiosorum ingenia
pontifice visitalpr apostolicus missus ad D. Jacobi requiramus, non denique nobis acumen Aristotelis
cceiiobiura in veterera disciplinam festituendum, non B necessarium sit:, hoii Plalonis eloquentia, non prn-
aliis id praesidiis facere aggressus est, quam piis his dentia Varrdnis, non gravitas Socratis, non auctori-
spcielatis commentationibus, quibus ipse cum per tas Pythagorae, non Empedoclis solertia, non cujus-
mensem se exercuisset, lestatusest candide se quan- quam illius generis hominum scientia aut virtus
diu In religione vixisset, rationem aliquani qua rec- exeniplo aut docuroento nobis esse debeat. Idem
tissime incederel semper optasse, eamqiie tunc de- nobis prophetarum oracula, iciem apostolorum voces
inum cum in hsac sancti Igriatii Exercitia incidisset, refert, idem omnem omnium Scripturarum sensum ex-
invenisse. Quse quideto ille avidissirae hausta atque primit, unus postremo omnium PatrUm sapienttimque
in intimura demissa pectus tanti fecit, utiniisali- ingenia ac studia exhibet. > Itane, si superis placet,
quid vere divinum inesse aperte diceret, > etc Hic huic apostolicae approbationi eximise, praeclaris-
Caravajalius ex assistente Hispaniafum eleclus est simae, excellentissiiriae Ignatiani libelli approbatio-
. tot summis pontificibus
episcopus Guamangensis apud Peruanos, de quo nem, Augustino Ignatium,
Hefrera in Alphabeto Augustiniario. Utinam per nos Pauluin III opponetis? Respondet Annatus : < Quaea
Ignatianis cbartis major laudis fieri posset accessio ! me minime referuntur, ul vel Ignatium Augustino,
Illud tamen segre patimur, quod seribit Annaius , vel Paulum III superioribus opponam pontificibus,
Augiisiiriianam doclrinam mirius expliciia atque e'x- D absit! > Sed dictis facta non cohaerent. Qualis enim
pfessa approbatione quam Ignatianam, esse ab apos- quantusve esset Augustinus, si Eeclesia illum non
tolica sede firmatam. Quaeso vos quandOnam doc- approbasset? jam ciirn Cassiano ac Fausto numera-
trinasancli Igriatii in synodorum canones transiit? retur. Igilur tantiimdem nobis probandus venit
Afausicana synodus ex ipsis sancti doctoris senten- quanlum Idem ab Ecclesia approbatus fuit. Quare,
tiis conflala est. Quando illa in ponlificum Romano- si Ignatii libcllus ab Ecclesia approbatus esi, itei/.-
rum Jitleris ad verbum exscripta est ? Duo integra que approbati fuere libri Auguslini, sed isti appro-
capita ex Euchiridio sancti Augustini Leo Magnus batione minus, ut ail, expressa explicilave, unde illi
inseruit suse ad Aquileiensem antistitem epistolse, et Ignatiano, tejudice, efficaciarin omnibusconsentiendi
quidem conlra Pelagianos datae. Quando ad illam necessitas est, quam isiis Augustinianis, jaiu vides
pro veritate percipienda ab apostolica sede orthodoxi Ignatium Augustino vel praeponiabs te, vel ex aequo
remissi sunt? Ad Augustini libros sanctus HorniisdaS saltem opponi. At cito commentaris, tuique facti
Orientis prineipes yiros, episcopos ac mbnaclios, uno hanc rationem reddis, ea te de Ignatiani libri ap-
verbo catholicum orbem retulit. Quando ad illius prpbatione recitasse : < Quod constet in boc libello
iiormam pbrilifices catholicorum doctrinam exegere? aliqua esse quae capitalibus Baianorum principiis op-
Clemeiis VHIjuxta Augiistini mentem lites de auxi- ) ponuntur, scire velim quid sint responsuri tam di-
liis divinis componendas jussit. Quandonam sancti sertae tamque explicilse approbalioni, qui miuus ex-
Ignatii libellus laniis Romanorum prsesulum com- prbssam explicitamye suis oblendunt erroribus. >
mendationibus exceptus, tantis sanctorum Patrrim Nos quidem pro Baianis nullam volumus,- imo nec
elogiis decoratus, tantis oirtnium, pene sseculorum possumus respOnsioriem adornare, sed quod eodem
plausibus honoratus fuit? Quse qiiidem laudes si in ictu et Baianos et Auguslinum ferias, libi vitio ver-
librum cogerenlur, jam decuplo raajor ille evaderet limus, qui per Baianorum iatera Augustinum impe-
quam liber Exerciliorum sanclilgnaiii. Audio sane tis. Sint in libello Ignalii seutentiae quibus capilalia
quid de libroillo sancli Jgnatii Romana Ecclesia ju- illorum dogmata sirangulentur.;, ipsi viderinl; at
dicet in lectionibus Breviafii Romani': < Homo, in- quod eadem periodb Augustini per apostollcam se-
qnit,iilterarum plane rudis admirabilem illum cora- dem approbationem minus expressam explicitamque
posuit Exereitiorum librura sedis aposto]icse judicio contendis, nobis placere non polest. Farce Patri, et
etomnium utiliiale comprobatum. > Mirabile sane, Baianos in exsilium non Baias, sed ta Gyarum de-
Jibellum illum a litiefarum plane rudi esse conscrip- pbrtato.
817 VINDICLEAUGUSTINIAME. «i;J
Si Annati exemplo insistere et par pari reddere A trarum doctrinarum harmonia recitabiiur, ac dulcior
vellemus, uli ille ad imminuendam sancii Augustini inde concentus inaudietur. Filiis"quoque vestfis eum-
adversus Pelagianos scribeniis auctoritatem , tum dem doctrinae consensum immiuite, eosque invicem
collectis plurium testimoniis, lum violentis pravisque , officiosos vel servate vel facite. Turpe sit in tanta
Romanorum praesulum elogia eidem sancto doctori Pairum concordia filios odiosis sane comparationibus
delata interpretationibiis corrumpens, contra Augus- de eorumdem aucloritate contendere.
linura insurgit, possemus et nos eadem prorsus au- CAPUT vni.
dacia huc revocare quse abbas Constanlinus, quas Recenlioresex epistola sancli Cwlestini papm D. Au-
Vincentius Baronius, vir satis nolus, part. n Tbeol. guslini auctorilatem limhant. Refelluntur.
Mpr., disp. 5, sect. 1, art. 2, § 2, quse alii de eisdem Sanctus Coelestinus papa ex litterarum cotnmercio
Exercitiis sancti Jgnatii scripsere, ac subinde frigidam Augustini amicus, ac deinde demortui adversus Se-
jllara Annati excusationem Augustino quorumdam mi-Pelagianos defeiisor, in Augustiniana doctrina
censuris insultanlis repetere : < Refero tantum, non comraendanda omnium nobilissimo elogio usus est,
probo, si quidquam justae offensionis causam det, > unde recentiores ad illud decurtandum limitandum-
lib. viu, cap. 6, pag. 864. Sed absit ut Iiominis er- que vires omnes intendunt, et quod est eorum acu-
rorem redarguens, eumdem imiter, ejusqne criminis B I men, ex eadem CoeJeslini epistola, unde ab aliis vel
reus fiam cujus bunc recentiorem apud judices reum supra sidera Augustiniana auctoritas evehi solet,
postulo ! Erubescant profeclo adversarii, erubeseaut eamdem depriraere conantur. Uitima epistblae verba
dum nos in hanc arenam vel invitos propellunt, in recitanl, nempe ubi Cceleslinus ait: < Profundiores
qua odiosis prorsus comparationibusdedivorum auc- vero difficilioresqueparles incurrenlium quaeslionum,
loritate liiigetur. Scitote Augustinianos sancti Ignatii quas latius pertraclarunt qul haerelicis restiterunt,
libellum vel Anguslinianaedoctrinae conformem reci- sicut non audemus cotiteninere, ita non necesse ha-
pere, evolvere, deosculari, et ne quis de lioc ipsorum bemus astruere. >Quibus significare Coelestinumcon-
obsequio dubitet, edilis commenlariis hoe ipsum co- tendunl, praeler paucas sancti Augustini senlenlias
ram calbolico orbe profitenlur. P. Franciscus Mace- ab Ecclesiae prsesulibus ac synodis reeeptas, quas in
do, Minorita Lusitanus, seraphicae geniis splendor , superioribus capilulis recilat, abs se iterata appro-
hanc sibi gloriam felicissime comparavit. Hic Au- batione confirmalas, nolle reliquas de divina gratia
guslinianse doctrinae adeo sludiosus est, ul in Isago- opiniones, quas ille in suis contra Pelagianos editis
ge, initio suae cortinae, hac veluti tessera iu littera- dispulationibus tenuil, tanquam de fide aslruere, ob
riam palsesiram descenderet: < Ego Augustinianus asscrentis lamen Augustini auctoritatem eas se non
suui; Augustinianissimus sum. > Hic, inquam , in ^C contemnere, sed easdem libero lectorum assensui vel
erudilissimo illo voluminequoEcclesiaeorantis et Au- dissensui citra reprehensionis periculum permiltere.
gustini scribentis concentum descripsit, barmoniam Et quidem Annalus, lib. vm, cap. 1, cum numero-
quoque Exercitiorum sancti lgnatii, socielalis Jesu sam lestium catervam conlra Augustinura produclu-
fundatoris, et operum sancli Augustini Ecclesiae doc- rus esset, eidem Coelestinum papam ductorem dedit
toris (nam plane hunc operi tilulum dedit) exhibuit, inclamans: <Aginen ducet, ut par est, summus ponli-
cujus illud exordium est: < Soleo, idque experlns ac fex Coelestinus Primus, > cum lamen hucusque inter
prudensdicere, haud facileinier sanclos reperiri alium pracipuos sancti doctoris encomiastas ille idein pri-
Augustino curn doctrinse, qusea Deo est, et mystica mas tenuerit. Quinimo recentiores isli theologi glo-
appellatur, tum instilulse a se et aliis indictse vilse riantur se ejusdem epislolae limilationem, qua an-
ratione, quam Ignatium similiorem. > Quse quidem gustior fiat Auguslini auctoritas, e lenebris in scholse
vir doctissimus fusissime per viginti octo capita, col- oculos revocasse. Audiatur Moraines in praefatione
latis ex utroque sententiis, ita comprobat, ut profec- ad orthodoxos: < Quam multi sine ullo discrimine
to minirae limendum sit ne Augustino quidquam de- Augustini auctoritatem admitlebant, qui nunc audila
trimeuti ex Ignaliani libelli expressiori ac magis limitationc quam ejus approbationi Coelestinus appo-
explicita, ut inquis, approbalione inferalur, neve I suil, dum audiunt aliquid ex Auguslino proponi,
tantis Romanorum praesulumac Patrum elogiis Au- quserilant: Estne hoc de illis profundioribus quaestio-
gustiniani volumina nobilitantibus Jgnatii Jibellussuf- nibiis quas noii necesse judicavit astruere, quas in
ibcetur, sed cum eadem dogmata et parvum Jgnatii, ancipiti opinandi libertale reliquit ? > Tripudiat in
et prolixa Augusiini volumina de divinae gratise au- illis Coelestini verbis Annatus lib. vm, cap. 1, pag.
xiliis tradant, eadem prorsus approbationemunitadi- 858 : < Nos vero, inquit, auctore Coelestinodistin-
canlur, Augustinoetdoctrinametejusdera etiam com- guimus inter necessarias et indifferentes Augustini
mendationem in Ignatianum codicem transfundente, > sententias, omnemque buic lumini conirariam lucetn
et Ignatio nova a Paulo III approbatione obtenta, an- tenebras reputaraus. > Itaque hoc loco pro Augus-
tiqua pontifkum de Augustini libris decreia recen- liniana doctrina cum recenlioribus cominus veluti
tiori ileruro ejusdem aposlolicse sedis testiroonioi collalo pede pugnandum est, in quo quidem campo
conlirmante. Vos quidem raagnseanimaebeatse iilius; minus feliciler recenliorura impetus alii susiinuere,
regionis cives, uli in libris, ita et in ccelesti pairiai unde illi animosiores facll sibi ea in lite de Augusli-)
concordes «eiernum eriiisiet tttiplicis «saMibusve»» 5 no vietoHaw e» iflumplmm cecinerei
 819 SUPPLElHENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 820
Iri primis eximia recentioium eruditio eomroefr- A deinoranies, piissimis disputatoribus obvlafe prsesu-
danda occiifrit, qui e re pforsiis incerta cerfum in- munt, et cum Pelagium atque Ccelestium anathe-
vicluroque conlra Augiistinum argumentum exerere matizare non dubitent, magistris tamen nostris, tan-
aifbitranlur. Etenim viris erudilissimis et sapientis- quam necessarinm modum excesserint, obloquun-
siriiis hattd probatur verba superius memorata as- tur, eaque tantummodo sequi et probare profiten-
cribi Ccelestino, sed cuipam alteri Augusiiniariae tuf, quse sacratissima 3. apostoli Petri sedes contra
doeirinae studioso dcpuianda esse contendunt. Goe- inimicos gfatise Dei per ministerium praesulum suo-
.Jestini episfola illis-yerbis in fine cap. 2 concludi- rum sanxii et docuifr. Necessafium fuit diligenter in-
tur : Deus vos incolumes custodial, frdlres ehdrissimi. quirere quid rectofes-Roinanae Ecclesiae de baeresi
Postea decem eapita adnectuntiir in quibus Peiagia- ijuse eorum tempofibus exorta fuerat judicarint:
-
norum acSemi-Pelagianofurii errores ex Innocentii, < Hsec enim non videntur vefba Romani antistitis :
Zosimi ac synodi Carihaginensis decretis refutanlur. non enim de Roniaiia sede tanquam de propria lo-
Porro ista decem capita non esse Ccelestini tradit quiluf, nec Romanos rectores vocat praedecessores
ecclesiasticae historias parens Caesaf• Baronius ad suos, prout ponlifices consueveruut, tamen habens
annum 451, pag. 605, ubi aitde epistola illa Coele- ad definieiidum auctoritaiem loquitur. Quapropter
stini :t < Junguntur epistolse capita quaedam adver- JJ aliqui censeiit illa capita fuisse a Prospero collecta
sus Pelagianos errores abapostolica sedeolim et ab etilli epislolae adjuncta, a qua sentenlia nou longe
Africanis decreta eoriciliis, quibus deberent insistere abest Baronius annO 431, num. 185, el est certe
qui sub catholico nomine licet Pelagium atque Coe- verisimilis, indicaturque in illis verbis : Magistris
lestium anatJiemate conderonarent, eorum tamen nostris tanquam necessarium modum excesserinl, oblo-
defendere conarentur errores. Putantur illa capita quuntur; liaee enirii vefba in gratiam Augustini dicla
esse Prosperi, qui, utprofiteri videtur, ea collegitex sunt, magisque redoient PrOsperum quam Coelesti-
decretis Romanorum pontiflcuni, simulque conciliis num. >"Haecille.
Africanis, ubi-idem Auctor haec habet, iu fine : Pro* Vidit isla iri Surio Gabriel Vasquez, part. i, disp.
fundiores vero difficitioresque partes incurrentium 91, num. 85, dixitque ab eo auctore sine funda-
qumstionum, quas latius, etc, ut supfa. >.Anle Baro- niento negari capita illa esse Ccelestini, cum uli Coe-
liium Laurentius Surius, in sacra Iiistoria salisper- lestini sancliones protulerit Petrus Diaconus. Addere
celebris, aliique post ipsum collectores conciliorum poteral et Cresconium in Collectione canonum ; \e,-.
hocipsum praenotarant ;.nam in editione Coloniensi rum isle vixit anuo 698, Petrus vero Diaeonus inle-
Conciliorum, anno 1551, a latere hsec leguntur: gro ppst Coeleslinumsaeculo floruit, ul ex Historia
< Sequenlia undecini capitula videntur potiris ab afio C nostra Pelagiana intelligitur; quare potuit ea capita
quopiam interposita quam esse ipsius Cffilestini edita a Prospero per errorem tribuere Coelestino.
papae. > ln editione sub Sixlo V, hocscholion post Hinc Photius, veterum monumentoruin diligens in-
secundum capitulum inseritur : i Non videtur dubi- dagator et censor, cod. 55, de eodem Ccelesiino haec
landum quin seqnenlia sint Prosperi, tam sunt simi- habet: < Scripsil idem et ad Gailiarum episcopos
lia-et argumento et stylo ejus scriplis. > Gerardus de fide B. Augustini, et contraeos qui hseresis licen-
Vossius, vir quem librorum heiluonem dixeris, lib, i tia nimis elati insolescerent. i Qu« quidem in duo-
Hist. Pelag., cap. 50, eamdem sentenliam probat bus prioribus capitibus coniirientur,.neque ullam ea
duplici argumento : utto , quOd Coelestinusin illa in epistola statutorum dogmaium raentionera fecit.
epistola non meminit horum capitum quae annexa Jacobus etiam Sirmondus, tomo I Concil. Galliae,
eidem snnt; aliud his verbis proponit : < Alterum capita illa epistolse memoratae annexa ab eadem pror-
argumentum eur Ccelestini esse non possit, hoc est sus separavit lineis interpositis, quo alieno auclori
quod Inrtocentii et Zosiroi epistolas cilet saepius, illa prorsus deputanda esse monslraret. Sed age,
nec usquam vel hunc decessofem vel illum prsede- probemus ea capita non fuisse a Coeleslino scripla,
cessorem suum appellet, contfa quam Romanis quod sane prseslabo argumenlo quo ipse convictns
episcopis mos est, et Ccelestinus ipsein epistola facit O sum. Prius lamen nonnulla notanda veniunl quibus
his verbis : Augustinus inter magislros optimos etiam tantofum scriptorum sententia illustratur; nempe
ante a meis dectssorikus habebalur. Sane haec argu- Prosperum Ct Hilarium pro Auguslinianis libris quos
roenta lanti apud me sunt, ut Coelestino KTT),5? Massilienses carpebant, ac se ipsis quoque qui uti
.tribuerenon ausim ;atcujus sit ultra disquirendura.> bsereliei passim traducebantur, Romara ad Ccelesti-
Sed neque ex theologis ex receniiorum schola de- num profectos fuisse^ quse palent ex Prospero cap.
fuere qui negarent illa capita esse Ccelestini; unns 40 contra
sufficiat Franciscus Collatorem, et cap. 1 epistolae Coelestini
pro mille Suarius, proleg. 6 de
ad episcopos Gallise.Ccelestinusvero liiteras ad Gal-
Gratia, cap. 1, num. 41, ubi hsec scribit : < Ex
modo loquendi intelligimus scriptorem illius parlis los antistiles deslinavit, quibus -sancium Augustinum
non fuisse Ccelestinum, nec aliquem Romanum pon- eximie commendavit, vetans ejusdem memoriam
tificem, ut patet ex illis verbis. > Quia nonnulli qui novis Massiliensiuni conatibus percelli, ac Prospe-
.catholico nomine gloriantur, in damnatis autem rmn et Hilariuni haeresis accusari, nihil interini scri-
haereticorum sensibus seu pravitate sive imperitia pti adversus eosdem publicahs? quo illoruui "effpres
 m VINDICIiE AUGCSTINIA&E. f!22
damnarentur, hinc epistola inscribitur pro Prospero ro Anum.83:
1 cQuibus, inquit,iociscumCcelestinusomnia
et Hilario. Sed hoc nobis est demonslrandum. bona opera, sludia etmerita in quovistempore, causaet
Sanctus Prosper, contra Collatorem probaturus ig negotio ad Deum auctorem gratiae referat, manifeste
bonarum voluntaluminitia Dei inspiralione generari, •ii Massiliensiumerrorem confutat. > Et haecadco con-
adducit cap. 10 testimonia Innocenlii, Zosimiet Con- g- stanter docent recentiores, ul eorum eruditissimus
cilii Carthaginensis eadem omnino quae Ccelestini ni ac sapientissimus Annatus Ccelestini personam in-
litteris adjuncla Jegunlur, et concludit : < Videsne ie duens, quod satis ridiculum est, altiori ac clariori
regulas tuas invictarum constitutionum soliditate te voce in Massilienses ita toiiel: < Gum eo tantura
eonfractas, et in fidei structura pravas ruinosasque ie spectet Romanse sedis consilium et providentia, ut
juncturas, velut Hierichonlinos muros ad sacerdota- i- MASSILIENSES isti, QUORUSICAUSA H.-ECSANCIHUS,nihil
Jium tubarum ruisse concentum ? Cum enim de sanc- z- penitus su' trahant divinaegratiae, ne illum quidem
tarum origine voluntatnm, et fidei charitatisque ie morbi sensum, et desiderium medicinae, quod gra-
principiis inter nostros et Pelagianos qiisesiio versa- i- tuito et supernaturali auxilio prsemittunt, prsedictse
retur, non ancipiti victoria nec dubio difemptum est 51 regulae seu prsefixsesenteptiae ita sufficiunt, ut sicut
iine certamen, ul adhue nobis de iniquissima bujus is non debet videri calholicum quod cis repugnat, ita
fcederistui pace tractandum sit. > At si illa decem n S1 neque quod non repugnat videri debeat erroneum,
capita Coelestiii fulssent, cur non illa protulisset 5t aut a sensu catholico alienum. > Hsec elegantissi-
Prosper veluti clariora, efficaciora et ex toto litem n mus Paraphrastes. Hic tamen obiter noto hunc homi-
dirimenlia ? Longe enim.expressius Coelestinus eamn nem sive contra suos Baianos sive contra Massilien-
Cassiani opinionem damnat, quam Innocentius vel Bl ses loqui incipiat, sermonem tandem contra Augus-
Zosimus. Profeclo Massilienses testimonia horum ;,, tinum semper flnire. De Baianis id vidiraus capite
pontificurn et sacrae paginae explicabant, iia ut non ,n superiori; hic vero cum Ccelestini personam agens
deinitio fidei, sed de ejusdem incremento intelli- j. illa dixisset, statim addit : < Uride sequitur, si quid
genda essent ex D. Augustino cap. 2 de Prsedestina- ,. vel ab Augustino, vel ab alio quodam ecclesiastico
tione sanctorum. c Sed nunc eis respondendnm essee traclalore assertum aut negatum sit, quod non repu-
video, qui divina testimonia, quae de hac re adhibui- i_ gnet regulis illis atque sentenliis, esse hoc inter
mus, ad hoc dicunt valere, ut noverimus ex nobis ls aSidfop« numerandum, et quae libero catholicorum
quidem uos hahere fidem, sed incrementum ejus exx consensui atque dissensui permissa sunt. > Ego qui-
Deo. > Quae Massiliensium senlenlia clare damnaturir dem certissimum puto in adjunctis illis capitibus
cap. 12 illius epislola?, ubi hsec legnntur: < His ergo0 Massiliensiumerrores capitales, quorum reliqui ve-
ecclesiasticis regulis, el ex divina sumptis aucloritatee QC Juli appendices erant, aperte damnari, neque hoc iu
documentis, ita adjuvante Domino confortati sumus,Si dubium vocari posse arbitror, quod recte a Vasquio,
ut omnium bonorum affectuum, atque operum el >l Annato aliisque communiter est observatum. Duo
omnium sludiorum omniumque virtutum, quibus abb erant capitalia Semi-Pelagianorum dogmata, fidem
initio fidei attenditur, Deum profileamur auctorem,i incipere a nobis, itemque a nobis esse usque in finem
et non dubitemus ab ipsius gratia omnia bominiss in bono perseverantiam, ut docet sanetus Augustinus
n.erita praeveniri, per quem fil utaliquid boni etvellee capite ultimo de Dono perseverantiae : < Satis, in-
incipiamus etfacere. >Praeterea haecscribuntur cap. quil, docuisse me existimo, vel potius plus quam sa-
11 : < Prseter beatissimaeet aposlolicae sedis invio- tis, dona Dei esse, et incipere in Dominum credere,
labiles sanctiones, quibus non piissimi Palres pesti- et usque in finem in Domino permanere. > Hoc vero
fera novilalis elatione dejecta, et bonse voluntatjss utrumque statuilur in litteris illis quse Coelestino as-
exordia, et incrementa probabilium studioruro, et ina cribuntur; nam cap. 11 decernitur, ut dicebam :
eis usque in finem perseveranliam ad Christi graliamn < Bonaevoluntatisexordia,etincrementa probabilium
referre docuerunt, > eic. Idem habet cap. 9 : c Utt studiorum, et in eis usque in finem perscverantiam
sancta cogitatio, pium consilium, omnisque motuss ad Christi gratiam referri. > Ibique fuse probatur
bonse voluntatis ex Deo sit, quia per illum aliquidi I) U fidem non esse a nobis, sed donari a Deo, et cap. 12
boni possurous, sine quo nihil possumus. > Itane haec c injungitur ut < omnium bonorum affectuuni atque
Ccelestini oracula, Prospero rogante data, ac litleriss operum, et omnium studiorum omniumque virtutum
pro eodem ad episcopos missis inserla, adeo memo- quibus ab initio fidei attenditur, Deum profiteamur
ria-ejusdem excidisse credenda stini, ul illa, cum vel1 auctorem. > Haecibi.
ir.axime ad Massiliensium petulantiam comprimen- Ex his nostrum argumentura inslauramus. Cum
dam necessaria essent, omitleret? Sibi cusa lela al- Prosper contra Semi-Pelagianos Coelestini elogium
que elaborata arma tam parvi fecit, ut cum iis Semi- recilassel caput 42 contra Collatorem, illorum invi-
Pelagiani penitus conficiendi foient, eisdem velutii diosuin interpretaraentura apponit, quo dictitabant
obtusis uti noluerit, qui contra Massilienses omniumi laudatos a Ccelesiino priores sancti Augustini libros,
fortissimus ac solertissimus post Augustinura dux ai non posteriores, nempe de Correptione et gratia,
recentioribus, et merito quidem praedicaiur. duosque ad Prosperum et Hilarium datos dePraedes-
Laudataslilleras a Coileslinoemissas ad damnandosi tinalione sanctorum el de Dono perseverantia?. Hoc
Massiliensiumerroresscribit Vasquez, part. l, disp. 91,, commentum statim refellit, tum quia idem seuipei
 833 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTM. 824
in o.nnibus libris Augiisiiiuis scripsit, idemque fuit A voluntatis asseritur esse a Deo,quia per illum aliquid
semper iri illo spiritus et doclrina, tuin quia < Apos- boni possumus,sine quo nihil possumus. Sane, si quis
tolica sedes, ait, qubd a prsecognitis sibinon discre- liiodo Massiliensium sententias assereret, non exstan-
pat, cum praecognitis prbbat, et quodjudicio jungit, , tibus Arausicanis aliisve apostolicae sedis decretis,
laude nori dividit. > At quorsum isthaec e longinquo nonneille ex litteris Coelestini reus haeresis convin-
llbroruui saiicli Augustini de Prsedesiinatione sanc- ceretur? Damnasse quippe inquiuntCoeleslinum Mas-
torum', de Donp perseverantise pelita ab apostolica siliensium dogmata; quam igiturexcusationeiu con-
setie appfobatio?CurCoelestiiii litterasabs se impetra- ciiinabimus pro Hilario, pro Fauslo, pro Vincenlio,
tas, iii quibus dbctfina librorum sancti docloris de pro reliquis Galliaepraesulibus, qui ante Arausica-
Iriiiio fidei et de perseyerantia aperlis definilioni- nam synodum Massiliensium opiniones mordicus
bris statuitur, non protulit, et eas, inquam, litteras, sustinebant? An isli forte Coelestini lilteras prorsus
quas iri eprumdem Auguslini calumniatorum faciem ignorasse; dicentur? Atlilterae illse datse erant ad
ebdem ipso loco illiserat? Annatus quidem de poste- episcopos non Macedonise, aut Bithyniae, sed ad
fioribus libris sancti Auguslini scribit lib. vm, cap. episcopos Galliae, eo tempore quo Faustus in Le
6 : < Manifeslum igitur est Augustini menti his iri rinensi coenobio florebat, cui post annum abbas prae-
libris satisfactum ab eo qui fateatur et gratiam esse B fectus fuit. Quid quod idem Vincentius Lerinensis
necessariam ad initium fidei, necejus meritum sequi, easdem producit in Commonitorio adversus profanas
sed pfaeire, et dbnuin Dei esse perseverantiam. > vocum novitates, easque plurimum commendat?
Quodnam igitur efficacius argumentum adduci pote- Quavero fronte Vincentius eas sibi favere litteras jac-
rat ad demonslraiidum posteriores eos libros esse tassei, quibus ipsiusmet opiniones condemnabantur?
ab aposlolica sede probatos, quam litlerae illaa Coe- Haecille scribit: <SedetsancluspapaCcelestinus pari
lestini, in quibus doctrina librorum postremorum modo eademque sententia; ait enim in epistolaquam
saiicti Patris adeo diserte, adeo perspicue, adeo so- Gallorum sacerdolibus misit, > etc.Tota igiturGallia
lide asserebatur? Semi-Pelagianos, cum Auguslini sonantes Coelestini voces, ac Vincentii etProsperi
auctoritatem elevarent, Prosper ex Ccelestini litteris, ore etiam redditas quis eruditorura antistitum uou
iri quibus eximie ille laudabatur, confutavit. Quare inaudivisse credendus est? Itaque capita illa a Coe-
cum iidera sancti Augustini doctrinam lacesserent, lestino emissa non fuere, ue haereticos prouunlie-
ex iisdem omnino lilteris Ccelestini compressi ac mus eos quos et sanctitas et eruditio celebres reddi-
convicti rion sunl? Scripsit sane Pfospef poslCoeles- dere.
tinum adverSus Cassianum , et litleras Ccslestini ea ^Verum dubium hic expediendum alterum est,
in disputatione in digitis habebat. Hoc quidem ar- C cuinam capita illaCoelestini litleris annexa tribuenda
gumento capita ilJa infarla probantur Iitteris Ceeles- sint? In libro ecclesiasticorum Dogmatum,, qui inter
tini. opera sanctiAugustini tomo III recensetur, a cap.22
Rursus dicam aliquid, quod cseteris- argumentis undecini capita leguntur ad verbum ex liileris Coe-
semper prsetuli. Si capita illaCoelestini esseut, et a lestini exscripta. Sed illius voluminis non est auctor
sede apostolica emanassent, non video qua ratione sanctus Augustinus, cum etiam ibidem inserautur
Faustus Rejorum, Vincenlius Lerinensis, Hilarius capila concilii Arausicani, quod anno 529 celebratum
Arelalerisis episcopus (si in sententia perstilere) ac est; quare nec illa scribere potuit Gennadius ob ra-
alii Galliarum episcopi ab haefesi excusari possint tiones adductas libro n Hist. Pelagianse, cap. 16, qui
atque inter divos ereclis aris connumerari. Fauslus cum Cassiani dogmata ulicatholica perperam a Pros-
lidem esse nobis ex naturae viribus docet lib. ir.-cap. pero impugnata fuisse dicat, non eas sententias do-
6,7et 8;undelib.i,cap.7,ait : <Tempus gratiae,quo cerepotuit.quse Cassianiopinioriibus prorsns repugna-
redempti sumus, merila hominum non exspectavit, reni. Sulor etiam ille, quicunque fuerit, ineplus est,
opera penilus non quaesivit, sola Deus fidei nostrae ' nara cap. 25 ait : i Idem magister in epistola ad
devoiione conientus fuit. > Addens: <Fidem exspec- Milevitanum concilium dala praedicat dicens, > etc.;
tata parvulis, opera etiam cum fide a confirmalis re- " cum tamen prius non citasset Innocentium, ex quo
quirit, ita tamen ut credulitatis affectum proficien- illa verba referuntur in annexis capitibus, iilis nempe
tibus augeat. > Legatur Vossius lib. iv Hist. Pelag., cap. 7. Prseterea duo postrema capita, scilicel 11 et
part. i, thesi 2; idem lib. n, cap. 10, et anle ipsumL 22, ad verbum habentur in homilia sancti Joannis
Vincentius Lerinensis in Commonitorio, cap. 37, Chrysostomi de Adam et Eva tom. II edit. Basilese,
scribunt nos posse nosiris viribus petere, pulsare, ubi eliam illa verba in fine ponuntur, quarum occa-
quaerere, ul Dei gratiam obtineamus,quae eral Senii- sione ista perquirimus, nempe : Profundioresvero,
Pelagianorum opinio ex lilleris Prosperi ad Augusli- difficilioresque parles, elc, in qua etiam homilia, §
num. Item aiiquot eiiam episcopi Galliarum, rooriuo . Cum ergo dicilur hdmotradi desideriis suis, etc, ad
Fausto,iidemnobis exnobisnasci dicebantj utex lil- verbum inserunturquadfaginta versusex libro vsancti
teris Bonifacii II ad Csesarium intelligitur : quse qui- Augusiini conlra Jul., cap. 5. Unde auctor illius ho-
dem.senlentise aperle damnantur in illis capitibus iui niiliae non est Chrysoslomus, sed Latinus quispiaui
quibus fidem et hujus initium, sancta cogitatio, piumi debilis ingenii scriplor , qui nec suo ore loqui po-
POTsilimiWomms bonusaffsctus omnisque bontis tnottlsi tuttv sed ftUoruni tantum eeiitCuiias in centones we»
 * VINDICIJE ACGCSTINIAN/E. 826
8i3
Ex his patet imprudenter recentiores ex litteris
git. Baronius ac Suarms verisimile putant, quod qui- A }
dam scribunt, ea capita fuisse a Prospero concin- Ccelestini Augustinianae auctoritali adeo secure in-
nata; Vossius non audet spondere a solo Prospero sullare , conantes Augustinum fere in ordinem redi-
elaborata esse, Hilarium aliosque Augustini defen- gere. Neque enim cerlum est postremam illam ap-
sores socios Prospero tribuit, nam plurali numero pendicem : Profundiores vero, difficitioresque partes,
loquuntur. Qnid hac in re divinari possumus ? etc, ab apostolica sede emanasse, qubd prseclaris-
Dicamus igitur conflata esse a Prospero illa capila, simi scriptores negant. Quem vero ex theologis cuin
demusque unam aut altefam conjecturam. Prima sit, Suario parem ex suis faciant, quemve ex historieis
quod cap. 8 leguntur verba litterarum Zosimi et Pa- vel Baronio vel Sirmondo suo opponent? Solidissima
trum Africanorum, quse eadem omnino eodemque eliam argumenta eamdem sententiam confirmaiit,
roodo recilat Prosper contra Collatorem , cap. 10, quibus plures in posterum manus herbamque daluros
nisi nostrorum adulatio nobis illudat. Quaa
quo loco eadem Innocentii testimonia ponit, quae in spero,
fecentiorum
capitibus vulgo Ccelestinianis leguntur. Lilterse illse vero dicluri insuper sumus in gratiam
Zosimi periere, earumque inifium apud Prosperum, asserla sint, ut omnem illis ad Augusiinianae aucto-
et in capitulis illis tantum habetur. Allera vero est, ritatis truncandse aditum prscludamus. Hucusque
Prosperum, cap. 9 contra Collatorem, eumdem ar- B ] in feraotiori quam putarant campo pugnalum est,
guere, quod dixeral, Augustinum quaedam contra. nunc ad eorum castra accedimus , eadem etiam in
Pelagianosjuslo amplius asseruisse; ibique vellicat arena in quam nos provocaverant diroicaturi. Dabo
sbbrietatem adversarii. At in cap. 5 Ccelesiiniano re- igitur gratis decem illa capita esse a Ccelestirio con-
prehenduntur Massilienses, quod ausi siut obloqui cinnata, ab eodem etiam appendicem illani adjun-
Augustino, lanquam necessarium modum excesserit. ctam concedam; inde lamen niliil Augustinianse do-
Quae si vere a Coeleslino dicla fuissent, repetenda clrinae, nihil ejusdem dignitati, nihil auctoritati
sane fuerant Prospero ea de re pro Augustino con- detractum fnisse docebo. Antequam tamen hoc ipsum
tra Collatorem liligante; quid enim validius adduci exsequar, mens animusque recentiorum indagandus
poterat ad os calumnialori obstruendum tam celebri est, suisque veluti coloribus delineandus.
apostolicae sedis lestiroonio? Unde minus etiam pro- Veteres Semi-Pelagiani Massilienses, quo conce-
balur recentiorum senteniia eacapilula absque ulla plum semel contra sancti Augiistini doctrinam
dubiiatione Ccelesiiuo tribuens. Cum Prosper a Coe- odium specloso quodam praetextu velarent, Pelagium
Jestino pontifice in commendalionem Augustini ac ae Ccelestium damnabant, profitentes amplecti se
suse fidei approbationem diploma impetrasset, in qusecunque contra eosdem ab apostolica sede sancita
Galliarii rediens iisdeni Semi-Pelagianis insultaba',; C ( fuissent; caeterum in aliis , de quibus nulla emana-
at illi eas laudes prioribus libris sancti Doctoris da- rant a pontificibus decreta, non stare se cum Augu-
las fuisse commentabantur; quo vero omnem abs stinodicebant,quodille in doclrina contra Pelagianos
seipsis erroris suspiciohem propulsarent, profiteban- tradita necessarium modum excesserat. Do verba
tur ea se tantum dogmata defendere velle quae in Ccelestini, cap. 3 : < Quia nonnulli qui catholicono-
disputalionibus de gratia contra Pelagianos ab apos- mine gloriantur, in damnatis autem hsereticorum
tolica sede sancita fuissent. Inde pnus Auguslinia»is. sensibus, seu pravitate, sive imperitia demorantes,
incubuitdemonstrandi ex lnnocentio,Zosimo et Afri- piissimis disputatoribus obviare praesumunt: et cunt
cauo Concilio a Romana sede approbato Massilien- Pelagium atque Ccelesiium anathematixare non du-
sium opiniones esse proscriptas. Quare decem illa bitent, magistris tamen noslris tanquaro necessarium
capita conlexentes, quo validiori auclorilale dona- moduui excesserint, oliloquuntur, eaque tanlum-
reutur, eisdem Coelesiiiiiepisiolam ad episcopos Gal- modo sequi et probare profitentur, quse sacralissima
liaepraelixere. At cum in quorumdam manus ea scripta beati apostoli sedes contra inimicos gratiae Dei per
devenissenl, in illam sententiam abiere , ut pularent ministerium praesulum suorum sanxit el docuit. >At
universum libellum fuisse a Ccelestino pontifice. pu- nos proponimus recentioribus sancti Augustini de
blicatmu in quaopinione video esse ex anliquioribus D gratuila ad gloriam praedestinatione sententiam , in
Petrum Diaconum, dein Cresconium, quos citavi, et hanc transeant ob asserentis aucioritalem rogamus.
post quadringenlos annos Ecclesiam eiiam Lugdu- Respondet Moraines, disp. 9 Anti-Jans., num. 50, si
nensem in libro de Tribus Epistolis, atque aliis pas* eam sententiam docuit Auguslinus, non statutae
sim editis in causa Golteschalci. Notandum tamen contra Pelagianos doctrinm aplnitatem, aut connexio-
est Pelrum Diaconura ac socios Scythas. errasse, nem, qum nulla est, sed mslum disputationis ad hoc
dum in libro de Incarnalione et gratia, cap. 8, lau- illum impulisse. Addunt se tantum teneri ad defen-
dant verba quae habentur initio cap. 8 Ccelesfiuiani dendas sententias a Romana sede approbatas :
tanquam Innocentii ad synodum Milevitanam; unde < Quamvis enim, inquiunt, prseferenda sit easenten-
patel eos non legisse Innocentii litteras, sed in haec lia quse talem modum praedestinationis ex meritis
Ccelesiinoatiribuiacapitulaii]cidisse,hauddistinguen- omnino negat, tamen ut damnata etiam censeatur illa
tes ultima verba cap. 7, quae sancti lnnocentii sunt; quae affirmat, videndum erit quam sit necessario
ad Milevitanos a primis octavi capitis, quse alteriusi connexa cum arliculis a Coelestinodefinitis: si enim
mmik sunt; iHHidu iitiaiiivls Atigmtintiii in eoiitrarium propeh'
827 SUPPLEMENTUMAD WERA S- ACGUSTINI. * «28
deat, permittenda taraen erit hujiis qusestionis de- A nobilis exclamat : < Ita est, multa liabemus cum
terraiuatio liberai disputantium clectioni. > Verba Armenianis ' communia (Lib. i Hmret. Jant., cap. 5,
sunt Annati lib. vni, cap. l.pag- 856. Igilur nullo n. 113). > , .
gradu distat b.oc recentioruni de Augustino judicium Verum enim verp audire mihi videor recentiorum
a veleri Semi-Pelagianorum opinione ; utriqueenim querelas, se gravari invidiosis tantum nominibus,
admitiunt necessitatem credendi ea quas contra hse? non auiem ipsorum sententiam falsitatis errorisve
reticps de divina gratia ab aposlolica sede statuta convinci. Agite dum , relinquamus ista, ulpoto
sunt, at non. illa quae per excessum contra eosdem odiosa, ad arcem causae accedamus. Auctor illoruro
sanclus.Auguslinus asseruit. Dicam tamen quid inier capitum ,inlendit tradere contra Massilienses quae-
utrosque discrirainis intersit. Cum sancius Prosper nam sint liberi arbitrii vires ad bonum, ac quanla
Ccelesiini approbationem Augustinianse doclrinae gralise necessitas. Hoc patet ex flne litterarum , ubi
Massiliensibus objiceret, illi eas laudes anlerioribus legimus : i. Quia ad confitendam gratiam Dei, cujus
libfis Augustini delalas dicebant, nou posterioribus, operi ac. dignalipni niliil peniius subtrahendum est,
in quibus et praedestinatio sine meritis, et fides Dei satis sufficere credimus quidquid secundum praedi-
donum astruitur. At recenliores libros eliam poste- ctas regulas apostolicse sedis nos docaerunt.) Quare
riores recipiunt, aiuntque approbaios, qua parte fi- B g ea quae de peccato originali ac modo quo idem pro-
deiu ex Dei miinere esse dicunt, no.u-qua etiam pagatur, de cpncupisceniia ac miseriis reliquis, quae
praedesiinationem ante praevisa merila ponunt. Ila- sunt pcensepeccati originalis, fusiusconlra Julianum
que Massilienses ex loto postremps Augustini li.bros sanctus Augusiinus docuit, in illis Cceleslini lilteris
laudalos a Romariis ponlificibus negabant, recen- non definiuntur, qiiia de illis nulla erat Augustinum
tibres ex parfe tanlum apprpbatos conceduni. inter et Massilienses conlroversia, uec ullam inde
Cerlum esl Jaoobum Arminium apud Batavos Semi-Pelagiani Augusiino quaestionem faciebant.
Sertii-Pelagianismum ab Orco revoeasse , vel si ali- Quare Cceleslinus dixil : Non neces.sehabemus
cubi adhuc supersles erat, communivisse : unde| aslrucre , quod esl nolle se de illis canones edere
Patef Maeedo scribit in prologo Scrinii : < Sintne! quod ad praesenlem cum Massiliensibus conlrover-
hodie bostes gratlae ? scire qui veiit, inspiciat is anL siam non conducebant, non quod libero disputan-
"sini hodie Augustini hostes? Cumque hos invenerit, tium assensui vel dissensui illa dimittere vellet, quae
et illds invenisse se pulel. At in Belgio sunl hoslesi es.t insulsa recentiorum interpretatio. Uinc patet '
Augusfifti, sunf et in Angiia, licet niulio pauciores, inanem laborem subire eos qui nomine intercurren-
id est Armiriianlet Rembnstrantes. > Itaque hic Ba- tiura (jusesiionumquasdam intelligunl ex Augustini
lavorum Semi-Peiagianorum novus princeps illa C libris desumpias, quas ad rem non facere satis com-
Ccelestini clausula contra Augustini auctoritatem ar- jnode et lepide ostendil Annaius lib. vm, cap. 1. At
ihari se satisqne inslrui putabat : dat ejus verba dices: Si non sunt approbata a Cceleslino ea quse
ainicus laudatus in Aniilhesi Arminiana ibidem : sanctiu doctor de Concupiscentia lalissime tradit
c Tantuni vero abesl, inquit Arminius, ut doetrinai contra Julianum, libero substant lectorum assensui
Ipsius eiiam Auguslini de praedestinalione in illisi vel disseusui, Ad hoc quidem suo jnferius loco re-
conciliis recepia sit, utCcelestinus, episcopus Roma- spondebimus; inlerim sciendum est Augustinum,
-riiis, qui illo tbmpore vivebai, ad cpiscopos Galliae Jib. v conlra Jul., cap. 12, quinque de concupiscer,-
-scfibens, et Pelagianorum doctrinas condemnans, tia quaestiones proposuisse (in quarum tertia recen-
iii fine suafum litterarura in hsecverba concludat: tiores stant contra Augusliiium, iisdem argumenlis
Profundiores vero difficilioresqueparles occurrenttum i quibus Julianus usus est decertantes) aique liaecibi-
qumstionum,quas talius, etc >Quibus Coelesliniver- dem dixisse : <In hisquaestionibus catholica verilate
bis Armirous erecio veluti aggerecontra Augustinumi anliquitus tradita veslra impia novitas suffocatur. >
slelit, llinc ridenda sunt Morainii verba in prsefa- Repetere aulem hic possumus quse in alia causa di-
tione Artti-Jansenii : < Quam niulti, inquit, sine ulloi cebat Bellarminus cardinalis, lib. n de Gratia el lib.
disCrimineAugUstini auctoriialem adroitfebant, qiiii Jj p arb'., cap. 11 : <Narii si Augustini de praedeslina-
niiiic audira liifiitatione quam ejus approbalionii tione (dicas concnpiscentia) sententia falsa esset,
Coelestiiius apposuit, dum audiiint aliqUid ex Au- non possel idem Augustinus ab ingenti temerilale
gusiino propOni, quaeriiant: Estne hoc de illis pro- defendi, quippe qiii non solum tam acriter pro falsi-
fundioribus qusestionibiis quas non necesse judicavitt tale rertasset, sed etiam eam pro fide catholieaven-
astruere, quas in ancipiti opinandi libertate feli- dilare ausus esset. > Nunquam sanctus doclor pro-
quil? > Quasi ipsi fecenliores in nupera Janseniii pfio e cerebro natas opiniones pro catholicis senten-
causa illa Coelesiiniverba adivolafinl, Curtilion modo) tiis publicasset. De qua re repete dicta cap. 5,
Afminins, verum eliam artte 80 annos eadem reci-- §2.
tata fuefint ab Eceiesia LngdUHeiisi,Cap. 12, de.te- Scribit "auctor irt fine cap. 5 : < Conslitutiones
rienda sacrae Scripturse veritate. Arminius , veteriss sancloruro Palrum compendioso manifestamus indi-
Semi-Pelagianismi recoclor, eahi Coelestini clausii- culo, quo si quis non nimiura est contentiosus,
lamversavit, revefsavitque discipulorum chorus , agnoscal omnium disputatioiiumconncxionem ex hac
; eiim > Hic
quibus recentiofes Concinunt, quorum utitts ett subditarum auctPritaiuih brevitale pendere.
8S9 YiNDICLE AUGUSTJNIANiE. 830
magnse difficultates emerguut: undenam scire pole- A sancii Auguslini de prsedestinatione mere liberali
rirous hanc dogmalum connexionem ? Recentiores se examinanda : inquiunt enim honoris gratia cum
hujus mysterii magisiros profitentur, irridentque Molina, esse duram et indignam divina bonitale,
Auguslinura ea de connexione scribenlem. Legiinus cjusquc occasione plurimorum salulem fuissepericlila-
cap. 12 bomines non prius baptismum siiscipere 4am; cum Mariana, esse novam, et Augustinuni in
< quara exorcismis et exsufflationibus clericorum illa haud constantem inducere desperationem; cuin
spirilus ab eis immundus abigaiur, ut lupc vere ap- Lessio, brevique a contraria opinione obducendam
pareal quomodo princeps mundi hujus mittatur fo- cnm Petavio. Nonne hoc ipsum esl Atigustini sen-
ras, etc > Inferimus : Ergo dsemon sensibili pcena tenliam contemnere? et tarnen de illa diclum fuisse a
nocerepoteritpuerisinfectisoriginali peccato, utpote Ccelestino asseritis, se iJlam non audere conlcmnere.
suis mancipiis, quorum ipse est princeps. Clamat An- Peccatum originale esse polissimam ac proxirnam
natus, pag. 858 : < Negamus crudelem consequen- causam reprobalionis est sancti Augustini sentent a,
liam. > At connexionem illam asseveravit satis con- idque concedit Aiiamus, pag. 614 sui Calvini des-
sianlersaiictusAiigusiinus.lib.ivOpeiis imperf., cap. tructi, de qua pag. 667, cap. 10, part. in, scribit:
200 : < Si aulem non eruitur, inquit, de potestate * Credo mihi Jicere jam exhorrescere, quia mater
tenebrarum, et illic remanet parvulus, quid oiiraris 6I esl Calviniani dogmaiis. > Potuitne Augusiini sen-
in igne aeterno cum diabolo futurum, qui in Dei tentia vilius excipi? Ridet Annaius lib. vm, cap. 1,
regnum intrare non sinitur? > Respondet Moraines quosdam qui, explicaturi verba illa Ccelestini : Pro-
disp. 40 Anti-Jansenii, num. 00, id dixisse Augusti- funditres ver* difficitioresqueparles intercurrenlium
num wstu diiputationis abreplum. En Semi-Pelagia- qumstionum, quas lalius perlractanmt qui hwreticis
norum voces, Augustinum necessarium modum ex- restilerunl, quarumdam qusesiionum indicero texunt,
cessisse,a Cceleslinodamnatas, cujus quidem litleras, quas ad propositum non facefe non prave idem os-
prout ulile est ipsorum causae, recipiunt, sed prout lendit; at petimus ubinam contra Pelagianos latius
in rem Augustini faciunt, miuimeimitaiilur. ltaque agilarit Augustinus quaestionera illam de prcedesii-
erravit Augustinus furore abreptus eam conuexio- natione; certe in epislolis ad Pauliuum el Sixtum
nem asfruendo, quam nullain esse receniiores con- de illa non multa Joquitur, ut vix dicendus sit fusius
lendunt. Opponimus cap. 11 , < perseveranliam inibi eam perlractasse : verum in libris ad Prospe-
usque in finem ad Chrisli gratiam referri, > dalur rum et Hilariuin latius de illa disseruit; at in co
enim gratis, ul ex precibus Iuse probat Augustin.us, opere sanctus doclor haereticis non resislebat : erant
et definitum est in Arausicana synodo, canone 10. enim Semi-Pelagiani caiholici, eratque id iiomen
Inde inferimus praedeslinaiionem ad gloriam esse G C factionis, non baeresis. Ccelestinus vero illas quaes-
pariter mere gratuilam; nam prsedestiuaiio, quae tiones appellat, quas illi qui baerelicis resliterunl
segregat reprobum a prsedeslinato, fundatur seu perlractarunt. Scio quid responsuri sitis, inlelligenda
connectitur "cum dono perseverantiae finalis mere esse Coelestini iila verba, qui haerelicis resisterunt
liberaliter lneritis superaddito; ergo a niera libera- specificative non reduplicalive. Scholae interpreta-
litale Dei prxdestiuaiio dependet. Hanc connexio- mentum est; uesim litigiosior, cedo herbam, necme
nem vidit ac propugnavit Augustinus; eamdem hoc postreinum multum.movet, ad alia transeamus.
sancti Patres Augustiniani, Prosper, Fulgenlius, Sed miiissime atque humanissime vobiscum aga-
Prudentius, Rliemigius aliique asseruere; al receu- mus; scitole adeo in lulo essesancti Augustini auc-
liores eam connexionem neganl, qui Augustini loriialem, ul causam de qua hucusque litigavimus
doctrinam juxla cpnnexionem cuin Ccelestini lilleris ex integro vobis uliro cedere possimus, qnin quid-
recipiunt, quam tamen connexionera justa proprias quam detrimenli Augustinianae doctrinae dignitas
opir.iones recipere vel respuere nec piget nec pudet. subeat. Habuerinl decem illa capila Ccelestinum
Uno verbo, Augustini libri ad normam lilterarum auclorem, nultum Augustini dogma cum illis con-
Cceleslini examrnandi sunl, Coelestini vero litlerae nexionem babeat, damus omnia, ut libet, ut lubet.
juxta suain ipsorum imagin-ilionem interpreiandae. D I Hinc tamen non fil ut capiialia sancli Augustini
Illi quidem , ut probent hsec capita, quse epistolae dogmata inter adiapbora numerenlur, qusc libero
Ccelestinianaeconnexa sunt, esse reapse ab aposto- disputantium arbitrio permissa sunt. In illis capiti-
lica sede emissa, producunt Petrum Diaconum et businitium fidei, piumconsilium, probabile studium,
Ecclesiam Lngdunensem , a quibus illse sententia? sanclam cogitationem, perseverantiam finalem esse
iaudalo ponlifici ascribunlur. At respondemus eos Dei dona decretum esl, Augusiino id gloriaedetur,
Patresillam epistolsc appendLcem legisse, et tamen suas ipsius theses adversus Massilienses defensas in
uti dogma catholicum praedestinalionein absque fldei dogmnla a Cceleslinorelaias fuisse. Interroga-
meritorum priecognitioiiestaluisse; sed dicent mi- tos velim modo recenliores, an posl Ccelestini obitum
liori se illorum-de Augustini doctrina judicio non ulla alia Auguslini asserla ab apostolica sede coulra
slare; bene, nec illorura nos convincimur testiino- haereticos aliosve slaluta sint? Affirmabunt profecto
nio, ut Coelestinoillas thcses deputemus. qui sciunt viginli quinque canones Arausicanos a
Subit liic menteiii, quoniam de prsedeslinatione Felice IV ex sancli Augustini librisdesumptos fuisse.
sernio incidit, .recenliorum inodestia in sentenlia Coelestinusex sancti Augustini doclrina quidquid
m SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 852
Massilienses in dubium vocabant, definivit, ex ejus- A auclores silentio praeterire. Etenim cum Augustinus
dem etiam sententiis contra novos Pelagianorum Pelagianos primitus impugnandos suscepisset, ita
conatus a successoribus idem praestitum fuit. Sanc- eorumdera errores insecutus est, ut Auctores miniroe
tus Gelasius papa D. Augustini sententiaro de trans- publicaret. Cujtis facti hanc ipse ralionem assignat
fusione peccati originalis in prolem ratione concu- lib. n Retract. cap. 35.~/n hisaulem, inquit, librisla-
piscentiae, de exclusione a regno coelorum, de mise- cenda adhuc arbilralus sumnomina eorum, sic eos faci-
riis ex peccato originali venientibus, de infantium lius posse corrigi sperans. Et quidem magni Palris ves-
damnatione ,- de libertate ad bonum per peccatum tigiis inhaerentesnostri instituti homines BasiliusPon-
amissa , aliave multa in epistola ad episcopos per cius Hispanus, ac Garolus MoreauGallusita importaias
Picenum approbavit. Leo Magnusinlegra duo capita Augustino injurias confularunt, ut adversariorum no-
Augustinianae doctrinse suis lilleris inseruit, in qui- minibus pepercerint. Familiare igitur majoribus nos-
bus asserit Augustirtus, non improbabiliter dici, pa- trisexemplurasecutiiSjCensorumnominibus suppres-
rentum quoque peccalis parvulos obligari, non solumi sis, minus honoriflca eorumdem de Auguslino dicla ex
primorum hominum, sed etiam suorum, cap. 46i Augustino ipso refellam.Optime enim de htimano ge-
Enchirid. Quare, si sarictissimo eidemque doclissimoi nere merentur , qui aritidota suggerunt , eliamsi
pontifici Leoni illa Augustini sentenlia plaeuit, quara B venenorum ariifices minime prodant. Dahimus pro-
hiclantum non improbabilemjudicabal, quantum illasj fecto grande patientise , grandius roodestise docu-
apostolicae sedi placuisse dicemus, quas tanquam cer- mentum, ul vel hinc rnitiora jam tandein erga insi-
tas, lanquam sacris litleris conformes, tanquam deni- gnem Ecclesiae doctorem consilia eosdem in poste-
que plane orthodoxas totis Jacertis contra haereticosj rum inituros non dubitemus. Verum ne Censores
propugnavil? Statuerit itaque Cceleslinus quidcontra i ita cum Augustino comraitlam, ut sub lite etiam
Massilienses ab omnibus lenendum sit, non inde> diroittam , Judices advocandos decrevi, a quibus
intracancellosbfevissimosAugusliniana doctrina res- gravissima haec, si quas unquaro alias, causa cog-
lringiluf, latius expatiatur, ac secura unanimi coil- noscaiur. Vos, vos, precor, adesle vetustioris Ec-
sensu Romani praesules procedunl, Auguslinum ini clesise Patres, bello invicia manus, actot deHele-
staluendis de auxiliis divinse gratise decrelis summai rodoxis reportatis triumphis percelebres. Voscceles-
semper religione sectiti. Subsidat ergo jam landem tis Senatus luroina, ac Chrislianae reipublicae colu-
tantus ex his, ul putanl, Ccelestini capilulis pulvisj mina, quorumauclorilatem CatbolicusOrbis sequitur,
a recentioribus contra micaiilissimos Aiigustinianii sapientiam universi adorant, dicla tanquam secretiora
solis radios excitalus , ac sancli prsesiilis doclrina Numinis oracula singuli venerantur. Sedete Augus-
quacunque falsarum interpretationum depulsa cali- C linianae causaeJudices honorarii, hinc quorurodam
gine Ecclesiam universam illustret Recentiorum accusaiiones, isthinc Auguslini defen-
CAPUT IX ET ULTIMUM. sionem audituri. Vestram fideui quicunque in suspi-
cionem vocaverit, is ab Orthodoxa fide se penitus
Centum ac triginta quinque recentiorum conlra D. Au-
alienum ostenderit. Tu vefo, MagnePater, quando
guslinum convicia, dicleria ac censurm ab eodein,
sancto doctore et sanctis Palribus repulsm. dignam-advocalionem nullus tibi morialium commo-
Mirari satis nequeo Augustinum lam magno ac; dare potest, tuae ipsius causae suffragator accedc
felici ingenio excelluisse, ut non modo eos bostes, Et si olim apostolicae sedis decreto in controversiis
quibuscuro vivens acerrime dimicavit, mille volumi- de divinae gratiae auxiliis sententiam dicturus judex
nibus conculcaritprotriveritque, verum etiamasserta t destinatus fuisti, patere parumper, id quorumdam
abs se dogmata iis argumeniorum armis muniverit, utt (ut mitissime loquar) importunilate exigente, ad
et subsecutorum omnium haereiicorum consilus infre- Pairum iribunal sisti ex judice reum. Neque enim
gerit, ac quorumcunque hominuiu censuraseluserit: : arbitror te id a?gre esse laturum , qui olim novitii
cum nullas sive haeresis sive invidia voces dare pos- dogirtalis a Juliano accusalus, Patrum judiciura non
sit quibus suis in libris Auguslinus plenissime non, modo non declinasii, quin imo ad illud vel repugnan-
salisfecerit. Exemplo sinl recentia convicia quibuss T>* tem adversarium obtorlo collo traxisti. Erit sane ju-
iioniiullLnovitii scriplores venerandam magni Patriss cundum inlelligere, imo vel oculis ipsis intueri in-
canitiem temerario ausu discerpere conati sunt : numeros Ecclesise doctores alhos caiculos (neque
quandoquidem etiamsi nullus pro Augustino defen- enim est incerla victoria) Augustino adjicere, ejus-
sando stylum stringal, ex uuius illius dictis omniumi dem sententias comroendare, aucloritalem defen-
calumniantiuraorapenitusobstruiintur. Hocmodode- dere, adversariorumque temerilalem gravi judicio
monstrareaggredior.produclis hinc novorum scripto- percellere. Al cilo citius adest sacer divorum sena-
rum censuris, illinc verbdatis exAuguslino responsis. tus, et quidem frequentissimus , Augustinianam
Cjuaesane quicunque procut amoris el odii causas3 causam cogniturus. Tumultuantur rotundo agmine
habens, atiente perleget, is profeclo falebjtur Au- adversarii Aogustinum accusaluri. lnterim sanctus
gustinum ita esse locutum, ac si cum reccniissimiss Pfosper, qui inter primi subsellii judices sedet, ac-
hisce hominibus, qui post duodecim saeculaerupere,, cusaloribus loquendi facullalem faciens. < Ecce,
reapse litigassel. Hic lamen mihi decretum est, illa- inquit, salva catliolicaepace victoriae, salva indisso-
tus AujjuMlno ContumeiiM itspellefe » illsruin mt*j iubiliHiiimmmte Aeammm puratl «umei uno*
85* VINDICIJE AUGUSTJNIANJE. 854
NOS DOCTRIME ^MENDATIORIS audire, et circumcisas A IV.
ab omni errore lineas subtilissimse discretionis agno- CENSORES. S. AUGUSTINUS.
scere. Constituatur in medio quod DE NOVIS EMERSIT Quw si dala explanala- Quae lu st non didicis-
INGENIIS (Cont. Collat. initio). > < Ut facile vel tenuis que semper fuissenl, forle ses, Pelagiani dogmatls
neque Pelagiana hmresis machina sine architecto
diligenliae advertat inspector, quam injustis oppro- fuissel exorta. necessario remansissel.
briis CATHOUCI P&EDICATORIS memoria carpatur, et Lib.vi contraJul.. cavA 1.
in quod peccatum cadant qui aliena instigatione S. HIERONYMUS.
commoti SCRIPTOREM CELEBERRIHI NOMINIS promplius Scripsit dudum vir sanctus et eloquens episcopus
habeant culpare, quam nosse (In prwf. Resp. ad Augustinus ad Marcellinum, qui postea sub invidia
cap. Gallorum.) > tyrannidis Heraclianae ab hsereticis innocens eaesus
est, duos libros de infantibus baptizandis contra
I. haeresim vestram, etc Alios quoque specialitef tuo
CENSORES. s. P. AUCUST1NUS. nomini cudere dicilur, qui necdum in nostras venere
Hme noslra ratio conci- Mira sunt quae dicitis , nianus, unde supersedendum huic labori censeo , ne
liandi libertatem arbitrii nova sunt quae dicitis, dicatur mihi illud lloraiii, In sylvam ne tigna feras;
cum divina praideslinalione falsa sunt quae dicitis.
a nemine , quem viderim Mira stupemus, nova ca- B aut enim eadem diceremus ex superfluo, atit si nova
hucusque tradita, ideo sa- vemus, falsa convinci- volueiimus dicere , a clarissimo ingenio occupata
lius hmc duxi pauto fusius mus. Lib. ui contra Ju- sunt meliora. In fine Lib. m Diatog. contfa Pela-
explicare. lian,, cap. 3. gianos.
S. BERNARDUS. V.
Miror adroodum si novus iste novarum inventor CENSORES. S. ACGUSTINOS.
asserlionum et assertor invenlionum irivertire in hoc Neque ex Augustini 0 doelrinam cui omnis
rationem potuerit, quaesanctos Patres latuerit, Am- opinione tol fideles fuis- setas aures surrigat, quae
brosium et Augustinum. Epist. 77 ad Hugonem. senl turbati, ad Pelagia- homines annosos , quse
vosque defecissent, facile- denique presbyteros me-
que reliquim illw Pelagia- reatur habere discipuios!
CENSORES. S. AUGUSTINUS. norum in Gallia , quarum Legat, legal in concione
Neque vero dubito quin 0 quid perdidit, qui te in epislolis Prosperi et quod scripsit; notos atque
ab Augusiino et cmteris audire non potuit! Lib. iv Hilarii fil mentio, fuissent ignotos, doctos atque iii-
Patribus unaiwni consensu contra Jul., Oper. imperf. exstinttm, concertationes doctos recitatnrusinvitet;
comprobata fuisset hwc cap. 119. denique inter callwlicos seniores cum junioribus
nostra de prmdeslinalione facile fuissent composilw. convenite, quod nescie-
senientiq, raiioque conctliandi hbertalem arbitm cum hatis discite, quod nun-
divina gratid , prmscienlia el prmdestinalione, si eis C quam audieratis audile. Lib. ii de Orig. ariimw ,
propositafuisset. cap. 5.
S. PROSPER.
JONAS, EFISCOPUS AURELIANENSIS.
Ecce salva catliolicae pace victorise, salva indisso-
lgitur, quia non solum B. Augustino, sed etiam lubilium reverenlia decretorum
aliis eximiis doctoribus te superciliose prsetulisti, parali sumus patro-
nos doclrinse emendatioris audire, et circumcisas,ab
merito solitaria destruclionis tuse gloriatio in im-
omni errore lineas subtilissimae discretionis agnosce-
mensum sese extendens, in irrilum deduciiur. Vae
re. Conslituatur in medio, quod de novis emersit
namque eidem glorialioni tuse, juxta illud Eccle-
siastis imminet, quia non habens fotum ex consor- ingeniis. Inilio libri conlra Cotlalorem sancti Augu-
tio aliorum, ffigore solitario torpet, el cum ceciderit slini reprehensorem.
non habebit sublevantem (Eccle. iv, 10). Lib. i de VI.
Cultu imag., tom. ix , part. i, Biblioth. PP. edit. CENSORES. S. AUGUSTINUS.
Coloniensis 1618. Qui novarum solulio- Melius exponant ista
num invenlionem pulanl meliores,non isii quorurn
III. injuriosam esse Augustino, novi jam sententiam re-
CENSORES. S. AUGUSTINUS. . idem mihi facere videntur, probandam, sed alii qui
illi qui sine Scipio- veraciter possunt. Epist.
Quare dubitandutn non Quis dedigneluf lalem U quod
num et Cmsarum injuria 89 ad Hilarium contra
est, si ea de re vel Augu- liabere doclorem ?..'. 0
stinus vel D. Thomas con- admiranda atque secian-. dici posse negarent, esse Pelaaianos.
aliam inslruendw
sulerenlur, responsuros da doctrina! Lib. u de jam aciei ralionem, quam fmtlempore fundarum et baliS'
fuisse nihilominus prmde- Orig. animm, cap. 9. tarum.
stinalionem et revrobatio-
nem non sine prmvia illa scientia, habitaque conside- S. FULGENTIUS.
ralione usus tiberi arbiirii futuri, etc Proinde memoratus Dei pontifex Augustinus tur-
S. COELESTINUSPAPA. rim fortitudinis ipsara gratiam tenens, et exinde
Legimus supra magistrum tion esse discipulum , cuncta hoslilium macbinaraenta telorum ccelestis
lioc est, non sibi debere quemquam ad injuriam do- juvaminis virtute confringens, non solura ipse de
ctorum vindicare doctrinam : nam et hos ipsos a hoste victoriam referens triumphavit, quin etiam
Deo nostro positos oovimus ad docendum, cuin sit, posieris certandi et vincendi ordinem , si quando
dicente Apostolo, eis teriius locus intra Ecclesiam victa pravitas recidivo ausu infandum caput erigefe
deputandus. In epislola ad episcopos Gallim contra niterelur, ostendit. Lib, n de Verilale prwdesl. et
sancti Augtiblinicalumniatores scripta, cap. 1. grat., cap. 18.
835 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTlNi. S36
VII. A IX.
CENSORES. S. AUGUSTINUS. CENSORES. S. AUGUSTINUS.
, Absit ul ego Auguslino Non improbo bumili- Inlerim vero.dum sub ea Adhuc quippe in quae-
prmporieiidumdliquem pu- latem luam, hno vero qudsi caligihe D. Augusli- stiorte caligant de pfae--
temeorumquisuccesserunl, eiiani lauilo, quod hono- nus ad hoc.non attendit, deslinatione sanctorum.
sed m mguqndumquidem, rasli doctorem tunm, nec arbitraius primo aspectu Loquens de Setni-Pela-
At mulinm iriieresiuirum homjnem , sed ipsam , cum suadeprwdestinatione gianis, lib. de Prmdest.
dicas collala in eum esse1 quae tibi per illura loqul opiniorieeise corijunctum, sanctofum, cap. 1.
scitrilim clonaionge plura dignata est veriuiiem,si etc.
quam cmteris, an oynnia; lameii potueris demon- S. PAULLNUS.
Uem uirum successuris slrare quid per illum ye- •
ontnibuscilfa eOniparatid- ritatls acceperis; Vellerii 0 lucerna digne supra candelabrum Ecclesiae po*
nem pauciora serrala esse, itaque rescriplis tuis , sita, quae late calholieis urbibus de septiforroi lino
qn. nulla, u( crimen sit quid te docueril, ine do- paslum oleo laeliliae lumen effundens, densas licet
quod alii radium quemdam ceres ; absil enim ut eru- hserelicorum Caligines discutis, el luceih vefitatis a
videre se pulant eXAugu- bescam a presbyterb ili-
ttini Sole non- emissum. scere. Lib. de Orig. mU confusione tenebrarum splendore clarifici seriuonis
Et alibi • Qum pkrique mw cap. 1. enubiias. Epistdla 51 ad Augustinum, in ejuideni
non videntur satis adver- „ commendalionem.
tisse, dum Moliriai audactam exaggerant indicantis. B fi X.
aiiquid lucis dejuisse Augustino iri conciliahda cum
creqtq Iibertaie.dwxnorum dtcreiorum el auxiliorum' CENSORES. S. AUGUSfiSUS.
efficacia. Prmterea hmc sententia Ego aulem nolo exagge-
S. THOMAS VILLANOVANUS. (nempe Augustini de pfae- faremeis verbis, sedfllis
Si Sapienlia lux esl, quis in Ecclesia Dei ita lucet deslinalione) occasidnem cogitandum potius relin-
hqminibus despon- quo, ut videant quale sit,
ut Augnslinus ? A sole omnia astra lucent, ab Au- prmbet dendi ahimo, . ne dicam quod sibi persuaserunt,
gustino omnes, qui post ipsum fuerunt, dociores desperandi, iegnius ope- praedicationepraedeslina-
sapientiae' lumen acCipiunt. Serm. 1 de sancto Au- randi, obtendendi excusa- tionis aiulieniibus plus de-
tiones, atque ea de causa sperationis quam exhor-
gustino, Unde etiam de Augustino polest exponi illud minus hominum animos taiionis afferri, hoc est
Job xiv : Qui claudit steitas quasi sub signaculo, quia erga Crealoremdiligendum enim dicere tuiic de sua
in ipso in scrinio sui pecloris , quasi tota sapienlia ac coiendum txcilare vi- salute hominem despera-
fuit reclusa, quse quasi aperlo sigillo eructatioiie suae deaiur: 'Certe non eideo re, qnando spem' suam
ratiohe pateniissi- non in se ipso, sed in Deo
doclrinae ore, et manu fuil mundo pandita et rese- ' qnannm ma libertas arbitrii nostti, didicefit ponere , cum
rata. Unde ipse dieituf clauderesfellas, id est om- quam experimur, quwque propheta cJamet : Mate-
nium aliorum doctorum doctrinas in suo peciore , lam. dptfle in ciimdivina Scripturis dictus dninia qui spem
sub ad modum liber vel littera' Qsacris trqditur, ponit iri homine (iefem.,
quasi signacuio quo prmdesiinaiione iia expti- xvn, 6). Lib. de Donu
clauditur sigillo. B. Jordanus de Saxonia, serm. 13. cata cohmrere valeai. perseverariliaB, cap. 17.
VIII. S. PROSPER.
CENSOBBS. S. AU60STINUS.- Hoc proppsilum vocationis Dei, quod vel ante
. Qum AUgustinidoctrina Itaque, dilectissimi , mundi initium, vel in ipsa conditione generisjiumani
plurimosex fidelibus, prm- ne vos conturbei hujus et rejiciendorum dicilur facta discre-
sertim ex iis qui in Gallia quaestionis obscuritas;, 1 eljgendorum
riidfubanturnon soltan rn- • moneo vos primum ut de lip, etc, et.l.apsis curam resurgendi adimere, et san-
doclos, sed eiiam doclissi' iis quse intelligi;is agatis ctis nccasioncm temporis afferre Removeri itaque
mos viros alquein episco- Deo gratias: qutdquid est pmnem industrianijj fpllique virtules, si Dei consti-
pali dignitale conslilulos , autem quo pervenire non- tutio humanas praeveniat voluntates, et sub hoc prae-
mirum m modum turbavit, duni polest vestrsemenlis
ne dicam illius occasione intentio, paeem inter vos destiiialionis nomine fatalem quamdam induci ne-
lalulem eorum fuisse peri- et cliariiaieni servantes a cessiiatem. Ita Semi-Pelagianos senlire scribit ad
clilqiam. Ne enim ejus- Domino, ut intelligatis Auguslinum.
modidqclrinwadhwrerent, ' orate. Et doiiec yos ipse
hmresipqiiusPelagianm tx pcrducat ad ea quaenoii- XL
parte assenlienduni pulq- durti iutelligilis, ibi ara- ™ CENSORES. s. AUGUSTINUS.
bqnt. bujate , quo peivenire 1 Unum iamen e difficilii- Sed primum secundum
poluislis. Lib. de Grai, misab Auguslinoet ab aliis aucioritatem Scfiptura-
el lib. arb., cap. 1. Vide cap, lu de Vono perseveran- fu.i sfiinperjudkalum, ve- rum sanclarum, utruin se
tiw. rcim invenire raiionem ei ila (ides liabeat demon-
ECCLESIA LUGDUNENSIS. modum , qui dijficulldles strandum est. Deinde, si
Augustinus nec tanla perlurbatione el permolione omnes peileret, .el humq- vpluerit et adjuverit De-
nuiii inieilectum pacaluni us, istis garrulis raiio-
lidelium ab intentione veracissima et fidelissimsedb- omninoredderet
super co- cinatoribus eiatioribus
ctrinae suaefrangi ppiuit aul revocari; sed magis eos hmrenlia libertaiis afbiifii qoaiir eapacioribus, at-
ct scripiis suis in quantuni potuit admonuit et in- cum divinq gratia,• prm-~ que ideo morb'6' peficu-
scientiael prwdeslinafione. losiore laboranlibus, sic
struxil, et oraiionibus apud Deum prolusis fidelitef, Ac quamvis /li liwrelici, fortasse seryiemus , ut
ut
adjuyit, inteiiigerenl el aguoscercBt quam neces- quivel divirim graiia vet inveniant alfquid unde
sario et quam salubriter propler eommendationemi libertaii arbitrii prwjudi- dubltafe non posshil. Lib.
divinse gratise «jusdero prsedestinationis veritas om- cium afferre molili sunt, ex \de Trin., cap. 2.
nino et credendii et praedicanda esset (Lib. de Tribus' Scripturis sanctis pyinci- Quouiau vos aliquando
piisque fidei efficaciiersint coritra evideiitissimam
Ei>ist.,cap. 55, tom. IX.Bibl. PJ?»»art. i,p. 1009). expugnali, haud tamenscio aiicioritaum ratio humu-
837 VINDICIJE AUGUSTINIANifi. 858
an expiicata pemtus et na deteeiat , proferle A auclorilatem fideliter obediatur. Lib.de Tnb. Epist.
abunde reddita ralione in- ipsam regulam rationis cap. 26; idem habet cap. 24. Expositiones Augustini
tcgra conciliandi libertalem veslrav Serm. 14 de Verb. doctoris egregii super illudl ad Tira. n, 4 : Deus vult
arbiirii cum illis tribus, et Apostoli.
ha-reticis adilus, qua fdci- omnes "homines salvos fieri, bonse sunl. S. Bonaven-
lius ad pacem unitatemque Ecclesiw redirent, sit paler tura, 1 Sententiarum, " dist. 46, quwst. 1, art. i. .
factus , et concertationes qum anle mille annos inter XV.
viros catholicos obortm sunt, quantum par est, sini
CENSORES, S. AUGUSTINUS.
composilm.
S. 1NN0CENT1USpapa. Vnde cessat objeclio Quid de illis dicis qui
quam swpius Augustinus in ulero rooriuntur? 0 an-
Sanclse fraternitatis vestrae litteras plenas fidei, repetit, quwque in causa guslia! Serm. 7 de Verb.
totoque catholicae religionis vigore firmatas a vobis fuit, ut lestimonium Pauli Aposl. Idem epist. 105 ad
missas, et conciliis veslris per Ifatrem et coepisco- non de omnibus universim Sixlum: Et cur providen-
hominibus exponeret, sed lia Dei, cui nostri capilli
pum nostrum Julium pergrato suscepimns animo, ad tres itlas expositiones numerati sunt, sine cujus
qnia earum tenor omnisque contentio in considera- confugeret. Swpe eriimob- voluntate non cadit pas-
lione quoiidianaegratiae Dei, el in eorum correctione jicit pueros in uteris ma- ser in terram, quae nec
ternis interdum perire anle fato premitur, nec lortui-
qui conlra senliunt, integra ratioue consistit, ul et baplismum, neque tamen tis casibus impeditur, uec
j.
illis omnero tollere possit errorem, et idoneo dato " per pueros, neque per pa- iilla iniquitaie eorrumpi-
quovis nostrse legis exemplo, quem sequi debeant, renles, neque per ministros tur, ut renascantur ad
eis haereditatem ccelestem,
dignum possint prsebere doctorem. In epislola ad S. itare, qui percuperenl
est 96 inter subvenire, et remtdium non consulit omnibus
Augustinum, quw Augustinianas. baptismi ad salutem ad- parvulis filiorum suorum,
XII. hibere, nec tamen pos- et nonnullis consulit etiam
CENSORES. S. AUGUSTINUS. sunt. parvulis impiorum?
Exposiliones aliw Augu- Manifestum est eos qui S. FULGENTIUS.
stini ad locumPauli (nem- huie resistunt tam perspi- Ubi enim duorum parvulorum nec in actibus ati-
pe Deus vuit omnes homi- cuae veritati non intefJi-
nes salvos Beri, ITimoth. gere omnino qua Jocutione qua stint merita, nec in origine dissimilis causa,
II ) prmler DamasCeni et sit dictum quod Omnes manifestum quidem nobis est quod ambo fuerint
communem Palrum expo- hominesvult Deus salvos origiriaiis peccati vinculis obligati, occultumverbcur
silionem, omnes vet ptimo fieri, cum tammulti salvi nou ambo fuerint absoiuti. Sciamus
aspectu peregrinw ttexor- non fiaiit, non quia ipsi, igitur imperscru-
tw qpparent. sed quia Deus non vull, tabile nobis esse eur uno derelicto alterum Deus ab
quod sine ulla caligine illa perdiiionis massa gratis eripiat, elc. Dicet ali-
XIII. manifestatur in parvulis:
dicium quis : Cur non ambobus Jargitus est Dominus gra-
sedsiculilludquod
CENS0RES. est, Omnesiu Christo vivi- C tuitam misericordiam, cum unus ambos reatus ob-
ficabunlur (1 Cor. xv, 22), stfinxerii ? Cui, salva imperscrulabili altitudine jn-
Frustra nolnit Augustu cum tam nnilii aeterna diciorura
nus concederehanc volun- roorle puniantur, ideodi- Dei, respondemus, ideo non utrumque li-
tatem Dei circa omnium ciumesl, quiaomnes qui- beratura vel utrumque damnatum, quia Dominus,
sdlutem, et locum illum cunque vitam seternam qui malum nec velle polest aliquando nec facere, ab
Pauli nulloextribus modis percipiunt, nofi perci- uno severilale debitum prsecepit exigi, alteri
recte exposiiit. piunt nisi in Christo ita justa
;
quod diclum est, Omnes vero jnssit gratuila bonitate dimitti. Lib. 1de Veri-
XIV. homines vult Deus salvos tate prwdest. elgrat,, capA5.Idem docet S. Prosper
' fieri, ideodictum est, quia conlra Ingralos, cap. M.
CENSORES. omnes qui salvi flunt, nisi
ipso voienieuon iiunt, ei XVI.
Tres, quatuorve ex Au- si quo alio modo illa verba CENSORES. S. AUGUSTINUS.
gustino commemoratisunl apostolica intelligi pos- . . Appellare cognitiones Quisquis ergo non eam,
a nobis nwdi exponendi sunt, ut lamen huic aper- illas rerum in verbo et in quam
Verbailla (Deus vult om- lissimse veritati, in qua proprio genefe diem, tnut- vel indagare pro nostro modulo
vel putare
nes homines salvos fieri) videmus tam multos vo- tipticareque ea ratione potuimus, sed aliam re-
cum iilius opinionem ex- lentibus hominibus, sed dies comparalione diverso- quirit in iJJorum dierum
poneremus, qui mihi qui- Deo holente salyos non B rum objeclorum, est uti enumeralione senten-
dem ad eludendummagis, fieri, contraria esse non vocubutis ad libitum, et liam, quse non in prb-
quam recti, et solidi videri possint. Episl. 107 ad Vi omnium sensum et plietia flgurate,-sed in liac
solent. lalem ;item cap. 105 En- prmter nec ullam ve- crealurarum conditione
upinionem;
chirid., et cap. 14. dt risimilitudinem habet, ]iroprie meliusque possit
Corrept. el grat. Moysem cum populo rudi inlelJigi, quaerat el di-
ECCLESIA LUGDUNENSJS. in ea significatione fuisse vinitus adjutus inveniat.
Sensusillorum verborum Apostoli, quibus ail: Qui potuit loculum, quam vix idlus Fieri enim potestut.etiam
excogitare, excogi- egoaliam his diviuteScri-
vult omnts homines salvos fieri, etiam nos superius talamque sibi persuadere. piurse verbiscoiigruentio-
commemoravimus, et fldeliter posse accipi diximus, Quare exponere in eo seiisu rem fortassis inveniam.
si tamen et ille sensus B. Augustini, quem ille juxta Scripluras eslsane earum Neque enim ita lianc
auctoritatcm enervate, el confirmo, ut aliam, quae
alterius divinse Scripturaa auctpritaleni diligentef in- (si in impugnanda sanctis- prseppnenda sit, iriveniri
quirlt, et mullis ac veracibus modis exponit, pariter simi eminentissimiquedo- non posse contendam.
ctoris de Ecclesia et sacra. Lib. iv de Gen. ad litl.,
fecipiatuf. Nec propter istum ille damnetur, sed po- Iheotogiaquam merifissimi cap. 28. Curo liis autem
tius utrique sensui prOpter veracem et piam Patrum sententia, fds esl ita loqui) qui cuncta illa quse vera
 839 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTJNI. 840
ludibrie forle eam cofam sunt falsa esse non dicunt, A S. PRUDENTIUS-
irifidelibus exponere. Me- honorantes, et in culmine Hujus rei lestis est sanclus antistes Fulgentius,
rilo ergo senlentia Augusli- sequendse aucloritalis no- si nulla nobis alia aut au-
ni ab aliis Patribus et do- blscum conslituentes il- qui super hoc, elc. Certe
ctoribus communiler re- lam per sancturo Moysem ctoritas aut ratio suppeditaret, solus ille nobis in
vrobalur. ediiam sanctam scriplu- hnjus sermonis inielligentia sufficere poterat, cujus
ram tuam, et lamen nobis aliquid contradicunt, ita doctrina atque scientia tanto in catholica Ecclesia
loquor: Tu esto Deus noster arbiler inter confes-
siones meas et contradictiones eorum. Lib. xn honore ei amore jeonvaluit, ut de illius scriptis uul-
Confess., cap. 16. lus unquam dubitaverit, nullus derogaverit, etc
S. TIIOMAS. Testis est etiam sanctus [Prosper, vir in omni lilte-
Haruai igitur expositionum prima (sciiicet Augu- rarum eruditione doctissimus ac facundissimus, qui
stini) est subtilior, magis ab irrisione infideliumScri- Gailorum aliorumque sequacium impudentiis, et li-
pturas defenderis. Secunda verO (scilieet aliorum san- bris fideliter edilis, et Rpmani pontificis edicto sua
elorum) est planibr, et magis verbis lillerae, quantuni Jnstantia impelraio propugnator fortissimus ac fide-
ad superficiem consona; quia tamen neutra earum a lissimus obviavit. Proinde impudenlior caeteris tui
veritale fidei discordat', et utrumque sensum clrcum- similibus comprobaris , qui cum eorum venerabitia
stantia Jitterae paiiiur, ideo ne neutri liariim expo- B scripla legeris, qujppiam secus ausus es mussitare.
sitionum praejudicelur, uiraroque opinionein susti- Lib. de Prmdest., cap. 11.
nentes, ulriusque rationibus respondendum est. XIX.
Qumst. disput. q. 4, de materiw informis crealione, CENSORES. IIDEHalibi.
qrt.%. .'...' Verum opinio Augustini Contra Augustinura pa-
hoc modointetlecta theole- rum modeste loquitur Ca-
XVII. scholasticis jam non therinus, et in illius sen- ,
gis
CENSORES. S. P. ACGUSTINWS. probatur, et merilo, ex ea tentiam suo modo intel-
; Temere affirmabimus Qiiidjesponsurus sum? enim. cogimur incidere in lectam procaciter fertur.
auxilium sufficiens aliqui- Auditufus es Augustinum, sentenliam Pelagii. Item. In hoc turpissime
bus denegari, alque ab Au- qui lion audisii Aposlo- certe Catherinus lapsus
gustino aliisque idem sen- lum dicentem : Ohomo! estquod .non inlelligens mentem Augustini, ipsum
tientibus petere possumus tu, quis es qui respondeas impudenler impugnat et reprobat.
undenam hujus voluntalis Deo (Rom. ix, 20)? Duo S. AUGUSTINUS.
Dei certiores facti fuerint. parvuli tiaii sunt, si debi- Quomodo sperem te auditurum esse quod dico,
lum quaeras, ambo tenent
nyassam perditionis,, etc Sed habet figulus luti po- qui tarii in proximp non audis ipse quod dicis, dum
teslatem ex eadem massa facere aliud vas in honorem, libi continup contradicis? Lib. wcontra Cresconium,
aliud in conlumeliam (Ibid. 21). Disputare vis me- C cap. 12, tom. VII
cum ? Inio mirare mecum, et exclama mecura : 0 al-
titudo divitiarum.(Rom. xi,35). Serm,. 11 de Verb. XX.
Apost. CENSORES. S. AUGUSTINUS.
S^ PROSPER. Mihi in hac parle non Si autem hoc adjuto-
Eb ipso lempore quo ad oirines gentes prsedicalio probaiur doctrina B. Au- rium vel angeio vel bo-
guslini, etc, sed existimo mini, cum primum facli
. Evangelii mitlebatur, quaedam loca apostolis adire .aliter philosophandum de sunt, defuisset, quoniam
prohibebatur ab eo qui vult omneshominessalvos fieri donis, quw in Adaipo per- non talis natura facla e-
et qa agnitioriemverilatis venire, Miiltis utique inilla didimus. rat, ut sine divino adju-
iorio posset manere si
reiardatis atqiie aversis Evangelii mora sine agni-
vellet, non utique sua cttlpa cecidisseot; adjuio-
lione veritatis, et sine regenerationis consecratione rium quippe defuisset, sine quo manere non pos-
morituris. Dicat ergo Scriptura quod gestum est: sent. Nunc autem quibus deest tale adjutorium, jam
Trunseunles dutem, inquit, Phrygiam el Galatimre- pcena peceati est. Lib. de Corrept. et grat., cap. 11.
S. INNOCENTIUSpapa.
gionem vetiti sunt a sanclo Spirilu loqui verbum in
Asia. Cum venissent autem in Mysiam, lenlabant ire iri Liberum enim arbitrium ille (nempe homo primus)
In perpessus, dum suis inconsultius utitur bonis, ca-
Bithyniam, el non permisit illos Spirilus Jesu, elc.
ad Rufinum. Idem docet in 11 conlra dens in praevaricalionis prOfunda demersus est, et
epist. cap. " nihil quemadraodiim exinde exsurgere posset, inve-
Ingratps:
.... Dic unde probesquodgratia Chrisli riit, suaque in aeternum liberlate deceplus hujus rui-
Nuflumomninohominemde cunctisqni generantur, na jacuisset oppressus, nisi eum post Cliristi pro
Praetereat, cui non regnumVitamquebeatam sua gratia relevasset advenlus, etc. In episl. ud Pa-
i Impertire velil ? ^fec enim vel tempore nostro
j'•i Gmnibus.interrisjam certum estiDsinuatum tres concilii CarthUginensis.
ChristiEvangelium,ne dicam exordia doni XXI.
} Nou potuisse simultoto decurrere mundo.
CENSORES. S. AUGUSTINUS.
(Lege epist. synodicam PP. Africanorum, c. 9.) Didicimus enim singu-
XVIII. Augustinus. argumenlis
victus novam prwdeslina- las quasque haereses in-,
CENSORES. S. AUGUST.INUS. lionis formam invexit post tulisse Ecciesiae proprias
Fateor sanesuspectamihi Nunc in familiarissimis lapsum hominis . non quaestiones, contra quas
esse leslimonia Prosperi meis. similiter non sen- fluxam quoud evenlum et diligenlius defeuderetur
et Fulgenlii, quod diligen- .ientibus me jam vuluera- inconstanlem, quippe ex Scripiura divina, quam
tisiimi et exactissimi Au- iis, torquetisque sentien- libero arbitrio, sed ex gra- si nulla talis necessitas
gustini discipuli sint. tem. Lib. deDuabusAni- liacerlam polius el ralam. cogeret. Quid autem^oe-
inabm, cap. 14. git loca Scripturarwn,
844 VINDICIJE AUGUSTINIANJE. 842
quibus praedeslinalio commendata est, copiosius et A praemium vocationis. In fragmento epist. ad Hin-
enucJealius islo nostro labore defendi, nisi quod cmarum.
Pelagiani dicunt gratiam Dei secundum merita no- XXV.
slra dariTLib. de Dono persev., cap. 20.
XXII. CENSORES. S. AUGUSTINUS.
De aucloritate cum agi- Tantumque mihi tribu-
CENSORES. S. AUGUSTINUS. lur, Auguslinum sic ame- tum est, ut ubicuiiqiie
Augustinus primus, Ac per hoc proedestina- mus, ut eos non audiamus me praesente loqui opus
quod sciam, inler antiquos tionis hujus fidem, quae qui illum supra quam par esset ad populum, raris-
in. veleri spatio novam se- contra npvos haereticos est extotlere student. sime tacere atque alios
milam invenit, nova im- nova sollicitudine nuuc audire permitlerer. In
prestit vestigia. defertdilur, nunquam Ec- prowmio lib. Iielract
clesia Christi non habnit.
Lib. de Dono persev., in finecap. 23. BILARIUS ARELATENSIS.
Quidquid pro eo gratia quam in te pusilli cum
S. FULGENTIUS.
magnis defendimus, volueris aut valueris, gratis-
Nos itaque, charissime, hsec interim pauca de 11- sime accipiemus tanquam a nobis charissima et re-
bris sancti Augustirti, el de responsionibus Pro- verendissima auctorilate decretum. ln episl. ad Au-
speri ad hoc maluimus huic Jibello inserere, ut gust. Moleste ferunt quod de his quse adversum ex-
cuncti noverint quid debeant de praedeslinatione . cellentissimae auctoritatis virum inler multas colla-
sanctorum impiorumque senlire, simulque ut appa- tipnes asseruere, resislimus. Prosper in tpistola ad
reat ejusdem B. Augustini dictis tenorem senlentise Rufin.
nostras convenire. Li6. l ad Monimiii», cap. 30. XXVI.
XXIll. CENSORES. s. AUGUSTINUS.
CENSORES. S. AUGUSTINUS. Quid enim vehementius Haec est praedestinatio
Nempe asserendum esi, Dicit enim Scripiura urgebant, qui Fausli libris manifesta et certa sancto-
quamvis B. Augusiini, B. ad Pharaonem : Quid ad infesti erant, quam quod ruro, quam postea dili-
Fulgenlii el sequacium hoc le excilavi, ul oslen- Petrus Biaconus cmterique gentius et operosius, cum
sententia de obduratione dam inte poienliam meam? cum eo in epislola sua cri- jam conlra Pelagianos
Pharaonis videalur dura, elc Ergo cujus vull niise- miiiantur, conlra prmdes- disputaremus, defendere
minusque conformis divi- relur, et quem vull obdu- linalionis illos senleniiam necessitas compulit, etc
nm benignitali, et idcirco raj. Hoc facit apud quem scriplos esse? Quid hoc Lib. de Dono persev.,
nobis non placeat, tamen non est iniquitas. Mise- aulem ad Augustinum ? cap. 20.
non esse asperiore cen- retur itaque gratiiito do- Nam contra prwdestina- FAUSTUS RHEGIENSIS.
sura percellendam. no, obdurat autem justis- lionis sententiam scriptos Si ergo unus ad vitam,
simo merito. Epist. .105 a se Faustus non abnuebat, alter ad perditionem, ut
ad Sixlum. sed contra illam dunlaxat asserunt (Vasquez), depu-
C quw vel fatum asseral, vet tatus est, sicut quidam
ECCLESIA LUGDUNENSIS. liberum arbilrium negel, sanctorum dixit: Non ju-
Beatus quoque antisles, et gloriosus confessor quorum mrumque ab Au- dicandi nascimur, sed ju-
de hac in guslini sensunon abhorrere dicati (August., lib. l de
Fulgenlius judicii utramque parlem prse- non inficias ierint ipsi. Gral. el lib. arb., cap. 4).
scientia et praedestioalione egregium librum scripsit, Part.A, dist. 89, n. 6.
qui sicut et csetera ejus admiranda et veneranda scri- B. LUPUS, abbas Ferrariensis.
pta semper ab Ecclesia fideliter receplus, et inter Reverendissimus papa Gelasius cum septuaginla
scriptores ecclesiasticos laudabililer annumeralus episcopis viris eruditissimis statuens qui scripiores
est, et nunc nescimus qua ralione, imo infidelitate, essent vel non essent recipiendi, post approbationem
et contentione simul cum B. Auguslino abjicitur, et Augustini et amplissimas laudes Hieronymi memo-
ab iis qui catholici videri volunt tales, ac tanti viri ratum Fauslum ab auctoritate liis verbis r.emovit :
Dei iniquissime injuriali, et spreli velul quisquiliae, Opuscula Fausti Rhegensis Galli apocrypha. Nos igitur
et purgameuta vilissima conculcantur, et esl nimis incorruplum sanclarum Scripturarum sequentes in-
mirabile, imo horribile, quomodo ut suis adinven- telleclum, el apostolicae.sedis gravitatem suspicien-
lionibus el ineptiis credalur exigant, cum ipsi bea- tes, quid aliud dicamus? nisi taceat Faustus, et si-
tissimos Palres el illuslrissimos doctores Ecclesise D militer sentientes, loqua.ntur cum suis consortibus
abjecerint. Lib. deTrib. Epist., cap. 8. Hieronymus et Augustinus, scilicet itlius proverbii
XXIV. recordantes : Conticescant ranaedum ccelum lonat. In
CENSORES. S. AUGUSTINUS.' collect. de trib. quwslionibus,qumst. 5.
Non omnes Augustini Nimiae igitur eoutentio- XXVII.
sententiamde prmdeslina- nis est prsedestinationf
tione probanl, horrida conlradicere, vel de prae- CENSORES. S. AUGUSTINUS.
multis videtur tl aspera. destinatione dubitare. Jampridem dispulari in Ipsa est igitur praedesti-
Lib. de Dono persev., in ulramque partem cwpit in natio sanclorum, quae in
scholis qumslio de prwde- sancto sanclorum maxime
fine cap. 21. slinatione, neque pro ali- claruil, quam negare quis
S. AMOLO, archiepiscopus Lugdunensis. qiw prmjudicio valere ad potestrecteintelligentium
lianc controversiamcredita eloquia veritatis? Lib. de
Sed jam audiamus B. Augustinum, quomodo et esl auctoritas Auqustini. 'Prmdest. sanct.. can. 15.
fpse post Apostolum pracipuus prsedestinaiionis XXVIII.
et gratise prsedicator horteiur fideles ad sludia pie- CENSORES. s. AUGUSTINUS.
talis et instanliam orationis, ut mcreantiir accipere Sententiam de graluila Hoc scio neminem con-
PATROL, XLVII. 97
 843 SUPFLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 844
electione ad gloriam am- tra istaih pfsedestinatio- A sunt, riequehaberisyhodU laudari. Nullus enim re-
ptesus Augustinus, suffra- nem, quam secundum utia mcumenicavoluit. pfehensor fofmidandus
Scripturas sanctas defen- est amatori veritatis : et-
gatores habuit complures aut inimicus reprehensurus est, aut amicns :
posteros, neque iamen aut dimus, nisi errando dis- enim
illius auctoritas, aul illo- putare potuisse. Lib. de si ergo inimicus insultat, ferendus est; amicus au-
rum consensus a coritratia Donopersev,, cap, 19. Nul- tem, si errat, docendus; si docet, audiendus, elc
sequenda tuindaque retar* lum est, inquam, illus- Lib. 11de Trinit,, in prommio..
davit insignes.atiquos pie- trius prsedestinationis ex- S. PRUDENTIUS episcopus.
iate et doctfina theologos, emplum, quam ipse 1110 Si eriim (sartctiAugustini doctfinam) advefsam fldei
quorum tantum vdluit ex- diator. Quisquis fldeiis
emplum, ut hpc lempore vult eam bene intelligere, orlhodoxse in quqquam conspiceret, nequaquam eam
communiler et promiscue attendat ipsum, atque in Romanae Ecclesise antistes venerabilis Innocentius
adhibealur in scholis, et ul illo inveniat et se ipsum. cum tbtius ofbis episcopis suscepisset, neque prae-
initiahabent, paulatim ob- Ibidem, cap. 24.
ducla alia, rerum politura dictum memorabilera suarum epistolarum commu-
videatur. niter privatimque officiis affeeisset, neque successor
S. PRUDENTIUS episcopus. ejus Zosimus eodem tramite cucurrisset, neque Bo-
Cum aliqui Gallorura, sicut quidam de eis ait qiiod nifacius ejusdem apostolicae sedis praesul epistolas
eoruni semper sint repentina consilla, nequaquam T. Pelagianorum sibi delalas ei ad fespondendum mi-
prsedestinalionem pefditorum fepfetienderent, sed sisset, aut responsipnem ejus quatuor libris editam
sanctorum prsedestinationem novo colludio derogare probahiliter atque honorabiliier suscepisset. Coele-
maluerint, quprum insanae prsesumptioni memora- siinus quoque, memoratae urbis episcopus, quid
bilis idem Augustinus doctor eximius petenlibus contra Gallorum insaniam super eo ejusque doctrina
Prospero et Hilario, ortbodoxe respondens, duos seriserit, ex auctofiiate aposlolica decretorum suo-
lihros, ajterum de Praedestinalione sanctorum, al- rum scita declarant, quae ita se habenl, etc, ubi re-
terum de Dono perseverantiae plenissime fidelissi- cilat elogium sancto Auguslino delatum. ln epislola ad
meque confecit, in quibus pef parica de praedestinalis Hincmarum et Pardutum.
ad ihterilum, quam vero plura de praedestinatis ad XXXII.
gloriam verissime disseruit. In epist. ad Hincmarum CENSORES. S. AUGUSTINCS.
et Pardulum. Quwnam concitia quwve Ac per boc praedestina-
XXIX. porilificum Romanorum lionis tii hujus fidem, quse
edicta Augustini de prm- contra C( novos haerelicns
CENSORES. S. AUGUSTINUS. destinatione ac reproba- nova ni solliciludine nunc
PpsiremO, ne longum Mulla diximus, et for-
iltud tione senlentiam, quatenUs di defenditur, nunquam Ec-
facidrh, suscepisse tassejamdudumpoiuimqs cl Cbristi non habuit.
Trid.entinum concilium vi- persuadere quse-volumus, G mternam salutem fespi- clesia
detur., ut cum novorum et adhuc tam bonis inge- ciunl, pari cum his qum Lib. L de Dono persev.,
de gratia docuit, gradu cc cap. 25.
hwrelieorum,qui Auguslini niis sic loquimur, quasi auctorilalis_ ascitcurit, ul
doclrina ad erroris sui pa- ohtusis, quibus et quod in
trocinium abuiebanlur, in- nimium est no» est saiis. fidei dogmatq trunsierint? ',?
saniw qccurrerevellel, non- Lib. de Prwdest. SS., S. PROSPER.
nullis necessario ddditis cap. 20, i« fine. Agnoscant calumniatores superfluo scse objicere,
illam facerei caiholicam.
quod his libris (nempe postremis sancti Ajigustiniad
S. RHEMIGIUScurri sua Ecclesia Lugdunensi. Prpsperum et Hilarium, ubi fuse agit de praedestina-
Mififice prius laudato sancto Augustino ait; San- tione) non speciale neque discretum testimonium sit
ctorum atque orlhodoxorum Patrum de libero arbi- perhibitum, quorum in cunctis voluminibus norma
trio plenissiiriis et ctarissrmis definiiionibus nec ad- laudatur. Apostolica enim sedes, quod a praecognitis
dendum aliquid fuerat nec sublrahendum, quia et sibi non discrepat, cum praecognitis probat, etquod
quod fliielcatholicae necessariurri est pienissime cbh- judicio jungit, laudp non separat. Contra Collatorem
tinent, et siquid inde subtrahatur, veritatisinlegritas cap. 42.
viblatur. Lib. de tehenda veril. S. Scripturw, cap. 4, XXXUI.
totri. ix Bibl. PP. CENSORBS. S. AUGUSTINUS.
XXX. D Quibusverbisdddilisri- Non sic est adjutorium
CENSORES. s. AUGUSTINUS. gidum illud, ac nimis se- Dei, non sic est adjuto-
Nori enim pauca neque Nec trepidus ero ad verum.Augustini sensum, rium Christi, non sic est
contemnenda sunt Augus- proferendam sententiam ut quidem nonnullis visum adjutorium Spiritus san-
tini dogmala, quw vel Ec- meam, in qua magis esse noverant, scilicet Tri- Ncti. Item : Si defuerit,
ciesimuniversmvel theolo- amabo inspici a reclis, denlini Patres, decrelum niliil boni agere poteris,
gorum am omnium aul quam timebo morderi a nullum esse opus bonum agis qnidem illo rion ad-
nisi ex gratia Chrfsti, juvanie libera voluntate,
multorum, nec infimi sub- perversis. Gratanler enim cautionemoderali sed male. Ad hoe idonea
setlii reprobanlur. suseipit oculum colum- prudenti
XXXI. binum pulcherrima et sunt. est volunlas tua quae vo-
CENSORES, modestissima charilas, catur libera ,. et male
Augnstini et aliorum dentem autem caninum sloli. agendo fil damnabilis
'" ' ancilla. Serm. 13 de Verb.Apo-
'
Palrum, quos-cum eo no- vel evitat caulissima hu-
minavit, approbavitque militas^ vel retundit soli- SANCfIPATRESAFRrCANl 1NSARDINIA EXSULES.
sancla synodus, non pqu- dissima veritas. Magisque Ante largitalem qriippe graliae est in homine qui-
ca, neque levia errala cir- a
optabo qupjibet repre-
eumferunlur, quw pre- hendi, quam si™ ab er- dem liberum arbitrium) sed non bonum qiiia non
feclo, neque calholica raute sive ab adulanle illuminatum. Proinde nisi gratia delur, bonuroipsum
845 VINDICLE AUGUSTINIAN^E. . 846
arbitrium non habetur. Sic namque est liberum ho- A S. ALIPIUS TAGASTENSIS,
minis arbitfium absqiie dono gratiae, sicutestoculus Habemus ducera (Augustinum), qui nos m ipsa
sine luce, nam etoculus ad videndum factus est, sed veritatis arcana Deo jam monstrante perducat. Lib.
nisi lumen acceperit non videbit. In epist. synodica, mAugustin. contr. Academ.,in fine.Rupeftus Abbas,
cap. 5, lomo VI Bibl. PP., part. i. Nemo habel de lib. vn de Oper. Spirilut tancti^ cap. 19 : Isle est Au-
suo nisi mendacium et peccatum (Synodus Arausi- gustinus columna et firmamentum veritatis. Prosper
cana, canone 22). Qum esl sententia exscripta ex tracl. in epislola ad RufiriUm: (Augustinum) abundanlissi-
5 S. Patris in Joannem. irie Spirilus verilatis implevit.
xxxrv. xxxvii.
CENSORES. S. AUGUSTINUS. CENSORES.; S: AUGUSTINUS.
Ridiculi sancti Augu- At ego ubicunque sis, Conlendimus ipsius ar- Nempe cum arma tua
stini adoralores ubique di- ubicunque legere ista po- ma omni ex parte inexpu- vana quidera et obtusa
cunt illum esie fidelissi- tefis, te artte islos iri ttio gnabilia non esse, sint ticei jactantef veritilas. Lib. v
mum anliquitalis testem, corde constitui, quos non illusiria. coritfdJiil., cdp. 9.
ut loquitur Calvinus, pri- amicos meos et inimicos S. PAULINUS.
hiutn Ecclesim oraculum, tuos aliqua in roeani par-
principem PaitUrri et om- tcni gralia propenderiies, Ideoque cum hoc Pentateucho tuo contra Marii-
nium doctorum subtilisti- aliquo abs te roerito ttiae B I cltaeos me saiis armaveris, si qua in alios quoque
mum. offensionis aversos, et ob hostes catholibse fldei munimina compafasti, quia
lioc tibi adversos in hac
nostra dispuiatione constitui cogniiores, efc. Lib. n hostis noster, cui mille nocendi artes tam variis ex-
conlra Julian., cap. 10. pugnandus est lelis, qnam oppugnat insidiis, quseso
S. IHERONVMUSalque alii Paffes. proinere mihi de armalrientario tuo el cbnfeffe nori
Hieronymus, epislola 25 inler Augusiinianasila Au- abnuas arma justitise. Epist. 51 apud S. Augusiinum.
guslinum alloquitut : Macte virlule! in orbe celebra- Utpote iniermulta Dei dona, quibus illtim abundan-
ris, catholici le condilorem anliquae fttrsum fidei tissime Spiritus Veritatis implevit, habens etiara
venerantuf alque suspicLunl.Auddx episcopusepisiola lianc scientiaeei sapientiae ex Dei cbaritate virtulem,
159 inquit: Thesaurum sapienliae desideravi, sed ut non solum istam adhuc iri suis detruncationibus
roinus accepi quam volui, licetminus non debet dici, palpitantem, sed etiam miiltas prius hsereses invicto
sed munus quod oraculum legis contulefit Augusli- verbi gladio debellaret. S. Prosper ad Rufinum.
nus, sacrator jusliliae, instaurator spiritalis gioria?, Joannes XXII ait : Aiigustiniis, eic. CathOlicae fidei
dispensator salulis aelernae. Sixlus IVt in Bullario veriiatem in lucem produxit, eduxit in publicum,
Auguslini: Auguslinus imer intemeratae Ecclesisedo- flrmis ac invictis rationibus solidavit.
ctOres praecipuus, et subliiissimus Evangelii ac sa- C < XXXVIII.
crarum lillerarum perscrutator. CENSORES. s. AUGUSTINCS.
XXXV. Neque eum in sentehtid- Hoc quiderii dicitur;
CENSORES. s. AUGCSTINUS. iuiti suatUm el fundameri- sed lu dieis : Qiii autem
Al mquiadtniratoresdo- Vtfsautem et tam cauti, torum quibuseas eorifirmdi legit, et intelligit, sf rion
ctnt sanclum Augustinum et lam turbulenti, et tam delectu adeo felicem esse Pelagianus est, hoc ribri
nunquam adeo vagam et novi nemini dubium pst iilud (ut demonstrabo si rnihi dicit. Lib. i Operis im-
indelerminalamin Ecclesia quin niliil dignum aucto- injunctum (uetif) perf., cap. 15, ut refelle-
auclarilatem oblinuisse,ut rilate praeferatis. Lib. de quih menlibus nostris ple- ret ista Juliani: Niliilita-
cathoticisese omnibuscjus Vtitilate credendi,eap. 14. nissimam ipsius doclrinm que ibi de omiiibusAu-
opinionibus cweis oculis non consentiendi,imo op- gustini argumentis et pfo-
submktere leueanlur, et illw absque temeritaleet errore positam partem tuendi li- posilionibus
remansit.
inexplosum
berlatem relinqual, quin
impugnari non possint. et ipsemet de opinionum, Probet, si potest, el
S. HIERONYMUS. quas docet, cerliludinead- faiebor me didicisse ab
Mihi aulerri decretum est te amare, le SUspicere, dubilet. illo.Lifc. i de Orig. animw,
Oap. 14.
colere, mirari, tuaque dicta quasi mea defendere. S. PROSPER.
Certeet in Dialogo quem nuper edidi, triaebeatitu-.
J
0 De arguinenlis sancti Augiistini contfa Pelagianos
dinis, ut dignura fuerat, recbrdatus sura. Epist. 50 itacanif in carmine contra Ingralos cap. 3:
ad S. Augustinum inter Auguslinianas. NoJo atitem Istiusergo inler cunctos,qui de grege saaclo
sanctitas tua sic me arbitreiur bsec scribere, quasi Insanaspepulere feras, industrfamajor,
de iis quae nuhc edidisti ego dubiiera. Hilarius in Majusoptis, totumpraestauiiusimbuitorbeni.
Quaqueper ambagesanceps iter egit opertas,
episioia ad Auguslinum. Hujus ab occursuest prjeventus,milleviafiiin
XXXVI. Insidiisadilumrionrepperiemibusullum.
Cuuiquefbris rabiesavioorumexclusaluporum
CF.NSORES. s. AUGUSTINUS. FfeUderet,inque oriinesmendaciaveftefet artes,
(Sanctuin Augustinum) In hoc ie plane Jaudo, Ne mentesullarumoviumcorrumpefeposset,'
veneramur, ut decet, sed qnod veritatem elsi rtun- Neu duliiaobliquislurbaret cordaquerelis,>
non pecudum moreet sine quam percepisti, certe Istiusore viri fecilDeus, istius ore
cum horaini Fluminalibrorummuiidumeffluxereper omnem,
ratione; ipso profite- quam pulasti, prae- Quaemites hmnilesquebibunt, campuqueanimorum
mur quod miritts ilium tutisti, ideo quidem teme- CertantvitaiisdoctriDaeimmittererivos.
amamui quam verilatem. re, quia existimasti scire XXXIX.
te quod nescis, sed ideo
Jibere, quia personam non verilus, elegisti aperire CENS0RES. S. AIJGUSTlNUS.
quod senlis. Lib. iv de Orig. animm, cav. i. Si Augustinus hwc re- Si enim lurpe est sine
 '
847 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 848
cte dicit, deserere eum pos- ratione cuiquam credere, A runi dissensiones invexil, t, et aliam jaro eis dederam
suni, ut omnibus docto- quid expectas, quid sala- doclores inler se divisii, t, lanquara citius. redituris.
ribus meadjungam; sin ve- gis, ut alicui sine ratione lurbis et conlenlionibus is Et scfipsi ad vos etiam
ro.absque ratione hwe di- credam quo facilius tua parlim in Africa, partim n librum, quemsiadjuvanle
cit, eam eliaxn deserere ralioue duci possim ? An in Gallia lam ipso vivente, ;, Domino diligenter lege-
pbssunl hoc ipso quod me firmum aliquid superaedi- quam e vivissublato exor- •- ritis et vivaciter inteile-
id posse asserit, quia sine ficabit ratio lua funda- lis occasionemprmbuit. xeritis , nullas existimo
ratione loguitur , . et ita mento temeriialis? Lib. inler vos deliac re disscn-
quovis modo sumatur Au- vi de Uliiit. crederidi ad siones ulterius jam futu-
gustinus , ipsius manci- Honorat., eap. 14. rras. Epist. 47 ad Valenlinum.
pium fieri, et omnes ejus S. THOMASVILLANOVANCS.
senlentias adorare nequaquam coyor.
S. RERNARDUS. 0 sidus maximum, fAugustine Pater, quanlum Ec-
Ab his duabus columnis, Augustinum ioquor et clesiam Dei tua sapientia irradians illustrasti! Quan-
Ambrosium, credite mihi, difficile avellor, cum iis tum tua praesentia errorura tenebras effugasti! Nunc
me errare aut sapere faleor. In epistola 77 ad Bugo- enim te auctore, le magistro, ita omnia sunt lucida,
nem. ut errare non possit, nisi qui ex industria velit allu-
XL.. -
R cinari. Est enim, ut mihi videtur, in Ecclesia Dei
CENSORES. S. AUGUSTINUS. schola theologica yelut qusedam area, etc. Conc. 1
Hoc sufficit dd confes- : Neminem velimsic am- de S. Auguslino,
sionem hane ab effrenalis plecti omnia mea, ut me XLIV.
Auguslirii adoraloribus ex- sequatur, nisi in iis in
lorquendam, licitum esse quibus roe uon errare CENSORES. S. AUGUSTINUS.
absque erroris et temerita- perspe.xerit. Lib. de Do- Quin eadem Augustini Arbitror sane nonnul-
tis nota Augastini senien- no persev., cap. 21. obscurilas pro clypeo fuit ios tardiores id opinatu-
tias rion semper sequi. hwresi prwdeslinaliano- ros me sensisse quod non
S. 1LDEPHONSUS. rum, qui ferocia horrida- sensij aut non sensisse
sua dogmata in hujus quod sensi; quorum er-
Audiant B. Augustinum, cui contradicere fas non que Patris doctrina funda- rorem mihi tribui non
est. Serm. 2 de Beata Virgine. bant. debere quis nesciat, si
XLI. velut me sequentes, ne-
CENSORES. S. AUGUSTINUS. que appreheudentes deviaverint, in aliquam faisita-
tem, dum cogor per quaedam densa et opaca viam
Plerique mortalium pie- 0 si vos non essetis
tale ac doclrinis illustres, qui contra testimonium carpere, quandoquidem nec ipsis sanctis divinorum
verilatis falsum testimo- librorum auctorilatibus nllo modo quisquam recte
cpiscopi, cardinales, ip- tribuerit lam miiltos et varios errores haerelicorura,
siusque (scilicetAugustini) nium vestrum el dicitis, cum omnes ex eisdem Scripiuris falsas atque fallaces
amici, servi ac faulores, et insuper scribitis! Lib.'.
ac illum n Operit imperf., contra *
C opinibnes suas corientur defendere. Lib. i de Trinil.,
fratres, fitii swpe cap. 2.
reliquerunl. Jutian., cap. 79.
Nunquid ideo vim veritalis effugere poteris, quia FACUNDUS,episcopus Hermianensis.
nobis calumniando importas socios falsitatis? Lib. v Quid autem in hoe miremur?Neque melius loqui
contra Jul., cap. 7.
S. VINCENTIUS FERRERIUS. potuit Augustinus quam prophetse, quam aposloli et
menlibus simililer male intel-
Audeo dicere : Omnes doctores qui venerunt post evangelistae, quorum
lectis et incongrue adhibitis, tara multi suos defen-
Augustinum sustentaniur super ejus doctrinam
dereconantur errpres. Libro conlra Mocianum. De
sanctam, puram , immaculalam, auri purissimi, Facundo Hermianensi lege sanctum Isidorum de Ec-
sine errore falsarum opinionura. Serm. cleS. Augu-
cles. Script. cap. 19.
stino.
XLII. XLV.
CENSORES. s. AUGUSTINUS. CENSORES. S. AUGUSTINUS.
lnauditum in Ecclesia Ecce non ego unus, sed Mihi concludere licet Qui ea quae pro nalura
eum noluisse suis in libris quaeslionumdiiucide dicta
esl, quod et ipse Augusti- tot ac tanti sancti erudi- sui sensa clare expo- existimo adhuc non intef-
nus deleslalur, licel ejus tique doctores libi pro me qnimiaut in iis exponendis ligunt, non mihi calum-
inipertinentesadoralores il- vel mecura, proque om- D nere,. clarum non fuisse, ul nienlur pro mea faculta-
lum supra cwterorum Pa- nium nostrum et fua ip- satis
trum capita ponanl. Soli sius, si sapis, salute re- nullum lecjenlibusde ejus tis indigeniia, sed Deum
amentes sic raliocinanlur : spondent. Lib. i contra vera mentelocum el intentione potius pro accipienda in-
Unus hoc doctor asseruit, Jul., cap. 7. dubilandi relinque- telligentia deprecenlur.
ret. Lib. III depeccat. Merit.
ergo credendumest. et remiss. contra Pela-
IDEM. gium, cap. 2.
Quilibet doclor est contentus ad probandum di- S. PRUDENTIUS episcopus.
clum suum, si potest babere unam auctorilalem Au-
0 monstrum horrendum, o linguam praeciden-
gustini. lbid.
XLIH. dam ! quse vel ignorantiam vel invidiam tantis docto-
CENSORES. S. AUGUSTINUS. ribus imporlare non metuit, ul qui obscura revelare
Hwc Auguslini obscuri- De qua difficillima quae- subierant,obscurioribusdicliseaimplicassecredanturf
ias eliam in perlraclandis stione, hoc est devolun- elc.,dequa re testes nobis sunt libri beatissirai Palris
et
prwdeslinationis gratiw late et gratia, non opus
in
mysteriis apparuit; siqui- habui.etiam hacepistola Augustini. Lib. de Prwdesl. contra Joan. Erigenam,
demjn scholas theologo- diutiusdisputare.quoniam cap. 11.
849 VINDICIiE AUGUSTINIANiE. SiO
XLVI. A rum, et pater Juminis super omnia luminaria splen
CBNSORES. S. ACGUSTINUS. . dens, delectabilis oculis, ac per omnia respiciens;
Augustinus,cumpondere Nimiaevanitatis et cse- sic Augustinus Ecclesiaro illuslravit, gemma docto-
qlicujus insuperabilit diffi- citatis sunt, si etiam hjs rum, pater theologorum, suavis
tuliatis premebalur,ad illa consideratis nondum di- eloquio, omnes ma-
verba Scripturw confugie- gnanlur exclamare no- lerias penetrando dilucidans. Parte n Histor. tit. 8.
bat: Oalliludo divitiarum biscum : 0 alliludo divi- Etinferius : Merito igitur sicut sol refulgens, sic iste
sapientiae et scienlise Dei! liarum sapienlim el scien- in teraplo Dei refulsit splendore doclrinse clarissimae.
lim Dei! Epist. 105 ad
Sixtum. S. Prosper in epist. ad Auguslinum : Recensilo au-
ADRIANUSpapa VI tem hoc beatiludinis itise libro, sicut qui sanctam at-
In omnibus his exclamandum est cura Augustino : que aposlolicam doctrinse tuse auctorilatem anlea se-
0 allitudo divitiarum sapientiw et scienliwDei! In 4 quebanlur, intelligenliores niulio instructioresque
Sententiarum, qusest. 1, de pwnitentia, in solutione sunt facti, ita qui persuasionis suse impediebantur
lertii dubii. obscuro, aversiores quam fuerant recesserunt.
XLVII. L.
CENSORES. s. AUGUSTINUS. CENSORES. S. AUGUSTINUS.
Doctrinam sancli Au- Prorsus intelligor, ve- r, Observandumest ipsum- Quseris tu rationem?
gustini dtmysteriis graliw, lis nolis, sed tu contra met sanctum Augustinum ego expavescam allitudi-
liberlatis, prwdeslinationis ista nihil dicturus vis non faleri se circa mullas prw- nera : 0 allitudo divitia-
et Eucharistiw differenlem intelligi, quod egoveris- destinulionis quwsliones rum sapienliw et scienliw
esse difficillimam inlelle- simum alque firmissimum dubium swpe hwrere, se Dei! Tu.ratiocinare, ego
etu tt obscuram. dixi. Lib.IVOper. imperf., Ulas insuperabilibusdiffi- mirer; tu dispula, ego
cap. 140. Relege , et in- cuttatibusnullam
plenas reperire, credam; altitudinem vi-
telliges. Lib. m, cap. 191. quibus unquam deo, ad profundum non
CASSIODORUS. responsionem, cui acquie- pervenio. Posiea :. Re-
sceret, dare poiveril prwter quievit, quia invenit ad-
Ipse etiam doclor eximius bealissimus Augustimis, ignorantiw sum et altilu- mirationem; nemo quae-
debellator haerelicorum, defensor fidelium et famo- dinis judiciorum Dei con- -rat a me occultorum ra-
sorum palma eertaminum, in quibusdam libris ni- fessionem. tionem. llle dicit: Inscru-
tabitia sunt iudicia eius.
mia difficullate reconditur, in quibusdam sic est pla- et tu scrutari venisli ? Ille dicil,
Investigabiles sunt
nissimus, ut etiam parvulis probetur acceptus, cujus vimejus, et tu investigare venisii? Si inscrulabilia
aperta suavia sunt, obscura vero magnis uliiitatibus scrutari venisti, et investigabilia de
investigare venisti,
farcita pinguescunt. Cap. 22 de divin.Lection.In qui- crede, jam periisti. Serm. 20 Verb. Apost.
bus propter obscuritatem rerum etsubtilitatemdispu- S. FULGENTIUS.
lationum minus Augustinum inlelligere possumus, 'C fievera enim frustra labor superfluse scrulationis
vel a Domino intelligentiam postulemus, vel ab eis impendilur, ubi nulla invenlionis copia suffragaiur,
quos ipse suo dono illuminare dignalus est, humili- et noxia curiositas in reatum protinus labitur, quan-
ler nos doceri patiamur, ac deprecemur. Ecctesia do modum suuro Jiumana infirmitas non inetitur.
Lugdunensit lib. de tenenda sacrw Script. verit;,. Quin potius in hoc profundissimo divinae voluntatis
cap. 9. arcano nihil aliud nostrse saluti congruere noveri-
XLVIH. mus, nisi cum David unusquisque nostrum humiliter
CENSORES. S. AUGUSTINUS. dicat: Mirabilis faclaest scientia tuaex me; confor-
' Si non vis intelligere,
Novaargumentaadpro- tata est, nec potero ad eam. Cum beato quoque Pau-
bandum doctrinam sancti aut si le fingis non intel- lo religiosi clamoris jungamus affeclum qui ait: 0
Augustini de nujsleriis ligere, noli obstrepere altiludo divitiarum sapienliw el scientiwDei! Lib. i
graliw el prwdeslinationis volentibus et valentibus
esseobscuramel difficilem inlelligere. Lib. iv contra de Verit. praedest. Lege Prosperum ad dub. 4 et 7
intellecfu. Jul., cap. 46. Genuensium
S. PROSPER. LI.
In quibus (Augustini diclis) nulla est obscuritas, CENSORES. S. AUGUSTINUS.
si de fide praedeslinationis et gratisc, ex qua est om- D Ctimsanctus Auguslinus Videtis certe quid tune
nium bonorum origo , perseverantiaque meritorum, sentenliam suam in hac de fide, alque operibus
maleria ler mutaveril, hoc senliebam, quamvis de
hoctenealur, quod habet veritas. In fine resp. ad nos ad credendum indu- commendanda Dei gratia
Excerpta Genuensiumexlibris S. Auguslini de Ptw- xil, sanclum Augustinum, laborarem, in quasenlen-
dest. tanctorum et de Dono perseverantiw. quamviseminenlisessetin- tia islos fratres nostros
XLIX. genii, suis meditalionibus (nempe Semi-Pelagianos)
non acquievisse, et post csse nuuc video, quia non
CENSORES. S. AUGUSTINUS. tot conalus ad penelran- sicut legere libros meos,
Deniqueul hoc caput de Non tamen laboras ut dum prwdeslinationismt/s- ita eliam in eis curave-
saneli Auguslini verborum me inlelligas, quod facil- terium consumptos coac- runt proficere mecum.
obscurilateirrefragabili ra- lime potes, sed laboras tum fuisse infirmilalem £»6. de Prwdest. sanclo-
lione concludam, et verm ut me refellas, quod non suamfaleri. rum. cav.i.
ipsius menlis detegendw poies. Lib. ui Operis im- S. PROSPER.
difficultatem'demonsttem, perf., cap. 141.
etc. Quia ergo nec justa, nec rationabilis intelligilur
S.ANTONINUS. eorum fuisse persuasio, qui hujus viri (nempe Au-
Quasi ioi refulgens, qui dominus dicitur planeta» gustini) scientiam tot incremenlorum profectibus
 851 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 8S2
aedificatam, tot annorum studiis expolitam ad adb-i- A in qua est prsedestinationis effectus, et prsescieniiara
lescentiserudimenla revocabanl, ut magis suffragare- s- ' Dei, qua ante ssecuja selerna quibus esset collaturus
luf hsereticisquodinterinitia conversionissuae irape- sua doiia pTaescivit.Cujus praedicationis quisquis est
riie senseral, quam prodesset-caiholicis quod ponli-i- impugnator, aperfissimusestPelagianae eiationisad-
ficaJis diligentiae veritas revelaral, merito illos hocc jutor. In fine Resp. ad excerpta Genuensium*
pwjudicio utentes, et in his quse dudum abdicaiaa LV.
fuerant immorantes, pii doctoris gravilas notat quodi CENSORES. S. AUGUSTINUS.
qui curaverunt omnes sensiis ipsius indagare noluerint!t Mihi ticel addere quod Non sunt ergo verba
Cum ejus eruditioneproficere. Resp. ad dub. 3 excerpt. si dwersas sancti Augus- mea inter se contraria,
lini circa hanc maieriam quamvis te patiantur, vel
GenuenSi, in fine. proptsitiones colligere vel- non intelligendo, vel alios
LII. lem, corpus quoddam ex inlelliger.e non sinendo,
CENSORES. s. AUGUSTINUS. iiversissimisparlibus coa- contrarium. Lib. v conlra
Nec. mirandum esl, si Dicis roe quoque ipsum plarem; isthic inim asse- Jul., cap. 5.
rit salutem nostram abso-
(Augustini) ingenio inler innovasse sensus meos, etl luio decreiodefinilamesse, a.libi vero dicit nihilominus
tot senlenlias quw illi pro- initio conversionis roese a
babiles videbantur, fluc- boc sensisse quod lu. libero nostro arbitrio pendere, etc.
iuarile, asseratur ipsum ter Sed fallis, aut falleris,;,fi IDEM'
mutasse senlenliam. sive calumniando iis qua?' Legantur tres ad Marcellinum ipsius libri, ad
nuucdico. sive non intel- sanctum Paulinum Nolanum
ligendo, vel potius non legendo ea qusetunc dixi. Lib, epistola retractetur, ad
vl eontraJul., cap. 12. beatissimum quoque apostolicae sedis lunc presby-
IDEM. terum Xistumj nunc vero pontificem, emissae paginae
Maneat plane, maneat ista conditio, ut horum Ji-.. reeufrantur. Ad sanctpm Pinianum, ad Valerium co-
bforum novitas repudiala videatur, si in eademcausa , mitem, ad servos Clifisti Tiraasium et Jaeobum dis-
ejusdeui viri (scilicet Augustini) dissentil antiquitas, tinciim edita volumina revolvantur. Sex libri priores
e.t ut inutile aut incongruum.judicetur quod ab his. corttra Julianum, unus ad sanctum Aurelium Cariha-
quse contra Pelagianos condidit dissonans invenitur. ginensem episcopum de Geslis Palaestinis, alius ad
In fine lib. cont. Collat. Paulura et Eutropium sacerdoies contra Pelagii et
LIII. Cdelestii quaestiones, et ad beatse meraoriae papam
CENSORES. S. AUGUSTINUS. Bortifacium libfi qSatuor explicentur. Ac sie in his
Swpissime (sanctus Au- Ad omnia me tibi res- omnibus operibus, multisque aliis quae enumerare
guslinus) fassus est diffi- pondisse, JuJiane, et om- longnm est, idem doctrinae spiritUs, eadem praedi-
cullales aut a semeiipso nia refellisse, etc, puto
qul ab adversariis in hac quod pcispicis, si pervi- fjj ( cationis forma praecessit. In fine lib. contra Collat.,
maleria propositas suasres- cax non es. Lib. vi conlra cap. 41,
ponsiones excedere, riien- Jul., cap. 26. Unde libi LVI.
temquesuam magis objec- duobusprioribus libris sic CENSORES.
tipnibus vexari quum solu- me re»pondisse arbitror, S. AUGUSTINUS.
lionibus qcquiescere. ul a nuilo amplius requi- mihi Riiic concludo quod si Ilinc est quod senten-
ralur. Initio lib. v cont. tum non licel dicere sanc- lias meas inter se contra-
eumdem. Augustinum in variis rias putas velputaricupis,
librerum siwrum locis sibi tanquam improbera quod
IDEM. contradixisse , saltem fas ariie approbaverim , aut
esl milii credere ipsius doc- amplectar quod ante res-
Nec spla est illic synodorumexerta potestas, trinqm esse intricatissi- puerira. Audi ergo aper-
Ceu quos non possent fatione evincere nostri,
. Vi premerent, discussaeartes, virusqueretectum est mam, cum nulla reperiri lam senteniiam raeam, et
Haerelicisensus, nullumqueomninoreliclum, possil intricatior , quqm inlellige, vet sine intel-
Docta fides,quod non dissolvefelargumentum. qum sibi ipsi repugnare vi- ligere alios, non offunden-
El postea : aealux. du caligines nebulossedis-
Analiumin fiuempossetprocedere sanctum putationis serenitati sin-
cui dux
•Co&cilium,
Augustinuserat, quem
Aurelius,ingeniumque
Ghristigr*lia cornu
cerissimae veritalis. L\b. v conlra Jul., cap. 9.
Uberiorerigans nostrolumen dedit aevo? IDEM.
Conirq Ingtaios, cap. 2. B
] Tu autenij dilectissime et venerandissime milii
LJV.
frater, si vere de hi$ quaestionibus instrui desideras,
CENSORES. S. AUGUSTINCS.
Fatetur (AugUstinus) Haec atque hujusmodi sicut desiderare te convenit, ipsis beali Augustini
tuam doctrinam ( de cum dicuntur sive paucis dispulationibus cognoscendis impende curam, ul iu
praedestinatione) lalem Christianis, sive multilu- confilenda Dei. gratia defaecalissimara ac saluberri-
esse ut populis aut dini Ecclesise, cuf metui- mam evangelicae apostolicaeque doclrinae inlelligen-
hominibustardioris ingeriii mus saociorum praedesti-
prwdicanda non sil. nalionem et veram Dei tiam consequaris. In epist. ad Rufinum,in fine.
gratiam, id est, quae non LVII.
secuhdttm merita noslra datur, sicut eam sancta CENSORES. S. AUGUSTINUS.
ScriplUra praedicat, prsedieare? Lib. de Dono persev., Nunquam lamenkngius Ista neiaria et darona-
cap. 22. %eli ardqre Auguslinus bilia dogmata in liac tri-
i IDEM. abreptus est,.. quam ubi partiia divisioneqiiisquis
(Augustinus) pia tamcn constantique doctrina abun- Pelagianos impugnavit; hienlecalholica exhorret,
d&nter probavit praedicaitdam esse Ecclesiae praedes- dum enim ab eorum lo- illius quinque partitae la-
quendi rutioneel erroftbtts l*bras insidiasque devi-
tinaiionem, in qua est graliae praeparatio, el aratiam, iongitsime recedere inten let, atque ila inler utrum-
 8g5 VINDICLEAUGUSTINIANJE. 854
dil, in periculosos exces- que sit cautus, ul sic de- A LX.
sus incidit, ut hinc aliqni clinet Manichaeura, ne se CENSORES. S. AUGUSTINUS. '
theotogidoctrinael pielate inciinet in Pelagium, rur- Modo ne in Pelagiano- Ita et Manichseos et
insignes dixerint eum ve- susque ita se sejungal a rum, quos ( sanclus Au- PeJagianos superamus at-
ritalis limiles transgres- Pelagianis, ne se conjun- gusiinus) insequitur, er- que vitamus, quorum sic
sum esse, nitntodisputatio- gat Manichseis, aut si in rores incidam, mihi licet errores ulrorumque di-
nis caloreaccensnmfuisse, alierutris jam tenetur, verborum quibus ad eos versi sunt, ut qui vide-
eut visum fuisse favere nec sic se a quibuslibet expugnandos utitur im- tur minor, ipse illius qui
hwrelicis. Verba hwc in- alieris servet, ul in alte- pelum non sequi. videtur majpr demonstre<
solentia et impudenlia es- ros irruat. Lib. iv, contra tur adjutor. Lib. IH con-
senl, nisi vera essent. duas epist. Pelag. cap. 3. iraJul., Oper.imperfecl.,
S. FULGENTIUS. cap. 178.
B. Augustinus indutus virlute ex allo abundan- S. PROSPER.
tius illis omnibus laboravit, uon autem ipse, sed An vero ila se novorura censorum norma exactior
gratia Dei cum illo, elc.; sensum quippe Chrisli teroperavit, ut nulla eofum quae excisa sunt asserat,
babens, (am gratiae Dei quam humani arbitrii et et quaedam ex his quae defensa sunt respuat ? Con-
officia discrevit et merita; semper divinis bumana tra CollatoremS. Auguslini reprehensorem, cap. 1.
subjiciens, et veraciter docens divinitus homini et * LXI.
gratuito justificationis donum, et bonae voluntali CENSORES. S. AUGUSTINUS.
exordium, et plenum tribui glorificationis effecluro. Hinc fit ut medius stem Nulla est ilaque fovea
Lib. nde Verit. prmdest. etgrat., cap. 18. inter Pclagium el Calvi- quam metuens quasi re-
num; si eniin verba Au- vertar in viam, quo vi-
LVIII. gustini mitigando me ni- deris me velle revocare.
CENSORF.S. S. ABGUSTINUS. mium demitlerem, Pela- Dic tamen quaenam illa
Ipsemel Auguslinus in Possuntduo errores in- gianus essem;. si vero eo- yia sit, et explica ralio-
pluribus operuin swoniin ler se esse contrarii, sed rum alliludinem tenere cinationera tuam. Lib. m
locis kunc animi sui impe- ambo sunt detestaudi, veltem, Calvinisla essem; contra Jul., cap. 8.
lum agnoscit,quo (scilicet quia ambo sunt contrarii medium ergo cum Eccle-
in disputalionibus cum veritati : nam si propter- sia teneo.
Pelagianis et Manichaeis) ea diligendi sunt Pela- IDEM.
ita abreplus est, ul in er- giani quia oderunt Mani-
rorem opposilumilli quem chaeos , diligendi sunt Sed nec cum hasreticis tibi, nec cum oatholicis
deslruere intendebat, de- eliara Manichaeiquia ode- plena concordia est. Postea : Tu informe nescio
clinarel. runt Pelagianos. Sed ab- quid tertium et utrique parti inconveniens reperisfi,
sil ul catholica maier nec inimicorura consensum acquireres, nec in
propter allerorum odium alteros eligat amare, cum quo
monente atque adjuvanle Deo debeat utrumque vi- noslrorum inlelligentia permaneres. Ibid., cap. 5.
tare, et cupiat ulrumque sanare! Lib. u ad Bonifa- LXII.
ciuni, cap, 2.
CENSORES. S. AUGUSTINUS.
S. PROSPER, seu POMERIUS. Ratio (ob quam scilicet Haecest praedestinatio
Sanclus Augustinus episcopus acer ingenio, sua- non teiiemur sequi B. Au- manifesta et certa saucio-
vis eloquio, ssecularis lilteralurae peritus, in eccle- gustinum in quaestionede rum, quam posiea dili-
sancto- gentius etoperosius, cum
siasticis laboribus operosus, in quolidianis dispula- praedesiinationc
rum ad gloriam, de modo jam conlra Pelagianos
lionibus clarus, in omni sua actione composilus, in operandi. divinae gratise, disputaremus, defendere
expositione sua fidei nosirse cathoJicus, iu quaestio- elc.) hmc esl, quia Pela- necessitas compulit. Di-
nibus absolvendis acutus, in revincendis haerelicis giani de illis qumslionibus dicimus enim siugulas
nunquam disputarunt, nec quasque haereses intu-
CIRCUBSPKCTUS, et in explicandis Scripturis canoni- sancti Auguslini doclrina lisse Ecclesise proprias
cis CAUTUS. £i&.iti de Vita contemplal., cap. 31. est irrefragabilis, nisi cum quaustiones, conlra quas
LIX. eerum errores impugnai, diligentius defeuderetur
et licet contra ejusmodi Scriptura divina, quam
CENSORES. S. AUGUSTINUS. relatas opiniones prmdi- si nulla lalis necessitas
Profeclo quandoque con- Mentientes conclusio- cassent, Ecclesia eos nun- cogeret. Lib. de Dono
slat (Augusiinum) in quw- nes, aut irrepentes pau- quam hac de causa in nu- 20.
stionibus de gratia et prm- latim, vel minuendo vel merum hmreticorumascri- persev., cap.
destinaiione cum excessu addendo in assensionem j. psit, vet ascribere poluit.
locutum esse, verbaqueip- falsitatis, quis non me-
sius esse miliganda; ne ab luat, quis non oderit? IDEM.
illorum durilie el acrimo- Lib. n de Ordine, cap. 4. Agnoscant calumniatores snperfluo se -objicere
nia in errorem conlrarium Dic quod dieturus es,
incidam, tichum mihi esse egregiecorreclor. Lib. in quod hislibris (Auguslini) non speciale neque discre-
debel lemperamentumali- Operisimperf., cap. 57. tum testimonium sit perhibilum, quorum in cunctis
quod catholicum adden- voluminibus norma laudalur. Apostolica eniin sedes
dum inquirere.
quoda praecognitis sibi non discrepat, cum prseco-
SIXTUS III papa. gnitis probat, et quod judicio jungit, laude non se-
Quaesunt tandem illa credenda et dicenda ? Nihil parat. Ibid. cap. 23.
ultra liceat novitaii, quia nihil addi convenit velu-
LXIII.
slati. Perspicua majorum fldes, et creduliias nulla
CENSORES. S. ACGUSTiNUS.
cceni permixtione turbelur. Epist. ad Joan. Anlioch.
: ( Hic esl Sixtus, ad quem sanclus Augustinus scri- adderel Verum si (Auguslinus) Quid enim diligebal in
peccalumoriginate Jacob antequam natus fe-
psil egregiam epislolam 105 coutra Pelagianos.) esse solam causam repro- cisset aliquid boni, nisi
 855 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 856
balionis, el esse id quo aa graiuiium misericordise A i S. HIERONBIUS.
separandos prmdestinatos suaedonum ? Et quid ode- Hsecde Augustino ad eumdem scribit: Qm contra
a reprobis movetur Deus rat in Esau, anlequam fe- ventos ardore fidei perstitisli. Epist, 25 apud
esse sententiam cisset aliquid mali, nisi flanles
(quam
sancti Auguslini scribii), originale peccatum ? E- August.; et Paulus Qrosius, quem Romana synodus
nori solum pto hujus opi- pist. 105 ad Sixium, quw sub Gelasio virum erudilissimum vocat, ita sanctum
nionis defcnsione, mortem ibi diffusius versal. Augustinum alloquiiur : Necesse me fuit festinaio
oppetere nohi sed credo
mihi licere eam abhorrere^ quia mater est illiut quam edere, et coacervare in unum omnes perditionum ar-
Calvinus ianla impietale ac rabie urget contra Eccle- bores.cum radicibus et ramis suis, et offerre ignienti
sidm. spiritui luo. In prsefat. Commonitorii, tomo VI, ante
S. THOMAS. librum contra Priscillianistas.
Electio Dei, qua unum eligit et alium reprobat, ra- LXVII.
tionalis est, nec tamen oportet quod ratio electionis s. AUGUSTINUS.
CENSORES.
sit raeritum, sed in ipsa electione ratio est divina Fateor sane qumdam ab In lectionibus apostoli-
bonilas, ratio autem reprobalionis est in hominibus Augustino, qum ad asse- cis superioribus, quas
peccatum originale, ut Augustinus dicit. Qumsl. 6 de rendam liberlatem et vim charjtaii veslrae, quan-
•r, nostrw ex lum Dominus adjuvare
Verit., arl. 2, ad 9. ] coopcrationis
LXIV. grdlia perlinent, potuisse dignatus est, exposuimus,
explicari in hac maleria multum laborem et solli-
CENSORES; S. AUGUSTINUS. clarius, qum in quibusdam citudinem passi sumus.
ubi opportune dici Compatiebamur vobis et
Verum hm causm sunt, Quia teneliras veslras locis,
ob qttas sancii illius et eru- redarguunt, vobis lueida polerant, omisit; ubi iri solliciti eramus et pro
dili docloris volumina le- non videntur, et quaecun- septem quaestionibus de nobis et pro vobis. Quan-
nebris et caligine respersa que vobis sua radiante gratia assignant modum tum autem existimo, ad-
Au- juvit el nos et vos Domi-
sunt, sicui a celeberrimis luce molesta sunt, contra quo loquiad debebat animorum ne- nus, et ea quae prorsus
Iheologisesi observatum. illa cor clauditis, ne inde gustinus
nox fueetur erroris. Lib. cessariam consolalionem. difficillima videbantur ,
sic per nos enodare di-
iii, contra Jul., Oper.imperfect., cap. 61.
gnalus est, ut nulla qusestio remaneret quse conturbet
RHEMIGIUS ANTISIODORENSIS. mentem suam; Impia enim mens odit eliam ipsum
Bealus Augustinus rerum obscurarum subtilissi- inlellectum, etc. Serm. 13 de Verb. Apost. contra
mus indagalor, inter ardua sine offensione decur- Pelagianos.
ECCLESIA LUGDUNENSIS.
rens. Et anlea : Alii doctores comparantur stellis,
nam sicut stellae Jumen a sole reci- Iste vero cum haeclegisset tam utilileret salubriter
Augustinus soli;
piunt, sic omnes doctores Jumen recipiunt ab Au- C , ad illuminationem nostrse fidei dicta, non esl con-
tenlus moderamine et pietate sancti doctoris Au-
gustino. In episl. n ad Corinlhios.
gustini, ne lerminos ab eo prsefixos excederet, sed
LXV. addidit de suo. Lib. conira Joan. Erigen., cap, 8.
CENSORES. S. AUGUSTINUS. Floruit an. 852.
Quando (sanctus Au- Ille itaque dicat Eccle- LXVIII.
gustinus) videtur defen- siam aliquando in fide CENSOHES. S. AUGUSTINUS.
dere prwdestinationem ad sua non habuisse verita-
gloriqm anie prwvisa me- tem praedestinationis hu- Ad iribunal sancti Au- Illorum enim dicta non
rila hominum, nori loqui- jus et gratiae, quse nunc guslini dispulalum hacle- defendis, ul promiseras,
iur ut oraculum, nec ip- contra novos haereticos nus est, et liberata fides sed reprehendis. Tuo
sius senlenlia ab Ecclesia cura diligentiori defendi- quam obligaveram,hoc est quippe dogmate cum co-
apprbbalur, nec omnes tur. Lib. de Dono persev., probandi quidquid ille pro- garis illa culpare'el falsa
tlieotogi illam sequuntur, cap. 23. barel, improbandi quid- esse ostendere, nullo mo-
imo qui eum magis suspi- quidille improbaret... Una do sineris auctoribus eo-
ciunt, eum deserunt. superesl adhuc tractanda rum defensionem, quam
SYNODUSBVZACENA. yumstio, nimirum quanta spoponderas , exhibere,
Cujus prsedestinationis veritatera, qua nos ante fueril hujusee conditionis quia et in accusalione
wquitas, et quanla necessi- adulator esse conaris, et
mundi consiitutionem prsedestinatos in Christo testa- _ tas subeundi legem illam, in adulatione deprehen-
tur Apostolus, si quis detrectat cordis credulitate re- " quam quia illi putant ab deris accusator. Lib. iv
vel oris confessione si anle uitimum Ecclesia imposilam, audi- conlraJul.,Oper. imperf.,
ciperl, proferre, 112.
rejuvatprwcipuosquosdam cap.
diem vitse prsesentis impietatis suse contumaciam, ejusdemEcclesimprincipes,
qua Deo vivo et vero rebellis obsistit, non abjecerit, pastoresque eelebemmos, el doctores scientissimossen-
manifeslum est eum non pertinere ad eorum nume- suum ecclesiaslicorum,minimequesuspeclos.
fum quos Deus in Chrislo anle mundi constitulionera EUGYPPIUS abbas.
gratis elegit et praedestinavit ad regnura. Epilog. tib. Inter magnos Ecclesiae catholicaedoctores praecla-
de Incarn. et grat., inter operu S. Fulgentii. rum fuisse et esse beaium Augustinum quis ignorat
LXVI. episcopum V quem divina eruditione mirabilem tum
CENSORES. S. AUGUSTINUS. omnes orthodoxi in tolo lerrarum orbe venerantur,
Morlalium doclissimi PLUE mihi, Domine, praecipuetamen apostolicaesedis antistites scripta ejus
aliquid aquw suffundunt miligaiiones in cor, ut sua auctoritaie firmantes, lanto majori sludio sim-
igni verborum sancti Au- palienler tales feram. pliciter ampJexi sunt, quanto ampliori solatio eis se
gustini. Lib. XII Confess., cap.
26; usos esse testantur: ham contra multos hostei Ec>
857 VINDICIJ: AUGUSTINIANJE. 858
clesiaedimicantes, et maxime contra versipelles ini-. Vet diligenter legant. Lib, m Rliet. Eccles., eap,
micos gratiae Dei doctrina ejus instructi, vel potius 42.
etc. LXXII.
eadem illustrati gratia semper exstitere victores,
Hic Eu- CENSORES. S. AUGUSTINUS.
Jn prwfalione cotlect. ex libris S. Augustini.
amicus ad eliam lit- Referentes Catharinum 0 fronlem qualium-
gyppius S. Fulgentii fuil, quem plura conlra Augnstinum cunque episcoporum!
teras dedit. Lege S. Isidorum de Script. ecclesiast., dixisse, addunt : Tanta Lib. v conlra JuL, cap.
cwierorum doctorum con- 11.
cap. 13. sniraiw satis ostendil Ca-
LXIX. iharinum in ea re, non ut Calharinum , qui suo swpe
CENSOP.ES. S. AUGUSTINUS. ingenio nimium indulsit, sed ut catholicm Ecclesiw
Quamvis enim prwfe- Ecce inter meos testes, archiepiscopumet doclorem id sensisse, ete.
renda sit ea sententia qum vel inter noslros consti- S. BASILIUS.
talem modum prwdeslina- tuto judices, quem pu- Contemnuntur Palrum dogmala, aposiolicae tradi-
tionis omnino negat, ta- tasli Patronum luum,
men ut damnala eiiam £i6.i. conlra Jul. cap. 6. tiones annihilantur, novorum hominum inventa in-
censeatur illa quw affir- troducuntur. Episcopus autem ille est qui custos est
mat, videnaum ertt quam sit necessario connexa cum doctrinae Patrum, et omnis novitatis hostis. Apud
arliculis a Cwleslinodefinilis. Si enim non sii, quam-
vis Augustinus in contrarium propendeat, permiltenda l8 Slocotovium lib. in de verm el falsm Ecctesiwdiscri-
tamen erit hnjut quwslionisdeterminalio liberw dispu- mine, cap. 14.
tantium eleciioni, quod censuit eliam cardinalis Ba- LXXHI.
ronius.
CENSORES. S. AUGUSTINUS.
BARONIUScardinalis.
Vellem et Iwc et alia Vide quse taceas, quse
Cum igilur Fausti sententiae ubique ab Ecclesia quwdam (nempe contra dkas. Puto quod te pun-
fuerit eontradictum, videant quanio periculo quidam Augustinum testimonia) gat conscientia, sed vin-
ex recentioribus, dum iri novatores exsurgunt ut qum subjungam milius cil rectum timorem, cum
eos confutent, a sancti Augusiini de prsedeslinatione concepta , sed refero tan- ingerit perversum pudo-
lum, non probo, si quid- rem, quoquo modo jam
sententia recedunt, cum alioqui arma non desirit quam justw offensionis defendeoda prsecipitata
quibus adversarii profligentur. Ad an. 490, p. 444. causam det. Iiem : Omitto sententia. £i6, v conlra
LXX. honoris causa quod de Jul., cap. 9.
S. AUGUSTINUS. Augusliiwsubjungit.
CENSORES. S. HIERONYMUS.
Quid (nempe cardina- Vis audire quid etiara
Absit autem a me ut quidquam de libris beatitudi-
lis Perronius) probabilem ipse de hac re apertissi-
tantum esse dicit Augu- me dixerit ? Ecce eliam nis tuae attingere audeam; sufficit enim riiihi pro-
stini senlentiam , dum lo- ipsum numero illi adjun- fj bare mea, et aliena non carpere. Epist. 15 ad Au-
quitur ul privatus doclor, go sanctorum. Ibidem. gustinum, tomo u Operum S. Auguslini.
et demonstrativam, dum
consentitcwteris Patribus, satis indicat minime neces- LXXIV.
sarium esse adhwrere Augustino, nisi ubi cmteris Pa- CENSORES. S. AUGUSTINUS.
tribus ille concinil. Hmc ego inler- alia id 0 mira defensio ! Tam
PERRONIUS cardinalis. genus multa, qum habet densum et arctum est,
Augustinus, roaximus post apostolos prsedestinatio- (nempe Pighius contra ubi eisadhaeserunt pedes,
Augusiinum), duxi pro- ut eos evellere conanles,
nis doctor, imo os etlingua veteris Ecclesiae quantum ponenda, ut inlelligamus fruslra et manus, et pe-
ad illam de gratia doctrinam. Lib. i resp, ad reg. non nimis inverecundos des, et caput ligant, et
Britan. cap. 12. fore, si qui forle non ita in eodem luto haesitan-
se faciles exhibeant, in iis tes, arctius involvanlur.
LXXI. omnibus admillendis quw Lib. contra Donatistas
CENSORES. S. AUGUSTINUS. videri cuipiam possint pro- post collationem, cap. 19.
Augustinus Valerius Si legisses vel si lecla posita fuisse ab Augustino.
cardinalis in sua Rheto- fideliter considerare vo- S. ANSELMUS.
rica ecclesiaslicuhwc cle- luisses, nunquam pro- Nihil potui invenire me dixisse quod maxime.beali
ricos.monet : Beati Augu- fecto de litteris ejus ad
stini scripla clerici caute offundendas nebulas igno- TJ Augustini diclis non coliaereat. Prwfat. Menologii.
adraodum legant, elc. Et rantibus ea quae nihil ad Nec crimen renuis , sed criminosorum turbam re-
hoc quid aliud esl quam id quaestionem quae inter S. Hieronymus Apolog. 2 conlra Rufinum.
monentem nos vertitur in quiris.
ipsum, quod pertinenl, LXXV.
audivimus Bonavenluram, bis tuis libris nescio qua
Augustinum plut dicere roente posuisses. Lib. i CENSORES. S. AUGUSTINUS.
aliquando, et minus velle conlra JuL, cap. 5. Quid ad hoc, o Baiani Rependite mihi beneO-
inlelligi? scholaslico-mattiges , se- cium; et sime magistrum
VALERIUS cardinalis. pelienda schotastica est, lihenter vocatis, reddite
Beati Augustini scripta clerici caute admodum le- ut unus regnet Auyusli- milii mercedem. Lib. i dt
nus ? An Augustinus po- Ordine, cap. 10.
gant; ila enim acumine ingenii praeslitil, et de rebus ttus tegendus ad lucem
difficilibus tam subtititerdisputavit, ut nonmediocri scholaslicw, et ad eius amussim exigendus ?
ingenio praedili viri ejus libros legentes in errores ECCLESIA ROMANA.
aliquando lapsi sint. Se.dejus libros pulcberrimos de Auguslinus tam multa pie , subtiliter et copiose
Doctrina Christiana, ei egregios sermones quos ha- scripsit, ut Christianam doctrinam maxime iltus-
buit dum episcopus ad populum coneionareiur, siep« trarit; quem imprimis secuti siint, qtti pmtsn tllea*
8B9 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 860
Iogicam disciplinam via et ratione tradiderunt. Bre- A Auguslinum esse Palrem .genere tentationis, Domi-
viar.Rom., lecl. 6. Palrum, doclorem doclo- ne, confiteor ? Quid? nisi
LXXVI, rum, pritnumArigelumin- delectari me laudibus,sed
ter cwteros episcopos,in- amplius ipsa veritaie,
CENSORES s. AUGUSTINUS. leromnesexcetlentissimum quam laudibus, Postea :
Lieet cx AugustirioAu- Npn valde curo, in- et vere irrefragabilem, et yerumtamen nollem ut
gustirii doclrinam aliorum quam, superborum impe- ineffabililermirabilem,sed Velaiigeret mihi gaudium
scfiptorumjudicio censen- riloriimque judicia,-qui si^ habiliim esse ditit a sitis cujuslibet boni mei suf-
dam exponere,licelet pro- militer in legendos libros ptwdecessoribus Innocen- fragatio oris alieni; sed
prio, idque salva honorifi- atquein salulandos bonii- tio, Zosimo, Bonifacio in- augei, fateor, non solum,
tenlia. nes irruunt. Lib, ide-Vrd., ter magistros oplimos. sed et viluperatio minuit.
cap. 11. £i6. x Confcss., cap. 57,
LXXVII. SANCTI PATRES,
CENSORES. S. AUGUSTINUS. Sdnctus Prmsul Auguslinus assumptus esl cum an-
Neque adeo perversum Auxiliuni Dei quaeris, gelis,ubi gaudet cum
prophetis, tmlalur cumapostolis,
est hoc consilium, ut ha- ut impleaniur va.ni libri
berenon possit adjulorem tui, et rton quseris ulcor- quorum plenus spirilu, quw prwdixerunl myslica fecit
Deum'. rigaiitur perversi sensus nobis pervia, posl quos secunda dispensandi verbiDei
tui. Lib. III conlra Jul., primus refulsit gralia. Ecclesia Augusliniana in anti-
Oner. imperf., inilio.
plionaad Mqgnifical, in ejusdem solemnitate. Ex-
S. PROSPER. cellenlisiimwaucioritatis virum vocat eumdem sanc-
Unde ergo hsec sententja tam severi emersit exa- tus in epist. ad Rufinum. Admirabilis dispu-
minis?Unde inhanc austeritalero supercilium tam talorProsper dicitur ab eodem in resp. ad dubium 8 Genuen-
letricae frontis se armavit, ut mcnsuras sensuum, siuro. Magisler mirabilis a Cassiodoro in prol. ad
pondera .loculionum, numeros syllabarum insidiosus psalmos. Cui contradicere non esl, sanclus Ilde-
se conficere fas
scrulator eventilet, magnumque aliquid
phonsus serm. 2de B, Virgine. Bealus Jordanus de
pfaesumat, si catholico prsedicatori (sciJieet Augus- Saxonia hoecscribil: Posl Paulum neminemsanclo-
lino) iKjtam erroris alfigat, quasi incognituro aliquod rum prmfero in doclrina fidei
et hactenus latueril an non Auguslino, unde ipse
opus, quod impetatur, proprie dicilur alter angelus. Serm. 140.
illa iis morsibus doctrina lanietur, quaenovorum hse- LXXXI.
reticorum coriimenla disjecit, et diabolicuin tumo- CENSORES. S. AUGUSTINUS.
rem Pelagianseelationis elisit? Prwfat. adversusCol- Novum crimen, inquiet Nunc libi certe, quod
latorem. aliquis, el quod invidiam tam male ac falso de me
LXXVIII. redolet, vocare hominem fueris opinatus, ignosco.
CENBORES. s. AUGUSTINOS. in judicium, quod Augut- Lib. iv Oper. imperf., c.
Vides iertio quanlopere Qiii Jegunt haec, siin- G verit.
tinum nimis effuse lauda- 4.
Absolveturreus, vel
alienum putel Augustinus telligunt,-agant Deogra-
a pia doctoris humilitate, tias; qui aulera non intel- ipso Auguslinojudice, nequeenm uili vemam (acilius
et veracide se ipso cogila- iigunt , orent ut eorum impertimur, quamilli qui de nimiis erga nos. laudibus
aceusatur.
tione, quod velil aul putet ille sit doclor interior, a
libros suos erroris expertes cujus facie est scientia et S. POSSIDIUS.
esse. Fuit igilur etiam ip- intellectus. Qui vero er- Si cuncta meicorporis membraverterenlur in lin-
sius Augustini, el pia liwc rare me existiinant, etiam
humitilas, et verax de se atqueeliamquae suntdic- guas, adlvuc non essem dignus aut sufficiens ad tav-
ipso cogilatib; ac proinde, ta considerent, ne fortas- dandum tanturii Patrem- et doclorem, et tantum fidei
qui de ipsius scriplis atiter sis ipsi errent. In fine li- relucentis illumirialorem. Epist. ad Macedonium.
sentiunt , mendacem fa- bri de Dono perseveran- Sanclus Thomas Villanovanus ait:
Oquem tememo-
ciunt, quw verax supponi lim. rem Palrem Auguslinum? Omnis laus inferior te est;
debet ejus intenlio.
IDEM. conc. 1 de S. Augustino. Quorum profecto sanctorum
Magna enim gloria sua humano generi consulne- virorum (nempe Angustini et Thomae)penes catholi-
rint, si Augustinum ab errore revocaverint; nisi cps universos ingentia et omnem laudem supergressa
foflemodesti homines NOVIQUE GENSORES magnorum D nomina,commendationenovi prwconii plane non egtnl.
pritis fneritorum seni honorabiliter ac misericordi- Alexander VII, in bulla ad Lovanienses.
ter parcunt,et securi,quia libros ejus iieuio usquam LXXXIL
recipiat, conquiescunt, atque ignoverint. Episi. ad CENSORES.' S. AUGUSTINUS.
Rufinum. Esl enim in jure titulus Ora, obsecro, ut non
LXXIX. de pluris positione, ul qui laudari volens, sed lau-
GENSORES. s. AUGUSTINUS. plus postulat tninus ha- daus ihvocem Dominuin,
• Quum mulii beat; el nobis a natura et ab inimicis meis SJI-
ferre non Invidetis, inquam arri-
possunt, islos homines ad dens, laudihus meis. Ir comparatum esl ut cum vus fiaro. Epist. 22 ad
nauseam usque incutcare,- fineiib. in conlra Acade aliquis plus juslo exlolli- Paulinum. Prsesertim quo-
Auguslinum Palrem esse micos. lur, naturali quadam pro- niam multi sunt hic qui,
Palrum, doclorem docto- pensione conemur illum detrahendo nobis, caete-
rum, primumposlscriptores canonicos,mirabilem,irre- deprimere, et laudes ultro rorum animos, a qnibus
fragabilem. non roganli concedinvus, diligi videmur, adversus
vel oblrudimus- recusanli nos perlurbare conanlur.
LXXX. quod pro suo jure exigenti Epist. 227 ad Albinum
CENSORES. S.AUGCSTINUS. negaremus. Quae posle» elc.
N.on dixit. Cwlestinus Quid iginir tibi in lioc applicat sanctoAugustino,
861 . VINDICI^.AUGUSTiNIAN^ - W$
. . . §, HJERONYMUS. A decel lionorpyenerattis guni, e.t habitantem in (e di-
Certe quidquiddici poluit, et sublimi ingenio de lexi Dominum Salvatorem; sed nunc, si fleri potest,
Sefipfiirafum sariclarum hauriri fontibus, a te posi- cumulo aliquid addimus, et plena complemus, ut abs-
tnm atque dissertum esf. Sed quseso reverentiam que tui nominis rnenlione ne unara quidem horam
luam parumper patiarisroe tuum laudare ingenium. praeterire paliamur. Poslea : Macte virtute in orba
Epist. 30 ad August. celebrafis, caiholici le condilorem anliquae rrifsum
LXXXIII. ffdei venefantur atque suspiciunt, ei, quod signum
CENSORES. S. AUGUSf INCS. majoris glorise est, omnes hserelici detesianlur,
Ecclesiw interesl sua Desine talibus , unus Episl. 2S ad Aug. • .
omnia jura non uni com- tiomo sum, Ecclesiae inter
miltere; periclitalur exerci- fios agitur causa,non mea, LXXXVI,
tus cujus. robut unius ho- Ecclesiae, inquaro, quae in CENSORES, S- AUGUSTINUS.,
minis viflule nititur. Quid nullo hominespem ppnere . Qui prius Augustinum . Non, enim vos oblitos
enim si hwretici suis argu- a suo didicitRedemptbrei inomnibus deposcebantju- credo, judicis niihi niunus
tiis possenl evincerese npn Qiianquam nec de meipso dicem, nunc sibi liberum fuisse delatum. Lib, I.I
tste aperte ab Augustinp vobis, etiamsi meam con- putant ne quidem arbitrum cont. Academicps, cap. 8,
damnalps? Ecclesiw causa versationem nossetis, re- honorarium in aliis illnm (Sane Cleraens VIII san-
deserenda essel, et insuffi- cte cfederetur ihimicus „ admittere. ctum Augusfinum judi-
ciens forelomniumaliorum mibi. Ad existimationeiri cem constituit in quaestio-
Palrum cpnsensus, quia hoiiiiiuim magna teslium nibus dcauxiliis.)
Auguslinusesl necessarius? qui me noverunt suppetit S. PROSPER.
Iniqua certe essel Ecclesiw Copia, ad Dei vero con-
Deus Uni- sola Tanlaque insolentia damnati foventur efrores, ut
condithfCui non spectum conscienlia,
cum doclorem,sed doctores quam conlfa criminatib- pf avitatis invidia, et auctores nostri pulsentuf et ju-
promisit, ui nqn circuinfe- nes veslras non cum inlrepi- dices. Prwfal. cpntra Collatorem, pfo S. Auguslini
ramur omriiiien.todoctrinw. dam geram, me tamen doctrina " - V
sub ocuiis Omhipoteiitis defendenda.
LXXXVIL
justificare audeo. Lib, ni conira Cresconium, cap. 80.
Sj.PROSPER. CENSORES. S. AUGCSTiNUS-.
Nec verumesl quodipte Ulrum eiiamnoster (ri-
Viginti amplius annis contra inimicos gratiae Dei lum alii dogmalistw fre- . vulus), licet exignus, ex
cathojica acies lnijusviRi ductu pugnat el vincit; vin- qnenter jactant, universam' eodem quo etiam tuus a-
cit dico, quia non patitur respirare quos vicit. Prw- sancli Auguslinidoctrinam bundans, ernanet capile
contrd Pelagianos fuisse fluentorum, boc a te.pro-
fat.contra Coilatorem. Et in Carmine conlra Ingratos, upprobalam ab Ecclesid, bari volumus, luisque re-
cap. 3 : pluribusque summis ponti- scriptis de communi par-
Istius ergo inler cunctos,qui de grege sancto ficibus, adeoque cerlam et ticipalione unius. gratiae
lusanas pepulere feras, industriamajor, C inconcussamesse Aebere, consolari. Episl. 95-«rf
Majusopns, lotumjtraestantiiis imbuitorbem. Innocentium papam conlra
K.amquocunquegradum converlit callidushostis, '
Pelagianos. '
Quaque per ambagesanceps iler egit apertas, S. HORMISDASpapa.
Hujus ab occursuest praevenlus,milleviaram
Insidiisaditumnon repperienlibus ullum. De arbilrio tamen Jibero et gratia Dei quid Romana,
LXXXIV. hoc.est calholica sequatur et servet Ecclesia, licelin
CENSORES. ;S. AUGUSTWUS. variis Jibris beati Augustini,6t maxime ad Prosperum
Qum cerle non eo consi- Sic audire debeo con-
tio a me commemoranlur, lumelias tuas, quomodo et Hilariiini abunde possit cognosci, tamen et in
ut aliquid Augxisiinilaudi- laudes luas. Lib. in con- scriniis ecclesiasticis expressa capitula continentur.
bus detfactum Velim; uli- tra JuL, Oper. imperf., Epist. 77 ad Possessorem.
nam major itlis mea opera cap. 10. LXXXVIll.
fieri posset accessio!
PIUS II. CENSORES. S. ACGUSTINUS.
Ex hac aulem approba- Scripsimus eliam ad
Magnus Augnslinus, doctrina et verecundia juxla tione (nempe lnhocenfii bealae memorise papam
nobilis, cujus tanta gloria est ut nullius Iaudibus papse) hujusmodi liilera- Innoceniium, prfeler con-
crescat, viluperatipneve minuatur. Cum esset Mneas ». rum de uno aul altero lan- ciiiorum relationes, Iitie-
ium errore loquentium,in- .r.is familiares,ul)ide ipsa
Sylvius, episi. 130 ad cardinalem Caravajalium. v
ferre veltelotam D. Augu- causa aliquanto' diulius
LXXXV. stini doctrinam de gralia egimus; Ad oinnia ille no-
CENSORES. s. AUGUSTINUS. fuisse specialiter ab Jnno- bis rescripsit eodem mo-
Sed tantum ut manife- Neque tamen huic.tam centio approbalam, est ma- do qub fas erat atque
stem quam male de vero familiari amico meo velim et litiose simplicibusilludere, oportebataposlolicae sedis
eruditorum palientia in- antislitem. Epist. 106 ad
Augustinomerilus dt hte credas, quse. de me forte lolerabiliier abuti. Paulinum.
supposililius, qui compa- laudans dixerit-. Sensl
ralionibus odiosis el landi- enim eliam ipsum sacpe S. INNOCENTIUSpapa. ~
bus hyperbolicesupra om- non mentiendi stuiiio.sed
nem adulalionem exagge- amandi propensione falli Librum sane, qui ejus (nempe Pelagii) esse dice-
rqlis , plus illi. fieiraxit judicantem. Epist. 32 ad retur, iiobis a vestra charitate transmissum evolvi-
quam addiderit aucloti- Pautinum. Si laudami a- mus, in quo multa blasphemia, nihil quod placeret,
iatis. mico eredendum non est,
nec inimico, deirahenli. nihil quod non penitus displiceret a.quovis damnan-
Lib. m conlra litteras Petil,, cap. 2. duniaique calcandum, cui similia, nisi qui ista scri-
S. HIERONYMUS. pserat,nemo alter in mentem reciperetatqueseniiret.
Cmni quidem lempore beatitudinem tuam eo quo Epitt. 96 ad Augusiinum. quw inciptl : Fraternilatis
865 SUPPLEMEMENTUM AD UrERA S. AUGUSTINL 851
vestrse lineas plenas fidei, totoque religionis calhblicse A rit Augustinus vel ientire cum lilterw S. Innocenlii
dtbuerit. -
vigore firmatas, etc. papw adversut Pelagianos
Roma in Africampervenit-
LXXXIX. sent.
CENSORES. S. AUGUSTINUS. IDEM.
Quam mulli sine ixllo Sed mullum eum ista
Imo noverint non solum Romanam Afficanamqne
discrimine Auguslini au- fallil opinio. Longe aliter
ctoriiatem admittebanl, qui se habent quscslioiiesislae, Ecclesiam.sedetomnes mundi partes, unlversos pro-
nunc audita limitaltone, quas esse practer fidera missionis filios cum doctrina viri (nempe Au-
sunt illse hujus
qutim ejus approbalioni arbitratiir,quam
Cwteslinus apposuil, dum in quibus, salva fide qua gustini), sicut in tota fide, ita in gratise cbnfessione
audiunl aliquid ex Augu- Christiani sumus , aut congruere. Epist. ad Rufinum.
slino proponi, quwrilant: ignoratur quod verum sit, XCH.
Estne hoc deillis profun- et sententia defihitiva sus- CENSORES. S. AUGCSTDiUS.
dioribusquwslionibu~s,quas penditur, aut aliier quam
non necesse judicavil a- est, humana et iulirma Augustinus, el qui ejus Ergo trahi a Patre ad
de prwdestinatione senten- Christum, et audire ac
struere, quas in ancipili suspicione conjieilur,£ifr,
opinimdi tibertale reliquit? de Pec. orig., cap. 23. iiqm sequmlur, in prwde- discere a Patre, ut veniat
slinationem referunt, hunc aii Christum, nibil aliud
ECCLESIA LUGDUNELNSIS. trahi, illum noii trahi, quia est quam donum accipere
JJ hic prwdestinalus fuerat, a Patre, quo credat in
Beatus papa.Coeleslinus de quibusdam profundio- ille non fuerat, itdque non Cbristum. Neque enim
ribus quaeslionibus ip decretis suis posuit dicens de nmgis quwrendum esse, audientes Evangelium a
sieut non audemus ita non ne- quare hic trahatur,ille non non audientibus, sed cre-
eis, Quw contemnere, trahatur, quam dicere, cur dentes a non credentibus
cesse habemusastruere. Sit ergo inter nospia caulela hic prwdeslinqtus fuerit, discernebat, qui dicebat:
et mpderatio, quatenus sanclis Patribus d.ebitus ser- ille non f«erit.''Ubi postea Nemo venit qd me, nisi
velur honor, et quolibet quis acquiescat modo ex arguunt sanctum Augu- fuerit ei datum a Palre
stinum, quod dixit trabi, meo; Fides igilur et in-
iilis sensibus qui de hac sentenlia ab eis posili sunt, et praedestinari idem esse. cboata et perfecta Dei
non judicemus esse haerelicum, Lib. de lenenda donum est. Lib. dePrw-
verit. Scripl.yCap. 12, lom. ix Bibl. PP. dest. sanctorum. can. 8.
S. PRUDENTIUS.
XC.
Quse verba tua, quam sint mendaciorum nebulis
CENSORES. S. AUGCSTINUS.,
Sed neque verum est, Haec ergo quaeistis, ut caligata, ejusdem sanctissimi Patris Augustini ver-
quod assumunl, Romqnos dixi, duabus epistolis il- bis eluceat. Lib, de Prwdesl. conlra Erigen., cap. 8.
episcoposapprobasseomnia Jorum respondeo ad tuara XCIII.
tanquam necessaria quw poiissimumdirigere san- CENSOHES. s. AUGUSTINUS.
Auguslinus in hisce qum- ctitaiem, non tara discen- C Certe probabilior el ma- Valderemota estasen-
stionibus.docuisset.-Elre- da quam examinanda,
cilata Ccelestini clausula et ubi forsilan aliquid gis expedilaresporisioalio- sibus carnis haec schola,
rum est, hunb Irqhi, itlum in qua Paler auditur et
aiunt: Quibus verbis clare displicueril, emendanda nontrahi,
quia hic trahett- ut veniaiur ad Fi-
significal esse aliquas pro- constitui. Postea : Ago lem Deum sequi voluit, docet, lium. Lib. i de Prwdest.
fwidiotum illarum quw- aulem gratias sincerissi- ille noluit, quod ipse D. sancl., cap. 8. (At liber
ttionum, de quibus loqui- mae in nos benevolenliae fateri coactus de Praedestinationeetgra-
lur, conclusiones ab Au- luae, quod eas me latere Auguslinus etl in lib. de Prwdestina- fia non est Augusiini, et
guslino tradilas , quw de- noluisti Jitteras inimico- tione et gratia. conlrarium docet, ac illi
benl inter adiaphora com- rum graliae Dei, in quibus auctori imnonunt. ut na-
putari: ' reperisti nomen meura tet cap. 1S, § Hic quicunque respondel.)
caluinniose atque evi-
denler expressum. Lib. l ad Bonifacium papam , S. THOMAS.
cap. 1. Quare aulem in speciali trahat hunc, et illum non
S. PROSPER. trahal, non est ralio aliqua, nisi beneplacitum vo-
(Bonifacius papa) curn esset doctissimus, adversus luntalisdivinse; unde dicit Auguslinus : < Quem tra-
-libros laroen Pelagianorum B. Augusiiiii episcopi re- bit, et qnem non trahit, quafe illum trabat, et illum
spbnsa poscebat. Unde et venerabilis memorise pon- non trahat,.no)i judicare, si non vis errare. i Com-
tifex Ccelestinus , etc. Per huiic virum iritra Gallias ment. ad cap. 6 Joan.
])
istisipsis, qni sanctae memoriac Augustini scripta XCIV.
reprehenduni, maleloquentiae est adempta libertas. GENSORES. S. AUGUSTINUS.
- Si nihil Ghristianw eru- •
Posiea, celebri illo Cwlestinide Auguslino elogio reci- Pro magniludine sa-
dilioni pastAugusliriumac- pientiae vestrae res mira-
lato, exclamat : Contra istam clarissirase laudationis cessetil,. scholaslica theo- biles dicitis! Lib. ni eon-
tubam, contra istam sacratissimi testimonii dignita- logia penilas abjiciendafo- ttaJul., cap.5.
tem audet quisquam malignaeinlerpretationis mur- rfit...
mur emittere ? In fine libri contra Cotlalorem, xcv.
cap. 43. CENSORES. S. ACGUSTINCS.
XCI. Augustini auctorhatem Modo autem vos vestri
CENSORES. S. AUGUSTINCS. inlerponenlibus resvonderi magislri esse poierilis.
Si cui tamen post tot Inde | etiam rescripta polest, Ecclesiam in suis Lib. n de Ordine, cap, 5.
lestimonia obtcurus adhuc venerunt. Causa - flnita in filiit usque hodie crescere
eruditione.
videbilur.Augustinisensus, est,errorutinam aliquan-
THOMAS VILLANOVANUS.
exspectet tantitpet, brevi do linialur 1 Serm. 2 dt
ioqueiur Roma quid tenie- Verbi Aposwllj in finc { Augustinus pfIttiug coepit catholicas veritates euu*
 ' VINDICLE AUGUSTINIANJE. 866
865
cleare, digerere, dilucidare, distirtguere atque in A mentem snam, asserendo cup., cap. 5. Olijecerat
scbolasticam formam redigere, docens quid in quo- aliquidest a veritaie alienum, enim Julianus Augusii-
libet fidei niyslerio sentiendum, quid ad objecta re- quod menliri, id esl, nuro, cum lohgius a Pe-
conlra menlem ire; secun- lagianodogmate recedere
spondendum esset, unde ex Scripturis colligendus do nescienter, et loquendo vellet, ad Manichseos ac-
locus ad roborandum. Denique, si quid de flde distin- quidem ul senliebant, sed cedere, < instar ferarum,
wsiu disputationis et vehe- quaecircumdanlur pinnis,
cle sentimus, aperte dicimus, audacter asserimuS, tnenlia ad alterum ut cogantur in retia, qni-
1 spirilus
id totum Augustino debemus. Conc. de S.-Augu- exlremum interdum decli- bus quoniam deest ralio
stino. nantes inlellcctu mque ac in verum exitium vana
XCVI. verbis, quod non esl men- formidineconlrudunlur.t
iiri, sed falli et dicere fal- Cui Auguslinus : < Agno-
CENSORES. S. AUGUSTINUS. sum sinemendacio.Secun- sce igilur in luo dogmate
Ex ipsiusmet Auguslini Ecce unde sc putant dum contigisse Auguslino nomen tuum, et catholi-
et Pattum consilio hoc le- haeretici novi Manichaeo- et aliis non solum affir- cis, a quibtis confutaris,
mant auctores citali, sed et desineobjicereetdogma et
gilimum ac ralioni confor- ruro nomine objeclo vim
me lemperamenlumappo- subterfugere veritalis, sed plnres alii. nomen alienura. Nam ve-
no, et errorem Pelagiano- non subterfugiunf, inse- ritas utrosque redarguit,
rum fugiens in Auguslini quitur quippe illa, etsi- et Manichseoset vos >lb.
excessusnon incido. mnl ManichaeosPelagia- B S. [PROSPER.
XCVII. nosque subvertit. Poslea: Multi, inquis, tingula hwc credentes, ac juslo am-
Quod dicimus legem san-
CENSORES. ctam, juslam et bonam plius asserentes variis sibique conlrariis sunl erroribus
non justificandis impiis, involuti. Placet igitur tibi cum haereticis catholicos,
Jam pridem e cal/iolicis sed convincendis
superbis
plurimi doctrina el pielale praevaricationisgratia po- . cum victis dartmare victores, et eos erroris noia adu-
laudabiles confessi sunt silam, et conira Mani- rere, qui errorem ab Ecclesia depulerunt. Lib. con-
sanctum Augustinum Pe- chaeosest,
odio ita in con- quia secundum tra Collalorem,cap. 10. Hinc d.icebalmagnus ille theo-
lagianismi faudatur, et logus Gregorius Ariminensis, abliinc 300 ei amplius
irariam partem inclinasse,. Apostolum
conlra Pelagianos, quia,
ut persmpe Calvino polius secundum ne- annis supremus Augustiniansereipublicse moderator :
Apostolum,
quam Tridenlinis Palribvs mo ex lege jusiificatur, < Qua potestate dicunt Augustinum hic non pfoprie
favere videatur. et ideo justincandis eis etvere, sed excessive locutum , dicetalius simililer
XGVHI. quos littera occidit, id est in aliis regulis per
quos lex bona praecipiens Augustinum positis fuisse locu-
CENSORES.
prsevartcalione rebs facit, tum excessive et non ut sonant illas esse tenendas;
Vel denique si aliquol Spiritus gratise gratis opi- sed sic dicendo non est dubium intuenti diligenter
locis plus intendilAugusli- lulatur. Itein „•Quod ar- quod in multos
quis Jaberetur errores. > 2. Senten-
nus, applicandus illis erit, bitrium sui in raalum Ji- C
quod in eo nolarunl plu- berum dicimus, ad agen- liarum, disl. 33, quwsl. 3.
res el graves doctoresca- duni bonum gratia Dei CI.
tholici, excessisseinterdum esse liberauduiii, conira CENS0RE3. S. ACGUSTINUS.
wstu dtsputdttonis abre- Pelagianos est; quod au-
Ita smpe in libris Re- - Quamvis et in his Ii-
plum, et in odium hwresis, lem dicimus ab illo exor- tractationum se purgal bris nui non conlra illos
quam impugnabat,ad con- tum, quod anlea non erat
trarium exlremum incli- n.ialum,contraMaiiichseos Augustinus , quod olim. omnino (nempe Pelagia-
nasse. cst, elc. Utrosque igitur contra Manichwos(qui di- nos), quippe illi nondum
calholica lides, sicut et cebant omnia bona a Deo erant, sed contra Mani-
XCIX. caeteros hacreticos adver- bono, omnia mala a Deo chaeos conscripli sunt de
CENSORES. sarios invenit, utrosque malo quasi falo, non au- libero arbitrio , non omni
divinorum testimbniorum tem Jibere ab liomine modo de ista Dei gratia
Vt sit nimia qumdam auctoritate et luce verita- fieri) scribens, Ua libernm relicuimus, quam nefanda
severilaset iniqua vexalio, tis convinck. Lib. ni con- arbilrium prwdicaril, ut impietate conantur aufer-
quw mediurn illud in quo tta duas epist. Pelag., in graliwoblitusessevidealur; re : diximus quippe, etc.
veritassedel transgrediju- fine cap. 9. contra posiea, orlo Pelagio (et eairi in rem pluribus
bet, si prweal Auguslinus. hoste gratim , ita graliam testimoniis aliatis conclu-
S. COELESTINUS. txtollit, ul tiberum arbi- dil: ) Ecce quam longe
trium deprimere censea- antequam Pelagiana hae-
Mirificeprius laudato sancto Augustino, addit : j)tur. rcsis exslitisset, sic dis-
< Quia nonnulli qui calholico nomine gloriantur, in putavimus, velul jam con-
damnalis aulero hsereiicoruro sensibus seu pravitate tra illos dispularemus. Lib. i Relraci., cap. 9.
sive imperitia demorantes, piissimis dispulatoribus S. PROSPER.
obviare praesumunt, el cum Pelagium atque Ccele< Sed videant quombdo se a dedecore istius exuant
stium analhemaiizare non dubitent, magistris taraen falsitatis qui possunt,tam iuepta corifingere, si hi
, nostris, tanquam necessarium modum excesserint, quorum abutunlur auribus, aliquantulum diligeniiae
obloquunlur, >etc. Epist. ad epitcoposGalliw,cap.Z, ad cognoscenda ea qute prsestantissimus minister
ut ctntores ipsitradunt.
~ gratiaj (Augustinus) dispulavit, intenderint. Licet
C. omnem istius inquisitionis moram ipsi qui hsec lo-
CENSORES. S. AUGUSTINUS. quuntur praevenire deberent, proferendo atque ex-
Respondeoduplicilerin- Non esl ita, ut loque- plicando libros, ullamve eorum paniculam demons-
lelligi posse B. Augusti- ris.quicunqueista dixisli, trando, quam per dubium saltem inlellectum tali
num uliosquePaires inter- non est ila, multum fal-
dum excessivelocutosesse: leris, vel fallere medila- intcrpretationi obnoxiam vir sanctus ediderit. Epist,
primoscienter, et contra ris, Lib. H deNupt. et con- ad Rufinum •< .-n ,.•
 86» SUPPLEMENTUM AD OPERA S, AUGUSTINI. 868
CIL A irrideanlur, et hsec opinio pliis mihi placet. 2 Sen-
CENSORES, S. AUGUSTINUS. teniiarum, dist. 12, q. 1, art. % in fine corporis.
Annon hoc ipsttm est Crtde tibi dupbifs pfib» Cv.
quod Molitiq concedit, ribus libfis Sie me res- CENSORES. S. AUGUSTINUS.
quodque ab eo superbe di'c- pPndisse Sfbitfof, ut a
tum exaggetati consuevit nullo amplius requiratUfi Sensit.etiam angelos el . Adhserebunt ergo , si
ab advetsariis', faiionem Lib. v coriira Jui. Pela- dwmones esse corporeos eis httfla surit corpora ,
hanc iuendw libeftatis non gianutri, cap. 1. (in' psai. txxxV et CXLV, et spiritus daemonnm, iino
tuisse dalam el exvtaria- epist. 115) aliis in locis , -spiritu.s daemones, licet
tatri ab Auguslinb contra Pelagidnos disputarilet ubi affirmat aut supponit incorporei corporcis igni-
habere rorpora quwdam bus cruciandi.£i'6. xxi de
S. GELASIUS papa. subtiliora. Civit. Dei, cav. 10.
Osi studereiit adversus eos (nempePelagianOs) IDEM.
majoruin nostrorum Iibros, respohsaqueCOgnoscefe, Augustinus JoquitUriion asserendo, sed opinione
illis omnibus modis cerneretur niliil esse prorsus Platonicorum utens, qui ponebant esse quaedam ani-
qttod ab isiis fuerit ventilatum et ab illis magnifica inaiia aerea, quse daemones noininabant. Pari.i,
veriiate contritum, sicque de cunctis eorum nequitiis quwst.Si., arl. i,,ad 1.
refutandis fideles quoque viderentur inslructi, ut B CVI.
nihil amplius-quaereretur. Epist. ad Honorium epi- CENSOBES. S. AcGusiiMJS.
Item dubitavii num sol De sole ei luna talia
scopum conira Pelagiunos. \t luna, dliaquesiderd quw dicta sunt tanquam sen-
CHI. iculis conspicimus, sint tiant, et ideo tblerent va-
CENSORES. S. ACGUSTINUS. . mimala. - nos . adoratores suos ,
Nulli Pairum prqmissa Quod dixi mihi objice, quamvis verba ibi accipi
ab animali ad inamroale translata, modo lo-
fuit infallibiiilas,et singuii ut pUfgetn. Lib: iv contra possmt Grsece metaphora. Lib. n Re-
fere iri quibusdam errave- Jul.i capt 1. Naih ttta roe cuiionis qui.7.vocatur '
runT, ut Cypfianus iri re- non lerret velut lingua tracl., cap.
baptiaandis "hwreticis,Hie- censoris. Li.b, m,cap. 21. S. THOMAS.
ronumus in atigud vatie Siriiiliter eliarti apud doctores fldei fuit circa hoc
Danieiii rejiciendd, etc, eluiplura dicamus spetidtim
divefsa ppinio. Origenes enim posuit corpora coele-
deAuguslino.
S. PROSPER. stia -animata. Hieronymus etiam idem sentire videlur
Doclrinam quam sanctse memoriae Augustinus epi- expOnens illud Ecclfesiastici primo : Luslrans om-
etc. Basilius vero et Damascenus asserunt cor-
scoptts cohtra Pelagianos inimicos gfatise Christi et riiq,
liberi arbiirii deepmptores per multos annos aposto- pora ccelesiianon esse animaia. Augustinus vero sub
lice asseruit Jitterisque mandavit, quibusdara visiim C dubio dereliquit, neutram in partem declinans, ut
estautnon intelligendo, aut inielligi eam nolendo patel ex ii de Gen. ad litt., etin EnChiridio. Parl. i,
arl. 3.
reprehendere, et hoc quasi compendium cognitionis quwst. 70,
his qui judicio eornm ducebaritnr aiferre, ul quaa in CVII.
libris praedicti .yiri damriabilia repbrisse jaclabaht, CENSORES. s. AUGUSTINUS.
Dubitavit eliairi de ori- Proinde ignorantiam
brevjum' capituloirum indiculis publlcarent; taiiqile girie animarum, utrum mearode origine anima-
conimento et detcslationem ejus quem. impeterent creentur de novo,quod cer- rum te corripientem atqne
obtirierenf, el ab his quse infamassenl curam exter- iissimum esl, an ex Adam objurgantem non molesle
riti lectprisaverterent.Pwjfat.resp. propageniur,ut vitlere est fenem, imo insuper et
dd capitula Gal- epist. 29 ad Hieronyriium, gratias magnas agerero,
lorum. et epist. lST,et in tibro de si eam mihi non solum
•CIV. Oiigine dnimm. duris percuteres convi-
• CENSORIS. S. AUGUSflNUS. eiis, sed, veris eliaru e'x-
cutefes diClh. Lib. iv de Orig. anim., cap. 3.
Sensit ille (neinpe Au- 0 yita pauperum Deus S. FULGENTIUS.
guslinus) mundum in jn- meus, in cujus siiiu non
slanli credtum fuisse"(lib. eslcoiitradiciio, plue mihi Cujus qusesiionis t(de origine animae) beatus Au-
iv-deG.en. adJiu., a cap. mitigationes in cor,.ut j\ gttslinus profunditatem sibi imperscrutabilem cer-
21 usque ad- flnem libri, palienter tales feram, qui nensjiullam voluit
et lib, v, capir-1et seq.), non mihi Iioc dicunt quia hujus rei definitam proferresen-
quod non convenit cum divini sunt, et in corde tentiam, jncongruum prorsus exislimans aliqui.daf-
scriplis a Moyse cap. 1 fararili tui viderunl quod , firmaresine dubitaiione vplle, quod alter posset con-
Geneseos, ut ostendunl ac- dicunt, sed quia superbi fraria responsiohe convellere. Cujus tam in decimo
.curatiores tlieologi,.specid- sunt, neenoyeruntMoysis
in libris ad Vin-
limque Suarez, Molfna , sententiani, sed aiiiant libro.de Genesi ad-litleram, quam
MqriinOti, conmhtiiterque suatn, non quia vera est, -centium Viclorem de Orjgine animae, nec non in
rejicitur a. doctoribus ca- sed quia sua est. Lib. xa libro pfimo exduobus quos ad sanctum Hieronymum
ihplicit. Confess., cap. 25. scripsit, in tribus quoque epistojis quas ad Qptatum
S. THOMAS,
episcopum de liac qusestione composuit,disputatione
Sed prior AuguStini opinio (de; creatione mundi
refulget nou minus copiosa quam profunda, et eo
in instanti): est rationabilior, et magis ab irrisione
magis landabili;quia congiua iemiierie rooderata.
infidelinm sacraih Scripiurani defendenst qpod valde Ubi quidquid ingenii aCiimine, quidquid raliocina-
observandum docet Augustinussuper-Geri., lib. i,ut tioriis ordine, quidquid auctoritatis poridere inqui-
sic Scripturae exponantur, quod ab infidelibus non rendum discutiendumque conspexit, efinquisivitsin-
869 ViNDICI^ AUGUSTINIANJE. 870
guJanter et discussit, consensum tamen ab utraque A dissefium est. > Sanclus Prudenlius, in epislola ad
definitione continuit, ne laborem tantae dispulalionis Hincmarum et Pardiilum : t Hoc primum' vestram
inaniler sosciperet, quem cujuslibet sententise temff- sinceritatem monens, ut doctrinam beatissiirii Patris
raria delinitio vacuaret. Lib. ni de Veril. pfmdest. ei Augustini omniura absque ulla dubietate Undecun-
grat.,cap. 18. Quanto ergo meiius ab bujus quaestio* que doclissimi, sanctarum Scripturarum auctoritali
nis certamine lemperamus, in qua nos inaniter labo- in omnibus concprdissimam; qujppe nujlus doctorum
rare cognoscimus ? prsesertim,' quia quod a sanclis abstrusa earum scrupulosius rimatus diligenlius ex-
viris majoribus noslris videmus minime defraitum, quisierit, verius invenerit, veracius prbtulerit, lucu-
oportet nos tanto cautius atque temperaniius quaere- lentius enodaverit, fidelius tenuerit, robustius defen-
re, quanto ad ejus finem illos praeclaros viros cerni- derit, effusius disseminaverit, > etc. Rhemigius An-
mus minime pervenisse. Cap. 20.- lisiodorensis in 2 ad Corinth. : < Sicut sol excedit in
CVIH. lumine omnes planelas, ila Auguslinus omnes ex-
CENSORES. S. AUGUSTINCS. cessit in exponehdis sacris; Scripturis. > Hugo de
Perperam quoque expo- Testiroonium illud,quod
nil idquodailAposlolns ad ex Apostolo posui: Omne Sancto Victore, serm. 25 : < Inde et de ipso in hac
Romanos, cap.xiv, vers. quo.dnon est ex fide pec- ejus solemnitate canimiis, quod prophelarum et apos-
23 : Omne quod non est calum esl, sicut libi visum B tolorum plenus spiritu, quse praedixerunt myslica,
ex fide peccalum esf, qua- est accepisti, et exposuisti fecit nobis
si velit dicere Aposlolus non ut sapit.sed ut sapis. pervia, posl quos secunda dispensandi
omnia opera infidelium es- De cibis eriim Apostolus verbi Dei primus refulsit gratia, > etc.
se peccata, el sine vera fide loquebatur; verum cum '•'
cx.'
nullum posse fieti bonum dixisset, Qui aulem dis-
opus.Cum tamenibisermo cernit si manducavetil , CENSORES. S. ACGUSTINUS.
sit de eo quod non fit ex damnalus' esl, quia non ex Durius qtwque loquilur Admonet me plane^ ac
dictamineconscientimjudi- fide, hanc peccaii speciem pluribus locis de veritate mibi jubetfuavissimo im-
canlis bona fide licitum es- de qua agebat, generali corporis Christi in Euclia- perio Jex Christi, hoc est
se id quod fil, ut ex \exiu voluit probare senlealia, rislia, ut supra indicavi- charitas, ut cum aliquid
ipso liquet, et communis mox inferens : Omneeniin mus, qua de causa suutri falsi in libris meis me sen-
inlerpretaliodoctorumcon- quod non esl ex fide pec- planesed illum esse glorian- sisse homines puiant ,
iradicit Augustino, qui catum est. Lib. lv conl. tur, falso Calvinistw, quod ego non sensi, at-
eiiam atiquotlocis, utalibi Jul., cap. 3VOmne enim, el eminenlissimusdoclrina que idipsum falsum alteri
nolavimus, videiur hanc velis nolis, quod non est mque ac dignitate cardina- displicei, ahefi placef,
suam assertionemreslrin- e.vfide, peccatum esi, Iu- tis Perronius in libro sin- malim me reprehendi a
gere ad bonuni opus utile fra, ibid. gulari cui litutus est, Re- feprehensore falsitatis ,
vilw mlernm consequendw, lutalio objectionum ex D. quam ab ejus laudatore
etc. Vlfumque lamen a vero terisu Apostoh loco' Ci Augustino contra S. Eu- laudari, Ab i!lo enim
citatp plane alienum est. charistiae Sacramenlum, quamvis ego non recte,
BONIFACIUSII papa. cap. 1, ipso inilio. Idcirco qui hoc non senseriqa. er-
vocat sanctum Augustinum ror, lamen ipse recle vi-
Illos autem qui, prsecedente fide, caetera, sicut in- mqgnum prwtensum Sa- tuperatur, Ab boc autem
dicas, volunt gratiae deputare, sua professione con- cramentariorumpatronum. nec ego recte laudor, a
id sensisse,
slringimus, ut multP magis dono gratiae etiara fidem quod vituperat veritas, nee quo existimor
ipsa sententia quam vilu-
cogantur ascribere, prseter quam nihil est boni, quod perat veritas. Lib. i de Trin,, cap. 3.
secundum Deum quilibet valeat operari, sicut B.
GUITMUNDUSepiscopuS.
Apostolus dicit : Omne quod exfi.de non esl, peecalum
esi. Quod cum ita sit, aut nullum bonum gratise de- Qoid hic Umbratici respondebunt ? Ubi in tanta luce
nostri ninbram pafabiint ? Ecce Augustini
putabunt, si ei fidem subtrahere moliunlur, aut si lucifugse
manifestissima documenta recitantiir, nifiil in eis
quod bonum Csse dicunt de gratia, ipsa necessario
fides erit gratise deputanda. Epist. ad S. Cmsariuin scrupulosum, nihil ambiguum; aut de his se expli-
Aretqlensem. cent, aut Augustinum nobis objicere desistarit.
GIX. Lib. III de Veritate Eucharistiw, contra Berengarhm,
CENSORES. S. AUGUSTINUS. tomo XI Bibl. PP.
Norunt etiam quicunque Cum his autem qui 3> CXl.
in ejus lectionevetsatisunl, cuncta illa quaevera sunt, CENSORES. S. AUGUSTINUS.
non adeo felicemin inda- falsa esse non dicuni, ho- Item lib. i de peccai. Sancto Innocentip yide
gando tiiteraii sensu Scri- rrorantes, et in culrriine Merit.et remiss., cup. 20, quid respondeas,
pturxeinlerduni fuisse. Ex sequendae auctof ilatis rip- et lib. de Prwdesl. sanclo- hil aliud de liac reqiii rii-
quo tamen polissime argu- bisciini constituerites II- fum, cap. 13, et lib.i.n qttam quod isti, insapit,
menlandum est, lohgeque Iam per sanctum Moseri quo-
illi in hac parte prwfereri- editam sanctam Scriptu- Oper. 29 imperf. conl. Jul., rura te convenlum, si ta-
cap. , docere videiur men prodest aliquid, te
dum esse Hieromjmum et ram fuam, et tamen npbis saeramentum Eucharistiw introduxi. Cum bis etiam
Clirysoslomum. aliquid ContraUicunt, ita non tninus esse necessa- ipse considet, elsi po-
:
loquor Tu esto, Deus. rium ad salulem sterior. lempore, prior
nosierarbiler mter confessiones meas et contradictio- quam parvulis
baptismum, neque loco, etc. Qui
nes eornrii. Lib. xn Confess.cap. 16. - minus ad eos pertinere parvulos definivildenique , nisi
SANCTI PATRES. quod dicilur J.oan. vi,. manducaveriotcarnemFi-
Hieronymus epistola30 ad Auguslinum ait: < Certe vers. S4 : Amen, amcn lii hominis, vitara prorsus
dico vobis, nisi manduca- liabere, nort posse. Huic
quiuquiddici potuit, etsublimi ingenio de Scriptura- verilis carnem Filii homi- responde, imP ipsi Do-
rum sanctarum hauriri fonlibus, a te positum atque nis, et biberitis
ejus san- mino, cuiiis ille aniisles
 871 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 872
guinem, non habebitisvi- usus est testimonio. Lib.il A sliefflcitur,.nec alienari ab eo panis caacisque con-
tam in vobis, quam islud cont. JuL, cap. 4.
Joari. III , vets. 6 : Nisi sortio, etiamsi antequam panem illum comedat et
quis renatus fuerit ex aqua et Spifitu sancto non( calicem hibat, de hoc saeculo in unitate corporis
potest introire in regnum Dei.' • Christi constilutus abscedal. Resp. ad quwst. deBa-
S. INNOCENTIUSpapa. plismo JEtliiopis. .
CONCILIUMTRIDENTINUM.
Illud vero qubd eos (Pelagium ac Cceleslium) ve-
stra jfrafernilas asseril pfaedicare pafvulosaeternae Neque ideo tamen damnanda est antiquitas, si etim
niorem (nempe dandi Eucharistiam parvulis) in qui-
vitae praemiis eiiam sine baptismatis gratia posse do-
busdam locis aliquando servavit; ut enim sanctis-
narj, perfatuum est. Nisi enim manducaverint car-
simi illi Patres sui facli probabilem causam pro il-
nem Filii hominis, el biberint sanguinem ejus, non
lius temporis ratione habuerunt, iia cerle eos nulla
habebunt vitam in semelipsis; qui autem lianc eis
salulis necessitate id fecisse sine controversia cre-
sine regeheratione defendunl, videntuf nvihi ipsum
dendum est. Sess. 21, cap. 4.
baptisnuim velle cassare, cum prafdicant eos habere CXIII.
quod in eos creditur non nisi baptismate conferen-
duni. Episi. ad Patres Mitevildnwsyriodi, apud Au- _ Prwlerea, . CENSPRES.' S. AUGUSTINUS.
~ ' lib. n cont. Unura igitur genus est
gusl. ep. 93. .) JuL, cap. 10, docet cbgi- probatissimum, ef quasi
" taliones morosas, sivede- purgatissimum , cum et
S. GELASIUS papa. leclatibnes voluntarias de bona scripta sunt, et in
Ut providenlia Dei omnes Pelagianorum nequitias rebus venereis esse dun- bonara partein accipiun-
laxal veriiale, lur a legenlibus. £ilb. de
amputaret, non solum diclum est: Qui non fuerit mpcio peccalum absil consensus in Ulilil, cred. ad Honora-
renalus ex aqua et Spirilu sanclo non inlrabit in re- opiis, seu maiatri deside- luin, cap. S.
gnum cwlorum, sed etiam pariter diclum es.t: Qui rium, velillius vericulum.
iwn manducaverit carnem Filii hominis, et biberit ejus Qumnec doclrina ab oriinibuscalholicisjampridem rejici-
tur, sine scandalo a quoquam obtruderelur.
mnguinem, non habebit vitam in semetipso. De vita
S. AUGUSTINUS. .
aulem aelerna hoc dictura nullus addubitatj quoniam Ita dici potest in homine uno, si delectalionibus
multi non manducantes hoc sacranienlum vitam ha-
illicitis, a qtiibus se conlinuo deberet avertere cogi-
bere .videanlur prsesenlem. Episl. ad episcopos Pi-
latio, Jibenter sola pascatur; nec facienda decernan-
ceni. tur mala, sed tantum suaviler, in rccordatione te-
-.-< CXII.
CINSORES. s. AUGUSTINUS, neantur, quasi mulierem sine viro posse damnari:
Indeque disputans con- Nihil hic de nostro af- . absit hoc credere! baec quippe una persona est,
trd Pelagianos probat in- feram.us, ipsum Apbsto-'(C untts liomo est, totusque damnabitur, nisi hsec, quse
fantes sine Eucharisliw lum item.audiamus. Cum sine voluntate operandi, sed tamen cum voluntate
sumptionenon possevilam ergo de isto sacramento animum talibus
wternam consecfuf,quam loqueretur ail : UnUspa- oblcciandi, solius cogUationis sen-
sumplionem dislinguii a nis, unum corpus multi tiuntur esse peccata, per mediaioris gratiam remit-
baplisrrio, qudsi velil de- sumus. Intelligite, et gau- tantur. £ifr. XIIde Trinil., cap. 12.
bere infanles necessario dete,'uniias, pietas, Veri-
esse reipsa et distincte' tas, cbarilas, unus panis, CXIV.
utriusque sacramenti parr unum corpus multi su- OENS0RES\ S. AUGUSTINUS.
iicipes baplisini el Eucha- IIUIS;recolite enim quia Certe cum eadem silju- Neque enim negare de-
ristiw, uivilam wternam panis non fltde uho grano, diciorumet affectuumalea, beo, sicut in ipsis mori-
pblineant. Sic enim loqui- sed de muliis. Quando et Augustinus tanla con- bus, ita multa esse in tam
tur cap.illo 20, lib. i, de ergo exorcizabaniini, qua- lentione pugnel conlra Pe- niultis opusculis meis,
pec. Merit. : Auferalur si molebaniini;' quando lagianos, _ul oblineal nul- quae possint justo judicio
efgo jam dubitatio, eic. baptizatieslis, qnasi con- lum esse qunnlumvis sanc- et nulla temeritaie culpa-
Quw verba sunt adeo tna- spersi estis ; quando spi- lum, cui non sit opus di- fi. Ex quibus si aliena
nifesta, ut dijficillimepa- ritiis sanctilicationem ac- cere, Diiiiitte nobis de- reprehenderes, illic et ii-
tianiur benignam inierpre- cepistis, quasi cocti eslis; bita nostra ob quoiidia- bi forlassis ostenderem,
tationem,quapleriquetheo- estote quod videtis et &c- nos voluntatis lapsus, ne- qualem te esse, in quibus
logorum Augustinum ab cipite quod estis, etC. v«_" scio quid Baiqnis in men- non perperam repreben-
errdre excusare conantur; Serm. ad infantes ante lemveneril, ut Augusdniani deres, vellem, meque tibi
error enim esliioialus et altare. viderf veliiil,. cum tanlo juniori inajor, |et praepo-
damnatus sub qnalherriate nisu petsuadere conantur situs subdito correcliouis
'aconiitio Trideriiino. eise aliquos {nempe Au- exemplum quanto humi-
S. FULGENTIUS. gustinum) qui judicio nun- lius, tanto salubrius exhi-
quam labanlur. berem. Sed ea in me re-
Beatus quoque Augustinus de hac re sermonera prehendisti, quaenon cor-'
sed partim fateri, partim defendere
fecit admodum luculenlum, et aptuin sediflcationiet rigere humijitas,
.veritas.eog.il'.Lib.w de Orig. anitnw, cap. 1.
instructioni lidelium. (Et lolo sermonc recilato, in
B. JORDANUSde Saxonia.
qub verba proxime recensita, legunliir,) Arbitror,
. ait,: sancte .lfater, disputaiionem nostram praeclari Ipse tamen postea (Auguslinus) tarn ab erroribus
docloris Augustini sermone firmatam, nec quidquam intelleclus, quam a corruptione affeclus per actuui
esse ajiqualeiius ambigendum^ turic unumquemque bierarchicum purgalus fuit. Serm. 138. SanctusTho-
lidelium corporis sanguinisque Dominici parlicipem mas Villanovanus ait: < Hsec igitur Augustini tam
lieri, quando in baptismate membrum corpbris Cliri- profunda bumilitas apud Deum et homines sapienlia
 873 VINDiCI^E AUGUSTINIANjE. 874
et intellectu illum sublimiter exaltavil, quoniam Deus A CXVIII.
superbis resislit, humilibus autem dat gratiam (Jacob. CENSORES. S. AUGUSTINUS.
IV, 6). Unde potest de illo intelligi prophelae valici- Sensil Auguslinus mun~ Nemo jam moleslus sit
nium, Dedit abyssus vocemsuam altiludinem phanta- dum in insianli crealum dicendo mihi, non hoc
sim (Habac. m, 70).. Abyssus, inquaro, humililalis fuisse, quod non convenit sensit Moyses quod tu di-
cum scriptis a Moyse, etc. cis, sed hoc sensit quod
Augustinus vocemdoctrinae suae populis dedit, prop- ego dico. Si enim mihi
ter pbantasiae suae, id est ingenii altitudinem, quam diceret, Unde scis hoc
CXIX. sensisse Moysem quod de
propter humilitatem conlulit illi Deus. > Conc. 2 de CENSORES. bis verbis ejus eloqueris,
S. Auquslino. Conlrariam Auguslino aequo animo ferre debe-
CXV. sentenliam non modo pro- rem et responderem for-
CENSORES. S. AUGUSTINUS. babilioremjudico, sed cer- lasse quae superius res-
Conslat ergo exemplo Quid ergo, quo me ab tw et indubitalm veritalis. pondi, vel aliquanto ube-
sancli Bernardi tales esse illo in hac causa sepa- rior, si essem durior. Lib.
quas dixeral duas colum- randum putas'! Postea: xii Confess., cap. 24. Ulud
nas, ut non sil necessario Ergo ille noster an vester autem, quod conlendunt,
timendum, si quis ita di- sit, et vos videlis. Lib. iv non hoc sensisse Mosen
vellatur ab Auguslino, ut cont. Jul., Oper. imperf,, quod ego dico, sed qnod
iamen innitatur Ambrosio, cap. 119. B CXX. ipsi dicunt, nolo , non
eliamin iis aumconlra Pe- CENSORES. amo, quia et si ita est,
iagianos Augustinus dispulavit, elc. Explicatio-hwc censetur lamen isla temeritas non
S. BERNARDUS. ab omnibus improbabilis, scientiae, sed audacia?.est,
nec ego dubito quin si,Au- nec visus, sed lyphus eam
Ab his ergo duabus columnis (Auguslinum loquor
gustinum non haberet pa- peperit. Cap. 23. I(a cum
et Ambrosium), crede mihi, difficile avellor; cum tronum, rnanifeste damna- alius dixerit, Hoc sensit
his, inquam, me aut errare aut sapere fateor. Epist. ta fuisset, ut hmrelka. quod ego, et alius, Irrio
77 ad Hug. de S. Victore. iilud quod ego, religiosius
me arbilror dicere, Cur .
CXVI. non utrumque potius, si
CENSORES. S. AUGUSTINUS. ulrumque verum est ? el
Quid igitur mirum si Hominem tuo judicio CXXI. si quid tertium, et si quid
vir, alioqui doctissimus et doctissimum et periiissi- CENSORES. quartum, et si quid om-
sanciisstmws(Augustinus), mum non dubitasti repre- Contrarium docent om- nino aliud verum quis-
difficullate rei oppressus, hendere. Ego autem et nes alii Patres, idque om- piam in his verbis videt,
niltil aliud invenerit in quo me doctissimum ac peri- nino evincit simptex et cur noii illa omnia vidisse
tssentiam originalis pec- tissimum tiescio, imo vero liistorialisnarratto Moysis; credalur, per quem unus
cali conslitueret? me non esse certissime quare jam erroneumest di- .Deussacras liiteras vera
_ cere omnia uno die esse et diversa visuris mullo-
scio. Lib. IVde Orig. ani-; '-•
tnm, inilio. creata. rum sensibus lemperavit.
R. JORDANUSDE SAXONIA. Cap. 31.
Quanlum ad dictorum sufficienliam, quia nihil PATRES et DOCTORES.
deest in libris Augustini quod pertinet ad scientiam
Cassibdorus : < De iisdem pfincipiis sanclus qup-
Iegis divinae; unde dicit Volusianus, scribens ad Au-
que Augustinus, disertus atque cautissimus disputa-
gustinura : <Utcunque in aliis sacerdotibas toleraiur
tor, duodecim volttmina conscripsit, quse •doctrina-
inscitia, sed cum ad antistitem Augustinum veuiiur, rum pene omnium deeore vestivit, haecqiie vocavit
legi Dei deest quidquid Augustinum contigerit igno- de Genesi ad
rare. > Serm. 148, litteram, qui quaravis de eadera retra-
CXVII. claverit, qua beatus Basilius, et sanctus Arabrosius
CENSORES. S. AUGUSTINUS. celeberrima laude fulserunt, tamen, quod post diser-
Nempe jam nos docuit Senti de Augustino tos viros minime conlingere solet, opus suum longe
Gerson et Abulensis quo quidquid libet, sola me in in aliam summitalem, Domino
largienie, produxit. >
perlineal hmc approbatio; oculis Dei conscientia Lib. i Divin.
non enim eo ut intelliga- non accuset. Quod enim Institul., cap. 22. Sanctus Thomas :
mus Augusiinum nullis es- ait Apostolus: Mihi mini- < Haec opinio (nempe Augustini de.simultanea re-
se humanis defeclibus ob- mum esl ul a vobisjudicer, D rura creatione) plus mihi placet. > 2
Sent., dist. 12,
noxium, sed rarioribus el aul ab humano die. Lib. i,art. 2. B. Albertus magnus : < Sine prsejudicio
levioribus. conl.Secundiuum,cap. 1. q. sententise melioris videtur Augustino conseiilien-
ARNOBIUSJUNIOR.
dum, > etc. < Dicendum ergo quod per distinclioneni
Sjjrapion dixil: < Testor Deum quia sollicitudini
meae universa ambiguilate eliminas, si de his ejus quam pouit Moyses intelligitur distinctio rerum se-
(scilicet Augustini) mihi definila proferas, et de om- cundum naturse principia; et non distinctio tempo-
nibus quae transacia sunt evidentia ejus afferas do- rum. > Part. I Summw qumst. 12, de qualuor cowvis.
cumenta; fateor enim me ejus asserliones ita pro- ^Egidius, part. i Hexameron, cap. 28 : < Non aulem
batas habere, ut se ipsum ore suo baereticum delegat, ista dicimus, ut improbeinus opinionem Augustini,
quae est valde subtilis, nou solemnis. > Dionysius
qui Augustinum putaverit in aliquo reprehenden-
dum eluquio. > Arnobius dixit : < Meo sensu loculus Carthusianus : < (Augustinus) excogitavit quamdam
es, nam ea quse ejus nunc profero, ac si sacralis- exposilionem.subtilerii, per quam defendit Scriptu
sima apostolorum scripta sic credo, et leneo, et dc- ram ab irrisione hujusmodi, et tamen salvavit Scrip-
fendo. > Tomo V Bibl. PP., part. m. turse et fidei veritalem. > In cap. i Genes., art. 5.
PATROL. XLVII. 28
•75 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSIINL 876
CXXII A Rivium -, lib. iv - ile Vita iiis acutis iri certamen
CENSORES. S. AUGUSTINUS. sancii August., cap. 10, procedis, et jactas plum-
:, Augustinus verb.ctarius Redde verba mea, et §6- fieps pugiones. Lib. m;
cqp. 7, cbritrd eumdem.
Durdnddastipularividetur variescet caltimnia tua.
clMn:diijM ptictaii riulib £ift.iv. bbnt. Jul., cap. 8. VEN. BEDA.et '§. PRUDENTIUS.
inddo Deo agenli iribuil, (Juliamis) homo ut rheior peritissimus, ita gratise
seS sbtittn nUriiano urbilrio , etc, id quod clarius os- Oei pOst Peiagiiiiri impugnator acerrimus, ut aper-
ietidWty; tiilPerfebi.jusliliw, ratiocindt. 4, ubisic tius scfipta ejtts, quibus cbritra strenuissimum ejus-
qM<Bfit:'QttMest'p'eccatum, actusne, an res? Si res
"' ' dem gratiae propugnatorem Augustinum insaiiivit,
hsilhc.
S. PROSPER. ostendunt. Iniiio prmfat. in Cantica. Sanclus Pruden-
Stupeo sanclitatem vestram objectionem calum- lius ait:. < Cum a Patribus, prsecipueque beatissimo
nianiiiim a persona defensoris gratise non potuisse Augustino (Pelagianis) competentissime abuhdan-
discefnefe , ei vefba obtrectantium ei ipsi qui ob- tissiiheque responsuiri fuerit, >etc. Epist. ad Gelirion.
trectatoribus suis respondet aptasse. Ad dub. 10 archiepJ Senpnem.,\arite lib.de Prwdest.
Genuensium contrd S. Augustinum. GXXV.
CENSORES. Si AUGUSflNUS.
CXXIH.
B Volentes suslinere par- Necessarios
' articulos
CENSDRES. s. AUGCSTINUS, les Juliani non possk Au- sefriionis tiii; quantum
Petimixi ergo a Baianis Sane cum in omnibus guslini rationibus cbnvih- nie adjuvat Dominus,
quanii faciendd sii Augu- litteris meis non solum ci. compreheudp aique con-
iiirii doctrina dieenfis fal- pium lectorem , sed fringo, ut tbtiim corpus
libilem esse scripioris non etiam liberum correcib- victuin jacef e conspiciat qiii et illa tua et Kaic hOsira
carionici auctoritdlem, el rem desiderem, niulto peflegerit. £i6. ly cont. JmL.cap. 9.
haricesseiilius differeriiiam maxime in bis ubi ipsa S. PROSPER.
d canonicO,quod Siriepec- magnitudo quaestionis
cato vei injuria cujusquam utiuam . tam mullos in- Quidquid etiam in libfis contra Julianum ab ipso
suspetta esse qudridbque ventores habere posset, sub bac quaestione objectum potentissime de-
pbssii. Si negani esse pro- quam multos contradic- bellasti, hoc totuiii ab isiis sartctis intentiosissime
bdridam fiderii, fallunl, lores habet; verumta- cbriclataatur. Episi. ad S. Augusl.
et posilos a se terminos. men, sicrit lectorem
CXXVI.
pririii transgrediuriiur, meum uolo mihi esse de-
Augttslinum deserendo. dilum sibi , ita corfectorem CENSORES. s. ACGUSTINUS.
Si probandam falentur , nOlb : ille riie non Si triumphi Ecclesiw Proficienler me exis-
cutn negare non possint aroet ainplius quam ca- niterenlur pbstefioribus timo Deomiseraiitescrip-
quiri Auguslinus sit inlra tholicam fideih, iste se . scfiptis Augtts'iirii,inime- sisse, non tamen a per-
nuriierum attctorum nOn non amet amplius quam Q rilo de Pelagiafiis iriuiii- fectione ccepisse. Lib. de
canonicorum, restat ut catholicam veritalem. phasset Ecclesia. Dbno per&ev.,cap. 21.
fateantur sine peccalo vel Sicutilli dico : Noli meis 1DEM.
injuria cujusquarii dubidrii littefis, quasi Scripturis
aliquando videri posse il- canonicis inservire, sed Contra istam (reeitat enim Gcelestinipapse elogiura
lius auclotildieni aique irt illis, ei quod noii cre- de sancio Auguslino) clarissimam laudationis tubam,
seritenliam. Essel autem debas , cum inveneris , coutra istam sacralissimi testimonii dignitatem au-
ridiculus qui. ea quw ille iucunclanler crede; in
dicii de fqllibilitale scrip- istis autem, quod cerium det quisquam maliguaeinierpretationis murmur emit-
toris hon caribnici iritel- non babebas, uisi cerlum lere, et perspicuae sincerissimaeque sentemiaa nubem
iigerida dicerefcum cxcep- intellexeris, noli firiniier in
tibne ipsius Augustini. relinere : ita illi dico : obliquae ambiguitatisoblendere? Ilt scilicet, quia
Noli meas Utteras ax tua epistola papse librorum pro quibus actum est non
opinione vel contentione, sed ex divina lectione vel expressus est. litulus, hinc eos appareat non proba-
iiffioiicuSsa fatiOne eorrigefe. £if>.in de Trinit., m los, et istam in sanctum Augustinum laudationem
prowmio. pro ahteriorum scriptorum merilis fuisse collatam.
S. THOMASVILLANOVANUS. Maneat plane, marieat ista conditio, ut horum libro-
Ultiinum quoque iugenii testimonium hoc est rum (quos uerope ppstreraos in materia de gratia
praestantissimum, quoJ itacohspicue in tanla nebula n ediderat) novitas repudiata videatur, si in eadem
veritaieiii intuiius est (Augustinus), et ita eani in cansa ejusdem viri dissen.iit antiquitas, ettit inulile
taiita sylva errorum discussii, ut cum in iioc ipse aut incongruum judicetur quod ab his quae contra
omhiiim primus exstiterit, usque hpdie post tara PelagianoS condidit. dissonans invenitur. Cont.-Col-
lbngura terapus id teneal, id sequalur Ecclesia et fi- lat.,cap. 43.
GXXVII.
delschbla, qubd Auguslinus decreVerit. Cohc. 1 rfe
S. AiiJsiHSt,, iri fine. CENSORES, S. AUGUSTINUS.
CXXIV. Augustinusfui.id octor.pe- Quidquid de arte lo-
rihde dc dlius etiqrn riio- queridi et disserendi,
CENSORES. S. AUGUSTINUS. iethorum. quidquid de dimerisrpni-
Vitreas argutias tuas, bus figurarum, et de
Aui)usUnus argumenlis musicis, et de numeiis
iuiiatiihori'sdlisfecil. In et fragilia, quibus 'iibi CXXVHI.
sine magna difficuliate
arliCulis censttratis a sa- raultum videris acutus e!
cra: facul.iate theologica nitidus, argumenta con- CENSORES. nttllo horoinuro tradente
EovaiiieiisiV"el ihquisi- ffirigam. In 'firie lib. i intellexi, etc. Non eniro
lioiib Vallisoleiana anno cont. Julian. Dialeciico- Augustinidotesscunaiu- sentiebam illas etaries iri-
1650, Martii 28; et apud rum quasi jaculis onera» , rales seu infusw non fue- etiam ab studiosis
 fsll VINDICli! AUGUSTINIANJES 878
tuni alttorii ordthis quiim geniosis difficilliraelrilei- A GXXXI.
aliorum doctorum, etiam ligi, nisi cum eis easdem CENSORES. s; AUGUSf INUS.
scholaslicorum. conabar exponere, et erat Jam enim in Ubfis erfi- Tantumque mihi tfibu-
ille exceUeiiUssimus iri lis constal quantas turbas tum est, ut ubicunque
eis, qui ifie exponentera non tardius sequeretur. excitarit una voeula iahta' me praesente lbqui opus
Lib. iv Ctfnfen.j cap. 16. adulaiwne jactala: Reli- esset ad populumj raris-
S. TH0MA8 VILLANOVANUSi quos qoidem Patres uti- sime tacere atque alios
les, sed Augustinum uni- audire pefrriiiterer; In
Hoc sibijuslissime vindicat Augustinus, haec pars cura esse nSCessariurii;et Pfologo Retraet.
Augustihi in hac sapienfiae luce, sicut sol Oriinia ad omries maierias theo- Absit a me ista; quam
ita csetefbs bihiies Au- logicas sufficere : Quasi raihi objicis, arrogantia,
astra, post aposlolos superat Ecclesiq Dei ad tantam ut ine istam causam con-
gustinus, etc. Etenim intellectus acumine, ingenii solitudinem redacla sit, ut tra vps, unum pro omni-
perspicuitate, disputandi acrimonia, inveniendi co- iioii eXmullorum Palrum i>ils agerti pPtliceVef. In
disserendi sublilitate monstrum in cbrisensu, sed ab uriius fine lib. ii eontra Julia-
pia, quoddam sufffdgio sttaruth decisio- hutri.
natura fuit Augustinus, qui humanse intelligeniise hufri fobur mutuari coyd-
terminos irfadiante Deo visus est transcendisse, vir itif.
CXXXIL
intelleclu, ut quidam ait; et sapientia prope divi-
iius. CPria 1 de S. Augustino. Quis enim ita excel- B Vidimus , CENSORES. ... S. AUGUSTINUS.
sectiohe prw- ijnussum e mttltis qui
luit ingertio? quis ita valuit facundia ? quis huroana- cedenti scriplores synopsis prblanas veslras novita-
rum divinaruroque rerum sapientia sic effulsit? quis efus vilm (nempe Janse- tes, iit possumus, refuta-
tot tahtisque voluminibus Dei Ecclesiam illusiravit? nii), hoc ipsius celebre rauSj sicut unicuique no-
dictum veluli tarito vito struni Deus pariitus est
quis ecclesiasticos ordines sic edocuit? Mentitur, dignum. apophthegmq re- raensurara fidei. Lib. vi
ait quidam, qui se omnia Augustini volumina legisse ferre ; Patres caeterdsuti- conl. jul., cap. 8.
jactat, plus valuit ille scribere, quam nos sufflcimus l.es esse, sed Augustinum Nuric efgo, ne ful sto-
3 deeodem. necessafium, imo iinum riiachi fbllis indigesta ma-
legeTre. C wie,- pro omni, materia theo- iedictbriim cruditate rura-
GXXIX. Iogica sufiicere. Qum pro- paluf, iri liuric evome, si
CENSbRtS; i: ACGCSflNUS. positio nonmodo gravem audes, caluihniosas tttas
sedeiiatri vahitaies, et irisanias
Vbidicaridaeil Ecclesia Te ergo, vera Sponsa exaggeratiohem, errbrem con- iiierida'c'es,eic.IrisigiiisEc-
a tutela et pwdagogia Au- veri-Christi, Eeclesia ca- pefriicibsum
tinet. clesiai um doclorloquilur.
gusfini. fholica, alloquar, el ego Lib.ncont. eumd., tap.S.
-te pfo modulo meo qua-
liscunque nlius et servus luus positus m (e dispen- MARTINUSV papa;
sare cibaria conservis meis. Lib. xv contra Fauslum,
15. Quicunque de Chfisto, de lide, de religione ali-
cap.
qiiid saperent, omriibus in dfe erat Attgusliriiis, ut
FACUNDUS HERMIANENSIS. nihil pene ex sacris liileris possit nisi eo duce iniel-
Audeant isti, si possunt, haereticum dicere Au- ligi, nihil nisi eo imerprete explicarL. Eo jara auc-
gustinum, audeant sollicita praesumptione damnare, tore factum esf ut nec phiiosophis sapientiara invi-
et tunc vere discent quse sit pietas et constantia deariius, hon oratbium eloqueriliamdesid^reirius,
Ecclesise Latiriorum, quam Deus raagisierio ejus non studiosorum ingenia requirainus, non denique
instituit atque firmavit, cum ab omnibus confestim nobis acutnen Arisiolelis necessarium sit, non Pla-
anathematizati fuerint, et tanquam putrida et mor- lonis eloquentia, non prudentia Varronis, non gra-
bida membra prsecisi. Lib. contra Mocianum. vitas Socratis, non aucioritas Pythagorse, non Em-
cxxx. pedoclis solertia, non cujusquam illius generis ho-
CENSORES. S'. AUGUSTINUS. • minum scientia ac virtus exempJo aut dociimeiuo
DtrumAugustinus conlra Non valde euro, inr nobis esse debeal. Idem nobis prophelarum oracula,
id quod sentimus senliat quam, superborum irape- idem apostolorura voces refert, idem bmnem om-
non admodum curandum. ritorumque judicia, qui
similiter in legendos li- nium Scripturarum sensum exprimil, unus poslrbrao
bros atque m salutandos homines irruunt. Ltb; i de oranium Patrum sapiehtumque ingenia ac studia
Ord.? cap. 11. exhibet. Si veritalem quaeris, si doclrinam, si pieta-
B. ALBERTUS MAGNUS et S. PAULINUS. lem, quis doctior? quis juslior? quis, ut ila dicam,
Dicendum quod sic, quia hoc Augustinus aperle sanctiof Augusiino?, Serm. de translat. corporis
dicit, cui contradicere impiuni est in iis quae tan- S. Monicm.
gunt fldem et mores; Part. n Sum. theol., tract. 14, cxxxiii;
q. 184, ad q. 3. Sanctus Paulinus, epist, 36 ad Ro- CENSORES. 8. AUGUSTINUS.
manianum inter Auguslinianas, ait : < Si audias, si Nonestcur sancli Pauli Sic vis disputaforibus
sequaris (Augustinum), ut rursum te sermone Sa- ae~saricii Augustiiii verbis rioh praijudicafe catholi-
lomonis alliciam: Fili, coronam accipies gratiarum terieainur, qui aliquando cis nonnullaqtise ab eis,
omnia merm Dei voluntati
tuo vertici. * Postea : < Vere enim poniifex et vere attribuere videntur etiam sicutvobis putas, incautius fu-
sa, objlcimus, quid
jonsul, Licenti, eris, si Augustini vestigiis propheii- absque ulio bonorum no- est hoc, nisi dicefe",etiam
cis et apostolicis disciplinis, ul sacrato beatus Eli- strorum operum intiiitu. iu Scripturis sanctis ea
saeus Eliae, ut illustri apostolo Timotheus adolescens Hos enimduos magnosvi- quae pro se usurpant hae-
ros, quasi duo mariama- retici incautius fusa esse ?
adhsereas indivulsoper itinera divina comilalu.i etc. gna considerare riecesse quo sceleiatius quid po-
 879 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 880
est, qui ingenii sui impetu test dici ? Lib. iv Oper, A ipsis divisi etiam ab ipso Domino dividamur, qui illis
in unum littus ita exun- imperf.,contra Julianum,
dant, ut atierumpro aliquo cap. 112. specialitef dicit: Qui vos audil me audit, et qui vos
temporesiccum relinquere spernil me spernit (Luc. x, 16). Quos nimirum lantae
vetie tideanlur; verum sicut Oceanus poslquam in in Ecclesia sua esse voluit gratiae et
gloriae, ut con-
atiquam plagam effusiussparsus est, in limiles sibi fidenter cura Apostolo dicere possini :
a Deo contlitutos regrediiur, sic istiusmodi viri posl- Ilaque qui
quam in rebelles verilatis impugnatores insiluerunt, hwc spernil non homintm spernit, sed Deum, qui eliatn
ad tranquillam wqualitatem wdificationi fidelium ac- dedit Spiritum suum sanclum in vobis (l Tliess. iv,
commodalamredeunt.
8), elc. Lib. de tenepd. verit. Scripl., cap, 4.
CXXXIV.
CENSORES. s. AUGUSTINUS. S. P. N. AUGUSTINUS.
Ingenii sancli Pauli ar- Si enim ad Scripturas Nos quidem, charissimi, cum falsa crimina audi-
dor salis fervebat, iit in sanctas admissa fuerinl mus ab eis quos offendimus prsedicando eloquia ve •
rjusmodi expressioiies(ex- velut offlciosa mendacia, ritalis, et erroris vaniloquia convincendo, habemus,
cessivas nenipe) facile quid in eis remanebil
abriperetur. Sic cum vult auctoritalis? Quaetandem sicut nostis, abundantissimaro consolationem. Nam
Chrislianis sublimemgra- deScripturis illis senlen- si in eis quibus me criminanlur testimonium con-
tiw baptismalis ideamtra- lia proferetnr, cujus pon- scienliaemeae non stat contra- me in conspectu Dei,
dere,- ipsosqtie ad illius dere contenliosae falsila- "
conservalionem potenter tis conteratur improbiias? quo nullus oculus morialis inteuditur, non soluro
horlari, videtur asserere Statim enim utprotuleris, conlristari non debeo, verum eiiam gaudere el
impossibile esse eos qui si aliier sapit qui contra exsullare, quia merces mea multa est in ccelis. Ne-
aliquo crimine lapsi sunt nilitur, dicit illud quod que enim intuendum cst quam sit amarum, sed quam
rursus ad eam revocari prolaium eril, honesto
per pwnilentiam.Cum in aliquo oflicio serintorem falsum sit quod audio, et quam verax pro cujus no-
Epistola ad Romanos fi- fuisse mentitum? Epist. 9 mine hsec audio (Lib. m cont. litt. PetUiani). Haec
dem exlollil, attna Calvino ad Hieronymum.
videturministraread suam utique falsa sunt, et ideo nobis nihil obsunt, cum ea
hmrestm ttabiliendatri, et videlur asserere per eam so- falsa dicitis nec respicitis vos ; vobis autem obsunt,
lam quemlibelsalvar). Cum vero in Epistola ad Corin- quiacumeafalsadicilis, innos non caduot.sed quiaea
thios charitatem prwdicat, videlur omnia quwcunque vera putatis, in yos recidunt (Lib. n cont.eumdem,
de fide dixerat evertere, el omnem spem noslram in
ea ponert. cap. 33). Ad existimationem hominum raagna te-
cxxxv. stium qui me nPverunt suppetit copia, ad Dei vero
CENSORES. S. AUGUSTINUS. conspeclum sola conscientia, quam contra veslras
Spiritus Pauii sublimis Quae aucloritas Jittera- criminationes cum intrepidam geram, non me taroen
et acer in parlem in quam rum aperiri, quis sacer srib oculis
incHnat ita vehementer liber evolvi, quod docu- ^* Omnipotentis justificare audeo, magis ab
ferlur, ut in extrema de- menlum cujuslibet Scri- illo effluentem misericordise largitatem, quam judi-
clinare, alttrumque extre- pturae ad convincendos cii summum examen exspecto (Lib. ni cont. Crescon.,
tnum negare videatur. errores exeri potest, si cap. 80). Dicis me, si sub potestate judicum preme-
liaac vox admhtitur, si
alicujus ponderis aestimatur? Lib. xi cont. Faustum, rer, quales tibi ipsi componis, non habiturutn fuisse
cap. 2. quid facerem, quo confugerero, cum tuis argumen-
S. RHEMIGI.US tationibus unde oecurrerem, reperire non possem.
Graviter perculsi etconfusi animovidimus in eis, Ego plane baberem quod facerem, baberem quo
et Scripturae sanctae cerlissimam veritatem, et bea- confugerem; a Pelagianis eriim tenebris ad hsec tam
lissimorum Patrum, prrecipueque sancti Augustini clara catholica luraina provocarem, quod et nunc
reverendam etin omni Ecclesia catholica receptissi- jam facio. Tu ergo responde quid facias, dic quo
mam aucloritalem novo conalu et ausu nimis terae- confugias (Lib. n cont. Jul., cap. ult.). Neceos qui
rario impugnari, el quantum in ipsis fuit improvide nunquani fueruct, aut non sunl, aut quorum senten-
alque insolenter labefactari. Unde ipsa charitate pro- tiae de hoc qnod inter nos disputatur incertse sunt,
yocali et comrooniti, per quain inunoChrislicorpore inani cogilatione conflnxi, sed sanctos et in sancta
omnes unum esse debemus, ut, sicut Apostolus dicit: Ecclesia illustres anlistites Dei, non Platonicis ef
Invicem pro se sollitita sinl metribra, et sive glorialur Arislotelicis, et Zenonicis, aliisque hujuscemodi vel
unum membrum, congaudeanl oinnia metnbra, et tive Graecis.vel Lalinis,qnaiiquamet istis aliquos eortun,
quid patilur unum membrum, compalianlur omnia verum omnes sacris litieris erudilos, nominaiim
membra (I Cor. xn, 26); liac, inquam, charilatis af- sicul oportebat expressi, eorumque sentenlias, quan-
fectione visum est nobis alque complacuit, ul haec lum suflicere videbatnr, sine ulla editas ambiguitate
qualiacunque sunt et ad commonitionem noslram, digessi (Ibid., cap. 10). Si episcopalis synodus ex
et ad eorum qui legere voltierint aedificalionemet toto orbe congregarelur, mirum si tales possent illic
confirmationem compendioso, lucido (prout Dominus facile sedere tot, quia nec isli uno lempore fueruni.
aspirare dignalur) sermone scriberemus; quidquid Sed fideles et multis excellentiores paucos dispensa-
in.eo diccndum putavimus non noslro sensu autprae- tores suos Deus per diversas aelates, temporum lo-
sumptione, sed prsefalorum sanctorum Patrum ve- corumque distanlias, sicut ei placet, atque expedire
nerabili aucloritate fir-mantes,a quorum vesiigiis et judicat, ipse dispensat. Hos ilaque de aliis atque aliis
unitale absit ut vel nos, vel illi quorum cbaritate temporibus alque regionibus ab Oriente etOccidente
compulsi haec dicimus, ullatenus recedamus, ne ab congregatosvides, non in locura quonavigaresoganlur
881 VINDlCliE AUGUSTINIANJE. 882
homines, sed in librum qui navigare possit ad homines A HENSORES SANCTI et vana objicere, ctrecta
AUGUSTINI,
(£it>.ncon(;/u/.,cap.lO).NulIasnobiscumvelvobiscura impugnare, et prava defendere; peremplorumque
amiciiiasattenderunt,velinimicitiasexercuerunt.Quod armis intestinum bellum movenles dictis divinis at-
invenerunt in Ecclesiatenuerunt, quod didicerunt do- que humanis coustilulionibus rebellare. Quorum ta-
cuerunt, quod a Patribus acceperunt, hoc filiis tra- men, dum adhuc non sunt a fraterna societate di-
diderunt. NONDUH VOBISCUM APODISTOSJUDICES ALI- visi, toleranda magis est inlentio quam desperanda
QU1D AGERAHUS, ETAPUD EOSACTAESTCAUSA NOSTRA. correctio; donec Dominus per Ecclesiaeprincipes, et
NONDUM VOBISCUH CERTABAMUS, ET EISPRONUNTIANTI- legitimos judiciorum suorum minislfos haec, quse PER
BUSVICIHUS (Ibid.). Quos oportet ut populi Christiani PACGORUM SUPERBIAM ETQUOBUMDAM IMPERITIAM sunt
vestris profanis novitatibus anteponant, eisque eli- lurbata, componat. Nobis, Deo adjuvante, sit stu-
gant potius adbaerere quam vobis (Ibid., cap.9). An- dium quieta modestaque palientia odiis dilectionem
non tota veslra causa impulsa, prostrata, contrita, reddere, et ineptorum vitare conflictus; veritatem
et sicut pulvis, quem projicit venlus a facie lerrae, non deserere, nec curo falsitate certare. In perora-
sic a cordibus eorum quos decipere cceperatis, si tione contra Collatorenu
haec voluerint, depositostudio contentionis, cogitare,
S. ALIPIUS TAGASTENSIS.
projecta esl (Ibid. cap. 3)? Nos autem paratiores su- B
mus cum istis viris et cum Ecclesia Christi in hujus Quare jaro, socu MEI,exspectalionero vestram,
fidei antiquitate firmata quaelibet maledicla et con- qua ine ad respondendum provocatis, cerllore spe
lumeJias perpeti, quam Pelagiani cujuslibet eloquii mecuin ad discendum convertite. Habemus ducem
prsedicatione laudari (Lib. n de Nupt. et concup., (Augustinuro), qui nos in ipsa veritatis arcana, Deo
cap. 29). jam monstranle, perducat. Apud Augusl. in fine lib.
S. PROSPER AQUITANUS, m contra Academicos,
Sufficienter, ut arbitror, demonstratum est REPRE-

CENSORES SANCTI AUGUSTINI,

Juxta ordinetn quo illorum censurte recensentur in Vindiciis Augustinianis, cap. 9 ,
impressis Palavii 1673, et Bruxellis 1675.

1 LtTDonetrsMOLINA, in Concordia,quwsl. 23, art. (J 27 PETAVIUS cit. lib. x, cap. p.

4 et 8 , disp. 1 , memb. ullim., pag. 389 28 ldem de sincera August. et Tridenlini concil.,
editionis Aniuer., ann. 1595 el 1609. inlerpreiatione, cap. 4.
2 Idem ibidem, pag. 388, col. 1. 29 Idem in dissert. priori et Trident. concil. ei
3 Idem ibidem, memb. 6, pag. 332, col. 2. August. auclorit., cap, 4.
4 Idem ibidem, pag. 587, col. 2. 30 Idem ibidem.
5 lbidem. 31 Uem in dissertat. posleriori, cap. S.
6 FRANCISCUS ANNATUS, disp. 3 de Scientia media, 32 Idem ibidem in Epilogo, num. 6..
cap. S. 33 Idem in dissert. cit., cap. 3, § 8.
7 Idem lib. vm August. Vindicati, cap. 4, 3i JOANNES ADAMUS, part. III Calvini deslruclt, edit.
pag. 874. Parisiis an. 1650 Gallice, cap. 3, pag. 578.
8 MOLINA , cit. pag. 386, col. .. 35 Idem ibidem, pag. 579.
9 Idem ibidem, tnemb. 6, pag. 332, col. 2. 50 Idem ibidem, pag. 581.
10 Idem ibidem, pag. 334, col. 2. 37 Ibidem.
11 Idem ibidem, memb. ull., pag. 387, col. 1. 38 Ibidem.
12 Idem ibidem, quwst. 10, att. 6,>disp. r 1,*r*
paq. 39 Ibidem, pag. 584.
227, col. 1. 40 Ibidem, pag. 586.
13 GARRIEL VASQUEZ, part.i,disp.83,cap. ntim.12. 41 Ibidem.
14 DIONVSIUS PETAVIUS, lom. I Dogm. TheoL, lib. i, 42 Ibidem, pag. 583.
cap. 3, num. 2. 43 Ibidem, cap. 4, pag. 190.
13 MOLINA, cil. q. 14, arl. 6, disp. 1, pag. 274 , " 44 Ibidem.
col. 1. 45 Idem, cap. 6, pag. 615.
16 Idem p. p. disp. 1, de Opere sexdier. 46 Ibidem, pag. 611.
17 VASQUEZ, parl. i, disp. 47, cap. 3, num. 2, 47 Idem, cap. 4, pag. 586, in titulo capitit.
18 Idera ibidem. 48 Idem, cap. 6, »u lituto, pag. 610.
19 Idem, 1-2, disp. 125, num. 14. 49 ldem, cap. 4, pag. 597.
20 Idem, 1-2, disp. 193, num. 39. 50 lbidem.
21 JOANNES MARIANA, lib. III , de Mort. et immort., 51 Idem, cap. 6, pag. 611.
cap. 6. 52 Idem, cap. 4, pag. 59T.
22 Idem ibidem. 53 Idem, cap. 6, pag. 611.
23 THEOPHILUS RATNAUDUS , in eensura inofficiosw 54 Idera ibidem, pag. 612.
censurwpro Valeriano Cemeliens.I, §22. 55 Ideni ibidem, pag. 614.
24 MARIANA, cit. 56 Ibidem.
25 JACOBUS SIRMONDUS , in prwf. tibri Sentent. S. 57 Idem, cap. 7, pag. 626.
Aug. de Prwd. ad gratiam. 58 Ibidem, pag. 632.
86 Ideraj capi 8 dt Hwresi PrwdestinaHanai 59 Identi eapt 8, pag, 639,
88S SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINL 884
60 Ibidem, pag. 640. 98 MORAINES, cit, disp. 17, num. 22.
61 Ibidem. 99 ANNATUS, lib. vnr cfe. cap. 2, pag. 862.
62 Idem, cap. 10, pqg.661. 100 MORAINES, tit. disp: 40, i»«»t. 65.
63 Ibidem, pag. 667. 101 CQRNBLICS A LAPIDE,j# prQmmioqdEpistatqs.
64 Idem, eap. 6, pag. 614. Pavli, candne \.
68 Idem, cap. 10, pag, 665. 102 ANNATUS, disp.|3 de Scientia media, cap. 5 ,
6B Idem, cap.. 8, vag. 637. mrni, 112. i . ,
67 GREGORius de VALENTIA , p. p. q. 23, disput, 2 , 103 MORAINES, disp. 12,,num. 52.
de reprobalione, punclo 4. 104 Ibidem.
68 ANNATUS,lib. vm Awgnst. vtn<(t'cati',cap. I, 105 ifcidem.
initio. 106 Jfctdem.
69 Idem, cap. 1, pag. 856. 107 /Mdew.
70 Idem, cap. 2, paa. 862. 108 Jdem ibidem, num. 33.
71 Ibidem. 109 I6idem.
72 Idem, cap. 3, pag. 863. 110 Ibidem.
73 Idem ibidem, pag, 864. 111 Ibidem.
74 Idem, cap. 4, paj. 877. 112 Ibtyem.
75 Idem, cap. 2, m /iHe. 115 Ibidein.
76 Idem, cap. 5, pag. 897. 114 ANNATUS, Wfr. viu August. tiindicaft , cap. 6,
•
77 Idem ibidem. pag. 905. ,
' 78 Idem, cap. 5, pag. 896. 115 . Idem, cap. 4, pag. 885,
79 ANTONINUS MORAINES, alias Joannes Martinonus, 116 VASQUEZ, 1-2, dtsp. 132, cqp. 3.
in prwfdi. Anti-Jansenii. 117 ANNATUS, cit. cdp. 6, pag. 902.
80 ANNATUS, lib. i August. vindicali,cap. 8, pag, 48. 118 MORAINES, disp.,42, num.,52.
Sl MORAINES, in prwfat. cit, 119 PERERIUS, tom. I in Gextes.
82 lbidem. 120 ARRIAGA, part. l, tom. II, disp. 28, num. 40.
83 Ibidem. 121 CORNELIUS A LAPIDE,in cqp. i Genes.
84 Ibidem. 122 VASQUEZ, 1-2, disp. 129, cup. 2, nutn. 6.
85 lbidem. 123 ANNATDS, cit.cap. 6, pag. 901.
86 Ibidem. ~ 124 Recentiores critici, in arliculis censuraiis, vel in
87 Idem, dis». 40 Awtt-Jansenit, sect. 6, n. 67. Vindiciis.
88 ldenriiiaem, dtsp. 12,"num."49. 125 Iideni.
89 ldem in prwf. cit. 126 Iidem.
90 ANNATUS, lib. III cil, cap. 4, pag. 282. 127 lidem, ,
91 PHILIPPUS LARBE , in Antithes, Auguslini et Cal- 128 lidem.
vini. 129 Iidem.
92 MALDONATUS, in cap. vi Joannis, v, 44. 130 Iidem.
93 Idem ibidem. 131 MORAINES, in prwfat. Anli-Jansenii.
94 JOANNES ROBERTI , in opusc. de Nathanaete , 132 Idem, dtsp. 1 Anli-Jansenii, num. 1.
pag. 13. 153 NICOLAUS CAUssiNus,pai'(,m Aulw sanctw,
95 Ibidem, pag. 11. axfoniat. 6, de Prmdesf,, n. 2.
96 ADAMUS , cit. cap. 8, pag. 642. 134 A.DAUus,.pai't.'ui'Ca2vi'ni desirucli.
97 STEPHANUS des CHAMPS,lib. ui de Hmresi Jan- 133 CORNELIUS A LAPIDE,can,- 1 in Epist. D. Pauti.
seniana, Qap.3, disp. 1.
FINISVINDICIARUM AUGUSTINIANARUM.

TRACTATUS TRES'

QUOS IN DEFMSIOMM SANCTI AIIGTOINI

GALLICE ADORNAVIT R. P. MERLIN".

EPISTOLA DEDICATORIA.

Monsieur,
Vousme demandez oit en est ma r^futalion du Dictionnaire historique el critique de M. Bayle, et vous etes
curieux d'en voir un echaiuillon. Je souhaite que vous ayez pour agreable ceJui-ci. II contient une matiere
*TitulusGallicoidiomate.scrjptus,auctorisqiie nomine carens, sic se habet: Rifnlalum des criiiquesde M. Bayle
sut sainl Auquslin,m sontconlenusIrois traites : Le premier, V ritable Clefdedes oiivrages de sainl Augustincpnlre les
Pelagiens; ie second,Examen des critiqiies M. Baylesur divers endroilsdes ecriis
repaiiduestiansIeDiclionnairela loide
dn meme saint docteur; le Iroisieme',Bissertaliontouchant la uature de Moise.Paris, 1752.— Noshaectria
opusculasnb
'* MEHLIN uno generali titulo eomprebendimus.
(Carolus),esocietateJesu in dioecesiAmbianensi,Luletise defanctusin collegioLudoviciMagnianno 1747,
liumaniores litteras tlieologiamquefausteadmodum.professus esl. SummamilH laudem cpnciNavere: 1° Opusculum
nsoripium, Traite Imloriqueel dpgiriqliguesiir les parolesoules formesdes.septsqcremenlsde 1'EgUse;2? nlures disser
tationes quibus,pro majorinaripj'.ditpiiifn'est TjvurlienseViarium, EPJT.
885 VERITABLE CLEF DES OUVRAGES DE SAINT ABGUSTIN. 88fi
inleressante : j'ai fail tous mes eflbrts pour le remplir de recherches et de decouvertes propres a atlirer l'ai-
lention du m«nde savani d'aujourd'hui, qui veut du neuf dans les ouvrages nouveaux qu'on Iui presente.
Les preuves de ce que j'y avanc.e de plus singulier sont portees, si je ne me trompe, jnsqu'a 1'evidence et la
demonsiraiion. Mais j'y perds irnp longtemps de vue M. Bayle, et vous jugerez peut-etre que ce morceau doit
elre publie' en particulier, et n'enirer que fort abrege dans la refutaiion universelle du Dictionnaire ; d'autant
plus que je suis resolu de changer le plan sur lequel j'ai travaille jusqu'a cette heure, en consequence des
avis que vous avez la bnnle de me donner.
Vous m'approuvez d'avoir separe le sacte du profane, et vous croyez qu'il est convenable de mettre d'a-
bord entre les mains du public 1'examen des criliques repandues dans le Diclionnaire de M. Bayle sur les
maiieres qui concernent I religion ; mais mon dessein de faire paraitre l'un apres l'autre les differenls mem-
bres de cetiepremiere!pariien'eslpoinidevotre gout;et lesin-awartonevoussemblent poinl de mise pour at-
taquer des in-folio. J'acquiesce a votre senliment. En effet, lel qui a fait 1'emplete du Dictionnaire de
M. Bayle en estimera peut-etre la refnlation plus solide, quand elle flgurera avec lesquatre volumes ; il en fe-
rait moins de cas s'il ne pomait la placer aleur suiie avec symetrie dans sa bibliolheque. On aimeaujourd'hui
l'ordre et rarrangement. Cest pourquoi aussi je ne me suis pas conietite d'une ressemblauce et d'une pro-
portion exterieure, et j'ai cru qu'il fallait donncr a ma refutation la forme de Dictionnaire, ou, suivant i'or-
dre alphabetique des personnages, je conipose un texte avec des remarques a la maniere de M. Bayle. IIm'en
coutera peu de diviser ce que j'avais reuni. D'ailleurs, les dictioiinaires sont a la mode; la grammaire a
maintenant 1'honneur de soumettre a sa methode 1'histoire, la jurisprudence , la medecine, la phiiosophie,
la iheologie,el,en unmot, dereduire a l'a, b, c, les plus nobles sciences. II faut donc prtndre patience du-
rani quelques annees, etattendre que le lout soil pret pour rimprimer; je dis le lout, car la refutatiou de
ce qui n'interesse point la foi paraitra en raeme teraps d'uneautre main. Cn homme fort habile, qui a forme
et commencetivaiii moi la meme entreprise, a eu la complaisance de roe ceder le sacre, et d^ s'attacher uiii
quemenl au profane.
Mais, afin que vous ne soyez point surpris de la maniere dont je traite ici ce qui conceme saini Augusiin,
je dois vous expliquerquel eiait mon premier dessein. Je faisais etat de donner nabord un in-quarto avec ce
litre : Examen descritiques ripandues dansle Dictionnairede M. Bayle sur les sainls de CAncienet du Nouveau
festamenl. Le tome suivant aurait 6te intitule ainsi : Exumen descriliques ripandues dans le Dictionnaire de
M. Bayle sur les saints Peres et sur les conciles, Dans ce second tome, qui esl deja presque acheve, les nia-
lieres sonl traitees en forme dc dialogues, de letlres, ou de discuurs, que j'adresse toujoursa quelqu'un, pour
reudre le style plus vif et plus anime. Ce que je vous envoie est un morceau de ce second tome.

TBACTATUS PRIMUS.

VERITABLE CLEF

DES OUVRAGES DE SAINT AUGUSTIN

CONTRE LES PELAGIENS.

Apres avojr r^pondu a tous Jes reproches qye A du ridicule ; » et dans les notes; i II esj sj manifesie
M.Bayie fait aTertulliep, aQrigene, aArnobe, aLac- a loui homme qui examiqe les choses sans prejuge
tance, a siint Basile, a saint Jerome. je snppose une et avec les lumieres necessaires, que ja doctripe de
porsimne qui avait eu recours a moi pnur defendre saint Augustin et cellede Jansenius, ^vgqued^pres,
saini Clirysostome , dont on avait'parle ayec mepris sont une seule et meme doctrine, qu'on ne pent voir
dans une cmipagnie, sur la foi des critiques de sans indignation qne la cour de Rome se soil vantee
M.Bayle. Cethomme, contentdevoir dansleseclaircis- d'avoir condamne Jansenius, et d'avoir conserve a
seincnls qull re(joit de moi !a parfaite justiflcation du saint Augnslin toute son auiorite el loule sa gloire. i
saintdocteur, reprend ainsi la parole, et me dil : Ei a 1'article de Jansemus (Remarque H) : < II n'y a
II faul vous 1'avouer, ceux qui m'ont pousse sur point de sophismes dont les molinistes ne se soienl
1'arlide de saint Chrysostome n'aimentguere ce Pere, servis pour laire voir que saint Aiigusiin n'a point
quelque mine qu'ils en fassent; mais ils serajent enseigne le jansenisme. i
cliarm^s qu'on justiflat saint Augustin avec autant de Vosjansenisles seraient-ils d'lramefir &entendre pa-
solidjte sur tous les po.inls oii il est mallraite par tiemment de ces sories de sopliismes? Ce n'est qu'a
M.Bayle,,Nonpas, luirepondis-je, surtous les points; ce prix que j'enlreprendrai de lejs satisfaire sur le
car vous inefaitesentendre qu'ilssonttout afnitprdve- reste. J'ai pour le moins autapt de zele qu'eux pour
nus en faveur du junsenisme. lis oni lu, je m'assure, tout ce qui int^resse la gloire de sajijt Aiigusiin;
plus d'une fqis avec une exlrfime complaisance ces mais, a mon avis, la plus grande injure qu'on puisse
paroles de M. Bayle a 1'article de saint Augnstin fairean saint docteur est de pretendre que 1'Eglise,
(RemarqueE): «II est cerlainque Fengagement ou est engag^e a respecter son nom, a frappe d'anatheme
)'Eglise romaine de respecter le systeme de saint sa doctrine sous le nom de Jansenius. Dans cetie
Augustin la jette dans unembarrasqui tient beaucoup supposition, il est absolument impossible de repon
 887 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI 888
dre a rargument que M. Bayle emploie pour prc-u- A j trine de Jansenius eie' condamn^e pnr ie concile de
j ver qne le concile de Trenle," en condamnant la doc- Trente.
trine de Calvin sur le libre arbitre, a necessairement . Le croiriez-vous? j'ai vu des jansenistes si outres,
condamn6 celle de suint Augustin (Remarque K). Cest qu'ils ne savaient point trop mauvais gre a M. Bayle
le meme dont les catboliques se.servent puur demon- denepoint dislinguer la doctrine de leur mailre
trer que !e concile.:deTrente, en coiidamnant la doc- d'avec celle de Calvin,parce qu'il leur faisait la grace
trine de Calvin, a necessairement condamne celle de de confondre I'une ct;1'aulre avec les sentimeuts de
Jaosenius. Lc voici : < 11 n'y a point de calviniste saint Augustin. Ce critique fiatte un grand parii,
qui ait nie, ou qui ait pu nier le concours de la vo- et imite son langage, quand il dit hardiment, sans la
lonte humaine, et la liberle de notre ame au sens que moindre preuve : II. est cerlain , it esi manifeste.
saiut Augustin a donne au mot de coneours, de coo*. Le coniraire dece qu'il avance esl pourlant aise a
peration el de liberte. II n'y a point de calvinisie qui demontrer, quoiqu'on ne le puisse faire en peu de
ue recoimaisse le libre arbilre et son usage dans la paroles. Plusieurs giands hommes, comme M. de
conversion, si l'on eniend ce mot selon les idees de Fenelon et,le P. Dechamps, ont deja pris ce soin, et
saiiit Augustin. Ceux que le concile de Trente a con- leurs ecrits sont demeures saos replique. U suiflrait
damnes ne rejellent le libre arbitrc qu'en lant qu'il de les lire pour se convaincre qu'il s'en faut bien que
signilie Ia liberle d'indiiference. > Qu'on subsiilue le M. Bayle aii examine les choses sans prejuge et avec
nom de Jansenius a celui de saint Augustin, 1'argu- les lumieres necessaires. La cause que ces deux il-
ment de M. Bayle sera vrai el invincible. luslres ecrivains ont soulenue est si bonne et si abon-
En effet, comme M..de Fenelon i'a fort bien de- T»dante •, en moyens inyincibles de defense, que , sans
J
*
montre, ia grace de Calvin n'est pas aulrement efli- presque rien empruiiler d'eux, ni de tous ceux qui
cace par elle-roeme et necessitanle que celle de onl imprime des ouvrages sur ce tneme sujet, je crois
Jansenius. Calvin (Lib. n lust., cap. 3, n. 10) ne etre en eiat de detromper les personnes dont vous
pretend pas que la necessile d'agir qui resulte el m'avez parle. Vous pouvez les assurer que mon des-
qui suit de la motion de Ia grace, soit une necessite sein n'est pas de les. engager dans une dispule, mais
absolue el totale, mais seulement reiativeetpariielle; de leur faire un siraple narre de la naissance et du
de la vient qu'il approuve et qu'il juge pouvoir ac- progres de mon anti-jamenisme; de leur raconter
commodei' a son sens les distinctions et les termes comment un docteur celebre, que j'avais consuhe sur
domon se sert coramuneraent dans 1'ecole. Unde vi- la difference qu'il y a entre la doctrine de saint Au-
demus non lemere in scholisinvenlas fuisse dislincliones gustin et celle de Jansenius, avait trouve le secret
de necessitatesecundumquidetabsolula: ilemconsequen- de me faire produire a moi-meme la-dessus des so-
tis el consequemim(Lib, u Insl., cap. 16, n. 9). il a soin phismessiseduisams, que jeles prends encoremain-
d'averiir que la neeessiie qu'il admet n'est pas une lenant pour de veritables demoiistrations. II ne me
necessite de contraime et de violence, mais une ne- disait que deux oulrois mots par intervalles, tres-
cessiie' simple et qui s'accorde avec rinclinaiion et concis et presque enigmatiques; et Pinlelligence de
le penchant de la volonte. Si couciioni opponiiur li- ces mols adressait mon espril a des idees enchanle-
benas, liberum arbitrium esseet faleor el constanter as- resses, qui placaient Jansenius a 1'autipode de saint
severo', ac pro hwrelico habeo quisquis secus sentiat Augustin. Notre conversalion ne larda point a fiiiir,
(Lib. II de Lib. Arb. contra Pighium). 11fautconve- et le lendemain, de grand niatin, la roeme personue
nir que Luilier appelle quelquefois iromuable la ne- C ( inlroduisit chez moi un licencie de^ Sorbonne, qui
cessit^ d'agir qu'il recortnaii, hiais il.veutdire seu-» avait la physionomie d'un fort lioiineie homme. C'e-
Jeinent que 1'hommen'a point le ponvoir de la sur- lait un de ceux dont il avaij, ete question le jour pre-
inonier et de la changer. Vocamusmodo, dit-il, rie- cedent. II se montra fort empresse a m'einendre.
cessitalem immutabiiitalis, quod volunlas sese mutare Cest pourquoi, apres un court preambule, je parlat
et vertere alio non possil (Lulher. in libro de Servo en ces terraes :
Arbitrio). :Ppur ce qui est de Calvin, il enseigne en 11y a deja bien des annees qu'un docteur me pro-.
une inliniie'd'endroits que la necessile dont il parle: mit ue r^aliser a mes yeux cette prelendue chimeie
est variable. Dixi quasdum inlerdum interruptionesi des molinist.es, de me rendre palpable, de me faire
fidei coniingere (Lib. in Jnsl., cap. 2 , n. 24). Seloni loucher au doigt ce qu'il appelait une verite inconles-
lui, la necessite qu'iropose l'action de la grace, est. table, que la nialice de votre parti avait obscuicie,
causee ptir une delectation yiciorieuse el superieurei savoir, qu'entre les vrais seiiliments de sainf Augus-
a celle de la concupiscence, per eamdemgratiam im- tin et le systeme de Jansenius il y avait auiant d'e-
presso deleclationisaffectu (Lib. n lnsl., cap. 5, n. 14). loignement que du ciel a la lerre,
11n'6te a la volonte que le chok ou l'aciion de clioi- Mais ne comKien§onspoint par une eqoivoque. II
sir, qui supposerait le pouvoir de resisier a la grace,, y en a une, ce nie semble, dans le nom de molinisle,
roais il assure que ia graee forme dans noire cceurr que M. Bayle et ceux de votre parti donneut genera-
ce mouvement que nous appelons choix on aciion dei lement a lous les vrais calholiques qui ont du respect
choisir. Ipsa est gralia quw in corde et electionemet( pottr les decisions de 1'Eglise. j'ai vu le temps qu'ou
voluntatem formal (Lib. u Inst., cap. 3, n. 13). Quandi p. appelait seulemeni ainsi les tlieologiens qui se sonl
u
Lulber et Calvin ont dit que le libre arbitre etaitt attaches aux senlimenis particuliers de Molina. Mais
comnie une cliose inanimce, qui n'avait point d'ac- niaintenanl un docieur a beau refuter Molina , suivre
tion ei eiait pnrement passive, ilsn'ont enteudu par- une aulre roule et une aulre melliode que la sieune
ler que du nioral de i'aciion, dont ie niente loutt pour expliquer Jes m.ilieres de la predestination et
cntier devait etre attribue a la grace, qui imposait laa de Ja grace, s'il regoit Jes conslilutions des papes
necessite d'agir, etnon pas au librearbiue, qui agis- qui avec le corps episcopal ont condamne le jause-
saii siiivani riuipression de cetie necessite. Car d"ail- nisme, il est molinisle malgre lui. Si une personne
leurs ces beresiarques, ei surtoui Caivin, onl pie- du monde que sa condition a eloignee des dispules
tendu que le librearbitreagissail veritablciiieul. Nonit et des controverses croit simplement son catechisme,
hic quwrilur agalne voluntas, quod exlra dubium esl,, qui lui apprend qu'elle doit ecouier les eveques unis
sed agatne ex se ipsa an pro modo divinw actionis (Lib. au chef de 1'Kglise, elle est des lors moiinisle saus
vi deLib. Arb., conlra Pigh.). Enliii Calvin iiomme e savoir ce que c'csi que Molina, ni de quelle fagon
volontaire la necessite qu'il ^tablil, necessitas quo- singuliere il a nense. Cependant les veritables muli-
dammodovoluniaria...., votunlariwcujusdam servilulis s nisles proiesteiil conne 1'extes d'honneur que la
(Lib. ii Inst., Cap. 3, n. 5). -
Voila 1'abrege de la doc- haine aveugle des lieretiques leur fait. lls decigieui
irine de Calvin, laquelle a ele condamuee par le con- i- franchemenl et ingenumeui que Ia lortune do leur
cile de Trenie; or c'esl aussi un ires-lidele ex- nom , qu'on veut bien domier a tous les prelals ei a
irait dc lii doetrine de Janseiiius; donc la doc- :* toutes les persounes orthodoses de l'oiiivers, a eie
 889 VERITABLE CLEF DES OUVRAGES DE SAINT AUGUSTIN. 890
poitee plus loin que celle de leurs opinions; et que A toutes ies sciences et qui excellent dans toutes,
si les autres ecoles catholiques ont par hasard quel- comme s'ils s'elaient uniquement appliques a appro-
que jalousie de ce qu'il n*ya point de seigneur ni de fondir chacune en particulier. En quelque lieu qu'il
darae((u'onappelle thomiste, scoiiste ou sorboniste, se trouvat, il etail 1'agent general de la republique
et qu'il y en a pourlant un bon nombre qu'ou appelle des letues, et chez lui elait le bureau d'adresses iles
molinistes; si, en un mot, ces respectables ecoles savants en lout genre, qui me deroberent souvent
prennent 1'alarme, el ont lieu de craindre qu'a la fa- sa conversation. Je lui rendis bien des visites inuti-
veur du nom la doctrine molinisle ne fasse trop de les. Quand nous etions sur le point d'ent'amer les
progres, on les prie de considerer que les moli- matieres de la grace, uue Titiana, un Probus (2), nn
nistes propreraenl dils n'en sont poinl responsables, passage de Pline ou de Lycophron (3), une nouvelle
et i)u'il y aurait de 1'injusticea leur en faire un crime,- decouverie cn physiqne ou en astronomie, un pro-
puisqu'ils n'ont point ambilionne cet avantage, qui bleme de geomelrie etait jete a la traverse. Je ne
Jeur vient uniquement, dirai-je de la malice ou de m'en retouruais jamais sans etre instruit de cent
l'imprudence des ennemis communs de la calliolicile? belles choses, mais precisement de celles que je n'e-
Revenons. tais pas curieux de savoir. linlin le momenl arriva
La personne dont j'ai comraence a.vous parler(l) ou je le forcai d'acquitter sa promesse ; et le husard
ctait un de ces genies vasles el aises qui embrassent mil 1'ordre daus les clioses que je tirai de lui.

(1) Le Pere Edouard de Vitri, mort a Rome le 30 (2) Medaillesrares

octobrel729. (3) Auteur grec lori difflcile a enlendre.

PREMIERE PARTIE.

Mauvaise foi de Jansinius d citer saint Augustin. Principe gendral de rherdsie de Janstnius
faussement attribue par lui d saint Augustin. Fausse clef des ouvrages de saint Augustin
donnte par Jansinius.

Quelques entrevues que j'eus avec cet habile B
liomme me preparerent sans dessein a trouver Ja vc-
ritable clef desouvrages desaint Augustin contre les
pelagiens; j'appris d'abord avec quelle mauvaise foi
Janseniuscilait ce Pere, ensuite combien faussement
le meme Jansenius atlribuait au saini docteur le prin-
clpe general de son heresie; et enfln je fus convaiucu
que 1'eveque d'Ypres donnait une fansse clef des ou-
vrages de saint Augustin; car, ennuye des delais
eternels de mon docteur, je lui dis, avec une liberie. .
qu'il souffrait voloniiers, que peut etre, desesperant
de pouvoir lenir sa parole, il cherchait a m'amuser
agreablemenl, et a me faire oublier la queslion qui
me teiiait au cceur, par le goul qu'il lachait de m'ins-
piier pour d'auires connaissances. II s'e\cusa buniig-
lement, me pria d'avoir egard a ses occupalions , et
me proposa un expedienl, qui etait de lire saint Au-
gustin sous sa direction.
I. Mauvaisefoi de Jansenius a citer saint Augustin. „
Cinq preuvesinsignes de cette mauvaisefoi.
Commencez, dit-il, par rechercher et transcrire
lous Ies passages ou ie saint docteur s'est servi de
cesexpressions, une grace viclorieuse (graiiaviclrix),
une delecialion victorieuse (delectalioVictrix). Ce re-
cueil, ajoula-t-il en riant, voussera d'ungrand usage.
II me seinhle, repondis-je, que vous voulez badiner.
Pas tout a fait, repliqua-t-il en rappelant son serieux,
et vous serez cliarme de vous etre donn6 cette peine.
Je ne differai donc pas a consulter et la table ge-
nerale. et les lables particulieres de l'ediiion des
RR. PP. Benedictins, pour trouyer les endroits oii
sainl Augustin aurait joinl ces deiix roots ensemble ,
gratia victrix, et je n'en apercus pas le moindre ves-
lige. Chorrible negligence! m'ecriai-je; est-elle sup-
portable? Quelle autre expression de saint Angiislin
meritait mieux de tenir ici son rang?Quelle autre
a celui qui s'est donne la
' devaitdemoins echapper
peine composer loutes ces tables ? Les plus savanls,
je pense, ont dedaigne une pareille corvee, et ils eu
ont char;;e quelque novice: ils ont eu grand lort.
Apres avoir bien murmure contre eux, je par-
conrus les lables des auties editions, et aucune ne
m'offrait nulle part ces mots tanl celebres, gra«'i«
Hariw. Dcs tnblei jc pasiai aux coiicordnncesi et desl
concordancesje revins aux tables. J'eusla patiencede
les aller deterrer et de les voir la plupart, mais avec
aussi peu de succes. Eiifln, je m'avisai de recourir
au livre de Jansenius, que j'avais de l'edition de
Louvain en 1640.
Que je fus content, quand, a la lable d.u troisieme
tome, intilule: De gratia Chrisli Satvatoris, j'a-
pergus ces lermes: Gralim medicinalis varia epithela
ex Augustino recensenlur , elc. Eam Auguslinus vo-
cat ejficacissimam,etc. ; ilem viciricem, cui nemo
valeat resistere. Mais je m'emportai alois de plus
belle contre les RR. PP. Benediclins. Ils ont fondu
ensemble, disais-je, dans leur lable generale, toules
les tables et les concordances des ceuvres de saint
Auguslin qui avaient jamais ete faites. Que ne pro-
fllaienl-ilsdecetlelabledeJansenius pour raarquerles
cilaiions de saint Auguslin qui me vont etie ici
abondamment fournies! Ils m'auraient epargne bien
de Tennui et du degoiit a remuer et a feuilleier lous
ces enormes in-folios.
Je clierche donc avec uu merveilleux empresse-
ment qualre endroits indiques parcette tablo de Jan-
senius, savoir: le chapitre 24 dulivre n ; le chapitre
ler du livre in; le cliapitre S du livre IV; lucliapitre
16 du livre IX, aux pages 200, 251, 410, 9S4. Je suis
etrangement surpris: je vois bien des passages de
saint Auguslin expliques par Jansenius selon le sens
heretique qu'il donue a cette expression, grutia
victrix, mais ou cette expression n'est nulleiueni ein-
ployee ; et c'est cejiendant l'epiiheie de victorieuse
doiinee a la grace, c"est l'expression de grace victo-
rieuse que la table promet. Au chapitre 24 du livre
n, Jansenius parleainsi: «Celie inaniere efflcace d'o-
perer est cause que saint Augustindonne assez souvent
le iiom de victoriense a la grace medicinalede J^sus-
Christ. Ex islo efficaci operandi modo proficiscitur,
quod AugusiinusNONIUROgratiam Christi medicinalem
viclricem VODAT, quia omnes oppositos obicesvotunla-
tum el affecluuininvicla poleslate pcrrumpit (Jans. lib.
ii de Gratia Chrisli Salv., cap. 24, edit. Lov. anno
1640, p. 200). i II parle ainsi, mais il pretend qu'on
l'eu croie sur &,aparole: ni la ni ailleurs dans lout
son ouvrage il ne cile aucun endroit de saint Au-
gustin oii la grace soit uommCevictorieuse.
)e ne tanle poinl a conclufe que cetle expression 8
 891 SUPPLEMENTUMAD QPERA S, AUGUSTINI. 892
eie inventee par Jansenius, el que personne auii A " poscunl (Lib. de Cqrrept. el gralia, cap. n, ti. 29).
inonde ne l*ajamais lue dans saint Augustin. Carsiii Outre cesirpis paSsagesqui sont ciles par Janse-
quelqu'nn 1'avaitlue dans saint Augustin, ce seraitt nins, i| s'en presehie un autre qu'il n'a poiutconnu,
Jansenius pluiol que loul autre; et si Jansenius avaitt parce qu'il est Ure d'un ouvrage qui fut imprime
lu cetle expression dans saint Augustin, il auraitt pour la premiere fois apres la mort de Jansenius.
plutot repeie mille fois le passage ou il i'aura|t lue,!, Seipn le sajnt docteur, Dieu, par un secret imtinct,
que de ne pas rapporter ce precieux passage auu prenare et excite les volontes des hommes a nccom-
moins uiie seule fpis, J'admire !a hardiesse et |ee plir (res-efficacemen!ce qu'il veut. Esl-ce la vaincre
succes d'un mepsonge aussi insignp. Le succes eni les yqlonles, et ii'esi-ce pas plutot les aider a vaincre?
est lel que tout le mpndey a eie pris. I) n'y a personnee Cur ergo rion confiteris ;.........
qui ne croie bonnement que eeue manieie de parier,, Deumbccultoinslinctu,ad id quodvolueritefficacissime
graliu viclrix, esl fori ordinaire | saint Auguslin. impleiidum,prwparareutqueexcilareliominmnvolunlates
Loin de soupeonner que c'est uii riienspnge,|a plupartl (Lib. iii Oper. Imp., n. 166)? \oila quelle est la
des habiles gens, meme catholiques, ne demande- doctrine de saint Augustin. Mais faire du libre ar-
raient pas un quarl d'lieure popr convamcre au con- bilre un ennemi ou un adversaire qui esl vaincu par
traire de mensonge un liomme qui nierait que ceitej lagrace; assurer que le libre arbiire est vaincu par
expression se/ rencontre dans les ecrijs de saint Au- le secours qui lui esi donne pour vaincre, c'est une
gustin. Depuis la naissance du janseriisme, qui seul1 absiirdite ilont saint Augustin n'a jamais ete capable,
a rois cette expression en vogue, tantde voix se reu- et que Jansenius n'a pu emprunter que de Calvin.
nissenl pour crier avecemphase: lagrdce vicloriense ; Le licencie jansenisie, dont l'atlention a m'ecouter
de saint Augustin, qu'on n'est pas plus tenle dc ve- B ' me paraissait merveilleuse, m'empeclia dc m'eiendre
rifier une pareille aitribulion par ses propres yeux, davantage la-dessus, et souhaiia que j'exposasse mes
que d'aller voir s'il y a une ville de Rome, Enfin je; . recherclies sur 1'autre expression, delectatiovictrix.
reconnais 1'artifice obligeaut de mon docleur, quii Je le fis en coriiinuanrainsi moii disconrs.
voulait me faire sentir toute la peine, et me faires J.e feuilletai de nouveau le>lables des RR. PP.
aussi gouter tout le plaisir de ses deeouyerles; II[ ," Benediciins, -exiriemementconfus de tout le mal que
merite bien que je ne lui en vble poirit riioniieur.. j'eri avais dil; et ren'darit justice de bon cceura l'ha-
Mes reflexions ne se bornerent point la. Je jugeaii bile homme qui les a composees. Cependant je n'y
que Jahsenius n'avait pnint suppose des termes ai Irouyai encpre nulle part le terme de delectation
saint Augustin dans le dessein d'enseigner la purei yicjprieuse. Maisjejugeai que cetle oinission etait
doctrine de saint Augustin; ainsi j'examiriai avec: panipnnable, quaiid je vis que le meme terme avait
soin tous les passages du saint docieur que Jansenius; ecliappe a la plupart des faiseurs de tables, et que,
rapprpche de l'expressipn qu'il avait imaginee, gratiai suivant le lemoignage unanime des tables et des
vkirix, 3'en remarquai pliisieurs oii il s'agit de la concordances, saint Augustin ne lavait employe
grice de la predesliriation, qui n'est point de ces; qu'une seule fois dans tous ses ouvrages.
graces que rious appelons actuelles, mais qui est cn Ce fut aiors a dessein que je r&ervai la table de
queique sbrie habituelle, comme je 1'expliquerai Jansenius pour la consulter la derniere, je n'etais
dans la suile. Ils sont par consequent deplaces et plus dispose a compler sur ce qu'elie m'annoncerait.
allegues hors de propos. Quani a IOUSles amres, il Ainsi, etant reionrne au root gralia, je lus ces pa-
y a daris i'iisage que Jaiiseidiisen faitune supposilion Q ( roles ei je les demenlis par prpvision : Consislil es-
de sens anssi grbssiere et aiissi mahifesie que celle semiatiter in cwlesti suavitale ac delectaliqne.... hinc
de roxpressibmMl dit dans le meme chapiire 24 du ab AugusiinoPASSIHAPPELLA-TUII victrix deleclatio. U
livre II de la Grace du Sauveur, el a
ires-souvent n'y q'u'uii seul enclrok indique, savoir le chapitre
ailleurs, que saint Auguslin etablit la grace victo- 0 du livre iv de JaGracedu Sauveur, a la page
ribuse au regard de la' volbnie humaine et du libre 410, etc. Le titre du chapitre est remarquab^e : No-
'arbilre,'en soite que, dans la pensee du saint dOcteur, men viclricis delectationisinde tractum alque imposi-
cesoil 1'arbitre de la volonle quela grace surmonie, tum graliw medicinali Christi. Dans Je corps du cha-
siir qui elle remporie la vicioire', et dont elle pitre on lit ces paroles : Hinc fu ut islam Chrisli
tribmphe. Quamobremsexto, gratiani Dei Augnstinus graliam AugiistiiiusEPITHETO ad hoc ipsum propriis-
ita victricem slatuit supra voluntalis arbitrium, elc. simo alque efficqciornare SOJLEAT : nam PI,ERUISIQCE
(Jans. tom.lll,pag. 400). Rien n'estplus contraire a vocaldelectationemvictricem.
la doctrine qui esicontenue dans Ies lextes de saint II me vint aussildt dans 1'esprit que Jansenius
Augustin, qu'il produit un peu auparavanl, ei par- avait lait uo assez long sejour eu Gascogne, et
tout ailleurs. qu'il pouvail bien y avoir contracte l'habitude des
Le saint docteur reconnafi veriiablement dans la exagerations, et de subslituer au mot semel ceux de
grace 1'aciionde vaincre et de surmonter, el si Jan- plerumqueel de pgssim; ou qu'il se donnail adroite-
senius le veul absolument, de remporier la victoiie irieni lui-meme pbbr saint Angustin : car il repete
et de iriompher, quoique saint Augusiin ne s'enonce sans lin les termes de grace et de delectaiion viclo-
tje la sprtc que dans des endroits singuliers. Majsje rieuse, et i| ne rapporte du verilable suini Augustin
clierche dans les passages de ce P£re quel est l'en- D I qne.ce seql passage cite par tout le monde : Nos
nemi qui est surmonuSet vaincu par ia grace, et je quqrilum coqcessuin est, sapianus, et inteltigamns
la
n'en trouve point d'auire que concupiscence ei les DominumDeuni bonum ideo sanctis suis a'icujus ope-
lciitalions. Quoi 1 il n'eiiseigne pas qu'avec la cpncu- ris justi aliquqndo nori trtbuere vel certam scienliam.,
.pisceiice el les 'ieiiiaiioiisle libre arbjtre de la vo- vel viclricemdeiectaiionem. ul cognoscant non a se
lonte Jiuroaine est dbmpte et subjugue parla grace? ipsis, sedab illo sibiesse lumen, qua illuminenlurte-
Non, ceile pensbe aurait paru ridicule a saint Au- nebrweorum, et suavitatem, qua det fructum lerra
gystin ; car, se}pn luj, la grace est dopnee au libre eorum(Lib. ' ii" dePecc. meritis et ^emiss., cap. 19,
arbilre, cohime un secours' doiit ii"'se sert pour n. 32).
yivjiicre.J'aiiH)rcedu pech6 : Donai per Spiritum clia- Ce n'esi pas que Jausenius irajoute quantite d'au-
ritqlem, cujus ope vincqlur delectutiq peccqti(Lib. tres passages ousaiiitAugustiri enseigne que la de-
Oper. lntp., n, 107). Selon lui, la gracc 'donne a lectationde la justice nous porle a vaincre, nous fait
notre vpionie des forces tres-efflcaces' pqur vajricre: vaincre la delectatibn du p6che; mais c*estlenom '
liie facit ui [aciamus, prwbendo vhes efficacissinias de delectation victorieuse, c'est 1'epiiheie de victo-
votimtqti (Lib, Ue Grutigel lib. arb., cdp. 16, n. 32). rieuseJ0inteaumotdedelectation,qHe Jansenius pre-
Selqn liii, Jes saints demandenta Dieu eri ceite vie tend se rencontrer Ijeplus souvent (pletumque), par-
Ja fbrce de cbriibattre el de vajiicre par la grace tle lout (passim), dans les livres de saint Augustm. fii
?esus-Chri§f.tDarl fM jBiiaViaridj }ii»ce«dtq«evifiPiem (l'aiileurs il ne faut pas avoir lu trente fois les ou-
893 VERlTABLfi CLEF DES OUVRAGES DE SAINT AUGUSTTN. 894
vrages de saint Angustin contre les p£Iagiens, pour A remiss., cap. 19, n. 53), soit qq'apies une longue
s'apercevoir de la difference que le saint docteur suite de combats elle deiruise absolument l'ennemi,
met entre ces deux expressions, delectatio victrix, soii que, n*ayant jamais eie dans la necessite de le
une deleclatipn victorieuse, et deleciatio vincens, comhattre, elle le lienne captif et d^sarmf.
une deiectalion qui procure 1'avantage dans Ie com- Commeut! s'6cria le licencie, vous proscrivez
bat. ainsi, et vous bnnnissez de Peiat presenl la grace et
Je fls a cette occasion une etude qui me satisfit la delectation victorieuse? Peusez-vous a ce qqe
heaucoup, parce qu'elle me decouvrit avec evidence vous faites? Tout le monde va vous jeter la pierre
que la deiectaiion yictorieuse de saint Augustin eiait et vous accabler ; car pour mettre en poudre tous
toule autre chose que la grace medicinale de Jestis- vos raisonnements, il suflira, ce me semlile, d'ob-
Christ, toule autre chosequela grace efflcacedenotre server qu'il y a deux ^ortes de vicloires sur Ja coneii-
eiat, et q.u'ainsi c'eiait a pure perte que Jansenius ' piscence, lime durable, qui est 1'efi'elde la grace de
avait lu avec des lunettes de multiplicaiion ce pas- perseverance, et qui produit la jusiicp consommee ou
sage unique du saint docteur, ou.il est fait une men- parfaite ; 1'autre passagere, qui est l'effet de la grace
tion formelle et expresse de la delectatibn victo- eflicace, et qui produit la justice commencee ou ;im-
rieqse. parfahe. #
Pavais pui dire a mon docteur qu'un des meil- Vo.usme faites une veritable peur, repliquai-je au
leurs commeotaires de rEcrilure sainte etait une licencie. Je me rassure neanmoins, dans la persua-
concordance de la Rible. La raison qu'il ep appor- sion que les personnes equitables ne m'atlribueront
tait est que la eomparaison de tous les textes d'un „ ppini le dessein lemeraire de supprinier une fagon
auteur, ou de plusieurs qui ont ecrit dans le mfime f* de parler qui cst raaintenant recue par tantde theo-
genie, ne peut se faire au regard diine meme ex- Jogiens aussi pieux que savants, et dont la foi est
pression quiy est contenue, sans fixer et determjner trSs-pure. Mais est-il inulile de remarquer qU'avant
le sens de cette expression dans Jes endroiis ou elle le jansenisme elle n'eiail pas commune, et je l'ose
cause de la difficulte. C»r les passages obscurs ou dire, pas meme connue; que Jansenius l'a intro-
ambigus ont loujours quelque affinite avec des pas- dtiite a maiivaise fio, et pour insinuer son erreur a
sages fort clairs oii ce sens est decide. J'appliquai Tabri d'unbeau moi ; enfin qu'elle n'est pas se de saint
cette regle a lintelligence de saint Augustin, et par Augustiii, lequel neanmoins aurait bien pu servir
le moyen des concordances que nous ayons de ses de cetie expression prise dans le hon sens, en dis-
ouvrages, je rapprpchai les uns des auires, el je tinguant, comme vous faites, deux sortes de victoi
comparai tous Ies endroits ou il se sert des lermes res, eu i'une durable et 1'autre passagere, s'il n'avait
de victoire ou de victorieux sur le sujet de la graop. pas une raison importante de parler autremeni,
Je remarquai d'abord cette notion qu'il donne et d'attacher constamment 'au terme de victoire la
dans le livrede lavraie Rcligion : La victoire est la cessaiion de lout combat, la fln de toute guerre, la
fin des combats, vicioria esi finis certandi (De vera destruction de loul ennemi? Cetle raison eslque ies
Relig., cap. 53, n. 102). Je rencontrai ensuite plu- pelagieus prenaient loujours le mot de victoire dans
sieurs passages qui mettent Jansenius bien Join de cette signiflcaiiou, et en abiisaient pour etablir le
sou compie, parce que saint Augustin y fait usage sloicisme deleur impeccance, qui etait tiue de leurs
de cette nolion pour exclure de 1'eiat present de la erreurs capitales, corame je le demontrerai dans la
voie la grace victorieuse. f II y a bien de la diffe- n suiie.
rence, dil-il, enlre la graee qui nous sontient etqui Voila qui est elrange, reprit le liceucie. Vous
nous aide dans le combat, et celle qui nous rend avouez qu'on admet aujourdimi cette expression
victorieux, parce qu'elle nous deiivre de tout ennemi, dans un sens catholique pour designer la grace el-
spit inierieur, soit exterieur, et nous etablit dans ficace qui nous fait surmomer une lentation, et vous
une paix eternelle. L'une nous est donnee pour nous ne pouvez pas.nier que ce sens caiholique se trouve
foriifier dans la milice laborieuse du siecle present, dans saint Augustin; par consequent, cetle expres-
et 1'autre nous esl r6servee dans le bienheureux re- sion est de saiut Augustin, au moins quant a la si-
pns du siecle futur : Aliter gralia CERTANTEM facil at- gnidcation prthodoxe qui peul lui convenir. Nous
que adjuvat, aliler VICTOEEM sine hoste ullo vel externo soromes d'accord, repartis-je.
vcl inlerno in ^TERNAPACEconsmiat. /s(a laboriosa Le licencie, tout deconcerte, me dit alors : Vous
mililia esl in prmsenli sceculo; ilia beata requies in me surprenez, c"Cst coritre mon attente que vous
faturo(Lib. nOper.Imp.,n. 106).» Nous combattons, vous rehdez si aisement. Je m'eiais figure que vous
dit-il plus bas, contrela concupiscence de la chair par aviezpris un tour malin pour faireentendre q lesaiut
le secours dii Sainl-Esprit, jusqu'au temps de la vic- Auguslin n'etait point favoraide a la grace effleace
toire, qui nous procnrera la paix par la delivrance par elle-meme des thomistes.
de tont ennemi, soit inlerieur, soit exterieur : Prm- Quelle pensde me prelez-vous? m'-ecriai-je; jgno-
lium contra concupiscenliamcarnis usque ad VICTORI/Erez-vous que la doclrine des ihomistes est touta
PACESI,quw nullum intrinsecus, nullum exlrinsecus 1'ail imlepetidaiue de celte expression, pour ne tres- rien
paiielurinimicum(Ibid.,n. 217); eiailleursildilque c la dire de plus; qu'ils s'en sont pa§s6s duranl
morl est le lerme marque pour notre victoire, parce r.longiemps; que durant tout le cours des fameuses
qu'alors nous n'aurons plus rien a vaincre : Absorpta dispuies de C'est auxiliis, ils ne 1'onl poiut employee une
erit mors in vicloriam, et pace perfecla nihil jam quod seule fois? un fait dont il est aise de s"assurer
vincatur exislet (Lib. n de Pecc. meritis et remiss., par les actes qui sont rapportes dans les deux his-
cap. 4, n. 3). » loires qu'on a donnees depuis plusieurs aiinees au
Tout cela nie fit conciure que, dans ces paroles, piiblic en faveur des parties de ce graqd prpces,
Deleclalio victrix, qum AugustinO esl efficax adjulo- aussi bien que par les ecrits contradictoires que les
rium, relaiira est, Jausenius se designe lui lout seul tenanis et 1 urs fauieurs ont fail paraitre siduran( la
(Tom. III, cap. 2, n. 3), et qu'il n'entehd point par- dispute. Ei ne me croyez pas trop hardi iiuj'avance
ler de ('Augustin d'Hippone, nriis de 1'Augiislind'¥- que jnsqu'atix premiers commencsnients jans6-
pres. Car enlin, dans la doctrine de l'Angiisiin d'Hip- nisme ou ne trouvera aucun aiiteur patliojjque qui
pone, la delectation viclorieuse n'est nullement re- ait qualilie la grace efiicacede victorieusp, pu de H6-
lative; elle ne s'appelle pas viciorieuse, quand elle leclatioii victorieu^e.
surmonle une auire deieetation, mais seulement Que si les tliomistes onl recemment adppte et ac-
quand elle n'a aucunedelecialion opposee a surmon- commode au sens tresrOitJiodoxe de lpur dpptrinea
ter. Cest celle qui donne la paix de la victoire, vi- cette meme expression, sont-ijs lps seuls? II n'y
ctoriwpacem, lapaix de la jusiice, justitim pacem(Lib. pas jusquaux molinistes qui ne le fassent. Ceden'est
H Oper. Imp., n. 106, et lib. n de Peccat. meritis et poiin entendre le systeme de ces d.erniers jque les
 893 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 896
croire (ort embarrasses a donner selon leurs idees A 39, n. 69). Ces paroles, qui sont a )a fln du premier
une explication naturelle diin lernie qui est equi- livre de 1'ouvrage intitule : Des merites et de la re-
voque, des que Von juge k propos d':ibandonner Ja mission des peches, contiennent la definition propre
nolion qu'en a delerminee saint Augustin dans limi- de la deleclalion victorieuse, dont il s'agit dans le
que endroit ou il l'emploie, aussi bien que sa deTi- passage unique ou cette expression se trouve, et qui
nition generale de la vicioire : Vicloria est finis cer- est lire du second livre de ce meroe ouvrage.
tandi. Pour faire court, il n'est point rci question Je cherchai a m'en assurer, c'est-a-dire a de"mon-
d'une dispute d'ecole. Je n'ai en vue que de mettre trer que la deiectatinn victorieuse, dont sainl Au-
en evidence la mauvaisefoi de Jansenius. Cestpour- guslin dit dans ce fameux passage que D;eu la refuse
quoi vous me permetlrez de reprendre le fil de mon quclquefois aux saints et a ses plus lideles servi-
dfccours. teurs, est une faveur extraordinaire et miraculeuse,
Le licencie minterrompit encore, et j'en fus qui deiivrerait liiomme en ceue vie et dans 1'etat
charme, voyant q»'il prenait a lache de defeudre les present des rCvoltes de la chair et de toute lenlaiioR
theologiens catholiques, que conlre mon intention de la part de la concupiscence.
1'euonce de mes pCnsees pourrait choquer. Mais ne Pour y reussir, je me servis de la meme methode
semble-t-il pas, ajoula-t-il, que vops voulez faire doni je ra'elais si bien trouv6, et je ramassai a 1'aide
uiie sorte de proces a quiconque fait consister, sui- des concordances piesque tons les passages ou le
vant saint Augnsiin, 1'efflcacitede la grace dans une saint docteur enseigne que Dieu refuse la grace aux
deiectation yictorieuse ? Vous ne seriez pas irop saints. Cela fait, je reconuus, 1° que dans ces pas-
faclie\ jecrois, qu'on taxat ce se.itimeut diieresie. "U sages le sainl docteur parle de la seule grace qui est
Faut-il me sonder la-tlessus? repondis-je. Pourvu necessaire pour la perlection de lajustice; 2° que
que de bonne foi 011eiablisse que cette deiectation par le nom de la perfeclion de Ja justice le saint
n'est pas necessitanie, el que, quand on ne l'a point, docteur eniend Tavantage de servir Dieu sans au-
la grace qui est requise pour le veritable pouvoir cune opposition interieure a sa sainte loi, sans cette
d'agir ne manque point, je declare hautement que repugnance au bien, cette sollicitation au mal qui
ceux qui embrassenl cetle opinion sont tres-bons est causee par les. mouvements indeliberes et dere-
catlioliques. lls mc permettront neanmoins de ne pas gles de l'appelit sensuel; 3° que la perfection de la
penser rorame eux. Je demandc la meme grace aux justice est la veritable vieloire et le propre effet de
thomistes. Et je continue. la deieciation yictorieuse; ou, ce qui esl la meme
La deleclation viclorieuse du saint docleur de la chose, que la delectation victoriease est uniquement
grace est en premier lien la grace de la vision iniui- la grace qui est necessaire a la perfection de la jus-
tive de Dieu, qui fait jotiir les sainls d'une paix par- tice.
fqite, d'une paix complhe (1); qui les rend semblables Souvenez-vous qu'il ne s'agit point de ce qu'on
aux angis, dont Dieu faii tout Je boiiheur, et dont entend mainlenant en theologie par le mot de grace
toute l'occupation esl 1'accomplissement.desa sainte ou de deieciation victorieuse, mais de la notion que
volonie\ sans que 1'experience d'aucune tentalion saint Augustin a constamment attachee aux lermes
puisse jamais les troubler ou les distraire : lla par- de victoire et de victorieux en ecrivant contre les pe-
ticeps est tegis wternw, ut solus eam delectet Deus, lagiens.
cujus voluntati SINEULLOEXPERIMENTO TENTATIONIS. D'abord un temoignage pour la preuve du pre-
oblempeiat. i[J mier article se presenta a moi dans le raeme livre,
La deiectation victorieuse du saint dccieur de la au meme chapitre, quelques Jignes apres le passage
grace est en second lieu la grace de la justice ori- en quesiion. 11yest dit que Dieu tarde a donner a
ginelle, qui dans le premier homme avant son peehe' ses sainls et a ses fideles serviteurs !a deleclation
soumeitait sans combat la chair a 1'esprii, el rempe- qui suffil pour accomplir de tout point la juslice :
chait de seniir aucun mouvement de quelque passion Idcirco eliam savclos el fidelessuos in aliqidbus vitiis
que ce fiit contre sa volonte : Ut resislentemsibi car- suis lardius sanat, ul in his eos minus quam IMPI.ENDJE
nem NULLO CERTAMINE pateretur, nec aliquid omnino ex EXOMNI PARTEjustifiw delectet bonunt. Les paroles
aliqua cupiditale seniirel, quod nolletsi (Lib. vi Oper. nos qui suivent sont remarquables : Nec in eo ipso vult
Imp., n. 14). Cette paix n'eiail pas parfaite ni si damnabiles esse, sed liumites (Lib. n de Pcccat.
entier-e que.Pest celle des bienheureux, parce que la meriiis el remiss., cap. 19, n. 33). Le troisieme livre
grace d'Adnm n'eiait pas victorieuse au regard de du roeme ouvrage me fournit encore un aulre cii-
l'ennemi exlerieur, par qui Adam pouvait etre atla- droit, ou on lit queisieu dans plusieuis occasions
que^et tente, comme il ie fut, mais seulement au re- laisse manquer les justes du secours necessaire pour
gard de 1'ennemi inierieur, que ceile grace puissante accorapiir parfaitement la juslice : El in quibusdam
meltait liors d^tat d'assaill.ir, aussi bien que de re- eliam justos suos, qupniam adhuc exlolli possunl, non
sister. Loin donc que la delectatiou victorieuse soif, adjuvat ad PERFICIENDAM juslitiam (Lib. ni de Peccat.
dans le langage du saint docteur, la grace medicinale merilis el remiss., cap. 13, n. 25).
de Jesus-Clirist, c'esl non-setilenieiu la grace de la Etant passe a 1'examen du second arlicle, je crus
beatitude eternelle, mais elle appartient meme a la p. voir ce que c'eiait que la perfeciion de lajustice,
grace de 1'elat dinnocence, a lasens grace de sante; et' uet accomplir parfaiiement lajustice, a la fin du livre
il faut mettre ici saint Augustin dessus dessous, intitule : De 1'espril el de la lettre, ousaint Augustin
s'il m'est permis de m'exprimer de la sorie, pour le dit que le juste vit de Ia foi et qu'il est agreable a
faire accorder avec Jansdnius. Dieu, quoiquil n'ait pas neanraoins encore absorbe et
La delectalion victorieuse du saint docteur de la consume lous les mouvements de la passion lerrestre
grace est, en iroisieme lieu, le miracle ineffable du par une sureminenle perfectionPERFECTIONE de charite : Eisi
Createur tout-puissant, dont, selon sainl Augustin, nondum illa SUPEREMINENTISSIMA charila-
uu homme peut etre favorise durant ceile vie et dans lis omnes terrenw libidinis molus ADSOISBUEUIT atque
notre elat, et qui consiste dans l'exiinciion entiere CONSUMPSERIT (Lib. de Spir. et litt., cap. 56, n 65);
de la loi du peche, qui regne dans nos membres et et dans le quatrieme livre conlre Julien, ou il dit
repugne a la loi de 1'esprit: Nam nec gtandibus hoc que Dieu, puurleur lenir les saints dans 1'buinilile, n'e-
ptwstatut in baplismo, nisi forte miraculo omnipoten- teint pas dans cliair la concupiscence , et quil
(tssimtCrealoris, ul lex peccati, quw inest in meinbris les oblige a la combaltre, jusqu'a ce que la fmgilite
fepugrians legi metttis, PRORSUS PENITUS EXSTINGUATUR humaine soit parvenue a une si grande perfeciion
tt non sit (Lib. n de Peccal. meritis et remiss., cap. de sanle, qu'ellen'ait plus a craiudre ni la corrup-
(i) Pace perfecta. Lttt, n de i'eccal. tneritis el re-% Confess., cap. 30, n. 42; lib, XKIIcontra Fauslum,
tjifrti, cap, 4| ni 4i'Usque itd pacem pleiiarifim. bibt tap. 88i
897 VERITABLE CLEF DES OUVRAGES DE SAINT AUGUSTIN. 898
lion des d&irs impurs, ni renflure de 1'orgueil. Sed ,A.rement la pierre d'achoppement de Janseiiius, ou
quia in isla humana miseria pejor est. hostis cavenda !e mur de separalion enire Jansenius et saint'Au-
superbia, ideo nimirum non exslinguitur in carne con- gustin.
linentium sanclorumista concupiscenlia, ul dum pu- Le licencie m'ecoutail toujours avec une attention
gnalur adversut eam, periculorum suorum animus surprenante. Je m'arretai pour lui donnef lieu un de
admonealur, ne securus infletur; donec humana fragi- parler ; mais il etait saisi d'etonnement, comme
litas ad tantam PERFECTIONEM perveniat SANITATIS , ut homme subitement transporte dans un autre monde,
nulla putredo lasciviw, nullus tumor superbiw formi- qui ne peut que s'occuper des objets nouveaux qui
detur (Lib. iv conlraJul., cap. 2, n. 11). le frappent, sans pouvoir encore s'expliquer sur les
Maisje ne fus pas content que je he visse quelque pensees et les sentiments quils lui font naitre. Je
chose de plus precis et deplus decisif; etje parcoa- continuai donc ainsi.
rus le pelit livre de la Perfection de la justice, qui Etant alle revoir mon docteur pour lui rendre
me fit d'abord concevoir que sainl Augustin s'eiait compte de roon travail, et lui faire hommage de
fait cette maniere de parler, a l'occasion de celle 1'heureuse recolte que m'avait produite la semence
dont use saint Paul, en se plaignanl des contra- de deux ou trois de ses paroles, je le tronvai dispu-
dictions impoilunes et de la guerre iniestine qne tant avec quelques aulres docleurs sur Pabandon de
lui suscilait 1'aigiiilionde la cliair: Velle adjacet mihi, Dieu et la soustraction de la.grace; mais la question
PERFICERE autem non invenio (Rom. vu, 18). Sur elait presque epuisee, et je ne prolilar qiie de la ve-
quoi voipi le commeniaire du sauu docteur: Adjacet riflcalion de quelqties insignes faussetes donl JansS-
ei velle, sed pcrftcere bonum non adjacei. Non, facere «" nius fut trouve coupable. Voici la premiere.
bonum non adjacet, sed PERFICERE.... Quodlunc erit, _ Pour etablir que toute grace manque auxendurcis,
quando concupiscenlia, quw habilat in membris ejus, il attribue a saint Augustin ces paroles: Quasi non
NULLA ERIT(Lib. de Perfecl. jusliliw, cap. 11, n. 28). debeat Deo gratias agere , quia prwceptavoluit, qui
De cent autres passages queje lus, etqui donnent desertus omni lumine veritalis hwc vellenon POTEST
une pareille notion de la perfection de la juslice, (Jansenius , tom. III, lib. III , cap. 10, pag. 501, ex
voyez encore ces deux-ci: Perfeclto boni etl, ut nec S. Auy., lib. de Perfect. juslitiw, cap. 19, n. 41).
ipsa concupiscenliasit in homine, etc. (Lib. l Relracl., Comme si saint Auguslin disait qu'un homme qui ne
cap. 15, n. 2). Castigationecorporis frenatur concu- peut pas vouloir observer les preceptes, parce quil
piscenlia, quw non frenari, sed OMNINO essenon debet, est prive de toule lumiere de la verite , doit nean-
nec erit in illa PERFECTIONE juslitim , ubi tiullum eril moins rendre graccs a Dieu, qui a juge a propos
omnino peccalum(Lib. de Perfect. jnstiiim, cap. 8, n. de l'assujellir a l'observation des preceptes , malgre
18). Voila donc la grace que Dieu refuse anx saints, 1'impossibiliteoii il se trouve de vouloir les accom-
1'extinctionentierede la concupiscence. Les passages plir. Mais Jansenius change le texte de saint Au-
ou saint Augustin dit que Dieu refuse celle grace guslin , et il en corrompl le sens de la maniere la
aux sainls, Jansenius les enlend de la grace qui est plus visible et la plus crianie. Saint Augustin a ecrit:
necessaire pour perseverer dans la jusiice. La four- Hac velle non POSSET ; el non jias, hwc velle non
berie n'esl-elle pas line? POTEST.Toutes les editions, tous ies manuscrits en
II me restait a demontrer le Iroisieme ariicle, font foi. Non-seulement la n.aliere , la suite el la
savoir, que la deieclalion victorieuse, dans 1'idee et concordancedudiscoursreclamentcontre celte lecon,
lesens desaint Augu^iiu, esl precisement la grace C hwc velle non POTEST , et exigent 1'autre legon, hwc
qui est necessaire a la perfeciion de la justice. Et il velle nonPOSSET,mais elles atiesienlavec la derhiere
ne fallut pas chercher bieu loincelie denionsiralion ; evidence queia grace ne manque point a ceux dont
car sainl Auguslin n'a pas plutot noinmc la deiecta- il s'agit en cet endroit, et qnil ne s'agit nullement
lion victorieuse, qu'il declare qtie c'est un secours des pecheurs aveugles ou endurcis.
pour accomplir parfaitemenl la juslice : Nos quan- Ceiesiius , pour montrer que 1'hommeavait une
tum concessumest sapiamus, el inlelligamus, si possn- puissance d'accomplir les commandements de Dicu
mus, Dominum Deum jusium ideo eliain sanctis suis independante de la grace, avaitobjecte a saint Au-
alicujus operisjusti non tribuere vel CERTAM SCIENTIAMguslin ce passage : Si volueris mandala servare,
vel VICTRICEM DELECTATIONEM , ut cognoscanl tion ase coiiservabuntte (Eccli. xv, 16). Le saint repond ainsi:
ipsis, sed ab illo sibi esse lucem qua illumineniur tene- Videle tamen, obsecro, quale sil, ideo volenli el cur-
brw eorum, et suavilatem qua det fruclum lerra eorutn. renli misericordiam Dei non esse necessariam , quw
Cum auiem ab illo illud adjulorium deprecamur ad fa- itlum eliam prwvenit «t curreret.... quia diclum est,
ciendam PERFICIENDAMQUE justiiiam, quid atiud depre- Si voles prsecepla, servabunt te; quast non debeat
camur,quam ui aperiatquod latebat,et suuve fiat quod Deo agere gralias-, quia prwcepta votuil, qui desertus
non delectabal (Lib. n de Peccal. merilis et remiss., omni lumine verilalis hwc velle non POSSET(S.Aug.,
cap. 19,ii. 32cf53)? ibid.).
D'ailleurs, saint Augustin designe souvent la con- 11laui elre bien aveugle, dit un des docteurs , et
cupiscence par ces mots : La difficulie du bien; etil bien endurci dans la resolution de faire parler a
a coutume de la joindre a 1'ignorance du vrai: lgno- n saint Augustin le langage. de Calvin, pour se figurer
ranlia veri el diffieultas tecti. 11jpini ici la scicnce " qu'il est ici question d'un pecheur aveugle et endurci
cerlaine a la deieclalion victorieuse, cerlam scienliam par la soustraciion de la grace; — et pour ne pas
et viclricemdelectntionem(Lib. 111de Lib. Arbit., cap. voir, dit un autre, que ces mois, quiaprwcepta vo-
20, n. 55, etc; lib. de Dono persev.,cap. 11, n. 27 ; luit, se rapponent a 1'homme: d'bii il s'ensuit qu'il y
lib. i Retract., cap. 9, n. 6). Ce sont par consequent aurait coiuradiciion a ajouter apres cela, hwc velle
les contraires des detix aulre^: et comme la science non POTEST ; car ce serait assurer du meme homme
certaine est la deslruclion de lignoiance , la delecla- qu'il a voulu accomplir les preceples, et que, sans
tion victiorieuse est Pextinction de la conCupiscence. changer de siiuaiion et d'elat, il se trouve dans
Mais de plus la lecture de toutcelivre me flt aper- 1'impossibilite de vouloir.les accomplir. — II est
cevoir plus clairement que le jour, que ces paroles, eviiienl, dit un nuire , que cet homine est suppose
nos quantum concessumest, elc, sont la reponse a avoir voulu par le secours de la grace 1'accomplis-
cetie question : Pourquoi Dieu, potivant nous deiivrer sement des preceptes , et que c'est ce secours dont
en cette vie, par la grace de Jesus-Christ, du mal- saint Auguslin preiend que cet homme doit remer-
heureux penchant qui nous «mporte vers le mal, n'a cier Dieu, parce que, sil en avait ete privfe', il ii'au-
poini pourtant vpulu le faire? Je developperai dans rait pas voulu accomplir les preceples.
quelque temps cette preuve plus au long ; car mon Que Jansenius, dis-je, ne lisait-il bien unc seule
docieur me fit bien autremenl approfondir la matiere fois tous les ouvrages de saint Augusiin conire les
de la perfection de la justice, quil appelait ordinai- pelagiens, plulot que de les lire si mal treiile fois!
feij SUPPLEMENTUMAD OPERA Si AUGUSTiNi. §0d
Jeserais tent4.de cfbifij, fepfitmbn docteur, que A sanne et Joseph,enuri retranchement total de graces
Jarisenins a lti sairit Aiigtistiii a la mariiere de N***, et un delaissement spirituel?
et que, comme celui-ci.ne lisait saint Augustin qiie 11s'est peul-etre fiatte, dit nn autre docteur, que
darts Jahsenius, de hieirie Jansenius ne lisail saint 1'opinioh de sagrande, assidue et profonde teeture
AugiistiiiquedaiisLuihef eiCalviri. Cequi est certaih, de saint Augustin elarii bien elablie, chacun croirait
c'est qiie N***,a copifi ires-fldelertient daris Jansebius qu'il a assez lu saint Augustin pour tout le monde,
ce passage de saint Augusiih , et rjuil a beau dire et que la posteril^ ne serait composee que d'auteors
que sa coiisciehCe reclamait qiiarid ort Pacciisait de qpi iaisseraient dans la poussiere PAugustin d'Hip-
jahseiiisriie, ayant laisse Ja JepOride saint Augiistiri, pone, pour ne plus lire que 1'Augusiind'Ypres.
hwc velterioriPOSSET , et ayaht pf i.s de Janfeeniiissa Oh verifla uhe iroisieme faussei^ aussi ridicule
lecon,"hwc vellenon POTEST,on he peut plus doutef fue grossiere. « Pltat a Dien, dil saint Augustih au
qui- des deux a e\6 sdh ifiaJire. comte Boniface, qne vous pussiez persuader a votre
La seconde faussete qu'on venfia dans Janseiiius epOuse de vivre avec vous en continence, alin que
est celle-ci. Pour montrer que le<, jiistes pechent vouS rendissiez a Dieu sans aucun empechement ce
queiquefois; parce que.Dieu fetire.cPeux le secours que yOussavez"que vous lui devez! Mais si vous ne
de sa grace, suDtttdesuii**r'aftt'( auxiliiim suutri si- ppUvezpas faire a cette dame une telle proposition,
nens eos cadere j Jl apporle en preuve les paroles gardez dudelivrera moins la chastete cotijugale, et priez Dieu,
vous des liens necessaires dans les-
suivanteSj tirees d'un des sefmons de sairit Aiigus- qiii que ce que vous ne pouvez
lin : Bene ergo aliquando Deus differt. adjuiorium qiieis vous etes engage, vous le puissiez un jour: Atque
suum, ut probei hominem,ul.exercedl hpminem,ut ipse j^ pas maintenant,
" ulitiam ei posses persuadere conlinentiam, ut sine im-
sibi innotescal, ndm Deuni iiiliil taiei (Janseri., t. III, redderes \Deo quod te debere cognoscis!
tib, in, cap.,13., p. 336, ex S. Aug., serm. 2 m Ap- pediineitio
Sed si cum illa agere rion potes, serva saltem pudici-
p«id.,nMnc343, ri. 8).. Le docleur qui chercha. Je
sermon fut surpris du.titfe de Susanna et Josepho! tiam conjugalem, et ioga Deum , qui te de necessitati-
Est-ce par i'exempie de ces saints, dit-il, que sairit bus efuet, ut qiied non potes >modo, possis aliquando
Augusiiri prouvefaii la spiisiraciioii de la grace? Est- (Episl. 220, «.'12, olimlO).
ce Susanne ou jpseph, a qui Dieu a laisse faire une Vous entendez. Ce que le comte Ronifacene peut
trisie chute, en les privanf du secours imerieur de pas maintenarit, et que saint Augustin souhaite quil
sa grace? lie! qiiel aiitre Dieu art-il plus fortement puisse un jour, ce n'est pas de garder le precepte de
aide a resisier a la leritation? la chasteie conjugale, c'esl de suivre le conseil de
vivre en et vous lisez peut-etre pour la
En cherchaiii dans le sermon 1'endroit cite par premiere cpntinence; fois ce lexie de saint Augustin. Mais Jan-
Jausenius, le docteur renconlrait toujours quelques senius , qui I'a )u dix fois, a concu et a entrepris de
passages toui a fait contraires au but de Jansenius : faire coneevoir a ses lecteurs, sur la foi de ce le-
Non deseruiine moteretur, cui subvenit ne adulterare- moignage, que la grace de garder la chastete con-
lur; et ensuile : Tentatori resislere doeuil, pugnare jugale manquail au comte Boniface. El voila une
docuil, laborare docuil, qdjulorium implorare docuil; des fortes preuves de Jansenius pour montrer que,
et apres cela : S.ide feminu tmtala Scriptura tatis est, selon saint Augusiin, 1'obsei'vationdes preceptcs est
numquid viros deseruit? et encore : Nec ibi defuit quelquelois impossible aux (Ideles, non-seuiement
Deus, quia ilie tion eral reus; et de. plus : Adjuvat f! quand ils ne veuient pas les observer, mais encore
certantem, qui certamen indixit; et enfin : Deus quun- quartd ils le veulent: De volenlibus Iqquebatur, quan-
do exspectat cerlatores suos.; adjuvat eos invocatus do dicebal Auguslinus Bonifacio: Serva salletn
pudi-
(Nuni., I, 4; 5, 8, 10). II y a faute dans ia ciiation, ciliarii conjugalem , el roga Deum ut quod NO.N POTES
dit-il; Jansenius a pris un sermon pour un autre: MODO , POSSISALIQUANDO. 11 a eu soin d'omettre la
mais la Providence a voulu qUil nous adressat a premiere partie du pussage , et ses editeurs ont eu
celui-ci, ori son erreur est ampiement et magnifi- celui de faire imprimer les-dernieres paroles en let-
quement refutee. tres majuscules.
Lc passage cite par Janseriius avait echappe a ses N'allez pas vous imaginer quecesoient la les seules
yeux, et pbur le trouver il eut la peine de faire une falsiflcations de saiiu Augustin dont Jansenius est
lecture moiris precipitee, Ce.rtainement, dit-il, en coupable; j'en ai bipn decouvert d'autres. Mais j'ai
regardant mon docteur, votre conjeciure est vraie : voulu reduire a cinq; les preuves de sa mauvaise foi,
Jansenius a lu saint Augustin , comme vous l'avez afm que ce uombre icadrat avec les cinq fameuses
dit, a la martiere de N***, ou du moins quand on proposilions , que ses partisans ne voient plus dans
assure qu'il a lu plus de trente fois les ouvrages de son livre depuis qu'elles ont ete condamnees. Sil
sairit Augustin contreles pelagiens, et plus de dix y a un remede a la fascination qui les trouble, c'est
1
fois les autres ouvrages avec une vive attention et sans doute celui-ci. Eprouvez-le , monsieur, dis-je
une application exacteareraarquereta peser toutes les au licencie: convainquez-vous par vos propresyeux
pensees et les expressions du saint docteur, allentione de ces cinq traits de la plus impudente lourberie, et
acri, et adnolalione ditigenii (In Synopsi vitw Janse- le charme se dissipera, votre prevention cessera,
nii); il faut excepter ce sermon, que je mets en lait ** vous ver.rez suremenl les cinq prbpositions dans le
quil n'a jamais lu de ses propres yeux. Aurait-il pu livre de Jansenius. Je conclus que Jansenius a ecrit
reflecbir sur lant de temoignages si clairs , qui ren- comme etani lui-meine ires-persuade quil .fallait
versent sa dOctrine , et que raa vue portee rapide- rudement aider a la lettre , afin que la doetrine de
ment et a la hale de trois lignes en trois lignes m'a saint Augustin et ia sienne parussent une ineme et
pr6sentes comme malgre moi; aurait-ii pu consi- seuie doctrine.
derer, le soin et l'atiachement de saiiu Augustin a La-dessus un chronologiste entra, et quand je vis
prouver que Dieu assiste coniinuellemenl les justes, quiJ allait jeler la conversation sur 1'histoire, je tirai
et que sa grace esi toujours prete a les preserver du mon docteur a part, el je lui rendis compte de mou
peche dans un temps de lentation, quoiqu'il semble travail en tres-peu de mots. Je ne pus le relenir
exterieurement les abandonner, en souffrant quils longtemps ; ii etail curieux d'enlretenir le dironolo-
soiem bpprimes par des calomnies, traites en cou- gisie,, et il minvila a Pentendre. Failes-ledonc. par-
pables et condamnes au tribunal des hommes, el ler, lui dis-je, sur liiistoire et la chronologie des
quoiquil differe de leur donuer des marques de sa ouvrages de saint Augusiin, et de ses combats contre
puissante proteetioii, en manifestant avee eclat leur les ifelagiens ou contre les autres heretiques; car
verlu et lear innocence; en un mot, aurait-il pu saint Augustin seul possede maintenant toutes mes
reconnaitre tout cela par lui-meme, et se resoudre pensees.
a iraveslir 1'abandon exlerieur ou Dieu laissa Su- Qn me satisfit pleinement, et le sujet de 1'entreiieti
901 VERITABLE CLEF DES OUVRAGES DE SAINT AUGUSTIN. yofc
fut Jes dates que les RR. PP. Benedictins oni A chap. 23, et Jansenius assure que c'est un ouvrage
doiinees a chaque ouvrage de saint Augustiri. Je tout farci de semi-p^lagianisme: Ejus commentaria
m'en reiournai avec.une ample matiere pour ro'exer- in Epistolam ad Romanos semi-pelagianismorespersa
cer. Ici le licencie me fit quelques objeclions. EIIPS (In indice tomi I, verbo AUGUSTINUS). Combien de
ne sont pas considerables; quelques facheux sur- temps conlinua-t-il a rester danscelte erreur? Jus-
viurent et me prierent de sortir pour une affaire. Je qu'a ce quil eci ivit ses livres a Simplicien ; il le te-
vmilus remettre la suite de ma narration a un autre riioigne lui-meme ailleurs : Ecce quare dixi superius,
jour. Le licencie aima mieux m'attendre, et il s'oc- hoc aposlolico prwcipue lestimonio etiam me. ipsum
cupa a verilier dans saint Augustin une partie de ce fuisse conviclum, cum de hac re aliter saperemquam
que je lui avais dit. L'ayant rejoint, je repris ainsi mihi Deus in hac quwstionesolvenda, cum ad episco-
le fil de mon discours. pum Simplicianum, sicut dixi, scriberem, revelavit
de Prwdest. sanct.^ cap. 4, n. 8) Ce qui a rap-
II. Principe general de fheresie de Jansinius fausse- (Lib. port a cel autre texte : Cumsimiliter errarem, putans
menl allribue par lui d sainl Auguslin. fidem qua in Deumeredimusnon esse donum Dei, sed
J'avais lu dans les Dialogues de M. de Fenelon, a nobisesse in nobis, el per itlam nos impeitare dona
archeveque de Cambrai, un argument invincible Dei (Ibid., cap. 3, n. 7),
lire de la chroloriogiedes ouvrages rlesaint Augustin, Ainsi le semi-pelagianisme de saint Augustin dura
pour demontrer combien faussemeiil Jansenius pre- encore trois ans, depuis quil eut compos^ son Com-
tendait que son systeme heretique des deux deiecta- mentaire sur quelques proposiiions de 1'EpHreaux
tions avait ete enseigne par le saint docieur dans ce I» Romains, savoir : depuis 594 jusquVn 597, peu de
faineux texte : Quod amplius nos deleclat, secundttm temps apres quil ful fait eveque ; car les livres a
id operemurnecesseest (S. Aug., Exposit. Epistolw ad Simplicien sont le premier ouvrage quil ait pro-
Galatas, n. 49). duit duranl son episcopat : Librorum quos episco-
Au nom de M. de Fenelon, le licencie se mit a pus elaboravi, primi duo suiii ad SimplicianumEccle^
sourire. Je vous enlends, lui dis-je, c'est un auteur siw Mediolanensisantistilem (Lib. 11Retract., cap. 1,
sans consequence; voila le titre dont on Phonore n. 1). Si donc le Commentaire sur PEpitre aux
dans votre parti; mais on ne vous a poinl sans Galates, ou est contenu ce texle fameux, Quod am-
doute inilie dans le secret de ce langage. II ne fut plius nos deleclat, etc., a eie compose'dans liuter-
introduit que depuis Pedilion des deux derniers ou- valle de ces trois ans, peut-on-douter que saint
vrages de M. de Fenelon, dont Pun est son Inslruc- Augustin ne fiit alors serai-pelagien?
tion pastorale en forme de dialogues, Pautre est son II y a bieu plus. II composa le Comnieiitaire sur
Mandement pour la receplion de la consiitution PEpitre aux Galales immediatement apres son Com-
Unigenitus.Les jansenisies n'avaient point cesse jus- meutaire sur PEpitre aux Homains. C'est lui-meme
qu'alors de faire au moins semblant de se defendre qui ledit: Posl hunc librum cxposui ejusdemaposloli
contre les attaques du savant et pieux preiat, par Epistolam ad Gatatas (Lib. 1 Relracl., cap. 24, n. 1);
des libelles a qui ils ont donne le titre et Pair de re- et selon les RR. PP. Beiieilictins, qui en cela ne sont
ponses a ses ecrils; mais, pour pouvoir se vanter contredils par pers«nne, ce fut la meme ann6e,
d'avoir refule ceux-ci, les couleurs el les appar.ences savoir en 59i, dans le fort de son semi-pelagianisme.
meme ont manque. II a fallu payer d'une fanfaron- Et vraisemblablemeM la plume infatigable de saint
nade : elle ne signilie autre chose, sinon que Pexem- G Atigustin ne (inissait pas plutdt un travail qu'elle
ple de la soumission et de la docilite de ce grand coromeiipaii Pauire : encore lome trempee du venin
homme a ecouler PEglise Mere et Maitresse est de Perreur que Jansenius lui reproche d'avoir re-
sans consequence pour eux. Car sil est-question de pandu a grands flots sur le Commentaire de PEpitre
ses ouvrages, el principalemenl des deux que je aux Romains, elle se mil loui de suite a tracer le
viens de nomroer, ils sont pleins de consequences Comiuenlaire de PEpItre aux Galaies.
si bien demonirees , a la plus grande confusion d.u La iorce de cet argumeut redouble conire Janse-
jansenisme, que louie Palteulion des chefs est de les nius et ses disciples. S'avise-t-on de leur objecier
arracher des mains de leurs parlisans , d'en empe- quelques emlroils des livies que saint Augusiin a
cher par toute sorte de voies la lecture trop dange- ecrits avant son episcopal, pour expliquer les vrais
reuse pour les inteiets de la cabale. J'en atlesle seniiroenis du sainl docteur sur la grace.et le libre
Pexperience de tous ceux generalenient qui 0111lu arbitre, ils ne balancerit point a rejeter tous ces te-
ces deux ouvrages. S'ils eiaient catholiques, ils ont moignage.-, el ils prononcent hardiment. que tous
ete confirmes dans la creance commune et dans Po- sans exception sont infectes de semi-pelagianisme?
beissance a PEglise ; sils elaienl jansenistes de Devinez queile regle Jansenius donne pour s'assurer
bonne foi, ils ont eie convaincus et changes; si le en quoi consiste propremeni le semi-pelagianisuie!
jansenisme n'etail qu'un masque donl ils couvraient II faut consulter, dit-il sans restriciion, ies ^crits de
Jeur irreiigion, ils ont pali, ils ont freini, ils se sont saint Anguslin avant son episcopal; et ce quil a
fait violence devant le monde, pour n'exhaler leur pense dans lous ces ecrits sur la matiere de la grace
depit et leur rage qu'en des termes d'un inepris aussi j. v
et du libre arbitre., Jansenius veut que les semi-pela-
ridicule que fasiueux. giens Paienl pense de ineme. Sed quod.internamillam
Revenons a Pargument de M. de Fenelon, qui de- graiiam, sine qua crealura rationalis niliil prorsus boni
monlre que, quel que soit le sens de saint Augus- potesl, Massiltensesad credendum,peiendumel quwren-
lin dans ce texte, Quod amplius nos delectat, secun- dum admiserinl, exipso Aiiguslinoquoque O.emonstruri
dum id operemur necesse-est, ce sens est necessaire- polesl. SSamfatelur aliquoties se anle susceplumepi-
ment ires-eioigne de celui de Janseiiius, et ue son scopaium in eodem prorsus errore quo Massilienses
systeme heretique des deux deieclatious reiativement esse veisalum... Scripta profecloanle episcopalum no-
victprieuses, quil appuie neanmoins principalement bis cQiisuiendasunl, ul liquida, si fieri polest, ipsius
sur ce passage. Car saiut Augustin n'a pu eire en testificationesciumusuirum lunc omneminteniain Dei
meme temps semi-pelagien et jauseiiisle, et par gratiam... a fide el oralione tecluserit (Jansenius,
consequent il n'a pu poser le londemcnt du janse- tom. 1, cap. 8, pay. 473).
nisme dans uu ouvrage quit ecrivaii eiaiit semi- Ce principe donc, Quod amplius nq.sdelectal, se-
pelagien. Or, quelle esl Pepoque la plus.certaine du cundum id operemurnecesseesl, doit etre necessaire-
semi-p^lagianisme de saint Augustin/ L'annee 394,, menl entendu dans un sens que les semi-peiagiens
quand il ecrivit son Comroentaire sur quelques pro- admissenl, puisquil esl tirp d'uu puyragequp.saint
positions de PEpitre aux Romaius. Aiigustin met au nouibre de ceux quil.a composes
Jl reconnait iui meme le semi-peiagianisme de.ce avaut son opisco^at (Lib. 1 Relract., cap. 24, n. 1).
Conraie>>taireau premier livre de ses retractations, U est donc aussi insense que ridic ile tte ; oser ce
 A03 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 904
principe pour foodement du systeme des deux delec- > A nitendi enim affectus ille qui prodest, el mate feeitse
tations preVenantes, indeiiberees, et relativementit pwnitenlem, et bene facere potuisse teslalur (Cap. 14,
victorieuses. Gar en quoi Jansenius lait-il consister:r n. 22). Or un bomme qui a suivi limpression de la
1'heresie des semi-peiagiens? n'esi-ce pas en ce que,j, delectation terrestre, par iaquelle il a ete inevitable-
pour le commencement de la foi et du salut, ils re-i- nient prevenu et deterroine invinciblement au pe-
connaissaient une grace a laquellc la volonte hu- i- che, n'a pu bien faire; donc le jansenisme est dd-
maine pouvait obeir 011resisler (Propos. 4 Jans.) ? truit, selon saint Augustin, par Pexperience du re-
lls etaient par consequent bien eioignes dc croiree pentir.
que toute deleciation prevenante et indeliberee fut it II s'agit maintenant de savoir si saint Augustin
irr£sistible. II n'y a point de reverie pareille a cellee conserva ces idees anli-jansenistes en ecrivant son
de simagner que sainl Augustin par-le diine deiec-:- CommeiUaire sur PEpilre anx Galates. Je consnllai
tation prevenanie et indeiiberee, quand il dit, danss les trois livres du Libre Arbitre. II les avait com-
un ouvrage ou il devait penser a la maniere desis mences a Rome avant sa pretrise, 1'an 388; mais il
semi-pelagiens, quil est necessaire que nous operionsiS ne les publia que huit ans apres, et peu de teraps
suivanl ce qui nous plait davantage. avant son episcopai. Mon docteur pretendait que
Voilaquel est en substance Pargument de M. dee saint Auguslin ne les avait acheves qu'en Pan-
Fenelon, auleur sans consequence tant quil vouss nee 396, et qtie cetie 6poque etait evidemment
plaira; mais si M. Bayle avait lu Plnsiruction pasto- marquee pardeux de ses letires (Epist. 27, alias 32,
rale en forme de dialogues, qui par malheur n'a paruu n. 4; episi. 31, alias 34, n. 7). Les RR. PP. Bene-
qu'apres la mort de ce critique, il aurait avoue quiuin "_ diciins eroient quil les acbeva Pannee 39S. Peu
niolinisle a le lalent de faire des sophismes qui res-i- importe pourla question presenle, caril est toujours
semblent de fort pres a des demonstrations. tres-clair, dans 1'une et dans 1'auire opinion, que
La pensee de M. de Fenelon m'ayanl fait refleeliirr durant 1'annee 394 il mellait la derniere maiii a ces
sur les dates des differents ouvrages de saiul Augus- i- trois livres, au menie leiups qu'il travailluii a son
tin, corobien de nouveaux argumenls ne rencouirai- Commentaire sur PEj.itre aux Galaies, ouvrage
je pas pour faire voir que.saint Auguslin n'avait rienn moins considerable en tome maniere, et qni ne fut
moiiis dans Pesprit que des id6es jaiisenisles, quaudd qu'tin amusement au prix du premier, quil polissait
il ecrivait son Commentaire sur PEpitre aux Gala- i- a loisir, qu'il garda longtemps, afin de ne Je faire
tes? parailre que dans sa peifeclion.
Dans un ouvrage qnil fit peu d'annees auparavant!t Je n'eus pas besoin diine fort grande ni fort lon-
(Lib. dc ducibus Anim., anno 391), en refulant lee gue etude pour savoir que le saint docteur siuiache
sysleme des deux anies des rnaniclieens', Pune deier- a prouver dans ces livres que l'ame de Phomme ne
minee invinciblemenl au bien, Pautre determineee devient esclave de.la passion que par Je choix de
iiivinciblement au ma), il ruine evidenimeni le sys- son Jibfe arbilre; qiPelle a et qiPelle exerce le droit
leme des deux deleciatioiis. Ce qiie nous disons auxx de donner uu freina la concupiscence; qu'elle jouit
janseiiisies, que la liberie dindifferenee eianibtee,!, du pouvoir de reprimer le penchanl qui Pemporle
nous ne pouvons plus reconriaitre aucun peche,i, vers les biens qui lui sonl iuferieurs.
saiiu Augusiin le dit aux roanichesiis : Illw animw B Pour s'en convaincre, il ne faut que lire la reca-
quidquid faciunt, si nalura non volunlale faciunl, idi pitulation que sainl Augustin fait des deux preroiers
esl si liberoel ad faciendum et ad non faciendum tnolu u C livres au commencement du troisieme, oii ii parle de
animi carent, si denique his abslinendi ab opere suoo Ia sorie a Evodius: « Avons-nous conclu quelque
polestas riulla concediiur, peccalum eorum tenere nonit chose dans nos deux derniers entreliens? Evodius
possumus (Cap. 12,». 17). repond : Oui, sans doute. Saint Augusxin continue:
Les maniclieens avouaient que les ames bonness Vous vous souvenez, je crois, que dans notre pre-
etaient quelqucfois necessitees au pecbe par le me- mier entrelien il nous a paru avec assez d'evidence
lange du nial, comme les jansenisies soutiennentit que 1'amede Phomme ne devient esclave de la pas-
que les justes peehent parce qiie la deleciation ter- sion que par sa propre volonte; d'autant qu'el!e ne
restre prend quelquefois le dessus et devient vicio- peut etre forcee a celte infainie ni par un eire su-
rieuse, en sorte qu'elle Ies entraine invinciblementt perieur, ni par un egal, parce que cela esl injuste,
etiu^vitablement dans le peclie. Saint Augustin re- ni par un iuferieur, parce que cela repugue. 11reste
pond : Si la necessite est lelle quil ne soit pas pos- donc quequand elle veut jouir de quelque bien illi-
sible de resisier, ces ames ne pechent point. At enim ii ciic, ce soit son propre mouvement qui detourne
mali commixlione loguntur ? Si ita cogunlur, ul re- sa volonte du Createur pour Ja fixer sur la creature.
sislendi poteslas nullasil, non peccanl (Ibid., n. 18). Si ce mouvement est repuie coupable, (et peut-on
Telle est precisement la reponse que nous faisonss en douter, sans etre digne de risde?) il n'esl donc
aux janseiiistes : Si vous supposez que le penchantt pas uaturel, niais volontaire, et tel en quelque sorte
soit insurmontable, et quil faille necessairementt que le mouvemeni dont une pieire se porte en bas,
succomber a la lentaiion, les justes ne pecbent pointt a qui ii ressemble a cet egard seulement, que comme
quand ils s'y laissent aller. _ le mouvemeiit de la pierre lui est propre, ie mouve-
Nous assurons encore avec le sainl docleur quee *' ment de Paine est propre a Parae et lui appartient.
la deliberation qui nous faii suspendre notre con- Mais il esi dissemblable en ce que la pierre n'a pas
sentemeni, el 1'incliner tanldl vers le bieri, tantott Ie pouvoir d'arreler le mouvement qui ia fait tom-
vers le mal, est la marque tfune volonie libre, quili ber; au lieu que l'ame ne se meut poinl, si elle ne
est maitresse de ses mouvements, qui peut se porterr veut, pour quiiier les biens superietirs, et cboisir
a cet objet ou a celui-la, se deiouruer de Pua oii dee les biens inlerietirs. AUGUSTINUS.
Paulre. Quod in deliberando nunc in malam patlem,\ superioribus duubus dispulalionibus?Egimusne aliquid
Evomus. Egimut
nunc in vonam mulal assensio : cur non tnagis lioc c sane. AUGUSTINUS. Credo ergo meminissele in prttna
lignttm esl unius aniinm, quai libera illa volunlale hucc dispuladone salis esse cotnperlum, uulla re fieri mcn-
et illuc ferri,hinc atque hinc referri potest (Inil.'.. lem servam libidinis, nisi propria voluntale : nam ne-
cap. 13, n. 19). que a superiore, neque ab mqualieam posse ad hoc
iiiifin, comme saint Augustin prelend que Perreurr dedecus cogi, ciuia injuslum est; neque ab infeiiore,
des raanicheens sur la liherte est renversee par Pex- quia non polest. Restat ergo ut ejus sit
proprius molus,
perience du repentir qui suit le peche, nous soute- quo fruendi voluntatemad crealuram a creaiore con-
nons que cememe sentiment inteneur sape le fonde- verlit. Quimolussi cidpm depulalur (undequi dubilat
tnent du jansenisme. La raison de saint AugusiinI irrisione dignus esl), noneslutique naturalis,sedvotuu
esl que le repentir atteste evidemment qu'un hommee tarius, in eoqu.esimilisest illi motui quo deorsumversus
sjui se repent d'avoir mal fait a pu bien faire: Pw- lapis feriur, quod ticul iste proprius e$l lapidis, sic ille
 o,i* VERITABLE CLEF DES OUVRAGES DE SAINT AUGUSTIN. 906
nntim;t>ertimtariient"neodtsstmtKs,guodtn potestatenon s'abstenir des choses illicites avant son p&be, et la
habel lapis cohibere motutn, quo fertur inferius; ani- nature humaine est maintenant feparee par cette
wus tierodum nonvutt, nonila movelur, ut superiori- meme possibililei
bus desertis inferiora deligat (Lib. m de Lib. Arb., Le voila semi-petagien pour Ia troisieme fois, et
cap. 1, n. 2). » deux fois relaps; et encore de quel semi-pelagia-
En un mot, toul le but que se propose saint Au- nisme? De la pire espece, et qui ne differe en rien
gustin dans cet ouvrage est d'etablir contre les ma- du pur pelagianisme sur la matiere de la grace,
nicheeus le dogme de la liberte selon sa vraie idee, puisquil consistea ne reconnaitre point de delecla-
qui est la liberte dindifference. Quelqu'un disait: tion prevenante et indeiiberee, qui soit irresistible,
Si on mettait a 1'alembic les trois tomes de 1'Augus- ni ia ceieste, ni la terrestre, ni celle de la grace, ni
lin de Jansenius, on n'en lirerait jaraais que les celle de la concupiscence : ce qui est precise"rnetule
cinq propositions. On peut dire aussi que si on met- dogme calholique que Jansenius traite diieiesie p6-
tait a Palembic les trois livres de saint Augustin sur lagienne (Tom. I, lib. vn, cap. 2, pag. 400), pour
le Libre Arbitre, on n'en tirerait jamais que cesyl- s'accorder avec Calvin, mais non pas avec saint Au-
logisme, qui met a neant le systeme des cinq propo- gustin : car il n'a pu accommoder le saint. docteur a
sitions et des deux deieclalions : Le peche ne vient ses idees sans lui imposer et sur la qualite et sur Ia
que du domaine de la passion; or, la passion n'est duree de son semi-pelagianisme.
domiuante que par le libre arbilre; donc le peche Je m'en convainquis sur-le-champ, et, pour cet
ne vient que du librfiarbilre. • r,i effet, je me mis a coroparer les diverses censures
"
Quoi de plus oppose que celte doctrine au sens que lait Jans6nius des ouvrages qui sont sortis de la
que Jansenius donne a ces paroles, Quod amplius plume desaint Augustin avant son episcopat, avec
tos delectal, secundum id operemur necesse est! Si le jugement que saint Augustin en a porle dans le
saint Augustin avait approuve ce sens janseuiste au premier livre de ses Retractations. Que pense Janse-
raeme lemps quil achevait les livres du Libre Arbi- nius des trois livres du Libre Arbiire? Hs ne sont pas
tre, ou il attribue a 1'ame de rhomme le pouvoir plus exempts de serai-pelagianisme que les autres.
de reprimer et d'arreter le mouvement qui Pem- Le ,saint docteur y a meme glisse une erreur pela-
porie vers Pobjet de son plaisir, il serait enire dans gienne loucliant la possibilile de l'e'tat de pure naiure
la plus honleuse contradiclion avec lui-meme; car (Lib. III, de Stat. nat. purm, cap. 19). Jansenius ajoute
la.conlradiction aurait eie entre Jes pensees et Jes neanraoins que ce n'est quime imprudence, une be-
opinions quil aurait eues enserable actuellement; vue, une reverie, qui est echappe^ea saint Auguslin
par consequent il ne serait plus digne de creance, (Jans., lom. I, t. vm, c. 8, p.^474). Ce sont ii sans
il ne meriterait pas qu'on se donnat lant de soin de douie des lermes mesurds, et Jansenius veut serieu-
rechercher ce quil a pense ou non, ni qu'on se sement. paraiire menager cet puvrage. fourquoi?
mit en peine d'avoir son autorite contraire ou favo-' parce que saint Augusliu en a fait une trop longue et
rable. trop exacte apologie, et quil a pretendu le purger
Mais comrae la supposilion d'une telie contradic- de toute affinile avec le pela^ianisrae. Jansenius et
lion dans Pesprit de saint Augusiin est cbimerique ses disciples ne sont pas persuades, dans le fond,
et ridicule, si neanmoins on jugeait exlremement-. quil ait reussi, et ils ne lui savent point trop de gre
difficile de concilier ceque le saint docteur a ecrit C ( de n'avoir point reconnu et avoue humblement cette
dans son Commenlaire snr 1'Epitre aux Galates, imprudence, cette bivue, cette reverie.
avec ce quil a ecrit dans ses livres du Libre Arbitre, , Pour le livre des quatre-vingt-trois diverses ques-
pourrait-on balaricer un moment a expliquer, ou tions, de la Quantite dePame, de la,Vienienheureuse,
meme a corriger ce quil a ecrit dans ce Commen- de PEsprit et de la Letlre, ils sonttout farcis de
laire sur PEpitre aux Galates, selon le sens de ce semi-peiagianisroe , aussi bien que le Commentaire
quil a ecrit dans ses livres du Libre Arbilre, qui est sur PEpitre aux Romains: Ejus Commentariain Epi-
un ouvrage plus considerable, quil a travaiile plus slolamad Romanossemi-pelagianismorespersa... Item
longtemps et avec plus de soin, el quil a publie plus liber octoginla liium quwstiotium,cum libris deQuan-
tard? tilate animm,de Vita beala,deSpirilu et Littera (Jans.,
Voila donc les jausenistes reduits ou a recevoir in Indice totn. I, verbo AUGUSTINUS). Tout farcis de
Pexplicalion catholique que M".de Fenelon a donnee semi-peiagianisme , grand Dieu! Et sajnt Auguslin ,
a ces paroles, Quod amplius nos delectat, elc, ou a au premier livre de ses Reiractalions, ne repfend et
desbonorer «aint Augustin en plus d'une maniere. ne corrige pas un mot qui concerne le pelagianisme
II faut quils etablissent que le saint docteur a ele ou le semi-pelagianisme, dans tous ses livres, si ofi
semi-peiagien jusqu'en 394, que cette annee il est excepte le COmmentairesur PEpitre aux Romains,
devenu janseniste eu ecrivant son Commentaire sur oii, quoique le saint docleur reconnaisse le semi-pe-
1'Epilre aux Galates; que cetle meme annee il est Jagianisme, il s'en faut bien quil regarde ce li.vre
relombe dans le semi-pelagianisroe en achevant ses comme en etant tout farci; il aurait juge Pouvrage
livres sur le Libre Arbitre; qu'en 597 il est rede- U ] digne du feu, et ne se serait point borne 4 relormer
venu janseniste en coraposant ses livres a Simplicien, quaire phrases, qui touies cenainement ne sont pas
et je yais montrer qu'a ce compte il sera encore re- semi-pelagiennes.
lorabe dans Ie seroi-pelagianisme en ecrivant les li- Vous voyez : pour ajusler la doctrine de Janseiiius»
vres contre Fauste -en 400. avec celle de saint Augustin, i.lfaut ajouter un sup-
Pour cela, de quantite de passages je ne choisis plement aux Relraciations de ce Perc, et se regler,
qu'un seul, oii le saint docleur assure en termes en Ie composanl, sur le plan de religion que Janse-
. formels que liiomme, dans Pelat de la nature repa- nius a imagine. Ce supplemeut serait inille fois plus
ree, a le meme pouvoir de refuser son consenteraent considerahle, et pour letendue et pour Pimportance
a un plaisir illicite, quil avait avant sa chute: Ulrum de la matiere, que les deux livres des Retractaiions.
aulem sit aliqua ralionalis creatura quam nihil possit Toutes Jes propositions que saint Augustin a avan-
iilicitum deleclare,magna quwstio est. Quod si est, cees, et qui ne quadrenl poiht avec le systeme janse'
non in eo generefactus esl homo, nec illa nalura an- niste, y seraient taxees d'erreurs semi-pelagiennes.
gelicaqumin veritale non stetil; sed in eo genere ista Le nombre en serail grand, et non point un ramas
ralionalia facta sunl, ut inesseteis possibilitas frenandi dc minuties, commele paraissait a lansenius toutce
delectationemab illicilo, quam non frenando peccave- que saint Augustin a corrige dans ses deux livres des
runt. Magnaest ilaquehumana natura, quandoquvdem Retractaiions. Qttw enim poslea in libris Retrastalio-
per eatn possibilitaletninslauralur,per quamsi voluisset num delevit, parvi momenti, et vocum fere magis quam
aec cecidissei(Lib. xxu conlra Fauslum, cap. 28). rerum tnaculas esse censebal(In vitw Jan-
dit saint Synopsi
Liiomme, Augustin, avail la possibilite de senii).
PATROL.XLVII. 29
 »?: 3UPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 908
Le liccncie ne put s'empeeher de me marquer ici A donl Pauteur est convenu, surtout si on le suppose
son etonnement.de ce que Ie livre de 1'Espril el de iufiniment eelaire, ne sonl-ils pas plus raisonnables ?
laLetlre, ecrit par. saint Augustin conire les pela- Revenons au sujet de volre etonnement, dis-je au
giensetdurant son episcopat, se trouvait dans la liste lieencie. N'esUiI pas ridicule que le semUpelagia-
des ouvrages que Jansenius accuse de seroHpeiagia- nisme de saint Augustin commence ou flnisse quand
nisme.iEl ne vous elonnez-vouspas, lui dis-je, que Ie il semble bon a Jansenius? qu'il commence des soti
Jivre des quatre-vingt-trois diverses questions soit bapteme, quil persevere durant quelques anne.es de
aussi de ce nombre? Le saint docteur. n'atteste-t-il sonepiscopat, etne soii pas encore fini au (emps de
pas que, quoiquil eut compose en divers leinps de- ses preraiers comhats contre les pelagiens? Mon doc-
puis sa conversion les difterentes parlies de ce long teur avait dit, dans la coiiversalion , dout je ftis te'-
ouvrage, il etait eveque quand il flt rassembler, . moin, sur les dates dcs ouvrages de.sainl Augustin,
meltre en ordre et redaire en un seul corps ces que Jansenius et ses disciples faisaient le saint doc-
quesiions avee lpurs reponses, qui avaient ete jus- teiirsemir.pelagieii malgre lui durant lout ie lemps
que-la disperseesde cole et d'autre entre lesmains qui a precede son episcopat. Je verifiai sa proposi-
de ses amis? En sorte que ee livre doit elre eompte lion eii celte maniere.
parmi ceux qui onl ete acheves et publies par le Queile que soit la pretenlion de Jansenius, il est
saint docleur durant son episcopal. Cum aulem dis- manifeste que tout le semi-pelagianisme se reduit ou
persw fuissent per chartulas inultas.... ,jussi eas jam se rapporte a un seul point, savoir : a nier que la vo-
episcopus colligi, et unum ex eis librum fieri (Lib. i Ionte humaine doit necessairemenl etre prevcnue par
lietraci., cap. 26, init.). 11est au moins hors de doule B la grace de Dieu, afln de commencer a agir utilement
que saint.Auguslin a revu deux fois ces questions, poiir le salut, et e'est Ja seule errenr dans laquelle
une fois en les publiant au commencemenf de son saint Auguslin declare qu'avant son episcopat il est
episcopai, une seconde fois en eorivant se.sReiracta- demeure quelque lemps. Je ne pensais pas, dit-il,
fions, ala (in de sa vie; el il n'y a vu aucun vesiige que la grace de Dieu nous previnl en un aulre sens
de seroi-pelagianisme. pour la foi, sinon quil faut que la verile nous soit
Jansenius,, sans comparaison plus clairvoyant, et annoncee, afin que nous piiissions croire. Mais pour
qui entendait mieux saint Augiislin que saint Augus- ce qui est du consenlement ^ue nous donnons k la
tin ne s'entenda'u lui-meme,'Papercoit et la saisit, verite que Pon nous annonce , je jugeais que c'etait
celte heresie, a la soixante-liuilieme queslion (Num. une chose qui venail de notre fonds, et qui elait en
5),.oii saint Augusiin, dit-il, paiie de la foi, comme nous par nos propres forces. Neque enim fidem puta-
dans Pendroit du Commentaire sur 1'Epitre aux Ro- bam Dei graiia prmveniri nisi quia credere non
mains, qui.de son aveu, est -semi-peiagieii.La verite possemus,nisi prmcederetprwconium veritalis; ul au-
est que le passage du livre des qualre-vingi-lrois tem prwdicalo nobis Evangetio consenlireinus,noslrum
diverses questions est tres^catholique. Le voici, tel ' esse propriutn , el nobit ex nobisesse arbilrabar Lib.
quil est ciie' par Jaiisenius : lllos qui venerdnt venire de Prwdest. sancl., cap. 5, n. 7).
non possenisi vocarenlur, et ut vocati venirenl (hoc est Cela elant", saint Augustin n'eiait pas semi-pela-
crederenl) essein libera vqluntate (Jans., tom. I, lib. gien Iorsquil enseign&itle dograe pppose a Perreur
vrii, cap. 8, pag. 475). Ces paroles ne doivent point quil se reproche dans ce passage. 11n'eiait donc pas
etre comparees avec celles du Commentaire sur I'E- encore semi-pelagien en 589, puisque, dans le pre-
pitre aux Romains : Quodergo credimus nosirum est, Q raier livre sur la Genese , qu'il ecrivii ceite annee-la
quod aulem bonum operamur illins esl, elc., nostrum contre les manicheens, il dit que Jesus-Christ avait
est credete el velle, illius autem dare'credentibuset vo- prodtiii dans les cceurs la foi, qui lui causait de Pad-
lenlibus faculiatem bene operandi, ete. (S. Aug., Ex- niiration : Laudani Dominum noslrum in Evangelio
posit. quarumdqm proposit. Epist. ad Romanos, n. 60 admiratum esse fidem credeniium. Quis autem in illis
cl 61). Elles onl bien plus d'affinite et de ressem- fecerat ipsam fidem, nisi qui eam mirabatur <Lib. i de
lilance avec ce passage du livre de PEsprit et de Ja Gett. contra Manichmos,cap. 8, n. 14)?
Letlre : Consentire autem vocationi Dei, vet ab ea dis- II n'etait donc pas cncore semi-pelagien en 390,
sentire, siau dixi, proprimvoluntalis est (Lib. deSpir. puisque, dans le livre de la vraie Religion, quil fit
el Liii., cap. 54, ti. 60). Ce passage et un autre, ou cette annee^la, il y avance en general que lout bien
saint Augustin enseigne si clairement que Dieu a une est de Dieu, pour conclure qiie tout salul est de
volonte sincere de sauver lous les homines, ont attire' Dieu. Le coinmencement du salut est renferrae dans
de la part de Jansenius, au livre de 1'Esprjt et de la Ja conclusion comme dans lcprincipe. Ab eo autem
Letire, la censure de serai-pelagianisme, quoique ce esiomnis saliis , a quo esl qmne bonum: El otnne bo-
Ijvre soit ecrit contfe les pelagiens et durant Pepi- num est a Deo; salus igitur omnisest a Deo
scopat de saint Augustin. U nijtait donc pas encore semi-pelagien en 591,
A celte occasion, et en beaucoup diiutres, Janse- puisque, dans le Iivre des denx Ames, quil compo-
nius emploie un expedienf qui pourra servir de me- sait alors, il fait une priere a Dieu pour demander Ja
thode et de iegle a Pauteur qui sera charge par le conversion de quelques manicheeus qui avaient ete
parti de faire le supplemenldesRetraclations de saint D de ses amis (Lib. deduab. Aninu, cap. 15, n. 24).
Augustin. Le silence que le sainl docleur garde dans cette Saint Augustin, dansses Relractalions , montre par
ses Retraclations au regard de tanl de traits de se- pretive/juilreconnaissait, en coutbatiant conlre
mi-pelagianisme qui fourmillent dans ses ecriis aux ies manicheeiis , la necessiiede la graee prevenanie
yeux de Jansenius, est a la verile fort incommode a pour leorans comroencemeiil mfimede la conversion : Sic
celui-ci; inais il s'en debarrasseen posant pour prin- utique jatn fide reiinebam, non solum conversos
eipe qu'on doil se persuader que le saint docteur a ad Deum graiia ejus adjuvari, ut proficianl ac perfi-
revoqueelcondamne un sentimeni quil a lenu,quand cianlur Verum eliam ut converlaiiiurad Deum jJ
on voit clairement que dans la suite -il a euseigne le ipsani Dei gratiam peiiinere: Quandoquidempro t is
xontraire. Sententiam nonne tacite priorem iltam oravi, qui erant qb tllo nimis aversi, alque ul ad illn »J
negiigendo tevocavil (Jans., lom. I, lib. vtii, cap. iS, coiweiierenturoravi (Lib. i Retracl., cap. 15, n. 8).
pag. 513)? Cela n'esl pas mal imagine, surtout en carII iln'etait douc pas encore fll semi-pelagien en 395,
donnant son avis pour evidence au regard de cette esi vraisemblable quil cette annee , ou um
prdtendue conlrariete. Mais rPaurail-on pas iiroii de peu auparavant, le second livre stir le Libre Arbilre,
repondre a Jansenius que ce principe n'a point dei ou il assure que les moindres biens ainsi que les
iieu Jorsqu'un auteur nous a laisse des livres qui plus grands sont de Dieu, que loule bonne pensee ne
coiuifennent la revision et la correction de tous ses vient que deDieu; que 1'iiomnie ne peut se releyer
ouvrages? Car alors ceux qui pretendraienl quil a*y de sa chute, si Dieu ne lui tcnd etiic lui preie la
faut point admettre de vraies contrarietes que ceiles main. Abundanlia el magiittudo bonilalis Dei non so-
 909 VERITABLE CLEF DES OUVRAGES DE SAINT AUGUSTIN. 910
/«m magna, sed eiiqm media et minima bonq esse prw- A la remission des peches meriteepar lesang de Jesns-
sliiit (Lib.n de Lib. Arbit.,cap. 19, n. 50). Etensuite: Christ. Et c'est par la que le serai-pelagiariisme ren-
Tu auletiipielalem inconcussam lene, el nullum tibi trail dans le peiagianisme, comme saint Augustin a.
bonumvel senlienli, vel inlelligenti, vel quoquq modq pris soin de le remarqner aiHeurs.
cogilanlioccurral, quod non sil exDeo, Et encore: Sed Ainsi nons voila au terme d'ou pous etipns parfis
quoniam non sicut homo sponle cecidil, ila etiani et nous aboulissons a une nouvelle preuve, qui mbn-
sponie surgere potesl, porrectam nobis desuper dexle- tre que saint Augustin etait senii- pelagien quand il
ram Dei, id esi Dominum noslrum Jesuin Chrislum, composait le Conimentaire tle 1'Epitre aux Galqtes,
firma.fide teneamus(Ibid., cap. 20, n. 54). et que par consequent il p'a pu donner un sens jan-
. Sairit Auguslin eroploie dans ses Retractations ces sdnisle a ces paroles: Qubd ampliusnos delectqt, se-
Irois passages, pour montrer que lorigtemps avarit cundum id operemurnecesteesl.
rtieresie pelagienne, il avait erisrigtie que lout bprj Le licencie alors nie deirianda si je n'avf\|s rien a
mouvement du librearbitre est un don de Dieu. frest ajouter a Ia maniere dont Jtt. de Fenelp^nexpliquait
pourquoi, apres ayoir rapporte plusieurs aptres le- ce passage, ni auxpreuves doni il apppyait son exr
moigriagesdu troisieme livre, il conclut ainsi: JEcce pliCatioii; il nie pnrut quil n'eta!t pas trpp an fait
anlequam pelagiana hwresis extilisset, sic disputavi- decetteexplicalion, ei quij sptihsitail de la savoif.
mus. Cum enim omnia bona dicerenlur ex Deo, id est Saint Augustin, dis-je, cpmme le deniontre \l. de
magna, el media et inftmq, in mediis quidem inveni- Fenelon , entend parler d'une ddlecialjoii ii^biluelle,
tur liberum arbilrium..... Bonus auletn ejus usus jam soit infuse, spit acquise par des acies souveiit fei-
virlus est, quw in magnis nUmeralurbonis sequilur n- leres, laquel|e nous pcuvpns cessef d'a,y'oiren la
ul ex Dedsit eliam bonus usus liberw volunlaiis (Lib. i chan^eant en une autre tdiite conirairp, raais' qui
Relract., cap. 9, n. 6)'. est riecessairemerit le ressort de nbtre vie, et qiii
La suite rle celte eiude me flt chercher le livre du specifienos nioaurs, landis que nous nefaisons aucun
R. P. le Porcq, de la congregaiion de 1'Oraloire, sa- effortpour Ia supprimer e't Peleindre.
vant theologien el zeie defenseur de la foi catholi- Cetle deleciation habituelle est un amour qui do-
que. J'adoplai avec joie son seniimenl, qtti est que roine dans notre cceur, parce qtie rious lui avons
saint Augustin coramenQa seujement en 394 a don- livre notre cceuriibrement, ou que nbus Pavons fait
ner dans le semi-pelagianisme, lorsquii enlreprit naiire par une suiie de complaisances ddjibdrees. 11
d'expliquer quelques propositions de PEpiire de saiht est compatible avec la liberte qu'bn appelle dans
Paul aux Romains, et quil fut venu a celle-ci: Jacqb 1'ecole, antecedente, eiquicqnvienfaux cliosesqu'on
ditexi, Esau autem odip liabui. En effet, c'esl la le dit elre libres dans leurs "causeset npn pas en elles-
seul endroit ou le semi-pelagianisqie esi expresse- nienips. C'est pourqu.bi"la pecessile 4*agirquiliious
ment avoue par sainl Auguslin; c'esl la ie seul eijr inipose n'"estque niprale et consequente, et telle que
droit que les pretres de Marseille aileguassent ppiir celle qiii vienf d'unp habjtude inveieree, doni oii peut
appuyer leur erreur de i'autorite de saiiit Augusiiii, se tlefaire absolument, qyoique avec bieu de |a peine,
si ce'n'est quils ajoulent un mpide sa Ieitre49 j a .inais qui ne peu|, rJeraeUrprsans nqus portpr inlailli-
Deograiias (Epist. Hilarii ad Auguslinum, n. 5). blement a laire ies nifimes aclioiis qui 1'ont produite.
J'ai vu des jansenisles qui se'nioqua|eiu du P. le Quod amplius \tos detgcfat, secunduiii id operemur
Porcq (car ils sont moqueuts) : }Is'reiivoyaieni ce necesseest. La dembristration que fait ^I. ^e Fenelon
bonpere a son rudimenl, parceque, disaient-iU, il iP de cesens, et par la consideratipn dq texte en lui-
prenait un.pluriel pour unsingulier dans ces parples meme,gl par ja.'ppmparaisp.navec ce qui precede et
de saitit Augustin': Quem meum errgrem nbnnullq avec ce qiii sult, he laisse rien 4 desirerque la re-
opuscula tned sqtis.indicanl, anie Epjscqpqlum meifqi flexion suiyante, qu{ sert extremeinent a la cpn-
scriptq, ete. (Lib. de Prwdesl., sqnclqrkm, cap.i, firmer.
n. 7),Appafeinmentque,'selpn lagrammaire de Port- Les principaux hereliques gue saint Augusiiii com-
Royal. c'est une mpindre fauled'e,ieiidre Ia significEi-
'''"' baltait en ce teraps-la |taient les mariich6en's, qui
tion des terrnesque de ies resfreindre. abusajeiit de quelques endroits de PEvangile, bu Je
Quoi quil en soit, si on doit clvercber le semi-pela- Saiiveur assure qii'un bbn iirbfe he peui por^er de
giariismedesaint Augustin aiileurs encore que daus mauyais fruits, el qu'un ihaiiyjjis arbre ne pput por-
le Coramentaire sur quelques prqpositions de l'E- ter de bons fruils. Ils pretehdaienl qiie ces parbies
pitre aux Romains, il me parait pecessaire de s'en • signiliaient et etablissaieut iiyideniihertt Jeur dbgnie
tenir a Pexamen des proposilions que le saint doc- ridicule des deux natures cb-eiernelles, dpqt Pune est
teur porrige dans les livres de ses Retractations. la nature dti maj, qjij fi.e peqt jamais iaire aucun
Le respect quil nierite et la raispp defendenl de bien, et Pautre laiiature du bieri,'qiii ne pepi jiiraais
pensef qu'en faisant la revision de ses ouvrages il faire aucun mal. De la encofe ils concljiaient Pexis-
n'ait poini apeicu le semi-peiagianismepartouiou il tencp de deux ames dans tous les hommes, Puiie
1'avait insinue, e\ que, Payant apercu, il l'aii dissi- bonpe, principe des bbnnes aciiohs, 1'autre raau-
muie ppur ne relprmef que des roinuties. Parvi tno- vaise, principe des mauvaises aclioiis.
meiili el vacum fere magis quqm rerum maculqs (/n Saiql Augustin repondait que ces deux arbres de-
Synopsi viiwJansenii). Or, si Ppn s'en fie a l'examen P signaieht hon pas les deqx natiires, ou les deux ames
des proppsitions que le saint docteur cprrige dans cbimeriques des inaniclieens, mais les diverses dis-
ses livres des Retraciatipns, c'est le Conimentaire de posiiions d'une seule voloni^, qui est dans tous les
PEpitre aux Galajes, qui fait nombre ayec Je Cpra- homraes; car quoiquil soit au pouvoir d'un chapun
nieutaire de l'Epitre aux lioniains, et qui vcrifie jp de rendre sa voiopie bonne ou roapvaise, cepeiidant
pluriel des paroles de saint Augusiin. Car le saiiit elje nepeut mal iaire tandis qu'^ile^sl b,onne, ni
docteur, dans ses lieiraciations, jugequp celte pfpT bien laire tandis qu'elle est niauvaise. Cette reponse
position du Conimeiuaire de 1'Epiife aux Gaiates a de saiiit Auguslin se trouye dans presque tous les
besoin d'4tre rectiliee:' Grqlia Dei est, quq nobis livres quila faits contre les maniclicens: il nVst pas
donantur peccata, ut recpncilietnur Deo; pax quletn, possible de comparer les dilferents fexies ou elle est
qua reconciliqttiurDeo (Lib. l Reirqct., cqp. 24, n. 2). conleiiiie avep celuj dpnt il s'agit dans le Commep-
Et il juge ainsi pour exclure lesens seniirpelagien, taire dc l'Epitre aux Galaies, sans cpijyenir que c'est
qui attnbuait a la grace de Dieu la seule reroission la jhenie peusee.
des peches, raais noh pas la reconciiiation. Car, Eh voici un lire du Jivfe conlre Adimanle, que
dans le systeuie des semi-peiagiens, la reconciliation saiiit Augustin a publie la uieine aniide 394 :
eiant le fruit des desirs et des premiers efforts de 1'a Ista; duw arbores manifeslissime in simililudine duo-
nature, elle n'est point proprement une grace en rum iiominumponlw sunt, id esl tusti el injusji: quia
eile-meme, raais en tant seulement qu'elle suppose ntsi quisquevolunlatemmutaverit, bbnutn qpprari non
911 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTlNJ, 91&
potest. Qttodin Aul 1 lextes quiJ applique a ses deux delectations preve-
nostra polestate esse posilum alio loco A
docet, ttbidil: facite arborem bonam, etc. (Lib. nanles, indeliber^es ,et relativement victorieuses,
eonlra Adim., cap. 26). Le saint docteur elait alors est un vrai brigandage, puisque ces textes designent
tont plein de celte meme pensee; il n'y a aucun plulol deux delectations deliberees,. deux amours
ouvrage quil ait compose vers ce temps-la ou il ne libres de la volonte humaine, que le saint docteur
la repele. opposait aux deux nalures et aux deux ames des ma-
11composa, la raeme annee 394, son ouvrage dont nicheens; laquelle doctrine, avec la fa^on de Pexpri-
le sujet est le sermon de Notre-Seigneur sur la mer, lui est ensuite resteejdes controverses quil avait
monlagne; la, apres avoir donne lous les tours et eues avec ces heretiques.velut Tel est ce langage qui lui
tous les jours possibles a cette meme pensee, il est si familier : Animus pondere, amore ferlur
conclut ainsi: Qui sunt ergo fructus quibus invenlis quocunque ferlur. Nec aliquid appetunt ipsa corpora
cognoscamusarborem malam, dicit Aposlolus: Mani- ponderibus suis , quam animw amoribus suis. Delec-
festa autem sunt opera carnis, quse sunt fornicalio, talio quasi pondus esl animm. Delectatio ergo ordinat
immunditia, etc, el qui sunl frucius per quos cognq- animam (Epist. 157, cap. 2, n. 9; episl. 55 ad Ja-
scamus arborem bonam, idem ipse consequenlerdicit, nuar., cap. 10, n. 18, alias 119; —lib. vi deJtfttsica,
Friictusautemspiritusestcliariias,gaudium,pax, etc. cap.il, n. 29).
(Lib. n de Sermone Domini in monle, cap. 24, n. 81). Le licencie eut la polilesse de nPobljger a en de-
Le passage du chapitre v de PEpItre aux Galales cite meurer la; mais il me fit promettre d'achever le
ici pai"saint Augusiin est le merae aPoecasion duquel soir tout ce que j'avais a lui dire, avanl que d'en
il a prononce dans le Commentaire de cette Epitre, _. -.
J
15 venir a Iimporiante matiere de la perfection de Ia
Quod amplius nos deleclal, secundum id operemur justice. Urevint a Pheure dont nous etions convenus,
necesse est. Peut-on souhaiter Une preuve plus con- et je lui tins ce discours.
vaincante pour monlrer quil veut signifler la meme III. Fausse clef des ouvrages de saint Auguslin
chose dans les deux textes ? donnie par Jansinius.
Qu'on interroge raaintenant saint Augttstin: Qu'a-
vez-vOus entendu parces paroles, Quod ampliusnos La delectation victorieuse que Jansenius preiend
deleclat? li repondra: N'est-il pas clair que j'ai etre la grace medicinale de Jesus-Christ propre de
entendu la disposition interieure et babituelle, qui notre etat, est, selon lui, le secours quo , dont parle
fait que nous somraes un bon ou un mauvais arbre ? saint Augustin au livre de la Correction et de Ia
Et quelie est cette disposition ? Celle, dira-t-il, 'que graee (Cap. 10-12), et que Ie saint docteur appelle
nous avons formee volontairement en livrant notre ainsi par opposition au secours sine quo non, qui
cceur a 1'amour de la veriu ou du viee. Et qu'avez- etait propre de Petat du premier liomme avant le
vous preiendu signifier par ces mots; Seciindtflu jd' peche.
operemur necesse est? iist-il douteux, s'ecriera-t-il, J'ai toujours el6 bien persuade que Jansenius avait
que je tfaievoulu marquer lesfruits que porte neces-! appri.s de Luther et de Calvin, et nullementdede saint
sairemerit un bon ou un mauvais arbre, tandis qu'il Auguslin, Papplication et Pusage quil fait la dis-
demeure tel, et quil ne fait aucun effort pour chan-1 ' tinction de ces deux secours ; et avant que de con-
ger? Et quels sont ces fruits? Faut-il le demander 1 sulter la-dessus mon docteur, je m'etais altache avec
Ce soiit les oeuvres exlerieures et sensibles, les bon- . quelque succes a refuter les absurdites que le faux
nes ou les mauvaises mceurs, qui font connai|,re cei C ( inierprete de saint Augustin debite Ia-dessus d'un
que sont les bommes: Ex (ructibus eorum cagnoscetis ton emphatique et presomplueux dans son livre de
eos. laGrace du premier horome et des anges.
Enfin, on est force de reconnaitre que Pinterpre- Si on veut l'en croirc, le saint docleur a pose dans
lation de ces fameuses paroles est renferaoee dansi la distinction de ces deux secours la base veritable
celles-ci, qu'ori lit dans Ia suite du Commentaire : et immobile qui soulient tout Je corps de la docirine
Manifeslum esl certe secundumid nos vivere quod chrelieune sur la grace du Sauveur; si bien qu'un
seclali fuerimus, Seclabimur aiitem quod dilexerimus. lecteur de saint Augustin qui ignore cetie base, ou
Ilaque si ex adverso existant duo prwceptum et con- qui la remue de sa place, tombe necessairement dans
tueludo carnalis, etulrumque diligilur, id sectabimur Pembarras et la confusion de quamiie de bevues. Ve-
quod ampftus diiexerimus (S. Aug., in Expos. Epist. ram el immobilembasim collocat, cui universa doclrina
ad Galaias, n. 54). Si Jansenius ne peut nous roon- de. gratia Cltristi Salvaloris incumbit; quam qui non
trer sa deieclation indelibfiree dans ces mots, Quod inlelligit, ac locosuo moverenitilur, in plurimarum
dilexerimus, quod seciali Juerimus, comment espere- hallucinalionum confusionem incidat necesse esl (Jan-
t-il nous la faire voir dans ces autres mots, Quod sen., tom. II, lib.deGratia primi hominisel angelorum,
amplius nos deleclat? cap.Al, pag. 169 et seqq.).
Je fus curieux de voir si saiut Augustin avait eie[, Si on veut Pen croire, cette distinction est la vraie
constahl dans cette maniere de penser et de parler et unique clef qui ouvre Penlree des ecrils de saint
quil s'etait faite en disputanlcontreles maniclieens; Augustin, et sans Iaquelle quiconque s'efforcera d'y
et je trouvai quii ne Pavait point oubliee en ecrivant ; penetrer marchera a latons, comme un aveugle en
contre les donalistes: Opus et vilam.... semper habel "' plein midi. Hme est enim vera clavis qua adilus in ejus
bonam bonus, et matam malus (Lib. ni contra liiteras scripta aperiendus est, el sine qua qui ea tnolitur ingre-
Peliliani, cap. 44, n. 53), quil ne Pavait point re- di, velut cwcus palpabit in meridie. Cest un 111quii
formee en combattant conire les pelagiens: Opera... faut toujours tenir pour ne point s'egarer et se perdre
nec bonavoluntalis maiw, nec mala possunt esse volun- dans le labyrinthe des ouvrages tlu saint docteur,
tatis bonW(Lib. i conlra Julianutn, cap. 8, n. 58). Jei qui vero jaclo islo fundamenio, distinclionem illam
m'assurai qu'il avait presque loujours soin d'avertir • velut filum iiv labyrintho secuius fuerk, etc. Enfln,
quil s'agissalt d'une habitude de deiectaiion ou d'a- cetle distinction est, par rapporl a la doctrine de
mour librement contracteei et dont Phomme avaitle i saint Augustin, ce que les definitions et les. axiomes
pouvoir de se depouiller. Jubemur ilaque detraherei sonl par rapport a une question de geometrie : ln
de pondere cupidilalis, quod accedat ad pondus chd- geometria, si prima dederis, data sunt omnia; hic si duo
rilatis. In potestate quippe hominis est mulare in iila adjutoria amplexus fueris, etc.
melius voluntalem. Sic delectelur justilia, ul eam cw- Jansenius insulte ici a la credulite du genre liu-
teris ad sensus ijerlinenlibus delectalionibus anieponal main.
(Episl. 157, cap. 2, n. 9. Vid. tib. i Retract., cap. Quand un auleur fait ou expose un sysleme de
22; n. 4; el serm. 159 , de Verbis Apostoli, cap. 5). doctrine, a-t-il coulume de ne rapporler qu'une seule
La conclusion de loui ceci est aussi evidente que fois ce qui renferine le fonderaent, la clef, !e fll et
naturelle. L'abus que fail Jansenius de quantite dei le principe de cetle docirine, et n'a-i-il pas soin de
915 VERITABLE CLEF DES OUVRAGES DE SAINT AUGUSTIN. 9U
linculquer atoutpropos? Jansenius lui-meme peut A comme des Andabates dans le lenebreux labyrmthe
servir en cela d'exemple : il a etabli pour base de de ses ouvrages, sans pouvoir s'en tirer.
son systeme hereiique la fausse inlerpretation el Pa- Si Ies difflcultes qui se renconlrent dans Ie texte
bus manifeslede cet endroitde saint Augustin; n'en du saint docteur doivent etre, selon Penergique ex-
parle-t-il point presque partout? Ne rappelle-t-il pression de Jansenius, des monstres et des Minotau-
point sans cesse son lecteur a la consideialion des res epouvanlables pour qui n'a point saisi ce fil.
deux secours quo et stne guo nott, el a la fapon dont Quasi monslris occutreniibus lerrilus (Jans., tom. 1,
il veul qu'on les conpoive? N'a-t-ilpas copie Pendroit lib. de Gratia primi hom. et ang., cap. 17, p. 170);
unique ou saint Augustin fait mention de ces deux pretendait-il qu'elles fussent telles seulement pour
secours jusqu'a 170fois? Le P. Dechamps les a comp les scolasiiques qui n'ont pas eu 1'csprit d'apercevoir
lees (Decltampsde Hwr. Jans., disp. 3, cap. 3, n. i).~ ce fil que Ie livre de la Correction et de la grace leur
Quand un auteur fait ou expose un systeme de presenlait, et non pas pour ceux qui, avant la publi-
doclrine, a-t-il coutume de ne decouvrir ce qui en cation du livre de la Correclion et de Ia grace, n'ont
renferme le fondement, la clef, le fil et le principe, pu voir ce lil nulle part?
qu'apres avoir donne au public tout le corps du sys- D'ailleurs, comracnl les livres de saint Augustin
leme? Est-ee un secret et un rayslere, quil ne onl-ils servi en ce temps-la a la conviclion des pela-
communique et qui ne lui echappe que par hasard ? giens? Cetaient lettres closes pour lout le monde,
Ne commence-t-il point plulot par l'expliquer-et le c'etait la solution d'un probleme aussi obscur que
developper? Et peut-on douter quil ne doive en user le probleme meme, puisqtfelle supposait des defini-
ainsi de dessein piemediie, puisquil n'ecrit que pour "„ tions et des axioroes qui eiaient encore a donner.
se faire entendre? Si par malheur saint Augustin etait mort avant que
Jausenius suil-il une autre methode ? Immediate- d'avoir ecrit le livre de la Correction et de la grace,
ment apres son Hisioire de liieresie peiagienne et ou sil n'y avait jaiuais eu de moines d'Adruroete qui
son livre preliminaire, ne place-t-il point son livre lui eussent fourni l'occasion d'ecrire ce livre, lous les
de la Grace du premier homme ei des anges, dont il doctetirs jusqu'a noire teraps, et Jansenius lui-meme,
emploie une bonne parlie a expliquer les deux se- n'auraient vu goulte dans les ouvrages de sainl Au-
cours quo et sine quonon? Attend-il jusqu'a la fln guslin.
des dix livres de la Grace du Sauveur, pour discourir Grace a ce moine, qui visait a la pratique, qui
encore une fois et tout au long de ces deux secours, voulail profiter de la doctrine de saint Augustin pour
et ne le fait-il point des le cbapitre 4 du ne livre? se meltre au large ei secouer le joug de la correc-
R est clair que telle devait elre la conduile cle saint tion ; ou plutdt grace h ses zeles confreres qui vinrent
Augusiin, sil avait pretendu renferraer dans Ia dis- le deferer a saint Augustin, Janseiiius, profitant des
tinciion de ces deux seuours la base, Ia clef, le fll, le reflexions de Luther et de Calvin, a trouve' la base,
principe de toute sa doctrine. la clef, le lil, le principe de la doctrine de saint Au-
Jansenius lache de faire illusion sur le premier guslin. Quel conte !
article. Voulant marquer en quoi different la grace, Mais le plaisanl panegyriste que Jansenius! II ne
qui elait propre de 1'etat dinnocence, el la grace cesse poini de vanter avec emphase la solidile des
meilicinale, qtii nous est donnee par Jesus-Christ, il ecrils de saint Augusiin, ct il le repr^sente comme
dit: Priorem passim appellal Augustinus adjutorium un arcliiiecte qni balit en Pair, et qui ue s'avise de
sine quo non: poslerioremadjutorium cum quo (In in- C donner des fondemenis a son edilice qu'apres Pavoir
dice tom. III, verboGRATIA). acheve. II releve Je prix du tresor que le saint doc-
Sans m'arreter a relever Jansenius sur ce quil ecrit leur a laisse a PEglise dans les monuraents de sa
adjulorium cum quo, au lieu que saint Augustin a ecrit plume, et a Pen croire, saint Augustin avait bien
adjutoriumquo, et sur le sens quil donne a ces ex- enferme ce tresor, ii en avait garde et cache la clef
pressions loui a fait oppose a )a pensee et a Pexpres- durant toute sa vie, et peu s'eu fallut quil ne Pem-
sion de saint Augustin, je soutietis que le saint doc- portat avec lui dans Pautre monde.
teur ne nomme qu'en un seul endroit Ies secours quo Jansenius exagere la sublimite, la subtilite, la pro-
eisinequo non, etque le mensonge de Jansenius sur fondeur de la doctrine de saiht Auguslin, qui est,
ce point est un aveu laciie de ce qu'aurait dd faire le dit-il, un labyrinthe dont on ne peut se tirer sans
saint, si la base, la clef, le fil, le principe du janse- liieureux fil de la distinction des secours quo et sine
nisme el de la doclrine de saint Augustin elaient les quonon; et Jansenius veul que saint Augustin ait
meraes. aliache ce lil, non pas a 1'entree du labyrinihe, mais
Mais dans quel temps saint Auguslin s'est-il avise a 1'autre extremite', et quil aii fait ce lil d'une deii-
de parler pour la premiere et Punique fois de ces calesse qui le rendil invisible a tous les esprits du-
deux secours ? A la fln de sa vie, apres la deiaite rant douze siecles, et seulement proportionne a Pceil
enliere des pelagiens, par une espece de hasard, bollandais de Jansenius!
comrae il Ie raconte lui-meme : Scripsi ad eosdem Enfin Jansenius transforme saint Augustin en Ar-
(monachosAdrumelinos)alterum librum, quetnde Cor- chimede, en ibeologien geometre, mais qui boule-
reptione el gratia prwnolavi\cum mihi nuniiatum esset, D verse la geometrie, qui commence par la fin et qui
dixisse ibi quemdam neminemcortipiendum, eic. (Lib. frait par le coinmencement.
H Relract., cap. ull.). Jeme persuadai forteraent des lors que la dislinc-
Cesl pourquoi, si la distinction des secours quo et tion des deux secours n'entrait pour rien dans les
sine quo non est la base, la clef, le fil, le principe de controverses du saint docteur avec les peiagiens, et
ia doctrine de saint Augustin, ce Pere, aurant Pes- datis son systeme sur la necessite ou sur la nature
pace de plus de vingt ans, a publie des ecrils dont il de ce qu'on appelle proprement la grace medicinale
prenait soin en meme temps de soustraire 1'intelli- de Jesus-CIirist.
gence a lout le monde : il voulait que la base sur la- Je me souvins a linslant de quelques passages
quelle est appuyee toule sa doclrine ne fiil connue ni que favais marques dans le cours de mes lectures,
des catholiques, ni des pelagiens; et il leur donnait un et qui confondent clairemenl et absolument la ehi-
juste sujel decroireque le iondement en elait ruineux mere que Jansenius a imaginee, quand il s'est avise
ou douteux. Ilcachait la clef sans laquelle on nepeut de prendre le secours quo de saiut Auguslin pour.la
avoir d'ouverture pour eire iniroduit dans le sanc- grace actuelle efficace, qui opere le vouloir et le se-
tuaire des sublimes verites quil enseigne; on se cours sine quo non pour la grace actuelle suflisanle,
flaltait vainenienl d'avoir peneire bien avant dans qui donne la possibilile, afin de conclure que la
son systeme, et on etait a ceiu lieues de sa pensee. grace elficace est tellement pfopre de nolre etat,
II enviait a ses lecteurs cei heureux lil de la distinc- qu'elle ne se trouvait en aucune fatjon dans 1'etat
tion des deux secours, faute duquel ils erraient d'Adaro; et que la grace sufiisanle est tellement
MS &UPPLEMENTUMAD QPERA SI AUGUSTINL 916
pfopfe de l'eiat d'Adam, qu'elle he se tfotive eh A saint D'abofd il the pafut de la derniere evidencfeiqiie
aucune fegoii dahs holrP etat. Augustiii, eri traiiant des seeours quo et stne
Jeehoisis dpux de ces passages qiii hie paraissent qub non, cohipare Adam iivec les seiils pr^desiiiies.
decisifs. J'ai deja eile ie premier: S'ed iri eo gewere Coroweht Jausenius ii'y a-t-il pas pris gatde? Quid
isia fdiioriatid fdcla surit, tit irieSseliri e/Spossibiiitas ergq Adaiil non hdbtdl Dei graliam? lmo vero habuil
ffenandi deleclMorietn ab itlieito; riiagiia esi ilaque riiagnarii, sed xtisparerii. lile in bonis erat.-.i-..Sancli
humana creaiura, qMhdoquideriiper 'eafnpossibililaleih vtro iri hdc vila, ad tiiiqs perliriet, liberalionis gratia,
irisiduralur, per quarii, si vohtisset, hec cecxdissel(Lib. iii iiraiis sunt (Lib: de Cofrept. e( gralia; cap. 11, n.
xxii coriraFausium; cap.28). En quels lermes veut-iiri 29). A-t-il lu trente fois ces paroles et celles qui sui-
qufesaiht Augustin exprihie niieux, qiie la grace de venl; sans en peiiieifef le sehsj qrii est si manifesle?
possibilile n'est point particuliere a 1'efat tPAdatif, Pritno iiaque lioniihi....: dutum est ttdjuioriuth perse-
et tju'elle apparliBiil aussi a nolre eiat; sinOn eri di- VertiniiWjnon quo fieret tlt perseveraret, sEdsirie quo
sant, cohiroe il faitici, que liibirime est iteleve de sa per tiberumutbiltiiim p'erseverar"e iion posse!. Nuricvtro
ciiule par la meme grace de pbssibiliie» qui Pailrait sanciis in regnum Dei prwdestiitatis non tute adjillo-
enipeclie' de loriiber, Sil avait voulu? TtRm persevetaiiiiw dalur (lbid.± cap. 12, n. 54); Le
L auife passage n'a ph etre Ponnu de Jahseriius. saint doeteur avail appele uti peU atiparaviint la
Quomodoverttm Wil; fecit Deus homineriirectum? Ari grace d'Adairt-,de laqUelle il est ici question, Ie pou-
yectus ~erat non liabens voluritdieth Vanam, sed ejus voir tie ia pefseverance (ptima erdt perseverantiw
possioiliiaterii? Etgo el pravus 'eral iibriTiaVerisWluii- - jpotesms);et la grjce de nolre etai, quil oppose a la
taletn tlialarit, sed ejtts possibVlitdterii;'et d %eIpso ttli n grace d'Adam; le bonlieur de la berseverarice: No-
'est voluntas bo'na>,falsimique scHpltirii Wt. Praipa- vissimaerit perseveraritiwfelicilas (Ibid:, ri. 55). Crai-
ratuf vPlurilasaDPmifto; et; Deusiii vobis Pperalttr et griant que ioiis bes Iraits iie Stllfiseiil poini poiir faire
velle !(Libfv 'Oper: Imp:-, n: 57), Ces parbies sbrit- enieiidre P^Uilpafle d'une grace q^ue Dieu accorde
Plles equivoques, potar signifief que la. ^ratie de vo- aux seuls predestiries", il ajoute eiisuiie par forme
lortte, ou qui opere le «ouloir, lPest poiiit jlarticu- tt'aveinissement: Hwc dt his 1'oqUori, qui pfmdeslindli
liefe a Potfe eiat, et qu'elle appaflenait aussi a 1'etat stitu in regnum Dei; qubrum ita eetlus est tiumertts,
d'Adam ? Le saint doctetir, en employanl PaiitoHte ftt itecuddaiut eis quisqudih; tiec tnitraatur ex 'eisVCap
de saint Paul, qui ecrit que Dieu opef e en nous le 15;n.39).
vouloirj Deiis ih vobis opeialur et velle'(Philip. ii, 23), Eulin, il est iiidubitable que sairit Augustih; pour
prOUve conirfe Julien que la boiirie voionle daiis fexpliquei-sa doetrine sitr la difference des graces et
Adam elait urt don de Difeu. N'esl-ce p^oint la de- des secoufs dont ii s'agit, a compPse deux livres,
mentir iormelieroent JanseriiilS', lequel avaiicb har^ lini quil a 111111016 de la Predfeslinatioii des saihtSj
diment qtie ce texte de PApbtre dbit etre eritehilu Pauife qiiil a intitul^ du Don de Ia perseveiance:
du secours qrio, el designe une grace bieii plus puis- Car son but dans lous les deux est de r^pondre aux
sante et d'une lout aulre natnre que cellequi eorive- plainres que faisaient les pietres de MarseillP coiitre
nait a l'^tat'd'A'dam? Atiud iottge potentius et alterius la divisibri dii iecours qub eldu secorirs siiic quo noiif
tialurw 'ddjuibriutii poscit Aposioius, quando^ scribit et il s'esi delermine a les composer a 1'Ptcasion ue
Phitippensibus; OeuS est qui operattir in vobis velle ces parplcs de la lettre dililaire : Moieste feriiril ita
dividi gfaiiarii, quie vel iitrie pritrib liomini daia eU;
et perflceretTojn. III, lib. n, cap. 26^ p. 209^
Les deux temOigiwges de saint Augustin que je JJ vcl iiwrc oninibus 'ddtrit; ul iite acceperit pirseveran-
vieris de fapporVei-doiverit decoricerlef eniierement liam, non qua fierel ul perseverarel; etc. (Epist. Hi-
les |ansehiste'Si suriout ie dernfer. II met eii poudrb inrii ud M§ttsl.-, ri: '6). Dfj la gface, qui est son
leur base imagiiiaife, brise leiir faUsse clef, rompt priiieipal Plljtii dahs ces livres, el par toiisfequerit le
leur fil trompeur : il n'y a pas ntoyen d'e 3'eludef; il secuiifs quo du livre de la Cofitectiou et de la gface,
est ciair, il est tire d'un livre fail conlrfe |es peiagreiis, regaide uniqueiiiciii ies predestiiies. Les iiires seuis
plusieurs aunees aptes la publicalion du livre de l;i en foiil foi, et touie la suiiedes choses quiis con-
CorrectiOri et de la grace, el sui' la firt de la vie de lieiitieht le demoiilfeiit.
saint Augustiri. 11est incenlestablenieiit vrai par toules ces preu-
Je rie pus pousser plus ioin nies recliefches saris ves, hoii-seulemeni que sairit Auguslin coriipare
retoufnef a mon oracle:. Jarivais je ne le trolivai Adaiii aiix sbQls predesiiiies, mais ericofe quil coih-
d'Un pliis diflicile abord; il raisohhait avec des gieo- pare la seule gface qlPAdania feigue;pohf persevefef
melres; vbulant^ a quelque prix ce fui, iaire enirev dans la justice avec la seule grace c;ui esi accbfdee
&riiu APgustih dans le discours, je hie iriis a louer aux piedestines, pour pefseverer dans la jusiice.
lehr ihetirade, et je me plaighis fque saint Augusiin Ainsi, selon saihl Augustih; la graee eflicacfequi est
riP Peut poiiit assfez cuHivee podr defliiilrexactemeht doiiriee aux feprouves-, ei dont une justiflcaiion tem-
les termes dont il se sert. pofelle est le friiit, ii'esi pas le «ecours quo. La
Y a-l-il jamais hianqUe? reprii b^usquemeht nion grace efiicace qtii est doiiiiee atix predesiines, et qui
doefeur? — Sil 1'avait toujoufs failj fepbndis-]'e, je n'esi poiiit ehcliaiiieeavec teile qni ctinduit a la perse-
ne serais pas si fofl eii peine de savoif ce 'quil a j^ VerahCeliiiare,comiiie, paf exeniplejcelle qui IPsjusti-
"
entendu par le secours quo et Xe secours strife quo fie avahl utte cliute, ii'esi pas iion plus le seeoiifs qub.
non. — Allez', dil-il, et voyez S'il a a's=uf'euiie seiile A quoi pense donc Jansenius, quahd il nohs debite
chose du secoufs quo qrii tie soit uiifecoiiclusiori rie- ijUeibute grace efflcace qui opere en noiis le vouloir
Cessaife et iiui'riediatede cette d'efihiii!oiiquil a don- esl le seeoufs quo ? S'accordefail-il en secrel avec
nee : «Cest la miBeifcorde dii Saovehf qui s'atiacbe Calvih stir le-sujel'de la jusiifieaiibn , et pr"6tendiait-
inseparableriient aux predestines, soil lorsquils se il qiie les feprouve^s n'oiu aucune grace eflicace pro-
convertissent, soil lorsquils couibatteiit-, feoii lors- pfehient ditb; c'esi-a-dife par laijUblleils Soieiit ve-
quils parviehiierii a la coiiroiine.» • riiabieiriehi jiislifies? Sil embrasse ce seiiiiiiieril, le
Je n'eh demandai pas davaniage, et je reviiis au voila aiitant qUe Calvin eii cbriifadiction avec saint
plus lot poiir reiiifehdfe moh 'ettfde (1), Aiigusiiu; qiii fecoiiiiait dalis les fejirouves uiie grace
(1) Tout ce quiva etre dil ici dti secours qub 'et qhfe'ciibseh'a de bifeiiplhs siiigtilier. 11pf eiiend que Saint
dn secoUrs stne quo rion n'est que lie 'develOppemeiit Augusiiri jjaiiiaiseii ia premief e pbiis^e de doiiii&r
et la preuve de ce qu'a dit le P. Annat, dans tiri iine distiiictioii de ia gr-ite d'Adani et de la iiotfe
ouvrage latih intituie : Aurjustinus a Baianis vindi- dans I'ii'sirois fariieux cliapitfes 10, ii, 12 du liVfe
catus, livre vii, cliap. 6, sect. 8, vers la fin; Un au- de la C.irettioh !et de la gracei Son ecrit est inti-
leur llioriiisle, liomme Etieritie LOfenzbni, pr^lrp tule: Disserldiib tlieologico-aiiaiytica;etc, seit de iiera
de' la cohgregaiion de POratoife ditalie; av^pce quel- el faisd adjutbfiotuiii distinclibne. Padoue, 1729
 917 VERITASLE CLEF DES OUVRAGES DE SAINT AUGUSTIN. 91!
veritablement justifianle. Credendumest quotdam de A 4 des catlioliquesi est inathissible. Le samt docleui
filiis petditioitk non accepto dono petseverandi usque n'a rien insinue qui ^pproche le raoins dii monde du
in finem, in fide, quw per dilectionem operaiur, inei- dogme monstrueux de la possession inalienable de la
pere vivere, et aliquando fideliter ac juste vivere, el jusiiceet de la gface Sanciifiaiite, que Piropiete de
postea cadere, tieque de hac vita, priusquam hec eis Galvin assure aux pfedeslines, et qii'il he rougit point
coniingal, auferri (Lib: de Gorrept, et graiia, cap, 15, de joindre a Peiat du crirne, quand les predestines y
n. 40). Et ensuite, Graiiam Dei suscipiunt; sed tem- tombent. Saint Augustin, au contraife, enseigne non-
poraies sunt, nec perseverant";desetuni et deseruhiut seulement que !es justes peuvent en pechant.de-
(Ibid., ri. 42). Si Janseuius ne pense pas cottlhie cheoir de Petat de la grace, mais encore quils pe-
Calvin, que les reprouves sont iricapables de recevoif chent quelquefois morteliemenl, et quils perdent par
aucune gface propreraent dite, e'est-a-dire qui les le peche roortel Ja grace et Pamilie de Dieu, corame
justifie, il contredit saint Augustin.en un point* ou nos controversistes Pont demontrP' par une foule de
Calvin ne s'eioigne pas de la pensee du saint docteuf, temoignages.
Iequel enseigne evidemraent que le secours quo est Cest pourquoi, quand il dit que la misericorde du
propre des seuls predeslihes. Sauveur s'attache iiiseparablement aux predestines,
Je passai a uue autre cbnsideraiioh, fet je tfouvai il se sert de ce mot adhwrehle, et non pas de celui-ci
que saint Augustin n'a rien omis pour faire concevoir inhwrente, pour exprimef Seulemeht une assistance
a ses lecteurs que les secours quo et sine quo rion soit inlerieure, soit exterieure, par laquelle Dieu
elaienl des graces habituelles et non pas actuelles. veille continuellementsur tout lecours de la vie des
En effet, en parlant de i'Un ou de Pautfe secours, il .6 saihls, lantot pour empechef quils ne tombeht dans
evite tous les termes quil a coutume de joindre avtec B ' le crime, tanldt pour procuref leuf cohversion et
)a grace actucllc, et il choisit ceux qui sont les plus leur penitence avaiil quils sorlBnt de celte vie. I) le
propfes a designer la grace habituelle. II he dit declare ainsi lui-meme : Quicunqueergo ab illa ori-
point; par exemple, qu'Adam ou les saints corres- ginaii dattindtiorie,ista divinw graliw largitale sunt
pondent et conseulent a cetle sorle de gface, raais discreti, non esi dttbittm quin et prbcurelur eis audien-
il use des termes de perseverer, de demeurer, de duin Evangelium; el cutit audiunt, credunl; et in fide,
resler dahs celte grace, de nc point 1'abahdoiuief, de qum per diieclionemoperaiur, usque in finem perseve-
la retenir, de la conserver : In eo persevetafe, ma- tant; et si quando exofbilaill, cottepti emendanlur; el
nere, permariere, stare; illud non desetere, tenere. quidam eorum eisi ab hominibttsrioii cortipiantur, in
Voici corame il s'expi irae au fegard du seCOursquo : viam quam reliquerunt r.edeuiil; el nonnulii accepta
Quis dicere audeal, nori manebit? quis dicere audeat, gratia in qualibet mlate periculis hujus viim subtfa-
forsitdn iion manebii (Lib. de Correpi. et gralia, cap, huiitur (Lib. de Cotrept. et gratia, cap. 7, n. 13).
12, n. 54)? S'il considerait ce secours comme une Calvin s'est trompe en confondaiit la grace qui
aclion passagefe, et non comme une habitude et un nous juslifie avee cctte providence sp&iale qui n'a-
etat, avec queile juslesse le comparerait-il darts le bandohne jamais les predesiines, meftiedans le temps
nieme endroit a la beatitude ? Hoc adjutorium et quo de leurs egaremeiiis et de leurs desOfdres. Calvin et
fit esl, et sine quO noil fit: quia etsi daia fueril itomini Jansenius se sOnt tfompes en pfetiant le secours guo
bealitudo, continuo fit beaius; et si datd nunquum pour une grace interietire, aiaquelle la voloute hu-
fuetii, nunquam etit (Ibid.). maihe ue peni se soustfaife, et qu'elle est incapable
Jahsenius aurait du faire ces teflexions au hioihs |g de surhiontef, Su lieu que c'es't un sefcoursde pro-
la tfentieme fois quil a lii le livre de la Correctioli et vidence et d'as'sislaiiC6qui fait rjUe la voibnte d'un
de la grace, et ue point nous donher les secours que predestine ne succomhe pas aux lentalions, ou ne
et sine quo rion pour des graces actuelles. Les lexles s'ecarte de la justice que pout un temps, et non pas
de Calvin (i), donl il a pilie en partie la doctrine pour toujOUrset |usqu'a la firi.
sur ces deux secours, Pavertissaient assez de se Le pfincipatl fohdeniertt du dogirte calviniste et
gafanlir d'une telle meprise. Ne seraii-elle pas un jansenisle sont ces paroles : Subventumesl igitur in-
peu Volontaife? Ne fallait-il pas se distinguer en firmilati voluntaiis liumanW,ut divina gtalia indecli-
qhelque chose de Caivin, aux yeux du public, afin nabiliter et insuperabililer qgeretur; et ideo, quamvis
de pouvoir avec moins de scandale s'accofder avec infirma, non lamen deficcrel, neqtte advetsitule aliqua
1'heresiarq'ue a corrompfe le sens du saiiu docleur vincerelur Forlissimb quippe dimisit atque per-
dans lOiitle reste? misit^facere quod vetlel; infitmis servavil, ttf ipso do-
. Le lieencie ine mafqua alors Pimpatiehce oii il nante invictissimeqnod bonuin esl vellent, el hoc de-
elait de vbif dans saiiit Augustin la delinilion du se- serere tiiuicttssirtteiiollent (Ibid., cap. 12, n. 38).
cours qim, que tnmi dbcteuf m'avaii apprise, et quil Saiht Augustin ne dit point ici, et h'a jatoais dit
paraissait bien, ajouia4^iJ, que je ne perdais point nulle paft que la gface domihe inevitablemeiu et
de vue. Je lui lus ces paroles ': JVutrierilsergo sari- ihvinciblement suf la-voloni^ humaine; ei rien n'est
ctorum per Dei ytatiam Dei regno prwdestinatus do- plus faux que ces paroles, par lesquelles Jansenius
nata sibi nsque in finem perseverantia illuc triteger assure que saint Augusiih donnea ia grace ie nom
pefdueeiut, el iilib iniegetrimus jam sirie fine beaiis- de dominante sur la volbnte liutiiaine : Eam Aitgu-
stnttis servabiiur; adlimrente Sibi miseficordia. Salva- t) sliittts vocat volttnlati fiWmanWInsuperabUilei'et
toris, iivexum coiivetluitlur; sive vum prwliantur, sive indectiiiabiliter dominariiem (ln itidice lom. I, verbo
cum corbnatitur (Lib. de Correpl. et gratia, Cap.13, GRATIA).Cesl la le style de Calvin, et poh pas le
n. 40). Le saiiit docteiif, apfes avoir decrit forl au langage de saint AUgUsttri.
long la nature et les pfoprietes du secours quo, en Eu effei, la grace donne a la volonte'hiimaine des
donne ici Une definiiion exacte, et il deciare que ce forces qui Ia rendertt inebranlable dans la justice et
n'est rien autre cliose qu'une proVidence misericpf- invincible contre les tentations; mais elle iie doraine
dieuse et speciale, qui fehfefme et regle Peconoiiiie, point sur elle en la surmontant, comihe elie 11'est
la suiie, Veiichainemeiit des graces soil interieures, poitu surraontee par elle. Notre.rdsisiance a la grace
soit exterieures, paf Je rooven desquelles les pre- est le relus d'un sccours offert; notre dociiue' a sui-
destines parviennent iufailliblemeiit au salui. vre les impressions de la grace est Pacceptatiou de
De ia il ne s'ensuit pas, comme Calvin Pa pre- ce secours. Mais la superiorite et Pavantage se ren-
tendu, que ia jusiice ou la grace sanciifiante soit contre seulement dahs le rapport cl la conipafaison
inamissible dans les predestiues, mais settlement de la volonle humaine, aidee de la grace, avec ces
que la grace de la predestihalion, enleiidue au sens roemes passions et ces menxesientations.
(1) Lt'6.11 Insl., cap. 5, n. 10 : Conlra Piglituin, fine pag. 177; Anlidot. Trid, sess. G, pag. 240; D
lib.m edil. Amstel. anno 1667, pag. 149; lib. VI, iii wterna Dei Prmdesl., pag. 600.
 919 SUPPLEMliNTUMAD ODERA S. AUGUSTINI. 92«
Telle est la maniere de penser de saint Augus- A rabiliter. Toute la isuile du discours rejeite Pun et
tin (1), Les idees qui nous represenlenl Ja grace et exige Pautre. Faites-y atlention. Le saint docteur
la volbnle humaine comme deux adversaires et deux eraploie de suite trpis adverbes, pour expnraer la
ennemies qui se combattent et qni Pemportent l'une nalure de la grace dont il parie, indeclinabiliter,in-
sur Pautre, ne sont rien moins que des idees augus- superabiliter ou inseparabiliter, invictissime.Que vou-
tiniennes. drait dire inviclissimeapres insuperabititer ? Celui-ci
Le sens que j'expose est certainement celui que signifie Pimpuissance ou limpossibiliie d'etre vaincu,
les prelres de Marseille ontcongu eniisant Pendroit celui-la signifie Pacte ou le fait de n'etre pas vaincu.
en question du livre de la Correctionet de Ia grace; Saint Augustin, apres nous avoir assure que la grace
car Hilaire rapporte ainsi leur objeclion : Si enim, met les predestines dans limpuissance ou limpossi-
aiunl, iiu Adamus adjulus est ul et stare posset in ju- bilile d'etre vaincus, ne nous apprendrait-il pas une
ttitia et a justitia declinare; et nunc sancti ilajuvan- chose bien curieuse| en ajoutant quelques lignes plus
tur, ut declinare non possint, siquidem eam accepe- bas, qu'elle leur procure Pavantage de n'elre pas
rutil volendi perseveranliam,ut aiiud vellenon possinl vaincus? ou si c'est Ia roeroe pensee quil repete,
(Hilar. Epist. adAugusL, n. 6). SelortCalvinetJanse- n'eiait-il pas naturel ou meme necessaire quil usat
nius, Vindeclinubiliterse rapporle a la grace, corame du terme invincibiliter, plutot que de celui ditiDtc-
s'il exprimait que la volonte'ne peut pas lui resister,; lissitne?
selon les pretres de Marseille Vindeclinabiliterse rap- Supposons au contraire que sainl Augustin ait
portea lajuslice, et il exprimequelavolontehumaine ecrit inseparabiliter, rien n'est plus exact, ni plus
ne peut point s'en ecarter, etanl aidee de la grace. I» conforme aux pensees donl il etait plein et quil in-
Que dis-je? le texte de saint Augustin ne souffre culque a toutpropos dans son ouvrage, savoir: que Ia
point d'equivoque, et decide evidemment pour ce grace de la predestination fait que les justes sont
sens et celte explication dePtndec/tnafet/tteretde 1'tit- dans une espece dimpuissance et dimpossibilite de '
victissime, et (si Poh s'obstine a lire ainsi) de Ptnsu- s'ecarter des voies de la justice, ut declinarenon pos-
perabiliter. Que signifient ces paroles ? Et ideo quam- ' sinl; el cela, parce que la misericorde de Dieu ne Ies
vis infirma non tamen deficeret, neque adversitale ali- abandonne jamais et s'altache inseparablement a les
qua vinceretur, sinon quil n'est pas iciquestion d'une conduire , adhmrente sibi misericordiaCreaioris; d'ou
grace dont 1'action soit de surmonter et de dompter il arrive que leur voloiite, quelque faible qu'elle soit,
la volonte humaine , mais d'un secours de la divine n'est vaincue par aucune sorle de disgrace ou de ten-
providence, dont 1'altention misericordieuse gou- taiion : Quamvisiiifirma, non lamen deficeret, neque
verne si surement la volonte humaine, que, roalgre adversitale aliqua vinceretur. Au premier texte, kt de-
sa faiblesse et son iufirmite, elle ne se detourne clinare non possint, repond Padverbe indeclinabitiler;
poinl de la voie du salut, et si invinciblement, au second lexle, adhmrenlesibi misericordiaCrealoris,
qu'elle se trouve superieure a toutes Ies adversites. repond Padverbe inseparabililer ; au troisieme texte,
En un mot, ce n'est point la grace dont saint Au- neque adversilate aliqua vinceretur, repond Padverbe
gusiin dit que la force est inevitable et insurraonta- inviclissime.
ble a la volonle humaine, c'est la volonte' humaine, Voici encore une reflexion qui n'est pas a negliger.
quil ditque la'grace rend ins^parable du bien et in- Insuperabititer, insuperabilis sont des termes tout a
surroontable au mal. De telle sorte neanmoins qu'on fait eirangers au style de saint Augustin ; nulle autre
ne concoive pas comme une chose absolument im- C part, dans le grand nombre'd'ecrits quil a compose"s,
possible, que la volonte humaine quitte le bien et il ne s'en est servi, quoique Poccasion s'en presentat
soit vaincue par la tentation. Car saint Auguslin roille fois. Au lieti qu'il fait usage en quelques aulres
s'expiique et declare quil entend une impossibilite endroits des mois, t'nsepara6tliiei',inseparabilis (Lib.
de siipposilion el de fait, et non pas une vraie ne- de Nat. et gral., cap. M,n. 58 ; lib. de Prwd. sanct.,
cessite : Non tamen deficeret,neque adversitate aliqua cap. 8, n. 13).
vincerelur. Tout cela ne serait point capable de former une
Sa pensee meme n'est pas quil tfarrive jamais et demonstralion, si, comme Pavancent les doeteurs de
qu'on ne puisse pas supposer qu'enetquelques occa- Louvain, on trouve insuperabiliter dans tous les ma-
sions les predestines se demenlent soient vaincus nuscrits du livre de la Correclion et de la grace. Se
par Ia leniation; il la pretend seulement qu'ils ne se sonl-ils figure que, dans plus de dix edilions de saint
depariiront poinl de justice , et quils ne cederont Augustin qui ont precede' la leur, on a imprime inse-
poinl aux ennemis de leur salut pour toujours et sans parabiliter conlre la foi de lous les manu.scrits?
retour, parce quiroe providence speciale dirige telle- Augustin Dodo et Jean Amerbach, qui nous onl
meut leurs demarches, que, quoiquils sortent quel- procure' les premieres editions de saint Auguslin a
quefois de la roule qui les conduit au ciel, il n'arrive Bale, en 1495 el 1506, avaient-ils autre chose devant
vie sans etre revenus dans les yeux que des manuscrits du livre de ia Corree-
poini quils finissent leur avoir
le droit chemin, et sans recouvre la justice et tion etde la grace , qui jusqu'alors n'avaient point
la grace quils avaient perdues. J'ai prouve cette ve- encore et^ mis sous la presse ? Et si c'etait la une
rile par avance; j'ajoute deux passages a celui que n faule quieht echappe deux fois a Amerbach, et qui se
j'ai deja cile. Horum fides qum per dileclionemopera- •"fhtencoreglisseedansPediliondeParis, 1515,Erasme,
lur profecloaut omnitwnoii deficil„tiutsi qui sunl quo- qui a -fait la revision des manuscrits qu'Augustin
rum deficit, reparatur anlequam vila ista finialur, et Dodo avait rassembles, et qui en a recherche de
deleta, qum inlercurreral, iniquitale, usque in finem nouveaux quarid il a preside a 1'edilionfaite a Bale
perseveranliadeputalur,hocetc. Sine Aubiononindeficiet parLouis Froben en 1528, ne l'auraii-il pas corrigee?
Mire et Jacques Hamer, dont on loue les
usque in finem, ac per perseverabitusque fment,
nec nisi manentem hujus viim inveniet finis (Lib. de travaux infatigables a deterrer, a feuilleter et a de-
Correpl. el gratia, cap. 7, n. 16.). chiffrer Ies anciens manuscrits, pour donner, corame
Mais, me dit aiors le licencie, pourquoi paraissez- ils ont fait, a Rale en 1545, une edition plus cor-
vous revoquer en doule sil faul lire dans le texte de recle que celle d'Erasme, et le savant cordeiier Flo>-
saint Augustin insup'erabiliter?— Je ne Je revoque renl Bourgouin, qui a conduit Pedition de Paris faiie
pas en doute, repartis-je , car je tiens pour certain par Bonhorame en 1541, out-ils eu des raisons din-
quc celte lecon est fausse, et qu'on doit lire insepa- teretpour epargner Yinseparabiliter,telles qu'on en a
en mille endroils que lion. On pourrait neanmoins, dans un bon sens et
(1) Saint Augustin eifseigneincliner
Dieu est tout-puissant pour ou il veut le cn s'expliquant, _se servir de ce dernier terme, et
coeur de 1'homiue, mais Pexercice de cetle toute- alors il ne faudrait pas au moiqs se flatter de parlei
puissance il Pappelle persuasion, et jamais domina- comme saint Augusiin.
$8' VERITABLE CLEF BES OUVRAGES DE SAINT AUGUSTIN. 922
pu avoir dans la suite, pour ne lui faire aucune A dres. II arrive doric quelquefois que, durant un assez
grace? long lemps, cette grace suspend son efficacite au re-
11en est de raeme de ceux qui ont preside a deux gard des bonnes ceuvres, el se reduit a nne provi-
autres editions de Paris, faites par Gaillard et par dence, que les jansenistes qui nient la grace suffi-
Chevallon. sanle doivent regarder alors comme purement exte-
Lisez Pinscription du premier tome de 1'edilion ,fieufe. D'ou il s'ensuit que c'est absolument et sans
faite a Veniseen 1552 : D. Aurelh Augustini Hippo- difficultS la grace de predeslinaiion, et que Jansg-
nensis episcopi omnium Operum lomus primus, ad nius ne peut plus faire aucun usage de la distinction
fidem vetuslorum exemplarium summa vigilanlia re- des seconrs quo et sine qiio non pour appuyer son
purgalorum a mendis innumeris, nolata in contexlu et sysieme. Trouvez-vous
—
que cela soit d'une mediocre
margine suis signts veterum exemplorum lectione, ul impoTlahce? 11se fait lard, me dit alors le licen-
oplimojure tantus Ecclesiwdoctor renalus videri pos- cie , mais je |ne vous quitlerai point, sil vous plail,
sit. Dans celle edition, oii les differenles Iecons que cetle matiere ne soit finie, et que vous n'ayez
qu'on a trouvees dans les anciens mahuscrits "sont iclairci mes idees Sur la nature de Pautre secours.
marquees si exactement a la marge, Vinseparabiliter Je me mis en devoir de le contenter et je continuai
est dans le texte , et la marge dans cet endroit n'est de Ja sortc.
chargee d'aucune autre leijon. Les jansenistes sonl charmes qu'on leur accorde
Enfin, Jean Gosler el Mattin Lipse donnerent une que le secOurs stite quo non est Ia grace actuelle suf-
nouvelle edition a Bale en 1566; Jean Vliihmerius, fisante. Alors, diin ton assure", ils s^ecrient : 11ne
une autre a Bale en 1569, avec une fidelite et une g faut que lire saint Augustin; il decrit de lelle sorte
exaclitude qui leur a merite de grands eloges. Leurs liin et Pautre secours, que ne pas avouer quil altri-
criliques ont eie suivies dans celles qui furent impri- bue le secours sine quo non au seul etal d'innocence,
me"esa Paris par Gnillaume Merlin ei Sebastien Ni- et le secours quo au seul etat de la nature reparee,
velle en 1571, et Ptnsepai-afci/itera ete conserve. Cest nier quil fait jour en plcin midi: car non-seu-
Tout ce grand nombre d'editions, et par conse- lemeni ie saint docleur dislingue les secours pro-
quent les manuscriis siir Jesquels elles ont eie fai- "pres des deux 6tats, raais il remi raison pourquoi ces
tes, deposent pour l't'nsepara(tt/t/er.Calvin lui-meme, secours doivenl etre diff^renls dans les deux elats.
qui se serait mieux accommode de Vinsuperabiliter II convenait, dit-il, quAdam reculun secours plus
que de linseparadiltier, a ele force d'admettre le doux et plus gracieux, et que le notre fut plus efli-
dernier. cace et plus puissant, parce qu'Adam etait tres-fort,
Ainsi Henri Gravius-, celui des docleurs de Lou- el quil jouissait interieurement d'une paix parfaite;
vain qui fut particulierement charge de resoir et de au lieu que nous somroes tres-faibles, et que nous
mettre en etat les livres de saint Augustin conlre les avons a essuyer des tentations ires-considerables et
pe*lagieti8,osa le premier proscrire le mot insepara- en tres-grand nombre (Lib. de Corrept. et gratia, cap.
biliter et lui substitua insuperabililer. Peul-etre n'y 11, n. 30). Et de la Ies jansenistes concluent quil n'y
emendait-il pas iinesse; il eiait pourlanl, ainsi quc la a point de graces suffisantes dans notre e^tat.
plupart de ses collegues, disciple de Baius. Mais ceux contre qui ils raisonnent prouvent
Quoi quil en soit, ces messieurs firent valoir l'au- d'ailleurs evidemment que saint Augustin a reconnu
torite des manuscrils quils avaient enlre les mains; des graces suffisantes dans notre etat; el ils le prou-
ceux dont s'etaienl servis aulrefois Martin Lipse et C vent par le livre meme de Ja Correction et de la
les aulres edileurs flamands des ouvrages de saint grace, ou le saint docleur assure qu'on a droit de
Augustin, avaient, je ne sais comment, disparu. Si dire encore a present a un homme qui ne perseyere
bien qu'apres Pediiion d'Anvers, que donnerent Jes point, que sil voulait il perse\eierait : Justior enitn
docteurs de Louvain en 1577, on s'en rapporta aveu- videtur excusalio dicentium,Non accepimusaudienltum
glement a leur critique, et les editions suivantes ne quam dicenlium persevetantiam; quoniam potest dici:
furent qae des reimpressions de celle-ci: a Venise Homo, in eo quod audieras et tenueras, in eo perseve-
en 1584, a Cplogneen 1616, a Paris en 1609, 1614, rates si velles; nullo autem modo dici potest, In eo
1626,1655,1652. Ce qui n'a point empeche Je P. quod non audieras, crederes si velles (Lib. de Corrept.
Lenfant, dominicain, de s'en tenir a Pancienne iecon et gralia, cap. 7, n. 11).
inseparabiliter dans ses Concordances augustiniennes Pour rendre nulle cette preuve, on a imagine' le
imprimees eu 1656, non plus que celui qui aupara- commentaire suivant: Si velles, id est si eadem volun-
vant nous a donne Pedition particuliere des ouvrages tas maneret, ut dicit infra, n. 17, seu nisi voluntatc
de saint Augustin contre les peiagiens en 1644. mala idrelinqueres quod tenebas : corame s'ii faljait
Mais que prononcent la-dessus les RR. PP. Behe- donner au temoignage que je viens de citer le sens
dictins ? lls se laisent, ils se contenlent de meltre illusoire dont saint Auguslin se moque avec raison
dans le texte du saint docteur )a Jecon qui a plu au dans le passage suivant: c Qui ne sait, dit-il, que la
docteur de Louvain, sans faire a ce sujet aucune re- foi de Pierre perirait, sil cessait d'avoir la volonid
marque, sans citer aucun manuscrit, ni parler des d'etre fidele? et quil pers^vererait dans la foi, si
differentes leoons; je n'ai garde de leur en faire un Q celte meme volonte Iui demeurait? Quis ignorat tunc
crime, la difference de ces deux mols ne me parais- fuisse perituram fidem Pelri, si ea qua fidelis erat,vo-
sait rien auirefois a moi-meme. luntas ipsa deficeret, el petmansutam, si eadem volun-
II rae semble, dit le licencie, que vous vous eies tas tnanerel (Ibid., cap. 8, n. 17)? > Saint Augustin
donne bien de la peine potir une chose qui ne la me- attribue et accorde a ses adversaires cette proposi-
rite pas, et qui m'a neanmoins fait plaisir, parce que tion, a cause de 1'exces de verite qui la rertd ridi-
vous avez fait 1'enumeration la plus exacte que j'aie cule; mais il n'eiait pas capable d'ecrire serieuse-
vue de toutes les editions de saint :
Auguslin cikait ment et de son chef rien de pareil.
apparemment la lout votre dessein : car pour ce qui Cerles, il n'a pas tant de fois fepele, en parlant
est de ce point de critique, de quelle importance de la chute d'Adam, perseveraretsi veliet, pour avoir
pcul-il etre ? Pour moi, je pense que vous ne saurez dans Pesprii un tout autre sens, en adressant dans le
en lirer que peu ou poini ditvaniage , quand vous 'meme ouvrage les roemes paroles a un homme justc
viendriez a bout d'etablir comme la bonne lecon le de notreeiat, qui vient a lomber; et il etait.irop
lerme tfinseparabiliter.— Vous n'y prenez pas garde, sage ppur pretendre que cet homme elait inexcusable
repris-je;, sil faut lire inseparabiliter, il est demontre de ne pas' conserver une volonle doht il n'elait pas
que le secours guo n'est pas une grace passagere et le roaitre.
acluelle, mais une grace habituelle|, qui est insepa- Voici neanmoins un texle qui parait erabarrassant,
rable du predestine, lors meme qu'il est en eiat de parce qu'il fait entendre que le pouvoir de perseve'-
peche mortel et quil se livre aux plus affreux dcsor- "rer n'est donne aux e^lusqu'avec la volonte eflicace
 m SUPPLEMENTUMAD OPEftA S. AUGUSTINl. 924
de perslBVerefv Tanluin quippe Spiritu sanctq accendi- A destination ^tait abandbhnee au libre arbitre, dont
tur voluntaseorum; ttl ideo possiril, quid sic voluni; Dieu ne conduisait pas les demarches par une atten-
ideo sic velini, quia Deus operatur ut velini (Ibid.,, tion et une vigilance speciaie.
cqp-.12, tii 38). Mais il est clair que saint Augusiini Maintenant, selch la doclrine du meme saint Au-
tPexclutpasun pbuvoir aiuecedenta lavolonle,quancll gustin, Dieu dirige infaillibleiiient les prejieslines a
de la volonte il conclut Je pouvoir. Le but du saint; uhe heureuse Hri.Aihsi la pfedestination au salut et
docteur est uniquement de montrer que les elus ont; a la gioife esl abshluei ihdepeiidamment de la pre-
un pouvoir special, et, pour parlcr ainsi, un pouvoir visioh des roefites; fcipaf corisequent le libre arbitre
de faveur, qui vient de la predestinatiOn graluite dei des predeslihes esi confie a Ja giafe de Ja predesii-
Dieu. hatioii, il est gouverne par elle. Ce n'est pas a dire
U est donc constanl que saint Auguslin a reconnu! heanmoins que Pusage du libre arbitre ne contribue
des graces suflisantes dnns notre eiat. Jiturai peut- Criiiucune fagbn a Paffaire dri saliil, conime le veu-
eire occasion de vous produire la-dessus une abon- leht Calvin et Jansenius; mais c'est que Ies actions
dancfede preuves qui vous eionnera. Iibfes des pfedeslines soiil difigees de lelle sorte
En attendant, concluons, non pas que le secoursi paf la providehce dlvine, qu'elles aboullsseni infailli-
sirie quo twn se trpuve dans nolre etat, mais que le• blement atl saiut. Avahl le peime, une seriiblabledi-
secours sine quo nori est loui autre chose que lai rection n'avail ppint lieu, et lout se reduisait a la
grace suffisarile. Les jansenistes sont moriifies qiponi sage et liberale distribulioii des graces.
prenne ce partij ils en sont indignes, et iis repon- j'ai oiii dire depuis a mon docteur que IPtit vrai
dent diin ton.aigremeni moqueur : Qu'est-cc donc? o augustinien (et il faisait Iiaulemcnt pfofession de
Est-ce un je ne sais quoi, dans saint Augusiin.; qtie Pelre) ne pouvait se dispenser ditdmettre ce sysieme.
le secours stne qno non? II estimait neaiiiiioins que saint Thomas s'en elait
J'ai deja dit que ce n'etail point une grace actuelle, ecartd, aussi bienque lous ceux qui emploieut des
mais habituelle; et je pfononce sans balancer que , raisons melaphysiques pour appuyer Ie senliment de
puisque saint Auguslin compare le secours sine quo-' la predestination aniecedente et absolue au salut et
non, quVAdamavait recu de Dieu dans Petat dinno- a la gloire, parce quils lienneht la nierae sorte de
cchce-, avec le seeours quo, que Dieu accorde aux predestinalion pour les denx elats, ce qui est mani-
predestines dans notre elat, alin que la comparaison fesiement contraire a-la doelrine de saint Augustin.
soil juste, le secouts sirie quo noridoit etre Pordre da Au regard de ceux qui embrassent le seniiment
provideuce que Dieu gardait par rapport a Adara et la predestination conditionnelle pour Pun et Pau-
aux angeSj avant leur peche, dans la distribtition des de tre eiat, il disait qu'en vain ils voudraient se flatter
moyens de salut, comme le secours quo est 1'prdre saint Augustin de leur coie, et quil devrait
de prOvidence que Dieu garde raainlenani a Pegard diivoir bien leur suffire que le pape Innoceiit XII, dans un
des predestinfoi
Avant le peclie, Pofdre de ta divine providence, bref adresse a l'uiliversile de Louvain le 6 fevrier
suivaol la pensee de saint Auguslin , consistait dans 1694s eutapplique a la quesiion de la predestinatiou
la seule largesse des dons surnaturels et des graces a la gloirevero Ces paroles du pape saint Celeslin : Pro-
fttndiores
actuelles, qui etaient necessaires pouf eviter le maj slionutn, difficilioresqtteparies incurtenlium quw-
el pbur faire le bien; inais les aciions pi de Phorome quas iatiuS peiiraciarunt, qui hwrelicis resti-
sicul hon audemus conleinnere,ila noti necesse
ni de Pange ri'eiaient point dirig^es infaiiliblcmenta js,{ terunt,
G habemutasttuere (S. Cwlestinuspapa in epist. nd Gai-
une heureuse fin. Ainsi la predesiinaiion au salui et ios
a la gloire n'eiait eh soi qtie conditionnelle, et ne episcopos, cdp\ 15). A ces mots le licencie prit
devemiil absoliie que depentlaniment de la prevrsion conge de rooi, ei proinit de revenir le plus tot quil
des merites; et pnr conse.jueiu la grace de la pre- lui sefait poisible.

SECQJTbE P^RTffi.

£B dtiilrine de la pirfection ae tajustice est la viritable clefdes ouvrages de saint Augusiin

contre les pilagivris.

Le Hcencidjeiahi.revenu quelques joufs apres, m'e
prpiesla que. plus li meditait suf tbutes les choses
qpli ni^avait oui dire, plus ses id^Ps jans^rtisies se j. "
dissipaient; que,neaniiioins un scfiipiiie cohsiderabie
lui restait; foiide sur ce qu'tirte irifihiie d.e passages
de saint Augustin expfihieht Ires-naiurellertieftt les
dogmes de Jarisenjhs, au lieu qu'il faut leuf donhef
Ja torttire pour les reduire ati sens qu.e hous appe-
lons calholique*
On a lorl, lui repondis-je, de recourif a iine Iri-
terpretation forctSe pbur expliquer Ces passages.
Mais au regard de ce que vous avancez, quils ex-
primenl tres-iiaturellemeni les dogmes de Janseriitis,
ils les exp.rimeni, disait mpn docteuf, cbhime dans
le pelit poeme de Proba Fai.coniaet quelques autres
pareils eentons, les vers de Virgile ori dilomere ex-
priroenl .tres-nalurellement lcs circoristatfces de la
vie et de la passion du Sauveur, auxquelles Virgile
ni Horoere n'ont jamais pense. Le livre de Janse-
hius ne doit etre regarde que comme uri centon.ar-
lificieux, ou non-seulemeht ies textes de saint Au-
gusiin sont detournes de la signiiicatlon quils ont
dans les duVragesdu saini doctfeur, iiiais sont meme
appliques a des siijets tout differertts.
Quel pafadoxe! s'ecfia ie licencie. — II Petait
poiir nioi comnie pour Vous, repaftis-je, avaiit que
je me fusse mis bieh au fait sur ce qlii conceriie
Viinpeccancedes pelagiens. Mbn docteuf th'e)igagea a
i^tudier, sans Irop ine decPuvrir oh nie cohduirait
cette etiide; et ce fut iieureusemetu a rtiefaire tfou-
Vefia vSfitable clef des Oiivrhgesde saiht Augustin
cohlre les pelagieiis, que les bef&iques des dernieis
sieclcs ont taciie de faire dispafaiire.
I. De 1'impeccancepelagienne.
Oh les a vus surtOut diminuef avec affectation
Pimporlahce de Ce dogme; et leP. Quesiiel,dans ses
Notes sur sairtt LePii, rappofte une opinion deja 6ta-
blie par les soins de son parli, quand ii ecrit que
Phefesie pfiiagiehhe, dans sa pfemiere origine, se
feduisail a deux ppiliis capitaux, savoif : a la uega-
tiOridu peclie origthel et de Ja necessiie de la grace.
Ces deiix bfanches, ajoule-l-il, oiil prodtilt piusieurs
petils fameaux, qui sont dcs questions moins consi-
925 VERITABLE CLEF DES OUVRAGES DE SAINT AUGUSTIN. 92G
derables, corome; par exemple, si Phomnie peut, A roain eiait lombe apres la chute d'Adam, a nier le
dans ceite vie etre sans peche. Pelagiana hwresis peche originel et la mecessile de la grace. Voila,
duobus fere capiiibus in suo orlu conclusa fuit; ttega- pour ainsi parler, Ia genealogie des erreurs pela-
tione scilxel peccali originalis el necessilalis gratiw giennes. Voila pourquoi sainl Jerbroe fegarde Pim-
ad singulos aclus : sed geminnsille ramus alios siib- peccance corome la racine el le principe dont elles
inde emisil ramusculos seu quwsliones minus graiies, sont toutes soriies.
qualis esl an homo possit esse sine peccdlo (Quesnet Jansenius lui-meme ri'a pu s'empecher de rendfe
ad S; Leon. ioiiu II, dissert. 3$ n, 23). ici lemoignage a la verile : il dit eu lermes cxpres
Cest la conlredire, ou du moins corrigef saint que Ptiiipeccanceest le premier dogme par la predi-
Augustin , qui parlout compte irois erreufs capitales cation duquel Pelage commenpa a troubler PEglise,
du pelagianismei Tria surii, tit tciiis, qum maxime ad- et qiie ce fut la necessite' de deiendre ce premier
vetsus eos cuitiolica defendit Ecclesia : quotum unutn dogme qlti le precipiia dans les auires errettrs. La
esi,,graliam Dei rion secundummerila nostra dari.a.: raisou quil en apporie est que saint Jeiome et sainl
allerum est in quaniacunquejustitia sine qualibuscun- Augusiin, tlaiis leurs premiers ecrits conire les Pela-
que peccatis in hoc corruplibili corpore neininem vive- giehs; aliaquent Ptinpeccance comrae le principal
re: terlium est cbnoxiumnasci hominem peccatoprimi dogme ile ces heretiques. Primum dogtna,cujus prm-
hominis (1); Je puis vous faire voir quantite d'autres dicaiione Pelagius lurbare cwpilEcclesiam, liiendique
passages setiiblables, oii saiiil Aitgustin met ces trois necessilalein cceleroserroresVideturesse prwcipilalus,
erreurs de niveau; jaroais il ne se bofne a en fap- fuit illud de assequendaperfeclione justitiw usque ad
porter deux tohtes seules, il n'omet nulle part lim- «**iiiipeccantiamel apulltiam. Hoc enitn velut prmcipuutn
peccaitcei in primis suis lucubfationibus Hieronymus et Au-
Oulre cela, Quesnel deiiient Phistoire, en assuraht gutlinut exagilntil (Jansi lom: /; lib. vi, cap. 18,
que la controverse de Vinipeccancene fut point agi- p. 577).
lee daus les preiniers lemps du peiagiiinismei Gar Mais Jnnsenius a cette occasion (Tom. I, lib. iv,
l'an 412, lofsqtie saint Jerome et saint Augustin u'a- cap. ii), p. 227) fait une mauvaise chicane a saint
vaient encore rien ecrit contre les pelagiens, Paulin, Jeiome, qu'il accuse de u'avoir, mis aucuhe diffe-
accusaleur de Celestius, reprocha a cet lieresian|ue, reuce enlre ne potivoir pas pecher, non posse pec-
dans le sixierne article de la requeifequ'tl presenia care, et pouvoir ue pas peeheri posse non peccare;
conlre lui au concile de Carthage, d'avoir enseigne comme si le taiiit docteur confondait veiiiablement
que meme avant la venue du Seigneur on vit des Perreur de Jovinien sur limpeccabilile des jusles,
hommes exempls de pechei Quod et anle adventum avec Perreur de Pelage sur Vimpeccance,parce quil
Domini homines fuerunt impeccabiles, id est sine pec- aposlrophe ainsi ce dernier : Joviniaiti secunda quw-
calo (Gommonitorioallero Marii Mercat. conira Pela- stio lui iiigenii disciplinaest, etc., cujus; o Petagi^ a te
gianos). Et Paul Orose assure que le meme concile nunc hwresis stisciiatur (S. Hieroii-. in episl. ad Cle-
de Carihage deiesla ceite propositioh; hoiriinemposse siphonlem et in prowmio Dialogi, l. IV, nov. edii.,
essestiie peecalo,et mandaia Dei facile cuslodire si ve- pp. 477, 484).
lit (Pattl. Oros. tib. Apolog-.cap. 2): ce qui fait juger Quiconque se donnera la peine de comparer Ia
avec raison aux RR: PPi BenediCtins qu'elle a eie differente manieie dont saint Jerdroe combat liru-
retranchee du sixieme aflicle de la fequele de Pau- peccabiliie de Jovinieu dans le second livre de J'ou-
iirt, dont elle faisaii parlie; comme le corollaire de Q vrage quil a compose conlre cet herelique, elPtin-
Paulre proposiion. Uue troisiernfe faussete qife peccuncede Pelage dans les trois livres deson Dia-
Quesnei avance, est que le dogme de Vimpeccancefut logue coiurc les pelagiens, ne trouvera point sup-
une suite ou un rejeton des erreurs pelagiennes plus porlable eetie critique ile Janseirius. Le saint doc-
considerables. Cesl au conlfaire la suurco et Pori- teur a preiendu seulemeiu que Perreur de Peiage
gine de tout le peiagianisme. etait conienue dans celle de Jovinien, et qu'a cet
Pcul-on en douter, qltand on voit saint Jerome rie egard Pune iPelait pas dislinguee de Pautre; son but
designer ceile heresie qiie par le dogme de Ptmpec- a ele de roonlrer que ces deux heresies tentlaienl a
cance? Hwresis Pylhagorm et Zenonis «7r«0etaj YM delruire un nieroe dogme de foi, et que par conse»
avKpapTiKjia;cwpil reviviscere(S. Uieron-. in prwf. qtient elles devaienl etre envtioppees dans ia ineme
iib. IVin Jerem.); quand ou ie voit n'attaquer pres- censure.
que que celte seulfe erreur dans ses ifois Dialogues Ce quil y a cn ceci de reniarquable, c'est que les
conlre les peiagiens? 11n'y a qu'a liie ces Dialogues, disciples de Jansenius font, a i'exemple de leur mai -
ou du moins Pune des deux analysos que les RR. tre, une pareille querelie aux theologiens catholi-
PP. Beiiediciins en ont donnees au puhlic (in edit. qties, qui, sacliaiitfort bien que les heiesies de Cul-
Opp. Hieron., et in prwf. ad t. X Auqust., n. 9) pour vin et de J;insenius sur Pimpossibiliie des comman-
etre convaincu que limpeccance est ia premiere ei la dements de Dieu ne sont pas une ericur urtique,
principale idee du pelagianisme que saint Jeibme semblent quelqueiois ne mettre enire ellcs aucune
s'etait faile. En plus d'un endroit il represente cetle disiinction, et ne craignent point diissurer que les
meme doctrine de Vimpeccancecomme venue imme- j. memes decrets de 1'Eglise, qui ont anailieinatise
diatement de la philosophie paienne : Philosoplti ** Popinion de Calvin, onl | roscril celle de Jansenius,
patriarciim hwreiicprum Ecciesimpurilaiem perversa par la raison quu 1'une renferrae Pautre, ei qu'elles
macuiaveredoclrina (S; flteroni/tnus in episL adCte- coiispireui etiseinble a ruiner un meme dogme de la
siphonlein). foi; car Jansenius el Calvin altaqueni ce meine
On sait a quelle perfection chim^rique de mceurs dogme, qu'on ne peut miriler ni demeritersans liberte,
Jes sages de Ja gentilite se flattaient de pouvoir at- corame Pelage et Jovinien aitaquaient ce meme
leindre, et quils atlribuaient a la raison humaine dogme, tjue par le pechi du premier hommele genre
tant de forces nattirellesj qu'elle se suffit a elle- humain esllombedaiis iinfirmite el dans la faiblesse.Le
nieme pour ne jamais se denienlir, pour ne jamais parallele esl. parfait: ce que Peiage est a Jovinieii,
faillir. Pelage s'enieia dfe leufs orgueilleuscs maxi- Jansenius Pe^t a Caivin.
mes, et sa premiere erteur fui que liiomme avail Je redoublai mon appJication ppur cclaircir la na-
dans le propre fonds de sa itature raisonnable le ture de Vimpeccancepelagienne, et je crus la peindre
pouvoir de se garantir de lout peche. De la il con- de bes veritables et propres traits en la decrivant
clut a nier Piiifirmile et la faiblesse oii le genre iiu- de ceile inauiere.

(1) S. Aug. lib. de Donopersev.cap. 2, n. 4, el alibi, Lib. de Hmresibus, n. 88. Episl. 176, it. 2. Lib. iv de
iii lib. in ad Bonif. cap. 8, n. 24, et Itb. iv, cap. 7, n. Civit. Dei, cap. 9, n. 4, etc.
19, et cap. 12, n. 35. Lib. m conlra Jul. cap. i, n. 2.
 227 SUPPLEMENTUMAD OPERA S, AUGUSTINI. 928
Les peiagiens se persuadaient quil eiait au.pou- A j enfles d'une sagesse si altiere, que vous osez nous
voir de Phomme non-seulement de refuser son con- repondre non-seulement que vous ne souffrez rien
senlement au peche, mais encore de ne rien eprou- de tout cela, mais cncore quil est au pouvoir de
ver en soi-meme de deregld, de ne senlir auciroe lout homme de n'en rien souffrir, et quil nest
repugnance au deyoir, aucune revolte interieure nullement besoin d'.implorer a cet effet le secours
conlre la loi, d'ecarter jusqu'au moindre trouble qui de Dieu : llmc si vos non palimini, ignoscile, non vobis
affaiblit ou qui etonne la raison, de se deiivrcr de credimus, sedin his potiussancli Ambrosiiverbis quod-
toule lenlation interieure, de loiile inclination con- dam speculum, el hoc st proficimus,comnlunishumanm
traire a la parfaife justice, de tenir dans Pordre infirmitatis agnoscimus. Vobis autem si credamus et
toutes les actions, les perceptions et les mouvements dicamus, Orate pro nobis, ut nec nos isla patiamur;
de son ame, en sorte que la lumiere de Pesprit ne ita vos invenimuselalos et alta sapienles, ul respon-
ftit pas un seul moment eclipsee par le plas leger detilis nobis, non solum isla vos non pati, verum
huage d'erreur, et que le cceur se portat toujours etiam in Iwminis esse poleslale ne isla patialur, nec
sans peiue vers le bien ; de se defaire de tout prin- esse causam cur ad hoc Dei poscatur adjutorium
cipe de cupidite et de convoitise, de tout penchant (Lib. n contraJuL, cap. 8, n. 25). Etailleurs, ayant
vers le mal meme involontaire; en un mot d'eieindre oppose a Vimpeccaricepelagienne ce passage du livre
absolumenl loute semence de vice, tout sentiment de la Sagesse, Corpus enim quod corrumpilur aggra-
indeiibcre dc la concupiscence, que la raison desap- val animain, et lerrena habilalio deprimit sensum
prouve et qui la previeni. mulla cogilantem (Sqp. ix, 15), il aposirophe ainsi
Cest Vapaihiedes sloiciens, dit saint Jer6me ; et D Julien : « Pour vous, comme place dans le ciel, et
qui ne sait que Vapathiedes stoiciens elait 1'abolition jouissant deja avec les anges du don de limmorla-
- et le retraiicliement de toute passion? Ces faux sages liie', vous vous jouez de ces paroles qui marquent
se vanlaient d'etre les dieux souverains du pelit linfirmite et la moftalite de noire condition : 5ed lu
monde de leurs personnes, et aussi maitres des tanquam in cwlo jam inter angelos iminortalilerhabi-
moiivemeiils de leur ame , que Jupiter passait pour tans, verba infirmitatis et morlalilalis irrides (Lib. v:
etre mailre des agiialions qui s'excitent dans Puni- conlra JuL, cdp. 13, n. 40). i Je pourrais ajouter
vers. Le saint docleur reproche une semblable pre- beaucoup diiulres temoignages des deux saints doc-
somption aux pelagiens. «Peut-on se figurer une teurs, et citer de plus Orose, le pape Geiase, Pho-
plus grande temerite, s'ecrie-t-il, que de s'arroger, lius, eic.
ne dis pas la ressemblance, mais Pegaliie avec Le licencie avait peine ii s'accorder avee moi sur
i'e)ieu, et de renfermer dans une courie sentence cet arlicle. Jamais en iheologie, dit-il, on n'a eu une
touies les sortes de venins que Ies hereiiques ont pareille idee de Piiripeccanee pelagienne. Jamais on
puises comme a leur source dans Ia doctrine des n'a atiribue aux pelagiens la folie de prelendre que
philosophes, surtout dans celle de Pythagore ct de liiomme tel quil est en cette vie et dans notre etat
Zenon, chef des sioiciens? Car ces nouveaux sec- fui lout a fait maitre de ses preroiers roouvemenls.
taires assurent qti'on peut extirper de Pame Ies — Je le vois bien, repondis-je, il vous faut une auto-
passions, et que par la iuedilation el 1'exercicecon- rite irrefragable, et sur ce point vous acquiescerez
tinuel de la verlu lout homme viendra a bout, sil sans doute a celle de Jansehius, qui non-seulement
veul, dYn arracher jusqu'a la moindre racine et la admet la verite de ce que j'avance, mais la prouve
derniere fibre des vices: Quw enim potest alia major C par les memes lexles de saint Jeroroe et de saint
esse temerilas, quam Dei sibi non dicamsimilititdinem, Augustin que j'ai allegues, et par d'auires encore.
sed wqualilalem vindicare, et brevi sentenlia omnium Je ne vous dissimulerai pourlant pas que cet au-
hwreticorumvenenacomplecti,quw de philosoplioittin, leur insinue artificieusement, contre les temoignages
et maxime Pythugorw et Zenonis ptincipis Sloicorum evidents de ces saints docteurs, qu'on doit distinguer
fonte manarinl? llti enim, quw Grwce KUQV, nos pet- Vupathie de Vimpeccance. Son dessein etait de ne
tutbaliones possumus dicete asserunl extirpari plus dire un seul mot de la premiere dans lout le
posse de mentibus, el nullam fibram radicemque vi- reste de son ouvrage, et d'abuser des texles de saint
tiorum in homine omnino residere medilatione et as- Auguslin qui regardent le peche contraire a Vapalhie
sidud exercitalione virlulttm (S. Hier., episi. adCle- et a la perfection de la justice, pour les cntendredu
siph., inilio). t
• Saint peche contraire a Paction de la juslice. Ces deux
Augusiin fait en une infinite d'endroits le sortes de peche", dont je parlerai bientot, reconnus
meme reproche aux pelagiens. Apres avoir employe et definis exactement par saint Augustin, delruisent
un iong passage de saint Ambroise, oii il est marque la distinction de Vapalliie et de Vimpeccance,que
que Pappat des convoilisei terrestres se glisse sou- fait Jansenius, sans averlir son lecteur d'y prendre
vcnt dans. noire ame, et quiin debordement de va- garde.
niles, qui s'epanche sur touies ses facultes, la saisit Quoi quil en soit, il esi toujours sftr qtie Janse-
et Poccupe; qnil esl difficile a Phomme de se de- nius coropte Vapathie parmi les erreurs des pela-
fendre de cette importune necessite, et quil lui est giens, etla descriplion quil en donne esi loule sem-
impossibie de s'en depouiller enlierement et abso- JJ blable a la mienne. Ex hac non peccandi facililale ad
lument; que Ja dominalion parfaite de notre cceur assetendam caa/Sda.v (Pelagiani) progrediuntut, quo
ne nous est pas donnee, et queles.pensees qui nousi nomine nihil aliud significalur, quam perturbalionum
surprennent et nous appliquent sans notre aveu ai quibus animus humanus inquielari solet seu passionum
mille objels, jettent la cenfusion et le trotible dans! impassibilitas : nimirutn ul non lanlum fracto itnpelu
toutes nos puissauces spirituelles, il adresse ensuites regattlur, sed eiiatn funditus exstirpenlur, vel ila eerte
ces paroles a Julien : i Si vous n'eprouvez pointl domenlur ralionis frmo, m nunquam hominecommo-
une telle "misere, pardonnez-nous, nous ne vous eni veantur invilo (Jans., lom. I, lib. iv, cap. 19, initio).
croyons point sur voire lemoignage; mais nous re-» Mais comine j'ai besoin de nPappuyer des pensees
coniiaissons dans ce texte de sainl Ambroise, comme et des expressions de saint Jerbme en queiques ar-
dans un miroir, Pinfirmiie commune a tous les5 ticles iraportants, je me liale d'eiablir enlierement
hoinmes; nous !a reconnaissons, dis-je, pourvui Pautorile de ce Pere, que Jansenius ose taxer de
toulefois que nous fassions quelques progres dans lai n'avoir pas trop bieh compris les sentiments des pfe"-
vertu. Sil arrive quelquefois que nous ayons lai lagiens : Minus accurale videtur divus Hieronymus in
simplicite d'ajouler foi a vos discours, et de vouss ipsis iniiiis nascentishwresissensum eorum latebrasque
dire : priez pour nous, alin que Dieu notis fasse la1 penetrasse (Jatts., ibid., p. 227).
grace de jouir du meme avantage que vous, eit Juste Lipse Paccuse de s'etre trompe' en disaut
»
de 11'etre plus sujets a la gucrre intesline que que lcs peiagiens avaient emprunle leur dogme de
nous. livrent nos. passions ; nous vous trouvonss Vimpeccancenon-seulement des sloiciens, mais en-
i'23 VERITABLE CLEF DES OUVRAGES DE SAINT AUGUSTIN. 85»
core des pythagoriciens. Ce qui fait que Jansenius A plus bas, apres avoir rapporte quelques paroles Jo
ne paralt pas trop compler sur le lemoignage du Celesiius', il ajoule qu'au sentimenl de cet here-
saint docteur, en craignanl d'assurer quil faille siarque nolre ame et Dicu sont une meme chose, et
niellre Pythagore au nombre de ceux des philoso- que nolre ame est une partie de la Diviniie : Tan-
phes paiens qui ont enseigne le dogme de Vimpec- quatn ejusdem naturw animam et Deum, et parlem
cance: Quibus addil Pytliagoram sanclus Hieronymus Dei animam esse dixerit (Ibid., cap. 35, tt. 65).
(Jans. ibid.). Comraent saint Jerome aurail-il pu se Apres tout, Jansenius ne diputc poinl la-dessus,
tromper au regard des pythagoriciens ? Danssa leltrea et il ne prend point ouverteraent le parli de Juste
Ctesiphon, il se plaint que Rufin d'Aquilee a sup- Lipse. Cest principalement en ce qui concerne l'af-
pose a saint Xiste, pape et marlyr, le livre d'un cer- finite de Porigenisme avec le pelagianisme quil at-
tain Xiste, pliilosophe paien de la secte de pjtha- taque saint Jerome. II ne fail pourtant pas difficulte'
gore; et il ajoute en apostr.ophant les pelagiens : de croire, sur ia parole du saint docteur, qtPOrigene
« Cest de ce livre que vous employez quantite de avait insinue dans ses ecriis le dogme de limpec-
temoignages pour combattre la doctrine de PEglise: cance : Et Origines ecclesiaslicw veritati in Stronta-
Librum Xisli Pylhagorici hominisabsque Chrislo alque tibus suis miscere conalur (S. Hieron. prowmio Dial.,
ethnici itnmulato nomine Xisti martyris el Rontanw tom. IV, nbv. edit., p. 484). En effet, a quel dessein
Ecclesiw episcopi prwnotavit Vnde et vos plu- Rufin d'Aquilee, par une insigne fourberie, aurail-il
rima contra Ecclesiam usurpatis teslimonia (Epist. ad substitue au nom de Xisle le pythagoricien eelui de
Ctesiph., lom. IV, twv. edit., p. 476). Saint Jerome saint Xiste, pape et martyr, a la teie d'un ouvrage,
eut-il parle de la sorte aux pelagiens, si le fait n'eut T. qui dans la suite a pu fournir des armes aux peia-
ele constant? - . giens pour defendre le dogme de Vimpeccance?Ne
II est meme altesle par saint Augustin, qui avoue sait-on pas qne Rufin d'Aquilee n'est faineux dans
franchement quil avaii eie pris a Pimposture de Ru- Phistoire de PEglise que par son attachement a la
fin, et que, croyanl ce livre veritablement de saint doctrine d'Origene, et quil tenla toute sorte de voies
Xiste, et non pas de Xiste le pythagoricien, il avait afin de la mettre en credit? Le dogme de Ptinpec-
essaye de donner un sens catbolique a un passage cance etait donc une branche de Porigenisme : Ori-
que Peiage en avait tirfe'pour conlirmer son heresie : genis tamusculus est (Epist. ad Clesiph., tom. IV
Verba quwdamvelut Xisli Romani episcopi et marlyris hov. edil., p. 477).
Pelagiut posuit, sic defendi, tanquam revera Xisli Mais, dit Jansenius, saint Jeionie esl alle" trop
essenl, id enim pulaveram : sed poslea legi Xisii phi- loin, et faute d'entendre les termes, ou confondant
losophi esse, noti Xisli Chrisliani (Lib. 11 Retract., • ensemble deux erreurs bien differenies, il a aitribue
cap. 42; lib. de Nal. el gral., cap. 64, n. 77). Et a Origene non-seulement Vintpeccancede Peiage,
que contenait ce passage? II exprimait purement et mais encore Pimpeccabilile de Jovinien, qui csl un
simplement le dogroe de Pimpeccance: 0«ia liber- dogme oppose direclement a lous les points sur les-
taiem arbilrii permisit hominibus Deus, ut pure el sine quels eit appuy^ et roule le sysieme de l'origenisme:
peccato viventessimiles fiant Deo (Jusl. Lips., Manud. Capilaliiet ipsis cardinibus Origenicw doctrinw con-
ad Stoic. discipl., lib, iu, dtss. 7). Peiage et les pe- trarium (Jans., lom. 1, tib. iv, cap. 19, p. 227).
lagiens savaient apparemment mieux que Jusle Lipse Voila qui est merveilleux : au xvne siecle on a
ou eiait la source de leur doctrine. mieux connu tous les poinls sur lesquels est appuye
De quel poids maintenant sont les raisons de ce C et roule le systeme de Porigenisme, qu'au commen-
eritique? Selon lui, parmi les disciples de Pythagore cement du ve siecle. Le lin de celte ancienne he^-
il y en a qui onl rejele le dogme de Vimpeccanceou resie a ete decouvert par Jansdnius; et, avec bien
de l'apa««ie, et il y en a d'autres qui Pont admis. plus de secours pour le peheirer, saint Jerome ne Pa
Mais ces demiers, ajoute-i-il, abandonnaient en ce poini apereu. 11 avaitpourtantlu un bien plusgiand
point Ies principes de Pythagore, pour siutacher k nombre des ecrils d'Origene quil n'en a pu parvenir
la doctrlne de Stilpon, mattre de Zenon. Cependant jusqu'a ces derniers temps, et il aurait lieu de se
Pyihagore n'a-t-il pas enseigne que Pame humaine plaindre de ce que Jansenius lui fait ici son proces,
etait une portion de Ia substance divine, et qiPelle sans avoir en main la meilleure partie des
etait entieremenl egale a Dieu? Divinw particulam Mais il en reste assez pour momrer que ce pieces.
grand
aurw, dit Horace, qui, de 1'aveu de tous ses com- homroe n'etait pas visionnaire, et quil avait dans
meniateurs, adople en cet endroit le systeme des 1'esprit quelque endroit des ouvrages d'Origene,
pythagoriciens. Et dela n'est-il pas naturel de con- quand il a dit si affirmativement et si precisement:
clure que, bien que pour Pordiuaire Pame, oubliant lltud aulem Origenis proprium est, impossibile esse
sa celeste origine, se deshonorat par quelque souil- liumanain , a principio usque ad morlem non
lure, neanmoins, en se rappelant ia noblesse de son naluram; et rursum esse possibile, cumse aliquis peccare
ad
etre, elle pouvait se rendre aussi pure et devenir meliora converteril, ad tantam
aussi inaccessible au peclie'que Dieu meme, et par ut ullra peccare non possit (S. fortiludinem pervenire,
Hier. in prowm. Dia-
consequent se metlre a l'abri de tout trouble et de logi, tont. IV nov. edit., p. 489).
toute lentation? Ecoutons pourtant Jansenius, qui veul entrer en
D
Sil est donc inconteslable que de ce meme prin- preuve contre saint Jerome. t Rien, dit-il,
cipe des pythagoriciens Ies peiagiens liraient cette ceriainement affirme', plus consiammenl etabli, nVstplus
meme consequence, peut-on douter que la pensee souvenl inculque parOrigene, que lindifference pJus
de Jusle Lipse ne soit fausse? Car, au rebours de ce missible de la volonle, qui fait qu'une crealure ina- rai-
quii avance, il faudra convenir que ceux des disci- sonhable est toujours la maitresse de tourner son
ples de Pythagore qui rejetaient Je dogme de; Ptm- Jibre arbitre vers le bien ou vers le roal; jusque-la
peccance, abandonnaient en ce point Jes principes que sur ce seul principe il a fabrique la circulation
de leur maitre; et que ceux qui admettaient ce perpetlelle quil admet dans Petat des bienheureux
dogme, comme les peiagiens, s'atlachaient exacte- et celui des datnnes, snivant laquelie les demons
meni aux principes de Ja secte pythagoricienne. Or sont sans cesse
saint Augustin temoigne que Pelage raisonnait ainsi: changes en anges, et les anges en
demons (Jans., ibid.). > Comment accorder cela avee
c Si notre ame ne peut pas elre sans peche, Dieu Pimpeccabilite de Jovioieu?
meroe e'sl donc sujet au peche, puisquime parlie de . Si Jansenius iPavait e^te de si mauvaise hu-
la substance divine, c'est-a-dire notre ame, ne peut meur coulre la liherle pas il ne Paurait
absolument se garantir du peche : Si anima non po- pas calomniee de la sorte,dindifference,
car
lesl essesine peccalO;ergo el Deus subjacet peccato, forl iunocente de limpie et elle est cefiainenient
chimerique circulaiion
cujus pars, hoc est anima, peccalo obnoxia esl (S. d'Origene. Point d'equivoque : ilestfaux qu'Origene
Aug., tib. de Geslis Pelagii, cap. 18, n. 42); i et ait cra Ia liberte dindifference inamissible quant a
931 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINl. 952
Pusage et 1'exercice, ee qui suffit pour limpecca- . A en si grahd hombre, que quand meme les propres
biliie. II a meme enseigne en plusieurs endroits que caraeteres de Vimpeccancepelagienne seraient d'ail-
ics Ijienheureux etaienl impeccables, et la raison qu'il leurs ighores, "oh les recorinaifrait sans peine a la
en apporte avec les reflexions dont il Paccompagne, maniere doht saint Augustin combat celte erreur.
demontre quil a cru qu'on pouvait cn ceite "vie Je m'abstiens mainlenaiit de vous rapporler aucun
meme parvenif a un etat dimpeccabilitei « Ce qui des passages dont je parle; j'aurai occasion dan.s Ia
dans le siecle fulur, dit-il (Lib. v in Rom. vi, sub suite de vous eii prbduire assez pour faire evanouir
fin:), doit empecher le libre arbitre de tomber dans le plus leger douie sur ce point.
Je peche, PApoire nous Papprend par cepeude pa- Mais livant que d'a[|er plps loin, il fant cpnnaitre
roles : La charili ne tombejamais (I Cor. xm, 8): il exactenient qpelle censqrp saint Augustin pprtaii de
n'apoinl d'autre raisori d'assurer que la charite est Pinipeecance pelagienue, quil appeiaji, comme je
au-dessus de la foi et de l'esperanc6, que parce que l'ai remarqu^. ailleurs, la
la charite seule donne le privilege de ne pouvoif Ppur cela f^duispiis avcc jeperfeciion de la justics.
s"airii h des (crr
plus jamais pecher. Si Pbomme est une fois monte mes precis Perreuf! des pelagiens dppleur a cgt egard. s l|s
a un tel degre de perfection, quil aime Dieu de tout crpient, dit-il, Ia vplonie lipmaine peut parvenif
son cceur, de touie son ame ei de loutesses forces, a ja perfectioii qup dela justicp sans )e secpufs deljieq et
et son prochain comrae soi-meme, le peclie peut-il parieurs prqpres fprces. : sine adjiiioftq J)ei
avoir lieu?..... Voili pourquoi saint Jean dil enlre per se ipsqm v\m poiuntalis Pulqtii (lumanwvel juttitiain pqssc
autres choses de la charile, que celui qui demeure perficere (Lib. de Spir. et litl,,
en elle demeure en Dieu. 11est donc incontestable cqp, 2, n. 4). »
• Ces paroles reiiierment deux propositions qu'on
que la chariie, qui esl la plus grancle de toutes les B
vertus, preservera louie creaiufe de tomber, lors- ne dpit pas cpnfpi!d,fR,sayoir : 1* que Ja volonle hu-
que Dieu sera tout en loutes choses, car 1'Apdire majpe ppuvsit paryenir en ceite vje a la perfection
etaii monte a ce degre de perfection; ei, s'y eiani dp la jqsiice ; 2" qiilelle pouyait y parvenir par ses
dejji bien efabli, il disait avec confiance : Qut ttows prppres'fofces (,[ sans le seeours de Dieu, Sainl Au-
separera de la chariie de Dieu, qui esten Jesus-Christ, giisiin cpudainnji^ !a secohde proposilipn comme une
etc. ? De ia on montre evidemment que si urates les hofrible e} dcieslable lier^sip; pour Ja premiere, il
choses dont PAptHreiait le denombrement ne peu- la ff.a.ilail de fa.usse pt fte teinef§lre, sur laquelle
veni nous separer de la charite de Dieu quand nous' n.4anmpjns U iPieiaijj.pas a propos de cliicaner les pe-
somroes montes a ce comble de perleclion, a plus gtace lagiens, pburvu gqilscpn.fessasspntlane.cessile de la
forle taison le libre arbitre ne pourra nous en se- (ic Dieu. s Ypus etes trop proprpsses, dil-il a
parer, » Julicn; vpus voulez qup Phoniqie puisse elre parfait
Je sais que «ons n'avons de cetouvrage d'Origene ici-has; pjuj. a pieji qu"en cfilavpus recpnnussiez au
qu'une traduction infidele, comme il paraft paf les nipins lg ,dpo deDieii! $edvos festinalis, Mc vullis
vrais fragments qui nous en resient, et qu'elle est homineiiiperfici, u.
qtqueulinqin Dei donq(Lib. ii coutra
faussemeiit allribuee a sainl Jerome; car Rufin eii JuL, cqp. .8, 25). t, El aijleurs il fjeclare qu'il ne
estPauteur, cOmme Erasme, M. Huet ei tous les sg hipt pas frppen peine.s'ils'esi janiais tronve , ou
silse trpuye, pq s'ij" ppurfail se trppver un jour
savants en conviennent. Mais cerlaineroent Rufin,
prigenjsie zele et instruit, n'apra point atlribue a son queiquepersohnequi spit parypnue a la perfectioii de
maitre une erreur qui iie cadrftt poihl avec le sys- |u de |a jusiice.; il'auiani qiiil netjpil point porier fexces
temp general de POrigenisme. 11fiiut donc chercher l,a dispuie jusqipa enlreprend.rede discpter quand,
ailleurs !e priucipe qui a engage Origene a iroaginer ou en qpej Jieu, et (Jans qnelle personne peut se ren-
ja cireulalipn des jlamnes et des sauves. Cela ue icgnirpr unsi avaplage la
qiiil aybiie et quil squtient eire
nous inieresse pns mainlemmt; il suffil de reniar-: possibie, Vplopfe humaine est aidce dp |a grace
de Dieu : Neque illud nimis curq, ulrum fuerinl, vel
quer ce qui a trorape Jaiisenius : c'esl qu'Origene a sint, vel esse
la verile pr^tend que les demons pourroot se con-; dttm possit\t, qui perfectqm, cui nihil qclden-?
verlir un jour, et les bons anges se pervertir par Ja esset, tybuerfyl, vel hqbeaiii, vel jjabituri siut
faculte du libre arbitre, doni le fond ne leur est cliqrilqteiti : ip.sgesl enitn tierissinta, plemssimq, per-
point ole; mais il ne pi eiend pas t|ue Pusage-de celie ntinjs feclissiiiiaqite id
jiisiitia. Q\iqiifam gtiod vqluiitqte ho-
fapulte ppur )e bien et ponr le mal leiii?soit rendu fendi, qdjutq perj)ip,!igiiiQei fieri pqssecenfileqr elde-
avanl ie lenips marque pour la recompense des uns quqtidb, yel ubi, veliii qitp fial, nimiuin cerlare
et Je sqpplice des autres. Je 111'etonneque M. Huet ngn debeo(Li(t. ile Nat. el grqt,, cap, 42, tt. 49. Wid.,
c/ip. §§,«J 82. liifinelib. de Perfecticne justilim), II
n'y ait pas pense.
Vojia qpi est a merveille, dit je licencie : Je con- lajt en pjujjgurs pnqipiis la ineine declaration,
ijois qqe jaiisenius atirail bien pu se dispenser de Mais rjen ne m'arreie plus a present, et je vais
Griiiquer saiiu Jerome, mais faitends aveGune ex- reinpljr yolie.alieiile. Conime mes etudes m'avaieni
tfepie impatiencp quelle liaison peut avpir la notion aineneau ppint bii nous en sommes, ie desir de m'en
de Vimpeccaiicepeia.gi.enne, que vons avez lout a fapijiter Ja suile me lil ailer pour la derniere fois
liieure expliquee et si bien prouv^e, avec la pro- irouver mon docicur. Des quil nfapercut: Eh bien!
iiiesse doni vops m'ayez flaite de me donner la vraie 3JJ m.e (jii-jl, avezrvous enfin decouvert quel preceple,
clef des puvpges jle saint Augustin contre J.espe- dans le sens de Siiiiil Aiigiisiin, iiotis est impossible?
lagiens, , , Quelle- sorls de peblie nous pst devenu necessaire
ypus allpz, disrje, commfincer a la saisir, cetle, depiijs JacJipj.ed'Adam, et est altache ii Jlignorance
.glef precipjise, Car de la noiion de Vimpeccancequa[ iiiviiicible el a tousises effets ? Quelle sorte de liberie
j'ai ^iablie, il s'ei)suil evidemmeut que, dans Je Jan- rtpus.avons perdue? Quelle espece de grace est ir-
jgagefte saini 4ugustin et de saini Jerome, etre sans resistible de sa nalure el nous est ordinairement re-
pech^, c'esl j|lre exempt de toui peche nori-seule-r fusee ? Le dogme d.e Vimpeccqncepelagienne, bien
lneiu for|iie|, niais roateriel, de lout mouversient, de entendu, yous a sans doute niis au fait de touies ces
ipui sentiiijpnt der^gle de la concupiscence meme quesiions, et yous en a represenie J!objet aussi diffe-
invplontsire et indeliberfie, de touie lentalion inte- rent dans les ecriis de 1'Augustin d'Ypres et dans
rieure, de loul pencliant qui notis porle vers le ceux de PAugustin dijippono, que la nuit l'est du
mal, etd.e toul.e ighorance, de toute surprise qui jpur,
nous engage el npus cxpose a Je commeitre. En coai- Je n'en demandai pas dayantage. Une soudaine Ju-
battantVimpeccance pelagienne, ils en adoptaienl la miere se rcpahdii dans mon esprit; et je nedifferai
Riitipn .et la pr.enaienl dans louie son eiendue. Cela la bienseance demaiidait a nP.en re-
esi sans .diljlicjiji^,et de /^lus p,ar combien de lexies qu!auianl qiie
tle saiiit Augpslin puis^e ie verilier! ils sont tels et journerau piiis viie pbur examiiier ces questions.
953 VERITABLE CLEP DES OUVRAGES DE SAINT AUGUSTIN. 954
II. Quelspreceptes, dans le sensde sainl Auguslin, nous A. piscil adversus spirilutii, et spirilus adversus carnem,
sont impossibles. y,t non ea qum volumus faciamus( Lib. de Perf. jtist,,
cqp. 8, n. 17 ).
M'etantmis a confronler eosemble tous les endroits II prouve l'existence de ce preeeple, quant h jsa '
de saint Auguslin oit il est parte de preeeples, je partie affirmative, en prenanl dans toute la rigueiir
lorobai sur ces parples ; Aliud esl implere quod prw- et Petendue de la lettre ces lermes : Ex tola anima
cepium esl, Non concupisces; et aliud per quenidani lua; et il raisonne ainsi : Cnm est adltuc aliquid car-
abslinentiw conalum sullem id agere quod ilem seri- nalis concupiscentiw,quod vei conlinendofrenelur, rion
ptutn est, Post concupiscentias luas non eas Fa- omni modo el ex lola anima diligilur Deus. Nqn enim
cere est ergo juslitiam in vero Dei cullu cum inlem9. caro sine anima concupiscil, quamviscaro concupiscere
coiictiptscenliw tnalo inlerna confiiclalione pugnare; dicatur, quia carnaliier anima concupiscil, Tunc erit
perftcere autem qntnino adversarium non habere (Lib, juslus sine ullo omnino peccalo, quando nulla lex eril
de Nat, et grql,, cap. 63, n. 72). On voit ici eyidera- in menibris ejus repugnans iegi menlis ejus, sed pror-
ment que par le mot de perfeciion clela justice saint sus lolo corde, lola anima, lola menle diliget Deum,
Augustin yeut signifier une maniere d'agir tout a fait quod est primum summumanemandatum (Ibid., n .19).
conforine a. l'ordre et a la paix que Dieu avail eiablis II preiiddemeraedanstoiitelarigueiirelloute l'eien-
dans les facultes de notre ame ayani la chute du pre« due tle la lettre ces au tres terraes, Nonconcupisces,pour
mier homrae, prouver Pexistence du pr^cepte de la perfection de la
Mais, ce quil y a de plus remarquable, c'est que justice quant a la partie negative de ce precepte , et
le saint docteur distingue deux preceples, Pun qui „ il fail un raisonnement semblable au precddent :
nous oblige a Paclion de la justice (facere justitiam), " Multum boni facit, qui fatit quod scriplum est, Post
Paulre qui nous prescrit la perfeciion de la justice concupiscentias luas non eas (Eccli. xvm, 30); sed
(perficerejusiitiqm), Et il declare que la perlection non perficit, quianon implet.quod scriplum est, Non
de la justice consisie a faire le hiei! sans opposition concupisces (Exod. xx, 17). Ad hoc ergo dicit lex,
et sans combat (pntHtnoadversqrium non habere), au Non concupices, elc. (Lib. x de Nuptiis et concup..
Jieu que Paetion de la juslice consisle a faire le hien cap. 29, n. 32).
en comballant el en resistant (internq confliciqliqne Cette doctrine de sainl Augustin, mal entendue et
pugnare). II enseigne en unp itifinite d'auiresendroits mal prise, a fait doiiuer Lulheret Calviu dans une
que pour 1'action de la juslice il ne faut que repri- erreur absurde et intolerable, qui eit de dire queles
roer les saillips de la concupiscence, mais que poup jusles pecheni formellement en praliqtiani meiue les
la perfection de la jusiice ii faut une exiiiiclion enr plus sainies aclions, parce quil leur est impossible
liere de la concupiscence, Vous vous contenterez des cPobserverces deux preceples generaux : Vousaime-
deux passages suivanls rez Dieu de toutevolre dme; Vousne couvoilerezpoinl.
En expliquant ces paroles de saint Paul qui lui ' Le saint docteur n'a pourlant rien omis pour faire
ont fourni Pexpression meme de la perlection de la bien prenure sa pensee, pour avertir que, quoiqu'on
juslice, il fait cette reflexion ; Non ait, Non milii ne puisse accomplir en cetle vie le preceple de la
adjacet facere, sed, Non niihi adjacet perficere?: quw perfection de la juslice, on peut iieaninoins y satis-
esl perfectio boni, nisi consumplio et finis mali qum faire de telle sorie qu'on ne soil pas cense le violer;
est autein consutnptiotnali, nisi quod lex ditil, Non que la nature du precepte de la perfection de la jus-
concupisces? Omnino non cqncupiscereperfectio boni Q tice est fort differente de celle du prdcepte qui pres-
est, qui consumplio mali est. Hoc dicebat ille, crii Paction de la justice; que celui-ci n'a quiin seul
Perficere bonum non mihi adjacet, quia non po- et unique objet, mais que Pautre en a deux, savoir
terat facere ut non concupiscerel, faciebal lan- un objet mediut et eloignP', qui esi 1'exiinction en-
lum u! concupiscenliamfrenaret, ut concupiscentim tiere <lela concupiscence, et un objet prochain et
non consenliret, tti concupiscenticemembra ad sa* immediat, qui est Papplication a diminuer le regne
teliitium non prwberet. Perficere ergo, irtquit, bo- de la concupiscence.
num non roihi adjacet, nott possum implere quod di- Au regard du premier objet, qui est mdtliaiet eloi-
ctum est, Non concupisces : quid ergo apus est ut im-. gne, saint Augustin dciclare en termes expres qu'on
pleas? Posl concupisccniias luas esl non eas ( Tract. 41 peut ne pas atteindre a la „perfection de la justice
in Joan., n. 12). L'autre passage plus court: Per-. sans se rendre coupabie d'aucun peche' formel ni
feciioquippe boni est, ul nec ipsa concupiscentia peccati d'aucune faule : Neque enim si nondum esse potest
sit in homine, cui quidemquanda bene vivitur non con- lanta dilectio Dei, quanla illi cognitioni plenw perfec-
seutit voluntqs, «erumfamennon perficit bonum : quia iwque debelur, jam culpwdepulqndumest (Lib. de Spir.
inesladhuc concupiscenlia,cui repugnat volunlas (Lib. et lilt., cap. 56, n. 6); que Dieti en nous laissant dans
i Relract., cup. 15, n. 2). Sainl Augustin se trouva iimpossibilite d'accomplir Ie preceptedela perfeciioii
engage a disiinguef cesd'user
deux preceptes par 1e loiir de la justice, ne veul point nous rendre condarana-
dont il jugea a propos en repondaut aux pe- bles, mais humbles : Nec in ee vult nos damnabiles
lagiens, qui lui alleguaient que Vimpeccanceel la per- esse, sed humiles (Lib. it de Peccat. meritis elremiss.,
fection de la'justiceeiaientpossiblesencetievie, puis- j." cap. 19, ti. 33); que le peche, qui est oppose preci-
qu'elies etaieul conimandees. seraent a la perfeciion de la jusiice, est une misere,
II prit le parli de ne point nier quil y eul un pre- ei non pas une faute que notre conscience puisse
ceple de la perlection de la justice, el d'avouer que nous reproclier : iia nec invila stia, id est in fide tua
deux autres precepies y etaient coiitenus, Pun affir- a corde suo reprelienditur el sine peccalo non essecon-
matif, DiligesDominumDeum tuum ex toto corde luo, viiicilur (Lib. de Perf. Jusl., cap. 11, n. 28).
el e.vlota anima tua, et ex lola menle tua; Paulre ne- Au regard du secohd objet qui est procliain et im-
galif, Non concupisces.11soulinl donc que non-seule- medias, saint Augusiin pfeiend que liiomme est
menl ni Pun ni Pauire de ces preceples ne pouvaient oblige de tendre ei d'a.spirer a la pefleeiioii de la jus-
etre accomplis par les seuies lorces de la nature, tice, et que,;pour meriler d'y parVenir en Pautre vie,
mais encore quils ne seraient jamais accomplis en Dieu nous demande en celle-ci des efforis : Ad hoc
cette vie, meme par les forces de la grace, ou, ce ergo dixit lex, Non concupisces, ut tios in hoc morbo
qui est la meme chose, que Dieu relusait en celle invenientes jacere, medicinam graliw quwreremus, et
vie la grace necessaire pour accomplir ces deux pre- in eo prmceplosciremus, el quo debearriusin hac mor-
ceples. Voici comrae il s'explique en general sur le talitale perficiendoconari et quo possii a nobis in illa
precepie de la perfeclion de la jusiice : Non utrum immotialilate bealissimu perveniri. Nisi enim quando-
prwceptuin sit qumrimus, guod vaide manifeslum esl; qtie perficiendumessel,nunquamjttbendumessel (Lib. i
sed hoc ipsum, quod prwceplumesse conslat, utrum in de Nuptiis et concup., cap, 29, n. 32). II dil que ce
corpore morlis hujus possil impleri, ubi caro concu- 'precepte a pour but de hous engager a la priere et
D3S SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 936
d'animer notre esperanee. Hoc primum prwceplum A sont quelquefois impossibles aux justes, quoiquils
justitiw, quojubemur diligere Deum extolo corde aient actuellement la volonte de les accoraplir. II fait
tii illa vita implebimus, cum videbimusfacie ad faciem. enfendre que la guerison dont il s'agit est la grace
Sed ideo nobis hoc etiamnunc prwceptumest, ul ad- acluelle de notre elat, qui est necessaire pour !a
moneremurquid fide exposcere,quo tpem prwmittere, pratique des ceuvres de la pieie chretierine. II dissi-
et obliviscsndoquw retro tunt, in quwanleriora nos ex- mule que quelques lignes plus bas on eonpoit avec la
tenderedebeamus(Lib, dc Spit. et liti., cap. 36, n. 64). derniere evidence qoil s'agit d'une gudrison qui ne
11dil que ce precepte esl fait pour nous montrer )e •s'accorde que dans le ciel, et de 1'exercice d'une
terme on nous devons aboutir : Cur crgo non prmci- charite que la seule vue immediate de Dieu doit ins-
perelur hominiista perfeciio, qnamvis eam in hac viia pirer: Tunc ergo eril ptena juslilia quatido plena sa-
neriw habeal ? Non enim recte curritur, si qtto curren- nitas; tunc plena sanilas, quando plena cliarilas; ple-
dum est nesciatur; quomodo autem scirelur, si nullis nitudo enim legis charilas ; lunc autemplena charitas,
prwceplis oslenderelur (Lib. de Perf. just., cap. 8, quando videbimus eum sicuti est (S. Aug., ibid.).
ri. 19 ) ? quil eiait necessaire d'exciter en nous Jansenius ne rougit poini 11 est
par ce precepte la faim el la soifde la justiee , bon de vous avertir qu'a Pendroil du livre ^de Jan-
sans quoi nous ne pouvions meriter d'en etre ras- senius que je refute, il y a une belle figure de repeti-
sasies : iVon enim ad saluritatem justiliw, cum hinc tion qui me determine a en faire une pareille. Jan-
exieril, quisqueperveneril, nisi ad eam, cum hic est, senius, dis-je, ne roiigit point d'employer encore ce
esuriendo et sitiendo cucurrerit (lbid. n. 17). passage qui esl au meme lieu: Ad Deum fidesclamat,
Hwc est nunc nostta justilia, qua cutfimus esurientes de necessilatibus meis educ me, sub quibus positi vel
et silienlet ad perfeclionem pleniludinemque juslitiw, " non possumusquod votumusinl.elligere,vel quod intel-
ut eapostea saluremur (lbid., tt. 18). lexerimus,volumus, necvalemus implere (Jans., ibid.,
En un mol, le precepie de la perfection de la jus- p. 326. S. Aug., ibid., c. 4, n. 9). Outre ia pres-
tice esl a peu pres semblable, dans la pensee de cription generaie conlre tout ce quil a cite d'un
saitit Augustin, au precepte qui nous est impose de livre qui traite uniquement de la perfection de Ia jus-
travailler efficacemenl a notre salut, et de nous sau- tice, qu'on lise un peu plus bas, et on verra que
ver en effet. Son objet eioignb el mediat est le saint Augustin parle d'une impossibiiite donl o'n ne
salul; son objet prochain et immedial est le soin du doit elre delivre que dans le ciel, et qui consiste en
salut. L'accom'plissement de cette sorte de precepte ce que nous somroes toujours enveloppes de quel-
est impossibledaus la vie presente, si Pon veut parler ques lenebres qui nous cachent une partie de nos
en rigueur, parce que Pentiere et derniere perfection devoirs, etque nous n'avons pas la force de soumetlre
de J'accomplisseiuent diin precepie coraprend Pobjet a la Joi toute I'eiendue des puissances de notre arae.
tolal du precepte et par consequent Pobjet cioigne et Jansenius ne rougil point de ne rapporter presque
medial. Je sais que ceile comparaison n'est pas lout aucun temoignage diin aussi grand nombre qu'il en-
a fait juste ; car sainl Augusiin prelend qu'on traus- chaine par sa belle figure de rbetorique, qui ne re-
gresse en un sehs le precepte de la perfection de la garde Pimpossibilile'du precepie de la perfeclion de
jusiice, en ne l'accomplissant pas en cette vie, quoi- la juslice. Celui-ci esl remarquable. Sunt eiiam ne-
que celte transgression ne soit pas criminelle et ne cessitate facta improbanda, ubi vult homo recte facere
nous soit pas imputee; mais il veut dire seulement etnon polest\(Jans., ibid., p. 327). Janseimis en de-
qu'en cela nous sommes dechus du bonheur de Petat Q meure la. Ce qui suit aurail trahi son imposture.
dinnocence, que c'est un defaut de notre etat, et IVmiiunde sunt islqi voces,Non enim quod volo bo-
une misere qui meriie d'etre appelee du nom de num facio, sed quod nolo malum hoc ago 7 F.t
peche. En voila assez pour la relulation de Luther illud, Velle adjacet raihi, perficere auteni non
et cleCalvin. invenio (S. Aug. lib. m de Lib. Arbit. , cap. 18, n.
Mais Jansenius, avec bien plus de mauvaise foi 51). Quel precepte elait impossible a saint Paul,
que Pun et l'aulre her^siarque, a abuse de ceite <loc-' dont saint Augustin cile les paroles ? N'est-ce
trine de saint Augustin. Tout ce que le saini docteur point leSprecepte de la perfeciion de la juslice? Que
a dil de la perfectipn de la juslice, Jansenius Pappli- prouvent donc ce temoignage et les autres encore
que hardiment a Paction de la justice. Pour monlrer que Jansenius lireds meme endroit? Le seul mot
quil y a des preceptes qui sont iropossiblesa 1'boinmei perficere suffit pour lui enlever le lexle suivant,
par rapport a Petat oii il se trouve et aux forces pre- quil emploie ailleurs : Sed quod pcrficere bonumnon
senles qui lui sonl donnees, il ne fougit poinl de' est in polestale, ad merilum perlinel originalis pec-
ciier le livre de.Ja Perfeciion de la juslice, oii « Ce- cali (Lib. l ad Simplic, quwst. 1, n. 11). Saint Au-
lestius, dil-il (Tom. 111, iib. m, cap. 15, p. 525),, guslin veut dire que le peche originel est cause de
emploie loute la sublilite de son esprit et tous ses> limpuissance oii nous sommes d'accomp)ir le pre-
efforts a etablir la possibilite des preceptes; et sai cepte de la perfection de la justice, parce qu'apres
raison principale est quil n'y aurait point de sagesse5 le bapteme, qui efface le pecb6 originel, la concu-
a commander uhe chose irapossible. Saint Augusiini piscence ne laisse pas de demeurer, pour etre une
repond qu'on peut avec beaucoup de sagesse com- D matiere de combai et d'epreuve.
mander a un homme de marcher droit, afin que,, I Dans1'avidite oit je suis, me dil alors le liceiicie',
s'apercevanl qu'il ne lepeut faire, il cherche un ho- re- de vous enlendre sur les autres questions, je treroble
niede a soh infirmile: Respondetur, consultissime que vous n'alliez enfiler tous les passages de saint
mini prwcipi, ut reclis pedibus atitbulet, ul cum se nont Auguslin, que Jansenius eroploie ici ou ailleurs contre
posse petspexeril, medicinam tequirat du (Lib. de Perf. la possibilite des preceptes, et que vous n'enlrepre-
ittst., cap. 5, n. 6). i Le seul liire livre et less niez de les refuler Pun apres Paulre; nous n'aurions
— Je vous les epargnerai, repondis-je,
paroles de Celestius font voir qu'il esl ici queslioni janiais fait.
du precepte de 1'impeccance: lterum quwrendum est,, car ces passages ou bien regardent Ja perlection de la
ulrumtte prwceplum sil homini sine peccalo esse. justice, ou ne la regardent pas: sils regardenl la
Jansenius ne rougit point de repeier plusieurs foiss perfection de la justice, iJs ne souffrent plus main-
cet autre texte du meme endroii: Cunt enim videmus s tenant de difficulle; sils ne la regardent pas, il n'y
claudum qui sandri potest, recle ulique dicimus, Debet t a qu'a peser les lermes, ou a les rendre au texte d'oii ils
Iwmo isle esse sine claudicalione , el si debel, polesL sont lires, pour decouvrir1'abusevident que Jansenius
Nec lamen cum vult coniinuo potesl, sed cum fueril/ en fait. Ainsije passe a la seconde question, savoir:
adhibiia curatione sanatm , et medicina adjuverit vo- 111. Quelle sorle de pechi nous est devenunicessaire
luntatam (S. Aug., ibid. Jansen., ibid.); et cela en se3I la chule du premier hoitune.
pfoposant de couvaiucre ses lecieurs, .que les pre- depuis
ceptes, tcls que nous les concevons ordinairement,> A la fti) du livre de Perfeciion de la justice, sainl
937 VERITABLE CLEF DES OUVRAGES.DE SAINT AUGUSTIN. 93S
Augustin rapporte le sentiment de quelques docleurs A <jie"',quidquid minus etat ex vitio etat, el cui non
cathoiiques de son temps, qui prelendaieut, non pas minus sit, donec ad eam fortiludinem venialur, ubi tota
comme les Pelagiens, que 1'homme en cetle vie peut hominis absorbeatur infirmitas (Lib. de Nat. et grat.,
etre maitre de ses premiers mouveraents el des ri- cap. 38, n. 45)? Cest pourquoi, dans le ciel, ou
volies de la chair, mais que les desirs deregles et in- nos teiiebres seroni entierement dissipees et la con-
deliberes de la concupiscence, auxquels bn ne donne cupiscence deiruile, rien ne s'opposera a la chariie ni
aucun consentement, ne doivent pas etre censes des dans Pesprit ni dans le cceur; ia charite possedera
peches. Quoique le saintdocteur n'ose censurer ce toute Petendue des puissances de Pame, et en ce
sentiraeut, il ne Papprouve point, et il le croit faux. sens elle ne pourra croitre, ni etre susceptible de
11distingue donc deux sortes de peches, Pun que plus ou de moins. Ipsa dileclio non solum supra
dans Pecole nous appellerions materiel, qui n'est quam hic habemus, sed longe supra quam pelimus et
point une faute, et que Dieu nimpute point; 1'aulre inlelligimus erit; nec ideo lamen plus esse poterit
qui, selon noire langage, est un peche formel et une quam ex toto corde, ex tola anima, ex tota nienle. Ne-
faute punissable : Postremo, si exceplo illo capile que enim reslat in nobis aliquid quod addi possit^ad
nosiro sui corporis salvatore, asseruntur vel fuisse vel tolum, quia si resiabit aliquid, illud non erit lo-
esse in hac vita aliqtd homines justi sine peccato; sive lum. (Lib. de Spir. et lilt., cap. 36, n. 64). Le de-
nunquam consenliendo desideriis ejus, sive quia pro faut de charile, tant qu'elle n'est poiut parfaile, et
nullo peccatohabendumesl, quod luntum esl ut hocpie- la plus grande qu'elle puisse etre, au sens que je
tati non imputet Deus (quamvis aliler sit beatus sine viens d'expliquer, est donc le peclie oppose a la
pcccaio, aliter autem bealus cui non imputat Dominus TJperfection de la jusiice ; lout desordie inierieur,
peccalum), non nimis existimoreluclandum. Scio enim meme indeiibeie' et iuvolontaire, lout seuliment de-
quibttsdam esse visum, quorum de hac re sententiam regle, quoique necessaire et prevenant, est ce meme
non audeo reprehendere, quanquatn nec defendere va- peche.
leam (Lib. de Perfecl. juslUiw, cap. ult. 21, in fine, II n'est presque pas possible d'ouvrir les Iivres de
u. 44). saint Auguslin conlre les pelagiens, sans en ren-
Saint Augustin dislingue ici deux sortes de peches, contrer sous sa main les preuves les plus evidentes.
comme il a distingue deux sorles de precepies. Une «II n'esi pas queslion, dit-il, de ineltre un frein a la
sorte de peche qui est le consentemenl au mal, et concupiscence, elle ne doit en aucune fatjon se trou-
une sorte de peche qui est le sentimeut du mal: 1'un ver, et elle ne se trouvera point dans celte perfec-
est contraire a 1'action de la justice; Pautre esi con- tion de la justice, ou il n'y aura point de pecbe :
traire a la perfection de la justice. La premiere sorle JVonfrettari, sed omnino esse non debet, necerit (con-
de peche rend Phomme coupable, parce qu'elle est cupiseeruia) in illaperfeciioiiejustiliw, ubi nullum erit
opposee a un precepte que nous pouvons accomplir onmino peccaium (Lib. de Perf. jnst., cap. 8, n. 18). >
en cette vie ; la seconde ue rend Phomme que mise- Pour faire voir qtie Job n'a point ete exerapt de pe-
rable, parce qu'elle est opposee a un precepte que che, la demiere raison que le saint docteur apporte,
nous ne pouvons pasaccomplir en cette vie. Le sainl est que Job pouvait eompter parmi ses peches les
doeteur ne s'est pas coutente. de distinguer ces deux revoltes de la chair quii eprouvait malgre lui : Po-
especes de peciies, il les a exactement definies. test etiam quod dixil; et annoiasti, si quid iiwilus com-
< Le peche, dit-il, est une volonte de commettre misi, ad illam vocem perlinere, qua dicluin est ; Non
ou de retenir ce que la justice defend, el dont il est G enim quod volo ago, sed quod odi lacio (Lib. u de
libre de s'abstenir: Peccatum esl volunlas admilteiidi Peccat. merilis etremiss., cap. 10, n. 15).
vd retinendi quod jusiitia vetal, et unde iiberum est Ati lieu de vous faire une liste euorrae de passages
abslinere (Lib. de Duabus Anim., cap. U, u. 15). a la manierede Jansenius, je me contente d'avancer
Cest la definition du peche qui esi oppose a Pac- quesaint Augustin, pour forcer ks pelagiens a cou-
tion de la justice ; il s'eu etait servi conlre les ma- venir que uul homme en cette vie n'a ete sans peche,
niclieens, jl la repete et Papprouve en plusieurs en- apporie coiitinuellenient Pexemple et les paroles de
droits deses 6crils coulre les pelagiens (Lib. i Oper. saint Paul, qui se plaintd'un peche habitanl dans sa
Imp., n. 44, 45, 46, 47; lib. n, n. 38; tib. vi, n. 17, chair, qui deplore la lyranuie de la loi de ses mern-
21). Four Pautre espece de peclie qui est oppose a bres opposee a la loide son esprit, qui prie trois fois
la perfection de la justice, il dit qu'elle consiste dans le Seigneur de le delivrer de cet enuemi domesiique,
uu deiaut de charile. II y a peche, dit-il, quand la sans pouvoir etre exauce. 11rebat sans lin cet argu-
charite n'est pas lelle qu'elle doit etre, ou quand elle ment dans ses premiers ouvrages contre les pelagiens,
est moindre q'elle ne doit eire, soit qu'on puisse dans tous ses livres contre Julien, dans les sermons
eviter ee defaut par sa volonle, soit qu'on ne le 151, 152, 154, 155, 156 de la derniere eilition, quii
puisse pas eviter: Peccatum est autem, cum vel non a prononces a Carihage, au temps que la controverse
esl chatitas quw esse debet, vel minor est quam debet, sur Vimpeccance etait le plus alluraee. J'ai compte
stiiehoc volunlalevitari possit, sivenon possit (Lib, de plus de cent cinquante eudroits ou il le repete, et je
Perf. jitst., cap. 6, n. 15). ne les ai pas a beaucoup pres tpus compies. II croyait
II pourra paraitre surprenant que pour Pexclusion Q certainement que c'etait la une preuve sans replique;
de tout peche saint Augustiu exige non-seulemenf la mais il avait tort de la regarder comme triomphante,
charite, niais une charite a laquelle on ne puisse rien elle est au contraire la plus pitoyabie, si le peche
ajouler, cui ni/ti/ addendum esset (Lib. de Nat. et oppose a Vimpeccancepelagienne n'est pas tel que je
grai., cap. 42, n. 49). Ne savait-il pas qu'elle peut 1'ai decrit.
croitre a linfini, et que dans le ciel parmi les bien- « Je ne fais p.ss le bien que je veux, dit saint Paul,
heureux il y aautani de degres differenls decharile mais je fais le raal que je ne vetix pas : Non quod
que de degres differenls de saintele et de gloire? volo bonum hoc ago, sed quod odi^malum illud facio
Mais il faut prendi e garde que le saint docteur, dans (fiotn.VII, 15). Ce n'est pouttant pas moi, ajoute-t-iJ,
ses disputes conlre Ies pelagiens sur 1'impeccance,ne qui fais le raal que je hais, mais c'est le peche qui
mesure la charite' que par rapport a deux de ses habite en iiioi: Nuncautem jam noriego operor illud,
effets. Le premier esl de dissiper les teiiebres que sed quod habitat in me peccalutn. Ma grace vous suf-
le peche originel a repandues dans notre esprit: St fit, dit le Seigneur a PApotre, car la vertu se perfec-
esse nondnmpotest tonta dilectio Dei, quantailti cogni- tionne dans l'iiifirraite : Sufficit libi gralia mea, nain
tioni plenw petfeckeque debetut (Lib. de Spir. ei litt., virtus in iiifirmilale perficiiur(II Cor. XII, 9). » Donc,
cap. 30, n. 65). Le second est d'eteindre les mou- conclut saiot Auguslin, nul homme en celte vie n'a
vements de notre appeiit sensuel: Postremo si in ete sans peche. Ne devrait-il pas plutot conclure :
Abet justo elmrilas Dei, qua una vere justus est qui- Donc, malgre les importunites et les sollicitations de
cunquejustus est, adhuc eral qtw posset et deberet au- ta cliair, quelque homme, par exemple saint Paul,
PATROL.XLVH. 30
 939 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINi. 940
a «Slesans pechei Ainsi 1'exclusiondu peche formel A rendre raison pourquos il a pris plutot daris Adam
n'est qu'une partie du dogme.de rttnpeccance pela- que dans les autres bomraes I'exemple' de ce q'u'ii a
gicnne; celle que corabat le plus souvent et princi- pretendu d^fihir, et qui s'appelle simplement pech^.
pnlemenl sain.t<Augustinest 1'exclusioiidu peclie ma- Mais Jansenius veut absplument que la defiiiition de
teriei. Les pelagiens ne voulaient pas reconnaitre saint Auguslih soit iiniqueirient propre dupdche paf
ceite sorte d.e.peche; ils preiendaienl que rien de de- lequel Adam Cst dechu de 1-etat.dirinocehce. ll est
regle' en nous ne pouvait elre necessaire. embarrassb de ces |>aroles: Mu/(d quippesiini, quw
Mais que fait Jansenius? II explique du premier agunt homines, a quibus eis liberumeslabslineie. Com-
article ei du peehe formel ce que le saint docleur ment s'en tire-t-ili?IJ place avaiit toute habitudc de
dit du secortdarlicle etdu peche materiel. L'autorite peche la liberte que saint Augustin oltribue aux
et les paroles rie sainf Auguslin d'llippone, ensei- liommes, et selon ies idees de son bon ami Calvin,
griaiit contre les pelagiens la necessiie cPeprouver- il ne dislingue point cette liberie de la grace efficace,
les tenlations inlerieur.es qui nous porient au peche, qui deiivre les honimes de la servitude du pdche et
sont employees par PAugustin d'Ypres a euseigner les empeclie de le commettre, scilicei aitte contra-
conire PEgiise la rieeessite de coitseiitir au peche clam peccandiconsuetudinem;et cum jam gralia a pec-
(Jans., tqm. II, lib. in de Slalu nalurw lapsw, cap. 9, cati servitttte liberali sunl (Jans., tom. II, lib. m de
pdg. 470, ttc). Voyezl'exposition infidele.et artifi- Siatunalutoj- lapsm, pag. 472). QiPenlend-il par la, et
cieuse quil fait de la dispuie entfe saint Auguslirt et que fait-il dire a saint Augusiin? Que les hommes
Julien sur Ja defiriition du-peche. sorit libfes de s'abstenir du pech^, quand ils s'en
Le vefitable sujei de cette dispule est que Julien . abstienneiit; au lieuque Je saint doeteur dit que les
retysait de eonfesser que les raouvements deregies et B Iiororaes sont Jibres de s'abslenir du peciie quand
indelibt5r.esde la cbair fussent en aucun sens des ils Je commeltent-: Multa quippe sunt, qum agunt
peclfes; a moins qu'on ne lui monlrat que Ja defini- homines, a quibus eis liberum est absiinere. Seconde
tion du p«5cliedonnee autrefois par saint Augustin infideiiie.
nieiiie dans ses-livres contre les mariicheens, con- Au regard de ce qui est tout ensemble peche et
vieht a pes m.ouveinents.Cesl celle que j'ai apporlee peine du pechti, auquel la deiinition donn&epar saint
ci-dessus, savoir: Le peche est une volotile de cora- Augustin dans ses ouvrages contre les maniclieens ne
meitre pu de.relenir ce que la jusiice defend, el dont couvient pas, et dont Piiomme n'est pas malnlenant
il est libre de s'abslenir : P,eccatutnesl volunlas ad- libre de s'abstenir, saint Augustin n'en apporie point
tniilendi vel retitiendi^quod, justilia velal, el unde libe- d'autre exemple que les deux miseres qui sont les
rumest'absliitere,(S.Aug., lib. de Duabus Anim., cap. effels du peclie,originel, la concupiscence et ligno-
11, n. 15). Saint Auguslin lui repond que la defini- rauce, ei il revieni eticore aux paroles de saint Paul,
tibh dopt il pajlait, et donl en vain il se prevalait, qui se plainl de la tyrannie-qu'exei'ce sur son esprit
regardail 1'espece de peclie dans laquelle seulepou- 1'aiguiHon imporlun de sa Chair : Tertii vero generis,
vait lomber le premier hoinme quand il eiait eu- ubi peccqtumipsum el pmnq peccati potest intelligi in
cofe ihhbcent, parce qu'alors sa chair elant parfai- eo qui dicit: Quod nolo maium hoc ago, etc (Jbtd.).
teraent sburoise a Pesprit, il lui eiait librede s'abste- Que saini Augustin n'apportait-ii pour exempie tous
nif ile tpui ce quil fitet.de lout ce quil seniii en les peches que les hommes commeiletit a present!
vlolaiu le prcceple de la justice; mais quedans Pe- riea iPauraiteie plus jusle dans la pensee de Janse-
lai present, 11n'esi pas libre a liiomme de s'absienir1Q nius; mais uu peche idesaint Paul lui est ici fort in-
des oppbsiiions et des,reptignaiicesqui soulevent son commode, il le sent, et ildetourne adroitement 1'at-
appeiit sensuel cohtfe la raison et la loi. Adam: tention desou lecieur de la personnede PApolre par
quippe binniiw quqndo peccqvil,nihil in se habebat! cet etrange commentaire : Ceux qui disent, Je ne
tndli, qub nolens urgerelur ad operatidum.maluni ; et', fais pas ce que je veux, ou, ce qui est la meme chose,
prqpter quod dicerel: Non quod vplofaeio bonum, sedl ceux que la concupiscence a lellement subjugues,
qubd holp malum,ho,cago. Ac per hoc egit peccando> quils ne manquent point-defaire.toutcequ'elleleur ins-
quod justiiia veldbat, et unde Jiberumesl abstinere. pire: Qtttdtcunl, Non quodvolo, hocago, iwc est, quos
Nuric et qui dicil : Quodtiolo nialum hoc ago, absti- ita habet concupiscenliasubjugalos, ul faciant quidquid
' riere iride liberum non.esi (Lib. i Opet. imp., n. 47). illa compellil. Et il donne ce commeniaire pour
Cest le 'desordre et la revolie des sens dont saintt eiuprunle de saint Augustin, qut ailleurs eiitend ainsi
Augiisiin dit quil n'est poi.nt roaintenan.t Jibre ai ces paroles de l'Apotre. Le roalbeur est que, dans
1'lioriime.de s'abstenir, qbsiinete in.de; et janseniuss 1'endroitcite par Jausenius, qui est diin ouvrage com-
suppose que c'est du peciie lorrael, du conseuiejiieiut pose longtemps avant celui donl il e\plique le lexte,
au pbche, que parle le saint Pocteur. Premiere infi- !e saiut docteur rejeite cette interpretation corome
delite. ires-lausse. Ego enim pulabam dici isia non posse,
Saint Augusfin ajoute quil faut distinguer tro.is S ntsi de iisquos ila liaberel carnis concupiscenliasub-
choses, le peclie, la peine du peche, et ce qui est to.iit it jugaleSj,ul facerent qutdquid ilia compelteret,quod de
ehsenible peche et peine du pech6. ll.explique saa Aposlolodementis est credere Sed poslea meliori-
pehsee pardes exemples, La premiere chose, dit-il,I, ** .n bus.el iiitelligentioribuscessi, vel potius ipsi, quod fa-
se rertConlresans difficuliedans Adam; car les hom- i- tendtttn est, veritali, ul videremin iliis Apostolivoci-
mes ibni quantite tje niauvaises aclions donl il leurr bus gemitun}esse sanctorum conlra carnales concupi-
est libre de s'ab.sienir,; mais personne n'a joui dee scetiliasdiinicanlium (Lib. vi contra JuL, cap. 23,
laul de libefte qu'Adain. Trium generumsi requiraiir i- tt. 70). Troisieme infirieliie,
tur exempla, primi getteris in Adam sine ullo nodo o Ne craignez point, je vous epargnerai la discus-
qumstionisoccttiril. Mulla quippe sunt, qum agunl hoi sion accablante d'une fouJe enorme de passages que
miiies, q quibus eisiitierum esl abslinere, sed nutli iam n Jansenius accumule pourappuyer celte erreurj que
liberuiiiest quarii illi fuii (Ibid.). II est aisede conce-
s- lhomme esi mainlenant necessiie au peche. 11iPen
voir en qttel sens le saintdocteur avait dit que la ia allegue pas un seul qui iPaii pour objet dans saint
deiinilioii regardait Adara : Ipse est Adam,,quemno- i- Auguslin le peclie onpose a la perfeciion de la jus-
stfa illa, quw iibi placuil, definitiq intuebalur (Ibid.).).. tice, le. peche materiel des mouvemenls indeliberes
Ce h'esi pas adire qu'elle regardail seulemenl Adani, i, de la concupiscence, ou des effels causes par Pigno-
ai rance invincible.. Jansenius a trompe le monde en
'i mafs qu'elle seule convenait aux peches dpnt Adam
elalt capable dans iinelai 6u il n'eprpuvait rien en in faisant d.isparaltre ie veritable eiat de 'a question
lui de deregle : car, selon le saiiu docteur, cette de- j- entre saiiit Augustin et les pelagiens. II faut loujours
linition apparlieitt de.plus auxmauvaises aclions que le se souvenir que ces heretiques niaient 1'existencede
foni %.pfeseht les iibmnies, el donl il assure quilsis ce pech.e.maiei:ie),«n,j5o.uteiiant, par un orgueii stoi-
peuvfihl s'ai»sieiiir; si ben quil se croit oblige de le que, que rien daus Phomme ne pouvail etre dere»
941 VERITABLE C.LEF DES QUVRAGES DE SAINT AUGUSTIN. 942
gle que par ia faute libreet personnelle de 1'homme; A J! lat souvent de la plus parfaite justice, soit par des
de plus il est necessaife de reriiarquer que saint Au- actions libres, soit par des aciions rieiiessaires (c'esl
gustin, suivant Pusage de son tenips et de s.i langue, ce quil faul biendereraarquer); d'ou ils concluaient
aulorise par 1'Ecriture, non-seulement avait droit, quela peiiection la justiceeiait propre de 1'etat
rnais ne pouvait pas se dispenser d'appeler du nom cPAdam, d'ou nous sommes dechus par le p6che ori-
de pecbe toutdeiaut et toute misere que la prevari- ginel. II 11'estdonc pas etonnant que dans cette con-
calion d'Adaffl avait introditils dans Ja yolonte hu- troverse ils confondissent ensemble le peche formel
maine contre 1'ordre etabli de Dieii et Ia perfectiop et le peime materiel: Pun et 1'autreservaient a leur
de la premiere origihe. but aussi evideinment, et le peche materiei plus effi-
Ce n'est pas la faute du saint docteur si, selon cacement.
1'osage et le genie des langues modernes, le mot IV. Quelle sotte de pechi est attqclieea Pignorancein-
peche reveille toujours dans nos esprits lidee d'une vincible, et tous ses effets.
faule. Saint Augustin traile de pelagienne la maniere
de penser de Ceiestius, quidisait perpetuellement du Le melange des traits qni cohcernent le peche for-
peche materiel et epritraire a la perfeclion de la jus- mel et le peche materiel est ordinaire et frequenl
lice, ce quil "ne pouvait veritablement dire que du dans les ecrits des saints docteurs, quand il est ques-
peche formel el contraire a Pacfion de la justice; lion de lignorance, et en voici la raisoo. Les pela-
parce qiiea cet lieresiarque voulait quil h'y eut riert a giehs etaient fort embarrasses a eet cigard, ils ne
nlamer, desavouer, a reformer et a cdrriger dans savaieut a quoi se determiner, ni a quoi s'en tenir,
les plus promptes sailliesdes mouvemenls de la con- JJ j poUr arreter sur un point fixe leur doctrine clvance-
cupiscence, qu'autant que nous negligerions de les lante. Ils avaient avance d'abord que l'hornme juste,
regler et de les reprimer, ce quil pretendait eire a qui ils auiibuaient le pouvoir de se 'gafanlir de
toujnurs eu nolre pouvoir. tout peche, nignorerait rien absolument de ce qui
Tahdis que je parlais, Je Iicencipiavait eri main Ies aurait quelque i apport a Pobservation de Ia loi. Ainsi
ouvfages de saiiit Augusijn contre les pelagiens, et 1'assure saini Jerome : Unde et vos asseritis eos qui
il lisait les passa^es que Pavais marques a mesure absque legis scienlia sunt, peccata.vitarenon posse \In
que je venais a les ciier. II m'objecta alors qiie dans, Epist. ad Ctesiph;, lom. IV, p. 476). Et ailleurs :
la suite du texte il avait jele les yeux sur plusieuxs Dicis sine peccalo esse non posse, nisi qui scientiam
proppsitious et expressions qui ne pouvaient etre v^- legis liabuerit (Lib. i Dial., p. 500).
riflees que du peche forroel, et de ce qui s'appelle On voit par les paroles qui snivent que, selon la
une faute, aux eiidfoits Uiemesou je souienais que le meihode de tous les heieiiques, Pelage ne roanquait
saint docteur traitait du peche materiel et d'une pufe pas de flatter Jes daraes, et quil etair bien eloigne
misere de la volonie huraaine.—Cela ne doit point d'envier au sexe le droit d'aspirer a la science par-
vous surprendre, repondis-je, et vous arrivera bieu faite de la loi. Sur quoi saint Jerome le faille ainsi :
pius souvent quand vous lirez les passages qui con- Quotus eritm quisque Christidnorum habet legis scien-
cernent lignorance. Cest une matrere que j'ai a Cdeur tiattt, quam in muliis doctofibusEcclesiw attt raro aut
de bien eclaircir. Pour la traiter a fond, il me sem^" difficulterinvenias? Verumiu tantwes liberalilaiis, ul
ble que je dois meltf e sous un nouveati jour la noiiort favoremtibi apud Amazonasluas concilics., ut in alio
du pdche que saint Augustin oppose a Timpeccaiice loco scripseris, scieniiam legis etiam feminas habere
pelagienne. Le saint docteirr cOncoit le peche eft ge- Gdebere
( (Ibid.).
nerai comme un mouvemeut de la volohle qui s'e- Cependant, les catholiques; ayant demontre' que
carte de la juslice, je dirais, qui separe la volonte' rignorance etail quelquefois invincible, les disctples
humaine de la juslice, sil s*agissait du peche habi- de Peiage prirent le parli d'enier qu'en ce cas on
luel. II divise le p6che en deux especes, Pune qui commit auctui peche^en conirevenant a la loi, dans
ecarle ia volonie de Paction de la justice, Pautre le sens que de part et d'a»tre on entendait le rnot de
qui ecarle la volonte de la perfection de la justice, peche, qui ne signifiait pas plus une faute qu'Un de-
c'est-a-dire de cetie justice dans laquelle fiotfe pre- faut et une miiere iucompatible ayec la paTfaitejus-
mier pere a ete cree, a la possession inamissible de tiee. C'est-a-dire que les pelagiehs refusaient d'a^
laquelle nous sommes destines dans la vie future, a vouer qtPune lellfeaction, coosideree materieliement
laquelle nous sommes obliges de tendre, dont noris ei en elle-meme, fut mauvaise , digne de blame et
devons nous approcher sans cesse, en devenant de de reiorme, et qiPelle eht besoin d'excuse. Au con-
jouf en jour plus jusles et iravailiant continuelle- traffe, ils la lenaient pour boiuie et si rt?gulierej
ment &notre peffection. que la delicatesse de la plus parfaite jusiice devait
Saint Jerdine a pu les memes idees que saint Au^ s'eri accbmmoder; de sorte qu'un liororaequi bieiiins-
gustin la-dessus. lls ont enseigne Pun et Pautre qu'e iruit de la loi Pobserverait, nela vaudrait pas mieux
ce peche, qui, ainsi que je Pai dit, ^eraitappeledans qu'un autre qui par ignorance transgresserait. Cest
. 1'ecole maigriel, •devait etre humblement avoue, ce que nous apprenons de saint' Angustin, qui parle
blame et deplore comiiie une misere, ei quil fallait aiiisik Julieo : Percje ad cwtera. Et vanis vanibtdvon-
faire des efforts pour s'en delivrer, du rooins en par- texe. quando quidem dicis ex hoc inteiiigi dtbere
lieet autant quil eiaii possible; maisils n'ont eugafde "> perfectam ignorattlism- fustitiam nominari...., Cur
de croire que ce peche nous rendit coupables devani, ergo eos non rioininas juslos, si perfecta- ignOrantta
Dieu, et digues d'aucune puniiion, comme si c'eht justitiw nomine nunctcpanda est? Nihil' est namque
ele une faute. perfeedus ignorantia; nihil ergo voceiuret justitts:...-.:
La premiere erreur des pelagiens, je le repete eu- Numquid virtulemdiciurus esnon essejusiitiam? Que-
cofe une fois, fut cPa.ssurer que liiomme e'n eette ntodoigituririfansnondumplenus est virlute, sed•ca-
Viepouvait se rendre si parfait, quil remplit entie- pax, cum pienus sit ignorantia, quam dicis esse jus*
i-ementPidee chiraerique du sage que les philosophes titiam, nisi virtutemnegesesse juslitiam (Lib. m Contrit
paiehs s'ei3ient lorgee. Or, dans les combats que les JttL, cap. 19, n. 3S)?
saints Pere? onl livres aux pelagiens sur ee Sujet, Les ptVagieivsaMerent si loiii en faisantl?apologiei
c'etati; a ces heretiques de montref que Phoinme de lignorance, et se laissefertt teilehient eiTip^rter a
etait capable de premlre un tel empire sur tous les la passion de la juslifier ,*qu'on leur attiibuacoraw
mouvemenls de son ame, quil pargeat toutes ses rtTunementde croire (comme saiui Jerome lelaU' en-
aclions du plus leger defaut, en sorte quil ne lui tendre) que lignoratice, linadvertance etl'oubIin'e-
eciiappat jainais rien qui fflt lant soii peu contraire taient paspeche, s'i oii y eiail toinbe par une simplia
a la perfection de la justice. Mais il suffisait aux negligenoe, et non pas paf une volPnte entierement
saints dbcieiir*,q.ui refutaient les pelagien.s, de faire directe, qui eViip et fuit la lumiere; aveugte- ou dis-
voir^quil tfetaif pas possibie que liiomrae nps'ecar- trait Pesprit en liaitie de la vefite. Voila pourquoi
 943 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 044
Ies saints docleurs, en disputant contre ces hereti- A Auguslin (Lib. I de Peccat. meriiis el remiss., cap.
parleniindifferemmentdansles roeroes termes 26, n. 66) ? Scilicel nunc niilii lalissitna Scripturarum
e 1'ignorance vineible el de Pignorance invincible. testimOniaperagranda, ut doceamerrorem et ignoran-
3ues,
A quoi il faut ajouter la raison que j'ai deja insinuee, tiam esse peccatum? dit saint Jerome (Lib. i Dialogi,
qui est que les pelagiens etaient egalement convain- pag. 504). Sainl. Auguslin apporte presque partout
cus, si on leur montrait que Phommes'ecartait de la lignoraiice des enfanis pour exemple de ce peche ;
parfaite justice, soit en commettam un peche formel et sairit Jer6me, pOur en ddmonirer la reaJile par
par Pignorance vincible, spit en commeitani un des iraits cle Phistoire sainte, va chercher jtisqu'a
peche maieriel par Pignorance invincible. lignoraiue de Jacob, quj ne savaii point ce qu'etait
Mais il y eut encore a cel egard de la varieie dans devenu son fils Joseph ; de Samuel, qui ne savait
1'opinion des peiagiens, et il est vrai que le plus point lequel des Uls d'IsaieDieu avait destine a eire
souvent Julien, Celestius ct Pelage raeme paraissent ie roi de son peuple ; d'Ahias de Silo, qui ne con-
reconnaitre un veritable peche dans Pignorance vin- naissait point la reine disrael, epouse de Jeroboam.
cible, quelle qu'ellefut. Jansenius en donned'assez IJ est vrai que saint Augustin parle d'un liomme
bonnes preuves, telles que sont ces paroles de saint baptise en ces termes: t II est exempt de tout peche,
Augustin a Julien : Ecce meriio reprehendisii eos el mais non pas de lout mal: Omni peccalo caret, el
graviler, qui supersederunt scienda cognoscere(Lib. vi non omni tnalo (Lib. vi conlra JuL, cap. 16, n. 49). >
conlra JuL, cap. 1, n. 2.). Et cetle proposition de Mais il trouve que son expression n'cst pas assez
Ceiestius, condamnee dans le concile de Diospolis, correcte, parce qu'elle restreiiu Pidee du peche a ce
quod oblivio et ignoranlia non voluntatem
subjaceant peccalo; U qui fonde la deriominaiion et Ja qualite de coupable;
quoniam non eveniant secundum sed secun- il la reforme donc de la sorte : « Pour inieux dire ,
dum necessilaiem(Lib. de Geslis Pelagii, cap. 35, n. le Jidele apres sonbapteme est exempt de totit ce
65). Et-surloui cetle maxiroe de Peiage, Iwminem qui j eut se renconlrer dans tous les maux qui le
pervigilard debere ne ignoret; ideoque esse culpandam rendent coupable, mais il iPesl pas exempl de tous
ignoratiliam, quia id Itomonescil negtigentiasua quod les maux : Quod planius ila dicilur, omni reatu om-
adhibiia diligeniia sciredebuissel (Lib. de Nat. elgral,, riwm malorum caret, non omnibus malis. Enfin , li-
cap.il, n. 19). gnorance met Phouime dans un etat oppose a ia
Peut-eire ces hereiiques ne blamaienl-ils qu'une perfeciion de la justice; d'ou il s'ensuit, dans les
negligence grossiere : quoi quil en soit, saint Je- principes de saint Auguslin et de saint Jerome,
rdine ne laisse pas d'alleguer eu preuve conire eux qu'elle esl elle-meme un peche aussi bien que ses
la puuition d'Oza, qui fut frappe de mort (11 Reg., effets.
vi) pour avoir imprudemment leve la niain vers Par- Cest pourquoi Luther et Calvin, qui ont appris a
che du Seigneur : David juslus et ptopheia... ul videl Jansenius Je secret de debiter une monsli ueuse lie-
ignorantiam Domini furqre apunitam, lerretur alaue resiedeux sous le nom de saint Augustin , eti confoudanl
tristalur, nec quwril causam Dontino, quare percus- les especes de peche contre 1'aclion de la jus-
serit ignoranteni (Lib. i Dial. sub fin. p. 508); la tice et conlre la perfection de la justice, etaient
punilion de David, a qui une pesie envoyee de Dieu meilleurs dialecticiens que Tev^que d'Ypres: ils ont
enleva 70,000 de ses sujets, parce quil en avait or- erre plus consequemment, quand ils ont mis pour
donne le denombrement (II Reg. xxiv), en quoi il ^~ principe de leur dogme sur lignorance invincible,
ne croyaii pas mal faire , 6'um juberet ut fteret, uti- que la concupiscence et Jignorance en elles-memes
que quid diceret ignotabat; el lamen se ipse tepte- et de leur nature raeiitent la haiue de Dieu, sonl
hendit, el pto hac culpa septuaginia hotninum tnillia des peches formels et proprement diis, et soiu dans
atigeli gladio ttucidanlur (S. Hier., ibid.) ; les sacri- nous loute l'essence du pethe originel. De Ja les
fices de Job pour Pexpiation des peches que ses en- deux heresiarques concluent que le peclie originel
fants auraient pu commetire par ignorance (Job. i, demeure apres le bapteme, puisque la concupiscence
5) : Vnde el Job offeti hoslias pro filiis suis, ne forle el lignorance dtmeurent, que tout Petfel du bapteme
per ignorantiam in cogitalior.e peceaverinl (Lib. i est d'dier Pimpuiation exterieurede ce peche, qui
DiaL, pag. 504). 11est clair que ces exemples mar- est par ce sacrement non pas efface, mais couveri et
quent une ignorance viricible. enseveli, parce que Dieu, en vue de Jesus-Christ,
Outre cela, saint-Augustin nous donne lieu de faire remet la peine quil aurajt droit d'exiger. Us con-
ici une observation importante, c'est que les pela- cluent encore que tous les effets de la coucupiscencis
giens admeltaient une sorie dignorance invincible , et de Pignorance sont auiant de nouveaux peches.
qui dans le fond etait vincible, savoir celle dont Jansenius est d'accord avec ses maitres quant a
1'homme pouvait se delivrer par le secours de la Pessence du peche originei, quii fatt aussi consister
grace, quil aurait neglige dimplorer. Tractat etiam dans la cuncupiscence et dans lignorance ; mais il
isie depeccalis ignorantiw, eidicitlwminemprwvigilare n'oserait convenir avec eux que le bapieuie n'en oie
deber.ene ignotet; ideoqueesseculpandam ignorantiam, quelimputaiion exterieure, et je ne sais quelsdehcrs;
quia id hotno nescit negligenlia sua quod adhibila di- il veut que par la verlu de ce sacremem la concupi-
ligentia stire debnisset; dumDa tamen omnia potitts dispu- '[O scence ei„iignorance cessent de nous rendre bdieux
tet, quam ut oret et dicat, niihi inlelleclum ut di- et coupabies, c'est-a-dire, il veui que le peche originel
scam mandata lua. Aliud est enim non curasse scire, ne soit plus, et que sa nature reste (Jans. loin. II, lib.
quw.negligentiw peccata etiam per sacriftcia quwdam i, de Slalu naturw lapsw, cap. 1, pag. 186.)
legis videbantur expiari; aliud intelligere velle, nec Linconsequence de Jansenius ne se borne point
posse el facere contra legem, non inlelligendo quid fieri la. Quoiquil avoue que iignorance iuvincible n'est
velit. Vnde admonemur a Deo petere sapientiam , qui pas un peche, et qu'elle subsisle avec Pamitie de Dieu
dat omnibus affluenter, ulique his omnibusqni sic pe- dans les persoi.nes qui ont recu le bapteme, il assure
tunl, el tantum pelunt, qttomodoet quanlum tes lanta neanraoins en meme temps que les actions causees
petenda est (Lib. de Nat. el gratia, cap. 17, n. 19). par une ignorance invincible, quand elles se trouvent
Apres vous avoir ainsi expose les senliments des etrc contre la loi naturelie, sont des peches formels
pelagiens sur Pignorance, rien n'esl plus aise quede dignes.de la haine de Dieu eldes supplices eternels;
vons faire toucher au doigt le conlraste euorme qui c'est-a-dire que d'un principe iitnocent le crime est
se trouve enlre la doctriue de Jansenius et celle de un effet necessaire. Ce quil y a de plus etrange,
saint Augustin et de saint Jerdme sur le meme sujet. c'est quii preLendquil n'en est pas de meme par
Les deux saints docteurs liennent que lignorance rapport a la concup.scence, dont il enseigne que les
elle-meme est uri peche, et non pas seulemenl ce preroiers mouvemenis sont aussi imioceuts que leur
qu'on fait contre la loi par ignorance. Annullum est principe (Lib. u de Statunalurmlapsw,cap. 6, p. 3i2).
iunoranlim malnm, elideo nec purgandwn? dit sainl II est clair qu'en tout cela 11 contredit plus taint
915 VERITARLE CLEF DES OUVRAGES DE SAINT AUGUSTIN. 94(1
Auguslin qn'il n'est different de Lutlier et de Calvin. A / embarrassent, quelquefois bouehetU absolument le
Mais il n'est pas aise de decider sil estplus en con- passage de tout genre de veriie jusquii notis ? Ces
lradicli"n avec lui-meme qu'avec ses deux predeces- profondes lenebres qtii nous saisissent des linstant
settrs. N'est-ce pas seulement la feinte et Pequivoque de notre entree dans le monde, et qui nous tiennent
qni leseparent d'eux, et quinous derobent uneentiere enveloppes durant une longue enfance, les appelle-
conciliationetun parfaitconcertenlre tous les predes- rons-nous une ignorance du seul droil naturel ? La
tinatiens modernes? Quoiquil en soit, je n'ai fait que difficulte d'apprendre, de'concevoir, de retenir, de
commencer a vous exposer le contraste certain qui rappeler a notre memoire ce que nous avons su, lim-
desunit eirangemenl la doctrine de Jansenius sur possibilile de parlager nolre appliealion a lous les
l'ignorance,d'avec celle de saint Augustin et de saint objets qui la demandent, la tyrannie des mouvements
Jeiome. prevenanls de la concupiscettce, qui nous dtent le
Ces saints docteurs n'onl jamais pense a mettre parfait domaine de notre altention, la fougue subite
aucune distinction entre lignorance d'un fail ou du des passions, uneinfinite de circonslances quiresul-
droit positif soit divin soit humain, et lignorance du tent de la faiblesse et de la corruption de la nature,
droit naturel. lis ont appele peche geneialement et tous ces obslacles apporlent-ils moins d'empeche-
sans exception loute ignorance du devoir, quelle ments a la connaissance des faits qui interessent le
qu'elle fui. Bien plns, ils ne rapportent presqne point devoir, et a la science des lois positives qu'a celle de
cPexemplesque d une ignorance de fail ou de droit la loi naturelle ?
positif,quand ils entreprennentdeconvaincrelespeia- _," Cependant, dit Jansenius, il ne pafait pas raison-
giens, par 1'Ecriture, que lignorance soii vincible soit nable de croire que dans 1'etat dinnocence on eut
invincibleestiinpeche.Telssont, unhomicidecomrais ete informe dt tous les evenements qui se seraient
par unmalheur, que la loideMoisepunitdePexil, Ie passes dans le monde. Comrae sil siigissait ici de
vol secret d'Achan, dont Dieu memerend responsable loute sorle d'accidenls et de faits, el non pas seule-
tout le peuple; la transgression d'un edit absolumenl ment de ceux qui sont n^cessairement lies avec les
ignore, de laquelle Dieuconsulte fait connaitre 1au- obligations ! II est manifesle qu'ils'en frit renconlre
teur, quoiquece fulun prince agreable a ses yeux et peu de lels, si le premier homme n'avait pas peche,
qu il venait de favoriser d'une vicioire miraculeuse, parce que les lois positives aussi eussent eie plus
etquil expose a elre p.uni. Saint Jerome ne croil pas rares. Elles ne pouvaicnt etre utiles a Phomrae in-
s'egarer quand il va chercher cent autres traits sem- nncent que pour eprouver son obeisssnce, au lieu
blables, et il necraint pas qu'on lui reprochequ ils por- que nos besoins ont exige cette muliitude de pre-
tent a faux. ceples qui coraposent le droit positif hutnain et di-
Mais Jansenius en appelle asainl Auguslin, comme vin. Et ces besoins d'ou viennent-ils, sinon du peu
mieux instruit des erreurs peiagiennes, et plus en- de ressource que chaque homme trouve dans sa rai-
tendu a les combatlre ; il sera condamne au tribu- son parliculiere, du peu de droiture et de force qui
nal de saint Augustin. N'a-1-il pas remarque que cei lui reste dans sa volonte, depuis que la nature a ete
saint lui-meme use de pareils exemples et quil op- affaiblie et corrompue par Ie pecbe?C'est pourquoi
pose a la proposilion hereiique de Celeslius sur li- il a fallu que la sagesse des legislaleurs devint la
gnorance ei 1oubli, les sacrifices offerls dans Pan- raison commune de la sociele, et que, par le sceau
cienne loi pour Pexpiation des piches dignorance? G | d'une autorite respeclable, il fut donne a un seul de
Cunt tit lege sacrificia pro ignoranlia sicul pro peccato vouloir une lois ce quim grand peuple serait tenu
offeranlur (Lib. de GeslisPelaqii, cap. 18, n.42). Est- de faire toujours. Ainsi la nece<siie merne des lois
ce Jansenius ou sainl Augusiin qui n'a point reflechi posilives vient du pecbe; comment lignorance in-
que lous ces sacrifices ne sont ordonnes que pour vincible de ces lois n'en seraii-elle pas une suiie?
des ignorances de faii ou de droit posilif ? Potirquoi donc, repond Jansenius , sainl Auguslin
Lutlier et Calvin onl bien mieux compris a cet enseigne-l-il en plus d'un endroit que Pignorance
egard la pensee du saint docleur. IIs n'ont poini des faits ou du droit positif excuse de peche? II en-
fait lant de lacon pour taxer egalement de pechei seignn de meme en plusieurs endroils que Pignorance
loute sorle digtiorauce et lous ses effeis. lls s'eni du droii naturel excuse de peche, comme on l'a tant
sonl lenus a la generaliie de cetie condition sans la- de fois dementre conlre les vaines allegaiions de
quelle saint Auguslin jitge qu'on a tort de se flatter Jansenius. Ainsi le moyen de concilier le saint doc-
cPetre sans pcche, et qui consiste a avoir une parfaite: teur avec lui-meme n'est pas de faire attention a
connaissance de loutes les choses qui appartiennent; 1'especedignorance, mais plutpt a Pespece de peche
a la jusiice : Si niliil eoritm quw pertinent ad jvsti- donl il parle. Toute ignorance invincible, selon saiut
liam.nos lalerel (Lib. de Spir. et litt.,cap.5S, n. 63). Augustiii, excuse du peche qui est contre Paction de
Telle a vrai dire devait eire et eiait elleciivement lai la justice, el nulle ignorance, meme invincible, n'ex-
doctrine des Pefes quisont entresen liceaveclespe- cuse du pdche qui est corttre la perfection de la jus-
lagiens sur ce sujet. Toute ignorance qui a quelque: tice.
rapport ai. devoir est opposee a la parfaile jusiice, et -.
^u' . Voila le nueud que Jansenius a feint de ne pas voir
par consequentliguorancedudroit positif et desfaits et quil a craiht de toticher.
qui influent dans la conduile des raceurs y est aussi Quoi! parce que Ltither et Calvin, Baius et Jan-
evidemmenl contraire que lignorance du droit natu- senius n'ont pas trouve bon de faire ce discernement,
rel. Toutes les deux auraient eie egalemenl bannies de: saini Augtistin sera pour cela complice de leurs er-
notre esprit, si nous n'etions pas dechus des avanta- reuis! Ce Pere se conformait au langage ecclesiasti-
ges et des privileges de Peiat ou Phomme a eie cree. queet theologique qui etaiien vogue de son temps,
Jansenius subiilise vainemenl pottr monirer quei en appelani peche non-seiilement une faute, mais
l'une et non pas Pautre est une suite du pecbe ori- encore tout defaut non criminel de la volonte
ginel (Jans. tom. II, lib. n, de Slalu naturm lapsm,, qtti deroge a la noblesse de notre origine et a
cap. 6, p. 311; ; car cerlainement tout ce qUi nousi Ja perfection de Petat dinnocence a laquelle les
derobe la connaissance des regles d'agir meme ar- pelagiens voulaient qu'on put pretendre ei atteindre
bitraires qu'une autorite legilime nous prescrit, loutt en cette vie par les seules forces de la natnre. Caj
ce qui nous cache les accidents d'oii nait un chan- cerlainement il ne s'est pas fait un diclionnaire par-
gemenl de conjouctures auxquellcs la raison veutt liculier, et un tel langage n'esi pas de son invenlion.
que nos demarches soient conformes , tout ce qnii Aiant lui saiut Jerdine s'en est servi, ct il en a de-
cause linadvertance, Poubli, les prejuges dont Pef- couveri le sens avee la derniere evidence dans les
fet est le violement de quelque loi merae positive,, trois livres de son Dialogue conlre les pelagiens.
est-ce autre chose que les miseres donl la source} Lisez l'endroil oii Oitobule, pelagien, fait cette
malheureuse esi le pecbe d'Adam, et qui tres-souventt demande a Anicus, catholique. < Donnez-moi um
947 SUPPLEMETSTUMAft OPERA S. \UGUSTINI. 948
temoignage du Noiiveau Testament oii 1'erreur et l'i-. A.minuee par le peche. Cars ajouta-t-il, a dessein de
gnorance et Pimpossibiiite du commandement soient me faire enlfer sur-le-cliamp en maiiere, l'explica-
regardes comriifi peches : Da mihi lesiimoniumNovi tion que Jansenius donne pour accorder ensemble
Tesianienli, ubi error el ignotantia el impossibiliias les differenls i.exles du saint docteur sur ce sujet, ne
hiandaiiteneaiurincrir)iine(Lib. n Dialogi, initio, p. S.erapoinl de votre goflt, et vous ne vous accommo-
510). » Atlicus repond : «»J'en produirai nnque cer- derez point de ce commenlaire quil a imagine :
laineiheiit vous ne pourfez contredire • Vnum pro- Nous avons perdu Ja liberte qui est une exemption
feram cui cerle conlradicere non poteris (Ibid.), i Et de necessiie, nous ayons conserve la libertc^ qui est
que) est ce temoignage sans repligue? les paroles de une exeu.iption de eontraijue; et en considerant
saint Paul, cjui se plairii des revohes imporiunes de i'une et i'autre comrae deux parties d'une nierae
la concupiscence, auxquelles il neconsent pas. Les Ijberte tptale, on peut dire seulement qu'elle est af-
preroiers moiivements, les sentimenis indeiibeies de faiblie et diminuee.
1'appeiit charnei sont pieins de tenebres, parce quils Ce n'esl pas lout, repiiquai-je : Jansenius appelle
previennent la raison. Voila, seion saint Jeromei proprement du nom de liberte Pexemplion de con-
Perreur et Pignorance invincible qui est un pechei trainie qui consiste dans la necessite de vouloir le
Quod enim operot noti cognosco. Lisous Ie passage bien par linvincible determination que cause, selon
tout enlier. Vas eleciionis perspicue loquilur : t Con- lui, la grace eflicace, et il nomme servilude Pexemp-
senlio enim legi Deijuxfa interiorem homiiiem. Video tion de contrainle qui consiste dans la neisessile de
aulem aliam tegem in membris meis, repugiianlemlegi "ji vouloir le mal par linvincible deterroihation que
mentis mew, et caplivaniem me in lege peccati, qum cause, seion lui, Ja concupiscence. Cest poufquoi il
est in tnembris meis. » Et cnsuite : Audi Aposlolum attribue a saint Augustin de penser que limpossi-
apertissime prwdicantem:« Quod enim operor, non biliie de faire lc mal, quand nous faisons le bien, est
cogtiosco; non enim quod volo operor, sed quod odi la liberte que la grace de Jesus-Christ nous procure,
illud facio. Sin autem quod nolo hoc facio, conseniio et que limpossibilite de faire le bien quand nous
legi quoniam bona ist. Nunc autem nequaquam ego faisons le mal, est la servitude oii le peche d'Adam
operor il!ud, sed quod habitat in me peccatum (Si nous a reduils. Mais ce systdme horrible pour Petat
Hitr, Md.) » presenl de la voiej oii il s'agit de meiiier et de de-
Luther et Calvin sont ridicules et injurieux envers meriter, est evidemment suppose au saint docleur,
1'Apdtre de se iigurer la un peche fprmel. Jansenius . et voici au eonlraire le plan de sa doclrine sur co
souserit, je pense, a ceite eensure, et il la meriie a point.
coup stir en adoptant leur opinion sur Pignorance Par le peche ,du preraicr homme notis eiions de-
inviricible, puisque saint Jerome applique cet exera- chus de tout droit au bien surnaturel, qui est la vraie
ple et ces paroles de saint Paul a lignornnce invin- jusiice, et par Consequent nous en avions perdu la
cible dont il etait questiori contre les pelagiens, et possibilil^. Jesus-Christ est venu-au monde ei il est
que la ,se reiJuisait Jimpossibilite des commande- mort pour nous meriter la resiituiion de ce droit et
ments de Dieu, qui etait le sujet prjncipal de la con- de cette possibiliiei Mais il a voulu que la possibiliie
trovefse, impossibilitas mandali. du bieti surnaturel nous fOt rendue en panie dans
. Mais quels tenioignages de 1'Ancien Testament , cetie vie et en partiedans le siecle futur. Ainsi nous
Atiicus avait-il produiis, quand Critobule exige quils C avons recouvre paf ses merites Ia possibiliie tlu bien
soient confirmes ,par un teraoignage du Nouveau Tes- surnaturel, qui sulfit pour Paction de la jlisiice; ou,
tamentt Vpyez. Jacob pleure la mort de son lils Jo- ce qui est la meme chose, nous avo»s mainteiiani,
seph, et dtifant, longlemps il rejetie la consolation par le secoUrs de ia grace du Sauveur, la liberie de
que ses auires fiis s'efforcent de lui donner. Ce jusle choisir le bien en resistant an mal. Mais nous n'a-
montfe quil est liomme en ignorant ce que le juste vons pas recouvr^ la possibiliie du bien sumaturel,
Joseph soh fijs esl devenu. Luget Jacob mortem filii qui est necessaire pour la perfection de la jusiice,
sui Joseph, ei. multe lempore consolalionem ttbn reci- ou, ce qui est Ia meme chose, nous soinmes prives
pil...., ei probal se liominem; dum juslus ignoral quid de la iiberte qu'avait Adam de choisir le bien sans
qctum sit de justo filio suo Joseph (Lib- l Dialog., sub aucune contradiclion interieure. En lin niot, la li-
fut., p. 505). Sarouel, va a Beihleem, il s'arrete a berte qne nous avons absoluraent perdue est le do-
tous les ijls de Jesse lim apres Paulre, croyant que maine de la volonle sur uos seiuiments; la liberte
cliacun d'eux esl cejui que le Seigneur deroandait; oue notis avons conservee est le domaiiie dfe la vo-
il^se trpmpe a Pegard tie lous, et a 1'egard de lous il loiite sur nos consirntemenis; ei ce domaiue sur nos
reconnait son prreur; et de la il paraii queile est la coiisentemenlsi qui n'est point acconipagnS, coriitiie
faiblesse de 1'espril liumain : SamueL... pergit Be- dans Peial dinnocence, du dPmaine sur Wos senti^
thleem; singulqsJiUorum Jesse pulat ipsos csse quos ments est une libene affaiblie et diminnee.
Dominus requirebal.... per omnes eral, per omnescor- La seule jusiesse de Popposliion qui se troUveentre
rigitur, ut paleal hitmaiiw meiilis infirtnilas (Ibid.). ce plan de doctrine et Perreur des peiagiens sur 1'tiit-
Ahfa, pfophete de Silo, ne savait pas que Pepousede ji peccance suffil pouf le verifier; car il esl ceftain que
Jeroboam venait a lui: A7ttaprophela Siloniles nescie- les pelagiens enseignaient deux erreurs sur la li-
bat ad sevenire kxorein Jeroboam (lbid.). Janseiiius el berte : la pfcemiere,qrte Phomme avaii un pouvoir
ses discipies ne seraient-ils poitit ridicules, sils pre- dindifference emne exemption de la sirople neces-
tendaient que ce sont la autant de peclies formels et siie non-seulement au regard de tout conseiilement,
dignes de chaiiment, que comrairent. Jacob, Samuelj mais encore au regard de toiu sentimeiit. La secortde
Ahia? Vpila neanmoins, selon saint Jerome, 1'espece est que Punet Pautre pouvoir eiaienriiidepeiidanis de
de pech4 que. cause Pignoranee invincible, et qtii la grace du Redempleuf, parce que Phonihie H'avait
faisa.it 1'objet de.J.a controverse-entre les catholiques puint &1& depouill^ par le peelie'rii du dfoit d'aspifer
et les pblagiens. Nous remimes les aulres queslions au bien surnaturel, rti de la possibilite d'jr alieihdre.
au lehdemain. Enlrons neaiimoins en quelque deiail de preiives, et
^. Quelle sorle de liberte nous avons perdue par le1 ComraenQons par exposer les lextes de. Isaint Au
gustin qui foiit connaitre qoelle liberte nbus avons
piche d^Adam. perdue par le peche, car vous jugez bien que je ne
Le Jicencie se rendit de ires-bonne lieure cliez; m'en tiendrai poini la, etque je montrefai ensiiiie
moi, et il debuta par me parler ainsi : Rien ne me: quelle liberte nous iPavons poiht perdue.
parait plusobscu.r queIesentimeni de saint Augustini Examinons d'abord ces paroles du sainl doci'eur :
siir 1'etai prpsent ,de nolre liberte. Taiitdt ce Pere « Qui de nous dit que paf le peclie du preiiiief
yeul que hops 1'ayons perdue, tanifit. que nousi boiiiiiie le libre arbitre a ete enleve au fyehfe llii-
1'ayohs conservfie, tantot qu'elle soit afiaiblie et di- main? II est pourtarit vr»' que par le peche nous
949 VERITABLE CLEF DES bUVRAGES DE SAINT AUGUSTIN. 950
avohs pferdu la liberle, mais cette liberte doiit on A port aux consenleriiehis; et lfe seul mht peffici de-
jouisSait dans le* paradis ; Quis dutem noslrum di- signe evidemment un autre arbitfe o'e 'ribtre voionl^,
cat quod primi hominis peuato petietit liberttm arbi- que les pelagiens preieridaieht faussemenf 6tre libre
tritttn de httmanb genere? Libertas quidetii peiiit per pai' fapport arix jiremiers moiivfements.Les pafoles
peccatum, sed illa qnw iri pafadito fuil (Ltb. i dd qui suivent imriiediatemertt apres lirifchlquerttsl biett,
Boitif., cap.% n. 5). Jansenius (Tont. II, lib. m de quil n'e^t pas pefmis de he le pas cohcevoir : A gua
Slaiu natritw lapsw, cap. 5, p. 445) fait une grande petfeclione quidetn tonge vos esse seriiilis : sed doVus
atleritioh aux pafoles suivantes, Habendiptenain cuin 'est in ore veslro, sive peccaibres vos esse dicalls, et
imniotialitalejutiitiam; ce iPest point pouf faife fe- justos credi velitis, sive profiieamini p%rfectioriem jus-
iharquer que, selon saint Augustin, la liberie seuie tiliw, quam profeclo in vobisridri esse serititis (S. Au-
qu'avaii Adam de posseder la plenitude et la peffec- 'gttsl., ibid.).
tion de la juslice nous a ete 6tee par le peche : c'est Est-il maintfehant supportable de voir "JahSc^hius
pour enipecher qu'on ne comprenne cela, et qu'on employer cet eiidroit de saint Augiistiti, pour abbutir
n'aperpoive 1'opposiliPnde ces paroles avec ce qu'on a conclure le c mtre-sens de Ia pensee du saiht'dbc-
iit peu auparavant : Liberum autem arbitriuni de- leur? Cutn iltud vocabulum (servi)Augustinus livehHs-
fetidende prwcipilarit, ut de illo polius ad fqcieftdam sime usurpaveril ad illam arbitrii stragelri exprMien-
justiiiatn, quam de Domini adjutorio confidamr. Saint dam, qua tion cst amplius liberum ut bene vivat, %'oe
Augustin fait entendre que la grace et le lihre ar- est ut boriumvclit el operelur, sicut ante tuiriarii stodm
trilre cPncoUrenta 1'aciion de Ia justiCe, quoique les fuil(Jans., ibid., p. 446). Saint Aiighstin dit : Ia
pelagieus, qui niaient la necessite tle la graee, eus- _" perfeciion, peffici, perfeclionem jttsitltm, Jans&ijus
sent la presomption de se confier pluidt sur le libre Itri fait dire : 1'aciiori, bene vival, velif, bperetffr.Le
arbitre que sur le secours de Dieu. Quand donc en- fldele iuierprete! Mais aussi une falsificaiibn oisjtie
suite il vient a assurer que nous n'avons point perdu seu! cligne fondement de 1'apologiede Luthef; .""'.
Je libre arbitre, et que cepeiidani nPuS avons perdu L'expression de grande liberte, qrie saint Augiistin
la Jiberte qui est necessaire pouf la perfection de la emploie ailleurs pour specifier Ja liberte' que nbus
justice, n'est-il pas clair quil entend que nous n'a- avons perdue par le peche d'Adarti, est detournee,
vons point perdu la liberte qui est necessaire pour dans le commentaire de Janseriius (Ibid., p. 445),
PactiOnde la jusiice ? de la raeme maniere que les paroles des texlfes pre-
Lisez cet autre endroit:« Qui ne sait que 1'homme cedents, a signifier la libene dindifference, qui rend
a ete cree sain et innoceht, et quil a ete etabli 1'ame maitresse de sa deiermination et de soh choix
dans la jouissance du libre afbiire ei diine iibfe dans toutes sfesactiOus. iVttiictiero, dit le saiht doc-
ptiissance pour vivre justeroent? Mais il s'agit main- teur, poslea quam est illa magna peccaii merito atriissa
tehant de liiomme que des brigands oni laisse demi- libertas, eliam majoribus donis adjuvanda femansil
mort sur le chemin : Quis eiiiin eum nescit sdnuiriet hifirmitas (Lib. de Corrept. tl gratia, cap. 12, n: 37).
inculpabilemfaclum, et libero arbitrio atqUe ad juste Mais consultez la description quil fait dfecette meihe
vivendum polestate tibera constitutum? Sed de illo liberte quelques lignes auparavant, et vhus verfez
agitur quem semtvwum latrones in via reliquerunt qu'elle cousistail en ce que liiomme iPeprouvaii au-
(Lib. de Nat. et gral., cap. 43, n. 50).» Comme s'il di- cune tesistance de la paft de son appetit sertsubl:
sail, reprend Jansenins : 11 s'agit mainteiiant de Nihil ex se ipso concupiscenlialilerresistebat,
1'homme qui, a cause des profondes plaies de 1'igno- C Lisons tout eniier ce fameiix endroit du Iivrfede
rance et de la concupiscence qui 1'ont affaibli et la Perfection de la justice, dont Jansfeniils fait tro-
abaitu, n'a point le libre afbitre pour bien vivre. phee (Tom. II, lib. m de Stai. nat. laps., c. 12,
Mais JanseniuSj en peiieirant les paroles qui suivent p. 485), et dont il affecte de fourrer parlout qiiel-
immediatement, n'a-t-il point reconnu que sPn in- 'ques lambeaux, pouf aider a la seduclioh de ses
terpretation est infidele, et qlie saint Auguslin deerit lecteurs sur le sens des auires passages. Respondeiur
la perie d'un libre arbitre assez puissaiu pour iious per arbitrii libertatem factum, ut esset homo cum pec-
faire monier au comble de la jusiice? 'Qui gravtbtts calo, sed jam pmnalis vitiositas ex libertate fecit rieces-
saucius confossnsquevulneribttsnon iia potesl ad jus- sitaiem. Vnde ad Deum fides clafttat, De necessitatibus
xitiwculmen ascendere, sicut potutt inde descendere. meis educ me. Sub quibus posili Velnon possurhus
Le passage que je vais citer est important. « Vous quodvolumus inleliigere, vel quod intellexerimus, vo-
voulez, dit saint Augustin a Julien, que Photame iumus nec valemus implere. Nam etipsa libertas
puisse parvenir ici-bas a la perfectioit, et plut a credentibusa liberatore promillitur. Si vos, inquit, Fi-
Dieu que vous entendissiez quil y peul pafveiiir par lius liberaverit, tune vere liberi eritis. Victa enim
un don special de Dieu, et non pas seulement par vitio in quod cecidit voluntate, caruit tibertale riatura.
les forces du libre, ou pluldt de Pesclave arbitre de Hiric alia Scriplura dicil: A quo enim quis deviclus
sa propre voloute! Hic vullis hominem perfici, alque estj huic et servus addictus est. iicut ergo hon est
ulinam Dei dono, et non iiberd vel potius servo pro- bpus sanis medicus, sed male habentibus, tto non est
priw volunlatisariitrio (Lib. n coiilra Jul., cap. 8, epus liberis liberalm, sed servis, ut ei dical grdtulalio
». 25). i Que dire de la hardiesse et de la cohfiance libertatis : Salvasti de riecessiialibus animam meam.
de Jansenius? Non-seulement il applique a la libefie ** ipss enim sanitas est vera liberlas, quw non periisset,
qui a pour objet Paction de la juslice, un passage si bona renlansissei voluntas, quia vero peccavil vo-
dont la premi^re proposition enonce si claireroent luntas, sectita est peccanlem peccalum habendi dura
quildoitetreentendude la liberte qui a pour objet la necessilas, donec iola sanetur infirmilas, et accipiatur
perfection de la justice, mais encore il s'en sert pour tania libertas, in ctuasicut necesseest permaneat beale
insinuer qu'on a eu torl de blamer dans Luther un mvendi voluntas. ita ul sil etiam bene vivendi et nun-
langage quil a emprunle de saini Augustin. quam peccandi volunlaria feiixque iiecessitas (Lib. de
Si notis en croyons Jansenius, Piieresiarque a Perf. just., cap. 4, n. 9). On dil que cet ehdroit de
appris du saint docteuf de la grace, qu'en paflant saint Augustin a fait pour le moins aulant de janse-
de Parbitre de notre volonie il y avait pius de raison nistes que le subventum est infirmiiati, etc, et le
de Pappeler esclave que libre (Jans., tom. 11, lib. ut quod amptius nos delectat, etc; jansenisies par ou'i-
de Siatu nalutw tapsw, eap 5, sub. fin., p. 445). -II dire et sans reilechir, comme le sont la plupart. -.
u'a pas daigne considerer, hon plus que Lutlier, de Le saint docteur a rassemble dans ce long pas-
quel arbitre de notre volonle saint Augustin a pro- sage tous Jes caracteres de la liberle que nous avons
•uonceqtPil etait plutdi esclave que iibre. Ce Pere -perdue par le peche d'Adam. Cest cPabord une li-
navait garde de paiieret de penser ainsi de Parbilre berie qui a pour conlraire une necessiie sous le joug
de notre volonte que lui-meme, tl'accord avec les de laquelle on ne peut pas faire ce qu'on veut; Vo-
pelagiens, avouaitsans diificuUeeire libfe par rap- Imiius, nec mieims implere; une necessitfe noit pas
 951 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 952
de consentir au peche",mais tPavoiren soi lepeche, A 1 sages cites par Jansmiius, saint Augustin attribue la
peccatum habendi dura necessilas; une necessile qui perte de notre libertea touiechutedanslep^che mor-
perseyere sans interrupiion mSmedans lesjusles, tej, el le recouvrement denotre liberte ala grace ac-
'. jusqu'a ce quela vue intuitive de Dieuait absorbe et tuelle efficace, qui nous retire de Peiat du peche
gueri toute nolre infirmile, donec lota sanetur infir- monel. — Prenez-y garde, lui repondis-je, la liberle'
mitas. Cette liberte' n'a donc point pour cohlraire la dont il est alors question es«la puissance de faire des
necessitfejanseniste, qui reduit le pouyoir de l'ame actions meritoires.- Cetat du peche mortel vous re-
precisement a la mesure de ce qtPelle veut, qui fait duit a la conditioft des esclaves, qui ne peuvent rien
cpnsentir a 1'acte du peche, qui consiste dans l'al- gagner pour eux.qui sont inhabiles a acquerir et a
ternative d'une double necessite dont Pune deiruit posseder en propre aucun bien; car en ce raalheu-
successivement I'autre. Mais cette liberte' a pour reux etat touies nos ceuvres sont steriles et mortes
contraire la necessite dont se plaignait saint Paul pour nous; et comme des eselaves nous pouvons
quand.il disait: Je ne fais pas le bien que je veux, bien mdriter des cliaiimems, mais nulles recompen-
Non tfuod volo bonum hoc ago; ce n'est pas moi qui ses. Au Jieu que dans Petat de Ia grace sanctifiante
opefe le mal, mais le pechd qui habite en moi: nous amassons des richesses immenses pour la vie
Nunc autem jam non ego operor illud, sed quod habi- future, toutes nos aclions les plus petites augroentent
talin me peccatum; malJieureux que je suis, qui me le fonds de notre eternitd, et nous acauierent un
defivrera de ce corps mortel ? lnfelixego homo, quis nouveau degre de gi ace et de gloire.
me liberabit de corpore morlis hujus ? La grace actuelle efficace nous delivre de cet es-
_ Voila justement les trois traiis dont saint Augus- B clavage, et nous rend la liberte des enfants de Dieu,
tina peint la necessite oii nous sommes assujettis ' en nous faisant produiredes osuvres meriloires de
la perte de la Iiberte que possedait le premier la vie eiernelle, quand elle nous a conduils a la jus-
Earomme, et qui ne conviennent qu'a Ia ndcessite de 'tification, U n'est pas etonnant que saint Augustin,
sentir les mouvements prevenants et indeiiberes de en s'exprimant suf cette matiere, nomme peche
la concupiscence. Outre cela, cette liberte etait es- toute action faite en etat de pechei On voit assez
sentiellemeiit la meme dans Adam que celle doni la que dans le langage de ce Pere le terme de peche
restitution est promise aux fideles : iVam et ipsa li- est gendral et ihdetermine, et quil doit etre appre-
beftas credeniibtts a liberalore promiltitur; elle etait cie suivant les circonstances oit il est employe,; mais
pjopre de la nature saine, elie n"est pas m6me dis- Jansenius en abuse, pour assurer que lout pecheur
tinguee de la sante, et non-seulement de la sante a perdu la liberte de s'abstenir du peche formel, et
dont jouissait Adam, mais de celle que Je souverain qu'en toutes ses actions il est necessairement et ve-
Me^decindoit nous procurer, et qui nous fera dire, en ritablement coupable. Cet abns est manifeste : car
lui rendant d'eiernelles actions de graces : Vous n'etait-il pas naiurel que le saintdocteur n'epargnat
avez deiivre roon ame de toute necessite : Vt ei di- point la denominalion de peche aux oeuvres steriies
cat gratulalio libertalis : Salvam fecisti de necessitali- et inuliles pour le salut, lui qui comprend sous ce
bus animam meam. Ipsa enimsanitas est vera liberlas. nom toul ce qui esl contraire a la seule perfection de
Enfin cette liberie ne nous sera rendue qne dans la la justice?
vie bienheureuse : i)onec tola sanetur infirmitas, el Le passage que vous avez eu en vue est, je pense,
accipialur tanta liberlas, in qua sicut necesseest per- celui-ci: Quomodo manel libertas in eis qui, ul libe-
maneal beate vivendi voluntas, etc. ,r rentur a serviluie qua viclori peccalo addicli sunl, di-
Jansenius n'a pu penser, el il avait en cela grande tiina indigent gralia, nisi quia liberi sunt et ipsi, sed
raison, que Ja liberte dindiffeience et 1'exerapiion justitiw? Vnde dicit Apostolus,Cum essetis servi pec-
de la simple neeessiie' fut la liberte dont la resiiiu- cati, liberi fuistisjustitiae (Lib. i Oper. Imp., n. 76).
tion nous est promise, qu'elle fut cetle grace de Cexplication que je viens de vous donner est con-
sanie qu'on recoit en entrant dans le ciel. Ne devait- lenue dans les paroles qui suivenl peu apres: Hoc
il pas coaclure que la liberte dindifference et si inlelligatis, non aliud intelligetis esse arbitrium lau-
1'exemplion de la simple necessile n'est point la li- dabiliier iiberum, nisi quod fuerit Dei gralia liberalum.
berie que nous avons perdue paf le pephe? II a Cest-a-dire que le seul usage louable du libre arbi-
mieuxaime supposer une equivoque perpetuelle a1 tre se reduit aux actes surnaturels, qui disposent a la
saint Augustin dans le mot de liberle, et distinguer justification et qui ensuitela consorameiit.
ce que le saint docteur n'a pas distingue; car Janse- J'avais devanl les yeux un aulre passage, repliqua
riius enseigne evidemmenl partoul que la libene qui le licencie, auquel volre explication ne convient
nous est rendue par Jesus-Christ est tout autre point. II me le donna a lire. Libero arbiliio male
chose que la liberie dont le peche d'Adam nous a utens homo, et seperdiditet ipsum... cum libero pec-
cause la perte; et saint Augustin, au contraire, ne carelur arbilfw, viclore peccato amissum est et libe-
se contente pas d'avoir dit expressement plus d'une rum arbitrium : A quo enim quis devictus est, huic et
fois quil n'y a point de difference entre elles; il le servus addictus est. Petri certe aposloli estista senten-
confirme ehcore par ces paroles : Ipsa enim sanitas iia, quwcum vera sit, quatis, quwso,potest servi adili-
estveraMbertas, quw non periisset, si bona permansisset cti esse liberlas, nisi quando eum peccare deleclal? Li-
voluntas. \D beraliler enim servii qui domini sui voiunlalemliben-
II faut donc convenir que Jansenius s'ecarte etran- ler factt. Ac per hoc ad peccandumliber est, qui peccali
gement desaint Augustin en expliquant le texte de servus esL Vnde ad jusle faciendunt liber non erit, nisi
ce Pere, et que dans ce livre ou il est traile de la a peccaio liberatus esse juslitim cwperil servus. Quod
perfection de la justice, en cet endroit surtout, le anlequam fieri in homineincipiat, quomodoquisquam
saint docteur e.ntend par le mot de liberte celle qui de libero arbitrio in.bonoglorietur opere, etc. (Lib. i
est conlraire a la perJection de lajuslice : car cetle Enchir., cap. 30).
seule liberle, savoir le parfait doraaine de 1'ame sur Ce lexte, lui dis-je, regarde evidemment h liberle
toules ses jpclinations el ses appetils, se trouve que nous avons perdtie par le peche d'Adam. Aussi
etre un apanage commun aux habitants des deux saint Augustin ne manque-i-ilpas ici de la faire con-
paradis terrestre et celeste, avec la difference, nean- sister en ce que Phomme se porte au bien de tout
moins, que j'ai remarquee entre Pimpeccance el lim- son cpeur et de toute son affection, sans aucune r6-
peceabilite. Dans le paradis lerrestre on avait ie pou- puguance ni contradiction interieure; a peu pres
voir de bien vivre et de nejamais pecher, meme ma- comme les impics se ltvrciu a leurs passions et au
teiielleroent; dans le paradis celeste ce pouyoir est plaisir quils goutent dans le vice : ce qui esl en eux,
accompagned'une heureusenecessite, Itaut sitbenem- ajoute le saint docteur, une sorte de liberie"pour le
vendietnunquampeccandivoluntariafelixquenecessiias. mal, opposee a celle que nous devrions avoir pour
Le licericieme lit reroarquer que, dans plusieurs pas- le bieu. Tel esl le sens de ces paroles; Liberatittr
J53 VERITABLE CLEF DES OUVRAGES »E SAINT AUGUSTIN. 954
entm tervil, qui dommi sui voluntalem libenter facit. A de la simple necessiie. Jansenius Passure et re
Or, reroarqtiez Pexactitude de saini Auguslin : prouve fort au Iong (Tom. 1, lib. n, cep. 2 et seq.).
comme la graceactnelle eflicace ne fait que diminuer Cest donc Pexemption.de la simple necessite que
en nous le regne de la conciipiscence et ne la delruit Julien reprochait a saint Augustin de nier et de
pas eniieremeni; comme elle ne nous conduit pas a taxer diieresie celesiienne et peiagienne .Cwlestia- Si quit
la perfeciion de la justice, ei se borne a nous en ap- liberumesse in hominibus arbilftuni dtxeril,
procher par ie relranchement de louie contradiction nus et Pelagianus vocatur (Lib. n dec'esl Nupl. et con-
au bien et de toute repugnanee volontaire, mais non cup., c. 5, n. 8). Etpar consequent Pexemption
pas involontaire, le saint docteur iPattribue poiot a de la simple necessile que saint Augusiin repondant
la grace actuelle efficace la restilution pleine et en- a Julien confesse, et quil se deiend de taxer d'he-
tiefe de cette liberte que nous avons perdue par le rcisie celestienne et peiagienne. JVon liberum nega-
peche d'Adam, mais seulement une delivrance et une mus arbilrium.... non hinc eslis Cwleslianienet usant Pela-
Jiberte commeneee; et ce n'est pas sans dessein giani (Ibid.). Veut-on que dans ce conflil,
quil s'exprime ainsi: Et quod anlequamfieri incipiat, des memes termes, Julien parle diinechose et saint
pour marquer que nous essayons en celte vie plutot Augustin d'une autre?
que nous ne portons Je joug de la jusiice. Le saint docteur ajoute, il cst vrai, que le peche
Ces paroles de saiot Auguslin me rappellent un nousayantotela possibilit^ du biensurnaturel, ellene
endroit de saint Fulgence qui demontre la verite' et nousestrendueque par la grace de Jesus-Christ (1b.).
Ia solidite' de cetle observation. Le disciple avait ad- Sed si vos Filitts liberaverit, ait verilas, tunc vere li -
mirablement bien peheire' les plus profondes peusees j. beri erilis. II rejette une liberte ind^pendante de la
desonmailre,etildeclare ainsiquellesortede liberte grace, donten vain Porgueil stoique des pelagiens se
eiaille sujet de la controverse eture saint Auguslin llaitait: Hunc vosinvidetisliberatorem, quibus captivis
et les pelagiens :« Cette liberte qui ne vient point de vanain tribuitis libertatem (Ibid.). Mais il ne detruit
1'arbitre de la volonle humaine, mais qui est accordee point lidee de la liberte que Julien avait dans 1'es-
par la raisericorde gratuite de Dieu, commence par prit, si bien que pour retrancher Perreur pelagienne
la bonne volontfe',s'accroft par le fruit de notre sauc- et la changer au dogme catholique, il exige seulement
tification, et n'a un plein effetque dans la vie eter- qu'on ne dise pas que pour servir Dieu comme il
nelfe : Hwc liberlas qumnon ex humano arbilrio nasci- faut, le Iibre arbitre sans le secours de Dieti suffise :
lur, sed gratuita Dei miseratione conferlur, a bona vo- Non itaque sicut te alqut alios fallens loqueris, si quis
lunlate sttmit exordium, et per fruclum sanctificalionis liberumin hominibusarbitrium dixerit, Cwleslianusaut
in vita wlerna plenum sorlilur effeclum (Lib. de In- Pelagianus vocalur : ista quippe calholica fittts dicil.
earn. elgratia.cap. 19,p.308 edit. Sebast. Cramoisy).n Sed si quis ad colendumrecle Deum, stite ip sius adju-
II y a, comme nous avons vu, une auire espece de torio dicit esse inhominibus liberumarbilrium ipse
liberte qui ne faisail nullement le sujel de la cou- Pelagianus et Cwlestianus vocalur (Ibid.). Saint
troverse entre saint Augustin et Jes peiagiens, et sur Augustin assure ici expressemenl que la foi catholi-
laquelle le sainl docteur iPavait point d'autredispuie que s'accorde avec les'pelagiens adire que les hommes
avec ces hereiiques, sinon quils lui reproehaient ont le libre arbitre. Sa pensee n'est pas sans doute
sans cesse de ne la poinl reconnaitre, et qne de son que cel aecord consiste seulement dans les mots ei
cdte il se defendait en la confessant hautement, et non pas dans la chose, car la foi n'a point pour ob-
traitant leur accusation decaloranie : c'esl la Jiberte C jet les mots, mais les choses.
necessaire pour faire le raal et le bien : Liberum ita- D'ailleurs, si une basse et captieuseequivoque con-
que arbilrium et ad ntalum et ad botittin faciendum vient a un heretique qui cherche a pallier son erreur,
confilendumesl nos habete (Lib. de Correpl. et gratia, n'est-elle pas indigne d'un saint defenseur et doc-
cap. 1, n. 2), pour roener une manvaise ou une teur de PEglise, qui a pour inaxime que deguiser la
bonne vie : Fides neque liberum arbitrium negal sive vferite c'est Ja trahir? Saint Augustin est donc bien
in vilam malam sive in bonam (Episl, 215, ad Valent., eloigne de pretendre que le secours de Dieu, qui es«
n. 4). Et par consequent c'est la liberie telle qu'on necessaire au libre arbitre pour faire le bien, anean-
la doit concevoir quand on la regarde comme un tisse ce que les pelagiens entendaient par le mot de
principe de merile et de demerile, de Paction de la libre arbitre, et par consequent il ne pense a rien
justiceetdu pechfe formel. Jansenius en a corrompu moins qu'a un secours necessitant et irresistible.
la nolion, afin de pouvoir dire avec saint Augustin : Lisons ce qui suit: Liberum ilaque in hominibut
Nous ne nions pas le libre arbilre, et le nier pour- esse atbilriuin ultique dicimus, nonhinc estis Cw-
lant avecCalvin. lesliani et Pelagiani (Ibid.): Nous disons les uns et
J'ai oui dire qtiitn sultan donna le nom du vin Ies autres queles horomes ontle libre arbilre, ce n'est
quil aimail et dont la loi de Mahomet defend 1'usage, point en cela que vous eies ceiestiens et pelagiens.
a Peau quilavaiten horreur, alinde pouvoirdire avec De quelle prevarication saint Augusiin ne se serait-
Jes pltis religieux musulmans : Je ne bois point de il pas rendu coupahle en parlant de la sorte, sil nV
vin. Cartilice de Janseiiius est a peu pres semblable. vait pas eu la meme notion du libre arbitre que les
A Pentendre, saint Augustin n'a confesse quela li- 0 pelagiens ? Car en ce cas la notion du libre arbiire
berle qui est une exeinption de contrainte; d'ou il qu'avaient les peiagiens etait heretique, et saint Au-
s'ensuit que Calvin et saint Augusiin ont pense de gustin ue pouvait pas se dispenser de le faire remar-
meme, Pun en niant le libre arbilre, et Pauire en quer. Que dirait-nn diin thomislequi, en parlant au
le confessant, puisque Calvin a proteste plus d'une nom de tous ceux de son ecole, adresserait ces paro-
fois quilne voulaitpoint chicanersurlesroots,eiquil Jes aux theologiens de Geneve : Nous disons les uns
etait pret a confesser le libre arbitre, si on s'accor- et les autres que la grace es.t efficace par elle-meme,
daii a recevoir ceite definiiion : la liberle est une et qui negligerait de montrer Pliereiicite'de la notion
exemption de conlrainte, et non pas de simple ne- que la sectede Calvin attache a la grace efficace par
cessile (Calvinus, lib. n Inslit., cap. 2, n. 7. Lib. u elle-meme?
adversus Pighium). Aussi M. Bayle preiend-il que la II y a plus : Ie saint docteur ne craint point d'assu-
doctrinede sainl Augustin el celle de Calvin"sur la rer que le dogme du libre arbilre est commun aux
liberte ne differenl que dans Pexpression. II n'y a catlioliques et aux pelagiens : Qutd obtendis ad fat-
point de calvinisle, dit-il, qui ne reconnaisse le libre lendumcommunisdogmatistegmen,ut operiasproprium
arbilre etsnri usagedansla conversiondu picheur, si crimen (Ibid.)? Le dogmecommun n'esi pas seule-
fon enlend ce mot selon les idies de saint Augustin ment le meme langage : le dogme cominun est lidee
(Dict. de M. Bayle, auniot AIJGUSTIN, remarque E). esseiiiielie ei complete, admise et avouee de parl ei
Mais quelle idee les peiagiens avaient-ils cle la li- d'aulre comme un ariicle dt foi.Ou bien il sera per«
berie? Sans doule ils la prenaient pour Pexemption mis de dire que ledogme de la divinile de Jesu»-
 055 SUPPLEMMT-Uiii AD #P1RA & AOGUSTiNI. 956
Chrisi esi commuh aux cathpiiques et arix sociniens, A anibigueet peu exacie. U pretfenaqu'elleest trop ge-
car Jes sociriiens prit fabfiquSuhe deiiniijbn de la di- nerale; qiPen yregardant de biett pres eten rexami-
vjiiite aleur mocte,,afin de pdiivoif appeier cjuelqUe- nahta la figiieur; ori la tmuVera fausse. Ce n'eiait
fpis Jesus-Christ Dieu. pbint la bliicaner. II ne fallait que connaitre tout le
Je passe,quantited'autres pfeuves tresicbnvair.cari- rriystere dfePhefe'sie<1ePelage poiir ne lui laisserrien'
tes, qipon a cbiiiuriie d'empltiyef jpbiirfaire Vbif tjiie passerdont il put se prevaloir; Cet fieresiarqtie insi-
saiiit Augusiin conyenail ayeb !es pelitgiehs sur Pes- nuaii que, qUelqufesorle de iiecessite qui se ifouvat
sence dulibfe arJritfe qiii cst. fequis pour meritef jointe aux deterfninations de notre voionte, le libre
et demeriter claiisPeiat de Ja riatufe toriibee. Je ne afbitre eiait aneanti, afin de conclure que si noire
nParreierai poirit a deyejppp.er ce faisdiiiieiriferiisi ame n'btait pas ihaitresse de lout ce qui se passe en
solide :_Ielibre afBilre que saiiit Atigusliii a COriiesse elle, la riecfessitiedu seiuimeiit emporterait celle dti
Cn disputanl cbnire ies peiagieris estie hieriie quil a cbnsehtement, etqiie Paction de la justiee ne sefait
eiabli avectatij deforbe conifieies hianicheehs : caf pas plhs ennolre pouvoir que la perfection de la jus-
ii Pa confesse pbur repbiissfefla folie accusatibn de tice.
manichfeisraeque les.peiagiens rie cessaient de lui Voici donc le juste et vrai commeTitairede la re-
inlenter surCe poinl. De plris i) a cfii qu'on pouvait ponse de saint Augostin. Litmour necessaire de la
oulrer la deiehse de la grace jusqiPa la destruction beatitude appartient a notre libre arbitre en ce sens
du libre arbiire : Eo quod guidqriiin vobis sic gratiqm quil festinsepafable de 1'exercice de notre libre ar-
Dei prwdicent,iit.negeiit hoiriiiiisesselibetumdfbiiriiiin liitre; car quelqUe parli qtie prenne notre volonte,
(Episl. §14, ad Valent., h. jQ.Orle libre arbiife qu* n elle rie peut se determiner a rien qni ne s'aeeorde
le saint dbcteuf a eiab]i cohtffe les matiicjifeensfest avfec1'aniour de la bbatiiude. De meme Pamonr ve-
i'exeniptioh iJe la sihiple necessijie',ei II ri'a pu croire . cfessaife de la justicfe apparlient au libre arbilre de
qpe la defense butree tl6 la gracfetieifuisit un auirfe Dieii, teiice sehs qu'il festiri?eparab!e desacles libres
ljbfe a.rfiiire que cejui cjiii coijsisie dans 1'exempliPn de Dieu; caf cjuelque chose que Dieu veuilleei quil
de (a simpie nfecessiie.liiert h'est plus evident que ces fasse, il nepeutrien vouloir ni faire qui ne soimon-
deux pro.pfesiiibiis.I.i}'>'£a jariiais fetiet il h'y aiifa ja- fornie a 1'amour de la justibe : il est donc faux que
maisdiieresieqoi deifiiisfeuh autre libfe arbifre.Oiia toUVesbtie de ifecessite ianeanlisse le libre arbitre.
souyent defie les jahseriistes de mPhifef qiie ce quils Si sairit Augustih avhit pense, CommfeJariseniiis, que
eriteiideriipaf Ifemol cie libre afbitfc, fjui nous resife hotre libre afbitrte consisiat dans la Seule exemption
apres 1$cliute d'Adahi, aitjamaiseienie oti aii jahfais deboiitvaihlfe, il n'aurait point dit de Ia proposition
pu «tre nie paf persohhe; et ils oht toujoufs fait la dfePelage qu'elle avait besoin de discussion, et hic
sorirde ofeille a c'e deli. Ddirtcsaiiit Aiigustin a con- noririullAquwstio est; mais il l'aurait sans ibalancer
fesse, eri dispiitaht cpnife leS pelagieris; l'exeraption absolument cohdamnee.
de ia siiiipie necessife. Cecinousdonne liritelligence d'un autre texte, ori
Pbur avoif uhfe
1 cbriviclioh encoffepltis grandfeJ&- sainl Auguslin, comparant le pouvoir de- bien vivre
dessris.je vbiis exiibfte a iife de suilfeeta cPmpafef selon Dieti, aVec Pinclinalion naturelle que nous
erisemblb Je secohd chapitfe dii Jivffe"dela Grace et aVOrisd'elre heureuxj dit que nous avons pu perdre
du libre afbilfe, que saint Aiipsthi a cohiposfesiir le prferaier, iliais noh pas etre depouillfesde Paulre;
la firi de ses dispiites aveciespelagieiis.etlfecliapitre ... et il s'texp'rinied'unfetelle faQonquil parait regarder
54 du livre vi de la.Gracedu SaflVfeuf,dartsl'A«gus- G Ife morivfemeritnatufel el necessaire qui nous fait
iin dfeJanseriihi. Vobs veffez driii cote ie saint chereher en toules chosesnotre bonheur, comme une
dpcteuf faifeun bhbixfexqhisdes tettipignages de PE- espeCfe de libre arbilre. Hoc vst liberum arbitriutn
criiurjesaihie,ppuf prouvef le dbgiiifede la subsistarice ndstris mentibusimmobiliterfixttm,twn quo bene agete
ciuiibfe arbiife daWsianaiufeiiumaiiife-.iprieslachute 't Vdlumus,nam id liuihana iniquilaiepotuinius amiitere,
d'Adairi, et le faife de telle sorte quil'fauis'aveugler el gralia diviria possumusrecipere, sed liberum arbi-
de gaieledecceur. ou fecoriiiii.iifeqiiil a feviderament trium quo -beatiessetiolumus, el miseri nolumus, nec
irtlehtioh dfejjfoiivfeflet quil proUVfeBii effet que tniseri possuril amitlete nec beati (Lib. vi Oper. Imp.,
r.exemptioh de la siiiipifenbcessiie feila libbrtfe fiin^ Jt. 26). Qui -nevoit qne ce qui est ici appele libre
diffefente shbsiste. Derautffe cote, vbus vefrez Jan^ afbitre n'est pas Pinclination naturelle et necessaire
seniiis s'6bjfecief%rijgeii«ifal"-ces iheriiespassages, dont tjni nous porte vers le bien en geiierai, mais la puis-
il nferappoWe qffiih seiilj fei pour repbnse eluder et sance d'appliquer cetle inclitiaiion a divers objets
eherver la fbrciecluiextfeBatfe, se jeiersuf Pfesseuee iivdifferemmeiu et librement choisis, quoique tou-
de la liberte en gerieralj fenvoyer soh lecteuf a jouis dans la sphere des choses qui conviennent a
d'alitres ehdfoits de son livfe; ehibrbuiller le point 1'araour de la tieatilude?
capital de laquesiibu; en hii mol, se tirer d'affaire de Saint Augustin avait fort a cosur qu'on ne dit
1a mahiefe la pliiisridicule et la plus miserable. poiiit sans s'expliquer que la necessite fuit oppo-
Je rae hate dfefesbudre 'quelques dilficulies, afiiide See ii la liberte ; on en concoit aisement Ja raison :
vfenifaupiusibtala matiiefede lagrace. SaintAugus- il avaitautant de lieude s'alarmer de cetie expres-
tin, dit-bh, a fepris dans Pelage Celie proposition : ^. " sion, que nous avons mainlenant sujetdenous scan-
Tbutcerfui est lib paf une necesSiienaturelle eslprivc) daiiser quand uous enlendons dire que la necessiie
deParbitfe de la volonte el du poiivoir de d^libefer : ne blesse pointia diberle. II etait aux prises avec
Videamus quid iride conlexat. Volunlaliseiiim atbilrio, les peiagiens, qui flaltaient Porgueil de 1'homme
inquii, ac deliberatione privatur, quidquid naturali ne- d'urt empireeniier et parfait sur tous les penchants
cessitate consiringilur (Lib. de Nal. etaral., cap. 46, et les mouveroenis de son aroe, et qui preiendaieiu
Tt. 54). Et en refutant ceiie propositioii, le saint doc- exclure des delerminalions de Ja. volonte tout me-
teur seroble assurer que 1'ammifde la beatitude dans lange d'une inclination ou d'une repugnance neees-
nous tetPamorif de la justice dahs Dieu sont libres, saire, afin que ces deierminations pussent etre cen-
quoique uecessaires. Et hic nonnulla quWstio est. sees libres. Et nous avonsetsffaire aux jansenistes,
Peiquam. eriiriiabtutduiri est ul ideo dicamus nott per- qui noufrissent ia doraaine paresse la laeheie de 1'homme
tinere ad voluhiatemhosiraih quod iteati esse volumus, frtilui disputant le gen.feralementet sans ex-
quia id btnriiiionblle non pbssufrius;nescioqua et bona ception de lotis ses acles interieurs, et "qui soutien-
'corislficliortenhturw ; riec diceteaUdemiis ideo Deum iietit que les determinations mfemede la volontesoii
itonvoluniatetn sid tiecessiiateriihaberejutiiliw, quia pour le bien, soit pour le mal, sont toutes neees
rion polest velle peccare (ibid.). saires,
Pfenez garde a cfesparoles, elhic rionnutla quwstio Lfesaint docteurela.it au fort de ses combats contre
esi. Saiiit Aiigustih n'acchse *>oiht-laproposition de les pelagiens, quandii ecrivit les ii.vrfesde la Cite de
ypiage d'titfiemariifesieiuertt Jausse, niais seulemem Dieu. Ahisicetextenedblt pas surpreadre;,Si illa de
$57 YERrTABLK CLEF DES OU^fiAGES bti SAINT*AUGUSTIN. 95.8
finitur necessitas secnndum quam dicimusnecesseest.A lertries : Necessiiatem porto si eam diiii qita quisque
ut ita sil aliquid atti fial, nesc'wcur enm limeamus,ne inviius opprimitur, justiliw nnUa esl, quia nemo est
nofeislibertaterii anferal vOlunlalis. Neque enini aut jusius iiivittts: sed graiia Dei exnolenle vbleniemfa-
vitamDei, aul prwscienliamsub necessitateponimus, si cit. Si attlem riullus peecaret inviias, ribn esset scri-
dicamus necesseesse Deum vivere el euncla prwscire. 'pittm; SignAsli pectald mea iri saccuio, et adnotasli
Sicut nec potestas ejus mittuilur, cum dicitur mqri qttidquid ihvittts comiriist (Lib. iu Opet. Ifitpi; n.
fallique non posse (Lib. v de Civ. Dei, cap. 10). Ce 122).
passage a pafu ihexplicable a plusieurs iheologieris Je donne aux janseriistes Poption ti'ehieiidfe le
Caiholiques.Je puis me tromper, mais Pexplicalion hirittnuttus OIIde la siroplfenecessite, Pu dela cori-
en est a riionavis tres-simple et tres-facile. traihte proprement dile. Sils adopteht lfe defnier
La pfenseedu saint docteur rPest pas qiPoii puisse sens, je conclus que la liberlfe'qiii est fequise poiir
dire que la vie et la prescience de Dieu snient demferitern'est pas urife 'exproptioh de Contrainle,
des actes libres, ou qu'on puisse nier qtPelles puisqufesaint AugUslin assurfeqiPoh peut pecher par
soient des actes nccessaires. Mais il assUre seule- contraiiile, adnotasltsi quid inviluscornmisi.S'ilss'en
ment qu'el!es sont des nbjYlseirangers a la liberle tiennent au premief sfens, je cottclus que la liliene
de Dieu, et que, par consequenl, quoiqu'feiles qui festrequise pour meritef est uue exemplion de la
soient necessaires, elles ne le sont pas d'une simple hecessile, puisque sairit Augustin declare
necessiib qui nuise a Ia liberie de Dieu ; d'pu il B cjne pefsonne n'est jusie paf ilecessite, itecesstias....
suit que celte necessile n'empeche pas que Dieu cua quisque invilus oppriiiiitur, justiliw nnlla est.
ne doive etrfeCense paffailement libre par rapport L'iihe et Pautre cdnclusioiifestegalement contraire
aux objeis pvopres de sa liberte : caf en quel sens au systfertiede Janseiiius.
le saiiii doeleur dit-il ensuile qtPon ne diminue rieri La veritc est qhe le rtiot inviius signifie dans ce
de la puissance de Dieu qtiantl on dit qu'il ne petit passage une repugnance tieiiberee et consentie, el il
mourirni se iromper?Il eniend saus doiiie qiiePiiri- faui tfaduire, oupltitot.paraphraser ainsi la reponse
puissance de mourir et de se tromper iPesl pas iirie dfesaint Augustin a Julien : Si voUs appelez neces-
vraie irtipuissance, paree que la thorl et Perfeiir site cellb qili esl accOiripagneed'une fbpugnance que
sonl des Objelsetrangers a la puissance parfaitp,' 1'brtavoiie ei qiie Pbn approuve, il ipy en a point de
lelle qiPest la puissance de Dieu. Or, comme 11se telle paf fappoft a la jilsiice, a laquelle il iPest pas
sert de cetle comparaison, ii s'ensuit que, selon sa possibleqiPonrepugnfelibreiiieniquandon Pembfasse,
pensee, la necessile de vivre el de iou( prevoir ipest car personne n'est jusle malgrb slii: et !a grateeqtii
pas une vraie necessite au regard de la liberte, parce hbus aide a suriuor.ler touies rtps idpugnartces imur
efue la vie et la presciehce de Dieu sont des Pbjeis Je bifehtioiis Ifefait faife volontiers. Mais par rapport
etrangefs a la parTaiie libertb de Difeti.II rte preiehd aii.pebhe, il y a quelqiiefois une nbfeessitequi est ac-
donc aulre chose, sinon qufe )a riecfessite n'est pas fcdrtipagnee diihe repugnanee, nOn-seuleftient que
contrairfe a la libefte quaiid elle ne soustfaii pas a l'ori avoUefelque Pon approuve, fflais que la'raison
Ja liberle son objet propre. falt riaiite el qtPfelleexcite elle-memb. Car si per-
Une autre comparaison que le saint docteuf ajpute _ sPiiriferie pechait nialgfe soi, Job ne tlirait point que
demohtre cfelle explication : « Sicut etiam ciini dici- *-"Dleiia marque ce quil a cororois irialgre lui. Saint
musnecesseesl esse ut cutn vblumus libero vetimut Paul ne diraii ppint : Je fais le mal que j'ai fen hor-
atbilrio; el verutri procul dubio dicimut, el rioritdeq reiif. !l s'agit dPnc du peche qui esicontraire a la per-
iptum liberurii drbitriuin riecessilati sttbjiciinus, quce feciion de la jiislifee, de la liberte tPaiieindre a ceite
adimil libertatetd (Ibid.) : De hieme encorte, quand peffei-tibn, fetde la hecessite qui detruit cette sorte
nous disons, ll esi necessaire ijue les.acteslibres de de liberle.
notfe volonte soiehi protltiils par ia facultfetlu libffe
afbitre, nous disons cerlainemenl vrai, et cepeh- VI. Quelle nous yrdce est irrisislible d,e sa nainre, et
esl ordinairement refusie.
dant hous iPasstijfettissonspas pour eela le libre ar-
bitrfea une necessite qiti ole la liberte. » PoiirqiioJ? Cohime le licencie tfie paraissait content, je pas-
parce que c'est evideihment un objet eiranger a la sai a ia maliefe de la grace, et je le surpris fort en
liberte, que faife usagfed'uiie faculte diflerente du li- lui prouiettant tle lui faife voir dans saint Auguslin
brearbitre, commfepar exemple se serv r dfePenlen- une sorte de grace revelue de presque toutes les
demerit pour produirbdes actfeslibres. qualites que Jansenius atiribue a la «ienne, qui est
Des pensees et des reilexioiis de celle naiure se- essentiellement nne delectation, uue inspiration ac-
raient hbrs de saison mairiieriabt, et passeraieni pnur tuelle et formelle de la charite, par elle-meme et de
db vaines subtilites; mais d'aulres teriips, d'autfes sa naiure, non-seulement effieace, mais irresistible,
soihs. Lorsque .saint Abgiisiin peiisait et ecrivait et que Dieu refuse dans le hesoin aux plus justes
aihsi, il y avail dfeshereliques qui fenseignaient qiife tneiue; car, lui dis-je, saint Augustin a enseigne
la necessile des senilmehis ihdeiiberes de 1'anie suf- j. precis^menl tout cela; non pas de la grace. medici-
fisait pour deiruire le libre arbilre, quoique ces sen-' ^ nale de Jesus-Christ (et voila la supercherie de Jan-
limenis soient un PbjYtetfangef a iiotre libefie, dont senius), mais de la grace de sanle, qui est necessaire
Pexercice regarde les seuls consentemenU ; les \ii- a la pei fection de la justice. Aihsi vous verrez cou-
Iagiens elaieni.ennehiis de louie hecessite, et les staihriietu saint Augustin alierd'un cdle etJanseuius
jahsSrtisites,qui atlaquent aujburd'hiii 1'Egise, sont de Pautre.
ennemis de toule liberle, ihemfede celle quils font Daits les dix premiers chapitres du livre iv de la
semblant de defendre. Grace du Sauveur, Jatmenius a ramasse une infinile
II n'y a plus que deiix lextes du saint dociCuf'stif .de passages de saint Auguslin pour prouver que Pes-
cesnjet, qui nPaiehi pafu meriter uhe bxplicatibji ^ence de la grace medicinale de "Jesus Christ doit
partifculierfe.L'un (Tiact. 53 iii Jottri., n. 9) iioiis letre une suavite et une delectatiou celeste. La plu-
meriefait trop loin, et ri'a aucune allinite avfecla -parl ne regardent point la igrace prevenaute, mais
perfeelion de lajusficfe; trouvez bon que je rehiette a Ja grace cooperante et consetiiie. Cest ^ourquoi clfe
vous en parler qUahd il vous plaira que j'examine n'est pas une petite adresse a lui d'avojr diilere jus-
en volre presence la doctriue de M. Bayle SUr le qu'au chapitre 11 a deciarer que celte.delectation
bieu etlemal mofal. Voici 1'auire: julien ubjeclaii a devait elre necessairement un acte viiat et jndeli-
saint Augusiin que le libre arbitre ne pouvait sub- bere d'amour et de desir, qui previent la vae de Pes-
sistef, si Phbihriieetait necessite d'une part a Paciion pril pur, le consentement,de la volonie, -et la de-
de la justice, et de Tautre part au peche ; Non po- lectaiion deliberee, qu'on appelle le repos et la joie
tesl aliter constare, tiisi kl justitiw ab eo el peccatlne- de 1'ame. Le lecteur ne s'avise poinl derepasser sur
cessilas auferatur. Sainl Auguslin lui repond en ces *e quil vient de voir, fourchercherAetacte vital et
 959 SUPPLEMENTUM AD OPEBA S. AUGUSTINT. 960
indeiibfre dans lous les textes qui onl feie allfegues..
is. A point balance a prononcer que la definition de la
On l.e trouvera neanmoins dans quelqiies-uns, parce ce graoe de Jesus-Cbrist esi renfermee dans ce texte :
qu'en effet la grace prevenante est fort souvent une ne Adjutorium bene agendi adjiincluni naturw atque doc-
deleclalion; mais a moins qu'il nes'agisse de la graceee irinw per inspiraliottemflagrantistimwel luminosissimw
qui cst necessaire a la perfection de la justice, rien>n charitatis (Lib. de Gratia Cbrisli, cap. 35, n. 58). Mais
ne marque que cette grace prevenante est essentiel- i|- ils ne voudraient pas eux-memes qiPon crftt.leur re-
lement une delectation. marque fort juste, ou bien il fmidra dire que, suivant
En effet, le saint docteur n'a eu garde de penser er la doclrine de saint Atiguslin, il n'y a que ja cliarite
que les monvements indeliberes diroe tristesse selon »11 Ja plus ardente el la plus lumineuse qui puisse pas-
Djeu, d'une hohte ou d'une crainte surnaiurelle, ne ie ser pour la grace de Jesus-Christ; une chanie dans
fussent point des secours propres a arreter ou a re- B- iin degre mediocfe de lumiere ei d'ardeur, par
primer nos dbsirs deregles, et qtie le Saint-Esprit ne ie exemple, Pattrition du P. Juenin sera une gfacepela-
lesinspirat pointen de certainesconjonclures. II se se-5- gienne.
rail ecarle de la doctrine du Saoveur (Matth. x, 28) i) Pour moi, la premiere Ibis que je refleehis sur cet
et de 1'Apotre (Philip. n, 12; II Cor. vn, 10); il endroit, je crus voir-la descriptiou exacte de la seule
se serait contredit lui-meme ; car il a expressement U grace qui est necessaire a la perfection de Ja justice,
enseignequelacrainte, labonie elladouleureiaient dee dont le saint doeteur dit ailleurs que c'est une cha-
bonsct de salulaires mouvemenls (S. Aug., serm 214,t, rile qui surpasse non-seulement celle que nous avons
nunc 318, et lib. de Cotrept. et gratia, cap. 5, n. 7);i; B I ici-bas, mais encore celle que nous demandons et que
et quand Jansenius raisonne ainsi: Nous sommes •s nous coucevons : Ipsa dilectio non solum supra quam
porlfesau mal par la seule deieclation terresire, doncc hic habemus, sed supra quam petimus et inlelligimus,
nous sommes pories au bien par la seule deiectationn etit. Cet mots berieqgendi, pour bien faire, me firent
celeste (Jans., t. III, lib. iv, cap. 3, pag. 404), saioiit eosuite douter, et me linrent en suspens; car ils
Augustin dement cette preuve en assuranl que les !S marquent evidemment quil s'agit de la grace qui est
hommes pechent souvent sans etre prevenus d'aucunn necessaire a 1'action, et non pas a la perlection de la
attrait de delectation : Nonne saiis apparuit eliam n justice; et d'un autfe cbte mon respect pour saint
illa peccata jusle imputari, quw non delectalionisille-!- Augusiin ne me permettait pas de penser qtPil eut
cebra commilluntur,sed causa deviiandm molesliwali- i- insere des lermes hyperboliques et exageratifs dans
cnjus aul doloris dut mortis (Lib. n de Peccal. meritis ls une confession de fpi quil prescrivait a Pelage. A la
ei.remits., cap. 10, n. 1S)? fin, je fis atleniion :que !e saint docteiir designait la
Mais comme la grace qui est necessaire a la per- grace actuelle par le dernier terme oii toule la suiie
fection de la justice doit eteindre enliereroeiu iaa des graces actuelles et eflicaces nous conduit, par
concupiscence, etablir dans I'arae une paix parfaite,•t l'effet entier et complet auquel chacune en pariiculier
comme elle n'est point un secours qui nons soutientt concourt, et que la grace de la perfectjon de la jus-
dans le combat et nous fait resister a Pennemi, roaiss tice acheve, et qui consiste eu ce que la lumiere de
qui nous donne une pleine victoire et detruit loutit la charite dissipe jusqu'a la plus pelite ombre de la
enneirii, elle consisle essentielleraeni dans la dfeiec-- nuit epaisse ou le peche nous a ensevelis, et en ce
tation : c'est la 'deleciation victorieuse, comme je l'aiii que le feu de Ja chariie briiie et consume jtisqu'a la
invinciblement prouvb. C moindre fibre des affections terrestres et chaniel/es
II en est a peu pres de meme a Pegard de la cha- dont ie peclifeest le malheureux germe dans notre
rite'. Peul-on douier que saint Augustin n'ait adinis5 ame : Flagrantissimw et luminosissimwcharilalis.
des graces prevenantes qui ne fussent point une» Je conclus que, dans tous les endroits oii le saint
inspiration actuelle et formelle du divin amour?Ne» docieur semble ne metire aucune disiinclion entre
dit-il point de Ja crainte non-seulement qipelle estt la chariie et Ia grace actuelle, on lui iinpnse, quand
borineet utile(bonus estelutilisille titrior),mais encore. ort Je fail penser qufelouie grace aciuelle est uneins-
qu'elle prepare la place a la charile (timor quasi prm-'.> piration actttelle et ( forraelle de la charile. Accou»
paral locum chariiali); qu'elle entre la premiere tume a parler ie iangage de PEcrilure qui appelle
dans notre cceiir pour y introduire Ja chariie (opttss foyaume des cieux i'Eglise militante et visible que
est ergo ul intret limor primo, per quemveniat charitas); Jesus-Christ a etablifesur ia terre, parce quelle nous
quilest bon de craindre, parce que la crainte nousi conduitauroyaume des cieux,lesaint docteur nomme
conduil a Paraour (time tamen ul ista formido cusio- charile lout bon mouvement qui est une disposition
diat le etperducat ad dileciionem); quil y a une» eloignee ou prochaine a la ciiarite. II empioie ce
crainte qui fait que les mechanls s'absiiennent du[ lernie en deux sehs a peu pres comme celui de pe-
peche, et par la se rendent dignes de recevoir la( che, et comme il prend ce dernier taniot pour une
cliarilfe (adhuc tinwr ille servilis est, cuslos quideini faute, tantot pour une misere spiriiuelle, de meme
malorum, ut abstineant se a malis, et abstineiidodignii il se sefi du inot decharite, et pour signilier un acte
siril ad se admiltere chariiatem (Inpsal. cxxvn,n. 7; de la troisieme vertu theologale, ei pour exprimer uu
tracl. 9 inlJoan., n. 5, 4; serm. 18 de Verb. Apost.,'\.~. n° acte de loute autre verlu surnaturelle.
nunc 161, c. 8, it. 8, el c. 12, n. 12)? Une raison pareille l'a determine a cet usage. 11a
Dira-t-on qiie,-dans la pensee du saint docteur, appele pecbe tout ce qui vient du peche, et qui en
cetle crainle qui previent la -charite, qui lui prepare! meme temps nous porte ou nous dispose au peehe ;
la place , qui Pinlroduit dans notre cceur, qui nous\ de meme ii a appele chariie loul ce qui nous esi ins-
conduit a la charile, qui nous rend dignes de rece- pire par ia charite eiernelle et substantielle, c'est-
vOir la charite, n'estpas une crainte surnaturelle et' a-dire par le Saint-Esprit, et qui eu meme leuips
inspirbe parle Saint-Esprit? Fera-t-on saint Augus-'" nous porte et nous Pispose d'une maniere eloignee
tin pelagien a fofce de vouloir quil soit janseniste?' on prochaine a la cbarite,par Jaquelle le Saini-Esprit
Cependant il est vrai que si Pon s'arrfete a l'ex- elablit dans noussa demeure. Voila pourquoi la bonne
pression, et si 1'ou s'en lient a Pecorce des paroles, volonte, l'amour ouile dfesirdu bien, la vertu ei la
saint Augustin paraitra presque partout confondre la chariie' sout le plus souvent chez lui des lermes sy-
chaiitfe et ParoourdeDieu avec la grace acluelle, qui nonymes. II nfeprevOyaitpoinl Pabus qu'on ferail tie
est necessaire a toute ceuvre uiile au saluf.. La grace son langage.
donlil exigeque la neeessilesoitreconnue et avouee De plus, dans ses controverses avec les pelagiens,
par Pelage est un secours pouf bien faire ajou:e a la il decrit presque toujoursla grace aciuelle par Peifet
nature et a la doctrine par l'inspiration-d'une Ires- le plus noble et le butprincipalou elletend: on dirait
ardenle et tres-lumineuse chariie. Si bien que des quil attribue a toute grace actuelle les proprietes de
bommes d'une grande repulation se sonl crus en la veritablecharite,.eten effetil les lui atiriuue cn un
droit de prendre ces paroles a la lettre, ei n-ont certain sens, dont les jansenistes ont tori de ne m
964 VERITABLE CLEE DES OUVRAGES DE SAINT AUGUSTIN. 962
pas contenter. Le saint docteur ne pretend pas que iA reffet, mais la possibilite ne vient qu'avec 1'effet; ou
ces proprifeies conviennent a toule grace acluelle im- ne peut donc pas concevoir la possibilitesans.conce-
mediatement et en elle-nieme, mais seulement a voir Peffet: que veut-on davantage? Mais sainl Au-
raison de celle qui iuflue dans l'acte de charile, et a gusiin ne dit pas que toules les fois que les saiius
laquelle les autres graces preparent Ja volonte. font une bonne oeuvre, ils agissent par la vertn d'uue
Certes, quand saint Augustin confond la grace telle grace. Cette possibilite, qui ne vient aux sainis
acluelle avec la charite, c'est dans un sens qui puisse qu'avec Peffet est la possibilile de Vimpeccanceel de
convenir a la grace de la crainte surnaturelle, qui la perfection de la justice. Car quel est le pfincipal
previent la charite; c'est dans un sens qui puisse but de saint Augustiu dans le livre de la JNatureet
convenir ala grace de la priere, qui, de l'aveu de de Ia grace, d'ou ce texie esl tire ? N'est-ce point de
saint Augustin , est un moyen d'obteiiir Ja charite refuler un livre de Pelage ou cet heresiarque traitait
dontonse sent absolument depourvu. Quando aulem amplement du dogme de limpeccance et de la per-
id agunt sive omnino non faciendo, sivenon ex chari- fection de la justice?Le saint docteur le declare ainsi
tale (aciendo, orent, ut quod nondum habent accipianl des le commencement: Ac per hoc natura humani ge-
(Lib. de Correpl. et gratia, cap. 2, n. 4). II y avait neris ex illius unius prwvaricaloriscarne procreata, si
bien Part ilans cette conduite de saint Augusiin; car sibi polest sufficeread implendam legemPERFICIENUAM-
comraenl prouver mieux la necessiie d'une grace in- que justitiam, de prwmio debet esse secura (Lib. de
terieure de ia volonte pour toute ceuvre utile ausalut, Nat. el grat., cap. 2, n. 2). Touie la suite jusqu'a
que par Pelfet de la justification, a laquelle toule Pendroit objeeie le lait assez coniiaitre, ces paroles
grace dispose et que la grace de la ehariie produil? _," enlre autres : Non enim, cumisla commemoramus,ar-
Jansenius a eu tort de couclure de la que toute grace bilriumvoluntaiislotlimus, sedgratiam Deiprwdicamus.
actuelle etaii une iuspiration actuelle et formelle de Cui enim prosunt isla nisi votenli, sed liumiliter volenli,
la charite. non se de volunlatis viribus tanquam ad PERFECTIONEM
S'imaginera-t-on quil ait pretendu avec pius de justitim sola sufficiatextollenli (Ibid., cap. 32, n. 36).
raison que loute grace esl efficace, parce que )e dis- Dans Pendroit meme qui esl objecie, n'est-il pas
cours du saint docteur a Je plus souvent la grace question du secours qui est necessaire aux sainls
efficace pour objel, non-seulement quand il s'attache pour avoir une charite si parfaite, qu'on ne puisse
a relever la vertu et la force de la grace, ou a eiablir rien y ajouter? Ce qui est Ia meme chose que jouir
la necessite de la grace cooperante, mais encore du don de Vimpeccanceet de posseder la perfection
quand iJ veut monlrer que la grace en geheral pre- de la jusiice, comme le sainl i'explique en termes
vient nos volontes, et qVelle seule nous donne le expres : Qui perfeclam, cui niliil addendum esset, ha-
pouvoir complet et proctiain de faire !e bien ? buerint, vel habeant, vel habituri sint charitalem; ipsa
II a eie contraiui par Ia nalure de Ja controverse est enim verissima, plenissima, PERFECTissiiuawe jus-
quil traitait d'en user ainsi; carquelles preuves au- titia(lbid., cap. 42, n. 49). Cetle faveur, ajoute-t-il,
rail-il pu tirer de Ia grace a laquelle on resiste, et n'esi accordee aux saints que lorsque la eharite est
qui est frustree de son effet? II est au moins hors de repandue dans leur eceur par le Saint-Esprit, avec
doute que ses meilleures preuves devaient etre fon- toute la plfenitudedont la nature saine el vide de tout
dees sur les effetsde la grace qui sont marques dans sentiment terrestre est capable : Dum charitas Dei,
les sainles Ecritures. quantum ptenissime nalura nostra sana alque purgata
Cest ici que Jansenius eiale sa doctrine sur la Q i capere poiest, diffunditur in cordibus nostris per Spi-
distioction de la grace des deux etats, et quil fait ritum sanctum, qui datus esl nobis (Ibid.).
parade de la decouverte a lui seul reservee de la Lisez quelques pages apres, et vous verrez avec la
clef, de la base, du fil des ouvrages de saint Augus- derniere evidence que la possibilite qui fait ici le
tin; quil donne en un mot le secours quo pour la sujet de la dispute entre saint Augustin et Peiage est
grace actuelle eflicace, et le secours sine quo non precisement la possibilite de ia perfeciion de la jus-
pour la grace actuelle suflisante; afin qu'ayanl mon- tice, la possibilite d'fetresans concupiscence et de ne
tre sans peine, que le premier est propre de notre sentir nen que selon sa volonle el soii gre, Ideo Dei
eiat exclusivement au second, et le second propre graliw (Pelagius) tribuil non peccandi possibilitatem,
de 1'feiat d'innocence exclusiveraent au premier, il quia ejus naturw Deus auctor est, cui possibililaletnnon
reste pour constant que toute grace est efficace peccandi inseparabiliter insilam dicit. Cum vult ergo
dans noire eiat, et que la grace suffisanle en est ex- facit, quia noit vull non facit. Vbi enim esl insepara-
clue. Mais ce grand arc-boutant du systeme de Jan- bilis possibilitas, ei acciderenon potesl volunlatis infir-
senius est, ce roe semble, ruine de fond en comble; mitat, vel polius volunlatis adjacentia et perfecdonis
car il est clair corame le jour quil a confondu la indigentia. Si ergo ila est, unde venil, Velle adjaeet,
grace liabituelle de la predestinalion avec la grace perficere autem bonum non adjacet (Lib. de Nut. et
actuelle efficace, etde plus quil a confondu 1'une^t grat., cap. 51, n. 69)? La controverse roule doncsur
1'autre avec la grace de Ptnipeccanceet de la perfec- la possibilitfequi manquail a saintPaul quandil di-
lion de la justice, qui appartienl a 1'etat d'Adam et a sait: Je ne fais pas le bien que je veux, et au contraire
celui des bienheureux, et qui est appelee par saint je fais ie mal que je ne vtux pas. Pour ce qut esl de
Augustin delectalion viclorieuse. Elle seule est es- Jj vouloirle bien, cela est en moi, mais pour faire le bien
seiitieJIement une grace de deiectalion et de charite, parfailement, tfesl ce queje ne trouve pas (Rom. vn,
elle seule est efficace par eile-meme et de sa na- 15, etc). Et parce que cette possibilite manque a
lure (a). PApdtre, saint Augusiin conclui qu'elle n'est pbint
Le temoignage le plus apparent de saint Augustin inseparableraeni auacliee a la nature humaine. Cest
qu'on ait apporle pour prouver que la grace de tiolre donc la possibilite de ne point senlir Paiguillon de
eiat qui a son effet est efiicace de sa nature et par la chair, c'esl la possihilite non de Paction, ni.is de
elle-roeme, esi celui-ci: Cum sanata et adjuta homi- la perfeclion de la juslice, qui vienl aux saints avec
vis volunlate possibiliiasipsa simul cvm effectuin san- Peffet.
clis provenial(Lib. de Nal. et grat., cap. 42, n. 49). Je nPecarterais du but que je me suis propose si
D'autres pourront ciiicaner el disputer sur la signi- je nParreiais a faire voir que Ja doctriue de Ja grace
fication des paroles de ce texte. eflicace par elle-meme au sens de plusieurs iheolo-
Pour moi, je 1'avouerai de bonne foi, voila veri- giens, qui sont louables en ce quils la soutiennent
tablement une grace ellicace par elle-meme et de sa catholiquement, n'a lien de couunun avec Jes prin-
ualure. Non-seulemenl la possibilite n'est poiut sans cipes de saint Augustin. lls adraetlent une grace vc-
(a) Je parle a ma maniere, les thomistes me le cace par elle-meme et de sa nalure au seris des jau-
penuetiroiit. Ou, si iim veut, j'enlend3 lagrace eifi» senistcs,
 90S StiPPLEMENTUM AD OPERA Si AUGWSflNi. mi
ritablcment suffisante, et ils enseignent que la vo- A oue je viensde vous exposer loucbant la manlere
lonle humaine a un vrai pouvoir de resisler a leur doni les vrais thomisies demonfrent que la giace
grace efficace par elle-meme, ou plulot d'empecher eflicace par elleu-meme,prise dans leur sens, n'est.
par la verlu d'une omission pure* libre, 1'arrivee du pas irresistible? lisez'alteniivement cet endroit d'Al-
seoours predeierminant. On ne doit pas leur enrde- varez : Est in facuitalenoslrw volunlatis se ipsam im-
mander davantage. pedire, ne habeai illam nipiioneni. Unde si non opete-
Selon saint Augustih, il lPy a point degrace vefiT tur actum qui est in prweeplb, impulabilut illi ad cul-
tablement suffisante qui donne le simple pouvoir de pam, eo quod, sua eulpa se impedivil ne darelur illi
la periection de la justicej et la grace qui est neces- auxilium efficax qued nccessariumeral ut actnaliler
saire a la perfection de la justice est non-seulement operuretur oiciumvirtulis qni esJin prwcepto,»sieul ti
efficace par elle-roeme ei de sa nature, mais encore Deus imponeret Iwmini prwceptum volandi, et quaiu
irresislible. Si le saint docieur avait use de nos ler-. lum esl ex pqrle sua offerrel illi alas, et adjutorium
mes, il aurait sans doule raisonne ainsi: Pouvoir necessariumul volaret, ipse aulem sua.libertale tespon-
resister a une grace efficace par elle-meme et de sa deret: Domine, necvoLoalas accipere nee.voiare; me-
nature, c'est pouvoir faire qu'une grace efficaee par rilo repulareturreus et transgressor prwcepli^eliamsi
ellermeme et de sa nature lPait point son effef; car, non posset absque alis volare^,quia se sua cidpa im-
resister a une grace, et faire qiPune graee n'ait point pedivitne iili donartnlur a Dee (Lib-.ni de Auxiliis,
son effel, est precisement la meme chose. Or, la disp. 18, n. 20).
volbnie humaine n'a pas le pouvoir de faire qu'une Ainsi, mon argument doit laire plus depiaisirque
graee efficace par elie-mfertie et de sa nature n'ait _. de peine aux vrais thomisles, p.uisqu'il leur donne
point son effet. Jele prouve. Pouvoir faire. quinie " occasion de montrer avec evidence la catholicite de
grace efficace par- elle^meme et de sa naiurc iPait leur sentiment, et quil estla pierrede louche pour
poinl son effel, c'est pouvoir faire qu'une grace effi- les disceruer de cOux qui se parent. fausseroent de
cace paf elle-meme el de sa nalure ne soit pas une leur «om. Croyez-vous quils soient bien contents,
graee efiicace par elle-meme el de sa nature; car etre ajouta le licencie, de vous enlendre assurer que saint
eHicace par soi-meme et de sa nature, iPest aulre Augustin n'a jamais pense a leur predetermination
chpse qu'avoir,£on effet par soirmeme ei de sa nature. physique et a leur grace efticace par elle-meme ? —,
Or, la vplonte liumaiue n'a pas le pouvoii' de faire lls auraient lort de;se lormaliser que je laehasse de
qu'une grace elficace par elle-merae et de sa nature lcur ravir l'autorite nierae de saiut Thomas, si. je
ne sojt pas upe grace elficace par ellermeme et de sa voulais agiter ici uiie dispute d'ecole que les diffe-
nature. Donc iavolonteMiumaiiien'-a pas le pouvoir de rents pariis se font un devoir de aoulenir de leu»
faire qu'une grace elficace par ellermeme el de sa mieux; mais, de.nienie que je ne trouverais pas mau-
natiire lPail poinl son- effet; donc la volonie huniaiue vais qu'eti combattant les jansenistes ils marquas-
n'a pas ie pouvoir de resister a une grace efficace par seot en passaiu ieur degoul pour lascience moyeniie,
elle-meme ei de sa naiure; done une grace eilicace ils auront la politesse de ne. pas exiger que je re-:
par elle-m.emeet de sa nature est irresistible. iionce posiiivemeni. a des principes de tbeologie qui
-Le licencie pensa alors se facher contre rooi. PreV sont perm.is.et qui Pnt eu des charmes pour inoi. lis
ipndriez-.vous, me dit-il diiu air et diin ibn emu, seraieot. trop etonnc^sque j.e le fisse.
traduire en heresie le dogine de la grace elficace Quoi quil en soit, comme il ne faut point exGiter
—
p.ar elLe-meme? Doucement, lui repqndis-je> mpn Q une guefre civile.dans le sein de-la.ea.tholieile, quand
discours est sans.aucune maliguileVje n'ai gardede jl s'aglt de.nous arihcr contre leg pnnemis de-la. foi,
noter lenioiiis du monde le seutim.ent de Pecole tho- j'aurai |a coroplaisapce:de modifier ainsi ma propo-
niistique, je vous en ai deja averti. Ce.sonl des-adver-^ sitiou. La seuie grace efficace par elie-meme et.de
Saires. pacifiques el equitables que jiionore,. II est sa uaiure que saini Augustin a evidemmeut enseignee
iiprs de loule apparcnce quils se lienneiit choques eique Pou peui conclure etre necessitanle et irresis-
d'un raisoniiempni qui n'a nulie force coutre eux et tible, est celie qui est necessaire a la perfeetion de
qui iPelfleu.repoint le sysieme de leur doclrine. Car la, justice, e'esi-a-djre la grace que Dien ne donne
je nie fais ihomiste pour un ffloment, et je traiie qtPuvec iiu.iroortalite, la graee de la justice origi-
avec. raison de sopliisme cet argument, sii a pouf nejLeque reput Ad.am; uue pareille grace est plus
pbjet la predeierniiiiaiion physique ei la grace. effi- precieuse encore, qui est Papauage des bienheureux
cace par ellermeme, lelle qu'Alvarez et Lemos, Pont d.aiis le ci.el, et qtii consiste dans Pextinciion enliere
enseigiiee.. d.e Ja co.ncupiscen.ee,et par consequeni qui est in-
Je nie que pouvoir resister a la grace effieace par depeudanie cle Ja cooperation de Ja volonte, et dont
elle-meme, lorsqtfon la retjoit aclu.ellement, et pou- l'effei tot.alpreyient et le consentement et le pouvoir
yojr faire que la grace eliicace, par elle-raeme n'ait de, resister, puisquil consiste a retrancher les saillies
poiiu son effet, soit prccisemeut la iiieme cli.ose. indeliberees du penchant et du sentiment qui sele-
M.ais.je souliens ne pouvoir resisler a la grace elfi-: vent dans nous avantque la raison se consulte. Mais
cace pa.r elle.-roemej c'est a.voit' eu, avoir encore et J.anseiiius a enveloppe 1'acte raeme du consenteraent
conserver un vrai pouyoir d'empeclier que la grace dans la necessile irresistible qui est causee par Peffi-
elficace par eile-.ni.eroerPeul eie dprinee, ou, pour J) cacite de sa gracp victorieuse. La priucipale preuve
nPexprimer d'uue, autre sorie, c'est ayoir eu pnp sur la.quelle il se fonde est ce iameux passage de
grape parlai.ie'meut suffis.ante, qyi precedat la grace sainl Augusfin : Quod qtnplius tws deleclqt secundum
ellicace. par eile-nieme, et dopi Pabjis a.uraii ete un id operemur necesseesl (Expos. in Gal. n. 49)^,.M..de
obstacLe.a. la grace eflicace par elie-mfime. En un Fenelop le 'ui a enleye, comme nous avons vu. Quelle
njot, le pppvoir de resisier» corome le du expresse- Jjreche feraii-oti a 1'Augustin de Jansenius, si on
inent Alyarez: (Lib. IX de, Attxiiiis, disp. 94,. n. 4), rayait lotis les endroits ou ce texie est employe roal
loiube sur Ppifre que Dipu fait.de la. grace efhcace a piopps,aussi biepque ceux ou le secours quq est pris
par elle-meirte en donnaiu la grace suflisante, et^non pour ia gra.ee actueile efiicace, et ceux op.Pacjtion
pas sur la grape elfica.cepar ellerineine en tapt qu'eile de ia jusute est coulpiidup avec la perfection de la
est recue clans,Je Jibre, arbi.tre. Vpiia cpmme ilexy jusiice? Le plus. gf,and npmbre. est de ce dernier
piique ces parpjes.du concile de: Sens.:; N,ec lale esi genre.
Dei truheniis. auxilifim, cui resistt nqn possil (Cpnc, A 1'abri d'une equivoque que la plupart des lec-
Senon,,- decrgiqifidei, 15); et celles-ci.,. qui sont de teiirs ne. spnl pas eii etat de decouvfir, Jansenius
saint Thomas : Sic Deus trtpyetnienieiri lumiamm ad exerce sur ies.ecrits de saiiii.Augustij),un brigandage
bonum, quod lamen potest huic molioni tesistere (S. enorme que je vais yous rendre sur.tbui tres-seusible
Tlipm.,quqdH, qi]t,J,,.qfi%), dans 1'abus.des.lemoignagesdontil a'ppuiel'erreur qui
Voulez-vous elre pleinemeiil convaincu de tout ce est expriniee a Ja iin de la preroiere proposition des
965 VEBITABLE CLEf DES QU,VRAG.ESDE SAIJST AUGUSTIN, 9*6,
cinq que 1'Eglisea condamnees, savoir : que la gr&ce.A A menls de Dieu ies jansdnistes admettent, telle que
de Dieu, qui rend possibles les preceptes, manque saint Angustin Padmettait pour le coinmandement
quelquefois aux jusles dans le besoin. d'etre sans concupiscence, . .
11ne manque plus, dit le licencie, a mon entiere
VII. Quelle sorle de grdce nous est ordinairemeitt salisfactian, que de m'dter le-sarupuWquijne reste-,
tefusie. que votre maniere d'expliquer saint Augustin est
Lisez ces paroles du livre de 1'Esprit et de bi let- .- jjHravelJe,-^ Elle ps|, r-^pondis-je, aussi ancienne
tre: Ecce quemadmodum sine enemp.l.oiri homtnibus., . que saint A-u\gusiiniu;i-Hieme, [.uisque lui seul est
perfecta jusiitia, et lamen impossibilis non est. Fieret son intefprete dans tout ce que vous avez vu. Ce
enitn, si lania volunlas adhiberetur, quanta svfficit sont ses defipiiipps, ses raisonSj le but de. ses
tanlm rei. Essel aitlem tanta, si et niliil eorum quw. ou^vrages,la corifrontalion de ses divers temoignages
periinent ad justiliam nos lateret, et ea sic delcclarent qiiej'ai niis en oeuvre pour le faire entendre. Mais il
anitnum, ul quidquid aliud yoluptatis dotorisve im- n'y avait presque poinf d'eclaircisseraent a faire, je
pedit, delectatio iita supefarei: quod ut non sit non n'ai pu hesoiu qiie de vous presferiter ses pens^efes
ad impossibilitatem,sed adjudiciuin Dei periinel.Quis dansun certain ofdre, et de' fixer vbtre atteijtion.
enim nescial non esse in lioininis polestate quid sciqt, Jansenius dit t|ue, saris un miracle du Dieu toutr
nec esse conseqiiens ut quod appeiendum cognitum piiissahijun li6nutre'qui ne Hi qu'une seule' fois ies
fueril dppelalw, nisi tanlrim delectet, quanlum dili- ouvrages de saint Augustin iie pteut apercevoif soh
gendum est ? Hdc diitem sanitalis est animw (Libl de veritable sens (Tom. II, lib. Prdmrn., cap. 28, p.61).
Spir. el lit., cap. 55, n. 03). Saint Augustin pouvait- •** K Jfe
T. soutiens au coniraire que ce Pere tPa poiut ecrit
11faire connailre avec plus de c!arte qtiil p&rle ici une Apocalypse, et que, sansle prodigieux erichan-
de la grace qui est reqtiise pour accomplir Cette par- lement qu'a repandu daiis les esprits Je lon suffisant
faite jiisiice dpnt il n'y a point d'exeih'ple pafini Ifes de quelques ecrivains de t-.esderniers "siecles, oh
homroes? Grace qui lPest suffisanieei proporiiorirtee aurait vu, comme on voyait auparavaht, que ciiez lui
a son effet qu'en ne laissant rieri ignPref dfe ce qui ces trois expressioris sonl synonyir.es : Essesine pec-
appafiient a la justice, et eri reniplissaiit TamfecPuhe calo, Perficere bonum seu justiliam, Non omnitto cott-
delepiation eapaJile d'absbrber et cPeteindrV tout cupiscere. Car je suis persuade que jusqu'ala naissanCe
sentfmerit de douleur et0de plaisir op$ose; gracequi dti lutheranisme et du calvinisine saiht Ahgustin a
met au pouvoir de liiommii une mesuifedfecOnriais- ete irfes-bien entendu,
sances et d'attra'us fle plaisir egale a^Pamour que le! Saint Thomas, ptir exemple, aurait cerlainemfent
souvetain bieri exige; grace epfih qifi esi propre cte' ,' expose la doctrine de saint Augustin sur la perfection
Peial de sante. de la justice comroe je Pai fait. La maniere dont il
De quelle indignation ne doit-on pas etre emui explique le vgrset 18 du chapitre vu de PEpilre aux
quand on lii dans Jansenius que cette parfaiie justicei Romairis ne rae permet pas d'eu douter : Sed non
n"est rien autre chose qu'uhe teuvre 'ofdinaire "des invenioin mea potestate, quotnodo islud bonum perfi-
jusiice, perfecla juslilia , id est opus justilice (Toin. ciam, ut scilicel totaliter concupisceniiam exctudam
111, lib. in, cap. 13, p. 552), pour faire accroirej (S. Tliomas, in cap. vn Episl.ad Rom.)
quiiii jhgemerit de Dieu pareil a celui «iiPeprouva L'auteurduComihentairesur PEpitre aux Romains
saint Paul dans le refus qui lui fut fail paf le Seigneur qui est altribue a saifrt Remi, a pris dfesaint Augustin
de le deiivrer de Parige 'de Satan, est un jugehient , Q ce meroe sens : Perficere autem non invenio, qui noh
de Dieu qui prive les saints dela gr&cesans laqueile possttm non concupiscete. Perfectutn botmtriest non.
on ne peut bien vivre ni observer tes preceptes dont tolum perficere sed ttec concupiscere. Avant le sairtt
la transgression est punissable? docleur, bii avait eiuendu ces paroles de saint Paul,
Je passe bieu d'autres pafeilles inftdeliies, d'autres i Peiftcere auiem ndhineenio, de 1'exireme difficulte
traits de mauvaise loi dont Pexpositipn serait tfppi qui eiail causee .par la chair cPeffectueries bons dfesirs
longiie. Souvenez-vous des ciiations de la Jetire aui. qiie 1'esprit avait COIIQUS. Les di-ciples de |aint
comte Boniface, et de liibmelie sur Phistoife de J6- Augustin iPont pu rerharquer et adopter lintef pfela-
seph et de Susanne. Uappelez-vous encore Pendfoitt tion qui lui a plu, sans y reconnaitre la veritable
ou saini Augusiin dii que Dieu ne donne pas touiourss clef de ses ouvrages.
aux saints la delectatiori victorieuse;" Jansenius le> Primase, eveqtie d'Afrique, qui florissait feiivirpn,
repele ceni fois et plus, ppur faire cOncfevOifa sesi cfenlans apres la mort du saiut dbcieur, tient pafirii
lecteurs ia souslraction'd'une gracfenfecessairea cph- ses disciples un rang'considbrabie. Pesez ces paroies
server la saintete; et c'est uniqueinent le relus d'e- de son Commenlaire sur PEpttre aiix J{om,aihs : Et
loigner d'euxi'aiguill6n de la chair, cei ange de St- Iwc twlandum, quod non dixil, fdcere bonurii non
lan qui les tourroeiite, raais quils orii toujours lej invenio, sed perficere; qum esl eriiilt perfeelio boni,
pouvoir de vaincre par le secours d'une grace sufli- nisi exstincliomali? Perfeciioboniesi, ndriconcupiscere;
sanie. Sufficititbi gralia mea (II Cor. xn, 9). quid enim facilius homini sub legecqitsliluio, quam
Je viens a Ja conclusion que Jansenius tire de lal ue//e botiumel facere malum? nam hoce&tperficere bo-
longue liste de lemoignages qtfil a ramasses sur le» *." num, ut nec cqncupiscalhomo. lmperfectitni esXbonurii
refus et la so^istraction de Ia grace. '« De lout cela,, quando concupiscitfeliamsi concupiscentiwnon corisek-
dit-il, il s'eusuii que cette senlerice ou Cet axiome,t tit ad malum (tn lioin. vn, 18, tbm. XBibl. PP. edil.
Dieu ne commanderien dimpossiite, n'est pas autfe- Lugd., p. 157, col. 1, A). Croyez-vOusque Primase,
menl veritable, sino.n parce que les prficeples peu-- quiparle ainsi, ait coiifondticomme Jansbiiius 1'action
vent eire accoraplis, qiiahd Dieu aide Ta voloule de3 etla perfection de ta justice, la oeiectaiion victorieuse
Phpromepar sa gracetoute-puissante (Jaris.;lbm. III, , et la gtace med ciiia:e de Jesus-Christ (Jans., lib. iu
lib. III, c. 15, p. 557). >Et pour appuyer celle Coiiclti- de Gtutia Chrisli Salv., c 15, p. 552j? Priinase
sion,il prouve ires-bien par un passagedfesaihlAUjgus- aurail-ii dil: Perfecla jusliiia, id est opusjustitiw?
tin qu> le preceple de la perfeciibn de la jusiice iPestt Pour finir, revettoiis a M/ Bayle. II lui a plu de
possible qu'en ce sens : His alque hujusiitbdi innume- supposer que la predeteruiinaiion physique des
rabitibus testimoniisdubilare hoii possum, nec Deuint ihomisies,- Ja necessiie de sainrAuguslin, celle des
qliquid iiiipossibileIwmini prwcepisse, nec Deoad opi- ' jansenistes , celle de Calvin, sont au fond la meme
tulandum ei adjuvaudum, quo fiat quod jubel, iiitpos- -' chose;que Ja doctrine du concile de Trenie et de
sibile aliquid esse. Ac per hoc polesl homp, si velil, essee saint Chrysostome sur la naiure de la gr&ce et dti
sine peccalo,adjutus a Deo (Lib. u de Peccat, meritis,, libre arbitre est coutraire a ce que saint A"ujgUsijn a
cap. 6, n. 7). J'ai demotilre qu'elre sans peche c'estt enseigne sur Pun et sur Pautre poinl. Dfela couient
elre sans coucupiscence dans le sens de saiiu Au- des raisonuemenls, desreflexions, des railleries, des
gustin. Voila donc quelle possibilite des commande- invectrves telles qu'eu peui faire un honime d'esprit
9G7 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 90S
qui s'est avanc6 mal a propos, et qui ria poinl examini A prendre nne leclure suivie de lous les ouvrages de
les chosessans prejugi, ni avec les lumietes nicestaites. sainl Auguslin, etde travailler a un nouvel Augustinus,
Le licencie me quitta avec le dessein forme d'entre- pour Popposer a celui de Jansenius.

TROISIEME PARTtE.
Examen d'me clef des ouvrages de saint Augustin conlre les pelagiens , nouvellement
trouvee d Padoue.
Je crois que je vous ferai plaisir de joindre a la quil explique 1'obscuriie de ses pensees. Pour celle
suite de mes conferences avec le Jicencie la refuta- du style, il est nalurel qu'un auteur ne s'en aper-
tion d'un ecrit qui a pouf titre : Dissetlatio tlieolo- 50ive pas. Venons au corps de Pouvrage.
gico-analylica de vero intelleclu trium celebeirimorum g Apres un exorde assez court, ou la profession qtie
capitum, etc, c'esl-a dire : Dissertation theologiqiie faif 1'auteur (Num. 1 *) d'aimer la vferite, la charite,
et analylique sur le veritable sens des irois fameux Punite, la paix, est infiniment estimable, il expose
chapiires 10, 11 et 12 du livre de la Correciion el (Num. 2) Petat de la coniroverse entre les theolo-
de la grace, desainl Augustin, _ousur la "veritable et. giens qui soutiennent que la grace efficace est telle
la fausse distinctioii des.secours de Ja graee, par par, elle-meme et de sa uature. Car son dessein n'est
Etieone Lorenzoni, pretre de la congregation de pas de prononcer sur les demeles theologiques que
1'Oratoire de Padoue, in-4* de 144 pages , sans les ecoles de, Scpl et de Molina, ies defenseurs de la
compter l'Epitre dedicatoire, Ja preface et la table; predeterminalion morale et de la science moyenne,
a Padoue, 1729. mit avec les disciples de Banncs; il suppose que lout
Ce peiit ouvrage est dedie a saint Philippe de 1'avantage est du cbte des derniers, et quils sont
Neri, fondaleur de la congregalion de POratoire seuls en possession de la ve^rile et de la doctrine
d'Italie. Liiuieur y fait d°abord hommage a son saint de sairit Augustin.
patron de ses progres dans Ia doctriue de ia gaace II se borne donc a regler le differend que les pre-
etdans Pinleliigence desaint Auguslin. Ceiie humble determinants ont enire eux, c'esta-dire les vrais et
prierede saint Philippe de Nferi: Que ne ferai-je point les faux disciples de Baunes, ceux qui s'engagent lout
de mal, ou que ferai-je jainais de bien, st vous ne me de bon et sans restriciion sous Petendard de 1'ecole
secourez, 6 mon Jisus! lui esl une prefive incontes- appelee thomistique, pour .-outenir la necessite de la
table que ce grand saint a lenu la grace efficace par grace efficace par elle-meme dans toute softe d'etats,
elle-meme. Cest pourquoi le P. Lorenzoni supplie et les troupes auxiliaires qui depuis peu ont grossi
ensuite son saint inslituteur de le presenter, lui et iC cette ecole, pour dfefendre la necessile de la griice
son ouvrage, a'u pape Benoit XIII, et il dicte au saint eflicace par elle-raeme seulemenl dans 1'etat de la
une hafangue ou un compliment quii le prie de nature corrompue.
faire au souverain pontife, tandis que, de son cbte, II est qiteslion, dil-il, desavoir le senlimetilde saint
prosterne aux pieds de Sa Sainlete, il deineurera Auguslin ibuchani.le.secours de grdceque regul Adam,
dans le silence. et en quoi il tlail diffirent du secoursqui est accordea
La preface, ou plulbt Pavertisseraent au lecleur Chomme apres sa chute. 11entend la grace acluelle
est principalement employe a prevenir les divers qui est necessaire a tpuie bonne oeuvre qui se fait,
jugemerits qu'onpourra porier de cetecrit. On nqus et ilnous apprend que les unsmetient cette difference
accusera peut-etre, dit Pauteur, de rietre point parvenu en ce que, selon saint Augustin, la grace versaile
d la viriti, II repond par un passage de saint Au- suffisail a.liiomme innOLentel aux anges pour per-
gusiin dout ii s'approprie lesparoles qui sonlpleines severer dans le bien, et ne suffit pas apres Je peche,
tle raodestie et diiumilite. lequel a rendu necessairfe la grace efficace par elie-
S'»'Zse trotmedes personnes, ajoute-t-il, qui lombent merae; au lieu-que les autres attribuent a saint Au-
a"accord que nous disons ia viriii, mais qui ne con- gustin d'avoir enseigne que la grace efficace par elle-
vienttentpas que ce que nous disons soit conforme a meroe eiait egaleroent necessaire dans les deux etats,
saint Auguslin, elles nous forceront de nous icrier avec el que par consequent toute.la difference consiste en
le meme Pere, etc. Et ia-dessus il decrit un auire ce que, dans Petat de la nature corrompue, la grace
passage oii le saint docteur demande a Dieu la grace eflicace par elle-meme est requise pour de nouvelies
de supporler avec doucetir et avec patience les ca- _^ raisons, et produit des effets parliculiers el propres
loninies de ses adversaires, a qui il reproche de " aux besoins de cel etat.
n'eire poinl entres dans sa pensee, parce quils, sont Je ne passerai point au P. Lorenzoni Ie terme de
orgueilleux, quilssont amateurs non pas de dire Ia grace versatile, dpnt les premiers auteurs sont sus-
verite , mais de leur opiniou paniculiere. Cela est pecls, qui n'est point avoue par les adversaires ca-
fbrt juste, en supposant que Je P. Lorenzoni est tholtques de la predeterminatiou physique, et qui,
assure d'entendre saint Augustin aussi bien que a le prcndre a la rigueur, signifie ce qu'aucun catho-
saiiu Augustiii s'ei)iendait lui-meme. liqufe n'a jamais dit, savoir que le libre arbitre
11 ne parle point de ceux qui penseront quil donne du mouvement et de Paciion a la grace.
s'ecarte tout ensemble de la verile et du sens de saint Je ne puis m'empecher de me reci ier encore con-
AUgustin. Comme apparemroent cela ne peut arriver tre cette prpposition que le P. Lorenzoni met noa-
que contre son altenie, je me declare k regret du seulement sur Je compte des Uieologiens donl il
nombre de ces derniers. parle, coinme admeitant la grace versatUe dans Pe-
Eusuiie le P. Lorenzoni rend raison pourquoi il lat diimocence, mais qu'il insinue devoir eireavouee
iPa pas traiie son sujel a la maiiiere des scolasti- par lous ceux qui nient que les saiuls anges aienl
ques : c'est qu'ila voulu, dit-il, echauffer les cceufs eie predeieriniiies pbyslquement : La volonti des
eii eclairanl les esprits, a qui d'ailleurs la mbthode saitils anges qui userent bien de la grace fut LA.VRAIE
scolastique inspire a son avis irop d'enflure et deI ET SEULECAUSE de leur persivirance et de leur slabi-
ihaligniie. liti dans le bien. Croit-il que la volonle d'un pauvre
Enlin il rejetle sur la profondeur des mysleres i qui accepte uhe spmrae consLierable qu'on lui offre
(*) Cenumero et ceux que nous placerons entre parentueses dans les pages qui suivent designent les
anicles de 1'buvrage du P. Lorenzoni.,
969 VERITABLE CLEF DES OUVRAGES DE SAINT AUGUSTIN. 970
esilavraieetlaseulecause quil'enricbii?Cependant A trent. Ces expressions : Tale quippe erat adjulorium,
on a bien moins droit de dire que la volonie des inquo permaneret s» veliet, elc; Vtin adjulorio Dei
saints anges, qui sans Je secours d'une predeiermi- manetenl sivellenl, elc; Vt divina graiia indeclinabi-
nation physique consenlirent a la grace, fut la vraie liter et insepatabiliter ageretur, elc, et ailleufs, ad-
el la seule cause de leur perseverance et de leur sta- hwrente sibi misericordiaSalvaloris,etc; peuveut-elles
bilite dans le bien, puisque la force meme de lai convenir a aucune grace actuelle? Si le P.Lorenzoni
grace les aida a donner ce consentement. avait fail cetle attention, qui n'a pourlant poinl
D'ailleurs, le P. Lorenzoni epargne trop ces theo- echappe a quaniile de theologiens anciens et mo-
logiens partisans de la grace versatite pour Petat; dernes, il rPaurail point applique (Num. 6} a ces
dinnocence seulement, en ne les fraitant point de: trois fameux chapilres ee que Jansenius dit de tous
baianistes. Car, selon lui, ils conviennent et doiventt les ouvrages de saint Augustin, que c'est un laby-
convenir que les mentes de l'ange et de Phomme: rinthe plein de detours embarrassants, et il se serait
innocent ne sont pas des dons de Dieu. Jgnore-t-il encore moinsflatie d'avoir irouve lefil, la regieet
que la premiere des propositious de Baius, condam- le principe dont on a besoin pour s'en demeler.
ne"espar les sonverains ponlifes, est celle-ci : On ne; J'ai dit que quantite de theologiens, tant anciens
doil point appeler gr&ceni les miriles de Vangeni ceux; qUe nouveaux, avaient bien remarque que saiut Au-
du premier homme. gustin par les deux secours quo et sine quo non en-
L'auleur de la Disserlalion examine apres celat teud des graces habituelles. II faut du moins en citer
(Num. 5) sur quoi se fondent les defenseurs de Ja> quelques-uns; et sans egard a plusieurs qui semblent
grace versatile, il veut dire les faux thomistes quii T. j y reconnaiire les graces habituelles sanclifiantes
excluenl de Petat dinnocence la predetermina-• propres des deux etats, je me borne a un petit nom-
lion physique et Ia grace efficace par elle-merae; bre de ceux dont le sentiment approche le plus du
et il tfouve (Num. 4) que leur principal appui sontt mien. J'ai'deja fait roentioii du P. Annat; j'ajoute
les trois fameux chapitres 10.11, 12 du Jivre de lai ici d'abord le P. Didaque Ruiz de Monloya, theolo-
Correction et de la grace, quils entendent mal, ett gien insigne, aussi savant et aussi sense que subtil,
quil entrepreud d'eclaircir (Num. 5), en prenantl tliffusel digne d'etre lu toui entier (de Prmdesl., disp.
le P. Serry pour guide, qui neanmoins, a son avis,, 50, deAngelis, secl. 4), plein de la doctrine des saints
n'a poinl lirfetout 1'avantage quil pouvait d'une re- Peres que nul iPentend mieux que lui, ct dont il
torsion admirable que ces trois chapiires lui four- justifie les pensees par Ja plus saine et la plus solide
nissaient contreses adversaires. metaphysique. Mais on me demande des tlieologiens
11entre donc dans la route que ce tres-illuslre ett d'une autre espece et d'une autre ecole.
tres-docte thiologien Iui a tracee, et, sauf Je respectt Le R. P. Francois Macedb, cordelier, qui a ele
que l'un et 1'aulre mcrile, il s'egare avec lui des les dans uue grande consideration aupres de la reine de
premier pas. Car surement il ne s'agil ni de la gr&ce e France Anue d'Autiiche, se range et applaudil a
quils trouvent bon d'appeler versattle, ni de la pre- Popinion du P. Annat. Voici corarae il en parle:
determination physique ou de la grace efficace parr Annalus perspicue docet islo adjulorio compiehendi
eire-meme, ni en un mot de la nalure d'aucune5 omnia auxilia antecedenlia cum pettevetantia connexa,
grace actuelle dans la comparaison que fait saintt ita ul adjutorium perseverantiwsit non uriumet -singu-
Auguslin des deux etats de liiomme avant et apress lare, sed onniium colteciio, quibus voluntates prwve-
le peche. ( niuntur. Gralulor Annato, quod Auguslinisensum al-
G
Le secours quo est la grace de predesiinalion\ ligerit (Macedo, Scrinium D. Aug., lib. n, cap. 2).
propre denotre etat, grace non-seulement par la- Belle aulorile ! dira-t-on. Ce cordelier etait tout
quelle on est amene, on revient loi ou tard, et ii lai devoue' aux jesuites : il n'a pas rougi dirapriraer ces
fin on se livre inviolablement au bien, mais dans la- paroles : Societatem Jesu amo (pag. 250). Eu elfet,
quellememe on persevere, on.demeure, on se tientt coraraent a-t-il pu avec cela entendfe saint Augus-
ferme et immuable, grace qu'on n'abaudonoe point,, lin? Eh bien! voici un Pere de POraioire qui prouve
qu'on retient, qu'on conserve, qu'on ne perdjamais; ; (et ce sont ses propres paroles) que le secours quo
grace qui n'est point une aciion passagere de Dieu[i < iPest autre chose que la multitude, la varieie, la
sur nous, mais une Iiabilude, un etat, etqui pourr conspiration, la proportion et la convenance de plu-
cela est comparee avec la bealitude;gracequi est in- sieurs secours, par lesquels la Providence conduit
separablemenl altachee aux elus, qui est inamissi- et menage ses elus avec lant de douceur, de sagesse
ble, qui est une misericorde non pas inhiretile,, etde force, quils perseverent jusqu'a la fin; ou que,
comme l'a pretendu Calvin, roais adhirente, ainsiii sils tombent, ils se releyent infailliblement de leurs
que s'exprime saint Augustin, dont j'ai erapruntee fauies (1). » Franc. Sylvius, qu'on sait avoir ete.at-
tous les termes pour decrire le secours quo. Ce se- tache duraiit quelque Jemps a ia doctrine dc Baius ,
cours n'est par consequenl autre chose qu'une pro- a eu la merae pensee,' et il a conserve la leijon inse-
vidence misericordieuseel speciale, queDieu emploie e parabiliter sans egard a la correction des docteurs
pour regler 1'economie, la suile, Penchainemeiii dess de Louvain (Sylvius, in 1-2, q. 109, a. 10).
graces soit interieures soil exterieures, par le raoyenn ir» Je ne sais quelle idee on a communement de M
desquelles les predestinfesparviennent au salut. du Hamel, de 1'academie royale des sciences, sur lo
Le secours stiie quo non, elant relatifet oppose auu fait de la tbeologie. Pour raoi, je trouve dans ses
secours quo, est certainement aussi quelque chose e traites beaucoup de reflexions aussi belles et aussi
diiabituel, el ne peut etre pris que poor la grace dee jusles que son style est pur et poli. Cei auteur ex-
predestination propre de Peiat d'Adam et des anges,i, plique les trois fameux chapitres du livre de la Cor-
et pour un ordre de la diviue Providence sur Pange e rection et de la grace a peu pres selon le plan que
et sur Phomme innocenl par rapport au salut, lout it j'ai suivi. Adjuiorium illudquo, dit-il,... proposilum
differenl de celui qui s'observe maintenant. et intenlionem Dei efftcacem, nec non inulliludin.em
Quiconquene lii les trois fameux chapiires du livree auxiliorum quw ex illo oriunlur propositocompleclilur,
de la Correction et de la gracc que pour y chercherir non molionemquamdam quw prwdeterminet physice,
les preuves d'un sentiroent ou d'un systeme dont il non delectationem aliquam viclricem, aul graliam ac-
est prevenu, saisit seulement tout ce qui peui favo- i- tualem eamquesingularem, elc ; et plus bas : Prwde-
riser sesprejuges. 11passe legerement sur lant d'en- i- ttinalio cui conjuncta est perseverantia seu adjutorium
droits ou les terraes qui exiriment une possession n quo definilur ab codemAugustinoprwparatio beneficio±
liabituelle de ces deux sortes de graces se rencon- i- rum (2).
(1) Le R. P, Tbomassin, rv^ Memoire sur la grace, ;, (2) J.-B. du Hamel, Theologia speculalrix e.tpracli
chap. 20, pag. 218. ea,elc. Tract. deGratia, lib. m, cap. 8, n. 4.
PATROL. XLVII. 31
 971 SUPJ>LEMJENTUM AD OPERA $.. AUGUSTINI, 972
Mais ce ne sont la que des fheolpgiens modernes,' A SeH illud mqgis quwferidum qperosiusquetrqclandum
ei ]*enai "promisd'ariciehs. Il n'est pas possible quils esl, eic. Aliachohs-hbhs a Ja'courte; ahalyse de ce
me' mariquerit, puisque Suarez (De vera iriteiligentid' passage qiii npus est presentb parle P.Lofenzoni,
aiixil. effic.',^34| paflede cetiemariiere d'enteridre Persdnne rie perseVbfefsiriohcetuiqtti q reeu (q perse-
lesdeui'secbufs poro.metfeiant pas trpp recente. Je virahce: Addm ria point pefsiviri; dohc il ne t'a.
plains ce gxaha homriie de iPayoif pasemplpye les pointreQue. Mqis cotnfrieniciluiqui riq point fecu Iri
forces d.e"^on geiiie pbur su.fmoritefl.es diflicultes persivirdrice esi-il cettpabledetCdyoitpgint petsiyird ?
qui 1'oni; eriipechd d'embrasser un seritiment
' :: dont ou comirient se peut-il fdife que celui-ta tiqii point
1'evidehceesid'ariiTeurs sifrappanle.' recu /a persivirance, de qui on ne petit pas dire. que la
"Les ouyrages tle-Pillustre Tappef fne tombent spus raison potir laquelle il he i'a point feoue, c'esi qtie pqr
famjaiin:Opfacbrite que, daris lesdisp.uies. publiqufes le bierifaitde la grqceilriq pbiniitisiparide lantasse
de ftcad,eihi.edfe'Lbuvaih, ila toujours cpnslammeiif depetdition, piiisqriulors ilriyayail aucurifmasse de
confonduBaius (1);'que c'etaitsriftoutpardedoctes perdition? Vpila la difficulte exposee dans tpuie sa
e^laifcissfeirientssuflespassages les plus difficilesde fOrce,ajoiite|eP.LQrerizbni (iVttni!,8),Iequeierisuiie
saih t Augustiri,quii mettait auxaboisle jeunfenOvaterif fait ce raisonnemenl :TLadifficulte que se prbp.bseici
etlul faisaitseriilfqVIIriecessait point cPetreson mai- saint Auguslin est cpnsiderable, comme le iharquent
tfe.;Queireeiaitlareponse triompharile deTapper aux ces pafoles : Operosjuj;irqclandum est ut resporidea-
passages qne Saiusiirait des trois fameux ciiapitres? nittS; of.si le saint docteur a en vue «i*«5tablir"une.
Nous laliSbiis' dtfns ses ouvrages, ou il pferid le se- distinction entreles secours de graces pfopfes. de la
cbufs sirie quq riori pour ie pouvoir habltuel de pef-? g nature saine et de la n'atiir'ecorfonipue, enfsbfte que
seveier, et lesefebufs quo pour une directioii et urie k gr&cetiersa/t/e'appafiienhe |i la natufe saineref la
pfptectioii speciale, qui est maintenant ajouiee a pe grace e/ficacepar elle-m^me appardenhe ^la na.ture
ppuyoir, a cause <JePiniirmile que notre nafure a cbrrompue, il n'y a pas 1'ombre de difficulte, ijit le
coriiraetee paf le peche. Juslt... prbpler cqrnisihfir* theologien de Padoue, En effet', cpntinue-t-il (JVutn.
niilqtem et'bbscuniatem intellectris hac facultaie «ff 9), avec la!grace versaiite:la perseverahce n'est pas
non possunt pfoptet variqs rerum evenlus tt ienlaiiq- uii don de Dieu, et c'est en vairi qu'bh deroaiide
rium impulsus;sihe divino auxilio ipsos dirigenle et pro- pburquoi 1'bomme,"en he persbveraritppint, a pe-
legente,'prout diclaral sanctus Thbnias 1-2, q. 9,'qrt. clie, a moins qhe ia persevefahce, qui'es't'uh dpnde
109 et 19", ctianstie.a/um Augusltnuniin lib. de"Coty Dieu, ne soit necessaife ppuf perseyefef.
repl. el gratiq, cap. 41, quod horno in prirno stqtu qc- Ce raispnneraent pfechepar plus d'uh en.drpit; car
cepit doriutii pefqubd perseverare posset, non atttetq, il supposfe, "1*que saihi Augus't'in"parlefiiihe grace
utperseveraret (Ruaidus Tapperus,'tom. 1, art. 7, de actufelle, et le cohtraire estdbmontrc^; 2* que ies.
Lib. Arbitr., edifColon., paa. 195e<196). panisans de la grace versatilei pbur"i^tat d'A'danj
Rien riedesolait plus Baius, quiafficbait uh grand Sont les premiefs; a convenir qu'avec cette gra.ce' |j(
in6pfis pbur sairit Thomas, que Iorsque Tapper se perseverance n'etait pas uri don de Dieri; etceia he
faisaitfort de trbuver ioujours dans saiht Tliomasle peut pas eire veritable, au ihoins de ceux ayec qui
vrai seiis des textes de saiht Auguslin. Nous en Ie P. Lorerizoni insinuequil a dispule publiquement
voyoris ici uh exeinple. Qu'bn consulte 1'endfoit de aPadoue, orisans doute on ne soutieht pas pu-
la Premiere-Secbride, cite par ce graye dpcteur de bliquement le baianisme. 3° 11suppose que la pfe-
Panciehne 6cblede Lpuvain, On sefa surpris de y.oir Q deifermihatioh physique est essentielle a la donalioii,
que je sbutiens le senliment de saint Thbmas.......... cbntre
v. etqu'ainsi, parriii les homthes qhi ne peuventse
un. ifibmiste, predeterriiiner physiquement les uns les arilres, il
Le P. Lorenzohi en sera sans doute moriifib, et ne saufaif y avoir de vraie donation, si bieti qnils
c1esideja urie fude aiteirite a sa decouyerle. 11 pre- devraient eire lort embarrassbs a dire cphiment
pareses lecieilfs a la recevoir 'favbrablemfenf,eri 1'idee de donalion leur est venue, avant qtfils
examinant la premiere partie dti cliapitfe 10 du Jivre eussenl enlendu parler de predeiertninaiionplfysique.
de la Cbrrection et cle la grace, oitiil promBtdela D'ailleurs, le P.Lorenzoni, ce me semblfe, toiribe
mohtrer.' Vblla du moios un fil altache a la pofte du d'un inconvenierit dans un autre. Le preniier est que'
labyrinthe, et noh pas a 1'aulre bout, pu Jansenius saini Augusiin trphve de la difficult^ oii il n'y en a
veui qh'bh aille chercher le sieri. II esi questioride pas. No.tre auteur fait force de farhes pbur eviter ce
savoif, dit sajut Augustin (Lib. de Corrept. ei precipice. Le second incpnvenient est que le saint
gratta, c. 10, n. 26)' ce qWil faut periser du pre- clpcteur ail besoin de recherche et de iravail pour
mier hommeau sujel de la petsivitance findle, Adam repondre a uriedifficulte, en avouant lout simplement
fut etii exempt de tout 'viceet ddris une reclitude par- qu'elle est iiisoluble. et qu'on n'y peul satisfaire que
faite; etje riai gqrde de dite : S'il rfeut poinl te don par une conlession dfe foi. Le P. Lorenzoni va se
de ta petsivirqricg qui lui elail riicessaiie, coniment briser conlre cfeteCueil.
fut-itexenvpt de toiit vice? Cqr qn sdiisfaii aisemenih Comment celui qrii n'a point regu la perseverance
cetle demdrideen ripqriddnt qriil tieut point ledqn de estt-il coupable de n'avoir poinf persbvere? Voila
la petsivirarice, pqrce qri il ne persivird poinl datis ie la questiou et la difficulte que saint Auguslin enlre-
bieririiemequilereiiddilexemptdefotttvice. D prend de resoudre. La reponse que le P. Lorenzoni
Le P. Lorenzo.hi (iVttrit.7) voit dahs ces paroles, (Num_.10) fait faire au saint docteur, est qu'ii fauf
aussi evidemraeht qufe dans la priere de saint Phi- cfoire coriiine uri niysterequi nedpitpas etrepeneire",
lippe de Npri, li'eiclusion clela gface vers/tliie, c'est- qu'Adani frit coupable de n'ayoii' poirtt pefsevere,
a-dire de la gface qui n'est point physiquemeht quoiquil iPait pas re§u le don necessaire de la per-
p;re^bterminanie. Sa faispn est que si saint Augustin severance- Si saint Augustin n'avait pas autre chpse
euiaclmis ia gface versaiile pour Petat diiihocence, a nous apprendre la-dessus, il a evidemmeni surfait
il "e&t'"eit unfe reponse pius aisee a' faiie, qui esi la peirie quil s'est donnee, ei ces paroles, Sed tllud
qtfAddm tfdvqitpas besoin du dori de ia persiviraiice, tnagit quwrendnmoperosiusauetraciandurri est, ne lui
Idfittejieitnedeyqii pdsreciybir deDieu,mais ie pro- cohviennerit pas plus qu'a rin enfant qui, ihlerrogti
cufef atui-mime. Oii ybit que Ie P. liorehzbhi est pourquoi' les' iroisrpersprines de la Tfinlle ne font
ibftemejit pefsuadfe 'qiPil he 'peut: y avoir de dona- pas trois dieux, n'-afien a repliquer, si ribn'que c'es,t
iibhV¥mbihs que le dbhaterir ne pfedetefmihe phy- uneveritedefbi. Caf enfin, si cesparoles marguent
siquement le donataire a 1'accepter. une difficulte qiii n'est pas legere, elles sigriifient
Mais.venpns a la grande difficulte,que renferme le aussi qu'en s'appliquant a la mediter et a la pene-
lexte de saint Augustih,"q'uicommeiice par ces mots: trer, on espere Peclaircir. Saiut Augustin a-t-il du
(1) Voyeal'jrT»*to»redu baianismepubliee par Je P. Duchesne, liv. j, pag. %%
975 VERITABLEGLEF DES OUVRAGESDE SAINT AUGUSTIN. 974
se tourmenter tantTesprit pour laisser une objection A i de ees deux sortes de graces sera la reponse a Ia
dans son entier, et pour elablir par une liumble question proposee. Le saint ilocteur ne fait pas
confessionde foi un-mystere dans cette pbjection! -encore expressfement cette distinction, parce qiie,
Fidei confessionenon solviturobjeclio,sed statuilur in comme je l'ai dit, il ne' veut que poser - ici le principe
objectionemysterium,dit le P. Lorenzoni, sans avoir de sa rfeponse. ...;^ i »
songe, par malbeur, quil y a moins de travail a dire Maisa en jugerpar la maniere dont saint Auguslin
je ne sais pas, qu'a expliquer ce qu'on sait. parle ensuite de ces deux sortes ile gfaces, quelies
Mais pent-elre le theologien de Padoue pretend-il sont-elles ? La grace «ersatt/e et la grace efficace
que saint Augustin fit de grands efforts de gehie pour par elle-meme, ou quelques autresespeces de grafees
decouvrir le myslere qui etait conienu dans cette actuelles qu'on peut imaginer? Rieh itioiiis. La pfe-
pbjection? Cela est conire toule apparehce et toute miere fetait une grace dans laquelle Adam aurait
raison, puisque saint Auguslin fait suf-le-champ sa demeuri sii eut vOulu; la seconde est une gface qui
cpnfession de foi, et par consequent ce mysterelui est maiutenant insiparablitnent attachee aiix'pfedes-
llait deja connu par la tradition; je ne dis point par tines. Cest donc de part et d'aiilre uhe"gface
inspiration, car le'P. Lorenzoni, je pense, esi du habituelle , et la derntere ne se feflepntre' janiiiis
senlimentde tous les theologiens du monde, qui ne dans aucun homme, dans aucun juste non predes-
reconnaissent point de uouvelles revelations: tp'ii- tine; 1'une et 1'aiiire est dOricmanifesiement .- , gfaca
cbant les dogmes depuis la mort des apbires. S'il de pfedeslination. ;••-.
croit pburtant que la connaissance de celui-ci fut Ainsi le sens du texte ou le P.L,orenzoni reepn-
donnee a saint Augustin dans le temps et dans le j. g nalt rine simple confession de foi, I6l'qh'il festexpli-
"
moment quil ecrivait le commencementdu chapitre que et developpe dans toiii le cburs des trojs CKa-
10 du livfe de la Correction et de la graee, cela au pitres, esl que dans Petat d'Adamia grace dfepr*-
moins n'a pas du couter beaucoup de peine au saiut destination ne gouvernait pas les demarches du libfe
docteiir. Quoiqu'il en soit, notre auteiir s'est inter- arbitre, et se bornait a le prevenir des graces'ac-
dit une aussi ffivole defaite que celle cPavancer ijue tuelles qui lui etaient necessaires; au Jieu qrie daris
saint Augustina rois bien dti iravail et de Papplica- notre etat elle dirige infailliblemeiUau salut tout ce
tion pour sinstruire de la verite quil confesse. que fait le libre arbitfejet par cohsequent la grace
En' effet, le P. Lorenzoni nous donne ce mystere de predestination propre de la nature rbpar^e con-
pour la veriiable clef non seulement dcs trois fameux lient un droit absolu au don de la perseverance ac-
chapitres 10, 11, 12 du livre de la Correction et de tuelle: mais la grace de predestinatipn propfe de l'a
la grace, mais eiicore de tous les ouvfages de saint nature innocente ne renferniait qu'un droll cpiidi-
Augustin conire les pelagiens, et il a prevu qu'oh tionnel a ce meme don. D'bh ij s'ehsuif ehcore que
pourrait appliquer a sa decouverle la meme raillerie le pouvoir de perseverer qoi coriveiiaita Adam etait
que merite celle de Jansbnius, savoir, que si les bifen different du pouvoir de perseyerpr hhi reste
brouilleriesdu monastere d'Adrumete n'ayaient point a present aux justes hort predestines, iesquejs, dahs
engage saint Auguslin a ecrire leiivre de la Correc- lii pensee du saint docteur, iPetant point separes de
tion et de la grace, Je saint docteur aurait empbrte la masse de cofruptibn, n'pn|'aucuh fJrbit *' ' ,au
'' dph
la clef de ses ouvrages en Pautre tnonde. Cesipouf- special de la pefsevbrance actuellfe.
quoi le'P. Lorenzoiiia soin d'averlir ce
que mystere De la nait la {eponse a la guestipn ou la difliculle
et cette regle de foi, qui est la clef des ouvrages de @ ( proposee. "Cest de recpnnaiire qu'Adam g nf.che eji
saint Augustin contre les pelagiens, se presenleiu he pefseyeranl pas, quoiqu'ii n'hif'nasi recii le"dbh
partout a un lecteur allentif dans les auifes ecritsdu de la perseverance, et qu'on ne puis|e pasdife gue
saint docteur (bene vigilanterqueiriluentibusundique cedbn lui a el6 refiise, pburn'avpih ppint'8te sepaf^
occurrit).Ainsi, a quoi aboutiraient ce long examen et de la masse de corruptipn. Cprolnpiiic,ej£i?''p^fc'e
celte curieuse recherche, cette penible coriteiiiipii qu'Adam avaitfecu uhe gffccfqui Cphlenait undfpif
d'esprit et cetie etude renforcee, dorii saint Augustin cbnditionnel audoh de iri$T.seyeraQpe a'cJpeiip,et
faitparade : Mdgisquwrendumoperosiusqui ifactqn- que par sa faute il nvest ppjijt deme.urp «lans ceiie
dum? afepondre qriil n'a point de reponse a fajfe, grace. Vofia le precis des'tpjj!| fajhe^ux'"chajpijres;
et a trouver un myslere tout trouve. Cependani, plus 'fenV^lg^^^eg-igp.ysigre
Maisfaisons voir une solution ou le P. Lorenzoni dont Ja decbuverie a fait ta.iit"d.eplaisir apprtpr
n'en apercoit point. Quelle est la difficulte? llseriibie renzoni (Num. 11), plus j'e'me pefsuailb' fluil h.e
qriAdam riait poinl ili coupablede riavoit point pet- doit y trouver rien^gihs^gu^^.^pii^pfpe' cjuj 1'at;-
siviti, puisqriit ria poinl recu le don de la perseyi- cbramode. Qiielle sOrte "de cphfessjpn de ipi ^aiiit
rance, et qrion ne peut pas dire que ce tlon lui q,iii Augustiu fait-ii ici? qiiel bbjpi'de fpi hpus pyespni,e-
refusi, pour riavoir point ete sipari de la masse de t-il dans pes paroles : Quaprbpier 'sql^etfi^ifignll^
corruptibn. -Saint Augustin ne~pouvait en peu de lemut quod rectissiriiectedimus Deiupipojipinutngye,
mots saiisfaire pleinement a ceue ditliculte, commc rerum qmniuni, qui cfe_qviibmriiabondgqldg, 0 inqiq
il ie declare lui-raeme : Magis qttwreudumqperbsius- ex.bonis exorilura esse prwscivU,et''sciyit:tnqgis a,d
que traclandum. Cest pourquoi il se conteiite d'eta- ,U "
sitdtnpmnipoteriiissimambqnitqtem perjtinereeliam de
blir d'abord Je principe de Ja reporise, en disam qiip niqlisberiefacere,quam mala esse non sinefj;:'sjc.qr.^ir
Dieu a reglede lelle sorte la vie des anges el des riqtse cmgelqruinliomiriumquevilam, tit in ea pfuts
hommes, quil a montre dYoord ce que pouvaitle osietideteiquid eorum posselliberut}iqrbitr,ium, dtfnjfe.
libre arbitre, et ensuite ce que pouvait le don de sa qutd ppssetgrqliw smw beneficvurii
jmiiticequejudiciuni
grace, Sic ordinasse angelorum hominumqueviiarn, . (Lib.'de Cprrepi. et gratiq, c. 10, h.'27"j.. II y ii ifiQis
ut in ea prius oslenderel quid eorum possei libefuni clioses. a remarquer daris ce texte, Ja prpppsition.
atbittium, deindequid posselgraliw suw beneficium. pfincipale, la proposiiion iiipidente,,et la Jiaispj)qiie
Dans le premier meriabre de ce passage il iPest laiprbppsition principale peut aypir ayec la*prflpQS.i-
poiut fait mentipn du secours de la grace, et dans tipn incidente.
le second il n-esl poinl parle de la cobpefalion du Qui doute que la proposition iucidente ne spit un
libre arbiire. iiiin ei Pautfe rieanmoins esf sous- dogme de la religion cbr.eii.eiine? savpir quj Mtyl
enlendu. Maispourquoiceite doubie omission? Cest n'a cfee que du bien, quil a prevu Je mal qu^iarftr
que dans: le preroier methbre il s'agii d'une gface vgrait de ce bien, el quil appartenait h ga tpuje-
qui est abandonnee au libre arbilre^ et dans le se- puissante bonte d'aimer mieux tifer ie biea djj iaal
cond il s'agit d'une grace a laquelle'le libre arbilre que' d'empecher la mal. Si le P. torenzojii jqge a
est abandonae; et par cbnsequent, dans le premier prbpos de faire aussi un article de fpj jde la prpppsi-
membre^ il faut pafticulierement considerer le libre tion principale, je he .cohtestpraippini aygg luj sur
arbitre, et dans le.second, la grace. La dislinclion cela, mais je lui representerai qu'ii doit abjurer in-
 97S SUPPLEMENTUMAD 0PERA S. AUGUSTINI. 376
cessamment Je thomisme, et convenir que Ja predesti-. li-A part a la queslion proposee. Maisdans cette ques-
nation a la gloire eiait consequente dans 1'eiat de ie lion il s'agit d'Adam tout seul, et la difficullfene re-
rliomme-innocent et qu'elle iPest antecedente que ue garde que 1'elat dinnocence. Les avitres lioriimes
depuis la chute d'Adam : car saint Augusiin ne pre- e- viennent donc par machine, aussi bien que ies
tend fien autre chose, en disant que Dieu a eiabli )li anges, dans la pretendue reponse? LeP. Lorenzoni
; un tel ordre danvla vie des hommes et des anges, !S, n'aurait pas.ete eioune de trouver les anges placfes
. qu'il a montre d'abord ce que ponyait le libre ar- r- dans cel endroit, s'il avait pris garde que Ja confes-
bitre ayant la direclion de ces demarches, et ensuite te sion-de foi.ne lient pas lieu de reponse, mais qu'elle
ce que pouvait le don d'une grace qui dirigerait les es pose seulement leprincipe d'ou la reponse doit nailre.
demarches du libre arbitre. Nousverrons bjenldt que la mention expresse des an-
Cela est embarrassant, d'autant p!us que la !a ges, loind'etre inutile.etaii nbcessaireen cet endroit.
creance dont saint Augustin fait ici profession tombe >e La scconde raison de notreauieur (Num. 15, 14)
direclement sur la proposition principale et.sur le a quelque chose d'eblouissant : c'est que si saint Au-
. systemedes deux predestinations : Saluberfmie con- ii- guslin avait voulu dislinguer deux sortes desecours,
fiitmur quod rectissime credimus Deum sic ordi-i- doril liin liii propre de la nature innocente, el Pau-
ndste, elci Quelque determiiiequesoitleP.Lorenzonini tredela nature tombee dans le peche, il tfaurait
a ne pas s'ecarlerde saint Augustin, il aurait quelque ie poinl confondu les anges avec les hommes en gene-
peine a coiidamner d'crreur saint Thoraas, qui ensei- i- raj, mais il aurail mis d'un coie les anges avec
gne la predeslination antecedente avaiii el apres le rhomme innocent, et de 1'autre cbte les homroes
i- tombfesdans le peche; et il se serait exprime ainsi:
peche. Afnsi notre auteur ne poiirra.it se ti.ref d'affai-
res qu'en relacliant un peude sa prelention, qui est st B1 Saluberrime cqnfilemur quod reclissime credimus,
qrie saint Augiisfinpropose son seritimentcomine un n Deuni.... sic qrdinasse angelorumet primi hominisvi-
dogme qui doit'etre embrasse p3f tous les catlioli- i_ tam, ut in ea prius oslenderet quid possct eomm iibe-
ques; etquand ce ne serait que pour sauyer Phon- ). rum arbilrium, deindein lavsis hominibusquid postet
leur de saint Thomas et de louiefecole des thomis- s- suw graiiwbeneficium.
les, il dirail que le saint docteur de^la grace a vouiu lu Saint Augustin a bien fait de parler avec exacii-
seulement marquer la forte persuasion ou il eiait de ie lude; s'il en eht manque, on aurait pris droit d'em-
la liaispn qiPavait sort sentiment quP est exprime ie brouiller ce quil a dit de plus clair. Et que n'au-
dansla proposition principale, avec le dogme qui est st rait-on point ose, puisque la justesse de ses expres-
cbntenu dans la prpposition incidenle ; et qu'en un m sions ne le sauve point des attributions forcees qu'on
mbt saint Augustin n'a fait qu'exposer sa; creance :e donne a ses paroles? Supposons que le saintdocteur
pafticuliere srir ies deux sortes de. prpdesiinalions. eul niis wtainau iieu de vilam, en sorte qifon dut tra-
Je me ilatle peut-etre en vairid'av'oir demonireauu duire spn lexte de celte roamere : Dieu a teileroent
P. Lbrenzoni que dans ces paroles, ouid possil gra- i- regle l'etat de la voie oii il a mis les anges et les
iim suw beneficium. saini Augusliu entend la grace ;e liomraes, que d'abord il a monlre ce que pouvaii ie
habiluelle de predesliualion, qui tians notre elat est st libre arjritre, et ensuile ce que pouvait le bieufaitde
tout a.fait independante des meriies, selon le saint it sa gface; la chicane que .fail Je iheologien de Pa-
docieur. Mais j'ai quelque conliance datis Ja proies-i- doue aurait-elle lieu? Nou , saus doute, car ia voie
tation frequenie que fail nolre auteur d'etre ehnemi li des anges serail dcisigneepar Je mot prius, et-ne le
des prejnges et de la preveniion,. J'cn ai dit assezz Q £ pourrait elre par le rootdetnde, parce quil n'ya pas
pour le faire dbuter; urie nouvelie lecture des iroiss l'un eu deux etais de voie pour les anges. Au conlraire,
lameux chapitres, qu'il se donnera la peine de re- el 1'autre mot designerait la voie des hommes,
passer d'un teil atlenlif aux caracteres dela grace,i, parce qu'il y^a eu deux etats de voie pour les hommes.
dont saint Auguslin parle, opfirera une eiiliere con- Or, je demande au P. Lorenzoni si en lisant le texte
viction. Je vais maintenant taclier d'entrer dahs laa de saint Augustiri on s'avise de penser a la vie bien-
pensee qui est venue au P, Lorenzbni, et de decou- i- heureuse des homraes et des anges dans le terme, el
vrir Je faible de sa nouvelle interpretaiion. s'il n'est pas manifesie que ce lexte doit elre unique-
A cette questioh : Comment Adam a-l-il peche cnn meiit eiUendii de la vie des hommes et des anges
ne pefseverant pas, puisquil n'a pas re?u le don ne-:- dans la voie? Cest doncia meme chose quesi le saint
cessaire de la perseverance? saint Auguslin repondd docleur avait mis viatn au lieu de vitam. Que faut-il
par nhe confession de foi qui, expliquee a.la Jacon n davantage ?
du theologien de Padoue, a pour objet ce mystere : La lroisieme raison du P. Lorenzoni esi un argu-
que Dieu a voulu moutrer, d'une part, dans la.chutee ment _adhomitterriconlre Jes adversaires lant soit peu
oes mauvais anges, dans le peclie d'Adam et danss bai3nisies quil combat. Est-il suppoitable, du-il,
limpeiiitence de tous les homraesqui jusqiPa la iin n d'exclure les bons anges du bienfait de la grace? ll
dii moridemourront en etat de pecbe morlel, ce quee se fonde sur la fausse persuasion oit il est que le se-
pouvait le libre arbiire destilue de la grace eflicace e cours sine quo non est la grace sufiisante, quil dis-
par elle-meme et du dpn precieux de la perseve- tingue je ne sais comment d'uue grace pureuieni ua-
rance; et d'une autrepart, dans la fid6lite desbonss turelJe. Car je l'ose dire, la maniere dont il en parle
anges, dans la penilence d'Adam et dans )a saiiitee D I n'est pas assez nelte et precise pour qu'on en puisse
mort de tous les hommes qiii jusqu'a la fin du monde e evidemment inferer que 1'eiat de pure iiature est pos-
quiiteront cette vie avec la paix et Paroitie ,du Sei-- sible, et que la destination a une fin surnaturelle
gneur, ce que pouvait la grace efficace par elle- n'est point due a la naiure raisonnable en conse-
ineme, etledon precieux de la perseverance; enii quence du bienfait dc la creation.
sorle que tout ce que dit ici saint Augustin et cee Quoi quil en soit, Pargument de nolre auleur se
quil va dire dans la suiie.est cominun aux anges ett reduit a ce dilemme : Ou la perseverance des saints
aux hommes aussi bien qu'aux deux feiais du genre> anges a monire ce que pouvait le bieufait de la grace,
liumain. II faut avouer que cela est neuf, que celaa ou elle a mbntre ce que pOuvaille Jibre arbitre; si
est sublilement imaginb. Mais le P. Lorenzoni sentt elle a montfe ce que pouvait le bienfait de la
bien lui-meme qu'un comtneniaire si singiilier, toutt donc les saiiits anges ont grace,
le secours et
quo, non
ingenieux quil est, a besoin.d'eire appuye de quel- pas seulemerit le secoufsrepu sine quo non, qui tPest pas
ques preuves fories et solides. propre a moutrer ce que peut le bienfait de la grace;
La premiere dont il se serl est evidemment hulle : el par consequentie parlage de ces deux secours ne
c'-estque si Pon iPadmetpOintson explication, ilfau-- disiingue poinf les deux divers etats de la creaiure
"dra avouer que saint Augiistin fait vehir les angess raisbiuiable. Si la perseverance des saints
Commepar machine pottr les' joindrfe aux liommes anges n'a
s servi qu;a raonlrer ee que ppuvaii |e libre arbiirc,
dahs sa reponse, puisque les angesiPavaient aucuue; dbnc la chute d'Adam el des mauvais anges n'a
977 VERITABLE CLEF DES OUVRAGES DE SAINT AUGUSTJN. jws
point servi a montrer Je pouvoir du meme libre A les lui aura fait effacer, d'autant plus que Ja pehsda
arbitre; car il est absurde que la persevefance des du P. Lorenzoni est, ce me semble, contraire a la
uns et Ja chule des autres montrent preeisement] la mtilaphysique de saint Auguslin, qui veuf que 1'idee
roeme chose. Je suis porte a croire que cet argument du. bien precede celle du mal, el par consfequent
est fori dans Ja supposiiion qne les deux secours Pidde de ia perseverance celle de la chute. II s'agit'
sont des graces actueies. Que les baianistes s'en li- bien ici de la succession naiurelle des pensees! Lisez,
rent du mieux quilspourront. Cependant ils auraient ilest question d'un ordre que Dieu, en qualile de
dii roieux comprendfe, eux et le P. Lorenzoni, quel souverain mattre de touies choses, a etabli dans la
est ce different pouvoir du libre arbilre et de la vie, dans 1'eiat de la voie des anges et des hommes :
grace, que, selon la pensee de saint Augustin, Dieu Deum Dominumque rerum omnium..... sic ordinasse
a voulu 'successivement montrer. 11 corisiste en ce angetorum hominumque vitam], ul ih ea prius.... et
que le libre arbiire, avec une grace de predestinaiion deinde, etc.
qui n'eiait que condilionnelle , ayant la direction de Mais venons au fort argumentdu P. Lorenzom; il
ses demarches, etait capable de conduire au salut les n'est rien moins quinvincible, et ires-assur^ment
creatures intelligentes, comme le prouve la perseVfe- notre auteur n'a point assez medite le passage -qui
rance des saints anges, mais non pas infailliblement,' lui est si cher et si precieux, quand il trnile d'absur-
comme leprouvela chule d'Adam et des mauvaisah- dite et d'extravagance la necessite d'exc!ure les an-
ges; au lieu que ia gr&cedime predestinalion abso- ges du jugement de juslice doni il est fait mention a
lue), gouvemant les deinarches du libre arbilre, con- la tin du passage. Le saint docteuf dit que Dieu a
duit infailliblementau salut les saints de notrc eial. voulu montrer, non pas apres Ja vie et Pe^tat de la
g
Ce n'est donc point la seule perseverance des saints voie, mais dans la vie et PtStatde Ja voie, un juge-
anges ni !a seule cbute des mauvais anges et d'Adam, ment de justice. Et dans quelle vie, dans quel etat
qui montre le pouvoir du libre arbitre, ce sont loutes de la voie a-t-il pu le montrer? Est-ce aTegard des
Jes deux ensemble; et on voit maintenant le besoin mauvais anges, qui sonirent de l'etat de la voie par
qu'avait saint Augustin de faire mention des atiges. le jugement qui les reprouva? N'est-ce poifit plutoi a
Je ne puis finir cet article sans marquer la peine 1'egard des hommes non predestines, qui, apres la
que rae font ces paroles du theologien de Padoue : chute d'Adam, sans sortir de Petat de la voie, sont
Auxilium sine quo in slatu naiurw innocentis, el.ra- laisses dans la masse de corruption paf un jugement
lione finis supernaturalis , ad quem ordinabantur an- de jusiice, landis que les autres en sont separes par
geli et homines, tamelsi essetdonum Crealoris, dabaiur le bienfait de la grace, suivant la doclrine de saint
nihilominus SECUNDUM DEBITUM , NONSECUNDUM GRA- Augtislin?
TIAM ; DEBEBATUR entm sitie ordinalioni naturw sive Voila quelles sout Ies preuves du P. Lorenzoni.
^QUITATI DIVIN^; JUSTITI/E,quw ituliam intellectualem N'a-t-il pas bien fondfeson principe, assurfe sa regle,
substantiam condere POTERAT SUISiia nudalam mune- vbrifie sa clef ? Examinons avec quel sucees il s'en
ribus, tit necessario el ittevitabililer carrueret. J'au- sert. On va voir (lYutri.17) un principe qui contredit
rais voulu quiin baiartiste ne put s'accomrooder de les conclusions, une r6gle qui ne s'ajuste a rien, une
la derniere phrase et que pour cela elle eut eie lour- clef qui brouille et force toutes les serrures sans
nee de la sorte, quw intelleclualent creaturam a se li- rien ouvrir. Le thbologien de Padoue a prevu cetin-
beraliler ad statum supernaturalem elevalam non pole- convenient, et il y a remedie par ce bel axiome: La
ral suis ita nudare muneribus, ut necessario et inevi-C regle ne doit point s'accommoder a ce qui suit, mais
labiliter conueret. J'ai encore sur la premiere phrase ce qui suit doit s'accommoder a Ia regie; les princi-
un scrupule que je marquerai dans Ia suite. Le se- pes nedoivent point etre eclaircis par les conclusions,
cundum debilum, non secundumgraliam, ne me plait mais les conclusions doivent etre eclaircies par les
point. Peut-eire suis-je trop soupconneux et trop de- principes. 11 nous fait presque la peur d'un sacri-
licat. Je me le reproclie, mais je ne puis nPempecher lege, si imus osons disputer le sens de son canon sa-
de dire naivement ma pensee. II est cerlain que les cre, sur ce que saint Augustin a ajoute', peul-etre
anciens thomistes iPauraient jamais parle ainsi. Ils pourtant pour y servir de commentaire. Les anciens
enseignaicnt lous que le secours suffisaut contenait sages onl fait debelles reflexions sur Pemporiement
une offre reelle et verilable du secours efficace, et ils insensfe d'un homrae qui, faisant de vains effoils
auraieni craint d'assurer que 1'offre du secours effi- pour ouvrir sa porie, s'en etait pris a sa clef et 1'avait
cace ne fut pas une grace proprement dite; car ce mordue. Mais ils n'onl pas reraarque Pinjusiice de
qui est offert n'est pas une grace , si 1'offre qu'on ce furieux, qui devait pluidt battre la serrure. En
en fait n'esl pas une grace. ce lemps-la personne iPavait encore ordonne a tou-
Le theologien de Padoue (A'um. 16), avant que tes les serrures d'etre ouvertes par les clefs, et n'a-
de venir a sa qualrieme raison, ne peul entierement vait dispensb ioutes les clefs d'ouvrir les serrures.
dissimuler Pembarras que lui causent les adverbes Mon sentiment est que, dans le reste du chapitre
prtus et deinde. II n'en fait pourlant pas semblant, et 10 du livre de la Correction et de la grace, saint
d'un style rapide il jeite, comme une pensee qui lui Auguslin siipplique a developper cette proposition :
echappe en passant, la solulion quil a imaginfee. "n Dieu a confib au libre arbftre, dans Pelat des anges
Croit-il diminuer la difficulie en paraissant 1'envisa- et dn premier homme, la grace de predeslination, a
ger avec negligence? On a lort, dit-il, de fonder une dessein de monlrer ce que pouvait le libre arbitre
vraie dislinction sur ces mols prius et deinde , pour avec le secours diine providence qui lui fournissait a
ne pas dire quils ne signifient nullement une prio- la verite des graces actuelles pour agir, mais qui ne
rite et une posterioriie de temps, comme il est ma- dirigeait pas infailliblement ses demarches. El selon
nifesle (ut palet), mais seulement une succession moi il commence a justifier cela par Pexemple des
didees, d'attention et de reflexion. Car, ajoute-t-il, anges, dont les uns, dit-il, s'eloignerent de Dieu par
la perseverance de ceux qui demeurent stables se ie libre arbilre (per tiberum arbilrium a Domino Deo
presente a 1'esprit par la comparaison qu'on en fait refugw facti sunt, etc.), et les autres par le meme
avec ceux qui tombent, et 1'ordre des deux terraes iibre arbilre tinrant ferme dans la verite (cwttri au-
de ce rapport veut que la consideration de la cliute tem per ipsum iiberum arbilrium in veritate stttt-
precede laconsideration de ia perseverance. runt, ctc). Mais le P. Lorenzonf a Phabileie deglis-
En verite, cela est trop raffine pour avoir etti ser sa grace predeterminante dans le sens quil al~
trouve sur-le-champ. Je ne sais si |Saint Auguslin y tribuc a ces dernieres paroles.
a songe de sa vie. Mais posons le cas quil eut quel- QiPon se (igure, dit-il (Num. 18,19), que saint
que part employe les adverbes prius et deinde, pour Auguslin, aulieudu terme de libre arbitre, a eui-
exprimer aussi hors de propos ce trait d'une pro» ploye celuide vie; le pouvoirdu bienfait de la grace no
lofide lo|iqtie | jfe suis trif qu'une seeonde teflexi.oit B«ra point exclu. Le terme de libre urbitre peut-il ta
 .j79 SUPPLEMENTCM AD OPERA S. AUGUSTINI. 980
prendre anssi aisetnent pour signifier Ja yie, que le A pas ici les anges a Adam, el qu'il ne dit pas: Quoi
terme tlevie se prerid pour signifief Petat de la', doric, Adam elles angesjront point eu degrace?
voie? et saint Augusiih, qui peude lighes aupara- Mais U esteiaif qufela difficuile qui a donnelieua
yahi distihgue le libre afbitre de la yie, .eonfoiidfa- tout be discours dfesaint Auguslin concernait le seul
t-ij tput d'un coup en cet endrpit le iibre arbitfe Adam, fet que pouf cjjfte raispn le saint ne parle plus
aivefeia vie, saiis ett donher avis a, soh lecteur? Et desormais des ahgesp Dahs le cliapitre 10, il n'a eu
siif cjuel fondement ?<Juia jamais oui pafier diin au- eh vue que d'biablirle priricipede sa reponse a la
teiir, d'Unp langrie el, si je 1'ose difc, meme diin difficulte qui est enOriceeau commencement de ee
jafgori, oh ces terraes spient en queiqiies occasibns chapitfe, lequel prinpipe consiste eu ce qu'avant le
sjnpnymes? Et quahd ils le seraient, quel ecrivain peclie Dieu voulait quele libre arbilreeui la direc-
judiciehx, apres avoif reprt-Ssente'sepaffemenl deux tion dans des demarches derhpmme et de Pange, au lieu
cboses, s'aviserait aussitbt de dSsighfef Purie paf le que les sainls de notre elat, c'est la grice cPune
meme mot dont il s'est servi pour exprimerPautre? predesiination absplue qui dirige leurs demarches.
Lesi haroles suivantes sont le grand afcYboutant Dans ie chapiire 11, le saintdocteur explique Lana-
du P. .liofenzoni: Refugientes ejus boniialem, qud ture, lant de la grace qul gouverne ie libre arbitre
bedii fiieruni, non potuetunt ejus.effugete judiciuni, des predestines de nolre etat, que de celle qui etait
quariiiserrimi tffetii sunt. Ne voila-t-il pas, s'ecrie gouyernefepar ie iibre arbitre cPAdam.
le P. Lbrehzbni.iejugement de justice, qui regafde Ecoutpns le.P. Lprenzoni. II nous fera accroire
les anges aussi bieri que les hotames? Pourquoi le (Nurn. 24) que la grace d'Adam que saint Augustin
bienfait de lagrace ne les regarderait-ii pas egale- B appelle grande, et quil assure avoir etb bien diffe-
merit ? Le iugemeht de juslice peul-il el.re comthun renle de celle qui est aceordee aux predestines de
aux derix etats, sans qup le bienfait de la grace ife notfe etai,,est non-seuiement la meme qtPont eue
sbit ? Mais si je voulais user du droit que Pexeniple les demons, majs encore la merae a laquelle resistent
du P. Lbrenzoni m'a donne, et allribuer au mot^u- tpus ceux qui pechent, en quelque etat que cesoit.
dt'ctun»,teliesignification qu'il me plairait; si j'etais Il no.us donnera corame un point decide par son ca-
tente de fairp une-cbmpensatiori, et de rendre au li- non saGre, quela grace qui est ici comparee et op-
bre afliitre uhe piace que contre tout drolt et raison pOsee a ceile-ia n'est pas propre des predestines de
le theologien dePadoue Iui abtee, je tfaduiraisainst notre etat, que -jes bons anges 1'ont recue, et qu'en
cp dernief texte': Les inauvais anges, te refusantd la substance ellen'est point d'une autre espbce que
bonli de Dieu, ne.puteni se soustraire q lq aifeclibUili ce.lle qui procure a uh reprouve de notre etat une
du iibre arbitre qui/s avaient refu de Dieii. Mais npn* saintete lemporelle. 11ajoutera que ceite meme grace
judicium doit signifief jugement, et liberum arbitrium titait necessaire a Adam pour se garantir de sa chute
libre arbitre, 11faut seulement meitre de la difnS- et perseverer effectivement.
renbe entre. j.e jugement quis'exerce apres la vie, Cependant, demandons a saint Augustin ce qui a
apres.Petat de la voie, et celui qui durant la vie, du- fait que Dieu a prevenu Adam d'une sorte de grace
rant 1'el.a'tde la vpie, laisse une grande partie des bien.differente de eelle quil accorde aux saints de
jiommes dans la masse de corruplion, suiyant la doc- notre etai-; il ne pensera point a nous repondre, se-
trine de saint Auguslin. Cestde celui-ci seui quil lon les principes du iheologieri de Padouej qu'Adam
s'agit dans le texte, Deinde quidposset gratiw suwbe- n'a point persevere,- bi que par consequent il n'avait
neficiumjuttitiwquejudkium? ce Q besoin qne diine gr^ce.de possibiliie, sans laquelle
. -Saint Augustin continue, et qu'il avait avancfe •il n'aurait point ete poupable en ne perseverant pas;
des anggs en particuliers jl 1'assure de 1'homme in- qu'au contrairp les saints de notre etat persevere-
uocent, savoiri qiie la .grsice de predeslination etait rent, et quils ont besoin par consbquent de la grace
conflee aUpouvoir de son libre arbitrp. Et il dit que d'aciion, sans laquelie.on ne peut pas supposer quils
si Adam avait voiilu, H serait deraeure dans Petat perseverent» ,Mais le saint doeteur nous repondra
dintbgritb et d'ihnocence oh il avait ble creb5 par le que la diversile qui festentre la grace dont Dieu a
memeiibre arbitrei dont le bon usage avait. sauve les prfevenuAdanij et celle dont il previent maintenant
saints anges. A cela le P. Lorertzoni (Num. 20, 21) les predestines, est d'un coie fondee sur les forces
repoHd froidement quil s'en tient a sa regle, que sa de la nature saine et l'heureuse possession ou iiait
regle ne doit poiiit s'accomm.oder a-ce qui suitj niais Adam de iout ce qui elait capable de le delourner
ce quisuil a sa regle. Cesl la solution generale et du peche et le. porier a i'obeissance; de Pauire cbte,
uriique de toutfesles bonhes difficulles quil s'objectei . sur la faiblesse de la nature corrorapue par le pe-
Elle revient ,a point nomme et en lemps. presque che, et Paflluence des raaux qui exposent les saints
«5gaux:v comriie une espece de refrain^ dans lout le a une mullitude de yiolentes tentations. Illt in bonis
resle dfesa dissefiaiioiii erat, quw bonilate sui. Condiloris acceperaU... sancli
Jusquici le saint docleur n'avait point fait une veroin hac vila ad qubs perlinet libtrationis hwc grada
mention expresse de la grace de pfedestinaiion qui in nialis stxnt,etc. (St Aug. loc. cil.)
etait propre de Petat des anges et de celui du pre- Quil peiul bien paf ces caracleres deux differenies
mier horrime; il avait seulement-represenle leur li^ © graces liabitueUes de predestinations ! Parce qu'A-
Bre afbitre coriimeentiefement raaitro de la direction dam itait fort, une providence qui se bornat a lui
de ses demafcbes : de sorie qu'un Jecteur pfeuatten- fournir des graces actuelles, et qui ne dirigeat point
tif auiait pu simaginer que le saint docteur excluait absolument el infaillib.lement ses deinarchesj lui
toute gface de Peiat d'Adam et des anges, quoiquil suffisait; parce queles saihls sont faibleSj ils ont
n'en pfetendit exclure qu'une grace habitufelle de bespin d'une proyidence plus speciale, qui ne se
predestinatioii absolue, qoi gduvernat et reglat si bofhe pas a leur fburnir des graces aciueljes , mais
stiremenl les deroafcbes du libre arbitre, que Jabea- qui dirige absolumerit et infailliblement lcufs demar-
liliide elefhelle en fu.1 le teflne infaillible. Cest ches i comroe tin faible enfant a. besoin d'une gou-
pourquoi, afin de prevetiif ou de corriger Uue Lelle vernante qui d'un oeil attenlif veille conliriuellement
il commence lc chapitre 11 par ces mots : sur son allurej prevjerihe ses chutes, ou le releve
' pertsfefei
f iQHoidoriCiAdam n'a-t-il pointeii de grace? Q«id s'il vient a lomber; au lieu que dans la vigueur de
etijo, Adairi riorihabuit Dei gialiam (S. Aug., lib.de Page on rt'a pas bespin d'un pareil secours.
®btrept,i ei gratidfCapi llj n. 29)? » Retournons au Pj Lorenzoni, et faisons-lui cette
LeP. Lorenzoni seflatle pourlanl (iVitm. 22, 25) instance-: Est-il siipportable que-saiht. Aiigusiin
que sou sehtimebt est le seul ou Pon puisse expli- allegue qu'Adam ilait fort, pouf unique raison de la
quer le mbtif qui porte saint Augustin a se proposer suffisance du secours de grace quil a recti, si ce se-
ei a rfesoudrecelte «bjection. ie m'fetoniiequil ne- coursne lui suffisait pas poiir agir effeEtivement,.si
glig» d' insister «ur ce que le saint docteur ne joiiit ce sccburs »st le roemeque le secburs suHisant de
d81 VERITABLE CLEF DES OUVRAGES DE SAINT AUGUSTIN. 88?
notre.etat, et si on 1'opposeau secpurs efficace qui A egalement du sens de. saint Auguslin. C'esl de quoi
esl tiecessaire ^oiif iigVr'daiis tobtfesortfe d'etats? hbtre auterif devait se defler a la recohlre des diffi-
Est-il «uppoftable que sairit Auguslin allegue que Ibs ciiltes qui balaribeht sori triomplie.
sainis de riotftee&lsbtiifainies, pou.r Uriiciueraisbn Il.se prbpose cellfe-ci(JVttrit.30, 31); Saint Augus-
du besbih qiFiis orit fliihe autfe Sspece dfegrSce plps tin dlt: t Qri'Adam pbiivait perseveVer,_s'il vbulait,
puissarttfe',si, eh supposarit quils rie fussfent pas !ai- pafce que Dieu Jui avait donhe lln Sfecfihrspar lequfel
bles, niais tfes-fofis, fcette meriife espece de grace il poiivait et saiis leqtiel il ri.epbuyait pas p^efsister
leur aiifaiietg riecessaife, et si cette riieme espece dans le bien qliil vbudrait: Poisit efti.bpermaneYe,
de grabe a ete riecessaife aux anges, qui n'eiaierit si «e/te(, quta dederai ei adjtt/qftuih per quod jpotset,
pasfaibles, maistres-forts? La reportse dii theolo- el sine quOnon possei froriiim^efsetifefdritef teheri quod
gifehtie Padoue est tfop curicuse pouf ne la point villet (S. Ang., lib. de Corrept. etgratia\ cap. H,
Faifeatlendre iqueiqtietemps. n. 52). » Le saint docteur ajbiite: « Mais pafce qu'il
II veut rious faire feiriafquer auparavant (Num. ne voulut pas perseverfef, ce fut heftaineihent sa fau-
25) qiie, dans Ifelivre de la Cofrectlort et de la grace, te, au lieu quil aurait lriefite s'il avait vbulu persb-
sariit Augustin ne daigne paS appeler dU hom de verer, comme firent les sairils afiges, qiii, iaiiidisque
grace le secburs qui est necessaire pour pouvoir leurs compagnons tomberent pidr lfelibfe afbitfe, de-
agir, feiiepriiparaison decteiui qui est nectessaire pdur ineurerent fermes par le meme libfe afbitfe, fetmfe"-
agir. Mais il doii cherchef sfes preuves ailleiirs que rilereni lejusie prix de cette persbvgrahce: Sed guia
dafis fcelivfe. Adam feut une grace, il n'eut pas le noluit permanere, profectb ejus cttlpa fuit, cujuimb-
bifenfajtde ia grace; cela veut-ii dire qiie la grace •n ritum fnissel, si permdnete votuissel, sicui 'eeeruhi an-
acibpiie qtfeut Adam lPetait pas hn bienfait ? Npn, geli sancti, qui cadentibus aliis per liberum arbitritim,
iPfendeplaise au P. Lofenzbrii, triais^cela veut dire peridem liberum arbilriumsteteittril ipsi,ethttjut riidti-
qhe daiis 1'etatd'Adam la pefsgverahcfe'IPfettlpas ete sionis debilammercedemfecipere trietttefttnt (Ibid.).»
ifebienfait de la grace d'urie predestinaiibri; alisolue, Saint Augustin assure dbhc que les saints ariges
quoiqu'eiIe diit elfe ie bifenfait d'une grace actuelle. uefsevfererenl par le mbroe libres afbitre par lequel
Enfin Pauteur de la Dissertalion (Num. 26), pbur les inauvais anges et Adam tbmbefent. Le mot par
hdiis pfepafef a fecevbir sa fe"pdrise'avec appiaudis- attribue evidemment au libre arbitre la perseviSrance
senieht, se hiohire 'ehlliohsiasmb de 1'eyidenctepfe- aussi bien que la chute; tetle nibt riiemene peut in-
iendue dte sfesfexplicatibns. I! fehappfclleii Ja bbhhe diquer autre chose sirton que dans les uns et dans
fo\, au sens 'cbmhiira, aia p,lus rigbUfeUsecriliqiib. les autfes le libfe arbitrfe etait prevenu de la meme
Mais bii vpit bieh que les adversaires (jiiil cpthbat igface : c'est-a-dire, stelonlfesadvefsairfesdu P. Lo-
but iori, ei qu'ii n'a pas raisbri; qu'il ies jette daris fehzoni, de la meme gface actuellb et vetsatile, et,
1'eniba.fras,et.quii y demeure lui-hieme: Caf eriiln stiiori moi, de la hieihe gf&cehabiiuelie de predes-
vbici de quei U hdus fegaiei •,- iinatibn, qai laissait ab libfe arbitfe iil directioh de
, Pour,coiiipreiidre ce qui fait ijiie sairil Auguslirita!- ses dbniafchfes. Cortiiheriile P. Lbfehibni se itfe-t-il
legiie d*uncofe Ja fofce d'Adaffl, el de Paiitre la fai- de la? 11n'ose repetef ce quii a dit ci-dessus, que
blesse des sainis de nblfe eiai en parjarit des divfefs cette fexpression,parie meriietibre arbitfe j est eqiii-
secbiirs dfela "grace, il faiii sihipleinerit^apefcevolr valerile ii celle-ci, daniijd meirievie, qii ifrins/e iriime
qtte ie saint dbcteur coiiipafe ia gface qiii est riiaih- itdl, U se conterite de fecbiirif a la dtjfaite bominode
ieiiarit accordee aux predestiiies, noii seiileineiii avfecG qu'il s'est pfdpartSteeri etalilissarti tjue sa regfe ne
la grace qiPAdam a fegue, mais ericofe avec celie doit point s'ajuster a ce qui suii., riiais ijue fceijtii siiit
quil aurait recne s'il avait p'erseybfe; Quicbnqiie rie doit s'ajuster a sa rbgle, 11a behu dire, stes ajustte-
yoit pas cielahe veiit pbiht yoif, dit le P. Lbtehzoni: hients forces rbproUVentsa fegie, tjui en eiife-mbme
Quis.nou videat, riisi aut,i'idei'e tiolil ? est dbmontree fahsse.
Tachons dbric de n'etfe pbiiit aveugles yblbh- L'extreme cbmplaisance cjiie hotre auteuf steriible
taires, et concevops avec |e ,P. Lofenzdrii qiie ie avoir pouf ses advefsaires baiahistes, lui fait tfbh-
saint docteur dit d'abord quAdarii a fet?u uhe tfes- vef (Num. 32) une difficultteegale a \i precedtehle
grande grace, mis diilerei|ie tle celle cjuii accbfde itans ces paroles qui fegafdeht Adarii, cu/its riierilum
aux predesiihes de nd.ire etat: jjuiii ergb Addm non futssel, si petmanere voluissei, et darts feelltes-ciqui
liabuii Dei 'graiiain? lino verb liabuit itiagiiam, sed cbricernent les anges, ctijus niaiisibiiisdebitahi mer-
disparein. Ei ensuilfe tPatteiidons pas que saihi Aii- cedem recipere riiertteruni. Ori ijfeteiid, dii-ii, que
gustin se mette eri peine de riibhtffef pdurquoi il y a ces tefmes meiritumet merces citesigheiitevicleminent
dp la difference fehtre la grace qu'Adaih a fegue et une grace versalile; on se trbmpe, ils Signifierit une
celle que feQoiventriiainteriant jes predesiines. Mais grace efficace par elle-meirife, qbi auraii eie.dbriiiee
jugebns a propos qu'il laisse IS pour ibiigtenips celie a Adam, supposfequil ettt pprstevere, et qui fut don-
grace qu'Aciama repue, et que, saiis eri .dbririer je nee aux saints anges qui oiit pfefsevere. Mais saint
moindre ayis a ses lecteurs, il euiploie,pfes de qua- Augustin veut seulement fairfefehieridre paf ces ex-
tre-vingisJignes a moritref pouf quelje. faison ririe pfessions la difference. quil y a feritre Pafbitre pu-
grace qu'Adam iPa point fepue, roais qu'il aurait re- TJ rement libre qu'avait Ailam, et 1'arbiire delivre par
cjtiesii.avait persevere, se serait tfouvee cliifefenle la griice de Jesus-Christ? qu'bni niainienant les pre-
de la gtace que recoivent maintenant Jes.pfedestines. . destines. Tel est le precis de la feportse du P. Lo-
Car a ia.fin, iorsque nous y perisefbns le ihoiiis,, le renzoni, qui semble accorder aux balanistes que,
sainl docleur, sans avoir distingue la grace qu'Adara selon la pehsee de saini Augusliii, Itesbbhnes beuyres
iPa point recue de celle qtpil a reijue, commencera a auraienl ete des merites plus prbprerrieht dils, et ia
expiiquer sur quoi est fondijeia differehce de la gfice '.gloire celeste uiie recoriipehse pius pfdpfement dite
qu'Adama fpgue dfavec celieque fecjpivent mainte- dans 1'eiat dinnocence que daris.Petat de la nature
hant ies predestines. Je ne sais cbriimeht une pensee reparee. - . w.
qui rae .vieut a echappe au P. Lorerizoni, c'est c|e Cependant la doctrine de PEgiisp, conforhie a
ilire qu'apres ces paroies : inw vero habuit mdgriam,, celle de saint Augiistin, est qiie iesbdiines peuvres
ii. faul renfermer dans une parenihes,e,, qui serait de Pelal dinnocence et du notfe soiit, daris un sens
tPassez bonne mesure, tout ce qui suit, jusqua ces pareil, des meriies proprehient diis^ et eh hieme
auires paroles, islamgtaiiam non habuit vtimus ho- temps des dons de Dieii, piifce cjuej'blevatipn de la
tno.j qua nunquam velleletie malus. . ,,,..., naiure raisonnable a 1'adbhlibh 'tiiviiie, toriuemfeiu
. Je laisse.les argumentsque fait apres cela le P. des graces du Createuf ei des bdhhes ceuvres de 1'eiat
Lorenzorii (JVum.27-29). Ils sont triomphanls, mais dinnocence, est un bicnfait gratuit et distingub dfela
.seulement dans l.a supposilion quil ne se.peut faire grace de creation, aussi bien que Ia reparatioii de la
que iui et les adversaires qu'il combat s'eloignent nature humalue, fondemerit des graces du Reiieuip-
 885 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 984
teur et des boiines ceuvres de npire etat. Liine etait A Dieu, qui a repare noire nature par Jfeus-Christ,
une pure liberalile ajoutee a la hature, comme l'au- et qui, en consequence de cette reparalion, exige
tre est une pure misericorde. Ceci est appuye,sur la des actions surnaturelles dans notre etat.
«ondamnation de la premiere proposition de Baius, Cela ^tant, je demande : Dieu devait-il plus a l'or-
et sur le 23" canon de la sixieme session du saint dre que sa liberalite avait elabli par pure graee,
concile de Trente. Nous y voyons decidfeque les bon- qu'il ne doii a J'ordrp que par pure grace sa mise-
' nes ceuvres de Peiat dinnocence, qu'on avoue avoir ricorde a repare'? Sa justice Jui permet-elle plus
ii6 des merites proprement dits, ne laissaient pas d'exiger de nous des aclions surnaturelies, sans
d'eiredes dons deDieu, et que les bonnes oauvres iious donner ou nous offrir la grace actuelle qui nous
de noire etat, qu'on avoue eire des dons de Dieu, aide a les produire en consequence de la reparation
ne laissent pas d'etre dcs meriies propremenl dils. de Ia nature, que cette meme justice ne lui permet-
L'Eglise n'estTellepas plus certaine d'avoir bien en- tait d'en user ainsi a 1'egard d'Adam et des anges en
tendu sa tradition en prononpant de la sprle, que consequence de Pelevatipn de la nature? 11n'est pas
les liereiiques ne sont surs d'avoir compris Ie sens de question de savoir si nous sommes plus indignes de
saint Augnstin , quils ont la presompiion d'opposef la miserieorde.de Dieu qiPAdam ne Ptetait de sa li-
aux enseignements de 1'Epouse de Jesus - Christ ? beralite, mais si la libdralite faite a Adam etait un
L'examen des deux lextes suivants fera voir cora- engagement plus fort d'aeeorder la grlice aciuelle,
bien ils se sont mecomptes. que la misericorde faite a tous Jes hommes, en vertu
Le premier texle qui nous arretera quelque temps de la redemption generale de Jesus-Christ; si Dieu
avec le P. Lorenzoni (Num. 53 seqq.) est celui-ci: Si n elait plus lie par un decret de bonle qui honorait
Iwc adjutorinm vel atigeto vel homini, cum primum Pbomme et Pange irinocents diin don auquel leur
facti tunl, defuisset, qtioniam non talis natura facta nature n'avait aucun droit de prCtendre, quil n'est
erat, ul sine divinq adjutorio posselmanere si vellet, lie par un decret de clemence qui reslitue a 1'homme
' rion ulique sua culpa cecidissenl. Adjutorium quippe tombe dans sa disgrace le privilege d'aspirer a ce
defuisset, sine quo manere non possenl. Nunc autem meme don.
quibus deesl tale adjulorium jam pwna peccati est; Certainement, comme c'etait liberalite el justice
qitibus atitent datur, secundum graliam daiur, non envers Adam, c'est roisericorde et justice euvers
cecundumdebitum, et tanto aniplius dalur per Jesum nous que la distribulion des graces acluelles, qui
Chtislum Dominnm noslrum, quibus id Deo dare pla- sont ntecessaires a la possibilite des actions surna-
cuii, iil non solum adsitsine quo permanere non pos- lurelles, que Dieu exige avant et apres la chute de
sumus etiamsi velimns ,'vetum etiam tantum ac lale ut Pltomme ; mais la justice est la meme des deux cb-
velimus, elc. (S. Aug., ubitupta). II faut accorder ttes, puisque cetle justice n'a point pour objet ce qui
aux balanistes que saint Aug^islin, en opposant ici apparlient a Phomme innocent ou coupable, mais
au secours sine quo non de Peiat dinnocence le se- uii pacte avec Adam, un pacte avec Jesus-Christ,
cours quo de notre etat, dit de ce dernier quil iPest des promesses auxquelles Dieu n'est pas moins fi-
point dil, mais donne par grace-; et i! faut Jeur dis- dele, soit que la liberaliie, soit que la misericorde
puief, 1° que le mot defuiunt signifie une chose uue les ait diclees. Si les baianisles citent mal a propos
la nature raisonnable exige consequemment a Ja saint Augustin pour prouver dans leur sens errone
creation. 11 signifie seulement une chose qu'exige que Ja grace actuelle elait due a l'homme et a l'ange
Televalion de la nature a la dignilb d'erifanis adop- C innocent, nous ciierons avec plus de justesse PEcri-
tifs de Dieu, dont 1'ange et liiomme ont ete lionores ture sainte, pour=prouver dans le sens catholique
des leur creation. 2° 11faut disputer aux baianistes que la grace aciuelle est due a tous les hommes en
que celle difference des deux secours tetablie par tant que rachetes par le sang de Jesus-Christ: Quid
saint Augustin soit applicable a la grace actuelle est qttod ullta debui facete vinewmewel non feci ei
propre des deux etats. Car, a consitlerer la grace (Isai. v, &) ?
actuelle du cblte d'Adam et des anges, qui n'eit Quelle est donc cette grace de notre eiat que saint
etaient indignes que nigativemeni, et du cote des Augustin regarde comme iPeiant point due en aucun
liommes de nolre elat, qui en sont indignes positi- sens , en la comparant a une autre grace de 1'etat
vement, parce que les premiers ont ele crees dans d'Adam ? Cest la predestination absolue, qui est une
rinnocence, et que les seconds naissent coupables , grace habituelle, et le vrai secours quo. Car celte
on peut bien dire que.ceux-Ia n'etaient pas si indi- grace n'est point contenue dans la gteneralite de la
gnes delagrace actuelle que ceux-ci, mais on ne rtedemption, mais elle est une application speciale
peut pas dire, meme par comparaison, qu'etle leur du bienfait de la redemption a un pelit nombre d'e-
etait due, sans confondre la naiure avec la grace, lus. Quelle est cette grace de Peiat d'Adam que le
et mettre au moins entre elles de la prop^rtion. saint docteur estime avoir eie due, en Ia comparant
Ce n'est'point sous ce rapport qu'on doit conside- a une autre grace de notre etal ? Cest la predesti-
rer la grace acluelle, quand on souiient dans un bon natlon conditionnelle, que Peievaiion de la natiire
sens qu'elle btait due a Adam.et aux anges. Un lel saine exigeait, et Je vrai secours sinequo non. Car
langage se vterifienon par la vue des sujels a qui la JJ cette grace eiait coiilenne dans Pelevation de la na-
grace est donntee, mais par lidee de Pauleur de qui ture, lorsquil n'y avait point de masse de corrup-
elle vient. On Ja regarde alors corame une suite et tion ou Dieu laissat les uns, tandis qu'il en tirait
une dependance de la iiberaliie de Dieu, qui a televe les autres?
la nature k un tetat surhaturel, el qui, en conse- Jc suis bieh aise d'avertir en passant que le sys-
quence de cette elevaiion, a exige d'Adam et des temfede saint Augustin sur la predestination n'est pas
anges des actions surnaturelles. Cest-a-dire que si dur quil parait 1'etre au premier coup dieil. Qu'on
Dieu devait la grace acluelle non pas proprement a le medite, qu'on pese Jes expressions du saint, et
Adam et aux anges, mais a 1'ordre que sa libbralite qu'on rapprocheles unsdes auires tous les textes oit
avait etabli, tnais a sa juslice, qui ne lui permetiait il en parle, on trouvera que ce systeme n'est pas in-
pas d'ex.iger des actions surnaturelles sans un se- compatible avec la volonttede Dieu, veriiable, geue-
cours surnaturel qui les ftenditpossibies. rale, anlecedente et conditionnellede sauver tous les
Or, sil s'agit de comparer Ia grace acluelle de no- hommes que saint Auguslin a reconnue. (Car on
tre etat avtecla grace actuelle d'Adam et des anges, ignore le fond du seroi-pelagianisme, quana on ob-
eniant qtPelle etait due de la maniere que je viens Jecte que le saint-dbcleur paratt restreindre en quel-
de 1'expliquer, il est clair qu'on ne doit poirit retouf- ques endroits cetfe proposilion de 1'Apbtre[1 Tim. n,
nfefa la considerationdes srijefsqui re?oiventia grace, •4]: Dieu yeut qtie lottsles hommessoient sauvis.) Ce
inaisfeiiviiiagefiiniqiiement celle de nolre tetaicomme meme systeme de la predesiination absolue lPest pas
hfiestiite'et iirie dependauce de la! misericorde-de si different qu'ou sbTimagiDe de ce tju'ont enseigitd
 985 VERITABLE GLEF DES QUVRAGES DE SAINT AUGUSTIN. 985
tous les Peres, tant grecs quc latins, predecesseurs A une habitude; que par consequent c'est la grace ha-
de saint Augusiin, qiri ont pourtant admis la prfedes- bituelle de la predestinalion absolue, et non pas ca
tination constequenle. J'aurai oecasion de developper que Pon entend ordinairemenl par la grace eflicace,
tout cela dans Pexamen que j'espere faire des argu- qui est une action passagere, et qui n'est pas relustee
menis dpnt M. Bayle a tache de renforcer le mani- a plusieurs reprouves; que le secours sine quo non
cheisme. oppose au secours quo est Jagrace habiluelle de pre-
Mais nequittons pas sitbt le texte de saint Augus- destination propre de Petat d'Adam,iaquelle n'etait
lin que nous avons pour objet, car Ie P. Lorenzoni pas absoiue, inais conditioniielle, et qu'enfin le se-
en fait ailieurs un usage qui est une suite de la mau- cours stne guo non, qui dans notre feial est insepara-
vaise maniere 'doni 11Pentend ici. Sur Ia foi de ces ble du secours guo, est la grace habiluelle de la pre-
paroles : A'unc outent quibus deestlale adjutorium jam desiination absolue, qui contient emiueramenl la pre-
pwna peccatiest, il nous debiie serieusement qu'aucun destinatiori conditionnelle, en tant que la perseve-
secoursde gracen'a eie prepare auxenfants qui meu- rance meme renferme avec avantage le pouvoir de
rent sans bapieme, et il ne doute pas que Pautorile persevcrer tel que 1'avait Adam; ceiie perseverance,
de saint Augustin ne rende son opinion respeetable. dis-je, dans laquelle on demeure et qu'on n'aban-
Je me ferais un crime, dil-il, de nPeioigner lant soit donne point, qui est une suite et un enchaiuemetit
d'aclions, dont la derniere atieint infailliblement a la
peu de cel hoirime diviu. Quoi! sans egard a ces pa- couronne
roles de 1'Apolre : Si unus pro omnibus mortuus est, ctelesle. D'ou il s'ensuit qu'on ne peulcon-
ergo omnesmortuisunt (II Cor. v, 14)? Saint Augustin clure de ce temoignage du saint docteur que !a grace
lui-meme se sert de ce raisonnement de saint Paul suflisante manque a personne, mais seulement que
pourprouverquelous leshommessansexcepiion-sont B tous ne sont pas predestines.
morts en Adam, nemineptorsiis exceplo(S. Aug. lib. L'autre lexte, par le.juel j'ai promis de montrer
xx. De Civ. Dei, cap. .6). II assure en particulier que saini Augustin n'a rien avance qui affaiblisse les
que tous les enfants naissent avec le peche originel, meriles des bonues oeuvresde notre etat pour relever
parcfe qu'on ne peut pas nier quils ne soient tous celuisuit des bonnes ceuvres de Petat dinnocence, est ce
contenus dans la proposiiion de PApoire quand il dit qui : Nunc autem per peccatumperdito bono, me-
que Jestis-Christ est mori pour lous les tiommes. A rilo in his qui liberanlur fucluin est donum gratiw,
morte quw in peccalb esl, parvulos non ostendis im- qiiw merces meriti fututa erat. La seule erreur (j'en-
munes, quia el pro eis Chrislum mortuum negare non lends une bevue, et non pas une heresie ni rien qui
audes (Lib. n Oper. Imp., n. 174). En effet, le rai- en approche, a Dieu ne plaise!) la seule erreur, dis-
sonnement est nul el frivole, a moiiis que Pauteur je, qui a fait prendfe les deux secoufs guo et sine
sacre et Phomme divin ne supposent comine une vte- quo non pour des graces actuelles, "a eu le credit de
rite incontestable que Jesus-Christ est mort pour persuader que dans ce passage sainl Augustin, eh
tous les bommes et lous les enfants sans exceplion, opposant enseinble les bonues oeuvres tle Petal d'A-
nemine prorsus excepto. Or, si Pon doit se faire un dam el celles du notre, appelait les unes des meri-
crime de s'e!oigner tant soit peu de 1'homme divin, tes, et les autres des dons de la grace. Mais le saint
ne doit-on pas se faire au rooins un scrupule de s'e- docieur ne parle que d'une chose qui dans 1'eial din-
loigner beaucoup de Pauteur sacre iuterpreie par nocenceetait un merite, eldans Peiat present esl un
Jhbmmedivin? Tous deux nous enseignent un roys- pur don de la grace, c'est Pavantage d'etre conduit
tere de raisericorde qui confond nolre raison, parce Q a une lieureuse fin. Car supposons qiPAdani eftt per-
que nous ne concevons pas comment, en vertu de Ja severe, et comparons-le a un juste de notre eiat qui
mort dti Sauveur, Dieu a pourvu au salui de lous Jes persevere, toutes les bonnes oeuvres de 1'uu et de
enfants qui meurent sans bapteme. Je Padore et 1'autre auraientele egaleinent des merites et des dons
je !e crois. Mais les mysteres de justice, ou la raison de Dieu, Mais le libre arbitre d'Adam ayant la direc-
n'estpas moins confondue, soni piusau goutdu P. Lp- fin tion de ses demarches, la conduile a une lieureuse
renzoni; il aime a les mullipiier. aurait ete un merite particulier pbur lui, au lieu
Si cependani il ne tfenail a son opinion que sur la que la grace habituelle de la predestination absolue
foi de ces paroles : Nunc aulem quibus deesi tale ad- ayaiit la direclioii des demarcbes du juste de notra
julorium, jam pwna peccatiesl, il serait aise de la lui etai, la couduile a une heureuse lin est un pur doq
faire abandonner. Qu'un baianiste lui soutienne que de la grace.
ces paroies doivent s'entendre de lous les liommes Nous voici parvenus avec nolre auleur (Num. 36,
de noire etat qui tombent dans le pecbe, et que, se- 57 ) au chapitre 12 du livre de la Correction et de la
lon la pensee de saint Augustin, la grice de possibi- grace, ou saint Augustin represenle a merveiile les
liie manque a lous ceux qui vioient les preceptes, deux sortes de predestinations, en comparant Pune
comment se 'defendra-i-il? Sera-ce par les paroles aux aliments el Pautre a la bealitude (S. Aug., lib. de
suivautes, ou il croit voir que le secours-stne quo non Cortept. ei gtalia, cap. 12, n. 54). 11faui reconnaiire.
est accorde a quelques hommes de notre etat : gtti- neanmoins que la comparaison n'est pas eutiere et
bus antem datur, secundutn gratiam dalur, non secun- parfaite. Le secours guo fait qu'on persevere, el le se-
dum debitum? On lui repliquera quil y prenne garde cours stne guo non donne le pouvoir de perseverer;
de plus pres, et quii est manifeste que dans ce der- D mais on ne peut pas dire de meme que la beatitude
nier lexte il s'agit du secours sine quonon joint au se- lend heureux, et que les aliments donnent le pouvoir
cours gtto, et en lant quil est contenu dans le secours d'etre heureux : saint Augustin ue lait pas une telle
quo. La suite le demontre : Et tanlo ampliusID datur proposition, mais il s'exprime ainsi : « La beatitude
per Jesum Clirisium Dominum nostrum, QUIBUS DEO 4aentlheureux, el les aliraenls donnent le pouvoir de
DARE PLACUIT, ut tion soluni odsil sine quo manerenon ne pas mourir. > Quelle remarque! dira-l-on; qtPelie
possumus, tierunt ettam lanium ac lale sti ut velimus. est pubrile! Le P. Lorenzoni ne me perraet pas de
Tous ceux, dii saiut Augustin, a qui il a plu a Dieu 1'oraettre : il suppose lout de bon que le saint doc-
de donner raaiiHenaut ie secours stite guo non le re- teur compare la perseverance et le pouvoir de ^per-
coiveot si abotidaul el si parfait, que non-seuleraenl severer, avec la beatitude el le pouvoir d'etre heu-
ils ont un seeours necessaire afin de pouvoir perse- reux; sur quoi il fonde ce raisnnnement, quii trouve
verer, mais un secours si grand et tel quils persteve- insurmontable : Un homme qui a des alinients iPest
rent effeclivement. Pouvail-ildire pius claireraent que poini effectivement heureux sans la beatitude; donc
dans notre etat le secours sine quo non ne se donne Adara, qui avait le secours sinequo non, avaii besoin
point sans lesecours quo? du secours guo pour perseverer effectiveinent. Qu'on
Pour confondre le baianisle, il faut lui faire remar- juge si le theologien de Padoue a lieu d'adinirer l'el-
quer que le secours quo est atlribue par saint Augus- fort de sa logique, et de s'ecrier dans un en.thou-
tin iuix seuls predfestines; ei qu'il est decrit comme eiasme triomphant : Apret une decisiontivraic, si so*
 987 SUPPLBMENTUMAD OPERA S.- AUGUSTINI, 988
tide, siieriairie, OuisV,j'e iiottspriie, la grace versalile?A 4 Fqtiissiino auippe dimisit atque petmisii faeere quod
bu esi la disiinctibritdiit vqttlie'dei deuxtecburs? elte veilet;infirmit_seryavit ut ipsp dduariteihviclissimeqiiod
esi icroulie; ruinie, 'reriversie,-icfdsie,jetie parierre! bonum esl veilent; nec hoc deserere invictisiitrieriol-
•
Pouf ihoi, je riis Oufest Vnbiil,excessiti,-evasii;tru- leni (Ibid.). . ,
pil de Gifcefdn? il est eclipse, lerniv efracei , Ge dernier texte doit etre considefeavec altention.
A jparlef sefifeusemeiit;riotrfeauteuf rievraii trou- Fotlissimo dimisit atque permisii facere quod vellel:
vef pltis faisbnnable quil he fait 1'objectionque four- quels autres termes le saint docteur aurait-il chbisis
ftisseht cbritfe lrii ces pafples : Major quippeiiberlat pouf exprimer mieux un pouvbif qui, de la part de
ist necessaHdttdiiBfsustbt idritasque?eH/alit>nesj gttatin Dieu,a loul ce quil faut pour elre reduil a l'acte ? Infir-
pdfttdisbribrifuettthi, dbribpersevetanliwmnnita alqrie piis servavil, elC; Quoi de plusfclairpour mafquef que
fifiiiata, ul cum GirititZws 'tiifofibUs; errbiibtts, alnort- le secours guo n'etait point necessaire a la perseve-
viis jsttisviticaiiir hie riittndus(S: Aug:>,ibid.,n: 35): ranfceeffective d'Adam, mais quil etait reserve aux
jfe"diiiiiaiiide: PbufquOi 1'fesecblifs (jub esl-il neces- saints de noire etat, precisement et uniquemedt a
Saife hiaihteriaht aiix pfeilfestiiies?Saint Augustin re- Cause de leur infirmite ? .
pbrid : Cest quils diit a Vaincretes tefreufs, les er- A ce propos, on me.permelfra de racobter uh fait
feuis, les corivbitises, dbhlfeiicette miserable vie ils qui revienl biena ceci. On le prendfa, si or\ Veut,
sbttt 'CohtitiufeilfeirienlassaiiHs':Ajbiiiezj dit le P: Lo- pour une parabole propre a faiie sentir qriel larigage
ferizorii, c'estque, poiif agir, pdur. pefsevCrer effeG- on veut que lienne saint Augustin dans les trois l'a-
iivefhent, ie secbufs qiiv, iqui est la gface d'aclioh; meux chapilfes. J'ai,connu un riiarcharid de.Calais
iesi neeessaiffe.Je deiriarideenbOfe: PoUfqUoiJe se- ,j.° qui ne disaii jamais |a vraie raison de cfe qu'bn lui
coursguo n'a-l-il point eie dofaiiea Adahi? La re- voyait faire. II avait deux fils, ei il avait riierib le
jpbhsfedri saiSil dbctetir esl qiifedans le paratiis ter- cadet en Angleterre. ^Sesamis de ce "pays-lajui de-
fesif e Adahi ipfeiaiipbirit expose a ceiie foule de leri- mandaient ppufquoi il n'avait point donne a i'aine Ia
tatibhs si giahdes et si violentes quehous feprOuvonSi ?atisfaction de.le suiyre et de faire ie meriie yoyage.
iCfeiPest poiril la, reprend le P. Lofehzotti, la pfiri- II repondit que c'etait un garpon vigoureux et f bbuste,
cipale faisbrt : Adahi h'a fail qufepduvbif perseveief; tellement que s'il y avait eu un pont de Calais a Doii-
il ri'a pbiiii "perseVefcbh feffei, ei paf coiiseqUerit il vrest il serail venu gaiement a pied, et sans eri etre
tPavait besoiu qiie du sefcoufs'tirii qribribti; qui est' la ineomraode le moins du monde; mais que pour Ie
gface de possibilite. . , cade.ij il etait si delical, ^qipauboutd'une deini-lieue
Mais, dis-je au P; Lbfeiizbhi, vbila deja plUsifeUrs il aurait ete hors d'eiat de marcher et sefait fesie
rbis cjuesaint Augustirifepeifela hieihe ctibsei et voris sur le pont; car, d'ailleurs, il ne pbuvait supportfer
"etestbujoiirs bblige de ie cbfriger. Faitfes-fhoiVbir . aucune voilure sur terre. Cest pourquoi, ajoutait-ii,
tjh'ii deciare ari rnoiiis riiifefois que quaftd lfessaiiits ,j'ai fait monier celui-ci avec moi dans ie vaisseau.
sfefaifeiiiaussi fbfts qiPAdahi, iis he laissferaieiit pas Get exemple peut servlr au P. Lorenzoni, qui dbit
d'avbi'f besoiri du secbiifs gub. Maisvbiis h'y feussi- penser que le secours guo elait necessaire a Adam et
ffez pas."Lfe.'sairii doctfeuf fcbhliriUea parlef suf le auxsaints dehotreeiat pour persev.erer, cbirinie le
riieme ibh : Vt efgb hbh dccipetei hbc dbnuiri Dei, id vaisseau elait necessaife aux deux freres pour passer
esl tri ibtib perseveraiiiidhi,ptiiHUthbino, s'ed "peiseve- de Calais a Douvres; et que, comme ie vaisseau put
ratepel ribh perseverafi in 'e/iisretiriquitelUrarbitrio, ete necessaire au cadei, meme dans liiypolhese cJii-
talis vifes habebat ejiis fbluritds..,.' riuric yerb pbsieu- G I merique du pontj lesecours guo ne laisserait pas de
gttaiit est illq riiagriqpicchli meriio niriissd libeitas, noUseire necessaire, meme dans.la supposition que
eiiam riiajoribus dotiisjaUManda fetiidrisit irififttiiias ie secours sine guo non eht sufli a Adara. II ne s'agit
IS, Aug.,,ibtd., n. 57). Qui hfe»bit daris fcfespafoles plus que de savoir s'il festa propos de faire tenir a
la fesbluiibh db i'a dilficuiie'qtifesaiht Augustiti s'est saiiu Augustin le langage de ce marchand.
pfbpbsge ari cbmnieiifceihenldu cbapitfe 10? Adarii loutes En voila assez: Cest en ,vain que je m'arreierais d
Trit, cbupable dfe h'avbif jioiiit pfefsfevbffe, qtioiquil les conclusions que le P. Lorenzoni tire de son
, h!ait pas reijii le dbri spfecialde' ia pefsbvfefaiicelia- iexplicationet de sa regle. Mais je ne puis nPempe-
^jbiiiieile,qui est la giafce dfela pfedfeslihaiion abso- cher en linissanl de iui rendre juslice, et de declarer
lidee que soh ouvfage m'a donneede sa personne.
iue, clbni il ii'avaii jias iiesbiti, parfceqtPileiait fott,
' -et dpnt nousayons besoin, parce que nbiis sdhiiiies Jp crois y voif hne pieie' el un fonds de feligion qui
raiBies. Cbf d'aiile'ufs il avait ffetjiiurie gfiinde grace n'a fien d'afl'ecteet de commande, une recherche de
qiii est ia predestiriatioh cbilditibnneHeet un yfai Ja verite et unfe droiiure qui ne sont pas non plus de
, poiivbif de perspyeref, lequel, fcbiiflba la diffectibn jiarade, uhe charite el un aroour de la paix du meme
de sbh Iiiire arbiirfe, lui aiif.aii rJbiliib iiibyeii, sil caracterfe. Biertdiff«5rentd'ungrandi)ombre.d'auleurs,
, avaii voiilii, de iiiefilef la pfefsbvbraiiceablrieiie; doiil le ton devot et radouci ne mimposa jamais, il
Priis-je iiie (fpmpfer eii fdisaht 68 boihnibiitaiffe? peitit les boinies qualites de son coeuravec des cou-
. N^esWipas eyidfeihriieiitfcohfifme.paf ie passage sui- IfeufshaiUrelleset nullemeut empruniees. Ppur spn
vaht:. ^ttiitiehittntcsiefgbiiififriiiidiiyoluriiaiis litttiidnw, esprit, il est 1'efmefetconsequent, sentanl la difflculie.
ui diyiridgrqiiajndeciinqbiiiieieiinsepqfdbiliiiragereiur jj Malgre la complaisance quil raarque pour ses inven-
(ibid.,n.38)?Quesigiii!iehipesjiafbifes, sielleslPex- lions, vbus sentez quil n'est content que par provi-
primeiit pbirit PaltaclieiiiferiliiigviiaLlefetihsepafable sibn et jusqu'a cequ'on lui presenie quelque chosede
d'unegface liabituelle ahbiiscbiiduire, paffcfequenpus iheilleur. Son lon alflrroalif ne regarde que les ad-
soninies ifop.Iaibies pciiifhbiiscdridmreiibiis-hieiries? vefsaires quil combat, et il a droii de s'assurer quil
Saint Augiistiii eh dfeiiieufe-t-ii la? Nbh; il sfeiiible a detfuit leur systeme. En un motj Jes defaufs que
, c|u'ii ait voulu.fbfcfei-toiis les Lbferizbriisiiii thblide j'ai Pbsfefvesdaiis soh ouvragesout ceux des principes
a ie mieiix ehiendrej ihaigfb leiirs pfbjuges. Hajblite: dorit il s'esi Iaisse prevenir, et nuilemeut les siens;
 TRACTATV8 SECITJVDUS.

EXAM3EIY ftES CRiTiQUES

REPMDUES DAM 1E DICTIONNAIRE DE M. BATIE ^

SUR DIVERS ENDROITS DES EGRITS DE SAINT AUGUSfifN.

J'allendisen vairi durant plusieurs Joufs Ie licenciej celle de Jaiisenius, et les reflexions.qui nPeiaient ve
qui m'avait promis de revenir; j'eus le lemps de met- nues sur les autres reproches donl M. Bayle charge
tre par ecrit, et tout le parallele que j'avais fait en le saint docteur.
sa presence de la doclrine de saint Augustin avee

Examen du reproche que M. tiayle fait d, saini Augusiin, d^avoir donni dafa U tild-
chement de la morale.

A qui ne se contenle pas de proover que c'est.une chose

absurde et criniinelle que de souiller son ame par le
Je cbmroefl$ii par l'arlicle 8'AcyhdinUs, lidmme mensonge, afln qtPun homtne jouisse de ia vie ducorps,
cohsulaife et goiivemeur de S5nfie,.dont lfe hbihiPa mais qui apporte poursa principale raison, quec'est,
trbuve placfe.dansle Difeliohriaire dfe M. Bayle qiie aujugementde tout lemonde,uneehoseinf6me«tcri-
porif sefvif tPattache a une pfetite histbiifette du gbut minelle que de livrer son corps a des actions impu-
de cfeHesqui.au jiigefrient de 1'aUteUf; mefiterit res, rlans la vue d'un pareiPacte de eharite t Absur-
d'elfe fappbfiees. duni et nifariuin est cur animani suarit quitque menda-
tjfle ferilirie, pour avtiif de tjtibl fafcheler la Vie a cio corruriipat; ut alter vival in cotporei cum si suum
sbh Hi&fi,crut deVbif iiser dfela perriiissibri quil M corpus proplerea corrumpendnm daret, omniumjudicio
doiiiiait de se rfertdrfcavixdbsirs d'uri aulfe hohuhe. nefariw turpitUdinis damnareitxr ( Lib. de Mendacio,
Saiht Augtisiin facontfe le fait; ibutfesIfescifcoristan- cap. 6, ni 15).
cfes de sa narfatioii soht soigrieusenifetit feeueillies i Mais, me dira-t-onj voulez-vous qipon secreve les
pStr M; Bayle, fet expbsees avec le fbUf que cfe fcfiti- yeux pbur ne pas voir, dans les deux endro.its cites
qiie sait dbhuef a ees sbftfcsde chbses. Ori difait par M. Bayles Ifedoute scandaleux que ce critique a
pourtant quil n'a eu dessein que d'6difief, 6t qjiil feleve" si a propos?ll n'est p3Squestion de ce que
ri'a fctifeffclie
qri'a veffgef la saine hiofale dri relache- saint Augustin a ph dire ou pensef partout ailleurs.
fliehi bii saiht Augustin lui pafait elfe tohlbe' a bettei Les faisons que M; Bayle allegue pour mphtref que
ocfcasibii.Ainsi M. Bayle n'a pas ifelleroenlJivre saint1 ce doute festassez surprenant, et celles par lesquelles
Aiigusiitt ailx janseihstes, quil hfelfehiette aussi a lai T," je vietis de demontrer qiiil est trop surprehant, sont
teie dfes casuisles cdrtiinodes; Lfesvoila reuiiis ies iiiisi hssez fortes pour appeler; sil en etail besoins du lexte
fct les autres sous un meme chef, ils h'6ut qu'S sei imprime aux manuscrits; et si les manuscrits elaient
dbrinef la hiain. coflfofhiesj pourJes dementir tous; a moinsqu'on ne
A ettteiidfe nblfe fcfiliqufe,i saiht . verifiat que quelques-uns de ces manuscrils sont de
tPbsfe
Au|ustin
deeider si la cbndulie de cfette iehune est boiirie biii la mairinieme de sairtl Auguslim Gela veut dire, pour
mauvaise, el il penche beauCbiip plus a liippfouverr le iribiris, qbfe_ quelque detefmine qrie fftt M. Bayle
qu'a la condairiiief; Ce qui est assez siifpferiant.» a ne point epargrier saint Augustin» cependant le bori
11est absolumeht contre .loiiib Vfaiseiftbiaflfcgquei espfitj lajsciehee de la religion; la severite de la iuo-
saint Augustin revoqueen dbule si l'adulibfe festpfef-- rale, qtion doit ffeconnaliredans ce saini docteur, de-
niis dans le cas dfeCOrtseryerifesjbiifs a hri mafi, lutt vait engagef rtotfe Afistarque a ne point lire trop a
qui decide sans hesilef que ie nifensohgeest dfefendu, , la hate les dehx endroits qriil citej et a bien s'assu-
quand il s'agifak d'arraclier un pere a ia moft, Miiri- - ref qriil les erttertdait avant que de prononcers
quam pro cujusquani ieriiporali vild menlieriduriiest, Rivet, llieolbgign protestant, avait repris avant
li est manifesteirient incfoyable (Jiifeie saiht dbfcteiif r Baylfe(Exera 75 in Ge«s) le pretendu doute de saint
soit de bonne compositionau regard des peches fcbri- - AUgustin; mais il avaii assure que ce Pere.penche
traires a la purele, quand ils sont devenus le moyeni pltis vefs la fcondaninatioh que vers 1« juslilication
unique d'empecher qu'uu.homme ne perisse ici-bas,' de la femihe qui prostitua sa pudeur pouf sauver la
lui quine veut pas qn'OHblesse la prideur pbuf pfo- vie a son taarii Bayle ne voit pas sur quoi Rivet se
cufer a son prochain lesalutinbiheei ltf vifebtefrielie:: foflde, et il croit le refuter inanifestement par le texte
Cutn vetitds doceal nec ptopler hominein baplizandttfn t C du saint docteur, quil a compris.a coup sur encore
facere quod est conlrarium castitati (Lib. de Menddcio.,, moins que Rjvet.
cap. 6, n. 9); quil ne soit pas si scrdpiileux §iif 1'ini- Saint Augustiri demaride si fcesparoles de 1Apotre,
pufei6 i}ue suf lemensonge, et quiiestime ia vie.b"Uh l Mulier hbn habei poteiiqleni mi corporis, ted vir; «t-
honime moins que la yerite et plus que la purete, Iuii militef ei vir Hbn habet *ed
poiettaiitn sui wporit,
 991 SUPPLEMENTUMAD OPEKA S. AUGUSTINI. 9S2
mulier (ICor. vn, &), doivent s'eniendredetelle sorle A cet Texemple.> Noh^seulement saint Augustin ne
qu'unhommepuisse, aveclapermission de sa temrae', penche poinl a approuver 1'aeiionde celie femme,
avoir commerce avec une autre femme qui n'a point mais il ne penche pns meme a eroire qu'elle tPesi
de mari. 11repond que non : sed non esl ita~exisli- pas coniraire a la loi naturelle; il opine seulemenl
mandum, de petir, ajoute-t-il, quil ne semble que la par comparaison, et iJ dit que hors de cet excmple
femme ait droil diiser d'une pareille iiberle, avec la Ja cbose faii horreur, que ' dans cet exemple elie ne
permission de son mari.: Ne hoc~eliam femina viro reyblte point tant.
permittente facere posse videatur (S. Aug. lib. i de Je n'en suis pas quitte. M. Bayle objecte un anlre
Serm. Dominiin monle, cap. 16, n. 49, elc). Lin- emlroit de saint Augustin. « Ailleurs, dit-il, ce Pere
lelligehce de ce-qui suii a echappe aRivet et a Bayle, ". met en question si la chaslete d'une femme perdrait
Qnod emntttm sensus excludit (Ibid.). Saint Auguslin son integrite en cas que, pour la vie de son mari et
veut dire quil n'est pas contre la loi naturelle qu'un par son ordre, elle couchat (c'est le terme dont se
homme ait commerce avec deux femmes, comme il sert M. Bayle) avec un autre homme: Quanquam
est contre la loi naturelle qtPunefemme aitcommerce scruptttesius disputaripessil, utrum illiut mulierispu-
avec deux hommes; et que nfeanmoins, si les paro- dicitia vielaretur, eliamsi quisquam corni ejus com-
les de PApblre devaient s'eniendre de telle sorie inixlus fotet, citmid in se fieri pro ntarili vila nec ilio
qu'un homroe piit avec la permission de sa femtne nescientesedjubente permilteret,nequaquamfidem de-
avoir commerce avec une autre femme, il s'ensuivrait serens conjugalem;el polestatemnonjxbntiens marila-
de ces memes parbles quiine femme pourrait aussi, lem (Lib. xx contra Faustum, cap. 37). Mais par cet
avec la Ipermission de son mari, avoir commerce _ endroit-lameme, dont M. Bayle croit appuyer mer-
avec un autre horome, ce qui esl contre Ja Joi natu- " veilleusement bien la censure qu'il ose faire de saint
relle; et que, par consequent, le texte de PApbtre Augustin, je deinontre clairement la solidite' ei Ia
rfeduifle mari a n'approcher que de sa femme, et la verite de 1'explicatiori dont je me suis servi pour
femme a n'approcher que de son mari. jusiifier le saint docteur.
Saint Auguslin se fail apres cela cetle objection : L'objet de son discours n'est pas ici une femme
Quanquam nonnullw causw possint exislere, ubi et en general,- mais Sara, epouse d'Abraham. Saint
uxor marili consensu,pro ipso maritohoc facere debere Augustin deroande si sa chasiele"aurait eie blessee,
videalur,sicut etAnliochiwfaclutriest,elc(S. Augusl., en cas que, pour sauver la vie a son epoux et par
ibid.) Rivet et Bayle, faute d'avoir bien penelre ces son ordre., elle eut passe enlre les bras (TAbimeiech
mots, Quod omnium sensus exctudit, ont cru que le ou de Pharaon ; comme Abraham lui-nieme ne coro-
saint docteur proposail une exception a la loi bvan- • mit point un aduflere, lorsque, deferaul a la volonle
gelique, qtti prescril a Thomme de ne voir que sa de Sara, il consenlit d^dnietlre dans son lit Agar
femme, et a la femme de ne voir quo son mari; au son esclave : Sicut ille adulter non fuit, quarido uxo-
lieu quil ne parle que de )a loi naturelle, quil avait ris oblempetanspolestati, de dncitla prolemgenerare
alleguee pour appuyer son interpretation des paroles consensit (S. Aug., ibid.). Saint Aiigustin resout la
de siiintPaul; et il propose, par maniere de doute ou queslion quil s'6iait proposee, en disant que la loi
de question, si la loi naturelle, qui veut quiine feroroe naturelle interdit a une fernroe Ia pluraiite des ma-
veille h conserver Ies' jours de son mari, ne pre- ris, mais non pas a un horome Ia pluralite des fem-
vaudrail point a cellequi Iui defend, meme avec mes; et que par consequem il a pii eire permis a
sa permission , d'acquiescer aux desirs d'un autre Q Abraham d'avoir une concubine, c'esl-a-dire, selon
homme. le langage de. PEcrifure, une epouse du second
II ne s'agit donc pomt de savoir si la femroe d'An- ordre, mais qu'il n'a pu etre permis a Sara de se
lioche a bien ou mal fait, ni si elle a peche ou non donner un second mari avec Abraham : Sed propter
conlre la loi evangelique; il est absurde, el la suiie vim principiorum, quia non ita duobus viris ad con-
du texte ne permet pas de penser qne saint Au- cumbendum femina una .snbdilur, sicut duw feminm
gustin ait mis cela en probleme. La diiliculiferegarde uno viro, multo verius el honeslius -
iiltid accipi-
uniquement la loi inierieure, qui se revele a tout le nttts, etc. (S. Aug., ibid.).
monde par le sentimenl nalurel,Qtiod omnium sensus N'est-il pas evident par la reponse que la question
excludit; et saint Augustin demande si la voix qui regardait )a loi nalurelle ? el par Pobjet de la ques-
iiuiine les ordres du Cfeaieur au fond du coeur de lion, que c'est une inlidelile de la represenler comme
tous les horames devait reclamer contre Paction de universelle et applicable au lemps meme de la loi
cette femme. Yoila sur quoi il dii quil ne prend evangfelique? et enliu par la decisiou de sainl Au-
point de parii, et quil laisse croire a chacun ce que gusiin au regard de Sara, que ce Pere ne doutait
bon lui semble, Nihil hincin aliquampartem dispttto, point siia conduite de la femme d'Aniioclie elait
licet cuique wsltmare quod velil. Si le Jait eut ete bonne ou mauvaise, quil ne balanpait point a la con-
lire de Phistoire sainte de PAncien Testament, il se damner, loin de pencher a lajjuslifier?
serait cru oblige de dbcider : Non 'enim de divinis 11serait assez plaisaut que M. Bayle fit faire a
aticlorilalibusdeprompla hislotia est. saint Augustin de la morale sevfere pour une femme
11n'est pas meme sur que le fait se soit passe vertueuse de 1'Ancie.n Testameni, et de la inorale
enlre des chreiiens; car sainl Augustin ne dil pas D relachee pour une fetome du Nouveau Testameiit,
que celte femme fut instruite par PEcrilure, c'est qui ne parait pas avoir ele d'une vertu si pure. Le
M. Bayle toul seul qui Pavance : le saint docieur dit cas est tout pareil, il s'agit de sauver la vie. a uii
simplement qu'elle savait que son corps n'eiait pas mari : ce que Sara saint dans ceite vue tPaurait pu faire
sous sa puissance, mais sous celle de son mari. sanscrime, selbn Augusiin, la femme d'An-
Examinons maintenant les paroles par lesquelles tioche Paurait comniis innocemment selon Ie meme
il paraii manifestement a M. Bayle que saint Au- Pere?
gustin penche beaucoup plus a approuver qu'a con- II.
damner l'action de cetle feraroe. Sed tamen natralo
lioc faclo, non ila respuil hic sensus humanus quod in A Parliele de saiiit AUGCSTIN, on lit deux choses
ilta muliere viro jubenle conwiissum est, quemadmo- remarquables; la premiere est renfermee dans ces
dumantea, cutn sine.ullo exemplores ipsa ponerettir, paroles : « Si ces inesseurs (Moreri et du Pin) n'a-
horruimus. En voici la traduction : «Maisneanmoius vaient passe trop legerement sur Ja vie dereglee de
ce fait etant ainsi expose, a en juger par le sent ment saint Augusiin, j'aurais pu rae dispenser eniiereineiit
natnrei et humain, Paction que cette femme a com- de cel arlicle. Mais pour la plus grande instruction
mise, et,que son mari lui avait cbmmandee, nenous du public, il est bOn de faire connaitrc les grands
revolie point lanl qu^ellefaisait.auparavant, lorsqtie hommes a droite et a gauche.» Je Pai reconnu et
ituiis eii parlioiis en geheial el satis la mfeilfe daris verilie en toute occas!on( Mi Uayle fnii cefiainemert»
 993 EXAMEN DES CRITIQUES DE BAYLE. 994
connailre a gauche les saints Peres; mais il veuf dire A
. cianl saint Auguslin. venons a ce qu'il rapporte de
que nous, qui sommes leurs enfants, nous ne de- la reponse de M. Cousin. Ce journalisle, ami des
vons poinl passer legerement, ni jeler un voile sur pretendus disciples de saint Augustin, ei par conse-
ce qui a pu deshonorer leur vie. II parle dans ie quent zeie pour la gloire de leur prelendu maitre,
meme esprii qui Pa porte a nous donner 1'apolo- est scandalise au dernier point de 1'eirange paradoxe
gie de Cham. Cautre chose est Pexposilion que de M.Petit, qui a eu Paudace d'ecrire que saint Au-
M. Bayle fait de la pensee de M. Pelit, roedeein, sur gustin se servail quelquefois de la force quil avait
un passage des Confessions de saint Augustin, et de pour boire beaucoup. M. Cousin demonlre (1), par
la maniere dont M. le president Cousin a refute des passages tres-clairs tant de saint Augustin que
M. Petit. Voici le passage : Ebrielas longe est a me : de Possidonius, que le saint docteur menait une vie
misereberisne appropinquel mihi. Crapula autem non- .non-seulement sobre, roais encore austere, quil
nunquamsurrepil servo luo; misereberis , ul longefiat ne recherchait les aliments que comrae il recher-
a me (S. Aug., tib. x Conf., cap. 31).« La crapule, ehait les remedes, quil etait toujotirs en garde con-
dit M. Petit, est Peffet de Pivresse, elle en est raeme tre ie plaisir, lorsquil satisfaisait aux besoins de
leilernier periode; c'est Ja douleur de tete quireste, la nature, quil se faisait une guerre continuelle
Ie a
lorsque sommeil dissipe les vapeurs du vin, et par les jeunes et par Pabstinence, et qu'ainsi il ne
lorsqVun horoine qui s'eiait enivre recouvre la eon- doit pas etfe soupgonne d^avoir bu quelquefois avec
naissance, el iPest plus dans Palienation d'espril qui exces. M. Bayle iPa rien a dire sur cela, mais il n'a
lui ote le sentiment ( Homeri Nepenthes, sive de He- point pour M. Cousin la roeme indulgence que pour
lenw medicamento,cap. 15 ): > cela e.st conflrme par • M. Peiit : il passe a celui-ci de d6meniir les autori-
un bel eialage d'erudition. Coroment donc saiut Au- R les quil allegue, en sfeparant la crapule de livresse,
gustin a-t-il pu dire avec veriie : Livresse est loin ei il demande a 1'auire de bonnes preuves qui Pauto-
de moi, nlais la craptile surprend quelquefois votre risent a faire signifier au mot crapula le seul plaisir
serviteur? M. Peiit preiend lever la contradictioh de boire ei de manger, qui se met comme en euibus-
en supposant que saint Augustin avait la leie assez cade au passage des aliments necessaires pour apai-
bonne pour boire beaucoup de vin sans perdre l'u- ser la faitn et la soif, et pour entretenir la saiue.
sage de la raison, mais non pas sans en etie incom- Mais en faut-il d'aulres que le texie meme de saint
mode le Iendemain. II uie seroble pouriant que la Augusiin, qui, dans Pendroit ou il est place, distin-
conlradictiondemeure,ou bien M.Peiita mal pronve gue auiant de Pexces de boire que de Pivresse, ce'
que le mot Iatin crapula exprime toujours 1'efl'etel Ie qu'on appelail en ce terops-la crapulh, J'en, atteste
tlernier periode dePivresse, etde tous les teinoigna- la boiine foi de tous ceux qui se. donneconi Ja peine
ges quil cite il s'ensuit que la crapule n'est jatnais delelire;et n'esl-ce point assez pour M. Cp.usiu
separable de livresse. M. Bayle ne se met pas en qiPon ne puisse opposer a son senliinent que des au-
peinede faire celte observation, son but esl de plaire ioriies qui confondent absolument la crapule avec
a tout le monde, et il iPa point voulu ici matiquer livresse, laquelleenesl eniieremeiu disiiuguee dans
1'occasion de flalter les bons buveurs, ert leur asso- le passage de saint Augusiin?.
(it iournal det savanls, 27 juin 1689

Eccamen de cette fanfaronnade de M.Bayle : J'ai relanc6 saint Auguslin

A 1'arlicIed'AGAn,M. Bayle, apres avoir qualifle
saint Auguslin d'espril fecond et imaginatif, ajoule
ces paroles : «11a soutenu, par la conduite de Sara
envers Agar, que Ja vraie Eglise peut infliger des
chatiments a la fausse, Pexiler, la toufmenter, et ce
qui s'ensuil. On l'a reiarice en peu de mots bien for-
tement, dans le Corotnentaire philosophique, sur les
fameuses paroles : Conttains-let d'enlrer. > On Pa
relance, c'esi-a-dire, je l'ai relance; car M. Bayle
est Pauleur du Commenlaire philosophique. Ainsi
les admirateurs de M. Bayle me permettront de dire
sur ce sujet : Je relaucerai, dans Pexanien que je
me propose de faire quelque jour des principes, des
raisonnemenls, des leinoignages et des faits qu'il a
basardes en faveur de la lolerance. Cette faufaron-
nade, JerelanceraiM. Rayle,- n'est pas si. grande que
Paulre, J'ai relanci sainl Augustin : il y a aulant de
diflerence enlre les deux qu'enire saint Augusiin et
M. Bayle.
Le P. Adam n'y fait peuvre, pour parler indigne- jj
ment de saint Augustin. M. Bayle et ses garanls re-
prochent a ce jesuile d'avoir traite le saint docteur
d'Afrieain ecbauffe, de docteuf bouillanl, d'obscur
en ses ecrils et dinconstartt dans ses sentimenls sur
les matieres de la grace. QiPon lise le Commentaire
philosophique, eton comprendra que siM. Bayle en
voulait au P. Adaro, ce pourrait bifen eire pour ne
lui avoir pas fourni contre saint Augustin plus din-
ures quil eut eu le plaisir dinserer dans son Dic- .
tionnaire; car sa politesse embarrasse sa medisance,
II aime a metlre les gros mots dans la bouche des
autres.
Je cede au mouvement qui me solliciie d'exami-
ner en peu de mots celte troisieroe
' panie du Com-
mentaire philosophique de M. Bayle, oii, d'un tou
haut et d'un air triompliant, il patle depuis le com-
mencemeni jusqu'a la (in en homroe persuade quil
nie4 aneant lout Pesprit et le jugeinent de saint Au-
gustin : il entreprend de refuter ce que le saint doc-
teura ecrit en laveur des lois iniperiales qui ordon-
naient des peines contre lcs heretiques. C'est .doro-
mage qiPenirant en maliere il confonde le pouvoir
legitiine qu'ont les princes calholiques, de punir
1'herfesiecomrae un crime, aussi bi.en que le droit
qu'a PEglise de recourir a la puissance temporelle
pour reprimer el detruire les heresies , avec l'usage
plus ou moins convenable de ce pouvoir et de ce
droit selon les diverses circonstances. Saint Augus-
tin n'a jamais doute un rooment de ce pouvoir el de
ce droit (en vain M. Bayle linsinue), mais le metue
sainl Augustin avait cru autfefois que la. contrainte
etait inutile pour le bien particulier des btSretiques
et pour les raiuener a la foi: d'bii il ne faut pas con-
clure que le saint docteur ait jamais nie qu'on put
avec justice et qu'on dut roeme infliger des peines
aux partisans des iiouveiles secles, sil s'agissait
d'une aulre fin que de les convertir: par exemple,
sil elaii besoin, non-seulement de pr*venir leurs
995 . . SUPPLEMENT^M AD pPERA S, AUGUSTIM. 9S6
revoltes etleufs viojences, mais d?arreler la conta- Aelle est de pass,ef,, au jjigemgiit de bien du monde,
gion de Perreur et d'empecher la sbduclion des pbuf la mieux ecrijfe pt iii plus eleganle que nous
peuples.
*' '''"; a,yonsde cetle par|]e des ou\r|ges de saint Augustin);
'.'''?*; ihais je repfpc]ief|[sa,M. Bayle de n'avoir pas con-
sulte texte latih', pu fie he 1'aypir pas mieux en-
Or, ceJa supppse, M. Bayleatort d'assurer.j comme iendrile
jl laii, que ie debut de saint Augustin est leplusmi- mje M.' pubpis., surfQii| 1'endroit etaiit si fa-
thaiu q\ie fqii yil jamais: car, ou ce debut esl ires- cilequilne faul pas ptfe M."fiayle pour eri peheirer
ie sehs. he s'aper9pii pas au premjef coup
raisonnable, ou il est encore plus iropertinent que d'ceil qiipjle! qiii
M.. Bayle ne Je represente. Cela depend de la ma* cesparqles, latipe|: Ponatistw ni^ihttii iti-
niere naturelle ou bizarre dont on voudra envisager qriieli sttril, qribs per'mdihqtqs q Deq,poiesigtes cplii-
beti qique coeiceri milii ribhvidelur iriutiie, sont irls-
l,elexie de saint Augustin.
, M. Baylfi fait dire a ce Pere que Jes donatistes ihaj reiuiues en fraiieais "par cejles-ci: Les dbnaiitfps
elant. aussi inquiets quils le sooi, il faut recourir iiqrii qussiinguietsqriils le sqnt, je ne /qtsse pqi d%-
aux princes contre les hereiiques, gut sont cois et fre pet-swdi des qu'il est ires q propos de les wpririier
nHnqttielenlpertonne. Cela est insense. Mais, suivant p.qr fqutpriie puissaiicesitqbiies de Dieu. G'e|t un
la faeon donl il plait a M. Bayle d'entendre les pa- cbntfe-sens, et si ce tpuf de phrase plaisait 3 M. Du-
roles de saint Auguslin, ce Pere pousse 1'exlrava- 1JQ)S , il dfeviiittrahuire de la sprtp : Comnie je'iie
iqisse pas. d'eire pefsuadi qriil esl tres-avantgge.ux.qux
gance biefl plus loin , et sa pensee est que les dona- dqnatisies d'etire teprimis pat /es pv,issqp.ces_ ilablies
lisies etant aussi inquieis quils le sonl, ce sera urie _ ,«fe
chose profilable aux heretiques, quise tiennenl cois " Dieu, ils tne pdraissenl trop itiguiets.
0b est Ja de M. Bayle? N'est-ce point sa
etriinqttieteht persqrine, que Pauiorite du bras secu- malignilf quicritiqhe i'empecjie d'ph faire usage? Et si pela
lier soit employee fconire eu\. Par bonheur pour
saipi Auguslin, M. Bayle a mal pris le rapport que est, suf qui lorobe le blaroe de se rendre suspect de
les paroles de ce saint docleur ont enlre elles; il inaiivqise foi, de parler eti hemme qui cache te vtai
n'en a pas COIIQU, OUil a fait semblant de n'en pas ses elqt de la quesiion, gui cherche q dqnner le change q
concevoif lesehs. Les voici: Nuncmepolius quielis "eidelecteurs, qui tieut gagner sa cqv.separ superchetie,
esseavidutri et petenlein, quatn cum me ad.olescentem_. et se servir d ce dessein d'un prianibule tfo.mp.eur
vivo adhuc Rogala, cui succestisti apudCartliaginem, M. ariificieux? Est-ce sur saiut Augustin pu s.ur
noveras; sed donalislw nimium inquieii suni: quos per Bayle?
ordinalas a Deo potestales cohiberi dtque corrigi twn II.
erit inutile (S.Aug.; ep. 93, alias 48, ad Vinc. fio- Le commentafeur vpi.t ou fait semblant de ypirn
galistam, cap. i, n. i). dans le texle dii saint dofcteuf, deux bbjpts, I'qn quj
Saint Auguslin avait marque aulrefois a Vincent, est odieux, et dorit il dit que ce Pere aetoufne |^
eveque donatiste de la faction de Rogat, corobien il lecteur, c'est quil esta prbpos de recoufir'aii bfas
souliaitait de voir la lin des troubles que le schisme seculier pour obliger les hfereiiques a signer un npu-
de Donaiavait excites dans l'Eglised'AI'rique. Long- veau formulaire; 1'autre qui ri?a rien qufe d*e iegi-
temps apres, le saint Pere ayani consenii a la de- time, et auquel il pretend que saint Angustin appli-
marche des autres eveques catholiques, qui avaient que son lecteur; c'est quil esi bon et Jouable d'em-
obtenu de J empereur Honorius de severes edits con- ployer Ie pouvoir des souverains a maintenir ierepos
p
u
tre les donalistes, il re?ut des letires de Vincent, qui public, que iroublentles hereiiques mutins, factieux
lur firent connailre la consternalion ou les lois im- 'et persecuteurs.
periales avaienl jete lous ceux qui elaieiu engages Legfand scandale de M. Bayle est que les preuves
dans le schisme, et par lesquelles ce donatisieiui qui soni employees dans la suite par !e saint doc-
reprochait de s'etre deparii de son amour pour la teur se rapportent, non pas au second objet qui est
tranquiiliife",et Ja paix. Le sainl dpcteur repoiid que proppse netleroent, mais au prernier qui n'est ex-
le consenteroeht quii a donne iPa ficn diminue de prime qu'en mois couverts. <Dela vient, dit M. Bayle,
son amour pour la iranquillite et la paix, mais que que la connexion des raisonnemenls de saint Au-
les doiiatistes onl torl de sinquieier eldes'alarmer, gustin esi roauvaisfe,"quil n'y a aucune suite dans
parce que ies lois iroperiaies ue iendent qu'a leur son discours, et que cenesont que paroles mal liees
utiliteet aleurbien. et inal arrangees (scopw dissblutw). > Mais ila feini
En efiet, n'iest-ce pas ainsi qu'on doit traduire le malicreiiseniferitla distinction de ces deux objets,
texte de saint AugustiniJe suis encote ptus amaleur pour rehdfe. saint Augustin ridicule. Le saiht dbc-
de la iranqttillili ei de ta paix que clansle temps que teur neparle pbiiit dela conduite turbulenie et se-
vous triavei counu jeune a Carthage, mais les dona- ditieuse'des dopaiistes, mais de Ia (erreur dbntils
tistes prennenl trop d'inguiilttde ii dalarme; car je avaient bte frappes quand bn publia les edits porles
suis persuadi qriil ne ieur esl pas inulite d'4lre tipfi- copire leur secte,
tnis ei corrigis pat iet puittances elablies de Dieu. M. Ainsi fcette yerilej dontpersonne ue doute, qu't/
Bayle y pe.nse-t-il, quarid ii interprele linquieiude est du devoir des princes de faire des lois cbnlre ies
des doiiaiistes, de Ifeursseditions et de leurs fureurs D hiriliques, qui iiiquieient ie prochaiii, ne se trbuve
passees, des brigaridagfes et desdesactes de crbaute' point dansje texle dc saint Auguslin, quj souge aussi
quils avaient exerces, piutol que mouveroenlSiJe peu a la prbposef. qu'a la prbiivef; et au regard dp
crainle ef meme de desespoir qu'avaieiil causes par- Paulre proposiiion',' M. Bayi.e P,obscutcit efja ii^fl-
mi eux ia"nouvelle des edits etle comroencemeni de gure paf uhe niiserable equivoque quil eniprunte du
leur exefcution? Est-il raisonnable d'aiiribuer a saint ihalliabile traducieuf iles leities deiie Perfe", lequel
Augusiiii de dife que Pinquietude des donatistes est he dit poinlniouveftemenf, ni cbuverleiiieiit, ui
la causedePulilitedes edits.et non pas que Puiilitb en aucune fagon : 11est a piopos, .c'est-a-dir| pn a
" '"
desM^eslia^cJuse^qui ' doii faire cessef leur in- droii de recoUrir au bras ^ecujier, ppur bbligef ies
qiiieiiid"e?: x hefeliques a signef Un nouyeau" fbrmuiaii^; iiiais-
Si jeij'avais poiut affaire a un auleur du premier seulement: 11fest .a pfopbs,"c'est-a-dire il"esi' pfofj
brdre': 'daris ja liliefature"rjp dirais"tjue Ia niauvaise iable, il"tfest pas ihutilfeaux heretiques"•'d'6treTepri-
ifa^ucilbh''qiie'hb"usivons des Letlfes de saiui Au- iries pf cbfriges paf i'aiilbfiledes"'p^ttissances|lklilies
gri^iin i^" |rpmpp |je taxe*cfetie ifaduetion d'elre de Dieu : Qttospef ordindtds a Deo poiesiaies bbitiberi
ihauvaise, sans pfetehdre lui bter h pbssessibn oii dique cgrrigi mihi hoti videiur iiiutile, %i la pfeuye
* Les guaraiite numerps qui suivent' repondent a ceux qui disiinguent la Itroisieme parlie du Cpmnieji-
"'" r '
taite piiifesbpihque.
 997 EXAMEN DES CRiTJQUES. DE BAYLE. 998
de cetfe proposiiion n'est pas 1'inquietude des dpna? A.vi. i cqiisueludinis, tvullpmodq.nmtqri in nie/tus cqgiiq-
lisles, doni il est parle dans la phrase precedente, rent, nisi hoc lerrore, perculsi, sgUUiiam mentemad
mnis Pexperience meiiie, qui est altestee dans les considerqt_ioti,etn yetitqlis iiftendeterii, ne ''" " si ngn
fqrte
paroles suivanles : Nam de mullorum jam coi-reclione prgjusiiiia,ei.e.(S.Aug.,ibiii.y
gaudemus, qui tqin vefacilen unilatem calttolicam te- . Qn ponfieyra aisemepi flans Ja guite que M...Bayle
neiil atque defendunt, et a pristino errore se iiberalos a eu ses raisons, ppqr"ne ppint rappQrler tphtg ja
este Iwlanles, ul eos cum magna graiulalione tniremur, pensee de saint Augiistin, et pbur ji'e dfcrire,| ist tefe
(S. Aug., loc. cil.). de cet artjcle que les' paroles qui suiyerit • fid"fgrce.
N'esi-ce point a dessein et avec supercherie que de ia coulumeilait une chqine qifils n fiurqietit jfimdis
M. Bayle ne met point ces paroles daus leun enlier ronipue, s'ils riayqient ilti ftqppis, de tq ierrettr "dfis
a la tele de son second arlicle? Voici seulement Ge puissances sicttlieres, e/ si ceHeierreut; sqluiaire rib,-
qu'il en cite : Ausst qvqus-nous lajoie d'en Voit plu- vqit qppliqui tetir esprii q ia cqnsidiiqlibn, delavi-
sieurs qrion a fait revenir par ce moyen a 1'unili ca- riti, ,etc. On cpnopil des maih(enant quelje difficulte
iholique. Pourquoi retranche-t-il ia' fin du passage a einpeche %. Dubpis de tfaduire exactemj?iu ces
et loules les expressions qui tnarquent que ce relour mots, tiullo tnpdo n}uiqffinnieliu.s,cqgitafftii, nisi
de plusieurs donalisles fest verifable et sincere, et ligc terrort percutsi, et pburquculacritiqu^edg M'.Bayje
que ces nouveaux converlis sont devenus de zeles respecle toujours l'3ffaiblissemeni " "*du texte'dersaiht
'"" '
defenseurs de Punile caibolique, quils sont charnies Augusiin dans la tradpctipn.
d'elre revenus de leur ancienne erfeur, en sorte que Mais que repond lri 'comroentatejj!; a qp passagp?
toui le mpnde non-seulem.ent les en felicite, inais _. Pour. moi j'avbue qpe je I'aufais fcru bprs tfsiiieinte
ne saurait assez Jes admirer? N'est-ce point quil a "' a topte censure: car, que p.ei!t-.p^y refjphdre? Niefa^
pe.ur de faire aperceyoir que le seul bul de saint Au- tron Je fait de ]a conyersibn sincere "de piusleurs
gustin est de prouver combien la conlrainte qui vienl donatistes, doht le saint docteur neiait igi qi/expli-
des lois imperiales est avantageuse et salutaire aux queF la cause? II faut dppg dementif pe saipt, le
hereiiques? ce qui ' deconcerle ioute la critique du trailer de visionnaire, guaifd "il nohs pajJe du zele
corrimeriialeur. po.ur l'unite Gathoiique.el dp'la jpie d^lfe $|}jyfe de
Car si M. Bayle n!avait poinl omis les traits dont l'er-reur quil §'est imagiiip apercevp^f cjans,ce| nou-
je viens de parler, il aurait rougi de faire la lecjori veanx conyertjs; il faut l'n,i r.eprpcl\er§a'sirii|l,icite
en maiiie de logique a saint Augustin, et de lui ei s_on jmprudence, d'avbir admir,d ce" .qui iPbtait
presciiie la mariiere dbnt il devaii raisonner, sup- quitypocrisie, quahcl meme lest margues d^ relbur
ppse qu'i/ eut vgulu s'exprimer fianchemenl et rende- des donatistes a Punilp lui ,eussent parh $]iss\ peu
ment. On aurait concm'avec une irop grande evi- eqtiivoques qge les preuves qui ont ejte clpnhees par
dence que tei esf |e syllogisme de saint Augustin, qui saint Paul .de spp fen,ppcemen| p' .jydai'§hje.'ei cte
est dissiriiule et soigrieusement cache par M. Bayle s s,0.rialtachemjent a l'J|y^ngilej
Les Ipi.sqiii onl fait revenir tres-sincerement plu- D'un autre pbte, en shpp.osan.tla verjie du I^it,
- sieufs a Puriiie catholique soui utiles aux donatisies; quplle autre cause as.signera-tT.onp!ii"chaflgehi'erttdes
of, les Ibis qui commaiiileni aux donatistes de re- donatistes, sinou la pensep ou les, a copcluiisla tef^-
vehir a eeiieuniiesqiis de grosses peines, y ont fait reur. des puissancps seculierpSj flue piiui-^trh' lls he
revenir tres-sincereiueiit plrisieurs', doncelles sonl souffraient pas pour ja justjce; qu'afiligps,de Bhisj&res
utiles aux donatistes.' iOtemp.oreIlesilsetai.ept fai.iiement pt.san? fyui,t ies
L'e pfofesseur de Rotterdam eu.1 ete oblige de yictimes de la perversite" et de l,aip,reso,mp|ioi di
su.pprimer sa lecori, ou de la ieserver tottt au plus quelques particuliers, e,t quiis," ppurr^nt ftiph he
ppiif ses jcunes eco)iers : car il leur aura sans doute trouver apres cela deyant Dj.e.iique jps, pe]n§s etei'T
appris a faisbnner mieux que saint Augustin, en . nelles qui sont dues aux imp^es; ite fbries[i jioiipi-p.
lehr prpppsaht pour inodeles des syllogismes pareils juslitia, sed pro perverstlale et prwsuit}ptlqfi§.\io$i-
a celui-ci, que de s'a grace il suggere au saint doc- num ipsas temporales mplestias iiiffuctuosdet vdiia
teuf, alin cPavcir plus tie jeu a ie bien battre: les tolerantia paterentur, apud Deum pqstea non inveni-
lbis qui font revenif plusieurs a Puiiile cathplique, tetii nisi debitas pwnas impiorum, etc. (S. Atig.,
sonlbonnes; or, les lpisqui comnianileiit aux dona- ibid.)
tisles de revenir a celte iiiutesous de giieves peines A quoi se resout M. Bayle ? A dementir saint Au-
y pnl fait revenir plcreieurs; doriceilessont hbniies. gustin. U n'en fait pourtant pas seroblaiit; car,
De jeunes ecpliefs nc se seront point apert}us que quoique ordinairement il se montre deiermtiie a ne
sainl Augusiiti n'avaii poiht a prouver la bonte ab- point menager le saint docteur, et quii le traite par-
solue de ces lois, mais' seuleraenl la bonte felative; tout de la nianiere Ja plus indigne, il n'a pas le ffont
quil elait queslion d.c savoif si ces Iois elaieiit de luj donner ouvertemeni un dementi siir un fait
bonnes et utiles aux donatisies mcmes, el si la cha- dont le saint se declare temoin oculaire,
fit«5ayait pu porter
• ' les eveques a Ies demandei aux seconde Comment s'y prend-il donc? il nous renvpie a la
enipereurs. partie de son Commentaife philosophique
Dieu soit loue! iious avons trouve de ia siriie et vjv (Part.il, cap. i, 2), oii il pretend avoir demohtre
de la coniiexlpn dans les raisonnements de saint Au- que les voies de rigueur ne peuvent jamais reveiller
gustin, de la drpiiure et de la bonne loi dans son ceux qui refusent d!examiner la veriie, et quif ve-
Hisco.urs; niais aux depens de la droiture et de la pugiie par consequent qu'elles prbduisent aucune
|)bnne fpi, bu deia peiietraiibn lant vanlee de Conversion sincerfe. N'est-il pas fprt plaisant que
M. Bayle. Ce n'est pas a uouSj c'eslauxlibeflins ses M. Bayle use veritablement du honteux arlifice qu'il
bpns amis d'en etfe faches. yient de reproclier avec tant de bauteur et de mepris
a saint Augustin? Quand le coramenlaleur accusait
III. ce Pere de supercherie, et le tenait convaincu de
Ppu.rsuivons, Saipl Auguslin ajoute que les dona- prouver une chose quii n'avait -pas Ja bardiesse d'e-
listes, qui etaient revenusi Punlte ires-sincerementt noncer parce qu'elle etait odieiise, devait-on s'at-
et de touf.leurcgeur n'auraierii jamais pense a chan- 'tendre que lui-meme il se preparat a nous irapo-
ger et bse cphyeftir, sahs la teffeur des puissancesi• ser par un semblable trait de dissimulaiion? Aurait-
seculiefes', parcfeque la fbfce de la coutunie ne Jeur bn spupQonne que, craignant avec raison de dire
a,urait iaina|s perniis d'aphliguer leur esprit a la con- hue saijt Augustin a meiiti dans le rapport d?nn fait
Slderalloh ''de'la'vt5.ritei';m'ais?que celte' tefreur leur dpht iise declare i^moih oeulaire, l!adroit eorivain
ii etb salulaife, eh leur "^sapt" naitfe uhe inquid- iiidiquerajt des preuves auxquellfesil se flatte qtPon
tante feflfexipii, savoif, que si paf maliieur ils oei iie ripgiidmjqmqisrien qui Vaille,pouf en faireccn-
«ouffraient pas pour ia justice, etfc. : Quinesvio qua ciure' le mehsbnge dece saint? Wavons-noas pas
 3W SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 1000
lieu de renvoyer a M..Bayle un des traits quil lance>A tfeur,"pour fitre colivaincu que M. Bayle met du ga-
coritre la bonne foi de saint Augusliri, et de dire que,, Jimaiias oii l'on ne irouve que de la justesse et de
si le commemalcur avait vonlu parler franchemenielt la nettete. En sorte que si ce discours de saint Au-
tondemenl,\\ aurait raisonne ainsi : Cest urie chosei gusiin n'est que du vent, selon M. Bayle, la censure
.impossibJequelavoiede la figueur opere de vefitables; de M. BayledeiPest, au jugement de quiconque a des
cpnversions; or saint Augusiih attestc quil a vu de_ yeux, que la furoee qui est dissipee par ce vent.
veriiables coriversions opeiees paf la voie de la ri- Je ledemontre.
gueur; dtmc. saint Augusiin atleste quil a vu une> Saint Augustin compare unheretique qiPon laisse
chose impbssible; donc il ment. dans une entierelibertfe desuivre et de professer son
Je iPentre point maintenani dans la these gbne- erreur, a un malade prfit a se precipiter par le trans-
rale de cfette preiendrie irapossibilile. Je me con- port d'une fievrechaude, parce que Pun et Paolre est
lenie de remarquer en passant que M. Bayle n'ai dans un fctat ou il ne reviendra point a soi. II cora-
point efileure, quil a meuie bviie detoncher la raisoni de pare les lois imperiales, qui defendent de suivre et
naiurelle qui, comme 1'assure saint Augiisiin, a faitt professer Perreur sous de grieves peincs, aux
que ia vexation sagement erriployeeest devenue uni chaines et aux liens dont on se sert pour empeclier
cpnlrepoids utile aux prejuges des donatistes, et a( que le frenetique nese jetle par la fenetre; parce
remis leur esprit egare dans l*«5cjuilibre el dans l'as- que Pun et 1'aulre moyen met Pheretique et le frene-
siette oh ii devait etre pour prendre le bon parti. lique dans un etat ou ils peuvent revenir a eux. En-
Cest la juste crainie'que le sentiment des peines leur fin il compare la conversion sincere de 1'heretique,
a fait nailre de ne pas souffrir pour la justice, maisi R qui ne serait pas arrivee sans la rigueur des lois im-
"
pour la querellede quelques iiommes pefvers el pre-. periales, au retour du frenetique en son bon sens,
sbmptueux, au liasard d'etre encore punis de Dieu[ Ceite qui ne serait pas arrive, si on ne I'avait enchaine.
dans
" Si Peterniteavec les impies. comparaison, dont touies Jes parties sont tel-
M. Bayle avait expose nettement eelte raison, les dans saint Augusiin que je viens de les decrire,
il aurait feieplus timide a avancer que la perseculion donne un jour admirable aux choses que le saint
fait autant d'effet contre les orthodoxes qUe contre docteur avait dites auparavant, et elle eclaircil par-
ceux qui ne le sont pas (car la persecution contre iaitement la question quil traiie. Si c'est la du vent,
Perreur est un langage qui Iui est aussi ordinaire il est de la nalufe de celui qui chasse les nuages et
que la persecution contre la verite); ie cpmroenta- rend le ciel serein. vainement
teur n'aurait pii se defendre de reduife sa proposi- M- Bayle s'efforce d'obscurcir 1'objet
tion a celle-ci : la crainte de_ne point sOuffrirpour• principal de la coniparaison : sa mauvaise foi est vi-
Ja justice survient aussi aisemeut ii un orihodoxe sible, criante, et avec cela inconcevabie. II suppose
persecule par un prince hereiique qu'a un heieiique que Phereiique, qui est ici compare par saint Au-
chatie par un prince orthodoxe; c'est-a-dire que gustin a un Ircnetique qu'on enchaine, se convertit
l'orihodoxe n'a poirit de motifs de credibilite plus seulement a Pexterieur ; quil nesuit poinl les mou-
puissams que Plieretique, et que Dieu, qui veut que vements de sa conscience; quil ne consent a rien
les hommes de toute conditiort et de tout etat soient de ce qu'on exige de lui; qu'il enire par force dans
orthodoxes sous peine de damnation, n'a point les eglises; qui'communie par force, etc; et il con-
foiiriii de niarques cerlaines et prOportionrteesa loute clut que la comparaison est pitoyable et absurde,
condiiion et a tout etat pour reconnaitre infaillible- < C parce qiPon ne peut pas preserver un homme de
ment de quel cbtfeest la doctrine orthodoxe. Mais 1'enferel 1'envoyeren paradis malgre lui, comme oh
ceux qui pertsent ainsi sont justement suspects de sauve la vie a un paralytique malgre lui.
cfpire que Dieu ne rend pas plus lemtiignagfede soi- Maissaint Auguslin ne declare-t-iipoint en termes
nieme que de son Eglise. Revpnons a la defense de assez intelligibles el precis, quil parle d'une multi-;
saint Augusiin. tude de donaiisies dont la conversion esl manifeste
IV. et nullement equivoque, catholicotmanifestos. Qui
condamnenl liaulement leur vie passee et leur mi-
. En a-t-il besoin, au regard de ces paroles qui sont serable erreur; Daninanles suam pristinam viiam el
si raisonnables : Si un hommevoyail son entieinipret misetabilemertorem. Qui avouenl qu'on a eu raison
a se pricipiler par te transporl d'une fievre chaude, ne de les molester : Falentur nos sibi moleslosesse de-
setait-ce pas lui rendre le mal pour le mat que de te buisse. Le saint docteur ne fait-il pas assez bien
laisser faire, pluidl que de Vempecher et de le lier? sentir que le point essentiel de la comparaison est
Cependanl ce frinilique ne ptendtail cet officede bonti la sante corporelle du frenetique qui revient a son
el de chatile que pour un outrage et pour un effet de bon sens, piane talute recuperata, et la s;ui;6 spiri-
liaine; mais si/ rewenaiten santi,. il verrait bien que tuelle de Pheretique qui se convertit sincerement:
plut ce pretendu ennemi lui aurail fait de violence, Qui tamen ad lianc sanilalemnon perducerentur?
plus il lui serail obligi. Combienavons-twttsdecircon- J'aidit queitt. Baylenecroyaitpointque la conver-
cellions mimes, qui sont presenlementdes calholiques sion des donatistes Jut sincere.el que sur cela ildonnait
iilis ( i et declares, qui deiestent leur vie passee et taciiemenl un (Ifeineiuia saint Augustin. 11fait bien
le malheureux aveuglemenl qni leur fais.iit croire D I phis, ildementlesyeuxde toui Punivers, qui lit dans
quils faisaieni poUr le bien de PEglise ce que leur saint Augustin les preuves de la verile el de Ja
seule fureur et leurseule lemerite leur inspiraient? sincerile de la conversion des donatistes; il deineiit
Cependant ils > ) ne seraiemjamais revenusd eux, si ses propres yeux qui ont vu dans Pendroit dom nous
vn riavait employi, vout les lier commedes freniti- disputons, ce quil en a retranche de la traduction
ques, ces memes lois qui vous deplaisent (S. Aug., de M. Dubois. 11 veut que le saint docteur ait la
ibid., cap. 1, n. 2). Jusquici c'esl la traduction de meme idee que lui de la conversion des donatistes,
M. Dubois.J'ai eu soin de distinguer ce que M. Bayle et quil dise loulle contraire de ce quil exprime sur
a juge a propos d'omeltre, sans doule par un auire ce sujet, sans quoi il n'est pas possibleque M. Bayle
rooiifquecelui d'abreger. iroagine aucune absurdite dans la coroparaison de
Le commenlateur, apres avoir expose aux yeux Pheretique et du frfenetique: il accusera tant quil
de son lecteur ce texle ironque, fait un pfeambule iui plaira cette comparaison de supposer le faux,
etudie, qui abputil a metamorplioser saint Augustin roais il he pourra 1'accuser de manquer de justesse.
en Eole, et a prononcer que son discours n'est que
du vent. De quelle facpn tache-i-il de verifier cette Passons a une seconde comparaison de saint Au-
sentence cayaliere et burlesque? en faisant lous ses guslin, que M. Bayle assure ne valoir pas mieux
efforls pour embrouiller ce qui est tres-clair. 11n'y que la preroiere. Pour peu qu'elle vaille mieux, elle
a qiPa relire allentivement lcs paroles du saint doc- sera excellente, cajr nous avons verifie que la pre-
1001 EXAMENDES CRITIQUES DE BAYLE. 1002
liiiere etait tres-bonne. Saint Augustin met celte }A engourdissemenlque produit , accoutumance(S. Au-
objecticmdans la bouche du donatisle a qui il ecrit, gust., ibid.). Le commenlateur repond deux clioses:
11y en a, direz-vous,sur qui on ne gagne rien par la; 1* Joindre 1'instruction a la menace est a la veritd
je le veux,mais (aul-il abandonner la medecine,parce un moindre mal que menacer sans instruire, mais la
qu'il y a des maladesincurables(S. Aug.,ibid.,n.o)1 persecution empeche de faire un bon examen;
Sur quoi le commeiilaleur repond avec 1'air de suf- .2° quand i'h6r6tique, apres s'etre suffisammentprele
fisance, dont il se pare ordinairement : Si le dona- a 1'instruction, jersiste dans ses apremiers senli-
tisleproposaitaussi faiblemenlcette objeclionque saint ments, on ne devrait pas execuler la rigueur sur
Augustinle reprisenle, c^ilail un pauvre homme.Que lui ce dont on l'a menace. Concevons par la deux
ne represenlail-il a ce Pere ieffel quavaient tu tes choses : 1° M. Bayle n'est pas de 1'ayis du prophete,
persiculions.despaiens du tempsde sainl Cyprien,etc. qui dit que la2° vexalion donne de l'entendement (Isai.,
M. Bayle, qui du tresor de son esprit feeond en xxvin, 19). II croit que tout ce qui est seulement
contre Dieu n'est pas un crime que les puissances
sopbisnies lire ce renlorl a 1'objection du donaiisle, eiablies
ne se donne pas pour un pauvre hoinme : cependant de Dieu aient droit de punir. Saint Augustin
si quelque merite qu'on eut d'ailleurs, on eiait un etait dans d'aulres priucipes que nous justifierons
pauvre homme pour alleguer de faibles raisons, ne aisement en leur lieu.
le serait-on pas a plus jusie titre, quand ou erige en VII.
imporlantes difficultes des arguments d'un aussi Le commentateur reproche souvent a ce Pere de
niauvais aloi que celui qui suit. La crainte des edils mettre en ceuvre les lieux communs de rhetorique.
que les empereurs palens ont porles contre les chre- .JJ ' Yous croiriez entendre un' grand mattre et un ecri-
liens n'a pu conduire qu'a 1'aposlasie;- donc la vain profond qui releve un jeune commencant. Tan-
crainle des edils que les empereurs chretiens ont lot il dit agreablement que saiot Auguslia se b&tU
portes conlre les heretiques n'a pu conduire qu'a un palais donl les habilanls sont de grands lieum
1'Iiypocrisie. communspopulaires; tantfit il s'ecrie : Autre lieu com-
Cet aulre raisonnement de M. Bayle est-il d'une mun et petiie penseepopulaire.Ce dernier trait tombe
plus grande force : ce qui a servi de poison coutre sur le texle suivanl: Tous ceus qui nous epargnenl
la verite ne peut etre sagement employe comme ne sonl pas pour cela nos amis, ni tous ceux qui nous
une bonne medecine de 1'erreur; donc la crainte chatienl nos enncmis.Les blessuresqu'un ami nous fail
des peines lemporelles, qui a perverti tant de clire- valent mieux que lescaressesaffecUesa"un emiemi. La
liens, ne peut sagement etre employee pour conver- severite"de ceuxqui nousaiment 7iousesl plus salutaire
lir les hereiiques. Les medecins, je pense, ne con- que la douceurde ceux qui nous trompent; el tfest une
viendront point que ce qui est un poison au regard plus grande charite d'6ter le pain d un homme,quelque
des personnes qui se portent bien, ne puisse etre faim qu'it ail, si, quand il a de quoi manger, il nS-
sagement employe comme un bon remede pour les glige les devoirsde la justice, que de lui en donner, et
malades; et du principe de M. Bayle il s'ensuivrail de lui&enfaire un app&tpour le faire consenlird iini-
que dans les familles on ne doit point chatier les quiti (S. August., ibid., cap. 2, «. &). Le saint doc-
enfaiils qui volent, parce que les voleurs dressent teur ne fait que paraphraser ce passage des Pro-
leurs enfanls, el les enhardissent a voler par la verbes : Meliora sunt vulnera diligentis, quam frau-
crainte du chaliment. dulenta oscula odientis (Prov. xxvn, 6). Et M. Bayle
Quedis-je?Le commenlateur revoque en doule<C n'est pas fache de nous apprendre en passant qu'il
si la persecution est une medecine, il veut dire s'il y regarde le livre des Proverbes comme un ramas de
a des peines medicinales. Je passe quelques vetilles petites pensees populaires auxquelles saint Augustin
ausquelles il s'arrete a ce sujet, et je viens a la ne devait pas s'arr6ter.
grande raison qui le porte a avancer que la confis- Le saint docteur applique la sentence de 1'auteur
cation des biens, la prison, 1'exil et les auires peines sacre aux peines qui etaient ordonnees contre les
decernees par Ies lois imperiales conire les donatis- donatistes par les lois imperiales, et il montre que
tes n'eiaient point medicinales; c'est, dit-il, que la ces heretiques ont tort de s'en plaindre, parce que
medecine ne doit pas eire mauvaise en elle-meme et la rigueur en est salutaire, et qu'elles sont un eifet
de sa nalure, mais au moins indilferente : or de tel- de 1'amouret de la charite qu'on a pour eux. Qu'est-
les peines decernees contredes innocenls, comme le ce que M. Bayle trouve de mauvais en cela? 11pre-
sont au sentiment de M. Bayle lons ceux qui proles- lend qu'il n'y a poim de consequencedes reprimandes
senl quelque heresie et quelque impieie que ce soit, et des censures fortes, dont parle 1'auteur des Pro-
ne sont pas indifferentes, mais mauvaises en elles- verbes, aux peines que les lois infligent. II ne cesse
menies el de leur nature; ce sont des injustices et de repeler que ces peines, qui consislent dans la
des crimes que commellentlessouverains. Car, sui- confiscationdes biens et des voies de fait, sont des
vant la morale de M. Bayle, les puissances eiablies injustices manifestes, quand elles ne sont ordonnees;
de Dieu 1'oHensent,quand elles se melent de venger que pour punir des crimes qui blessent la religion,
ses i.njures,ct les lois qui onl eie faites, non-seule- c'est-a-dire des crimes qui ne le sont pas; car, selon
roent contre les impies el les albees memes, ne sont M. Bayle, il n'y a de crimes aux yeux des hommes.
pas moius crimiuelles et moins tyranniques, que si " que les actions qui prejudicient a la prosperite, a la
elles avaient eie faites conlre une sectede philosophes force et a la tranquillile de la republique, laquelle ne
qui, croyant loul ce que iEglise croil pour ce qui re- doit pas s'inleresser le moins du monde a ce qui re-
garde la foi et les mmurs, auraienl eu cette opinion garde le culte et 1'honneur de Dieu. La societe ne
parliculiere, que 1'objetde la logique ne sonl pas des doit rien a Dieu, et il faut abandonner aux parlicu-
etres riels, mais des elresde raison. Ce sont les pro- liers 1'examen, la decision el le reglemenl de leurs
pres paroles de M. Bayle, qui, comme on voit, met- devoirs, nou pas envers le prochain, non pas envers
tait de niveaules interets de la religion et ceux qui eux-meines (leurs lumieres ne sont pas assez sures
font crier les disputeurs dans les ecoles de philo- pour en bien juger, et ferreur serait de consd-
sophie. quence), mais de leurs devoirs envers Dieu : ils na
VI. sont que trop sages pour en coiinaitre les justes bor
nes, el on ne court nul risque a s'y tromper.
Ne negligeons point les courles reflexions qu'il Cette doctrine n'<tait point connue du temps de
fait sur les paroles suivantes : Si ion se conienlaitde; saint Augustin; lui saura-t-on si mauvais gre de ne
lever la verge sur eux, et qu'on ne Uavaillul poinl d1 1'avoirpas suivie? Cest dommage que M. Bayle soit
les inslruire, nolreconduiteparaitrail lyrannique; mais1 veuu si tard pour la meltre en vogue : les libertins
aussi, si on se contentailde les inslruire, sans les pres- des siecles passes lui auraieut auUnt applaudi qne;
ter par ta crainte,ils -nesurmonteraientpas un cerlain1 ceux de nos jours.
PATKOL.XLVU 3»
 1003 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINf. 1001
VIII. A. du mal c'eiait persecuter .a vraie Eglise de J^sus-
Christ. M. Bayie n'y pense pas, Iorsqu'il leur fait
La necessile seule me fait tomber dans quelques tenir un langage pareil a celui de nos tolerants, et
redites; je me crois dispense de suivre M. Bayle qu'il leur aliribiie d'ayoir dispute aux princes clire-
jdans celles qui sont absolument inutiles. C'est pouf- tiens le droit de puiiir la profession de 1'hetdsie
qtioi je ne rtfarrelerai point a Ia justification des comme un crime, et aiix eveques celui d'imp!orer le
?. premiercs paroles de ce texte : Lkr un friniiique et secours des puissahces etablies de Dieu pour extirper
i fiveiller un lithargique, c'est les fdcher, mais c'est les toutes sortes d'erreurs.
aimer. Dieu nottsaime d'uii qmour plus verilableque ¥ eui-il jamais de secle plus ennemie du loleran-
persOnne ne saiifait il
(aire; cependant ne cesse point tisme que la secte et toutes les differentes factions
de joindre aux douceursde ses instructions les lerreurs desdonatistes?IlsavEtienlcommehc6 pardefereraux
salutaires de ses menuces,el de meler iamerlume des tribuuaux seculiers le jugement des malieres Eccle-
iribulations aux consolations qiCil noiis envoie.Nous siastiques et des difierends de religion (S. Aug.,
voyonsqu'il a exerci par la famine les plus sainis ei les Epist. 129, n. 4). lls avaient soumis plus d'une fois a
plus religieux palriarches (S.August., ibid.). Ce que la puissance coactive des princes, non-seulement la
j'ai dit un peu plus haut doit suffire, ce me semble, cause des eveques, mais encpre la foi des peuples.
pour demontrer que la comparaison d'un frenetique Wayant pu reussir a armer les souverains legitimes
ou d un lethargique avec un heretique est tres-jusie. contre 1'Eglise catholique, ils avaient eu recours a
Maisau regard des perseculions que Dieu deploie sur des tyrans dont ils avaient favdrise la revolte et i'u-
ses enfants, ainsi qVil plait a M. Bayle de s'expri- ii stirpation, a conditiou d'exterminer tous ceux qui ne
mer, je vais faire voir qa'elles concluent tout ce ime •**consentiraient poini a etre rebaptises (Adversusepist.
preiend saint Augustin. Partn., lib. n, cap. 2). Le dessein de se reunir a l'E-
Cest ici le lieu de remarquer qu'un des grands glise caiholique etait parmi eux un crime capital,
ialents de M. Bayle est la maniere dont il prepare qu'ils avaient souvent punide mort. S'elant divises.en
ses lecleurs a se laisser surprendre. II a un soin nier- plusieurs branches de schisme et d'hereste, ils sefai-
veilleux d'ecarter lout soupcon du piege qu'il lend, saient utie guerre intestine, et dans 1'undes parlis ils
el son adresse esl de blanier avec affectalion et de avaienl contrefait les catholiques, afin d'opprinier
mettre sur le comple de-ses adversaires la superche- ceux de fautre parli, et de leur faire subir par 1'au-
rie el rimposture meme qu'il niedile. 11aecuse saint lorite des magisirats la rigueur des edits portes con-
Augustin de donner toujours le change, alin qu'on tre tous les hereliques (Episl. 105, aliat 166, cap.
ne prenne pas garde que c'est M. Bayle lui-meme qui 2,w. 5).
le donne parlout, et principalement dans cet en- II est vrai que saint Augustm reproche aux dona-
droit, oii il est le plus facile de s'en apercevoir.- tistes tous ces exces pour les convaincre par uti ar-
L'exemple de Dieu, qui a exerce par la latnine les gumeht ad hominem qifils avaient tort de se plaindre
plus religieux patriarches, eiant si peu cpnvenabie qu'on eihploy4t contre eux la severiie des lois inipe-
pour etre applique' a la justice des lois imperiales riales. Mais ces plaintes n'aitaquaietit nullemeitl la
contre les hereti.ques, et d'ailleurs eiant si propre justice et le dfoit des empereurs; elles etaieiit uni-
pour iaire enlendre que ces lois ont el6 sollicitees et quement fondees sur ce que ia charite et la douceur
porfees dans un esprit de cbarile, il etait naturel evangelique ne permettail ' pas qu'on violentat les
qu'on soupconnat M. Bayle de chercher a imposer, C consciences.
quand il parlail ainsi: 11 ne s'agil pas tant de savoir Car les donalisles se retranchaient a faife valoir
si ionpeut aimerceux que ion ehMe (quien doule?) le second gfief, qui est que la charite eiait blessea
que de savoir s'il esi juste d'6ler a un hommeses biens dans la voie de rigiieur qu'on prenait pour ies rfiunir
el sa liberli, parce quHlne croit pas les memet choses a 1'Eglise,On leur avail souvent objecte leurs brigan-
dans lq religion que son prince. Car 1'exemple alie- dages et leurs violeuces, la cruaule et la fureuf de
gue presente un trait de la bonte et non pas <iela leurs circoncellions, qui dans plusieurs provinces
justice de Dieu envers les patriarcbes, lequel trait se avaienttoulmisafeu eta sang pourobligef lespeuples
rapporte evidemmenl a la cbariie et non pas a la jus- a adherer a lenf sciusme, a embrasser leurs erreurs, a
tice des princes qui punissent les heretiques. se soumetlre a la praiique de leur rebaptisation. Les
C'est a quoi M. Bayle ne veut point qu'on fasse eveques catholiques opposaient a cette Conduite
attenlion, et encore moins qu'on deeouvre le tour de hafbare et sanguinaire la patience, la douceur, la
gouplesse qu'il met en oeuvre a ce dessein. 11prend cbarite tant des pasteurs que des enfants de la \6-
donc ies devants, il est le prcmier a charger saint ritable Eglise.
Augustin d'un deguiseinent ariiflcieux; ce qui eloi- Mais sitot qu'a finstance de la ptupart des prelais
gne la pensee que c'est le commentateur tout seul orihodoxes d'Afriqne les empereurs eurent publie des
qui lache de faire disparaitre le veritable etat de la edits qui condainnaient a diverses peines ceux qui
queslion que traite saint Augustin, dans la letlre a s'pbstineraient a demeurer dans le schisme el fhe-
Vincent, eveque rpgatistej laquelle esl ici.fobjet de resie des seciateurs de Donat, leseveques donaiistes
)a censure de M, Bayle. Le tour de passe-passe est _" se recrierent; ils reproclierent aux catholiques d'user
execule fort adroitement. Est-il d'un maihabile de represailles, et leur demanderent qu'etait devenue
homme de mettre la proposition qui sert de preuve cette patienee, cette douceur, cette charite dont ils
au saiut docteur, a la place de celle que le saint doc- faisaient parade. La reponse a une telle aceusation
leur entrepren.d de prouver? M. Bayle a evit6 de est ie sujet de Ia letlre a Vincent, eveque de la fac-
dire : 11ne s'agit pas de savoir si les lois imperiales tion de hOgat; et c'esi dans ce seul point de vue quil
ont ete sollicitets et portees dans un esprtt de cha- faut envisager cette' lettre.
rite. Comment ajouterail-il ; Qui en doule? Voila La question qui y est discul^e est de savoif si la
pouriant la these que saint Auguslin eiablit. Quelle charile a pu avoir quelque paft dans la resolutioii
maiice de substituer a cette proposilion sa preuve, qu;on a prise de decernef des peines cpntfe les do-
qui est qu'on peut aimer ceux que l'on chatie! Comme natistes. Sainl Auguslin repond qu'oui, parce que ceS
sV saint Augustin se tourmentait riiuitileiiient pour peines leur peuveut etre utiles; et il appuie son sen-
montrer une chose qui saule aux yeux. timent par 1'exempledes rnaux dont Dieu afflige ses
Je sais que les dbnalistes avaient deux gneis con- enfauts pour leuf bien. Chose' surprenante! Uif est
tre les lois imperiales qui proscrivaiehl leur schisme, bel espril; on est grand logicien et subiil meiaphy-
el qu'a les eiuendie, la justice el ia charile yeiaient sicien, et on^a le travers. de vojr dans cet endroit de
egaiement blessees. Mais ils n'osaienl s'attacuer au saint Augustin le modeie <l'un raisonnemenl aussi
premier de ces deux griefs, sinon parce que, suppo- insense que celui-ci: Dieu aexerce par la fainine les
sant leur cause bonne, ils esUmaienl que leur faire plus religieux patriarclies, ddnc le roi de France a
100S EXAMEN DES CRITIQUES DE BAYLE. 1006
droil de depouiller de leurs biens et de reduire au jV. j culle du a Dieu. Mais il n'esl pas permis aux hommes
pain et a 1'eaulous ceux de ses sujets qu'il Iui plaira, d'imiter en cela la conduite du souverain Maitre,
afin de les converlir et de les rendre meilleurs! parce qu'il ue leur appartienl pas, comme a Dicu,
IX. a'agir saus sttcces; ce qui sans doute doit s?entendre
de toutes les autres giacts exterienres,' dont 1'eco-
Quelqus jusle que l'oti suppose une punition en nomie est confiee aux hommes, et en particulier de
lant .qu'elle est meritee par le crinie <Jeliieresie, la predicalion de-la iparolede Dieu. Car pourquoi les
elle ne peuleire ordonnee dans un esprilde charite, hommesauraienf-ils le droit de servir a l'endtircis?e-
ni eire un effet de la eliarite, si d'ailieurs elle n'e3t meul de leur prochain d't;ne Tacon plutdt que d'une
point de nature a procurer 1'utilite de ceux qui ia autre? Que Dieu parle donc par lui-meme immedia-
souffrent, et si celui qu'on a droit de punir pour avoir lement aux hommes, comme il fit a Gaiinsans aucun
roal fail n' ist point capable d'en proliter pour bien fruit; il n'y a rien a <lire, selPnte raisonnement de
faire. M. Bayle: mais que les hofnmess'i!ngereni a annou-
Cest ce qui fonde 1'objection de Vincent, laquelle cer la parole de Dieu av-antque^eii* assures'qu'elle
est resolue par saint Augustin en ces termes: Vous sera suivie et pratiquee, il n'y a pas de bon seirs, sui-
croyez qu'en ne doil conlraindre personnea bien faire; vant les principes de cet ecrivain.
maisn'avez-vouspas vu que le pere de famillecommanda Quelle alarme le commeniateur notis aonne ! Lcs
cises gens de forcer d'enlrer au festin ceux qiiils ren- rois, auttirises par>saint Aagusiin a imiter Dieu daus
conireruienl?N'arez-vous pas vu avec quelte violence• ses cliatimenis, se cpoiront en droit et souveni en
Saut fnl forcepar JisusChrist de reconnaitreel d'em-\ obligation de faire niettre le feu aux liles, aux foins,
brasser la viriti? Ne savez-vous pas que les ber- "' aux vignes et auxbois deteurs sujets, et d'envoyer
gers seserventquelquefoisde la vergepour faire renlrer par tout leur royanme des satellites pouf decimer les
lestrebis dans la bergerie?Ne savez-vouspasque Sara., enlanls et pour envoyer plusieurs peres aux mines
selon le pouvoirqui lui avaii eli doyine,domptailvar et aus galeres, dans 4a pensee °que leurs peuplcs ren-
ttn traiiement plein de dureli iesprit reveche de sa treront en eux-memes par'ce moyen^ «t qu'ils se
servanie? ceqii'e!lene fuisaitpas niaHmomspour aucune reveilleronl de lalethargie dupeche Ou ils s*endor-
haine qiCeileeut pour Agar, puisqu'elleiaimail jusqu'a ment.
vouloir qu'Abraham la fit devenir mere, mais pour Ne «ous effrayons pas-lrop neanmoins, efpersua-
abalire son orgueil. Or vousniignorez pas que, comme dons-nous que M. Bayle<s'egarepour nous'caxisefces
Sara el son fils lsaac sont ta figure des spiriiuels, terreurs paniques. U a evidemnientperdu son etoile,
Agar el son fils Ismael reprisenlent lesvhamels. Cepen- qui est 1'etal de la queslion ^sitre =s^int Augustinet
dant, quoique iEcrilure nous apprenne que Sara fit Vincent le rogatisK).L^unique !but duSainl docieur
beaucoupsoujfrir Agar et Ismael, saint Paul n'a pas est de monlrer que les princejs pettvent -avoiren vue
laissi dedire quec'ilail Isimel quipersiculait Jsaac..., et se proposer pour fin 3a conversion des heretiqQes,
donnant a entendre d ceux qui ont de iintelligence, quand ils les condamnent a subirdespeines qui sont
qu'encoreque iEglise calholique lache de ramener les cfailleurs justementmerltees par le crime d'lieresie;
cliarnelspar la crainle etpar les peines temporelles,ee' c'est-a-dire que les princes, en faisant nh acte 'dc
sonl eux qui la persicutent plutot qtfelle ne les per- juslice, ipraliquent la charild. Le «aiut docteur veut
secule (S. Aug., ibid., n. 5 et 6). qu'ils se conforment en ce pointa-la conduile de
Nousdiscuteronsailleurs la philosophiede M.Bayle, Q i Dieu, qui afflige ses enfants-afin qu'ils s'iimendent.
sttr ces paroles: Conlrains-lesd'enlrer. Au regard de Au lieu de cela, M. <Baylese-figure voir dans le
la violence que Jesus-Christ lit a saint Paul, lui texte de sainl Augustin que 1'inieniion de converlir
6lanl la vue et le renversant par terre, saint Au- les ii6retiques suliit seule pour rendre justes lesTpei-
guitin en fait memion pour convaincre son adver- nes decernees contre eux 'par les princes; -c'est-a-
saire que la violence est une sorte de grace exterieure dire que les princes font un acte de jtistice, des lors
qui, a sa maniere el par 1'entremise de la grace quils font un acte de charite; et sainl Augustih, si
interieure dont elle esl accompagnee, conlribue au nous en croyons M. Bayle, propose !a conduite de
cliangement des coeurs, eLles dispose a une conver- Dieu, qui alflige ses epfants, afio qu'i!s s'amendent,
sion sincere. D'oii le saint docteur preiend inferer pour iuodele de la justice,ei'non pas seulement de la
qu'il est souvent a propos de contraindre les me- charite' que les ptiuces exereent en punisant ies
chanls a bien faire. hereiiques.
M. Bayle a sm- ce point, comme sur bien d'autresi Rien n'esl plus eioigne deia pensee du-saint doc-
clioses, des idees traimeut singulieres. II ne saurait tcur, qui ceriainemenl ifa pas •eirbesoinifaitendre
nier que Dieu n'ait mis en la puissance des homines la venue de M. Baylepour cotinailreia vefin5de cetle
plusieurs graces exterieures, afin qu'ils se les procu- maxime: Avant qu'uiie peine puisse etre ordonnee
rassent les uns aux autres par charile ; mais il veut coinuie inedicinale, elle doit etre censee juste et bien
que ces graces ne soient legitimernent euiployees nieriteesuivanl les reglcs dti tribuual a qui il appar-
quequand Dieu aura fait les hommes mailres de la lient de la decerner. Si M. Bayle s'obstine a sou-
graee interieure. 11ne parle a la verite que des pu-j.». lenir que les princes scaiholiques ifont-pas droit de'
nitioiis ; mais, par une consequence necessaire, sa 'proscrire de ieurs Elats la prolession otiverte des er-
proposition s'etend a toules les graces exterieures reurs opposees a la foi, et qu'en consequeuce de leurs
qui sont dependantes de la volonte humaine, en edits la profession ouverte de ces erreurs nedoit pas
sorte que non - seulement les princes ne puissent etre regardee comme un criinedatis lu jurisprudence
sevir sur les corps pour le bien des ames, a moins: civile des Etals, ce ifest point la faute de saint
quiis ifaient le potivoir de flechir les coeurs; mais; Augustin.
queles predicateurs niemes ne,puissent aunoncer la Tranquillisons-nous donc. Les bles, les foins, les
parole de Dieu, a moins qu'ils n'aient le secretdela vignes, les boii, sont ensurete; les enfants ne'seront
iaire enlendre et gouter au fond <le1'ame. pas decimes, les peres ne seront pas 'envoyes aux
Cest metlre les tolerants bien au large. Le bras mines ni aux galeres, personne ne sera-puni"Sanssa
des souverainssera lie, et la bouche des predicaleurs voir pourquoi et sans 1'avoirbien merite.
sera close pour longtemps. Autre pensee de M. Bayle, Pour cecquiest de r-exempledes-bergefs-qui^pous-
qui n'est pas moins exlraordinaire. II est reserve a sent quelquefoisavec la verge les brebis dans 'la ;ber-
Dieu d'user de punitions pour faire renlrer les me- ' gerie, il n'est pas lieureusemenlimagini, -repond Sl.
chants en eux-memeset dans.la voie du salut, quoi-' Bayle; car il faudrait queiautreparlie de la'cOmpa-
qifelles reussissenl fort difleremment,qu'elles endur- raison ne fut point des criatures douees de Hibeiii,
cissenl souventau lieu de convertir, et que surlout donl la conversiondipend essentiellemenlel totatemerii
elles cbaugent rareuient lesopiaions qu'on a sur le du consentement.Je dirai-en passanfque M. 8aj>leile
1007 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINf. 1008
fsil poinl reflexion a deux choses qu'il a enseignees A & saint Augustin le faux sens ei, 1'anachronisme hcrri-
ailleurs: la premiere esl qtte saint Augustin a cru que ble qui resulte de cette infidele traduction. Tel est
lcs betes n'etaient point des macliines, mais qu'elles son discours, qui a besoin d'un lecteur patient: Je
avaienl une aine sensilive, dont par consequent les ne dis rien de la miprise assez etonnante de saint Au-
mouvements eiaient volonlaires; la seconde est que gustin, lorsqu'il prelend, pour prouver son niariage de
saint Augustin n'a point reconnu dans 1'homine, tel la chariti et de la persiculion , que Sara trailail Agar
qu'i! est maintenanl, la liberte d'indiflerence, ni un d'une maniere fort dure, dans te irieme temps qiielle
autre franc arbitre que celui qui se reduit au pur vo- iaimait assez tendrementpour vouloir qu'elle partageal
lontaire, et M. Bayle est sur ce point 'de 1'avis de ta couche de son mari. Cen'esl pos crinsique iEcriture
Calvin et de Jansenius. ajusle ces choses; elle ne nous parle de la mauvaischu-
Cela suppose\ je nVeionneque le commentateur ne meur de Sara pour Agar quapres que celle-ci, se
se soit point borne ici a censurer le sentiment de saint voyanl enceinte, s'enorgueillil et m^piisa iautre. Cest
Augustin sur l'4medes beies, et a etablir la doctrine ponrtant a cesujel que M. Bayle se vanle dans son
des automates par ce phtisant raisonnement que je Dictionnaire d'avoir bien relance saint Augustin!
liens d'une personne qui a la meme maniere de pen- X.
ser que lui: Ou lesbetes sont de pures maeliioes et
n'ont pas une ame sensitive, ou il faut convenir Je disais bien qu une comparaison clochait quand
qu'elles sont libres lout ainsi quefhomme; car les il plaisait a M. Bayle; car il assure du texte suivant,
mouvements de ceile ame ne sont pas conlraints, qui est plein de preuves fondees sur des exemples,
mais volonlaires; or, il ne faut pas convenir que les T, que ce sont ces raisonneltes bonnes d dibiler devant
>
"
betes sont libres lout ainsi que liiomme; donc les une troupe dlgnorants, incapables de voir en quoi une
betes sont de pures machines, et n'ont pas nne ame comparaison cloche. Mais ecoutons saint Auguslin :
sensitive. Les bons et les mecliaiits font el souffrent souvent tes
. Cela, apres loul, vaudrait bien mieux que d'impo- -. memeschoses , et ce ifest ni par ce qu'ils fonl, ni par
ser a sainf. Augustin, en faisant enlendre que ce Pere cequ'ils souffrent, qu'U faul juger de ce qu'ils font,
compare les brebis qui rentrent dans la bergerie aux mais par le molifqui les fail agir ou souffrir. Pharaon
hereiiques mal converlis, qui malgre eux frequetilent abatlail le peuple de Dieu par des iravaux accablanls.
les eglises materielles des catholiques. La bergerie Moise, de son coii, punissait fimpieli du memepeuple
#e Jesus-Christ, splon saint Augustin, n'est-elle pas la par des peines tres-sivires. Les aclions de iun el de
vexatipn con- iuutre se ressemblent, mais leurs fms itaienl bien dif-
profession sincere de la vraie foi, ou lafaisant
duit souvent les plus obslines, en leur craindre ferentes : iun itait un tyran enfli de son pouvoir, et
de nepas souffrir ppur la justice? Ce Pere, loin digno- iaulre un pere plein de chariti. Jezabel fit mourir les
rer que la conversion depend essentiellement el to- prophetes, et Eiie les faux propheles (S. Aug., ibid.,
talement du consentement, a-t-il rien pmis pour faire 11.0); mais ce qui arma la main de iun et de iaulre
comprendre quel'entr<5e dans la bergerie de Jesus-? . tiest pas rhoins diffirent que ce qui altira la morl uux
Christ n'etait rien aulre chose que ce consentement uns et aux aulres Dans le meme livre ou nous
Mais M. Bayle ne concoit que ce.qu'il veut concevoir, voyons fapolre saint Paul baltu par les Juifs, nous
et quand une comparaison qui cloche lui plaira, elte voyons aussi leJuif Sosthcne battupour saint Paul par
clochera impunement; si elle ne lui plait pas, une pe- lesGrecs: les uns et les aulres sont semblablespar te
tite disparite, qui ne touchera point au fond de la (G delwrs de iaction, tnais ils sonl bien diffirenls par le
comparaison, la fera traiter de ridicule et d'imper- molif.... (IV. 1). On livre sainl Paul d un geolier pour
tinente lui mellre les fers aux pieds, et saint Paul lui-meme
il en sera de meme des figures de f Ancien Testa- livre iincestueux de Corinlhe a Salan, donl la cruauti
ment, et Sara ne pourra elre ie type des enfauts de est bien aulre- que celle des geoliers les plus barbares;
Dieu, ni Agar le lype des enfants du monde , de la mais i/ ne livre cel liommed Satan qiiafm que sa chair
maniere que fentend saint Augustin, parce queles ilanl morlifiie, son dme ful sauvee.... (Ibid.). Quand
enfants de Dieu ne conlraigneut point les enfants du le memesaint Paut livra Fhilelus el Hymineus d Sa-
monde a s'en aller chercher des relraites dans lesde- lan, pour leur apprendre d ,ne pas blasphimer, il ne
serts, comme Sara contraignit Agar de s'enfuir dans chercliait pas d rendre le mal pour le mal, mais il ju-
im desert;. quoique d'ailleurs Agar souffranle, qui est geait que c'itait un bien que deguirir un woi (lbid.).
inspiree du ciel de se souoietire a sa maitresse, re- M. Bayle, en repondant a ce lexle, poursuit tou-
presenle parfaitement bien un herelique, que les jours le fantome qu'il s'est forme. II a dans fesprit
peines iemporelles rameneul a 1'obeissance veritable et il suppose que sairtt Augustin se met en peine de
et sincere qu'il doit a feglise. prouver la jusiice des lois iiortees contre les hereit-
Veut-on voir mainlenant la plus basse et la plus ques et le droit qu'on a de les chatier, et il ne doute
indigne dissimulation qui fut jamais? M.d'une Bayle se pas que tel ne soit le raisonnement du saint docteur:
donne 1'air de faire grace a saiul Augustin mi- Moise, Elie, saint Paul, ont procede par la voie des
priseassez ilounante, dit-il, mais qu'il lui impute par , chatiments a la correction de ferreur et de 1'mpieie,
une imposture bien plus etonnante. Saint Augustin jv et leur conduite eiait juste et legiliine; donc les
ecrit que Sara ayant votilu qu'Agar devinl mere en princes catlioliques peuvent juslement et legitime-
sa place, famotir lendre qu'elle pyrlait alors a sa ser- ment proceder par la voie des cliatimenis a la cor-
vanle etait assez fort pour durer encore lorsqu'elle la reclion de ferreur et de fimpiete. Mais M. Bayle
maltraitait, alin de dompter son orgueil: Et ulique esl a cent lieues du point qui est discute entre saint
non eam, quani SUPERICS beneficiosuo malrem fecerat, Augustin et Vincent le rogatiste. Le voici, il est ne-
crudeliter oderal, sed in ea superbiam salubriter edo- cessaire de finculquer.
mabat. Les catholiques mallraites par ies donatisles ob-
M. Bayle a la malice de fermer les yeux sur le texle tiennent de fempereur Honorius des rescrits qui
lalin, et de s'arreler a la miserable traduction qui condamneiit a de grieves peiiies ceux qui demeure-
confond ce que saint Auguslin dislitigue exacteuietit, ront atlaches au parti de Donal : n'est-ce point la
savoir, le temps oii;Sara voulut qu'Agar devint mere user de represailles? N'estrce point rendre le mal
en sa piace, et le temps ou Sara maltraitait Agar, afin pour le mal? N'eskce point se venger et payer des
de dompter son orgueil. Ces mots quam SUPERIIJS be- effets dehaine par d'autres semblables? Cet etatde
nefieio suo malrem fecerat, M. Dubois les rend de la questionest presente si clairement de dix lign.'s en
sorle en frangais: Puisqu'eUe iaimait jusqiia vouloir dix lignes dans la lettre de saint Augustiu a Yincent
qu'Abrahamla fil deve.nirmere. Usupprhneiesuperius; le rogatisie,qnelefairedisparaitreet le changer dans
il change le plus-que-parfait fecerat en present. Et un commeniaire sopliistique plutotque philosophique,
M. Bayle a fiusolence ,de meltre sur le cempte de c'est uisulter a la credulita du monde,
4009' EXAMENDES CRITIO.UESDE BAYLE. 1910
L enuroit que nous examinons n'alteint pas le but. A rendant le nom odieux de persecuteurs, s'approprier
de la controverfe telle que M. Bayle l'a faussement le merile de gens persecutes.
imaginee; ce n'est pas merveilles. Mais qu'on la 11faut envisager ces circonstances et se represen-
concoive telle que je viens de fexposer, il en es t la ter cette situation de 1'Eglise d'Afrique, pour bien
deeision evidente et nalurelle. Le saint docleur dit comprendre lepassage dont ils'agit. Les donatisles
que f Eglise, elant la mere veritahle et legitime, ne (S. Augusl., epist. 44, alias 105, cap. &, n. 7)
rend pas le mal pour le mal, lors meme qu'elle fait croyaient avoir autant de raison qu'en avaient eu les
senlir un trailement rude et amer, mais que plutot catholiques de se glorifier d'eire persecutes et de
elle apporte le bien salulaire de la correction en blamer leurs persecuteurs. Cetait nier equivalem-
bannissant un aussi grand mal que le pecbe, non par ment que le vrai merite des persecutions dependit
une envie de nuire qui vient de la haine, mais par de ce qu'on les souffre pour la juslice, et qu'il y eiit
nn desir de procurer la guerison , lequel vient de en quelque genre que ce fut de bons persecutenrs.
,1'amour..Quidquid ergo jacil vera el legilima maier, Pour s'accommoder au langage de. 1'Ecriiure,' saint
eliamsi asperum amarumquesenlialur,'non malum pro Augustin prend ici lemot persicuteur en honne part,
malo reddil, sed bonum d'sciplinm, expellendoma- quoiquil blame ailleurs cet usage. M. Bayle le releve
tum iniquitalis, apponit, non odio nocendi, sed dilec- dans la suite a ce sujet, et faccuse de tomberen
tione sanandi (S. Aug., ibid., «. 6). Suivent les pa- contradiclion. Cela n'est pas de consequence.
roles que j'ai rapporlees ci-dessus, et que M. Bayle Au regard de feudroit qui nous occupe mainte-
entreprend de fefuter dans cet article. On voit que nant, la grande objeclion du commentaleur est que
les donatistes persecuteurs des calholiques y sont. •_" le Psalraiste ne parle point de pers^ecutionde reli-
compares a Pharaon , qui abattait el consumait le giou, que saint Augustin, par consequent, le cite mal
peuple de Dieu par des travaux accablants; a'Jesa- h propos , et que ce Pere est insupportable de ne
bel, qui fit motirir les prophetes; aux Juifs, qui bal- poinldistinguerla persecution dejeligion des autres
tifent saint Paul; et les calholiques solliciteurs ou~ persecutions. Pourquoi faurait-il distinguee, et se
execuleurs des edits porteS conlre les donatistes sont serait-il fait un scrupule d'appliquer le passage du
compares a Moise, qui punissail 1'iniquitc du peiiple Psalmiste a toute sorte de persdcution, puisque les
de Dieu par des 'peir.estres-severes; a Elie, qui fai- donatistes se faisaient honneur en general, et sans
soit mourir les faux prophetes; a sainl Paul, qui rien specifier, d'etre persecut6s , puisqu'aucun des
livrait fincestueux de Corinthe au demon. Ou en divers parlis de cette secte n'etait iderant, ct ne
est maintenant M. Bayle avec ses remarques, qui s'avisait de disputer aux princes catboliques le droit
dimontent les comparaisonsel les arguments de saint de punir comme un crime la profession de 1'erreur
Auguslin ? enmatiere dereligion; puisque les rogatisles, qui
Quand je le vois conclure des textes du saint doc- eiaieni les plus moderes des sectateurs de Donat,
(eur que le motif de charile changc la nature de apres avoircrie a finjuslicedans la seule supposition
toute action , et que de mauvaise qu'elle serait en qu'on proscrivait en eux la vraie communion da
elle-meme il la rendrait bonne; quand je Ie vois de- 1'Eglise de Jesus - Chrisi, se retranchaient a dire
duire de la les plus grandes horreurs en matiere de qu'en cas quils eussent tort, on violait au moins la
morale, comme si saint Augustin en avait eiabli cbarite ?
l'affreux principe, et s'exprimer en meme temps de X,L
Ia sorte : On dicouvre iillusion du bon saint Augus-1c
tin, je suis tent&de dire, non pas on decouvre lillu- H n'y a rien de si surprenant que les reflexions de
sien d'un commenlateur presomptueuxetpeu eclaire, M. Bayle sur les paroles que je.vais rapporter, Les
mais on decouvre la fourberie d'un ecrivain mal- tnichanls n'onl jamais cessi de persicuter les bons, ni
honnele hoinme. Car la malignite commande ici tous les bons de persiculer tes michanls; mais ceux-ci
les ecarts de M. Bayle, et son bel esprit detruit evi- agissent en cela injustemenl et pour nuire, el ceux-ld
demment 1'opinionde sa probite etde sa bonnefoi.' charitablementet autanl que ta nicessiti de corriger le
demande Comme des impies ont fait mourir des
XI. propheles, des prophetesont fait mourir des impies;
Reussira-t-il h nous faire apercevoir les choses commeon a vu tes Juifs les fouels a la main conlre
eiranges qu'il feint de decouvrir dans ces paroles Jisus-Christ, ona vu Jisus-Chrisl les fouels d la main
(S. Aug., ibid., n. 8): Si c'itait toujours un mirite conlre les Juifs; tes hommesont livriles ap6tres aux
que d'etre persicuti, Jisus-Christ se serait contenti de puissancessiculieres, el les apdlres les hommes aux
dire: Heureux ceux qtii souffrent perseculion , et il puissances infemales. A quoi faut-il donc prendre
n'aurail pas ajouti pour la justice (Mallh. v, 10). De garde dans lous cesexemvles,sinon qui des uns ou des
meme,si c'itail toujours un mal que de persicuter, Da- autres agit pour la viriti, ou pour iiniquiti, pour
vid tiaurait pas dit: Jc persecutais ceux qui calom- nuire ou pour corriger (S. August., epist. 95, alias
nient secretement ieur prochain (Psal. c, 5). J'ai 48, ad Vinc. Ilogatistam, cap. 2, «. 8)? Ce discours
peine a croire ce que je vois, s'ecrie M. Bayle. He! est la suite du texte et de la pensee qui precede.
quoi donc, s'il vous.plait? Ceslgue saint Auguslinse JJ L'unique chose que saint Augustin entreprend de
serve si tnat des passages de iEcrilure. Ce mal est-il' developper et de faire bien sentir, est que les dona-
un monsire daus fendroit que nous avons devant tistes avaient tort de se glorifier des souffrances
les yeux? Oui et non, car c'est une chimere, et fen- quils s'aliiraient par leur atiachement a ferreur, et
thousiasme de M. Bayle doit faire rire. !! parle cn de se persuader que les calholiques se pnrtaient a
hommedesorienie el qui est en pays perdu. Tachons les faire souffrir par un esprit de vengeance et une
dele remeltre dans le droit cliemin. mauvaise volonle; ainsi que peu de temps aupara-
Les donatistes, proteges par Julien 1'Apostat, et vant les catholiques se trouvaient heureux d'eire
ensuite soulenus par les lyrans Firine et Giidon, qui mallrailei pour la cause de f Eglise , et attribuaient
s'emparerent de 1'Afrique sous fempire dilonofius, aux donalistes leurs persecuteurs une inlenlion per-
avaient fort maltraiie les calholiques, lesquels verse et des sentiments de cruaute. Bidicule et ca-
avaient coutume de se consoler sur ce qtie f fitriture loninieuse imaginatioii de M. Bayle, qui fait penser
sainte represenle souvent la persecution comme uif ici a saint Augusiin que,' pourvu qu'on fasse Ies
bien pour ceux qui la souffrent, et comme un mal choses en faveur d'une opinion v^ritable et avec le
pour.ceux qui en sont les auteurs. Les choses ayant ' dessein de corriger son prochain, tout est permis !
change, et Honorius, apres avoir retabli ses affaires etcela parce que le commentateur a la malice de
ctextermine les lyrans, faisant publier et executer pretendre que saint Augustin s'eiudiea prouver ce
de severes edits contfe les donatistes, ces sectaires quele saintdocteur ne'faitqu'exposer commeun point
voulurent imiter le langage des catholiques, et leur non conteste, savoir, que touie superstilion opiniatre
 1011 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSflNI. 1012
qui s'eieve conlre leveritable* ctilte de Dieu esi un A XIV.
crime punissable au tribunal menie des hommes. Je serai aussi supcihct que M. Bayle sur ce quisuit.
Saint Augustin ne suppose-t-il pas que les pro- CommeHse peulfaire qiie parmi.ceux d'enlre les chri-
phetes, independamment de lav.erite qu'ils pre- liens qui se sont laissi seduire et entrainer dans ier-
chaient, et de la bonne fin qu'i's se proposaient, reur par djn micliants, il y ail dss brebis de Jisus-
eiaient d'ailleurs aiitorises de Dien a faire mourir les Christqui, iout igariesqiielles sonl, doh enl tbl 0» tard
impies ? Ne suppose-t-il pas que Jesus-Christ, inde- fentrer dans la bergerie, c'est ponr ceta qiion lempere
pendamment du zele de la maison de Dieu qui le la seviriti donl on use d leur egard, et qiion garde
devorait, eiait. le maitre du lemple et avait droit loute la douceur et loute la tnoderalionpossibledans
d'en chasser les profanaleurs? Ne suppose-t-il pas les perles el tes bannissemenlsqu'on est obligi de leur
que les apdtres, independammenl de leurs plus sain- faire souffrir, pour les faire rentrer en eux-memes(S.
tes vues, agissaienl en vertu du pouvoir des clefs qiii Augusl., ibid., n. 10). Cetle traduction n'est pas fi-
leuf availeieconfiees,lorsqu'ils livraient les pecheiirs dele, ei il semble que M. Bayle ait doune le mot a
aux puissances infernales? Le butde saint Augustin M. Duhpis pour lalourner d'une maniere qui servlt a
n'est donc pas de montrer qu'enseigner la verile, confondre saint comnie nous le verfons a
avoir droite intention, se proposer pour fln de cor- l'artic!e suivant. Auguslin, II sulfit de remarquer presenlement
riger et dinslruire, soit un lilre pour faire tout ce
il<ne corifondrela consola- qne M. Bayle ne retrpuve point son etoile qu'il a
qtfon veut; songe qu'& II croit toujours que saint Auguslin fait fa-
tion presomptueuse dont se flattaient les donatistes perdue. pologie des Iois imperiales qui proscrivaient la secle
justement clifiiies par 1'empereur, en lejir represen- g des dpnaiistes, pour ecarter le reproclie dinjuslice,
tant qu'on n'a pas' droitde se gldrifier des persecu- au lieu qtie.lesaint docteur prelend seulemeni faire
tions, ni de coridamner ses persecuieurs, quand on voir qu'elles sbnt un chatiment paternel el plein de
n'a poini de sbii cote la verite ni la eharite. Quelque bonte.
eviderite que soit ceite maxime, les donatisles la XV.
contredisaient par leur conduite.
M; Bayle est admirable, il ne peut concevoir que Voici un endroit ou les ecarls du commentaleur
saint Augustin inculque a des hommes aveugles et paraissent dans fout leur jour. Saint Augustin con-
obstines Cequi esl clair, ce dont personne ne doute, tinue de la sorle : II n'y a personne parmi nous, non
et il eon$oii que le saint docleur s"allachea persua- plus que parmi vous (donnlisles), qui n'approuve les
der ce qtii est manifeslenient faux, ce que tout le lois des empereurs conlre les sacrificesdes pdiens. Ce-
monde nie. Maisc'eslassiirement lui seul qui prete k pendant celtes-ld portent des peines bien plus severes,
saint Augustin le principe deiestable de mbrale dont et punissenl de tnort ceux qui commeltenlces impiitis,
i| se plait a deduire les borribles consequences pour au lieu que dans cellesquon a failes contre vous, 011
rendre odieux ce saint Pere: semblable a ces indi- a songi d vouslirer de ierreur, plutbl qiia puuir votre
gnes officieis de justice, qui, saisissant les papiers crime (S. August., ibid.). M. Bayle s'embarrasse ici
d'un honnete homme, y foiirrent de quoi lui faire de gaiele de cceur. // serait difficile de compier, dit-
soii proces. Feu M. de la Motte-Houdarta mis un il, toulesle.sfaules de jugemenl que iqn dicouvre dans
irait digne de lui dans la r^Iutalion qu'il fit d'un jtt- ces pqroles.Que ne faisait-il feiiumeration de tous les
gement critiuue oii M. Bayle favait fort maltrait^. traits de maiivaise foi qu'il lui a failu imaginer et
Apres avoir demonlre que ce censeur favait allaque C mettre en oauvre pour servir de fondements a ces
injuslement et avec mauvaise foi, il conclut par ces faules pr^tendues ! I! aurait Irouve un nombre egal
paroles: M. Bayle en rougira selon la mesure de sa de fautes de jugement, dotit lui-meme, et non pas
probite. Je fais menlion de ce mot, parce qu'il me saint Augustin, estverilablement coupable.
revient maintenant a 1a memoire, car il seraii place 1. M. Bayle a connu evidemmenl par ce passage
parloutailleursaussi bien qu'ici. quece n'e"taitpoint une question controversee entre
les catholiques et les donatistes, entre saint Augus-
XIII. tin et Vhicent le rogatiste, si les puissances eiabhes
Un grand sujet de honte pour le commentateur e.st de Dieu pouvaient avec juslice defendre a leurs su-
d'avoir pris de travers presque loutes les phrasfes jets tput cuiteque la yeritable religion reprouve, et
dont est composfe la leiirea Vincent le rogatiste, ordonner des peines affliclives contre les refrac-
et de 11'elrepas meme bien entre dans le seiis de ce tiiires. Ce serait un poinl trop singulier, que parmi
qini y a de |)lus clair, commesont ces termes:..Mais, les seclateurs de Donal 011eut accorde aux etnpe-
dites-vous, on ne trouvepoint dans iEvangile ni dans reurs le droit de punir fidolatrie, et qu'on leur eui
tes icrils des apolres, qu'ils aient jamais eu recoursaux dispute ledroit de punir liidresie. Et en ce cas saint
rois de la terre contre les ennemis de iEglise. 11 esl Auguslin aurait raisonne ainsi: On a droit de punir
vrai. Mais c'esl parce qne cette prophitie, t Ecoutez , fidolalrie; doncon a droit de punir fheresie; son
rois de )a terre, instruisez-votts, vous qui jugez les attention ne sp serait poinl bornee a comparer leplus
peupies, etservez le Seigneuravec crainte, > tiilait ei le moins de severite qu'on exeree cpntre 1'une et
pas accomplie(S. Augusl., ibid., cap. 5, n. 9).' n fautre. Cela est demonstratif, sensible, et M. Bayle,
"
II est evident que faccomplisseiiient de ceite pro- qui le voit et qui le senl, ne laisse pas de peindre
pheiie esl la eonversion des potertlats au christia- sainl Augustin loul occupe a entasser preuves sur
nisme, en consequehce de laquelle, devenus enfants preuves, pour etablir, enrepondant aux donalisles,
de 1'Eglise, ils spnt obliges de la proleger. Ainsi la ce que visiblement ils ne songeaient pas a lui con-
pensee de saint Augustin est que les rois de la lerre tester. En quoi il est difficile de decider si le com-
ifetant pas chrelieiis , nulle puissance seculiere, a mentaleur manque plus de jugemenl que de bonne
qui seuleil appaiiient de punir de peines temporelles foi.
les crimes qui blessent la religion, 11'eiaitfavorable 2. M. Bayle est en peine de ce que deviendra cette
au ciiristianisme; et la reponse du saint docteur ne marque distinclive des mechants persecuieurs don-
doit point faire eutendre que la force, mais que le nee par saint Augustin(IVwni.8), qu'i/s en veulenl a
potiyoir legilime d'user de contrainle en sevissant la vie, qu'i/s ne prennenl poinl garde d ce qiiils cou-
sur les biens el sur l.es corps , manquaii a la repu- pent, et cetle atitre marque distinctive des bons per-
blique ehielienne dulemps des apolres.Cel eudroit s^culeurs, qu'i/s ne veulent que guirir, qu'i/s n'en
de sainl Augustin n'esl donc pas ni d peu pres , ni a veulenlqud la gangrene. II esl, dis-je, en peine de ce
beajicoup pres la meme chose que ce que M. Bayle que deviendront ces marques de discernemenl, si tes
fait dire aux canonistes, que Si les premiers chri- bom persiculeurs, les persecuteursapprouvis de saint
lieus n'ont pas pris lesarmes contre les paiens, c'est Auguslin el de loul le corps des chreiiens, fonl mourir
qu'ils ilaienl trqp faibles. SOIJS r^misstontes sectaleuri du getuitisme. Et moi je
 1013 EXAMEN DES CRITIQUES DE BAYLE. 1014
suis en peine de ce que deviendra la pretention de A , meme rapporle dans cette lettre, sSvoir, que les lois
M. Bayle, que cesmarques distinctives sontalleguees des empereurs contre les idolatres avaient converti
par saint Augustin, pour persuader aux donatistes un grand nombre de paiens et en convertissaieiit
la justice de la pers6culion qifjls soulTrent, puisque encore tous les jours.
les persecuteurs approuves des donalistes memeaussi Cest trop peu dire, et M. Bayle fait la grace h
bien qnede saint Auguslin font mourir sans rimission saint Augustin de lui passer une des plus grandes
les seclaleurs du geniilisme. exiravagances, qui est de raisonner de la sorte :
Je suis sur que le commentateur ne pourrait me Messieurs les donatistes, la malice deceux qui vous
rendre un aussi bon compte de sa preienlion, que ont seduils est grande, un faux zele pour la gloire
je vais lui en rendre des marques distinctives qui et le culte de Dieu vous a trompes; votre ignorance
1'inquietent. N'est-ce pas un soin superflu ? M. Bayle etait coupable a la verile, mais elle dimintie beau-»
a-t-il ignore un moment que ne point proportionner coup votre crime; donc il y a parmi vous des predes-
le supplice au forfait, condamner a la mort sans au- tines , et non pas parmi les paiens. Mais si vous
cune cause bSgiiime,et non pas precisement condam- n'aviez pas eie seduits, si vous n'aviez pas ele trom-
ner a la mort, est ce qu'on appelle en vouloir a Ia pds, si votre ignorance ne vous rendait pas moins
vie, et ne prendre pas garde a ce que fon coupe? coupables, il n'y_aurait pas plus de predestines parmi
Que ceux qui ne veulent que guerir, qui n'en veulent vous que parmi les paiens. Voila comment saint
qu'a la gangrene sans changer dintention et de des- Augustin argtimen1.e, au cas que M. Dubois et M.
sein, sont souvent obliges de donner des arrets de . Bayle aient bien pris sa pensee. Croirons-nous que
mort pour empecher la contagioa du mauvais exem- T>le commentateur ait eu honte d'atlribuer ouverte-
ple: il est aise d'e»tendre M. Bayle. Saint Augustin ment a un saint Pere cette fago!f|jCle lier une consd-
ne manquerait pasde jugement, etsa distinclion des quenceavec son principe? Non, mille exemples nous
mechants et des bons perseculeurs serait raison- detromperaient. 11ne rbugit point de mettte sans
nable, quoiqu'il vouiut que Ia peine de mort fut quel- cesse de pareils delires sur le comple des plus res-
quefois ordonnee par les bons perseculeurs, si ce pectables personnages ; ef pour se donner parmi les
Pere, conlent qu'on exterminat les voleurs et les bri- esprits superliciels de nos Hberlins le relief de fort
gands, consentait a laisser les impies vivre en repos raisonneur, il croit devpir faire parler le langage des
et se multiplier impunement. Mais que le commen- petites-maisons aux Augustin, aux Chrysostome, aux
tateur ne s'exprimait-il rondement ? Qu'avait-il be- Basile.
soin d'ajouler ici la mauvaise foi au mepris insolent Mais il est ici trop visible que saint Augustin rai-
qu'il fait d'un des plus grands docteurs de 1'Eglise, sonne bieu et qu'il parle ainsi aux donatistes : On en
et d'entortii!er sa pensee pour se donner le faux re- use tout autrement avec vmts qu'a f6gard des paiens,
lief d'avoir plus de sens que saint Angustin? parce que la Iumiere de 1'Evangileayant mis dans la
5. Une autre fauie de jugement que M. Bayle re- derniere evidence fabsurditecllafoliedupaganisme,
procbe asaint Augustin a pourfondement la traduc- les idolatres d'aujourd'hui sont plus inexcusables que
tion infidele que M. Dubois nous a donnee de ces vous, qui, sous pretesle de pitie, avez eie seduits par
paroles qui font Ia maliere de farticle precedent; des hommes pervers, et dont en quelque sorte on
Sed plqne in eis qui sub nomine Chrisii erranl, seducti peut dire ce qtie 1'Apdtre disait des Juifs: Je leur
a pervirsis, ne forle oves Chrisli sint erranles, ei ad rends ce temoignage, qu'ils ont du zele pour la toi de
gregem TALITER I Dieu, mais ce n'esl pas un zele selon la science; car,
revocandossint, temperata severifas el C
magis mansueludo servatur, ul coercitioneexsiliorum iynoranl lajuslice qui vienl de Dieu, et cherchanl d
aique damnorum, admoneantur considerare quid quare itablir la leur, ils ne sont point soumis d celle qui vienl
patianlur. Selon sainl Auguslin , la raison pour la- de Dieu (Rom. X, 2, 5); donc on doit vous corriger
quelie on tempere la seveiite et on garde toule la et vous reprimer avec tous les e'gards et les mena-
moderaiion possible a 1'egard des hereiiques, n'est gements possibles, et on doit ramener a iiinite de
pas, comme M. Dubois fexprime dans sa traduclion, 1'Eglise caiholique les predeslines qui sont parmi
qu'il se peut faire que parmi ceux d'enlre Ies chre- vous par la voie d'une severite moderee; en sorte
liens qui se sont laisse seduire il y ait des predes- que ce qu'on vous fait paraisse pluloi un avertisse-
tines; mais c'est qu'il se peut faire qu'il y ait des meulde quitler ferreur que la punition diin crime :
predestines qui doivenl etre ramenes a 1'unite de De vobiz aulem corripiendis atque coercendis habita
f Eglise catholique de celte maniere et pDr la voie de ratio est, qua polius"admonereminiab errore discedere,
cette severite moderee : Et ad gregem TALITIRrevo- quath pro scelere puniremini. Potest enim fortasse de
candcesinl. M.Dubois avait peut-etre quelque interet vobis dici^uod ApostolusdeJudwis, Teslimoniumillis
a ne pas faire dire a saint Auguslin que des predes- perhibeo, quia xtlum Dei habent, sed non secundum
tines dussent e re converlis paria crainte des chati- scieniiam, ignorantes enim Deijusliiiam, et suam vo-
ments; ainsi que M. Bayle, ce savant liomme, ce lentes constituere,juslitice Dei non sunt subjecti (Rom.
fameux critique, a iei quelque interei de faire sem- x, 2, 5., S. Aug., ibid., n. 10).
blant de tfentendre pas le latin et de n'etre point en i. M. Baylc decide tout net que saint Augustin ne
eiat de releverles infideiiles enormesquise trouvent- l<.saiJ ce qu'il dit, el que par consequent c'est un ti-
dans la traduction de M. Dubois. u moin d
siffler, quand on allegue son autoriiepar rap-
Quoi qu'il en soit,le sens queje viens d"exposer est' port a la contrainle qu'6n emploie pour ramener leS'
demontre, non-seulement par le mOt taliler, mais errants. On voit que jusqua preseiit il n'a pas trop
encorepar loule la suitedu discours de sainl Augus- bien appuye sa decision, qui est le but de toute la
tin. Car stippnsons pour uii moment que la traduc^ troisieme partie de son Cominenlaire philosophique.
tion de M. Dubois soil fidele et exacte, M. Bayle, qui 11lautavouerneanmoinsque pour le presenl M. Bayle
f adopte, est trop bon,lorsqu'il se contente de charger h'injurie de la sorle saint Augustin que sotis condi-
le saint docteur de celle elrange consequence, qu'il lion; el suppose' seulement queM. Brueys, excellent
ne peut y avoir parnii les paieni de ces ames pre- controversiste, qui est qualifie par le commentaleur
destinees, de ces brebis que Dieu a donnees a son de pauvre homme, ne soit pas digne de foutes les
fils, ct qui se Tangeront tdl ou lard dans la bergerie: huies publiques, parce qu'il a cite saint Augustin en
d'ou ils'ensuit encore, coinme M. Bayle infere tres- faveur de la contrainle dans sa reponse aux plainles
bien, que les ministres de 1'Evangile sont et ont toti- des proteslanls.
jours ete dispenses de travaiiler a la conversion des 11esl a propos a ooserver que M. Bayle, au juge-
paiens; ce qui est demenli par lous les monuments ment de fauleur de sa Vie, a dcrit dans le style de
qui altestenl que nons sommes la poslerite des Monlagne, et que dans ce styie les grossieretes sont
paiens, lesquels ont cru a 1'Evangile, etcequide des hiiesses. Mais qui met M. Bayle en humeur de
plus est contraire a un fait que saint Augustin lui- dire ces jolies choses ? Cest qu'il se flalte de tenir
 1015 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI, 1016
M. Brueys en manifeste contradiclion avecsainl An- A a des lecteurs qui ne chorchent qu'a s'amuser, et qui,
guslin. Ce pere, dit-il, approuve la violenceel a t'e- parce qiiils entendent les affaires du monde et les
gard des lieriliques et d iegard des pdiens; mais d ressorts de la politique, ou parce qu'au premier coup
iegard de ceux-ci jusqu'au dernier supplice, conime d'oeil ils comprennent iin memoire de comptes et un
ilant ptits iloignis de 1'Eglise, au lieu qu'il veul pdr faclum, ont la presomplion de croire quil en est de
celte meme raison que fon ne mallraite pas les hiri- memedes ouvfages oii f<m discute les points de la
tiqiies jusqu'd les faire mourir; et au conlraire le religion. Cest sur leurs suffrages que M. Bayle a
sieur Brueys prilend que fEglise ne doil employer que compte; etil paraitquil pretendaiten imposeraussifaci-
Vinstruclion envers les pdiens, et qtfelle peut chdlier lementa ce peuple de philosophes.quisedoiinent pour
les heritiques comtnedes enfants rebetlessur qui elte a lels, paree qu'ils ont lu quelques livres de philosophie.
des droiis et des pritentions infiniment plus que sur XVI.
les itrangers et ies infideles; sans compter, ajoute-l-il,
que les paiensne se liennent iloignes de iEglise _que Le commenlateur declare que ceci ne le regarde
par iincomprihensibilili de ses dogmes, au lieu que point: Pour ce qui est de solliciter les empereurs de
les hiriliques. le sont par aversion pour elle. faire des lois conlre les schkmatiqnes el les heriiiques,
Les personnes du monde qui lisent M. Bayle pour ou de les jaire exiculer quand elles sonl faites, vous
s'amuser, c'est-a-dire superficiellenient et sans se vous souviendrezde la violenceavec laquelle les autres
donner la peitie d'approfondir les matieres qu'il traite, donaiistes ont poussi le parti des maximianistes, etc.,
lesquelles d'ailleurs rie sont point de leur usage ei et surlout vous tioublierez pas que, dans la requelepar
de leur «ompelence, ces personnes, dis-je, pourront ou ils imploraienl contre nous iaulorile de fempereur
tout ieur bon esprit, toute " Julieii, ils disenl d ce prince qiiils connaissaienl pour
juger par cet endfoitIessichbses
ieur capacite dans de finance, de juris- un apostat et un idoldlre, qu'il tietait louchi que de la
prudence, et dans mille affaires, les met a portee de justice, et quenulte autre chose ne pouvait rien sur
pronbncer sur ce qu'ils lisent et qui leur paraii de lui (S. Aug., ibid., cap. i, n. 12). Cela regarde si
plus clair -parmi les ouvrages d'un ecrivain aussi arti- hien M. Baylo, qu'en ajouiant quelques lignes , qul
ficieux. Qui ne dirait que la contradiction entre M. suivenl peu apres, la tfoisieme partie du Commen-
Brueys et sainl Augustin esl palpable? Le senliment taire philosophique parailra evidemmentel sansau-
de M. Brueys est fidelemenl expose, les paroles de cime difficulie un tissu dimpostures. Que faut-il
Baint Augustin sont a cel egard exaclement rappor- pour cel effet? sinen que par la lecture de ce texte
tees au commencemeni de farticle. il soit clair comme le soleil que la justiee des
On ne s'avise pas de remarquer que M. Brueys peines ordonnees conlre les veritables heieiiques
parle des idolatres et des beretiques sans rapport h eiait un point accorde par les donatistes, et dont il
aucune circonstance particuiiere, et en considerant n'eiait nullement question dans la dispute qui s'eleva
siraplement la nature de leur eiat, qui soumet ceux enlre eux et saint Augustin au sujet des lois impe-
qui onl recu le bapteme a la juridietion de 1'Eglise, riales qui proscrivaient leur secle. Et afin que cela
et nbn pas les atttres; et que sainl Augustin, au soit clair comme le soleil, ne suffit-il pas que Vincent
contraire, ne parle point des idolatres et des here- je rogatiste ait ecrit ainsi, ou en termes equivalenls
liques eri general, mais de tels et de tels qui se trou- a saint Augustin : Quelque jusles que puissenl vous
vaient dans une situation oii Ia regle etablie par M. sembler tes lois que vous avez obtenuesde fempereur
Brueys n'avai.t point de lieu. En effet, saint Auguslin C conlre nous, parce que vous nous croyez viritablement
parle des donatisles, et il distingue parmi eux ceux hiriliques, la chartti et la douceur ipiscopale vous
qui ont eie seduils et leurs seducteurs. La severite permettail-elle de les demander d fempereur?.
nioderee donl il veul qifon use regarde seulement II n'y a poinl diiomme de bon sens qui, pour etre
les premiers. II fc?enfaul bien qu'il ail la mfime in- convaincu que lels etaient a peu pres les termes de
dulgence pour les seconds. De plus, la raison pour la lcttre de Vincent le rogatisle a saint Auguslin,
laquelle il est d'avis qu '6n ne maltraite pas les he- exige une preuve plus evidenle que ces paroles de la
retiques qui ont ete seduits jusqu'a les faire mourir, reponse de saint Augustin a Vincent le rogatiste, qui
est fignorance et fillusion d'un faux zele, qui dimi- sont & la suiie du lexte dont il s'agit maintenant:
nue leurcrime, et a laquelle M. Bayle, par une S'il ne faul rien deinander aux empereurs, quelque
adroite fburberie, substilue une autreraison sans jusle qu'il pul elre, pourquoi vos auteurs demanderenl-
1'aveu et conlre la pensee de saint Augustin, savoir, ils d Jutien ce qiiils croyaient jusle? Et on ne doit
Teioignement de 1'EgIise qui est plus grand dans les pas craindre qu'en notre faveur le sens de sainl Au-
paiens et moins grand dans les heretiques. Cetle rai- gustin se trouve altere dans ia traduction de M. Du-
son meltraitde niveau tous les hereliques, tant les hois, comme en faveiir de M. Bayle : Si nihil jusium
seducteurs que ceux qui sont seduits, efious les ido- ab imperatore petendumesl, cur a Juliano pelitum est
latres, tant ceux qui n'anraient jamais entendu parler qitodjustum pulatum est?
de la religion chr6tienne, aue ceux qui la connai- Ces paroles me donnent occasion de citer un trait
traient parfaitement. de logique pour figurer avec celui que M. Bayle eni-
. II faut mieux penser, quand on se mele de fournir _ ploie : il pare volontiers son discours des lermes de
des pens6es a saint Augustin. Les idolatres dont le **fecole. Pour deiruire favantage que tire saint Au-
saint docteur fait mentien sont les anciens sujets de gustin des accusalions inlentees contre les catholiques
1'empire romain, qui, vivant parmi lcs chreiietis, par les donatistes devant le tribunal des empereurs,
avaient toujours eie inveslis des lumieres de f Evan- le commentateur dil que ce Pere argumente a dicto
gile depuis le premier usage de leur raison, etqui simpliciter ad diclum secundum quid. Ce reproche est
s'eiaient opiniatr^s a retenir le culie superstitieux uniquement fonde sur ce que M. Bayle argumente
des idoles, dont la vanite leur etait demontree de lui-meme de falso supponente. Le saint docteur, a
toute part, et qu'il ieur eiait bien plus aise de re- son avis, confond les accusations pour des crimes
connaitre qu'a un donatisted'apercevoir sonerreur. avec les peines infligees pour des opinions.
Enfin, la peinede morldecernee par lesempereurs Cela suppose, 1" que saint Augustin n'objecte aus
contre les idolatres etapprouvee par saint Augustin, donatistes que d'avoir inlente des accusations pour
n'eiait point encourue par le refus de croire en Jesus- des crimes, el non pas d'avoir vexe et lourmente
Christ et de se disposcr au bapteme, ni par )a pro- leurs adversaires pour des opinions. M. Bayle se
fession publique dinfideliie, mais seulement par llalte que son lecteur oubliera la mention expressa
facte exterieur d'un sacrifice offert aux idoles. que fail saint Augustin des exces de cruaule oii les.
Ces reflexions sonl necessaires pour decotivrir donatistes se porterent et contie les maximianistes.
par quelle infame supercherie M. Bayle oppose et contre les rogatistes, parce quils ne se confor-
saint Augustin a M. Brueys: elles couteraient trop maient pas en loutes choses a leurs sentiments: 111$
1017 EXAMEN DES CRITIQUES DE BAYLE. 1018
quidem a quibus vos separastis, acerrimi fuerunt, et A j ne viole pnint Ia charite'; et ainsi le sophisme qifon
conira vos, quantum audire poluimus, et contra Maxi- appelle petitio principii disparatt: car fobjection des
mianistas; quod geslorum eliam cerlis documenlis pro- donatistes eiait que, suppose meme qu'ils fussent
bamus. veritablement sehismatiques et hereiiques , on ne
Cela suppose, 2° que les donalistes estimaient justes devail pas Ies forcer, parce que si on ne commettait
les accusations pour des crimcs, et injustes les peines aucnne injustice, dti moins 011violait la charitei
qui sont infligees pour des opinions en matiere de Pourquoi M. Bayle les veul-t-il faire tolerants en
foi; ce qui est la chimere snr laquelle M. Bayle a depit d'eux-memes ?
bati loute Ia troisieme parlie de son Commentaire je nedoule pourlant pas que s'il efll vecude leur
philosophique, et que saint Augustin deiruil en cet temps,ilneleseuiacquisaulo!eran(isme,quelqueeioi-
endroit avec la derniere evidence. Le commenlateur gnes quilsen fussent. Que lecommenlateur parleades
ne laxe le saint docteur surce point quediwe chicane schismatiques et a des hereliques, il lenr ddinonire
tres apparente : en quoi il montre qu'il se defie en sans difliculte que chaque secte a le droit de con-
quelque sorte du succes de sa supercherie; atissi bien traindre, ou qu'aucune ne doit favoir. Mais qu'il s'a-
que lorsquil feint ne pas trop savoir s'il doit avoir de dresse a des catholiques qui soient inslruits de leur
la peine ou non a appeler petits arlifices derhilorique catechisme, ils se riront de son argumeni, qui cst
el sophistiquerie, ce que dit saint Augustin , Que les fonde sur Ia pretendue impossibilite oiisont Ies di-
donatistes, en donnant d Julien les iloges qiiils tui vers partis de se convaincre rnuluellemcnt, comnie
donnaient, ou menlaient d'une fagon infame, 011 si Dieu n'avait donne a sa veritable Eglise aucuu
reconnaissaienlque fidoldtrie ilail une chose juste. autre moyen que la discussibn du fond des contro-
N'en deplaise a M. Baylc, cela n'esl pas si petit et B yerses pour se faire evidemment reconnailre!
ne sent rien moins que la chicane. Le nom de Julien Le dogme cajviniste de fespril particulier est d'a-
1'Apostat eiait devenu a juste litre si odieux a tous bord le point lixe ouM. Bayle eiablil son lecleur; de
les chreiietis , qu'il ne leur eiaii pas permis de la il le conduit a fegaliie et h findifference des reli-
mettre a part son idolatrie, pour lui dire dans un gions sous le nom de tolerantisme; il fapproche du
acte public qtfil n'eiait lotiche que de la justice; pyrronisme, et le mct a deux doigts de f irreiigion.
comme il n'aurait pas eie pertnis aux catholiques Mais ne nous ecartons pas de saint Augustin, qui
d'Angleterre de meltre a part le schisme de Henri continue de la sorle.
VIII, pour lui faire un pareil compliment. Charles II XVIII.
est mal choisi pour etre compare a Julien "Aposlat.
Un prince qui, par le malheur desanaissance est ido- Nous pouvons vous produire non-seulementdes par*
latreou heretique, est diine autreconsideration quiin ticuliers, mais des villes enlieres, qui de denatisles
deserteur de la foi. qu'elles itaient autrefois, sont presentemenlcatholiques
Ou M. Bayle va-t-il chercber ses paralleles? il et ditestent le crime diabolique de leur ancienne sipa-
compare feioge que les donatisles firent de Julien ralion, el qui ne seraient point calholiques sans ces lois
1'Apostat avec les louanges que saint Gregoire a d qui vous envoulez(S. Aug., ibid.). M. Bayle trouve
donneesa fempereur Phocas eta la reine Brunehml. ceraisonnement indigne d'etre reiute; il aurail honte
II a beaucoup maltraite a ce sujet, dans son Diction- d'en montrer au long le faible; saint Augustin lui
naire historique ct critique, ce saint et grand pape, fait pitie. Les catholiques de France, qui pensaient de
sans se croire oblige de prouver que f empereur C I la meme maniere que saint Augustin, avaienl, dit-il,
Phocas et la reine Brunehaul etaient connus desaint la vue bien courle, puisqu'ils ne s'apercevaienl pas
Gregoire pour aussi mechanls quils eiaient, quand qu'ils raisonnaienl sur ce principe, que loul ce dont les
il leur dounait ces iouanges ; et il trouve mauvais succes sonl heureux est juste; d'ou il s'ensuivra que la
quesaint Augustin blame findigne compliment dont religion de Mahomet el sa conlraire sont jusles, et
les donatistes flattaient un abominabte aposial! Mais qu'un catholique romain devra cunvenir que les lois
ce critique a pour maxime de ne meiiager eti rien les ciEdouard et de la reine Elisabeth itaient aussi justes
saints et de tout excuser dans les impies, de rabais- que celles de la reine Marie, et qu'ainsi, iulilili ilant
ser ce quil y a de plus haut et de relever ce qu'il y la seule regle de la justice, les choses les plus diami-
a de plus bas dans festime des hommes. Son sys- tralement opposies sonl justes igalement. Les beaux
tcme est de reiablir fegalite partout, et principale- esprits de la trempe de M. Bayle u'ont pas la vue
ment en tre les religions: ce qui cst la fin qu'il se propose courte, mais ils voient quelquefois au dela de fob-
dans les reflexions qu'il fait sur les paroles suivantes. jet, et ils sont sujets a des egarements si etranges,
XVII. quils se represenlent le bon sens des autres revetu
des couleurs de fextravagance, pourvu loutefois
Vousvoyezbienprisentemtnl, je niassure, qu'il ne faut qu'ils soient beaux esprits et bonnes gens tout en-
pas regarder si fon force, mais a quoi fon force, c'est-d- semble, et que Ia malice n'ait point de part dans leur
dire, si c'estau bienouau mal; celiesl pasquepersonnede- fait.
viennebon por force, mais la crainte de ce qu'on ne veut Les consequences absurdes que M. Bayle tire a
poinl souffrirfaitouvrir lesyeuxdlaveriti (S. Augusl., D foison et tres-bien des paroles de sajnt Auguslin
ibid., cap. 5). Comme M. Bayle prend toujours de prises a contresens, ne fayant point fail douter 1111
travers fa pensee de saint Augustin, parce qu'il ne moment sil saisissait au juste la pensee du saint
veut point apercevoir le verilable but du saint doc- docteur, elles marquent dans le cnmmentateur ou
leur, il Ie fait raisonner de Ia sorle : On ne fait mal une extreme mechancete, ou une ivresse d'esprit in-
quand on force que quand on force ceux qui eiaient concevable. Saint Augustin expose les fruits mer-
dans la verite a passer dans ferreur; or nous 11'avons veilleux qu'on recueille de 1'executiondes lois inipe-
pas forceceux qui eiaient dans la verit6 a passer dans riales qui defendent sous de grieves peines aux
1'erreur, car nous, qui sommes orthodoxes, vous donatistes leurs assemblees particulieres, dans ia
avons forces, vous qui eies schismaliques ou here- seule vue de faire sentir combien ces lois leur ctaicnt
tiques, a passer dans notre parti; donc nous n'avons: utiles , et cpmbien ils avaient tort de se plaiiulre
pas mal fait. qu'on ne les eut point traites avec charile".Un homuie
51. Bayle se souvienl de sa logique pour dire que sobre et de sens rassis doit-il voir la ce principe ex-
c'est la le sophisme qu'on appelle pelilio principii, travagant, que loul ce donl les succes sonl heureux esl
et il nc s'en souvient pas pour voir que lui-meme juste? M. Bayle regarde en pitie iinginuili, dil-il,
argumenle encore ici de falso supponente. En effet, que sainl Augustin a eue de confesserque ses colleguei
saiut Auguslin ne songe point a prouver qtfon ne iavaient fail revenir de son premier senliment, en lia
fait point mal, ou qu'on ne fait point une injustice, tnonlranl les uiililis de la contrainte.
quand on force les heretiques, mais seulement qu'on Peut-on voir sans indignation la (einerile qui! a
1019 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 1020
dVvancer que ce premi.er sentimentde saint Augus- Aayait-il a prendre que d'esposer a rebours, mais
tiri eiait ie meme que le sien, c'est a-dire que le saint avec art et avec finesse, le sens des textes de saint
doeleur etait d'abord tolerant, mais que les autres Augustin, ct de tourner contre ce Pere les bevuesde
eyeijues d'Alrique lui ayant represenie les bpns effets son iraducteur, pour avoir lieu de lui attribuer une
qu'ayait prodiiils la conlraint.e, et eri ayant conclu longuesuiie deraisonnements quisont tousplus im-
qifelle etait juste, ce Pcre ne put tenir contre la perlinents les uns que les autres, et pour le rendre
fofce de ce raisonnemenl digne des petifes-maisons, responsable d'une mullitude de consequences aussi
et selon M. Bayle tellemenl proportionne a f esprit affreuses qne ridjcules ?
de saint Augustin, quil l'a eniierement convaincu. Cependant, je crois qu'il aurait mieux fait de ne
Le commeniateur ne laisse point de soutenir avec pas s'expqser a etre convaincu de tant dimppslures
cela que fnnique "vpie dc se defaire de ses erreurs si hardies el si crianles. Que ne se conlentait-il de ce
et d.e connaitre la veiite eh matiere de foi et de mot tout simple : Moi Pierre Bayle,je tiens que saint
dpgme, c'est finslruclion et la persuasion particu- Augustin est un fal! II 11'auraitdit qu'urie soltise, et
li.&re.Preiendrjl que Dieu ait donng a tous les liom- il en debiie sans nombre.
tiq.esuh me.il|euf esnrit qu'a saii.it Augusiin. XX.
XIX.. Nous yoici parvenus a un long texle dont le com-
Mais M. Bayle se tfompe a fegard de ce Pere. menlaieur se fail une ample nialiere de triomphe.
Saint Augustin lfeu.t bespin d'elre conyaincu par ses S'il se irouvedes gens qui abusenl deces lais quetesetn-
collegues que par rapport ala chqrjte, dont il avait "_ pereurs onl failes conlre vous, el qui s'en servent pour
peine a concilier 1'espritetles regjes avee le dessein exercer leurs haiiies parlicutieres, au iieu des'en servir
qifavaient |es eveques de recourir a la puissance de commed'un inslrument de cliarite, pour voui lirer de
Tempereur et a la severite de ses rescrits, pour met- ferreur, nous disapprouvons leur procidi el nous le
tre fin au schisme de Donat. Une des raisons qui cpn- portons avec peine. Ce tiest pas que personne puisse
tribiia le plus a faire ciianger de sen.timent au saint dire qu'une chose lui apparlieiit, d moins qu'elle ne soit
docteur, est qu'ii concul a la fin que sa preiendue d lui ou par le droil divin, pqr lequel tout esl aux jus-
charitg qui le porlait loujours a menager les per- tes, uu par le droil que les hommesont itabli, el qui
sonnes des errants, etait contraire a la charile qull dipend des puissances lemporelles; ainsi vous ne sau-
devait a Dieu el a Jesiis-Christ. Qu'exprime-l-il autre riez appeler volre ce que vous ne sauriez pritendre
chose dans ces paroles : Devais-je empecherqu'on ne commejustes, et que d'ailleurs les lois des empercurs
confisquat ce que vous appetez vqs biens, pendant que vous otenl, el vous ne sauriez par consiquent elre recus
vous proscrivez impuninienl Jistis-Chrisl ? Qu'an ne d dire : Cela est d nouset nous iavons acquispar nolre
vous dtqt la liberti cfiendisposer pax iestqmentselon ie iravail, puisqufil esl icrit que les jusles proftteront de
clroii romqin,pendant que, par vos qccusalionscalom- ce que les michanls auronl amassi. Cependanl, lors-
nieuses, vous foulez aux pieds le teslament que Dieu qu'd ta fqveur de ceslois... on envahitce que vous possi-
miine a fail eii faveur de nos peres, etc. (S. Augusl., dez, nous disapprouvons ce procidi, et il nous fait une
ibid., cap.,5, n. 19)? peine extreme. Nous condamnonsde la memesorte lous
Je pardonnerais au cpmnientaleur d'appeler cela~ ceux que iavarice plutbt que la justice porle d vous
des aiititheses ei des pnintes que pousse saini Augus- enlever, ou le bien rf«s pauvres, ou l.es lieux de vos
tin, s'il savait les adresser a leur vefitablebut. Mais.C assemblies, quoique 'vousne possidiez ni iun ni 1'aulre
M. Bayle voii dans 1'enonced.ece lexte qu'il est jusle qtie sous le nom d'iglise, el qu'il n'y ait que la vraie
deconfisquer les biens de ceux tjui proscfiveni Je- Eglise de Jisus-Christ qui ail un virilable droit d ces
Bus-Christ, quii est juste qu'on ole la liberle de choses-ld(S. Augusl., ibid., cap. 12, n. 50). Ce pas-
disposer (1'aucune chose par testament a ceux qui sage parait a M. Bayle contenir des paradoxes si
foulehf aux pieds le teslaiiieiit de Dieu. Par quelle mysieiieux, si odiehx et si absurdes, quil se croit
fascination voit-il aiitremeiit quil ne lit: Devaisrje oblige de coter.par ordre ses reflexions.
empechef qiion ne confisquaiel qiion tioidl, elc? Cela La premiere regarde les abus auxquels est sujette
veiit-il dire : 11 est juste de cpnflsquer et d'pjer? fexecution des lois qui ordonnent des peines contre
N'esi-il pas clair qu.e le discours de saint Augustjn les heretiques. Dire qu'on desavoue ces abusest, se-
suppose el ne fend nullement a prouver la jusiice des lon M. Bayle, une vqine excuse et un michant remede
lois imperiales qui coiifisquaientles biens 1d.csdoiia- pallialif. Pourquqi ? Parce que ion sail qiiils sont ix-
list.es, et leiiroiaieril Ie pou.yoir d'en disposer par ivitables el eh ires-grand nombre. Al.Bayle fassure,
lestamenl?Le saint docteur lfaffirme.-t-il pas unique- mais saint Augustiti, parlant dece qui se passedeson
ment que la enarite ne fobligeait point a empecher temps a fegard des donalistes, marque que ces ahus
qu'on ne pprt&t ces lois? sont si rares, quil doule meine s'il y en a. Puisque
Cestdonc fort inuiilement que, dans la troisieme: le commenlaieur a neglige de faire des recherches
partie du Commenlaire philpsophique, M. Bayle est qui fautorisenl a decrier la police romaine ei les
ennuyeux a la morl, pap la repetiiion eternelle des. soins que se dpnnaii le gouverneur d'Afrique de
priricipes faux ou mal appliques dontil s'etait appuye- -rwmellre partput le bon ordre, qui empechera qu'on ne
dans Ies deiix pfemieres, parl.ies, pour disputer a i'E s'en tienne au temoignage de saint Auguslin ?
glise , ou. plutol a sps prolecteurs, le droit de con- La seconde reflexibn est serieuse. N'est-ce poinl
trajndre ies lieretiqjies. Car, cpriime jc fai deja dit une choseabominable, s'ecrieM. Bayle, quoiquevoilie
lani de' fois , ce dfpit lfetaril pas conteste par les, d'un gr.and air myslirieux, que de dire que loul eslaux
donaiistes, saint Auguslin ne devait pas.se meltre en. justes par ledroil divin? Ei. il ponsse les consequen-
peine de fetahjir. ces de ceiie maxime eniendue a la lettre jusqu'oii
Ori nie dira : Cpmment voulez-vous donc que fit elies peuvcnt aller. Si neanmoins sainl Augustin eiit.
le commentateur?Il trouvait saint Augustin en spn eie un Nestorius, un Abeiard , ou un Calvin , il eut
chemin, ne failaii-il pas qu'ii repondit diine facon pu trouve grace aux yeux de nptre critique , qui n'eut
d'autre a 1'autprite de ce Pere, qu'on alleguait en. rien oublie pour imaginer une interpretation favo-
faveur de lacontrainte? il ifavait aucun nioyen ppur rable de ces paroles, ou pour montrer qu'elles n'es-
altirer et. fair.e penclier de son cote le poids d'une, primenl point la vdritahle pensee de saint Auguslin.
au.torite si respeciable,. parce qu'elle lui est evidem- J'avoue que j'ai autant dinclination a juslilier ce
ment coniraire. 11 deyait par consequent s'etforcer saint, que M. Bayle en a a prendre la defense des
de la detruire, en faisant des pensees du sainl doctetir novateurs et des heresiarques de lous les siecles;
une peinture d'autant plus hideuse et plus nieprisa- et il me seinble qu'uue conjecture probablc, et qu'on
b)e, qu'en a coulume d*avoir de son genie une idee nepeut pas evidemment reluter, suflit pour ne pas
pius hauie et plus magnifique. Quel meilleur parti mettre sur le compte d'un si grand docteur un gali-
ml EXAMEN DES CRITIQUES DE BAYLE. 1022
matliias ridicule et urie absurdite abominable. Je A i Augustin ait repondu aux objeetions des tolerants
n'en exigerai pas davantage quand il s'agira de pro- fulurs?
noncer sur fapologie d'un athee ou i"un libertin, La cinqnieme reflexion concerne 1'applicatipn'que
telie que j'en renconlrerai plusieurs dans le Dic- fait saint Augustin d'un passage des pfoverbes. M.
tionnaire de M. Bayle. Cela n'est-il pas- bien rai- Bayle ne saurail assez fadmirer, parce que ce Pere
sonnable? confond ceux qui donnent dans ferreur efafait de re-
II y avait quatre parlis parmi les donatistes, sa-. ligion avec ceux qui commetteni des crimes, parce
voir les elaudianistes, les priminnistps, les maxi- qifil transporle a ce qu'on appelle orlhpdoxie ce qui
mianistes, les rogatistes. L'erreur et la folie parli- 11'est promis qu'a la droiture du coeur et a la bonne
culiere de ceux-ci etait de s'estimer tous jtistes et vie, et enfin, parce qu'il ne reconnait de bonne mo-
exempts de pecbe. II ne faut pas aller bien loin pqur rale que dans la les sociele orthodpxe.
en chercher la preuvc. Immediatement avant le fexte Ra^prochons siecles, el meltons vis-a-vis de
qui fait la rnatiere du present article, saint Augustin M. Bayle saint Augustin, qui de son cble esl frappe
reproche a Vincent cetle vaine presomption , et il Je d'elonncment de ce quiiri homme soi-disant chretien
raille la-dessus d'une manieie fort agreable. Jeveus retranche |sans facon du nombre des crimes tout ce
demande pardon, dit-il, je me meprendsquandjevous qu'on peut commeUre contre Dieu el la religion; de-
cite iexemple du bapteme confire par un ivrogne: je bite hardiment que Dieii a donn^ des marques si
ne me souvenaisplus que c'esl d un rogatiste que fqfd ^quivoques pour dislinguer ia veritable religion,
faire, el non pas d un donalisle du commun: et il se _, la qu'avec la droiture du ebeur la plus graiide pn peut
peul faire que le nombre de vos collegues el meme de •" meconnaitre et la rejeter; et, enfin, pretend avoir
vos clercs itant aussi pelil qu'il est, il ne s'y renconlre fidee d'une morale saine, quand la religion n'y a
pas un seul ivrogne; sans compter que votre foi est ca- poinl de part.
tholique, non par iitendue de votre communion, tnais La sixieme reflexiou estappuyee sur la traduction
par iobservalion de tous les priceptesen aussi bien que de infidele que M. Dubois fail de ces paroles: Quisquis
tous les sacrements de Jisus-Chrisl, sorle que ce ne ex occasione hujus legis,.... res veslrasproprias cupide
sera qtien vous seuls qu'il trouvera de la foi, el qu'en- appelil, displicet nobis. II fallail iraduife ainsi: $i, d
core qu'il tien doive point trouver sur la terre, il ne tq favcur de celle loi, quelqu'un par esprit de cupiditi
latesera poinl d'en trouver en vous, porce que vous demande la confiscation de vos biens, nous disappr.ou-
tietes plus de la lerre, et que vous tiappartenez plus d vons ce procidi, el il nous fait une peine exlreme. Ce
la lerre, mais au ciel, ou vous etes dijd par avance qui deplaii a saint Augusiin est que 1'avidite et la con-
(S. Augusl., ibid., c. 11, n: 49). voilise des particuliers presse feffet d'une loi que la
II est done vraisemblable que celte proposition, chai\\&, qui fa dictee, demande qifon execute a la
Toul est aux justes par le droit divin, avait eieavan- derniere extremite et avec tous les ^gards et Ies me.
cee par Vincenl le rogatiste dans sa letire a saint Au- fiagements possibles. Rieri n'estmieux. MaisM.Dubois
gustin, pour prouver que fetnpereur n'avait pas traduit ainsi: Lorsqu'd la faveur de ces lois...... on
droit de confisquer les biens de ceux de sa secte. envahit ce que vqus possidez, nous disqpprouvons ce
Sur quoi, cmnnie saint Augustin altaque toujours ses procide, etc.
adversaires par la voie la plus courte, apres avpir _ Si le commentateur iie s'etail pas unlquement ar-
demontre fortau Iong que tous les. donatistes en ge- rete au texte de sainl Augustin travesti de ia sorte
neral sont liors do fliglise, et avoir confondu en par- Q | par M. Dubois, il aurait perdu ce trait enjou^ et baT
ticulier les rogalisies sur ce quils pretendaient etre din : Admirezla pilii de.saint Augustin: it approuve de
tous elseuls jusles, il leur fait cet argtiinenl ad ho- loul son cceur que les lois dipouillent un donatisle de
minem: Personne ne peut dire qu'une chose lui ap- tout son bien, et il desupprouve le procidi des catholi-
parlienne, a moins qtfelle ne soit a lui, ou par le quesqui s'emparent de ce bien. Cela est assez plaisant:
droil divin , par leque!, selon qu'il vous plait de le blAm.eriexicuteur, el louer.celui qui ordonne iexicu-
soulenir, tout est aux justes, ou par le droit que les tion. Ne voila-t-il pas un beau secret pour trotiver de
hommes ont etabli: or vos biens ne sonl pas a vous quoi admirer et plaisanler dans saint Augusiin, que
par le droit divin, puisque vous n'etes pas justes, de le eonfondre avec son inlidele traducteur qui lui
comme je viens de le faire voir; ils ne sont pas a vous preie liheralement loute 1'imperliiience qui surprend
non plus par le droit que les booimes ont eiabli, puis- et' qui fait rire ?
quiis vous sunt otespar les lois des empereurs; donc, . lalin Se fut-on jamais doute quim liomme qui entend le
vous ne pouvez pas dire que vos biens vous appar- osat faire le proces a saint Augustin au tribunal
tiennent. du publie sur la seule loi de la version francaise de
Je suis sur que M. Bayle n'a jamais rien dit de si ses lettres ? El si quelquiin en eiait capable, eiii-on
plausible en faveur des heros de f irr^iigion. Si quei-. jamais devine que ce dut elre M. Bayle, ce savant et
qu'un en sa place et en son nom se monlrait plus fameux critique? J'ai donc grand sujet de protesier
dilficile a contenter au regard d'un saint Pere,"de- ici de nullite contre les ris et les mepris qui se sont
vraii-il elreecoute? faits, se font, et se feront des saints Peres grecs ou
La troisieme reflexion consisle a faire remarquer. latins par les lecteurs de M. Bayle, qui ne savent point
et senlir ia contradiiion manifeste ou M. Bayle croit; u ces langues, ou qui negligent de consulter les ori-
tenir saint Auguslin enferre, et qui se tioiive dansi ginaux.
falternaiive du droil divin et du droit que ies liommes; Dans la septieme et derniere reflexion, M. Bayle
ont eiabli. Car Ie droit divin qui doniie lout aux jus- passe de la plaisanlerie a la mauvaise humeur. Rap-
lcs deiruii le droit que les hommes ont etabli sans1 portons ses propres termes : Enfin ce qtiil dit (sajut
aucun discerixnient des jusles ei des pecheurs. Maisi Auguslin) que les temples des donatistes et les (oncts
cette contradiction maintenant n'a plus deiieu, eleile ! qiiils avaient faits pour ienlrelien de leurs pauvres et
n'esi que dans le sentiment des rogaiistes, qui, cou- malades appartenaieni a ta vraie Eglise, est si misi-
sequemment a ieurs principes, devaient rejeler lei rable, que je ne daignerai pas le rifuter. Apparem-
droil que les hommes ont etabli. ment que M. Bayle aime aulant a se faclier qu'a ba-
La qualrieme reflexion est employee a montrer diner, puisque le fondement de son imiignation est
que toute loi qui fail violence a la conscience meme! lout de lui; le commentateur voit-il dans le lexte de
la plus fausse est injuste et lyrannique, et on concoit, saint Augustin que les basiliques qui etaienl occupeos
qu'il niniporlc, selon M. Bayle, que cetteconscieuce i par les donatistes eussent ete haties, et-que les fon-
soit huguenote, socinienne, deiste, atliee. Mais cela dations dont ils disposaient pour fentretien des pau-
ifetait point venu a la pensee des donalistes; il n'y_ •_ vres et des malades eussenl ete faites depuis leur
avait point de Commentaire philosophique qui Jeur separation de f Eglise catholiqne? Au cas quil en fut'
eat aigiiis^ fesprit la-dessus. Veut-on que saint; autremenl, 11'etait-ce pas une restilulion qu'on les
1025 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 1024
obligeait de faire dim bien quils avaient enleve a A lui eternellement, et qui, lorsqu'on racontait une
•1'Eglisecatliolique? Et au regard des nouveaux bii- histoire, qu'on faisait ttne description, qu'on expri-
timenls, elablissemenls, acquisitions, loul cela ne mait un sentiment, qifon disait un bon mot, qu'on
se itrouvait-il pas attache a un district dbnt la seule faisait un compliment, qu'on lui demandait des nou-
Egjise calholique avait eu auparavant la possession velles de sa sante, qu'on lui souhaitait le honjour
legiiime et ie domaine? Qui ne sait que toul ce qui ou le bonsoir, ne manquail pas de repartir: Qu'esl-
cst lie et annexe h un fonds est juslement revendi- ce que cela prouve? Que cohcluez-vous de la?
que par le maitre de ce fonds? D'ailleurs, tel est le D'ailleurs, M. Bayle revientencore ici a sa chimere
raisonnement de saint Augustin: Tout bien qui est par laquelle il simagine que sairit Auguslin se sert de
possede sous )e nom de fEglise de Jesus-Christ ap- fexemple de NahucliodonosPr comme d'une raison
parlienta la vraie Eglise de Jesus-Christ; or les tem- qui justifie et-qui assure le droit qu'ont les princes
ples et les hdpitaux des donatistes eiaient possedes chreliens de faire rendre a fEglise fob6issance qui
sous le nom de 1'Egiise de Jesus-Chrisl; donc les lui est due. II se trompe oii il veut tromper.
temples et ies hbpiiaux des donatistes apparliennent Dans cette lettre meme a Boniface, il est le plu
a ia vraie Eglise de Jesus-Clirist. souvent question de monlrer qu'on ne vioie point la
M. Bayle pretend quil s'ensuit de la que les mos- charite, et jamais il ifest question de montrer qifon
quees des Turcs appartiennent aux chretiens. 11nous ne peche poini contre la justice en implorant l.e se-
apprend ia une chose fort curieuse, qui est que les cours de la puissance seculiere pour extirper les hc-
mosquees des Turcs sonl possedees par eux sous le resies. Le saint docteur suppose encore partout la
nom de 1'Eglisede Jesus-Christ; il ne trouvera ja- justice des lois impfiriales, et ne songe nullemeiit
mais rien de si plaisant dans saint Augustin. Je re- B * a la prouver. ,
serve le reste a la controverse generale dans laquelle II y a neamoins plusieurs endroits qui pourraient
M. Bayle me forcera quelque jour d'entrer. en apparence Tavoriser la pretention de M. Bayle ;
mais si fon y prendgarde de pres, ce n'est pas fe-
XXI. quite de la conlrainte ni ledroit de contraindre que
Finissons avecM. Bayle tout ce qui concerne Ia leltre le saint docteur etablil, c'est le devoir et fobligation
a Vihcent le rogatiste. Qu'a-l-il a objecter sur ce der- d'user de f autorite souveraine pour contraindre, que
nier passage : Mais quoiquevous vous plaigniez de ces ce Pere soulient etre indispensable dans certaines
sortes de iraitements, vousavez peine d prouver qu'on circonstanCes.
vout les fasse, elquandvous le prouveriez, nous nepou- Je nfetonne que le coinmentaleur ait omis un
vons pas toujours corriger ni punir ceuxdonl vousvous texte de celte espece, qui pr6cede immedialement
plaignez, et nous sommesquelquefoisobligis de les lo- celui que nous avons devant les yeux. Saint Augus-
iirer (S. Aug.,ibid., n. 12). M. Bayle accable ici de tin y declare que les princes chreliens doivent se
jeproches injurieux les convertisseurs de France. servir de Ieur. puissance pour maintenir le culte de
Leurs pernlcieuses maximessont, dil-il, loujours pi- Dieu; car, dil-il, au temps meme dcs prophetes, l'E-
tries et confiles de mauvaises foi, etil faut croire sur crilure sainte bldmelous les rois qui n'ont pas proscrit
sa parole que ce sont de francs scelerats. Ensuile il ni aboli les usages que conlre la loi de Dieu la supers-
ddcri.t un beau passage de fhistorien Nicetas pour tition avail inlroduits parmi le peuple de Dieu; elle
faire voir que Louis XIV est si absolu dans soni loue au contraire et ileve au-dessus de tous les auires
royaume et si exacfement obei, que si fon avait Q ^ rois ceux qui ont proscrit et aboli ces ttsages.
voulu empecher tous les exces ou fon s'est porle Pourquoi M. Bayle ne se propose-i-il point ces
contre les huguenots, ori faurait fait. N'est-ce point paroles en objeetion ? c'est quil n'avait point de re-
la line reTulalionde saint Augustin bien compleie, et; ponse plausible a y faire. 11avait allegue la vocaiiou
ne demeure-i-il pas couvert de confusion? speciale et exlraordinaire qui autorisa Moise et Elio
a frapper de mort ceux qui pechaient conlre la reli-
XXII. gion; celte raison n'avait aucun fondement au re-
Le premier texle de la Ieltre au comle Bonifaee, gard des rois de Juda et d'Israei. Le droit de Moise
que M. Bayle examine, estcelui-ci: Quand Nabucho- et d'Elie, avoir dans les principes de M. Bayle, ne devait
donosor ordonna que quiconqueblasphimerait le Dieu; pas plus eie commnnique a ces princes que le
des Hibreux, pirira t avec loule sa maison, s'il y en, droit qu'eut saint Pierre d'eiendre morts a ses pieds
eut qui, pour avoirmiprisecelleloi, ensubirenllapeine, Ananie et Saphlre a dri passer a tous les princes
duraienl-ils pu dire comme ceux-ciqu'ils ilaient justes, chrMens. II est sage de lirer )e rideau sur ce qu'on
et en alliguer pour preuve la pertecution qu'on leur ne peut meltre dans un jour favorable, et d'exposer
faisait par iautoriti duroi (S. Aug., epist. 105, alias;. aux yeux plus diine fois ce qifon eslime propre a
une impression avantageuse. Cest pourquoi
50, cap. 2, n. 8). M. Bayle acquiesce a la censure faire
que saint Augustin fait du raisonnement des dona- M. Bayle ifavait garde d'oraetlre le passage sui-
tistes, il se retranche a condamner au meme tempss vant.
ccux qui lcs perseeuiaient : en un mot, le commenta- XXIII.
teur se serait dispense de citer cel endroit, sil ne luiln"
donriait" occasion de paiier de Nabuchodonosor,, Agar tia-t-e.iepas iti persicutie par Sara? Cepen-
sans doule pourconlrediresaint Augustin, letjuel ditt danl ceile qui persicutait iiaii une sainte, et celle qui
souvent que ce roi de Babylone, en tantquil ordonnai souffrail persecution ilait michante (S. AugusU,ibid.,
de punir ceux qui hlasphemaient le Dieu de.s He- n. 9). Le cpm.mentateur a beau faire sembJant d'eire
breux,ful le lype des empereurs chretiens qui chatie- ennuye des repeiitiohs de saint Augustin : il ne s'en
rent les heretlques. plaint que pour cacher quil en est charme, parce
M. Bayle donne une difference entre cet edit dei qu'elles lui donnent occasion de rappeler en peu de
Nabuchodonosbr et ceux que fon fait contre les he- inots a fespritideson lecteur ce qu'il croit avoir pro-
reiiques. Cela cmpeche-t-il que Nabuchodonosor nej duit de meilleur contre Ie seniiment et les raison-
soit le lype des empercurs chreliens qui ont porles nements de ce Pere. Car dans le fond ii n'est pas
des edits en faveur de la religion ? Depuis quand faut- assez deraisonnable pour trouver mauvais que le
il quil y ait une parfaite conformite entre la chose5 saint docteur repete en iustruisant le comie Boniface
figuree et le type? On a du remarquer que M. Baylei ce quil croyait avoir dit de bon en refutant Vincent
feduit en argument loutce que dit saint Augustin, ett le rogatiste.
c'esl assez sa maniere a fegard des autres auleurs3 Toujours la meme illusion, dit impatiemment M.
quil censure. Bayie, de comparer la peine que ion fait souffrirpour
II a quelque chose du caractere d'un certainl des crimes de morale avec celte qu'on inflige pour des
himmie qui voulait raisonner et qu'on raisonnat aveci opinions de religion. Les impies qui se sont eriges en
 1025 EXAMEN DES CRITIQUES DE BAYLE. 1026
docteurs de mofale ont-ils donc tant prevalu, que A j pour Ia Iibcrld de conscience, ils (rouvaienl-boii que
les actions qui blessent la religiou, et en particulier Calvin fit bruler Servet a Geneve. Le langage des do-
toul faux culte, lant celui qui est idolalre que celui naiistes doitetre modilie de la menie sorle. Cecinous
qui a pour principe liieresie, ne soient plus des cri- fait entendre le sens des paroles qui suivent.
mes de morale? Je sais hien qne dans les livres de
Spinosa la religion ifest pas mise au nombre des XXIV.
verlusmorales; mais saint Thomas, danssa Seconde- Si les gens de bien ne persicutent jamais personne;
Seconde, question 81, article 5, prouve que Dieu et qu'its ne fassent que souffrir la persicution qu'on
etantplutbt la hn que fobjet et la maliere de lareli-' leur fail, ce tiest donc pas un saint ni un homme de
gion, il s'ensuit que Ia religion n'est pas une vertu -,bienqui parle au psaume xvn , ou il esl dil: Je perti-
theologale, mais une verlu morale : Cum Deus reli-, cuterai mes ennemis, je les poursuivrai, el les attein-
gionis finis polius sit quam objectum vel maleria, con-\ drai, el ne leur donnerai point de relache que je ne tet
sequilur hinc religionemnon theologicam,sed moralem aie difaits(S.Aug.,ibid., n. 11). J'accordea M. Bayle
virlutem esse. Et selon Ia doctrine de cet Ange de que David ne parle ici qtte d'expIoits guerriers, et
1'ecole, la superstilion est un crime contre Ia reli- cfune vicloire remportee par le peuple de Dieu sur
gion, tottt faux culte est une superstition, tout colle ses ennemis. Je conviens que 1'application qu'en fait
dirige"par une erreur dans la foi est un faux culte;' 1 sainl Auguslin est fausse, qu'i/ n'y a personne qui ne
donc lout culte dirige par une erreur dans la foi est s'en moque et ne murmure de voir 1'Ecriiure si peu ju-
conlre la religion, c'est-a-dire contre une vertu rho- dicieusemenl appliquie; pourvu toulefois que les do-
rale, et par consequent un crime de morale. iiatisies aient eie de vrais tolerants. Mais s'ils don-
Reveuons a saint Augusiin. On lui demande de -
B uaient Ies exils, les emprisonnements et les autres
quoiils'avisede donner tout leiort a Agar et de ca- chatiments en tant qu'ordonnes ou procures, commc
noniserla conduitede Sara. Ilest vrai que 1'historien la marqueet la devise du mauvais parti, en tant que
sacre ne desapprouve en rien la maltresse, et quil soufferts, comme la marque etla devise du bon parti,
blame la servante. Mais la raaxime calviniste de ne aiusi que, par exemple, nous voyons faire aujour-
point ajouter a f Ecriture et de s'en leiiir a la pure diiui pour surprendre la faveur de la multitude, qui
parole de Dieu, est peut-etre seulement faite pour est ennemie des voies de fait, et que la compassiou
embarrasser la religion, et nop pas pour gener la rendcredule sur finjustice deceux qui font souffrir,
medisance. Le commentateur au moins n'y a aucun et finnocence de ceux qui souffrent, saint Augustin
egard, quand il lui prend envie de dire du mal des ne pouvait mieux chpisir ni appliquer le passage de
anciens palriarches. Qu'on balance les temoignages, 1'Ecrilure, et il n'y a personne qui ne se moque de la
un ange du ciel a parle contre Agar, Calvin et M. critique du commenlaleur.
Bayleont ecrit contre Sara. Cest la geiieialiie de ces marques et de ces de-
Ce n'est point hors depropos que lecommentateur Yises : Voild des gens persicutis , voild des persicu-
renferme dans cet article ses reflexions sur ce que leurs, qui impose, et c'est celte generalite qui est
sainl Augustin (Ibid., n. 10) dit ensuite du fail de absurde : elle represente toule punition et loute
Cecilien. II reproche au saint docteur de confondre tes guerre comme odieuse, toute indulgence et toute
accusalions que ion intente d un prilat pour ses crimes paix comme aimable. Quoi de plus propre a en faire
ou pour le difaut de son ordinalion, avec les peines sentir la faussele et fillusion que fexcmplede
qtion lui in/lige pour ses opinions. 11est loujours sur (Q qui persecute les ennemis du peuple de Dieu 1David,
la meine note, repondons-Iui sur le meme ton. Dans La description quVjoute eusuite saint Augustin de
le ve siecle de f Eglise, on n'avail pas encore appris la fureur des donatistes et des hrigandages qtfils
a distinguer du crime la profession publique d etre avaient exerces contre les calholiques met en evi-
altache et de vivre confornieinent a une erreur qui dence leur fourberie; apres quoi le saint continue
deshonore Dieu et la religion. Cette heureuse decou- ainsi : VEglise ilanl donc riduile a ces exirimitis ,
verte eiaii reservec aux loleraots de nos jours. Et comment peut-on prilendre qu'il fatlait tout souffrir
saint Augustin doit paraitre a leurs yeux d'autant plutdt que d'implorer ie secours que Dieu nous a pro-
plusexcusable, que lesdonalistes n'eiaient pas exempls curi par les empereurs chritiens ? et par ou aurions-
de ce meme prejuge. nous pu nous excuser envers Dieu d'une telle nigli-
Mais prenons garde a ces mols que M. Bayle preie gence (S. Aug., ibid., cap. &, n. 18) ?
a saint Augusiin. 11$onl(\es donalisles) persecuteCe- M. Bayle dit que c'est la une riiteration du sophisme
cilien, ei its disent qtion ne persecuie jamais avec jus- (ignoratio elenchi); c'est aussi une nouvelle occasion
lice. N'en deplaise au commentaleur, il impose k qu'il saisit de faire parade des lermes de logique , et
saint Augustin. Ce Pere 11'atlribue point aux dona- de conlirmer fembrouillement par lequel, des Pen-
lisles de dire qu'onnepersecute jamais avecjusiice; tree de ia troisieme parlie de son Commentaire phi-
il esl au conlraire evident par le texte du saint doc- losopbique, il a tache de deguiser le veritable etat
teur quiis ne le disaient pas, mais quils parlaient de la question enire les donatistes et saint Augus-
quelquefoiscommesils renfermaient dans leur esprit tin. Ce Pere veut dire que les violences des do-
une telie pensee, parce quils avaient avance, dans .n" natisles ont eie la cause qni deiermina fempereur
ia conference de Carlbage,que la marque de lavraie ' Honorius a leur faire subir les peines quils meri-
Egliseest de souffrir la persecution et non pas dela taient d'ailleurs par le crime d'her^sie, etjion pas
faire: Si autem pulanl quod nemo possii juste aliquem que ces violences ^taient f unique sujet pour lequel
persequi, sicut in collalione dixerunl, illam esse veram ils meriiassent d'etre punis. Ou est donc Vignoratia
Ecclesiam quceperseculionem palilur, non qucefacit elenchi? Est-ce M. Bayle ou saint Augustin qui donne
(S. Aug., ibid.). le change si peu finement pour d'habiles lecteurs?
Tel a ete le langage de tous les lieretiques, quand A quoi revient la surprise du commentateur de ne
ils n'ont pas eie les plus forts: ils ne femployaient voir pas les grands chemins et les places pleines de
que pour eblouir le peuple, et ne preiendaiem point gibels el de buchers pour le supplice des circoncel-\
marquer par la quils approuvasseni dans le fond la lions, qui avaientmis louta feu et a sang dans le pays
lolerance de loute sorte d'erreurs. Les piainles des catholique, et de voir au conlraire des exils, dvs
ariens chasses des eglises et exiles par le grandTheo- confiscalionset mille autres peines sur ceux d'enlre les
dose ne tendaienl poinl a demander qu'on fit grace donatisles qui ilaieni honnites gens, c'est-a-dire tran-
aux sabelliens, ni celles des sabelliens qu'on souffrit quilles et pacifiques? Les meurtriers et les incen-
lesariens. Les clameurs des nestoriens proscrits par diaires ne petivent-tis pasavoir eehappeet s'eiremis'
Theodose leJeune n'auraient point entierementcesse, en surete?Ne peuvent-ils pas avoir etepunisa part, ou
si, avcc eux, bneu.1 laisse cn paix les eulychiens; et avoir obtenu grace par une penitence et une conver-
tandis que daus ceroyaumeles hugue.nots.precliaient sion .siocere? Enlin, fexageralion des brigandages et
 1027 SUPPLEMENTUMAD GPERA-S. AIGUSTINI. 1028
et des cruautes exercees par les donalistes, de la- A de la sorte : Quod enini dicunt (Donatistw)qui votura
quelle.on ose rendre. suspect saint Augustin, et qiii suas impielaies icgesJDSTAS stalui nolunl, non peliisse
est si imligne de son caraclere, a-t-elle d'au(re fon- a regibus lerrceaposloloslatia {S. Aug., ibid., n. 19) ?
dement que la malignite du commentaleur ? Est-ce ainsi que saint Aiigustin s'enoncerait si les
donatistes avaient preiendu qu'en supposant meme
XXV. qifils eussent tort el qu'ils fussent de vrais hereti-
ques, on ne pouvait poirit appeler justes les lois qui
Gependant peu s'en faut qu'il n'approuve ce pas- condamnaient
sage : Autre esl ie service que les roisrendenl d Dieu ne voulaieiit Jeurs inipietes? Au lieu de dire quils
commehommes, el aulre celui qu'ils lui rendcnt comme point qu'on.;r6primat par de jusles lois
rois. En tant qrihommes, iis le servenl en vivant en ieurs impidles, n'aurait-il point fait entendre nelte-
vrais fideles, inais en tant que roiSi, ils ne le ser- ment quils taxaient dinjustice toute loi qui -deeerne
venl qu'en ilabiissant et en faisant observer avec fer- des peines conlre qtielque impieie que ce fiit? Cest
meli des Ms justes, qni vont d faire faire le bien et le sentiment de M. Bayle : il impute faussemenl aux
empecher le mul (S. Aug.,ibid.t cap. 5, ii: 19). M>. donatistesdede sotitenir la nieme these, et voifa le
son perpetuel egarement; Maisque pen-
Bayle. ne trouve rieh a redire a ees paroles', sinbn principe decet endroil? Ceci.est fori spicieux,.dit-il',
que par lois justes saint Augusliti entend les lois cfui se-t-i!
el mirite qu'on y satisfasse avec exaclitudvi Voyons
favorisent$011parli, el par ie bien iienlend ce qui 'est
conforme d ses idies, comtne par ie nial ii entend ce commeilslyprend.
1. J'avoue dsainl Augustm, continue-t-U, qu'il fau-
qui y est 'contraite.
Le saint docteur aurait lort en effel si, dans Ces _" drait avoir perdu le sens pour trouver mauvais que les
deux lettres et dans plusieurs aulres de ses buvrages, princes se metlent en peine si ion itttaque ou si Von
il ne niontrait pas fort au long et avec la iifefriiere rivere dans leur rvyaume iEylise du Dieu qiiiis ado-
evidence que les donatisies elaient uh parli de fe- reni. Mais de quelle sorte doivent-ils s'en mettre en
lielles i qui s'eiait eleve dans le sein de 1'Eglise; s'il peine? t'est que si ieur religion est altaquie par ies
ne faisait pas voir plus clairement qiie le jour et Ia armes,ils doivent la soulenif par les armes;si elleest
faussele de leufs' dogmes et' la nullite de leurs de- allaquie par fies Mvresel des sernions, i/s la doivent
fenses.- Leur cattse eiail simiserabie, que M. Bayle sefitenir ,par ces «iwnes instrmnenls.
n'a eeril nulle part en faveur de leur schisriie et de En effet, Louis XIVeut fait uii beau chef-d'eeuvre
leur beresie. §i,. au lieu de revoquer feilil de Nanles, ii cut souf-
Cela ne suffit pas^ selbn notre crilique, et saint fert que dans des. ecrits et des discours publibs on
Augustin devait convenir d'un principe Cotonnin enseign&l Iibrement partout son royaume,non-seti-
pour la definilion de lois justes. Avec qui? Avec les lcmeul Je lutheraiiisme et le calvinls i e, mais le so-
donatistes? Nmi pas, mais avec les toleiantsde nos cinianisme, ie mahometisme et fatheisuie; et sW se
itt «ontente de faire refuler ces diverses erreurs par
jottrs, faule de quoi il ne dit rien qui soil capubie d'i-
eiairer fespi-it. Mais saint Augustin ne Crbyait pSs des ecrils et des discours publics. N'eul-il pas ete
que, pour parler sensement et avec heitete eohtre ohiige a faire quelque chose de pius, savoir, a metlre
les lieietiques de son siccle, il dut etre prophete, et tous ses sujeis de l>m et.defautre sexe en etat d'e-
tre-convaincus et tbuches par les bonnes raisons ,
prendrepangue diin Bayle fuluf, eiripoisOriheurih-
faiigable des espfitSj qui, pour avOirdresse totis les pluibt que trompes jet seduits par les sophismesj les
piegM imagihaMes a la foi, se flaiie d'avdir feiiuit Q toufs captieux et les autres iliusions dti discours que
ie commentateur cobnait trop bien •? Et par conse-
ia religion eh probletne, el d'avbif ihsijiiie ttn pyr-
rhonisme general sur les rappoits de fhomme a quent ce prince n'eut-il pas du laire apprendfe aux
Dieu, en foitrnissant aiix plus ighbfaius bt aux pfus iio porteurs d'eau comhie attx gens de qualite iignora-
fades iibertins de qhoi faife les faisohheurs ijt les sa- elenchi, le pelilio principit, ce que c'est qu'argu-
vants. menler a diclo simpliciter ad diciuih secundtimquid ?
. 4 XXVI: R'«ut-il pas du rendre les marchands et les paysans,
les dames^et les servanles, plus habilcs dans fart
jusquici M. Bayle a combaltu saint Anguslin avec de raisoriuer que saint Augustin, qui, faute d'etre
un air de hauteur et de mepris qui ifest pas suppor- assez bon Iogicien, donne a chaque pas dans le faux,
table.: il rabal queique chose de sa presomplueuse ainsi que M. Bayle prelend le faire voir? Enhii,
suffisance, et baisse lahl soit peu le ton a lu ren- Louis XIV n'eo.t-al pas ete charge de donner a tout
cbhire de ees paroles : Ne faudraii-il pas avoir perdu le moiide de 1'esprit, de ia science et un gout sur
ie sens pour dire.aux princes : Ne vous tnettez pas en pour la verite, alin que chacun fut capable de Jiiger de
. peihe si ion ailqque ou sj ion ribere dans votyeroyaume quel cbte «lle sc-rait?
iEglise.de celui que vous adorez? Quoi! i/s aurcnt Carj par exemple, mille gens, meme de ceux qui
soiii de faire,vivre tes hommes telon les lois de ilwn- se piqueni Ie plus d'etre eclaires, nesesonl peul-
nitetipt ieja pudeur, sans que personne leur ose dire elre pas apefgus qub M. Bayle montre que les sou-
que cela.ne ies regqrde pc.s, el on osera direque ct riesi yerains ne doivent iiuilemeiit se mettre en peine si
pas d eux d prendre connaissancesi dans ieurs Eiats foii attaque ou si i'6n revere dans leffr royaume l'£-
6n suii les lois de la virilable religion, ou si ion s'a- Dglise du Dieu quiis adorent, au meme tempsquil
bandqnne a fimpiile et au sacrilige? Car sl, des la fait mine d'expiiquef cominent ils dbivcnt s'en met-
qui tlieu a donne d ihomme le libre arbiire, ie sacri- tre en peine.
lige lui doit elre pennis, pourquoi punira-t-on fadui- En lisanl «es paroles du eommenlaleur : Les prin-
iere^Vame quiviole /a ftdiliti qiielle doil d son Dieu cesjse doivenl contenler de faire iclaircit) ies dispuies
esi-eUe cioncmoins eriminelle qhe la femme qui vioie et de convaincre, s'il y a moyen, par- de honnes rai-
celle.qiieUe doil d son mari? El quoiqu'on punisse sons ceux qui errentt, que de personnes ifaoront pas
moins siverement les hommes des piches qu'Us.com- concu quil se moque! Cepeiidant, dire que les prin-
meltent par ignorance contre la religioti, faul-il pour ces doivent se mettre en peiue si fon attaque «.t si
ceta la leur tqisser renverser impuneinent (S* Aug., fou revere 1'Eglise de Dieuj et pour defendre <,pour
ibid., cap.%, n. 20)? tout ce discours de saint Au- faire reverer 1'Eglise de Dieuj iaisser uniquement au
gustin tend a prouver.fobligaiion et non pas.simple- pouvoir des princes'ie soin de faire eclaircir les d.s-
ment ie drpit qifonl les princes seculiers diiser de putes ct de convaincre par de bonnes raisons ceux
leur autoriie pour spumellre les heijeiiques au joug qui errent, apres avoir deelare plus diine fois que
de fobeissance quils dpivenl a fEghse. Peut-on eh ce moyen est impossible et chimerique', n*esl-ce pas
douter, sj fpn.se donne ia peiiie de rapprocher ces se moquer? Of, c'est ce que failM. Bayle? La dis-
parplfis.de ceiies qt;i contieiinent 1'objection a la- cussion du fond des tontroverses, dit-il >ipumerait ia
queiie sairii Augustin repond ici; et qui est exprimee vig de Mnitiusalem pour k moindre wticlt'. II paiie
 1029 EXAMEN DES CRITIQUES DE BAYLE. io:o
donc contre lui-meine, il prononce sa propre coh- A fencorela sedition et la revoKe, el quil aurait oblige
damnation, quand il avoue qu'i/ faudrait avoir perdu ies accusateurs et Ics juges a ne reconnailre pour se-
le sens pour trouver tmuvais que les princes se metlent dition eLpour revolle que ce qui serait tel dans Ies
en peine si ion atlaque ou si l'on rivere fEglise du principes et la ereancedes accuses. Pourquoi, dans
Di-:u qiiils adorent ? Rien moins ; car M. Bayle ne la confiance d'un calviniste ou d'un socinien, l.i
trouve pas mauvais que les princes se flaltent de fausse crainte de deplaire a Dieu eh adorant 1'eueha-
vivre beaucoup plus que Mathusalem, et un hoinme risiie, ou en adorant Jesus-Chrfst, serait-elle plus
qui enveloppe sa pensee avec lant d'art n'a point respeclable quela fausse crainte de deplaire a Dieu:
perdu le sens, mais il en fait un si. pernicieux abus, en renoncant a la liberte evangelique dans !a con-
qtfil serait a souhaiter quil n'eut jamais joui de l'wt science d'un vaudois et d'un anabaptiste ? Pourquoi
sage de la raison. 1'inleret du culte legiiime de Dieu ne prevau'drait-il
2. Celte objection : Un prince souifrira-l-il qu'on pas, et finteret du repos et de la tranquilliie des
vomisse des blaspltetnes, qu'on commelle des sacri- Etats prevattdrait-il sur le respect qu'on pretend
leges et tles impietes librement etimpunemenl? Celle elre du a une fausse erainte de deplaire a Dieu ?
objection, dis-je, ifembarrasse pas M. Bayle, car il 5. Cest a bon droit, dit Mi Bayle, que les princes
decide qu'il faut definir ces chotes par des principes doivent faire observer par peines 'et par chdtimenlsles
communs, ou plulbl il veiil que, dans un proces in- lois de fhonneleli el de la pudeur, parce que lous
tente pour de pareils crimes, les accusateurs et les leurssujets avouenl que cesiois sont justes, et qwainsi
juges ne reconnaissent pour blasphemes, sacrileges ils ne les sauraient enfreindre que malicieusemeni,
et impietes, que ce qui est tel dans la creance ei les g volontairemenl,et croyanl que cela deplcdt d Dieu, eln.
principes de faccuse. Les athees lui dirent grand Voila, voild, ajoute-t-il, la grande et capilale raieon,
merci de bon coeur. Quils medisent a leur aise de qui met de la diffirence enlre les aclions civiies el les
Dieu et de ses sainls, quiis commetlent les plus aciions religieuses. Ceton triomphant me donnedela.
enormes profanalions , le comme.ilaieur va forcer defiance. Ai-je bien compris la pensee de M»Bayle ?
1'univers a convenif que non-seulement ils ne sont Les princes doivent falre observer les loisde fhon-
spoint blasphemateurs, sacrileges et impies, mais neiete et de la pudeur, dans la suppositlon seule-
quil y a une conlradiction manifesle a les lenir ment que tous leurs suj';ts estiment ces lois justes.
coupables de ces crimes. Ce sonl ses meilleurs amis, Ce qu'il dit ue revient-il pas a cela? Mais ne faul-il
il a beaucoup travaille a les mettre en honneur, et pas plutbt s'ecrier : Voild, voild une doctrwe infame?
il insinue ici que leur bonne renommee doit etre Quoi! les princes doivenl faire ohserver les lois de
sans diificulie le dogme universel de toutes les reli- liionnelele ei de la pudeur, pourvu neanmoins qu'au-
gions et meme du christianisme. cuu de letirs sujets ne soit enteie de fheresie des
Commenl a cette occasion n'a-t-il point assure que adamites et des picards, ou ne soit persuade que les
saint Louis, quand il ordonna que tous les blasplie» lois de fhonngtete et de la pudeur sont injustes par
mateurs eussent la langue percee, avait commis une les argumenls que propose M. Bayle en faveur des
grande injustice, en ifexceptant point ceux cui se" cyniques, et parlesquels il se vante honteusemenl de
declareraient alhees? mettre a boul la raison humaine, pourvu encore que
M. Bayle prouve ce quil vient d'avancef ?parl'ap- plusieursde ceux qui, comroe M. Bayle, ont raye du
plication quil fait une seconde fois d'une pensee de code de Ia loi naturelle le chapitre des devoirs envers
M. Bossuet, eveque de Meaux, qui infere de la sup- C Dieu,n'aieni pasconsequemmenlretranehddu chapitre
position des protestanls, louchant la failiibilile de des devoirs envers soi-ineme 1'articlc de fhonnetele
1'Eglise, que le christianisme serait la plus fiaiblede et de la pudeur? Je prends a tbmoin tous les lecteurs
toutes les socieies du monde, la plus exposee a d'ir- du Dictionnaire critique el hisiorique si je ne suis
reconciliables divisions, la plus abandonnee aux iio- pas ici un coiiimentaieur plus fidele de M. Bayle <
vateurs et aux factieux. On est contraint d'admetlre oue lui-meiiie ne l'est de sainl Augtislin.
une semblable et encore plus horrible Consequence, 4. M. Bayle conlinue : La riponse est d prisent forl
selon M. Bayle, si chaque secte du chrisiianisme aisie d la comparaison du sacrilige el de iadullere.
s'empare du droil de deiinir le blaspheme, le sacri- Tei est lc precis de cette reponse : On ne trouve
lege et fimpiete; car au lieu de se supporter en paix rien dans faine d'un homme accused'adultere a quoi
mutuellement, eiles se feront une guerre sangjanie l'on doive du respect, et qui etnpeche qu'on ne le
les unes aux aulres. Mais avec quelle apparence de lienne coupable d'une mauvaise aclion; au lieu que
raison chaque secte du chfistiauisme s'eroparerait- dans fame d'un homnie accuse d'Wresie on trouve
elie du droit de definir le.blaspheme, le sacrilege et unmotif digne derespect, savoir la crairite dedeplaife
fimpieie? De la pensee de M. de Meaux, qui est evi- a Dieu, laquelle empechequ'on nele tienne coupable
dente, ne conclul-on pas aussi avec evidence que la de sacrilege. Desorte quesi fadullere avait pour prin-
vraie Eglise doil elre infaillible, el par consequent cipe fheresie, commedans les gnostiques, les mani-
que 1'Eglise Romaine, qui seule se dit infaillible, est cheens, les molinosisles, ce ne serait plus un crimc,
l.a vraie Eglise; d'ou il s'ensuil encore que toutes les et on ne pourrait le pui.ir sans injustice, parce qu'a-
secies eiant sorties de 1'Eglise romaifie, qui Ies a TVlors faccuse ne conviendrait pas que fadultere est
toutes anathematisees des leuf origine avec une au- uue mauvaise action. M. Bayle laisse ases lecteurs
torile infaillible, cette Egliseseulea droit de definir Ie soin dededuire formellement cette consequence,
le blaspheme, le sacrilege et fimpiete? a laquelle conduit necessairement fabominable res-
J'aurais ete curicux de savoir au vrai le sentiment pect quil veut qu'on ait pour la fausse crainte de de-
de M. liayle sur la puhition des vaudois et des ana- plaire a Dieu, que se forme une conscience erronee
baptistes, qui farent condamnes au demier supplice et corrompue. Liieresie aurait donc le privilege de
pour avoir souleve lcs peuples contre les magistrals rehdre respectables fimpurete et la prostitulion? Et
et les princes. Qu'on ne me dise pas que son senti- de la quel empressement dans toutes les personnes
;: ment snr ce pomt n'est nuilement douteux ; car si sans pudeur a devenir heretiques, alin des'atl.irer du
d'un cbte il opine a faire le proces suivant loute la respect au lleu des chaiiinenls qu'elles merilent.
rigueuf des lois aux hereiiques sedilieux qui causent 5. La comparaison que fait saiut Augustin uiine
du trouble et du desordre dans les Elats, de fautre ame heretique avec uiie femme qui viole lafideli.te
cbte il pretend qu'on respecte dans les consciences qu'elle doiia son mari deplait foit a M. Bayie; et a
les plus erronees et les plus corrompues la fausse ce sujet il traile fort mal le saint docleur. Je ne puis
craiute de deplaire a Dieu. 11 semble douc quil an*' assez nfen eionner: car ce Pere a si bien vu en quoi
rait autorise les vaudois et les anabaptistes a exiger sa comparaison eiail defectjieuse, quil a prevenu la
qu'on definit par des principes communs, non-seti- critique du commeniateur en reconnaissant dans fhe-
lement le blaspheme, lo sacrilege et f impieie, mais retique une sorle dignorance qui diminue le crime
 iosi SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 1032
de son infidelite. 11n'est pas bien a M. Bayle de ne A peu que ces actions soient conformes a leurs opinions,
faire aneune mention de la remarque de saint Augus- pourvu qrielies sefassent, commele pretendM. Bayle;
tln, etde tourner cette remarque en reproche con- mais je vois au contraire que le but des menaces et
tre le saint; mais on aurait concu par la que la cen- des cbalimenls dontie Sage fait menlion, est de re-
sure ifest pas solide. dnire les enfants k se gener, de maniere qifils te
Car.la repohse du commenlateur consisie a faire trouvent disposes a prendre de boris sentiments, sui-
une autre comparaison d'une ame heretique avec vant lesquels ils reglent leurs demarches et menent
une honnete femme qui recoitun imposteur a la place une vie irreprochable.
de son mari, parce qu'il en a la ressemblance. Sainl 11 fallail disputer au Sage ce fait, que la punition
AUgustin aurait dit a M. Bayle : Vous 11'eies point contribue de Ia sorle aux bonnes moeurs des enfarus
content de ma comparaison, ni moi de la vbtTe; ce- et h la sanciificalion de leur vie, et non pas avoir le
pendant la mienne ne fait que clocher un peu, et froni de dissimuler le sens manifesle du lexte que
j'en ai averli; inais la volre est evidemment fausse, 1'on nous presente, pour dire : // rien esl pas de meme
et vous rf y pcenez pas garde. -Afinde vous en faire de la conversion des hiritiques: Pergis pugnanlia se-
apercevoir, reformons-les toutes deux et arretons- cum frontibus adversis opponerc; saint Augustin est
nous » une troisieme comparaison de l'ame hereii- malheureux en comparaisons.
que avec une femme qui se laisse volontairement XXVIII.
tromper par la ressemblance d'un imposteur avec
son mari, et ne craint rien tant que d'y regarder de La mauvai-e foi se trouve avec un peu plus d*a-
• dresse dans la reponse de M. Bayle aux paroles sui-
trop pres.
Ce qui separe en ceci M. Bayle de saint Augustin, B vanies ; Jisus-Christmeme a fait viotenced saint Paul
c'est que le premier suppose partout dans les heieli- pour le forcer d croire. Que ces gens-ld ne disent donc
ques et les catholiques une egale droiture et une ptus comme ils font: 11esl libre d chacun de croire
egale persuasion de la bonte de leur cause, au lieu el de ne pas croire (S. August. ibid., n. 22). Dans le
que sainl Auguslin n'a jamais imagine Cela possible. dernier article, M. Bayle a rappoiie et traduit bon-
lls sont tous deux bien loin de compie. Au resie, le nement le passage des Proverbes qui nous a servi a
commentateur se plaint lci mal a propos que ses decouvrir sa grossiere dissimulalion; ici il supprime
semblables soient pris par le saint docteur pour des des paroles de saint Augustin, qui font toitcher m
grues. Gar certainemeht saint Augustin ifa jamais doigi la honteuse et basse tromperie que le commen-
pris les hei"etiques pour des grues que lorsquil en taleur a imaginee pour reiterer une censure dont il
a trouvd de bonne foi. Ne trouverons-nPus pas au se sait bon gre et que j'ai deja detruite. Cest pour-
moins des preuves de la sincerite et de la candeur quoi jesuppose quil repond fbrt bien a cet argument:
de M. Bayle dans sa remarque sur le texte qui J^sus-Christ a fait violence a saint Paul pour le for-
suit? cer a croire: donc 1'empereur Honorius a droil de
XXVII. faire violetice aux donatistes pour les forcer a croire.
Mais saint Augustin raisonne-t-il de la sorle ?
Nous convenons que les enfants qui se menenf par On le croirait, a ne considerer que ses paroles qui
douceur el par amour valenl beaucoup mieux que les sont rapporlees par M. Bayle. Le saint docteur pa-
autres; mais ils ne sont pas te plus grand fiombre.II rait satfsfaire a cette objection des donalistes : // esl
y en a sans-comparaison davantage dont il tiy a que Q libre d chacun de croire ou de ne croire pas. Mais les
la craintequi puisse venird bout.... Aussivoyons-nous donatisies ajouiaient : A qui est-ce que Jesus-Christ
dans iEcrilure.... que le mauvais servileur ne se ra- a fait violence? Envers qui a-t-il use de contrainte?
mene poin/.... par des paroleset des remonlrances,eld Cui Christus vim imulit? Quem coegil? Saint Augustin
(Prov. xxix, 19), ce qiii supposequ'il faul y employer leur ferme la bouche en repondant : II a fait vio-
quelque clwse de plns forl. En un autre endroit elle lence a saint Paul; il a use de contrainte envers
marque qu'it faut avoir recours aux coups, non-sedte- saint Paul.
ment corilre les mauvais serviteurs, mais conlre les en- Les donatistes n'eiaient point si delicats ni si fins
fants indociles. II esl vrai, dit-elle, que les coupsque que M. Bayle; ils etaient prets de convenir que si Je-
vous leur donnez fonl souffrir teurs corps, mais vous sus-Christ avait force quelqu'un a croire, ils lfau-
ditivrez leur ame de la morl. Et ailleurs : Celui qui raient pas lieu de se plaindre qite fernpereur Hono-
ipargne tes verges ria que de la haine pour son fils rius les y foroat aussi. II ne s'agit point de savoir si
(Prgv, xxv, 14; S. Auqust., loc. cit., cap. 6, n. 21). les donatistes avaient tort ou non de se livrer aux en-
La citalion euiphatique de ces paroles du poeie : traves oii saint Augustin les met par ces paroles :
Pergis pugnanlia secum fronlibus adversis opponere, Jisus-Christ a forci saint Paul; je demande si, con-
une pitie fade sur ce que sainl Auguslin est malheu- sequemment a laquestion des donatisies, Jesus-Christ
reux en comparaisons, ce sont la des traits affecuSs a-l-il forciquelqriun? on peut se figurer que ces pa-
que le commentateur emploie pour cacher une insi- roles, Jisus-Christ a forci saint Paul, contiennenl un
gne mauvaise foi. Ils ebiouissent d'abord le lecleur sophisme? Liionnele homme queM. Bayle! Une re-
et le determinent a ne reflechir que sur feducation ticence la plus indigne est lout le fondement quil a
des enfants, dont lout le fruit est d'apprendre a lire ^ de tenir celinsoleutldiscours : La patience ichappe d
et.a ecrireet les premiers elenients des sciences, a la virili, quand, apres avoir Irouvi lant de sophismes,
se polir et a se former selon le monde. on en trouve encore d'autres, etc.
• Mais quil me soit permis de parler Ie langage de Quelle est ma surprise! Cest encore M. Dubois
M. Bayle. Nous prehd-il pour des grues, de nous met- qui est le premier coupable de la reiicence dont je
tresousles yeux uu passage de 1'Ecriture auquel il me plains. Le savant M. Bayle rfa-l-if donc lu les
se flatte que nous ne ferons pas atteniion? Ce pas- lellres de saint Auguslin que dans M. Dubois? Quoi!
sage, et par consequent saint Augustin qui le cite, quarid le commentateur a pris la resolution effrontee
considere une education dont le fruit est la bonue de traiter le saint docteur comme le dernier des hom-
vie et ie saluti Le Saint-Espril d^clare que lescoups mes en le refutant, il n'a pas jele une seule fois les
qu'un pere donne a ses enfants deiivre leur ame de yeux sur foriginal lalin? Le iraducteur. et le com-
la mort, el saint Augustin en conclut que les coups mentateur avaient-ils un interet commuu a corrom-
donl une main paternelle frappe les herciiques sont pre le texte de sainl Auguslin, 1'un paf amour et
aussi tres-propfes a delivrer leur ame de la moft. Je\ l'autre par hairie? Cesl, je favoue, une enignie pour
ne vois pas dans le texle sacre que lcs menaces cl lest moi, et, je pense, pour toui Ie inonde.
cliaiiinents sonl necessaires aux enfants indociles,
parce qu'on a besoin precisimenl de'leurs aclions et, XXIX.
qrion a que faire de leurs opinions, et qtiil importe! Cette bbjection ou cetle queslion des donalistcs:
1033 EXAMEN DES CRITIQUES DE BAYLE. 1054
A qui Jitus-Christ a-t-il fait violence? Envers qui a-t- jA et d'auire cote on fait du bien a des gens deraison-
il usd de conlrainle?n'etail point pour altaquerledroit nables malgre eux, lequel pourtant n'est un bien
de contraindre, mais fusage de ce droit, quils pre"- solide que parce qu'a la fin ils y consentent et fac-
tendaient elre contraire a la douceur et a la cbarite ceptent. L'application de ces deux coraparaisons est
evangeiique. Car les donatistes rappelaient saint Au- laconversion de 1'hereliqtie, laquelle commence par
gustin a ce qu'a fail Jesus-Christ, en lant que le Sau- la conlrainte et se consomme par un desabusement
veurest incontestablement le modele, non pas des veritable, par un changement interieur et de bonne
droits que peuvent s'atlrlbuer les hommes, mais des foi. Tout cela n'est-il point clairement exprime dans
vertus qu'ils doivent pratiquer. II 11'estdonc pas si saint Augustin?
aise que iedit M. Bayle de satisfairc a cetledemande On se doute aiseinent que la comparaison, ou
de saint Augustin: Pourquoi 1'Egliseriemploierail-elle pour mieux dire, la parabole de la maison preie a
pas la forcepqur faire renlrer dans son sein les enfants M. tomber, a quelque chose de singulier. Un lecteur de
qiielle a perdus, puisque ces malheureuxenfants ne Bayle qui n'est pas superficiel doil etre en peine
craigncnl pas de iemploijer pour faire pirir les autres pourquoi deux hommes plutot quiin sont en danger
(S. August.,ibid.,n. 25)? d'eire accables sous les ruines de cette maisoh, et
A cela M. Bayle repond : // ne faut point ptchir s'il a la curiosilede consulter le lexte original, il est
par exemple.II est vrai, mais la conduite des enfants surpris de voir que cette comparaison tend unique-
de tenebres dans le mal qif ils commettent est propo- ment k montrer quil ne faut pas rendre responsa-
see par Jesus-Christ roeme pour exemple de la con- bles les eveques catholiques ni les empereurs de la
duiie des enfants de lumiere dans le bien quils ont R mort de quelques donalistes furieux, qui se sont
'
"
a pratiquer; el la pensee de sainl Augustin est que defaits eux-memes a la premiere nouvelle des edits
1'Egliseemploie par charite la force pour procurer le qui inlerdisaient leurs assemblees, leur olaient la
salut des heretiques, comme les hereliques emploient possession des eglises dont ils s'etaient empares, et
par haine la force pour perdre les catholiques. Ce d^fendaient sous de grieves peines la prolession pu-
lfcst pas une mere qui fait une sollise d iimitation de blique de leur heresie.
ta fille (on reconnait lestyle et le goulde M. Bayle), Le genie de celte secte etait sanguinaire et bar-
c'est plutot une merc qui, apres avoir ete maltrailee bare, les chefs et les plus enteles ifep-argnaienl ni
par sa fille, a cause du soin qu'elle prenait de la la vie du prochain, fut-il catholique ou de leur parti,
conienir et de la ranger, trouve ensuite le moyen de ni leur propre vie. lls se faisaient un jeu de se jeter
la chalier, pour lui faire quilter son desordre et la dans les precipices, dans les eaux, dans les flamroes.
ramener a son devoir. Qu'on juge mainlenant lequel A ceux-la saint Auguslin oppose une multitude in-
est malheureux en comparaisons, de saint Auguslin nombrable de peuples, auxquels la publicalion des
ou de M. Bayle. En voici encore une autre du saint edils a eie salutaire, dont le retour sincerea funite
docteur. n'a rien d'equivoque, parce qu'il est atleste par un
XXX. zele el une ferveur exlraordinaires a assisier aux
saints offices, un vif emprespement d*eutendre la
Si, par exemple, nous voyonsdeux hommesdans predication des eveques catholiques, une joie naive
une maisonque nous sussions prele d lomber, et que, et sensible d'avoir ouvert les yeux a la verite, des
quelque soin que nous prissions de les en averlir, ils marques de repentir et de douleur de s'etre lais M
ne voutussentpas nous croire et s'obslinassenld s'y C seduire, une humble confession de leurs exice.fcy
tenir, riy auraii-il pas de ta cruauti d ne les en pas passes, une detestation et une horreur des maitres'
relirer par force (S. Augusl., ibid., cap. 8, n. 55)? du mensonge qui leur avaient impose; '1 ;
Cest, dil M. Bayle, iobjedion un peu changie du fri- Cesdeux sortes de donatistessont les deux hommes
nitique. Qu'on lise les texles dans saint Augustin, on de la parabole de saint Augustin. Si iun d'eux, con-
reconnaitra que le changemenl est considerable, et tinue-t-il, nous disait: Des que vous vous mettrez en
que 1'une et faulre comparaison n'ont pas le inenie devoir de nous tirer d'ici, je me iuerai; et que iautre,
objet et ne tcndent pas au meme but. Le commen- quoiqtiil risistdt commecelui-ci et refusdl desoriir de
lateur apres cela se vante d'avoir donne a f objeclion la maison, aimdt mieux nianmoins s'en laisser tirer
du freiieiique une dispariti invincible; il assure qu'il que de se luer, quel parti aurions-nousd pr-endre? etc.
ne craint pas de voir jamais celte objection relevie de Voila ce que M. Bayle veut qifon prenne pour un
son renversemcnt.Je suis trop persuade de la peiie- argumeul sur lequel saint Auguslin appuie le droit
tration de son esprit pour croire qu'il parle sincere- qu'on a de contraindre les hereiiques! Voila ce quil
ment. II a renversecetleobjeclion, c'est-a-dire il l'a appelle une trainerie dans 1'Egtite! II retranche ce
fail disparaitre aux yeux dim lecteur peu altemif, que le consentement libre a de part h la deiivrance
comme les flois de la mer se brisenl contre uu ro- du perii et dans la figure et dans la chose figuree,
cher et Ic couvrent; je fai denftnire ci-dessus. pour feindre une dimarcke d fond perdu. Ne pouvant
Mais il esl imporlant d'examinerce que 1'objection infirmer les preuves de fait que le saint docleur al-
ou la comparaison donl il s'agit maintenant a de legue, et qui rendent inconlestable la conversion
commun avec fautre et ce qu'elle a de particulier. ._•sincere d'une multilude prodigieuse de donatistes
Sous pretexte d'abreger cet endroit, M. Bayie fa " que la crainte des lois a fait rentrer en eux-uremes
malicieusemenl aliere. 11a d'abord omis cetle cir- et revenir de bonne foi a 1'uniie, non-seu!emenl il
constance essentielle, qifapres avoir enleve par force n'en parle poiiit, mais il donne a enlendre que saint
ces deux hommes, on eiait sur de ieur faire voir Augustin n'en parle pas lui-meme. En recompense
le peril si evident, que des quils seraicnt hors de la il daigne donner une sorte d'approbation a la pensee
maison ils se garderaienl bien d'y rentrer : Quibus qui est contenue dans ce passage.
imminentemeam ruinam poslea demonsiraremus, ui
redire amplius sub ejus periculum non auderenl. II XXXI.
est clair que ces paroles, qui representent et qui fi- Quanl d ce qriils disentque hous en voulonsd leura
gurent la conversion sincere de fhereiique, ne peu- biens et que nous les leur enlevons, qriils se fassent
vent etre supprimees sans alierer le sens et la force catholiques, el nous consenlonsnon-seulement qriils
de fobjectiOn; et que si M. Bayle les avait rappor- possedenl ce qriils appellenl leurs biens, mais qriils
tees, il n'aurait pu repondre que la conirainte et la entrenl eli part des notres. La passion tes aveugle lel-
irainerie dans iEglise est une dimarche d fond perdu. lemenl, qu'ils ne prennent pas garde qriils se conlre-
Le moyen commode de donner des disparitis in- disenl. Ilsnous reprochent, comme quelquechose de
iincibles que de retrancher la parlie de la compa- forl odieux, que nous employons iautoiite des lois
raison qui exclut toute disparile! La comparaison du pour les fuire rentrer par force dans nolre commu-
freiieiique et celle-ci sont conformes eu ce que d'un nion; le ferions-nousdonc, si nous en voulionsd teurs
PATROL. XLVII ;"; : 33
1055 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 1036
biens (S. August., cap. 9, n. 5S)? M. Bayle veut A d'impeccabiliti d la profession de Corlhodoxie? Par
bien avouer que cela est dit forl spiritueUement, a quelle artificieuse adresse insinne-t-il dans fesprit
condhion neanmoins quil croira que cela est fanx. de ses lecteurs cetle fausse accusation? Elle est evi-
Mais quelle est sa raison de ne pas convenir que la demment feffet d'une malignile etudiee: et, trans-
contrainte dont on usait envers les donatistes, en porie, ti on fen croit, d'un exces de zele pour les
execution des rescrits dilonorius, fut desinleiessee? interets de la verite et de la bonne morale, il ne se
Cest que sous Louis XIV, en vertu de la revocation possede pas. Ynine declamation! Cest, j'en reponds,
de feilit de Nantes, on cherchait a s'enrichir des d'un tres-grand sang-froid quil a concu et ecrit ces
depouilles des lmguenots. Le raisonnemenl n'esi-il paroles: Je ne sais plus ou j'en suis. II garde l.i vrai-
pas concluant? II fesl a la facon de tant d'autres semblance, faffectation d'etonnement et de troubie
qui composent la troisieme partie du Commenlaire cominue, et elle assaisonne encore les remarques
philosophique, ou M. Bayle, apres avoir represente qu'il fait sur ces autres paroles, quil a lirees de la
le texie de saint Augustin, le laisse a quartier et lellre a Emeritus.
declame contre les convertisseurs de France. Ce sont XXXIII.
des imperiinehls; dojicsainl Auguslin n'a pas le sens
comroun : les minisires hugiienols sont plus dignes Quand les puissances temporelles appesanlissent
de foi que les converlisseurs, donc les plainles des leurs mains sur ies schismaliques, c'esl parce qtielles
donatistes eiaient plus recevables que le lemoignage rcgardenl leur siparalion cotjimeun tnal, selon ce'te
de saint Augustin. Telle est 1'analyse des raisonne- regle de iApblre : Qui risisle aux puissancesresiste d
ments de notre commeniateur. Qu'on les reduise a iordre de Dieu, el ceux qui leur risislent attirent eux-
la fornie isyllogislique plus fidelement quil n'a fait " memes la condamnalion sur eux, etc. Toute la /jues-
ceux de saint Augustin, on trouvera que les uns lion se riduitdonc d voir si leschismeliest pas un mal,
sont rejouissants par le ridicule, et que les autres, et si vous tiaves pas fait le schisme, Car si ceia est, ce
fondes sur la pure maliguite et la fourberie, doivent tiesl pas pour un bien mais pour un mal que vous ri-
exciter fiiidignation; par exemple, celui qui a pour sisiez aux puissances (S. Aug., ep. 87, alias
objet le lexte suhant. 164, ad Emerilum, n. 7). Mais, direz-vous, on ne
doil pas persiculer memeles mauvaischriliens? Quand
XXXII. cela serait, pourrail-on sedifendre par /d contre les
Ce ne sont pas les Chananiens qui s'iliveront au puissanceselablies de Dieu pour la punition des mi-
jour du jugetnent contre le peuple d'Israei, quoiqiiil chants? Pouvons-nous effacer ce qu'en dit sainl Paul
les"aitchassis de leur pays, et qu'il ait enlevi le fruit dans iendroil queje viensde rapporler (Ibid., n. 8)?
de leur travail; mais ce sera Nabolh qui s'eleveru M. Bayle ne sanrait comprendre a quoi songeait
contre Achab, parce qtiAchab a enlevi le fruit du Ira- saint Auguslin quand il citait si mal 1'Ecriture; et
vail de Nabolh. Et pourquoi iun etnon pas les au- moi, qui vais demonlrer que saint Augustin ne l'a
tres ? Cesl que Naboth itait jusle, el que les Chana- jamais citee si a propos, je comprends parfaitement
niens elaienl des impies (S.' August., ibid., cap. 9, a quoi songe M. Bayle quand ii hasarde lant d'im -
n. M). Cet endroit paralt remarquable a M. Bayle; postures conlre ce saint: c'est a deployer le talent
ainsi il ne fa pas lu negligemmenl el a la hale. On quil croit avoir de duper Ie public par ses auda-
y pose nettement ce principe, ajoute-t-il, que les hi- cieuses supercheries.
reliques s'emparanl du bien des catholiques font mal, iC Ecoutez-ie : saint Augustin attribue a saint Paul'
et que les callwliques s'emparant du bien des hiriti- une fausseli qui condamne de ribellion d Dieu el de
ques font une bonne aclion. II ne faul que lire les michanceli punissable tous les confesseurset lous les
cinq ou six lignes qui precedent pour decouvrir que marlyrs. Dans tous ces textes des Epitres de saint
ce principe pose nettement est une pure vision de Paul que decrit saint Augustin, Cetui qui risiste d
M. Bayie, qui n'apercoit que dcs impeninences dans la puissance, etc, 1'Apbtreexceple, dit le commen-
saint Augustin, comme un bomme qui a la jaunisse tateur, lous les cas ou ion esl persuadi que Dieu or-
voit du jaune pariout. donne le conlraire de ce que les princes ordonnent.
Le saint docteur veut persnader aux donalistes II aurait dil, non pas simplement, ou ionest per-
quils feraient bien mieux de rentrer dans f Eglise suadi, mais ou ion esl ligitimemenlpersuadi, s'il ne
pour etre justifies, que de demeurer hors de 1'Eglise favorisait pas de toul so» cosur le pynhonisme sur
pour la calomnier de ce qu'en punition de leur im- la religion, sil n'eiait pas le docteur des impies de
pieie feninereur la mel en possession de leurs de- nos jours, qui mettent de niveau le paganisme, le
pouilles : Ideo si corpus Christi tollit spolia impiorutn, mahomeiisme et le christianisme, 1'Eglisecaiholique
et corpori Chrisii thesaurizanlur divilice impiorum, el toutes les heresies. Sainl Augustin ifetait pas de
non debent impii foris remanereut calumnientur, sed son avis; il etait intimement convaincu que troaver
inlrare po.liusul justificeiUur(S. August., ibid., n. 40). evideinment croyable ce qifenseigne 1'Eglise catho-
La raison qu'apporte saint Augustin pour prouver lique et la connaitre, trouver evidemment fauv ce
cette these est que Jesns-Chrisl ne justifie que son qu'eiiseignent toutes les autres religions et les con-
corps mysliquei qui est 1'Eglise : Non autemjustificat.•_" nailre, est la riieme chose.
nisi corpus suum quod est Ecclesia (Ibid.). D'oii il Mais il faut que je nfavise ici de m'etonner a
s'ensuil <ra'il n'y a point de justes hors de 1'Eglise, 1'exemple de M. Bayle, et de ne savoir plus ou j'en
et que par consequent les donatisles se flaltent en suis, non parce que le commenlateuf prend encore ici
vaiii d'etre du nombre de ces justes qui, au jour du M. Duboispbur sainl Augustin, cela n'est plus elpn-
jugemenl, paraltwU la tele levie, el avecune grande nani, rnais parce quil fait, sil nfestpermis de m'ex-
conffance conlre ceux qui les auronl opprinlts el qui primer ainsi, un vacarme effroyableace sujet. Voici
auronl enlevi le fruit de leurs travaux (Sap. v, 1). de quoi il s'agit.
Tout ceci dans saint Augustin determine le sens des Cetle plirase laline de saint Augustin : Namet ler-
paroles qui font le sujet du present article. La jus- rencepoteslales, cum schismaticospersequunlur, ea re-
lilication oti la saintete, qui ne se trouve que dans gula sc defendunl, qua dicit Aposlolus, Qui polestati
PEglise catholique, n'y est point proposee^par saint resistit, etc; ces paroles, dis-je, dofvent, «emaniere
nie seui-
Augustin comme un litre legitime d^irvjihir les ble, eue rendues en francais de cette :
biens des hereiiques, mais seulement comme .un Quand les puissances lemporelles appesantissent
rootif de rentrer dans le seiri de 1'Eglisecatholique. leurs mainssurlesschismaliques, elles justilienl leur
11 ii'«st pas besoin d'etre a beaucoup pres aussi conduite par celte regle de f Ap6tre : Qui risiste aux
penetrant que M. Bayle pour comprendre cela; mais puissances,elc. M. Dubois subslilue a la significalion
sans avoir toute sa mechancete, peut-on feindre de ces mots, ea regula se defeiidunl, un aulre seps,
qu'e« cet endroit saint Augustin atlache le privilige qui est que les puissances regardent la separatioo
1057 EXAMEN DES CRITIQUES DE BAYLE. 1058
des schismatiqiiescomme un mal selon la regle eia» A liens, comme M. Dubois le lui fait dire : At entm et
blie par saint Paul, elc. La-dessus M. Bayle triom- malbs Chrisiianosnon licel persequi,Cest la difficulte
phe ; il met en forme le raisonnement preiendu de commune qu'on propose dans f ecole, et qu'oii tire dn
sainl Arigtisiin, il y donne une reiorsion en la per- preiiepte par Iequel il est defendti de rendre le mal
sonne d'iin eveque arien, qui demontre tres-bien par pour ie mal, coiniiie si ce precepte elait contraire a
un pareil raisonnement la justice des persecutions 1'autorite publique qui punit les mechants; et saint
que les catholiquesont souflertes de la parl des em- Augustin repond quirn ne pent pas se defendre par
pereurs Conslanlitiset Valens, el tout le grand eclat la contre les puissances eiablios de Dieu pour la
que fait M.Baylepour pousseraboul le saint docteur punilion des mechants , parce que ie preceple
est fonde sur des paroles qui sont du seul cru de M. de ne rendre point ie mal pour !e mal ne regarde
Duhois etetrangeres au texle el au sens du saint pas la conduile des princes et des magistrals, lors-
docteur. Pour repondre, dit-il, au syllogismede iivi- qifils agissenl en lanl que ministres de Dieu pour la
que arien, il faudra nier que ,.parce qriun empereurre- pnnition des mechants.
garde tine chqse commeun mal, il soil en droit de la Cesprit de critique, qui a souffert tanl d'eclipses
punir. He! qiii doule que saint Aoguslin ne nie aise- dans M. Bayle lorsquil composait son Commeutaire
ment une mauvaise propositionqui lui est fausseraent philosophique, semble vouloir rcpar.iilre. II nous
altribtiee par son traducleur? iliois en niant cela, comrounique sa ddcpuverte toucbant la sburce oii M.
ajoute-l-il, on met dans un lel disordre saint Auguslin, Bossuet a puise la demande quil fail a un de ses
etc. II n'y a que laire de mellre en desordre le saint dipcesains, en qyel endroit de 1'Ecriture les bereti-
Augusiin francais, il y est depuis quil a eie com- _n*P ques et les sehismatiques sont excepuSs du nombre
pose; pourlelalin, il ne recevra aucune atteinie. // de ces mallaiteurs conlre l.esquels saint Paul meme
faul, continue-t-il, que sainl Augustinchangesa propo- a arme"les princes ? Je n'aurais pourlant jamais pense;
siiion. II y en a bien d'autres a changer dans le saint qtfun homme dn caractere de M. Bossuet, qui avait
Augustin francais; mais la proposition dont il s'agit tant lu 1'Ecriture, eut besoin d'apprendre ailieurs ce
neserapoint changeedansle lalin,elle n'yfu( jamais. qui y esl ou ce qui n'y est point. Quoi quil en soit,
Le commeniateur, apres avoir lutte conlre M. Du- M. Bayleprelend d'abord qu'il n'etait pas necessaire
bois sous le nom de saint Augustin, revient a la vraie d'excepter les heretiques du nombre de ces malfai-
pensee du saint docieur (ce ifelait pas la peine de lui teurs : sans doute parce qu'a son avis c'est une ve"rit^
en atlribuer une aulre), et il lui reproche de suppo- connue et avotiee ile tout le inonde que le mal qui se
ser ce qui esl en question, savoir, que les donatistes fait directement, immediatement et uniquement con-
sont veritablement scbismatiqties. Ne favait-il pas tre Dieu, ne doit etre compte"pour rien par les cliefs
demontre mille et mille fois? Apres lant de coufe- de la socieie civile.
rences et de dispules, lant de lellres et d'ouvrages De plus, le commenlateur produit un passage qu'il
considerables oii la matiere avait eie epuisee, que assure etre tres-suffisant pour r^pondrea saint Au-
manquait-il a leur inslruction et a leur conviction? guslin et a M.Bossuet: Faitet du biend lous, mais prin-
Mais M. Bayle assure que si on eut allegue d'assez cipalementauxdomestiquesdelafoi(Gal,y\, 10) .Cerlai >
forles preuves, ils se seraientriunis au gros de Carbre nement M. Bayle neparlepasserieusement, et ce ifest
de bon gri. II n'a pas lieu de se faire plutot leur ga- . que pour ne pas demeurer tout a fait sans replique
rarit que de lous ceux generalemenl qui efrent sur quil allegue ce mot de saint Paul. N'est-ce point l,a
quelquedogroede la fbi, des mahometans memes, des C £ encore la dilficulte qu'on tire du preceple de la cha-
idolatres, des athees. Cest pourquoi, comme on sait rile envers le prochain, pour atlaquer le pouvoir
par expeiience quil n'y a poiut d'errants qui ne lien- qifont les magistrats de punir les malfaiteurs? Si ce
nenl souvent bon eonire tout ce qu'on peut leurdjre precepte, en lanl qu'adresse' aux parlicuiiers, or-
pour les deiromper, voila la cause de Dieu el de donne de faire du bien aux heretiqiies, n'ordonne-t-il
1'Eglise de Jesus-Christ qui, selon M. Bayle, est des- pas aussi de faire du bien aux brigands et a tous les
tiluee cfassez fortes raisons pour elablir le moindre autres malfaiteurs? Si en laut-qu'adresse aux princes
des dogmes orthodoxes. Sur ceprineipe, lorsqifapres etaux inagisirals il n'oblige point a epargner lesbri-
une dispute de religion, quelle qu'en soit la matiere, gands ni lous les autres malfaiteurs, pourquoi obli-
chaque parti persiste a soutenir son sentimeiit, le gerait-il a epa*gijer les hereiiques ?
commentateur conclut qu'on ne doit inquieier per- XXXIV.
sonne. Tel est le critique et fadversaire de saiui
Augustin. Soyons a. peu pres aussi courts que M. Bayle sut
Sa reputalion de grand, de profond et de bel es- cet article : Ne faut-il pas avoir perdu loute honie
prit est universellement eiablie. II a donc mauvaise,' pour refuser de se soumetire d ce que ia vtrili or-
lavoix de iempereur (S. Aug., epist. 105,
gracedefaire si souvent semblanl d'avoirla concep- donnepar
tion difficileet dure. Je ne comprendsrien, dit-il, dj alia* 166, ad Donaiist., cap. 2, n. 7) ? Tout ce que
ce que dit sainl Auguslin,que, quand tnemeon ne de- M. Bayle a a dire la-dessus, e'est que cela ne peut
vrait pas persiculer les mauvais chriiiens, on ne pour- s'appliquer qu'a un homme qui est persuade qu'elfec-
rail se difendre par td comre les puissances'itabliesde, . livement 1'empereur intiine les ordres de la verite.
Dieu pour la punilion des michants. En v6rile, dansi P * Mais n'esl-ce point assez que cet homme en doive
quelques siecles dici, ce sera un grand probleme sii eire persuade, et que par sa pure faute il n'en soit
le savant et fameux M. Bayle est fauteur du Com- pas persuade? Ne tient-il qifa s'enteter pour etre a
mentaire philosophiqne. D'un cote, Ies preuves qu'en, couvert de loute poursuiie et meme de toul blame?
apportent fauteur de sa Vie et fediteur du recueilI Quoi! ou niera sans piideur lout ce qu'on voudra, et
de ses divers ouvrages parailront demonsiratives "; oi) evitera jusqu'au repioche d'avoir perdu loute
d'un autre cbte aussi, la lecture du Commenlaire1 hoiile?
philosophique persuadera aux criliques que fautetir: xxxv.
ne savait pas le lalin; car, ne pouvant coinpiendres Jesuis encore a trouver quelque chose de raison-
la pensee de sainl Augustui dans la traduclion fran- nable dans les reponses du commentateur. Quelle
caise de ses lettres, il eiait comme forcc de consul- censure porte-t-il de ces paroles : Si c'esl le so n que
ter le texte latin, sil avait ete en etat de Penlendrei nous prenons de vousre.irer de ierreur el de la perdi-
par lui-meroe. A la preiniere vue son embarras au- lion qui rcnd voirehaine plus ardenle contrenous, pre-
rait cesse.il aurait relorme la miserable traductioni ne*-no«s-eno Dieu, qui fail aux pasteurs, dans fEcri-
de M. Dubois. lure, ce re. roche menaganl : Vous riavez pas fftii
Saini Augustins'objecto qu'il n'est pas permis aux: revenir ce qui iiait iyare, et vous riavez pas ili cher-
cbreiiens de persecuter les mechanis, et non pas; cher ce qui itaii perdu(Ezech., xsxiv, 4; S. Aug., ibid.,
qu'on ce doit pas persecuier menie les raauvais chre-- cap. k, n. 15)? Par ce discour» saint Auguslin repre
 '
Iu59 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 1010
gente aux donatisles que les evSques ne pouvaient, A on aurail cesse de le tourmenler. Peul-etreaussilau-
pas se dispenser de recourir a fautofite des princes, rait-on traiie en rebelle, el on avait droitde le punir
ponr faire rentrer dans Ie sein de 1'Eglise, hors du- de sa desobeissance a f Eglise. A plus forte raison
quelil n'ya point desalul, lousceuxquis'obstinaienS fobstinalion dans fheresie etdans ie schisme merite-
a demeurer dans le schisme; qu'ayant ce moyen entre t-elle de rudes chaliinenls.
les niains de retirer tant cfames de fegaremeni et XXXVII.
de la voie de perdition, ils se seraient rendus cou-
J'ai eu soin de souvent et dinculquer que
pables de ne pas femployer; qu'eh cela ils n'avaient les raisonnements repeier de saint Augustin lendent unique-
point eu d'aulres vues que de remplir leurs devoirs ment a justifier la charile des ev^ques qui ont solli-
et de ne point s'atlirer les jusles reproches que Dieu cile Ies lois contre Ies
fait dans la propheiie d'Ezechiel aux mauvais pas- blir le droit donatisies, et non pas a eia-
teurs. Quoi! parceque leprpphete Ezechieln'a point Je crois avoirque fempereur avait de porter ees lois.
en vue les donatistes, quil ne fait point menlion tant. En voicidemontrd plusieurs foisce poitit impor-
diieiesie et de schisme, ses paroles ne sont pas plus commece tiest nne nouvelle preuve : On sait biehque
la mauvaise volonte qui damne les
applicables a la question presenle qriaux intirets hommes, ii riyque a que la bonne volonti qui puisse les
du grand Mogol, et saint Augustin les aura citees mais iamour que nous devons avoir pour eua
mal &propos? Ainsi le preiend M..Bayle, qui, a celte sauver; nous de les abandonner d teur mauvaisevo-
occasion, parle de dragonner les avares et les im- lonti permel-il ? N'est-ci une cruauti que de leur laisser la
pudiques. Vaine declamation, qui sera refutee bride sur le cou?pas et ne faut-il pas, autanl que ion peut,
ailleurs.
XXXVI. B empecher les hommesde faire le mal, et les forcer d
fairele bien (S. Aug.,ibid.)1Le commentaleur repond
INeserai-je pas oblige du moins une seule fois de qu'on ne peut reussir a cela que par iinstruction et
ta en doute? Mais la coniraiiile lfest-
passer condamnation sur quelque raisonnement peu ellepersuasion.Qui fort souvent une cause du moins eioignee de
juste de saint Augusiin, que M. Bayle aura releve, pas
finstruction et de la persuasion ? Forcer a faire le
par exemple sur celui-ci: S'il ne faut forcer personne, bien, ajoule-t-il, est contradicloire. Maisforcerace qui
non pas ineme d faire le bien, souvenez-vous que ii-
piscopat est un bien, puisque 1'Apbtre le dit. Cepen- dispose, ce qui prepare, ce qui conduit a vouloir et
danl i/ y en a plusieurs d qui ion fait viotencepour de a faire le bien, ne fesl surement pas. II n'y a poiol
les obliger d faccepter. On les prend, on les emmene . ne mouvement dans fame qui,emp!oye avec sagesse,
par force, on les tient enfermis, jusqrid ce qiion leur M. Bayle puisse contribuer au changement de la volonte.
ait fail vouloir ce bien-la (S. Aug., episl. 175, alias ment est trop philosophe pour 1'avoir nie autre-
la necessile de soutenir une mauvaise
204, n. 2). M. Bayle appelle cela uneraison du vieux cause.que par
temps. Cesl-a-dire qu'a son avis, comme fusage XXXVIII.
n'est plus de faire des eveques malgre eux, il faudrait
abolir la mode de mettre en oeuvre ia voie de con- Saint Augustin continue ainsi: S'il faut loujours
trainle pour disposer lcs heieliques il devenir bons abandonner la mauvaise volonte d sa liberti naiurelle,
calboliques. Mais les quatre diflerences qui ne lui pourquoi tant de fliaux el d'aiguiltons si sensibles pour
permettent pasde condamner la conlrainte au regard (C forcer les Israililes, malgri leurs murmures et leur
de fepiscopat, Ioin de tonder une disparite qui fasse opinialrete, a"avancer vers la lerre de promission
reprouver la conlrainte auauregard de la profession (S. Aug., ibid., n. 5)? Ensuile le saint docleuf rap-
de la vraie foi, eiablissent contraire une disparite pelle les exemples de saint Paul, qui fut renverse
qui niontre que la coutume de conlraindre les here- par terre et aveugle pour etre converti; des peres.i
tiques est meiilcure que f auire, Aussi saint Augus- qui fEcriture ordonne d'employer les coups pour
lin conclut-il de ia sorte : Ccmbienest-il plus conve- dompter fopiniatrete de leurs enfants, et les faire
nable de vous arracher par force d'une erreur perni- entrer par force dans la bonne voie; des pasleurs qui
cieuse, a laquelle on ne saurait demeurer altache sans doivent courir apres les brebis egarees, et les cher-
etre ennemi de soi-meme! Examinons ces quatre cher quand elles sont perdues, etc. J'ai, dit M. Bayle,
difierences, el nous verrons qu'elles fournissent tant rifuti cela, que j'en suis las, Francliemenlil s'est
chacune un argument a minori ad majus, qui renforce lasse a ne rien faire. II a beau distinguer les actes
celui de saint Auguslin. pour lesquels la bonne volonle est requise, de ceux
1. Celui qu'on conlraignait d'elre iveque iiail per- ou il n'est pas besoin qu'elle ait part, afin de metlre
suadi que iipiscopat iiail une excellenlechose, laquelle au nombre des derniers ce que Dieu exigeait des
pourtant n'est point necessaire au salut; ainsi on ne Israelites par rapport a la conquele du pays de
lui aurait fail aucun lort en ne le contraignanl pas. Chanaan, et de decrier^jusqifau bout Ies comparai-
Mais si ceiui qifon contraint de se faire catholique sons de saint Augustin, il imposera aux personnes
est persuade que la religion cathriiique est mauvaise, qui ne lisent les lettres de saint Augustin qu'en fran-
il selrompe, parcequenon-seulementelleestbonne, cais, mais non pas aux autres.
inais encore necessaire au salut; par consequent on iU SiM.Dubois,entradiiisantle lextedusainldocietir,
lui ferait tort de ne pas essay.er a son egard une a supprime, pour faire sa cour atix jansenistes, des
conlrainle qtii fut capable de f amener a une persua- mots esseniiels,fal!ait-il tourner a la hontodusaintdoc-
sion voionlaire de la verile et de la necessite de teur une pure politesse envers des getis qui se disent
cette religion. seuls partisans de sa gloire? Ceux-ci ne veulent point
2. Ceiui qui refusait un ivechi ne le faisait quepar que la crainte puisse detourner du mal la volonte
modestie. Cesl une grande verlu, dont on pouvait le humaine, ni que Ies Jsraeiiies se soienl jamais abs-
laisser en possession. Mais celui qui refuse d'entrer lenus de faire mal. Saint Augustin assure expresse-
dans la vraie Eglise le fait par malice ou par igno- menl fun et faulre en cetendroil : Quare Israelitce
ratice; fune et fautre est un vice dont, par charite, recusanies el murmurantes tam duris flagellis a tnalo
on doh le deiivrer. prohibebantur, el ad terram promissionis competle-
5. La contrainle itait tres-propre a lever les scrupu- banlur? M. Dubois omet dans sa traduclion a malo
les d'un hommed qui la dilicatessede sa conscience prohibebaniur, et comme si des la ces mois eiaient
faisait redouler fepiscopat. N'est-elle pas propre a effaces de toutes les editions de saint Augusiin, le
dissiper les prejuges, bannir les passions, faire aper- commeritateur met bardiment au nombre des actes
cevoir et hair la seduction, qui reliennetit dans fhe- pour lesquels la bonne volonte ifest pas requise ce
resie et le schisme ? que Dieu exigeait des Israelites par rapport a la
4. Ceiuiqui se serail roidi d refuser un iveclii riau- conquete de la terre de Chanaan. II lire avantage
rait point iti poussi d bout, el apies quelquesinslances de l'omission inlideledu traducteur, quil prend poui
 1041 EXAMEN DES CRITIQUES DE BAYLE. 1042
ie silence de 1'auteur, et commesi les lettres latines Aportesici concernent 1'explication de ce mot' de
de saint Augustin etaient lettres closes pour lui, il l'Evangi!e : Contrains-les d'entrer (S. Aug., ibid.,
suppose que, de Taveu meme de ce Pere, les fleaux n. 10). Cest la matiere des deux premieres parties
donl Dieu afffigeait les Israelilesdans ledeserl avaient du Commentaire philosopliique, auxquelles M. Bayle
seulemenl pour fln de les faire marcher au combat, nousrenvoie-
el non pas de les rendre dignes de la victoire par le XL.
retrancliement de leurs murmures et de leurs des-
obeissanees. Si ion compare ce qriune seviriti eharitable leur fait
Apropos des prelendus disciples de saint Augustin, souffrir avecde les exces d quoi leur fureur les porle, on
ils doiveril souffrir aussi impaiiemment que M. Bayle riaura pas peine d voir qui sont les- perticuleurs
ia comparaison qui est tarit de fois' reiteree par le d'eux et de nous. lls le seraienl mlme d,notre igard
saintdocteur entre la contrainle donton.use envers sur cela; car quoi que ce soit qne des peres et des
les heretiques, et la violence que fu Jcsus-Christ a meres puissent faire pour ramener leurs enfanls d leurs
saint Paul. Celle comparaison est evidemment aussi devoirs..., celane se peul jamais appeler persicution ;
absurde que la trouve M. Bayle, si sainl Auguslin et au conlraire, des la que des enfanls viveni mal, ce
n'entend pas que la contrainledonton use erivers les sont eux qui persiculent leurs peres et leurs meres,
heretiques est loujours accompagnee d'une grace in- qmnd d'uilleurs ils ne se porteraient a aucunen.violence
terieure de Jesiis-Christ qui prepare Ies voies a fins- contre eux (S. Aug., epist. 89, aliasj 167, 2). De
truclion, qui jette les semences et les fondemeuts au. trois censures que M. Bayle fait de ce passage, la
moins eloignes de Ia conversion. Car tel est le rai- _" premiereest que la severite qni est appelee charita-
sonnement de saint Augustin : Ce fut un effet de la ble par saint Augustin ne devait pas envelopper/in-
bonte de Jesus-Cbrist que de renver-ser saint Paul et nocent avec le coupable, c'est-a-dii'e, ainsi que fen-
de faveugler pour le converlir; donc c'est un effet lend M. Bayle, fhereiique tranquille etpaisible avee
de la bonte des empereurs que de confisquer les liiereiique furieux et sanguinaire. II fallait doncque
biens des heieiiques, d'exiler leurs persomies, et de le comroentateur commenQatpar detruire ce que le
leur faire souffrir d'aulres maux semblables pour saint docteur dit un peu plus haut de ces hereliques
les convertir. tranquilles et paisibles, que quand ils n'auraient
La consequence ne peut etrelegitime qu'en suppo- point d'autre crime que celui du schismeet defhe-
sant que la grace qui est uecessaire ati changement resie, on ne laisserait pas d'eire bien fonde a lespu-
des cceurs ou aune disposition capable diimener ce nir pour cela : Et hocquidem adversus eos dicerem,
changemenf, ne manque jamais d'accompagner les quos solacaligo hcerelici errorisinvolveret, proquo sa-
mauvais traitemenls que fon fail aux hereiiques, crilegio posnas dignissimas luerent, nec lamen ulla
afin de les reduire a abandonner leurs erreurs. Cer- quemquamvioientainsania tmdere auderent.
tnnemeni on prouverait mal cetle consejuence en Uhe autre censure est qu'?7y ades rencontres oh
disant: La grace est jointe quelquefois et au regard les peres et les meres mirilenl le tilre de persicuteurs ;
de certaines ames privilegiees, a lsi vioierice dont on el, selonlesentiment du commentateur, c'estsurtout
use envers les heretiques, comme elle eiaii joinle a lorsquils itiquietent leurs enfants pour le fait de la
la violettce que Jesus-Christ fit a saint Paul; donc n Mais saint Augustin a raison de lfetre pas
la violence faite a saint Paul est un effet de Ia Iionle religion.
de cet avis, si les peres et les meres suivent la doc-
de JesuS-Chrisi, la violence dont oh ustfenvers toute C trine de PEglise, et que les enfanls donneni dansje
une seCie diieieiiques, sans en excepter aucun, ni parti de ferreur. Le question sur le droit [de con-
des chefs ni de la multitude, est un elfet de la cha- traindre est en ce cas la meme, soit dans les familles
rite des empereurs. - -
pSrticulieres,, soii dansun Etat. Aussi cet exemple
Yoilkneanmoiiis comme saint Augustin raisonne- n'est-il pas allegue par saint Augustin pour faire
rait dans fbypoihese janseiiiste. - voir la justice des peines decern6es par les erape-
U ne faut pas Oubiier une insigne calomnie de reurs conlre les donatistes, mais seulement pour
M. Bayle conlre saint Augustin. 11 reproche a ee faire sentir quece sontdes chatiments paternels.
Pere de dire que le fracas etait necessaire a Jesus- La troisieme censure regarde le motde persiculion
Chrisl potir operer la conversion de saint Paul. Cest et de persecuteur, que saint Augustin ne veut pas
veriiablemenl une pure calomnie, dont le mot ii a qtfon puisse prendre en bonne part, quoique lui-
fallu, qui est de M. Dubois, et non pas de saint Au- nieme il ait deroge a cetle regle plus d'une fojs. J'ai
gustin, est tout le fondement. Le reste de cet ar- femarque qtfil ne 1'a-fait que dans les endroits ou
ticle est refute aillenrs , ou ne merite pas de re- il etait necessaire quil se conformataux expressions
ponse. de 1'Ecriture dont il appuyait ses raisonriements,
XXXIX. De toul ceci on jugera si M. Bayle a eu lieu de sa
Les paroles de sainl Auguslin que M. Bayle rap- vanter tfavoir bien relance sainl Augusliri.

Examen des efforls que fait M. Baylepour ditruire 1'objection que saint Augustin fait aux
paiens au sujet de la mort de Lucrdce.
A farticle de LUCRECE, M. Bayle, qui se plait a D Elles les eussent obliges a punif un Piomme qui au-
lonner cause gagnee aux infidples, aux heretiques, a rait lue Lucrece : vous seriez donc obliges, continue-
tous les ennemis de la religion qui ont ete combaltus t-il, a la punir, si on faccusait devant vous de ce
par les saints Peres, rapporte et vante utie ob- qu'elle s'est tuee? Que si vous repondez quil n'est
jectiou que saint Augustin fait aux paiens sur la pas possible de la punir, vu qu'elle n'est point pre-
mort de Lucrecej comrae une des plus raisonnables, serne, pourquoi ornez-vous de tant d'eioges la ineur-
et il s'efforee de mpntrer qu'elje est mauvaise. Le triere d'une personne vertueuse? Cest ainsi que
saint docteur dit que se luer soi-merae est un crirae, M. Bayle expose fobjection de saint Augustin. Mais
cl i! fortifie son argument par les eloges qu'on don^- voyons le texte : Sed quid est hoc quod in eam gravius
nait h Lucrece. U raisonne ad hominem eonlre les vindicatur, quce adulterium non admisil? Nam ilte
paiens, et leur allegue les lois de leurs tribuuaux. patria cum patre pitlsus est : hcec summq est mactata.
 £045 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 1044
mpplie.io. Si rionest illa impUdicilia,qua invita oppri- A bataille de Cannes, se fut rendu a Annibal, ou qtfil
rmlur, nori esl hcecjustilia, qua casta punilur. Vos se fut iue, Roriie qui le remercia de n'avoir pas de-
appello, leges judicesqne Romani. Nempepost perpe- sespe"rede la republique, n'eut-el!e pas ete egalement
trala facinora, nec quemquam sceleslum indemnatum trahie? Que le grand Camillese fut lue au lieu d'aller
impune voluistis occidi. Si ergo ad vestrumjudicium en exil, n'eut-il pas,ete coupable de la prise du Ca-
quisquam deferrel hoc crinien, vobisqueprobarelur, pitole par les Gaulois, qui sans lui s'en seraient ren-
non solum indemnalam, verum eliam caslam et inno- dus maitres? Combien de liberaieurs vous a peut-
ientem initrfeclam esse mulierem, nonne eum qxiiid etre enleves cette furieuse sagesse qni fait les homi-
fccisset sevetitale congrua plecterelis? Hoc fecit illa cides d'eux-memes? Si, au lien de fhonorer, vous y
Lucretia, illa, illa sic prmdicaia Lucrelia innocenleiii, aviez atlache plus de bonte qifa la vie la p!tis dere-
casiam, vim perpessam Lucreliam insuper inieremit, glee, et- que la crainte de ceite honte vous eut con-
Proferle senlenlianii Quod si propierea non poteslis, serve seulement la courtisane Fulvie, qui decouvrit
quia nonndstat qiiam punire possilis, cur inierfeclri- la conjuration de Catilina, n'auriez-vous pas raison
cem innocenlis el castw lanta prmdicatione laudalis de justilier par cet exeniple 1'infamie dortlvous au-
(S. Au<jfMS(., lib. i de Civ. Dei, cap. 19)? riez couvert la mort de Lticrece?
N'en deplaise a M. Bayle, i) dissimule totite la Voici la forte instance que M. Bayle rael dans la
force du raisonnement de saint Angustin, laquelle bouche des magisliats romaius, et quil estime de-
est conlenuc dans ce principe : Nec quemquam sce- voir pousser a bout toute la suffisance de saint Au-
tesltim indemnalum impune voluislisoccidi: Vousn'a- gustin : i La nation que vous regardez comme le
vez pas voulu qu'un scelerat meine put etre impune- jj peuple favori du vrai Dieu ne b'ame poini Saiil, son
mem mis a mort, k molns quil ifeut ete condamne * premier roi, Jiin des plus vaillants princes de son
dans les formes par les juges depositaires defauto- siecle, d'avoir prevenu en se luam le deplaisir de
rite publique. tomber entre les mains de son viclorieux. Son suc-
Cela pose\ voyons si, comme M< Bayle Tassure, cesseur, 1'un de vos plus grands prophetes, ne laissa
lesmagisiraisroniains, que saint Augustin apostro- pas de lui donner de tres-grands eioges. Les livres
pbe et qifil demande pour juges de la question, de cetle meme nalion ne donneni-ils pas des louati-
1'eussent aisement desabuse, en lui faisant voir que gesa un brave qui avait imite faclion du roi Saiil?
les lois qui ne donnaient nulle aulorite aux particu- Et apres eela venez-nous dire : Tout homme qui au-
liers sur la vie les uns des autres, n'biaient point a rait lue Lucrece serait punissable; elle festdonc de
chaque personne le privilege de disposer de sa pro- s'elre luee. Apprenez a mieux raisonner. » M. Bayle
pre vie. Quoi donc!;eut repondu saini Augustin', choque ici Ia vraisemblance; 1'urbanite romaine
parce que *os lois, ne pouvant punir ceux qui se n'aurait pas permis a ces magistrats de dire a saint
"tueraient, lfont pas expressement defendu qu'on se Augustin, Apprenez a mieux raisonner.
tnat, vpus dites qu'elles n'blenl point a chaque per- Qiioi quilen soit, ce Pere leur aurait replique :
sonne le privilege de disposer de sa propre vie? He ! Et vous, apprenez ce que c'est que le royaume de
he sulfit-il pas qu'elles supposent que personne n'a Dieu, vous me failes naitre foccasion de vous fen-
le privilege de disposer de sa propre vie? seigner. Il esl un Seigneur souverain, premier priti-
Car pourquoi, je vous prie, ne vouiez-vous pas cipe el derniere fin de toules choses, createur des
qtfun sceieiat meme puisse elre impunement mis a iiommes et seul arbilre de leur vie-; ils ne 1'ont re-
mort, a moins quil ifaileie condamne daits les for- (G cue que de fti, elle n'est que pour lui, elle ifappar-
mes par les juges depositaires de fautorite publi- tienl.et ne doit etre sacriliee qu'a lui, Atteniifau re-
<que?N'estce point a cause que la vie de chaque ci- pos et a la paix de toute socieie legitime, dont il est
toyen appartienta la republique, et que par conse- le Pere, il a communique a ceux qui gouvernent les
quent c'est a la reptiblique seule qif il convient d'cn Etats une autorite subalterne et depetidante de ia
disposer, el de pronoiicer sil est expedient de re- sienne, a laquelle il a attache le droil du glaive pour
tranclier ce membre pour le bien de louL le corps? la terreur des niechants, Mais personne ne doit at-
Toul homiue qui perit esl un bon ou un mativais tenler sur soi-meme sans 1'ordre ou la permission de
eitoyen; sil est un bon citoyen, sa mort est pour la ce Maitre supreme, 'i qui la vie de chaque horame
republique une perte donl fauteur est coupable, appartieni. Ceite verite n'a poijit ete inconnue aux
que! quil soit, ou lui-meme ou nn antre. Sil esl un sages de la Grece ni aux vbtres: lisez leursecrits, ils
. mauvais ciloyen, sa mort ne biisse pas d'inl6resser la vous apprendront que c'est un crime a fhonime de.
republique; et quel qu'en soit fauteur, lui-meine ou quitter ce monde sans fordre de Dieu qui fa fait
un autre, il a commis un atlentat contre le droit qtte naitre, comme c'est un crime a un soldat de quitter
la republique avait de juger si ce citoyeh eiait assez son poste sans fordre du coinimuidant qui fa place:
mauvais pour s'en detaire, conlre le droit qifeile Velatque Pylhagoras injussu imperaloris, id est Dei,
avait de le corriger et d'en tirer ensuite quelque de prcesidio et slalione vitce decedere (Cic, de Sene-
utilite. clule, n. 75).
Mais,repliquentIesmagislratsromains,queM.Bayle En effet, la raison naturelle, qui assure le droit des
faitparler: dgnorez-votisfadrairaiionqu'ona loujours •." juges el des roagistrals sur la vie de ceux qui sont
eue pour les Catoo, pour les Brutus el les Cassius, coupables des grands crimes, dicte a tous les hommes
et pour tant d'autiesillustresRoniainsquionlprefere que nul n'a le merae droit sur la sienne, parce que
la mort a unevie qui les eul rendus temoins de fdp- personne h'est son maitre. Ainsi, quoique Dieu puisse
pression de la liberte, ou qut les eut exposes a la exiger ou permellre quefarret nous prelions notre minis-
discreiioii de Imrs ennemis ou a un etat languis- lere a fexecutipn de de mort quil aurait
sant, i etc ? porte contre nous, il est manifeste que nous devons
Celte declamation ifest pas capable de fermer Ia etre assures pour cela de sa volonte par une revela-
bouche a saint Augusiitif Lib. i deCivit. Dei, cap. 25); lion exlraordinaire et bien marquee. Dites, si vous
elje puis le faire repbndre de la sorte : Au licu de osez, que Lucreee S'est donne la mort par fordre ct
1'admiration, ces moris fastueuses ne meritent qiie la pefmission de vos dieux, j'attaquerai la vanite de
la honte et finfamie; ne i'ai-je pas bien prouve a cette allegation en demoiitrain la vauiie de vos dieux,
fegard de celle de Caton? Elles doivent etre rcgar^ ei vous verrez si j'ai appfisle abrave raisonner.
dees comme de veritables trahisons de ces faux bra^ Pour nioj i'ose dire que Razias ne disposa
ves envers leur patiie, qui seiile avait le doimiine poini de sa vie; il obeit seulement a la volonte de
legilime des jours qu'i!s se sonl fetranches el quils Dieu, qui lui inspirail d'eire finstrtiment du sacrilice
ewieni ohliges de se.conserver pourelle, parcequil qui! lui demandait dans des conjonctures Pu un
n'etait,pas absoluinent impossible quils eussenl en- grand exemple de fhorreur que meritaienl lidolatrie
core fbccasion de la servir. Que Varron, apfes la et les idolalres etait necessaire. Aussi expifa-t-il eii
 104S EXAMENDES CRITIQUES DE BAYLE. 10«5
aitestant que Dieu setil etait maitre de la vie des k Faut-il tant demander,pourquois'est-il pendu,
hommes : Invocans dominatoremvitte el spiriius (II Ce maraud,,cevoleursi digne du supplice?
Croit-onquil lui fut dSfendu
Mach., xiv, 46). De faire ua acte dejustice.
Au regard de Safll, je n'ai pas besoin de recourir
a une pareille inspiraiion, puisque la gloire de sa II y a du vrai dans le plaisant de cetle pensee
mort est ineerlaine et bien dispulee. Son successeur, el elle fait sentir la juslesse du raisonnement de
diles-vous, l'on de nos plus grands prophetes, lui a «aint Augustin. Pour fair voir que ce Pere 11'avait
donne apres sa mort de tres-grands eioges. II fallait pas examine assez diligemraent la cause de Lucrece,
ajouter, pour rendre celte preuve solide : Et ilsavait il ne suffil pas de dire que son argument prouve
certainement que ce pvince s'eiait lue lui-meme trop, il faul le montrer un peu mieux que par la
quand il lui donnait ces eioges. Mais David ne faisait 'comparaison dont M. Bayle se sert.
que recevoir les premieres nouvelles de Ia defaite II suppose une dame tres-chaste, qui, dans un cas
et de ia morl de Saul par 1'avisd'un Amalecite qu'il a peu pres semblable, ne se serait pas tuee, mais
fit mourir sur-le-champ, pour s'etre vante qifa la aurait concu un si grand chagrin, qu'elle conlractat
priere de ce inalheureux roi il 1'avait mis a mort; une maladie mortelle, et enfin qu'elle mourut; et il
David avait donc appris tout au plus que Saul avait pretend que si nous suivons le dilemme de saint
conlribue a sa morl en priant 1'Amalecite de ia lui Augustin, tout ce qui serait donne de louanges a son
procurer. Sur quoi je fais ce raisonnement: David affiiction serait ble a sa chastete: Si pudica, cur mor-
n'a pu louer Saiil de s'etre tue lui-meme, mais seule- tua ? comme si son affliction prouvait qu'elle ne ful
ment de s'etre fait luer par un Amalecite; or, il ne pns chaste. II n'y pense pas, ii lfentend pas le di-
f a pas loue de cela; car, ou il croyait veritable cette " lemme de saint Auguslin; il croit que le saint doc-
circonstance de Ia mort de Saul, quil avait prie un teur raisonne ainsi : Si Lucrece etait chaste, elle
Amalecite de le tuer, ou il ne la croyait pas veiitable: n'a pas pu se tuer, ou si elle a pu se tuer.elle n'elait
s'il ne la croyait pas verilable, donc il o'a pas loue pas chaste. L'absurdile de ce raisonnemeut est en
Saui de s'elre fait luer par un Amalecite; sil la effet tres-sensibie par la comparaison de faulre
croyait veritable, il ne l'a pas anprouvee, puisquil a ' dame, de qui il faudrait dire, en suivant le dilemme
puni de mort 1'Amalecile. En effet, ii y a contradic- de saint Augustin : Si elle eiait ^haste, elle n'a pu
tion de juger Saiil digne de louange pour s'etre fait s'affliger, ou si elle a pti s'afffiger elle 11'etaitpas
tuer.par un Amaleehe, et de juger en tneme lemps chaste. Mais saint Auguslin raisonne auttement,
1'Alnalecitedigne de mort poiir avoir tue Saul a sa et voici ce quil veut dire : Si Lucrece etail chasles
priere et par son commandement. elle n'a pas dti se luer, il n'etait pas raisonnahle
M. Bayle, que je suis pied a pied, met ici fin a sa qu'elle se tuat; ou si elle a du se tuer, s'il etail
prosopopee; imilons-le. et examinons plus simple» raisonnable qu'elle se luat, elle n'etait pas chaste.
menl la- critique qifil fait de ce dilemme de saint Ce dilemme n'est plus applicable Ji fautre dame,
Augustin : Ila hceccausa ex utroque latere coarctalur, parce qifon suppose que Lucrece se lua librement,,
ut si extenualur homicidium, adulterium confirmelur; au lieu qu'on doit supposer que le chagrin de 1'autre
si purgalur adulterium, homicidium cumulelur : nec dame n'elait pas entierement libre, afin quil fut
omtiinoinvenilur exilus, ubi dicitur: Si adullera, cur une preuve de sa chasteie. Car si on le suppose
taudata? si pudica, cur occisa? II preiend qu'on ne libre, M. Bayle ne pourra pas se dispenser d'ap-
peut attenuer f homicide de cettedamesans aggravef £ prouver ce raisonnemenl-: Si elle eiait cliaste, elle
son aduliere, ni attenuer son adullere sans aggraver n'a pas du s'affliger, il ifelail pas raisonnahle
son homicide. N'a-t-il pas raison ? I! a prouve par qu'elle s'affligeat; ou si elle a dtt s'affliger, sil etait
son argument ad hominemque .personne n'a droit raisonnahle qifelle s'affligeat, elle n'etail pas chaste.
de se tuer, et il ajoute qtfun innocent a encore M. Bayle refuserait-il son approbation a un. raisonne-
moins ee drbit quiin coupable; que s'il eiail permis ment qui est fonde sur les principes de morale que
de se luer, cet affreux privilege conviendrait plutbt M. Descartes, pour qui il a quelque estime, eiablit
aux scelerats qu'aux personnes verlueuses. Cela me dans ses lettres a la princesse Elisaheth, oii il en-
fait ressouvenir d'une epigrarome que j'ai lue quelque seigne qu'on ne s'afflige raisoiinablement que diin
part; raal arrive par sa faute (Letlres 4 et 6).

Examen de Vendroit qui a donne" a M. Bayle Voccasion de dire que saint Augusiin a-4ti
plus heureux que sage.
A fariicle de ROKARICS, qui est un des endroils ou. D lenait, el qui sont incompatibles avec farae des beles:
M.Bayle raisonne beaucoup, el ou la plupart de Ses 1° que ce2°qui n'ale jamaisnoble peclie ne peul point souffiir
raisonnements sont plus dangereux que jusles, il le mal; que plus ne peut avoir pour sa
cntreprend de faire voir que fopinion de M.Descartes fln legitirae le moins noble; 5° quecequi est spi-
sur fame des betes est tres-avanlageuse a la vraie rittiel est immortel.
foi, au regard des ulilites theologiques, qu'elle re- M. Bayle ne s'arreie point. au troisieme principe,
pand, dit-il, sur plusieurs principes importanls, que parce que,saint selon lui, quoi qtfen dise le P. Male-
fon ne saurait soulenir avec force des qu'on admet brancjie, Augustin a cru que 1'ame des betes
que les beles ont une ame sensilive. 11reconnaitque etait corporelle. Cependant, pour refuter le P. Male-
sainl Angusiin a eie de ce dernier senfimenl et quil branche sur ce point, M. Bayle cile a la marge deux
a admis ces principes; d'oii il conclul que si le saint ouvrages qui iie sont point de sainl Auguslin, savoir,
docteur ne s'est pas mal trouve de ces deux choses, le livre de la Connaissance de la veritable vie, et le
qui evidemment ne peuvent pas s'accorder ensemble, livre de 1'Esprit el de faine. II ne laisse pas d'avoir
il a dte plus heureux que sage. Pour verifier cette raison, ce nie semble, et si la chose eu valait la
contradiction de saiut Augustin avee lui-meme, il peine, je crois qu'on prouverait aisement, par des
emprunte d'Ambroise Victor (a) etdu P. Malebranche lemoignages non suspects, que le saint docteur a
1'echanlillon des principes que saint Augustin sou- cru fame des betes corporelle. Cest donc M. Bayle
(a) AmbroiseVictorest le nom snppose d'un pretre de fOratoire nomme Andre Martin.
 1047 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 1048
lui-meme qui est ici plus heureux que sage. Quant A Saint Augustin n'en demeure pas la, il defend en-
a saint Augustin, est-il bien sur quil ait admis le suile la divine providence meme en ce qui concerne
premier des principes en questibn, tel que Baius, les douleurs et les Iravaux des betes. Quomijnamisli
Janseiiius, Ambroise Victor, le P. Malebranche et calumniosi et talium quceslionumnon sludiosissimi
M. Bayle Ientendent? II ne faut pas s'en fier a leur examinalores, sed loquacissimi venljilalores,etiam de
parole, ni a Jeur maniere dinlerpreter saint Au- pecorumdoloribuset laboribussolent tninus eruditorum
gustiu. Ce qui n'a jamais peche ne peut point souffrir sollicilare fidem, cum dicunl: Quid etiam pecora vel
le mal eternellement; ce qui n'a jamais peche ne meruerunt mali, ut tania paliantur incommoda, vel
peut point souffrirle mal dont il a droit d'etre exempt: speranl boni, quia tantis exefcenturincommodis?Sed
voila qui est exaclement vrai, voila quelle est la pensee htec dicunt vel setitiunt, quia inijuissime de rebus
de saint Augustin, et rien plus. exislimant, etc (lbid.,n. 69).Cesparo!es contiennent
, Pour toute preuve de ce que j'avance, ne suffit-il clairement la negation de ce principe : Ce qui ria
point d'alleguer que saus cela le saint docteur serait jamais pichi ne peutpoint souffrir ie mal, et saint
entre en contradiction avec lui-meme, conlradiction Augustin en reconnait la faussete par fexemple
si sensible, que c'e.st un prodige non-seulement qu'il meme des betes; qu'eiait-il besoin que M. Bayle
ne.Pait point apercue lui-mSme au premier aspect prit le soin de la lui faire senlir, et quil deployat
d'un animal souffrant en sa presenCe, mais surtout son talent de raisonner pour contraindre le saint
que les peiagiens n'y aient pas pris garde, et ne la docteur par Ia force de la consequence a convenir
lui aient pas reprochee? Nous sommes assez bons de ce quil a%enseigne en termes expres ?
dans fecole pour nous payer d'un tel arguroent, qui „** Mais comment'Jansenius se tire-t-il d'affaire ? II
«'estpas, je favoue, si neufquece trait cavaiier: est bien embarrasse. Et d'abord il passe sous silence
saint Augustin a eie plus heureux que sage. 1'objectionque fournit le sentiment de saini Augus-
Mais M. Bayle a-l-il concu corabien & ce sujet tin sur fame et les fcouffrancesdes betes, contre fo-
saint Auguslin a ete plus heureux que sage? Non pinion qui lui est aitribuee toucbant les souffrances
apparemment; il a ignore une contradiction plus des petiis enfants, lorsque ce Pere s'en sert pour
grande et plus eiiorme, danslaquelle lesaintdocteur prouver Ie peche origine!. II n'a imagine aucune
est lombe, sil- a cru sans aucune modification ni couleur propre a reveiir une mauvaise defaite qui
restriction que ce qui n'a jamais peche ne peut point servit a eluder une si grande difficulte. Descartes
souflrir le mal. M. Bayle se contente de lui parler n'etait pas encore venu. Sans cela Jans6nius ifaurait
ainsi : Vous raisonnez mal quand vous diles : Les pus balance a dire que saint Augustin croyait la
pelils enfants endurent du mal et meurent, ils sont forme substantielle materielle au terops quil dispu-
donc criminels; car vous supposez un principe faux taitavec les manicheens, et qifil tenaitpour la ma-
et dementi par la condiiion des beies, savoir, que chine quand il combattait les pelagiens.
ce qui n'a point peche ne peut souffrir le mal. II y Ce quil repond a fautre objection n'est pas de
avait de quoi relancer bien plus fortement le saint meilleur aloi. II pretend que Ie saint docleur, en at-
docteur en lui disant: Avez-vous oublie que vous- laquant les pelagiens, a corrige les imprudentes
meme vous avez prouve que les petits enfants peuvent paroles qui lui etaient echappees lorsquil refu-
endurer le mal et mourir sans etre criminels? et tait les manicheens : ld quod incautius fuderat
qu'ii eelle occasion vous avez' fait voir aussi que les emendavit, quil s'est reproche sa bevue, hallucina-
beles, quoique incapables de pecber, sont neanmoins Q tionemsuam redarguit, qu'il est sorli de ia reverie ou
jusiement accablees de travaux et livrees a loules il etait lombe , instar somnii fuit (Jans., lom. II,
sorles de souffrances? lib. iii, de Sialu nat. purce, cap. 19). Je tiens
En effet, lorsque saint Augustin enlreprend de M. Bayle en flagrant deiit: il est plagiaire, il a pille
demontrer aux manicbeens la justice des maux en cet endroit la pensfie de Jansenius, quil a tournee
qu'endurent les petils enfanls, il ne suppose que un peu plus agreablement, en disant que saint Au-
des principes qui ne lui soieut pas dispuies par ces gustin a ete plus heureux que sage.
hereiiques. Cest pourquoi il ne fait aucune mention Au reste, devinez, si vous le pouvez, sur quel fon-
du pecbe originel, quils refusaient d'admettre; ii ne dement Jansenius a avance que le sainl docieur avait
marque pas le moins du monde que les iniseres vari6 par rapport aux souffraneesdes petits enfanls,
de fenlance fussent la peine de quelque peche: et qtfapres avoir cru quils souffriraienl justement,
il raisonne dans fhypolliese de finnocence, et il croit quand meme on Ies supposerait sans peclie, il avait
assez bien defendre la divine providence conlre ses embrasse le sentiment contraire. Vous n'en viendriez
caloiuniateurs malhabiles, ainsi quil les appelle, jamais a bout, il faut vous le dire. Saint Augustin
en disanl que les douleurs el la mort sontdes maux declare dans une de ses lettres que la maniere donl
passagers, qu'a fegard de ceux qui les eprouvent il a justilie la divine providence contre les mani-
dans le bas age, elles seront un jour comme si elles cheens ne suffit point pour convaincre les pelagieus.
n'avaient jamaiseie; quepar consequent Dieu n'eiait II s'agissait de repondre a la meme objection, que Ies
pas oblige de les epargner aux pelits enfants, quand uns et les autres liraient de forigine de 1'ame. Ce
ineine eiles ne pourraient leur etre utiles, parce "n n'etail.pas une difiiculte considerable de la part des
qu'elles peuvent servir a rendre nieilleurs leurs nianicheens, parce quil n'etait pas necessaire de
parents etieurs proches qui sont temoins de leurs prendre parlidesurleur forigine de fame, et que, n'elant
souffrances : Cur isla non ftant, quando, cum iransie- pas question prouver le peche originel, le but
rinl, pro non factis erunt, in quibus facta sunt; piopler de la coiitroverse etait de d^fendre la justice et ia
quos aulem facla sunl, aul meliores erunt, etc. (Lib. bonte de soit Dieu, soit que les hommes naquissent in-
III de Lib. Arb., cap. 25, n. 68). nocents, quils apportassent au roonde quelque
De plus il ajoute : Qui sait quelle recompense peche que leur 3uie erit coulracte dans leur naissance
Dieu reserve aux pelils enfants, dont les souffrances ouauparavant. Avecles pelagiens,au contraire, c'etait
amollissentla dureteduco3ur,exercent la foi, donnent une necessite de determiner le verilable etat des
lieu a la charite compatissante des personnes avan- choses; il lfetait pas permis de faire ahstraction du
cees.en age? Quis auiem novit quid panulis, de quo- peche originel, il fallait montrer que fame, au mo-
rum crucialibusduritia tnajorum coniunditur, aul{exer- ment de sa creation, se trouve souillee diine lache
ceiur ftdes, aul misericordia probatur in secreto qui la rend digne de passer par toutes les miseres
judiciorum suoruni boncecompemalionisreservet Seus qui sont roainienanl attachees a la vie buroaine. La
(Ibid.)l 11ne manque pas de faire ressouvenir son transfusion de ce pecbe et de cette tache etait extre-
Jecteur quil fatil entendre lout cela dans fhypothese mement difiicile a expliquer, et il s'agissait de 1'eia-
de finnoceiice. Qnt quamquam nihil recle fecerint, biir pour justilier .les miseres des petits enfanis.
tamen nec veccanlesaiiquiil isla perpessi sunl (Ibid.). Voilace que Jausenjus prentj pour une retractation,
1049 EXAMEN DES CRITIQUES DE BAYLE. 1050
pour un changeraent d'opinion. Sedmihi cum ad eas pm- A manicheens par fautorite' des Ecritures et en sup-
nas venlum est parvulorum, magnis, crede, coar- posanl fetat present des choses, et que ponr pren-
ctor angustiis, nec quid respondeam prorsus invenio : dre son avantage, il eiait le plus souvent force de
non sotum eas pcenas dico quas habet post hanc vilam recourir a la pure raison et de fexercer sur diffe-
illa damnalio quo necesseest trahantur, si de corpore rentes hypotheses quil imaginait. Au lieu que pour
exierihtsine Christianmgraticesacramento,sedeasipsas refuter fes peiagiens le saint docteur etait oblige de
qucein hac vita dolentibus nobis versanlur anle oculos s'arreter a fetat present des choses, parce quil
(Epist. 166, ad Hieron., otim 28, cap. 6, n. 16). s'agissail de leur faire confesser le-dogmc du p^che
Admirez !e raisonnement de Jansenius : saint Au- originel; et contre eux les preuves de 1'Ecriture,
gustin aulrefois en dispuiant contre les manicheens lant de 1'Ancien que du Nouveau Testament, avaient
n'eiait pas embarrasse au snjet des souffrances et toute leur force : cette remarque est de saint Au-
des miseres <le fenlVince,maintenanl, en dispulatit gustin meme : Qute dispulalio conira Manichceosha-
contre les peiagiens, ilest embarrasse, donc i). sere- benda est, qui non accipiunt Scripturas sanclas Ve-
tracte, et il abandonne corame fausse Topinion qu'il teris Inslrumenti, in quibuslilteris
originale peccatum nar-
avait soutenue. ratur , et quidquid inde in apostolicis legitur,
Saint Augustin serait hien surpris de ce raisonne- delestabili impudentia immissum fuisse contendunt a
ihent, surlout s'il voyait Jansenius rapporter un se- corruptoribus Scripturarum, tanquam non fueril ab
cond texte de sa meme leltre qui sert de coromen- aposlolis dicium. Conlra Pelagianos autem hoc defen-
taire au premier, et verifie 1'exposition que je viens dendum est, quod ulraque Scriptura commendat,quam
de faire. Ego quidem non de inqeniis, sed sallem de j> se accipere profilenlur (Lib. i Relract.,cap. 9,in fine).
poenisparvulorum, quas in hac vila patiunlur, dixi ali- Ainsi le saint docteur a prouve contre les peia-
quid in libris illis de Libero Arbitrio, quod quale giens que les souffrances des petits enfants etaient
sit, et cur mihi in ista quam habemusin manibus justes, parce qifelles eiatenl la peine du peche, et il
qucestionenon sufjiciat, inlimabo, el eum de terlio libro a prouve contre les manicheens que ces memes souf-
locum decerplum his litleris inseram (Ibid., cap. 7, frances elaient justes, soit qifelles fussent r soit
n. 17). Tous les jansenistes , a fexemple de leur qu'elles ne fussent pas la peine du peche. Et cette
maitre, par une espece d'enchantement, Iisent ces doctrine qifil a soutenue conlre les manicheens,
mols, ln ista quam habemus in manibus quceslione, non-seulement il ne l'a jamais retractee, mais il fa
comme sils eiaient ecrits en une languc qui leur frit conlir.mee dans ses derniers ouvrages, a la vi.ie des
inconnue; leurs yeux voient des (ermes qui ont ce pelagiens et des semi-peiagiens, sans craindre quils
sens : « Ce que j'ai dit dans le troisieme livre du lui reprocbassent de s'etre contredil. Car qui oserait
Libre Arbilre ne suffit point pour la queslion pre- nier que ce quil a assure touchant la concupiscence
senie que j'ai a trailer contre les pelagiens; > et lenr et fignorance doive elre e"galement entendu des mi-
esprit ne voit qoe cette proposilion generale : Ce seres aitachees a 1'enfance de fhomrae? J'ai cru,
que j'ai dil dans le troisieine livre du Libre Arbilre ne dit-il, devoir reiuter de lelle sorte les manicheens,
suffu point; cela est miraculeux. qne, soil qu'elles fussent la peine du peche originel
Jansenius appuie beaucoup sur !es paroles sui- dans les petits enfants, soit qu'elles ne le fussent
vanles : JVimcvero unam volo si possum ralione recta pas, elles ne servissent pas neanmoins de fondement
eligere ex omnibus, el proplerea hujus ipsius de qua C a ferreur qui compose fhomme du meiange de deux
nunc agimus defensionemin liis qucecommetnoravide natures, 1'unebonne et fautre mauvaise: Quiacontra
illo libro verbis meis alienlius inluens validam firmam- quos mea dirigebalur oratio, sic mihi visi sunl refel-
que non video (Ibid., cap. 6, n. 19). Saint Augustin lendi, ut sive essel pozna peccati originalis in parvu-
dit qui! veut enfin s'altacher a une des quatre opi- lis, quod veritas habet, sive non esset, quod noniiulli
nions quil avait proposees sur 1'origine de 1'ame errantes opinanlur, nullo modo lamen quam Mani-
dans le troisieme livre du Libre Arbilre; et, qu'a ce chceorum error inducit, duarum nalurarum boni sci-
dessein, considerant avec altenlion la maniere dont licet el mali permixlio crederetur (Ibid.).
il avait defendu Ia justice diviue dans liiypothese de Jusquici j'ai encheri sur la conlradiction preien-
la creation des ames au momeni que les corps etaient due qui a fait dire a M. Bayle que saint Augustin a
formds, il ne trouvait poinl solide la priucipale raison eie plus heureux que sage, mais en roe reservant de
dont il s'eiait servi alors. En quel sens ne la trou- montrer que le saiut docleur n'a nulle part enseigne
vait-il point solide? par rapport a la question pre- le principe, Ce qui n'a jamais peche ne peut point
sente, quil failait -irailer conire les pelaglens, en souffrir le mal, au sens que fentendent Baiiis, Jan-
raisonnant sur le verilable etat des choses, en sup- senius, Ambroise Victor, Malebranche et Bayle.
posanl le peche originel. Avant que d'enlrer en preuves la-dessus, voyons si,
Cette raison etait que Dieu, dans le secret de ses conitne fassure M. Bayle, c'est un principe de la
jugements, reserve quelque recompense aux pelits derniere evidence, et qui ccnle des idees que nous
enfanls, pour les dedommager de ce quils auront avons de la justice et de la bonte de Dieu. Cela se-
souffert. Cette preuve, comme Ie remarque saint rait bien facheux pour la religion; car, a rooins que
Augustin, ne pouvait veritablement convenir qu'aux D la proposition ne soit modifiee et chang^e en une
enfants qui mouraient ou par le martyre ou apres autre toute differente, la foi de lincarnation est ren-
avoir recu le bapteme, mais non pas a ceux qui versee, on demontre avec la derniere evidence, on
avaient le malheur de perir sans eire regeneres en eiablit sur les idees que nous avons des attributs
Jesus-Christ. Non enim-frustra etiam infantes illos divins une monstrueuse heresie, on conclut neces-
qui, cum Dominus nosler Jesus Chrisius necandus ab •sairement fun de ces deux blasphemes, ou que
Herode qucereretttr, occisi sunl, in honorem martyrum fhumanite sainle de Jesus-Chrisl, ayant pusouffrir
receplos commendalEcclesia (Ibid., n. 18, et lib. m le mal, a peche; ou que, n'ayant jamais p6che, elle
deLib. Arbit., cap. 25, n. 67). Or le saint docteur n'apusouffrir Ie mal.jEvidence de Servetet de Socin,
eiaii reduit a faire cette distiuction et celte allen- idees marcionites ouphotiniennes,votre clarte^trom-
lion en dispulanl avec les pelagiens; il lfeiait pas peuse n'a jamais lui dans fespril de saint Augustin.
oblige d'y avoir egard dans ses erfils conlre les Quiconque croit que 1'Agneau sans lache a souf-
manicheens. Que dis-je? il ne lui etait pas libre de fert pour les peches du monde, esl oWiged'admetlre
parler du peche originel comme d'un dograe certain. une reslriclioti qui detruil la generalil§ du principe
Car Jansenius a beau vouloir obscurcir la diffe- lant vante; tout chretien doit confesser que ce qu.i
rence quil y avait entre ces deux coniroverses, il ifa jamais peche a pu souffrir un mal lemporel par
est evident a tout homme qui est au fait de liine et cliariie et pour faire du bien aux autres, et que cetle
1'autre lieresie, que taint Augustin etait dans une souffrance d'un innocent a pu etre ordomi6e de Dieu,
espece ditiipossibilite d'allaquer avcc succes les puisauil est de foi que Dieu a commande a Jesus
 1081 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 30SS
Ghfisl de s'offfirpbiir nous aux tourments eta lamort. iA et a lout propos. Je ne sais s'il s'est jamais
AHonsplus loin. Etait-il impossible que dans felat copie
plus souvent en usant des infimes (ours etdes mfimes
dinnocence liiomme connut le prix de la patience termes dans des lextes fort longs. Ainsi, totites les
et de la force, de fhnmilite, de la foi, de la chafite, fbis qu'il vient a dire que Dieu ne serait ni bon ni
que la misere et la douleur donnent lieu de praliquer juste, si 1'homme innocent etaitnesujet aux miseres
diine facon particuliere, qui rehausse fexcellence que nous eprouvons dans la vie, il faut sous-cntendre
et qui accroit le meiite de ces vertus? Sii favait ce syllogisme : H est conlre la justice et la bonte de
connu, n'aiirait-il pas pu souhailer ifetre afflige d'un Dieu d'bter a fhnmme un privilege dont il avait ete
mal teniporel, qui le rendit capable d'un genre de mis en possession dans sa premiere origine : or,
perfection si heroique ei si agreable a Dieu? Quelles fhoriime dans sa premiere origine avait ete mis en
idees claires repugnent a ce sonhait et le represen- possession du privilege de ne ooint souffrir et de ne
lenl comme choquant !a raison? Or ce mal que point niourir, etc.
riiomme rechercherait Iegitimement par charite Dans le sysleme que Jansenius altribue a saint
pour luimemeet afin d'ncquerir un bien, Dieu n'au- Augustin, )a justice et la bonte de Dieu elaient bles-
rait-il pas droit d'y assujettir fhomme? Ne le pour- sees de la meme sprle, soit qu'Adam avant son peche
rait-il poiut sans injustice el par un effet de sa n"eut pas ete exempt des maux que nous appelons
bonie? Quoi! la noblesse de la fin que liiomrne se nalurels, soit que sa posterile, sans avoir part ason
proposerait en desirant de souffrir justifierait son at- peche",herital de lui ce trisle apanage. 6'ou vient
trail pour les souffrances, et elle ne purgerait pas donc que le saint docleur, raisonnant contre les pe-
dinjustiee oti de cruaute Ie dccret de Dieu qui, dans bi lagieiis qui niaient fun el 1'autte, ne dit jamais que
la rneme vue, ohligerait rhomme a souffrir? Dieu aurait cesse d'etre jnste, si Ie premier homme,
ie puis (Ourner ici contre Jansenius ses propres sortant de ses mains , se fut (rouve assailli d*une
paroles. Jamais personne, dit-il (Tom. II, lib. de foule de miseres semblahles aux nbtres? et qifau
Slaiu nat. purce, cap. 19), qui aura le scns commun contraire il oppose loujours sans y manquer la justice
ne trouvera qifon afflige un homme injustement, et la bonte de Dieu a ferreur pelagienne , qui, en
lorsque, lui blant une obole, on lui rend une pieee supposant !a justice originelle des enfanls d'Adam,
d'or; ou lorsque , 1'egratignant legerement, on lui les faisait naitre dans une pire condilion que celle
procnre une sant6 parfaile, ou lorsque, lui faisant ou leur pere avail etd creeV?Celte reraarque est im-
un petit deplaisir, 'on lui donnc une grande joie ou poftanie et decisive.
une grande sagesse. Dieu donc affligerait sans injus- Qu'on demande a saint Augustin : Sinos premiers
licefhomme innocentenleconlraignantde passerpar parenis, fideles a Dieu , n'avaienl point eie chasses
tbuies les miseres de cette vie, pour le faire aboutir du paradis lerrestre , et que les hommes se fussent
ala possesioh d'un tres-grand cl tres-excellem bien. mulliplies dans ce sejour, devenu par les nieVites
Mais , dira-l-on ,' les petils enfants souffriraient d'Adam et d'Eve fheritage et ia patrie de toute leur
sans vertu ct ssns merite , et ccux qui mourraient posierite, n'aurait-on point vu la de feromes qui
avaiit f&ge de faison ne reciieilleraienf aucuii fruit eprouvassent Ies incommodiles de la grossesse, Ies
oe leurs maux; sous un Dieu bnn el jusle 'ces petits doiileurs et les. peiils de fenfantement, le malheur
innocenU seraienl purementmiseiables. Voilala dif- d'une fausse couche? N'aurait-on point vu d'enfants
ficulie. Saint Augusiin l'a resolue : il pretend qifune qui pleurassent en venant au monde, qui fussent
misere qui passe et que le deiaut de connaissance 'G longtemps sans pouvoir paiier, et ne commtneassent
dimjnue extremement, lfest pas a comparer avec a le faire qu'en begayant; a qui favantage de sins-
1 uiilite quien revient a tout le genre htimain. Car truire et de se former coatat tant d'annees d'un
ia consideralion de fetat luiroiliant et douloureux travail rebulanl et d'une rude dependanee? N'y au-
de fenfance rappelle les jeunes gens et les liommes rait-on point yu diiommes disgracies de la nalure,
faits a la bassesse de leur origine , el leur inspire que les defauts de fesprit et du corps rendissent des
des sentiments de moderation et de modestie. Elle objets de compassion aux plus inhumains , de risee
leur apprcnd a ne poinl s'enorgueillir el se prevaloir a la malignile des uns , diiorreur a !a delicatesse
de leur sanle , de leur science , de leur foiiune , de des autres? Les maladies de toiite espece qui font
leur pouvoir, el de lous leurs talenis (S. August., lib. gemir sur un lit de douleur des cadavres anitnes et
ni de Lib. Arb., cap. 25, n. GS). Par quelles idees des speclres vivants plutot que des hommes ; les di-
claires demonlreM-l-on que Dieu ne peui, sans de- vers genres de mort donl le plus doux est si terrible,
roger a sa justice el a sa bonle, vouloir le mal lem- dont ll y en a de si effrayanls et de si desesperants;
porel de quelques partictiliers, qui serait la cause ou la pauvrete et la famine , qtti reduisent une infinite
1'occasiondu bien eternel de plusieurs autres? de pei sonnes a des exireiiiiles si affreuses et si etran-
Je laisse les raisons que saint Atiguslin et les ges; la discorde et la guerre, qui causent des ravages
theologiens catholiques etnploient pour faire mort voir et des desastres si deplorables; tous ces maux au-
que fassujettissement aux souffrances et a la raiehi-ils bte inconnus daris le paradis terrestre?
vient du fond de ia nalure de fhoinme, et que fim- Saint Auguslin repond (a)que ces queslions sont
passibililS et'l'immortalite dont fhomme innocent JJ ridicules et insensees. El sur quoi se fonde-t-ii? esl-
aurait joBielaieni unegracesinguliereet surnaturelle. ce sur ce que Dieu ne peut peimellre sans injuslice
Ici tous les jaiisenistes el les malebranchistes unis- et sans cruaute que des creatures innocenles soient
sent leurs voix avee celle de M. Bayle, pour s'ecrier: assujelties a de telles miseres? Non. Le sainl docleur
Voila donc loules les preuves du peche originel que se reserve a employer cette preuve lorsqu'on suppo-
saint Augustin emprunte des maladies el de la moi t, sera finnocence des enfants qui sont nes d'Adam,
a quoi les petils enfanls sont assujettis, absoliiuieni apres que son peche fa fait bannir du paradis ter-
tombees par terre ? restre; elle esf de riulle valeur, si on suppose qu'A-
11s'en faut bien ! elles stibsistent loujours el elles dam , innocent et resle dans Ie paradis lerrestre,
conservent une force invincihle, non pas isolees, ait eu des enfants. Saint Augustin en ce dernier cas
mais prises avec tous leurs tenants et leurs aboutis- ne nous rappelle point aux idees que nous avons de
sanls, el rapporlees a leur principe, qui est que le la jusiice el de la bonte deDieu, mais seulement a
premicr homme avait reou dans sa creation !e droit fidee que 1'Ecrilure sainte nous donne du paradis
a fimpassihilile et a limmortalite : le sainl doeteur terrestre; elle fappelle un paradis de delices (para-
a soin de le repeter, de finculquer, de feiablir soli- disum voluptalis).
dement, non pas uue fois ou deux, mais sans cesse Le seul mot de paradis signilie un jardin deli-
S.
(a) S.Aug.iib. i Oper. Imp., n. 67; lib.w, n.#154; tib. iv, n. 114; lib. v, n. '22, 25; lib. vi,n.
9,16
I0S5 DISSERTATION SUR LA LOI DE MOISE. 1054
cieux, sur quoi saint Augustin dit agreableraent aux A j expressions de 1'Ecriture et de s'emb&rqtierdans ces
peiagiens: Si on peignait un paradis tel que vous raisonnements : il avait une voie hieii plus courte et
le failes, personne ne dirait que c'est un paradis, plus eflkace , pour bouleversiT le paradis des pela-
quand meme il lirait ce mot inscrit au-dessus du giens; il tfavait qifa dire : Ce quijtia jamais picht ne
tableau; et ii ne dirait pas que le peintre s'est trom- peut point souffrir le mal; c'est un principe de la
pe, mais il Ie prendrait pour un fantasque qui a derniere evidence , il coule necessaireinenl des idees
voulu se diyertir et se moquer. Cependant aucun de que nous avons de la justice et de la bonte de Dieu.
ceux qui vous connaissent ne serait surpris, si, dans Maisle saint docteur nVt-il point parle de la sorte
le litre, on sjoutait votre nom, el que finscription quelque part, par exetnple a fendroit qui se pre-
fut lelle : LE PARADIS DESPIXAGIENS. Cerle si lalis pa- sente , et dont les premieres paroles n'ont pas ete
radisus pingerelur, nullus dicerel esse paradisum, nec imprimees sans ratson en lettres majuscules : Ju-
si supra leghset hoc nomen inscriptum ; nec diceret stum enim erat ut imago Dei, nullo fuscaia et obsoleta
errasse picloremfsed plane agnoscerelirrisorem. Verum peccato , tali insereretuf corpori, quainvis de terrena
tamen eorum qui vos noverunl, nemo miraretur, si ad- materie crealo atque formato, ut ei de ligno vilcvsub-
deretur nomen veslrum ad litulum , et scriberetur : ministrata vivendisiabililas permanerel (Lib. vi Oper.
PARADISUS PELAGiAN0nusi(Z/ifc. lii Oper. lmp., n. 154). Imp., n. 59). Les lettres majnscules m'ont d'abord
Une aulre preuve qtie le saint docleur fait valoir fait peur; mais comme ce ifest pas saint Augustin
est fondee sur le bannissement du paradis, qui est qui les a mises, je me suis rassure, je me suis tres-
la peine que nos premiers parents encoururent im- forl persuade que le justum eral signilie il ttail con-
raediatement apres leur chule. D'ou il concltit que si. _" venable.
personne ifavait peclie, les maux ifatnaieiH point, En elfet, saint Augustin ne veut pas direque fim-
peiieire dans un sejour si heureux , puisque mems mortalite etait due a liiomme innocent, mais que le
apres le peche ils ne ptirent y avoir entree. Piulbt bienfait de 1'itnmorlalilc lui fut accorde avec quelque
qae dinlroduire les maux dans le paradis terreslre, sorle de bienseance. Cest en ce sens que Virgile a
Dieu en chassa les habitants au rooment qifils meri- dilfJusium pugncetempus (Virg.,Mneid. x, uers. 11),
lereni d'etre malheureux. Responderel (Ambrosius)l et Pline 1'Anciei). Jusliore venia , justissimus casus
liisc omnia, si nemo peccasset,nutlo modo fulura fuisse! (Piin., Hist. nal., lib. m, n. 1; lib. xxxvl, n. 10).
in lanicebealiludinis loco , ubi nec posl peccalum esse; Lisez lii suite , et vous verrez que le juslum erat de
poluerunl, ejectis inde illis quorum prmvaricaiione ; saint Augustin, bien loin d'blre la couclusion de ce
mataista secula sunt (Lib. IV Oper. Imp., n. 114). principe, Ce qui ria point pichi ne peut soujfrir le
Enfin il tire une troisieme preuve de ces paroles : mal, esl prouve par fexemple d'EIie et tfEnocli, qui
Vidilque Deus cuncla qucefecerat, el erant valde bonai ont eie transportes dans le paradis lerrestre afin de
(Gen. i, 51): Dieu vit toutes les clioses quil avaitt ne point mourir: Nam qucero a le in quali corpore
faites , et il les irouva tres-bonnes. Or, dil le saintl nunc esse exislimes Eliam el Enoch? animali an spiri-
docteur a Juiien, pourquoi ne faites-vous pas atlen- tali? cur non vis credere Adam et Evam el posteros
lion que de lous les endroits du moude le paradisi eofmn , si prceceplutn Dei nulla prcevaricaiiotuviola-
lerreslre etail sans doute le meilieur que Dieu eatl rent; quamvis in corpore animali ita fuisse vicluras, ut
fait; et nennnioins , dans ce sejour si deiicieux et sii nunc vivunt isii? quandoquidem ibi erant illi, quo
charmant, oiinousdevons croire que les arbres, lesi translati sunt isii, unde ul moferentur ejecti sunt illi
herbes, les fruits, les grains, les beles ne pouvaientt Q (S. August., ibid.). Voici donc quelle' est la pensee
avoir aucun defaut ni aucune mauvai.e qualile, vousi de sainl Augustin: 11 etait convenable qu'Adam et
y introriuisez par rapport aux hommes lous les vicesi EveiNnoceiitseusseiitlemeineprivilegedonijouissent
defespril el ducorps : "Curnon altendis ineo libro ubii maintenaiit Elie et Enoch , el qifils ne mourussent
legitur Deum fecisseomniabona valde, omnium loco- poinl, puisquils etaienl dans le nieviie lieu oii ces
rum oplimum planlalum fuisse Paradisum? Et( deux saints onl eie trarisportes afin de ne pas mou-
tamen vos in tanlce bealiludinis ut decoris locum , ubii rir. Car pourquoi Dieu aurait-il refuse a finnocence
nec tigni, nec feni, nec pomi, nec cujusquam vel frugits de nos premiers parents une grace qnil a accorJee
vel pecoris vitium esse poluisse vet posse credendumx a la saintete de ces proplietes, et qui parait avoir
est, omnia kumanorum corporum el ingeniorum vilia« ete attachee au sejour dont ceux-la onl eli chasses
non dubitalis inducere (Lib. vi Oper. Imp., n. 16). a cause de leur prevarication, et oiiceux-ci bnt ete
Saiut Augustin etait bien bon d'eplucber ainsi les» fegus a cause de leur lidelit6?

TRACTAIUS TERTllfS.

M IA WTllii: DEII101 Dl H.

Monsieur, D teur toucliant la nature de Ia loi mosaique. M Bayle

L'approbation que vous donnez a mes efforts pour jouira donc de qiielque treve, jusqu'a ce que je me
rechercher le vrai sens de saint Aiigustin , me (latte sois explique avec vous sur la difference qui se
si agreablement, que je ne puis refuser de vous sa- trouve a cet egard entre f Augustin d'Ypres el f Au-
tisfuire en nfappliquaut, coniriie vous le souhaitez, guslin dilippone: car vous nie permettrez de vous
a eeiaircir le sentioient itiste et precis du saini doc- adresser njes pensees et mes paroles dans le cours
1055 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 1056
de ce travail, afin que le desirtoujours present d'e- A fourni des arroes aux plus recems pour atlaquer la
cfire des choses dignes de vous , roe soutienne et foi calholique; et, ce qui merite une particuliere at-
111'aninie. tenlion , les traits que 1'Eglise a heureusement em-
Je dois d'abord vous remeltre devant les yeux ployes a vaincre les premiers ont ete saisis par les
toules ies controverses qui ont jamais eie agitees derniers et tournes contre elle-meme. II est donc a
dans 1'Eglise au sujel de fancienne loi, el suivre en proposqueje distingue quatre sortes de controverses
cela 1'ordre des temps. A quoi bon cet ecart, me snr la loi de Moise,el que jefixe feiat de la question
difez-vous? Cest que rien n'a catise tant d'embar- entre les apblres et les Juifs, entre les Peres et les
ras et de confusion dans cetie maliere, que la diver- manicheens , entre sainl Augustin et les pelagiens,
site et la contrarieie des erreurs qui se sont sttccede enlre les defenseurs de la foi du concilede Trente
les unes aux autres : car .les anciens seclaires ont et les heretiques de nosjours.

ETAT DE LA QDESTIONENTRE LES APOTRESET LES JDIFS.

Prenez garde , je vous prie , que les apblres ont pheme a cause de vous parmi les gentils? Quiin lege
parle de la loi de Moise en disputant, et avec les gloriaris, per prcevaricalionemlegis Deum inhonoras?
Juifs qui croyaienl en Jesus-Chrisl, et avec les Juifs NomenenimDei per vosblasphematurinler genles, sic*
incredules. Certaines gens qui brouillent lout, lors ut scriptum esl (Ibid., 23, 24; Isai., LH, 5; Ezec/t.,
roeroe quils affectent de parler plus simplement et xxxvi, 20)?
plus clairement, 'ne feront jamais cette remarque, La seconde raison est que ni )a justification, ni le
qui est.neaiimoius tres-imporlante. B bienfait de la foi et de 1'Evaugilede Jesus-Christ ne
Les Juifs qui avaienl embrasse Ie christianisine peul etre le salaire des praliques et des observances
commencerent par se mettre en tele la pensee pre- legales; et saint Paul le prouve par fexemple d'A-
soniptueuse que le Sauveur du motide n'etait accorde braham, dont la justification ne fut pas le fruit des
quiiux meriteset ala consideration de leur race, et ceuvres dela loi, mais de la foi en Dieu , qui lui fut
qtfainsi le royaume des cieux ifeiait ouverl qifa imputee a justice, avant que la circoncision lui fut
ceux de lcur nalion, que la luniiere tle 1'EvangiIese donnee. Vous voyez que f Apbtre, dans cetle Epitre,
repandait dans 1'univers pour les illustrer, la grace atlaque surtout la premiere erreur des J uifsqui avaient
pour les favoriser, a fexclusion de tous les auttes reconnu Jesus-Christ pour le Messie. Dans celle qui
peuples. Voila ferreur que fApblre deiruil, quand est adressee aux Ephesiens, il annonce aux genlils la
il enseigne que les vrais enfants d'Abraham ne sont consolante vdrite quil avait soutenue cn letir faveur,
pas nes selon la chair, mais selon fesprii (li.om.ix, savoir, quils etaient appeles a 1'Evangileet a fespd-
7). Le ciel avait parle, et ia revelatioii, qui avait rance de la vie eternelle aussi bien que les Juifs.
ainenb les Gentils dans le chemin de la foi el du sa- Pour ce qui est de la seconde erreur, il s'aitaclie
lut, ne fiiiit pas neanmoins la dispuie. principalemenl a la combatlre dans 1'Epitre aux Ga-
Les Juifs qui s'etaient faits chretiens s'opinialrerent lates etdans fEpitreaux Colossiens. Les uns el les
h pretendre que, pour le devenir, qualite dc pro- autres avaient passe du judaisme a la religion chre-
la
selytes de la loi de Moise eiait necessaire aiu gen- tienne. 11enseigne a ceux-la, qui avaient repris tous
lils, et que lout le monde etait oblige de joindre la les anciens usages de la religion de leurs peres, qu.ele
circoncision au bapieine, et de s'assujettir a loutes Q chrislianisme les a delivrtSsde la servilude de la loi de
les observances et ceremonies que le judaismepres- Moise; et pour les rendre dociles a le croire plutbt
erivait. L'Apblre s'eleva contre cette scconde erreur,
, et il montra avec force que les fideleseiaienl dechar- que quelques docteurs qui Ieur avaient parle autre-
ment, il releve fautorile de son apostolat. Les Co-
ges du joug de fancienne loi, par la raison que cette lossiens avaient trop d'attachement et de deference
loi etait impaifaite et desormais inutile. pour ceux qui avaient ei6 jusqu'alors ies cliefs et les
Tout le fbnd et tout le corps de la doetrine de de leur Synagogue; 1'Apbtre avait sujet de
saint Patil sur la nature de fancieniie loi est princes
conieiiu craindre quils ne se laissassenl persuader quil fal-
dans cinq de ses Epitres. La principale question qifil lait joindre a la foi en Jesus-Chrisl le rite el le cere-
traiie dans 1'Epitre aux Romains est, selon saint Au- monial du judalsme. 11leur dit que Jesus-Christ est
guslin, si 1'Evangilede Nolre-Seigneur est echu aux le clief de 1'Eglise,le chcf de loules les principautes
seuis Juifs par le meiite de leurs ceuvres, ou si, sans et de toules les pnissances, qui a le droit de cum-
aucuns merites precedenls, la justification de la foi, mander et d'exiger qu'on lui obeisse preferablement
quiesl en Jesus-Chrisl,esioflcile a toutes les nations? a tout autre, et que par consequent on ne doit plus
Utrum EvangeliumDomininoslri Judceissolis venerit, desormais faire aucun cas de toutes les ordonnances
an vero nullis operum merilis prcecedenlibus,omnibus de la loi.
genlibus venerit juslificatio fidei, quce esl in Christo
Jesu (In Expos. inchoala Episl. ad Rom., n. 2). ' Enfin, tout le sujel de f Epitre aux Hebreux est de
L'Apblre se sertde deux raisons pour prouver que monlrerqueJesus-Ghrist, parsadignite, estau-dessus
les Juifs ifont point recu la grace de 1'Evangile de Moise et des anges, que son sacerdoce a eie an-
comme une recompense des ceuvres de la loi. La D nonce par les d'Aaron. saintes Letlres, et quil esl plus excel-
)ent que celui Tout cela, pour conclure que
premiere est que la loi ne les a pas rendus meilleurs, les anciens sacrifices et le sacerdoce d'Aaron ont ete
puisquils s'en sont tenus a fhonneur de favoir re-
^ue, sans se metire en peine de fobserver. Cest abroges chreiieiiue, par Jesus-Cbrisl, et que le.sacerdoce de la
religion le sacrifice de la croix et de nos
pburquoi il fait de justes reproches a ces pievarica- autels ieur ont succede.
teurs, en ces termes : Vous donc qui enseignez les
autres, vous ne vous enseignez pas vous-niemes? Dans la plupart de ces endroils, sainl Paul instruit
Vous qui prechez quil ne faul pas deiober, vous de- ct deirompe lellement les Juifs fideles de leurs er-
robez, elc? Qui ergo alium doces, le ipsum non do- reurs, qu'au meme temps il confond 1'increduiiie'des
ces? Quiprcedicas non furandum, furaris, etc. (Rom. autres, qui rejeiaienl 1'Evangileel disaient n'en avoir
ii, 21)? Et erisuite : Vous qui faites gloire de la loi, pas besoin pour elre justes et arriver au salul. 11
vous deshonorez Dieu par )a iransgression de la loi? n'est pas indiflerent de remarquer lesquels de ces
Car, coiinue il esl ecrit, le nom de Dieu est 'blas- deux sorles de Juifs f Apblre a surlout en vue, quand
ml &1SSERTAT10N SUR LA LOI DE MOISE. 1058
il enseigne que ni )a juslice ni le salut ne pe.uvent A aussi un etat bu une societe diiomraes qui, sous Ie
wnir de la loi. < gouvernement de !a divine providence, tendent par
Voita le point delicat, je vous en avertis. On se rit les memes moyens que Dieu leur a donnes a une liti
de nous comme de miserables scolastiques, qui nous surnaluref.e, el on exprime ainsi la condilion des
repaissons de vaines subtililes et crnyons. payer le Juifs ou des chreiiens.
monde par de frivoles deiaites et de chinieriques dis- Stiint Paul prend le mot de loi au premier sens
tinctions, quand nous assiirons qiie 1'Apbtre iie nie dans tout le cbapitre vn de 1'Epitre aux Romains, ou
point que dans 1'Ancien Testament le secours de la il dii que la loi dcrite est devenue une occasion a
de pecher plus grieyement', parce qu'un
grace fut joiot a celui de finiimalion de la loi, mais plusieurs
quil avail ses raisons pour considerer la loi loute nue malheureux penchanl porte f homme a faire ce <]ui
et sans la grace, quoiqu'elle ifen fiil pas dbpouillee. lui est defendu. La loi de 1'Evangile, entendue de
11avait lieu de faire celte precision; ear la graee est celte maniere, ne coiilient pas plus la grace que celle
le propre fond de la loi evangeiique, et loute celle qui de Moise.
fut donnee dans 1'Ancien Teslament etait un fruit an- Saint Paul se sert du mol de loi dans le second
ticipede la nouvelle alliance, alaquelle Jesus-Christ, sens, quand il dit r La loi qui a pr^cede a ete rejetee,
auteur de la grace, appartenait lout enlier. parce qu'elle eiail laible et inutile; car cette loi n'a
On nous replique avee dedain : CApbtre songeait rien porte au comble de la perfection. Reprobalio fit
bien a ces precisions metaphysiques! Parlait-il des prcecedenlismandali propter infirinilatem ei iiiulitita-
choses lelies qu'elles sont dans"la tete diin meditatif, tem; nilul enim ad perfecium adducil lex (Hebr., vn,
ou telles qu'ellessont en elles-memes? 18, 19). Suivant cette signilication, la loiancienne
"
La mauvaise bumeur ou la mauvaise foi de nos est vide de graces, comine le marque saint Paul, au
adversaires soufffira-t-elle patiemment que je leur lieu que ia loi nouvelle en a quantile de sources tres-
demande a mori tour : Quel est le but de saint Paul abondantes, qui sont les sacfements institues par Je-
quand il enseigne queni la justiee ni le salut ne peu- sus-Christ.
vent venir de la loi ? N'est-ce pas de convaincre les Au regard du iroisieme sens, saint Paul le designe
ennemis de 1'Evangile que la loi evangeiiquc est ne- toules les fois qtfil oppose les Juifs aux chretiens, la
cessaire, et quil faut absolument la recevoir? A qui condition des adorateurs du vrai Dieu formes par
dotic en veut-il, sinon a ces Juifs incredules qui, ne Moise, a celle des fideles eleves dans l'ecole de Je-
connaissant point la justice qui vienl de Dieu, et sus-Christ. La loi ancienne, represenlee sous cetle
cherchant a etablir la leur, ne-sont point soumis a idce, c"est-a-dire comrite un etat ou se trouvait ie
celie qui viem de Dieu? Ignorantes enimjustitiam Dei peuple de Dieu avant la venue du Sauveur, eiait dans
et suam quwrehlesslaiuire, juslilice Dei non suni sub- ta verite, non-seuleiiient ennoblie par la foi du Messie
jecti (Rom. x, 5). Saint Paul ne dispute-t-il point con- futur, mais eticore suflisainment pourvue etenrichic
tre cetix qui avaienl en horreur la loi de Jesus-Christ, des gr&ces dont les homines qui composaient cctte
et qui soutenaient que la loi de Molse leur sufiisait? »ocieie avaient besoin, pour lendre et arriver a une
Or ces Juifs ne regardaienl-i!s point, ne faisaient-ils iin surnalurelle. Cependant 1'Apbtre, dans fopposi-
point valoir leur religion, independamroent de tbut tion quilfait, met pour difference essentielle du ju-
rapport a Jesus-Christ? et ne la concevaient-ils point ' daisnie et du cliristianisme, que celui-ci est la loi de
comme etant destiluee de tous les avantages qtfelle grace. J'en ai deja fait voir la raison, mais c'est ici
pouvait tirer de son affinitb et de sa liaison avec la C le lieu de fexpliquer.
religionchretienne? et par consequent ne forcaient- L'obstination des Juifs ineredules a rejeter 1'Evan-
ils pas sainl Paul a raisonner dans leur hypothese, et gile et a vanter fexcellence de 1'Ancieu Testament,
a considerer 1'ancienne loi comme separee des se- a fexclusion du Nouveau, mettait fApolre dans la ne-
cours de graces que la foi dti Messie, qui eiait un cessile de revendiquer a la religion chr^tienne lous
vceu d'embrasser 1'Evangile, y avait verilablement les avantages et les biens spiriluels que )a religion
attaches? juive avait possedes, comme les fruils anticipes d'un
Car,,d'ailleurs, saint Paul joint son temoignage k fonds qui appartenait a la religion chrelienne. Or,
celui de Moise.pour noiis assurer qu'en vue de Jesus- la personne de Jesus-Christ, ses meiites et ses sa-
Christ Dieu accordait la grace aux fideies ohserva- lisfcclions, et par cousequcnt lous les secours de
teurs de la loi. La Dn de la loi, dit 1'Apbtre, c'est graces <]itiavaient ete distribues a tous Ies horames
Jesus-Christ, alin que ceux qui croienl soient jiistifies. dans tous les temps par le prix des meriles et des
Aussi Molsea ecrit que fiiomme qui praliquera la jus- satisfactions de Jesus-Glirisl,eiaieiitie propre hien de
tice qu'ordonue la loi aura par elle la vie : Finis legis la religion chreiienne. Saint Paul devait donc non-
ChriAus,ad jusliiiam omni credenti. Moysesenimscri- seulement opposer Jesus-Christ a Molse et aux anges
psil, quoniam justiliam qucvex lege esl qui fecerilhomo, qui avaient dicte la loi sur le mont Sina, et son sa-
vivelin ea (lbid., iv, 5; Levit., xvm, 5). cerdoce '* celui d'Aaron, comme il fait dans 1'Epitre
Ce n'est point assez, pour faire connailre felat de aux Hebreux, mais il eiait oblige encore d'attribuer
la question entre les apbtres et les Juifs, d'avoir dis- uni jtiemcnl la nouvelle loi au Saint-Esprit.
lingue' les erreurs et les veriles qui faisaient la ma- ^. Car, quoique le Saint-Esprit ait etendu ses opera-
liere de la conlroverse, ni d'avoir observe que deux _tions salutaires, ait repandu ses dons et le bienfait
sorles de Juifs s'opposaient a la doctrine des apdlres: de la sanciification dans lotis les ages du genre hu-
il faut bter fequivoque du rool de loi, dont on abuse. main, cependant, parce quil est fesprit de Jesus-
L'equivoque est une grande ressource pour tous cettx Chri^t, il apparlient au Nouveau Testameiil, et cetle
qui soutiennent une mauvaise cause, c'esl de la faussc source de feau qui rejaillil a la vie eternelle etait
monnaie dont ils se servent au lieu de la bonne qui donnee avant tous les siecles a f Eglise. de Jesus-
leur manque. Christ en propre. Cest pourquoi, quand on conclut
Le mot de loi a trois sens differents, quand on de la doctrine de sainl Paul, que la loi nouvelle non .
fapplique a 1'Ancien et au Nouveau Testamenl: car seulement enseigne et ordonnece quilfaut faire, mais^
on le prend quelquefois pour significr les commande- qu'elle fournil aussi les secours et Ies forces neces-
ments et les preceples qui composent le droit positif saires pour agir, et qu'au contraire la loi ancieiino se
divinde 1'Ancienet du Nouveau Testament, en tant bornait a enseigner et a ordonner, sans preter aucune
que ce sont precisemenl des regles de moeurs et de aide a la faiblesse de fhonime, cela signifie que le
conduite quiont laverludedirigeret laforced'obliger. tresor ou se puisenl les graces est contenu dans la
Outre cela, on se sert de ce mot pour exprimer fas- ioi nouvelle, et flu'elles sont un bien eiranger el em-.
semblage des choses qui appartienuenl a la religion, prunte au regard de fancienne loi.
dans funetdans fautre Testament, soit preceptes, Vous me deinanderez a quoi aboutissent enfin (ous-
soit ceremonies sacrees. Enfin, le mot de loi marque les raisonnements que saint Paul fait sur ce sujet?
10S9 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. liCO
A annoncer aux Juifs que, sils refusent de se rendre A Cependant, si fon demandait : Y a-t-il des hom-
a la vocation de Jesus-Christ, ils ne doivent plus mes assez hardis pour appeler verite ce qui delruit
desormais ssperer de part a la gr&ceet a la justifi- la doclrine de saint Paul? On devrait reponure :
cation, quils avaicnt pu recevoir jusqualors par un Ce sont ceux qui mettent celte erreur au nombre
epanchement des richesses de f Evangile sur les des verites: i Moiseel les prophtiies, les pretres et
lemps qui font precede; a leur declarer que Dieu a les docteurs de la loisont morts sans dontier d'en-
resolu de decharger son petiple des pratiques one- fants a Dieu, n'ayant fait que des esclaves par ia
reuses de la loi ecrite, et de priver de la grace qui- crainte. > Car si d'un cbte f Apdlre, consitlerant seu-
conque s'attachera a les observerdans la stiite, parce lement la vertu qui elait dans la loi de Moise, dit
qu'il a fraye a tout le monde, par la foi en Jesus- qu'e!le ne pouvait faire que des esclaves, de fautre
Christ, une voie de salut plus aiseeet plus douce. cbte, il suppose.quini remede qui elait donne a tous
J'ai commence a toucher ici le preinier des cinq les Israeliles pour effacer la (ache du pecbe originel
avantages qui, selon saint Paul, relevent la loi nou- en faisait les heritiers el les cnfants du royaume.
veile au-dessusde 1'ancienne,eldontil se sertcomme Jesus-Christ lui-mbme les nomme ainsi (Matih. vin,
cfaulanl de puissants molifs pour engager sa nation 12); c'est pourqtioi saint Paul, joignant la qualite de
a reconnailre un nouveau legislateur, a preferer Je- (ils adoptifs de Dieu, que les Juifs recevaient de Ia
sus-Christ a Moise. Persoune, dil-il, n'est justilie de- grace du Sauveur, avec la condition d'esclaves oiila
vantDieu par la loi : In lege nemojuslificabilurapud loi les reduisait, les compare a un pupille qui est
Deum (Gal. iv, 11). Sila juslice vient de la loi, c'est sous la conduite tfun luteur. i Tout le leinps, dit-il,
donc pour rien que Jesus-Christ est mort: Si ex lege que fheritier esl enfant, il ifest dislingue en rien de
juslilia, ergo qralis Chrislus tnortuus est. (Gal. n, 21). B
" fesciave, quoiquii soit le niaitre de tout; mais il
Le second avantage qui! i appelie et qu il inculque depend des luleurs et de ceux qui agisseut pour lui,
a tout propos, est que 1'Ancien Testnroent n'a eie jusqtfau le.nipsmarque par son pere. Nous aussi de
que la iigure du Nouveau, et que celui-ci nous pre- meme, lorsque nous ciions petits enfanls, nous vi-
sente la realite' des choses dont fautre ne donnait vions coinme des esclaves sous le joug de la loi :
que 1'ombre : Vmbramenim habens lex futurorum Quanto tempore hceres,parvulus esl, ninil differt a
bonorum, non ipsam imaginemrerum (Hebr. xix, 1). servo, cum sit dominus omnium, sed sub lutoribus et
Le troisieine consiste en ce que la l'oi de Moise acloribus est usque ad prcefiniluinlempus a patre. Ita
eiail loule char/ielle et ne proruettait que des biens et nos cum essemusparvuli, sub elemeniis tnundi era-
lerresires et lemporels, au lieu que la loi de Jesus- mus servienles(Gal. IV,1, 2, 5). ».
Christ est toute spirituelle et ne propose que des Mais ifetes-vous pas indigne" d'un aulre abus
recompenses ceiesies et eiernelles. Une esperance qu'on fait de la doctrine de saint Paul sur cet arli-
plus avanlageuse, dit saint Paul, par iaquelle nous cle, quand on avance : c Qu'un baptise est encore
approchons de Dieu, a succede a la premiere : ln- sous la loi comine un juif, sil accomplit la loi par
troductio veromelioris spei, per quam proximamusad! la seule crainte?» On en veut i\ la crainte de 1'enfer;
Deum (Hebr. vn, 19). Mais souvenez-vous encore ici etfApbtre n^aninoins nii jamais en vue queles pei-
que fApblre a seuleineiit egard a ce qui appartenait nes temporelles qui etaient deeernees par le droit
specialement a fancienne loi, a ce qui lui e"taitpro- divin de 1'Ancieii Testatnent; il est bien eloigne de
pre, a ce qu'elle tirait de son fonds, et non pas a penser aux peines etenielles de fautre vie, qtiand il
ce qui lui revenait de 1'attenle et de la foi du Illessie, C appelle lejudaisine une loi de crainte, par opposilion
a ce qu'elie empruntait de la nouvelle loi par sa des- au cliristianisme, qui est une loi d'amour. H nous
tmaiion a prevenir, commeune aurore, cette grande etiseigne au contraire qne la crainte des chatiinenis
el parfaite Iumiere qui avant que de uaitre se com- que Dieu exercera dans feicmile est une de ces
muniquait dejS au rooude : car il est incoiueslable, graces du Saint-Espiit qui apparliennent a la loi
ainsi que nous verrons ci-apres,que fesperance des nouvelle, el dont la loi ancienne n'a joui que par
biens celesles cteiernels, non plus que lesecours de communicationet par emprunt, puisque celte crainte
ia grace, ne roanquail pas aux Israeliles; muisil suflit a eu ses figures d.uis f histoire du peuple de Dieu,
que cette esperance et ce secours fussent etrangers attssi bien que fesperance du bonheur celeste.
a la nature de leur religiori consideiee absolument En elfet, apres avoir dil que la plupart des He-
en ellc-meroe, et sans aucun rapport avec la religion breux qui sortirent de la eapliviie d'Egypte deplurent
ciireiienne, pourempeeherquifsifentrassenl dans la. a Dieu et quils perirent dans le deseri, il ajoute :
comparaison que fait saint Paul de ce que les deux i Or, ces choses ont eld des ligures par rapport a
Testamerits ont de propre et de special. nous, afin que nous ne nous ponions point au mal
Le quatriemeavantage de la nouvelle loi sur fan- comnie ils s'y porlerent : Hac autem in figura facta
cienne, est que ceile-ci est une loi de servilude, qui sunl noslri, ut non simus concupiscentes malorum
par la crainte des peines lemporelles irrilail pluibt (I Cor. x, 6). j Ensuiie il decrit les terribles puui-
qu'elle ne repjimait la concupiscence,et que fautre lions que ces ingrats s'allirereni, et il repete encore
au conlraire est une loi de liberte et d'auiour. Saint la ineinc conclusion : <Or, c'etaieul des ligures que
Paul, en paiianl de.la loi de Moi^e, fait une particu- j. n toutes ces choses qui leur arrivaient, mais eiles ont
"
liere atiention aux menaces qu'elle emploie pour ete ecrites pour nous iristruire : Iltec autem omniain
delourner les hommes du crime. II fappelle un mi- figura condngebanl illis. Scripta sunl aulem ad cor-
nisiere de mort, un ininisiere de condamnaiion (// replionemnostram (Ibid., 1.1).;»
Cor. vn, 9). Tous ceux, dit-il, qui sonl assujellis aux S'obsiinera-i-on, malgre cela, a soutenir que la
ceuvres de la loi, la malediction lombe sureux: Qui- realile aussi bien que la Ogurede la crainie des cha-
cunqueex operibuslegissunl, sub maledictosunt (Gal. liments eternels, convenait proprement a fancienne
III, 10). Celteexpression, etre sous la Joi, esse sub loi ? Qu'on lui adjuge donc eti roeme temps la realite
lege, dontil se sert souvent pour signifier fassujet- aussi bie.n que la figure de fattente des recompenses
lissement a la loi de Moise, IIOUSen donne pour eiernelles. M fun ni fautre ne se peut, le partage
l'ordinaire 1'ideed'une loi vengeresse etmenacanle. est regle. Toules les figures so'nt du ressort de la
II dit ailleurs qu'elle n'enfantait que des esclaves : loi ancienne, el loutes les clioses figurdes sont fapa-
In serviiutem generans(Gal. iv, 24). Mais conimenl nage de la loi nouvelle. Maiscelle-ci est donc une
parle-l-il aux Juifs devenus cliretiens? Vous n'avez; loj de crainte aulanl qu'une loi d'amour? Quelle ab-
point recu fesprit de servitude, pour eire tout des surdite! s'ecrie-Hm. Comm'esi dans une ioi d'amour
nouveaa dans Ja crainte, mais vous avez regu 1'es- il.eiait necessaire que loutfutamour, etnon pas plu-
prit d'adoption des enfants de Dieu : Non enim acce- tb.tque tout tendit a famour! Or, c'est famour meme
pisiis spiritum servitutisin iimore, sed accepislisspi- que Dieunous porte, et 1'enviequ'il a d'eire aime de
fitum adoptionisfiliorum(llom. vm,T5). nous, qui a iuspire et qui a dicte les meoaces d'une
 lOGi DISSERTATION SKR LA LOI DE MOISE. 10ft»
eiernUe de supplices que nous font de sa part les au- A oii on eiait tenu par cette foule d'observances qui re-
tcurs sacresde fun et de faulre Teslament. II npus venaienl a chaque momenl.
a mis enlre fenfer et lui, afin que la crainte de notre Le meme saint Paul represente la loi de Moisc
perte lournal notre coeur vers lui, et nous obligeat comme un maitre qui ne permet a un jeune disciple
de vcnir uousjeterentre ses bras; et.qu'ainsi famour auctine demarche ni aricun mouvenient que son ocil
que nous nous portons a nous-memes servii sa (en- severe ne regle et ne gouverne: Lex pcedagogusnos-
dresse pour nous, en nous engageani d';ibord a fai- ler fuit (Galal. iu, 24), et sainl Augustin compare
mer comme notre unique et souverain bien, et en- Jes choses temporelles et sensihles qui faisaient la
suiie a considerer de pres combien il esl aimable, matiere propre et particulieredecette loi,aux jouets
pour nous elever au plus parfait amour. des petits enfants, qu'on ne manque pas de Ieur bter
Enfin le cinquieme avantage, qui rend le Nouveau quandalias ils sont grands (S. Aug., serm. 502, cap. 1,
Testament preierable a 1'Ancien, est le culte inte- n. II 1, 5, de Diversis).
est pourtant certain que la loi de Moise prescri-
rieur, fadoralion en esprit et en verite, qui en fait vaitdes actes inlerieurs; mais ces preceptes etaient
fame el la principale parlie. Car les deliofs, les ac-
tions et les ceremonies sensibles conslituaient toute cette trop parfails pour elre attribues a 1'esprit propre de
1'essence du judalsme : c'eiait une religion incom- loi; et f Apblre n'en devait faire aucune men-
tioii en disputant conireles Juifs; car loute la con-
inodeel accablante par la multilude deses pratiques, troverse eiait precisement renferm^e dans ces deux
qui etaient toutes corporelles et de pure montre.
« Pourquoi, dit saint Pierre, tentez-vous Dieu, jus- quesiions : Quel cas on doit fairede ia loi dcMoise
-. fopposant a la loi du Messie, c'esl-a-dire en re-
qu'a charger les disciples d'un joug que ni nos peres " en
ni nous n'avons pu porter? Quid tenlatis imponere tranchant a la premiere etrevendiquant a la seconde
tous les biens spirituels qui viennenl du Messie? Que
jugum sup.ercervicesdisciputorum, quod neque palres reste-l-il a !a loi de Moisede la consideration ou elle
nostri neque nos portare poiuimus (Act. xv, 10) ?»
— i Ce cuile, dit saint Paul, se reduisait a des vian- etait par la seule attenle du Messie, quand lc Messie
des, a des breuvages, a des purilicalions et a des ob- est arrive? La premiere question regaidait !es Juifs
servauces qui ne regardaient que la chair : Solum- incredules qui refusaient d'emhrasser la religion
modo in cibis, ei in potibus, et variis baptismatibuset chretienne; la seconde question regardait les Juifs
jusiitiiscamis (Hebr. ix, 6,10), >pourexprimei lagene jideles qui voulaient meler le judaisme avee le chris-
iianisme.

ETAT DE LA QUESTIONENTRE LES PERES ET LES MANICHEENS.

Plusieurs de ces derniers adversaires ne se rendi- G vez-vous qnil soit superflu de remarquer qu'on ne
rent pas a rautorite" des apbtres, et, s'obstinant a faire doit pas confondre cette erreur capitale avec celle
entrer la Synagogue dans 1'Eglise, ils se irouverent dont j'ai a parler? Croyez-vous que je ne sois pas
separes de fune et de 1'autre. Cerinte et Ebion se meme oblige d'avertir que lesmanicheensont contre-
mirent a leur lete; c'est pourquoi les Peres furent ditlafoicatliolique,non-seulementendisant quela loi
obliges de contiuuer quelque lemps la meine dispuie de Molseavait un mauvais principe, ipais encore en
sur ies ceremoniesjudaiques, et de montrer quelieen soulenanl que la loi de Mplse etait mauvaise en elle-
etait f inulilite et la vanite apres 1'etahlissement de memeetdesanalure?Silareinarqueestsuperfluepour
1'Evangile. vous, elle ne le sera certainement pas pour dautres.
Maisd'uri autre cble il s'elevait une erreur toule Dansce raisonnement que faisaient les manicheens:
contraire, qui fil bientbt changer la controverse. VAncim Teslameni esl mauvais, donc ce riest pas le
Simon le Magicien. Menandre, Saturnin, Basilides, Dieu bon , mais le Diett mauvaisqui eii esl iauleur, il
et dansla suile Carpocrale, Cerdon, Marcion,conon- faut reconnaitre deux heresies differenles et inde-
rent (anl diiorreur pourla loi deMoise, quilsla juge- pendantes f une de fautre, celle des deux principes
rent indigne d'avoir pour auteur un Dieu bon et biein et celle qui reprouvs comme mauvais 1'Ancien Tes-
faisant, et quils ne balancerenl point a dire qu'elfe lanienl; au lieu que dans le raisonnement qui suit :
eiaii fouvrage d'une inlelligence maligne et funeste. Le NouveauTestamenlesl bbn, donccetiesl pas le Dieu
Cesl un des pointsde la doctrine impie qui fut trans- mauvais, mais te Dieu bon qui en est iauleur, il n'y a
mise a Manes parles ecritsde deux imposteurs moins qu'une seule lieresie, qni estcelle des deux principes.
connus, Scythianus el Terbintbus, dont il recueillil le j. Voila, medirez-vous, ce qui s';ippelle perdre son
pernicieux heritage. La secte quil forma fut com- lemps et ses paroles. Quel Iecieur a besoin qu'on lui
ballue avec succes par plusieurs saints docteurs, fasse apercevoir ce qui saute aux yeux? Mais ne sa-
surtout par saint Augustin, qui fil servir a favan- tez-vous pas qu'au regard de ces sortes de matieres,
tage de 1'Eglisele roallieur quil avajt eu de s'etre mille gens , de beaucoup d'esprit diiilleurs, ont la
atlaclie dans sa jeunesse a celte heresie, et defavoir conception difficileet le jtigeinent relif? Combienen
professee durant neuf annees euiieres. connaissez-vous qui se pevsuadent quils ne pensent
Yous ne me le pardonneriez pas, si je nfarretais pas sur la liberte comme les roanicheeiis, parce quils
ici a exposejret a developper exactement le.fond de ne pretendent pas que la necessite d'agir, quils ad-
toute la doctrine qu'on ailribue en particulier aux roettent, vienne de deux aines, fune bonnc et faulre
manicheens, par la seule raison que leur zele a la mauvaise, qui aient ete donn6es a chaque homme
mettre en vogue el a la perpeiuer les a distingues de par le Dieu bon et le Dieu mauvais? Or ceux-la me-
leurs predecesseurs ; et si je nfeiendais sur le sys- mes, quoiqu'en plusieurs points ils lfaieni pas une
leme des deux principes, I'un hon et fautre mauvais, idee beaucoup plus avantageuse de la loi de Molse
qui, suivant les reveries des marcionites et des ma- qtie Ies manicheens, ne s'jmagineront-i!s pas etre
nicheens, existent de toute eternite, partagent le d'un sentiment fort eloigne de celui que lenaient ces
regne du monde , se haissent el se font une guerre hereiiques touchant la nature de fancienne loi, tan-
muluelle avec des rev.ers et des avantages recipro- dis quils confesseront qu'elle a eie etablie par le
ques. Cela serait, a votre avis, enlieremenl etranger vrai Dieu?
au sujet dont il est mainlenant questioii: mais trou- Comme les roaniclieens faisaient auleur Ue 1'Aa-
 l::Ca SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTiNl. 104
cieu Testament un Dieu mauvais el malfaisanl, ils A cien eiaient mauvaises. Pour en juslifier la maiiere
ddtestaient non-seulement la religion des Juifs, mais les saints docteurs emploient ce temoignage de Je-
aussi lous les livres qui en contenaient fecononiie et sus-Christ; Je vousle dis en eiriliiavanl que le eielel la
Ies monuments. Ils disaient que 1'AncienTeslament terre viennentd manquer, loul ce qui esl de ta loi s'ac-
etait contraire a lui-meme , quil eiait contraire au complira, sans qu'il en manquenn seul iola ou un seul
Nouveau Testamciit, quil elait blarae et condarane point (Matth. v, 18); et ces deux autres de saint
par le Nouveau Teslament. Paul ; La loi est sainle, le priceple aussi esl saint,
Les objeclions de la premiere espece ne sonl pas juste et bon (Rom. vn, 12, 16). Je conviens que la
fortes. Elles opposent Ia loi qui imerdisait tout tra- loi est bonne; en effet, que pourraient reprendre les
vail les jours de sabbat, a fordre que Josue recut de heretiques dans les preceptes qu'on appelle moraux,
faire porter 1'arche d'alliance autour des murailles de ou menie dans ceux qui etaient seulementde police?
Jericho un jour de sabbat; la defense de fabriquer, II ne faut que les concevoir pour en reconnaitre l'e-
d'avoir, de conserver aucune statue ni figure de quoi quiie"el la sagesse..
que ce solt, au commanderoent qui ful fait &Moise La loi du talion et celles qui permettaient le di-
de construire et d'elever un serpent d'airain, et a vorce et 1'usure avec les eirangers sont Ies seules
celui dorner farche des figures de deux cheiubins; que les ennemis de 1'Ancien Testaroent aient ose
la connaissance de toules choses que Dieu siuiribue, censurer. La premiere, disaient-ils, est expressement
&fignorance qui parait dans la queslion quil fit au condamnee par ces paroles de J&us-Christ: Totis
premierhomme apres son peclie: Adam, oueles-vous? avez appris qriil a iti dit: OEil pour mil, denl pour
et dans celle quil fil aCain apres le meurtre d'Abel: "R denl. El moije vous dis de ne point faire de risislance,
Ouest votre frere? sion vous maliraile (Mallh. v, 59). La seconde est
Tertullien et saint Augustin (a) se donnent la peine reprouvee par celles-ei : Or, je vous dis que quicon-
de r&oudre ces difficultes et d'aulres semblables, que renverra sa femme, hors que ce soit pour adutlere,
qui furent proposees d'aboid par les marcionites, et el en epousera une autre, devient adultere lui-meme;
repeiees par les manicheens. Le travail, disenl ces et que celui qui epousera celte qrion aura renvoyie de-
Peres, qui est une ceuvre de religion ou de charite, vient adultere aussi (Malth. xix,9). Enfin latroisieme
n'etait pas defendu le j'our du sabbat. Les slalues et loi est blamee par cet autre texte de 1'Evangile: Pie-
!es ligures qui lfeiaient point un objel didolalrie tez saus rien esperer.
n'eiaient poinl proscriles, et jamais un reproche ne Les manicheens se trompaient. Jesus-Christ ne
fut pris pour une marque dignorance. Les memes blame point la loi du lalion, roais la fausse tradition
heieiiques objectaieut encore en ce genre quele Dieu des scribes et des pliarisiens, qui en perroeitaieot aux
des Ilebreux avait cominande la foriiication au pro- paniculiers fexecuiion, laquelle devait elre reservee
pheteOsee, qifil avait conseille et autorisele vol que aux magistrats. Car 1'Evangile, qui ordonneaux par-
son peuple avait fait aux Egypliens , quoiquil ait ticuliers le pardon des injures, defend-il aux magis-
deiendu liin el fauire peche dans son Decalogue. trals d'en prinir les auteurs (S. Augusl., contra Adim.,
Mais, dit saint Augustin, pourquoi appejer fornica- cap. 8)? Quant a la loi du divorce, le Sauveur lui-
tion un mariagequi la fit cesser? Pourquoi appeler meme en fait f apologie en disant: Cest a causede la
vol ce qui fut un juste salaire (S. Aug., lib. xxu con- dureii de volre cceur que Moise vous a permis de ren-
Ira Fauslum, cap. 71 et 80). Voyervos femmes(Matih. xix, 8). D'ou 1'on doitcon-
Pour ce qui est des conlrarietes preiendues qtie les C clure.ceme semble,qu'unetelle permission ifexemp-
manicheens croyaient irouver entre 1'Ancien et le tait pas de peche ceux qui en usaieut, mais qu'elle
Nouveau Testanieht, saint Augustin les rapporte la ne faisait que les souslraire a la crainte des peines
plupart dans son livre conlre Adimanle , et il les temporelles, et que cette loi elail purement polilique,
conciliea merveille. Moise dit dans la Genese, que qui, a raison du bien public, reservait au jugement
Dieu par lui-meme a cree le ciel, la lerre et la lu- de Dieu seul la punilion du divorce. Cest dans ce
roiere (Gen. l, 1); el 1'Evangile dit que le raonde a meme sens que saint Tliomas a enlendu la loi qui
eie fait par Jesus-Christ (Joan. i, 5). Saiut Auguslin permeiiailaux Juifs 1'usure avecles elrangers, pour
repond que tout chretien , en lisant la Genese, re- eviter un plus grand mal, et afin que favarice, a la-
connail dans le Dieu createur un elre subsistant en quelle ils etaient fort enclins, ne les portat poinl a
irois personnes , dont la seconde est Notre-Seigneur ruiner leurs freres (S. Thomas, 2-2, qu. 78 a. 1,
Jesus-Christ (S. Aug. contra Adim, cap. 1). Moisedit ad. 2).
dans la Genese que Dieu se reposa apres la creation Urihabile homme m'a autrelbis objecle qtie Beze
du monde (Gen. n, 2); et Ie Sauveur dit dans I'E- et Piscator, tous deux protestanis , etaient les setils
varigile : MonPere agit continuellemenl(Joan. v, 17). garants de ce que je pense sur la loi du divorce. Mais
SaintAuguslinrepond qtiece reposniarqiieseulement il se trompaii. Tertullien, Origene, Cbromalius, saint
lafin dela creation, el quil ifexclut poinl faction Jerbme , le Venerable Bede, Euthyinius , Theophy-
par laquelle Dieu conserve et gouverne coniinuelle- lacte, sont ciles par Maldonat en laveur de fopiniou
ment le monde (S. Aug., contru Adim., cap. 2.) Moise qui m'a plu , el il avoue qu'elle est probable, quoi-
dit que Dieu fit liionime a son image et a sa re:sem- quil embrasse Ie senliment contraire. II est vrai que
blance (Gen. i, 26 , 27); et le Sauveur dil aux Juifs : D ce savant interprele de 1'Ecrilure semble se delier
Votts etes les enfanls du dimon (Joari. vui, U). Saint d'avoir bien entendu le texte de ces Peres, nisi male
Auguslin repoiid que fiinitation donne des enfauis a intelligendo fatlar. Mais suremenl ii est enlre dans
ceux qif on prend pour modeles, ainsi que la docirine leur pensee, et avec celte clause il pouvait ajouler
aux maitres qui instruisent (S. Aug., conira Adim., saint Chrysoslome, qui parle plus obscuremeni. Et
cap. 5, n. 1). Rien de lout cela ne parait au saint pourquoi n'appliquerait-on pas a la loi du divorce ce
docteur faire une difliculte considerable. que saint Thomas dit de la loi de fusure : Non fuit
Permetlez-moide m'arreter un peu plus aux ohjec- eis concessumquasi licitum, sed permissum ad majus
tions deia troisieme espece : le but que je uie suis • malumvitandum? ce qui parait etre l.e sens naturel de
propose le demande, elles le touchent et linteressent ces paroles de Jesus-Clirist, obduriliam cordis. J'a-
davantage ; car je ferai voir dans la suiie que la nou- voue que la polygamie eiaii verita'b!ement pcrmise
velle doctrine touchant la loi de Molserentre dans le aux Juifs, roais c'est-a-dire quiin mari ne pechait pas
manicheisme et le fait revivre. en ayant plusieurs femmes, el non pas qu'une feinme
Les manicbeens se flatlaient de demontrcr par le avait droit d'epouser plusieurs inaris.
Nouveau Testament que la matiere et la lin de f An- Au regard des Iois qui ifdiaicnt que ceretnoniales,

(a) Terlul., tw. ii contra Marc, cap. 21,22,24,25; S. Aug., lio. 1 conlra Adiin., cap.ci2; conlra adver-
sar. tegis et proph., cap. 20.
1065 DISSERTATION SUR LA LOI DE MOISE. 1066
si fon fail atlenlionau genie grossier et inconstant, A repromissiombussancilum est (Hebr. vm, 6). L'aulre
au caractere dur, indocile, intraitable du peupIedTs- sens est que l.a loi evangeiique n'eiit point ele neces-
raei, au fnrieux penchant qui le portait a fidolatrie, saire si la loi de Moise eut ete observee fidelement
et quil avait coniracte en Egypte par un long com- et sans aucune prevarication, suivant Ia seconde iu-
merce avec la plus superstitieuse de toutes les na- terpretation, quieslde saint Chrysostome (HomilAl
lions, on sera oblige de convenir que, pour detourner in Hebr.). ,
les Israelites du culte des faux dieux, il eiail neces- Liiutorite' de ce Pere n'empeehe point Cornelius
saire non-seulement de le frapper surlagrandeuretla a Lapide et nos autres interpreles de rejeter ce sens
majeste de son Dieu par fappareil et feclat des so- comme evideroment faux, parce que, sans egard a la
lennites el de tout le culte exterieuf que la loi pres- fidele observation ou a la criminelle transgression de
crivait, mais encore de fattacher et de le ramener ia loi, il fallait que fombre fit place a Ia veriu§, et
sans cesse a son Dieu par la diversite el la multitude qu'a fetat de servitude, a des sacrifices insuffisauts,
des sacrifices, dcs oblations, des expiations; de 1'as- succeilat la liberte evangelique et la precieuse victime
sujettir et dele c;iptiverpardes observances, des ce- du Nouveau Testament.
remonies de toutes les sorles, qui Iui rendissenl la' La raison de sainl Chrysostome falt neanmoins
religion toujours presenle et sensible. une diflicul(6 assez considerable pour meriter une
A ces considerations ajoutez le rapporl mutuel rbponse. Ce Pere fonde son explication sur ces pa-
des deux Testaments, qui exigeail que f Ancien ex- roles, Vituperans enim eos dicit. 11fait reroarquer que
primat et figurat en mille facons differentes les veri- ie texte de sainl Paul dont il est question se rapporte
tes, les mysieres, les avanlages et la perfection du r, g au passage de Jeremie, qui est cite ensuile, et que
Nouveau. Sacriftciorum onera et operaiionum et obla- 1'Apbtre designe ce rapport, en avertissant que dans
tionum negoliosas scrupulositates nemo reprehendat, ce passage Dieu ne blame pas PAncien Tesiament,
quasi Deussibi talia proprie desideraverit...., Sed iltam mais lesJuifs quile recurentet nefobserverenlpoint:
Dei induslriam senliai, qua poputum pronum in idolo- Vituperans enim ipsum non dicil, sed vituperans eos
lalriam et transgressionem ejusmodi officiis religionis dicit (Chrys., ibid.). Ainsi saint Clirysostoine croit
sucevoluil aslringere, quibus superslitio sceculi ageba- avoir droit d'expliquer ces paroles de saint Pattl:
lur, ut ab ea avocarel iltos, sibi jubens fieri quasi desi- iVam si illud prius culpa vacastel, non utique secundi
deranti, ne simulacris faciendisdelinquerel... (Terlull., locus inquireretur, par ces autres paroles du lexte de
lib. n contra Marc, cap. 18). Sed in ipsis commerciis JeVemie, ofi Dieu reproche aux Israeliles de n'avoir
vilceel conversaiionishumance, domi el foris ad usqiie pas tenu ferme dans son alliance, et leurdeclare que
curam vasculorum omnifariam distinxit, ul istis legati- c'est pour cela quil a pris le dessein de contracter
bus disciplinis occurrentibusubique, ne nullo momento une alliance nouvelle avec la maison disraei et de
vacarent a Dei respeclu Quam legem non duritia Juda : Consummabosuper domum Israel et super do-
promulgavit aucloris, sed ralio summcebenignilatis, po- mum Juda leslamentum novum quoniam ipsi non
puli potius duriliam edotnantis, et rudem obsequioftdem permanserunl in leslamentomeo (Jerem. xxxi, 52).
operosis officiis dedolanlis: ut nihil de arcanis altin- Cela me persuade qu'il faut reunir les deux inler-
gam significanlis legis, spirilalis scilicet et propheticce, pretations ensemhle, eti modifiant neanmoins la se-
et in omuibusargumentis figuratce(Id., ibid., cap. 19). conde, de sorle que le mot culpa signifie et fimper-
Cependant, disaient les manicheens, le Dieu des fection de la loi mosaique, et la faute des Israelites
Hebreux ne convient-il pas lui-meme qu'il a donne C qui ne l'observerent point; c'est-a-dire que la pen-
a son peuple des preceples qui ne sont pas bous, et see de 1'Apblre est que la loi de Jesus-Christ dtait
des jugements ou ils ne .trouveront point la vie? necessaire a cause de fimperfection et de 1'insuffi-
El ego dedi eis prceceplanon bona, et judicia in quibus sance dela loi mosalque, et que Dieu avait outre cela
non vivenl (Ezech. xx, 25)? II s'agit bien la des lois une autreraisond'abroger 1'AncienTestameni, etd'y
portees et des reglements de police ou de religion substituer Ie Nouveau, savi.ir, finlideiite des Israeli-
eiablis par Moise pour le gouvernement du peuple tes. II est clair que ce second motif ifest qifacces-
hebreu! Dieu parle de la juste vengeance quil a soire, mais il ne laisse pas d'elre vrai, car Jeremie
exercee sur son peuple infidele el prevaricateur, en 1'assure. Et peut-on douter que saint Paul ne recon-
le livrant au pouvoir de ses ennerais, et en permet- naisse ce motif et n'y fasse atieniion dans ces paroles:
tant que les nations qui favaient reduit en servitude Nam si illud prius culpa vacassel, non ulique secundi
le iraitassent avec rigueurel inliumanite, lui impo- locus inquireretur, puisquil prouve une verite que ces
sassentdes loisdrires, exigeassent de lui des tributsi meines paroles contiennent par le pnssage de Jeremie:
exorbiianls, faccablassent de fardeaux et de miseres, Vituperans enim eos dicit, etc. ? Jai remarque quil
jusqu'au point de lui rendre la vie insupporlable.; fallait modifier la seconde inlerprelation, en enten-
Voila le vrai sens des paroles du prophete : car dans dant que si les Israeiites n'avaient pas tneprise et
plusieurs versels qui precedent, Dieu dit que les loisi viole leur loi, PEvangile n'eut pas ble necessaire par
quil avait donnees a son peuple sont bonnes, et quei ce motif-la, quoiquil eut ete necessaire a cause de
leur observation est une source de vie, Qucefaciens limperfection et de finsuflisance de la loi ancienne.
homo, vivel in eis. .n
"
Les nouveaux heieiiques paraissent etre d'accord
Outre Iepassaged'Ezecliielque je viensd'expliquer, avec f Eglise sur farticle precddent. Cest en vain
on en objecte un autre de saintPaul que voici : Nami pourtant quils se flattent de repondre plausiblement
si illud prius culpa vacassett non utique secundi locusi a quelques-unes des diflicultes que je viens de resou-
inquireretur (Hebr. vm, 7). On peut fentendre en deux; dre; et il leur est absoluineut impossible de justifier
manieres: ou bien en prenant le mot culpa non pour en geneial la maliere de !a loi de Moise, parce quils
un defaut proprement dit, qui fasse juger fancienne : soutiennent avec les manicheens que la fin en est
alliance reprehensible, mais pour un manque de per- mauvaise. 11est donc important que j'examine avec
fection qui la rende rooins eslimable; ou bien eni exactilude ce que les maniclieens enseignaient au re-
rapportanl ce mot, non pas a la nature de fancienne gard de feiablissemeut d'une loi et d'une religion
alliance, mais a ceux qui la recureni, el aux lsraeii- particuliere pour les enfants de Jacob. La doctrine
tes avec qui elle fut contraciee. nuanime des Peres esl que Dieu pril ce moyen pour
Ainsi le sens est que la loi evangelique n'elit point empeclier que la foi du Sauveur futur, quil avait pro-
eie necessaire, si la loi de Moise n'eut point eib im- mis a Adam el a Eve iiiimediatetnenl aprcs leur pe-
parfaite, suivant la premiei e interpreiaiiou, qui est; che, ne s'eioignii entieremcnt parmi les hommes.
appuyee sur le lexie qtii prdcede, ou il esi dit que la H voulut donc procurer la conservation et faccrois-
nouvelle alliance est plus excellente, et qu'elle est; semenl de celte ioi, en separant des aulres nations et
fondee sur la promesse de choses plus excellentes : formaut avec uu soin paniculier un peuple choisi qui
Melioris Testamenti mediator est, quod in tneliotibus; par la voix de ses prophetes predit faveiienient, ics
PATROL. XLVH. 34
1067 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 1068
caraeteres, |es aeljpns, la vie, la mprt, le regqe et la Ad'up 1• peupLeingra|;fin de larnentablesgemissemenis;
glplre du Chijst; qrii ses le iigur&tet le repr.esent&t par le feudq ciel prpnipt a faire respecler Dieu dausses
sa religion, ses Ipis, pririces/ ses pontifes, ses riiinistres, et a^uivre la voix des' prpphetes en toiii-
maihieiirs, ses succes, sa cpridition et ses evenehients bant sur la tete desiinpies.'
soif dansia paix,'sbit dans la guerre; qui le vit nai- terjuliieri erii be^ri ddpjpyer son dloquence pour
ire/dans son sejn ei fuf le premier a le reconriaitre, faire yoir l'affinite necessalre quj "etait entrelajus-
et ensuije 1'anqbneat, le montrat au feste de Tiini- tice elia bonfe de Dieu. et que )a puniljpfi du crime
versi fie h'eiaif pas seulement, dil saint Augustiri, eiait un y^riyible bien (fertul., lib. ii cpntra Marc,,
une ottdeuxperspnnes ou quelques lipmmes eh par- cqp. 11) j Marcionne.lajssa p.pintdeppiisser sp.qini-
ticulierr^eiaitlaflatibn entiere, (out le rqyaume, piete jusquia ganoniser paiij, Core, Dathan ei Abirpn,
qifori ideyaitregarder comrae un grand prpphete, qui etious les scelerats qui ayaient £te les mallieureuses
anophgalt fe fihfist e.t le Christianisme j Vt non sq- viciimesde^a coleredu Dieu"dpsJuifs (Tiieod6r.,'lib^
tumfile duiillihomo, seduhiversqipsdgeiis, tqiittnque i futi); hcjires;, cqp. 24).' Cet lipriesiarque iniagjnait
regnum prppheta fieret Christi Chrisiianique iegni. daris le D|eu des chretieris pins dp douceur" et tfin-
tpsMreghtwiiMgnus^ fuil (S. Aug., dulgerice, tfofnpjdpar 1'abus quil faisail tjfcicet en-
ii$Yxfain'Faustitni,'ftipp;, &'el 15). drpjt de j'Evaiigile bu'il est racbnte pe ies apoires
''
LejfPere? pppbsiiieni cette fin de fAncien Testa- Jacqries et Jeari ayaritypplu, a fiinitpfipn du pfopliete
me*rit'sisamte'et si saiutaire, a celle que fimpieie Elje,'faire desce&dfeie feu du ciel siir lcs Saroartr
des" mariicli^ens iuppcisait au Diett des Hebreux, taiiis, quj ayaierit refusea^ Jesus-Chris Tenir4e*jde
quf etait le desseiniie fiuire premiefemenl a spn peu-, R '
" feur yille, ie Sauyeur leur 4it: Vpus rie sayez de quet
p|e, Vt ensuite pair le rrioyen desbnsufpeuplc aiix au- espYilydus &eY-:Nesciti
' ' * '" spirilus esiis (Luc.
tres nStibhs qiii rieTadpraient pas; qupi les h.6re- IX,
' S5)ii".''"_" '":
liques objec(aieni*cesparoles d'Isa'ie : Je suisle Sel- Marcion ne considerail pas {es vues admirables de
grieuf quicrei; le mal : Egp Dominuscreans maluni la dfvine p.fbyidence'jquiavait prepare de loin 1'jeta-
(Isai. xtv, 7), et ces autres du prophete Ariios: II n'y blissepent (fririe religipn paffaiie, ou Pqn ne y6cu|
a aucun mal dans la yille que le Seigneuf ifait faii: que 3e la foi, pri j'on!ii'esper&tque dps recpmpenses,'
Sierii mqlumin'"' civitate, quod pqminus noti fecerit et"l'pn rie iraigriit quedes cliatimenls fulurset d'uu
(Amos ui| 6). avitfe mbnde. ll "iie pbncevait pas que, pour pfevenif
Les Peres repondaient, en distinguant le mal du les'dpuVes'quefefaitnaitrelelite et ppiir em-
peche et Te mal deia peine, que ceiui-la venait jde la pgclier qiie les meciiarits ne prissent la longanimite
inaiice fhi diimbn~et de fabus que 1'hoinme faisait de et la patienc» de Dieu a les spuffrir potir une niarque
sa liberte, etqiie Pautre eiait prdonne du seul veri- qu'il n^esfpeint et qri'il ne peut rien sur eux^ sa di-
laljle Dieu, qrii eprouvalt les horiimes par les tribula- yine sagesse avait fait preceder une autre religion,
tioris; 6u qui usait d',une juste rigifeuf en punissant donl fbeoiioniie tou(e iniraculeuse demontra que cet
1'idolairie des riatiohs et firifidelite de son peuple. ririivers ri'est"pbi"ntgpuvierne par le hasard ori par
Quelie justice, ajoutaieni les manicheens, quecelle uhe aveugleinature, rqais par une inteHigence souve-
qui fait pprier aux eiifanis la peine due aux p^clies faine, par uri prealpur tbuirpuissant, ^ia parol.e dri-
5Et c'est
4es peres? la' contluite tie Dieu dans tout qiiel on peut se fier quand II promet des biens etquil
PAncien Teslamerit, et dont iiienie il fait gloire. Je iiienace des maux eterrieis; puisqtfun grarid peuple,
»uis, dil-il, le Seigneur ton Dieu, fort et jaloux, qui G ( tbujburs subsislant nialgre sa reprobation, atteste,
Tisite 1'iniquile des peres dans les erifanls jusqu'a la par lcs monumenis incbniesiablps de son histoire,
troisieme et la quairieine gbn6ra|,ion : Egd Ddminus que durarit plusieurs siecles il a tenu sori bonlieiir
Deusiuus, foriis, zetoles,visitaijs iniqullatein pqtrum iii pii spri nialheur temporel d'une suite coritinuelle de
fitios in terftamet qudriam generatidnem(Exocl. xx, 5). prpdiges quele seul nras qui a fait lanatureei qui
II deciare neanmoins par son prophete Ezecliiel, la soulient pouvait opisrer.
repond Tef tullien aux marcionites, qpe le filsne pbf- Cej.ifetaient la que les gages et les signes des biens
terait point finiquite' du pere, el que le perei'iie ppr- et desriiaux que la fpi chr^tiennenous pfoppse. Ainsi
terait ppint f iniquite du iils : Filiusnon 'portubil ini- pri pouvait dire aux marcioiiites et aux maniche.ens:
quilaiein"pqlris, ei pqler non poridbit ihiquilqtem jitii pieii est plus severe qiie vpiis'ne pensez; vous avez
{Terlul., lib. iiiohlraMarfionem,cap. 15; Ezecli:xyiii, torl dc vous afreter a des ombfes et a des figures,
20). Cpinme les marcionites ni les manicheeiis ifpnt pour peindre les rigueurs de sa vengeance. Les maux
point fbnde siir ces parples un reprpche de contfa- temporels ne sont pas plris des chaiiments dignes de
dictiori, its pnt du y voir une explicatiph capabje de la jristi.ce de Dieu, que les bieris terrestres ne sont
les satisfaire.Dieu n'enveloppe dans sa vengeance iin prix prbpprtipnne a sa bonte et a sa uiagnifieence.
les eiifarils avec les peres que quarid il).a bpriie aux S'il a "cesse de prometlre et dassurer a ceux qui le
chatimeiits "tempbrels; etil a droii' dihteresser les seryerit la rosee du ciei, la graisse de ia terre et la
hommes a lui pbeir paria consideratibh dii bbiihe.ur ppssession des richesses de ce monde, a-t-il oublie
ou iluJrnalheur''deleiii posterite, quilsairoenispuverii
! ''"' pbuf ceia sa liberalite envers les justes? Pe meme,
plus riii'eiix-^ipeines:.''; _ sil. ne creuse plus d'abimes spus les pas de ceux qui
"
Quoi qu'pn piii dire, ces heretiques ne trpuvaient] 1'jOffe'riserit, Vi'1ne la.nce plus de feux et de ionnerres
pas sujiporiable la ^everilb de Dieu, qui eclate dans guf je.urs tetes, sil lfenvoie plus de monsires pour
ibuies ies partieS de iiijstbire du peuple de Dieu (Sl, ies devorer, eii est-il moins redoutable a lous les p,e-
Aug^lib.icontraqdvers. legisetpiqphelqrum, cap. iW, cheufs (S. Aug., lib. I cqnlra ativ. legis et prophel.,
n. 2b*).ils'n'eriyisageaie'ni.'point sans freniir et se re- %>.T6, n. 29)? Crpyez-yous que les habitants de So-
yoltef cb !delugeJ!uni'versei des eaux qrii fit ilisparaitie dbine et de Gomorrhe aierit 6te traites plus s6vere-
deia ierfeundeluge uriiversel de cririies par iariiort mentque iaut diuipudiques qui semblentaujourdimi
de presque ious lps iibiiinies; celfe pluie de leu qiii vivre et mourir en paix? Croyez lout le contraire: le"
cbiisuniaysi absofunieiit'deiix villes iliiaihes, que lii feiidu piel iie corisunia poinlsi promplemeiit ces scer
piacpmeniejoitielies ayaieritbieppriieriqueiquesorie; icrais, ils en vircnt el jls en sentirent les approclies.
etant 3e.ye)fuestefile et/iiihabitable "a jariiais; l.es Ayant que de leur lermer tous les passages el de pe-
rijifac^s^pfpdigues' et la riatup etbnnee du renvprr ijetrer partout, il leur clonna ie iemps de laire jquel-
seni^ni !de sesibis les plusiiiviplabies, qui cpiisbriima qiiesellorts pour echapper. Ces moments eiaient ppur
la jfeprofialiorid'un r'pi'eridurei'; la' terre qui fondit eux des moments de grace et de misericorde, doni ils
spris ieS pieds d'une irb,upe,de rebelles et de sacrile- orit pu proUier. Mais inaintenant, quand Dieuestlas
gesi'"st''jsg'ierijslbulittpijt vivaritsdaiis soi.isei.n; rine de souflrir Jes pechetirs, de derix iustanls qui scsui-
iiiultilulie,tie'"^erpeiitii'doiji. les liaiejiies eriflanimees veni iminediatemeiit, fuu esl le dernier. instant d'une
elies cihelies iiiorsures' changeierit lesriiurmufes folle joie et tiiine! irotiipeuse securile daiis felat dii
•069 DISSERTATION SUR LA LOI DE MOISE. 1070
peche, et 1'autre est le premier instant de leur dam- A t dareexseculionem minislris(Calv., tib. i tnst., cap.18).
hation eternelle (Ex Aug., ibid.). Cela n'a poinl paru si ridicule a saiut Augustin ;
N'ometlons pas !e grand scandale des sectateurs el la raison est que cc Pere n'a point cpnfohdu Ie
de Marcion et de Manes. Le Dieu de 1'AricienTesia- souverain juge de 1'univers avec les hommes, qui,
ment, disaieril-ils, est un Dieu qui se plail a faire n'etant point maltres de tous les evenemenis, ne
des eoupables, qui aveugle, qui ehdurcit, qui trorope peuvent punir par de pures permissions. Selbri le
les hommes, pour les conduire a' leuf pefte; et ils saint docteur, quand on entend cei paroles de 1'Ecri-
citaieni plttsieurs endroits des Ecfittires de 1'Ancien ture, Cest moi le Seigneuf, qui ai seduit ce pro-
Testanierit, dontCaivln', qui aime a se revetif des phete : Ego Dominus decepi prophetam illum, ou ce
depouilles des nianicheims, fait le meme abus pour texle, Dieu endurcit qui lui plait: E/ quem vult in-
fendre Dieu auleiir du peclie\ Parexemple, Dieu durat, on doil penser aux merites de cblui dont Dieu
est dit avoir endurci Pbaraon (Exod. ix, 12) et avqir a permis fendurcissement"et la seduction. Cum au-
inspire a David le dessein de faire le denonibrement ditis, ego Dominus seduxi itlum , et quem vult indu-
de tous ses sujets; Ce qiii atlira suf Iui et sur tout rat, ejus merita cogilale, quem sic obduran dc seduci
son peuple uri fleau lefrible ( // Reg. xxiv ). Dans Dominus permisit (S. Aug., lib. de Gratia et lib. arb.,
une visibn propheiique, Michee vit le Seigneur qui cap. 25, n. 45).
epvoyait 1'esprit de mensbnge poiir tromper Acfias" Pour ce qui esl du passage suivant, sur lequel
{/// Reg. XXII, 20). les maiiicheens appuyaient beaucoup aussi bien que
II y a quantiie de textes a peu pres semblables les marcionites: Le Dieu de Ce monde a aveugle
meme dans le Nouveau Teslament.comme saint Au- '•n fesprit des infideles. Deus hujus sceculi exccecuvit
gustin l'a remarque en refulaql les roanicheens ( S. mentes infidelium (II Cor. iv, 4), il est Clair que saint
Aug., lib. i contfa advers. legis et prophet. cap. 16, Paul ne parle point du veritable Dieu, mais du d6-
n. 28). La'regle de ce sainl docteur et des autres mon , a qui le monde paien deferait des honneurs
Peres est que, toules les fois que 1'Ecriture sainte divins, et quil adorait dans les idoles (a).
parait atlribuer a Dieu ce qui rie convienf qu'a la Les maniclieens avaient donc la folie de croirc que
hialice dti dehion ou des hommes, le texte sacfe doit le menie Dieu, qui avait arme les Juifs pour extermi-
etre entendti d'rine siriiple permission. ner les peuples de la terre de Chanaan,.causait fin-
SN'est-il'auciiri' mbyen de fermer la bouche a Cal- fidelite des nations ,'et ils detestaient ces sanglantes
vin, qui raille de. cette explication en la metlant siir executions, ces saccagements de villes, ces massa-
le comj/te des seuls scolastiques, et qrii s'avise de cres de tanl de milliers diiommes, ces guerres im-
faire ici Ie scrupuleiix a recevoir un seris tanf soit piloyables , que Moise et Josue firent par ordfe"de
peu force des paroles de 1'Ecrilure? Essajons. Je Dieu pour punir des impietes dont Dieu meine, sui-
dis d'abord que cetle inlerpretation.est tres-confof- vant fopinion des maiiich6ens, elait fauteur.
nie au genie de la langue sairile, suivani lequel ce-. Le chapitre xri du livre de la Sagesse senible ayoir
iui qui a souffert une chose qu'i! avait le pouvbir 6le ecrii expres pouf confbndre ces heretiques et
d'empeclier est repre^enle coinme fayant faile. Les ceux de nos jours qui ont adopt^ une partie de leur
Chaldeens, a linstigaiipn du dbmon, avaient enleve systetne. L'auteurde ce livre se pfopose de niontrer
les troupeaux de Job, et Dieii n'avaii fait siriiple- que le Seigneur se conduit en toutes chosesavecun
ment qrie ie permeltre ; c'est ce que 1'licriture -de- esprit de bonte et de dbuceur, que c'est pour cela
clafe en termes iexpres. Cependant Job dit: Le Sei-' G quil menage sa cblere et la lbpantl peu a peu sur
gneur me les avail donnis , le Seigneur me les a enle- ceux qui s'egarent, daris la vue de les corrigef, et
vis (Job. i, 21). L'auteur des Paralipomenes eerit qu'en mbine temps il les averlit, et leur parle inte-
que ce fut une suggeslion du demou (jui poria Da - rieiirement des exces quils commettent, afiii que ,
vid a ordonner le denohibrenient de ses sujets ( / renonganl a leur roalice, ils se determinent a croire
Paral, xxi, 1); et neaumoins, camme nous venons en lui. Quelle preuve apporte-t-il de ce quilavance
de le voir, 1'auteur de fhistoire dcs Rois ecrit que ainsi en genbral et sanS restriction? La maniere dbnt
Dieu le poussa a celte entreprise. Dieu en a use envers les anciens habitants de Ia teri-e
Tajoute qu'ii y a une raison tres-considerafale sainte, qui s'etaient rendus odieux et abominables a
pour laquelle, dans la langue sainte, Dieu est dit ses yeux par leurs cfimes enormes, leurs malefices
commander, decerner, faire tout ce quil permet et leufs enchantements, leurs sacfifices injustes et
simplement: c'est pottr donner it entendre que non- cruels, le meurlre de leurs propfes enfants, quils
seulement il ne pept rien arriver sans que Dieu 1'ait egorgeaient sans pliie, dont ils devoraient les entrail-
prevu et ne se spii deieimine a. le souffrir, mais en- les ef buvaient le sang, profanaleurs sacrileges d'un
core qtietoute la malice des ange.set deshpmmes, loin pays qui appartenait Baiiiculierement au Seigneur
de nuire au moipdre de ses desseips , devient pat et quil s'etait consacre: car Dieu, ayant resolu de
son infinie sagesse un mpyen qui concourl efficacer venger tantde victimes innocentes el indefendues, qui
ment a ies accom; lir ; ien sorte qu.e tous Ies pecl.ies rencontraientlesauteurs de leur mortdans ceux dont
et tous ies crimes qui se cqmmettent contre Ig vo- ils avaient recu la vie, et voulant perdre ces scele-
ionte divine, Dieu les dirige a une bonne fin, avec D rats par les mains des Hebreux, afin de mettre ceux-
iant de justesse, iine certitude si infaillible, quils ci en possessiou de la terre du monde qui lui etait
ii'entreraient pas mieux dans le plan de sa conduite, la pliis chere el qui avait ete le lieu du pelerinage
quils ne serviraient pas mieux au bien quil se pro- d'Abraham, d'Isaac et de Jacob, considera nean-
pose, sil ayait decerne, s'il avail cbramande, fait moins que les coupables etaient des hom.nies qttil
lui-mgme daris ciette vue lous ces peches el tous ces avait crees; c'est pourquoi il les ^pargria en quelqtie
crimes/ sorte, et leur moutrant de.presla tprraidable armee
Ecputez cependant Calvin, qui dit d'un air iripm- de son peuple, quil relint a 1eur vrie durant fespace
pharit: i Sf 1'aveugl.enientel la folie d'Achab est un de quaranie annees dans le desert, il la fit preceder
jugement de Dieii, la chimere d'une pure permis- par une horrible nueede guep^es,qui infectaioute la
sioti s'eyaiibuit, parcequil serait ridicule qu'un juge terre de Chanaan e't fit perir irisensibleiuent une
perriiit seulement et ne decernat point par un arret grande partie de ses habitanls. Quel fut eri cela son
positif ce qu'if veut fair'e,'et n'en ordonnat polnt dessein ? Ce ifest pas, conlinue le Sage, quilfut
1'execution ^ses miriistres': Si Deijudicium esl exr impossible a Dieu de sounietire aux j'u'stesies iriipies.
ccecaliqei amenliq Acliab, nudccpefmissionis evqnescil p»r la voie des afmes, ou de les exterir.iner tous
(igmenium, quia ridicuium esset judicem tanlum per- ensemble, eii leur envoyaht, auTieii dinsectes, une
mitlere, ndn etiariideceriierequid fieri velit, et tnan- irbupe de betes ferocespbur l^s, devorer, 'eu meirie
(«J H. Irenmut, ttb. m, cap, 7, n. i; hb, iv, cap.W, n. 21; S. Aug., hb. contra Fauslum , e. 2.
1071 SDPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 1072
en prononcant seulement uneparole; mais il procedj A Or, dit le saint dpcteur, !es manicheens ne prouveront
par parlies a fexecution des jugemenls qifil exer- jamais que ceux d'entre les Juifs qui etaient spiri-
cait sur eux, alin de leur proctirer le temps et f oe- luels halssent les nalions que la juslice divine leur
casion de faire penitence, quoiqoil nignoral poini commandait d'exterminer et de deiruire. Vnde isti
que c'etait un.e nation perverse, et laqriayarit suct convincenl animos virorum spirilualium , qui in ilto
fe.rreur et le crime avec le laii, mechancele populo fuerunl, quod eos oderant qui per ipsos divina
s'eiait enracinee dans leur coeur par la force de juslitia jubebanlur auferri (S. Aug.,ibid. n. 5).
leilucatioii, des exemples et de fhabilude, en sorte Les manieheens pouvaient faire ici a saint Augustin
qu'elle leur eiait devenue comme naturelle; et quoi- une objection considerable, tiree des senliments de
que, par consequent, il vit bien qifils s'eiaient mis haine et de vengeance , des maledictions et des
par leur.faute dans une esbece dimpossibiliteune de imprecations horribles qui sont repandues dans Ies
changer et de se convertir jamais. Car ce fut Psaumes.
race maudite des le commencement dans Ia per- On doit repondre, ce me semble, que ces' scnti-
sonne de leurs peres Cham et Chanaan, dont ils ments ne sont point proprement personnels, ni du
devaienl imiter 1'impieib. choix de celui qui les forme, soit que David lui-
Vous ne serez point de ceux qui nfaecuseronl meme, ou le peuple disraei, ou un Israelite en
ifaffaiblir cel endroit par 1'adoucisseinent de mon partjculier parle dans les Psaumes ; que celte haine
commentaire. II est evident que le Sage ne marque et ces traits de malediclion sont adresses par le
ici qifune grande difficulle, et non pas une impos- Saint-Esprit a des pecheurs desesp^res, dont fatta-
sibilite reelle. En effet, si lcs Cliananeens ne pou- „" chement a fimpi^lb etait peu different diine repro-
vaient point changer nise convertir,pourquoi, dit-il bation consommee ; que ces imprecations sont des
auparavant que Dieu leur menageait le temps el actes de conformite a la volonte de Dieu, et une
foccasion de faire p6nitence : Dabas locum pamiteii- approbalion des justes arrels que Dieti a pories con-
tice (Sop.xn, 10)? Pourquoi de fexemple particu- tre des ennemts de son saint noin, quil avait prevu
lier des Chananeens conclut-il en general que Dieu devoir etre irreconciliables; et enfin, ne faut-il pas
clialie de telle sbrte les pecheurs eh ce nionde, quil convenir que les chreiiens sont dans une disposiiion
leur donne le temps et le moyen de faire penitence: de cceur et d'esprit totite pareille, quand ils disent a
jDocuisti populum tuum per latia.... quoniam judi- Dieu : Que votre volonte soit faite sur la lerre comroe
cans dcis locum in peccatis pmnitenlim (lbid. ,19)1 daus le cie! ?
Pourquoi enfln declare-t-il expressement qtte Dieu a Je ne saurais me persuader que David, transporie
donne aux Chananeens !e pouvoir de changer et dt de zele conlre les mechants, adresse ses menaces et
renoncer a leur malice : Dans tempus et locum pei de funestes paroles a Saiil, son beau-pere et son roi,
qucepossent mutari a matilia (Ibid., 20) ?leVous m'ap- dont il n'a jamais parle qtfavec le plus profond res-
prouverez de representer ici lout entier texle que pect durant lout le cours des injustes persecutions
j'ai paraphrase, afin qu'on juge de ma fidelite a ren- que ce prince furieux s'acharnait a lui faire ; je ne
dre le sens. crois point quil en veuille a son fils Absalom, pour
0 quatn bonus et suavis est, Domine, Spirilus tuut qui sa lendresse paternelle redoubla quand il ,se vit
in omnibus! Ideoque eos qui exerrant partibus corri- oblige d'exposer ce fils rebelle a perir; ou a Semei,
pis, el de quibus peccant admones et atloqueris : ut Doeg, Seba, Achitopliel, ses sujets, donl les crimes ne
relicta maiilia credant in te, Domine. Iltos enim an~ fj purent alterer sa bonte et sa douceur. Lesseuiiments
tiquos habilalores lerrcesanclce tuce, quos exhorruisti, quil a exprimes dans les Psaumes demeuiiraient-ils
quoniam odibilia opera libi faciebant per medicamina le caractere et les moeurs que fhistoire sainte lui at-
el sacrificia inju&la, et filiorum suorum iiecatores sine tribue?
misericordia, el comestores viscerum hominum, et II me parait plus que vraisemblable que les enne-
devoratores sanguinis a medio sacramento iuo , et mis et les persecuteurs que David anathematise sont
duclores parentes animarum inauxiliatarum, perdere toujours les idolatres, dont par ordre de Dieules He-
voluisli per manus parentum nostrorum; utdignam breux etaient charges de punir les crimes, bu qui en
perciperent peregrinationem puerorum Dei, quce tibi haine de Dieu faisaient la guerre a son peuple.
omnium caripr est terra. Sed et his lanquam hoini-
antecessores exercitus lui Si fon trouve de la difficulte a expliquer dans ce
nibus pepercisti, et misisli sens le psaume cvui, faut-il pour cela blasphemer
vespas, ut ittos paulalim exterminarenl. Non quia
eras in bello aut avec Grptius, qui favorise ouvertement la cause des
impolens subjicere impios juslis, el ose dire que 1'espril qui regne dans
besliis smvis, aul verbo duro simul exterminare ; sed manicheens,
ce psaume n'est pas celui de 1'Evangile? JS'est-il
partibus judicans dabas locum pcenitenlice, non igno-
rans qupniam nequam esl natio eorum, et naluralis pas plus naturel de reeonnaitre avec les saints Pe-
malitia ipsorum, el quoniam non poterat rimtari cogi- res que tout y est propbelique et ne lait qu'annon-
fin du perfide apbtre qui a trahi Je-
tatio illorum in perpcluum, Semen enim eral tnale- cer la detesiable
dictumab initio, etc. (Sap. xn, 1-11). sus-Chrisl, et des Juifs qui 1'ont crucilie ? Maistrou-
verez-vous solide la pensee qui me vient?
Cobstination constante dans le mal que ces peu- "
ples barbares et impies opppserent et a la misericorde Vous savez quil est de la foi que 1'entree des Israe-
de Dieu lassa enfin sa patience, il les livra a lites dansla terre promise est la liguredelareception
1'epee des Jsraeiites. Cela deplait aux manicheens , de tous les elus dans ie ciel (Hebr., iv). Celtesainle
dit saint Augustin (Lib. contra Adim., cap. 17, n. &). haiiie du peuple deDieu conire les nations que Dieu
Ces heretiques trouvaient mauvais que Dieu fut avait proscrites, ne serait-elle p;ts urie dependance de
juste, ou quil eut le droit de commettre a des hom- cetie ligure? etn'aurait-elle pointetedestinee a repre-
roes f execution des .arrets de sa justice ; et parce senter lahaine el lindignation loulesainte que 1'Apo-
que dans les Actes des apotres il est raconte qu'A- caiypse et quelu.ues autres livres sacres altribuent
nanie et Sappliire furent frappes de mort a la parole aux bienheureux, qui durant touie fetariiite se con-
de saint Pierre, c'etait une de leurs raisons pour formeront aux sentimenis de vengeance quils ver-
rejeler ce livre. ront dans Dieu pour les malheureuses victimes de sa
Saint Augustin s'applique donc a faire voir que la colere? Quoi quil en soit, elle peut etredeaussi legi-
de lime, et elle n'empeche point que la loi Molse ne
vengeance est legitime quand elle est aulorisee
Dieu, et surtout quand avec cela elle ne regarde soit digne en elle-meme et de sa nature d'eire f ou-
que lesint6rets de sa gloire et de son culte, pourvu vrage d'un Dieu bon et bienfaisaut; ce qui est la prin-
toutefois qu'on 1'exerce sans aucun sentiment de cipale question qui fnt agitee sur ce sujet entre les
haine et par pure obe^issanceaux ordres de Dieu. manicheens et les saints Peres.
 ETAT DE LA QUESTIONENTBE SAINT AUGUSTINET LES PELAGIENS.
Ce ne fut pour ainsi dire qu en passant et par occa- A Saint Augustin fait ici un coup merveilleux; il con-
sion que saini Auguslin eut quelque dispute avec les fond loul a la fois cinq heresies, le manicheisme, le
. pelagienssur la loi de Molse. Le grand point par rap- pelagianisme, le lutheranisme, le calvinisme, le jan-
poi t a cette maliere qui fut discute enlre le saint doc- senisme. Voici le trait quil lance contre le mani-
teur el les ennemis de la grace, regardait la loi en cheisme, et dont les trois heresies modernes ne se
geneial; el il s'agissait de savoir si la loi, quelle trouvent pas bien : « L'enuemi, continue-t-il, s'est
qu'elle fut, suffisait pour le salut sans la grace. Cest servi de fepee que vous porliez, pour vous tuer; il
pourquoi saint Augustin prend presque toujours ici vous a vaincu, il vous a donne la mort par le moyen
le mot de loi, non pour designer fetat des Juifs ou de vos propres armes. Recevez le precepte, sacliez
les praliques et les ceremonies instituees par iMoise, que ce sont des armes qui ont el6 donnees, non a
mais pour signifier les commandements el les pre- volre ennemi pour vous titer, mais a vons pour tuer
ceptes qni composent le droit positif de f Ancien et votre ennemi : Gladio quem portabas te inimicus occi-
du Nouveau Teslaroeni. II ne laisse pas cependantde dit; armis luis le vicit, armis tuis te interemit. Recipe
ramener quelquefois Ia controversede saintPaul avee tnandatum; scilo esse arma, non quibus occidat te, sed
les Juifs, et de prouver en particulier conlre les pe- quibus a te occidalur inimicus (S. Aug., ibid.). t
Jagiens la faiblesse et finuiilite de fancienne loi pour Mais, ajoute-t-il, et c'est maintenant le pelagia-
etablir la necessite de 1'EvangiIe, et pour conclure de nisme quil abat. c Ne presumez point de vos forces.
la necessite de 1'Evangile la necessile de la grace. Voyez Ie peiil David qui marche contre Golialh;
II sera digne de votre curiosiie que je vous fasse voyez cel enfant qui attaque ce geant; sil attend la
remarquer plusieurs choses que 1'Apbtre dit unique? T, " vicloire, c'est au nom du Seigneur. Vousvenez a moi,
ment de fancienne loi, dans la vue de convaincre les lui dit-ii, avec le bouclier el la lance; et moi je viens
Juifs quils doivent absolument recevoir la loi nou- a vous au nom du Seigneur tout-puissant. Cest ain-
velle, et que saint Augustin applique et eiend a loute si, c'est ainsi, et non autrement, ce n'est point du
sorte de loi, afin tle demontrer aux pelagiens le be- tout autrement que fennemi est lefrasse. Celui qui
soin que nous avons dti secours de la grttce. presttme de ses forces est lui-meme terrass^ avant
Dans 1'Epitre aux Romains, saint Paul enseigne le combat : Sed noli prcesumerede viribus tuis. Vide
qu'a cause du penchant que nous avons a faire ce qui parvum David contra Goliam, vide parvum contri in-
nous est defendu, la loi ecrite a donne lieuaux Juifs genlem, serf in nomine Dominiprcesumentem.Tu venis
de pecher plus grievemeni. A 1'occasiondu precepte, ad me, inquit, cum clypeo et lancea, ego in noinine
dil-il, le peche m'a seduit, et par le precepte nieme Domini omnipolentis. Sic, sic, atiler non, omnino ali-
m'a donne la morl : Peccalum occasione accepla per ler non, prosternitur inimicus. Qui prcesumil de viri-
mandalum seduxit me et per illud occidil ( Rom. vn, bus suis antequani pugnel, ipse prosternilur (S. Aug,,
11). Saint Augusiin expliquece passage dans un ser- ibid. ). >
mon quil fit ouvertement contre Ies manicheens et, Saint Auguslin dit contre Ies manieheens que le
coinnie les RK. PP. Denediclins 1'ont tres-bien re- preceple nous a eie donne comme des armes dont il
marque, tacilement contre les pelagiens^dont fhere- nous est libre de nous servir pour resister a f enne-
sie ifeiait pas encore lout a fait publique, mais se mi et le vaincre. Et contre les pelagiens il dit que
glissait a petit bruit. neanmoins nous ne devons pas presumer de nos for-
Quel exeinple croyez-vous que te saint docleur ap- ces, et il conclut tout cela de la cliute de nos pre-
por(e pour faire comprendre le sens de ce passage et Q miers peres. N'ai-je pas raison d'avancer qu'avec le
pour en rendre la verite sensible? La loi qui fut don- manicheisme et le pelagianisme le saint docteur de-
nee a nos premiers peres dans fetat dinnoceiice. truit les trois heresies niodernes qui veulent que de-
Vousen jugerez mieux par ses propres paroles.«Cest puis la chute de nos premiers peres le precepte ait
ainsi, dit-il, quil arriva dans le paradis; alors se blesse necessairement et itievilablement lous ceux
vcrifia cette pensee : Le peche m'a seduit a focca- qui font transgresse, ct que la presomption du pe-
siou du preceple. Yoyez le discours insinuant que le cheur suppose loujours un defaut de grace?
serpent lint a la femme. II lui demanda ce qtie Dieu Vous jugez bien que ce ifest point la leclure de
avail dit; elle lui repondit : Dieu nous a dil: II vous Jansenius qui m'a indiqu6cetendroitdesaintAugus-
est permis de manger les fruits de lous les arbres qi»i tin. Jansenius ne s'esl pointavise de lecilernulle part.
sont dans lc parauis, mais vous ne toucherez point a II a fait sageraent: car feveque d'Ypres pretend que
ceux que porte farbre de la science du bien et du lorsque saint Paiil dit qu"a f occasion du precepte le
ina'. Si vous en roangez vous mourrez : voila lecom- pecbe seduit fhomme et lui donne la mort, on doit
maiidemenide Dieu. Le serpent repliqua : Vous n'en entendre, suivant f inlerpreialion de saint Auguslin,
uiuurrez point, car Dieu savait qtfau rooment que que cela arrive avant la grace. Nous soulenons au
vous en mangerez, vos yeux s'ouvriront et vous se- contraire que ni fApblre ni le saint docleurVexcluent
rez comme des dieux. Rien tfest donc plus vrai que la grace qui rend le precepte possible, e} que nous
cette pensee : A foccasion du preceple, le peche nfa appelons sulfisante, et qtfils en font seulement ab-
seduit, et par le preceple meme m'a donne la mort: straclion, parce quils raisonnent dans fhypothese
Sic faclum est primo in paradiso. Fefellil, inquil, me n des Juifs et des pelagiens, qui ne reconnaissent
occasioneaccepla per mandalum. Vide serpentem mu- " point la grace de Jesus-Clirist. Or, dans le texte
lieri susurrantem. Qutesivil ab ea quid dixerit Deus. que je viens d'alleguer, saint Augtislin prononce
Respondililla, Dixit nobis Deus : Ex omni lignoquod entre Jansenius et nous , et il decide en notre fa-
estin paradiso edetis; de ligno aulem boni el mali non veur : car il se sert de la transgression du precepte
edetis. Ex eosi ederitis, morte moriemini.Hocestenim donne a nos premiers peres dans le paradis terrestre,
Dei mandalum. Conlra serpens : Non, inquit, morle pour demontrer la verite de ce que dit saint Paul,
moriemini. Sciebat enim Deus quia qua die ederitis, qu'a foccasion du precepte le peche seduit fbomme,
apeiienlur oculi vestri, et erilis tanquam dii. Occasione et lui donne la mort par le precepte meme. Saint d'un
ergo acceplapeccalumper mandatum fefellit me et per Paul ne parle donc pas, selon saint Augustin,exclue
illud occidit (S. Aug., serm. &, de Verbis Aposloli, precepte impossible et dont la trausgression
[nunciop, n, 11). i la grac* sufftsante : ne sait-on pas que Jansenius ac*
 407S SUPPLEMENTUMAD OPERA S AUGUSTINI. 1076
corde liberalement a nos premiers peres cette grace A dans le langage de 1'Apbtre, c'est etre oblige ou se
suffisante, dont il a dit tant de mal, quil a entiere- croire obligfede professer Ia religion juive.
ment decrie et qu'il a rendu ridicule le presenf quil Majs saiiit augustin s'est approprie cette facon de
Ieur a fail? parliif iiaris iine signification bien differenle. Etre
A coup sur, certaines gens trouveront que saint sous la loi, selon ce Pere, n'est pas etre assujelti aux
Auguslin prouveifbp eh cet eridfdit, el ils estihierortt observances de 1'ancienne loi, mais c'esi la meme
qu'il niivait pas le don de propheiie; car s'il favait chose que violef par sa faute une loi quelle qifelle
cli, he se sefait-il pas cbrttente'de ladefaiie des iria- soit; ot par consequenti pour eniendre Cfespafoles de
iitcliefehset flfespeiagieris , tjui foht toujoufs cotisiT saint Paul aux RomaihS: Non estissub lege , sed sub
deie eommfeieiif ehriemi mbftel? Aufau>il ett le coeiif grcttia, dans ie sehs oii saint Augustin a trouve bon
de dfesafeontiefpar avance Liitlifef,Calviii, Jahsfenius de les prendrfe, il faut ileur donnereelleexplication:
cl leiifs discipies,-qui devaierit se dire disciples de Vous h'etes point domihfespar la loi, commfepaf un
saihl AugustiB; et lui pretef lettrs pensees pbur se jdge qui «onvairic e't gourmande des criminels; mais
fevetif de sa gloire? la gface de Dieri, doht vous suivez les modvenierits
favbfi ces faux a ce' avec fidelile, regrie seule en vons. Le saint docteuf
Le.passa^ d.e augustjriieiis,.
seril iitre qttil leur a parri ifes-pibpfe a ehfabiisef, expose fclairerinentsa pensee en c6s termes: GelUiqui
la lbi n'est point sous la loi, hiais avec la
e.st cfelui-ci,qtte je ne niiis tradUife avarii que d'en accbiriplit
loi; et celui qui est sous la loi n'6st point aide^ riiais
determirief 1'exacte*sigliitication, qtii est disbuUjfe.: accable
Lex siibiriifavitut dbuhdafei delicium.(Rptri. V, .20.). sed cumpar la loi: aulefn Qui legemimplei, non estsub lege,
sub lege esl, noh juvatttf', sed
li esl claif qrie PApbirfe enlehd paflfer OB.la lbi de " premitur lege: qui
a iege (Trncti 5 in Jban.i n: 2). Et ailletirs :
Molsb : aiissi Jahseriiiis emploie-t-il ce passafe pbtif Etre dbmirie \&M; fc'eslcfequi s'appelle elffesous
montref, qrielle fut.la.Iih qiie Dieii se pfpposa eii iris- la ioi; brj lapar loi doihirie ceux qu'elfe pUhit; et elle
titiiant faiicierine, loi, et le sens qifil dbnrifeaux pii-
fbies de sairit Paii) deiriande qifoh les liaduise ainsi: punil tous les prevaricaieursi Sub iltu esie dictiittur
Of lii lbi est survenue, afih qtte lfepechfefui.pliis abbn- quibusauletri dominatuf; eis autem doniinoiur gubs' ^iimi;
dant( Joris, iom.lll, lib.i, capp. 9, it), .11, pp. 40, pniii! prcevarkaiofei tmines (Lib. i dd SimpL,
seqq.). Siceia esi, il laudra donc dife aiissi qiifela qucesii 1, »i lS)i
Au restej oh ne peht blamef saiiil Aiigiistih de
lpi de fEviingile esi siifvferiue, afiri qiie le pj&ne' fut s*etre sefvi des parbles de f Apbtre diihs uii sehs tjtii
pjiis aboridaht? caf saint Aiigustin a explique plus n'est pas oxacieiirent conforhifea
a'jine fois ce texie des preceples qui obligent inaiii- nathrelle; partfe que les petisees leur a
sighificatiori
teiiarit les ciiretiehs, efil soulifentbifil se vefifie, spit celles quil substituees a
que pfeseiite la lettre du texle sacf6 siiccbr-
qtiand les hbrhnjes iiegligeht ce qiie pifeiic.bmiriaride, dent parfaiteiiient
soit lofsgiie, presumant de leiirs forces, ils riimplo^ bien avec les prihcipes e't ffespfit
saint Pahl S ffepandus dans toutes ses Epilfes.
fei.i.tpoirit ie secburs de la gfScfe,fet ajoutent fofgueil queSainl Paul cbnsidere la lbi mosalque eh elle-menie,>
a. firifirmile : Lex subinifdviiui qbunddfei delicium, el la
sive cufn)iomiries negligunl quod Deus fubel, sive cuih separe des avantages qtie f Evangile lui commu-
de sMisviribus pfasufnenies ddjuiarium gf&iiierion iiri- niqtiait pariaffihite elpar liaison, afin d'avbir lieti
les deux lois enseihble. Telle est la mariierb
plofani, ci ddduritinftrmiiqii superbiam (Episi. 89, dd d'opposerde sairit Augiistih: ll cbnsidefe en elie-mefne la loi
Hii.,hmc lSi,h. 16, ei lib. i MSifnplic., n. 15)'. divine
quelle <ju'e!lesbii, gt il la separd de la gface,
Un jansehisife bien instruit dfes principes de son Q afin d'aveir lieu d'oppbsbf Ia lei a la f racfe.
maitre repondra. seriettsement que les chreliens.desi- 11avait droit et il fetiiitfbrce de faire Une precisioti
gnes par sainl Anguslin sont de.vrais Juifs, et .que pareille a eelle. Ue 1'Apbtr'e: car aucune loi, pas
toutes les fois qu'on peche moriellement on.est Juif. niethe la loi cliiijlienlife;quand on la fegafdesbhs l'i-
Poiir moij je ne ptiis le croire, et j'aime. mieux sui- dee commune de loi, et en tant qu'elle est uri asseni-
vre tous les inlerpreles catholiques, eh m^aliaclianla blage de pifeceptesjaucurie loij dis-je, ehvisagefesbus
cetle .aulre traductibh, qui seule fest fconformea la ce rappbrti ne cbntient la gfacfeet ne donnfedes fbfces
dbcirine de fEglise : or la lPi est survenue,.fertsorte pouragir;
que le pfecheen festdevenu p)us ahohdant. Que Jan- Que si fbh appellefEvangile la lol de gracfe;il fest
seiiius soit curieuxj lant qtiil lui plaira* de multiplier evidertt qif alofs Orihe cbnsidfere
la nation juive s jamais il ne me persuadera qrie ;la ciseiiieht CoriimeUrifelbi; roais point comme 1'Evahgilepre-
unetat
lecture de saint Augustin lui ait iuspire un gobt si el une societe diiommfes qui ontplutbt IfeFils de Dieu faif.
bizarre. hommepour maitffeet ppuf chef; Lfe saiiit dbcteuf
Saiht Paul use sduveht de l'expfessibtt qlii sriit avait dbiic drcit de fairfeune tfelleprecisipn, roais ou-
ilre sous ia toi; fet c'est torijpufs de ia Ibi de SlPise trfecela ii y etaitforcie.
qifil parle. Vbiis rfetes point sOiisla lbi, ihais sbris la Les pelagiferishiaifentlariecessilfedelagface,comme
giace, dit—ilaiix Rohiaihs: IVo»eriiritesii'ssub lege, sed lesJuifs iSiaientla hecessite de f Evangile: ceux-lasou-
siib gfaWd"(Rbfn.vi, ii); c'est-a-dife, vbus ii'etes poiiit tehaienl que ia Ibi eii geheral suffisait pour le salut
soiiniisji la loide Mblse, quj paf les mferiacesdes peihes D sans la gface, cbrilhifefefeux-cisoutenaient que la !oi
ttiiriiibfelles iffite iacOiivbilise ; fnajs vous fitessous ie nibsaiqhe suffisait sahs 1'Evangile. Sainl Augustin
jiiiig de 1'Evarigile, qui Vbusexcitfea bifenfairfepar la elait dohc oblige de faisbhrief dahs fhypothese des
pfomesse des rijcbmpenses 6tefrielles. Cela rie souffre peiagiens pbdf eii dijinoritrfefla faussete, et de sup-
pSs ik hibiritire diffibiilte, Si fbn compare enseriible ppser la Ioi toute hue et dfestiluee dri secours de ia
fbiis Ifeseridfoils bu cfeite expressiori sfe lfb:.ve'; caf gface; i}iiPiqu'feilfe he le ffit pasj parce que 1'hypoti.ese
&k pdfbies: Fcicius swrix:..., ifs quisrib lege srint, bfespelagifensfetailfatisse ; afin de faiffevbir fihsuf-
qtidMslib leije noii essenv,cum ipse rioiiessemsub lege, fisance tlfe la Ibi cbnsideffee de la sbrtfe; et de con-
m 'eohijui sub leg'eeruttt tucrifacerem (1 COf.ix, 21), ciure qiifela gfaCe feiailiifecessaife:lout Ueiheme que
j rie doil-bh pas !fesfendre de la sbrie eh fraiicais: Je sairit Paui fetait bbligfedfefaisbhriferdarisfhjpbthese
riifesiiis fait avec cettx qui eiaieni sbiifriis a !a ioi, dfes Juifs incfedules, pbuf eii dfenibntrefia 1'aUSsele,
cbriiriie si j'y ferisseele souiriis, qubiqiifejfeiiele fiissfe fetde suppbsef 5albi hibsalque tbute riue et destituee
ji:is, poiif gaghfer "ceux qiii elaierit sbUniis a lii Ibi? dfesffttits tiriticipes dfesaiut (jWellefecfevailde 1'Evari-
Ces aiitfSs pafqles: Misit Detis Filiuni siturii, factuiii gilfejquoiqri'611ene le fut pas, paffcfeqite fllypolbese
c£ '(ityliefe,mciiifti sub lege, ui 'ios qui siifeietje erahi des Jiiifs irifcredulfes felaiifiirissfe; allii de faire voif
/editiiirei (Gdl. it, l); iie dbit-on pas les expririief linsuffisanee de la loi deMbise cbhsideree de la sorle
aiiisi en ribife iangrie': DleU a feiivbye sbii Fils, lie ei de cbiiciiife ijufelsEviii|ilti fetait necessalre.
(i'iirie teriiirieijrie sutei a la lbi, pbuf rac'hei'efcfeuxqiii II est pduftarii vfai qiie tiahs l'e fil du tiisebUfs,qu '
elaieiii siijeis a 1$ loi ? E» % iftotj 'etr^ Sijils la' 1bi, n'a pour objel que la loi en genefal, saint Augustirj'
10TJ DISSERTATION SUR LA LOI DE MOISEf 1078
a soutenir que 1'homme en celte vie pouva.it
s'eng'agequeid,uefoisinsensiblemeht a parler de fan- dA consistait
ciennfelois G'nne doit pas en etre surpris; quand on vivre exempt de tbut peclie et sans lfe secours de ja
sait que sa grande methode est de recourif a des grace. Par le mot de pfechfePfeiageet saint Augustin
exemples qui confirment avecavantage etcede la.ma-a ,s'accordaient a entendre mfeme toute tentation intd-
niere la plus forie et la plus sensible qu'il rieure et tbut mouvement deregle de f appeiil sensuel,
avarice: Faut-il demonlrer le pouvoirde la gface, ses coinme je fai deuwntre ci-dessus.
plus beaux triomphes et lesle aclions heroiques des , Ce que .j'avance.ici de nouveau est.incontestab.le.
saintS; ou elle eclale avfee plus de magnificence, Dans ladans iettre 1S7 a Hilaire; ,dans ia lettre 190 a
les sermons 26, 155,156; dans fexpli-
vicrinehi s'offrir a hii; est-il question au conlraire de Optat ;
prouver fimpuissanee de la loi en geheral; qui coiri- • calion des psaumes LXXXIII,CII, cxvm; dans le troi-
prend et la loi doniiee a Adam, et la loi promulguee sieme Ifaite sur saint Jean; dans le livre de la Per-
fection de la Justice; dans le livre de 1'Esprit et de
par MOiseaux Israeiiles, et ies preceptes memes im- dans ies iivres n.et vi de 1'Ouvrage Impar-
poses adx chfetiens, son choix va saisir fespece de lbi lalettre;
la plus faible et la plus incapable par sa natufe fait, conire Jtilien ; dans le iivre des 83 Questions ;
d'aidef fetde soutenir la volonte, qui est la loi de , dans le commeutaire sur 1'Epitre aux Galates; dans
Mblse. ,!e liyre premier contre Fauste; dans le livre u con-
D'autres" fois la suite de ia dispute le fait entrer tre PAdversaire de la loi el des prophetes; dans le
dans la cohtroverse de saint Paul avecles Juifs, comme premier livre des Actes avec Felix (a): dans tous ces
eianl seiriblable a celle quil agitait contre les peia- ouvrages, saint Augustin parle de Ia fin que Dieu
giens, et alors il ne parait plus opposer ensemble la "n1 s'est proposee en donuant la loi, el en voila beaucoup
grace et la !oi divine en general, rnais la loi fevangfe- plus que Jansenius n'en ailcite. Or, presque partout,
liuue et ia loi riiosalque; a fimitation 8e sairit Paul, excepte peut-etre quand refute les maniclifeens, le
quil he manque pas de suivre exactement en redui- saint docteur ne parle de Ia loi qifen traitant de
sant la loi mosalque auxbornes etroiles de son fond 1'impeccance pelagienne, ou en y faisant une mani-
parlictiiief et de sa propre nature: feste allusion.
La faison de eetle coriduite du saint docteur est . Lisez principalement les deux letlres a Hilaire et a
que veritablemeht ferreuf pelagiennB deiruisait la Optat, les et trois sermons, les trois Commeniaires des
difference que saint Paul a etablie entre fancienne et psaumes, rienhe vous paraitra plus evident. Mais
la nouvelle Ibi: car si les hommes n'avaient besoin est-ce de fetat des Israeliles, est-ce de lout 1'Ancien
que de 1'averlissement extefieur de la loi pour jouir Testamenl que saint Auguslin recherche et dfetermine
d'un plein pouvOir de se rendre bons eljustes, ce qui avee tant de soin la fin et le but? A-t-il en vue tout
eiait la pretention des peiagiens, laioi evangeliqtie, le corps du droit.judaique, et tous les preceptes, tant
consideree ineme comme un eiat, ne fournirait pas moraux que ceremoniaux ou politiques ? Non, il ri-
plus deseeottrs pour le salut quela loi de Moise: elles duit la loi a ce seul mot du Decalogue, Non concu-
il ne fait mention que de ce seul precepte,
prbciireraieiit egalemeht fune eifaulre une grace de pisces;
cannaissanceetdiristrUction, laquelle setile il plaisait et il l'a pour unique objet, quand il decide quel est le
a Pelage derequerir et admettre. but et la fin de la loi: les passages rapporles par
Cet heresiarque s'efforijait d"effacef dti coeur des Jansenius meme ne perinetleiit pas d'en douter, et je
fideles la foi de la grafce de Dieu qtte Jfesus-Christa puis assurer que saint Augustin n'omet presque.ja-
meritde Sli gerire humaiu (S. Atig., ipisi: 106;; nunc G ' mais de fesprimer et de le reprfesenter a son lecteur.
18C, n. 1). 11disait ijifavarit la loi bn s'estsauve pai Aussi cette loi, Non concupisces; Vbus ne convoite-
Jes forces dela haturei eiisUite par lesecbursde la loi, rez point, est la partie negalive du precepte de la
feterilin paf Jesus-Christ; comme si le sang dfeJesUs- perfeetion de la jusiice; qui, selon saint Augustin,
Christ n'eul pasele necfessaireaux homnieSdes deux s'etend a defendre lfesentiment meme et la tentation
ages superieurs, c'est-a-ilife a ceux qui vivaient avaht ihterieure du mal, et ce qu'on appelle les premiers
la loij et au teriips de la loi (Ideiii; lib. I ad Boriif:, mouvements de la concupiscence.
cap. 21, n: 39); 11fetombait donc dans fefreur des Vous seriez mainieiiant curiettx de savoir quelle
Juifs qui niaieqt la hecessite dfe1'Evahgile et de la re- fegle suit saint Augustin, afin de marquer au juste !e
denfptibri de Jesus-Ghfist; il demeritait et il detrUisait vrai bul et la fih precise de la loi, Vous ne convoite-
cfeqiii est dcfit, II y a nh seul Dieu et un seul tnedia- rez poiiit, Non concupisces. Deux difficultes le diri-
teiir enlre Dieu el tes hbiiimes, Jisus-Chrisl honiine gent, fune quil faisait aux pelagiens, faulre que les
(I Titri. li; 5). Dans itms ces endroits fetdans les bu- peiagiens lui faisaient.
vrages qUe saint AugUslih a publifesavarit qu'on en- Comme le saint docleur soutenait que non-seule-
tendit parler des pelagreiis, il ne s'est pas ecarte le riierit la grace etait necfessairea f horoine pour relran-
moinSdu monde dfela significatibri halufelle du texle eher de sori coeur la convoitise, hjais que Ia grace
de saiht PaUl dans fEpiife aux Rbmains: necessaire a liiomme pour eteindre absolument dans
II y avait dbnc entfe gainf Augustin et lfesbelagiehs sori cceur toute cohvoitise lui etait ordinairement re-
deux questibns: la preiniefe, si la lbi, quellfequ'eile fusee fencetle vie; ou, ce qui est la tafefflechose, que
fui, pouvail etfe utile au salttt sans la grace; la sfe- jjj le preceple de la perlection de la justice etait iropos-
conde, si les Juifs ont pu se sauver par le seul secbtifs' sible ici-bas el ne s'acComplirait que dans le ciel, ies
de la loi de Mblse. La doclfine de fimpeccarice et de pelagiens lui demandaient: Pourquoi donc Dieu a-t-il
la perfectibh de la justice entrait pour beaiicoupdans porte cetle loi. II ne pouvail pas fepOndre loul sim'
ces deux questibhs, bu poiir riiieux dife elle prbdui- plement et sans s'expliquef: Dieu a porle cette loi
sil une ifoisieihe qufestioiiqriii est important de de- afin qu'on fobservat et qu'on faccohiplit; il se serait
vfelopper. contreuiilui-meine. Gependantijuifempecliaitdedon-
Dans prfesque tohs les endfoits bu sairil Aiiguslin her cette reponse: Dieu a porte Ia Ibl: Vous ne cou-
examineo;rifelest le bui de laloi, qufellefin Dieu s'est voiterez point, Non coricupisces; afin qU'avec Ie se-
propbsee eri tidnHaiii la loi, il s'agit de la perffectibn cours de la grace bri lui obeit eh iifedoiihant jamais
de la jusiicfe; e'esi-a-dire que le saini docieUf ie- aucun cbrisenteirieiil aUx nibuvemeiits deregifes de
fute alors le dbgtiiii dfe1'ihipeccance pelagieririe, qui la concupiscence, ct enfaisant tous Ifesfeffbfts.donton
(a) EpikU 1ST,6lii'n89, n. 2; episl. 190, olim 1S7, in psal. cxvin, serni. 27, hi 2: LiS di Spir, el lilt.,
ii. 7 ; siffn. 26, blim 11, de Verbis Aposl.; cap. 8, n. iap. 6, n. 9. Lib. n Oper. Imp.; H: 219; lib. 6 Oper.
9; sefm. ISS, olifix6, de Verbis Aposl., trap. 4, n. 4; iriip.,n. 1S. Lib. 85Qii^s/., q. 66, ri.i. Lib. xix con-
serin. 1S6, olim 13, de Vefbs Aposi., cap. % n: 2; ci tra Faustum, c 7. Lib. n contra A&vers. legis, etc,
tracl. 3 in Joah., ri. 2. Lib. de Perf. just. cap. 5, n. cap. 7. Lib. 1 de Aciis cvtfnFelice, cap. 11.
ll, In psalm. txxxiii, n. 10; in 'psqliri,cii, n. 15;
 1079 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 1080
«Jtaitcapable poitr en supprimef les saillies et en di- i- A f°-t quia dicebas: 0 si sit qui doceat! 0 si sit qui mihi
minuer le regne? oslendat! Eccelex dicit libi: Non concupisces. SHrrexii
La difficulte que le saint docteur faisait lui-meme ie concupiscentia, quam non noveras: inerat enim, sed
aux peiagiens ne lui permeliait pas de prendre ce :e nesciebatur. Cxpisli conari vincerequod ineral,et appa-
parti. Caf il leur disait: Si, comme vous !e preiendez, i, ruit quod latebat. Superbe, per legem faclus es prceva-
1'homme, par les seules forces de la naitire, esl en n ficalor! agnosce gratiam, el eslo laudator ( S, Aug.,
etat de reprimer lous les mauvais penchants que la la ibid.). >
concupiscence excite, pourquoi Dieu faisait-.il une loi ji La loi dont saint Auguslin dispute est ici rednite,
posilive qui dfefenditloute convoitise? La loinatu-i- comme partout ailleurs, au precepte posiiif divin,
lellene suffisait^ellepas? Qifeiait-ilbesoin quil gra- i- Vousne convoiterezpoint, IVonconcupisces,qui est la
vat sur des lables de pierre ce quil ayait ecrit auu partie negative, selon le meme saint Augustin, du pre-
fond des coeufs? Saint Augustin reprochait donc auxx cepledelaperfeciiondelajusiice. Etpar consequent,
jifelagiensque dans leur hypolbese on ne pouvaii ren-
i- dans tout ce sermon, ou il oppose la loi a la grace,
dre raison pourquoi Dieu avait ajoute la loi posiiivee il entend la grace qui est necessaire non-seulement
a la loi naturelle, qui desapprouve le dereglement etit a faction, mais encore a Ia perfection de la justice.
la revolte des sens, au lieu que dans le systeme ca-:- Ceux qui se pers-uadent que, dans la pensee
tholiqufeIe moiif qui avait engage Dieu a cela etaitit du saint docteur, la prevaricalion ou le pfecheesl de
aise a trouver. fintenlibn de la loi, serontdelrompes au cas quils
L'allegaiion de ce motif elait la vraie reponse a laa le veulent bien, en lisant le passage suivant, qui re-
questiou mutuelle que lui et les pelagiens se fai-i- "_ garde certainement la perfeclion de la justice; car
saienl: Pourqm.i Dieu a-l-il inslilue la loi? el cee sainl Augustin repond a cette qhestion dililaire:
motif ne devail avoir rien de commun avec ia loi na-- « Si dans cette vie quelqu'un peut faire de si grands
turelle, puisqifil s'agissait d'assigher une utilite dee progres dans la perfection de la jtislice, quil passe
la loi positive qu'on ne renconirat point dans la loiI Je resiede ses jours sans etre sujet aaucun peche :
liiiiiiielle ; cl par consequent ce motif ifetait pointt Si ergo quosrisulrum in hac vita quisquamila in JDSTI-
foheissance et fobservalion de la loi, qui conveuaitt Ti* PERFECTIONE proficiat, ul hic sine ullo vivat
egaiement a fune et fautre loi: ce motif etait un bull omnino peccalo (Episl. 152, olim 89, cnp. 1, n. 2).»
propre el une fin paniculiere deraloi posiiive, enii Et dansla suite clesa reponse il parle ainsi : « La
tant que diflerente de la loi naturelle. Le voici. fin de la loi, ponr ceux qui s'en servent legitime-
Dieu vbulait faiie sentir le besoin que liiommee menl, est d'etre un secours qui leur apprenne ou a
avait de la grace, et il s'est servi a ce dessein de laa quel point ils onl recu le don de la justice, alin quils
loi positive, dont fintimalion plus expresse et pluss cn rendent graces a Dieu, ou ce qui leur manque en-
claire, jointe aux menaces, irriiant la concupiscence,, core de ce don precieux, afin quils prient Dieu ins-
devait natiirellement avertir fhomme de sa fai- tamment de le leur accorder. Mais au regard de ceux
blesse et fengager h implorerle secours de son liue- i- qui ecoutent ce que dil la loi, Vous ne convoiterez
raieur, oti, si te ifeiait point assez pour fbumilierr point, de maniere quils sc persuadent que «'est
devant Dieu, ses chules frequenies et enormess assez pour eux d'etre instruits, et quils croient que
devaient acliever de dompter son orgueil. le secours de la grace de Dieu ne leur donne point le
Au res:e,' de peur dinterrompre le lilde ce dis- pouvoir d'executer ce qui leur est ordonne, d'oii II
cours, qui eiait necessaire alin de vous metlre danss IG s'ensuit quils ne se meltent pas en peine de deman-
le veritable point de vue oii il faut envisager ce quee der a Dieu ce secours, la fin de la loi pour eux est
pensc saint Augustin sur le but et la fin de la loi, jee qrielle est survenue, en sorle que le pichi devinl plus
me suis abstenu de nfappuyer d'aucun temoignage.. abondant, ce qui a ete dit des Juifs: Nam et ipsa tex
II est ndanmoins a propos de convaincre les pluss in hoc qdjutorium dala esl illis, qui ea legilimeutun-
obstines que je n'ai point iroagind, mais que j'aii lur, ul per illam sciant, vel quid justilice acceperint,
puise dnns la lecture des ecrils du saint docteur iee unde graiias. aganl, vet quid adhuc eis desit, quod
plan que je viens d'exposer. inslanter pelant; qui autem sic audiunl quod ait lex,
« Pourquoi, dit-il, la loi etait-elle donnee, si la1 Non concupisces, ut hqc quia didicerint sufficeresibi
nature suffisait ? Et cependant la loi meme n'a pui arbilrenlur, nec adjulorio gralice Dei ad faciendumsibi
suifire, tanl la nature elait infirme; la loi a eieB quod juslum esl dari sibi virlutem credanl ei pelanl,
donnee, mais non pas tel!equ'e)leputvivifier: Quaree Ad hoclexsubinlravil ul abundarel delictum,quod dic-
autem dabalur lex, si sufficiebatnalura? Et tamen necc lumesl de Judceis, etc. (S.Aug. ibid., n. 2). >
lex sufficerepotuit, ila infirma erat ipsa nalura; data esll Ce texte prouve que, suivant fopinion du saint
lex, sedquce non posset vivificare(Serm. 26, olim. 11,, docteur, la fin prochaine et immediatede la loi, Vous
de Verbis Aposloli, cap. 8, n. 9).» La loi est ici op- ne convoiterez point, Non concupisces,est 1'averlis-
posee a la nalure; il s'agit de la loi positive, eni scment qu'elle uous donne de prevenir la trans-
tant qu'elle est ajoutee a la loi nalurelle, et saintt gression formelle et le peche propremenl dit par
Augustin cherche le but propre et.la fin particuliercj fhumble aveudenotrefaihlesse, que celte loi nous
de celte loi, lorsquil continue ainsi: « Pourquoii T) j fait apercevoir, et dont Dieu veut que le sentiment
donc la loi a-t-elle eife donnee? Laloi, dit fApbtre,, soit pour tout le monde une iiivitation de recourir a
a iti ilablie d cause des privaricalions, et en sortes la grace : car qui peut douter que Dieu ne porte ja-
quelle vous rendil privaricateur. Pourquoi en sorle3 mais une loi sans vouloir que cliacun de ceux quil y
qiielle vous rendil privaricaleur? parce que Dieui souroet s'en serve le legitimement? Quand donc le saiut
connaissail votreorgueii; il savaitque vous disiez : docteur dnydans passage precedent et dans beau-
Oli! s'il y avaitquelqriun qui minslruisit! Oh! sil yf coup d'autres, que la fin de la loi est pour Ies or-
avail. quelqu'un qui me remonlrat! Voila la loi quii gueilleux f humilialion ou leurs cliutes honteuses les
vous dit: Vous ne cohvoilerezpas. Vous avez connu lai jettent, il parledunefin eioigneeet mediate, qui est
loi qui vousdefend laconvoiti e; etla convoitiseque; le supplement de la preraiere. En effet, il suppose
vous ne connaissiez pas s'est elevee; elle etaiidanss Ia loi violee par ces orgueilleux, et par consequeut
vous, mais vous lignoriez. Vous avez lacbe de vain- ime fin immediate et prochaine rendue inutile.
cre cel ennemi interieur, et ce qui etait cache estt Ne seriez-vous pas de ceux qui accuseront de suh-
devenu manifeste. Homme superbs, la loi vous a faitt tilile peu solit.le.laraison qui in'a fait avancer que
prevaricateur! Reconnaissez el louez la grace de3 saint Augustin n'csiimait pas quil fallut prendre fob-
votre Dieu : Quare ergo data est lex? Lex, inquill servation el facconiplissement de la loi positive,
Apostolus, prasvaricationis gratia po.ila est, ut te3 Vous ne conyoiterez point, Non concupisces,pour le
f.iceret praivaricatorem. Quare ul le faceret prseva- ' bul.propre et la. fin pariiculiere de cette loi? Vous
Hcuiorcni 1 qitia iioveralDeus sttperbiamtuatn; twve-- aimeriez peut-etre mieux que j'assurassc avec quel-
1081 DISSERTATIONSUR LA LOI DE MOISE. 1082
ques theologiens calholiques d'un grand nom, que A comme nulledans la loi qui fut promulguee par Moise,
le saint docteur laisse par pure omission la fin prin- parce qu'elle n'a poinl eu son effet? De plus, ne de-
cipale et directe de la loi, qui est 1'obeissance qu'elle clare-t-il point, par fopposition quil eiablit entre les
exige etquil considere celte fin comme nulle, en ce deux lois, que fobeissance ne fut pas la iin propre
qu'elfe n'a point eu son effet. II s'attache, dit-on, a et particuliere de la loi de Moise, comme eile le fut
ce qui est arrivfe, d'autant plus quil y trouvail un de Ia loi d'Adam? Et d'ou veut-il que vienne cette
tour heureux, pour demontrer la necessite de la difference, sinon de ce que fhomme, jusle et droit
grace. dans son origine, ifavait besoin que de lois positives
Le texle que je vais rapporter decide en faveurde qui eprouvassent son obeissance, et iion pas qui l'e-
mon sentiment. « L'homme, dit saint Augustin, qui clairassent sur les devoirs de la loi naturelle; au
fut cree juste et droit, recut dans le paradis une loi lieu que fhomme, deprave par le peche, non-seule-
pour lui apprendre que fobeissance est ou la seule inent manquail de forces, mais dc lumieres, et ne
ou la principale vertu de la creature raisontiable ; pouvait salisfaire a la loi naturelle sans une grace
mais il se rendil lui-meme mauvais en violant celte medicinale qui lui devait etre refusee sil ne la de-
loi; et parce quil pouvait bien se depraver par lui- mandait, et quil nimrait point demandee sil 11'eUt
meme.^mais non pas se guerir et se reformer, senti sa faiblesse. Ce sentiment est donc le but pro-
1'hommedeprave recut aussi une. loi dans le temps et pre ei la fin parliculiere de la loi positive, Vous ne
lelieu que la sagesse divine jugea a propos de choi- convoiterez point, Non concupisces,en lant que celte
sir, non alin que cette loi put le corriger, mais alin loi esl distinguee de la loi naturelle.
qtfelle lui fit sentir sa dcpravalion ei fimpossibllile j»
°
Oulre cela, il faut remarquer qifici surtoul saint
ou il elail de se coniger par lui meroe, quoiquil eut Augustiu entend par fobeissance a la loi un accom-
recu celte loi: /n paradiso enim legemaccepit homo, plissement plein el entier, qui eslce quil a coutume
qui factus est reclus, ul raiionabilis creaturmvel sola diippeler la perfection de la jnstice. Car certaine-
vel prtecipuavirlus esseobedienliadocerelur. Sed ejus- meni il traite, dans le texte que je viens de decrire,
dem legis prcevaricalionea se ipso factus esl pravus. Et de la liberte qui est necessaire a la perfeclion dc la
quoniamviliari per se ipsum potuil, non sanari, etiain juslice, elil oppose les deux lois, c'esl-a-dire celle
poslea eo lemporeel eo locoquando esse faciendumet qui fut donnee a Adam et celle qui ful promulguee
ubi esse faciendumDei sapientiajudicavil, tegemeliam par Moise, alin deconclure contre Julien que la loi
pravus accepil,non per quam corrigi posset, sed per de Molsene prouve point que nous ayons dans notre
quam se pravuiri esse el nec accepta lege a se ipso etat la liberte qui est necessaire a la perfection de la
corrigi posse senliret, etc. (Lib. vi Oper. Imp., juslice. Si elle prouvait cela, ajoutc le saintdocteur,
n. 15). » celle loi ne concernerait pas celui qui dit: Je nefais
Saint Augustin oppose en cet endroit la loi qui fut pas !e bien qne je veux, et au contraire je fais le mil
donnee a Adam de s'absteuir du fruit de farbre de la que je ne veux pas. iVonigilur lex qurn in liiteris per
science du bien et du mal, k la loi ecrile, qui fut pro- Moysen data esl testimoniumest libertevoluntalis; nttm
mulguee par Molse, et qui deiend la convoitise. 11dit si ila esset, uon ad eam ptrlinerel ille qui dicii; Non
que la fin propre et 'particuliere de la loi qui fut quod volo facio bonum, sed quod odi malum hoc ago
donuee a Adam eiaii fobeissance; et il ne considere (S. Aug., ibid.). Toul ceci doit donner un grand jour
pas cette fin comme nulle, quoiqifelle n*ait pointeu atla c»ntroverse suivanle.
son effet; pourquoi considererait-il cetle ineme fin C

ENTRELESDEFENSEURS
4TATDE LAQUEST10N »E TRENTE
DELA FOI BUCONCILE ETLESHERETIQUES
DE
NOSJOUItS.

Vousme demanderez qui sont ceuxquej'appelleles Ceux qui parlentou qui ecrivent pourdefendre cette
defenseurs de la foi du concile de Trente. Ecoutez docirine sont les defenseurs de la foi du concile de
d'abord ce texte du concile: « Personne ne doil user Trenle; et tels sonl tous les auteurs et les Iheologiens
de celle paroletemeraire et defendue avec anatbeme vraiment catholiques, que Luther etCalvin ont nom-
par les Peres, savoir, que f observation des comman- mes papisles, et que les sectateurs de Jausenius
demenis de Dieuestimpossible a un homme justifie. trailent de molinistes, quand roeme ils niiuraient
Car Dieu ne commande point des clioses impossibles, D rien de comroun avec Molina que fattachemeni a la
mais en commaudant il avertit de faire ce que vous foi du concile de Trente, et quand ils seraient pure-
pouvez, et de demander ce que vous ne pouvez pas, menl scotistes ou thomistes. Ce n'esl pas aux vrais
et ilaide afin que vous puissiez.... Dieu lfabandonne molinisles a s'en plaindre, cela leur fait honneur.
point ceux qui sont une fois jusiifies par sa grace, h Quoi quil en soil, toutes les ecoles el les academies
inoins quils ne fabandoiinent les premiers.... Si qui ont un respect sincere pour le saint concile de
quelqu'un dit que fobservation des commandements Trente se sont totijours accordees a corobalire le
de Dieu est impossible meme a un hoinroe justifie, dogme pernicieux ct impie de lirapossibilite des
et qui esl dans !a grace de Dieu, qu'il soit ana- conimandernenls de Dieu, que les nouvcaux bereii-
llieme : Nemo temeraria illa el a Palribus sub ana- ques ne se sont pas contentes d'cnseigner en gene-
Ihemale prohibita voce uti debel, Dei prmcepta lw- ral, mais quils pretendent demontrer par 1'exeinple
mini juslificalo ad observandum esse impossibilia. d'un grand peuple choisi de Dieu pour en elre coni-
Nam Deus impossibilianon jubet, sed jubendo monet ble de benedictions temporelles, et en elre aban-
et facere quod possis, el peterequod non possis, et ad- donne au regard des cboses du salut. Et il s'agil de
juval ul possis... Deus namque sua gr&liasemeljustifi- 1'impossibilitedes commandemenls de Dieudans des
catosnon deseril, nisi ab eis prius deseratur... (Conc. hommes justifies'; caril ifest pas conteste, je pense,
Tridenl., sess. 6, cap. 2). Si quis dixerit Dei prcecepla que la plupart des Juifs ne fussent juslifies des 1'eu-
hominietiam justificato et sub gralia consiituloesse ad fance par la circoncision, ou par quelque aulre cere-
observandumimpossibilia,analhema sit (Eadem sess., monie inslituee de Dieu pour elre le remede du pe-
can. 18). > Voila quelle est la foi du concile de che originel.
Treme< Jaiiseniuss'est beaucoup plus etenduque Lulher et
 IM SUPPLEMENTUM AD OPElU S. iufjfj§fil«.
Caivirisuifc^MmU^TMlLutjief..pr,wlfai.iit VeiusTes'; A i ^uSsaihlPayiditaela ibl: Cfeitedbcifihe.fesibbhiie,
iqm,e'{Ciimni,,i'nGal. iii; Caivin,j.ib.ll, Ihsl., cdp. ]), e"t jusiejei saihtfe. L'ahus qu'pn a fait de jiirie fet de
iiseriibie|tvpirpou^ J^iitfe vieht ,ijriiquemeiit de.la' pfesomption ei de
taclierai dbric iiriiquemenl a lfeffefuier,feije le suiyfai 1'brgufell des hbriimes. Difeiil'a perriiis, aiiti qtte ia
pied a pipd; il est methqdique. I! parle d'aljbfd dfela cPiifiisiOji de s'fetre trompes si gfossiefeinent fit
fm que Dieu se pfbpbsa en iiisiituarit. fiincierine.lol; fecbrihaitfe aux iiiveriteufs des riotiveaux^dpgmes la
ensnite des feepmpenses qiie Dieu pfpmpt aux Ddeles iiecfessiie d'uii juge dans ies contfovefsfes de la foi,
obsepvateurs de 1'aricierine toi ; apies cela, des ipomme la honte des peches ,ou les Juifs sont tbmbes
secpufs j dps graces qu'oii poufrait s"imagiriferqufe a du ieiif faife recoririaitfe ia hecessite dfeia gface.
Dieriaccorda pour reiidre ppssible 1'bbsefvaiibri de Uii pareii avfejiglehierit,des iitis et des aiitffes""s'opT
f.ancienne loi; enfin, de fetat de la, Synagogue. jibse a f iieufeux.effei des.desseios de Dieti.
J'exaroinerai ces quatre ariicles, et je finirai par uri ' Qiiarid Dieu dpniia la Ibi de Molse, dit
Janseniiis,
parailcle du manicheisine et du jansenisriie par rap- "son desseiii nfe fiii nas que les Juifs vecusseht bleh
.port aTancienne loi. ferifobservant, riiais que leiir orgueil fut doniple par
la niultitude. des peches et des prevaricatioiis quil
. I. De lit fin ijiie Dieu se pfopbsd en instfftifoni
t d loi
hncienrie. sayaitbien deyoir suivffediine loi que ce pettple ne
jiouvait pas accpriiplif : Consitiutn Dei feformdhdo
En instituant 1'ancierine loi, Dieii eut qiiatre fins Judceorum pop.ulo salnberrimum in danda lege fuit,
en vue, selonla doelrine dei'Jiglisecaltibliqiie: deux nonutper gratiqrii sufficieniem,qiiceadesset tpsis, eam
li.ns d.ernieres et eloigiiees, deux fins prochaines et :Sj qbssrvqndo recle vivereiit, quod eos nondum posse
immediaies; L'bonneurde Jfesus-Chfisiiiii la finder- "' prcesciibai, sed ut muiiitudine peccatorum ei pftevdri-
niefe que Dieu se.proppsa pouf lui-infeme; je fai ex- caiionutn, qucepef legem quain implere non ppfefdnt
plique ci dessus. Le saiut elernel fut la iin derniere seculura sciebaniur, eoruin superbia frangeretur (Jahs.,
que Dieu se proposa popr les Israelites,; j'en traiterai <o»i,Iil,lib. i, c, 11, p. 45). > ,
dans farticle suivant. L'observation de Ja loi et.le , Mais rie m'accusera-t-pn poinl de fraduife irifi-
rfelranchemeni du pecSie fut la fin pfbchaine , priri- delement? II n'y a ppint d'apparence : Janseiiius d;t
Cipale et direcie. Le senlimenl. du besoin que les que ie dessein cle.Dieu ne fut pas-qiie iesjuifs ye-
Iiommes ont.de la grace lut la fin prochaine, sub- -ctisseni bieri en observant ia loi par la.grace suffi-
ordonnee el indirecle; caf la loi.irritant la cpricupis- sahte, et encofe moins sansdoiite par la grace effi-
cence; .ce.besoin devait eire seiiti paf la seule tenia- cace. Ainsi iLprete^d que Dieu ne vottlait pas ab-
.tiori tfagir «ontre la.loi (et il iaut remarquer quri "solumentque les Juifs observassentla loi. IJ dlt que
tetle lehtation ; da.ns le langage de saint Augustin, les Juifs ne pouvaient pas encore observef la loi:
estappeleeUii.peclieetuneprevaricalipn.parcequ^ellfe cet.encore designe lont le temps que la loi a. dure;
est coritraife a la loi de limpeccance et de la pef- ,voiia, pourquoiil ajoute apres cela lout siinplement
fection de la justice); combienpius le besoin de ia que les Jriifs ne pouyaient pas observer Ia loi. 11 dit
-grace devait-il eire senti par I'hu|nilialibn pit re- que ce desseiii de Dieu fut fort saluiaire, je laisse
duLit. les Israeiites la mulliiude des peches quils a penser coniment,. Eiifin ii met lout cela a son of-
comroirent par Ieur propre faule. corilre facjtion et dinaire sur le compie de saint Augustin.
la pratique de la justice, a foccasion de la loi! _ . Quoj,! janseniiis. npus feraii-il.acc.roire que sairit
Cette fin subordonnee et indirecle s'etendit donc G 1 Augusiiii a contredit'formeliement fEcriture? Dieu
jusqu'au dessein de tircr lettr propre bien de leurs dit a son peuple : Observez toutes les choses que je
'pfeclies. CbirinifeDifeupFevbyiiil finfldfelitfeet la pre- vous commaude aujourdiiui; Observa cuncta qnce
varicaiion de son penple, sa sagesse resolnt de tour- hodie mando tibi (Exod. xxxiv, 11); Molse dit a ce
ner a favantage de ces ingrals leur malice mem»; meme peuple de la part de Dieu : Gardez les com-
el il ne tint qu'a eu-; d'en proliter, et dfefccoiilliiitre; iiiaiidehlfeiilsdu Seigneur voire Dieu, Custodiletnan-
dimplorer la grace du Liberateur. L'effet et le fruit dalaDomini Dei veslri (Deul. iv, 2). Apprenez-les et
de lii loi que jfe'vifensde mafqner fht dbiic subslitue,. . mettez-Ies eri pratique; Discile ea el opere complele
par la misericorde iiifinie de Dieu, a fobservalion de ,- . (IMd., v,. 1). Soyez soigueux a les pratiquer, Cave .
la loi que la plupart des Israelites negligerent. Et a diligenler ut facias (Ibid., VIII,1). Tous les livres de
jparler.exaetement, il.ne fut poinlr,ianl la fin pour la loi spni pleins.de pareiljes expressions; saint Au-
r laquelle Dieu insliluaja ioi> qiie Ia.fin pour laquelle, gusiiri Ifesavait lues, ei on liii attribue ce commen-
seloh notre maniere de concevoir les choses, ii pef- laire :. Dieu a.d'' i-Obsfervez,gardez, praliquez, saris
sista dans la volonte de finstiluer, nonobsiani, la aybtr le desseih qu'oii bbservat, qu'on gardat, qu'on
prevoyahce qu'il avait du violement et de ,la trans- praiiquat ses cbinriiandeiiicnis? Jansenius rious ffe-
gressioh de la loi; Cesl la raison qui )'engagea, r.iiit-il accroifeque ,saint Augtisiin a cbritredit Ia
.noii pas a decerner et a vouloir, roais a perme.tre dbctririe et la ifatiition de ious les Pefes qui 1'ont
)es exces et les desbrdres oii se porterent les Juifs; precede?. .
. c'est une ressoufce qriil leur, reserva. ., Saini Jiistin, qui eiait prbche du temps des apo-
Saint Paui en firit une ample meiitibn dans 1'Epitre n tres' pariait ainsi aux Juiifs : « Vous coucevfezque ja
aux Romains, oil il niontre que; par le mallieureux " durele du cceuf de .votre naiibn fit que Dieu vousim-
peiicbant que nous avons a faire cequi nous est de- posa pitr.le ihinistere de Molse, iin si grand npmbfe
fendii, la loi ecriie a etfe une bccasion a plusieiifs de jois, aiin que ia mullitude des observances vous
. de pecher plusgrievement, et que, par une juste liiil en la presence de Dieu dans toutes vbs actions,
perhiission de DifeUjJes Israeliles, -a.yant renbnce et queyous apprissiez a ne commettre jaiiiaisaucune
-a spn culte pour embrasser fidolairie, et s'eianl injustice,.ni aucutie iriipiete,: Propier dufiliaiii cofdis
: plonges dans loute sefte devices; avaient tort de populiveslricunciashujusmodisanciionesDeuniper Moy-
preiendfe qu'on les pfeferat aux gentils a cause sen vobis lulisse inleltigitis; ul per complurqisld ihsti-
de la prerogative dfe la loi quils. aVuient si miil lula in actione qmni ob oculpsvesirpsessel Deus,acne-
bbserVefe. Rien ifesl plus propre a demontref la ne- que injusle fdcereneqite hnpie,qgereacciperetis (S.Jus-
. cessile de la grace que cette secontle fin ou ce((e . tinus, Dial, cuni Tryph., p, 205, n: 40; edit. Gotimie-
, seconde ihlention de DieUcn insliluant la Ioi. Aussi iinij an, ,1593). i
sairit Aiigiisiin. eh parlfe-tril parteut et.si soUvent, . Saint Irfeneej.peu eibigne du meme ^terops, dit que
• iijiii! a doiiiie a plusieurs la meine occasion d'errer, la.loi qui.fut dpnnee ades esciaves inslruisait fes-
que la lbi avait doiinee de peciier; ce qui ifesl poinl prit 4>ar,l.es choses exterieures ej, .corporellos, et
ariive par la faute ni de snint Augustin ni de la loi: qu'.ell.e1'atlirait,cpmme par ^ine chainea fobserva-
i car qu'il me sbtt fiermlt d'appliquer avec la propor- tion des preceptes, afin qrie 1'liommeappril, a:Seryir
lioj) cojiyei)able a Ja dgctrjoo de sajnt Auguslin ce Pieu ; Lex quippe servis pbsila per ea qucefpr^ &W1
1085 DISSERTATION SUR LA LOI DE MOlSEs 1086
corporalia, anitnam erudiebat, velul per vinculum at- A d'avoir cherche a verifier les reprochesque les pfela-
trahens eam qd obedientiamprceceplorum, uldiscerel giens faisaient a saint Auguslin.et davoirdonne
homoservire Deo (S-.Iren.,lib. iv, cap. 15, n. 2). leurs calomnies oour les verilables sentiments du
Saint Jean Chrysostome, qui vivait un peu.avant sainl docteur. . , .
saint Augustin, demande quel etaitle bul de la loi, Certainemenl saint Augustin eiait bien eloigne de
et il repond qifelle lendait a- rendre liiomme juste. ce dogme iropie et absurde, qui ddnne a la voloptfe
Cetaii, ajou(e-t-il, Ia fin de la loi, tout se rapportait iegislative de Dieu, pour fin principale, directe et im-
a cela, tout se faisait pour cela; les solennites> les mediate, fabondance et la multiplication du peclie.
preceptes, les obialionsel tout lereste etaient pour Cesl la seconde partie de la proposilion de Janse-
rendre fhomme jusle : Quid enim lexvult? hominem nins, qui est rapportee ci-dessuSj et que^ d'accord
jusfitm facere.... Hicilaque legis quidem finis erat, at- avec les pelagiens, il impute a saint Augustin. Je dis
quehucrcspiciebanl onmia,ad hoc omnia fiebant, sive que ce dogme esl impie et absurbe : ne blesse-t-il
sotemnilales, sive mandala, sive oblaliones,,et si quce point la sagesse autant que la saintfete et la bonte
sunt reliquai ut homojustus redderetur (S. Chrysost:, infinie de Dieu?
hoin, 17 in Rom.). Je tombe d'accord que rien n'est plus convenable
On veut que saint Augustin demente ces saints a ces trois dtvins attributs que de tirer le bien du
docteurs et lant d'autres que je pourrais citer,- qui inal, de faire servir a fexeeulion des plus nbbles et
s'etant instruits avecdoeilitedans le sein de f Eglise des plus aimables desseiris la desobeissance des
catholiquej et fa}Tanteclajree p3r leur doctrine, ont hommes et leur resistance a la volohte de Dieu, !a-
merite d'en etre lout ensemble et les enfants el les _ quelle est renfermfeeel exprimee dans le precepte.
Peres: c'esi feloge que saint Augtistiu leur donhe " Mais choisir le peche, .se le proposer pour objet
(S. Aug., lib. iv Oper. Jmp.> n. 112). Jansenius principal, direct et imroediat en qualite de moyen et
nous feirait-ilaccroire que saint Augustin a contre- de disposition , qui jjirepare Ies voies a la grace;
dil le bon sens? Qui a jamais oui parler d'une Ibi vouloir positivement que les hommes wient me-
portee a dessein qu'on ne 1'accomplit pas? Une loi chants et criminels, afin que leur mechancete et
ifcst-elle pas la volonte meme dulegishiettrloucliant leurs crimes les amenent a la justiee et a la saihtete,
ce qni en.fait la maiiere? est-il rien de plus oppose et de plus iiijurieux a lous
. Celle ideenaturelle que nous avons de la loi ifest- les attributs divins? Saint Augustin etait-il capable
elle pas appliquee a !a loi de Moise par le Saint-Es- d'admettre ou d'approhver une lelle idee^ dont le
p.ritf Chez les auleurs sacres, la-loi et la volontede travers ifesl pas moindre que fhorreur ?
Dieu n'est-ce pas la,menie chose? Dieu a frit con- Janseiiius neanmoins avance avec une extreme
naitre arix enfaiits disrae! ses volonles, dit David : hardiesse que celtedoctrineest tres-bien etablie dans
Notas fecilviassuas Moysi,fillis Israel volunlalessnas 1'Ecriture, et qtie saint Augustin l'a repandue en une
(Psal. Ciij 7). Enseignez-iiioij dit-il au Seigneur, a infinite d'endroits de ses ecrits, comme felant digne,
faire votre volonlfe, c'est-a-dire a accomplir votre a cause de son impoflance, d'etre fortement incul-
loi: Doceme facerevoluntatemluam(Psai.ccxw, 10). quee au peuple chretien (Jans.j tom. III, lib. i, cap.
Et on ose avancer qu'au sentiment de saint Augus- . 11, p. 43). Ne dirait-oii pas que Jans^nius n'a rieu
tirtj Dieu n'a pas eu dessein qu'on accomplit sa loi, ici prete a saint Augustin que de fort ediliant? Vbus
c'est-a-dire que Dieu n'a pas voulu ce quil a voulu. avez vu que la premiere.partie desa proposiiion est
Pourqui Jarisfenihsprend-i! saint 4Ugustin?Groit- g formellement cohtfaire a 1'Ecriture; el la seconde
il que, parce quil a eu soin de revetir sa pensee des n'est-elle pas reprouvee par ces paroles : Les honi-
expressibns du saiht dbcleUr, ori sefa Hibfriseri droit mes impies ne sont pas necessaires a Dieu? Non
de festimer un vrai dfelifeet fegafement d'un esprit enirii necessarii sunt ei homines impii (Eccli: xv, 12).
devoue a ferreur? Jansenius nous fefait-il accfoire Jansenius dira-t-il au Sage : Yous n'y pensez pas,
que saint Auguslin s'est cbnlredit lui-meme? Le Dieu avait besoin que loute votre nation fut ihipie,
saiht docteur non-seulement reconuait que la loi db pour faire desirer Ia grace'(
Dieu ifest pas distinguee dc la volonle de Dieu, Vo- Ecouiez-le, lui et ses disciples, qui citeht d'abord
Ihntas Dei ipsa est leikDei (Serm. 5 in psal. xxxvi, quelques textes de saint Paul, pouf nous accabler
«. 5)j mais il reprotive clairement fopinion contraire, ensuite d'une foule de passages de saint Augustin.
dont Janseiiius n'a pas craint de mettre la faussetdet L'Apbtre n'assure-t-il pas que la loi a ele eiablie a
fhorreur a fabri du nom respectable de ce grand cattse des crimes, Lex propler prcevaricationesposiia
saini: est (Gat. III, 19) ? que 1'Ecrilure a tout compris sotts
Les pelagietis avaienl reproche au saint docteur lfe peche, Conclusil Scriplura otnnia sub peccalo
d'avoir dil que la loi de fAncien Tes(aineiil ifavait 22)? Ne marque-t-il pas assez nettement,
poiril eie donnefe afin qu'elle conifibuat a la juslifi- ilbid., ans plusieurs endroits de son Epitre aux Hoiuains,
catioh deceuxqui faceompliraieiit, mais afin qu'elle que ia loi a ete eiablie a cause du peche? Mais pour-
detint lii cause d'un peche plus grief: Legem Veteris quoi, quand 1'Apotre dit simpleiueot que la loi a
Tesinmentitmsaiunt dicerenon ob hoc datam fuisse ut eie etablie a cause des crimes; entehdent-ils que !a
jiistificaretbbedieiiles, sed ut graviorisfierel cattsa de-. -, loi a eie etablie pour faire commettre des crimes et
ticti (S: Aug., tib. in ad Bonif., co/i.2, n. 2). Or; saint les punirj? Pourquoi, quand il dit que l'Ecriture a
Aiigustiii tfaitfece reproebe de calomnie, et ilavoue lout compris sous le peche, enlendeut-ils que la loi
que Ia lni a eie donnee; afin qu'elle contribuat a !a ecrile a uniquement pour but le peche, et non pas
jnstifibation de ceux qui faccompliraient, poutvu plulbt que 1'Ecriture saiute a euveloppe toul le
qu'on cbnvienne que 1'obeissance qtfon rend a la loi moiide, tant les Juifs que les gentils, dans la convic-
est un effet de la grace; il accuse les peiagiens de ne lion manifeste du peche, et qtfelle a montre que
pas entendrfeson senliuientloucliant la loi: Prorsus tous, sans distinction ni exception, etaient coupa-
non intelligunlquid de lege dicamus.... Quis enim di- bles?
cat ncn jitstificari eos qui surit legi obedieriles,qudndo Les jansenisles se flattent d'avoir le don dinielli-
nisi justificarenlur rion possent esse obedientes? Sed gence au regard des ecrits de saint Paul; saint Paul,
dicimus lege fieri ul Deus qitid velil audialur: gratia Saint Auguslin etla verile sont incontestablementde
vero fieri ut tegi obediaiur (S. Aug., ibid.). leur cbte; ils le disent, liez-vous-en a leur parole, et
Je vous prie de relire attentivement la proposition ne manquez pas de les appeler paulisles, augusti-
que les peiagiens attribuaiehta saiht Auguslin; el de niens et le parti de la veiiiei Dusse-je pourlani leur
juger si ce ifest pas !a meme que Jansehius attribue parailre ridicule, je liens que ui leurmaitre ni eux
au saint docteur, et si Jansenius he prend pas celie n'ont pas si bieu pris quelessaints Peresle veritable
proposition dans le nieme sens qhe les peiagiens la . sens de 1'Epitre aux Romains.
prenaient. L'evdque dTpres est dohc jci convaincu SainlJeaiiChrysostome, expliquantcesiiaEOles:Lex
1087 SUPPLEMENTUMAD OPEKA S. AUGUSTINI. 1088
subinlravil, ul ttbundarel delictum, a soin d'averlir A la loi naturelle: sur ce que saint Auguslin, qui ne
que la parlicule ut ne mafque point en cet endroil la s'est jamais defife qifon le ferait penser quiine
^ause, mais le simple evenement •. car, dit-il, « la loi n'est pas une loi, c'est-a-dire qu'elle n'a pas
loi n'a point eife donnee afin que le peche devint pour fin principale et directe son accomplissement,
plus abondanl, mais plutot alin de le diroinuer el de du moins imparfait, s'est attache ades firis subordon-
le .retrancher : il en est autrement arrive, non par la nees et indirectes.
nature de la loi, mais par la Iftcliete et la fatile de On ne sauraittrop considerer quele saint docleur
ceux qui ont reeu la loi : Hic htec vox UTnon dicit etait oblige d'en user ainsi en disputant soilconlre les
causam sed rei evenlumAenolal. Nequeenim latatex manicheens, soitcontre les pelagiens; car il avait a
•
est ul abunduret, sed lata ut minuerelet tolleret pecca- juslilier conlre les premier,s la sagesse et la bontfede
tum; evenitautem nor.a legisnatura, sed ab eoruin igna- Dieu, qui avait donne une loi, quoiquil previt qu'elie
via el socordia qui legemaccepere(S. Chrys., hom, 10 ne devait pas felre observee. Cest pourquoi, comme
in Rom. v, 20). i la premiere intenlion de Dieu, qui etait qu'on obeit
Theodoret, dans fexposition quil fait de ces pa- a la loi, ifavait eu son effet que dans un petit nora-
roles : Qtie dirons-nous donc? esl-ce que la loi est bre de justes, il fallait que. saint Augustin roontrat
pecbe? Rien moins. Maisje lfai connu le peclie que que la loi avail etfeutile meme au grand nombre de
par la loi: Quid ergo dicemus? lex peccalumest ? Absit. ceux qui Pavaienl negligee et violee, en ce qu'el!e
Sed peccatumnoncognovi,nisi per legem (Rom, vn,7). les avait fail siittrailier devant Dieu, reconnaitre et
« CApbtre, dil-il, a montre qu'une pareille interro- avouer leurs pfeches, ct ainsi les a disposes a recou-
gation etail un blaspheme, quand il a employe cetle _" rir a la grace, afin d'obtenir misericorde. Cest fex-
cxpression negative \rien moins. Ensuite il montre plicalion naturelle des lemoignages qiie Jansfenius
1'uliiite de laioi, enajoutant : Mais je riai connu le cite du Commeiiiaire de 1'Epitre aux Galales (Num.
ptchi que par la loi. Non-seulement il ne dit pas : La 24), et des ecrits de saint Augustin contre les inaiii-
loi .apprend a commetlre le peche, mais il dil: La clieens (Lib. xix contra Fauslum, e, 7; lib. n contra
loi accuse le peche : Blasphemam hanc perconlationem adv. legis, etc, cap. 1; lib. i de Actibuscum Feiice,
esse docuil, cum usus est vocenegaliva, Absit. Poslea cap. 11).
docet tegisutililatem, sed peccalum non cognovinisi per Outrecela, lesainl docteur ayant ademontrer l'in-
legem. Non solum dicit: Lex non esl peccati magislra, suffisance de la loi sans Ia grace, les pelagiens le re-
absit;hed e conlrario peccali ctccusairix' (Theodorelus duisaient a ne pouvoir le faire qu'en s'appuyant de
in Rom. vn, 7). • cette fin subalternede la loi, qui esl diiumilier et de
Saint Jean Chrysostome, eiant venu a ces mots : confondre fhomme apres sa chute; ce qui prouvail
A foccasiondu pricepte, te pichi riia siditil, « Si c'est que lachuteavait ete causee parfabsence de la grace,
le crime de Ia loi, dit-il, que Ie peche ait commence qu'une orgueilleuse confiance dans les forces de la
a son oecasion, on trouvera la meme chose dans !e nature et les seules lumieres de la loi avait ecariee.
Nouveau Testameot : Quod si crimen legis hoc esl, Cest la veritable explication du passage que Janse-
quodpeccatumpereamoccasionemesse cmperit,idipsum nius a cile du livre de 1'Esprit et de la lettre (Cap. 6,
etiam in Novo Teslamenlo reperielur (S. Chrys. Itom. n. 9). La fin que Dieu se proposa a lui-roemeen ins-
12 in Rom. p. 156. edit. Paris. 1635). t — < Pourquoi tilULintlaloi doit vous paraiireenlterementeclaircie;
vous eionnez-vous, dit saint Ambroise, que la loi et vous n'attendez pas que la fin quil proposa aux
dontie la morl a quelques-uns, puisque favenemenl C Israelites souffre beaucoup pius de difficulie.
salutaire du Seigneur.parlequel nousavonsetferaehe- II. De la fin que Dieu proposa aux Israililes
tes, donne aussi la mort: Quid miraris, si lex quibus- en instiluant la loi.
dam tnorli sit, curitmorlisil el Domini salularis adven-
lus, per quem redempli sumus (S. Ambr., lib. i de J'entends parla lin que Dieu proposa aux Israe-
Jacob et vila beala, n. 14)? » lites la recompense quil promitaux fidelesobserva-
Les janseiiistes ne feront point beaucoup de casde teurs de la loi mosaique. Janseitius assure que dans
ces autorites. Pour les accommoder, il faudrait re- 1'AiicienTeslanienirien absolument de spirituelifest
duire tous les ecrivains sacres a sainl Paul, lous les promis, niais seulement des choses charnelles: JVi-
iriterpreies desaint Paul a saint Auguslin, et lous les hil omnino spirituale in Veleri Tesiamenlo promitti-
interpretes de saint Anguslin a Jansenius avec Lu- tur, sed sola carnalia (Jans., tom, III, lib. in, c. 6,
ther ei Calvin; si fon veul, ils ne chicaneront point, p. 278).La Synagogue, ajoute-l-il, consideiee comme
pourvu qu'on rapporle finterpreialioii de ces bere- Synagogue, ^'elaitqu^uiie trohpe de peuple lerrestre,
siarques sans les nomnier. La bienseance le de- et une assemblee d'hommes charuels, qui ne s'occu-
itiande. Le malheur est que saint Paul s'accorde paient que de biensterreslresel charnels, et qui dans
avec tous les autres eerivains sacres, saint Augustin )a seule vue de les obtenir adoraient un seul Dieu:
avec lous les aulres Peres, et que Janseiiius ifa rien Synagoga, considerata ul Synayoga, non eral aliud
de commuu avecsaint Augustin, que des expressions quam terreni populi turba,lwminumquecarnaliumeon-
detournfees de leur verilable sens. gregatio solis lerrenis el cumatibus incubantium, et
Car sur quel fondement Junseiiius attribue-t-il a "n propler illa sola colenliumunum Deum (Jans., ibid.).
saiht Auguslm d'enseigner que le dessein tres-salu- Que veul dire Jansenius ? Quoi! fesperance du
taire, dit-il, pour reiormer le peuple des Juifs en royauroe des cieux ifetait pas joiute a la foi du Mes-
leur donnaiii la loi, ne ful pas quils vecussent bien sie futur, dont les Juifs faisaient prolession ? La li-
en observani cette loi par le secours de la grace? beralite de Dieu envers ce peuple cberi se bornait
sur ce quesaint Atigustin dit quil est impossible d'e- aux avantages el aux douceurs qifonpetit goriier dans
leindre tout a fait en cette vie la concupisceuce, et ce bas monde, et ne s'etendail pas au dela du cours
que par conseqiieht la loi du Decalogue, iVon concu- etdu termede laviepresente? Quand Dieu dictaita
pisces, Vous ne convoilerez point, qui fut donnee a Moise ces paroles, pour les adresser en son nom a
Moisesur le inont Sina, rie peul etre en cel.te vie par- tout le peuple disraei: Gardez mes lois et mes juge-
faiiement observee, el qu'elle ne l'a pas meme ele ments; toul homme qui sera fidele a les observer
par saint Paul, a qui Dieu refusa la grace de !e deli- aura par eux la vie: Cuslodiie leges meas alque ju-
vrer des iniporluniies que lui causait faiguillou de dicia, qucefaciensJwmgvivel ineis (Levit, xviu, 5),
la chair: sur ce que saint AugUstin, distinguant la ne promeiiail-il que larecompense diine vie leinpo-
loi positive, Vous ne convoiterez point, Non concupi- relle? Saint Paul a neanmoins enlendu ce texie de
: sces, de la loi nalurelle, doni elle est fexpression, et la justilication, qui conlient le droit a la vie eier-
voulant lui assigner, une fin propre et particuliere, la nelle. « La fin de la loi, dit-il, c'est Jesus-Christ,
caracterise par le seniimenl, qu'elle fait naitre; du afin que ceux qui croient soienljustifies. Aussi Moise
iifesoiuqwj l'homim>a d'ctre secouru pour accomplir R ecrit que liiomme qui prsiiquera la justice qu'oc
1089 DISSERTATIONSUR LA LOl DE MOISE. 1090
donne la loi, aura par elle la vie: Finis enim legis A . les bonnes oeuvressubsislait dansles douze tribusau
Christus, adjuslitiam omnicredenli. Moysesenimscri- temps de sainl Paul. Et sans douleelle avait toujours
psit, quoniamjusliliam quceex lege est qui fecerithomo subsisie, et ifavait jamais ete entierement eieinte.
vivel inea(Rom.x,&, 5). Que veut-on davantage? Opposera-t-on saint Augus-
Celle belle senlence, Lejuste vit de la foi, dont le lina 1'Ecriture? s'en est-il jamais ecarte? et quand
nieme saint Paul fait si souvent usage, n'attesie-t-il elle nous esl favorable, nous sera-t-il coniraire ?
point qifil l'a empruntee de PAncienTeslament, Sicut Ce saint docleur enseigne qifavant la loi el au
scriplum est, justus autemex fide vivit (Rom. i, 17; temps de la loi on a ete juslifie par la foi du Mfedia-
Gal. in, H; Hebr. x, 58) ? Consultons le texle cite leur en vivant avec pieie, quoique la loi, dit-il, parut
pnr 1'Apotre: Voila ce qui va arriver, celui qui est avoir des promesses chamelles dans les figures des
incredule n'aura point daiislui-nieme une Sme droite; choses spiriluelles: Quamvis in figuris rerum spiri-
mais le juste vivra de la foi: Ecce qui incrcdulus esl, lualiumItabere VIDERETUR promissacarnalia (Lib. xde
II
non erit recta anima ejus in semeiipso;jusius aulem Civ., cap. 25). repete ailteurs la ineme pensee; et
ex fide sua vivet (Habac. n, 4). L'Apotre et le pro- parcnnsequenl il a cru que dans la veiite !a loiavait
pbete Habacuc parlent d'une vie quf'est le gage, le des promesses spirituelles, et que des Israeiites ne
commencement et favant-goUl de la vie eiernelle, pouvaient que par Ieur faule siirreter a 1'appareuce et
el le prophete la promel aux fideles Israelites, a tous se conlenier de la ligure (Lib. iv Qucest.in Num.,
ceux qui de son temps ifeiaieni pas du nombre des q. 33, n. 1).
incfedulcs. Ecoutez un autre prophete , qui s'expli- Mais Jansenius va nous accabler de passages de
que ainsi: < Voila le livre des cominandements de g saint Augusiiii. Et que prouvent ces passages? que le
Dieu, et la loi qui est pour feternite. Tous ceux qui royaume des cieux appartenait en propre au Nou-
la pratiquent parviendront a la vie, elc.eux qui font veau Tcstaiiioni, aussi bien que la grace et s-onau
abandonnee aboutiront a la morl: Hic liber manda- (eur; que c'elai( un bien etranger a 1'etal de la loi,
lorum Dei, et lex quce est in ceternum; omnes qui te- mais pourtant attaclie et assure a fobservalion lidele
nent eam pervenientad vilam; qui autem dereliqnerunl de la loi; quil ifetaitpoinila recompensedes ceuvres
eatn, ad morlem(Bafuch. lv, 1). puremeut legales, mais de fesprit interieur dont la
Coroparez ce texle avec la demande que fit un grace les animait, laquelle grftce eiait elle-meme un
Juif, qui, s'approchant de Jesus-Christ, lui dit: fruit anticipe de la reli^ion clireiiemie; enlin, que ce
« Bon Maitre, qu'ai-je de bon a faire pour obtenir la royaume etait promis etaltendu comtne le Messie et
vie eierneile? Magisler bone, qmid boni faciam,ut avec le Messie; quil devait eire ouvert et possede
habeamvilam celernam? > et avec la reponse du Sau- hors de feiat de fancienne loi et dans celui de la loi
veur: « Si vous voulez parvenir a la vie, gardez les nouvelle. Cest pouiquoi les Peres ont raison de dire
commandements: Siawieintiis advilam ingredi,serva que ie royaume des cicux n'a eife preche que dans
mandata (Malth. xix, 16). i Vous conviendrez que 1'Evangile, et qifon n'enteud parler du royaurae des
les paroles du prophele et celles de Jesus-Christ ont cieux que dans 1'Evangile; car on ne publia que ce
le meme sens. royaume eiait proclie qu'a favenement de Jesus-
De plus, rapprochez !a demande que fit le Juif du Christ (S. Hier., dial. 1 adv. Pelag., p. 50 el 51 edit.
discours que le vieux Tobie adressait a son lils: Rom.,an.lS16).
< Noussommes les enfants des saints, et nous atlen- Jan^enius, quia lanl medite sur les erreurs de Pe-
dons celte vie que Dieudoit donner a ceux qni ne se G lage, n'a-t-il point remarque que cel bferesiarque, en
departent jamaisde la foi qu*ilsont en iui: Filii sanc- iiiani le peche originel, niait en meme temps que la
lorum sumus, el vilamiltam exspeclamusquam dalu- nature humaitie etit perdu par la prevai ication d'A-
rus est Deus his qui fidem suamnunquam mulant ab dam le droit au royaume eelesle; et que par conse-
eo (Tob. n, 18). Vous mepriserez la vaine defaite de quent ce droit nous eut eiferendu par la reilemption
Jansenius, qui pretend que la vie «Hernellene ful du Sauveur ? A-l-il ignore quil etail esseiitiel au pe-
promise et proposee avant Jesus-Christ qu'a des lagianisme de mainlenir qu'avec 1'innoeence origi-
homraes extraordinaires, lesquels nitppartenaiont nelle le gage assure de la jouissance de Dicu et d'une
poinl a la loi de Moise. Car n*est-il pas evident que eternitfe de bonlieur s'eiait loujours conserve parmi
le vieux Tobie et le Juif qui.interrogea Ic Sauveur les hommes, ct ifeiaif pas plus le propre fond de la
exprimaientla creanceel fesperance commune de la loi cvangclique que de la loi de nature et de la loi de
nalion? Moise? bi cepoint impoiiaiii du sysleme pelagien ne
Le Sage dit que les justes vivront eiernellement: lui est pas echappe, coiiiinent ifa-l-il point coiicu
Jusliautem in perpetuum vivent(Sap. v, 10). Le se- quesaint Augusiin, voulanfcontredire P6lage, ii'a-
cond des eufanls Machabeesdisait en expirant: « Le vait pas besoin de soutenii' que le royaume des cieux
Roi du moude, apres la mort que nous souffrons n'elait pas proniis a lous les vrais adorateurs du
pour la defense de seslois, nous ressuscilera a la vie Dieu d\Abr:ihau), disaac et de Jacob, mais seulc-
eiernelle: Rex mundi defunctos nos pro suis legibus ment qif d ne leur eiail pas promis en vertu d'une
teiernce vitce resurreclione suscilabit (II Mach. xn, autre alliauce et d'une aulre loi que celle de Jcsus-
44). > Ce n'eiail point la un sentiment particulier , j» Christ.
mais public; il servit de motif aux oblations que le Voulez-vousvoir si lesainldocteur ifa pas plusdit
grand Machabee fil faire pour les morts; il se con- qtiil etaii necessaire dc dire? Consultiz les temar-
serva par la tradilion dans la plus saiue parlie de la ques quil a faites snr les actes du concile de Diospo-
Synagogue jusqu'au temps de Jesus-Clirist, ou le lis. « Un recita, dit-il, un autre aiticle, que Pelage
dogme de la resurrection distinguail les Juifs ortho- avait ecrit dans sa profession Ue foi, savoir, que le
doxes,qu'on appelait pharisiens, de ceuxqui eiaient royaumedescieux avait ete promis datisfAncteiiTes-
heterodoxes, et qu'on nommait sadduceens. Saint tament. Peiage repondil qu'on pouvait prouver cela
Paul, en parlant de ce dogme, ne se contente point par les Eci ilures, cl que lcs hereiiques le niaieni alin
de dire: Pespere ce que Dieu a promis a nos peres: de decrier 1'AncienTesiamenl. Apres avoir recu cetle
/n spe quce ad patres noslros repromissionisfacla est reponsede felage, leconcile ditqtiecela eucore ife-
a Deo (Act. xxvi, 6), mais il ajoute aussilot: Et a tail poinl eloigne de la foi ecclesiastique (Lib. de
quoi nos douze tribus esperent de parvenir: Inquam GeslisPelag.,cap. 5, n. 13). > Queiles re^tionssaint
duodecim tnbus noslrcenocle ac die spermtl devenire Auguslin fait-ii la-dessus? II distingue deux notions
(Ibid., 7). II esl donc de la foi que Dieu avait promis de 1'Aucien Testameiit: la premiere, qui signilie la
aux patriarches de 1'AiicienTesiaroent et a loute leur loi donnee a Moise sur le mont Sina, la seconde,qui
posterite la resurrectiou a la vie eternelle pour re- signific tout lecorps des Ecriiures saintes, oii sont
compense de leurs bonnes ceuvres; il est donc de la conienus les iivresde la loieldes prophetes. Au pre-
Kii que Pesperance de parvenir a la vie eternelle par mier sens, dil-il, le Vieux Testament esl une ioi de
 lo9i SUP&LEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTIl^i. 1092
servitude, coniment lferoyaume des cieux, qui est A Au conlraire, dans le systeme caiholiqne , cetle
propfe de lalibertfe, iuiappartiendrail-il? Mais le naiion pouvait legitimement demander a Dieu el at-
royaunie des cieux, ajoute-t-il, a puetre promisdans tendre de lui cpmme une recompense temporelle de
le Vieux Teslament, si foh eritend par ce mot les li- sa piete, comme urie marquede sa bienveillance et
vres de la loi et des prophetes de la meme nianiere du soin patefnel de pieu a son e"gard, les richesses,
qu'oii y trouve la prohiesse du Nouveau Teslament, a la puissance,ies succes, ies agrenienls etle repos
qui le royauine descieux apparlieni. Le saint docteur de !a vie , parce que leur demaiide et leuf attenle,
declare ensuile que eeiix qhi yivaient sous f Ancien nori-seulementetaienlqn temoignage dp la foi qtfils
Teslamenl elaient aussi compris dans la promesse du avaient que Dieu eiaiile riiaiire ei le dispensaleuf
Nouveau, au regaril des avariiages anticipes dontils de ces biens, mais encore parce que ces bieris eiaient
pbuvaient jouir,et des secoiirsde graces qui les ai- lesigages d'unc faveur plus solide et d'une libera-
flaient'adeveniries heritiersdii NpuveauTestament: lite plus digne dp lasaintete et de la sagesse de
Isldrii distincliqnem, qui elimi illo iempore per Dei Dieu.
grdtiaminteiligentes, filiipromissionis effectisunt, Novi Gependant approfoiidissons un peu, je vous prie,
Tesidmentihceredes in pccultp Dei judicio deputali Ja nature des pfomesses des biens lemporels' que
surii (Ibid,, n. 4). Dieu 111aux Juifs. Elies sont principaleinent detaila
< Je Vexamine peint encore si la grace donl il est lees dans le xxvmf chapitre du Deuleroiiome. Dieu
parle dansce texte, suivant la doctiine du saintdpc- s'engage a elevferle peuple disrael au-dessus de tou-
teuf,:eiait offertfea tous les Israeiiles. II me suffit de les les nations, sil observe avec fidelile la loi qui
demonirer. quMln'est point contraire au but que se- . venait d!e(re promulguee. II lui assure faboridance
proposelesaint docteuf, de pretendre quecettegrace B des recoltes, la fecoridite des troupeaux, le profit du
eiaitfefferle a tput le iupnde, ni par consequent dfe comirierce, le succesdes armes, )a Superiorile sur
soutenir que le royaume des cieux eiait promis a lous les peuples voisins. Si vous marchez,dans. la voie
lous les lsfaeiiles. de mes priceples , dit-il ailleurs, si vous gardez et si
L'unique brit de saint Auguslin , en distinguant vous pratiquez tnes commandements,je vous enverrai la
deux nptions differenles de 1'Ancien Testament, est pluie d propos, volre lerre produira 'des grains d foi-
de detruire f egalite que Peiage inellail entre PAn- son , et vos arbies seront chargis de friiits; iabon-
cien et ie Nouveau : Novo fitinjuria, si Veterirnque- ddnce de tq moissonsera suiviede cellede la veiidattge,
lur. Or , cette egalite est' detfuite des lors que le eldla vendange succidera un ienips cotrimodeet d
fbyaume des ciferix n'est pas prorais aux Juifs en souhaii pour ies semailles, elc. Je vous donnerai la
vertu de falliance que Dieu iif avec eux sur le mont paix, elc. Uipie de vos enneriiisne passera point jus-
Siria par le riiinisiefe de Molse, quoiqu'eIIe leur ful qridvbs fvonlieres, its fuiront et seront abatlus devant
prbmise en verlu de 1'alliance que Dieu fit avec ie vous, etc. (Levit. xxvi).
geiire iiumain sur le Calvaire, par fefiilsion du sang Je ne vois rien la de personnel et qui siidresse a
de Jesus-Christ, dbnl fefficace, si j'ose nfexprinief chacun des israeiiles en particulier : ces promesses
de la sorle, fut feiioaclive , et se fit sentir.dans lous regardent toute la republique, elles ont pour objet
ies temps. Etc'estce qu'exprime la distinction eta- le bonheur commun de 1'Etat, et nullenient celui
•
blie par saint Auguslin. qui distinguerail un homme des autres, et qui ren-
I' Car "si"la promesse d?une autre vie n'esi ni une drait sa condition plus agreable que celle de ses com-
parfie "ni une coridition essentielle de falliance ipj patrioies. Car cfoyez-vous, je vousprie, qu'en vertu
que Dieu fit avec ie peuple bebreu sur le mont Sina, de ces promesses lechamp d'un Juif qui s'acquillait
et si ellfese Irouve seiilement daris les endfoits des exactemenl des devoirs de sa religion frit loujours
livres de laioi et des propbfeles ou.faffinite de l'An- de meilleur rapporl que le champ d'un autre Juif qui
«ien et du Nouveau Tesiament est desigiiee, lfest-il vivait en impie, et que quand une terre changeait de
pas claif que Paulre vie n'est pas un bien qui vienne niaitre, elle etait feconde ou sterile suivant la bonne
ie la loi el qui appartienne a la loi? Et saiiu Aii- ou-la inauvaise vie du possesseiir ; que la pluie et le
grisiin a pu dire que le Vieux Tfestament ne promet- beau temps venaient a propos sur les heritages d'un
tail qu'uiie felicile terrestre , sans exclure les Juifs hpnnete homme, tandis que la secheresse ou les inon-
de la paii queDieu leur a faiteou leur a offerte par datioiii desolaient ceux de son voisin qui eiait sce-
ariticipatiori des promesses de 1'Evangile : Non inve- ierat; que dans une incursion d'ennemis les ravages
nilur promiili APERTISSIME nisi terrena felicitas ( S. el les pillages fussent miraculeusement difiges et
Aug. loc. cii.), ;mesures, en" sorte quils tombassent sur Ifesbiens
Comment Jansenius a-t-il pu imaginer que saint . des lamilles a prpporiiou qifelles etaient plus ou
Anguslin fit une pareille exclusion ? Qu'on demande moins crimjuelles; que fhypocrisie ne pUt avoir lipu
a feveque d'Ypres et a ses disciples si c'est mal fait dans le peuple d'|srael, et qu'en visitant les terres,
que diiimer- les biens lemporels pour eux-memes, les vignes , les troupeaux qui appartenaient a un
etde les regarder comme sa derniere fin ? Ils s'ecrie- cliacun , on cor.nut evidemroent fetat de sa cons-
ront qifon lerir fait injure de douter un moment quils cience? Non, saris doute , et il ne fut pas, vrai ppur
n.e tiennent cela pour un tres-grand crime ; et con- _ la premiere fois du temps de Jesus-Cbrist' que Uieu
cevez, si vous pouvez, que c'est Jansenius lui-meme D-fait lever son soleil sur les gens de hien et sur les
et ses disciples qui pensent el qui osent faire penser mecliants-et qu'il fait tomber ia pluie sur les ju.stes
a saiut Augusiin que Dieu a proposeau peuple hebreu et sur les pecheurs : Solem suutn oriri facil super
la prosperite, les richesses et les avantages de la bonos el malos, ~el pluil super justos et injuslos
vie presenle, alin quils aimasseut ces biens pour (Matih. v, 45). LesTobie, les Mardochee, les Eze-
eux-meines, el quils les regardassenf comme leur chiel partageaient les maux de la captiviie avec ceux
;defniere fin, et que Dieu 11'eutaucune volonle ni au- qui favaieot attiree par leur idolatrie; et si fEci i-
cune iniention que le commun des Israelites prit ces tufe fait mention de plusi.eursjustes combles de be-
;bierisconiine des images et desfigurespropresa leur nediciions temporelles, ne represente-t-elle pas aussi
'representer^ a ierir laire desirer etesperer les biens plusieurs impies beiireux? Dansle t.emps de la plus
:spiiiluels et etefiiels. Les jansenistes croieul-ilsqu'uri grande prosperitedu peuple dTsraei, n'etait-il aucuiii
liiaspberiiecessera de fetre, quarid, a fimitalion de prevaricaleur de ia loi qui parlicipat au bonlieur-pu-
Calvin, ils en auront fait saint Augusliii complice et blic? El dans le temps de la plus grande caiamite ,
auieuf ? Et ifest-ce pas un vrai blaspheme que ce ri'eiait-il aucun bon et iidele lsraelitfr qui souffrif du
;seiitimerii, ou fori est ohlige deiiier quii sbil permis commun malheur ?
de s'atlachef et'd'aspirer a ce que Dieu promet, ile Ces promesses de recompenses temporelles ue re-
Tprnianiere quil le promet, et d'avouer que Dieu a gardaient donc que le corps de la republique, e.t non
^pbfie les lsraelites au crime par ses promesses ? pas les pai liculiei s : il S'agissait de benedictions uni-
i$)9§ DISSJRTATiON SpR LA LOJ DE MO}SE. 109i
versejles et repandues sur la nation entiere, de biens A ' pour faction meme du pfechfe,grace efficace du pe"-
cbmmunV ei publics, dbiit chaque' Israeiite, bon ou che, qifil nomme empichante. Que veut-il dire? Ap«.
mauvais, dfevaitjbuir, pourvu que le culte de Dien et pelle-t-il graee empechante un empechement a")a
1'bbservatipn de laioi fussent en vigueur, que la pieie grace? N'en doutez point, il rentre par la finement
et la reiigion fusse.nt dpminantes, et que le pltis dans le dogme dg Calviri, qui ouvertement et for-
grand nbijibr.e, eri 'urimof; cqniribuat paf spn appli- mellement fait Dleu auteur du pfeche. Car vous croi-
catibri et par sbhzele a mairitenir les bonnes moeufs riez peut-fetre que Jansenius prehd celte grace em-
et les"gfatlq,ues ijui etaieni commaiidees. Cela elant pichqnte pour iine grace du demon ? Pbiiit dti toul,
afrisi, q!ie)ie flevait donc eire la recompense des par- il la fait provenir de fetat figuraiif et proplielique
llcuilefs, qiii etaierii obligtls de servir Dieu ',' et de oa Dieu avait mis lfesJuifs, fetpar consfequeritil veut
reriipiir tbiis leurs devpirs, non-seulement avecla que ce soil une pufe grace de Dieu.
muKitude, mais encore malgre Ia multilude', et de Celtegrace ne mabque poini a present parmi les
resister aiitorrent du mauvais exempledansletemps liprames. Wallez pas croire qufe feiat figuratif et
de perversiqn? Dieu n'ayait-il rien a leur doimer ? II prophetique ait cesse apresia veriue de Jesus-Christ,
faut le dire, ou avbuer qu'oulre les biens teroporels et qiie le monde spit delivrede cette sburce malhett-
qui etaieni promis a la nation, fesperance du cjel reuse de graces empechantes. Jansenius'hiet gene-
et de' ia '"'""'' etait
' vie elefnelle ''' groposee
' " a chaque Israe- ralement lous les pccheurs dans iih etat uguratif et
iite. prpphetique; je vpus en aideja avertis) tout pecheur
Appellera-t-on encore ici a saipt Auguslin, qui ne est Juif selon Ie nouyeau systeme, et dans le langage
sc eonfenjeIpas d'assurer que Dieu destina aux Juifs nr> "
"' du parti je suis devenii Juif, el je suis toiribfeen pfe-
des reepnipenses cliarncilesettempprelfes, niais qui che niortel, c'est la mfemechose. Pouf le tfermede
ajoute que efesseBls biens etaieht prbpoftionnes a grace empechante,je ne sais pas trop sii a fait foriune:
1'esprit charnel et grossier de ce penple, et que les il rie parait point dans les; dcrits pubjjcs des janse-
biens spirituels el eternfels etaient au-dessus de sa nistes'. Je ne doute pas nfeanmpinsque ce ne sbit la un
portee ? Ndium esse jani \debet carnali qdhuc populo des mots lins doni fexplicatibn est reservee a ceux
corigrueiitercamqlia et lemporalia prcemia fuhse pro- qui se montrent dignes d'elre inilies daris " leurs
" ' plus'
tnissq ( Lib. pohlraAdim., cqp. 18), c'est-a-dire secrets mysteres.
qufil fallait ^meper les "Juifs a (a reallte paf les fi- On peut dire en deux sens que la grSqe ne se
gures, et pronietlre a la nation des/ bierischariiels trouvait point daus 1'AncienTestament: le premier
et temporels, afin que les parliculiers aspirassent aux consiste a enseigner que la loi de Moise n.e donnait
biens spirituels et eternels. Car Dieu vouiait em- poinl atix homuies par elle-meme et par sa prppre
pecher, diiie saintdocteur, quils ne perissent loiit vertu les secours de graces interieurs qui etaient ne-
a fait, ne penilus inierirent (Tracl. 5 in Joqh., n. 19). cessaires pour fobserver, et qifelle n'avait pascoiiST
Etait-ce leur perte temporelie et nbn pas plritot leur, tifue les Juifs dans un etat auquel le fond de ces
perte eternelle, que, selon la pfensee du saint doc- graces appartient. Le second sens esl de sputenir
leur, Dieu voulait empecher ? Jesus-Christ, auieur du Nouveau Testament, ne
Au rpste, il ifest pas questipn de raisonner ici sur que fit aucune part 3 ceux qui vivaient sous la loi de
ce qui est arrive, raais sur le desspin et"liriientiou Moise et au peuple juif, du tresor de grace que des
de Diep. Qu'on accuroule doric autant qu'onyoudra lors il repandre sur eux, comme un fruit
de temoignages de saint Augustin qui enbncent le C anticipepouvait du merite de sa mort et de sa passion. Le
fait, savoir que les Juifs s'atiacherent veritableriieni premier sens esl la pensfeede saint Paul et de saint
aux seuls biens charnejs el temporels, on ifavancera Augustin, le second sens est la pensee de Jansenius.
pas plus que si fon pretendaii que Dieu leur doniia
Tous les heritiers de TAncien Testameut, dit-il,
pour fin fidolatrie, parce quils adbrereiit les idoles, ^laient extremement eloignes, non-seulement din-
La decisiou complele de topt ceci depend des deux
articles suivants. voquer Jesus-Christ et dimplbrer le secours de sa
grace, mais meme de reconnaitre ni fun ni faulre:
111.Des secours de grdcesque Dieu accorda sous la loii Effectum est ul quemadmodum ab ipso Christo, ila
de Moise. quoque ab ipsa gratia non solum invocanda, sed etiam
Aprcs aypir ludans l'Apgustin de Jansfenius, a la, agnoscenda longo intervallo omneshceredesVeleris Tes-
iete du chapitre 11 du livre premier de la Grace du[ iamenli distarent (Jqns., tom. III, lib. ui, cap. 8, p.
Une telle grace, dit-il aiileurs, etail diametrale-
Sauveur, ces paroles :« On decouvre le roystere dti,, 292).
conseilde Dieu, qui iui a fait porlerla loi, laquelle iiient opposee a 1'insiitulioii de la loi et aii hul de
'. : Talis gratia lationi legis ac scopoDei capitqtiter
n'opere que la prevarjealion et la colere : Aperitnr Dieu
mysleriutn divini consilii, quo legem tulil, quce non( repugnabat (Eod. lib.,cap. 15, p. 271); et la raison
nisi pravaricatiottem. el ir.am operalur (Jans., tom, quil en apporte, c'est que 1'AncienTestainent ri'avait
III, l. I, cqp. i, pqg. 43); > je ne fus pas etonnfe de[ "pas ete eiabli afin que ses prpmesses et Ta' Udelite
voir que dans. le titre du chapitre 7 du iivre m, Jan-'. a fobserver missent en surete le' salul elernel des
senius se prppose de montrer que i les hommes quii Juife, ni meme :leur servissent de moyeri prpchain
vivaient sous la loi n'eurent point de grace suffisante.' D I pour y parvenir Non eq de causa ut per hujusmodi
pour fobserver, ni pour accomplir aucun des pre- Testamenli promissiones el observationemeorum satus
ceptes : Non affuissehominibyssublege viventibusgrar raretur telerna in lulo collocarelur, vel eliam de prppinquo CM-
liam sufficienlem servandi legein vel ullum prceceplum ! (lbid., p. 278).
ejus (Ibid., p. 284). > Je ifai garde de demander serieusement si Jan-
Mais je fus surpris au dernier point quil eut inii- seiiius croyait a 1'Ecriture, mais je supppse pour
tule ainsi le chapitre 8 du mettie livre : « L'etat li- un moment quil n'y crtil point, aurait-il trouve un
guraiifet prophetique de 1'AncienTeslament n'ap- meilleur moyen pour la tourner en ridicule ? Dieu
portait pas aux Jiafs une grace sulfisante, mais em- fait ce reproche aux lsraeliles : « Jusqu'a quand
pechanle : Slofus Veteris festamenti figuralivusel pro- refusez-vous d'observer nies commandements el ma
pheticus non afferebal Judceis graliam sufficienletn,sed/ loi ? Vsquequo non vultis cuslodire niandala mea el
liiPiMENTEM (Pag. 288). t Que ses disciples viennenll legem meam (Exod. xvi, 28)? > Jansenius est leur
nous dire mainienant quil ne faut poihl de gracei avocat, et il leur fournit celte reponse : Jusqifa ce
pour pecher; car c'est ainsi (juils nous insultent,, -qqe vi us-rafeme,Seigneur, yous vquliez que nnns les
quand de 1'existence du peche nous concluons celles observions. Maisen nous laisant des commandeinenls,
de la grace suffisante, comme si nous donnions a» votre dessein n'a pas ele que nous les gardassions,
eetle grace un autre ohjet que ie pouvoir de s'absle-- ct la volonte que nous aurions de les garder serait
nfr du peclie. Voila leur mailre qui adtnct une graceB 'diametralement opposee, aussi bien quo voire grace,
 1095 SUPPLEMENTUM ADOPEHA S. AUGUSTINI 109«
Ji finstit.utioii de la loi el au bul que vous vous etes A eonclut quedahsle passage d'Isa'ie Dieu reproche
propose en nous la donnant. aux Juifs le peche originel. Ainsi la vigne, selon Jan-s
David blame sa nation de la sorle : « Ils n'ont seniiis, est la figure d'Adam, ou du genre humain
Lpoint garde le Testament de Dieu, el ils n'ont point dans Adam, que Difeuavaitplantee dans Je paradis ler-'
voulu marcher dans la route quil leur avail tracee restre, et qui avait recu une* culture qui lui etait
par sa loi: Non custodierunl lestamentumDei, el > in lege due; et Dieu, selon Ibi, reproche aux Juifs qu'il avait
ejus noluerunl ambulare (Psalm. LXXVH,10). : Nous Jan- aitendu que cette vigne porlat de bons raisins, et
senius leur suggere encore une bonne excuse qu'elle n'avait porle que des fruits sauvages. II pou-
savions que ce leslament n'elail poinl fait pour elre vait faire ce reproche a touies les nations du monde.
garde ; et si la roule que nous avons lenue estlacpn- armeesDieu dit au contraire : « La vigne du Seigneur des
trairc a la loi, elle est conforme a la fin de loi. ert la maisotl disrael, et lout homme de la
Nous n'avons pas voulu ce que Dieu ne voulait pas. tribu de Juda est le rejeton quil a cultiveavec com-
Pourquoi rious reprimande-l-on et nous blame-t-on, plaisance; ei j'ai altendu de la droiture, et voila de
comme si Pon supposait que nous avons Ia'gr&ce, liniquile; dela juslice, et voiia du scandale: Vinea
ou comme si 1'on ignorait que nous ne favons pas, enim Domini exeniluum dotnus lsrael esl, el vir Juda
et qifil fepugne meme que nous fayons, que nous la germen ejus deleclabile; et exspeclavi ut faceret judi-
demandions et que nous la comiaissions? cium, el ecce iniquilas; et jusliliam, et ecce clamor
Mais Dieu avaitbtelouleressource a la jusiifieafion (lsai. v, 7.)>
des infracteurs de la loi et h fheresie de Jansenius Ce texie a un manifeste rapport a un autre de Jfe-
par ce fameux. texte d'Isai'e : « llommes de Juda, P ai remie, oii Dieu parle ainsi atix Israeiiies : < Je vous
soyez juges enlre moi et hia vigne. Qu'ai-je du faire plantee comme une vigne cboisie, et coinposee de
de plus a ma vigne que je ne lui ai fait? Et nfaccu- germes francs et saris defaut; corament avez-vous
sera-l-on de 1'avoir negligee, parce que je roe suis donc degenere eni.re mes mains, vigne sauvage : Ego
atlendu qu'elle produirait de bons raisins, et que autein planlavi te vineam eleclam, omne semeli verutn;
neanmoins elle n'a produit que des lambruciies: quomodoergo conversa es mihi in pravum, vinea aliena
Viri Juda, judicaie inler me ei vineam meam. Quid cst (Jerem. n , 21)? > Dans l'un et dans faulre endroif,
quod ulira debui fqcere vinecemece,el non feci ei ? An et partout ailleurs, c'est le peuple disrael qui est
quodexspectaviui facerel uvas, el fecit labruscas (Isai. representfe sous la figure d'une. vigne plantee par les
v, 4)? > Dieu reconnait ici quil a du donner anx mains de Dieu dans la Palestine, el non pas le genre
Juifs la gr&cequi leur etait necessaire, parce quil huinain dans le paradis terrestre. David dit au Sei-
exigeait et quil attendait veritablement cfeux le fruil gneur: « Vous avez transporte une vigne de l'E-
des bonnes oeuvres, et il les fail juges eux-memes gypte, vous avez cbasse les nations de ce pays, et
qoit n'a pas manque de la leur donner. vous fy avez plantee : Vineamde Mgypto transtu-
Jansenius se propose la difficulle qifon tire de ce listi, ejecisli gentes et plantasti eam (Psal. LXXIX ,
passage contre sa doctrine, et il avoue sans peine •9). ,
qu'il s'agii )a de la graee, et que non-seulement Enfin, fendroii meme disale dont nous dispntons
Dieu reconnait avoir dri la donner, mais qifil atteste est employe par Jesus-Christ dans une de ses para-
meme 1'avoir donnee. Vons concluez sans doute, ou boles, et uniquement applique aux Juifs. c I!y avait,
qifii se rend a la verite ou qifil est bien embarrasse; dit leSauveur, un pere de famille qui planta une vi-
liin ou faulre devrait elre : mais point, il a pilie C gne : apres favoir environnee diine haie, il y crensa
du peu de jugement quil y a a lui faire une pareille un pressoir ct y batit une tour: Homo eral paterfa-
objeclion : Miror, dit-il, quojudicio locus iste ad hoc milias qui plantavit vineam, et sepem circumdedil, et
propositum adducatur (Tom. 111, lib. tn,cap. 17, p. fodit in ea lorcular, et cedificavitturrim (Matlh. xxi,
361). 33)i > Totts ces terraes sont empruntes disaie, car
Nottssommes asscz bons, nous aulres, pour nous le prophete coramerice ainsi: « Mon bien-aime eut
persuader que dans cet endroit de f Ecrilure il est une vigne qui etait situee sur un cbteau tres-ferlile;
qtiesiion de la grace due cl donnee aux Juiis pour Apres favoir environiiee d'une haie et en avoir dte"
leur rentlre possible faccomplissement de la loi de les pierres, il la plarila de ceps clioisis, il batit une
Moiise.Aveuglemenl pitoyable. 11paruit a Jansenins tour au milieu, et il y creusa nu pressoir : Vinea fa-
que Dieu purle de la grace quil a dri donner et quil cla esl dilecio mco iri cornu fitio olei, el sepiviteain,
a donnee a Adam pour lui rendre possible faccom- el lapides elegii ex illa, et plantavit eam eleclam, et
plissemenl du precepte par lequel il lui avait de- mdificavitlurrim in niedio.ejus, et lorcular exstruxit in
fendu de loucher a farbre de la science du bien ea (lsai. v, 1). > Touie la difference quil y a enire
et du mal. Et par ou.cela lui parait-il evideht? la parahole disaie etcelle de Jesus-Christ, c'est que
N'est-il pas clair, dit-il, qtfune grSce qui esi due dans Isaie la vigne represenle la nation juive, au
ne peut etre que celle qui convient a fhomme inrio- lieu que dans 1'EvangiIe la vigne represenie la vraie
cent? II nous ramene forf mal a propos son paradoxe Eglise que Dieu avait etablie dans la nation juive,
errone sutla nalure de la grace b'Adam : car.comrne laqttelle est elle-meihe figuree par les vignerons;
une chose peut elre due en deux manieres, ou bien D niais la culture de cette vigne est supposee d'une et
absolument et en verlu d'un droit proprement dit, d'aulre part dans la Palestme, et non pas dans le
ou bien coiisequeinmeiit a une promesse et nne vo- . paradis terrestre. Vous trouverez pent-etre que je
ionte libre qui ait preceiie, n'est-il pas plus evident nfeiends trop la-dessus; je n'ai pourtant pas encore
que le passage disale doit eire explique diine grace fait.
donnee anx Juifs, et non pas d'une grace donnee a Jemesouviens diinpredicateurjanseiiisle quidans
Adam, quil ifest clair que ce passage doit etre ex- ses discours infroduisail queiquefois Dieu adressanl
plique tlime grace duc absolumenl et en vertu d'un la parole aux chreliens, ct qui ne manquait jamais
droit proprement dil? alors de meitre dans la bouche du Seigneur un pas« ,-
Sans nfarreter donc a detruire 1'erreur qui a fait sage de saint Augustin avec ces mots : Commedit fort
nier a Jansenius la gratuite de la grace d'Adam, je bien mon serviieur sainl Augustin.
vtiis deinontrer, comme sil en etaii besoin, que ce Il faut que je nfaccommode au gout de ces mes-
passage n'a aucun rapport a Adain, el que Dieu n'a sieurs; ils ne croiront point que Jansenius soit bien
<u en vue qnc les seuls Juifs. refute au regard de sa mauvaise interpretation des
L'explication que Dieu lui-meme donhe a ses pa- paroles disaie, a moins que je ne joigne fautorile de.
roljs ne prfevaudra-t-elle point sur le commeutaire saint Auguslin a celle de Dieu et de Jesus-Christ.
de Jassenius? Celui-ci apporte nn fort beau passage « De petii-qu'on ne se persuade, dit le saint docteur,
dc sait»t Augustin, par lcquel il prouve qu'on peut que Dieu paiiail diuie vigne telle qu'on en voit ordi-
reprocbff a liiomme le j eclie originel, et de la il liairemenl, il conciut ainsi: La vigne du Seigneur
1097 DISSERTATION SUR LA LOI DE MOISE. «98
des armeesest la maison disraei, e( 1'homme de Juda A de < reconnaitre des senliments indeiiberfesdu cceur,
est son jeunfe plant oiieri. U faisait donc des repfo- < qui vienrient de Ia grace, et qui ne sont pas admis,
ches a cette meine vigne, dont il s'etail attendu quil <
comme je le ferai voir dans la suite.
recueillerait du raisin, et qui n'a produit que des Arretons-nous peu a 1'autorM des autres saints
epines: Ne quis putaret de vinea ista visibili dicere, Peres. I Je n'en produirai que deux. Saint Cyrille
sic conclusit: Vinea autem Domini Sabaoth domus < d'Alexandrie, expliquant ces paroles disale : Com-
Israel est, et homoJuda novelletumdileclum. Ergo ip- ment 1 la cite fidele est-elle devenue une prostituee :
sam vineam increpabat, quam exspeclavit ut facerel 1Quomodofacta est merelrixcivilas fideiis(Isai. I, 21)?
uvatn, fecit autem spinas (S. Aug., in psal. xxxv, n. «< Cette ville, dit-il, qui a recu lant de moyens de
8). > Si saint Augustin avait ecrit ceci de peur qu'on ssinstruire, et de plus des secours spirituels en abon-
ne se persuadat que le texte disale ptit etre enlendu < dance, s'est laissee aller peu a peu a 1'infidelildet a
d'Adam et d'une vigneplantfee dans le paradis ter- I1'apostasie : fidele autrefois, et soigneuse de prati-
restre, aurait-il mieux rempli son dessein ? iquer les oeuvres de la justice : Qucetot ad inletligen-
Que dirai-je maintenant de cet endroit des Actes dum < occasionesaccepil, imo vero qucespiritualibus ad-
desapotres ou saint Etienne atteste que Ies Juifs ont jumentis j abundavit: in defectionemet aposlasiam de-
toujours eu une grace suffisante? Oui, une grace suf- flexit, ; olim fidelisetjuslitice operatrix(S. Cyrill. Alex.;
lisante; ce n'est point en raillant sur le mot qu'on Comm.in l Isai,, lib. i, orat. 1).
fera disparaitre la chose du texte sacre, qui 1'cxprime Voici ccmment s'explique saint Leou : « Dieu ap-
nellement :car qu'est-cequ'une grace suflisante? c'est porta ] aux miseres du genre bumain un remede qui
nn mouvement du Saint-Esprit qui nous excite et -. *, ine fut point feffet d'un dessein recemment forme,
lious offre le secours necessaire k 1'observationde la ni " \ d"une compassion lardive. Mais des le commenee-
loi, et auquel fhomme resiste; or saint Etienne re- menl du monde il eiablit une seule et meme cause de
prochail aux Juifs que de tout temps leur nation avait salut. Aussi la grace de Dieu, qui a constaniraeiit
resiste a ce mouvement. « Getis indocilesret incir- servi a la justiftcalion de tout ce quil y a jamais eu
concis de coeur et d'oreilles, vops rfesislez toujours de saints, n'a point commencfe, mais s'est accrue a
au Saint-Esprit; ce qu'ont fait vos peres vous le la naissance de Jesus-Christ. Et ce mystere d'une
faites aussi: Dura cerviceet incircumcisis cordibus el grande misericorde, dont tout le raonde a ete rempli,
auribus, vos semperSpititui sanclo resislilis : sicul pa- fut siefficace memedans les figuresqui fannoncaient,
tresvestri, iia et vos (Act. vn, 51). > que ceux qui le crurent, lorsquil etait simplement
Jansenius n'a fait aucune mention de ce passage; promis, n'en tirerent pas moins d'avan(ages que
il s'est repose sur fexplicalion de Calvin , que ses ceux qui le possederent quand il fut enfin accorde :
disciples ne devaient pas manquer de consulter. Or Non enim novo consilio Deusrebus humanis nec sera
voici le commenlaire de Calvin : « Ceux qui rejellent miseratione consuluii; sed a constitulioneunam eam-
avecobstination les veritfesque Ie Saiut-Esprita dic- demque causamsalutis inslituit. Gratia autem Dei, qua
tees aux prophetes, sont dits resister au Saint-Es- semper est universitas jusiificala sanctorum, aucta esl
prit; car il nes'agit point ici des rfevelalionssecretes Ghristo nascente, non cepta. Et hoc magncepietalis sa-
que Dieu inspire iuterieurement a chacun, mais du cramenlum, quo tolus mundus impletusest, tam potens
ministere exlerieur : Resislere Spirilui dicuntur, qui etiam in suis significationibusfuit, ut non minus ade-
eum in prophelis loquentemcontumacilerrejiciunl. ive- pli sinl, qui illud credidere promissum, quam qui sus-
que enim de arcanis revelalionibushic agilur, quas Deus C Q cepere donaium (S. Leo, serm. 5 de Naliv.). > Com-
cuique inlus inspiral, sed de externo ministerio (Calvi- bien sainl Leon aurait-il eu d'horreur pour le dogme
nusin Acla, cap. vn). de Jansfenius,qui fait regarder l'eiat figuratif el pro-
Mais,disent nos controversistes, en ecrivant contre pheiique comroe une gr&ceempechante, c'est-a-dire
Calvin (Slapleton., tom. III, Anfidot. Apost. inacla, comme un empfichement a la grace et quelque chose
cap. vn), n'est-il pas trop clair que saint Etienne de pis!
parle de la revelation et du mouvemenl inierieur du Mais je combats des adversaires avec Iesquels je
Saint-Espril, pour avoir besoin de le prouver? L'o- lfavance pas le moins du monde , tandis que je dif-
pferalion propre du Saint-Espril, n'est-ce pas d'fe- fere a examiner a fond le sentiraent de saint Augus-
mouvoir interieurement quand )a predicaiion exte- tin.lVoici farret de leur condamnation prononce par
ricure se fait entendre?Si le Sainl-Esprit ne touche ce saint docteur :« Qui d'entre les catholiques dit ce
point le coeur, opere-l-il quelque chose dans ceux qui que les pelagiens publient que'nous disons , savpir,
fecoulenl? el sil ifopere rien dans eux, peut-on que le Saiut-Esprit ne prfeta point son secours a la
dire quils lui resislent ou quils lui obeisseni? Celui vertu dans 1'Ancien-Testament: Quis enim catholicus
donc qui meprise le discours d'un prophele ou d'un dical, quod nos dicere jaclilanl, Spiritum sanclumad-
predicaleur, sans eprouver dans soi aucun mouve- julorem vitiutis in Veteri Teslamenlo non fuisse (S.
ment interleur, ne resiste pas au Saint-Esprit, il Aug., lib. IIIad Bonif., cap. 4, n. 6)? Ce sont les jan-
resisle a la personne qu'il ecoute et aux raisons seiiistes qui le disent, ei c'est sainl Augustin lui-
qu'elle apporte: celte personne non plus que ces meme qui les relranche du nombre descatholiques.
raisons ne sont pas le Saint-Esprit. Oulre cela, si •" _-. Cest saint Augustin lui-raeme qui reconnait la grace
resisler au Saint-Esprit n'est rien autre chose que: stiffisante dans 1'Ancicn Testamenl, quandil assure
resister au ministere et a la predication exierieure, que « les Juifs , presumant trop d'eux-memes, rej'e-
II faudra donc dire aussi qu'obeir au Sainl-Esprit laient la grace, et que pour cela ils ne croyaient
n'est rien autre chose qifobeir au minislere et a lai point en Jesus-Christ : De se prtesumenles graliam
predication exlerieure, et cette erreur quadrerail- repellebant, el propterea in Chrislum non credebant
elle avec fhypothese de Jansenius ou deCalvin? En- (Lib. de Gral. et lib. arb., cap. 12, n. 24), > quand
fm, pourquoi saint Elienne appelle-t-il les Juifs, il deiSare qu'outre la gr&cede la vbcation, qui fut of-
ripn-seulement incirconcis d'oreilles, mais encorei ferte a Esaft, Dieu « lui aurait donnfecelle de vouloir
incirconcis de coeur, s'il ne veut exprimer que leur et de courir, sil n'eiaii point devenu reprouve' par
rfesistance aux paroles dout leurs oreilles felaientL le mepris quil fit de.la grace de la vocation : Qui
frappees, el non pas celle quils opposaient a lai ei etiam velte el currere vocandoprtestaret, nisi voca-
grace qui cheichait a sinsinuer dans leur coeur? tione contempta reprobus fierel (Lib. i ad Simplic q.
Calvin el les jansenislcs abusent ici du langage de! 2, n. 10). >
saint Auguslin , qui suppose presqtie parlout qifen- Que voudriez-vous davantage pour convaincre les
tendre du iceur ou dans le coeur c'est loujours se; plus obstines sectateurs de Jansenius ? Que saint Au-
reudre el olieir a la grace; car, quoique le saint doc- guslin eut fait mention un peu plus souvettt de la
leur signilie ordinairement par ces mots les touches3 grace suf(isan(e qui a eie accordee aux Juifs, alin que
dc la grace aeceptee et consenlie il ne laisso pointt les jansenistes ne pussent se jouer des temoignages
P.iTROL. XLVII. 35
J099 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. H00

que je viens de citer, par le distinguo de la grace et. A mencee eteloignee, qui accompagne la loi etouqui en
est ihseparable. Car, selbn <saint Augusiin, laioi
deia'vocation exlerieure? Mais lorsque Saini Augus-
tin nomnie simplement la graefeet la vocation, n'en- demontre a fhoriime soninfirmite par firfitation de
tenoSil pastoujoursia gracfeetia vocation inlerieure? la concupiscence, laquelle lui fait senlir ce qui lui
Dpiinferait*i!iui-mfeme daiis 1'cSquivoqueqsens uil a taiit manqrie, pour pouvoir accomplir la Ioi; ou celle
cbndamnee dans les peiagiens ? Quel bon y au- meme loi faif sentir afhommeson infirinile par Ia
raitril dans les deux textes precSdeiits , sil parlait prevarication qu'il comrriet,et qui, Phumiliant, 1'bblige
de! fa grikee et de la vocalion exterieure? Les Juifs a recbnnaitfe quil a'irbp compte sur ses forces. Or.
auraieni cru en Jfesus-Christ, s'ils if avaient pas fe- dansfun et 1'anlre cas:, le saint docteur sUppose tbu-
jete ia grace exterieure? Dieu aurail donne a Esaii jours qu'une grace cbinineiicee fel eibignee est inse-
r
la gr&ce de vbulbir et de courir s'il n'avait pas me- parable de la loi,
prisela vocation exterieufe? laCest-a-dire Dieu auraft Pourquoiia loi est-elle survenue, en sorte qiie le
donne aux Juifs -el!a Esaii grace interieure, s'il peche devini plus abondant? « Cest, etconfortdu dit le saiiit
la leur avait donnee? Le dislinguo est donc miseiable docieur, afiri qiie fhomme, convaincu
ei insoutenable. • par Ce mbyfeii, concui quil n*avait pas seulement
Cependant la multilude des temoignages celte ne man-' besoin diin maiireqhi feclairat, raais d'uri'Dieu
que pas, et quoique je ine deieririihe pour fois toutipuissani qui lfeseeourut, qui Ife dirigeal dans
a suivre la coutume de Jansenius, en decrivant une ses voies, pouf le sousiraire a l'fenipiredu :peclie, fet
iongueiiste de textes de saint Augustin, vous veifez qui le guefit, sil avait recours a sa divirie miseri-
qrie }'ene Pimite point en dfecrivarif, cdmme il le fait, j,cordfe :'«7t eo modo ionvklus aique confusuS.viderel
" sed adju-
ffordinaire, une lorigue liste de textes qui ne prou-; non tantuni doctorem sibi esse necessarium,nedomine-
vent rien de ce quil pretend. Le reprocbe que je lui torem Deutn, a quo ejusitihera dirigentur,
fais ici ne sera-t-il poirit pleinement verifie, lorsque iur ei orimis iniquitas, el confugiendo ad opem divince
memes passages qttil misericofdicesanetur (Lib. de Spir. et litt., c. 6, n. 9,
j!aurai eniployeetavec succfesles
rious obiectfe, que je ferai voir la grace suflisante cit. aJarisenio, lom. III, iib. i, cap. 11, pag."43). J
des Juifs etablie la ou il eri a vu la prbseription ? Dieu'avait doncinteniion, Dieu voulaitquefhomnie
: Avanf toute chose, il me faul exaclement expli- concut le besbin quil'avait du divin secours; Dieu
quer une desdivisions dela agface que Jansenius a avait intention, Dieu youlait que fhommfe eut re-
pris aiache d'pbscurcir. II y une graee imparfaite, cours a sa divine misericorde. Quel eiait leierme el
faible, commericee el eloignee; et il y ena une autre 1'effetde ce(te iniention et de cette volonte d> Dieu,
paffaite, forle, entiere el procliaine. La pfemiere ne si ee n'est lagraceqiii rendaiifhommecapable de
se bbrne pas aux mouvements indfeliberes qu'aVarit cbncevoir son besbih et dimplorer la misfericorde.
lodi mferite le Sairit-Esprit causedans. notre eiiten- de Dieu?
dement et dans notfe volonte, aiiii d'exciter dails Quand, sur le mont Sina, Dieu donnait avec lant
noris un commencement de bonne volonie: mais cettfe d'appareil une lpi quil savait bien devoir etrevio-
gritce comprend aussi les mpuvements deliberds qui leev"s'arrela-t-ii au seul dessein d'abattre 1'prgueil
viennent ensuite, et que la grace cboperante nbus des Jnifs par la hbnte de leur prevarication? el ne
aide a former, lbfsque noUs vbulbns le bien que nptts se pfoposa-t-il pas une autre fin uherieure, qui lui
ne pouvons pas faifeencore." La secoride grftce est etait plus gloneuse erimeme temps qu'elle leur etait
ceile qui nbus donne assez de ftrce pouf execttter le G ( plus: ttlile? Sans doute, dii saint Augustin; car sil
bien et pour accomplirie precepte. avaiten vttfe diiumilief son peui>iepar la transgres-
* La grace dfeDieu, dit sainl Augustin, est toujours sion, il preiendait bien que ceite humiliation ies por-
borine, el elle fait qufef homme est de bonne volome tat a cherchef la grace de la charite, quils ne pou-
!
Dei vaieht reeevoir que dans fhumiliation, etsansia-
aprfes avoir eie de roaiivaise volonte': Gratiavero
semper est bona et per hanc fil nt sit liomo bbncevo~ quelle il leur eiail absolumenlimpossible d'accomplir
luxitatis (S. Aitg., lib. de Gral. et lib. arb., cap. 15, les preceples de la loi: Superbicnli ergo populc lex
n. 31). > Voila la premiferegrace, que j'appelle im- positaesi,' ul quoniam graliam charilalis nisi humilia-
parfaite, faible , commencee et eloignle. Le saint lus uecipere non possel, et sine hac gratia nuilo modo
docteur coiitiiiufeetdecrit aiqsi la secbnde gr&ee,que prmceptalegis impleret, iratugressione. humiliarelur el
je nbmme parfaile , fbrtebonne , enliere et pfochaine : qumferet gratiam (Comm. in Gal. num. 24, cit. a
i EUe fait aussi qtte ceite volonte s'augmente Jans. ibid., pag. 45). En pertiiettant donc le peche,
et devient si grande qu'elle peul accomplir tous les Dieu preparail son penplea recevoir la gr&eede la
pfecfeptes divins qu'elle voudra, quaiid ellevoudra, cliarile; II avaitiritention, il voulait que dans 1'elat
foftementel parfaitement: Perhanc fit ut ipsa bonavo- du peche ce peuple Cheicliai la grace. El cerlaine-
luntas,qum jdmctepii esse,augenlur,etlammagna fiat, ment il n'avait pas inieiition, il ne voulait pas que
ut possit impiere divina mandata qum voiuerit, cum les Jriifs clierchasseiH la grace de ia charite par des
valdeperfecteque voiuerit (S. Aug., iliid.). > effofts naturels et piir leurs propres forces. Ne s'en-
La gr^ce bonimepcfeeliffe de 1'homroequi est (idele siiit-il pas que cette intcniion et cette voionte de
a y cbfrespPhdffeielibre aveu de sa prppre infirriii- ,rv Dieri prevenait les Jriifs d'une grace commencee ei
]
tfe, qufe la lbiiui'demontre en deux manieres, \P eloignee, quileur rertdit possible )a recherche d'une
iorsqu-elle esfprbiriulguee, car albrs la connaissance graCe entiere et prochaiile? Mais puisque finlention
dn peche delendu pafla loi irrite la concupiscence, et la volonte de Dieu eiaientque les Juifscherchassent
et celle-ci goufmande et lyrannise la raison qui se la grace de la charite,i'efai figuratif de ia Synagogue "'"''
ifouve iroplfaible pour lui resister. Les jusles aussi nerepugnait dbnc pas a la charite?
bien que les pfeciieurseprouvenf cette misere,, qui Cpmmentcette fellexion ifesi-elle pas venue a l'es-
rie vient pas du defaut de la loi, mais de la corfup- prit de Janseiiius ? Comment ifa-t-il pas compris
tion de la nature; ei la loi ancienne n'a rieti eri cela par les paroles suivantfes, quil cite aussi bien ijue
de-pafticulier, le m^me elfel cbnvien.l a la lbi nou- les pfecfedenies avec exactiiude, coramenty iiis-je,
velife.2° La loi demontre a 1'hom'meson infirmitfe, n'a-Wl pas cbmpris que, selon la doctriiie de sairit
qhanidil trarisgresse ia ioi elquil cbnseiit aux riiou- Augustin.ieF.il.s de Diett a yerse son sang.potir deli-
vemfetitsderegles de ia feoricupiscerice;etaiors la ibi yreries ivXis, pbUr lfeurremeltre leUrs peches, pour
est une occasion de mprt et de peche, npn par ' felie- ies reconcilief aDieiielleur donner une nbuyelle
""
meme,mais paf lafaute des iiommes. vie; el que, dans iajviie de procurer aUx prevaiica-
il feSt mairitenant aise de pfbuvef que dans tous teurs de laloi, au temps meme de la loi, tous ces
les eridroits ou sairitAugiistiri dit que" la l'oi a eie avanlages spiriluels, il leur avait reserve apres leur
dorinee pbur copvairicfeiiioriinie de son infirmite ct chute une grace cbmmencee et eloignee, qui les
de sa faiblesse il suppose tbujours urie grace coro- ohligeal d'avouer qu'i!s avaient besoin de la grace et
1101 DISSERTATIONSUB LA LOI DE MOISE. «02
de la misericorde du ISeigneur : Vt ipse mediator li- A t.esjussa reos tenet, ut eos gementes el non valenles
berarel jam coacles confileri, opus sibi esse gratiam el implere, quas jussa suni, ad gratiam Liberatoris ali-
miserkordiam Doinini; ut sibi peccala dimitlerenlur, quando convertal(Lib. 83 Qucesl., qucesl. 66, n. 1, cil.
el in nova vita per eum, qui pro eis sanguinem fudit, a J,ans., ibid.). > Remarquez ces mots, Afin qui la
regoncUiarenturDeo (S. Aug., ibid,). ioi tes tourne vers la gfdce. La loi tpute seule? Nou,
Je lis encore dans Jansenius un texte de saint Au- cela serait semi-pelagien; mais la loi jpinte - avec la
gustin, ou il estdjt que Ia loi fit des prfevaricateurs, grace comniencee et eioignee.
afin qu'eiant bumilies par ce moyen, ils apprissent a Tous les passages que j'ai examihfesjttsqu'ici dans
appartenir a la grace par la foi, et afin quils ne fus- 1'ordre que Janseuius les a decriis expriment une
sent plus soumis aujoug de la loi par le peciife, mais grace suffisanle, laquelle, etant dpnnee aux Juifs
as-ocies a la loi par Ia juslice: Reos etiam prmvari- apres leurs prevaricatioris, lesdisposait a se convefr
cationis effeceiat, ut eo modo humiliali discerent, ad lir. Si fon y prend garde, ja plupaft montrent aussi
graliam pertinere per fidem, ut jam nqn essent tegi qu'une pareille grace ne leur raanqiia ppint avant
subdili per realum, sed tegi sociali per juslitiam (Lib. leur cbute, mais que le plus souvenf leur orgueil et
xtxconlra Fauslum, cap.l, cil.aJans. ibid.). Janse- leur presompliori la' rendit inulile. Saris revenir a
nius, en niant quecette Dn delalnifut accompagnee aucun des textes ci-dessus exposes ou fndiques, ce-
d'aucune grace suflisante, veul que les paroles de lui qui 6e presente nous apprend que 1'ordre etabli
saint Augustin soieul entendues ainsi : La loi fit des de Dieu « fui que la grace vint apces la loi, et qu'elle
prevaricateurs, afin quils apprissent ce quils ne trouvat 1'homme non-seulement sans lorces, raais
pouvaient apprendre, et quils fussent ce quils ne ** „ aussi deja confessant sa faiblesse et disant : Je suis
pouvaient eire: Cela n'e-t-i! pas singulier? bien malheureux! qui me deliyrera de ce corps
Passohs a un autre endroit. « La loi, dit saint mortei? alin que le riiedec.invint a propps : Vt veni-
Augusiin, fut donnee a des hommes superbes, et qui ret gralia posl legem, inveniret hominem, non solutn
presumaient iput de Ieurs propres forces, afin que, jacentem, sed eliam confitenlemet dicentem: Miser ego
ne pouvant accomplir la loi qui leur ayait eie dpn- horno, quis me liberabit de cprpore morlis hujus ? ut
nee, ils fussent recoiiiius prevaricateurs, et qu'eiant opportune venirel medicus (In psal. LXXXIII , n. 10,
devenus coupables sousla loi, ils demandassent m.i- cit. a Jans., ibid.). >
sericorde a 1'auteur de laioi : Dala est enim lex sit- Je voudrais lrien deniander airx jaiiseiiistes laquelle
perbis liomiuibuset viribus suis loium tribuentibus, ut des deux, ou la nalure ou la grace, fait niiilfe ce sen-
cum implere non possent legem datam, prcevaricatores timent, et dire ces paroles ; Homme inforjune que je
invenirentur, el facli rei sub lege,' petefent misericor- suis! qui me delivrera de ce corps de mori f Sils re-
diama tegis condilore (Lib.w de Aclis cum Felice, pbndentquec'est lagrace, je cpnclus du iemoignage
cap. 11, cil. a Jansenio): c'est-a'-dire, selon Jan- p.rfecedenlque la loi etait accpmpagnee d'une grace
seiiius, afin quils demandassent misericorde sans comraencee et eioignee, qui preparait les voies a une
pouvoir la demander, ou bieii afin quils priassent grace consouimee et parfaite; sils repondent que
sans la grace de la priere : fun esl absurde el fau- c'est Ia naiufte, je conclus quiis foni sainl Augustin
tre pelagien; ei par consequent cette (in de la loi semi-pelagien, puisquii nous declare que ce senti-
marque une grace sulfisante au moins pour la priere, menl et ces parojes eiaient une disposition a la venue
non pas une grace snffisante qui ne suffil pasv Les du divin medecin. IIs ne disconviendrpnf point qu'a-
jatiseiiisles s'en sontmoques avecraisou, commej'ai C voir pitie et faire misericorde ne soit dans Dieu la
raison de me moquer d'une intention qui ne serait meme chose que donner sa grace; lel est au moins le
pas une inieiilion, et d'uiie volonte qui ue serait pas langage constant de saint Augustin : or, dit le saint
une volonte, que Jansenius attribue a Dieu, quaiid il docteur, en cela merne que la loi commaiide, fau-
pretend que Dieu pertnit les peches des Juifs afin teur de la loi a pitie, il fait misericorde: Lex ergo
qu'ils recourussent a ia grace et demandassenl nii- jubel, daior legis misereturin eo quod lexjubet (Tract.
sericorde, sans les prevenir d'aucune grace commen- 5inJoan., n. 2, cit. a Jqns. ibid., pag. 47). La loi
cee et eloignee. n'est donc jamais sans quelque grace, elle en est in-
Je parle ditne grace vratiiient suflisanie et (le separable.
croira-t-on ?) d'une grace i|ui eut .soft tffet. Qui le Eti verite, dans lout ce chapitre, ou Jansfeniusa eu
dil? Saint Augustin. Oii trouvera-t-tni un pareil le- dessein d'eiablir etde bieri munir un principe d'ou il
moignage du saini doctetir? Etuimez-vuus, c'esi Jari- put ensuite conclure que toute grace de Jesus-Clirist
senius qui le rapporte a la suite du texte que je viens etait incompatible avec 1'etat des JuiTs'et de l'An-
d'exposer : jugez-en vous-metne. « La nianifesta- cienTestament, ilsemble quil se soit eiudifea fassem-
lion dupeche humiiia (le Juil) superbe, fhumiliation bler une multitudedetextes desaint Augustin, liisplus
le rendit peiiiiem, ct, par sa penitcnce, il obtint mi- piopres a detruire les conseqiieiiCesqu'0 se proinel-
sericorde : Apparensautem peccalumhumiliavilsuper- iait de fonder sur ce principe. Je lis, ala suite du
bum, humilialus superbus factus est pcenilens,de pte- lexte precedent, que ceux-lii memes a qui la loi fut
niteniia impetraia est misericordia (S. Aug., ibid.).i donnee implorerent le secoutsdu Liberateur apres
La grace enliere et prochaine cst venue apres la jj leur chtite: Facti fei sub lege imptoraverunl Liberato-
giace coiiimencee et eloignee, la grace eflicace apres ris auxilium (S. Aug„ ibid.); que fhoiimie life sotis
la grace suffisante. la loi crie yers Dieu avant la yeriue dii medecin :
Poursuivons. Dieu, dit ailleurs saint Augustin, en Jom clamat de ligaturd (Ibid.). Je vois apres cela que
donnant une loi quii prevoyait que les Jutfs ne gar- fhomme, devenu prevaricaleur par la loi, est ex-
deiaieni pas,« avait en vue que leur inlirmite, qui-ne liorle a reconnaitre la necessite de la grace : Per
serait p;is guerie, mais convaincue par la loi, cher- legem faclus es prmvaricator, agnoscegfaiiam (Serm.
chat le remede de !a grace : Vl graiice medicinam 26, oiint ii,de Verbis Apostoii, cap. 8, n. 9, cit. a
non sanala pet leyem, sed convicia mfirmilas qucereret Jansenio, p. 47). Je vois ensuite'noii-seulemeut que
(Epist. 190, oliin 157, ad Oplalum, n. 7, cit. a Jans., la lin de la loi etait qu'on clierchat le medecin, ut
ibid., p. 46). >Dieu crnes ifavait pas en vue que les triedicusqumrerelur, maisqu'effeClivemeritlemedecin
Juifs verifiassent fopiuion des semi-peiagiens, et a ele cherche, qumsiius esi triedicus(Serm. 15,6, otim
qu'ils chercliassent la grace sans le secours diine 15, de Verbis Apost., cap: 4, n. 4, cit, a Jansenio,
aulre grace qui les prevint: « La loi, dii eiicore ail- p. 48). Ce seiiJ la, dit ailleurs le saint, en repetant
leurs saint Augusihs, tient pour coupables ceux qui la meme pensee, les voies secretes que Dieu fit con-
n'accomplissent pas ce qui leur e=l commaiide, afin nailre a Moise, par lequel ii donna la loi: Isite sunt
que, gemissant sous le poids de leurs peches et ne vice occultce,quds nolas fecit Mpysi, per quem legem
pouvnui accomplir ce qui lettr «st coiuiuande, elle dedit (Enarr, in psal.cn, n, 15, cit. a jans.
les lourne vers la grace du Liberaleur : Non implen- pag. 48).
1105 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 1104
Les lecteursde saint Augustin, qui n?ontpoint fait A D'un edtfe, pour reirancher toule grace a f Ancien
asscz de reflexion sur sa maniere de penser et de Testament, il lui ole tout pouvoir de reconnaitre et
parler touchanl le dogme de la perfection de la jus- diniplorer le secours de la grace ; d'un autre cbte,
tice, se figureront que celte grace, qui donne le sen-' il fait une inngue lisie de passages de saint Augustin
liment de la misere et de la maladie du peche qui qui prouvent que Dieu, en donnaut la Ioi aux hommes
excileie desir de la guerison, quifait implorer et re- par le ministere de Molse, a preieiidu quils re-
cliercher !e secours du medecin, laquelle grace, selon connussent sa gr&ceet en implorassent le secours ;
saint Augustin, est toujours offerte avec la loi, et qni, qifavec la loi il leur a donne une grace commencee
co.mme on le voit dans les passages que je viens de et feloignee,qui souvent a eu son effet et les a con-
citer, est quelquefois purement suffisante, quelque- duils a niie grace prochaine et entiere. Cependant au
fois anssi eflicace ; ces lecteurs, dis-je, se ftgureroiit fond Jansertius ne se contredil point.
que cetle grace est supposee par le saint docteur ne II faut vous initier dans le secret mystere de ses
siirvenir presque jamais qu'apres la chute dans le pensees. Voici celle qifil altribue au saint docteur :
peche formel, et le consentement donne a la tenta- Les Juifs rccurenl la loi, afin que les chreiiens re-
tion, par lequel fhomme s'est rendu proprement cussent la grace. Les Juifs firent de vains efforts
coupable. pour accomplir la loi de Moise, afin que 1-s chreiiens
Jansenius fournit a propos un lemoignagequi sem- fissent des effortsutiles pour accomplir la loi de Jesus-
ble fait expres pour les detromper. « L'auteur des Christ. La loi irrila la concupiscence des Juifs, afin
Psaumes enseigne, dit saint Atigusfm,que la loi a eie que les chretiens sentissent leur propre faiblesse, et
donnee pour convaincre les pecheurs, el pour les „ que ceux-ci implorassent le secours de la grace,
disposer a recevoir la grace en invoquant le divin dont ceux-la avaienl eu besoin. Les Juifs furenl or-
medecin. Cest aiiisi que fut convaincu cei homme gufeillfeux,afin que les chretiens devinssent humbles.
que 1'Apotre nous represente en ,sa propre personne, Les Juils furenl malades , afin que les chretiens
iofsqnil dil: Homme inforlUne que je suis, qui me fussenl gueris. Les Juifs lomberent, afin que les chre-
delivrera de ce corps de fnort? Doceldatam iegem, ut liens se relevassent.
convincerenlurpeccatores, el ad gratiam accipiendam Quelle extravagance! direz-vous. Saint Augustin
tnedicum invocarenl. Vnde ille conviclusesl, quemin ne dit-il point des memes hommes que la loi leur fut
se tranSfiguratAposlolus dkcns: Infelix ego hotno, donnee, qu'elle irrita leur concupiscence, qu'ils sen-
quistne liberabit de corpore morlis hujus (Jans., ibid., tireiil leur faiblesse avanl ou apres leur chute, quils
p: 49)? > De quelle sorte de peche la;grace de Dieu, furent liumilies, quils implorerent le secours de la
jointe toujours a la loi, opere-t-elle ici la conviction giace et !e remede aux maladies de leur ame, quils
du desordre indelibere de la concnpiscence, du peche oblinrent ce secours et ce remede, quils furent gue-
oppose a la perfection de la Justice, du peche mate- fis, quils se releverent de leurs chules et oblinrent
riel, donl les plus grands saints ne sont pas cxempts ? misericorde? 11ditcela des mfemeshommes, c'est-a-
Ceiemoignage dfemontredonc que la loi esi toujours; dire du mfemegenre Iiumain, vous repondra Janse-
accompagnee d'une grace qui previent la chuie, et ai nius; el qu'aurez-vous a luirepliquer? N'a-t-ii poini
laquelle resistent les orgueil.Ieux, que saint Au- une raison admirable de dire que Ie dessein de Dieu
gustin dit ne pOuvoiretre humilies que par de verila- ful tres-salutaire pour reforraer Ie peuplc juif, c'est-
liles et delourdes fautes. ii-dire le genre huiriain, dont le peuple juif faisaif
Je crois que yous etes las de passages qui disentt G partie, en sorte neannioins que la reformation ne ful
tous a peu pfes la nieme chose; mais vous eteseionne i pasdans le peupiejuif, mais seulemenl dans iepeu-
sans dqulfe que Jansenius n'ail point pris garde que! ple chretien? ConsiliumDei reformando Judmorum
lous ces textes altachaienl a la loi, el assuraient aux: poputo saluberrimum (Jans. tom. 111, lib. i, cap.il,
hommes qui recevaient la loi une vferilable grace. p. 45).
Cessez de vous etonner : il y a bien pris garde, i!! Jansenluscroil parlerlelangagc de saint Angustin;
s'en est evidemmenl apercu. Car tous ces lextes> el le grand art de ce faux interprele du saint ilocteur
expriment fintention que Dieu avait de faire re- est d'expliquer de fetat des Juifs tout ce que ie sainl
connaitre aux hommes, a qui il donnail sa loi, lai dit de laloi; par exemple, ces paroles : Li loi
necessite de la grace, d'exciter daris leurs coeurs les commandait et n'accomplissait pas, parce que !a oii
desir,et de les engager a la recherchedeceltegrace. lfeiait pointlagrace, la chairresislait inviucibleriient:
Jansenius a concu qu'une pareille inteniion dans; Lex enim jubebat et non implebai, quia caro, ubi non
Dieii etait une volonte sincere de donner sa .graces eral gratia, invictissimeresistebal(S. Aug. serm. 55,
aveCla loi, qu'elle etait nne offre presente et reelle! olimii,de VerbisApostoli,cap.l,11.1). En cet en-
de la grace commencee et eloignee. II a reilechi sur droit et en niille aulres setnblables il s'agil de la
les paroles du sainl docleur, qui significnt que cettei vertu propre de la loi consideree sans la grace, au
inteniion de Dieu a souvent eu son eflei, et que les> lieu quii est id question desJuifs qui ont recu laloi.
hommes qui avaient recu la loi, senlant aussitbt leur 11y a une extreme difference entre ces deux proposi-
faibiesse, ou eiant enlin humilies par la honte dei tions : Laloi ne secourait point, et, Ceux qui vivaient
leurs pechfes, ont confesse Ie besoin quils avaient; sous la loi eiaient sans secotiis; la prcm^ere esl de
du secours de Dieu, fonl implore, et l'ont meme ob-v" saint Augustin, et la'seconde cst de Jansenius qui
lenu, se sont convertis et ont ete justilies. Humilia- nous fait uii portraji affreux de la Synagogue eu
tus superbus factus esl pcenilens,.depoenitenliaimpe- lant que Synagogue. Je vais fexpliquer.
trata est misericordia (Lib. n de Actiscum Felice,
IV, De iiial de la Synagogue considirie comme
cap. 11, cif. a Jansenio, ibid., p. 46). telle el en lani que Synagogue.
Je redouble vetrfe etonnemenl au lieu de le fairo,
cesser. Vous rappelez ces paroles de Jansenius: Les\ Sainl Augustin distingue dcux sortcs de personnes
lieriliers de 1'AncienTesiameni etaienl extremementt dans le peuple hebreu: Les uns etaient Juifs lerres-
eloignes, non-seulemenl dinvoquer Jesus-Christ etL ires et cliarnels, qui bornaient leurs vueset leurs de-
dimploreT le secours de sa grace, mais meme de re- sifs aux seuls biens temporels que Dieu leur avatt
connaitre ni fun ni faulre : Effectumest ut quemad- promis, et dans lesquels ils ne voyaienl point que
modum ab ipso Chrhlo, ilaquoque ab ipsa gralia noni ies biens eternels fussent ligures et anuonces. Les
so/utninvocarida,sed etiam aynoscendalongo intervailo) autfes etaient les bons Israelites, ou les Juils spiri-
omnes hmredes Veteris Testamenti dislarenl (Jans.,, luels, qui avaient fimelligence des mysieres repre-
lom. 111, lib. III, cap. 8, p. 292). Vous voyez bieni sentcs dans toutes les pratiques et les ceremonies tle
que Jaiiseiiius regarde comme une grace ie pouvoir? leur religion, ct qui s'affeciionnaienta cette intclli-
de reconnaiire la grace et dinvoquer son secours;; genc.e (8. Aug., lib. xv contra Faustum, cap. 2).
votre embarras est de le concilier avec lui-mcmc. Si fon ifcii rapportc a Jaiiseiiiuset ii ses disciples,
 1105 DISSERTATION SUR LA LOI DE MOISE. 1100
la demiere espece de Juifs, c'est-a-dire les sainls A faire circoncire; d'offrir les sacrifices, et de garder
et lous les hommes pieux de 1'Ancien Testaroenl, toules !es ceremonies et les observances prescrites
n'appartiennent pas a 1'Ancien Testamenl: car un. par le Levitique.
desprincipaux dogmes dcs jansenisles est quil n'y a Sainl Augustin ne nie pas, mais plutbt suppose
jamais eu qu'une seule et unique Eglise, savoir, cette notion. IIdeclare ensuite que le sens quil adopte
f Eglise chreiienne, quils assurent avoir commence regarde uniquement la loi, Vous ne eonvoilerezpas,
avec Ie mondeet avoir subsiste dans tous les temps. que les chretiens ineme doiveut observer, et que la
« Rien de si spacieux, disent-ils, que 1'Eglise de predication de 1'Evangile a mis dans le plus grand
Dieu, puisque lous les elus et les justes de tous les jour : Sed hoc ipsumquod lex dicit, Non concupisces^
sieclesla composent. > lls onl bien appris et retenu quod fatemur cerle christignos debere observare, alque
la lecon de Ienr maitre, qui intitule ainsi I'un de ses evangelica maxime illuslralione prmdicari (lbid.). Ce
chapitres:« L'eial de f Aneien Teslainent,comme tel n'est pas simpleraent etresous la loi et appartenir a
ifeiaii pas un elat.de justice et de salut, roais plutot la loi, roais etre sous la loi et apparlenir a la loi,
de peche et de mort: Slaius Veleris Testamenii, ut pour sa faute el en qualite de coupable, qui est l'i-
lalis, non erai justilim et salulis, sed polius peccali et dee que se forme saint Augustin , et selon lui saint
monis (Jans. tom. III, lib.m, cap. 9, p. 294). > Et Paul en queiques endroits. Le saint docteur fapplique
ailleursil parie ainsi: « La Synagogue, consideree a lous les hommes, soil juifs, soit chretiens, que la
comme Synagogue, n'eiait quime troupe de peuple loi, Vous ne convoiterezpoinl, fait coupables, parce
terrestre et une assemblee diiommes charnels qui quiis ne faccomplissentpoinl, tandis que, ignorant
ne s'occupaient que de hiens terreslres et charneis, la necessite de la grace de Dieu, dont ils ont besoin
et qui, dans la seule vue tle les oblenir, adoraient " pour obeir aux preceptes, ils se laissent aller a une
un seul Dieu: Synagoga, considerala ul Synagoga, orgueilleuse presomption de leurs forces : Hos ergo
non aliud eral quam lerreni populi lurba hominumque damnabililer dicil esse sub lege; quos reos facit lex,
carnalium congregatio solis terrenis incubantium el tton impUmleslegem, dum non inletligendo gralim be-
propler ilta cotentium solum Deum (Ibid., cap. 6, neficium, ad facienda Dei prmcepta quasi cle suis viri-
p. 276).>Celte doctrine, que j'ose dire etre impieet bus superba etalione prmsumunt (Ibid.).
horrible, est faussement attribuee a saint Auguslin, Mais sil y a deux manieres d'appartenir a f Ancien
et on preiend la soutenir par son autorite a la faveur Testament el d'elre sous la Jloi, il y a aussi deux ma-
d'une equivoque dont j'ai deja averli. nieres d'appartenir au Nouveau Testameiit et de
En effet, il y deux manieres d'entendre cclle ex- lfeire point sous la Ioi : la premiere est la meina
pression, appartenir a l'Ancien Testament, etre sous chose qtfetre dfecharge du joug de la loi de Moise
la loi. La premiere est de s'en lenir au sens de saint en ce qui concerne les observances, parce qu'on
Paul, quand il dit: Je proteste a tout homme qui se en est affranchi par le bapteme, oii 1'on a con-
fait circoncire quil esl oblige de praiiqtier la loi tracte fobligaiion de se soumettre a Ia seule loi du.
loul enliere, Tesiificorautem rursus omni liominicir- Nouveau Testament, que Jesus-Cbrisl a porteeel que
cumcidenlise, quoniam debilor esl universm legis fa- les apdtres ont publifee.La seconde maniere d'appar-
ciendie (Gal. v, 5). > Suivant cetie notioii, qui est la tenir au Nouveau Teslament et de n'etre point sous
plus naturelle et qui est de 1'Ecriture sainte, appar- laloi, est de correspondre a lagracede Jesus-Christ,
leiiir a la loi etetre sous la loi, c'est avoir contracte qui a prevenu les honimes dans tous les teraps, pour
f obligation de garder la loi, en vertu du pacte et de C les aider ajObserver (idelement et religieusement la loi
Pailiauce que Dieu a faits avec les Israeiiies. Tous les divine, quelle qu'elle soit, et-la loi mfemede Molse.
enfants de Jacob, les plus saints patriarches et les Cest seulement en ce dernier sens qifa parler le
pmpbetes appartenaient de cette sorte a la loi et langage de saint Augustin, Molse et les autres saints
euienl sous la loi: car si saint Paul dit d'eux totts personnages, qui ont vfecuavant favenement du Sau-
et de lui-nteme: «Avant que la foi parut, nous etions veur, appartenaient a l'Evangileetn'etaient pointsous
sous la Ioi, qui nous servait de garde et de defense, la loi. Ils n'etaient pointsous la loi, c'est-a-dire, ils
en atteiidaiil la foi qui devait etre reveiee : Prius au- ne la violaient point, ils ifencouraientpointles pei-
tem quam venirel fides, sub lege cuslodiebamurcon- nes decernees par la loi; la loi ne les tenait point
clusi itt eam fidem qucerevelanda erat (Gal. tu, 25). > sous elle comme des coupables sur qui elle avait droit
Et ailleurs ne comprend-il pas lous les Israelites, d'exercer sa puissance coactive ct vindicative; ils
tant liens que mauvais, en declarant que « lottl ce appartenaient a 1'EvangiIe, c'est-a-dire, la grace, qui
que dit la loi, c'est a ceux qui sont sous sa loi qu'elle les prevenait, qui les aidail dans leurs actions, et le
le di(? Quoniamqumcunquekx toquilur,iis qui in lege ropume des cieux, quils raeritaient par leurs honnes
sunl loquitur (Rom. m, 19). t ceuvres, eiaient le fonds et le propre bien de l'Evan-
La seconde maniere d'entendre cette expression, gile. Parlicipants des beuedictions que le Messie
appartenir a la loi et etre sous la loi, est de suivre le prorais altirait sur le genre liuraaiu depuis le com-
sens que saiut Auguslin a doiiue. II s'eii scrt pour si- mencement du monde, ils furent fails les eufants de
guilier qu'on if ubeit point a la loi et qifon la viole. la promesse, destines a posseder le royaume des
« II me parait, dit-il, qu'une grande questiou csl de cieux, que fauteur du Nouveau Testanient devail ou-
savoir ce que c'est qifetre sous ia loi, quaiul 1'Apb-v vrir par sa passion et par sa morl; ils fureut repules,
tre prend ce lerme en inauvaise part, et quil blame dans le conseil secrel de Dieu, pour Ies heriiiers du
la chose qui est designee : Magna iniiii videlur quce- Nouveau Testanient : Filii promissionis effecti sunt,
si.o quid sil esse sub lege, sic quewadmodum Aposlolus Novi Teslamenti hmredes in occullo Dei jucliciodepu-
cidpai ( S. Aug., Episl. ad Hieron. 82, olim 19, cap. tali suni (S. Aug., lib. de Geslis Pelagii, c. 5, n. 14).
2, n. 20). > II reconnait donc une aulre nolioii de ce ftiais cessaient-ils pour cela d'etre de f Ancien Tes-
terine, selon laquelle TApolre la prend en bonne part taiuent, daus le sens verilable, propre, exacl el ri-
et ne blame poinl la chose designee. < Je rie crois goureux? N'en elaieut-ils que parce quils vivaient au
poiut, continue-t-il, que f Apbtre songe alors a la cir- temps deMoise?,N'en elaienl-ils point surloutetprin-
concisioii, ni aux sacrifices, ni aux aulres ohservan- cipalement parce quils etaienl obliges de gardef cette
ces qu'on pratiquait aulrefois, et t[ui ne soul poitit eu loi? Leur saintete ne consistait-elle point en ce quils
usage parmi les chreiieus : Neque enim hoc eum prop- niareliaient, sans qu'ou leur put rien reprocher, dans
ter circumcisionemarbilror dicere, aul illa sacri/icia, la voie de lons les coinmandenients el de toules les
qum lunc facta a patribus, nunc a clmslianis non ftunl, lois que le Seigneur avail imposes a son peuple, com-
el cceierahujusmodi (S. Aug., ibid.). Cette noliou me il est dit de Zacharie et d'Elisabeth (Luc i, 6)T
suivant laquelle appartenir a la loi et elre sous la loi eii ce que non-seulement ils allaient a Jerusaleia
se prend eu bonne part, est donc celle qui marque dans lous les temps tii',irques p;tr la loi, pwtir
1'obligatioiid'accoroplir ia loi de Moise, coninie de se adorer Ig Seigueur Dieu disrael dans son teinple i
110? SUPPLEMENTUM AD 0PERA S. AUGUSTINI. «y-8
friais encore en ce qu'ils offraiferiiavec fideiite toutes A el on le prend pour un ouvrage qui est entiefemeiit
lfes pfemices eties decimes, et qiietous les troisans conforme ari desseiri qiie Dieu avait et a la fin quil
ils dislribuaient toute la decime de leufs reverius aux seproposait en creanlfhomme. Or, peut-on soulenir
prbselytes 'fetaux «irailgers, comme il est ecrit de que 1'AncienTestament fut un etat de peche et de
Tobie {Tob. i, f3)? en ce qu'fe eiaient prets a don- morlj peut-on nier quil ne fut un eiat de justice el
nef Hetir vieet a soUffrfr les plus crufeis toufriients de salut, 'et que la Synagogue ne fril bonne et digne
pbur ;ne pas viblfer la mbindre des ordoriiiances ie- deDieu,quand oii seles represenle comme ayant
gales, ebirime fiferil le saint vieillafd Eleazar et les Dieu pouf autenr el en tanl que c'etait un etat cbn-
enfants Maciiabees (// Machv,6 et 1)1 forme au dessein que Dieu avait et a la fin quil se
"QujandsaM AugUstin dk que ces saints etaient proposait en finstiiuant?
chfetiens en feffel,ei quil rie lettf en manquait que le Nos advfersairesnieront-ils, avec les manicbeens,
riom, quelle est fea petisee? Eadeni igiiur fides et in que Dieusoit 1'auteur de 1'AncfenTestament ? En tous
illis qiti hondum iiorriine; <sedre ipsa fuerunl antea cas, vpici uii passage de saint Augustin qui le prouve:
Chfisiiani,'et ih istisifui tiOnsolum surit; vcrum etiam « Difeu.a donc fait 1'Ancien Teslament, parce quil a
VoedMuf(Lib. nvadBoiiif., cap. 4, it. 41). Preiend- plu a Dieu de couvrir jusqu'a !a plenilude des temps
il «juils rifefissent pas plus de cas que nous faisons les promesses du ciel sous le voile des promesses de
mairitenanl de la cifconcision , des pttrifications, des la tefre, qui semblaieht etre proposees pour re-
abstiiiences :et du choix des viandes, des neoroenies compenses , et de graver sur des tables de pierre
etdfes autrfes soiehttifes jiidaiques? Veiit-il quils aient une lbi ,toute spirituelle, afin de !a donner a un
etfe bnplisfes,cbnnfmeSj'qriils se confessassem a leurs. "B peuple avide de biens!terrestres, et qui'a cause de
preires comme rtbtts, iquils aierit sanctilie le diman- cela a^ait le cceur dur: : Vetus igilur Teslamenium
chfeau 'lifeudu sahbat? 'Ceia cst faux et abswde. II Deus eoiididil, quia Deo ptaciiit usque ad plenitudi-
entend seulfeiiienlque feau vivfede la grace^ dont la nem temporisproniissislerrenisianquam in prmmiocon-
sburce est dahs ie ciifistianisme, rejaillissait sur eux stiiuiis promissa velare ccelestia, el populo terrenis bo-
et le.s feridait dignfesde la vie eieriiellej dbnt le prix nis inhianti, ac prdpteiea durum cor habenti, quamvis
est dans le christiarii^iife. Voila poufqubi aussi, to«s spiritalem, Vamenin iabulis iapideis legem dare (S.
ces gehs-id, dit saihi Paul, d qui leitr foi a fcndu un Aug.,iib: ni ad Botiif.; cap. 4, 10). >
tiiiioignage si aUVhentique,iiont poirit regu (au temps De pluSi 1'AncienTeslament, comme tel, la Sy-
de 1'Ancien Testaliieiii) 'ce qui avait iti pfomis; Dieu, nagogue, en lant que Synagngue, n'avaient-ils pas
ffaf sa providenee',dispOsantquelqiie ctiose'de meiileur Jesus-Cbrist poiir clief? N'etaienl-iis pas 1'Eglise de
fttiif hous, afin quils ixeparvinssentpdiril sanshous d la Dieu? «Jesus-Clirist, dit sairtt Ambi'oise, etait le
consdnithdiionduborilieurel de la gtoire'(Hebr.xi,?>9). chef de fancienrie Synagogue, que Moisea fondee et
Quel abus de faife servir 'cette dbctfihe de saint. etablie : Christuseral caput veteris Synagoga:, quam
Arigusfih pour decrier, SahS ahcun respect de 1'insti- Moysesfundavit et cohdidil (S. Ambr., Enarr. in
lutiori diviuei Un etat et urife'socifetedont Dieu avait psal. xu'n> «. 62). > Saint Auguslin fappelle !'As-
fbfmfe16 plaii, regle 1'e'cohomie, dispose le gouver- sembiee du peuple de Dieu, el ilajouie, que; « quoi-
nemeni exlferifeuftant au f egard de la religibn que de qu'oii dise proprement Ia Synagogue des jiiils fel I'E-
la policei La Synagogue; fen tant que Synagogiie, glise des chretiehs, cfepeiidant Ie hom d'liglise esl
comprenait lous ceux qui fetaientdbliges de pratiquer quelquefois donne a la Synagogue : Quamvis enim
ia loi de Moisfe; elle etait coriiposee non-seuleraent G propfie dicaiur Syhagoga Judmdrum-, Ecciesia vero
des Jriifs chafnels, qui n'avaierit qUe les dehbfs el Clirislianorum..., iarifen et iilarii diclam inveiiiinus,
les appaferices du culte et du service de Dieu, mais Ecclesiani (S. Aug.. Eharr.in psal. txxvn, n. 5). >
ehcore des vrais adorateurs qui, s'acqiiillant avee Le meme arguhient fevient: Une societe dont Jesus-
exaclilude de tous les devoirs prescrits par )a loi; Gliristestle chef,el qui est 1'Eglisede Dieu, est-elle un
etaient aiiimes iftierieufement d'uri esprit dfe piele; eiat de peche felde riiort? N'est-elle pas plutbt uh eiat
lfequelapprbchait de la phrele evangelique: Car la dejustice et de salul? N'est-elle pas essentiellemenl
Synagogiie, eh taht que SynagogUej doil etre consi- bbnne; digne dfeJesUS-Christet digne de Dieu?
deffee indepfendaminent de lasainlfetfebu de l'ihi)jieie Ffeuilletfezles saihtes Ecritures, parcourez les
des srijels qui se irbttvaieht daiis sbri seih ; felle n'a buvrages des sainls Pefes, combieh iie iemoigna-
du rappbft qu'a la nature et a la tjpalite seule dfefal- ges )ie trouvercz-vOus point ou les Hebreux, les
liance que Dieu fit aveb les Israelii.es, et il me seni- Isfaelites.ies Juils, a raisou de la rtature etde la
ble, pour la bifendelihlf, que c'fetaitla riiUliiiiidfebtt coristliution-de lfeur republiqtie; sbnt nbmnles ttue
la communaute.des ehfanls d'lsrael, eh tant quiis hation sainte et ifepeuple de DieU! Quels titres pour
eiaieiit ehgages a gafdef les lois tet les bbriditibrisdfe un eiai de peche et de mbrl, pour une societe diiom-
Palliarice quils avaifehl corilfaetee avec Dieu par Ife nies uiiiqiiement attaclies a la lerre, et barinissaiit
ministere de Moisei par pfolession fel par eiat les pensees du ciel!
Toiit cela supposfe,jfedfemontreque 1'AnfeienTesta- 11ne sert de rien a Jariseniiis d'accumuler des tex-
meni;'coriime tfel; ifeiaii pas,- aiiisi t[ue; Jansenius les dfesaint Augtistin sans noiiibre, qui pruuvent que
Passure, Urieiat de peclie et de iiiort, niais qUil eiiiit JJ la plupart des JUifs fetaient pecheurs, charnels, et
pluldt Un fetatde vie et-de salut; que la Syiiagogue, quils n'avaient ni foi ni espefance au regard des
en tant qUe Syriagogue; fetditboime en elle-hieme el biens spirituels.et eterhels; c'est contre toute r.iison
de sa natiife, qu'elle etait digtie de Difeu.Caf enfih et avec impiete que lui felses sectateurs font retom-
1'Ancien Testanieiit, commfetel, et la Syhagogue, eri ber suf la Synagbgue, en tant que Synagogue, qui
tani que Syhagbgue, c'fest 1'Ancieh Testariieni et ia etait foeuvre de Dieu, le criine et la horite du gros de
SyriSgoguefeoiiimfeiiyaril Dieu pbrif autfedr, etfefl tant la natioii; comiue il sefaii def.iisbiinable et impie
que lidfee de cet fetat et de celtfesociete fest eonfdfme d'iitiril)uer a 1'Eglise chreiietirie les vibes ei ifesdesor-
au dessein qufeDieu avait et.a la fiii quil se |,rbposait drfes qrii regheni aujburdiiui parriii les cliretifeiis.
en linstituartl; Cela esl clalf, oii bieii il faiii dirfeque II y a des theologiens qiii fepbhdent, gtif fjiielques-
Dieu n'est pas fauteur de f Aiieieii Tft«tailiei)t,Oiibieri uns de ces passages de saint Auguslin les plus dilfi-
il faut avouer qu'on ne peut corisjderer 1'Aticifeii Tes- cilfes,quil a exagere, qtfil a parie tfop duferiient
tament et la SynagOgiie selbn ieur idee prfecise et qtiEiridil a dit, par exeuiple, qufe fppiriioh febmriiune
formelle, sans les fegardef expresseirient comriie delaSynagOgiie etait qufe Dieil lui doririait, cbmme
ayant Dieu pouf aulfeUr,'et en farii qiifr ceite idee est urife'recoriipense bien riiagtiifique,"ifes riclifesSesfetle
cbiiforme au desseiii que Dieii avaii et a ia fin qu*il borilieur de ce monde,: et ijuil ri'avait f ifeiidfeiiieil-"
se pfoposait en iristituaiit cet feta't. leur doiitil put gfatifief cfeuxcjiii 1'aimaient et fe sef-
. Uertaiiiemehi ftomme, en taiit quiioirime, festen- vaierit avfeczeie : Putdpii lioc p'fbJtiiagiip dtifi Beiirfi,
visagfeselon le rapport essentiel qtfil a a sriri aritetif, riic Hqbefi iiielius qdod 4'cirepajiMidiligentibus 'si ei
 «09 DISSERTATION SUR LA LOI DE MOISE. **i!0
servientibtissibi (S: Ang.,inpsal. LXXII,n, 6). Esi-iiii A La seconde maniere d'aimer et de servir Dteu en
croyable; disent ces tbeoiogiens, que la piupari dess vue des recompenses terrestres est cel!e qui exclut
Israelites fussent dans uhe erreur si grossiere et si>i !a disposition perverse dont je viens de parler,
absurde, qtfelle ne saurait etre atlribuee meme auxx fen faisant seulement absiraction des seulimeuts
naiens ? que fon pourrait avoir, et ne reflechissant nul-
Quoi qVil en soit, il est toujours tres-assure que lee - Iemenl a la situation d'esprit et de coetirbu l'on se
Saint docteur ne regarde point en cet endroil laa trouverait, si ceux qui aiment et qui serventDieuifa-
Synagogue, en tant que Synagogue mais en tantit vaient a attendre de lui aucunes recompenses tem-
qu'elle etait composee diiommes charnels parr porelles. Cet amour est imparfait, parce qU'il nc
leur propre faute; qui avaient des sentiments indi- suffit point pour la justice; et comme il n'est pas
gnes de Dieii, que la perversite de leur coeuf, et;t heanmoins opposfe, mais plutbt quil prepare et con-
non pas la deiectuosite de leur loi et de !eur religionii duit a la justice, il ifest point vicifeux;car il detourne
leur inspirait. El c'est bien a tort que Jansenius im-- du pfeche et il incline a 1'obsfervation de plusieurs
pute a un si grand et si savant defenseur de la foi >i prfecepies. La loi ancienne ne commandait point cet
une monstrueuse heresie; par linfidele commentairee amour, elle y donnail seulement occasion enpropb-
qu'il fait des (extes du saint docteur, dont la penseee sant des recompenses lemporelles.
est differenle du sens que lui donne soh faux inler- La troisieme maniere d'aimer et de servir Dieu
preie, corame le jour fest de la nuit. par ce motif esl quand on lui demande et qu'on Cs-
Dire que la plupart des Juifs, et ceux meiiie a quii pere de sa Iiberaliie les biens et les avartiages de ce
rifen ne, manquait des dehors exlerieurs de la pieie',, T, monde, comme un prix imparfait el passager de la
elaient dans une telle disposiiion d'esprit quils if es- pretede fhomme, et comriieunesimple marquede la
peraient de Dieu que des biens terrestres et des' bienveillance de DieU, qtf on aime d'ailleurs et qu'on
avantnges mondains, ce n'est pas dire, ee me semble,i' sertpotirltti-meme,qu'oii prfefere sans balanceratous
que ia Synagogue, en tant que Synagogue, et par' les biens creeV,cequi met 1'amedans une disposition
consfeqoenten tant que fouvragede Dieu, eiait.urie touie semblable a celle oii etaillfe sainl homme Job,
assemblee d'hommes charnels; ce tfcstpas dire que' qnand ildisait: Dieu nia donnices biens, Dieume les a
la destination spfeciale de la loi de Molse eiait de otis, que le nom du Seigneur soit beni (Job, i, 21). Or
promeilre tout ee qui entrelientet fomente la cupi- la loi de Moise commandait expressement cette dis-
dite (errestre pour prix des actions dont elle est le* position par ces premiers mots dti Decalogue :«Vous
principe. aimerez le Seigneur volre Dieu de tout vblre coeur,
Et qu'on ne dise pas avec Jansenius (Toin. ///, et de toule votre ame,et de toule votre fbrce: Diliges
lib. m, cap. 6, p. 280) que saint Auguslin faitmani- Dominum Deum luum ex loto corde luoetex tota anima
festement eutendre la mfemechose par ces paroles:'• lua elex lola fortiludine tua (Deui.\i, 5).>
«L'AncieiiTestament, qui coulient despromesses ter- Enlendez-vous les jansenisles qui disenl que le
restres, semble porter a ne point aiincr Dieu graiui- precepte de 1'ainour de Dieu futintime aux Juifs afin
lemteni, mais le molif de 1'aimer est ce quil donnei qiieieschreiiensseuls l'observassent?Est-il pbssible?
sur la terre : Itlud enim Vetus Testamentum habens! La grace qui fest necessaire pour accompiir le prfe-
promissa terrena, hocvidelur suadere, ne gratis colatur cepte de fatnour de Dieu fut donc aussi promise aux
Deus, sed quia aliquld dat in terra ideo diligitur Juifs, afin que les chretiens seuls l'obtinssenl?Et les
(S. Aug. Enar. inpsat.hxxix,u. 14). > Ce mot videlur G ( Juifs demaiidaient souvent a Dieu cette memfegrace,
(II semble) avertit de ne pas cohfondre la !oi avec afin quil faccordat aux seuls chreiiens?
Pabus qu'on en fait, fesprit de la loi avec finlelli- Ces paroles du Dettteronome ne coniieiinfeht-elles
«
gence ciiarnelle de la lettre. Car la loi, dit le sainl point une promesse que Dieu fait au peuple hfebreu,
docteur, cst spirituelle; elle ne contraint pas les de lui donner la gracequi esl necessaire pour accbm-
hommes a fexpliquer dans nn sens eharnel; mais il plirle |jrecepledel'amourdeDieu?«LeSeigneurvotre
faht s'en prendre aux vices de ceux dont les senti- Dieu circonciravotrecoeuret lecosurdevos enfants,
menls chatnels corrompeni ce quils oht reen, a quoi afin que vous aimiez le Seigneur votre Dieu de fbut
ils ajoutent plusieurs choses de leur inventioiij par votre coeui'et de toute votre &me : Circumcidet Do-
lesqueiles, comme dit leSeigneur, ils rcndentinutile minus Deus tuus cor lunm el cor seminis lui, ul dili-
le commaiidement de Dieu ert faveur de leurs tradi- gas DominumDeum tuum iii lolo corde tuo et in loia
lions : Lex enim spirilualis esV,nec cainaUler se cogit anima lua [Deul. xxx, 6). > Un psaume qifon peut
inlelligi; sed illoruin viliumesl qui el illa qumaccepe- prouver avoir eie chante daris le temple paf tout le
runt caniatiter senliunl, et multa eliam slia tradiderunt; peuple hfebreu au moins une fois chaqtte arinee, et
dissolvenies,sicut Dominus dicil, mandatnth Dei prop- qui eiait, ainsi que lous les autres psaumes, unefor-
ter iraditiones suas (Expos. in Gal.; n. 1), » mule de priere a fusagedes Israfelites, necommerice-
Je finis cel article par fexamen d'un passage de t-il pas ainsi: t Moh Dieu, qui etes ma force, que je
saintAugustin sur lequel Janseiiiusappuie beaucoup : vousaime! Diligamle,Domine,fortiludomed(Psal.x\n,
« Celui, dit le saint docteuf, qui s'e soumet a la loi 1)! > Hs ont prie, et nous avons obtenii; on leur a
de Dieu dans lavue do recevoir de lui les biens ter- _„ promis, el nous avons recu; on leur a commande; et
reslres, est heritier de 1'Ancien Testament : Qui °*• nous avons obfei: car a leur egard cetle priere etait
propter illa lerrena suscipil iegem Dei, ipse esi hmres un peche, cette promesse etait une tromperie; ce
Veteris Tesiamenti (Lib. de Gestis Pelagii; cap. £, precepte etait un piege : voila la doctrine janse-
n. 14).» Toute fespeiance des Juils, toute leur cha- nisle. . .
rite envers Deiu, tout Ifecnlte quits lui deferaient, Mais pourquoi donc sainLAuguslin appelle-t-il hfe-
furent donc charnels, et par consei|ueiit vicieux, con- ritier de 1'AncienTestament celUi qui sesoumeta la
bltient les novatcurs, et cela ne venait poinl de 1'abus; loi de Dieu dans la vtte de recevoir de lui les biens
mais de la nature meme de 1'AncienTestament. terrestres? parce que la coulume de saint Augusfm
Sils prenaient la peine d'eclaircir un peu leurs est de prendre f Ancien Testameul sfelonce cjuil a de
idfeeSjils apercevraient qtfil y a trois differentes ma- propre et qui ne lui est poirit cdmmun avec le Nou-
ntercs d'aimer et de servir Dieu en vue des reeomT veau Testament; ce quil a pu fairfe a fexemple de
penses lemporelles. Lapremiere est de faimer etde s;iint Paul, et ce quil a du faire acahse des pfela-
le sefvir aveb la ffesolution de rfe faiiuer et de ne le giens, comme je fai monlre ci-dessUs.Pour vous te-
servir pas; sii refusait des biens temporels ou sil nir parole sur les quatre coiuroverses que je vous ai
les erilfevait.Cet ariiour est vicieux el condamnable: promis de vous developper, il ne me reste plus qifa
hiais; loin qriil f(il pfopre de fancienne loi; elle ie vous faire un parallele du maiiicheisme ei du janse
dfefendait et le reprouvaitexpressement, puisqu'elie nisme par rapport a 1'ancienne tbi.
ordonnait d'aimer Dieu par-dessus loutes choses.
1111 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 1112
et de mort? Qne la Synagogue, en lant que
V. Parallele du mariichiisme et du jansthisme par A peche
rapport d iancienne thi. Synagogue, c'est-a-dire par sa nature et son insiitu-
lion, est une assemblfee diiommes charnels? Manes
i Le pivot, ainsi que l'exprime Jansenius, sur le- ifaurait-il point etfe fort satisfait de cela? Tous Jes
qnel lournaitia volonte de ceux qui vivaient sous la lieresiarques qui ont mfeprisfeou blame l'ancienne
loi de Moise, ifeiail point la foi qui opere par un loi,, auraieut-ils demande rien de plus? Qu'y trou-
veritable amour de Dieu ; mais, comme saint Augus- vaienl-ils k reprendre, sinon qifelle commandail le
lin Paenseigne plus d'une fois (qrielle imposture!), crime et qifelle fomentait Ia cupiditfe?,Or, voila ce
c'eiait la cupidite terrestre, aqui la loi, par sa propre quc dit Janseiiius: il enseigne donc que la loi de
destination , promettail toul ce <1iiienlreticnl et fo- Moise est maovaise en elle-meme et de sa nalure.
menle celte cupidite, pour prix des actions dont elle En second lieu, Jansenius el Manes ne convien-
est le principe : Cardinem enim voluntntis rapiebal, nent-ils pas tous les deux que la ioi de Moise a efe
non fi.de,qum per veram Dei dilectionemoperalur, sed, etablie a mauvais dessein et a mauvaise inleution?
ttt non semel Augustinusdocei, tcrrena cupiditas, cujus Car, demandez a Jansenius si le dessein de Dieu, en
fomentum ac prmmiutn lex illa ex professo promitlebat donnant la loi, ne fut pas que les peches se mulii-
(Jans., tom. 111, cap. 6, sub fin., p. 285). > pliassent et devinssent abondants? N'est-ce point a
Et que doit-on penser de eette cupidite terrestre? cause de cela quil soutient que la gr&ceetail diame-
Ecouiez encore Jansenius : « Aimer Dieu, dit-il, pour tralement opposee a finslilutioii de la loi et au but
les biens charnels^eifest point un amour graltiit, que Dieu se proposail en feiablissant? Linsligation
inais mercenaire, el par consequent impur, charnel _" invincible au pfeche est diametralement opposfeea la
et vicieux : Propler carnalia diligere Deum, non gra- grace; donc la loi deMoise est diametraleroent op-
tuitus, sed mercenarius amor est, ideoque impunis, posee a la grace, Tel fest ie raisonnement de Janse-
carjnaiis,.viliosus (lbid., p. 279). > Ailleurs, le sujet nius (Tom. III; lib. in, cap. 5, p. 271). II croit donc
et le titre d'un de ses chapitres est celui-ci: « On ne avec Manes que Pauteurde la loi a voul.u directe-
pem sans peclifes'arretcr par une affection d';imour meui et forroellement le peche en faisant la loi, et
a une erfenliire: Affectus amoris non polesl sine pec- par consequent que Ia ioi a fete faite a mauvais des-
catohmrerein crealura (Jans., lom. II, lib. n deStalu sein et a mauvaise inlention.
ttaturm lapsce, cap. 12, p. 547). > En troisiemeiieu, n'est-il pas plus supportable de
Commc donc, suivant celte doctrine de Janseiiius, dire quiin Dieu mauvais est auteur du pfecheet du
la loi de Molse, par sa propre desiinaiion, excitaitet crime , que d'assurer,cela du Dieu bon? N'est-il pas
nourrissait la cupidite terrestre en Iui presentani des plus insense de faire travailler ie Dieu veritable et
alleehemenls et des amorces, el en lui proposant des iiifiniment sainta etendre et a augmenler leregne da
recompenses; comme, dans les principes du nieme finiquile et de la corfuption , que de charger de cet
auteur, famour des choses terreslres ou charnelles emploi les divinites fausses et profanes, qui ne sont
est vicieux et impur, et qu'en un mot 1'aft'ection autres que les dfemons?
qifon a pour toule chose crfeeeest un peche, il s'en- II ne faut pourtint point condamner Jansfenius
suit evidemment que la loi de Molse, par sa propre sans entendre ses moyens de defense, et sans exami-
destination, portait au pfeche; il s' ensuit encore evi- ner les termes dont il a use quelquefois pour dimi-
demroentque plus un Juif eiaitatiaclieasa religion, nuer fhorreur de ses senlimenls : « La loi, dit-il, a
plus il fetait soigneux de seconforiner a.fesprit et a Q rendu le pechfeplus abondant, et elle a opere la co-
lintention de sa loi, plus aussi en fobservant, il lere; ii>aisla maniere dont cela s'est fait met Dieu a
avait d'ardeur pottr les clioses lerrestres el charnel- couveri de lout reproche. Car il csi ainsi arrive par
les, etplus il commettaitde pfeches. accideni au regard de Dieu: Et modus quidem quo
Janseiiius avoue et tire lui-meme cette consfequen- accessu-legis abundavil peccatum, realusque hominis
ee; craignatit qu'elle ifecbappat a son leclenr, il de- cumidalior faclus est, Deumextra omnem culpamcol-
clare que « lout ce qifil a dit de fesprit charnel des locat. Hoc enim per accidens contigil ex parle Dei
enfants du Vieux Testament ne doil pas elre enlcndu (Jans., lom. III, lib. i, c. 10, p. 42). > — «,La loi,
des mauvais Israeliles, mais pluiot de ceux qui sem- ajoule-t-il, tend par elle-meme arestreindre les sail-
blaient etre les plus gens de bien: Nec vero ista lies impeiueuses de la cupidite : Legis ergo accessu»
omnia,- qum carrialibus istis animis filiorum Veleris per se quidem lendil ad reslringendum cupidiiatis im-
Teslamenli diximus, de improbisintelligeuda sunl, secl peium; elle tfest point par elle-meme le foyer qui
po'lius de iltis qui probiores esse viderenlvr (Jans., enflamme une ardente passion, mais plutbt une digue
totn. III, lib. m, cap. 6, p. 279). > Avec cela rappe- qui l'arrete : Lex enim per se nou fomes, sed litnesar-
lez-vous ce que dil Janseiiius de la fin el du dessein clorisest (Jans.; ibid.). >
de Dieu dans fetablissement de la loi de Moise. Ce Je ne puis comprendre, je favoue, que ce qui vient
Jril, assure-t-il, la multitude et fabondance des pfe- de la nature de Ja loi, ce qui est la destinalion pro-
ches que Dieu se proposa pour bul en Pinstiluant. pre de la loi, ce qui convient a la Synagogue comroe
II ify a donc pas le moindre doute que les mani- Synagogue, eta 1'AncienTesiaroent comme lel, ce qui
chfeensetles jansfenisles ne convienneni en ce quils esl conforme au but el au dessein forniel que Dieu
pensent les uns et les autres que Ia loi de Moise cst D avait en donnant la loi; je ne puis compreudre, dis-
mauvaiseen elle-meme, et qifelle a fetfeinsiituee a je, que lout cela soit arrive par accident au regard de
mauvais dessein et a mauvaise inlention. Sils diffe- Dieu et de la loi; je ne puis comprendre que la loi
rent en un point, savoir, en ce que les manicheeiis par elle-meme ait tendu a une chose, et que sa na-
veulent qu'un Dieu mauvais, el les janseiiisies que le ture, sa propre destination ftit de lendre a une autre
hon et le. vferitableDicu soit auteur de cetto loi, la chose; ou plutbtje comprends que Jansenius a vouln
cause des jansenistes n'en devient pas meilleurfe. jeter de la poussiere aux yeux, et que, pour ne point
Exigerez-vous de moi les preuves de ce que j'a- trop effaroucher ses Ifecteurs, il a semfede lemps en
vance? En premier lieu, le consemement el faccord temps dans ses ecrits quelques termes contradicloi-
de Jansfenius et de Mancs a enseigner que la loi de res a ses principes et a loule sa doctrine. 11se prfe-
Moise est mauvaise en elie-meme et de sa nature ne parait une ressource telle quelle contre le scandale et
vous paratt-ilpas aussiclair que le jour?Peut-on don- les clameurs.
ner une notion plus preciseel moins equivoque d'une Cependant, j'ai d'ailleurs beaucoupde peine a me
loi mauvaise par elle-m4me et de sa nature, qu'en persuader que Janseriius ail craint ou respectfe ses
disant qu'elle est prepremenl et specialement desti- lecteurs ;car, voulant dire que 1'Ancien Testament
nee a fomenter eih recompenser une vicieuse cupi- etait bon , en ce quil etait la figure du Nouveau, de
iile? QuePAncien-Tesiainent, commetel, c'est-a- quelle facon s'exprime-t-il? II .ne fut rien auire
tfife eii lui-uieme ei dfe sa nature, est un eiai de chose, dit-il hardiment, qriune espece dc grande co
1113 S. AUGUSTINl LIBER DE ORAtlONE. 1114
ineiliequi se jonait, non point tanl pour clle-meme A res des choses saintes ? Mais la gentillte meme ne
que pour ce qu'ejle representait, savoir, pour le Nou- put snpporter unnepareil exces dans les auteurs de ses
veau Testament et pour 1'Eglise, qui est la princesse comedies; elle leur pardonna point d'avoir mis
(c'est Jansenius qui parle) et fheritiere du Nouveau sur la scene des infamies dont Pallusion et ia mora-
Teslameiit. Les acteurs etaient les Juifs, nation pro- litfeeiait honuete.
pre a faire personnage : Nihil aliud fuisse Testameif Car, comme dit fort bien Maxime de Tyr, prfesen-
tnm itlud perspicuum est, quam MAGNAM OOAMDAM ter une chose infame pour servir d'alleg'orie a une
COMOEDIAM, qum non lam propter se ipsam, quam pro- chose bonne et honnete, et donner en speclacle ce
pter id, cui prmfigurandodeserviebal, hoc est propter qui est nuisible pour faire entrevoir ce le qui est utile,
TestamenlumNovum , ejusqueprincipem et hmredem cela ne convient point a qui veut faire bien, mais
Ecclesiam, ab illa genle lanquam ab hoc '•idonea age- plutbt a qui veut faire le mal, parce que dans ce pro-
relur (Jans:, tom. UI,lib.\, nag. 282). cedfefulililfe est obscure et cachee, le dommage est
Peut-on parler de 1'AncienTestament et de Dieu present et assurfe: Rem bonam et honeslam sub re
sonauteur aveeune irreverence plus insolente? N'est- lurpi subjicere, ei quce niilia sunl per^ ea qum delri-
ce point la braver la pielfedes lecteurs et insulter a menlosasunt ostenlare, tton est ejus qui prodesse velit
letirs lumieres, en faisant mine de les menager? Et (quippe utilitas esl ibi lalens et obsettra), sed potius
que nousdemontre cette indignecomparaison, sinou obesse cupienlis : hoc enim esl in promptu (Maxim.
que vferitableineut Dieu choisit, se proposa, procura Tyrius, orat. 8, edit. Henr. Slephan., pag. 50, iu
les crimes,.afin quils fussent les images, et les figu- B Grmc).

SANGTI AUGUSTINI

QUATUOR OPUSCULA

EDITA PRIMUM A FONTANI

BIBLIOTHECJE RICCARDIAKLE PRJEFECTO,

I« COLLECTIONEcoi TiTtiLcs : Novce delicice eruditorum, seu, veterum «VEXSOTOK
Collectanea

OPUSCULUM PRIMUM \
SIVE

LIBER DE ORATIONE.
Evangelica prsecepta, fratres dilectissimi, niliil C lem de ejus sanctificatione percepimus, de Iraditione
aliud sunt quam magisteria divina, fundamenta asdii quoque ejus vere et spiniualiier adoreinus. Quae
licandae spei, firmamenla roborandae fidei, nulri- enim polest esse magis spiritualis oratio quaiu quaa
menla fovendi cordis, gubernaeula dirigendi itineris, nobis a Christo, a quo nobis ei Spiritus Sanctus mis-
prsesidia obtinendse salutis, quae dum doeiles cre- sus esl ? Quaevero magis apud Pafrem precaiio, quam
dentium mentes in terris instruunt, ad coelcsiiaregna quae a Filio, qui est veritas de ejus ore prolata , ut
perducunt. Mulla per prophetas suos dici Bominus aliter orare quam docuit non ignoranlia sola sit, sed
vohiit et audiri, sed quanlo majora sunt quse Filius culpa, cum ipse posuerit et dixerit, Rejicitis manda-
Dei loquitur, quse Dei sermo , qui in prophetis suis tum Dei ut traditionem veslramslaluaiis. Oremus ita-
fuit, propria voce lcslatur, non jam mandans ut pa- que, fratres dilectissimi, sicut magisler Deus docuit:
retur venienti via, sed ipse veniens, et viam nobis amica el familiaris est oratio Dominide suo rogare,
aperiens ostendit, qualiter qui in tenebris mortis er- ad aures ejus ascendere Christi orationero. Agnoscat
rantes improvidi et prius cseci fuimus, suse graliiri Pater Filii sui verba cura precem facimus; qui liabi-
luce illuminali iter vilas ipso Domino rectore lene- tat inlus in pectore, ipse sitet in voce; cum habeainus
leraus. Qui inler caaiera salularia sua monita etprse- ipsum apud Patrem advocatum,.pro peccatis nostris
cepta sua divina quibus populos suos consuluit ad D pelimus, advocati noslri vefba propinamus. Nam
salutem, etiam orandi ipse foruiaiii dedit; ipsequid cum dicat, quia quodcumquepelierilis Palrem in no-
•
precareniur monuit ei inslruxit; qui fecit vivere, do- mine meo dabit vobis: quanto efficacius impetrabimus
cuil et orare , ea benigtfuale scilicet qua et cactera quod pelimus Christi nomine, sipelamus ipsiusora-
dare et conferre dignatus est ul, dmn prece ei ora- lione? Sit ciiim orantibus serino et precatio cum
tione quam Filius docuit apud Patrem loquimur, disciplina quietem continens ctpudorem. Cogitenius
facilius audiamur. Jam prsedixerat horam venire nos sub conspectu Dei slafe; placeiidum est divinis
quando veriadoratores adorarent Palrem in spiriiu, et oculis el habitu corporis, et modo vocis; nain ut
iuiplevit quando promisil, ut qui spiritum el verita- imprudeutis est clamoribus strepere, ila congruit e
* Mendowmoriiiiinenec semper inlellectuipervium,quamvisiri multislociscorrexerimus, EDITJ
 lilS SUPPiEMENTUM ADOPERA'S; AUGUSTiNI. 1116
cohtra vefecuhdibreni riibdestis"pfecibus bfare; Dfe-A qiiit; 'ofdie : Pdter hostef qui es in ctslis, sarictificelur
nique magisterio suo Dominus secreto orarfe nps npriteniuuiri, adieriiat\fegnuriiiuiim, fiai voluntas lua
praecfepitiriabditiset sfecrfetisIbcis; in eubiculis iio- sicitt in cceloelin ierra: panem nostrum quotidiannm
stris, quod magis congruit fidei, ut sfciariiul Dfeiim dahebishodie,'eldimiltenobisdebitanostra, sicutel
ubique esse praesenterii, audire omnes et videre, et nos 'Mrhiitimusilebiibribusriosiris; el tie nos inducas
majestatis suse pleniuidinem in abdita quaeque et. in tentationem, sed libera nos a malo. Amen. \
occiilta pehetfaffe, sicut scfiptum fest: EigdDeu%dppro- Artte omiiia pacis doctor atque ttnitatis magister
ximans, et non Deus de lottginqho; si abscoridilus fue- sirigiliatim noliiit fet privatirii prfefeeihdici, 'quasi qui
rit homo in dbscbndilisj erge ego non videbo eum ? prefeatur, pro se tariinm precari videatur. Ne dica-
NonrifeccMuniei terrdm ego'implib2Et ilferum: In onirii mus Pater meusj neqoe panem meum da mihi hodie,
loco ocuii Domini coritemplariiurbb\ridsei inalds. Et nec diriiilti sibi tanluiii hriusquisque posliilfct.ttt iii
quando in unum cum fralribus convenimiis et sacri- teniaiioneni hbri iiidiicaluf atqufe a malo liberetur
ficiadivina cuni Dei saccidole celebramus; verecun- pro solo se roget; publica est enim nobis et com
dise etdisbiplina?. ltiemores esse"dfeberiius, hori pas- niuriis Pratio et quarido Oramus non pro uno; sed
sim ventilare preces noslras inconditis vocibiis, riec pro pbpiilo totb oramus , quia populus totris unus
peiilionerii, comftiferidaiidahimodesle Deo, tumultuosa B siimus. Deus pacis eteoncprdiaB magister qui docuit
loquacitate jaclare, quiaDeus non vocis> sed cordis unitalera, sie orare etiam docuit, unde pro omnibus
audilorest, nec adinonehdusest clairiofibus qiii co- voluit, qiiompdo inuno omnes ipse portavit.
gitationes videt, probanle Domino et dicenie : Quid Hanc oratioriis legfehi servaverunt tres pueri in
cogitalis nequam in cordibus veslris? et alio loco :. camijnoignis inclusi, consonanles in prece el spiritus
Scitml omnes quia ego scrulUldr renis et cordis, quod cohsierisione-cohcordes.Hoc declaratdivinae Scriptu-
Anna in primo Regum libro lypum porlans custodit rse fides; et, dum docet quoinodo oraverint tales, dat
etservat, quae Dominum pbn ciaiiibrosa' petiiione, eiemjilum quod imitafi iii precibus debeamus ut la-
sed tacite et modeste inter ipsas peetoris laiebras lfesesse possimiis. Turic, inquit, illi tres quasi ex uno
precatur. Loquebalur prece occulla, sed manifesta ore Iiymnuiii dicebanl et benedicebant Dominum.
fide loquebaiur, riori vbfeesfedcordfe, tjuia Sii:Ddirii- LPqtifebatiturquasi ex hno oie fet riondum Cliristus
num sciebat audire: impetrayit efficaciler quod petiil, illos docuerat orare, et idcirco orantibus fuil impelrar
quia fideliter posliilavil. Deelarat haec Scriptura di- bilis et efficax sermo, quia promerebatur Deum pa-
viria qiise dlcit: Lbqucbdiuf in cbfde sub, ei labia iilius cifica el simplex et spiritualis oratio. Sic et aposto-
non movebantur. Item legimus iii pstlriio': Difeite in loi cuiii discipiilis post ascensum Domini novimus
cordibus vestris, et in cubilibus vesiris cuihpungimini.'C orafe : Efani, iriquit, perseverantesunanimes in ora-
Per Jeremiam quoque ha-c eadem Spiritus sanclus iione, cum mulieribusel Maria qtm fuit mater Jesu el'
sugtterit at docet dicens : /n sensu autem debel ado- fratribus ejMs.Perseverabant in oratione unanimes,
Yarilibi Dominus. Adorans auieni, fralrfes dtleclissi- oritionis kilicfei fet instanliam simul et concordiam
mi; nee illud ignofet quemadmodum in leinplo eum declarantes quia Deus inhabitare fecit unanimes in
Pbafiseeo Publicanus oravefit, rion elevatisin coelum domo. Non admiif.it in divinam et a3ternam domura
impudenter bculis nec manibus insolenler ereetisj nisi eos apud quos unanimis oratio. Qualia auleiii
pectus pulsahs et peccata intus inclusa cbntestans siut, fratres dileclissimi, Orationis Dominicaesacra-
tlivinse misericordiffi implorabat auxilium; Et cum mentaiquam multa , quam magna, breviler in ser-
Pharisaeus sibi placeret, sanclificari hic magis me~ nione oollecia; sed in virtule spiritualiter copiosa
ruil qni sie oravit, qui spem salutis non in fiducia ostendam , ui niliil omnino praeterroissum sit quod
Vnhoeenliaisiiseposuil ; eiim innocens nemo sit, sed non ;in precibus atque orationibus nostris cceleslis
peccata corifessus liiiniilitefoi'avit,-etexaudivit bran- docirinae compendio apprebendatur. Animadvertite,
lem qrii hnriiilibus ignoscit; quod Domiiius in Evan- sic, ait, orate : ,
gelio posuit ei dixil: Hidtio asceriderurilin lemplum Pater riosler qui es in cceiis. Homo novus, renatus,
ttdorafeiunus Phdrismus) aller publicdnus; Ptiariswus -D Deo suo per ejus gratiam restilutus , PATERprimo i.n
tum 'sieiisSet-;tatid dpnd se precabdtur: Deus, -gratids Idcp dicit quia filius esse jam ccepit. In sua, inquit,
ttgo Ubi; quia rion suiii sicut cteleri liominuminjusti; propria venit et sui eum non receperunl; quolquot au-
fapiorcs; adulteri qupmodo ei publicaniisiste : jejuno tem eum reteperunt,dedit eis poteslatemfilios Dei fieri,
bis m sdbbalo, decimas do oiiinium qucepcssidio: Pu- qui credant in nomine, ejus, qui autem credit in no-
MicatiuSd'e idrigiriquostabat el heque Octltosad ccetnm mine ejus et factus est Dei Fiiius , hinc debet inci-
vbtebdt Vevufi,' sed p'erc'uliebqipeciui x\xum\ dicens: pere, ut gratias agal, profileatur se Dei Filium dura
Detisipropitiuseslb thihi peccalori; dico vobis;descen- nominat patrem sibi esse in ccelis, Deum contestelur
. iit M&jiisiificaiusin dorriufnsuairimagis qitairiilie Pha- quoque inter prima slatim nalivitatis suaa verba, re-
Wiceus,'quiatiriinisqiti se exiottil humiliabilur el quise nuntiasse se terrBno et carnali patri et palrem splum
Hiiiniiiaiexdltdbituf;Qua'renPs;ffatres carissiroijdivi- nosse esse et babere cospisse qui sil in coelis.dum
ha lbcutione dicentesfF. discehtes],postquamcogno- scriptiim est: Qui dicunl patri, et malri, Non novi te,
vimhs ad ofalionem qualiter acfeederedebeamus; co- et filios suos non agnoverunt, bi custodierunt verba
gnoscainus , dicente Domino, quid oremus: sic. in- tuaet lestamentum tuumservaverunt. Item Dominusin
 Hi7 S. AUfeUSTINi LlBErl DE OtlATIONl 1118
Evangelib srib praecepii, he vbcehius nobls patrerii A quia ipse dixit: Sancti estbte qiibhiairtego sanctus
in tfefra, qiioa sit seilicei nobis unus Paler qui est sum, id petiriius et rogariius ut iqui iri bapiistno san-
lri coelis. Et aiscipiilb qui menlionem patris fecerat ctificali sumus in feoqriod esse ccepinius persevere-
fespohiiit, Sihe mofiui sepetiant morluos: dixerat inus, et hoc quotidie depfecahiuf; opris'esi enim no-
ehirii patferii suiiui riiortuum , cum sit credehtiuhi bis quotidiana sanctificatioiie , ut qrii qiiotidie deliri-
patfer uniis. Neqiie hbc sbluni, fratres dileciissiriii, quimiis, delicta nbstra sanctificationfeassidua ffeprir-
ahiiiiadveftefe et ihteliigerfedebemus qiiod appella- gemiis.
iriiis patfem qrii sit ih ccehs, sed conjurigiraus et Quie autem sit sanctilicatib quae vobis5Dei dignatib-
adjiciinus, Pater nosier, id est enruni qui cfedurit rie cbnfereiur [/''. cbriiefaiuf] Apbstblus pfjedicat i\\-
qiiod per eum sahctifieaii el gfalioe spiritualts naii- ceris: Neque fornicarii, neque 'idoiis serviehtes, fieque
viiale reparati, filii esse coepefunt. Qusevbx Judaens adulleri, nequehiolles,riequemdsculorumappeliiores,ne-
restririgit et percutit, qui sibi Chfistuni per propiie- que fures, rieque/rtiudu/enfi,rieqiteebriosi, neque niale-
ias ahriuriliaium et ad se pfius missum, non lanlum dici, nequeraptbres regnuiriDeicbnsequentiir':et liocqui-
sprCvefunt iiifidelilef, sed eiiam crudeliler iieca- detn fuistis , sed abtuti eslis , sed jusiifichti esiis, sed
verunl: qui noh possurtt patrem Deum vocnre, ciiiii sahctificati estis ih nomine Dothini nostri Jesu Christi
boriiiriuseos confuMdatet redarguat dicens: Vos de B el Spiriiu Dei noslri. Haec sariciiiicatio ut ih nobis
paire didbotbndii esiis, et coricupisceniiuspairis vestfi permaneal oramus. Et Domiriiis qiiidem et judex
facere vuliis , ille eriim homicida fuil ab inilio el in noster a se juslificato et sanato comniinatur jam nbn
tierifafenoh stefif, qiiia verilas riohisl in illo: ei per delinquere ne quid eideterius eveniat. Hane continuis
Isalarii prophefahi Dbniinus clamat indignans : Fitibs bratibnibus precem facihius , hoc diebus ac nfjclibus
geriui cl e.vattdvi: ipsi aulem spreveruni the; agriovit pbstulainus; et vivificalio qusede Dei gratia sumitur,
los pBssessofelnsuiiin et usinus prwsepe Domini sui, ipsius proleciione servetur iri ofaiibne. Sefejuitiir* :
Israel rnehrin cogiiovitet poputus meuSrion inlellexti: Adveiiiat regiium luum. Regrium etiani Dei rfeprai-
vm,g'eks veccdlrix, populus plenus peccalis, semeh senlari nobis petiiiius siciit fet nomeh ejus ut
1
nequath; filii 'sc'eleia'ti, dereliquisli Dominum Deuin sanclificetur in nobis postulanius. Naro Deus qiiando
tuurii et indignaiionemmisistisehiehlsrael. Iti quofum ribli regnat? aut apud eiim quando ihcoepit qiiocS
exprobfaiibiieiri Chiisliani quandb oramus, Pater seroper fttit et esse riori desitietf Nbsirurii reghum
nostferprtmb in locddicimus quia nbsfer esse ccepit petihius advenire a Deb nobis repfbmissum, Cliristi
et Judsebriini qui eum dereliquerunt esse desiit. Nec sahguine et passiorifequiesiliihi, ut qui in SOBCUIO
peccaihf popiiliis pbtest esse filius, sed qriibus fe- ante servivimus, postmodum Cliristb (ioiniiiante re-
missio peccaiofiiiridatuf, eis filiorurii nomen adscri- C giieriius,sic.utipse pollicetur ei dicit: Vehite, benbdlcti
bilur, eis seternilas repromiltitur, DominP ipso di- Palris tnei; percipite regnum quod vobispafaiuth est
Cetite: bninis cfuifaeii pdccaium sefvui esl peccali, db brigine inuhdi.
'servus attleni rion tiiafiel in miernum ih donio. Quan- Polest verb, fralres carissimi, ei ipse Christus es-
ta auieiri Domini indulgfentia,qiianta Circa nbs digha- se regnttm Dei, (|iloniam venire qilblidie ciipiirius,
libhis ejus et bonitati^ hberlas ! di sic nbs voluerit ciijus advenlus tit cito hobis repraisfentetuf bpiamus.
• bratibitfeni celebrarfe in cohspectu Dei, ul Deiim pa- Nam cum resurreciio ipse sit, quia in ipso resurgi-
trfemvocemiis et ut iesi Clifistus, Filius Dei, sic et roiis, sic et regtium Dei pofest Ipse inlelligi, quia
nbsfilios niincupemui. Quod nomen heino nostrum ih ipso reghalufi suriiiis. Berie regnuih Dei pctinius,
aiideret altingere, nisi ipse sifc nobis permisissfet id esi regnum cceleste, quia esl ei lerrestre regnum ;
iirare. Meminisseilaque, fratres dilfectissimi, elscife sfedqui renuntial saecuiohiajor est librionbus ejiis et
ilfebehius,quando DeiiihPatrferiidicimus, qiiod quasi ffegno, fetidfeoqui se Deo et Ciifisib dical, nbn ier-
Fflii Dei agere dfebehios,ut qubiiiodbhobis placeainus fena, sed ccelcslia rfegna desiderat. Coniintia iiuieih
dfeDeo, sib sibi et ipse plSceai de nbbis, conveisfe- PraiionC el pffece opus esi, hfeexcidamus a regrib
riiur quHsiDei teriipla, ut Deum in nobis cbiislet ha- , cofelesii,sicut Jiidaei, quibhspriiis prbhiis'siimfuerat,
bitafe, iiecsit dfegferferactus nosier a spirilu, ut qiii exciderunl Dbiiiinbmariifestanteet pfobahte : Muili,
spirituaits ct coelesiesessfe coepimus nonnisi spifi- iriquil,Denien/ofcUriente el Occidenteel dccumberitcuiti
tualia fetc<felestiacbgiteinus et agamiis; Quia et ipse Abraham, lsadc et JacObin regiio cailofum; filii au-
DOniiiiusdixit, Eos qui clarificanl tne clarificabo, el iem regni ejicientuf ih tehebids exlefiores , illic efii
qui me sperriel sperhelui: Beatus qufique apostplus plofatio et siridor dentium. Osiendit cjuia ahtfea filii
ih Epistbla suii expbsiJii dicens : JVon 'estis vhlfi, ffegnierant Judaei, quando et fiiii Dei pefsfeveraMnt:
, empli enim estis preiio inagn'6, liarificdie, tbtliie el poslquaiti cessavit cdnira feosiibmeri piiiefiium, ces-
pefiaie Deuthin bordevesirO: Pbst hoc diciniiis; Sah- Savit et regtium, et ideo nos Christiaiii qui iii bratid-
ciificetufnomeiliuum, nriti qiibti Ppifemtisut saiictifi- he appellamus DeurriPairem et coepimijsfeuriinbsse;
cetur in orationibus nPstris ; sed qiibd petahiiis a ht regnum Dei nobis veiiiat bramus. Addiihus qhb-
Deo ut nomferiejus sanetificetur iri hobis. Csbiefurii qtie ct dicihius: Fiat voluhtds lua 'sicul ih ttelb et in
a qho sanctificatiif Deiis ijui ipSfe sarietiilbJlt? Seil teffa; nori ttt sbluiri Dfehs fdciat quoil vult; sed ui
.* Forte melius legeretur e,t.distingnergturhoc riipdo:Hoc... posluiamus,ul vivif....servelur.In orationesequitur
Paiilopost expuhgeuJumvidettifei ribbisahtfeet notrien. Ebif.
4110 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINL UiO
nos facere possimus quod vult: nam Deo quis ob- A J non, qucecumquevuliis, illa faciatis. Manifesta auiem
sistit, quominus quando velit faciat? Sedquia^a dia- sunt facta carnis quae sunt adultefia, fornicatioues,
bolo obsistitur quominus per omnia noster animus iminuiidiliae, spurcifia, idololatriae, VeneGcia',honii-
alque actus Deo obsequalur, oramus et petimus ut cidia, inimicitiae, couieiitiottes, aemulationes, animo-
fiatin npbis voluntas Dei. Quodulfial in nobis opus sitatcs, provocationes, simulationes, dissensiones,
est Dei voluntate, id est opere ejus et prolectione, ha^reses, invidiae, ebrietates, comessationes, el his
quia nemo suis viribus fortis est, sed Dei indulgentia similia, quaequi talia agunt regtium Dei non conse-
et misericordia tulits est. Denique Dominuset iniir- quentur. Fructus autem spiritus ga"udium,,charitas,
mitafem hominis quam portabat ostendens ail: Pater, pax, magnanimitas, bonitas, fidcs, niansuetudo, con-
si fieripotest transeat calix isie omejetiam exemplum linenlia, castitas; et idcirco quolidianis atque conti-
discipulis suis tribuens ul non voluntatem suaro, sed nuis oralionibus precamur et in coelo et in terra
illam Dei faciant, addit dicens : Verumtamen non volunlatem Dei fieri circa nos, quia haecvoluntas Dei
sicut ego volo, sed quod lu; el alio loco dicif: JVonde- est ut lerrena coeleslibus cedant, spiritualia caina-
scendide ccelout faciam voluulalemmeam, sed ejus qui 'libus praevaleant. Polest etiam sic intelligi, fralres
misil me. Quqd si Filius obaudivit ut faceret volun- carissiroi, ut quoniam mandat et monet Domiuus et
latemPatris, quanlo magis servus obaudire debet, B ] inimicos diligere et pro bis quoque qui nos perse-
ut faciat Domini voluntalem? Sicut in epislola Joan- quuntur orare, petamus et pro illis qui adhuc terreni
nfes quoque ad faciendam Dei votunialcm liortalur sunt et necdum coelesles cceperunl esse, et ul circa
et instruit dicens : Nolite diligere mundum, neque ea illos voluntas Dei fiat, quouiam Christus boniiuem
qucvin mundo sunt; si quis dilexerit mundum, non est conservandO) et reintegrando perfecit. Nam cum di-
charilas Patris in co, quia omnequod in mundo esl, scipuli ab eo non jam terreni appellentur, sed sal
concupiscenliacqrnis est et oculorum,el ambitiosmculi, lerw, el Apostolus primum hominem vocet de lirao
et tnundus transil et concupiscentiaejus. Qui aulemi terrae, secundumvero de coelo; merito et nos qui
fecerit voluntalem Dei manet in aeternum quomodo esse debemus Patri Deo similes, qui soleiu suum fa-
et Deus manel in seternum; quare si in aeternum cit oriri super bonos cl malos et pluit super justos
manere voiumus, Dei,qui aelernus est, voluntatemi et injustos, sic Christo monenle oremus ut preceni
faeere debemus. Voluntas aulem Dei, quam el Chri- pro oninium salute faciamus. Ut quomodo in coelo,
slus docuit et fecit, est humilitas in conversatione, in nobis per fidem nostram voluutas Dei facla esl, ut
stabilitas in fide, verecundia in verbis, in factis justi- esseraus •coelo,ita et in lerra, hoc est in non creden-
tia, in operibus misericordia, in moribus disciplina: libus fial voluntas Dei, ut scilicel fiant coelestescx
injuriam facere non nosse et factam posse tolerare, iC aqua et Spiritu nali, procedente oralione postulamus
cum fralribus pacem tenere, Deum ex tolo corde et diciuius:
diligere, amare in illo quod pater est, limere quod Panem nostrum quotidianum da nobis hodie; quod
Deus est, Christo nihil pneponere omnino quia nec potesl spirilualiter et simpliciler inteiligi : peli-
nobis'ille quidquam praeposuit, charitali ejus inse- mus enim id quod ulililer proficit ad salutera. Nam
parabiliter adhaerere , cruci ejus forthcr ac fidenter panis vitaj Cbristusest; et panis hic omnium non est,
assislere, quando de ejus nomine et lionore certatur sedncster est; et quomodo dicimus, Pater noster,
exhibere in sermone constanliam qua confirmamur,, quoniam intelligcntium et credenlium paler est, sic
in quaestionefiduciam qua congredimur, in morle pa- el panem noslrum vocamus, quia Christus noster,
tientiaro qua coronamur, hoc est cohacredemCtiri- cum corpus ejus allingimus, panis est. Hunc autem
sli velle esse, hoc est praeceptum Dei sequi, hoe est panem dari nobis quotidie postulamus, ne qui in
volunlalem Patris facere, hoc est voluntalem Palris Christo sumus et Eucharistiam quotidie ad cibum
implere. Fieri autem petimus volunlalem Dei in salulis accipimus, intfercedente aliquo graviori deli-
ccelo et in lerra, quod utrumque ad consuminalio- cto, dum abscissi et non communicantes a coelesti
nem noslrae incolumitatis et salulis pertincl. Nam pane prohiberaur, a Chrisli corpore separemur, ipso
cum corpus in terra, et spirilum possideamus in coe- D - praedicante et monenle: Ego sutn panis viim qui de
lo, ipsi ccelum el tcrra sumus et in ulroque , id est ccelodescendi; si quis manducaverilex hoc pane, vivel
corpore et spiritu ut voluntas Dei fial oramus. Est in mternum: pariis autem quem ego dedero caro mea
enim inter carnem el spiritum colluctaiio, el discor- esl pro scvculivila. Quando ergo dicit in aeternum vi*
danlibus adversum se. invicem iis quotidiana con- vere si quis ederit de ejus pane, utique mauifeslum
gressio est, ul non quaevolumus, illa faciamus, dum est eos vivere qui corpus ejus attingunt, el Eucha-
spiritus ceelestia qtiaerit et divina, caro terrena et ristiam in fe communicationis accipiunt. llaque con-
saecularia concupiscit : et ideo pelimus inter duo tra timendum esl et orandum ne duro quis nbscissus
istam opera ct auxilio Dei concordiam fieri ut el spi- separatur a Christi corpore, abscissus lemaneat a
ritu et came voldiitas Dei geralur, quaeqiteper etun salule, commiuanle ipso et dicente : JVisi ederiiis
renata esl anima cpnservetur id quod aperie aique carnem filii hominis et biberilis ejus sanguinem, non
mainfeste aposiolus Paulus sua vocedeclar.it: Caro, habebitis vitam in vobis. Et ideo panem nostrtnn, id
inquicns , concupiscitadversus spiritum, spiritus ad- est Chrislura dari nobis quolidic pelimus, ul qui iii
versus carnem, hmcenim invkofriadversantur sibi; ut Christo maiiemus etvivimusa saticiilicatione etcor-
1121 S. AUGUSTINl LIBER DE ORATIONE. 1129
pore ejus non recedamus. Potest vero et sic intelligi, A l in fugaet sollicitudine[F.soliludine] corvisministrau- \
nt qui saeculovenunliamus et divitias ejus et pom- tibus el volucribus cibum apportantibus in persecutioiie
pas fide gratise spiritualis abjeeimus, cibum nobis nutritur. Oh humanse maliliaedelestanda crudelilas !
tantum pelamus et victum, cum instruat Dominus et ferae pascunt et aves pascuntet homines insidianlur
dicat: Qui nen renuntiaveril omnibus qum sunl ejus, et saeviunt. Post hoc et pro peccatis noslris depreca-
non poiest esse meus discipulus. Qui anle Christi mur dicentes : Et remiile nobis peccala nostra , sieui
discipulus ccepit esse, secundum volurifatem magistri et nos remitlimus debitoribus nostris. Primo subsidium
sui renuntians omnibus, diurnum debet cibum pe- cibi pelitur et venia delicli, ul qui Deo pascitur,
tere, nec in longum desideria petitionis extendere, Deo vivat, nec lantum praesenli et temporali vitae,
"ipso iterum Domino praescribente et monente : No- sed aelernac consulitur, ad quam veniri polest si
liiein craslinum cogitare, cr.aslinus enim dies ipse co- peccaia donentur, quaedebita DPminus appellat, sicut
gilabit sibi, sufficilenim diei malitia sua. Merito ergo in Evangelio suo dicit: Dimisilibi omne debilum quia
Christi discipulus victum sibi in diem postulat qui rogasli me. Quam necessario autem, quam pruderiter
de craslino prohibetur cogitare, et quia conlrarium et saiubriter admonemur quod peccalores sumus,
sibi sit et repugnans esl ut quaeramus in sseculo diu qui pro peccatis rogare compellimur, ut, diim indul-
vivere qui petimus regnum Dei velociter advenirc. B I gentiam a Deo petimus, conscientiae animus recorixe-
Sie et apostolus beatus monet formans et corrobo- tur, ne quis vel sibi innocens placeat et seextollendo
rans spei nostrae ac lidei firmitalem. Nihil, inquit, plus pereat. Instruitur el docetur se peccare qtioti-
intulimus in bunc mundum. Certum est quod neque die duni pro peccalis jubetur orare ; sicut denique et
auferre possimus : habentes itaque exhibitionem et Joanncs in epistola sua sequitur dicens : Si dixerimus
tcgumenlum, bis contenli simus. Qui autem volunt; quod peccalum non habemus, nos ipsos seducimus, et
divites fieri, incidunt in lentationem et in mnscipu- verilas in nobis non esl; si aulem confessi fueririius
lain et desideria mulla et nocentia quae mergunl lio- pcccata noslra, fidelis et juslus est Dominus qui nobis
minem in perditionem et in interilum, radix enimi peccata dimitlat. In epistola scilicet uirosque com-
omnium malorum est cupiditas, quam quidam appe- plexus est, ut rogare pro peecatis nostris debeamus,
lentes naufragaverunt a fide et inserunt se doloribusi et impelremus indulgenliam cum rogamus; ideo et
mullis : docet non lantum contemnendas, sed et; fidelem dixerit Dominum ad dimittenda peccata ,
periculosas esse divilias iilis, esse radicem malorum fidem pollicitaiinnis suse servantera quia qui orare
blandientium , caecitatem mentis huhianae occultata nos pro debiiis et peccatis docuit, paternam miseri-
deeeptione fallentium. Unde divitem stultum saecu- cordiam promisit etveniam secuturam adjtmxit; plane
lares divitias cogitanfem, et se exultantium fructuumi IC ct addidit legcm circa nos condilione et sponsione
largifate jactantem redarguit dicens : ,S(«//e, hac no- conslringens, ut sic nobis debila dimilti postulemus,
cte exposlulalur anima luaate:qumergo parasii, cujust scientes impetrari non posse quod pro peccatis pe-
erunt? Lsetabatur slultus in frnctibus nocte iila mori- timus, nisi et ipsi circa peccatores nostros paria fe<
lurus, et cujus vita jam deerat de victus abundanliai ccrimus. Idcirco et alio in loco dicit: In qua men-
cogitabat. Csntra autem Dominus perfectum et con- sura mensi fuerilis, in ea remelielur vobis: et quis
summatum docet eum fierijqui, omnibus suis venditis5 conservus post dimissum sibi omne debitum, con-
alque in usus pauperum Jdislributis , thesaurum sibii servo suo noluit dimittere, in carcerem religatur,
condal in coelo, qui patienlem eum dicit posse se se-- quia indulgere conservo noluit quod sibi a Domino
qui, qui gloriam dominicaeresurrectionis polest imi- indtiltum fuerat amisit, quse adhuc Christus fortius
lari, qui expeditus et succinctus nullis laqueis rei fa- praaceplis suis majore censurae suse vigore praedixit:
miliaris involvitur, et solutus ac liber facultates ad Do-
i- Ciwnsteteritis, inquit, adtorationem, remitliie, si quid
minumantepraemissasipsequoquecoinilatiir.Adquot! i habelis adversus atiquem, ul Paler vesler-qui in cmlis
ut possit unusquisque nostrum pararese, sic discitt esl remittat vobis peccata vestrci.Si atttem non remise-
orare, et de orationis lege qualis ea debeat agnoscere;; ritis, neque paler vester qui in cmlis est remiltel vobis
neque enim deesse quolidianus cibuspolest justo, cumd D peccata vcstra. Excusatio tibi nulla in die judicii
scriplum sit: Non occidetDominus fameaniniamislam; superesl , cum secundum luam sentenliam judi-
et iterum -.Junior fui, ei senui, et non vidijustum dere-- . ceris , cl quod feceris , hoc et ipse paliaris. Pacifi-
licium, nccsemenejus qumrenspanem.Ilerum Dominnss cos enim et concordes atque unanimes esse in domo
repromittit et dicit: Nolile cogitare dicenles, Quid ede- praecepit Deus, et quales nos fecit secunda nalivk
mus, aul quid bibcmus, uul quo vesliemur? hmcautemt taie, lales nalos vult perseverare, ut qui filii Dci'
naliones qutenml: scit enim Paler vester quia omnium i esse coepimus in Dei pace maneamus : et quibtis"
horum indigelis :qumrile pritnum regnum Dei et justi- Spiritus sanetus unus est, unus sit el animus et sen-
liam ejus et hmcomnia adjicientur vobis. Quaerentibus s sus; noii elenim sacrificium Deus recipil dissiden-
regtium Dei et justiliam ejus omnia promitlit apponii tis, sed ab allari recedere et prius fratri reconciliari
tt jam cum sint Dei ouinia, habenti Deumnihil dee- jubetur pacificis precibus ut Dcus possit sibi esse
rit, si Deo ipse non desit. Sic Danieli in Ieonum lacuii pacatus. Sacrificium Deo majus est pax nostra et
jussu regis incluso prandium divimtus procuratur ett fralerna coricordia, et de unitate Patris el Filii ct
inter feras esurienles homoDeipascilur.Sic aliter Eliass Spiritus sancti plebs adjuvala, quam viclimae.Neijue
1125 SUPPLEMENTUM.AI) QPERA S. AUGUSTINI. \IU
enim in saerifieiis .quae Cain et Abel primi oblule- A isla omnia consummaiione orationis venit laus illa
runt, munera e.orum Deus, sed corda intuebatur,, ujt uniyersas peliliones nostras ei preces collecta brevi-
ille placeret in munere gui placebat in cprde. Abfel tate concludens, in npyissimp etenim posuimus : Sed
pneificus et justus uni Deo sacrificans innacenter libera nos a malo, comprehendentes adversa cuncla,
dpcuit et caeterps, quando adaltare murius offerunt, quae conlra nos. in hoc mundo mpli.lur ininiicus, a
sic veiiife cuni Dei timare, cum simplici corde, cum quibus potest esse fida ct firma tutela si nos Deus
lege justitias, cum co.ncordiaepace. Merito ille dum liberel, si deprecantibus atque implprantibiis opem
in sacrificio Dei lalis est, ipse postmodum sa.crifi- ejus ipse praesle.t.Quapdp autem di.cimus:Libera nos
citini Dep faclus est, ut maftyruni. primus ostendens a inalo, nihil remanet quod ultra adhuc deheat po-
iniliaret sanguine suo gloriosam dominicam passio- slulari, quando solum protectionem Dei adversus
nem qui el justitiam Dpmini habuerat et pacem. Ta- malum precamur, qua impetrata cpntra omnia quae
les denique a Deq coronahtur, tales cum Domino in. diabolus et mundus operanlur securi stamus el tuli.
die judicii jiidicabunt; caelerum discordahs et dissi- Quis eniin ei de: saeculp melus est cui in saeculo
dens, etpacem cum fralribus npii habens,secundum Deus lutpr est? Quid miruni, fratfes carissimi, si
qupd beatus appstplus et Scriptura sacra tes|antur, pratip lalis est. quam Deus docuit, qui magisierio
nec sj pro Christiapp, nomine pccisus fuerit, criinen B sqo omiiem petilionem npslram salutari sermone
dissensio.nis.fraternaepoterit eyadere, quia' sicut scri- breyiavit ? Hoc per Isaiam prophelam fuerat ante
plum est : Qui fralreij%suum odit, homicida esl, nec praediclum cum pfenus Spiritu sancto de Dei rnaje-
ad regnum coelorum pefyenit, aut cum Deo yivit. State atque pielate loqueretor : Verbxm consummans,
lipniicida; non enim potest esse cum Chrislo, qui inquit, el breviqns in .jusliliam, brevialumsermonem
imitatpr Cain et Judaemaluitcsse quamChristi. Quale faciet Deus in totp.orb.elerrarum.Na.ro cum Dei Seimo
delictuin est, quod nec baptismo sanguiiiis potesi Dominus Jesus Chrislqs venerit omnibus, et colligens
ablui! quale crimen est quod martyrio non polesl doctos pariter et indocios omni sexui atque aeiaii
expiari! Illud qupque necessarip monet Doniinus ut praecepta salufis ediderit, praeceptorum suorum fecit
jn pratione dicamus : El ne paliarisnps induci in ten- grande compendiuni, ut in disciplina cailesti discen-
tqtipnem; in parte ostenditur vel adyersarius conlra tiuin memoria non labpraret, sed quod essel sim-.
no.s npn posse, ,nisi Deus anle permiserit, ut omnis plici fidei necessarium velociter disceret sicque con-
timorr npster necessario atque omnis obseryatio ad dpceret quid sit vita aeieriia, sacramenlum eriim vitae
b,eum convertaiur in depreeatipnibus noslris quando magna et divina brevilate complexus est; et quod
niiiil ,malo liceat, nisi pplestas trib,uatur. Proba t boc, vitain seternain veljel innuere oslendit dicens: Vt
diyina Scriptura quae dicit: Venit, NabuchodoiiosorC cognoscant te tolum verum Deum et quem promisisli
rex Babylonim in Uierusalem el. expugnabat eam et Chrislum.. Item cura de iege et prophelis praeeepla
trqdidit eam Dominus in mqnibus suis. Datur autem prjma et majora decerperet: Aurfi, inquit, Israel,
potestas adversus nps malo secundum peccala no- Dominus Deus tuus Deus unus est: diliges Dominum
Slra sicut scriptuni est : Quis dedil in direplionem Deum tuum de lolo corde tuo, ei de lota anima tua, et
Jacobel lsrael his quiprtedaverunt iltum? nonne Deu.s de lota viftute lua : hoc primum, el secundum similc
quia peccqverunt et nolebqnl iii viis ejus qmpulare, esl huic : Diliges proximutn tuum sicut te : in his duo-
audire legemejus, et superinduxit super eos iram ani- bus praceptis loia lex pendet et prophetm. Et iterum,
madversionissum ? Et ilerum Salonipn.epcccanle et Qumcumquevotueritis •«/ facianl vobis homines bona,
a proeceptis atque a viis Dpniini recedenle positum ila et vos facile iliis : hwcenim lex el propheim. Nec
est; eiexcitavil Dominus Satqn ipsi Salotnoni. Pote- yerbis laiiium sed faclis Dpniinus orare nos docuit,
stas vero adversus nos dupliciier datur, vel ad po3- ipse prans frequenter et deprecans et quid nos fa-
nam cum delinquimus, vel ad gloriam cura proba- cere oporterel exempli suf contesiaiione demon-
mur; sicuti de Jpb facium videmus,. manifestantc slranSj.sictil scripluin est: Ipse aulem fuit recedens
Dpmino ac dicente : Ecce ontniq qmcumque hqbel in in soliludines el qdorans; et iterum : Exivil in tnpnlem
niams tuas do, sed ipsum vide ne tqngas. Et Domi- 4? orqre, et fuil pernoctaps in oxaiioneDei. Quod si ille
nus in Evangelio loquilur tempore passionis : Nul- orabat qui sine peccatp erat, quanlo inagis peccatores
lam hqberes potestalem adversus tne, nisi dqtum essett pportet orare? lil si ille per lotani noctem jugiter vigi-
iibi desupejr.Quandp aulein rogamus ne. in tenlatio- lans coniinuis precibus orabat, quanto niagis frequeu-
nem incidanius, admpnemur iiifirmilatis et ipibecil- tanda pralipne debemhs upcle vigilare? Orabat autem
litatis noslrae, dum sic rogamus ne quis insplenter Ppminus et rogabat non pro se; quid enim pro se in-
"
extollat s.8,'ne quis superbe atque airroganler aliquid nocens precarelur? Sed pro deliclls nostris, sicut et
assumat, ne quis aut confessipnis aut passionjs glp- ipse declarat cum dicit ad Pesrtim : Ecce Saianas ex-
riam suam dicat, cum Dpminus ipse humiliiatem pelivit vosul cribraretsicut liiiicum; ego autem rtigavi
docens dixerit : Vigilale et orale, nevemalis in ten-. pro, le ne deficiqifideslua. Et pro.omnibus postmodum
lalionem; spiritus quidempramptus esl, caro autemin- deprecatur dicens : Nqn pro his aulemrogo solm.n,sed
firma, Ut dum prKcedit humilis et, fjU.bmjssacqnfessip .pro illis qui credituri snnt pet;ver.bumillorum ki me; ut
et datur tptuni Dfioquidquid suppliciter cum tlniore pmnes unum sini sicut\tu Pater in me el ego in ie,- ul
et honore Dei petitur, ipsius pietale praesietur. Post el ipsi in nobis sint. Magna cerle ante Dcuro propier
 " IW
H2S S. AUGUSTINI LIBER DE ORATIONE
salutem nostram Chrisli benignitas,pariter et pietas, Araiiti
A
' testis fuit diceps : ppera Dei revelare et confi-
ut non cpntenlus qupd nos sanguine suo redimeret, i honorificum est, nam cum orabqs et sero egoqbluli
leri
adhuc pro nobis araplius et rogaret. Rogantis autem memoriqmoratiqnis
! veslrm, iti cpnspeclu clarilalis Dei,
desideripm vide quod fiigr.it, ut gupmodo unum sunt et i cum sepeiires lu moriuos siniiliter, et qu\a non es
Paler et Filius, in una unilate sic et nos nianeamus; cqncilalus exsurgere et derelinquere prandium luum et
ul hinc quoque ppssit intelligi quantum delinquat qbisti el condidisti mqrtuum, missns s«ni ientqre le, et
qni unitatpm scindit et pacem, cum prp hoc roga- ilerum misit me Deus curqre le et Saram nurum tuam.
yerit Dominus, nolens scilicet pjebem suam de schi- Ego, snni Raphael unus ex septemangelis justis qui as-
smaticis vivere, cum spiretad regnum Deidiscordiam sislimus atite Deum et conversqmurqnte clarilaleni Dei.
non venire. Quando autem stamus ad oratipne.m , Per Isaiatn qupque Dominus admonet et docet similia
fratres dilectissimi, vigilare el incnmbere ad preces fpntestans : Splve, inquit, omnem nodum injustitim,
debemus; cogilatio omnis carnalis et saecularis absce- resolve suffocqlionesimporiantium convicinorum, rfi-
dat, nec quidquam animus quan) id solum cogitet nttfte qiios^atosin requiem, el oinne injustum dissipa,
quod precalur. Ideo et sacer.dos ante orationero frqnge esurienli panem luuni, egenossine tecto induc in
praefatipnepraemissa parat fratrum mentes dieendo: doinum luam; si videris nudum, vesti, et dontesticosse-
Sursutn corda, ut dum respondet plebs, Hqbeinus,ad-i B minis lui non despicies. Tunc erumpet lemporaneum
Dominum , admpneatur njhil se aliud quam Deum, lumen luum, et vestimenta fua cita orientur et prmibit
cogitare debere. Claudatur cpntra adyersarium pe- anie le justitiq el claritas Dei circumdabit,.Tunc excla-
ctus et soli DeQplaceat, nec ad se hqsleni Dei tem- m»bis,et Dominus exattdiel te; dum qdhuc loqueris,
ppre prationis adire patiantur, Obrepii. ^nim fre- djcet: Ecce adsum. Adesse se promittil, et audire ac
quenter et penetrat et subtiliter falle.ns precps no- proiegere qui injustitiae nodos de corde splventes, et
stras a Deo ayocat, ut aliiid liabeamus in cor^e, eleeinesynas circa domeslicos Dei secundum ejus
aliud in voce, quando inlentione sincera Dominumi prsecepla facientes, dum audiant quod Deus prsecepit
debeat non vocis sonus, sed animus et sensus orare. fieri ipsi quoque a @eo merenlur audiri. Deatus
Quaeaulem segnitia est alienari et capi ineptis cogi- quoque aposlolus Paulus in necessitale pressurae
tationibas el profanis , cum Dominuin deprecaris , adjutus a fratribus, opera quae sunt sacrificia : Satu-
quasi aliud sil quod roagis deiigas cogitare, quani idI rqius sum, inquit, recipiens ab Epaphrodilo ea qum a
quod cum Deo loqueris! Quomodo audiri a Deo tepo- vobismissa sunt in odoremsuavitalis sacrificium acce-
stuias, cum te ipse non audias, el vis esse Dominum1 plum et placitum Deo. Nam cum quis miserelur pau-
memorem tui cum rogas, quanuo tu ipse lui meniorr peris, Deo fenerat, et qui dat minimis Deo donat et
non sis? Hoc esl ab hoste iiitotumnon cavere,hoc estt C spiritualiter Deo suavitaiem odoris sacrificat. In ora-
quandporas Deum, majeslatem Dei negligentia offen- liouibus celebrandis itiveniinus tres puerps cum Da -
dere, hoc est vigilare oculis et dprmire corde , cumi nielein Dde fortes et in captiviiate victores, hora
debeat Clirisiianiis,etcum dormit oculis, corde vigi- tertia, sexta , nona , sacramento scilicet triniiatis
lare, sicut dictum est ex persona loquenlis Ecclesiae e quae in novissimis temporibus manifestari debebat.
in Cantico canticorum : Ego dortnio et cor meum vi- Nam et prima hora in tertiam veniens consummaluni
gilat, quapropter sollicite et caule admonel Ap.osto- '- promissae olim numerum trinitatis oslendit; ilerum-
lus dicecs : lnstate oralioni vigilantes in e.q, dpcenss que ad sextam per quarlam procedens, decla>ratal-
scilicet et ostendens eos impetrare quod pos/ulaiif a teram trinitatem. El quaudo a sepiiroa nona com-
Deo posse quos Deus in oratipne videat vigilare ; pletttr per ternas horas, trinitas perfecia iniineralur.
orantes autem non infructuosis, non nudis precibuss Quae horarum spalia jam praedeterniinantcs adora-
ad Deumyeniant; inefficax enim petitio estcum pre- i- tores Dei statutis et legitimis ad preces temporibus
catur Deum slerilis oratio. Nam cum omnis.arbor nonn serviebaiit, et manifesta poslmodum res est sacra-
faciens fructum excidatur et in ignem millatur, uti-i- menta olim fuisse, quod ante sic justi precabantur.
que serroo non habens fructum promereri Detim nonn Nara super discipulos hora lertia descendit Spiritus
potest, qui nulla operatione fecundus est. Et ideo o *** sanctus, quigratiam dominicaeprPmissionis implevit.
diviua Scriplura instruit dicens : Bona est oratio cum
n Ite.m Pelrus hora sexta in tectum superius ascendens
jejunio el eleemosyna, nam qui in judicii die prae- :- signo pariter et yoce Doniini monentis instructus
miuin pro operibus et eleemo^yuis redditurus est, t, est ut oranes ad gratiam salutis admilteret ctini de
hodie quoque ad oratipnem cum pperatione veuienti li emendandis gentihus ante dubitaret. Et Dorainus
• benignus auditor est. Sic denique Cornelius cenlurio io hopa sexta crucifixus est, et ad nonani peccata nostra
cum oraret meruit exaudiri; fuit enini multas faciensis abluit; et ut re.diroereet viyificare nos posset, lunc
eleemosynas in plebe et semper orans Deum. Huic ic . yicloriam suam passio perfecit. Sed iipbis, ffatres
circa boram nonam adstitit oranti angelus testimo- 9- carissimi, praeter horas antiquitus obseryatas,
es prandi nunc et sp,atia et sacramenta creyejunt, nam
nium reddens sui opefis et dicens : Corneli, orationes
luceei eleemosynmtum ascenderuni gd memoxiqmco- o- el mane orandum, ut re.5.urrecUo.Dom^
ram Domino. Cito eae orationes ascendunt quas ad pratione cetebretur, qqpd olim SpirUus sa^ctus de-
Dominum merita nostri operis important. Sic et Ra-' a-' signabal in psajmo dicens : Rex meus el bjeus tneus,
phael angelus Toniifi.semper orami et semper ope- e- quoniam ad te orabam, mane exaudics voccmmeam ,
 " *
1127 SUPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSfLNf. 11518
mane adshiam tibi et conlemplaborte. Et iterum per % est.l Quando enim sine lumine est, cui lumen in
proplielam foquitur Dominus : Diluculo vigilabuniad corde esl ? aut qiiandp sol et dies non est, cui sol et
nie dicentes: Eamus et revertamur ad Dominumno- dies Christus est? Qui.autem in Christo, hoc est in
sirum: Recedenle iterum sole ac die cessahte neces- lumine semper fuimus, nec noctibus ab oratione
sario rursus orandum est; nam Deus noster sol est cessemus, sicut Anna vidua sine intermissione
rogans
et dies verus, el soie ac die saeeulirecedenle quando semper et vigilans perseverabat in promerendo Deo,
oramus et petimus ut super nos lux veniat, denuo sicut in Evangelio scriplum est: Non recedebat, in-
Chrisli precamur adventum lucis aeternaegratiamprae- quit, de lemplojejuniis et orationibus serviens nocte et
biiuriim. Christum autem diem dictum declaraf in psal. die; non videruntscilicet qui nec iliuminali sunl, vel
Spiritus sanctus dicens : A Dominofaclum esl istud et Judaei qui deserti lumine in tenebris remanserunt.
esl mirabile in eculis nostris, et rufsus : Istd est dies Nos, fratrfes dilectissimi,
qui in Domini luce semper
quam fecit Domihus, exullemus et jucunderiiur in ea. srimiis, qui: meruimus et lenemus quid esse accepta
Hein quod sol appellatus sit, Malachias propheta gfatia coeperimus, computemus noctem pro die, am-
leslatur dicens : Vobis autem qui limelis nomen Do- bulare semper in lumine nos credaraus, non impe-
inini orietttr sol justitiai et in aliis obscuratio. Quod si diamur a tenebris quas evasimus, nulla sint horis
In Scripluris sanctis sol verus et dies verus Cnristus JJ noclitrnis precum damna , nulla orationum pigra et
est, hora nulla Cliristianis excipitur, quominus fre- ignara dispendia; per Dei indulgentiam recreali spi-
qilenler ac semper Deus debeat adorari; ut qui in ritualiter et renati imitemur quod futuri sumus, ba-
Christo hoc est sole et in die vero surous, ihstemus bituri in regno, sinc interventu noctis, solis diem
per lotam diem precibus et oremus, ut quando mundi sempiternum ; quasi in lumine vigilemus oraturi
et legis decursis Vicibusalternis nox resoluta sucee- semper et acturi Deo gratias: ac per boc et lric quo-
dit, nullnm de noeiurnis tenebris esse oranlibus que orare et agere gratias non desinannis.
damnum possit, quia filiis lucis et in ipsa nocte dies

OPUSCULUM SECUNDUM,
SIVE

LIBER DE QUATUOR VIRTUTIBUS CHARITATIS.

Desideriumcharitatisvestraja nobis exigit dcbilum C omnia tolerat emicuit in sancto Noe: quae omnia c»e-
Sermonis officium ; sed tarita sunt quae terreant et dit in sancto Abraham : quaeomnia speratin patribus
revocent animum hostrum ut, si velimus parere dfe- nostris, id esl in populo Israel, unde ipse Dominus
siderio veslro, non sit sine periculo nostro. Locutii- exorlus est; quae omnia sustinet, in ipsocapite Do-
rus namque de charitale, silenlio non praleream quae mino nostro Jesu Cbfislo, qui est vera charilas quae
Loha ex ea procedant, etquae eamcomitenlur; sed nunquarii cadil. Nec caeteros sanctos ab his virtu-
temporis coarctatus angusliis, qtio me conferam in libus veslra charitas depulet alienos quos pro brevi-
priniis nisi ad sanctae ipsius vestigia charilatis, eam- tate temporis et pro sermone soscepto ila praeler-
que deprecer ut dbnet mihi aliquid dignum de se missosesse cognoscite ut tamen cerlissime noveritis
dicere, quo et meum suppleam ministerium et ve- omnes esse in Christo et in oranibus Chrisliim. Sed
strum satiem desiderium ? Inter caeteras autem vir- jam videamus quemadmodum sanctus Noe possederit
tutes ejus, quas commemorat apostolus Paulus, ait virlulem chariiatis quae omnia toleral. Slalim ac
rpjod carilas non mmutatur, non agit perperam, non ille admonitus fuit, confugit ad lignum et post cam-
irritalur,non cogitdl malum; et postremo has quatuor porum amcenorum faciem angustus se recludit arce :
ejus virtutes brevi sermohe comprehendit dicens, tolerat coeli fremitum, solutum aquarum fragorem
Omnia lolefat, ohtnia credit, omnia sperat, oninifl D et nimborum, et post ista omnia qui solebal gaudcre
suslinei. De his igiiurquatuor virlutibus sanctae clia- consortio hominum socius quodamroodo cfficitur
ritatis loqtii convenit sanctitati vestrae, delectatque serpentium ac ferarum, nec expavescit vir iste quod
primitus intueri, quemadmodum quatuor cardines cuni eo feraV sint in arca , imo ibi agnoscit or-
«rbis coritinens tptum possederit mundum. Requira- dinemsuum feriias, quia se cognovit humaniias, et
mus igilur, siplacet, aliquorum exempla sanctorum, jubenti homini obediunt, quia hominem superiori
•eorum scilicet, qui liis virlutibus possessi sunt, et feis : Domirio obedire cognoscunt. Osiensum est in Noe
singulis iia singula tribuamus, ut omnes in omnibus qubd Adam pfaeceptum Domini conlemnendo per-
esse noscamus, quoniam oranis qui pie lolerat, recte didferit, et demonstratum est posse homines eliam
«redit, aliquid[F./eff.creditatque]sperat, elquisperat bestiis dominari, si subdant se obedientise condi-
sustinet, neabsquespe cadat.Sed jam quinaniislistmt loris. Exspectat et tolerat sanctus iste fniein dilu-
'videamus, quorum fidem iequanlum desuper adjuva- vii, nec aritequam finialur causa ferarura arca re-
"niur assequi valeamus. Virtus sanctae charitaiis quac linquitur. Tolerat bonus mala et donec in linfl
 1129 LIBER DE QUATUOR VTRTUTIBUSCHARITATIS. 1130
etiam corpore separenlur, intus inanens corde non A minus, Accipe, inquit, filium tuum illum quein diligis
corpore separalur. Si quaes aniraa quaecupis pos- Isaac, et vc.dein lerratn excelsam,et offeres eum holo-
sidere virtutem cliarilatis quaeomnia tolerat, relinque caustum in unum monlium quem dixero libi. Neque
rounduro, confuge ad crucis lignum; non metuas pro- hac quidem jussione turbatur ant frangilur servus
cellas et lurbines hujus diluvii, non mergeris si ligno fidelis. Adest enim ei virtus charitatis quae omnia
portaberis. Novit gubernare qui dignatus est creare: credit. Stirgit, domum pergit, asinum stravit, ligna
tanlum absit virliis charitalis quaaomnia tolerat, nulla concidit, gladium et ignem sumit, puerum simul
res ab arce solida te divellat, permane bouus et tole- adducit et. pergit ad locum. Nunc intentus factus
res malos; melius est enim ut intus positus propter Isaac palrem interrogat dicens , Pater, ait, at ille ,
bonos loleres malos, quam foris exiens et pereas et Quid est, fiti ? Et filius : Ecce , ait, ignis et ligha,
bonos relinquas et malos. Si ergo sunt tecum ferae, ubi est ovis quam immolalurus es ad holocauslum?
id est si suht tecum in Ecclesia prava docentes , Et pater respondit : Deus providebit sibi ovem ad
falsa sentientes, baerelici vel schismatici, aut etiam sacrificium, fili. Magnum hoc et grande video sa-
ipsi roali catholici, raore ferarum auimas devorare cramentum : aliud Abraham corde gestabat et
quaerentes, toleretur usque in finem saeculi tanquam aliud filio promitlebat, sed neque quse promittebat
finem diluvii. Rugiant licet, fremant dentibus, atque B filium fallebant, neque aliqua infirmitas cor tjus'a
ipsam arcam confringere conentur. Non pavescas, proposito immutaverat. Quid plura? pergit viara, vi-
finito diluvio illos rapiel inanis et spinosa silva, at- det locum de Ionge et statueiis puefos suos ibi, eis
que te fertilis suscipiet terra. Post finem saeculi im- lalia verba profert dicens : Sedete hic cum asino, ego
pu rapieniur ad tenebras exteriores, ibi erit FLETDS autem et pueribimus usqueilluc, et cum adoraverimus,
ET STRIDOR dentitmi, pios suscipiet terra viventium. revertemur ad vos. 0 sancte Ahraham, quid est quod
Nam el ipse sauctus Noe post finem diluvii obtulit dicis, cum aliud tibi de puefogerendum sit? Numquid
sacrificium Deo, sed de animalibus mundis et non de aut te, aut tuos fallis ? Non, inquit, sed quod prophe-
immundis. Simul enim et munda et etiam immunda tice vel dico vel gero virtus charitatis est in me ma-
animalia in arcam inlrare poluerunt; sed mala ad nens quae omnia credit el facit et dicil. Audio enim
sacrificiuro Dei non pervenerunt. Sed jara hinc ali- eam sine sirepitu vocis intus"ad cor loquentem et di-
quando transeamus ut caetera perscrutare valearous. centem niihi: Tu quidem licet resurrecturum credens
Procedat in medium sancUis ille Abrabam, et suo pleno et perfecfo voto puerum ducas immolandum,
nos doceat possidere exemplo virtulemcharitalis quse filius tuus iu isto Sacrificio non cremabitur, quia re-
ouinia credit; qui non est cunctatus ad unam voca- surrcctio Dei Filio reservatur. Merito hujus viri fi-
tionein relinquere patriaro, sedem, domuni, familiam. C dem Jacobus apostoius commemorans ait.: Credidit
Omnia relinquunlur ut Domino praecipientipareatur. Abraham Deo et reputatum est illi ad juslitiam et
Exi, inquit Deus , de cognatione tua et de domo tua amicus Dei appellatus est. Amicos ut novimus con-
et veniin lerram quamcumqueosienderolibi. Nec apud junctio aiiimorum facil. Unde quidam sapiens hujus
se cogitavit isle sanctus et dixit, Quo eam? cui me mundi ait: Velle atque idem notle ea demuin firma
commillam ? in quani terram vadain ? Sed ut audit, amiciiia est. Ergo amicos, ul novimus, conjunctio
surgit, currit, feslinat, accelerat; terram promissam animorum facit ; quemadmodum autem isle sanctus
iion videt, sed credendo eam firmiter retinet. Ambu- conjunxerit animum Deo, ut ejus amicus appellare-
lat recto itinere, nec oberrantibus vestigiis alibi quam tur juvat nosse. Sicut enim Deus Pater unico Filio
debuit declinavii, quia qui eum ad ignotam terram non pepercit, sic jubenle Deo ut immolafetur ei fi-
miltebaf, ipse , inquam, qui roittebat, non dimitte- lius quem dederal illi, devoto is corde obtulit eum.
bat, nec eum ipse fefellit. Reddilur merces credenli, Sed quae sequunlur videamus; deleclat enim nos ad-
ad lerram pervenil, dilatatur, mulliplicalur, ex jpau- juvante Domino hujus historiae plenam vobis reddere
perc efficitur dives, ex ignobili potens, ditatur omni- nolionem. Postqunm relictis pueris ad locum sacriti-
bus bonis et iu illo implelur quod Dominusin Evan- , cii pater cum filio venit, aiam constittiit, ligna com-
gelio suis discipulis proraisit diceus : Si quis dimise- \D posuit, deponit humana paternae pielatis indicia, iti--
rit domumaut agrum aui parentes causa nominis mei, duitur sacerdolis devota constanlia, educit gladium
in hac vita centuplum accipiel el in futuro sceculovi- ut perimat filium. Quid vobis videiur, fraties? Nihil
lam consequelur miernam. Curoulatur adhuc hujus hic senlimus humanum : uno totum cognoscimus dU
fidei merces, et seni promitlitur filius. Adest ilii vhmm; sed et ille filius qui paulo ante ovem requi-
virtus cliaritatis quae omnia credit; audit, exultat, rebat, sub ingenti silentio lalia in se fieri sentiebat,
amplius diligit, suscipit filium de conjuge slerili, et ita patieris invenitur, tanquam jam ille esset, qui
quatii spe parieudi destitutam sterilitas aetasquejam sicut ovis ad immolandum ductus est; et tanquam
fecerat, atque in illo benediclionem omnium gentium agnus coram londenle se siue voce, sic noti aperuit
promissam firmissime tenet; sed adhuc eum charilas os siiuni. 0 ct tu, sancte Isaac, indica nobis sileutii
probal probatumque coromcndat et quemadmodum hujus lani grande secretum. Paulo ante nihil in te
uibil Deo pr,3eferal posterius monstrat. Voeat euin fieri sentiebas, et a patre arietem requirebas; nuiie
Doroinus de coslo dicens : Abraham, Abraham, ct ille aulem manibus ligaris, in aram imponeris, liguo
lanquam servus
* obediens, Ecce adsum, ait, et Do- . quodammodo suspenderis el modo taces? Taceo, in
PATROL. XLVTI. I 36
llpl SUPPLEMENTUMAD pPERA S. AUGUSTINL 115-2
qtiit. Dic quare, pbseprp noverimus. Vultis nosse, A '" pit ' Credovidere bona Dotniniin terra viventium.UI-
ait, quare friodp taceo ? Quia figuram illius gesto qui lima viftus charilatis restat qtiae omnia sustiriet, et
voliintaie poiiit animam suam, non necessitate. in miiiquam cadit. Haric ipsi caplti nostro Doinino Jesu
hoc tam grandi el mystico sacramento fidei et Ciiristo convenire uovimus, et ideo in tiltimo poni-
Abraham sanclus apparuit probatus, et filius in tur, qtiqniqmfinis legis est Christus. Quauta autero
praesenii est liberatus. Sj qua es anima quse cupis ipse pro riobis susfinuit puto charitatem veslram
sequi vestigia fidei palris nostri Abraham, exi de ignorare nori posse. Tairien exinde aliquid dicam, si
terra tua et cognatiorie tua : relinque populum tttiiii), tamen de tantb aliquid digne dicam. Prius illud quod
et dpmum patris tui, id" est Ddeliler fenuntia dia- Deus liomo, quod vferbumcafb factum est, quod
bolo, ppmpis eius et angelis ejus, et sequere viam multa bona fecit, el mala perpessus est, quod mor-
rectam quae te perducat ad terram in qua ditescas et tuos suscitavit, fet morluus' est; quod singhlari illa
emineas et efficiaris socius Abrahae. Sed cum ista palientia pertulit diabolicum lentatorem, discipulum
omhia ''.' si virtus
! : charilatis
ieceris,
•' H:tl! >:\'. ' ;K,quae oirinia: credit
I ^i--';" traditoreiii, quod ipsum Judam priusquam tradito-
est iu te,
'' adhuc 'l'!'..:::! te
i'--:;i lentabit !;('et probatum
,.;,. coronabit "-'' rem pertulit furem, et ante expenroenttim vinculo-
-i!i!i-( te,
expetit a le sacrificium dilecti tui. Quid a te expetit? rum, crucis, ac niortjs, labiis ejus dolosis non nega-
- J~:Abraham
Quod I ' ;' !;:. illi dictumi est:
.!': :::: I'.' Da
: roihi
'.' unigeiiilum
' - ' '.! B T vit osculum pacis. In ipsa
';•, :!<:,!)'!::.. :r) {«; aulein,.;.iu mbrle
,,- \T quanta
i(.,.,!i! sus-
.,.,
dilectum Uium. Tibi dicit sapientia, Da milii, fili, cor tinuit? Pertulil pdiorum flammas, ministras pessimi
tuum, ipse est dilecius unicus; quid mefuis offerre cordis limmas. Clamaverunt Judaei, Crucifiqe,Cruci-
cor tuuiri? Offer sacrificium contriiionem cordis Do- fige, et ut rei iiianerent Judaei, innocens ab eis cru-
mino Deo tuo, et dic cum propheia, Holocaustisnon cifixps est Fiiius Dei.; ad crucem ducitur, expalma-
deleclaberis. Sacrificium Deo spirilus coniribulalus, tur qui esl pajiria yictbriae, spmis coronaiur qui
cor contrilumet liumiliaium,Deus, non despicies.Nihil spipas peccaloruni nosirorum yenit confringere; li-
metuas tali sacrificio oblatb, et tibi acceplum erit, et gatur quisplyit compeditos ; ligno suspenditur qui
quod obluieris integrum pefmanebit. Aliamvirtutem erigii, elisos; aceio pbtatur fbns vita-, disciplina cae-
charilatis quae omnia siiperat placel nunc inspicere, diirir, salus vuirieraiuf, vita mofitur, occiditur ad
quam superius pjebi Israel et patribus nostris as- tefhoiis yitaia niorife,"ut in perpeluo a vita bccida-
signasse cognoscimus. Ejus nanique virlutis voxest tur raors. Quid hic'Judaei inhac niorte Christi?
in yersu illo prbplielico : In le speraverunt palres no- Exultaverunt quasi victores, et dum terrenuni et ca-
stri, speraverunt et liberasti eos. Et ipsi ex jEgypto ducuni regnuni timhferunt perdere, regem coeli et
(ugere jubentur, tefra eis lac el mel fluens promiiti- terrae •tt< nori
;;;: dubitaverunt
.'i i-i:;.;-t::•) occidere.
i-, .;. , .,-.Sed
: ... riec
. .. ' sicut
„-. . nu-
~.
>,
tur, per mare Rubruin transeiint, ad heremuni ve- C tayerunt, viclores fexsliterunt. Si fenim vicefiint,
niunt, ducebat eos spes eharjiatis tit discerenl Deum' regnum quomodoperdi^efunt? Qubinodo nunc usque
amare eraiis. Reddituf his merces fidei; non enim servi remat)seruhi?'lsta naroque causa est qua Cliri-
pptest non reddere qui se dignatur facere debito- stus ab eis occisus est. Dixerunt naroque apud se
rem.-Post ,li<?remiim mella e petra fluxerunt; panem prineipes Judaeofuro, rit evangelista naifai: Videlis,
cqeli manducavertint; non sunt privaii a desiderio inquiunt, quia tolus rimndusposl eum dbiil; si dimise-
SUOqnod sperayerunt, ierram eiiam promissioriisac- rimus eum vivere, vehienlRomaniet lolleninobisel lo-
ceperunt. Exurgat anima quae hujus charitatis vir- cum el regnum; et Christum occiderunt, el locura et
tute comprehensa est: effugiat ex ^Egypto, id fest regnurii perdiderunl.' Quid vohis profuit, o insani Ju-
ex hujus saecuji desiderio, pergat ad mare Rubruni, daei,quod laulum scelus commisistis? Numquidquia
scilicet Christi baptismuin; ideo rubrum quia Chfi- Chrisio Domirio, ut decuit, servire nolutstis, facti
sti sanguine purgaium . Persequantur hostes, peccaia estis mati sefvi' bbnbrmri sefvorum Cliristi ? Pfer
scilicet cum suo auetore diabolo, tanquam ex Mgy- ipsbs cbnterit conturiiaciainvestram, per ipsos dissi-
pto cuin stio rege Pharaon.e saeviant, sequantur fu- pat (Tonsilia vestra, per ipsos tribuit scelferain ca-
gientes, q.uid metuis? Usque ad aquani scevient; in- pita vestra. Ipse attietn Dominus quem vos intere-
gredieris tu, ingredientur et illi postte, sed aqua D I mistis non vbs sefvos, sed liberos esse cupiebat
retro conversa illis erit in perniciem, iibi proficiet quando dicebal: Si vbsFilius liberaverit, luncvereli-
ad saliitem. ^llos pbruet, te aliluet.illos damnabit, beri eriiis; vos aritem Deiim et liomiuum regem, et
te4iberab,i,t. JPosthoc suscipies mel de peira quo fa- ipsani verani libfertatemnon solum repudiaslis, ve-
memet si.timtuam saties; Peira enfrn efat Christus, rurti etiam' negare cupientes claraastis: Non liabemut
ex cuiu.s prseceptis tanquam fexfonlibus dulcedinls regem, nisi Ccesaretri.Sed ne iu boc qnidem gibfie-
S.atieris,gustabis etiam panem, illuiri scilicet qui di- mirii qiiod Clirisium bccidistis, actuni est de vobis
cit: Ego sum panis vivus qut de ccelqdescendi.Gusla- potius'et riescitis. Auditfe jpsiim Dominumdieehtem
bis ei videbis quoniam suavis est Domirius, et si in per pfopheiahi: Ego dbrmiviei sbmnuinccepi,somnuni
te erainet virlus charilatis qnae omnia sperat, per hfe- appeilaiis riibftfeuVa vobis illatam. Cacteruin quaiis
remuin necesse est te transire, id est nlaris hbq! niOrs potuit esse tfidiiana, maxime illius qui pei
mundo lanquam no.nutens, e.t in hac vita peregririhmi eumdem proplieiam alio lbco dicit : Numquid qui
le noveris esse, si terram promissioriis cuplsiri- dermtihon adjicieiut resurgal? Ego, inquit, dormivl,
trare;fia3C lerra esl de qua pfbpheta cantat et di- egb qui potestatein babeo poneridi animam meam
1153 HOMILIAIN DOMINICAII ADVE^TUS. 1154
ego dormivi, non quia ssevistis, non quia insanistis ; A, tatem et' ad yitam yenire, a yja npji er,rare. Videp,,
ego implevi quod volui, vos in scelere remansjstis. ' inquis, viam et ciroio amjiulare; sed. amara est : Ar-
Quis exigit tanla de Deo noslro, fratres, pro nostra cla enim via et qngiista est qum ducit ad vitam; Chri-
rederoptibne et salute, nisi charitas quae nunqiiaih stus Iransivit, et adhuc aspera est? Transierunt se-
cadit? 0 charitasquaemagnas vires habes, el deccelo nes, transierunt juvenes, transierunt
puellae qug?
Deum deposnisti; o cara sanitas, o sancta et vera viam
quam times et (iorres iritam tibi fecerunt. Ani -
cliaritas quaetanta es in terris, quanta eris in coelis! bula
ergo viam securus : arabula, quid enim metuis
Quaetantum potes in hac pugna mortalitatis adhuc in hac via ? Mortem? et mprtem times
qui ad vitam
sollicita, quanlum poleris iri illa perfecta pace se- curfis? Bonus es; bene in hac vita curris. Mors tibi
cura ? Evigila itaque omnis aniraa christiana, et si janua est
quae te repraesentat npn quae auferat vi-
in te eminel virlus charitaiis quae omnia susli- tam. Ambula
ergo viam, imp ipse qui propter te
net, Domini tui imitare vesiigia. Chrislus enim, ait facttis est via, ipse le ducat per se
ipsnm ; ipse est
apostolus Petrus, pro vobis passus est relinquens vobis enim via, veritas et vita. Dic ergo ° r lu, oi anima fidelis
;: -. ,( -t; ; '• : !• ,";
exemplumut sequaminivesiigiaejus: et si ille proptef et pia, dic secura, dic et cum proplieta yeraciter ex-
te de ccelesti sede ad terrena descendit, tu prbpierte clama : Dedttc me, Uomine, in viaiua, el ambulabo in
lerrena fuge, appete coelestia. Si dulcis est mundus, B venlate
; . "i, , : tua: lunc
lt:l.i ad
i te
I secnrns
: 11. perveuiam,
11;..': il' .-. si
<. nsque
:i ^' '
dulcior esj Chrislus; si amarus est mundus, pfb le in finem tuam gratiam non deseram. Haec, fratres di-
'!• ;•
omnia sustinuit Chfistus. Via tibi factus est ipsfe lectissimi, quae a Domino'.'?' It: >',•:.'. :.l|f,l!^.-FI-I.- .''' ' ''
lpsius chariians dicla sunt
salvator, surge, arobula, habes quo; noli pigrescefe; sanctilati vestrae, iia iiaerearit sensihus et cordibus
sed forte quaeris quo? Vides eriim vianv et quaeris vestris. ut eadem ipsa charitas fructum in vobis ope-
quo ducathaec ipsa via? Ad veriiatem et ad vitam. ns ilnvemal,
.' !. I.: r >' . .f,",: H....H<:! t, >:':.: r-
non folia laudis.
Si amas veritaiem, si amas vitam, et cupis ad vefi-

OPUSCULUM TERTIUM
SIVE
HOMILIA IN DOMINICA II ADVENTUS.
Ecce ex qua Tribu nasciturus esset Chrislus ex missum. qui non ante mortem Dayid, sed post mor-
'
lecfione evangelica docemur. Ex David aufem stirpe " tem ejus prsenuntialus fueril suscitandus, qui aedifi-
secundum carnem fuiurum esse, ita praenuntiatuni caret domum Doniiiii non de parietibus mauufaclis,
est in psalmis : Juravil Dominus Daviclin verilale, et ' sed de lapidibus viyis et pretiosis, id est sanctis et
non frustrabilur eum, de fruclu venlris lui ponam super fidelibus, nam et i||ud qiio^dsiibjecit: fidelis erit do-
sedemluam. Et rursuin : Scmef juravi in sanclo meo nius ejus, et regnum ejus usque in sempiternum co-
si David menliar, semenejus in miernum manehit et ram me, attendat et aspiciat quisquam non de Sa-
thronum ejus sicut sol in conspectu mep, et sicut luna lomone esse praenuntiatum; Salomonis naroque do-
perfeciain mternum, el lesiis in cmlofidelis. Et iteni in mum fuisse plenam mulieribus alienigenis colenlibus
libro Paralipomenon : Et facium est verbum Domini idola, et ipse ab eis rex idololatriae seductus, atque
ad Nalhan prophelam dicens: Vade el dic servo tneo dejectus, qui dum bonus fuisset in initio, malum exi
Dqvid: Hmc dicit Dpminus: Annunlio tibi quod mdifi- tum habuit. Ergo quis est iste cujus domus est fide-
calurus est domum sibi Dominus ; cumque impleveris lis in perpetuiim, elqui post mortem David promit-
dies tuos ut vadas ad patres luos, suscitabo semen tebatur suscilandus? Ille est utique de quo ipse Da-
luum poslte,quod eril de filiis luis, elstabiliam re- vid in psalmb octuagesimo oclavo aestuans et pro-
gnumejus. Ipse mdificabii inihi domum, et firmabo so- clamans dicit: Tu vero disiulisliChristum tuum. Non
iium ejus usque in mternum. Ego ero illi in patrem, el'.D est ergo Salomon, sed nec iste David, sed dilalattis est
ij-.seeril mihi in filium, et misericordiam meam non Clnistus. Ecceapparuit certcpromissionespraedictas
auferamab eo, sicutabstuli ab eo quianle te fuil; et non in Salomone, sed in ChrisioDominonostro, qui es
slaluem eum in domo mea, el in regno meo usgue in Dayidgenereortiisesi,fuissecomp!etas,dequoperIlie-
sempiternum, et thronum meum firmissimumin perpe- remiam ipse pominusdicil: Eccediesveniunt,elsuscila-
luurit. Haecomnia qui in Salomoije putat fuisse im- bo Davidgermenjustum,elregnabitrex,el sapiens eril; et
pleta, multuni errare videtur; nam qnaliter in Salo- facietjudiciiimcljusliliam super lerram. Indiebus illis
mone iiilelligendiim esl quod dictuni est: Postquam salvabitur<Juda,et Israelhabilabilconfidenter,elhoc est
dormieris cum palribus luis, suscitabo semen luum nomenquod vocabunt eum, Dominusjuslus noster. Et
ppst le, quod erit de filiis tuis, et stabiliam regnuni Isaias de Ctuisto qnia ex semiue David nattts est
ejus? Nuriquid de illo Saloraone creditur proplieia- secunduni carnem sic in consequeniibus prophetiae
trim? Minime; 'fle enim yivente patre suo coepit suaedicit : Iti die illa radix Jesse qui stal in signum
regnare; iiam hic diciuir : quia cum impleti fuerint pbpulorum, ipsum genles deprecabuntur, el erit sepul-
dies tiii et dormiefis^ cum palribus luis, suscitabo crum ejus gloriosum. In signum populorum stat radix
semen tuum', ei quo inielligittir alium fuisse pro- Jesse, quoniam Christus signaculnm crucis exprimii
 4*5S SUPPLfcMENTUMAD OPERA S. AUGUStlNL H3t?
in frontibus eofum. Ipsum gentes deprecabuntur, A aceubat, permixti scilicot subdoli cuin peccaloribus,
quod jam obiutiim cernitur fuisse completum, Sepul- ibi vel etiam vitulus ex circumcisione, leo ex saeculi
crum autero ejus in tantum est glofiosuih, ul ex- polestate, oves de populari ordine simul commoran-
cepio quPd rcdempti per mortem ejus gloriam exhi- tur, quia in lide commuiiis est coramixtio omniuin.
bemus, eiiam locus ipse coruscans miraculis gloriae Puer aulem parvulus minans eos ille est utique
sua;, ob eam causam ad se omneni contrahit mun- qui se humiliavit pro nobis in parvulis. Bos au-
dum. Hic locus in hebraeo habet: Et erii requies ejus te.m et leo simul comedenl paleas, quia prineipes cum
glofiosa, utique quia moriens caro ejus non vidit subjectis plebibus comniunem habent docirinaiii. De-
corniptionem, secundum seiitentiam psalmi, quia leetalur quoque infans ab ubere super foramine as-
non esl derelicla anima ejus in inferno, nec datum est pidis, dum gentes quae solebant venena praedicare
sanctum ejus videre corruptionem. lste est qui per aliquando conversae etiam parvuli Christi fidem de-
Natlian ex semine David promiltitur, qui etiara el lectanlur audire; caverna eniro reguli corda sunt ia-
,per Isaiam prophetam ita pramuriiiatur : Egredielur fidelium, in quibus ille serpens tortus requiescebat,.
virgade radice Jesse, et flos de radice ejus ascendet. quem , ablactatus conipreliensuin exinde sajJtivum
Hsec virga de radice Jesse virgo Maria est, de radice traxit, ut in monte sancto ejus, quod esl Ecclesia,
David exorta, qu;e geuuit florem Dominum salvato- B non.noceret. Jam vero quia ore prophelico de Mohab
rem, de quo etiam seqnitur : El requiescet super eum nascenli Chrislo perhibealur lestimonium , idem
Spirilus Domini, spiritus sapienlimet tnlelleclus, spiri- Isaias tesiatur, poriam enim, inquit, super his qui
lus consilii et fortituclinis, spiritus scienlim et pielalis, fugerini de Mohab teonem, el reliquus lerrm : emitte
et replebit eutn spiritus timorisDominiMeo aulem tanta agnum, Domine, dominatorem terrm, de petra deserli
donaSpirilussupereumpraedicantur,quiaiii eonon ad ad monlem filim Sion. De hacenim gente Mohabita-
mensurara babitat Spiritussicutinnobis, sed totainest rum egressus est agnus immaculalus qui tollit pcc-
pleniludo divinitalis, et gratiarum. lste est qui non cati mundi, qui dominatur in orbe terrarum. Petra
secundumvisionemoculorum, et auditum aurium judi- autem deserti Ruih significat quae destitula morte
cal, sed est justitia cingulum lumboruni ejus el fides mariii de Booz genuitObed, etObed Jesse, etde Jesse
dnctorium renum ejus; in cujns ecclesia habital lu- David,etdeDavidicastirpenatus eslChrislus.Montem
pus cuin agno; ille utique qui solebat ab eo rapere aulem filiaeSion aul bistorialiier ipsanf urbeni Hie-
praedain, etdum ad eam converlitur cum innocenli- rosolymam dicit, aul juxia tropologiara Ecclesiara in
bus coromoratur; in cujus ovili pardus cura hacdo SDecula, id est in virtutum sublimitaie collocataro.

OPUSCULUM QUARTUM,
SIVE

SERMO IN CIRGUMCISIONE DOMINI.

Incarnationis divinaemysterium, nostraequerecorda- C magnitudinedubilare; imo illa omnia quacde liumili-

tionis cgregium sacramentum ob hoc a nobis annua tate alque biimanitale DominiSalvaloris audivimus, ve-
revoliitionecelebralur el colitur, ut tanti commemo- raessesinealiqualisesitationecredamus. Etideomagis
ralio beneficii quod nobis indignis fuerit impensum gratias agamus, fratres, qui cum merereraur poenam
oslendat, et quid tanlae gloriae debeamus admoneat. percepimus graliam,qua graliafactumesi iildum mors
Proinde, fratres, quanliim audivimus Dominum Jesum debetur perditis, vita gratis donaretur indignis. Altis-
Christum pro nobis miserieorditer bumiiiatum, tanto simi namque Salvaloris humilitas non ipsi aliquod
magis agnoscamus ineffabiliter gloriosum, in quO intulit delrimentum, sed iricremeniuni nobis contulit
namque suam circa nos insuperabilem charitalero Dei roagnum, nec excelsuiri dejecit, sed dejectos erexit;
unigenitus evidenler ostendit, in quo pro nobis humi- ulenim plenum DeiFilius operaretur redemptionis no-
litaiem verae carnis, veraequeroortis, non coactus ne- strae negotiuro, non solum dignatus esi Creator totius
cessltate sed bonitalemiseratus assumpsit. Quid enim carnis de carne Virginissecundum verilatem cartiis na-
boni feceramus, fralres, ut tanlum nobis beneficium luraliter nasci, et Detts lactor homhiis homo verus
praeslaretur? Qu:e nostra bona merita fuerunt ut uni- ex hohiine fieri, quirietiam pannis itivolviin angustis-
genilus Dei homo (ieri dignarelur, ut Altissimus im- simo piaesepio, humanis manibus bajulari. 0 clemen-
molarelur, ul iiideficiens Angeloruni panis foemineis D lissiuiiDei gloriosa benignitas, o altissimi Dei cxcelsa
uberibus lactarelur, ut saeculorum rex contumeliis huinilitas! llle a matre nutriebatur infantulus, qui
afficerelur, ut vila seterna mori patieniissime digtia- mairem sibi creavit immensus; ipse a pareulibus in
reiur? Altende igiiur, homo.lantaebenigniiatisdigna- suum templum puer parvulus porlabatur, qui Deus
lioiiem, ut graliarum persolvas huniiliter actioiiero. inagnus in eodera templo a samctis hominibus roga-
Scito aulem te nou lioiiorificeiitiain, sed conlutneliani balur; et idem pro se sacrificium praecepit offerri,
divince gratiab reddere si coeperis de tanti beneficii qui sine peccato pro iiPstris venerat impietatibus ini-
5157 SERMO 1N CIRCUMCISIONEDOMINI, 1158
mpiari. Considera igitur, homo, quid debeas excelso>A /. tentissimum Creatorem; in Novo ejusdem carnis,
Creatori ttio, humiliato Redemplori tuo. Yerumta- atque animae clementissimum susceptoretn, ac si
inen, carissimi, hoc semper christianae fidei teneres primo carnis animaeque factorero, poslinodum vero
cousuevit integritas, ut si quid a Christo secundumi carnis animaequesalvatorem. HaecManichaeusaudiat,
canonicam Evangelistarum narrationem faclutn legi- conferat, agnoscal, et credat, credensque ad Eccle-
JIIHS,vel audimus, historiara priroum veram esse sine) siam catholicam redeat, ,in qua beneficium verae
dubilatione credamus, deinde in hislorica veritates salutis inveniat. Per haec autem quae Dominus gessit
spiritualem quoque intelligentiaro requiramus. Cumi in corpore constitutus non solum ulriusque Testa-
cnim divinaetextus historiae verus esse creditur, Ma- menti dignalus est concordiam demonstrare, verum
nichaeus in sua severitate confundilur, qui dum ini etiam christianorum mores salubriter voluit infor-
Christo DeiFilio veritatemnon credit camis, scriplu- mare, ul quod in illo pro nostra salule gestum cor-
ris sanctis et veteribus et novis crimeii nilitur im- , poraliler inluemur, nos quoque spiritualiter imite-
ponere falsitatis. Nam cum Veteris Testamenti deifi- , mur. Ideo nam parvulus in terra natus est Christus,
cam niiser execratur historiara, in Novo Teslampnto> ut humilitatem disceret chrislianus; ob lioc etiam pa-
ipse sibi denegat utique medicinam. Non vult enimi renlibus camis suaesubditus erat, ut honorificenliam
credere humanam carnem a Deo plasmatam, nequei B j semper patri et matri omnis chrislianus exhibeat.
circumcisionem carnis imperatam a Deo nostro san- Jdeo autem Christus vilibus involutus est pannis, ut
ctis palribus, iiec victimam de carnibus animaliumi «hrislianus non declaretur vestibus preliosis; pro-
Deo vivo ct vero priscis temporibus immolalam, nee: pterea vero Christus in terra pauper voluit apparere,
sabbalum ex Dei praecepto ac voluntate servatum. ut divites christiani discerenl lerrenas divitias non
nec Domino templum, Deo jubente, fabricalum ; ita- amare, sed eleemosynaspauperibus erogaudo possent
que dum in Scsipturis satictis non discernit tera- suas divilias in coelo servare. Per cifcumcisionein
porum qualitatem, spernit et despicit Dominicae i vero quam Dei Filius in carne suscepit, noslri cordis
Incarnalionis saluberrimam veritatem. Quapro- circumcisionem in spiritu praemonstravit, quam cir-
pter ut Manichaeus evidentissima ratione vinca- cumcisionem nobis sermo legalis indicit, dicente
lur, et victus ulinam convertalur, ex hodierna1 Moyse : Circumcidite prmputium cordis vestri, et cir-
evangelica lectione veritatem Testamenli Veleris de- cumcidiminiDomino Deo veslro. Cui praecepto con-
fendamus, ut ex hoe et Vcferis et Novi Deum unum1 cordat beatus Paulus apostolus dicens : iVon entin
manifestissiinecomprobemus. Ecce sancto evangelista' qui in manifesto Judceus, nequerqum in manifeslo in
narranle cognovimusChristum Dei Filium verum ho- carne circumcisio,sed qui in abscondiloJudmus, et cir-
niinem nalum , Christum Dei Filium veraciter cir- C cumcisio cordis in spiritu, non lillera, cujus laus non
cumcisum, pro Christo Dei Filio sacrificium de car- ex hominibus, sed ex Deo est. Proinde circumcisio-
nibus secundum morem tunc divinae institutionis nem in corpore habuit Christus, ul spiritualiter in
oblalum, sive aulem circumcisio camis, sive carna- corde habeat chrjslianus, ob hoc namque ille qui
lium sacrificiorum regula, in Veteri Teslamento co- nullum habere potuit omnino peccalum deposuit prae-
gnoscitur instituta. Cur igiiur, dilectissirai, non cre- putiutn carnis, ut nos abjiciamus desideria pravilalis.
datur juslissirae in Veteri Testamento, quoniam Dei Christus igitur manibus est portalus ad templum,
manibus plasmatus est homo, quando in Novo Tes- ut christianus bonis operibns conscendat in coelum.
lamento ut non in aeternum periret homo ipse uni- Sacrificium pro se offerre volnit Chrislus ut ad altare
genitus Dei pro nobis faclus est verus homo? Cur Domini se offerat chrislianus ; maxime autem bene
non credatur Deus etiam circumcisionem carnis ad vivendo seipsum Deo offerre feslinet, et mundum
aliquid significandum congruo lempore jussisse fieri, sacrificiuro se divinis obtutibus curet exhibere; in
cum earo Dei Filius in suo corpore fecerit celebrari? ipso enim pro Chrislo oblalo sacrificio, quoddam
Cur autem nOn sibi Deus noster praeterito tempore spirituale sacrificium nobis agnoscirous indicari.
populum Judaeorum typicas jussisset victimas camis Par, inquit, turlurum el duos pullos columbarum. In
offerre, quando ipse Deus unigenitus ex Judaeistem- B D hocgenere avium, dilectissimi fralres, magnum nobis
poraliler natus seipsum pro nosiris peccatis secun- commendatur catbolicae fidei sacramentum; in co-
dum carnera dignatus est immolare? Altendat igitur lumba enim charitas aguoscitur, et in turture castilas
Manichseusutriusque leslamenli manilfestissimam, et invenitur. Turtur namque servat intemerataro uni viro
concordissimam veriiatem, et conversus stiam abji- fidem, columba vero aliarum cohabitantium non de-
ciat vanitatem. Videat in Veteri' Tesiamenlo signifi- serit unitatem. Christianns igitur tunc vere spiritalis
calionem futurorum, in Novo revelalionem praeteri- turtur efficitur si veram trinitatis fidem firma credu-
torum; Chrislam autem Detiro amborum Testamen- lilale conservet, et hsereticae pravilatis sensum tan-
lorum, in Veteri Testamento quod exbibiturus fuerat quam fornicationis inquinamenta repudiet. Tunc vero
promiltenlem, in Novoquod promiseratexhibentem; erit columba si longanimiter usque in finem in ca-
uec in promissione mendacem, nec in donatione tholiea societate permaneat, et contra tenlationis
fallacem, sed ubique bonum, ubique jtistum, ubique scandala immobili firmitale consistat, ut nec liaere
sanctum, ubique potentem, ubique clementem. Iu tica fornicatio corrumpat in corde fidei castitatem,
Veteri Testamenlo carnis, ofqtte humameanimaepo- nec amara dissensio ecclesiastieae charilatis dissipei
 1139 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGIJSTINI. 1140
unitatem; haec enirii cailiolica Ecclesia est, quae fi- A tuiri, ubi unus Dfeus;uria Tfihitas colitur, nec Pater
dem uni Deo tanquam legitimo viro reservat, et niajof Filio est,' riec Patffe mihbr, secundum divini-
congregatioiiem multoruui ih cliafifate miiltiplicat. Jn taterii', Filius praediceiiif, hec ab eis discefnituf sub-
hac turturfeet ebluiriba; dilectissimi fratres; sbllicite siaiitia saricti Spifitiisj qiii cum Patffe et Filio natu-
permanete, lianc charitatem vobis oriinibus cusiodite faiitef iinus festDeiis. Una est eiiiiu Tfinitatis" sanctae
iit eam iifec arianus vifelet; nee donatista cOnculcet, bbteriila,: quia iri tribtts pefsohis itiia riianet natura-
nfecmanichaeus cpinquinet: hi eriim, velut accipitres lis substarilia; una est feiiirnpotestas, quia uiia ma-
mali unitaiein columbae cupiuiit dissipare, et casii- jestasi uria Cffeaiofis*dominatio, b]uiauna treaturae
tatem turturis desiderant violare. Nalu uiariichaius cbnditib; quidquid ehlrii Paffefcfeavit; pfer Filium
iii Cliristo veram non credit carnera; ariauus veTam fabficavii, et iri Spifitii sahcfb fifiriavil, Filius autem
in eo minuit divinitatem, donatista vero dissipatca- iiiitus est de gigrierile, Spifiiiis sanctus procedit de
tholici cOrporis unitatem. Manichaeussacrahierittim peririariehte; riec tariifenriaiceridb Filius divisit Pa-
iion Videt Rederaploris, ariahus magnitudiriem iiPn trfein, riec Spiritiis pfofeederidb minuit Deuni, quia
cogitat Salvaloris; donatisla vero, lanquaiii lupus ra- nec ariget haereticlociihi iiasceriilbFilius non est mi-
pa.v; boni non dubital gregehi dissipare pastofis. 111 riofaius,necSpirilussariciuspfocedehdoeslseparaliis,
ergo, sicut dixi, lanquain accipitres mali miseros et ]J iii sfeeriiii]'beaia iila Tririiias' inaiiet, quia ibi sub-
variitatis cupidos, aut veritatis ignaros occidere Cii- siaritiaiiffif uiiitas pfefhiaiiet; et (jubriiarii nihil fest
pieiites,persequenlurcoIumba3cl)arilalem,exeeranlur in Trifiiiatis divifaitate creaiurri, propterea ibi nihil
Jurluris casliiatem; et quos possuni aut ore devorant, est titique sejiafatuih: tlabc, dilectissiriii fratfes, fi-
aut ungiiibus lacerant, id est aut sermonibiis depra- dfelitferienfete, iii liis jugiter permariete. HaeCsit iu
vant; aut persecuiionibus cruciant. Vos ergo, dilec- corde cPgitaiib, iiaecin bfe cbrifessid. Tenete fidem
? tissimi fralres, in fide custodite catholicam verila-
qiiaiii accfepistis in iibiiiiiie Tfinilatis, servate uniia-
leuij in charitate servate catliolicam pacero; ille enim teni spifitiis iri vinculo pacis, ul tiifiures et columbae
gratum Deo offert sacrificium qui charitalem fraler- spiriiualiter iri domo Dei seropef esse possiiis.
iiairi et verum calholicte *fidei servavcrit sacramen-

SMCTI AU6USTIII

SERMONES QtJAf tFOti

1
NUNC PfllMUM AB iLLtisfRISSiMO CARbiNALi MAIOEDJTi.

(Spicileg.Kotn.tom. VIII.)'

ln sequentes sermones

MONITUM EDiTOWS,

ipiit riiiiltumque esi, ex qiti iriedilos priscorum Ecclesice putfuth serriiones; laiinos el grmcos, linguis etiam
syriaca el arabica scriptos, sed de grmco fonte smpe manahles, cOlligere co&pi,Igilur el inremea ,Scripto.rum
veterum co.llectipne,,,et in Aucloribus.clqssicisf et in hgc eliqm Spicilegio, ..nqtinuUos.pro natq et quasi
gustus gfaiia vulgdvi; vetuti eliaih nuric ih hujus vblumihiscaice quatuor mihi collocdreplqceimagni Augusiini
sefmohes;qhbS e perveiuslis meriibrariis;heque ex uno qudhdoque sed ix pluiibus repeliiis exerhplaribus, dnle
quinquehnium delibavL;quosqite.adhucanecdotos reor, posl HbbileSMahrinorum labbres, el post vindobonensia,
florentina,casinensiqRommetParisiisedita,addiiqmenta^ ..... .,,.,
Priritus de Peiro jussu bomihi super mqre ambulante, tetiimpiiium habel a Pomdio illo, tjui fermequadfdginla
annis ctim divb Augusiihbvixit, ejusque viiatriet scriplofiim ihdiculum cbnciiihdvii.ls quippeinlet divisertriones
memorat hunccuiii hujusmodi tilutb: De eyangelica lectibrie, ubi Doftiinojubenie Peirus super mare ambulavil.
Bis egp Possidii verbis, lum etiam anliquissimi codicis auctorilate freius, hunc genuinum esse Augustini sermo-
nem prorsus non dubiio.
De utilitdte jejuriii r.onciOnaiumfuisse Aiigusiiniimtesiaiuf Pbssidius;quod muiibties ab Ulo fdcturii fitisse,
ieriurh esi, tecufferilibus dnriis. Ex liis serriibnibusunus exstal iri editibne maurinuT. VI; p. 615. Alter hic
noster credendus est, quem secundo locoponimus in sex priscis codicibuscomperlum, cujus est lilulus Quanlum
valeat jejunium.
Ji41 SERM. IN LOCUMS. MATTILEI EVANG. ET DE JEJUNIO. 1142
Terfius,Denuptiis in ChanaGaiilem,servalusestin anliquissimocodice,cujusprimampaginamjatndiu altrilamet
evanescenlem,chemicis adjumentis qnanlum licuit inslduravi, multoqne labore ac patientia legi; non ita la-
thenul sine aliquol lacuriissit, quas expleri aitquandopossevix pulo. Comparavi quidem hunc sermonemcum
Auguslinitraclalibusoctavoel nono in Joannem, ubi ideni argumentumevolvitur; re lamenvera nosler hic tolus
diversusest. Item Beda in commenlarioad Pauli Epislotam priqrent ad Timoth. cap. iy, quein ex Augusliiii, ut
scimus,opetibusconsarcinavit, haud sermonemnpslrum, sed iilos ih Joh. prm oculishabuit. Nihilo iamen minus,
quisquisbeati Augustini'siyluni;prmseftimiri serihonibus,parumper callel, Itunctjuemin manibushabemustracta-
tum, sine dubiointer sincerosreponet. Prmlerquamquod ilta qum statim sub inilioadversus Manichmbsdicuntur,
quis non ab ore Augustiniprocedereagnoscil? ....,,,,'...-,. , ...
Qudrtus denidue seririo, cui iiiulus De missa cotidiaria, nomen item Augusiihigertt in pervelusloexemplari;
dictumqueappdrel, dum adhuc ethnici judmique inter chfisiianos versdrentur. Neque res igitur, neque mlds,
nequeipse, ni fqllor, stylus obslanl, qUpminusauctoris, quem sermo prm se fert in titulo, fwtum esse credatnus.
Nam nec cunclosAuguslini traclalus indiculp suo comprehendissePossidium, exploralumesl. Cmterumhiatus
aliquol, obscurasquediit dubias iectioriesin hoc prcesertim qc superiore sermone, nemo qumsomtretur .; codicis
enim origirialis,dunl editibnem riioliebar, prmsentemfacultatem noii hdbui; cui deincepsihcbmmodo,ul spero,
medebor.., .
Hmc iqntum tn prmsenti; iatius pqsteq rem hanc et alias expositurus, et gralias eliam illis acturussiqui me in
his laboribusdc vesltgaliohibusfdvoresuo adjuveruhl, vel adjuluri sunl.

SERMO PRIMUS. X quit, limere; ego siiiri. Magiia fit eis corisolatib, Do-
De evangelioubi beatus Petrus in mari tempestalem mioi persouaeinlerpretalib. Domiiie,clamanf; securi
suslinuil in ndvi:Malth. xiv, 22 seqq. sumus, si tu es: non tiiriemus, si tii es. Et Pfetfus
ait: Possum facere qttod facis, si lu es; sed proba
Nutritbs birundo pttllos suos cum yolandi arti dis-
niihi vere si tu es; et jube me veiiire supef aquas,
pohit, paululum quiderii iri aere diniillit, qiiibus si tu es.
tamen ipsa viciria fesi, rie fbfte decidant trepidando, Domitie,ad te dixi: sirie ie riori pfoesuirisi;
si jubes, dixi; sed si juvaveris, qubd dixi. Si hbn
adhuc ihfirmi vblahdb. Iia et salvaipr noster Jesus
Cbrislui discipiiios subs quasi teriefos pullos de rii- juvas, noli jubere; sed si juvas, digriare jtibere, ot
dulis quietis feriiisitmariiiis lluctibus aidpfobaiidos. jube me ad te venire sriper aquas.' Et Doiriinuse con-
tra : Veni ad ntfe,si praesiiriiisde mfe.LaetiisDominus
At ubi cbepitpinrias devoiibniseorum marina prbeella
favens, fexpectanspiscatoremsut«ii,
turbare, et venlosa tembeslas dissipare, ipse potehs viiltuquejucundo
est sequi navigio qui imperat venlo. Fecit sibi po- confessoretn suum, praesuthtorem' suum, ducem
suum, magnttm comiteih stitim, el primum Carbun-
tentfissiriiammonopedani(a), singularfemquadngam,
riiirahdani suis vestigiis plaieani curiipbrieris, hbn culum, lapidem prclidsiim, hon iongeexpectans sed
riiarmbfibusornatant sed fluctibus pictam, non saxis prope propter pietateni:
sed plahtis. Non longe recedit, qui pie praeraisil. B Petro itaque mare subripit ifepidanti. Sensit iriare
Ambuiabaritsoli et non soii, ieroptandi, probaridi, in Petro fidem deficere, et coepit iriajore undartitii
visitandi. inve/iit bccasionein quasi subtilis fur ef- lirigua latrare. Solvitur qubd efat iirriiatum, quia
ifaclor, qui excilai terapestatem, qui nori aimat frah- fidei solutum est firmamenlum. Ve!ut cera sole ca*-
quiliilaiem ; et quasi absente magistro discipulos lente soluta, sic cbepit unda laxari moilila. Sensit
teniplat, venios indat, excitat mafe, et sequeniem petram pelagi Pelrus vacillare (d) jam debilem flues-
hoii videt gubernatorerii. Fit servis aiiseriifedoroino centem : et depfessis vesiigiis atque palpitantibus
argutatum (b) sinecausa haufragium, seil tehetur pie- membfis, cxtensis palmis, exclaimatfetdicit: Adjuva
taie navigiuiri. illi iiiterea manus fextehdunt, lacri- nife, Doiiiirie,et ritiserere riifei.Sfempfermihi limbr
mal fundjint, vela deponunt, striderit funes et re- est sirie ie, et iri riavicuti et super unda praesumsi
stes, ut Petrus solvatuf et diabblhs alligetuf. Ubi venire ad ie. Quafe tollaira le? Adjuvame, ad navem
exciariiant, inquit, Domine salvkbr es rioster? Prae- fevoci, ascende riiecuiii; veniatn teciim. Ille Domi-
misisti rios, et dimisisti ribs. Ecce naiifragator, ribi nus virtuiuin nobiscum, soscepibf noster Deus Jacob,
es tu potenlissime gubernafor? Ecce lempeslas, ubi Peirum allevavit,' (irmavit, ambulare intrepiduin
es pielas? Ecce mare latrat. utji es lu agnus Deiqni fecit, trfepidarilfes discipulos feffecit, cbmpescuit pro-
lulisti peccala inundi ? C cellam, guberriavit haviculani. Ipsam suarii spbhsaui,
Continuo advenit Domihus, cum pifetate subfidens riosiram matrero, franquillet Ecclesiairi ; et mter
ad teneros pullbs. Veriiisturbanlibus dissipatis, ve- isiairi tempestaiem ipsuiri habfeamussemper gufier-
nii potenler, appeliat clemeritef, subs qubqrie feficit natofem, queni Petrus habriltdeferisbfem! Amfen.
sapientef. Vident ei lurbariiur, qui rion vidfendbtur- ' * .
SERMOII.
babanliif. 0 iheriarrabilia, fratrfesfhei! Ubiqiifeirie- valeat jejuniuht.
aiii de aut de' miractilo. Sed fuiit Quanlum
tiis, peficulo, (c)
illis timbfem qui mitigavit tempestaiem. NbJife, in- Mbysesquadraginta diebus ei qu&dragirifalioctibus
Sic autem nisi mavis agitatum, aut quidlibet aliud.
(a) Adribteritvricabuluhi lexicographi.voc. (c) Nempe abslulit.
dicilur ob velocitatem. Confer Cangium Mono-
vedce. (d) Cod., volitare.
(b) Ita videbalur in cod. Intellige aulem subsiliens;
1143 SUPPLEMENTUMAD OPERA S. AUGUSTINI. 1144
in efemo jejun.avil, ut legem Domini mererefur ac- A lofo anno nobis viximus, sallem paucis diebus Deo
cipere. Impelraverunt jejuuia quod venler saturus vivere valeamus, adjuvanle nos ipso qui cum Patre
desperabat. Denique videte, fratres carissimi, quid et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum.
sit inter jejunium et saturitatem, inler ventrem va- Amen.
SERMO III.
cuum et pulmonem epulis sesluantem. Moyses,quia
jejtinavit, Dominum vidit; et populus quia comedit De evangelioubi DOminusde aqua vinum fecii.
et bibit, idola fabricatus est. Quid de Moyse loquor, Joan. cap. n.
el de israelilica mullitudine? Ipse pnnceps generis Nuptise, in quibus Christus et muueralor el c-m-
nostri Adam quamdiu non comedit, in paradiso fuit: viva discubuil; munerator scilicet in origine, con-
statim ut comedit, de paradiso ejectus est. Qui in viva factus in genere, ut qui in primordio copulae
paradiso Dei, virgo fuerat, ejectus de paradiso co- novellaeconcesserat nasci ex homine liominein, ipse
gnovil uxorem suam : semper enim saluritati juncta quoque nasci dignarelur ex virgine.... Aures uoslraa
lascivia est: vicina sibi sunt saginaemembra !atque pulsattc nunc e sancto Evangelio sonuerunt: die,
luxuriae; pro membrorum ordine, ordo vitiorum eli- inquit, tertio nupliae factaesunt in Ghanan galilaea,
gitur. el erat mater Jesu ibi; invilatusest autem Jesus ctnn
Helias sanctus, cui elementa famulata sunt, qui coe- B
E discipulisad nuptias, Si Manicbaeorumlatebrosa vo-
uin tribus annis et sex mensibus clauserat, ad cujus luptuosae turpitudinis fceditasde nuptiis perconletur,
vocem supernum descemlit incendium, cum eum Je- Deus eas, inquit, non fecit. Si ergo Deus uupiias
zabai vellet occidere, et fessus sub umbrosa arbore non fecit, quomodo in eis Christus cura discipulis
jaceret iu soliludine, angelus ad eum miltilur, et sais invitatus adeubuit? Sed jam opaci hujus myste-
praecepit nl sumeret paululum panis e.t aquoe; qua- rii nubilum ventilemus. Die, inquit, lertio nuptiae
draginta enim dierum jejunio per desertum ad Sina faclae sunt in Chaiian galilaea. Splendescente igitur
monlem profeclurus erat. Numquid enim Dominus super obscurum, delictis offuscantibus,mundum Tri-
omnipotens, quicoelum etlerram fecerat, cujus uni- nitatis die, Cbristus vfenit ad nuptias. Tunc aulem
versa creatura est, non polerat mufsa per angelum anima quoedc limi fuefat jara affricta consorlio, per
aut vina transmitlere, aut condilos cibos, aut marinas farnicatiohem obleclantis pomi adulterum demutata
delicias, aut volucrum suavitates? Sed sciebat pro- marilum, polluiaesoeietalis nuptias celebrat. Audi
plielam suum non aliter posse lemplaliones diaboli Paulum hujus malaeconjugationis iterum vincla for-
vincere, nisi jejuniis erudiretur. midanlem : timeo, inquit, ne stcutserpens Evara fe-
Ejecit nos, fralres carissimi, de paradiso cibus, fellit asuitia sua, ita corrumpantur mentes vestraea
reducat esuries. Daniel ille fulurorum conscius, et C ^ sirnplicitafeet castitate quaeest in Christo Jesu Do-
adventus Dominiet eversionisflierusalem manifestis- mino nostro. Dum itaque in unius discubilionisin-
simus praedicalor, ideo vir desideriorunr appellatus strumento (a) jaclati diabolus et aniraa lascivirent,
est, quia panein desiderii non comedit, et polum invilalo Jesu.... dum vino luxuriae defecerunl. Ge-
cbncupiscenliaenon bibit; magisenim Chrislum quam netrix autem Christi illa, quse facinerosi (i>)concu-
epulas desiderabat. Joannes praecursor Domini lo- bitus pactum exhorruit, quaenon solum corpore ve-
custis in eremo nulrilus est, non animaliurocarnibus rum etiam mente virgo permansit, intererat invitala,
et volucrum suavitalibus. Poterat utique juxta Jor- condilione generis non participatione criminis, uni-
danis fhienta piscium sibi exhibere delicias; sed poe- versitate nascendi non societale peccandi, quae
nitentiam praedicaturus doctrinam rigoris el jejunii Chrislo, non quaemundo consentiret jucundo.
exemplo suo magis debuit docere quam voce. Cum Haee igitur mater Chrisli Iongum muudi miserata
in Evangelioquidam daemonioplenus,Dominofuisset laborem, quae se noverat de palmile fidei magnuui
oblatus, quem purgare apostoli nequiverunt, inier- duxisse.... botrum, a proprio gertnine coepit expos-
rogantes audiunt: Istiusmodi genus non ejicitur nisi cere vinum. Quando autem angelo credidit, lunc pro
orationibus aique jejuniis. mundo suggessit: lunc inchoavit agere saeculicausavi,
"
Videie, fralres, quanta sit virlus jejuniorum., utJ quando non trepidavit ad iiunlium. Ecce eniiu ancilla
id valeant jejunia facere, quod apostoli neqtiiverunt. Doroini, fial mihi secnndum verbum tuum. Mox cx
Dimittanlur vetera; unusquisque se ipsum consideret' semine sancti Spiritus propagata in saltu virginali
et perpendat quanla sit orandi differenlia inter va- primitiva vitis"effloruit, quae umbraculis opacata coe-
c.uumventrem et refectum, inter rubentem faciemi lestibus subfrondet.... nis occultum botrum procrea-
et ora pallentia, inter salivam virginem et labia cra- vit. Pependil salus in fidei apice, et lurguit botrus....
pulis dissoluta, inter oppressum epulis sensum ett Ecce postmodum ex malricis utero racemus divinae
iuedise tenuitale vigilantem. Non dico duplicata ett prolis animalus.... natus est. Christus verus botrus
mulliplicata jejunia, non dico hebdomadas, sed sal- continebat equidem intra se vitae vinum.... crucis.
tem singulos dies absque ciborum luxuria transiga- accessefat prelum. Dicit mater ejus : Vinum nen ha-
mus. Cessent lavacra, vina, vel deliciae; non quod1 bent. 0 virgo sapientissima! modo meruisti, germi-
creaturam Dei judicemus esse damnandam; sed quii natam sobolem (c) propreare, et jam bolrum... ria
(a) Num pro stramenlo? (c) CoA.,subutem,
(b) Ita cod., facinHSfacineris, ut pignm'pigneris.
 1145 SERMO DE AQUA 1N VINUMCONVERSA. 1146
expritnere? Equidem non polest nisi germen germinii Aalieno
A viro polluta cubilabat, repentinis a Christo
obviare, et (palmiti suo) resistere. Sed qui de ligno> haustibus muneratur. Transeunt ad Clifistum nuptiae.
carpsit supplicium, in ligno debet expectare reme- Qui enim vilavit, ipse dotavit. Arripuit Chrislus
diura; et qui in arbore inlicitam demessuit] frugem,, convivium, et Ecclesia niutavit sponsum. Pavit Chri-
expeclare (a) debet ad crucem, ut ubi.... hauseratt stus, el exclusus est iuimicus. Miscuit sui sanguinis
siccitalem, ibi salutis accipiat potionem. Vinum, in-- potionem, et duxit uxorem. Aptavi inquil vos aposlo-
quit, non habent. Attende virgo, paulisper, praeparett lus uni viro virginem castain exhibere Christo. Fcce
judaeus lignum , descendat clavus in bolrum, et,... illa quondam fecunda nunc formosa, anle adultera
poterit vinum. Quid ante tempus curris ad lacum,, nunc matrona, stat a dexlris Dei in veslilu deauralo,
cum necdum impresserit Judas protervum super uvai circumamicla varietate, per aquam roundata, per
calcaneum ? Ipse esl enim ille Judas destruc/or sa- sangpinem purpurata, per resurreciionem Domini
cratae vindemiae, qui -XXX- pactus argenleis botruml candidata, pretiosis gemmis gratiae varietata (f): et
divinse prolis judseis..., impiis venundavit (6). De5 sicul dixit Scriplura, fulvi sunl oculi ejus a vino, et
quo in psalmis jam fuerat decantalum : Nam et horoo) dentes ejus candidiores sunt lacte. Potemus ergo et
pacis meae, in quem speravi, qui edebat panemI nos vinum ejus cum lacte ejus, si volumus et in fide
meum, ampliavit super me calcaneum. Aderit, virgo,, B pulchrescere, et in virtule candescere, et in ornatu
cerfa dies qua prematur fructus tuus, el tuara ipsius3 sanclae Ecclesiae radiare.
animam pertranseat gladius, ut constiterit de bo- Accipite grande aliud a parvo inyslerium. Ali-
truo (c) pendente quem profuderas ex radice. quando et Judaea vinum in cOnvivio suo non habuit,
Vinum, inquit, non habent. Et Jesu: Quid mihi ett quia munus sacrati sanguinis non accepit; et dura
libiest, mulier? Nondum venit hora mea.... Uiique3 legi nuberet, non invenit oranino quod biberet. Ve-
non faii (d) sed voti hora, non necessilatis impositaes nit Christus, mutavit legem in graliam, illam infla-
sed volunlatis inipensse.... non quo cogeretur raori,"," tricem, istam adjutricem. Fudit in legem sanguinis
sed quo pro mundo dignarelur mori. Quid niihi ett poculum, et fecit moriendo convivium. Gustavit ar-
tibi, mulier? An obiitus es matrera?.... An discerniss chitriclinus, id est mundi Dominus, aquam vinum
potentiam luam?.... neret. Nulla est tibi cum matre! factam, et dicit: Omnis homo primum vinum bonum
communitas? An oculi tui dcbn.... majestas?? ponil, et cum inebriati fuerint homines, i*l quod de-
Creatorem fe designas? An cred—nunc locui.... terius esl; tu autem servasti vinum bonum usque
ctorem propellere insliuc... periere nefandissim.... adhuc. Et lex enim sancta, ut mandatura sanctum et
opus dum cum.... asti praestigiuro. Exfulit hic Cliri- jusluro et bonum; sed lex et prophetae usque ad
slus super roatrem divinitatem suam. Non negavit"" Joannem prophetaverunt; et ideo adveniente Douiino
matrem suam, neque se natum negavit e carne, sed1 vina mosetica defecerunt, et vina sanguinis pro-
majestati suae suam subdidit genetricem. Et ideoi fluxerunt. Illa acceperunt lerminura, ista sumse-
ait: Quid mihi et tibi, mulier? Nondum venit horai runt initiiim. Denique hoc est iuitium signorum quaa
mea. In miraculo enim deilas malre allior praedicatur;i fecit Jesus, quando pavit gentes occisus, et de vino
in hora autem, mortis commuiuias intimalur. Inte- sui sanguinis fecil convivium vuluerattis.
rim Chrislus insipidos haustus merificat (e) : faluust Hunc bolrum in terra promissioiiis seu in cespite
latex fundebatur in hydrias, et hauriebanluf inebriatat virginilatis exortum, aliquando Judaensin palanga (y)
flumina. Quae est isla tam repenlina conversio? Ini tanquam in praesagio futurae crucis infixeral, suh
aqua vinum nascilur, in unda sapor latenler exori- quo curvaretur, nou ex quo reficeretur. Jam enira de
tur: germinat suavitas in vinis, et nusquam fructi- eis psalmus (uerat praelocutus : Obscurentur oculi
ficat vitis; nulla exprimitur uva, et fervescunt sinei eorum ne videant, et dorsum eorum seroper incurva.
palmite vina Portabant igilur botruiu duo, unus anterior, et aller
0 magni pulchriludo miraculi! Inseruntitr divinii posterior; in medio pahuitis germinis propago p.en-
praecepti vires, et in aqua nascilur fructus. Hoc feciti debat. Primus indicabat populum Judaeorum, secun-
Christus in latice, quod certo tempore facit in vite.. dus designabat populum gentium. Judaeus quidem
Quis enim alius radicem ex imbre maritat? Quis aliusi antcibat. sed contra botrum dorsa ponebat. Gentilis
per occultas venaruro fibras slellatos palmites la- poslerior ambulabat, sed botrum fidei oculis adten-
queat? Quis turgentes botros ac velut in apices gera- debat, quia in pendenle credebal. Posuerunt, inquit
nialos impinguat, nisi is qui universa provocat et; Doroinusde Judaeis, ad me dorsa et non facies stias.
multiplicat? ut quod adstringilur in semine diffunda- Primus aversabatur, securidus pascebatur; ille ha-
tur in germine, et quod lalet in grano silvescat ini nelabat sub delieti onere, iste bibebat ex aclhere.
folio. Interea Ecclesia, quae in mensa saeculi cumi Judaeo ergo botrus posterior, gentili erat anterior ;

(a) Expectare pro spectare, i.n aliis quoque vidi
interdum codicibus. Nisi forte praestat scribere expec-
lare a cruce.
(b) Ita cod.
(c) Ita eod. botruo. Et quidem aliquoties, sed non
constanter, botruus et botruumin iioc sermone, nec
non alibi apud Augustinum.
(d) Contra fati doctrinam saepe scripsit Augus-
tinus.
(e) Animadverte pulehrum vocabulum.
(f) Nota rursus vocabulum, nisi est pro variegata.
(g) Num. xin, 24. Et quidem palanga, vel pha-
langa, dicebant praesertim Afri pro fusle, teste Pli
niVapud Eorcell.
 1147 SUPPLEM. AD OPP. S. AUG.USTINI.—SERMO DE MISSA. 1U8
illis jn-. flne{ nobis in principio; illos.sequebatur ad A tuliiiis vix una hora est, si in diebus feslis vix duae
suppliciuin, nos inyitabat ad cibum. Itaque illi de- horae sunt, ecce parum est quod a te exigit auclor
siccaii sunt ,et aruerunt, nos vero comedimgs et bi- tuus. Et non yis.esse beatus? Vis tibi cflelurifet ter-
.bimus et refecti sumus, per ipsiim Jesiim Chrisiurn raih, mare, et omnia eieiriehta bmnibus tempbfibus
qui vivit cum Patre el cum Spiritu sancto in saecula deservire, et nori.vis una hofa yei duabus lioris do-
Baeculorum;Amen. miriicae devoiioni vacare? Castigetur efgo pigfilia
„ SERMO iy. vesira, ul pfocreatioiies suas ribii pfefdat ieffa. In-
De missa cotidiana. ducelur gladius. supier opefa mariuuhi ilibriirii, ijuia
Corigfegalio beatiiudinis vestfae; ffatres cafissiiiii, Deusin ecclesiis non audiiur.
facil hos iiiniib gaudio esse rfeplefbs.Sed qiiia.pavet Condemnatnos pigritia npstra, fratres mei. Cnrrit
pectus Catenis cofpofis obligafiihi; rioii possiim di- matutinus ad synagogamJudaeus, iestinat el vigilat ad
cere quanliiiri splendtir aiiiirii vestri delectat aiidiffe. templura paganus, ef non vigilat aut fesiinal ad ec-
Tamen adgredior, ut arrha a Deo data clariofe, et cle.siamchristianus. Magna cpnfusio est christianis,
pigtibre splerididissimi luihiftis reftilgente, palpitat qui provocantur venire ad domum Dei exemplo et
sensus inei diceniis la). Pelo ut veslfis atinbus ihsera- , contemplatione .pejori; ut plus si Judaeusin sua ob-
lis, fratres mei, offieiasacerdotis; quibus per viscera " servatione sacrilegus, .quam christianus in sua reli-
misericordiae incommoduni(b) nori desinet parlurire, gione devotus. Vigilat gentilis ad idola profanus, et
, dicenle aposlolo Paulo : Filioli mei; quos iteron» non vigilal aul festiriat christianus ad ecclesiam pro
parturio, donec Christus formetur in vobis. Sed iflis quo crucifixus est Christns. Propterea castigat Deus
ait aposlolus, qui novellae fidei, et rudis adhuc erfe- tefram, ul homo accipiat disciplinam : ut homo cor-
dulitatis hrimitiae deiinebaiitur iti corde piahtaria. ripialur, terra dar.... dicere. Vosfacilisdomum meam
Verum; propitio Deb, quia ita aprit (c) vos fidei prae- desertam, et ego desertam faciam terram vestram.
rogativa veterescit, ut et nova sit, ideo novitatein Vos,in veniendo ad me npn datis mihi honorem, et
tenet, ul vclus sit: qiiia sic scriptum est: Vihiim egp.vestrum intercidam laborem: quia qui honorificat
Doiirimvetereseil; et cum suavitate bibetur. Tamfen me, inquit, et ego hbnorificaboeum.
celare non polrii et diustius suppurgatum (d). Nolui Sed dicturus es iriihi forsitan : dives sum, et fa-
videre qttdtl lugeam \ nolui videre quod doleam. ciiltatibus cunctis abundo, nihil indigeo, quid petere
Clamo quia paslor sum non merCenariiis; qui viso possurii? Ergo ex le dives es? autcttiu divitiis nalus
lupo fugit; et oves ut perearit derelinquit. Clamo quia es?qui niagis quarilum dives es, tantuni adeum,
limeo; clamo qriia dbleo : clamando fenimet me ex- >cujus sunt diviiup, manicare debes: quia meum esl,
cuso,' et vos non perdo. Nam si tacuerO, et me rion inquit, aururii et argentum; et cui voluero dabo il-
exctiso, fetvos perdo. Ait enim Deus pef Esaiam pfo- lud. Habes quod non accepisti? Si ergo accepisti,
plietam : Exclaroa'; inquit, in fortiiiidine ttta, et noli quid gloriaris quasi hon acceperis? Cefte si accepisli,
parcere : sicut tuba exalta vocetn tuam, ahriunlia nihil habuisti', quia nudus ex utero matris luse in
plebi roeae peccata eorum; et domui Jacob facihora hoc saecultim devenisii; pannis obsitus, extrema
eorum. Ita enim dfevbtiovestra fefriguil, fratres inei, cgestate confeeliis, et jani sicut natus moriturus.
ilt fetillul sentiam , fetmeiiiam; Quod Dominusait: Habes testem beatuih Job dicentetn : nudus exivi de
eo qiiod facinris aburtdet; reffigescil eafitas raulto- VCntreinatris nieae, nudum lheoportet ire in lerram.
ruift; piitb iri vesifk devotione complefi. Dura enim Curris ad domum fceneratoris, adiilaloria verba com-
vos iii doiriibus veslris sfedere sectamini deserlam ponis.-et non curris ad domum Dei gratuito largilo-
facitis dttiiiuriiDei. ris? Quse esl in vobis lanta pigritia; fraires mei, ut
Et audi qiiid pef prophetam divina i.stiusmodiih- ad domum Dei minime vigiletis? Tibi dico, quisquis
dignatio oiiiiiiiim melitcs bbjurgat; Audi, chrisliane, es, rustice pigef : pigrilaris ad donium Dei venire, et
quod tiirifeSs;aiidi; fiinorate; qubd caveas: Pro eo. non pigritaris terrarii tuam excolere? Etnisi desuper
quod doirius sua deserta sit, ideoqrie coeluiri absli-, _ tibi dederit pluviam, non poleris rurapere terram.
nebit pluvias; et terra non dabil fructum siium, et Nihil libi de suo prsestare poterit, nisi desuper acce-
indiiciim gladiurii super Opera mariuum htjminum, perit. Scriplum est enim : Dcsursum descendil a pa-
ijuii Deiis iri ecfelesiisnon audiiur. Quis ad hoc; fra- tre. lurriinum, apul qneni non est transmutatio nec
; tres riifei,iiitentus hon viscefibusconlferiiescal? Qiiis vicissitudinis
i obiimbratio.
i Sicut et in' Evangelio scri-
nori tanlis'commiiiatioiiibuspercussrisarescat, quando •pluihest: Verum quaerite regnura Dei primo et jus-
- sic audiat Doniiriuiriiridignaiilem; e'o quod domum titiam, et baecomnia adponentur vobis; Ergo, fratres
siiairi dfesertam faciatis, (ei doinus df)ationis a cori- mei; ad ecclesiam Dei yigilare debetis. Hoc expectat
ventu religioso sit vacua? Plena est populis plalea, et Deus, ut illi tantummodo fatearis, et non sunt morae
siiell eccieSIa'.ifliqufe,prMeii^ hpriio, Woritibi Uici- litsariferis, niSicohfessiohfehitham solummodo quae-
lur ut ad donium Dei omni hora convenias. Si in riia- iitiifus. Expiibit;
; j(a) Sic yidfebaturih codibe, cujus mihi hunc re (c.) Prisca.orthpgraphia est, ulinffa illui, aliul.
vi8ehdi>copia:rionest. (d) Slc yidfeiialufiri cbdice.
(b) ld esl molesiiam per suum zelum creare.
 SOLiLDQUlORUM

SANCTO AUGUSTiNO ADSCRIPTORUM

CAPUT POSTREMUM,

K J. TROMBELLI E TENEBRIS ERUTUM

JOANNESCHRYSOSTOMUSTROMRELLI LECTORI.
Novimus qiiideni Iibrum eum, qui AugustinisolUo-jj adjecla invenimus, evulgemus. Plurimis quidfemin
quia inscribitur, ab AuguslirioHipponerisi Episcopo, Iocis, imo idenlidem codex ille a Soliloquiorum edi-
ac praeclarissimo EcclesiaeDoctore non esse cbmpo- tionibus diversus esl: at nos postrenium dumaxat
silum : at nbvimus etiam , a laudabili Scriptofe eum ejus libri caput, quod noudum est edituro , proferen-
prodiisse. Gratum iiaque, tit pulb, Lectori erit, si dum censuimus. De prelio laroen, alque auciorilate
quae ih codice, queiri e selecta sua bibiiotheca inilii hujusce addilamenti Lectori dijudicandum relinqui-
clono misit nbbilissimus, alque humanissimus vir mus. En ea itaque quaepost voces illas canos meos
Faustinus Avbgaidfo,Coiues Brixiarius, eideiii libello invenimus (a).

IJVClPlT

SOLILOQUIORUM CAPUT POSTREMUM.

Phis ut Deus te ducat ad subiinia sua, inlrodtic B ab operibus malis, sed etiam a cogitationibns super-
eiim ad inlima tua ; ceriuro eniro tibi sit, quod de- vacuis. Opus etiam est compuhctione , suspiriisque
lictum luuin niinis diligis, si quamvis fortasse sum- magis, quairi argumehtis : cfebris gemittbus magis,
me, rionduirieuni iamen singulariter diligis : quod quain copiosis argumenlationibus ; lacrymis, quam
est, si alienam aliquam consolatioriem quaeris, vel sentenliis; oralione, quam lectione ; graiia iacrynia-
fecipis. Cogita ergo, quid sil, quod in vila fua ar- tuiri, quam scientia litterarum; coelestium potius
dentius dilexisti, anxius concupisti, quod te jucuii- contemplatione , quam terrestrium occupatione. 0
tiius afiicieBat,ceterisque omiiibus profundius delec- lux raenlium Deus, expelle a me stultitiae noctem,
iabal, vei pbtuitdelectare. Considera ergo, si earidem et dona mihi sapienliaediem : erue veritales, et jus-
affectionis vioientiara , deieclaliohis abundaiiUam ttiiae soleni de profundissimis naturae tuae sinibus
senlis, quandoin suromi dilecloris desiderium inar- omnerii intellecltim superanlibiis in aethere animi
descis, quando in ejiis dilectione requiescis : dubium mei: super lerram cofdis mei extingue pbanlasias
eriiin hori esf; ijuod iltbm affectibriis thae sinum corporum, et phantasmata variarum cogitationum
horidhm teriet, si ihtimae dilectioriis tuae acuieiis ani- mearurii. Crea prolem intelligentiarum tuarum in
niaiiriluani iri divinis affectiHushiirius penfetrat, fe- ufero mentis meae. Effunde spiritum tuum supe»
pidius exagitat,' quam iii alieriis affectibus aliquando C aquas infirmitalis meae, ut conversus ad le, corifor-
penfetrare, vel exagiiare soletot, vel posset aliquo mis Filii lui, videam te in te, et omnia srib te. 0 tu
roodo tfacius (b) alicujus affici: tu quoque ab eo mi- purissima vefitas, tu vlde te in irie, tri intellige te
rius diligefis, si ad theoficos illos fexcessusrioridum in me. Pef rae enim non video nisi vana , fluxa , et
yocaris;' vel vofeaiiteniseqiii hotidum merueris. Jdm eadiica, nec video nisi falsa, et corporea plaismala:
non dicdni^ iiiqiiit'; voi Servbs', sed amicos meos, per me nihil sum; nisi mors , et abyssus tenebrosa,
qiiia bmnia,' qumcuhqueitudivia Palre riteo, nold feci et imperfecta. In te sum quod sum ; iri te vivo quod
vobis (t). Sublihiitas fergb diviiiarum revelationiim vivo : in te infelligoquod'intfelligo,qtiia tu es summa
est irianifesturii iridiciumi; quod perfecte diligis ; vel intelligentia, essentia suiiima; vila sumtna , Pater,
diligeris , si iri summorurii desiderio ad siiperna fa- 6t Filius, et Spirilus Sanctus. unitas tripiex, infi-
perisj et iii anagbgicds illos conatus raeiitis alifeha- nila, fet sine fine Deus unus in secula seculorum.
tione transis. Et qui huic contemplationis virtuti vtilt •Amen.
vafcafe, necesse est; iit discat requlescferenon solurii
(a) Cohfef bperum: S; Augustini editionfem nos- (b) tortasse legendum est ttactu.
tram toui. VI col. 865-898. EDIT. (c) Joan. xv, 15.
 SlRMOlS OUATIR SAMO M&lSTiO ATTRIBUTI*.

i. - JA in gloria resurrecturi. Nobis enim et pro npbis

nascltur Chrislus, patitur et resurgit, ut nos in vitam
Fratres si conresurrexislis cum Chrislo, qum sursum
per ipsum renascamur, in tribulationibus et cum eo
sunt querile, ubi Chrisiusestin dextera Dei sedens, etc.
Domini nostri Jesu Chrisli honora- conpatiamur, et cum.eo virtutibiis resurgamus. Om-
(Cotoss. 111,1). nia per ipsum in hac nocte restaurata sunf; in hac
bilem sollempnitatem sua favente clementia, fratres
quippenocte quasi primitiaedormientiura resurrexif,
karissimi, fideliter veneremur pietatemq. ejus inef- ut nos omnes
fabilem ad memoriam revocemus, qui non solura poslea resurgamus. Iti bac ergo nocle
nossra solyitur, vila in Adam amissa res-
nostrae redemplionis causa humanam carnem susce- captivilas
verum etiam diversa nostra tauratur; in hac noctfeproloplauslus Adam peregrinus
pil, genera poenarum.pro redit ad patriam paradysi. Ab hac enim nocle Do-
salule subira dignatus est. Et licet post multum
minicae resurreetionis paradysus omnibus patet;
inercioe cl pigtiliae nostrae somnium non inviti, sed nnlli
claudilur nisi a se ipso; nulli aperilur nisi a
Volontariacsanctae et Cbristiancereligionis dulcedine
Christo. Et ideo cum omni solliciludinecaveainus ne
provocanle in sanctissime sollempnilatis cotnventu
propter opera diaboli quae perfrahunt ad interiium,
expergefacti, libenter et devole cum omni sollicifu- nobis iter regnicelestis nos ipsi claudaraus;
dinC Tesurgamus secundum illud quod Apostolus ait apertura
sed pplius peropera justiiiae'et misericordiaeplanum
in presenti lectione : Si conresurrexistiscum Chrisl», 5
nobis iter faciamus ad celorum. Ergo humili-
qum sursum mnt querile,,ubi Cliristnsest ad dexleram late nostra humililaiemregna nobis Domini
Dei sedens. Qum sursum sunl sapite, non qum super pro nostri in
memoriam revocemus; humiliter in isla vigilemus,
terram. Acsi dicatur : Nos qui ad imaginem sanctae
humiliter oremns ad eiim qui nobis gloria sui nomi-
Triniiatis conditi stimus, trina submersione bapti-
nis inluminavil hanc noctem. Cui dicimus : Dominus
zaii per invocationem ejusdem sanctae Trinitalis, ad
eamdein renovamur imaginem: Et qui trino peccato meus, inlumiha lenebras meas; illumque rogemus
roaxime decidimus in mortem, idesl in cogitatione ut prebeat lucem cordibus nostris, utquemadroodum
gaudenlibus oculis istum splendorem Iiiminum cer-
iniqua, in dilectatione carnis consensu operum ma-
nimus, ita bujus noclis praeclaram gloriam inlumi-
lornro, tertio elevati de fonte, remissione omnium nata mente videamus; ipsumqiie precemur ut exau-
peccalorum precepla [percepta], per Cliristi graiiam, diat nos
sicul ipse tcrtia die resurrexit, nos resurgamus ad vigilantes ih sollempnitate sua, qnod dor-
vitam. Nos vero si consurgere cupimus curo Christo, miunt [sic mss.] pro salute nostra.
rooriamur mundo el Vigilemus ergo et oremus, forinsecus et inlrinse-
prius concupiscentiiscarnalibus, cus hane
et deponamus veterem hominem, id est malam volun- vigiliam celebremus. Dominus nobis loqui-
G tuc in Iectibnibus suis; Domino loquamur in preci-
talem, vcl usum pravum et delectaliones pessimas; in- bus
duamu» nos benignitatem, el proximis nostris cum noslris. Si eloquia ejus obedienter audiamus, in
omui devolione bona faciamus; et posl Dominidilec- nobis habitat quem rogamus: cui est honor el g!o-
ria in secula seculorum. Arrten.
tionem nihil amori proxiroi preponainus, sed ut nos
ipsosilhx dilifamus. II.
Sequilur : Qum Sarsum sunl sapile, non qum super Fratres, expurgqle velus jermenlum, ul sitis nova
terram; tantum ea quae eelestia sunt, non quae ter- consparsio,situt eslis azimi, elc. (iCoc v, 7). Resur-
restria querentes ; terrae mori, vivcre autem Do- rectio Dohiini nostri Jesu Christi, fratres karissimi,
mino; celeslem sectari sapientiam, non tencnairi, fidem no-ilra.mToboral cum facia creditur, memo-
Nam subdilur : Moriui enim eslis, el vila nostra abs- riam ejus renovat cum soHempnfteirceletralur. De-
condita esl cum Christoin Dotnino... Curo enim mor- - nique cum an|e annos plurimos Christus resurrexit,
tui erirous mundo et facultalibus ejus atque deside- non absurde dicimus, quando anniversario reditu
riis ejus, vita nostra abscondita est cum Christo in ista sollempnitas presenlatur: Hodie Dominusresur-
Domino, quia filii Domini sumus. Undc sequitur : rexit. Quod ergo annis omnibus iteralur cum omni
Cnni enim ChristuS apparuerit vila vestra, lunc et vos devotione agere debemus. Et quod factum est semel
epparebilis cum ipso ingtoria. Nondum cnira appa- ut redimeremur, hoc institutum est ne obliviscere-
ref quid aut quales fuluri surous ad judicium ; cum , muf; nam qui istum diem digne cupit celebrare,
auiero Christus ad judicandos vivos etinortuos ap- meriiinere debet quod apostolus Paulus ait in pre-
paruerit, lunc et nos simul ciim ipso apparebimus senti lectipne : Expurgate velus fermenlutri, ut sitis
* Ex his quatuer sermonibus duos priores, in loca S. Pauli adornatos, titulo autem et nomine carentes,
suppedilavit doctissimus biblioibecaj Abrincensis praefectiis, qui eos, nobis rogantibus, ex manuscripto IX
vel X saeculin" 2904, non sine ingenli labore exscribere digualus est. In fronte hujus manuscripii, manu, ut
perilis videtur, Mabi.llonii, sctiptum est: Quod leclionesin Pauli epistolasAuguslini sint. Duos posteriores
ex allero ejusdem bibliolhecse manuscriplo excerpsit M. Felix Ravaisson, opuscujoque inseruit cui litulus •
Rapporls tur les biblioihiquesdes dipartements de iOuest. Paris 1841. EDIT.
 liss SERMONfiS QUATUORS. AUGUST. ATTRIBUTI. il64
nova consparsio, sicul eslis a&imi. Excludendum est Acuni iste debellator nostra claustra vexabat? Istc si
ergo omne fermenlum peccati de cordibus noslris reus esset, audax non esset. Si eum aliqua delicta
ut pura mente et recta conscientia tamquam panes fuscarenl, nunquam fulgore suo nostras leueuras dis-
azimi efficiamus, ut recte Pascba Domini celebrare siparet. Sed si Deus est, qui in sepulcb.ro faeit? Si
possmius. Verum si fermenlum peccali el malitiae homo cst, quare captivos solvil? Numquidnam iste
in corde teneamur, non meremur Pascha Domini cum auctore iiostro pacta composuit? An forle etip-
celebrare ; et ideo Apostolus ail: Expurgate velus sum adgressus vicit,et sicad regna nostra transivil?
fermentum,ut sitis nova consparsio, sicut esth aiimi. Cerie morluus erat, cerle victus eral. Illusus est
Azimi surous, si alieni sumus ab omni conscriplione praelialor nosler in mundo; nescit quam stragem
peccati. Modicum euim fermenium, ut Paulus ait, procuraverit in iuferno. 0 crux illa, fallens gaudia
totam massam corrumpil. Et ideo expurgare et abi- vestra, et parturiens damna noslra. Per lignum di-
cere debemus a nobis omne fermentum peccati, ut tati sumus, per lighum evertimur. Perit poiesias illa,
frui tantae Paschae sollempnilale mereamur. Quia cunctis semper populis formidata. Nullus sub cede
ergo parlicipes nos facere tantse Paschae Domiuus noslra caplivus nunc palpitat. En quod gemendum
voluit, oremus ul sacramenta ejus digne sumamus, ut est et insullat. Nusquam antiqui flelus, nulli jam re-
jure benedictionem consequamur. Haec est, fralres B sonant cjulalus. Turbidum specus obmiittiit. Putasne
karissimi, dies Dominicae resurreclionis, et nostrae iste sine nostro excidio redit? Nemo uuquam ad
initiuro redemptionis, hmc est, mquam, dies quam nos vivus intravit. Nemo sic audax fuit. Nemo sic
fccil Dominus; exultemus el lelemur in ea. Hanc carnittcesterruit. Nunquamin boc hiatunigracaligine
omnes voce consona, lelo spiritu, corde contrito < caecojocundum lumen apparuit. Anforte solde mundo
celebremus, et agamus spiritalem in psalmis et bym- migravit? Sed nec coelumnobis astraque parent, et
nis letitiam, in memoriam passionis et resurrectio- taroen infernus lucet. Quid agimns'Quo vertimur?
nis Christi in spe futurae vitae letitiam *: Ecce ista Defendere contra istum crnentas domus et obtinere
die quando audivimus Alleluia, quodam modo leta- cavernae nostrae custodias non possumus. Male intrati
lur spiritus nosler, et jocunditafe lolus perfundi- sumus . Tantam lucem obtinere uequimus; oppri-
tur; alleluia naroque laus in excelsis Domino dici- mere tanta virlule praediium non valemus. Nostra
_iur, quod nobis convenit ut devola mente omni tem- quoque colla urgeri conspiciraus,cide nostro insuper
pore, die laraen isto precipue laudem in excetsis nunc interitu formidamus. Noctis nostrae tenebris
Domino decantemus; id est non solum ore, sed contenti simus. Antris nostris occulimur. Quare ra-
etiam opere perfecto Dominum Deum nostrui» voce diis prodimur? Quare violentia disturnamur ? Quaro
cl corde in laudibus exaltare sludeamus, ut nos in iC iri noslris sedibus captivamur?
celesli vila per illum exalture mereamur, qui cum Mox igilur Cbrislus in ipsos crudeles poenarum
Domino Palre et Spirilu sancto vivit el regnat unus ministros aciem dirigit, atque implacabiles turmas
Deus per inrnortalia secula seculorum. Amen. framea divina concidit. Premuntur diri sub torlore
carnilices, et rabidiores adactis stridoribus contabes-
III. cunt. Ipsa quoque anlra ferrei cubilis intrantur, et
. Exulla, ccelum, el in laelitia esto, lerra. Iste dies fortes a foftiore aelernis vinculis colligantur. Hoc et
vobis amplius ex sepulchro radiavit quam de' sole re- Dominus ipsepromiserai, dicens : Nemoinlral indo-
fuUil. Ovet et infernus, quia vila ad se descendenle mum forlis el vasa ejus diripiei, nisi prius alligaverit
a sua impietale resolutus est. Gaudeal, quia in sedi- forlem, et lunc vasa ejus diripiet. Tristes igitur mox
bus suis descendente Domino visitatus est. Exullet. lugeniesque diurno squalore turbae populique vexali
homo Aditm,quia ignotam lucem post saecuia longa concurrunt, et redemptoris noslri vestigiis provol-
vidit. et inler profundaenoctis caligines suffocalus te- vuntur. Ecce apostolica dicta probanlur.: 17/ in no-
nebris, respiravit. 0 pulchra lux ! quae de candido. '. mine Domini omnegenu fteclatur ccelesliumet terres-
cuelifastigio promicasti, et post fluenia purpurea se- trium el infernorum. Mox ergo captivaeanimae, dc
dentes in tenebris efumbra morlis subita clarilate -D custodiis relaxatae tartareis, proruunt, regi saeculo-
vesfisti.Confestim igitur aeterna nox inferorum,Cbri- rum moasta supplicalione deplorant: « Venisti tan-
sto descendente, resplenduit. Siluit stridor ille !u- dem, o clemenlissime Jhesu; succurre jaro et parce
gentium; cecidere vincula dampnatorum. Altonitae defessis. Nunc, Chrisle, saevasextingue niinas, jam
mentes obslupuere tortorum; omnis simul impia of- miserandos resolve gemitus. Redemisti vivos cruce
ficina conlremuit, cum Chrislum repenle in suis tua; eiipe et mortuos morte tua. Pari nobiscum labe
sedibus vidit. Quisuam enim, inquiunt, isle terribilis mundus inlerierat. Ad adventum luum omnis crea-
et niveo splendore coruscus ? Nunquam lalein nosler tura suspirabat. Tibi nostra lormenla suspirabaht. Te
excepit Tarlarus ; nunquam in nostram .cavernam ta- semper infernus iste pallebat. Dum hic es, absolve
lenivomitmundus.Judicem videmus, non supplicesa; reos; dtim ascenderis, defende luos. Tu solus caput
puguare venit, non succumbere, eripere, non ma:- dracouis comroinuere potuisti. Tu porlas aereaset
nere. Ubinam, pulatis, janilores nostri dormieranf, vectes ferreos voluisti conlerere. Pateat, quaeso, pre-

Redundare videlur vox letitiam. EBIT. A

:r
 llSS SUPPLEMENTUM AD QPERA §. AUGUSTINI. U-IG
cantibus japua: Jnx npn desit pja. Et sjL redis ad A leum mortis obtundit, et peccatum qupd arbor gene-
cprpus, majeslaiejua non priyetur infernus. > fabat
**;it occidit.
!t •:-<:-'.;! 1?!I -!:S;.^ "fusus
Sahguis^mbx u-!.iif«!:• a latefe diluit,
j\ <)!,',i -'.'
J>ps' guditas jtague preces, ppsl cpmpositas leges, quicouid antecrimeninfecit, etex pollinis ramuscu-
ppst demersps ajta vpragine [Leq. voraginis.?) fossa liss crux candida radiavil; Cucumt
sfus •" :P(III-:VF
cruor imiocuus
-:].".. '., f.vr»'•-i j. t .:<.:
toripres judex npsler lipdie de inferis Jaureatus exj- per pcenajes Jigni noxias fibras.et medicante pariunt
vit. Nec canditatum offieium defuit; sed laeta cuin ddnceps sacramenta salutis, quae praebuerant raor-
principe sup pmnis beatortim ,toga prqcejsit. Repe- lis alimeiifa yicturis. Adhuc lanien (Iia^)'oius nescius
dal igitur ad sladium triumpliator jterum yiyus, ut vicisse glofiatuf, et yictum videt cfucifixum , videt
npyeritpmin>.mundus,qupcl rpdii.t ab inferis Chris-- mortuum, .iisi-liji!cet percussum,
" 'bii!!-.. insuper f-!i"!i!:i (fi' et !? .'n de
ii: qiiasi i;n opima
fi-.y.:
tus. GlorieMur ergo credenles; plaudent mani-_ cede letus, nihil est ultra sollicitus.
-'t.-J '-i.iilir !|S ,!" V.!5-i'!i!;! • , I<;lt:[t£. *'>'llle
En. liiquit,
btis omiiis gens, quia rex npster in gaecuiq trium- 'ii fse Dei
qui sobolem praeferre
P'i*.::H" solebat, sibi 'fidfem
qui:. tii'<
}.>'.-i:H<iilJ>:< .:-y!!:iinM w.O'
pliayij., qui cum Patre et Spjritu sancto yivit et re- miraculiscoriciliaverat, qui
.-j i'!fif?,.( .r\Y:Vji'.'t.ia:rM;;t socioset participes meos
m> em-, 1; :,•:<%,:'* ... -, »
gnaj Deus, prp nqbis crucifixus et resuscitatus, in decorponbus animisque humanis deiecerat, qui me
saecula.saeculoruiii.Amen. lnsuper praelip lemptare est ausus. Mundum, qtiem
ab orieine teneo cfefianiinis lege ei victoriae iure
IV. Bc capliyura, meis manibus eximefe gestiebiat. Modo,
si fprtis estjyiricat; riibdo, si praevaifet,surgat; mo-
Sermo inluslrissimi docloris sancli Augusiini, de re- sibeus estifeviyiscat.O dTabble! ighare ' exitus
' db,
surrectione Domini nosiri Jhesu Christidedicaius.
ttii, |ailit ie istayicloria; gaudia tiia non erunt Ieia
!;. * dies
Mve, aeternis
'_!!.!!J frequentande
..i:.''.;(! ,'• -m:t'];l ;:':': i;>f;'!' !!!;.: Te
convenlibus. i li sed tfislia. In perniciem tuamjfudebrum lingiias ar-
priente, yita resurgit le radiante, lumen redif, et masti; te illis jaciitis peremisii/lllud quiderii qubd
in nalales luos, inferni exclnsa caligiiiej sol justiliae passus "est vblui'4 nbbisque coiisuliiit.'Nam tum cuni
reyiyiscjt. Noneguideui moritur Deus, nec aeternilas justuin bccidisii, febs quos tenueras ariiisisti. Sed
fine laxatur, aut j.umen' raajestaiis exiinguitur; sed paulhiiiiri paterfe; ribli irispleritius nec imipfudentius
c.iima Dep mprsappetituf,per hpminem hpmini sub- exui%e. Ecce femrii ioferi cohtremiscurit yiyumi
venitiir. Ppst'..trinjDphb.s igiliir cracis, pflst vexiija quem ln gaudebas occisuffi. Jam"ille antiquos carce-
'
yiclricia Christqs oyans inferps petit (jebellaturus et res fregit, jam praedas tuas diripuit, el cruenios
moriem, qujmprtis^ minlstfps tiiae'ferpcitatis afllixit. Hbccine est yicisse,
frajtres,. praelium, el facies nova recuperatae yicto- an yiiani ad liioftups transmisisse? J^oriehic, sceie-
ri«! De lignp Ciirisius yicit, unde diabolus ante yice- ratissinie, ratioiieiii; penset jtisticia magistra judi-
rat; et suis armis prosirajus esl qui prpstrayerai; ipsa- G :. cium.
.:! : Mortiiicasti a priricipio
i ;!' ,!':!!!-.!.!! mundum
'-'*.ri;^:, ,|;!!(:^,, ;:;;!: i, 'fe-
qufemipse
commissam ,- noxam iusta
quejllijacla estpoena quaefueratanteyictoria.Pugnavit cerasreuni;
i'P!.!-;;v,'.:ii;.-::.;. ;. V f:i! I ullio
i!i! sequeba-
1.'.*.•!.:=.;
mundo Deus, et celata pauliiium majesiate, tur. Hnnc aulem nec sua nec aljetia - \ devinxerat.
igitur prp i r/ ±-r--i; E7i !., .':- -i !!i!;^' :',t-i-\:~culpa ^-( f-{ :,:
ui. daref hpsti fiduciam, yirtuteiri simulayii ijr_firmam. Cur ingessisti mprtem, ubi non ihyeneras crimen!
^gebatur enim causa saeculipef sapieniiairi Dei.Te- Cur supplicium intulisii, ubi deliclum invfenire non
nebatur.ut Mriclus, audie|at potuisti? Injuste ergo jtistum pro injusto punisli;
et 'cbrispuebatur ut .ighobilis' et cajptiyus.'|lfe yefp' jusie injustum pro quo justum necaveras amisisti.
suas viresad hbc occuliando pfemebSti, dbnec riior- Muiet jam feus coridicibnferii,quia cahsa riostra par-
turis yincefet quem pafabat. tleffenafjat polentiam, tferiiieriuit mfefibfem.Ofta est' irisfervitute liberlas,
ut totam iroplefet in confilctu jusfitiani, et pienani facta est inclominatione captivitas. Sublatum est ju-
iri fesurgfehdovictofiam. Hiric ad afbbfeni venifjuriile. gumcondicibnisantiquae; huric indulgentia regnat
jufa irioftis exierant. libi vero ascendlf arcerii scele- pifetatiset gratiae. Cliristus enim surgens a morluis
fis,' ibi surijecit' fastigium iniriiici virtutis.'Wla qubh- de sfepulclifo,ribbis thodie radiavil;nec aniina lar-
damihafef et bfigPpbfehariimnesciasuscepitjustum, davii'iri infferhb, iifeccarb remahsit iii tuinulo,
figii,*affligit; ribri^festc'iiipii, et" saevil pPe*ha.'0cru- siCut scripluiri esf |: Quid non defelinques ani-
delissimfe^juslicida!amisisti 'causae tiiaesubsidla. Re- P mairi rheam ih inferno , neque dabis sancium tuum
clariiat coritfa te*crux ipsa, mofiis et vulnefis officiria videte cbrruptioneth. Ecce nunc Christiis mox ut vo-
repulsat. Non agnbscb,' ihquit|'rfeuiri es^e quem pu- luil resurrexit.Cbi est iriors quam iiiimieus ingessit?
riib; nori siirit ista riifeigfermiriisporiia; nichji liic !ca- Magnttrii'est, fratres^ pielatisMridieiumV quod sic mo-
pulirieam;TallerisquiafetuihiiiiIiic'biiseiisalieritiih.OT rieiido Christus viyificavit ssecttlum, ut eum non le-
istehabet ex mfep; quare peiidil nie*?'Similitudinem neffetriiofs ipsa capiivum. Efgo fet causaim nostram
speciei videb,"riam virus irifeb vefnaciilum nbna- misericordi Bonita'te :peregii^et suse pblentiae nihil
giipsco.Tiihc ilie^orfis iri pfaelio,jhsiiis ihpatibulo, adeniit, quia, statiin ut eir'plachiiV fet revixit, qui
iniiocehs in alieno tbruieiito, cornua peccati inanibus vivit et reghat Deus per bmnia saecula saeculorum.
niuiidis obtrivit, el duni se totuin in ligho figit, acu- Airieh." '"'' '"'' '-''">' :-"' " ' -
 EEQTIOKES YAMAHTES

SERIPIJI GENUIMIM SAfCTI PHUSfll!

A BENEDIGTINIS EDITORUM.
EXCODD. CASSINENSIBUSET FLORENTINIS AB A. B. CAILLAUET B. SAINT-YVES.
COLLECT__E

SERMO II. A loco liabentur haec: Qupmqdo?inlendile, fratres. Cre-

Habemus codicemBibl. Florentinae, nempe Sancjae didit aliquis; perceptificfeisacrametitaih"teiipei mof'
iuus est.rDefuii illt'operand'i"iiih'fus'. Qtiid Uicenius?
Crucis, plut. XVIIIdext. cod. iv, fol. 126. quia nonjustificatus? Deinde sequuntur alia aiiuhtje
EDITI. CODEX. assiimpta, nempfe!iex sermonfe i!_'i.^!;_p'e^jjj
Cod. Poiissima palrii de quo infra'.' "'" "' '" '' " !* "' '" 'choriiis; '<<.<*
N. 1. NotisSima pielqs
patfis hoslri Abrahm'. nosiri Abralimfides. Vide
variant. Maurin. SERMO IX.
Ibid. El est quidem ita Id. Et est quidem ila Hic adsqnt duo codices, nerope Cassinensis II,
mifabilis. mirabile. Vide ibid.
;Id. de eum fol. 116, et Floreniinus Bibl, Sancta. Crucis, plut.
Ibicl. Quiq de '' 'sumtnq
'"'* ' Quia suhtmq. " :!,! xvin dext., cod.
desperaiione.' desperatiorie.' iv, fol. 126 versus medinm sermp-
Ibid. Nihil tam senex, Id. Nihil jam senex. nis, pt ppte qui cutri praecedenti conjuhg^.tU!,,
pessihie. Edit. N. 3. Quid ad me Cod. iv. Sed guid qci
Cujus' cor electum
Ibid. t""' Id. melins cum ediiis,
,! •'
esl. cujus cof ereciumest; Vide ' "e pertinet? forlem rnefacial. me' perliriet ? foriem ritt'
variant. Maurin, faciet.
lbid. obedien- Id. Devblidni 'oblempe- N. i. lllud vero malum Id: Hoe vilium late ser-
' Devolioni
"" ' ' !""' rantis. " "'"'" late serperis plus '"''
lis. " occupa-
- ' !|5 pens piuies' occupdvii.
Ibid. Ipsa mihi ergo. Id. melius , ipse ergo vit:
'' ' ' 11 Ibid. Virum ad Id. Virum ad
tnihi. forum ""' forum qui
'
Id. ut occidatur. invenlus est. invirilus' esi'. ''"'
Ibid. Exigit ut occi- '' Exigit quia
dam., N. 6. Ei nitUamsimiti- Id. liifereomnescodd.,
tudiriem. '"'"""' et nitUam.'Vlde v,|'f. Mari-
Ibid. Jam in suscepto. Id. meiius,'""
jamenim' '; in '
susceplo. riri.'" '''' ,',!'v "' ''-""
Ibid. Quid Deus ju- W.Quqm Deusjubendo?, lbid. Creaturam ' ali- Id. Crealuram aliquqm,
" ''' - Male ;•sfeife't male editi; Cuhipir ipsUthi " •''"'"
berido?. quarri, per quem. 1'Quid vero
evidensestlegendum esse Ibid. Qtua '" ipse unus " Id. ' " '"''- ipse unus
Deus: - ;!-' Dius. '" ''• '""
quia.
"
N. 2. Legi velefi, Scri- Id. Legis veteris,
' ' Scrip- Ibid. Mites, simus " in
: Id. Mites, ut simus
' in
tufm sancim. ° "' Deo. - Dio. '",tw "' '•'
plurm sancim.
Ihid.Pliillippo , unde Id. Phiiippo habente Ibid. Quod diximus, ' 13; Quod diximus, quia
ememiispanes ul mandu- pdnes, ddleillis riidntfu- quod carnaliter.' carhaliief:'' ""' ' '' • '*"'
ceni hi? el sequituf! care; et sequitur. Ibid. jVai.i quia Spiri- li. Nam proplerea sep.
N. 5. Expeclat qudire Td. Expeeiaiaytdirequod tus sanctus dicilur [qrii- limum diem sanciificavil
' "' '"'-' '' ;' dainr
quipaiituf. patilur. codice-sVSepfi/oriiiis Deus, qudridoihier omriia
N. i.' Quid ergo dici- Id. Quid ergp dicemus? diciiur\ , proplered'sepli- opefa sud ipsum 'iariiiM-
mus? muiri idiem' saricMficahit inodo shnctifickvit, iti!ifho
N. 6. Sed faciamus. Id, Si faciamus. - Detts, quaildo fecit omriia retfuievil.':Nbheriim,etc.;
N. 7. pwersa " opera,
"" 1(1.ut" in yariaht.
' Mau- G 'Operctsua', sicuiin GenWi et deinde requievit;neS\e-
'"' '
sed ars uria. rin., diveiso qpefe
'"' ," ''sed
"' scriptum legimus. Non ibi gilur ab operibus suis.
arleuiia. habes nominatam sahclifi-
Ibid. Tales ergo viros. Id. Taiis ergo viros. cdtioiiem, nisi illo die ubi diciiur, Requievil "? Deus "
Ibid. C/ir|sf«s invenia- 16. Chrislus intelliga- aboperibussuis. Norienim, elC
tur : alia desunf. ' Ibid. E_sic Be- Id. El sicut Re-
tur. " " Viile dicilur,
••.•. "' "' dicitur,
'-""
va'r. Maufiri.' quievh. quievii.
Ibicf. Quidquid Scrip- Id. Quidquid scriptum !'1bid. Sepiimus iste dies Id. habet solummodo :
lura dicit de Abraham. esl de Abraham. non habet vespefam, tibi de septimodictum est,Fac-
Ibid. Et prophetia. ld. Prophetia; deside- Deus sahcli/icavitiequieih. ' '" tutn esi rnarie.' Cod. au- .
ratur ei.' Dicilur ibi, etc. '' tem n, septimus iste itiea
N. 8. Sictit el immolare M. Sed sicut immolare nOhhabei iiesperdm. Nam
fiiium jussns oblemperal filiuin jussus est, iia ob- et in prima die dieilur,Faclum'esi've'spefe; etih
Deo, mafe. leinperal Deq, optime. secundo, el inierlio , ei in quario, et in quinlo, efin
Ibid. DAnde cum jam Id. pemum cum jqm sexto die dicilur, Factumeslvespire. feniiur ad septi-
'' " ''"' ''' ""''
peni ferifeiuf.' perie ferireiur. mum, ubi Deus Sdnbtificdvitrequiem. Dicitqribi, e|c.
Ibid. Et hon tamen sine Id.: melius , el lamen lbid. Qutdqutd facimus, vhd.'iV, "qriiaquidboni
si facimus. """
sqcrificio. non sine sacrificio. facimus, si irimenfdciinus:
N. 9. Sine operibus le- Jd. Sine operibus leyis. N. TiQuibusparere
'" po- Id., ht omiiesalii codd_,
'
gis. Ldlro qui, fetc.'' Qtidmodd"?''.e<c.''''l__eiefa ter.il. quibus
'" parcere polerit.
quaoieguniiiriii edit. pe-: Ibid. Ad dileclionem 1 d. Pertirieni ad "dilfc-
"' ' ''" liohem pfoxihii: ' !
nitus uesuiit, el eoiuin proxhni.
im SERMONUMGENUlNORUMS. AUGUSTINI. H6J
Ibid. Si in psallerio dt- Id. Cuntemusin psalte- A li 17. iVoiJ possitnf, Cod. iv. iVo» possunt
cem cherdarum volumus rrio decem chordamm, si nisi subrepere. non subrepire.
canlare canticum novum. volumus i canlare caniicum Ibid. Besiim mullx mi- Id. Bestimtnultm minu-
t
novum. nulm necant. im hominem eccidunt.
N. 8. El quvcumqueob- Id. El quisquis oblem- Ibid. iVoiisim. quidetn Id. A'o« sunl quidem
iemperabant, timore ob- perabat, ] tiniore pmnce id majores. beslim majores.
lemperabani pmnm. tagebat. lbid. Ex quo tibi abun- ld. Ex _._>quod libi
Ibid. Canianii enim vo- •ld. Amanti enim volup- dal. abundat.
luplas est, timenti onus Itas, limehti onus. N. 18. Aliud est ubi to- Id. Aliud ubi colores vi-
esl. leres vilam. lam.
Ibid. Nondum delectat Id; Nondum illutn de- lbjd. Si ibas ad mathe- Cod. II. Si ibas ad au-
eastitas. x i
teclat caslilas. maticum et ad cmleras pe- gures, noti pergere,maxime
Ibid. A faciis tempetat. id. A malis faclis tem- stes sacr.ilegas,jam dtsine- cum hoc peccalumgravius
perat. Arbiiraris, elc. sit, ei sit bestia qumgutlur
lbid. Coneupiscentiam Id. Coneupiscenliam frangat. An arbilraris ,
ipsam damnans. suam damnat. elc.
N. 9. Tali cogilaiione Id. Dieendq sibi. N. 19. Nec sic ores Id. addit, nec sic de-
ul dicant sibi. qiiemadmodttiniste Phari- scendas de lemplo non
Tbid. Si fieri posset, et Id. solummodo kabet: smus. juslificalus.
reliqiia usque ad mitteret 0 si indulgetet Deus, et _
- lbid. Et nondum [usus, Id. Et nondum erat re-
in gehennas. «ojj mitleret in gehennam. etc. '
B demplus. Et quid dico ,
Ibid./d est,verbumDm. Id. Jd est Deus verbum nondum erat redentplus ?
Dei. Nondum erai fiisus, eic.
Ibid. "Sed aliter ini- Id. Sed aliter impressa Ibid. Ideo iu tnagnum Id. Et lu altquid facis,
pressa esl in nummo, ali- est in nummo, aliler ha- uliquid facis; sed quia sed quia illo nihi facienle,
ter in filio, aiiter in solido betur in filiq; caetera der gaudeiur ad qucedam,eic. magnum aliquid le fecisse
aureo imago imperaloris. sunt, et quidem beue. arbilraris; et quia sic qatt-
Ibid. Te ut muteris /ior- Id. Te ut iiniteris hor- dettir, elc. Cod. IV. Quid
tatur. tatur. gaudelur ob qtttedctm,elc.
Ibid. Tu odissete qualis Id. Odisseie talem qua- N. 20. Servat libi pater Cud. iv. Servavit libi
es. lis es. luusl puler tuus.
N. 16. Sic odium, con- Id. Sic odium, sic con- lbid. Filios luos patri- Id. -Fi.tis luis paltimo-
cupiscentia, luxuria. cupiscenlia, sic luxuria. mohio luo. nium tuum. Vide var.
Ibid. Et pejorem, male. Id. Pejorem sine et, Maurin.
bene. i Ibid. Illi debelur ad ld. llli debetur, ad quem
N. 12. Nec amara sunt. ld.. Nec amara sinl. quem perrexil; Christo de- perrexi; Chrislo debelur,
lbid. Illa erubescit viro, Id. Illa erubescit viros, belur, adipsumenim per- quia ipse dixii, elc.
tunon embescis Christo. tu non erubescis Chtistum. . rexit, et ipsedixil, etc.
Ibid. Si quis volutalur. ld. Si quis voluplalusj Ibid.An non polest 'mtilti, Id. An noit poiesl milti
fueril. I in cmlum? Polesl prorsus. in cmlum? Pptest prorsus,
Q
Ibid. Btande accipitur* Id. El carus accipitur. Audi ipsuth Dotnimmdi- sicut dixit Dominus.Cod.
Ibid. Vicius a libidine ld. Victus libidine. cenlem. II. An non polest mitti in
Ibid. Si spectares. Id. addil in aniphithea' tmlum ? Polesl vrorsus.
tro. Vide var. Maurin. Audi quia quod das, in ccelummittis, etc.
. N. 13. Has pugnas fa- Id. Has pugnas fac in, . lbid. Tenebitur hic ubi Cod. iv. Non teneatur
cis in occullo, et non, etc. occullo, ut non, etc. potest perire, non .JiJi.itur hic ubi polesl perire, sed
Ibid. Tange easdemde- - Id. Tangis easdcm de- illuc ubi Chrislus est cu- illuc riiiitaiur, ubi sine pe-
cem chordas, el feras oc- cem chordas, et feras oc- stos? riculo serveiur.
cides. cidis. lbid. Prmcessit.An ido- Cod. li. Prceceisit. Par-
. Ibid. Hmresum, qum id Id. Hmresum; cselerak neus est, elc. tem illius Chrisiocommen-
pulaverunl, absque sensu. bene desunt. ; da. An idoneus, elc.
lbid. Bestia falsitalis. Id. Bestia fallacilalis. N. 21. Ecce non jubet Cod. iv. Eccc nuncju-
lbit'1.Societateversaris. Cod. ii. Socielale ver- Christus. bel Chrisius.
Tangens, elc. saris. Nulla bestia subr£- Ibid. Sed eoS ipsos mo- Id. Sed eos ipsi moribus
pit in humanitatem; hu- ribtis veslris twrteinini. veslriisadhorlemini.
mana entm societas ex eo conpcitur, ut unusqutsque j Ibid. In eleemPsynis Id. ln eleemosynis,r.e-
ea qum sua, qu& justa possidel, securus postiieat. propterjninula peccala. dimendo minula peccala.
Tanqens, etc. Hocslossam crediderim. In cod. u totus numerus 21 differt, exceptis duo-
Ibiii. Quol bestiqsocci- Id. Quol bestias occidi
dis? Nam mutta capifa el capila diximus? Cod. iv. D bps ultimis senlentiis; sic enim apud hunc legiluf:
sunl sub his capilibus. iVaijj mullm bestice sunt Videlis ergo, ffalres mei, Chrisli misericordiam'; Deo
sub Itis capilibus. isla motlifeta vivenlesaudi-
N. 14. Vxorem non ha- Cod. iv. Adhuc uxorem- gralias, quiaper pericula
beo. non habeo. tis. Nemo vos fallal; oditista Deus, vindicalisla Deits.
Ibid. Quo nervo lige- Cod. n: Quo cervum Ideo patcit, ul mutemini; ideo nunc non vindical islci
mus fugilivum istum? istum ligemus? Deus, utconvettamini ad iilum. Nam vindicabitpostea,
N. 15. Per diffluentias ld. Per diffluentias li-
libidinis; altendis, etc. si conversinon fueritis. Ideo non vindicat, ui vias ve-
bidiniit cui fil injuria nisi
Deo. AUendis, eic. slras mutelis, ut coytigete valealis in conspecluejus
JS. 16. Melioremhabeqs Id. MelioremItabeastu motes vesitos. Ontnis ibi securilas, ubi nihil lale pa-
lu serisum, quam.te Deus. servum, quqm te Deus,
Jubel Deus servo luo, elc. Melioremsi vis habereser- liaris, nihil lale toletare, nihil iale devitare jubearis.
vum, quam Deus habeat Non ftangis panem egeno, quia nemo ibi esurii; non
te, dignior esl Deus, qui -habealservutn bonumquam vestis nudum, quia omnes immorlaliiale veslili sunt;
tu. Te bonumservum non exhibes Deo, el escigisa nOnsuscipis peregrinum , quia omnes in palria sua vi-
servoiuo ui borius sit circa le, qui non vis esse bonus
circa Deum. Ecce jubet Deus servo luo, etc. vunl; tion visilas agrum , quia omnes perpeiuo sani
HCl LECTIONESVARIANTES. 1162
lunt: non sipem morluum, quia sempet ibi viviiur; JA N. i: Tolum divideretis Id. foium divideretis ;
r.on eoncordaslitigioso,quia mtetna ibi pax. Omnisibi vobts, lanto minus habere- vobis, quod posuissem, et
tis. quaniopluresesselis, tanto
securitas, etc. Vide serm. xi, n. 1. minus haberelis.
SERMO XX. N. 5. Si poluit hoc fa- ld. Si potuit hoc face.re
cere inlelleclus meus de jntelleclus ineus de voce
Legitur ejus pars quaedampost fragmentum Quae- voce mea. Ecce enim, etc. mea, non poluit verbum
stionum Evangeliorum, in tribus codicibus Floren- Dei de carne sua.
linis, nempe Bibl. Laurent., plut. xviu, cod. xxni, Hic adjungimus quasdam alias variantes ex cod.
fol. 93; ibid. cod.xxiv, fol. 118 6;et Bibl. Mugell., Romano CST, quem citant edit. Gaume.
cod. xvi, fol. 124. N. 1. Ventribus. Jejttni Cod. Rom. Venlribus
Edit. N. 1. In ejus gm- Cod. xvi. In ejusgratia sumus. lbid.
jejunamus.
Id. Esuriamus. Cumati-
tiammanifestabimusvobis. ministrabimusvobis. Esuriamus, jejuni
N. 2. Nam et inde ora- Cod. xxiu. Nam idem stimus, cum aliqua, etc. qua, etc.; reliqua desunt.
N. 2. El lux est, el odpr Id. Et lux esl, et vox
vit quodamin psalmo. oravil quodamin psalmo.
lbid. Pone, Domine , Codd. jPone, Domine , esl.Ibid. A est, et odor est.
custodiamori meo, et os- cuslodiam ori meo, et os- ncgptiatoribus Id . A negotialoribus
tium conlinenlimcircumla- lium circumslantim labiis -_ apportantur. N. 5. Ecce enim
appoflalur.
bia mea. sonum Id. Ecce enim sonum
meis, vet conlinentimcirca " non revoco,sed si votoau-
labia mea. profero;sedcumprotulero,
Ibid. Sedpersuasumest? Cod. xvi. Si persuasum diri, etc. jam non revodo;sed si volo
Non excusetur. est, non excuselur. audiri, etc.
lbid. Nam si adverlit, Sic et nostri codd., sed sono Ibid. Assumplo quasi Id. Et assumo sonum,
ei impono inlelle- el quasi impono inlelle-
evettit. potius legendum videre- clum. ctum.
lur cum ipso Auguslino
Enar. in psalm. L, n. 14, Si advertil, animadveriit. SERMO XXX.
lbiil. Quoniam anle me lid. Quoniam ante me
est, tie sil ante te. est, nonsit anle te. Legitur in cod. Cass. n, fol. 179. Concordat in
N. 3. Ut quoniam pee- lid. Ei quoniam pecca- OHsnibuscum eclilis, excepto tiiulo. Sic enim inscri-
cavit et graviier peccavit. vil, et gravilet pecpavit. bitur : Sermo habilus in basilica Trialarum die Domi-
Ibid. Trahendumomni- lid. Ttahendum omni-
bus cupidilatxbus. Facit bus cupiditalibus, facete, nico, quae desunt apud Maurinenses.
quidquidlibel. quidquid libel. SERMO XXXVI.
Ibid. Jiursws recreala Iid. Rutsustectealutani-
anima, si his verbiscredi- ma m his verbis;\libetain a( Exemplar babemus detractum ex Bibl. Sanclae
derit,adesperaiionismalo, desperalionismalo, invenitf Crucis Florent., plut. xvm dext., cod. iv, fol. 120.
inveniet aliam foveam. aliam foveatn.
Ibid. Quid "dicemus? Cod. xvi ct xxiv. Quid'. Edit. N. i. Compunclo Cod. Compuncliocordi»
quia non quandose conver- dicimus? quia non quando C cordede 5.
scelere.
N. Sil hutnilis; plus
de scelete.
terit, curat Deus pmnilen- se converteril, curat Deus ld. Sichumilisplusgau-
tiam? DimittitDeusomnia pcenilenliam, ei ditnittii gaudeal, elc. deat, etc.
peccala 'prmterita. Deus omniqpeccata? Ibid. AT«iinflelur, non Id. Non infletur, si ex-
Ibid. Ul facianl homines .
lid. Ui facianl homines exlollalur. lollalur.
quidquid volunl, promissa quidquid volunl. Promis- N. fi. In gremioAbrahm Id. In gremio Abrahce
venia, promissa impuni- sa venia, promissa impuni- comparabat. operabalur.
lale, cutn se converierint? tate, cum se converterint, Ibid. Opima voluntate. Id. Optima volunlate.
Laxanl, etc. laxant, etc. lbid. Pro epulis aridi- Id. jPro eputis aridilas
SERMO XXVI. tas, el desiderium, elc. erat ei,el desiderium, etc.
Vide var. Maur.
Habelur hic sermo in cod. Cass. n, fol. 179. Ibid. De mensa divitis. Id. De mensa divilisin.
Bened.Titul. De vetbis Cod. addil: Habilus ini Sed, etc. digenlia fuit. Sed, . etc.
psalmi, etc. basilicaTheodosiana.Uanc
Ibid. Sed illius egestas
Vide ibid.
additionem emiseruntt Id. Sed illius egeslas
edit. Gaume, sed non indicaveruntDnginem. prmieriens, hujus pmna prmleriil, hujus pcenaper-
N. 9. Quate autem da- Id. Quare daia esl lex. permanens. manet. Vide ibid.
balur lex. Ibid. Ubi sunl veridivi- Id. Ubi sinlveri diviles.
tes.
SERMO XXV!II. ' N. 7. Non habeanl au- Vide ibid.
Id. Nonhabeanllhesau-
Habemusbunc sermonem in cod. Cass. n, fol. 132,>^. v rutn juslitiw. rum juslitice.
in quo magni momenti variantes reperiunlur lectio- N. 8. Quando exigunt Id. Quandoillatn exigunt
nes. Plura ex cod. Romano correxerunt cdilores novi reddi sibi. reddi stbi.
N. 10. Sed menle plus ld. Sed plus mente per-
(FF. Gaume), unde concludendnm Italicos codices
3 cernitur. Vide var. Mau-
penditur.
'
non ita esse despiciendos, corrigendosque esse ali- rin.
Ibid. JVo.i esi tkesauro Id.jVouesf thesaurusin-
quando Maurinenses; et correcliones eorum plures5 inleriore solidalus et ple- tus solidalus ei plenus,
confirmat hic noster codex. nus.
Bened. N. 2. Est lumen Cod'. JEst lumen cordii Ibid. Quod relicturus !d. • Quod reddilurus
eordi nostro cui dicimus: nostro , cui dicimus: Ini sum. sum.
Auditui noslro, elc. lumine iuo videbimusiu- Ibid. Cum tnihiminaris Id. Cum mihi minarh
men.Est sonttscordinoslro ) auferre quod intns habeo , auferre Quod habeo, vere
cui dicimus:Anditui, etc. vere vis auferfe quod inlus vis auferre quod intus ha-
Ibid. Nusquam deest,, Rom. Nusquam deesi,, habeo. beo.
de
nec transmarinis, etc. npn de aquis prmparalutr N.H.Utsitillodohanle Id.Ubi sit illo donante
nobis, necde transmarinisft dives impletus. dives tmpleius.
elc. Ibid. Oculossuos homo Id. Oculos suos. Uomo
PATROL. XLVH. 37
 H6S SERMONUMGENUINO&UMS. AUGUSTINl _MC_
yeccalor. Attendebat,etc. peccalor allendebat, elc. A Ibid, Ccepit«MJJJ suffo- Codd. vn et xvi. Ccepit
jjid. Paupetem se ille Id. Pauperem se iile co- catum trahere, etc. suffocareeum,Irahere,etc.
cffgnovit. gilavit. CaRieriul in editis.
Ibid. Omn.adimisi libi. Iid. Oinnedebitumdimi-
SEftMO XXXVII, si tibi.
N. 2. Ecce, fralres, res lid. Ecce, fralres, res
Legitur in cod. Ca'ssin. vn, ffel.380. in aperto esl, admonilio in aperlo est; udmonitio
Edit. N. 3. Mulieris Cod. Mulieris hujus. utilis; et valde salubris utilisest valde el salubris;
hujus, Quanlum enim per- Quanlum enim perlinel _.__ obedienliadebelur. obedienliadebelur.
linet ad doclrinam el elo- doclrinamel eloquiumunde N. 7. Quisquisincipit 6 Codd. Quisquis incipil
quium unde frilgel, lapis fulgel lapis pretiosus (do- bapiismdiliber exit, a baptismoliber esse.
vretiOsuserat Cyprianus. clrina'enim Domihicaful- Ibid. In legeautemmo- lid. In lege autem mo-
gei), lapis pretiosus eral dus fixusesl; transgressio dus fixus est; transgressio
Cyprianus. aiitem peccatum est. peccatumesl.
N. 7. El tuncdedil eis Id. El lunt dedil iscas Ibid. Adep ritagnummy- Cod. xxiv. A.Deo ma-
escas. domui in noctibus. slerium figuralumesl. gnutn myslerium figura-
N. 26. Ipsa sequelur. Id. Ipsa sequitur. Au- tum esl.
AudiamuSiaudiamus quem- diamus; ita vivatisin illa inejj Ibid. A septenatio ta- Cod. xviel XXIII.Asep-
admodum. et cum illa; audiamus nwmefoJIO»tecedi" lenatio tamen numeto non
quemadmodum.Vide var. „D tut. recedunt.
Maur. Ibid. Illud undetim dui Iid. Illud undecim du-
N. 29. Feeil, fecit di- Id. Fecit, digna est re- seplies. cla seplies(sic).
§na esl recipere. cipere. Ibid. Melius ist cum Cod. xxiv. Melius esl
clamasore. enim cum clamas ore.
SERMO XLH. N. 8. Corripiamus ver- Codd. Corripiamusver-
Legitur in cod. Cassin. u, fol. §0. bis, et si opus esl, el vet- bis^si opus esl, verberi-
betibus,- bus.
Edit. N. 2. Et pro mo- Cod. El pto modieiste- Ibid. Sic etgo isla 'mo- lid. Sic ergo isla mo-
dicis rebus, pro ftivotis, busprofert nobis,pro mor- nuerim... qui pe.ccave- nui... qui peccaverunl...
pro morialibus, etc. talibus, etc. rinl... dilicjamus,de corde diligamusde corde noslro,
N: 3. Scilis ftuctus mei, Id. Sciiisfructusmeiqui nostro chariiaiem in eos charitalein in eos non di-
ulvobiscum sim. sint, ul vqbiscumsim. non dimiilamus. millamus.
SERMO LXVII. SERMOLXXXVIII.
Legitur in cod. Cassin. vii, fol. 439, et cod. xvn, Habeturin cod. Cass.vn, fol. S4, ubi pro hisverbis,
fol. 24.
Edit.N. 4. Siveergonos Cod. vu. Sive ergo nos n. 7 , IVi/u7illo teriipore fuit ignominiasius quam
accusemus,siveDeumlau- accusemus,siveDeumlau- mors crucis, Non enimfruslra, etc, legilur : Nihil illo
demus , bis Deum lauda- demus , semperilli gralias C temporefuil ignominiosiusquam mors Chrisli. Non
tnus. Si pie nos accuSa- agere sludeamus, a quo enim crux tunc honorabilis
mus, Deum ulique lauda- graliagratisdalur, cuicum erai, sed ignominiosa.Non
mus. Quando, etc. que datur. Bis ergo Deum enim frustra, etc ; quod glossam alicujus notarii cre-
laudamus, si pie nos accu- dideriih.
semus, Deumque laudemus. Quando, etc.
N. 7. Coaptat sibi , Cod.xvn. Coaptavilsibi SERMO XCVHI.
unam facit Dominus, etc. carnem, unam fecit Do-
minus, otc. Habetur a n. 2 ad medium n. _>in cod. xvi Bibl.
Mugell.Florent. fol. 127.
SERMOLXXII.
Edit. N. 2. Quotidie Cod. Quotidie resusci-
Legitur in cod. Cass. xvn, fol. 27, ubi n. 2, eorum suscilalis gaudet. tatis gauclel.
loCO: Quisquisigitur homohodie bonus est, id esl, ar- Ibid. yiiors .Jiwis.M.is Id. Mors invisibilisali-
bor bona, tnala invenla est et bona facta est. Et si nec qumrebatur. bi nec qucerebalur. Vide
var. Maur.
tjuando venit, malas arboreseradicare vetlel,etc, legi- Ibid. jDicfj sitnt smpe ld. Dictisunt smpedor'
tur : Quisquisigitur est mulandus homo, ul opera mu- dormientes et morlui visi- mientes,mortenlesvisibili-
tenlur; vet hodie homo bonus est, id esl, arbor bqna: biiiler. ler.
tnala invenla esl el bona facta est. El Si quando invenit D lbid. Nemo tam faci- Id. JVa.n tiemotam fa-
le... quam facile Chrislus. cile... quam Christus.
malas arbores, eradicare veilet. N. 3. Tres autem mor- Id. Tres enim tnorluos.
SERMO LXXXIH. luos.
lbid. Miratisunt lanium Id. Mirali sunt tantum
Legiturrn bibl. Florent., plut. xvm, cod. XXIJI, quia facta sunl. qumfacta sunt.
fol. 118; in eadem Bibl., plut. xvm , cod. xxiv', fol. ibid. Esuriens poma !d. Esurienspomaqum-
inarbore, tebat in arbore.
141; in Bibl. Mugell., cod. xvi, fol. 137; el in Bibl. qumtivitIbid. Sed sunt qui fru- ' Id. Sed stmt qui fru-
Cass., cod. xvn, fol. 28. clum volunlate dare non ctum volunlate dare pos-
Edit. N. 1. Cum enim Cod. vii. Cum enimhoc possunl; nessime. sunt; optime.
hoc dixisset DominusJe- dixissel Dominus Jesus , N. S. Elnl ftt,ut novi- ld. Et fii, ut novimns,
sus Petro, subjecit. Petrus subjecil. mus, ut quolidie homines ut quolidie homines in se
Ibid. Omnis ejus fa- Cod. xvi. Omnis ejus in se experiunlur, aliquan- escperiunlur; aliquando,
milia et ipse venderelur. familia et ipse venderen- do, elc. etc.
tur. Ibid. Isti qui in faclum id. lsli quia in faclum
Ibid. Non decetnmillia" Codd., exceplo cod. processeriinl, processerunl.
talentorum. xvi. JVOJI decemmiilia la- Ibid. Viiws redditur. Id. Vivusredditus po-
lenla. Potuit progrtdi. tuit progredi.
H6S LECTIONES VARIANTES. £166
SERMOXCIX. A slerio sacerdotem. Nam quidquid t'a imcuium futurum
Legitur in Bibl. Mugell. Florent. cqd. xy , fol. 87, erai id lotum de ejus bealo venlre ptocmit. Proeessit
a secunda sententia n. 1 ad primas phrases n. 8. enim sacetdos el hoslia, Deus resuttectionis, elsacerdos
Edit. N. 1. Mala uli- Cod. Malm utique fa- oblationis, et hostiapassionis. UocaulemloluminChti-
que fama. nim. sto agnoscimus; Deus esl, quod ad Palrein rediit; pon-
Ibiil. llli sanando ido- Id. Illum ad sanandum
neum esse. idoneum esse. tifex, quod seipsum viclimamobtulit pto nobis. Marim
Ibid. Fudit lacrymas, Id. Fudii lacrymas',et ergo beatus ulerus, non uierus [Cod., beatumuterum,
sanguinem cotdis ; el la- lavil. non uterum], sed templumfuit Christi. Quid est autem
vii.
N. 2. Hoc apud se ce> Id. Hoc gpud se cogi- iritmlo, nisi quod super cwlos mstimandum est, ubi
gitabal et dicebat. tans dicebal. quasi in secreliorelabernaculo myslerium rfJDmitasdis-
N. 3. Jam hinc intelli- ld, Jam hic intelligat ponitur?Supetmlos plane beatus uietus Marim.msti-
gat Phatismus, si non po- Pharisceus; si non potue- mandus est, quia CreatoremFilium Deiadcmlosremisit.
lerat viderepeccantem,qui ral videre peccantem.,
potuit audire cogilanlem. quomodopoluil videreco- Inde venitut paieretur, hinc rediil ut regnahs adorelur :
gilantem?' inde humilialus descendif, hinc ad Palrem glorificatus
N. i. Concupiscenliis Id. Concupiscenliassuas ascendit.
suis carnqlibus favent. carnales faciunt. Meliusplane lemplum cotporis, quam cceli:
N. 57 Quid ergo, inquit Id. Quid ergo , inquist jff 1 residens enim Clitislus in cmlis ibi esl letribilis, hic
'
facere debui ? facere debui? autem mansuelus; ibi peccaia vindicqns, hic peccata
Ibid. Sed Dominus qui Id. Sed quia hmc Domi- condonans; ibi polestatejudicis utitur, hic
hmcvera proposuit. nus vera proposuit. -. per dileclio-
N. 6. Noveral quid sa- Id. Noverat quod sana- nem inter fratres konoratur, aique ut siims beati, qui
narelur. retur. audiunt verburo Dei et custodiunt (Luc. xi, 28) por-
Ibid. Pelra est tefugium Id. Petra est refugiutri talut...'. Ideoque bonum est eumadorare cum invitat,
hericiis. herinaceis
Ibid. Accipit unxilium, Id. Accepilauxilium. itt possimusnon cum iimere cum judical.
lliid. Moitt el voceve- Jd, Mntu et voce, vera SERMO CVII.
ttra intellexxsse. iillellexisse.
N. 7. Jam nunc quia Id.Jam nunc quanl.um. Duobusreperiturin cod»Floreiit., nempeplut. virr.,
«. potuimus , qumsiionem potuimus qumslionempro-* cod, xyitr, fol. 106, et plut. xvnt, cod. xxi*, foh 127.
profundamin lanlilla lem- fundam in lantilla tempo- - Edit. N. 9. Daillum:
porii breviiale solvimus; ris btevitate solvimus; aut caveie ab omni avaritia. Cod. XSIILTollo illud:
uul si nondum solvimus, si nonsolvimus, debiloresf, eavele ab omni avarilia.
debilores ', ui dixi, lenea- ul dixi, tenemur : illud Videvar. Maur.
mur : illud poiius, etc. -N. 10. Numerala sunt : Cod. xxiv. Numerata
potius, eic.
Ibid. llli aulem nove» ld. lili auiem novetant et cave ab omni avarilia, sunt : et iile qui tanta
Pariwjj est avaritia sustinuit dicil tibi : cave
rant hominem non posse hominempeccatanon posse< ^-, nim : cave avaritiampecu-vitm. ab omni avaritia, Parum
dimittete. dimiltere.
Ibid. Solvit qumstionem Id. Solvil quastionem ei esl ab avaritiq pecunim-:
motus ipsotum. motiis ipsorum, Vide vai1. cave ab avarilia vitce.
Maur. lbid. Nudus foris, inlus Id. Nudus foris , intus
N. 8. Ego sano quem- Id. Ego sttno quoscum- vestilus.el Nudus foris a vestitus. et Nudus foris a
cumque bapiho. que baplizo. pannis, puiribitibuspan- pannis , imputribilibus
nis; intus vestitus; roale. pannis intus vestitus; per-
SERMO.Cll. fecte.
Ibid. Quid si dical, cum ld. Quid si dicat, si con-
Habelur in cod. Cass. vn, fol. 74,ubi haec dif-
conlempseris.• tempseris.
ferunt. Ibid. Melius iu occides ld. ^JIfe.iiis tu carnem
Cod. QuOmodomorimi' carnem meam.
Edit. N. 4. Quomodo jneoftj. Vox occides, quae
moriuntur qui rapiunt res lur qui rapiunl res alienas, male addita est a Benediclinis. ah omnibus codd. abest.
alienas ? Verujji, etc. el qui servos vel ancillas Vide var. Maur
suas cupiunt tradere in cis.Ibid. Fotte hoc rion di- Id. Forle hoc non dtcts:
sm'i-tum altenum ? Verum, etc. Unde non dicis? Vi- Unde nonditis ?vis vivere?
: plus vis vivere, viverevis? Cum Deus con-
N. 5. Sive ambulantes; Id. Sitie ambulantes, vere vis Deus conslituit ? stituit, cerle cave ab omni
altendite pauperes. sive servis vel ancillis ve- quam Cerlecaves ab omni ava- avarilia. Cod. xx.mconcor-
stris benefacienles.Altendi*, rilia.
te pauperes. '
D dal,, excepto quod habet
caves, procave.
SERMOCIV. SERMO CVIH.
Legilur in cod. Cass. cxi, fol. 112. . Habetur in eod. Cass. vii, fol. 100.
Edit. N. 4. Dum sunl . Cod. Dum sttnt vitee,
vilm: de iltisvos Copiosius quas descripsi breviter ut tiistis Edit. N. 1. De hoc au^ Cod. De hoc aiidistis
modo modq Evangelium , quid
cogitale. potui : jam vos de ill.is quid monuerilEvangelium, nos, cautos monuerit nos el admonue-
copiosius cogilale. nos faciens, el volensesse rij, cautos nos faciens, et
Ad finem, post haec ultima verba : lncrementum expeditos et paratos ad volens esse expedilos et
dat Deus, sequitur : « Extollens vocem quwdam mu- exspecianda novissima. paratos ad spem novissi-
mam.
lier de lurba dixil __/_: te
Beqtus venlexqui portatiii et
ubera qum suxisti (LuC si, 27), « Vere beaia Maria, SERMOCX.
quia lanquam in sactatio ventris tui porlavit cum my- Legitur in cod. Cassin. n, fol. 49.
' Hic qutedam deesse videnlur, nisi lcgas, ul sinl betiti qui audiunl verbum Det et cmstodiuntiltutt.
 ll<37 SERMONUMGENUlNORUMS. AUGUSTINI 1168
Edit. N. 1. Qui intra Cod. Qui inlra Eccle- A cod. jtLii, fol. 202. Varianfes lectiones, hic ut alibi,
Ecclesiam orat pro eis qui siam oral. Omnis Eccte- volueram annolare; sed licet cogitationes concor-
tunt exlra Ecclesiam. sia sancla orat pro eis qui
suntei intra Ecclesiamcon< dent, verba toties et tantum differunt, ut brevius el
templores, et extra Ecclesiam infidetes. utilius crediderim integrum illum sermonem in lucem
N. 2. Sex diebus Deus Id. liecotite ; sex diebus emillere, quem hic habeas :
perfecit opera sua, Deus perfecit opera sua.
In illo tempore: Respiciens Jesus discipulos suos
Ibid, Ciiruaerat, sursum Id. Curva erai, terrm '
aspicere non poterat: quia inhiabat, lerram diligebat, dixit Simoni Petro ; Si peccaveritin te fraler luus,
Sursumcor,sine causa au- in lerra spemsuam posue- vade, el corripe eum inter le et ipsum solum ( Luc.
diebat,- ral, sufsum aspicere non xvii, 3, 4.). Et reliqua.
polerat, quia sursum cor
stne causa ertgere msttmabat. l. 1. In Evangelio sancto, modo cum legeretur, audi-
N.. 3. Nalus virginem Id..JVafus virginem te- vimus, ubi nos de remissione peccatorum admonet
reliquisti. Sed non], etc. qquisisti. Sednon, etc. Dominus Jesus". Hinc oranesadmonentur" exDbmini
N. i. Non resurrexerat, Id. Non resutrexerat, 4 ministrisumus
prmdictum est et imple- prmdiclum
% esi et impletum jussione; nos autem verbiDei, et san-
tum esl: nomen ejus, etc. eesl; in ccelum non ascen- cti Evangelii, cuiuemo sinegloria servit 6,quod nemo
dderat, anie dictum esl et sine
est: nomen etc. pcena conlemnit. Ipse ergo Dominus ait', quod
impletum ejus, B modo nos omnes audiyimus : Si in te, ait,
peccaverit
SERMOCXII. frater tuus, corripe illum inter te, et ipsum solum. Ei
Habctur in cod. Cassin. n, fol. 187. si pmnilentiam egerit, dimille illi, non solum semel,
Edit.n.-..iVescienfespa- Cod. Nescientes para- sed
rfltieriwit.Paratajam, etc. verunt. Sic enim conslitu- sepliis. H_rc ratio certissima est. Septem quippe
lum fuerat, ut immolaretur diebus venientibus, euntibus et redeuntibus, totum
Christus. Paratajam, etc. volvitur teropus. Qui enim septies in die dimitti jussit,
lbid. Prophetm, Venite Id. Prophetm. Dixerunt totius temporis peccala indulgeri
praecepit.
ad ccenam. aposloli: Venitead emnam.
N. 6. Cras enim morie- ld. Gi-asenimmoriemur. 2. Si quis ergo es' qui Chrislum cogitas, et cupis
mut. Quis huc inde, etc. Talia in epnlis suis dives accipere quod promisit ? noli piger esse; fac
ille superbus dicebat : quod
8
Manducemus el bibamus, cras mim moriemut. Quis praecepit. Scis quid promisit 9? vilam aeternam. Scis
huc inde, etc. quid pnecepit? da fratri tuoveniam 10.Diciltibi : 0
N. 7. Inlende et vide Id. Atlendeetvidequam homo, da fratri luo veniam, ut ego dem tibi indulgen-
qttamcandidumesl: hoc ad candidum est. Audi, etc. tiam sempiternam. Regni ccelestis promissio omnibus
ocuios pertinet. Audi, efc.
Ibid. Uiique quoniam Id. Ulique,quoniamquin- nota est, ut aeslimo, ubi nos Creator promisit aequa-
tensus sunt. que sensus sunl. _ les fuluros cum angelis suis, ut sine fine in illo splen-
N. 8. Veniant de se- Id. Veniant de sepibus dore vivamus, in regnoccelorum. Hoc libenler
accipis;
pibus hmrelici, hic inve- hmtetici et schismatici; facere non vis? Iloc, quod jnbe-
niunt pacem. coge intrare; hic pacem quare quod sequitur
inveniunt. ris, fratri tuo indulgentiam dare, a Domino Deotuo
SERMO CXIII. tu non vis accipere; si non vis acciperell, bene faeis
Habelur in cod. Cass. n; folii indicatio deest in no- non dare. Quid est hoc, nisi poscenli ut indulgeas fra-
Stris charlis. tri tuo, si tibi cupis a Domino ignosci? Aut certe si
Edit. n. 2. Et veriirel Cod. Et veniret tecum non babes quod libi ignoscatur, bene facis qui fralri
lecumadjudicemhominem adjudicem hominem,pro- tuo non ignoscis. Etiam si non habes peccalum, quod
quemlibet. consulem, vicarium, elc. tibi ignoscalur, tu lamen ignosce; quia et Dominus
Ibid. Tanta vis est ju- ld. jpan.a vis est justi-
scivit. Omnis
slilim, ui el tibi displiceat. lim, ut judex quem tu ipse semper,signoscit, qui peccatum nunquam
corrupisli, eliam libi dis- liomo peccator esl, eliam si ipsa die natus est.
plicerel. 5. Dicturus es: Bene ignoscit Deus; jam's ego non
N. 3. Ecce quomodocur- Id. Ecce quomodo cur-
rit, qui currit facere ami- rit, qui curavit facere ami- sum Deus; homopeccatorsum.Deogratias,quiacon-
cos. cos. fiteris. Agnosce, ut et tu 14 indulgenliam possis acci-
Plures circa Dnem adesse vanantes annotat ama- T. pere. Horlatttr nos beatus aposlolus Petrus in Epistola
huensis, qui illas per negligentiam non exemplavit. sua dicens : Christus passus esl pro nobis, relinquens
SERMO CXIV. nobisexemplum,utsequaminivestigiacjus(I Petr.n,21).
Legitur in cod. Cassin. cx, fol. 205; cod. pariter Et utique non habebal peecalum, et mortuus est pro
Cassin. cv, fol. 131, sive I36,etin qualiiorcodd. Lau- peccalis nostris, ei sanguinem suiim fudit pro iniqui-
nobis peccatum, quod
rent., videlicet plut. xvn, cod. xxxix, fol. 179 b; ibid, tatibus noslris. Suscepit pro
cod. XL, fol. 186 b; ibid. cod. XLI, fol. 173; ibid. non fecit, et nos omnes a debito peccati1S liberavit.
1 Non legitur in Evangelio haecSimoni Petro fuisse » Codd. quod ma/e.
10 Aliqui codd. male, tunicam.
dicta. 11 Haecdesuntin cx, et xxxix, sed in cv etalibi le-
* Sic cod. cx; cod. xxxix, Chrislus.
s Cod. cx, admonemur. guntur.
4 Id., lamen. " Plerique codd., natn; sed in uno legituf omms.
* Cod., male, quem. 13 Codd., »iam. "
* Cod., cx, addit nobis et deinde tollit nos. u Deesttuincvetcx.
7 Cod., xxxix male, esse. 18 Codd., peccato. w -.
8 Cod.,cx, male, facere.
 1469 SERMONUMGENUINORUMS. AUGUSTINI 1170
Non debebat mori, sed nec nos debuimus vivere, A Si vis ut tibi dimittatur, ignosce fratri, qui ad tere-
quia peccalores sumus. Nec ipsi mors debebatur, nec vertitur. Hahc precem Jurisperilus coelestis diclavit;
nobis vita. Quod nobis debebatur indulsit, et quod non le fallit ", si facias quod te docuit. Omnis qui
ei non debebatur suscepit. Sed quia de reraissione contemnit Domini disciplinam, perdit causam, et in-
13
agitur peccatorum, ut non eamus per longum, imite- venit poenam.Tu ipse, cum oras, mentiris, iu ipsa
mur Christum Dominura. Audi Apostolum dicentem : oratione convinceris. Neque enim ut te Deus convin-
Donate - vobis, sicuf et Deus in Christo donavit vobis a cat, lestes a te ll quajril. Qui has preces dictavit, ad
(Ephes. iv, 52). Haec verba Apostoli sunt, non ,no- vocatus est luus. Si negaveris, testis est tuus, si con-
stra:_Es_o_eimilatores Dei,sicut filii charissimi (Ephes. temnis, judex est tuus. Ergo dic, et fac; nullatenus
v, 1). Filius es, an seryus? Memento quiaetservos possunt verba hujus orationis transiri; aut nunquid
oportet esse obsequentes, et filios non decet esse de- hunc versum delere exinde possumus. Jam ergo di-
generes. 'Filius dkeris; si renuis patris jussioneh), camus : Dimilte nobisdebila el peccala nostra, et non
non consequeris ejus haerediiatem. dicamus 16:Sicut el nos dimiitimusdebiloribusnostris;
4. Hoc dicerem, si nihil peccati haberes, quod tibi Conlinuo, et Dominus dicit nobis : /n qua mensura
ignosci desiderares. Modo autem tibi dico, o homo, _mensi fueriiis,in eademremetietur vobis (Mailh. vn, 2).
si juslus sis, homo esa; si laicus sis, hotno es; si mo-IE Hiincversumdelere de animo non debes.ne et tudelearis
naebus sis, homo es; si clericus sis, homo es. Vocem de libro Dei. In orationeista dicis, Dd; dicis -•, Dimilte,
aposloli Joannisaudidicentem. Videqualis sit quem 4 ut quod non habes accipias, si tamen fratri ignoscas.
dico, ut audias illum qui super pectus Domini Ipsum Salvatorero audi alio loco dicenlem : Dale, et
accumbebat, quem diligebat Doroiuus plusquam dabitur vobis; dimiltite, el dimillelur vobis (Luc. vi,
• caeteros. Audi quid dixeril: Si dixerimus quia pec- 37, 38). Et ne vos diulius teneamus, si volumus no-
caium non habemus. Non dixit : Si dixeritis, sed Si bis Doiiiiiium misereri, misereamur indigenti; si vo-
dixerimus; se adjutixit in culpam, ut perveniret 6 in lumus nobis peccala dimitti, dimittamus et nos fra-
indulgentiam. Ait ergo : Si dixerimus q.uiapeccalutn tri peccanti.
non habemus, nos ipsos decipimus6, el veritas in nobis SERMO CXVUI.
nonesl (Joan. i, 8). Ergo habemus peccata ; si volu- Legitur in Bibl. Laurenl., plui. xii, eod. xiv, fol.
7
mus consequi veniam, demus fratribus nostris in- 272 b, et in Bibl. Venet., cod. LXIX, fol. 47. Sic in
dulgentiam. Inimicitias in corde noslro non re-. codicibus se habet in titulo : Incipit sermo ejusdem
tineamus,' quia inimiciliae relentse faciunt commo- (Auguslini) de Nalivitate Doniini. — De eo quod Evan-
lionem. gelisla dicil : « In principio erat Verbum; > et quod
5. Volote ignoscenlem, quianovi tesemperveniam C ( jn Genesi scriplum est: « /n principio fecil Deus cce-
postulantem. Rogas tibi ignosci; juberis dimittere. tum et terram, t unde ostenditur qui [cod. quia] in
Non agnoscis quod dicis, cum Dominirai depreceris. principio erat, sine inilio esse [Id. esl]; quod aulem in
Modo veni, etora; ubi oras 8, ibi te convinco in1 principio [actum esl, propterea inilium habere, quia
verbis tuis. Nonne quolidie dicis : Paier iiosfer, qui non erat, ei facium est.
es in cmlis?Non 9 enim polesesse innumerofiliorum, SERMO CXXVI.
si non dicas : Pater noster, qui es in cmlis, Sequere :
Sanciificelur nomen tuum. Die adhuc : Adveniat reg-
18 Leguntur hujus sermonis numeri 2, 3, 4, el dimi-
num tuum. Adhuc sequere : Fiat voluntas tua, sictit dium quinti, in Bibl. Laurent., plut. xu:, cod. vui,
in coelo,et in terra. Vide quid adjungas : Panem no- foL 187_.;quae orationis pars anneclitur sermoni
tlrum quotidianum da nobis hodie. Ubi sunt divitiae Benedictino CCCLXXX, sicut et in aliis codicibus an~
luae? ecce mendicas. Sed haec alia causa esl; unde tiquis. Vide notas Maurin. ad hunc sermonem.
agimus, inde agamus. Dic adhuc : El dimitle nobis Edit. N. 2. Q«anf«m Cod. Qiiam sint pet-
noslra, sicut el nos dimiltimus debitoribus sinl perversi et properando vetsi et improperandi vi-
peccata viliosi. liosi.
nosiris (Matth. vi, 9-12). Venio ad verba mea et N. 3. Speranlium sub- Id. Sperandarum sub-
lua. Dicis : Dimille nobis debita nostra et peccata. I) J stanlia. stantia.
Ibid. JVisi ex illo quod Id. iVisi ex illo quem
Quo jure? quo pacto ? quo chirographo recilato? non vides.
Sicnt et.nos dimitlimus debiloribus noslris. Conditio nonvides.
Ibid. Interiorem habita- ld. Inleriorem habilaio-
posita est; lexfixa est. Dimitte nobis, dicis Domino, iorem iiileriorum oculo- rem oculorum.
sicut dimitlo. Ergo non dimittet ", si non dimittis. rum.

1 Codd. xxxix, cv ei cx, Dohantes. l* Id., veniat.

1 Sic codd. cv et cx cod. xxxix, male, nobit, hic 11 Sic codd. cv et cx ; cod. xxxix, ut caeleri ,
et antea. dimillam.
' Codd., male, si tamen/jomo.correximus eseditis. 15 Cod. unus mala, dictavit.
1 Codd., cv et cx male, qum. 13 Codd. cv et cx, i'n«enief.
' Codd., cvetcx mali, indulgerelur. 14 lid., adfe.
• Id., seducimus. 18 Cod. xxxix, dicam, male.
r Sic. codd. cv etcx; cod. xxxix male, debemus. '• Sic codd. cv et cx; deest vox dicts ii> cod.
8 Codd., ulores. xxxix.
* Cod., xxxix male, nonne.
 1171 SERMONUMGENUINORUMS, AUGUSTINI 1172
Iliid. Namquande qli- Id. Nam quando aliunde A Edit. N. 1. Omnium Codd. Omnium aposto-
guandoinme cogilas; quae nimis cogitas. apostolorummeminislis. lorum, fratres charissimi,
vefba in nota corrigere meministis.
«tudent Benediclim, quOs videsis. Ibid. Dicil autem apo- Iid. Diclum est auterii,
lbid. lntende faela, el 10. Intentle factur.am, stolus, quoniam, etc. <tfuoniam,etc.
qumrefactorem. ei qumre factorem. N. 2. Modo quid? In- lid. Modo quid interro-
Ibid. Qum faeta sunt, Id. Qum facta sunt, in- lerrogat eum Dominus. gat eum Dominus?
conspiciuntur. tellecla conspiciunlur. Ibid. Et dicit ei. Cod. CXLIII.fiicit ei.
_N.i. Sed assiduitale Id. Sed assidnilale vi- Ibid. Respondit ille : Codd. Respendit eiille:
viluerant. luerunt. Etiam, Dotnine. Etiam, Domine.
Ibid. Q«am ut nascatur !d. Quam ut nascalur Ibid. Et iterum Domi- lid. Iterum, el lerlioDo-
komo, moriendo, etc. Iwino, qiii non eral, »16- nus hoc intefrogavit, et minus hoc inlerrogavil.
riendo, etc. tertio hoc.
Ibid. Panibus saginasse Id. Panibus satiate loi Ihid. Qui sciant oves Iid. Quia sciebal oves
tot millia. millia. Christi pqscere. Chr.isti pascere.
Ibid. Impleri segetibus Id. Impterisegetibusier- N. 5. Firet quo lu Jion lid. Ducet quo tunen
iettas. rairi. iis. vis.
Ibid. Quwaqua eral vi- Id_<Quiaquam viderunt lbid. Pro Chrisio fueral lid. Pro Chrisio erat
num factitm, videruntho- vinum factam, videruntet crucifigendus. crucifigendus.
mineset obsiupiieruni. obslupuerunl. B Ibid. Timerenon debuit. Iid. Timere non debuit,
• lbid. Undeesl homoipse " Videbai enim, etc_
Id. UndeestipsequtmU quia videbal, elc.
qui miraiur?ubi erc\l?unde ralur ? videal unde pro- SERMO CLlV.
processil? cessit?
Ibid. Venii ille cui dic- Idv Venil ille ad isluin Legitur in cod. Cassin. n , fol. 160, ubi n. 7, pro
tum est: Tnnovasigria; cui locum, cui diclum esl: his verbis, quianondum erantin perfeclione, habetur,
diciumest: Mirifica,etc. Mirifica, ctc.
. Ibid. ASquumjiotestesse Id. /Equum polesl esse ^fuia nondum erant securi, nondum erant in perfe-
qudd non vutt. quod ilte non vult. clione.
Ibid. Hominem, qui eral Id. Hominefn, qui hon SERMO CLV.
%nluce. eral in luce.
N. 5. Sed quam parvus. Id. Sed quam parvusfa- Legitur in cod. Cassin. n, fol. 152, ubi sanatur
ceret. evidens edilionis Benedictinae mendum. Ibi eniro n.
Ibid. Non te deseruit, Id. Erudit qui vocavit. 4 liabeltir : Lex enim morlis non
qui vocavii. ipsa dicitur, lex pec-<
Ibid. Intlicia sunt Crea- Id. Indicia sunt Crea- cali el mortis non illa lex dicilur qum dala est in
toris ipsa crealura? loris in ipsa crealura ? monle Sina; hiceerte adest vitiosa iteratio quae tolli-
Ibid. Ecce nasciiur, ecce Id. JEccenascitur, ecce
de femina procedit. tur in codice, in quo scriptum est: Lex enim morlis
corpus assumit, ecce de
feminaprocedit. non ipsa dicilur, quce data est in monle Sina.
SERMO CXXXH. SERMO CLXVlII.
Legituf in cod. Cassin. vu, fol. 522, ubi N. 2, ho- Legilur in duobus codd. Florent., nempe Bibl. Mu-
rum verborum loco, Refrenat infirmioris sexus ipsave-
gell. cod. xi, fol. 37 b, et Bibl. Fesul. cod. xi, fol.
teeuridia, scribilur, Reftenat ihfirmiorem sexum ipsa 237.
terecundia.
Edil. n. 1.' Lectionibus, Codd. Secundum. Vasis
SERMO CXXXVII. canlicis, sertnonibusque, eleclionis confessionemal-
Legitur in cod. Cassin. vn, fol. 528. etc. que doclrinam, quoniam
Edit. N. 1. Dum tamen Cod. Dum lamen non num est, leciionibus, ftdes misericordimDei do-
nonnimia impielaleprmci- nimia infirmilate prmci- Canticis,etc.
dantur. dantur. N. 5. iVatijsi gloriaius Iid. Non sic gloriatusest
N. 3. Iste dicebatse ha- Id. Dicebat Petrus se riatus esl Abrakam, ex fide glo- Abraham; ex fide gloriatus
bere vires, qui non habe- habere vires, qiias twn esl. est.
bal. habebat. Ibid. Misericordiamcbn- lid. Misericordiamcon-
seculussum. 0 confessio! secutus sum, ul fidelis es-
SERMO CXXXIX. sem. 0 confessio!
N. 4. Spectemus, fra- Cod. Mugell. Specte-
Legilur in Cod. Cassin. vn, fol. 144, ubihanC cor- Ires, "eum;jnagniim spe- mus, fraires, magnnntspe-
rectionem reperimus. Benediclini n. 3 hanc dimidia- ctaculum. D ctaculum.
lam sentenliam habent : Honio sapiens, iri mlernitale Ibid. Erai infidelis; pa- Codd. Eral infidelis;
rum est. Erat, elc. parum esl infidelis.Erat,
tempora inquiris; ubi non sunl lempora, qumrismlates; elc.
codex autem opiime dicil : Homo sapiens, in mlerni- N, 5. Orare fide non lid. Orare fide non po-
late tempora qumris, ubi non sunt tempora; qumris possetis, nisi fidem habe- leslis, nisi fidem habeatis.
retis.
telates, ubi non sunt mtates. Ibid. Quomodo prmdi- Hd. Quomodo prmdica-
SERMO CXLII. cabunt, si non mittantur. bunt, nisi miltantur.
lbid. Et addat bonqquce lid, Et addere bonaqum
Legitur in Cod. Cassiii; vii, fol. 156, ubi confir- nori habemus. non habemus. Vide var.
matur varians lectio quae ic. Benedictina editione ad- Maur.
ducitur his n. S verbis, Ergo delumescatj addendo Ibid. lnveriisti unde da- lid. /iiveuistj uhde da-
postea tria haec si
verba, cupis ingredi. res? Homo mendice; unde res? Homo riiehdice, ha-
SERMO CXLVII. habuisli? Ergo unde da- buisli ergo iinde dares ?
res aliquid habuisti? aliquid habuisti?
Legiluf ih cba. FlOrent. COXLIH, Bibl.Mdil., fol. 299, N. 6. Una vOceilisus it lid. Una voce elisus et
et Bibl. Mugell., cod. xiv, fol. 111. levatus; elisus, elc. levalus est; elisus, etc.
1173 LECTIONES VABIANTES. 1174
ibid. Deposittttunicat>e- Cod. Fesul. DeposiiaA dubio et ipse si perdidisset, hocsibi dealio fieri voluis-
teri, peccalispannosa. tunica velerispeccati pan- sel, secundum iliud quod scriptum esl': Omnia qum-
nosa. tmique vullis ul faciant vobis /ipmines,et vos illis ,fa-
cile similiter. Si quisquam.
SERMOCLXXVIIf. Ibid. Deberereddere. Jid. Debelreddere.
- Hic sermo reperilur in cod. (Jass. XJ, fol. 11, et N. 8. Quoniam dona €.od. Fesu'1. Quomodo
a n. 7 in duobus Florentinis, nemque Bibl. Mugell. Dei sunl? Dei dona sunt? Cod. Mu-
cod. xi, fol. 31, et in Bibl. Fesulan. cod. xi, fril. gell. .Qi.on.aiji,ulin edit.
'229 b. Pulchcrrimus hic sermo ita scribilur in codi- Ibid. Dicamquodfecerit lid. Dicam quid fecerH
cibus Fforeiitinis, ut in eo citetur ipsemet Augiisti- pauperrimus homo, nobis homo quidam pauperri-
nus, cui tamen certe tribuendus est; unde concltidi apud Mediolanum<consli- mus, eb lemporequo san-
potest aliquando sermonem posse legitime auctofi tuiis; tgm pauper, ut pro- clus AmbrosiusMediolani
tfibui, licet ipse auctor citetur in opere; fiocautem scholus. eral episcopus, ubi tunc
aliquando fieri potuit amanuensis incuria aul igno- prmsens etat eliamAuau-
rantia. slinus nondum episcopus; tam pauperille ut prosclio-
Edit. n. 2. Ubi ponerel Cod. Cass. Ubi poneret laslicus. Additioscrib.entis. Cod. Fesul. babei prosca-
consulebat, non de cujus- cogilabal, nulli violenliam lus;Ibid. melior vox proscholus, iit in eflit.
Sed plane Chri- lid. Sed piane verus el
quam viciniagris. facere, non de, etc.
Ibid. Quod relicturus Id. Qttod reticiurus <es? slianus, quatnvisille esset perfeclus Chfislianus.Sed
es ? Ecce increpatusest. Prcecedanlergo magisquo,TJpaganus grammalicus; me- meliOrfuit ille qui ad ve-
secuturus es. Ecce incre- lior ad velum quam in isie c.«- lum slabat, quam qui in
palus est. thedra. Pauper ergo cathedra sedebat, Pauper
N. 3. NumqUid eriim Id. Numquidenim Deus invenit sacculum,nisiforte er0o isle invenil sacculum
Deus stullis dalurus est siullis daturus est regnum me numerusducenlis: fallil, cum ducentoruin solidprum :
solidis ferme me- merriortamen divmmlegis
regnum ccelorum?Quibus cmlorum?Probanlhocilim mor
auiem, elc. quinquevirginesqum exlra legisproposuil, etc, proposuit, etc.
jatiuam leguntur exdusm. r&lIbid. Ei ne forie qumre- lid. Et ne forle qumreret
Quibusautem, elc. ttlienum, qumsivit. alienum, non suum, qum-
Ibid. Conjicere hoc vi- Cod. Cass. Conjicere sivit, Sic lesenduin. nuam-
demur: aperte hoc mani- hoe videmur: considerare vis codd. habeant sed pro J?OJI.
festequevideamus. aulem altentius debemus, lbid. Saltem rogavitvel Iid. Sallem rogavit ul
ut hoc apertius viderepos- quinqueacciperel. xel quinqueacciperel.
simus. Ibid. Siomachabundtts Cod. Mugell. llle m-
Ibid. Qupd immkeri- Jd. Quod immisericors .homo. machalus,
cors erat. Numquidenim, erat, non quia aliena ra- Ibid. Quod vo^jferebalur Cod. riorent. Quod of-
etc. puit, sed quia de ptoptiis accepii: continuo,etc. ferebatur aecepit, et con-
erogare noluit. Numquid linuo, etc.
enim, etc. N. 9. Quid est? Si ali- fid. Considerate,jfmtr.es,
•N. 5. Cogiias spoliare Id. Cogitasspoiiare hm- =,quid egiincordibusvestris, tam gloripsum exemplum,
pagnnum, et veslireChri- relicumvelJudceum,einon C.si verbum Dei insedit in et tam mirabile factum.
slianum. veslireChristianum. vobis, si requiem invenil Egi aliquid in cordibus
_N.7, Bealum sancla Coud. Florent. /n Scri- apud vos, facile hoc,, fra- veslriSf.siverbumDei re-
Scriptura -dicit, qui post piuris divinislegimus,fra- tres mei : nolile .pulare tjuievii in animis veslris.
aurumi, etc. tres eharissimi; quod bea- damnumvos pati, si fece- Facite hoc, fratres mei.
tussit qui post a..r«.n, elc. ritis; magnumluerumest, Nolile pulart vosdamnum
Ibid. Etnon fecil. Tu Iid. El nonfecii.Fratres, si fecenlisquod dico. Per- pali, si quod .« vobis in-
aulem dicis : Nunquam inlerrogemus conscienlias didi viginti solidos, per- venlumfueril.reddideritis.
negavirem aiienam. Quia nostras, et videamussi ila didi ducentos,quingentos, Credile quia tnagnum lu-
forie nemo libi commen- cupiditatem contemnimus, tua Quid perdidisli? De domo crum esl, si fecerilisquod
davil; aul forle commen- ttt islius beaiiludinispar- perierant : aller per- Mggero. Forte uliqnis ve-
davil, sedsublestibuscom- ticipesessepossimus.Forte diderat, non tu. Terra, niens in domoluaperdidil
mendavit.Dic mihi, reddi- aliquis intra se cogitat et etc. solidos. Terra, elc.
disti, etc. "iticit:Nec furtumriecvio- Ibid. 'jPosifi. ille, obli- lid. Posuit -ille',oblitus
lehtiam facio,nec rapinam lusest ille, cecidil<abiilo ; esl, vel cecidit ttb itto,;,in-
.exerceo,nec resoltenas aliquandp negavi. torte tdeo venisii lu invenislialibi. Quis in- venisli, qui in lege au-
non negasli, quialibi nemo commendurevoluit, aul si ? Clirislianus. Quis disti invenlionemesse red-
comihendavit,sub testibus"commendavit.Dic rnihi, si invenisii? qui legem au- dendam. Quiinvenisli, qui
reddidisli, etc. disli, Christianus qui le- cuth audires verbum Dei
Ibid. Moiiuo qui com- lid. Mortuoeo qui coni-f)'gem audisti, Quis inve- iaudasli, redde quod m-
menddvit. mendavil. nisii? Qui cum audires venisli.Si aulem non red*
Iljid. Quia posl aurum lid. Quia post aurum multa laudasli, lu inve- dideris quod invenisli,
nonisli ;-quia, _etc. non abisii; qui, etc. nisti. Si efg'overacitetlau- quando taridasti, iesiimo-
lbid. Si forle alienum Iid. Aul si forte alienum dasli, redde quod inve- nium conlrate dixisli. Es-
sacculum. sacculum. nisti. S'iautem non reddi- lote, etc. Sic ambo codd.,
lbid. Verbitm Dii uit- lid. VerbumDii-libenter disti quodinvenisti,qiicindo excepto quod cod. Fesul.
dis. audis. laudasli. teslimoniumcon- babet, quis invenisii pro
Ibid. Lmlissime <com- lid. Latissime commo- tra le dixisli. Estole, elc- qui itivenisti, et co'd. Mu-
movefis. neris. gell., non reddespro nen
Ibid. Propoho ergo. \\t\. Corisideraquodpro- reddideris.
<Deiisdicii. •pono.Deus dicit. Ibid. Nam qupd inve- lid. Nam si invenisliet
ibid. Quam ptimo po- lid. Quamprioripqpulo nisti et non teddidisli, ra- ' non redclidisti,rapuisti.
puto dedit. dedii. puisti.
lbid. Nondnm Chrislus lid. Nondum Chrislus Ibid. Quantum poluisti, lid. Quantum potuisli,
erat mortuus,inventienem ertti morttius, ut 'quicum- fecisli; quia.plus nqti ,po- feeisti; quia plus non in-
tanguamalienumesse red- qut •rehfcujuscumqu.ein- tuisti, ideo nen plus fe- venisti, tdeo plus non ra-
dendam.Si quisquam. veneril; titnquttmalienam cisti. puisti.
cilo restilual, quia *sine Ibid. Qui alienum ne- lid. Qui alienum neqat
H75 SERMONUMGENUINORUMS. AUGUSTINI 1176
gat,si possit,et tollit. si posset, el tolleret. Vide ;A ita ierris itluxil, ut non deseteret ccelos,el ibi ceterne
var. Maur. manens, et hic lemporaliter transiens; ibi sempiternum
Ibid. Timor prohibet. Cod. Mugell. Timor te
cohibet. eonsliluensdiem , hic humanum patiens diem; ibi sine
Ibid. et n. 10. Sed mq- Iid. Sed malum metuis. horarum cursu perennitervivens, hic sine peccati in-
lum metuis. Quid est ma- Et latro, etc. cursu lemporalilef moriens ; ibi permanens vita sine
anum . limere malum? hic vilam nostram a mortis liberans casu ; ibi
Maqriumest, non facere malum: magnum est, amare occasu, sucecalore
bonutn. Nam el latro, etc. majeslalis Angelorum menlesaccendit, liie
N. 11. Sed desidera vi- lid. Sed desideres vi- vila hominummortem discernil '. lbi lux carpilur *
dere Deum. dete Deum. veccator a nullus
Ibid. Quia dictum est, lid. Quid dictum est? quam exlinguit, hie homo nascilur,
dileclissimi. dilectissimi. qut peccato v cuncla dislinguil. lbi Deus cum Deo,
Ibid. Si enim atnas vi- lid. Si atnas videre hic Deus et homo. Ibi lumen de lumine, hic quod
dere. Deum tuum, si in Deum luum, in hac pere- illuminat omnem hoininem (Joan.
hac peregrinatione illo grinalioneillumlotoamore 1,13.). Ibi verbo
amore suspiras; eccepro- suspira, illum desidera, cmlosexlendit,hicviamperveniendiad ccelosostendit».
bal te DominusDeus tuus, Ecce (adduul codd. male, Ibi mysterium nalivitatis sum cum Patre firmavit,
quasi dical tibi: Ecce fac fdc quo) te probare vutt hic membra carnis sum in matre (ormavit.Ibi ad dex-
quod vis, elc. Deusluus, ut appareat pro B leram Patris sedens, hic in prmsepio
jacens; ibi an-
. quibus rebus diliqaseum,
ulrum pro seipso, an pro rebus lerrenis, quas ttbt prm- gelos pascens , hic in terra parvulus esuriens; ibi per-
slitit. el dical tibi, Fac quod vis, elc. fectis polestatibus manens indeficiens panis, hic cum
Ibid. Gralias amasli. Si lid. hic multa habent nalis infanlibus alimento indigens laclis; ibi bona
ergo sermo meus. quae non leguiiturin edit.;
sic : Gralis amasli. Hoc faciens . hic mala paliens ; ibi nunquam moriens, hic
ideo diximus, fralres, quia sunt hominesita negli' posl mortem resurgens, et morlalibus mternam vitam
gehtes el lepidi, et, quod pejus est, eliam infideles, condonans. Deusfqclus est homo,ut homoDeus fieret.
•quidicuni: Utinam hic mihi Deus in hoc smculoomnia
bona iribuat! Non ad me pertinet quid in futuro de Formam servi accepit Dominus, ut homoverteretur in
riie fieri velit. 0 infelix anima! Etiamsi le Deus mitlat Dominum ". Cmlorumhabitalor et conditor habitavit
in pmnam, el lantummodo faciem suam ie videre-non in lerris, ut homode lerris migraret ad ccelos.
permittal, numquid nonmelius fuerdt lenon fuisse na- Edit. N. 1. Qui per Cod. Qul per eum lanta
tum ? Cum vero fieri non possit, ul qui faciein ejus non eum
metuerit videre, ignem miernum evadere possit, quare taniaaccepimusdona. accepimusdona. Sed hu-
sic amas prmsentissmculivoluptatem,ut non expavescas Propler hoc, etc. militas ejus nostra sublimu
tas esl, el crux eiusnoslra
teierni ianis atdotem.
Ibid.Aduocafeptece, hu- hd. Advocaleprece hw. vtclorta esl, tlltus palibulum noster iriumphus esl, illius
mors noSlrd viia esi. Propter hoc , etc
militale,dolotepmnitentim. militalis, dolore pmnilen- _ N. a. Exmbete Lhnsto. Id. Exhibere Chris.lo.
tim.Sic Lovan., el quidem *J Ecclesia
bene.. Vi'devar. Maur. ergo, elc Timeo aulem ne sicut ser-
Ibid. Hanc scintillam , lid. Hanesciniillamboni tta sua, corrumpanlur mentesveslrma pens Evam fefeliii aslu-
boni amoris flate in vobis. amoris , de qua Dominus castilate qum est in Christo. Ecclesia erao. simplicilate el
dixit: Ignem veni millere etc.
N. 4. Si ha- Id. Si atterum habere
m lerram, el quid volo, nm ut araeat, fiate JJJBOBIS. bere velitis. ulrumque velilis.
lbid. Fena consumit. Iid. Ligna consumet, lbid. Et virginitas per- Id. Et virginitas perse-
severet. verel in Christo Jesu Do-
SERMO CLXXXVI. mino nostro.
Legitur in cod. Cass. cvi, fol. 159, ubi, n. 1, pro SERMO CCII.
nis verbis, Exsultent genles. Islum diem nobisnon sol Legitur in cod. Cass, cvt, fol. 248, ubi, n. 2,
iste visibilis, sed Crealor ipsius invisibilisconsecravit, pro his, Sursum angelos non deserens, el deorsum ad
habetur, Exsulient genles, quia Maria islum diem, non se homines per angeloscolligens, et cmteslibus, elc,
sol iste visibilis consecravit. habenlur sequentia : Sursuni non deserebatangelos,
SEBMO CXC. et deorsumadse homines-vocabal,per angelos, et cum
hominibus secundum hominem in terris degebat et
Legitur in cod. Cass. cxvi, fol. 102, tibi haecva-
cmlestibus,etc.
riaus lectio habelurn. 1. Post haec verba, Uipropter TJ SERMO CCVUI.
' nos esse sub additur haec
posset sole, senlenlia, quce
deest in edit.: Nec ita sub sole, ut non ei super soletn. Legitur in cod. Cass. xn, fol. 88, ubi h.ee initio
habentur, quae desunt in editis : Plura nobis simul
SERMO CXCI. recitala sunl, et de omnibus his dicere nec lemporis
Legitur in cod. Cass. xn, fol. 5, cum exordio quod brevilas, nec miseriarum magniludo permitlil. Licebit
Betiediclini omiserunt in lexlu, sed addiderunt io iamen ex ingenlibus [Cod. exigenlibus]campispaucos
varianlibus, quas, hic ad uliiitatem lecloris eo magis floscuios"legere, et non quanlum ager exuberat, sed
refereiidas duximus, quod in pluribus codex,dilferat. quanlum odoralui sufficiat capere; sicut el cum quis
Unigenitut Chrislus Dei Filius , verus sol justitim, acceditad fontem, non ei tantum haurire necetseest,
1 Edil., hic vitamhominummoresquediscernit. 1 lid., peccala.
* lid., capitur. 6 Cod., male, ascendil.
3 lid., peccalo. 6 God.,male, tn Domino.
1177 LECTIONES VARIANTES. 1178
quantum vena dives effuderit, sed quantum arescentes A synarum opera quomodofaclurus?Cui ftangis panem,
siii mitiget fauces, ne forte plus jusle sumpla fial ubi nemo eget ? Quem visitas mgrum, ubi perpelua
saniias perseverat? Quemsepelis mortuum, ubi immor-
potantis salutis unda pernicies. Et quoniam solemne talitas nunquam moiilur? Peteunl opera necessilatis;
iempus, etc. opera autem iniquitalis si hic feceris, itlic non perve-
Deinde haec insnper variant. nis. Quid ibi faciuri sumus, dicite mihi? dormiluti?
Edit. N. 1. Dimicatu- Cod. Dimicaturus ac- ibi Hic enim homines non habenlesquod aganl, dotmiunl;
tus accipiat. cendat. somnus noit esl, quia nulla defectio. Non etgo opera
N. 2. Ubi nihil de apo- Id. Ubi nihil de apo- necessitatisacturi, non dormiluri, quid facturi svmus?
nihil de sacculo. thecis, nihil de Nemo expavescat Imdium; nemo putet et ibi futurum
thecis, horreo, sunus esse. Omnia in
nihit de cellario , nihil de imdium. Numquid modo: tmdias
steculohabent fastidium sanilas non habet faslidium.
sacculo, etc. Si sanilas non liabet fastidium, immortalilas habebit
SERMO CCXVII. fastidium? Qum eril ergo aclio noslra? Amen, et alle-
luia. Hic enim agimus aliud, ibi aliud, non dico die
Legilur in cod. Cass. xu, fol. 93. et nocte, sed die sine fine. Qum modo poleslates ccelo-
Edit. N. 1. Genuitqui- -..God. Genuit quidem rum? Seraphim sine tmdio dicunl: Sanctus, sanctus,
dem fontem fons, sed el fontem fons , sed ei gene- sanctus Deus Sabaolh (Apoc. iv, 8). jffocdicunt sine
generans fons, et genitus rans fons, et genitus fons, Imdio. Numquid modo fatigatur pulsus venm lum?
fons: quemadmodum,etc. unus est fons : quemad- j, Quamdiu vivis pitlsus habet vena tua. Aiiquid facis, et
modum, etc. faligando (aligaris, et requiescis, et redis ad opus, et
N. 2. Audistis quid pro Id. Audistis quid nobis vena lua non faligatut. Quomodo vena lua non fatiga-
nobis oraret , imo quid oravit, imo quid se velle tur in salule lua, sic lingua tua, et cor tuum non fali-
vellet. Dixil: Pater, quos dixit : Paler, quos dedisti galur in laudibus Dei, in immorlulitale tua. Audile
dedisli mihi, volo ul ubi mihi, volo ut ubi sum testimoniumnegoiii vestri. Quid est negoiii nostri ? hoc
sum ego , ibi sint ipsi. eqo, ibi sinl el.ipsi. Volo, negolium, olinm estl. Oliosttmnegoliumquid? laudare
Volo, inquil, ut ubi ego Paler; quod vis facio, fac Det.un. Audite inde sententiam: Beali qui habilant in
sum, et ipsi sint mecum. quod volo. Quid?ul ubi ego domo lua (Psal. LXXXIII, 5); psalmus hoc dicii: Reali
sum, el ipsi sint mecum. qui babilant in domo tua. El quasi qutereremusunde
N. 5. Post resurtectio- Id. Posl resurreclionem beati? Multtim auri habebunl? Qui mullum aurum ha-
nem laudalio. laudatio. Nonnulli Chri- bent, mullum sunt miseri: Beali sunt isti, qui habitant
stianorum, fratres, msti- in domo tua. Unde beati? Hmc esl beaiitudoiliorum :
mantesDivinitatispraceptareligiosiusobsetvate, prmter- Jn saecula saeculorum laudabunt le (Ibid.). 0 pax
missa devolionequadragesimce,cujus nunc tempus per- sine faslidio! o indefessa dulcedo, DomineDeus noster!
solverecurani , quinquagesimamse facere mentiuntur: Forma nos ad te, reformans ad videndumle, quoniam
cum id neque divinisjubeaiur, neque Iraditum sil au- cum viderimus le, non averlemur a ie. Amabimus le,
cloritaie majorum. Sola igitur animi faciunt prmsum- et fruemur le, el sine lassiludine amabimus te; re-
plione. Et dum putanl se devotius agere, supersliliotiut gnanle Domino notlro Jesu Christo, cui esl Iwnor el
conversanlur. Dicit se observare Quinquagesimam,qui gloria, per infinita smcnla smculorum.Amen.
forle Quadragesimam iniplere vix possil. Bonum est G SERMO CCXXV.
quidem cunclis lemporibus jejunare, sed melius Qua-
dragesimamjejunare cum Christo. Hanc enim Quadra- Legilur in cod. Cass. xcix, fol. 37 a tergo,
gesimam nobis Dominus suo jejunio consecravit. Quod ubi, posl haec verba, A quo tanto opere? addunlur
dixi jejunio, non jejuniis. Vnum enim [Cod. esl] jeju-
nium Domini fuit, qui conlinuatis quadraginla diebus haec necessaria , quae desunt in edit., A carne C/iri-
el noclibus cibum omnino non sumpsit. Quisquisergo sli.
Chrislianus consecrandam jejunando non impleverit SERMO CCXXVIII.
Quadragesimam, prcevaricalionis et contumacim reus
tenebitur, quod legem divinilus pro salule sua datam, Legitur in cod. Cass. vn, fol. 218.
prandendo ipse rescindit. Rescindis enim legemfqui Edit. N. 1. In illis est Cod. In tllts nova vtta,
exemplumjejunii Domini non custodis. Qualis aulem novala; et in var. edit. Vera et perfecla lectio.
Chtislianm es, qui Domino jejunanle, prandis? Qualis sensum claudicare asse-
Chrisiianus es, qui, Chrislo esuriente te [Cod. tu] re- runt. Benediclini proponunt correctionem, ficles est
ficis? Ille pro salute tua famem suslinet, tu pro pec- novala.
catis luis jejunare formidas.Abslineamusaviliis carnis, Ibid. Noli facete, bapli- Id. Noli peccare, bapti-
ul repleamut de divitiis mtetnis. In ilta enim vila ipsum zalus es. zulus es.
etit negolium noslrum in regno Dei videre, amare, N. 3. Ttactavimus de Id. Tractavimus de sa-
laudare. Quid enim ibi acturi sumus ? In isto smculo tactamenlo oralionis do- cramenlo orationis domi-
opera alia sunt necessilalis, alia sunl iniquilalis. Ne- j) minicm, quomodo pelanl; nicm, qtiem, et quomodo,
cessitalis opefa qum sunl? seminare, arare, novellare, et de sacramenlo fontis et et quales debeant invocare,
navigare, molere, coquere, lexere, et si qua similia ne- baplismi. traclavimusde sacramento
cessitaiis,el illa opera nostra bona necessilaiis sunt fonlis et baptismi.
[Cod. esl]. Frangere panem esurienti non habes tu
necessilalem,sed habel ille, cui frangis panem ; recipere SERMOCCXXX.
peregrinum, vestire nudum,redimere caplivum, visitare Legitur in cod. Florent., Bibl. Fesul., cod. xx,
eigrum,dare consiiium deliberanti, liberare oppressum, fol. 122 b.
omnia isla ad eleemosynam perlinent; opera suni ne-
cessitalis. Iniquilalis qum sunl ? furari, lalrocinari, Edii. N. unic. Ita illo Cod. Ita illo juvanle
inebriari, alea ludere, fmnus exigere. Et quis enume- adjuvante faciamus. facimus.
tat omnia facta iniquitatis ? In illo regno non erunt Ibid. JVOIJtamen sine ld. Nontamensinecausa
opera necessilatis,quia nulla ibi ertl rnuetia, non etunt causa de aliquo prmcipue. de atiquo die prmcipue.
opeta iniquitalis,quia nulla ibi etit moleslia. Ubi nulla lbid. _Ve feceritis in Id. JVefecerilis in desi-
erit miseria, non sunl cpera necessitalis; ubi nulla concupiscentiis. deriis.
malitia, non sunl opeta iniquilatis. Quid enim faciurus Ibid. Hoc si facitis, toto ld. jffoc si faciiis, ioto
ul manduces,quando nemoesurit? Itta ipsa eteemo- corde canlalis. corde cantate.
1 Vid. S. August. Enarr. in psal. cx, n. 1, et m psal. CXLVII, n. 3.
 1179 SERMONUMGENUJNQRUMS. AUGUSTINI 1180
Ibid. Si vultis este dies Id. Si vultis esse dies A N. 7. Posset enim a ca- Id. JPossctenim a ca-
quem fedt-Domims. quam feci. lumnpintibus vel non in- lumniantibus vel non inlel-
Ibid. El habebhislucem ld. El habeie lucem telligentibus dici Pelro : ligentibus diciPeiro: Male
verilatis, qute nunquam vetitatis , qum nnnquam Male fecisli date Spiriiurii fecisli incircumcisis dare
occasum faciet. occasumfctcial. Vid. var. sanclum, etc. baplismum.Numquid'pos-
Maur. sei dici Deo : Male fecisli
SERMO CCXXXV. dare Spirilum sancium?
Legitur in cod. Cass. cccv , fol. 2? a tergo, ubi, SERMONES CCLXXX, CCLXXXI, CCLXXXH.
n. 4-,post baec verba, Vm qui non ctedidetunt, desunt
haec sequentia, Erit enim magnus iimor, quae viden- Legitur sermo ccLxxxi roagha ex parte in dttobus
tur esse glossa. codd., uno Cass., nempe xu, fol. 1282, altero
Florentin. , Bibl. Fesulan., cod. xx, fol. 262. In
SERMO CCXLVIII. titulus habet De sancta Vicloria , aut, In
utroque
Legitur in cod. Cass. vit, fol. 246. Natalisanctm Victorim. Plura assumuutur ex sermone
Edit. N. 3. Gapjunfur Cod, Capiunlur ergo CCLXXX,plura eiiam ex serm. CCLXXXU, plura ia
ergo pisces magni cen- pisces magni. Quol? cen-
tum, etc- lum, etc. Edii. non leguntur. Hic differentias anuotare cura-
N. 5. Fit numerus de- Id. Fit numerus decem ^, vinius, nec impossibile est sanctum Augustinum.,
eemet septem. Si eompu- el seplem. Jam isle nuine- notas quas de SS. Perpetua et Felicitate scripse-
tts, elc. rus quid est decemet se-
plem? Si compules,etc rat, sanctae Victofiae laud-andae accommodasse,
eum praecipue in cod. Theodoricensi citetur qui-
SERMO CCLXV.
dam sermo, ile sancta Vicloria his verbis : Itein
Legitur in cod. Cass. vu, fol. 254. sermo B. Aur. Augustini episcopi de Natali sanctm
Edit. N. 2. Aiii rien Cod. Alii videntesirri-
credentes irriserunt. Non serunt: Non enim de -iali Victorim virginis, ut videre est in notis Operuni
enim omniumesl fides. faclo quod ascenditin cce- sancli Ahgustini, edii. Bened. tom. V.
lum omniumesi fides. SEBHOCCLXXX.
N_9. Ei ab hac maxime Id. Ui ab huc chariiate
chatitale qum in cmliscsl, proxitni proficiamus ad Editi. N. 1. Et victore Codd. Et viciorim ve-
de -"coiiomisit Spiritum ejus charitalem qui in cmlis vestigio; deihde qu-pdam s%io.Quaeadduntur beatae
tanclum. est,deccelo misil Spiritum adduni duo codd. beatae Perpetuae propria desunt
sanctum. Pefpeiuae propria. usque ad haec verba : Ila
N. 11. Ipsd charitate Id. Congregat nos ipsa caput.
plena est gallina iila pro- eharilaie plena gallina illa Ibid. Femincecadenii... Iid. Feminm cadenlis...
pter pullos infirmala. propter pullos infirmala. ascendenti. ascendenlis.
Ibid. Coltigere, non di- Id. Coiligere, non di- _S.^. Timccum bestiis. Cod. xn. JTUJJCceiit
videre. Quia habeo, etc. videre. Qui enim exlfit G cum besiiis.
colligit, dividit , el qui Ibid. Quorum voces in Codd. Quorum uocesI'JI
mecuni; ihquil, non colligil, spargit. Colligere, non cafriemhiartyrutri. cqrne marlyrum.
dividere; quia habeo, etc. Ibid. IVitiicplane jatri lid. post h_ecverba, non
SERMOCCLXVI. riulta. habent plura, quoe desunt
nsqiie ad has voces n. 4 :
Legitur in cod. Cassin. vn, fol. 2S4. Mdrtyres Cftrist» pro noiriine ac justitia Christi, et
Edit. N. 4. Crediderunt Cod. Crediderunl multi deinde , praetermissis duobus verbis, utrumque vi-
multi in Samaria, cfe- in Samaria , credenles cerunt, pergunt dicehdo, riec mori, etc.
dentes baptizali sunt. Ut baplizati sunl. Ul autem N. 4. Sed exercitationi lid. Post liaecverba prae-
autem auditrunl aposloli, manus imponerel Phiiip- sufficerei. termittunt niiilia usque ad
miserunt ad eos Pelriim et pus, et'eis manus impo- bas voces, Quid, cumre.
Joannem, ul baptizaitsma- nendo , impeiraret Spiri- soltttm, etc.
nusimponerenl,eleismanus lum Sanctum , plus erat N. 5. 'Quamvisjam nul- lid. Quamvisjamnullis
imponendo , impetrarent ad diaconi minislerium. lis possil smcitlihujris feli- possii sceculihujus festivi-
Spiritumsanclum invocan- Proinde consequens erat cilhlibus vet suavilaiibus ialibus vel suavilalibus
ies. Simdn admiratus, elc tit fides Samarim ab apo- c6ihpurari,parvapatiicula cothparari, parva esl par-
slolis nuntiaretur. Nuniia- pfdihissionis agitur,imo, ticula promissionis, imo,
el
tq esl; venerunl, baptixatis manus imposuerunl; bene- elc. etc.
dicli,onesua superillos Spirilum sancium invilaverunt. .f, Ibid. Ubicofptiribusred- Sie etcod. xx; cod. xii,
Venit ad manus iriipositionemapostolotum super illos - diiis. •ubiin corpore.
Spiritus sanctus,' sed voluntarius, non coactus. Txtnc N. 6. Qtibd ejus corpo- €od. xu. <Quodejus cor-
Simon admiratus, elc ris frietribrdsumus, cujus poris membrasumus, cujus
lbid. Ille qui in Sama- Id. llle qui in Samaria elitli, etc. sunl etilli, elc.
ria baptizaverat, et ne- iprmdicaveral, qui in Sa- Ibid. Edrri&emqueam- Codd. Eumdem ample-
mini, etc. maria. baplizaverat, et ne- piectiniur unilatem. Sic climui-unitatem (Cod. xn,
mini, etc. ierminalur. male , humaniiatetn ).
N. 5. Quia el inler Id. Legant texlum te- Deihde sic persiint •: /u
_ aposlolos Philippus nomi- Clioriis,el "videanleuriidem hoc ergo tanto agonesancla Victoria<fionsexu invalido
nalur, eiqui proprie, etc. Philippum riominari, qui retardata, nvn femirieacogitalioneenervata, nonmtmdo
proprie,etc. biandieiue triolliia,\non ritindnie penerrtta, "nonsm-
N.ij.Eumtjueticcefsen- -
ld. Eumque accersen- vierite devriid, ceridvit fdriiter,'spirilu ctirhem, spe
dupi. Tunc autem^ etc. dum, ei quodprceciperelfa- iimorem, diabolum fide, riiiindum chariiate vincens.
ciendum.Tuncuutem,eXe. His dfmis exercitus nosiri regis iitvictusest; his armis
Ibid. Sed mihi Deusos- ld. Sed mihi Deus os- accincli mililes Ghrisli, nori coriservalis,seil trucidalis
tendil neminem commu- iendit; quando ostendit? COrporismembris, hec occidendo, sed moriendotrium-
nem, eic. ubi ostendil ? Neminem et victoriam de diabolo meruerunl.
communem-,elc. pharunt,
1181 LECTIONES VARIANTES. 1(82
SERUOCCLXXXI. h.inquam, angelus Gabriel ter Joannis ; Elisabelh ,
Edit. N. 1, NomenPer- Codd. JVotnensanclm ad Zachariam, non ad \ixor ejus , malef Joannis.
petum et Felicilatis , san- Viciorim, Domini famulm; Elisabeth. Quare? Venil Gabriel ad Zacha-
ctarum Dei famularum. et sic deinceps mutato riam , non ad Elisdbeth.
noroine, singularique mo- Quare ?
do adhibito. SERMO CCXCII,
Ibid. In feminas. Le- Iid. In femina.
esset in Legitur in cod. Cass. xi. fol. 193, et cod. cxi,
$endum feminis.
Ibid. Fragililas feminea Iid. Femina non defecit. fol. 74.
non defecit. Edit, N. 3./nJ-jfMJfalem. Cod. cxi. Iniquitatem.
N. 2. Delectal auleni Iid. Delectatautem piam Dominus Chrisius quare Dices mihi : ' Dominus
piam menlem tale specla- mentem lale spectaculum est baptizaius? Dominus Chrtslus quare esl baptiza-
culum contueri, quale sibi conlueri, beatam Victo- Chrislus Dei Filius uni- tus ? DominusChrislusna-
beaia Perpetua de se ipsa riam in virum perfeclum genitus, quare est bapliza- tus ex virgine venil, quare?
revelatumesse narravit, vi- adversus diabolum in illo tus?Inveni quare esl natus, Et ibi invenis quare bap-
rum se faclamcertassecutn cerlatnine currere, etc. et ibi invenies quare est tizatus. Ibiouippe, elc.
diabolo. Illo quippe cer- baplizalus. Ibiquippe,evc.
tamine in virum perfectumeliamipsa eurrebat, etc. <N.4. Quia Domini est Cod. xi. Quia a Domino
Ibid. Merito itle veius. lid. Merilo eiillevetus. salus. Nam vana, etc est saliis, id esl, a Domino
lbid. Per feminam de- lid. Per feminam vicerat nj datursalus.Nam vana,ele.
ceperat virum. virum. Ibtd. Neque eitim Joan- Id. Neque enimJoannes
Ibid. Per virttmeam su- , Ciid.xii posl haecverba , nis non eratSalvator Chri- non erat salvandus. Sal-
perare tentavit. addit: Per judicem sciticet stus.Non hocdicitipse,elc. vatot ergo Chrisius, Nam
smvum, cui beata Vicl.oria hoc dtcit ipse, etc.
nec ad lempus cessil; opitulabatuf enim ei quem virgo N. S. Ecce qui baptizat Cod. cxi. Ecce qui bap-
pepererat. Et ideoilla inferioris hominis cautissimo et inferior esl; qui baptizalur, tizal inferior est; qui bap-
firmissimoroboreomnes ejus obtudit insidias, impetus- diclurm sum, metior? Hoc lixatur, diclurus sum, me-
que confregit. Cod.xx, prima praetermissa senlentia, forle., etc. lior? Si nec qui baplizal
ultimaih phrasim lnibet, excepto qtiod horum verbo- inferior est, nec qui bapH'
rum loco, Et ideo ilia, scritiil, Sed illa. Deinde duo eatut riielior, dicturus sum quia Creator quam creatura
codd. fragtnentum assuunt sermonis CCLXXX, n. 1, {non) sii.melior. Hoc forte, elc
Et virtore vestigio, ut videre est supra. N. 8. Sed non in hoc se Id. Sed non m hoc se
SERMO CCXC. discipulum demonstravit. discipulutn demonslravit.
Qui de cwlo, inquit, etc_ Et ubi se discipiiium de-
Legitur in cod. Cass. xi, fol. 87, ubi hoc rino monslravil? Qui de ccelo,
differf, quod, n. 4, pro his Editorum verbis : Quo- inquit, etc.
Ibid. Et audit eum, el Godd. arnbo : Et audit
modo fieiislud , quoniam virum noncognosco? Et an- ideo eum. Ergo discipulus est
stai, etc.
gelus : Spiritus sanctus superveniel in te, el virtus qui slat et audit magi-
Altissimiobumbrabitlibi. Ecce quomodo,etc; pro his, *
C strum. Et ideo slat, etc.
inquam, verbis melius in cod. habetur : Quomodo SERMO CCXCtV.
fiet tstud , dum virum non cognosco? El angelus pro- Legitur in cod. Cass. vn, fol. 280, et in cod. FIo-
fessus est virgini: Ecce quomodo, etc. rentin. plut. xvm dext., «od. \, fol. 51.
SERMO CCXCI. Edit. N. 1. Disputdtio- Cod. v. Dispulationes
Legitur lh cod. Cass. xn, fol. 231. nesquorumdamqummodo, quorumdam,. qui modo,
eic. etc.
Edil. N. 1. Quem diem Cod. Quem diem cele- N. 2. Parumper atlen- Cod. vii. Parumper al-
celebramus hodiernum vo- bremus hodiernum a nobte dite. Parvulus * inquiunt, tendile, Quid dicant, dico,
bisdici non opus est, quia dici non opus esl , quia etsi nonbapiizelur, mcriio, Parvulus, inquinni, meri-
omnes,cumlegereturEvan- omnes,cum legerelurEvan- etc. lo, etc.
gelium, audistis. Hodie ac- gelium, audivhnus. Hodie Ibid. Quid de vitamter- Cod. v. Si quidem vi-
cepimussanclumJoannem. accepimus nalum sanclum na ? Habebunl, inquiunt. tam mternamhabtbunt, in-
Joqnnem. Qvare habebunt ? Quia quiunl. Quait habebunl ?
Ibid. Impletur Spirilu id. Implebilui; inquit, 'nullum peccatum hdbent. Quia nullum peccaiumha-
sancio. Spirilu sancto. buerunt.
Ibid. jVascifur, dat pa- Id. Nascilur filius, na- N. 3. Hac tegnum no- Id. Hinc regnum nomi-
tri vocem. tusreddit pairivocem. . minat, hac cum diabolo nat, hinccumdiabolo dam-
Ibid. Quid enim aliud ld. Quid enim aliud •Ddamnalionem. nalionem.
quam gratia? quam gratiam? lbid. Recede de medio, ld. Recede de medio,
N. 2. _Vammanus Do- Id. -Vammanus Domini sed noli in sinistram. • sed noli sinislram.
mini cum illo. esl cum illo. N. 4. El hcec quidem Id. Et hoc quidem fui-
Ibid. Jacob erant. Anie Id. Jucob erant. Anle Et unde non stis, Et vide, jam non
Joannem certe cmlum ei joannem Adatn eral. Ante sunl ? fuistis. jam
sunt.
lerra erant. Quid erit qui Joannem cerle ccelum et N. 6. Damnas tarrien Cod. VII. Damhas eum
in principio erat? terra erant. Quid erit qui quem separas a regno cm- quem separas a.regno cce-
in principio erat Verbum? lorum. Damnas : non enm lorum, Damnas quem dis-
lbid El Verbum erat, Id. jEt 7_.ri.ijjj- eral, socias a societate sanclo-
non qualecumque,sedDeus non ubicumque, sed apud pefcuiis.
rum. Jam non eum percu-
erat Verbum. el
Deum; Verbum eralnon lis.
qualecumque, sed Deus Cod. v. Ergo protsus
erat Verbum. N. 7. Ego prorsus ex-
exclamo.
Ibid. Quid ipsa manus Id. Quid esl ipsa manus clamo. Ibid. Sed scio, inquis. CoA.yu.SedscioJnquis.
Domini? Domini? Unde ? Dominns Quid scis ? Non iturum
N. 3. Venil angelus Ga- Id. Venil angelus (de- scis Quia
dixil. parvuium in regnum cce-
briel ad Zachariam , non sunt male iu cod.) Gabriel lorUm. Uride s'cis? Qw<*
ad Etisabelh uxorem ejus, ad Zachariam, non ad Eli- Dominus ditcit.
malrem Joannis: venit, sabelh. Zacharias eral pa-
1183 SERMONUMGENUINORUMS. AUGUSTINI 1184
N. 8. Unde vicisti bono Cod. v. Unde eum vi- A Edit. N. 1. Recenssan- Cod. Prmsens evange-
illius. cisli bono illius. clt Evanqelii leclio. lica lectio,
Ibid. _Vam quem vi- Id. Nam eum quem vi- Iljid. Majoramatorquam Id. Tam amalor quam
cisli. cisti. negator. negator.
N.9. Ita dividendoduas Id. lla dividendo duos Ibid. Sid tuncnonpotuil Id. Sed tunc non potuit
personas induceremus. induceremus. sequi passurus. sequi passum.
Ibid. Noli, inquil, sepa- Id. Noli, inquil, sepa- Ibid. Dominuspostquam Id. Dominus posl resur-
rare, quem volo copulare. rare, quod volo copulare. resurrexil, docel Petrum. rectionem docet Petrum.
Ibid. Sed et in cceto,qui Id. Sedel in cmlo, qui Ibid. lnordinate amans, ld. Inordinateamat,sed
ambulal in terra. ambulabalin lerra. defecil. deficil.
N. 10. jffoc crgo dicert Cod: VII.Hoc enim di- Ibid. Promisit passio- Id. Promiliit passio-
voluil, Nemo ascendit, nisi cerevoluit, Nemoascendit, nem. nem.
qui descendit. nisi qui ejus membrum, N.2. Non dixisset, Pro- Id. JVOHdicerel, Pro-
factus fuerit. Nemo enim pitius. pilius.
aseendii,nisi quidescendit. Ibid. Iri quo et resur- Id. In quo erat et resur-
N. U. Fundit sangui- Cod. v. Fundit sangui- recturus. reclurus.
nem Christus in remissio- nem Chrisius in remissio- lbid. Redi reiro, Sata- Id. Redi relro, Salana.
nem veccatorum. nem omriium peccatorum. nas.
N. 13. Acfamprimus ac- Id. Adam primo accepit Ibid. Tergillacrymispie- Id. Tergit lacrymis pie*
cepit morsum. morsum. _, talis cordis negaliones. lalis sordes negationis.
Ibid. Ut de peccato Id. Ut de peccalo dam- N. 3. Ut lcr confiterelur Id. Ul ter confilcatur
damnaret peccalum in naret peccantemin carne : amor, quod ler negaveral amor; quia ler negaverai
carne : de peccato pec- de peccatopeccantem. limor. limor.
caiuin. Ibid. Et commendalis ld. El commendatisPe-
N. 14; JVisiitle qui na- Id. Nisi qui nalus est Petro ovibus suis, el com- tro ovibus suis, jam prm-
tus est sine vitio. Ab hac, sine vilio homo. Ab hac mendalo sibi Pelro cum nunlial.
elc. etc. ovibitssuis jamprmnuntiat.
N. 15. Unum aliquid Id. Unum aliud acutis- N. 4. Preiiosas, emplas Id. _Vonprefio emptas,
aeutissimum. simum. non auro. non auro.
Ibid. Respondeo pror- Id. Respondeo: Prorsus lbid. Idoneum esselpre* Id. Idoneum esset pre-
%us:Non primus peccavit non primuspeccavitAdam. lium. tio.
Adam. N. S. Ibi cerla vicloria. Id. lbi secura victoria.
N. 18. Ibi et maritum Id. Ubi habes el mari- N. 6. Qum suni propo- Id. Qumsint proposila.
habes infidelem, ibi habes, lum infideiem, ibi habes, sita.
etc. ctc lljiid. Qumlibelquantali- Id. Qucelibetet quanla-
lbid. Sanctificalur mu- Id. Sanclificatur mulier bet iribuidtio. libel Iribulalio.
Uer infidelis in fratre. infidelis in fr.alre fideli. Ibid. Ibi sunt sed in te Id. lbi suni,ibi sunt, sed
Numquid, etc. Numquid, etc. nonsunl, in le non sunt.
N."i9. Quia veleri lege ld. Quia in veleri lege Ibid; Ulinam iu te es- Id. Utinam in le essenl,
jton licebat. non licebat. (j sint, quisquis ita loqueris, quisquisista loqueris,quis-
N. 20. Quia poslea di- ld. Ut in var. Maur. quisquis ita desipis, quis- quis isla desipis, quisquis
ligenda. Quia poslea diligentia. quis vocatus in spirilu vocalus in spintu adhuc
SERMO CCXCV. carnaliier sapis. Prorsus carnemsapis,[quisquislalis
adhuc palieniiam doceo, es,ulinam in ie essent me-
Legitur in Cod. Cass. xn, fol. 235. nondum sapieniiam. Pa- motirn aposlolorum! Uli-
Edit. N. 1. Vis nosse Cod. Vis nosse de qua liens esto, Dominus vult. namlu cogilaresapostolos!
dequa petra Petrus diculur? pelra Pelrus ? Dical Pau- Qumrisquare vetil? Differ Videres utrumnam eis ler-
Paulum audi. lus; audite. SecretUmcognilionis,slre- rena [elicitaspromiisa fue-
N. 2. Si cor tangit, ut Id. Sic Dominus cor nuitatem obedientim prm- rit an mlerna. Audi Apo-
peccali confessio foras langit, ut peccali confessio para. Ferie te vult; ferlo slolum, si vivilin le memo-
exeal. Sed parum adhuc fotas (Cod. male foris) quod vult, etc. ria ipsius. Elenim quid
ligalus est. Dominus, etc. exeal. Sed parum adhuc esl? Quod enim temporala
prodesl confessio peccaii esi leve iniiuiaiionis noslrae, ni nicredibiieiu raouum,
hominis adhuc liqatt. Dommus, etc. el snpra incredibilem modum, aeternum gloria. pon-
N. 5. Numqutd ennn Id. Numqutd enim Pe- dus operatur in nobis, non respicienlibus quae viden-
Pautus pro vobis crucifi- trus et Paulus pro vobis tur, sed quae non videntur; quaeenim videhtur, tem-
xus esl2 crucifixus est ? poralia sunt, quae autem non videntur, aeterna sunt
N. 6. Te Imdis , nam Id. Te Imdis, non me; (// Cor. iv, 17, 18). Jn ipso Pelro temporalisfuil caro,
Ecclesia, etc. Ecclesia, etc. ~. el non vis ul temporalis sil lupis Romce?Pelrus apo-
lbid. Trepidabal famam Id. Trepidabat famau stolus cum Dominoregnat; corpus aposloti Petri quo-
lupi. lupi. damloco jucet. Memotiaest excitansamoremad mlerna,
N. 8. Quid qumrunl ? Id. Quid qumrunt ? Si non ut terrm inhmreas, sed ut cum Aposiolo ctelum
Mirius habent, si adhuc aliquid qucerunt, minus cogites. Dic mihi, si fidetis es, recole memorias apo-
laudes hominum qumrunl. habent. Si adhuc laudes stolorum, memoriam eliam Domini Dei tui, cerlejam
Si adhuc taudes hotninum hominum qumrunt, non sedentis in cceio.Audi quo te mitlal Aposiolus. Si fe«
qumruhi, nondumvicerunt. mundum vicerunl. Vide surrexistis ctim Cliristo, quae sursum stttit sapite,
var. Maur, ubi Christus est in dextera Dei sedens!;quae sursiim
Ibicl. Sed quis in e\s ? Id. Sed quid in eis? Do- sunt quaefiie, non quae super lerram. Mortui enim
Ille qui dixit : Stne me minus noster Jesus Chri- estis, et vita vestra abscomiita cst cum Christo in
nihil poiesiis (acere. slus,qui dixil: Sinemeni- Deo. Cuni'Christus ppparuerit, vila vestra, lunc et
hil polestis facere; qui vos cum ipso apparebitis in gloria (Col. 111, 1-4).
vntl et regnat cum Patre, tn unilate SpirUus sanctt, Uno verbo hoc audis : Sursum cor. Doles ergo el;./o«
Deus, per omniasmcula smculorum.Amen. ras,.quia ruerunt ligna el lapides, et quia mortui sunt
SERMOCCXCVI. morituti? Da mihi aliquem mottuum semperviclurum.
Doles quia ceciderunl ligna et lapides, et quia tnortui
Lcgitur in cod. Cass. xi, fol. 231, ubi titulus habet, suntmoriluri? Si sursum habescor, quid ibi mortuum
De Evangelio in quo ail, Simon Joannis, diligis me? est? Quid ibi cecidit? Si surswn habes cor, ubi est ihe-
 H85 LECTIONESVARIANTES. 1186
taurus tuus.ibi est cor tttum, Deorsum caro tua est, A sctensvoluntatem domini sui, it non faeiens digna,
etsi expavetcilcaro lua,non moveatut cot luum. Sed plagis vapulabit multis. Et utinam muliis, vapulet, et
tamen, inquis, nolebam. Quid nolebas? Nolebam ui nonsemeldamnetur. Quid recusasvapularemultis, etc.
Roma lania palerelur. lgnoscimus, quia nolebas.N.oli Ibid. Thesaurosincmlo, Id. Thesaurum inccelo,
tu Deo irasci, quia volebat:Tu homo es, el ille Deus. ubi ttequemrugo, elc. ttbi neque tinea, neqtte
Tu dicis, Nolo, ubi ille dicil, Volo? Non te t./e damnat mrugo, etc.
propter Nolo luum ; el tu blasphemas Volo ipsius? lbid. Tui'n lerra thesau- Id. Tu in terra, ille in
Sed quare hoc Deus voluil? Quare hoc Deus voluit? rixas, ille in cmlo jubet, ccelo,dicens.
Inlerim servivoluntali DominiDei lui; amicus factus, dicens.
tcies contilium Domini Dei lui. Quis lam superbus sit lbid. Quid servas in Id. Quid servas? Quod
servus, cui Dominuscum aliquid jusserit ut fiat, dical terra? Quod cusloditChri- custodit Christus, num-
ille, Quare? Dominusapud se Itabet consilium. Paret slus, non tollil Golhus. quid tollitGothus?
obsequium;si profecerit,si bene egerit, si ___. semo ami- Ibid. Et sapientior Do- Id. Etsapientior Domino
cus faelus fuerit, sicut dixil ipse Dominus : Jam vos mino luo, condis in lerra. tuo, non nisi in lerra the-
non dicam servos, sed araicos (/ Joan. xv, 15), forte saurizare vis.
et consiliumDominisui discet. Inlerim antequamsciat Ibid. Sursum eondere, Id. Sursnm te condere
consilium, libenter ferat arbilrium. Prorsus adhuc pa- volnil. Et tu, Ego in lerra voluit ille. Ergo in terra
lientiam doceo,nondumsapienliam;patienseslo..Domi- condo. Paralus ergo eslo condens, paratus esto va-
nusvult.Qumrisquarevelii?Differosludiumcognitionis, vapulare mutta. pttlare multis.
differo strenuilatem. Obedirepara; ferre le vuli, quod n Ibid. Dicis quod libi fa- Id. Dicis quia quod fa-
vuil; feno quod vull, etc. cil Dominus. cil Dominus.
Ibid. Si esl in vobisle- Id. Si habital in vobit N. 10. Ut lu fluas, ille Id. Ut tu defluas, ille
nis el milis patienlia. lenis et milis palienlia. mentialur. vero mentialur.
Ibid. Dominicamrolttn- Id. Dominicam volun- Ibid. Iniquitatibyt no- Id. Jniquilatibus noslris
tatem. Lenia quippe non tatem. Npn solum lenem; sltis, murmuri nosiro. jet murmuri noslro.
ferimus. lenemquippe non ferimus. lbid. Pcenitentimitam Id. Pmnilensiram exer-
Ibid'. Aspera'toletamus, Id. Asperam toleramus, exercet IJIse. cet in se.
ad lenia gaudemus. ad lenemgaudemus. Ibid. Quiasi tu libipat- Id. Quia si tu libi par-
lbid. -Bf conlinuo con- Id. Et convertil sensum cis, ille libi non patcet; cis, ul ille libi parcat, pe-
vettil tenisum ad obedien- ad obedienliam. quia si et ille tibi patcat, ris.
tiam. petis.
Ibid. Sic et lu nolebas Id. Sic et lu nolebas; lbid. Siciit enim scti- Id. Sic enim scriptum
forte amitiere peculium quid ? forte amiltere pecu- ptu») est. est.
tuum, quod hic reliciurus iiuin luum, quod reliclu- Ibid. Vidit felicempec- Id. Vidi felicem pecca-
eras : atlende ne cum re- rus eras: allende neeum calorem, quolidiemala fa- torem, vidi quolidie mala
linquendoremaneas. relinquendoremaneas. cientem, et nihit mali pa- facieritem, el in Spiritu
N. 7. fionia afflictaesl. Id. Roma afjligilur, aul tienlem, et in Spirilu sancto blasphemanlem;
affliclaesl. sancio (in margine suo) horrui, dolui. Irtita-
< Ibid. Quis hoc dicit? Id. Quis hoc dicis? horruil, et doluit, el di- vit, etc.
Chrislianus. Chrislianus. C xit. Irritavit, etc
Ibid. Quando voluit Id. Quia voluit Deut. lbid. Provocat Domi- Id. Provocavil Domi-
Deus. «um; pro tnagnitudine num; pro magnitudine
lbid. Ulilto careamus; Id. Ulillo careas; cm- irmsum non requirel. Ideo irm sumnon exqukel. Hoc
cteterumlibi alia meditatio lerum tibi alia meditalio non exquirei, elc. sequitur : irritavit Domi-
esl. sit. num peccator; pro ma-
N. 8. Cumin tentationi- Id. Cum in tentationes gmtudtnetrm sumnonexqutrel. Ideo non exquiret, elc.
bus variis' incideriiis. Di- varias incideritis. Quando lbid.ivamst exqutreret, Id. JVamsi exquireret,
cis itaque, o pagane : Dii tibi talia m templorecilala flagellaret; et fortaste flagellarel: si flagellarel,
prmsidesRomammodonon sunt, Dii prmsulesRomce emendaret. emendaret.
servaverunt, quia non non servaverunt, quia.non N. H. Quid 'prastabal Id. Quod prmstabal et
sunt; lunc servaverunt, sunt, diceres, lunc ser- Petrus? Pelrus.
quando eranl. vaveruniquandoeranl. N. 12. Dico charitati Id. JDICOcharitati ve-
Ibid, Non audislis pro- Id. JVOIIaudistispropjie- vetlrce, lorla sunt, torla slrm, torta suni ex liocvi-
phetas, nbn audistis ip- tas, non audislis aposloios, tunt ex hpc visceranostra. scera noslra. Falemur vo-
sum, etc. non audislis ipsum, elc. Fatemur vobis, non nobis bis, nonnobis placuit talis
Ibid. Mala fulura? Id. Matafutura, quando placei lalis diligenlia. Scio diligentia. Scip quia zelo
Quaniumacceditmlasmun- accedelmlastriundo,quan- quia zelo Dei feceruntet Dei fecerunl; scio. non
do, tantum propinqualur do propinquabilfinis, Ecclesim.Pulatis quiq ni- dnbilo, quia ieio Dei /e-
fim. n litl
" faclum esl, quia hoc ad cerunl, sed et illud debent
N. 9. Audi quare modo Id. Ait quare modoplus omnes sonuil? Rogo vos, altendere aposloli Pauli,
plus vaslatur. vastatur. hodiesonueril vox ista, ut quomodoplangit eos etiam
Ibid. Ocutumad tios. ld. Oculumad nos con- illud quod male sonuit, qvi zelum Dei habeni, sed
vetlamus. ebrual ea res qum bene noh secundum scientiam
lbid. Evangelium prm- Id. Evangelium prmdi- sonuil. Hanc operamdale, (Rom. x, 2). Ecce non
dicalur iolo mundo; verum catur; lolus mundus ple- hoc sonet, hoc prmdice- est admissus hodie; crat
est. Antequam,etc. nus est. Antequam, etc. mus, hoc prmdicamus. morieiur. De cujus mani-
Ibid. Vapulabit pauca. Id. Vapulabil paucis. Veniant,admiilantur, etc. bus exigilur?.Dictums et :
Ibid. Ecce quid erat Id. Ecce quid erat ante Sed finail, Respondeo:
ante mundtts. Nunc vero mundus. Servus neseiens Sed pelit. Ego oslendo quod petit; tu ostende quia
quid ? Servus autem sciens volunlalem domini sui, et fingit.Christiane, jamvolo doceas et me.Unde scis
voluntalem domini sui, et non faciens digna plagis, qnia fingit? Quia rebus suis timei. Novimus multos ti-
faciens digna plagis, va- vapulabit paucis. Servus muisserebus suis, et ideo factos caiholicos;cum acce-
pulabil mulla. Ei ulinam aulem sciens volunialem pissent libertatem, redieruht ad illos quidam, quidam
multa vapulet, non semel demini sui; ecce qualis est vero manseruni. Qudmdiu non intraverunt, ribus suis
damnetur.Quidrecusasva- tnodo mundus. Jam quod timueruni, el cum irilraverunt, discendo manseruni.
pularemulla, etc. sequitur vobis dicite, imo Undescis ergo, ne isle qui timetrebus suis, inler illot
nobis dicamus : Servus crit qui ficii iiwentisunt,maxime accedente tanla luce
H87 SERMONUMGENUINORUMS. AUGUSTlNl 1188
Derita.is,tanta convictionefalsitatis?Qutd vis de corde _/Ij, Ibid. iPrimo quam fi- Cod. vn. Primo quam
judictire, homo? Ideo sudavimus,ideo luboravimus, dem? quam iibi ipsi de- disti? fidem? quam tibi ipsi de-
Ideoveritas demotulralaesl invicla, til sit qucerentibus disti ? falsutn est, ete. Si fidem tu libi cle-
initnica? Laboraviniusul verilas ostenderelur, falsitas disti, falsum est, etc.
convincerelur. Adjuvit Dominus: faclum est. Forle N. 7. Nam cuslodire ld. Aram cuslodire te
pro quofaclum esl, quadam consideralione mutalus te non sufficis. Si deser- non sufficis.Cusiodis, sed
est. Quare de cordevis judicare ? Ego videopetentem, tus fueris, dormilabis et si dereliclusfueris, dorini-
el tu accusas fingenlem? Gbrisliane, quod vides ad- - dormies. Non ciulemdor- labis el dormies; non au<
mitte, quod non vides Deo dimilte. Breviler caritali mitat, neque dormil, qui lem dormiet, nequedormi-
veslrmdico : pascendas oves Dominiab ipso Domino cusloditIsrael. tabil, qui cuslodil Israel.
audivimus, et scimusquod de ovibus per Ezechielem N. 9. Captivus ductus ld. Caplivus duclus est
dicat: Ne ovis pvem impingat, ne ovis ovem impel- esl ab homine. Libera tne, ab homine. Rem magnam
lat; ne fortis languidam preniat (Ezech. xxxiv, 1 Domitte,ab hominemalo. psalmusoptavif.Liberamc,
seqq.). Attende quod Apostolus dicol : Corripile in- Domine, ab homine mato.
quietos, cousolamini piisillaniraes,suscipiteinfirmos N. 11. Non respicienli- Id. JVO.Irespicienlibus
(/ T-iess.v, 14). Corripite inquielos, fiat hoc; Conso- bus quce videnlur. Qum qum videntur, si dantur,
lamiiti pusiltanimes;fial hoc; Suscipiieinfirmos, fiat enim videnlur, etc. sed qum non videntur.
hoc. Patienles esiote ail omnes (Ibid.), fiat hoc: Ne Qumenimvidenlur, etc.
quis iiialiim pro malo alicui reddat (litid., 18) fiat SERMO CCXCVHI.
hoc. Tanla dicit. Non ibi attendimus, nisi, Corripite
inquietos. Altendite; Corripite inquietos. Numetate: B Legitur in cod. Cass. cix, fol. 43 et 44.
Consolamini pusillanimes, suscipite infirmos, pa- Edit. N. 1. Et ad nos Cod. Et ad nos isla
tientes estote ad orones. Videte ne quis roalum pro isla verba venerunt, et ad verba venerunt, ei Afros
malo alicui reddal. Tu non attendis, nisi, Corripile sanitalem, etc. de somno exciiaverunl, el
inquietos. Vide ne lu sis inquietus, ne, el quod est ad sanitaiem, etc.
pejus, el inquietus esse velis, eteorripi nolis. Rogamus N. 4. Qui non sum di- Id. Qui non sum di-
ne
vos, per Christum, obsecramus, fvndaiis laborem gnus vocari aposlolus. gnus vocari apostolus.
nostrum. An pulalis quia inde nobishabemusplacere Quare? Non es dignus, et facit.
quia vicimusfalsitalem? Victoria semperverilalisesl. Non ergo quid tibi debe-
Nos quid sumus? Vicla falsilas; oiim victa est. Sed balur, reddidit. auia di-
Deo gratiasquia apeiie vicla est, eltnanifestatahomini- gnum honore prmstilit, cui suppliciumdebebalur. Non
bus. Abundavitcultus; qitare impedilur frucius ? De sum dignus vocari aposiolus. Quare?
cmtero,fratres, isla non fianl. Nemosic atneiEcclesiam,
ut invideal lucris Ecclesim.Nudius leiiia aut nudius SERMO CCCIV,
quarta factumesl hoc quod dico, el non levitessonuit Legitur in cod. Cass. cix, fol. 94, ubi, n. 1, ho-
ad omnes, qnia non admitlanlur Donatistm,qtiando rnm verborum loco, inteliexil hoc, fralres, sanclus
veniunt ad Ecclesiam.Pulatis-quia niltil mali factum Laureniius; iniellexit ac fecii, habetur, imellexisiis
est, quia hoc ad omnes sonuit? Rogo, ideo sonuii hoc sacramentum,fratres mei? Bealus Laurentiusin-
hodie vox istu, ul illitd quod male sonuit, obruat ea lellexit ac fecit.
res qumbenesonuerit. Dale operam, hoc diximus, hoc G SERMO CCCV.
prmdicamus.Veniant,admilianlur, etc.
Legitur in cod. Cass. xn, fol. 251.
SERMOCCXCVII. Edit. N. 4. JVe ergo Cod. _Veergo despeta-
Legitur iu duobuscodd. Cassin., nerape cod. vn, desperationefrangereniur. tione ftangeremur.
fol. 315, etcod. xxx, fol. 323. Iu hoc autem uiiimo ibid., ad calcem, Chri- Id. Ghrislus teneatur.
non habentur nisi duo numeri, quintus videlicet et slus teneaiur. His vocibusexceltenlissimi
sextus; caelera desunt. Salvaioris, et araiia eius.
Edil. N. 1. Animam Cod.vii. Animamtneam et Spiritu ejus inspirali (Cod. inspiral), amore ejut
meam pro le ponam. Prm- pfo le ponam. Prcesum- accensi sunt' tnartyres. Tuba veriiatis vicerunt, pro-
sumptionemferebat. ptione fervebal. misso felicitalis(God. j'... tatis) perveneruntad gloriam
N. 3. Pelrus etiam se- Id. Petrus eliani-senex mternitatis,per DOmihum-nostruinJesttm Christum.
nex mori nolebal. Mori nolebat mori ; alter eum SERMO CCCVI.
quidem nolebal. cinxit, et abstulil quo ipse
nollet, Mori quidem, etc, Legilur in cod. Cass. xu, fol. 255.
N. 4. ltespondibas, Vo^ Ll. Respondebis,Volo. Edit. N. 3. jVemo est God. jVemoest tamen,
lo. Cohibetinguam iuam Cohibe linguam tuam a: tcimen.quocumqueviim ge- quocumque viim genere
a malo. Modo dic, Volo. malo. Modo dic, Volo. nere etecto, qui non bea- electo, qui non beatam
Declinaa mqlo, et fac bo- Labia itia non loquanlur tam vitam cupiai. Beata vitam cupiat, et ideo sie
nutn. Dic, Volo. Si au- dolum. Modo dic, Volo.j\ ergovtla, elc. vivat, quia inclese bcalum
lem hoc vis, quare opus, Declina a malo, et fac bo- putat. Beaia ergovita, etc.
et ad mercedem curris. num. Dic, Volo.Si aulem
hoc non vis, qumro quidj SERMONESCGCVIIet CCGVHI.
velis? Opus prmletmiltis, et ad mercedemcunis. Hi sermones, qui in duos dividuntur in textu Be-
N. 5. JE(donaiorethgra- Cod.xxx. Et donatorem i nedictinorum, sed unum lantum efQciunt in nostris
tid)de vita sua corifessione gratim debilmsua confes- codicibus, sicut et in var. Maurin., leguntur in cod.
liiudanlein. sione laudantem. Meliusi Florent. plut. XVIII,cod. xxm, fol. 177 b, ei in
legereiur debiia, ut ini Bibl. Mugell., cod. xv, fol. 149 b.
var. Maur. quas videsis. SERM. cccvn.Edit.N. 1.' Codd. _Ven sa.t>.ret,et
Ibid. Sed plus ommbus Codd. ambo. Sed plus -Von s-Bitiref,Honordbal. honorabal.
iliis labordvi. Rependisli onmibus iltis laboravL ld. ibid. Quando aulem Cod. xv. Quandoaulem
ergograiim Dei? QuasirependitgraticeDei. parturiebat. parturiit.
Gratia Dei, inquit, sum Id. ibid. Filtam saltan- Id. Filiam sallalricein.
qutidstirii,et gratta ejus in me vacuanon fuit; sed plus tetn. Et rex, elc. Rex, etc
omnibusiltii laboravi. Rependistiergo yralim Dei? ld. N. 3. Locutus est 'ld. Loculusesl enim ei
N. 6. Quo juvanle? Go&.xxx.Quojuvante? ei angelus, angelus.
Quid liic ciicis? ?
Cursuhi, Quo dic, Dico, "inquil, Id. ibid. Per memelip- Cod. xxiu. Per memet-
Ctc. cursum, elc tum juro. iosum iuravi.
 1189 LECTIONES VARIANTES , 1190
Id. ibid, Obaudistivo- Cod. xv. Obqudislivoci,A N. 4. Et ad alta loca. Id. Ad qlia loca.
eem meam, mem. Ibid. Leclionis: qlatres Id. Leetionis. Atacres
Id. ibid. Exhibelvetax. Cod. XXIII. ExhibeLur' celebreinushunc diem, e't ergocelebremushuncdiem,
verax. ita omnes unanimiter sup- et cujus triumphum hono-
ld. ibid. /u psalmis dt Cod. xv. /n psaitnis plicemus, ut in Ecclesia ramus in terra, meritum
Domino. vere de Domino. majore cointnunempalrein cognoscamusin cmlo.
Id. N. 4. Nonesl pecca- Codd. ambo. JVonquia audire el videre merea-
tum vetutn jutate. Sed esl peccalumverumjurare, mur; habiluri el desermOneejus gaudium, et de pas-
quia, elc. sed quia, eic. sionis ejus gloria profectum, per Dominum noslrum
Id. ibid. Jutare, longe lid. Jurare, Lohge Jesum Chrislum. Ameh.
esi, etc. est, etc SERMO CCCXVII.
Id. ibid. Sed Dominui Co.d.xv. Sed Dominus,
juravii, inquit. inquis, juravil. Legitur in cod. Cass. xi, fol. 212, et cod. pariter
Id. N. 5. /n i'psolucta- Id. /n ipsa lucta. Cass. xn, fol. 127.
lione.
SERM. cccvm. N. 1. Cod. XXIII.Temere ju- Edit. N. 1', Coronafus; Codd. Coronalus,factus
: quis tte- ravit, quia riescivit. Ta- illas terras, etc est in marlyrio primus,qui
TemereJuravil
sciat ? Tamen lapsus esi, men lapsus est, qui jura- videbatur in ecclesiaslico
juravil. vit. Vid. var. Maur. ordine esse postremus. II-
ld. N. 2. Hotninissan- Id. Hominis sanguine las ierras, elc.
guine implere. imptesse. B N. 2. Cmcilaserueifige- Codd. xn. G'«.eicruci-
Id. ibid. Commemoto ld. Commemero ergo bat: el crucifixus eis de figebant, et poslea quam
ergo charilalem vestram. charilati vestrw. sanguine suo cpllyriumfa- cfucifixefuni, de sanguine
ld. ibid. Malam, ma- Id. Malam , »ia.am , ciebal. suo Chrisius collyrium il-
lam, malam, et vatde ma- valde mulam. lis fecit.
lam. N. 4, Nemo accendit Codd. Sic luceat lumen
Id. N. 3. Quia dixit Id. Quid dixil Dominus luccrnam, el ponil eam veslrum coram hominibus.
DominusJesus. Jesus? sub medio, sed super can- Ecce lucel lumen Sleplia-
Id. lbid. Quando a no- Id. Quomodo a nobis delabrum, ut luceat omni- ni, ut videani omnes qui
bis exigerelur, etc. exigeretur, etc. bus qui in domo sunt. Do- in domo sunt. Domus,
Id. N. 4. Et falsum ld. (alsum esse. mus', mundus esl. mundus esl.
esse. Ibid. _Etego mundo. Id.iEl ego mundq. Cae-*
Id. N. 5. Et nonne tne- Id. Melius rem luam, tera differunt, sed incuria
lius eral, ut rem luam quam exigebas, perderes, amanuensium non fue-
quam exigebas perderes , tjiiam animam hominis rtint tianscripla.
quam animam hominis is- faisa juratione perimetes. N, 5 ad calcem. Domi- Cod. xn post baecver*
tius falsa juraiione peri- no commendavit. ba, Dominocommcndavit,
nieres? addit quae seuuuntur :
Id. ibid. Absiulerilis. Id. Abstuletilis prm- « Dilexit ergo Stephanus inimicos suos. Nam qui pro
stanle Domino nostro Jetu iQ se rogans stetit, pro illis genua flxit *. Utique quod
Chritlo, qui cum Patre et Spirilu sanclo vivilel regnat scriptum est, hoc implevit verus imitator aominicae
in smcula smculorum.Amen. passionis, et perfectus est Christi discipulus appro-
battis, quia quod ex magistro audierat, in sua pas-
SERMO CCCX, sione complebat. Dominus enim cum penderet in
Legitur in cod. Cass. xn, fol. 270. cruce, ait : Paler, ignosceillis, quia nesciunl quid fa-
ciunt (Luc, xxiii, 54). Et bealus Stephantis, cum
Edit. N. 1. 'Sjjirifus Cod. Gloriosissimimar- jam pene lapidibus obruerelur, sic ait: DomirieJesu,
sanctus doceat nos in hac tyris Cypriani sacratissi- ne staiuasillis Iwc
Iwra qum oporleat dicere : mam passionemin meriib^ licum virum, jam peccalum (Acl. vn, 59). Oaposto-
ex discipttlo magistruin! Oporte-
diciuri enim sumus ali- ria nobis revocat hodierna bat enim priinum mariyrem Christi doctrinam
sequi
qttid de laude Cypriani solemnilas. Nalalem quip- magistri. Rogat pro impiis, rogat pro blasphemis,
gtoriotistimi marlyris, cu- pe ejus hodie celebramus. pro lapidatoribus suis. Quia ergo difficile erat pro
jus nalatem hodie, sicut talibus exaudiri, accessit infirroitas, ut lifmaretur
nostis, celebramus. chariias. Genua fixa extorsit. Putatis iilum non
Ibid. Id est, Natales, Id. Id est, ut Natalei.
ul Natates. exauditum, quando ait: Domine, ne staluas iltis hoc
peccalum? Exauditus est, mulli ex ipsis crediderunt.
Ibid. Hoc nomen fre- Id. jffoenoiiien frequen- Sed non vos mitto longe. Saulus ille qui in omnium
quentat Ecclesia,ut, elc. tal, ut, etc. manibus lapidabat, qui lapidantium vesiimeula ser-
Ibid. Sed iilum diem Id. Sed quando nalus vabat, exauditus esl pro illo Steplianus. Postea sae-!
noji celebraremus,elsi nos- sit, eliamsi sciremus, non u.jv viebat accepiis scriptis in pergebat sae-
semus. lllo enitn die, elc celebraremus./n illo enim viens, sanguinem sitiebat; Ghristianos, caedes nnhelabat; et Do-
die, etc
Ibid. Isto autem die ii- Id. Isio die finivilomne minus, qui pro illo exaudiebat Sleplianum : Saule,
cif omnepeccalum. Saule, inquit, quid me persequeris(Acl. ix, 4)? Quem
peccatum. occidisti, rogavit pro te, et eligo le, ut confitearis
N. 2. Ex occullissimo ld. Ex occullissimo ac
naturm tinu. sinu. me, et rooriaris pro me. Sancli ergo SlephaniNata-
profundissimo lem cum debila Veneralione colamus. Celebravimus
Ibid. Propter Natalem Id. In honorem Cy- Natalem Doraini,celebremus el servi; frequeniaviiuus
Cyprianibibit. priani bibit. Nativilatem Salvatoris, frequentcmus et Natalem
Ibid. Et tanto dulcius. |d. Et tanlo jucundws. imiriyi is ; Dorninuroeuim nostrum peperit incorrupta
Ibid. Ci.ijjuHirab obse- ld. Cingatur a veneran- Maria, et Stephanum gloriosum ad palmas martyrii
quentibus. libus. sancta mater provexii Ecclesia. I
Ibid. Ubiillaerectaest, ld. Ubi illa surrexil,
ibi prosiratus est. iste prostratus esl. SERMO CCCXXVII.
N. 3. Unde nos celebra- Id. Quando (aut roelius
remus. nos celebrare- Legilur in cod. Cass. xn, fol. 34.
quomodo) Edil. N. 1. Caiifavimus Cod. Natale bcalissimi
mus,
D.eo,niariurum voce. marlyrts Stephani cania-
1 Yide serm. cccxvi, o. 3. vimusDeo vocemartyrum.
U_H SERMONUMGENUmORCM S. AUGUSTINI U92
Ibid. Victusest promii- Id. Victus est promil- A. N. 4. Noninvenilquem- Id, An invetueiauod ad
lens mundus. lens mundus magna mu- admodum ad Chrislum Chtistmn pernneai ?
nera. perlineat.
lbid. De gente non san- Id. De gentenon sancla. Ibid. Ad illum pertinuit Id. Ad illum pertinuU
cla, talronum, homicida- Latronum, homicidarum, propter nos nasci, ad nos pro nobis itasci, de qtto
rum, sceleslorumomnium. scelestorum omninm gens perlineat, etc. Joannes in Evcmqeliodixit,
Pali lalia, elc. est non sancta. Pati la- Hic esl agnus Dei, hic esi
lia, elc. qui tollil peccata mundi, qui cum Palre el Spirilu
N. 2. jDiscipulimei di- Id. Discipuli mei dimi- Sancto vivit el regnat Deus in smcula smculoritm.
miserant me, discipuli mei serunt me, discipuli mei Amen.
desperaverunt de me. despexerunt me. SERMO CCCLXXI.
Ibid. Ad calcem. Cum Id. Cum bona causa
bona causa hinc exeamus. •hinc exeamus.Sanctus ad- Legitur in cod. Cassin. cvn, fol. 25 a tergo, el
mirabilis manyr Siepha- xcix, fo). 54,
nus, cujus hodte solemnttalem celcbramus, quam bo- Edit. N. 1. tfodje lux Cod. cvii. Hodie lux
nam fidem habuil! Israelila mutavit causam, dimisit incrementuin accipit; cum incremenlum accipit; quo
synagogam Satanm, iu Christo ctedidit, catholicmot- humano generi in hoc uli- nobis sol verus illuxil,
dinalus est Ecclesimdiaconus, manits capiii ipsius im- que die vera lux venerit: recie tenebras noclis im>
posuerunl aposloli; coronam in capiie a Christo acci- v.1recle dies tramitemque minuil, qui nobis hunc,
pere tneruit, cui esl honor et gloria in smcula smculo- n solis augeal, quo nobis etc.
rum. liunc, etc.
SERMO CCCXXX. N. 5, Quomodo anima Id. Quomodo animm
Legitur in cod. Cass. xvn, fol. 515. miscelur corpori, ul homo corpus , e. anima corpori
Edit. N 1. Qui frifruif Cod. Qui iribuit volun- fial. miscetur,ut homofiat.
voluntatem. /n hoc, elc. tatem, et augens in cordi- N. 4. jPossifascendere. Cod. xcix. Possii ascen-
Legitur in nota, ex edit. bus nostris causam no- trum Jesum Lhnslum , qm dere, per Dominum nos-
Maur.: Forle aliqua hic slram, gratiam suam inse- sumens hodie mundo ex vtrgtnah utero carnem
praetermissa, quae sup- minet, nutriat, constabi- tus, decus et imperium apparuil, cui sit-laus, honot, vir-
plentur ex cod. tiatcharitatem.Inhoc, elc. per infinita smculaswculorum.
Forte, legendumujj-tutem, SERMO CCCLXXII.
aut aliquid simile pro causam, et loco horum verbo-
runi, iiu.riafjconsfadi.iat, ponendum sic, n_.ln'«fgueet Legitur in cod. Cassin. cvi, fol. 117, ubi redintegra-
slabilial.
N. 5. Popitlo dico, non Id. Populo dico, non tur dimidiaia phrasis apud Benediclinos omissa, n. 1,
uni homini; elsiomnes tne uni homini; non dico uni, ubi post verba morlalitalis humanm,legitur in hac au-
audire possinl, non dico sed humano generi; elsi tem, elc Deesthoc necessariun. comparationis nietn-
uni, se.d humano generi. »ie omnes audire possent, brum : tn illa manens Chrisius, sicul de illo _t_.WptK.ii
Rediergo, etc. omnibut dico. Redi ergo,
etc. est, ipse est vertts Deus, et vita mlema- in hac au-
N, 4. Audistis , quid Id. Audistis, el, quan- C tem , etc. Quanti momenti sit illa correctio allendal
beatus Petrus responderit. lum exislimo, meminislis, doctus lector.
quid beatusPetrusrespon-
derit. SERMO CCCLXXX.
SERMO CCCLH. Legilur in Bibl. Florent. plut. xm, cod. vm, se-
cunda parte, fol. 187 b, et indicalur pariier in Bibl.
Legitur in cod. Cassin. xi, fol. 106 et seqq.
Edit. N. 5. Miratur Cod. Miratur enim in- Venet., cod. LXIX,calalog. fol. 50.
Cnitnintetrogari se a prm- lerrogari se lertio, sed Edit. N. 1. Quielis et Cod. Florent. Omnibus
scio, sed etiam loties in- eiiam irislatur toties intet- parva vox sufficit. sanum sapientibus liquet
tefrogari. rogati. quod quielis el parva vox
N.H.Miitenlibus. Plane ld. Jlfittenlifiiis. Popu- sufficere poiesl.
hottem elc. lusillehabuil hoslemAma- Ibid. Hodiernum diem Id. Hodierno die beali
lech. Planehoslem, elc beati Joannis Baplistm so- Joannis Baptistmsolemni-
lemnitateitluxisse tradil et lalem illuxisse iradil et
SERMO CCCLXX. credil Eccletia. credit Ecclesia.
Legitur in cod. Cassin. cvi, fol. 151, et in cod. c, Ibid. Oclavo calenda- Id. Oclavokalendas ja-
fol. 48 a tergo, ubi PraesenlationiDomini accommo- tum januatiatum die, elc. nuarii esse, eic.
U N. 2. Ul crearet letn- Id. Ui crearet tempo-
datur, qtiae discrimina annotanda bic parvi duximus. poralem;ut vrmslarelater- rales..., ut prmslarelmier-
Edil. N.2._./an«if vitgo Cod. Mansil virgo post ttam. nas. Vide var. Maur.
posf pattum. Exsultent partutn, el illibaia post Ibid. Sed lumor. Ul Id. Sed tumor. Quod
viduce. filium. Exultenl vidum. ergo generis humani istum autem lumet, videlurma-
lbid. Et in senectute Id. Ocloginla namgue lumoremsanarel, etc. gnum, scd non est sanum.
sua exspectabat infanliam gerens anhos exspeclabat Ut ergoistum lumoremhu-
Salvalotis. infanliam Salvaloris. tnani generis sanaret, elc
N. 5. Quanlum deside- Cod. C. Quanlum desi- lbid. Ei nondum erant Id. Quia ergo nondum
rium habebant anliqui derium habebaniantiquitus homiriesqui Deumviderenl eranl homines qui Deum
sancli. sancli. in homine, nec polerant viderent in homine , nec
lbid. jPutas hic me in- Codd.Putas hicmeinve- videre nisi hominem; nec poieranl videre nisi homi-
veniet? putas isti oculi, niet ista naiivitas? pulqs tamen spem suam ponere nem, neclanien spemsttam
etc. islioculi, etc. debenl in homine. Quid ponere debebanl in Iwmi-
Ibid. SalutareDei Do- Id. Salulare Dei, Domi- ergo fieret ? ne, quid fieret?
minus Jesus Ckristus. An- nus Jesus Chrislus. liieo ibid. Faclus itt homo. Id. Factus esl homo,
nuntiate, etc. salulare Dei se vidissegra- 0 homo, elc. lgilur lu, o homo, etc
lutando non tacuit. Annun- lbid. Vermis,non homo. Id. Vetmis, el non ho-
tiate. etc. mo.
H93 LECTIONES TARIANTES. 1194
Ibtd. Veritati non cre- Id. VeW.aficredimus de .\ reditad serm CCCLXXX, n. 8, prmcepiumnamquejam
dimus de Joanne ? Joanne. fuerat. elc.
N. 3. Qui possel dicere Id. Cum posset dicere Ibid. Transpositionis Id. Paulus qubndatn re-
ila. ita. verba prima sunt haec : prcbua et blasphenius,
N. 4. _Vesonus inani- Id. 2Vonsonus inaniter. Quomodoillius reprobi et quia sicul ipse ait: Prius
ter. blasphemi , qui prius fui fui blasphemus,elc.
!bid. Ecceego priustibi Id. Ecce ego prius tibi blasphemus, elc.
edidi lerram. dedi lerram. lbid. Hwc duo : Domi- Id. Ecce 'duo : Domi-
Ibid. Subseculus ait : Id. Subsecutus ail : nus et Joannes. nus el Joannes.
Facia erat quidem, elc. Terra erat invisibilis et Ibid. Ut non obsil sibi. ld. Ul non obesselsibi.
incomposila. Facta eral N. 8. Joannem passum Id. Joanium passum
quidem, etc. mariyrium. martyrem.
Ibid. A*unctiero audis: Id. JVUHC ergo cum au- Ibid. Prmceplum jam Id. Prwceplum namque
ln principio eral Verbutn. dis : In principie eratVer- fueral, ul si quis sine se- jam fueral, ul fraler de-
Quid qumris, elc. bum, cur qumris, etc triine moreretur, qui magis funcii acciperel, etc.
Ibid. Vellem, si de imo Id. Vellem, quidquid propinquus essel, accipe-
loquereris,. m sursum cor sic (cod. sit) de imo lo- ret, etc.
lenderes. quereris, u. (cod. el) sur- lbid. Suscilajidum fra- Id. Suscilandum frairi
sum cor lenderes. tris ad frairis nomen. ad frairis nomen.
Ibid. Quid de humana Id. Quod de huntana
naliviiale dicii Joannes? nativitate dicit Joannes , B SERMO CCCLXXXI.
El Verbum caro factum et Verbum caro factum
esl. Dicat et Paulus. est, dicat el Paulus. Legitur in cod. Cassin. cix, fol. 50, ubi, n. unico,
N. 5. Si polero, dicam : Id. Si potuero dicam.: loco eorumquae edita sunt ab his verbis, Nonsanare-
si dicere non polero, etc. si dicere non poluero, etc. tur inflalio superborum, usque ad h_cc: cuin quanla
lbid. Quid est hoc, qui Id. Quid est hoc, qui ilaque Iwiilia, etc, habentur sequentia : Quam facile
posl me erat, ante me fa- posl me venil, el anle me
clus est? factus esl? quippe ac proclivi morbo dives, siprius aChristovoca-
Ibid.Non intelligis, nisi Id. JVon inlelligis, nisi relur, putaret acdiceret in seeleclam opulentiam, nobitis
formalum esse qui non fortnalum esse quod non geneiositalem, senalor dignitalem, rex poiestalem !
eral. erat.
Ibid. Quofiesfcc.us? Et ld. Toiies est faclus, Quanloergo nunc melius, tanlo ordinatius. Prius erexit
ipse fecit otnnia. ipse qui fecit omnia? de teira inopem , el de stercore pauperem sublimavil,
Ibid. Ante me factus, Id. Anle me factus est ul collocareleum cum principibuspopuli sui, ut tnunus
secundumid quod Aposlo- secundum illud quodApo-
lus aii. siofus ait. inlelligenliw et doctrinmnon solum Dei esse, sed eliam
N. 6. Sequilur , quia Id. Sequitur quare, quia ex Deo esse appareret.
prior me eral. prior me eral. SERMO CCCLXXXII.
Ibid. Quid enitn si di- ld. Quid enim si se di-
ceret dignum? gnum diceret? Q '- Legitur in cod. Cassin. xi, fol. 214, ubi n. 3 , ho-
lbid. Sed Joannes ho- Ibid. Reperilur eadem rumverborumloco, Didicit legendo,perfecit implendo.
mo, Chtistus Deus el ho- interruptio , qu_e verbis Qui cum,etc, habelur ; didicil legendo, implevit dili-
mo. Deinde inveniebatur prseeedenlibus male alli-
transpositio plurium ver- gabatur hac senlentiola : gendo, quia cum, elc.
suum, qnosin locumsuum hic tnodo iniminutus esl, SERMO CCCLXXXIX.
retulerunt Benedictini. el cievil ille.
Ibid. Ctescil enim ali- Id. Ctescil enim aliquid Legitur in cod. Cassin. CLXXIII , fol. 74, ubi n. 1,
quid ut proficial. ul perficialur. horiiin verborum loco, Ergosolus panis non egeipane;
lbid. Referamus fotlas- ld. Redeamus fortctssis melius habetur, Deus ergo solus, qui est vivus panis,
sis ad gloriam , et inlelli- ad gloriam, ut intelliga-
gamus. mus. non eqet pane.
N. 7. Vos eslis lumen Id. Vos estis luxmundi. SERMO CCCXCI.
tnundi. Legilur in cod. Cassin. xi, fo!. 172.
Ibid. Tesf.moii.iim ve- Id. Testimoniumverila- Edit. N. 1. Mox enim ul Cod. Mox enim, ut ho-
ritalis de Domino suo, lis Dotnino suo quod ha- homo smculonastitur. mo secundumAdam nasci-
qtiod habebat a Domino bebal de Domino suo. lur.
suo. Ibid. Venenoso denfe Id. Venencsuadenii ser-
Ibid.Tomeij lucernanon Id. Tamen lucerna non serpentis. minus bene.
sunt dicii discipuli. Al- sunl dicii apostoli. Alten».n N. 5. JVu/.a species vos pentis, Id. Nullq speciesvelcm-
tende, forle dicli. de forte dici. ierreslrls. lestis corporis.
lbid. Tanquam cujus Id. Tanquam cujus Vox Ibid. Nullus quarumli- Id. Nullus quarumlibet
vox, vcLquorumvox prm- prmcesserat. bet chordarum. faucium,quarumlibetchor-
cesserat. darum. ,
Ibid. Quas tenebras in Id. Quas tenebras (Cod., Ibid. Suavilas,nultiam- ld. Voluptas, nulli ant-
apostolis? Fuimus et nos male tenebitis) Chtistus plexus. plexus.
aliquando, elc, ubi plura illuminavit in aposlolis, et Ibid. Conuersafioi//.us. Id. Conversalio illius,
deesse fatentur Benedi- peraposlolosin nobis.Fui- Si amaiores. nec Imdium convkius il-
ctiiii. mus enim et nos aliquando lius. Si amatores.
in Obscuro loco. Quapro-
pter necessartum vtdelur el justum, ul secundumapo- SERMO CCCXCVI.
tioli Petri dictum, Atlendamus prophelico sermoni Legitur in cod. Cassin. xvn, fol. 205, cum hoc li-
quasi lucernm lucenti in obscuro, donec dies eluciscat tulo qui deestin edilis, Z)cconsotalkne cujusdam epi-
et lucifer orialur in cordibusnoslris. Deinde sequilur, habilus xv calendas maias in
ut.in codd. Benediclinis, et leguntur nunieri 2 et se- scopi ad ptebem ejus,
.quentes usqne ad quinti mediam partem, nerope ad haec basilica Ftorentia apud Hipponem Diarrytum. De hac
verba conlempturus eras forte qui nasceretur. Postea autem urbe et de"basiIicaF.orentiavide serm. CCCLIX,

PATROL. XLVII. 38
1191) VARIORUMOPUSCULORUMS- AUGUSTINI H(j6
n. 9. et nolam Benediclinorum ad infimum paginaeA Ibid. Vix loqui sinere- Id. Vix loquipermilte-
ntur. temur.
Biarginem. Id. DonavilnobisDomi-
Jbid. Donavit nobis
Edit. N. 1. Quifecilre- Cqd. Qui fecit, et refi- Deus. nus.
firit, et recreal qui creavil. cit, el iecreabit. Ibid. Ut funus ejus de- Id, Ul funus ejus comi-
ibid. Nobiscitm vivere Id. Nobiscumviverevel- duceremus. tateinur.
volumus, et in hac asper- lemus, at irihac asperrima . Ibid. Et nosler animus Id. Et vesler animas in
rima vila a comilibus de- via acomiitbiis deseri nol- iri recordatione tanli viri, reCOrdationetantilviri ha-
seri nolumits; sed prwve- lemus; sed qui nos prmve- efsi habet' humanum mw- beathumanum mmrprem,
nientes nos, elc nienles, elc. rorem, non habel infidelem sed non habeai infidelem
lbid. Horlanturexemplo Id. Horlanlur el exem- desperalionem. desperalionem.
suo. plo suo.
• ibid. Recle enim ibi non Id. Ivil enim ubi non FRAGMENTUMDE NATALI CHRISTI.
parum vibiiur, ubi cum parUmviviiur,ubi quod di- LegiturcumnominesancliAugustiniincod. XII,fol.
mullum dicitur, non fini- ciiur mullum , non habel 31; quaesivi illud apud beatum doctorem nec inveni.
tur. Nam hic elquod,eie. finem.Namhiceliam quod, « Oinnes Scriplurae, quas nunc audivimus, caris-
etc. simi, laeiitiam nobis publicam, et coinmune gau-
Ibid. Pro niliilo depula- Id..Pro nihilo compu- dium nuntiaruiit. Psalroista enirodicil *.Extultate Deo
bilur. labitur, adjutori nostro (Psalm. LXXX , 2). Apostoltts vero :
Ibid. Quami alii forias- Id. Quantum alii fortas- Gaudete in Domincisemper (Phil.w, 4). Kvangelista
se quod per mulios annos se per multos annos non •P aulem ait: Evangelizovobisgaudium magnum(Luc. n,
non dimidiarunt. mediarenl. 10). 0 beatam diem hanc in qua juxia auetoritatem
N. 2. In hoc enim ha- ld. J!VOS ergo habemus. scripturarum gaudentes et exultantes nalalem Do-
bema.s. mini nostri Jesu Cliristi et cum psalroista agimus,
Ibid. Sed quomodoau- Id. Sed qitid audivimus et cum evangelista colimus, et cum apostolis prophe-
divimusleciionetudivinam. de lectione divina. tisque Celebramus. Magnum utique hodie Christiani
Ibid. Tempora longa. Id. Temp.oralonga. Lon- poptili exultatioquai scripturarum sacrarum exemplo
Ergo illic temporacotnpu- ga ergo itli lempora com- agilur, et ideo beatum est hoc die gaudium noslrum,
lemus , sicul compulalur pulemus, sicut computat quia hoc fecit gaudens poptilus, quotl jubelur. Quam
dies. Deus. saiicta esset plebs Ecclesiae istius, si semper hoc fa-
Ibid. Ad laudandum el Id. Ad laudandum, ad ceret qiiod imperatur a Christo. Unde obsecrovos,
colendum. faciendum. fratres, ul semper jussionera Domini facialis, ut p_os-
Ibid. Memoriaipsiusor- Id. Memoria ipsius or- sitis in oranibus in aelernitale gaudere. Sicut enim
nqlissima voserilis. nala vos estole. hodie in hac festivitate natalis dominici laeti sumus,
Ibid.. Vivat sepullus in Id. Vivil sepultus, si sic qui voluntatem Domini sui fecerit in hoc saeculo,
vivis sepulcris. Sepultura vivil sepultum. Sepullura Seniper festivitatem Domini cum angelis celebravit
enim, etc enim, elc. in coelo.

ENARRATIONES IN PSALMOS.

ENARRATIO II 1N PSALMUMXXXII. C quod dixero prmscribo al- dixero, prmscriboalteri ad

SERIIOPRIMDS. teri ad meliorem inletle- melioremiiuetleciiim, nec
ctum, iiec ille inihi ad ille mihi, aui ulrumqueac-
Leeitura n. lOad n. 12 versusfinem, in Bibl. Mu- utrumque accipiendum, si cipiendum, si utrumque
gellan. cod. xvi, fol. 85 b. ulrumque cum fide con- cum fide coneordat.
Edit. N. xi. Ne puletis Cod. JVepuletis tiulem, cordat.
autem, fratres, quia ista a fralres, quia isla a se pos- Ibid. Credo, quod hmc Id. Credo quod liwc fi-
se J.OSSKIK, elc. sinl, elc. figura ad plebesperlineat: gura ad plebes pertineat,
Ibid Jl/iser.co)-sest in- Id. Misericorsesl et ju- quia prmpositireguqt, ple- quw a prwposilis regun-
justis ? Numquid et judi- stus. Numquid aut judi- bes regunlur. Et molendi- lur. Ei molendinum puto
cium, elc cium, etc Vide var. Maur. num pulo diciummundum.'" dici mundum, etc.
Ibid. jBeafi,iriquil, mi- Id. jBetifi,inquit, iniseri- lbid. Sunt ergo qui de Id. Sunt ergo in molen-
sericordcs, quoniam.ipso- cordes, quoniam ipsorum actionibttSietc. dino, quideaciionibus,ele.
rum miserebilur. miserebilur,Deus. Ibid. Quibus dicitur : Id, Quibusdicelur: Esu-
Esurivi.... quibus dicitur rivi.... Quibus dicetur :
ENARRATIO IN PSALMUMXXXVI. ibi: Esutivi. Esurivi. Vide var. Maur.
SERMO PRIHUS. !S. 5. Ipse tibi hanc, de ld. Ipse libi hoc, de quo
Legitura n. 1 versusfinem,usque ad meditimn. 5in quo isla muftnutas, lem- murmuras, tempetavit, la-
Bibl. Laur. plut. xm, cod. vm, elin cod. Venet.xxix, petavit potionem: tanlum rhen ne tecuses, etc
fol. 154 6,catal. fol. 47. _" ne recuses, etc.
Ibid. Noli wttudari. Id. Noli subwmulari.
Edit. N. 2. Ex hoc ap- Cod. Laurent. Ex hoc Ibid. Tanquam fwnum Id. Tanquam fwnutnve-
paret, quia de quibusdam apparel, quia de quibus- cilo atescenl. „ lociter arescent.
hominum generibus, qum dam hominum generibus
per.similitudinesin Evan- simililudinemjn Evangelio ENARUATIOIN PSALMUML.
geiio modo proposila audi- modo proposilarii audivi- Legitur in Bibl. Mugell. cod. xi, fol. 40, et in Bibl.
viinus , sic concluditur': mus, quwconcludit: Unus, Fesul. cod. xi, fol. 240.
Unus, etc. etc Edit. N. 1. MuHitudi- Godd. arabo prorsiig
Ibid. Professionem vi- Id. Professionemvident nis, etc, usque ad finem, dififerunt, et tale habent
deitt homines, cor novit liomines, cor non videnl. isle psatmus ostendit. exordium, quod in qui-
Deus. busdam accediintad edtta
Ibid. Sed genera homi- Id. Sed genera hominum etin plunbtts ab ltsdemrecedunt: Quoliescunque,fra-
num duo dicit. El si, etc. duo. Ei si, etc. tres carissimi, aliquos ex filiis vestris hd speclaculavel
Ibid. Sic in leclo, sicin ld. Sic de leclo, sic de furiosa, vel cruenla, vel lurpia, quasi ad aliquod opus
molendino. molendino. bonum currere vana persuasiorieel pestifeto amote co-
Ibid. Sed neque ego eo Id. Sed nec ego quod gnOScitis, vos qui jam Deo ptopitio ista non solum
U97 "LECTIONESVARIANTES. 1196
luxuriosa sed eliam Crudelia obleclamenta despicitis, .A lior. Si enimillos tttm sanctosvirosincauta familiaritas
casligare eos et abundantius pro eis Dominosupplicare mulierumetperniciosa blandimentavicerunt; quid dese
debelis, quia illos cognoscilis ire in vanilatem el insa- cogitantilliqui cum exlraneismulieribusnon solumcon-
aias mendaces, ei negligere quod vocaii sunl. Qui si versari, sed etiam in una domotnanere, convivioearutn
fotie in ipso circo aliquaex causa expavescam,et con- aul frequenier, aul semper ittteresse nec meluunt, nec
linuo se signani, et stanl illic porlantes in fronte unde erubescunt. De talibus et polcst el debel dici, quod de
qbscedtrem, si hoc in corde portarent. Omnisenim tjui vidua deliciosa dixil [Cod. Fesul. dicit] Apostolus,quia
ad aliquod malum epus curril, si forte pedem impege- vivensmortua esl. Admonet, eic.
i't, signat os suum, et neseil quod includit polius dce- •N. 4. Hoc peccatumnon lid. Adulleriitm enitn
monem, quam excludit. Tunc enim bene se signarel, et fecit David, etc. sitntil et homicidiutnnon
diabolumde corde suo repellerel, si seab illo opere ne- fecit David, eic.
fario revocaret. Undeilerum atque ilerutn rogo vos, Ibid. Tanto in Deum lid. Tanto in Domini
fratres carissimi, ut pro eis loiis viribus supplicelis, intentior, quanlo miserior utisericordiam intenlior,
quaienus ad ista damnanda inielleclum accipere me- videbalur. Utile quiddatn quctntomiserior videbalur.
reaniut, et affectnmad fugienda, el misericordiam ad esl ttibutalio; uiile medici Al nbi factus est, etc
ignoscenda(cod.male ad agnoscendum).Opporiunum ferramenlum, quam dia-
erit (sic cod. Fesul.; cod. Mugel. erat) propter assi- boli tentamentum. Faclus
duam compunctionempwnilenlimpsalmum quinqudge- est, etc Vide var. Maur.
simum nobis (cod. Fesul. Dofcis)omnj die caiftare. Lo- lbid. Pressura caruil. Iid. Pressuris caruil.
quamurtamen et ad illos quos frequenter ab Ecclesiw ** lbid. Valet hoc ergo Iid. Valeal- hoc ergo
convenlu spectacula voluptuosa subducunt. Rogo vos, exemplum. exemplum.
lamen, carissimi, ut quoliescumqueeos tale aliquid fa- N. 5. Sed factuni esl: Iid. Audianl hmc qui
cere videritis ad vicem noslram severissimecastigetis. dixerim hwc eis qui non hoc tnalum non commise-
Sii ad eos vox nostra memoria veslra. Corrigile ar- cominiseruiU. runt.
guendo (cod. Fesul. corrigendoarguile), consolamini Ibid. Si vero aliquisjam lid. Si veto aliquis jam
alloquendo,exemptumprmbetebene (sicedil., vox isia lapsus hmc audil, et aii- lapsus hwc audivit, et ni-
deest in cod.) vivendo.Aderiieis qui adfuitvobis. Noh quid in conscienlia tnali mio sceleris pondere op-
enim vobisisla periculaprmtergressisfotis misericardim teneris; verba psalmihujus pressus desperarejam cw-
Dei prmcisusest. Qua venistis, venient; qua transisiis, advertali: aiiendat quidem pit, allendat vulneris, etc.
iransibunl. Molestumesiquidem et nimium periculo- vutneris, etc.
sum, et pro cetto exiiiabile, quod a ttobisfrequenter Ibid. jVon desperel me- Iid. Non desperet me-
admqnili, non ignorantes, sed scientes peccant. Atiter dici majestatem. dici polestalem. .
autem itle quinon novit quodfugial. Sed nec de talibus Ibid. iVemoej'<*odicat, Iid. iVemodicat, Ego si
desperari (codd. desperafe)debereevidenteroslendiidi- Si jam aliquid inali feci fam aiiquid mali feci,
vinm tnisericordimmagniludo, qum non vult moriem damnandus sum. damnalus tum.
peccatoris,sed ui convertatur et vivai. Deniquein beqlo Ibid. jFntar hoc swculo lid. Fruar smculoin vo-
David hoc manifestissimeimpletum esse cognosciritus in voluplale, in lascivia, luptate lasciva, in cupidi-
(sic cod. Fesul, cod. Mug. cognovimus)cujus pecca- in cupidilale nefaria. tate nefaria.
lum cuth dolore quidem dicimusel iremore, elc Cae- Ibid, Isle ergo psalmus, lid. Deus enim noster,
tera seauunlur ntlesittir in edit. initio num. 2. C sieut caulos facil, etc sicut cautos facit, eiie.
N. 2. Bujus tnulieris lid. Beatus enim David lbid. Audi flentem et la- Iid. Audi fienlem, et
uxoris aiienwpu/c/tritudine uxoris alienw pulchriludine crymasjunge; audi corre- collacrymare; audi corre-
capfus, etc. capfus, elc. cium el condeleclare. clum ei collmlare.
Ibid. Missusest ad eum Iid. Missus esl ad eum Ibid. Missus est enim lid. Missus est enim ad
Naihan propheta, missusa Nalhan propheta a Domi- ad islum virum Naihan David regem Nalhan pro-
Domino. no. prophela : altende regis phela. Ille aulem non con-
K. 3. JVonergo cadendi Iid. _Vonenim cadiridil humilitalem. Non respttii sideravil regni sui sublimi-
exemplum. exemplum. Cod. Fesul. ut; verba prmcipientis, non tatem, sed humilis el milis
edit., _Vonergo. dixit: Audes mihi loqui non. respuit verba prwci-
Ibid. Si David, cur non lid. Si aulem Davidad- regi? Rex sublimis Pro- pientis. Non dixil a.d pro-
et ego? ulierium commisit, cur phelam audivil; plebsejus phetam : Tu cum sis pau-
non et ego? humilis Chrislum audial. per et humilis, quomodo
Ibid. ATonimifaris ejus lid. Non imitaris ejus ausus es loqui mihi regi ?
sanciiiatetn, sed imilaris sanctitalem, sed ruiriam. Rex sublimis prophetam audivil; ptebeius humilis
tuinam. Chrislumaudiat.
Ibid. Alii veroaudientes Iid. Sed boni viri, Ec- N. 6. Audi ergo hmc, et lid. Audi ergo hwc, qui-
salubriter, in casu (oiiis clesiw filii, et in Chrisli dic eum illo. cumque aliquod crimen
metiuntur infirmitatem amore perfecli, audienles capiiale fecisti, el dic cum
suain; etquoddamnat, etc tatn sancti viri ruinam, -^ illo.
Vide var. Maur. metuuniinfirmiialemsuam,', Ibid. Subvenigravi vul- lid. Subvenigravi vul-
et quod damnat, elc. neri secundum magnam neri secundum magnam
Ibid. Devitarecupienles, lid. Deviiare cupientes,, medicinamtuam. misericordiamluam.
ab aspeclusecuroabslinent absiinenl oculos, non eoii . lbid. Iste David non Iid. jffocjDanidnou pos-
oculos: non eos defigunt defigunt in pulcliriludi- posset dicere. set dicere.
in pulchriludine, etc. netn, elc Ibid. et 7. Sed mu- lid. Sed magnam mise-
Ibid. Ut parvi nolint vi- lid. Ut parvi non ca- gnam misericordiam.Ma- ticotdiam. Dic etgo, Mi-
dere unde possinl cadere. dant, imo timeanl videre: gis magisque, elc. usque serere mei, Deus, secun-
Reprimuntenim, elc unde possinl cadere. Re- ad haecverba Vide enim dum magnam misericor-
primunt ergo, elc. ! quem invoces. diam tuam. Sed vide
Ibid. Non levanloculos Cod. Mug. Non levant qnem invoces.Caeiera,de-
faciles. * oculos facile, Fesul. ut sunt.
edit. faciles. Ibid. Responderit Da- lid. RespondeatDavid,
Ibid. Attendesecurus. Codd. -iMendissecurus. vid , responderint lapsi, <espondeantlapsi, respon-
lbid. Numqttid lu fitr- Iid. Nunquid lu foriior responderint cum David, deant cum David, ut mi-
lior quam David? Admo- Dacid? Dixi enim quod ut misericordiammerean- sericordiam consequantur.
net, elc. nec David forlior, nec Sa- tvr. Sic cod. Fesul.; cod. Mu-
iomone poles esse sqpien- gel. ut in edil.
 im VARIORUMOPUSGULORUMS. AUGUSTINl 12C0
N. 8.« Quando ad me lid. Quando ad me mis- A Ibid. Tatmtam pnrgato. Id. Tenquam purgato
missus esl propheta, et de sus esl propheta qui de oculo quo cerni possit. meniis oculo quo cerni
ove pauperis, etc. ove pauperis, etc. possit.
Ibid. Atille profert ira- Ii'd. Profert ille iratus Nj 12.Mitibushmreditas Id. Milibus hwrediias
tus sententiam. sententiam. data est. competil.
Ibid.. __>_ovem redden- lid. Et ovemreddendam Ibid. Quod invalidiori- ld. Quod ipsi invalidio-
dam ih quadruplum. Se- in quadruplum. Severis- bus exhibent. ribus exhibenl.
verissimeatque juslissime. sime alque justissime ju- Ibid. Pacificis Dei si- Id. Pacifici dicttnlur fi-
Sed peccatum,etc. dicaviti Sed peccatum, mililudo tanquam perfecte lii Dei, ad similitudiiieni,
etc sapienlibus formatisque, tanquam perfecli sapien-
Ibid. FeiTamentum fe- lid. Ferramenlum fecil etc. tes, formati, elc.
eit de iingua ejus. Hoc Deus de lingtta ejus. Cae- . N. 14. Cuin maledicere, Id. Cum maledicerehoe
fecit, etc. teroruin loco, quaedesi- hoc sil malum dicere. sit quod malum dicere.
derantur in codice haben- 1DF.M LIBER.
tur sequentia : JEf nos ergo, fratres cartsstmt, agno- Pars ejus ilerum legitur a line n. 21, ad finem
scentes iniquilates nostras, quanlum possumus, centra n. 28 in Bibl.
tnalas concupiscentiasrepugnemus : jejuniis, vigiliis, Laurent., plut. xvn, fol. 220.
orationibus et largioribus eleemosynismala quw feci- Edit. N. 22. Ei ideo si Cod. Ideo sicut levius
titus redimamus, et cumDei adjuiorio ita bonis operi- leviusestreumessejudicio esl reum esse judicio quam
bus studeamus insistere, ut nos ad peccala pristina non ** T. quam reum esse concilio; reum esse concilio, ila le-
possint concupiscenliwnostrw retrahere; sed perseve- ilem levius, etc. vius, etc.
rantes in omni opere bono, cum pt.ophelaDomino gra- N. 26. Ei vade, prius Id. Et vade prius recon-
tias tefetenles dicamus : Dirupisti vincula mea; tibi reconcitiare frairi tuo. ciliari fralri luo.
sacrificabo hosliam laudis. LIBERn.
ENARRATIO IN PSALMUMLXXXHl. Legitur quaedam ejus pars , nempe a n. 46 versus
finem usque ad penullimara sententiam n. 58, in
Legitur ejus pars aliqua, nempe uumeri 16, post
exordium ex sermone CCLXXVIII Bibl. Laurent. plut. xvn, cod. xxxvi, fol. 255.
eductum, in Bibl.
cod. fol. ubi hoc solummodo anno- Edit. N. 49. iVonhabere Cod. _Vonhabere solli-
Mugel. xv, 22, sollicitudinem aniinm ve- citudinem in animam ve-
tandum occurrit, quod horum loco : Ecce habes mi- strm. slram.
setieotdiam. Noluit iunc Deus, elc. hahelur utrum Ibid. El ad ipsa conqui- Id. JE.ad i'sfaconquiren-
melius, judicabit lector : Ecce habens misericordiam, renda nostra delotqueafut da detorquealurintentio.
intentio.
noluit tunc _Deus,.etc. N. 52. JVeeSalomon in Id. Nec Salomonin om
ENARRATIOIN PSALMUM.CXV. omni glotia sua sicvesiitus tti gioria sua sic cooperius
est. esi.
Legituf in cod. Cassin. CLXXVIH, fol. n. 3, post N. 56. Nolile cogilare ld. Nolile ergo solliciii
liaec: Proinde verissimedictumest : Omnis homomen- f> de crastino. esse de crastino.
N. 57. /n illis autem Id. In illis aulem diebus
dax, additur : In tanlum enim twnerunt mendaces,in diebusdescenderunlab Je- supervenerunl
abJerosoly-
quantum non erunt homines; quoniam dii erunt et fi- rosolyriiis. ma.
lii Allissimi. Ibid. Fament magnam Id. Famen magnamfu-
DE SERMONE DOMINIIN MONTE. fuluram in universo mun- turam in universo orbe,
do, qum et facla esl sub qum el facta est sub Clau-
LIBERPRIMUS. Claudio Cmsare. Discen- clio.Discipuliautem,prout
liumaulemulquist/ueabun- quisquehabebal,slaluerunl
a 2
Pars ejus legitur, nempe n. ad n. 15, versus dabat, slatuerunt unusqui- in ministeriummitiere ha-
medium, in-Bibl. Mugell., cod. xv, fol. 248 et 249. sque eorumin ministerium bitantibusin Judma fralri-
Edit. N. 2. Per prophe- Cod. Dicit Prophela, mitlere presbylerishabitan- bus, quod et fecerunt mil-
libus in Judea fralribus, tentesper manus Barnabte
tam dicitur, Justilia, etc. Justitia, etc.
N. 7, Quoniamipsorum qui elmiserunlper tnanum ei Sauli.
Jd. Quia ipsorum tnise- Barnabm
miserebitur. rebilur Deus. Vide var. el Sauli.
Ibid. Ut Itabeat unde Id. Ul habeal unde Iri-
Maur, et sic deinceps, tribuere cui opus esl. buaicui opus est. Vid. var.
n. 12.
N. 10. Ouifcusnodis per Id. Quibus nodis fcod. Maur.
carnalem consuetudinem male modis]per carnalem cwii. Ibid. Respicite volatilia Id. Respicite,inquit, vo-
ac peccala lenealur. latilia cwli.
consueludinem,ac peccati D
laqueis tenealur. IN JOANNIS EVANGELIUM.
lbid. Sexlo gradu esl Id. Sexio aulem gradu TRACTATUS
cordis munditia. est cordis munditia. PRIMUS.
lbid. Poslremo esl se- Id. Postrema est septi- Legilur in Bibl. Laur,, plut. xxx sinist., fol. 60 b
ptima ipsa sapienlia. ma ipsa sapienlia. a n. 1 versus initium usque ad n. 11 versus medium.
Ibid. Oclava tanquam Id. Octavaveroquudici- Edit. N. 2, Quwestju- Cod. Qumest ista jusli-
ad caput redit. tur, Beali qui persecutio- stilia quam colles exci- lia quam colles excipiunl?
ncm patiunlur propler ju- piunl ?
sliltam,quoniamtpsorutnestregnumcmlorum, tanquam Ibid. Ab ipsa sapienlia Id. Abipsasapienliaillu-
ctd eaput redil. illuslrarenlur. minarenlur.
Ibid. Itaque tn prtma Id. Itaque in prima et N. 3. Quo quisqui na- Id. Quo quisque naisim
et in oclava nominatum in octava senlentia nomi- vini cum impulerit, solvi- cum impuleril, solvetur.
est. natum esl. lur.
Ibid. Gumjam dicitur, Id. Cam jam quwrilur, N. 4. Non valenlibus Id. JVonvatemibusper-
Quis nos separabil ? Quis nos separabit? perciperequw sunt Dei. cipere qum sunl Spiritus
N. 11. Ut dimiltamus Id. Ul dimiiiamusaliis Dei.
siCut nobis dimilti volu- sicut nobis dimilli volu- N. 7. Sed forle hoc di- Id. Sed (orte hoc dici-
tms. mus. celis. tis.
1201 LECTIONES VAtUANTES. 120S
Ibid. Quale cor levet, Id. Quale cor level vi- A . cata gemendo, jejunande. gemendo, pmnitendo, je-
videat; quia ad Dominum deaf, el quo level; quia ad junando.
levat. Dominumlevat. Ibid. In rebus prosperis Id. In rebus prosperis,
N. 8. Ergo et Dei Ver- ' Id. Ergo si el Verbum ne exlollai. ne te exlollat.
bum sonuii el peraclum Dei sonuit, et peractum TRACTATUS XVI.
est ? Quomodoomnia, etc. esl, quomodoomnia, etc
Ibid. Manel, hooiruns- Id. Maneni hwc trans- Legitur in Bibl. Laur. plut. xvn, coa. XL,fol. 121,
euniibussonis. eunlibus sonis. et plttl. xvni, cod. xxiv, fol. 139 b, a n. 3 versus
N. 9. Videtis quw la- ld. Jubetisqueut taceam, medium usque ad finem quoad cod. XL; cod. enim
ceam, ne diu, etc ne diu, etc. xxiv concludit ante haec verba num. 7 , In illa enitn
TRACTATUS IV. condilus esl, etc.
Legilur in Bibl. Laur., plut. xxx, sinist., eod. 1, Edit. N. 3. Cor diffi- Cod. XL.6'or diffidenlis
fol. 97, a n. 10 usque ad linem. denlis nonvidemus. non vidimus.
Edit. N. 10. Peccalum .Cod. Peccala mundi. lbid. El invenilea hora Id. Et invenit euin ea
mundi. Jam inlendile. Unde jam inlendile. Vid. sanatum. hora sanatum.
var. Maur. Codex noster lbid. Et domus ejus. Ad Id. El domus ejus lota.
habet semper peccata pro peccalum, quod habetur in solumsermonem, etc. Ad solum ejus sermonem,
edit. elc.
Ibid. Sed quisinnocens? Id. Sed quis innocens, *» Ibid. Appellalum esl Id. Prodicium; cod.
quanlum innocens? autquanlum innocens? quasi porrodicium. xxiv porrodigium. Vid.
Ibid. Omnesex illa tra- . Id. Omnes ex illa ra- var. Maur.
duce. dice. Ibid. JVisi secundum Cod. XL.Nisi secundum
Ibid. Carnem ianlum Id. Carnem ianlum as- carnem quam accepit in carnem quam accepita no-
sumpsil. lerra. bis.
tumpsit. Ibid. Denique illi ambu- Codd. ambo, Denique
N. 11. Cuin sit homo . Id. Cum sit ille homo
plenuspeccato. lantem Dominum Jesum illi viderunl ambulantem
ipse plenus peccato.
N. 12. Intendal tnodi- . Id. intendal modocha- in terra (acienlemquemi- Dominum Jesum facien-1
cum charitasvestra. ritas veslra. raoula viderunt,elvix, lemque tniracula..; vide-
N. 14. Ut quiaille su- ld. Ul quod ille suscepit elc runl et vix, etc.
Ibid. Tam mutli credi- Cod. xxiv. Jam multi
scepil a servo. a servo.
Ibid. Quis noslrum po- Id. Quis veslrum polesl dimus, quw signavidimus. credidimus, de signis non
lesl ex aliqud parle compa- exaltari, aul ex aliqua parle salagimus; de signis non
rari Chrislo? comparari Chrislo? conquerimur ; aut quw stgna vidtmus ? bt deinde su-:
Ibid. JVemelior baplis- Id. _Ve major baplis- bilo, caeteris omissis, Evangelio credidimus, etc.
mus Joannis viderelur. musJoannis videretur. Ibid. Arn//asigna vtdi- Codd. ambo, Nulla vt-
N. 16. Si enitn non no- Id. Si enim non noverat mus, nulla exigimus. dimus signa,nulla exigi-
veral eum a quo volebat eum a quo voluit bapli- mus miracula.
baptizari. zari. N. 4. De genle scilicet Cod. XL.De genere sci-
Ibid. Si jam baplizalttm Id. Si jam baplizalum r Domini. licet Domini.
cognovit. Dominumcognovit. lbid. Et quod Dominus Coild. arobo. Et quod
ante laudavit, et in nobis Dominus ante taudavit, in
TRACTATUS XII. implere dignalus esl. nobis implere dignatus esl.
Legilurin Bibl. Mugel. cod. xvi, fol. 57, a n. 11 rabo N. 5. Ego venio el cu- Codd. ambo, Ego ve-
eum. niam et curabo eum. Vid.
versus finem usque ad sermonis lerminum. var. Maur.
Edit. N. 11. Exatlavit Cod. Exaltavit setpen- Ibid. Quod dixil huic Cod. xxiv. Quod dixe-
terpenlem in eremo , ila tem in deserio, sic elc. regulo: Vade, etc. ral huic tegulo :Vade, etc
etc. ibid. Et ubi isli? In Codd.ambo. Et ubi sunt
Ibid. Hic autem ait ut Id. Hi «I
auiem habeanl requie. isti? In requie.
hdbeant vitamwlemam. vilam wiernam. Ibid. Ut in Abrahm si- Cod. XL.Ut in Abrahce
N.12.Sanarevenit wgro- Id. Sanare venit mgro- num adjulus ille, etc sinumjusius ilte, elc Vid.
tum. Ipsese, elc lum. Sed ipsese, etc. var. fvlaur.
lbid. Qitiddiclurumspe- ld. Quid dictwum spe- N. 6. Quia multi ab Codd.ambo, Quia mulh
ras nisi, judicatur ? Jam, ras, nisi, judicelut? Addi- otienle ei occidenle. ab oriente ei occidenteve-
inquil, judicatus esl. lurus erat; jam, inquit, nient.
judicalus est. Ibid. Doce quia prwci- Iid. Doceo le, quia prm-
Ibid. jVouitenim Domi- Id. Novii enim Domi-| dentur. cidenlur.
nus qui sunt ejus; novit, nus qui sunl ejus, quos ad' N. 7. Quidam homo, Cod. XL. Quid homo?
etc. vilam prwordinavit wter- D mediator Uei cl hominum medialor Dei el hominum.
nam; novil, eic. homo, maler Sion dicit. Homo, mafer Sion dicet?
Ibid. Quare judicatus ? Id. Quarejudicalus est? Quare, elc. Quare, etc.
quia non credidit. Quia non credil. Yid. var.
Maur. TRACTATUS XVII,XVIIIETXIX.
N. 13. Quomodo qui- Id. Quomodo quidam Legitur eorum pars in Bibl. Laurent., plut. xvn,
damopus bonumfecerunt, bonum opus [ecerunlel ve- cod. XL, fol. 209, et in Bibl. JEdi\., cod. CXLfol.
utvenirent. nerunt.
Ibid.Eos sanai qui morsi Id. JEgros sanabat qui 185 b. Incipiunt versus initium n. 15, tracl. xvn, et
fuerant. morsi fuerant. quibusdam assumplis ex n. 3, Tracl. xvm, transeunt
Ibid. Si el lu accusas , ld. __>'.el tu accuses, ad n. 8, ad finem. Legitur pariter
Deo. Deo. pergunlque usque
conjungeris conjungeris
lbid. Aon te adulas. Id. JVOUlibi adularis. in quiuque aliis codd., nempe Bibl. Laurenl,, plut.
Sic et veteres editi. Vid. xvni, cod. XLI, fol. 191; plul. xxi, cod. x, fol. 167
var. Maur, xxx sinist., cod. 1, fol. 250; Bibl. ^Edil.,
N. 14. Paulalim per ld. Paulatim fluclusper b; p!ut.
senlinaminlrat. sentinam inlrat. cod. cxxxvm.fol. 211 b; et ibid., cod. cxui, fol.
Ihid. Ne obruant pec- id. _Veobruant peccala 155 _J; sed ita ut ajii longiores sinl, alii breviores.
1203 VARIORUMOPUSCULORUMS. AUGUSTINI 1204
Godd. XLI, et cxxxviu principium sumunt versus fi- A Ibid. Qui est illi sapien Iid. Qui est illi sapien-
nemn. 13, et, ontisso tract. xvm, transeunt adtracla- tia, justitia, claritas. lia, jusliiia, charilas.
N. 14. Amtcus spoiisj Cod. XLI.Aniicussponsi
tum Xix, unde sese exlendunt usque ad n. 19: Quae- stat, el gaudio gaudel. qui slal.... gaudio gaudet,
dam etiam passim habentur in cod. xxxvi, piut. xvn, sine et.
jfol. 11,6, Bibl. Florent. Ibid. Fidem de resur- Codd. De fide resurte-
Cod. x. Sed quod lur- reclione cqrnis.
Edit. Tract. xvn, n. clionem carnis. Vid. var.
Maur.
13. Sed qui turbat. bat. Ibid. Quem opponemus lid. Qum opponimus
Ibid. Tamen sanandus Cod. XLI.Tamen sanus contradictoribus ? conlradictoribus?
est turbala aqua. est lurbaia aqua;- cod. I Ibid. Qum se aiiquam lid. Qua. se aliqua re-
sanalus est; cod. x, ut
edit. religionemhominibusinse- ligione hominibus inserere
N. 1-4.Verum est quod Cod. XLI. Verum est rere prmsumpserunl. prwsumpserunt. Vid. var.
Maur.
requievit Deusab Operibiis quod requievit Deus ab N. 15. Nam scio esse Iid. JVarnscio sine vita
suis: omnibus operibus suis. in monumentisja- corporum, corpora in mo-
N. 15. Dominum sal- Codd. i el x. Dominum corpora centia. numenlisjacenlia.
vaidrem nostrum. el salvatoremnoslrttm. 17. Ahimwtwn sunt Cod. XLI. Animte sunt
lbid. Sabbati dies vdbis Cod_i. Sabbali die va- in N.
ad significalionemprwcep- care vobis ad significalio- monunieniis, nec jusld- in monumenlis,nec justo-
tusesl. nem pfwceptitsesl. rum, nec iniquorum. rum, nec iniquorum.
**»-
N. 16. Et inde hwresis . Codd. omnes, excepto ail.Ibid. Superius quundo modo Codd. Siiperjus quo-
ait.
est pulsa de Ecclesia. cxxxviii, Ei inde hwresis Ibid. Sednononinesob- Cod. XLI.Sed non Om-
pulsat Ecclesiam. Vid. audiunt Evangelio. nes obediunlEvangelio.Et
var. Maur. sic deinceps, bene.
Ibid. Qut Patrem indi- Cod. XL. Quia Patrem N. 18. Et erit diremplio. Codd. El eril discrelio.
cabat Deum. indicabal Deum; cod. i et Ibid. JVon rapinam ar- lid, ATonrapinam ar-
x, dicebal Deum. bilralus est esse wqualis bilratus esse se wqualem
Ibid. Si se ipse wqua- Cod. XLet XLI.Si sei- Deo. Deo.
lemfaceret Deo. psumwqualenifaceretDeo. N. 19-\jVon tneam qum Cod. i. JVOJJ meam, non
Ibid. Esse mqualis Deo. Cod. XLI..Essese mqua- resislat Deo.
lem Deo. qum resistat Deo.
Ibid. Aron faciuni vo- Id. _Vonfaciunl volun-
Ibid. Sed erat in illa in Id. Sed erat in ilta in lunlaiem suam, quamvis lalem suam, quamvis vo-
qiia nalus erat. Et nos, qua natus erat mqualis quod volunl faciant. lenles faciant.
etc. Deo. Et nos, etc.
Tract. xvni.n. 10. Re- Cod. XL. Redeamus TRACTATUS XX.
dimus fortead nos. - forte ad nos.
Ibid. Quid itis soliludi- Id. Qui aditis sotiludinis Legitur in tribus codd. Florentinis, nempe Bibl.
nis vias? erratis vagando. vias, erralis vagando? Laurent. plut. xvn, cod. XL, fol. 169 b; ibid. plut.
Ibid. Dimitte et corpus Id. Dimittecorpusluum, r xxx siuist., cod. i, fol.J206; et Bibl. __Edil,cod.
CKL,
tuum, redi ad cor tuum. redi et ad cor tuum:
N. 11. Propinquasli, Id. Propinquasti, in- fol. 150 b; sed alii longiores, alii breviores. Quaedam
intendistii palpitasti. tendisli, palpasti. etiam passim reperiunlur in cod. xxxu, p!ut. xvn,
Ibid. Si curari deslite- Id. Si curari restiteris. fol. 116.
ris. " Edit. N. 1.
Tract. xix, n. 1. Quid Cod. XLI.Demoiislrari Quod aman- Cod. i et XL. Quod
demonstrari Verbo.Omnia resVerbonon polesl; om- do biberat, evangelizando amando biberat, evangeli-
quippe dicla sunl hic; qum nia quippe, ul diclum est, ructaret. zando eructaret.
si inteltiganlur, etc. per ipsumfacla sunt. Hwc Ibid. lia secreta sunt et . Codd. lla secrela sunt
si auis intelliaat (cod. profunda intelligentiw. et profundw intelligentiw.
male hic qnis inletliqatur), etc. Vid. var. Maur.
Ibid. De pecloribuschn- Cod. XLI:/n cordibus; Ibid. Quod eum audi- Cod. XL.Quod eum au-
slianis. cod. CXXXVIII, de cordibus slis mododicere. diiis dicere.
christianis. N. 2. Commemorandi ld. ComineiJiorandujti
N. 3. Antcquam faciat, Codd: ambo. Anlequam estis. esf.
demonslral Filio. faciat, demonslrai ei. Ibid. Post laborem fa- Cod. xxxvi. Post labo*
N. 5. Multum movet; Iid. Muilum memovel, bricali mundi. . rem fabricw mundi.
intenti eslote. intemi estoie. lbid. IVisicui» redieris Codd. jVisi cum redie-
N. 6. Qui enim aliud lid. Quid enim aliud ad similitudinem in qua ris ad simitiludinem Dei
tibi videlur ila senlienti, libi videlur isla sentenlia. r,faclus-esi. in qua factus est.
Sic et xxxvi. Ibid. Qui dixii el fpcta Cod. xxxvi et XL. Q;ii
N. 9. Et morlui in lid. El morluiin Christo sunt. jussit et facta sunl.
Christo resurgent primo. resurgenl primi. Ibid. Cui atlestalur et Cod. i. Gui rei allesta-
N. 10. jVomisfa resur- lid. iVamsi islam resttr- psalmus. lur el Psalmus.
reclione, si fecle cfedidi- rectionem recle ctedimus. Ibid. Qui in jubendo Id. Qui jubendo nun-
mus. tiunquam laboraverat. quam laboraverdt.
Ibid. Non, inquit, quia lid. JVon, in^uif, quia N. 4. Et quasi corusca- Id. Et quasi coruscaiio-
vivunt, audiurit, vivunt, audient. tione magnw lucis hor- nem magnw lucis horre-
Ibid. A^on omnes qui lid. JVonomnes qui ati- rescens. scens.
audient, vivcnt. diunt,.vivunt. N. 6. Sed per maceriam Id. Sed per maceriarn
N. 11. Nunc percipit lid. Arunc recipil quod cecidisti. descendisti.
quod amiserat. amiserat. N. 7. Secundum intel- ld. Secundum inlelti-
Ibid. Remolumab igne Cod. XLI.Remolum ab ligenliam luam tardam el gentiam iuam tardam el
iorpescere. icjnelepescere. grossam. crassum.
Ibid. Sed in luna, in Codd. Sed in lumine, N. 9. Et averletel men- Id. El everteret men-
lucernis. in lucernis. tem. tem.
N. 12. Pascua meiilis Iid. Pasctia menlis su- Ibid. Et alia Filius sj- Id. FHius timilia et
sunl. mimus. milia. alia.
 1205 LECTIONESVARIANTES. 1200
N. 10. Percusso dere Id. Percussit aerem et A corporis in hac vita atque mmet corporis in hac vita
transttt. transitt. complexu. atque complexum.
Ibid. Si ferit Deus cw- Cod. xxxvi. Si fecit lbid. Qum Deus est. Codd. ambo. Quod
lum, quod manet. Pater cwlumquod manet. Deus est.
lbid. JPafer enim fecit Id. Pater enim fecit et Ibid. Superior enim Cod. cxxxvni. Snpe
per Filium. Filiut. anima. rior esl enim anima.
N. 12. Atlendeet ipsa ; Id. Attende et ipsa, ve- Ibid. Prwstat aliquid Codd. Animau: pnsstat
volvunlur, etc. lut fulgura volvuntur,etc. inferiori. aliquod inferk-r'.
Ibid. Compara ipsitm Id. Compara cotpoti N. 6. Conlemptiscwte- lid. Conlemptis cwteris
animum primo. ipsum animum primo. ris vel etiam transcensis. vel eliam transgressis.
Ibid. Cilo poluisti cogir Id. Cifo(forte cilius)po- Ibid. Non rapinam ar- lid. Non rapinam arbi-
tare quodfacturus est sol. tuisti cogitare quod faclu- bitratus est esse wqualis. tratus est esse se wqua-
Ab orienle,etc rus est sol, quam ille fa- lem.
clutus esl. Ab oriente,elc
N. 13. Ipsa rationeani- Id. Ipsam ralionem TRACTATUS XXV.
mi sui. animi sui. Vid. var. Maur.
Ibid. Quidseparationem Id. Quid separaiionis Legitur, nempe a n. 10 usque ad finem in Bibl.
qumris in opere? Laurent. plut. xxi, cod. x, fol.142 6, et Bibl. Mdil,
qumrisin opere?
cod. CXLII,fol. 133 b; brevior aulem habeiur in
TRACTATUS XXIIet XXIII.
g ejusdem Bibl. Laurent, plut. xvii, cod. XLI,fol. 175.
Leguntur aliqua ex parte in quinque codd. Flo- Edit. N. 10. Quod in Cod. x. Qui in conse-
renlinis, nempe Bibl. Laurent. plul. xvn, cod. xxxvi, consequentibus illucescit. quenlibus illucescit.
fol. 90 6; ibid. fol. 116, queni indicamtts xxxvi b; Ibid. Si scires qui pelil Id. Si scires quis petit
•Bibf.JEdil cod. CXLII,fol. 101 b; ibid. fol. 103, et a le bibere. Et sic postea. a le bibere. Et sic postea.
eadem Bibl. cod. cxxxvm, fol. 179 b. Ibid. Cumilla diceret : Cod. CXLH.Cum illa
Unde tibi. dicerel. Unde libi aqua;
Edit. Tract. xxn,N. 3. Cod. xxxvi _.. Jlfofu cod. XLi,[<7nde libi aquas.
Moto corde, non moto cordis, non molu corporis; N. 11. Verbum Dei Cod. XLI. VerbumDei
corpore, motoin melius. motu in nielius. Vid. var. commendat humilitatem commemoral humititalem
Maur. suam. sudm. Sic et CXLII.
Ibid. Apprehendendaesl Id. Siautem apprehen- Ibid. Quod non confun- Cod. XLI.Quo non con-
vera ? migrandum esl a dere ueram, migrandum datur cum ewteris. fundalur cum cwleris,
falsa. Etqua migrandum? esla falsa, el quiamigran- N. 13. Sed Paier meus Codd. XLIet CXLII.Sed
quo? dum est, quo ? dedit vobispanem de cmlo. Pater tneus dedil vobispa-
N. 6. _Vec potest eua- Id. _Vecpotes -evadete Verus, etc nem de cceloverum. Ve-
cuari divina senlenlia. sententiamdivinam. rus, elc.
Ibid. Modo inlerim fac Id. Jlfodo interim fac Ibid. Qui significabaiur Id. Quod significabalur
transitum vitw. irarisitum, vive.' contemnilis. contemniiis.
N. 7. Una erit hora de Id. Una erat de duode- Q N. 15. Ipsa. Quid quw- Cod. CSLII.Ipsam qui-
duodecimhoris unius diei. cim horis unius diei. rimus utrum ipsa sil ? dem quwrimusvlrum ipsa
N. 9. Parliceps factus ld. Partieeps faclus sil ?
vilce,non eras quod-acce- vitw, non eras, quando Ibid. Aliud suspicari Id. Aliud suspicari ,
pisti. accepisti. quam loquitur. quam quodloquilur.
N. 10. Proinde quia in ld. Proinde quiin lene- N. 16. Cura superbiam Codd. x et CXLII.Cu-
te tenebrmerant, cum illu- bris eras, cum illumina- et nitlla erit iniquitas. rata superbia, nulla eril
minuberis. beris. iniquitas.
N. 15. _Demojiumenfis Id. De monumenlisau- Ibid. Tola humililastua Cod. CXLII.Tola humi-
aiitem, audienl vocem et tem audienl et procedent. ut cognoscas te. ittas lua esl , ut cogno-
procedent qui bene fece- Quo ? qui bene fecerum, scas le.
runl, etc. etc. N. 17. Fons vitw. Non Id. Fons vitw, el in lu-
N. 14. Quod audis, hoc Cod. cxLit. Ul quod foris extra te, etc mine tuo videbimuslutnen.
dicis. audis, hoc dicas. Non foris exlra le, etc.
Ibid. Ergo judicium Id. et xxxvi. Ergo ju- Ibid. Itle jusle vivit «l Codd. Iste juste vivilel
meutn justum est. diciummeum' justuni est, laborat. laboral.
verum est. Ibid. Isle. Deum habet, lid. Iste el eum habet,
Ibid. Qui est dp Pqlre, Iid. Quod esl de Patre, qui perire non polest. qui perire non poiest.
non esl de se. Si de se rionesi de se. Sic non esl Ibid. Sed si sit rectus Cod. x. Sed sii teclus
Filius esset, etc. de se Filius. Si de se Fi- corde. corde.
lius esset, etc. ** lbid. Ideo ille quid di- Cod. CXLII.Ideo il.ledi-
N. 15. VoluhtatemFilii. Iid. Cumomnibusmanu- cebat ? cebai.
scfiptis i)o/un_fl_emChri- lbid. Et lapsus est per Codd. Lapsus est per
sii. Vid. var. Maur. eum qui anle ceciderat. eum qui anle cecicieral.
Tract. XXIII.N. 2. Non Cod. CXLH.JVOU ad sa- Ibid, Auditui tneodabis Cod. x. Audiluimeoda-
adsatiandcs amicos. turandos amicos. exullationemel twiitiam. bis gaudium, exullaiionem
Ibid. lbi ulique Deus Id. UbiuliqueDeusper- et ItBtitiam.
perhibuitieslimonium. hibuit lestimonium. N. 18. Humilitatemde- Cod. CXLII.Humilila-
N. Z.Omnis crgo pro- Id. Omnisefgoprophela ceo. tem egp doceo.
phetia anie Domini ad- anle Domirii advenlum. Ibid. _Vonmillit foras Cod. cxtn. iVon mitiv-
venium. Sic el xxxvi. nisi superbia. tur foras nisi superbia.
Ibid. JVonpolest civilas Codd. ambo. _Vonpo- Ibid. Quomodoexit fo- Cod. x. Quomodo non
abscondi supra monlem test civilasabscondisupra ras... a veritate ? exit foras... a veritate?
conslitula. tnoniem posila. N. 1.9. Geminam iiiam Codd. Geminam illam
N. 5. VerbumDei uni- Codd. cxxxviuet CXLU. resurreclionemdelineet. resurrectionemdeclarei.
cus Patri. Verbum,DeiunicusPalris.
Ibid. Propter consor- Cod. cxxxvui. Propler TRACTATUS XXVIet XXVII.
ttum quoddam animw et consorliumquoddam ani- Legitur mutilalus sive in Bibl. Laurent., plut.
1207 VARIORUMOPUSCULORUMS. AUGUSTINI 1208
svn, cod. xxxvi, fol. 197; sive in Bibl. Mugell. cod. JA Edit. Tracl. xxxi, n. 9. Cod. Semper enim ibi
xvi, fol. 60 b et seqq. Semper enim ibi erat Chri- erat Chrislus, quo fuerat
Edit. Tract. xxvi.N.T. Cod. xvi. Qui esurit stus, quofueraireddilurus. rediturus,
N. 10. Unde tiunqudm Id. Unde nunquam dis-
Qui esurit hunc panem, hunc panem, esurit jusli- cessil unigenitus.
liam. discedit,unigenitus.
esuriatjusliiiam. Ibid. In obauditu auris Id. obauditu auris obe-
N. 5. Ut qui cogitat, Cod. xvi. Et qui cogi- obaudivitmihi. divil mihi. Cod. non babet
ctc lal, etc
Id. Ipsum trahil Paler Id. lpsuin trahil Paler ad in, sed male.
Filium. N. 11. Sed cum impiis Id. Sed cum impiis de-
et Filium.
Ibid. iVon, inquit, Deus Id. jVonesl, inquit, Deus judicalus.
Tract.
pulatus.
verus. verus. xxxn, n. 2. Id. Quoniam Evange-
Ibid. Jffomosolutn est Id. jffouio solus est suit. QuandoEvangelisia expo- lisla exposuit.
Christus. Christus. Ibid. Magisqueindicant Id. Magisque judicant
Ibid. QuemPatertraxit, Id. Quem Paier traxit, seipsos.
Tu es, inquil,Christus, etc dixit: Tu es Chrislus, etc seipsos.
N. 7. Absil ul isla per- Id. Absit utislaperfidia
N. 6. Manducabit quod Id. Manducabilid (cod. ienietur cornostrum. tenletcor nostrum.
esnrit, salurabilut eo quod male eo), quod esuriit, sa- fidia N.S.Sieufipse iderhdicil. Id. Sicul ipseilem dicil.
sitit. turabitur eo quod sitiit. Ibid. Livor separal, sa-
N. 7. Intusdatur,inlus Id. Inlus dicilur, inlus _ nifns Id. Livor separal, cha-
coruscat. coruscai. B N.jungit. rilas jungil.
N. 8. Ittum doceo qui Id. iilum doceo qtti au- Ut in 9.QuJd significavit? ld. Quia significavitut
audil verbum meum ; il- dit verbuinmeum; si ego, charitas resurrectione noslra in resurrectionenoslra cha-
cumhomo sim, illumdoceo ab amore nostra' flagret, et ritas flagrei, et ab amore
lum docet et Paler, etc. swculi separet, sceculi separetur, el.lola,
qui audit verlrum meum, ul toia, etc elc.
illum docet el Paier, etc.
Ibid. Si illum docetPa- Id. El siillum docet et TRACTATUS XXXIII.
ter, etc. Pater, etc Leguntur ejus duo primi numeri in quinque codd.
N. 9. Sed nunquam vi- Id. Si nunquamvidimus Florentinis,
dimus Patrem. Palrem, nempe Bibl. Laurent., plut. xvn, Cod.
N. 10. iVain compendio Id. jVam compendiose xxvi, fol. 157; ibid. Cod. XL, fol. 228 b; Bibl. __Edil.,
dicere poluit. diceri poiuit. cod. GXXXVIII, fol. 257; ibid. cod. CXLII,fol. 185 b;
N. 11. Numquidnosnon Cod. xxxvi. Numquid et denique Bibl. Sanctae Crucis, plut. xxx sinist.,
morimur? et nos non nwrimur ?
Ibid. Quemadmodum Id. Quemadmodum et fol. 138 b; in iis autem nihil singularereperitur, quo
nos sutnus motiluri. nos sutnus moriiuri. Sic emendetur textus a Benedictiniseditus, nisi quod n. 2
et cod. xvi. pro his-verbis de Nazarelhcivitate, multo melius ha-
Ibid. Quanium aulem COd.xxxvi.Quantumau- betur in cod. de Nazarelh Galilwaciviiale.
CXXXVJII,
perlinel ad illam mortem, lem pettinet.'.. TERREBAT
de qua TERRET Dominiis. Dominus. n TRAGTATUS XL, XLIET XLU.
lbid. Peccala elsi sunt Id. Peccala el si sunt'
quoiidiana, vel non sint quotidiana, vei non sunl Legitur ultima pars tractatus XLa n. 8, et plura
morlifera. Anlequam ad morlifera, antequam ad longiora aut breviora sequentium fragmenta in Bibl.
allare, etc. altare, etc. cod. XL fol. 147; in cod. XLU
lbid. Dimitlis, dimilte- Cod. xvi. Si dimiilis, Laurent., plut. xvn,in
tur libi. dimittitur tibi. Cod. xxxvi ejusdem plut. xvn; ejusdem plut. xvn, cod. xxxvi,
_ttn.t.f__ur,sednonbabelsi. fol. 68 b; in ejus quoque bibl. p!ut. xxx sinist. cod. i,
Ibid. Novit ille quid Cod. xvi. Novitille quid fol. 196 6; et in Bibl. _<£dil.cod. cxxxvm, fol. 161,
agat. agas. et cod. CXLIIfo!. 59 b.
Ibid. Paires aulem isto- Cod. xxxvi. Pnfres er-
rum, etc. go istorum, etc Vid. var. Edit. Tract. XL, N. 8. Cod. XL. Cogniiio, et
Slaur. Cognitio, el immortalilas, immortalitas, et wiernilas
N. 12. OmnesinMoysen Id. Omnes in Moyse et wtemitas non habet hu- non habent humilitalem.
baptizati sunt. baplizati sunt. Cod. xvi . militaiem.
Ibid. Quomodonec in ld. Quomodonec in ar-
per Moysen.
Ibid. Quomodo autem Cod. xvi. Quomodo arboris radice, non appa- boris radice apparet,
eumdempolumspiritualem? aulem eumdem polumspi- ret.N. 9. Nummus a the-
Bibebant, elc. rilualem biberunt? Bibe- Id. Nummus athesauro.
bant, etc sauro oberravimus. Er- Oberravimus; errore, elc.
V 15. Fieri enim polest Cod. xvi. Fierienim po- -,
"
rore.
«t senio. lesl ul vel senio. Ibid. Veniiqui reformet. Id. Venilquireformaret.
N. 17. Rediguntur ex Id. Rediguntur. Ex mul- N. 10. Quod audis et ld. Quod audisli et lau-
multis. Namque alitid in lis namque granisunus pa- laudas. dasli.
unum ex mullis granis con- nis conficilur; el ex mullis Ibid. Quodintrasli, iler Id. Quo inlrasli, iler
fil; aliud in unum ex mul- racemis unum (deest haec fl_/!S- agis. Vid. var. Maur.
tis acinis confluit, vox incod.)i>inumcoM/J«.t. lbid. Germina lua ih- Id. ld. Germina lua in-
N. 18. Procul dubio Id. Haec[omnia habet, irent in horreum. Irenl in horreum luum.
nec manducat [spirituali- etiam quae clausulis inclu- Ttaci. XLI,N. 1. Veri- Codd. xxxvi, XL,
ter] etc, usque ad n. 19. dunlur, ut in veleribus tas etc. panis esl, menles refi- cxxxviu el CXLII.Veriias
editis. Vid. var. Maur. cit, pavis est meniis; reficit,
Tfact. xxvn, N. 3. Si Id. Si sic habetur, ut elc.
hmret, ul non deseralur. non deseralur. Ibid. Lalebat in carne: Codd.ietxxxvi.LafeAa/
lalebal autem non ut ne- in carne, lalebal.autemin
TRACTATCS XXXIET XXXII. , garetur, etc. carne,nonui negarclur,etc
N. 2. Et cqptioni ve- Cod. i. El caplionis ve-
Legilur finis traclatus xxxi a n. 7, et principium slrw vos
traclatus xxxn usque ad finem, in Bibl. Lriur., plut. ipsi, etc. strm laqueo vos ipsi, etc,
Sic et XL et xxxvt et
XVII, God. xxxi, fol. 230 b. cxxxvm et CXLII.
1209 LECTIONES VARIANTES. . 1210
Ibid. Sic quwrit Deus Id. Sic quwrit Deus in A perator inlerior. Teneat arcem in lempore
in hemine suam. homine imaginem suain, inlerior.
exceplo quod in quibus- Ibid. Perficere aulent Cod. xxxvi. Perficere
dam legitur hominibus. non. autem non invenio , sic et
N. 3. Dominus autem lid. Domirrus auiem CXLlI.
quid responderit, etc. quid (cod. male, quod) Ibid. JVo/i fe dare con- Cod. cxxxvni." Noli te
eis tesponderit, elc (cod. cupiscentiis. donare concupiscentiis.
l, responderat.) N. 15. Quando nullm Cod. xxxvi et alii.
lbid. Sereus esf, uii- Cod. XL. Servus est, inimicitiw, quando, etc. Quando nullw inimicitim
nam hominis, elc. sed titinam hominis, etc. erant, quando, etc.
Cod. xxxvi servus esl;ser- Ibid. Absorpta csf mors Iid. Absor.pta est mors
vus essel ttlinam hominis,elc invictoriam. Ubiest, mors, in victoria. Ubi esl, mors,
Ibid. Cum poimssel Cod. i. Cum poluisset conlentiotua? vicloria lua?
dici: Verum dico vobis. inlerprelari et dici,Verum Ibid. Jamvivemus,jam lid.Jam niuemus, jam
dico vobis. Sic et XL,et non moriemur in illo qui, non moriemur ; vivemus '
cxxxvm, et c).Lii. etc inilio qui, etc.
Ibid. JVecsemellamen, Cod. XL. JVec semel Ibid. Stabulario com- Cod. cxxxvin. Slabu-
sed bis , etc. saliem, sed bis, etc, mendavil. Cui slabulario ? tario commendavil. Cui
Ibid. Ex ipsa gemina- Cod. CXLII,Ex ipsa ge- commendqvit, stabulario ?
tione cognosciie. minalionecognoscilur. r. Tract. XLii.N. 1. Quw- Cod. CL. Quwrilis me
N. 4. Quid dicens? Id. Quidait,Amen,amen rilis me iiilerficere.Agno- occidere. Agnosco carhit
Amen, amen dico, etc dico, etc sco carnis originem. originem.
Ibid. Coji.ru peccalum, Cod. XLet CXLII.Con- N. 2. Dominus autem Id. Dominus aulem pa-
Deum liberaiorem inler- tra Dominum peccalum, patrem Deum vult intel- Irem suum Deumvult in-
peiiemus. Deum liberatorem inler- ligi. telligi,
pellemus. lbid. Quis sil eorum Id. Quis essel eorum
Ibid. Sine pretio, sed Cod. cxxxvm. Sedsine pater, tunc inlelligemus. pater tuncintelligemus..
veslro, quia tneo. iiesfro pretio, quia meo. N. 4. Anfe Abraham Id. Anlequam Abraham
N. 5. Solus enitn iri Cod. i. Solus enim in ego sum. fieret, ego sum.
hac carne venil sine pec- hanc carnem venil sine N. 6. JVOSsumus; in Id. Noseniniinparenli.
calo. peccalo. Cod. CXLIIpari- parenlibus nostris, elc. bns noslris, etc.
ter, in Itanccarnem. N. 8. Nunquam Deus Id. Nunquam Deus sine
Ibid. Tanquam vos Cod. XL. Tanquam vos sin.e Verbo fuil. Verbo suo fuit.
Chrislus obsecret. Quid ? Chrislus obsecrei pro me, Ihid. Per quem faclutn ld. Per quod faclum
ReconcialiariDeo. reconciliamini Deo. Cod. estcwlumel terra, nonquod est cwlum et terra, non
CXLII,per me. prwteriit, etc, Pessimeet quodprwteriit, elc
Ibid. Necesseest servi Cod. XL.Necesseest ttt conlra grammaiicam.
sint. servi sint. I'bid.Divinitas ejus,quo Id. Divinitas ejus qua
Ibid. Quomodo aulem Id. Quomodoautem re- imus, humanitas ejus qua manemus, humaniias ejus
reconciliamur,nisi, etc. conciliamurDeo,nisi, etc. G imHs. Haecabsque sensu. qua imus.
Ibid. Ait enim per pro- Id. Ait enim propheta. N. 10. Omnia quwfecil Id. El omnia quw fecit
phetam. non habuit unde faceret. non habuil unde faceret.
Ibid.Eumipsum,inquit, Id. Eum ipsum, inquit, N. 11. Ecce unde filii Id. Ecceunde filii. Filii
Chtislum Deum, etc. id esl Dominum nostrum ejus; quia talia, elc ejus quia lalia, etc,
Jesum Christum. Ibid. llle Iwmicidaeral Id. Ilte homicida erat
N. 7. Diabolum signi- Cod. xxxvi. Diabolum ab initio. Ecce quod est, ab initio, Et unde erat
ficansvenlutumin Judwis. significansfulurum in Ju- etc. homicida ab initio? Ecce
dwis. quod est, elc.
lbid. Quia si nollem, Cod. XLet xxxvi. Quia Ibid. Ergo ille erat Iw- Id. jErgoille eral homi-
nec passus essem. si riollem, nec paterer. micida ab initio. Videle cida ab initio, quia pri-
N. 8. JVede peccali so- Cod. XL. Ne de peccali genus, elc. mum hominem occidit.
lulione diffideremus. absolulione diffideremus. Videtegenus, etc
Ibid. Audi spem luam; Cod. xxxvi et XL.Audi . Ibid. Homicida dicilur Id. Homicida dicilur
Filius manel in miernum. spem luam: Filius manet diabolusnongladio arma- diabolus,nongladio arma-
in domo iri mternum. tus, non ferro accinctus ; tus, non ferro accinctus,
Ibid. Cum servi essetis Id. Cum servi esselis ad Iwminemvenil, etc ad hominemvenit, etc
peccati, liberi eralis jusli- peccati, liberi fuislis ju- N. 15. llle; quis ? Id. lile, inquit, diabo-
liw. stitiw. Diabolus; homicida, elc. lus homicida, elc.
N. 9. JEger levetur; Cod. xxxvi et CXLII.
D
sic Deus, etc. Mger relevelur : sic TRATACTUS XLV..
Deus, elc.
N. 10. Aliqua immun- Cod. cxxxvni. Aliqua Legitur a u. 2 versus medium usque ad n. 8 ver-
ditia fornicaiionis. immunditia,fornicationes. sus finem, in Bibl. Mugell., cod. xvi, fol. 68 b.
Ibid. JVon enim quod Cod. xxxvi. Non enim Edit. N.2. Dicanl ergo Cod. Dicanl ergo Pa-
volo ago; sed quod odi quod volo, hoc ago. Cod. Bene vivimus.
illud facio. cxLH,sedquod odi malum, Pagani: gani, velJudmi,vel Hwre-
illud facio. tici, Bene vivimus.
Ibid. Quidquid pecca- , Cod. CXLII.Quidquid Ibid. Quid eis prodest ld. Quid eis prodesl?
tum esl a nobis. unde glorianlur? unde glorianlur ?
peccatumest nobis. lbid, Vel per cmcilalem ld. Vel per cmcilalem
Ibid. Quamdiu adhuc Cod. xxxvi. Quandiu vel per inflatio-
servus facis , nen te de- non te delectal , adhuc nesciunl, vel inflalione nesciunt,
lectat. servus facis. contemnunl. nem contemnunt.
N. 12. jVon ait: Non Cod. CXLII.JVOIJ dicere Ibid. fVisi agnoscat vi- Id.Nisiagnoscat niiain,
audel: Non sit, sed: Non iam, quodest Christus. quw est Chrislus.
sil, sed: Non regnet. N. 5. .Ratiocinationes \A. Ralioeinanles, acu-
regnel. aculissimas concludentes. tissimos syllogismos con-
Ibid. Teneot arcem im- God. xxxvi et alii,
cludentes.
 liil VARIORUMOPUSCULORUMS. AUGUSTINI 1212;
' Ibid.
Sitam sapientiam Id. Suam sapientiami A I. 0°i sftx diebus omnia fecit, qhi sexia die homi-
buccis erepantibus venti- buccis cencrepantibusven- hem condidit, sexta aetate redimere
tilanies. venit, sexta
tqnies.
Ibid. 5i vuttis Veate Id. Si vultis bene vi- feria, sexta hora moriturus. Anle sex dies Paschae
vivefe. vere. Venit Betlianiam ut Lazari resuscitatio arctius tne-
N. 4. Videamusillos, si Id. Vidiamus illqs, si inoriae traderetuf omnium, et inexcusabiies Judaei
fprte intrant per osiium; forle inirant per Os.iiimiri confunderentur, de morte traclanies tanti suscita-
qui, etc. ovite, qui,.eie.
N. SiSedsiFilius, hbh Id. Sed si esi Fiitui, tbris. Petit eiiam a nobis obedientiam liihniilus
esl Paief. non est Pater. . cervorumJiSempefobediens Patri usqile ad ihorteih,
Ibid. Nomen habes,fem Id. Noinen hhbei, rem dum sua
Mnhabes. tion habel. pfesentia sublimat Bethaniam, quasi agnus.
Ibid. JVOHsolum Cliri- Id. Non sotuiri autehi ad victimam venturus Jerosolymam, ut verum Pascha
stuni vetuth ptwdicel. Ghrisliirn vefum prwdicet. habeamus. Fecefunt aiifem et ccenamibi, et Matihm
Ibid. iVdrjj riiulii quce- Id. Nam fnulti quceren- miiiisttabat. Lazatus vero unus eral ex discumbenlibu»
rendo gloriam suaht, eic. tes gloriam sugm.
. Ibiri. Oporiel huiriiliel Id. Oporiet tii huiniliel cum eo (Jvaiu, \\i, %). Lazarns interfuit coenie^
se. se. ne putarefur esse pbantasma quod mortuus resur-
[ _V.6. Iile, iriquii, ftir Id. Qui non inlral per rexerat. Licet oroiies virtiites, quas in terris Dei
esiei lalro. Ovessuas, etc. oslium; ilte, inquit, fur est B Filius
et ihlro. Oves siias, etc. majestatem isuam proditurus implevit, mirari
lbid. Quod sit osiium, ld. Qiiid sil bstium et tantum (Cod. male non) valeant homines, non (Id.
ei qui Ul pastof, quid sit pdSlor. inale irt.j verbis defliiire possiht, excedit tamen omne
N. 7. 'Quidirgo iriier- ld. Quid efgo est iritef circa Lazarum fecit, quem ab ipso
est inler iilos et nos ? miraeuluni, quod
illpsetnos?
N'.8. Absit. Nonpfwier Id. Absil. Non ante infenii inquilino fSic cod., forte inquilinio), ab ipsa
illurii verieruht. i//umi'_..ier-ij.t.) Sede pallente, destructa lege lariarea, mancipium
TRACTATUS XLVIII. mortis redire ad superos jussit. Et ut miraculum di-
vinae virtutis accresceret, dum discumberet in convi-
Legilur in Bibl. Laurent. plut. xxx, cod. i, fol.
257 b, ubi irtcipit ad n. 2, et concludit versus linem vio, convivis ihterrogiihtibus eum trisiia loca poena-
n. 6. rum sedesque alta nocfe obscuras indicavit Lazarus,.
Edit. N. 5. Ingressi su- Cod. Ingressi sumus diligenti nairatione per ordinem, et ita inferi, longis.
tnus credendo, egfedimur eredendo, et egrediemur temporibus ignoraii, landem invenerunl proditorem.
moriendo. , moriendo.
Ibid. Solel quwdam Id. Solet qumdamherha Mystice Dominica coena fit in fide et devotione justo-
herba dici semper viva. dici semper vivit. Tide rum. Martha minislrat, dum quilibet fidelis opera
var. Maur„ devotionis Domino impendit. Lazarus, id est suscltati
N. 6. Quid dedit -Filio Id. Quid dedil Filio (J de
Paler majus omnibus? Ut Pater majus omnibus,nisi gfavibus peccatis cUm his qui mahserurtt ih jiisli-
ipseilli, elc ut ipse ilti, elc. tia epulantur, laeti depraesenlia Domint.
Ibid. Quia ita nalus est. Id. Quia ifn iiafus esf II. Matia ergo accepit alabastrum unguenti nardi
Ei non est ul dicas,'o.le. ut semper hnigenilus Pa-
tris eSsel. Et nOn ett-ut pislici (Cod. male spicdli) preliosik et fracto aiabastio
dicas, etc effudit super capul JtSU tecUmbentis, el unxil pedes
. Ibid. Qui sapit, sapiat; Id. Qui sapit, capiat ejus, el exlersit capiltis suis, et domus impteta est ex
qui non capit, credal. (cod. male capif); qui odore unguenti (Joah. xn, 5). Alabastrum genus est
non capil; credat. Vid.
var. Mauf. roarmpfis candidi, vafiis colofibus intertincti, quod
lbid. Nutrialur , ei ca- Id. JVutj-iaturut capiat. ad vasa unguentaria cavari solet, et incorrupta ser-
viet. vare unguenta dicitur. Nardus est frufex aromatiCa
TRACTATUS L ET LI.
gravi, ut aittnt, et crassa fadicfe, sed brevi ac nlgra
Legitur in Bibl. jEdih cod. CXLII,fol. 199 b, ek- fragilique, ac cypressum redolente, folio parvo densb-
planaiio plurittm versuum capilis xii sartcli Joannis, aristas sespargunt. Pigmenta-
quae in multis acceditadtraciatusL elti sahcti Augu- que, cujuscacuminain
stini, ih muiiis auiem recedit; liinG.illura ihtegrum rii hardi spiCas et fhlia celebraiit. Uhde Marcus un-
referendum hic credlmus, quamvis hiliil alihd com- guenti nardi spicati fj__rarc..xiv,5) preliosi. Unguen-
plecti videatur, quam sancti Augustini centones, sed I) lum eniin iilud quodj atlulil Maria Domino. non
IIoii sine grato ordiiie dispositos.
solura deradice-iardii verum eliam, quo preliosius
HOMILiA.
essei, de spicisetfoliis confectum erat. Feruht autem
IN VEBBAEVAWGELII SECUMDUM JOANNEM : Anie sex physiologi de nardo; quod principalis sit unghentis.
diis Paschm venii Jesus Beihaniam, ubifuetalLa-
zurusmOriuus querii tisuscildvil JiSus {Joah. xn, 1 istthl quidem tnulta ejus genera, sed omnia berbie
et seqq.). El reliqua. (sic) pfaetei, IhdiCuhi, itjuodpretiosius est. ioaniies
SYN0PS1S. autem detenninate scripsit, libram unguenti nardi
- ^ pistici. Pisticialoco dicitur, et inlerpretalur fidelis,
i. CceiiaChristi apud Lazarum suscitatii&i. u Maria
tiiiguentoungit cofpus Chfisti. — m. Judaemurmttr et non alia scilicet admixtione cofrupti. Mystiee autem
Mariaeencomiuih.— w. Lazari resurrectionemaagrefe- liaecdevotio Mariae, Fidem significal Ecclesiae, Io-
. renles Judaeoriiu)pfincipes, ipsumvolunt occidere. —
v Ramis palmarumet populi clamoriiius honoratur quentis in Cantico canlicorum : iOutnesset rex in ac-
Christus.—•vi. Jesus super asekus sedens —- quiilsigni- cubitrisuo nardus mea deditodoremsuvm (Cant. i, 11.).
ficet. — vh. Christi verba ad popnlum. VIH.Ejus cla-
rlBcafiofacfa de ceelO.— ix. Princeps mtindi ejectiis Qutfi verba et raanibus complevit Mariae, etspiritua-
foras.— x. Chfistiis%xalta.usomniatrahit ad seipsum. liter quotidie implet in suis membris : Deo autem
xi. Ambiilandumin lumine,nonih tenebris.
1213 LECTIONES VARIANTES. 1214
gratias qui semper odorem suw notitiw per nos in A addexteram Patris postquam ascendit in coelum, et
omni loco manifeslat; quia Chrisli bonus odor sumus secundura corpus non est hic (hmc non reele dicla vi-
Deo (II Cor. u, 14, 15). Est enim unguentum suavis- dentur), qui praesentia majeslatis semper est-liic Si
sima gratia sancti Spirilus stiaviler redolens, effusa lamen ad bonos pertines, semper habes Christum in
in cordibus fidelium. Libra autem unguenti ex nardo praesenti per fidem, per signum, per baptismalis
pislico, justitia esl ex fide pura. Pislis enitn graece» sacramenlum, per altaris cibum et potum. Unde
Fides dicitur latihe, et nardus redolens confessionem alibi dicit eis : Ecce ego vobiscumsum ustjue ad con-
fidei suaviter redolentem signilicat. Alabastrum un- summalionem smculi (Matlh. xxvni, 20). Mittens
gueiili, corpus est (idelis animae; fractum vero ala- enim hwc mulier unguenlum hoc in corpus meutn, ad
bastrum, carnale est desiderium quod frangilur ad sepeliendum me fecit (Id. xxvi, 12). Non est perditio
caput, ex quo omne corpus Ecclesiw comp.aqinulumest unguenti, sed officium scpulturae. Palientia Domini
(Ephes. iv, 16). Cum ergo Ecclesia potentiam divi- non arguit Judam avaritise et non pauperuro causa
nitatis Christi praedicati caput recumbentis unguenlo dixisse quod dixit, sed ohsequium Mariaecommen-
perfundit (Cod. male profundil) prelioso. Becum- dat. Quod Joannes ait: Sine illam ul in die sepulturw
bentis dicit, id est humiliantis se ut eum tangeret memservet Ulud (Joan, xn, 7), tale est ac si dicat-:
fides Ecclesiae. In roajeslate enim sua non intel- B Sine illam facere quod facit, utcuslodiat iiludfactum
lectus, per formam servi visibilisest factus. Qui ergo in corde suo usque in diem septilturae meae, et tunc
assumptam humanitalem, sacri eloquii pia praedica- sciet, quia istud obsequium est praevenlio corporis
tione veneratur, in pedes Domini fundit unguenlum : mei sepeliendi. Unde secundum Marcum dicitur:
capillos (Cod. male capilis vero) vero lingit qui Quod habuit, id est potuil; hoc fecit. Prwvenit ettim
rationabili verborum composilione ab Incarnatione ungere corpus meum in sepultura. (Marc. xiv, 8),
Verbi omnes haereses procul pellit. Sicul enim na- subaudi (Cod. male subaudis, et sic infra) ponenduro;
tura corporis ad ornatum sui congrup moderamine ac sic dicat : Sine illam modo ad sepulluram praepa-
capillos profert; sicet ratio competenlem verborum rare me, more Judaeorum, dum potest; quod tune
ordinem dictat in suum decorem. Dorotis impleta volet facere, etnonpolerit: Amendico vobis; ubicum-
est ex odore, id est mundus ex bona fama. que prmdicalum fueril hoc Evangelhtm in tolo mundo,
III. Dicil ergo unus ex disciputis ejus, Judas Isca- dicelur et quod hmc fecit in memoriam ejus (Id. 9);
riotes, qui erat eum iradilurus : Quare hoc unguentum subaudi et quod Judas contra locutus est, dicetur in
non veniit irecentis denariis, et dalum est egenis ? coiitumeliam ejus. Haec enira laudabiliter expendit,
Dixilaulem hoc, non quia deegenis perlinebal ad eum, quod sibi pro odore suae carnis lurpiter adhibuerat
sed quia fur eral el loculos habens, ea qum niiltebanlur G (Cod. male lurpilur adhibueril), illicilis aclibus in-
potlabat (Joan., xu, 4-6). Sub praetextu avaritiae, tenia, priustiuam Domino familiaris fleret. In lolo
mysterium loquitur fidei, Etenim nostra fides sensi- mundo, non tam mulier isla , quam Ecclesia praedi-
bus decem per corpus et animam et spirilum triplU calur. Attende notitiam futurorum.qiiod passurus
catis, quasi trecentis emitur denariis_,Hoc eniro desi- Dominus post paucos dies, sciat Evangeliuro suum
gnatur in decem triplicatis, quod in trecenlis. Nos toto orbe celebrandum. Notandum quia quaniam fa7
ergo sicut Gedeo.n tanquam trecenloruro viroruin mam Maria adepta est, tantam infamiam Judas est
numeruro assumentes, Allophyloruro castra, paupe- adeptus : sed Dominus bonam laude dignam remu-
res spiritu, fractis lagunculis nostris, curo tubis et nerans, futuras impii contumelias lacendo praeteriit.
lucernis destruamus, et sicut Abraham cum trecentis IV. Et cum esset Bethaniw Jesus in domo Simonis
viris spolia ad vesperum dividamus. Ubi dicitur Ju- leprosi (Mard M\, 3), cognovit turba n\ulia ex Ju<-
das fur fuisse, admonemus fures et sacrilegos tole- dmis quia illic est, et venerunl horipropler Jesitm
rare. QuarehabuitDominus Ioculos, nisi quia Eccle.- tantum, sed «f Lazarum videfent; quem susciluviitt
sialoculos habitura erat? Quare furem admisit, nisi morluis (Joah. xn, 9). Curiosilas eos adduxit,.nOn
ul Ecclesia fures toleraret? Peculalus dicitur furtuin charilas. Simon quondam fueiat leprosus» sed tunc
de republica. Qui aiiquid de Ecclesia ftiratur Judae D eralmundus, quia a Dominosanatus, manente adluic
proditori comparatur, de quo solo per synecdochem, ei pristino nominej sicut Matlhaeus etiain nnnc
sub plurali numero, diclum credunt, quod Marcus appellalur Publicanus; ficet desierit esse pubiicanus.
ait: Ftemebanlin eam. Erant autem quidam indigne Quidam per Simonein intelligunl fideles a Domino
ferentes inlra semetipsos et dicentes : Ul quid perditio inuiidatos a peccatis. Inlefpretalur enim obediens
hwc unguentifacta est (Marc, xiv, 4, 5)? Alii propter vel miindus. Per peccalum awtem priroi hominis
pauperes ifidignati sunt, quod forsilan verbis Judae facta fuit terra domus Simonis leprosi. Cogitaverunt
persuasum est eis; Judas vero propter lucrum. autem principes sacerdotum, ut Lazarum inlerficeleiu,
Sciens aulem Jesus, ait illis : Quid molesli eslis mu- quia multi.propter illum abibdnl ex JudwiSy el crede-
lieri? Opus bonum operata esl in tne; nam semper banlin Jesum (Joan. xii, 10,11). 0 slullacogitalio, et
pauperes habelis vobiscum, et cum volueriiis poleslis c_ecas_evilia!Qui(morluum) suscilare poluiiLazarum,
illis benefacere; me auiem non semper habebilis non posset suscitare occisura? Quando Lazard infere»
(Matih. xxvi,' 10,11, et Marc. xiv, 6j 7.). Bonis et balis necem , numquid auferebalis Domino potesta-
jnalis loquitur de prsesentiacorporis sui. Sedet enim tcm? Sed alittd vobis videtur morluus, aliud occisus.
 4215 VARIORUMOPUSCULORUMS. AUGUSTINI 1216
Ecce uirumque Dominus fecit, et Lazarum morluum, A cipes Judaeorum eum non intelligebanl, in quoim-
et se suscitavit occisum. plebantur quae legebant. lnvenit ergo Jesus aseilum,
V. In trastinum aulem lurba multa, quw veneral el sedit super eum, sicul scriptum est: Noli limere,
ad diem feslum, -cum audissent quia vetiit'Jesus Jero- filia Sion; ecce rex tuus venit, sedens super putlum
solymam, acceperuntranws palniarum, et processerurit asinw (Ibid. 15). In illo ergo populo erat filia Sion:
obviam ei, et clamabanl: Hosahna! benedictusqui ve- (ipsa est Jerusalem, qtiaeSion); in illo, inquam, po-
nit "%nnomine Domini Rex Israel (Joan.- xn, 12,15). pulo reprobo et caecoerat tamen filia Sion, cui di-
Rami palroarum laudes sunt significantes victpriam, ceretur :Noli timere. Ecce rex tuus venitsuper pullum
qua erat Dominus lnorlem moriendo superalurus, asiniE.Haec filiaSion cui divinilus isla dicunlur, in
et trophaeo Crucis de diabolo mortis principe trium- illis erat ovibus qnae vocem pastoris audiebanl; in
phalurus. Vox autem obsecrantis est Hosanna; sicut illa erat multitudine quae Dominum venientem tanla
nonnulli dicunt qui hebraeam linguam noverunt, devotione laudabat, lanto agmine deducebat; ei di-
magis affeclum indicans quam rem aliquam signili- ctum est: Noli limere, illum agnoscequi a le lauda-
cans; sicut sunt in lingua lalina quas inlerjeciiones tur; et noli trepidare cum patilur, quia ille sanguit
vocant, "veltit cum dolehtes dicimus, heu! vel cum fundilur per quem tuum deliclum deleatur, et vita red-
delectamur, dicimus vah ! vel cum miramur dici- B datur. Sed pullum asinae inquo nehio sederat (hoc
roos, 0 rem maguam) Tuhc enim 0 nihil significat, enim apud alios evangelistas invenerunt),inlelligimus
nisi. mirantis affcelum; quod ideo credehdum est populum genlium, qui legem Domini non acceperat;
iia esse, quia neque graecus, neque latinus, hoc in- asinam vero, quia utrumque jumentuui Domino ad-
terpretari poluit, sicut illud, qui dixerit fratri suo ductum est, plebem ejus quae veniebal ex populo
Raca (Malih. v, 12). Nam et haec inlerjectio esse per- lsrael non indomitam plane, sed quae praesepe Do-
hibetur, affeclum indignantis oslendens. .Bene- mini agnovit. IIwc non cognoverunt discipuli ejus
dictus aulem qui venit in nomineDomini, rex lsrael. primutn , sed quando glotificalus ett Jesus, id est
Sic potius accipiendum est, ut in nomine Domini, ih quando virtutem suae resurreclionis ostendit, lune
noroine Dei Patris inlelligalur, quamvis possit etiam tecordali sunl quia hwc erant scripla de eo (Joan. xu,
in nomine suo, quia ipse Dominus est. Unde alibi 1@);recolertles quippe secundum scripturarum (elo-.
scriptum est: _W_.itDominus a Domino; sed verba quia) quae ante passionem vel in Domini passione
ejus melius nostrum dirigunt intellectum, qui ail: complela sunl, ibi et hoc invenerunt quod secundum
Ego veni in nomine Pairis mei, et non suscepistis me. eloquia prophetarum in pullo asinae sederit.
Alius veniel in nomine suo, hunc suscipielis (Joan. v, . VII. Tesiimonium ergo perhibebat lurba quw erat
45). Humililalis enim magister est Chrislus qtii/iH- C cum eo, quando Lazarutri vocavil de monumenlo, et
miliavit semelipsumfaclus obediensusque ad mortem, - suscitavileum a morluis. Propterea el obviamvenit ei
mortem autem crucis (Phitip. n, 8). Non iiaque amit- turba, quia audierunt eum fecisse hoc signum.Phaiismi
tit diviniiatcm, quando nos docet humilitalem. In ergo dixerunl ad semelipsos: Videlis quia nihil profi-
illa Patri est aequalis, in hac nobis similis. Per quod cimus, ecce mtindustotits post eum abiil (lbid. 17,18).
Patri est aequalis, nos ut essemus creavit; per Prophelabant, sed nescientes. Quid mirum si post
quod nobis est similis, ne periremus redemit. Has eum vadit mundus,' per quem factus est mundus ?
ei laudes dicebat turba : Hosanna, benedictusqui ve- Erant autem gentiles quidam ex his qui ascenderant,
nit in nomine Domini, rex lsraet. Quam crucem ut adorarent in die feslo : hi ergo accesseruntad Phi-
menlis invidentia principum Judaeorum perpeti lippum qui erata Belhsaida Galilmm,et rogabam eum
poterat, quando regem suum Chrislum tahta mul- dicentes : Domine, volumusJesum videre. Venil Phi-
titudo clamabal! Sed quid fuit Domino regem Israel lippus et dicitAndrmm Andreas rursum et Philip-
esse? quid magnum fuit regi saeculOrum, regem pus dixerunt Jesu. Jesus aulem respondit eis dicens:
fieri bominum? Non enim rex Israel Chrislus ad Venit hora ut clarificetur Fiiius hominis (Joan. x»,
exigendum tributum, vel ferro exerchum afraan- 20,-25).- Ideo ita respondit DomiHus, ut insinnaret
dum, hostesque visibiliter debellandos; sed rex ^ plenitudinem credituram post. passionem suam, eo
Israel quod menles regat, quod in aeternum con- in ccelis gloriflcato. Amen, amen dico vobis, nisi gra-
sulat, quod in regnum coelorum credentes, speran- nwn frumenli cadens in lerram morluum fueril, ipsum
tes, amanlesque perducat. Dei ergo Filius aequalis solum manet; si autem mortuum fuerit, mullutn fru-
Palri, Verbum per.quod fiactasunt omnia, quod rex clum affert (Ibid. 25). Se dicebat granuro mortifi-
voluit dici [Deesl dici in cod.] Israel,. dignatio est candum infidelitate Judaeorum, sed multiplicandura
non promotid : miseralionis judicium est, non pote- fide populoruro. Et quia grano frumenti specialitsr
.stalis augmentum; qui eniro appellatus est in terra se comparat, mos coepit Ecclesiaede hoc solo grano
rex Judaeorum, in ccelis eslDominus angelorum. confici corpus Domini. Qui amat aniinam suam per-
VI. Et invenitJesus asellum, et sedit super eum del eam, el qui odit animam suam in hoc murido, in
(Joan. xu, 14). Hic-breviter dietuni est. Nam quem- vilatn wlernam cusiOditeam ('Id.,ibid,). Hortalur nos
admodum sit facium apud alios evangelislas ple- ad sectanda vestigia suae passionis, qtfasi dicat: Si
- nissime legitur. Adhibelur vero huic facto prophe- cupis vilam ienere in Chrislo^ noli tnorlem timere
pro
ticniii testimonium, ui appareret qiiod maligni prin- Clirislo; noli amare animani in hae vila, ni perdas in
 1217 LECTIONES VARIANTES. 1218
<__lern«niffl. Mira sententia, quemadmodum sit ho- A me vox hwc venil, sed proptet vos \ld., 50J. Ostendit
minis amor in animatn suam, ut pereat; odium, ne hanc vocem non sibi indicasse quod sciebat, sed
pereat! Si male amaveris, lunc odisti; si bene eis quibus indicari oportebat.
oderis, tunc amasti. Felices qui oderunt custodiendo, IX. iVunc(Cod. hic homiliam dividit, sed manifesla
ne perdant amando. Sed -videne.le ipsum velis in- esl cum praecedenteconjunctio)judicium ett mundi,
terimere, ul quidam perversi male hunc versum nunc princeps hujtis tnuhdi ejicielur foras (Joan. xu,
inlelligentes. Cum autem causae articulus venerit, 51 etseqq.) et reliqua. Judicium hic dicit discrelio-
ut proponalur libi, aut faciendum esse conlra Dei nem redemplorum, non damnationem quando in die
praecepium, aut moriendum, lunc potius elige te judicii damnabil impios. Per principem roundi expo-
roori, quam vivere, ut in hoc mundo habeas odio nit de quo judicio dixit. De justis veteribus ejeclus
animam tuam, et in vitam aelernam eam custodias. quidem diabolus fuerat, sed quod tunc in paucissimis
Si quis mihi ministrat me sequalur (Joan. xn, 26); factum fuit, nunc in multiludine, praedicantibusapo-
hinc Petrus ait: Christus pro twbispassus est relin- slolis faclum est.
quens nobis exemplumul sequamur vesligia ejus(Peir. Merito illuminatio Christi principem tenebrarum
II, 21). Ef u6i ego sum illie el minister meus eril de homine expulit, quia nullura jus in eo habuit. Ne-
(Joan. xu, 26). Praemium ministrandi illi est esse 6 que enira quia eum fraude maligna decipiendo a Do-
cum ipso, sine quo nunquam est bene, et eum quo miiii sui subjectione alienavit, aliquam potestatem
nunquam est male. Unde apertius subdit: Si quis super eum debuit accipere; potius , si quam prius
mihi minislraverit, honorificabiteum Pater meus (Id. haberet, debuit amiltere. Qui enim concessa sibi
ibid.). Quo honore, nisi ut sit eum Filio ejus polestale abutitur, ejus privilegiumperdere meretur.
non aequalis divinilali sed consocialus aeternilali? Item nec Deus mancipavit illi hominem, nec homo se
Cum auditis, fratres, illic et minister meus erit, no- ei mancipare potuit. Quanquam enim aliquis servus
lite tanlum modo bonos episcopos et clericos cogi- a Domino fugial suo, non tamen alteri se jure tradere
tare, sed vos etiam pro modovestro ministrate Chrisio potest. Quod ergo diabolus, velut mundi princeps,
eleemosynasfaciendo, et ejus doctrinam quibus po- ab Adam usque ad crucem Cbrisli regnasse dicilur,
tueritis praedicando.Unusquisque enim palerfamilias id est quia filii Adaro, gravi jugo peccati pressi, dia-
debet in suos exercere disciplinam monendo, do- bolicis tentationibus facile consentiebant, hoslia au-
cendo, corripiendo, benevolentiam iropendendo. tem crucis grala Deo Patri ex dilectione quam infu-
VIII. _Vuncanima mea iurbala esl. Et quid dicam? dit humano generi, servilutem peccati removit, ut
Paler, salvificanieex hac hora (Joan. xn, 27). Prae- vere liberi siraus, quia Fiiius nos liberavit. Unde dia-
dicta passione et ad eam supposita exbortatione, C bolusplus horoini invidens, et ideo magis puniendus
quasi data voce fortitudinis suae, subaudit affectum tentare tamen nou cessat, sed aliud est intrinsecus
infirmitalis nostrae, quam vere suscepil, sed ex vo- regnare, aliud forinsecus oppugnare. Nam aliud est
luntate pro nobis, ne de hac infirmitate desperemus. civitatem captam inlus possidere, aliud telis eminus
ln qua etiam docet quid dicere debemus, et quo con- jaciatis oppugnare. Cum dicitur diabolus princeps
fugere si [Cod. male, quasi] conturbelur anima. Quid hujus mundi, non creditur esse dominus coeli et
dicam ? quem invocem? quo fugiam?in quem spe- terrae; sed mundus intelligunlur mali homines loto
rem ? In Patrem qui salvat, cujus voluntalem meae orbe diffusi. Sic enim solemus vocare malam do-
praepono[Id. propono],quia propterea ut hsec patiar mum, ubi sunl mali homines: bonam, ubi sunt boni.
veni in horam hanc Unde clarificatio sequitur et Nam et.muodus dicilur de [Cod. iri\ bonis in mundo
milii et roembris roeis. Et hoc est quod dicit : Sed diffusis. Unde Apostolus : Deus erat in Chrislo mun-
ptopterea veni in horam Itanc. Pater, clarifica tuum dutn reconcilianssibi(HCor.\,\Q). De quibus ejicitur
nomen [Id.,27,283. Salvumme fac ex hora passionis, diabolus.
peto, sed passionem non recuso. Ergo clarifica me X. El ego si exaltalus fuero a lerra, omnia traham ad
suscitando, quod est gloria nominis tui. Venil ergo meipsutn. Hoc aulemdicebat significansqua morlees-
voxde cwlo: Et clarificavi, el iterum clarificabo(Id., D sel moriturus (Joan. xu, 52, 55). Quaeoiiinia,ni_i ex
ibid.). ClariGcaviaulequam facerera raundum, id est quibus diabolusejicilur? Non dixit onines, sed om-
clarum genui, et in creaturis ralionalibus clarificare nia, quia non hoc relulit ad universiialem lioininum,
proposui. Vel ita : Clarificavi cum de virgine natus sed ad creaturae ihtegritales, id est ad spiritum, et
est, a Magis adoratus est, a sanctis agnitus est, a animara, el corpus quo inlelligimus, quo vivimus,
specie columbaedeclaratus esl, in monte transfigura- quo visibiles surous. Qui enim dixit, Capillus de ea-
tus esl. Clarificavi [Cod. male, clarificavil\, cum mul- pile vestro non peribit, omnia trahil post se. Aul si
tos sanavit, cum de paucis panibus roultos pavit, omniahomines intelliguntur, omniapraedestinala ad
iluctibus imperavit, mortuos suscitavit. Et iterum salutem possurous dicere. Aut certe omnia gencra
clarificabo, cum resurget a mortuis, cum ccelos bominum trahit ad se ut caput, sive inlinguis, sive
ascendet, cum judex ab universis cognos.cetur, ut ei in aetaiibus, sive in gradibus honorum , sive in di-
onine genu fieclatur. Turba ergoquwstabat el audierat, versitalibus ingeniorum, sive in professionibus lici-
dicebatlonitruum 'faclum esse. Alii dicebant, angelus tarum ar.lium.Si exallatut fuero, id est, cum exal-
ei locutus est. RespondilJesuset dixit: Non ptoptet tatus fuero : non enim dubitando loquitur. Exalta-
1219 VARIORUMpPUSGUtQSUM i3. AUGUSTINI 152,3
lionem dixjt passionem in cruce, et respicit ad hoc A h.tes vel bonorum hominum ' < triur, vel pjrebamusnwres
vel malorum. btnorumkominumveltna-
nuod dictum est superius, granum mortuum muluim lorum. Deest in cod, v<_x
frucium afferre. Respondil ei lurba : Nos audivimus probamus, quam requirit sensus.
ex lege, quia Chrisins tnanelin wlernum. El quomodo TJRACTATUS LIII.
lu "dicis,opertet exaltari Filium hominis?Quis est iste . Leaitur in Bibl. Laurent. cod. XLII,fol. 277 b.
Fiiius hominis (Jban. xn, 54)? Memoriter tenuerunt Edil. N. 1. Quo Chri- . Cod. Quo Chrislumin
quod dixerat Dominus: Venil hota ul clarificelurFi- sfum a_/ernuiu esse didi- wlernum didicissent tna-
nere. \
lius hominis. Namhie non ait: Si exallatus fueril Fi- cissent. N. 2. Brachium ejus Id. Brachiumejus Ver-
ltus hominis, sed ait: Ego si exaltalusfuero. Putant Verbumejus essel. Sed bum ejus esset; quia Ver-
ergo contraria esse Christum manere in aeteniura, et Dominus, eic. bttmejus nonest.cogilabile
cxallari in cruce. vel soiiabile. Sed Domi-
nus, etc. Vid. var. Maur.
XI. Dixit ergQ eis Jesus : Adhuc modicuin lumen lbid. Dei Verbumeral. Id. Deuserai Verbum.
in vobisesl; ambulatedum lucemhabetis,ut non lene- N. 5. Quomodpverba de Id. Quomodo.verba de
brw raortis uos comprehendant(Jpan. xn, 55); tene- rebus aliis ad res alias rebus aliis ud res alias
brae sunl, si sic credideritis Christi aeterpitatem, ut transferantuf. transferanlur.
N. 4; Accipilequod po- Id. Accipitequod dicere
negelis morlis ejus humiliialem. ex
Ambulate ergo B tuerimus. f poluerimus.
fide iri fidem, toiiim intelligeiido, ei moriturum N. 10. Fides qulem Id. Fidesautem Chrisli,
Christi esi. ut sacramenta,esl.
Christum, ut redimat, et victurum in aeternuni Ibid. Qi.iu ergo igno- Id. Qui ergo ignorans
ih coelo, quo perducat. Ambulate, inquil, dum lu- ratis Dei justiliam. Dei justiliain.
cem habelis, id esl, prqficite credeiiles quaedico, TBACTATUS LXXVIII.
dum lucem verborum meorum minislro vobis. Te- Legilur in cod. Cassin. vn, fol. 165, et in Bibl.
nebfae enim igiioraniiaeet taoriis perpeluae erun.t, Laurent., plut, xvn, «od. xxxvi, fol. 522, ubi hoe
non credere roihi. Et qui ambulal in tenebris, nescit unum deprebendi, qiiodn. 5 pro his verbis, humanam
quc vadat [Cod. vadil]. Dufn lucem habetisctedite ju quq w.ajoresi Pater, in duobus codd. uno consensu
lucem, ul fdii lucis sitis. Ilwc ipculus esi Jesus et habetur, humanamqua minor est Pafre.
abiit ei absconditse ab eis (Id., ibid. et 56). Non ab THACTATOS CXX.
eis se abscondit qui credere incaeperant, sed ab eis Legitur in Bibl. Laurent., plut. xiv, cod. n,, fol.
qui eum occidere cupiebant, consulendo noslrae in- 195, ubi inulio diversus ,est ab edjtis.
firmitati, non derogando suaepotestati. Edit. N. 1. Ut frange- Cod. Ul frangerentur
TRACTATOS LI. renlur eorum crurri, et idl- eorumcrura et lollerentur.
oc ierentuf, non crura tolle- Sicut enim dies illa sab-
" bati in lege magna etat,
Legitur pars quaedaniejusdeni in Bibl. Ltiurent., tentur. Sedhi, elc.
c od. xxxvi, fol. 277 , et ibid. xxx sicut et hic evanqelista
plul. XVJI, plut. Joannes commetnotal, ila el dies tedemptionisDomini
sinist., cod, n, fol. 145 b, a n. 8 versus medium 1 maghusfuit univetsohumariogeneri. Quod vefodicit
tisque ad finem. rogaveruntPilatum ut frangerenlur crura et tollereh-
Se aulem Cod. n. Se aulemdice- lur, pon ul crura lollerentur petierunt,sed hi, etc.
Edit. N. 9. Jbid. Dtem feslum sui Id. jDiemfeslumsui diu-
dicebat. Ipsum etal gta- bat ipsum esse granum. diurni cruciaius, etc. lurni crucialus, etc. Vid.
num, var. Maur.
N. 10. Redi retro ,' Sa- Id. Revetlere retro, Sa- N. 2. Ut non diceret, Id- Ul non diceret, La-
tana. tana. Latus ejus petcussil, tus ejus unus mitilumper-
N. ll./le/inguensnotis Jd. Relinquens vobis cussit.
exempium, ul seguantur. exemplum, ut sequamini. lbid. Et appetlala est Id. Et appellata est Eva
Ibid. Ul iipefisquo mi- Godd. ii et xxxvi. Et[• .'• vita maierquevivorum,
nislratur illi. operis quo minislraturilli. malerquevivovum,
Il)id. Magnum quippe ld. Magnum quippe si-
Vid. var. Maur. ante gnificavit Adam bonum
N. 2. Hinc esl illud Cod. >.xxvi.. Hinc est sl sigriificavitbonum,
magrium ptwvuricatioflis ante magnutiiprcevaricalio-
quod, elc enitn illad quqd, etc malum, Hic tecundus,etc, nis malumin habilujacen-
TRACTATUS LII. ' lis ac dormienlis. Ei hic
Legilur in Bibl. Mugell.,'cod. xv, fol. 162 _,anj i.O' N. 4. Ferens mixturam secundus, etc
Id. SicutmosesiJudmis
6 ad 11 exclusive.
God. mtjrrhm et aloes quasi li-' tepelire. Josephisle occui-
Edit.N. 7. Quodsciebat, Quodsciebai,post sf , brqs cenium. Non ita dU tus discipulus Domini
fost paisioneriiei giofifi- passionem, et resurrectio- '- stijijfuendumest, elc. Jesu Chrisii,qui ab Ari-
calionemsuam. nem , et glorificalionem n malliiacastroerqt,figuram
suam, castimontaltumgerebai; quia sicul tlle corpusDomim
N. 8. xSie ef itlud quqcl Id. Sicut illud quod di- mtruit bajulareetin sepulcrumsuum'ponere,iia el illi
dicium est. ctuin ist. qui cqstilalemcorporisaiqueanimwhabent,ipsimeren-
N: 9. Admonel Aposlo- Id. Admonet Apostolus, iut corpus Chrisliet sanguinemacciperejuxla Paulum
lus, unde j)»eulcedani; unde non Iwdanl, comme- apostolum: Probetergo SeiiOtho,elsic de pane Domini
commemorat,etc. morans. edal, et de ccdicebibat (1 Cor. xi, 28)_ Quia qui
Ibid. Ne rios inferas in Id. _Venos inducasin \unv,mex his indigneacceperit,reus erit judicii. El quia
tentationem. lentationem. dicit :Venil Nicodemus qui venerat ad Jetum nocle
lbid. Ejectumdiabolum Id. Ejeclum diabotum primum ferens mixturammyrrhw el aloes quasi libras
intro iletum tevocare, iniromiilere,iierumquere- centum, nonita distingueridumest; elc.
vocare. Ibid. Ventiiasse autem Id. Venisseauiem posl-
N. 10. Sedquando mo- ld. Sedquando detesta- postea. , ea.
1221; LECTIONES VAfti_4NTES. 12S2
lbid. Fete omnifcusgen- ld. Fere omnibusgenii-. A- N. 15. Humilitalemad?, Id, Humi(itqiem exhi-
tibus declatalut. Accepe- bus declaralur. Hoc loco hibuit ad sanandum. . buit ad sa.ndndum.
funt ergo et sequentia us- Nicodemus figuram san- LIBER DE DIVERSIS
clorum gessit prwdeslina- QUJESTIONIBUS OCTO-
qtie ad haec verba n. 5, GINTA TRIBUS.
Er.at autemin loco,etc. ierum, qui ante baptismum
in ignoranlia fuerunl, seci QUJESTIO LIX.
vemunt ad Dominum cum mixtura myrrhw et aloes, Legitur quaestio LIXin Bibl. Mugell , cod. xi, fol.
id est cum se iecognoscunt, monificanl se a vitiis et
concupiscentiis, atque prwsente swculo, el abnegant 98.fr.
temetipsos, el sequunlur Christum. Et quia hie libras Edit., Quaest. LIX.N.2. Cod. Quid autem signi-
cenluni, ei mixturam myrrhw et aloes secum Nicode- Quid aulem significat fical oieum? Mirum vide-
mum delulisseEvangelista dicit, (hic enim [Cod., quia oleum,mirumvidetur.Ilem tur quod sapientespetenti-
enim] cenlenarius numerus perfeclus est, et numerumintegritas quod sapienles pelentibus bus non communicant.
numeriin eodemcomprehenditur), perfectum non communicant.
angelorum et hominum designavit. Erat autem in N. 5. Propter autem se Id. Piooef autem se
loco, etc. -.omo^.nijr.ii/.Sicedit.Gau- homo, inquil.
N. 5. Quandojam prop- Id. Quontam propter me. Benedictini ul nos. Id.jE. eisvanam gloriam
ter parasceven, quam cw- parasceven, quam cwnam lbitl. Et eis vana gau? tutiquam • fatuis conci-
nam puram Judcei latine puramJudmi,Laliniusila- dia lanquam fatuis conci- liando.
usitalius apud nos voeanl, lius apud nos prwparatio- n liando.
facefe lale aliquid non (i- nemvocanl, facere iale ali- ftO/ESTIO LXII.
cebat. Una auiem, etc. quid non licebal. Quid
enim aliud per horlum nisi Legitur in eadem Bibl. Mugell., cod. xi, fol. 100.
Ecclesia Christi inlelligitur? Hortus quippe clausus el Edit. Quaest.LXiiDomi- Cod. Domine, memenlo
fons signatus (Cant. iv, 12) ipsa estEcclesia Catholica. ne,memento mei, dumve- mei, cum veneiisin tegnum
Quid vero per sepulturam, nisi conscientia uniuscu- neris in regnum tuum. tuum.
jtisque hominis habilanlis in Ecclesia Dei designatur, Ibid. Quomodo ergo Id. Quomodo ergo inef-
ubi repoititur corpus Chrisli? Et quia, sicut diximus ineffabili poleslale domi- fabiti poleslaie dominanlit
monumentumnovum ideo dictum esf [cod. esse], quia nantis Dei alque justitia Deiad jusiitiamdepulaium
nullus alius moiiuus in eo fueral, ita el anima in qua deputatum est, e.lc. est, elc
Christus inhabiiat, a peccatomorlifero, velut a viliis, Ibid. Qua omnesdivinw Jd. Qua omnes divittm
esse aliena debel. Caeteradesunt. aeiiones tocorum lempo- actiones, locorum lempo-
_ TRACTATUS CXXHI. rumque ordine ac disiin- rumque ordines, disiin-
ctione pulcherrima per- ctione pulcherrima per-
Legitur in quatuor codd. Florent. nempe Bibl. agunlut. aguniur.
Laurent. plut. xvn, cod. xxxv, fol. 54; plut. xviu, SERMO
cod. xxin, fol. 144; ibid. cod. xxiv, fol. 162 b, et /)e urfcis excidio.
plut. xxx sinist. cod. i, fol. 147 _., quos habemus Legitur in Bibl. Fesul., cod. xx, fol. 45 b.
(____
transcriptos a n. 4 ad finem. Reperiunlur iterum Edit. N. 1. Per quos Cod. Per quos iria ho-
plut. XVII,cod. XLIII,fol. 158 b, et Bibl. JEdil. cod. tria hominum genera si- minum genera siynat Deus.
CXLI,fol. 125 b, et fol. 155. Sed horum ullimorum cjnificatDeus.
tenorem nobis iion transmiserunt Ilaliani scriptores. lbid. Quomodo ergo Id. Quomodo ergo po-
polerant de imminente tuerinl de immhiente iri-
Edil. N. 4. Animam Cod. l. Animam suam tribulatione liberari. bulalione liberari.
suam positurus pro suit posilurus pro suis ovibus. Ibid. Sed in Noe signi- Id. Sed in Noe sicjnali
omnibus. Vid. var. Maur. ficanlur boni prwpositi. sunt boni prwposili,
Ibid. Quia vivit quem Cod. xxxv. Quia vivit N. 2. Utrum sidecemju- Id. Ulrum si decemju-
morluum dolebas. quem morilurum dolebas. slos in civilate compeieril. stos in civiiale repererit.
N. 5. Si me diligis, non Cod. xxiv. Si me diligis, lbid. _Vec viginli,nec Id. Nec viginti, nec de-
te pascere cogila. non luas pascere te cogita. decem? Si autem incredi- cem satiem? Hot incredi-
Ibid. Erunt enim homi- Codd. xxin et xxxv. bile est, quare non Deus, biie esl. Quare non Deus,
nes seipsosamanles. Erunl homines seipsot etc etc.
amantCs. lbid. Hoc ipseDominus Id. jf/oc ipse Dominus
Ibid. Quomori nolumus, Cod. XXIII. Quo mori prophetarum el apostolo- prophetarum et aposlolo-
el quando cum Christo vi- nolumus, et quo cumChri- rum. rum Jesus.
rere volumus. sto viverevolumus. N. 5. Multa in hac urbe Id. Multa sub hac dis-
lbid. JVam crucifixus ld. JVarovinclis mani- y. esse commissa. solulione in illa urbe esse
non quo nolebat abiit. bus crucifixus non quo commissa.
nolebal abiit. lbid. jPtttracens utcere, Id. Putresceiis ttlcere,
sanie fluens. sanie effluens.
LIBER DE DOCTRINACHRISTIANA. Ibid. Quoderaigravius? Id. Quid erai gravius?
hocne an illud bellum? hoc qn illud bellunt?
Legitur pars quaedam lib. i, nempe a n. 9 ad 15 Ibid. Sed ideo minqr Id. Sed ideo minor
exclusive, in Bibl. Laurent., plut. xu, cod. xiv, fol. pwna, quod absensanima. pwna, imoideonutla pwna,
220 _>. quod absens anima.
lbid. Sed qum moneret Id. Sed quw moveret
Edit. N. 9. Omnibusad Cod. itaincipit verbii blasphemiam. blasphemiaiti.
tontemplandum, etc. aliunde assumplis. Hwi Ibid. Apeiie malum tua- Id. Aperte malum sua-
dicimus el hwc docemus. del inimicu. det amica.
Deus lux esl non #
tharissimi, quod mentium, corporum. Ibid. Mala npn susiine- Id. Mala quare non su-
Beati, inquit, mundo corde, quoniam ipsi Deum vi- bimus? stinebimus? ..
debant; omnibusquead conlemplandum, elc. N. 4. Sed nescioutrum Id. Sed neseio utrutri
N. 11. Qued infirmum Id. Quod infirmum es minor qloria fuit sancli minor gloria fiietit sancti
est Dei, forlius esl hothi- Dei, forlius esl quam lio Job. Job.
nibus. miries. N. 5. QuicumqueRomw Id. Quicumque Romce
jtjfS VARIORUMOPUSCULORUMS. AUGUSTINI 1244
qui se audeat jtistum di- quisi audeatjusium dicere, A _. sed si qliarum, eic. | aliarum, etc. Vid. var.
cere, a menon audit, etc. ame audiel,etc. Vid. var. Maur.
Maur. Cap. XLIH.Et inimicm Id. El inimica exisle-
Ibid. Ut libi adhiberel Id. Ut tibi adhibefetcu-' exislerenl sanctw luci. rent sanclw luei.
curandi diligentiam. ralionis diligenliam. Ibid. Hoc quam nefas M. Hpc quod nefas sh
lbid. Mortui suni enim 1x1. Moriui sunl envm sit dicere qui videt, ana- dicete nalurw Deia natura
in bona vita, el verajusii- in bona vita el.vera, eiju- ihemei. Dei sic subveniri,qniqudil
tia. sta. analhenializet. Vid. var.
N. 6. Qualis civitasesl Id. Qualis civitas est Maur. Cod. habet semper analhematizare pro anathe-
humilium qum.ista dicil ? humilium, civiumquesan- mare. auod lesilur ubiaue in edit.
ctorum? Cap. XLIV.Hoc genus Id. Hoc genus nefandis-
Ibid. El perniciemillius Id. Et periculum illius nefandissimietroris. simum crroris.
ignis evaserat. - ignis evaserat. Ibid. Sum vilalis sub- Id. Sits »i_a/issubstan-
iia. Vid. var. Maur.
JN.7. Quoddicoaudiunl Id. Quod riieoaudierunl slanlim.
nonnulti forsiian qui noVe- nonnulli, el forsitan nove- Ibid. Virginuminleme- Id. Virginum intempe-
runl, el sunlin hoc populo. runt, elsunt in hoc populo. ralam simililudinem. ralam similiiudinem. Vid.
Ibid. Missis qui renun- Id. Missis qui renunlia- var. Maur.
tiarenl, sollicita qttw prw- retil sollicile,quwprwdicia Ibid. Hac occasionela- ld. Hac occasione la-
dicia fuerat, etc. fuerat, etc xata cvadil. xala evanescit.
N. 8. Ulrum ista ira Id. Ultum islaitaDei, ," Ibid. Et caloribusdiver- Id. Et coloribusdiversis
Dei, an polius misericor- an potius misericordiaJ sis inficilur. infigitur. Vid. var. Maur.
dia fttit. fueril. Cap. XLV. Vilalemil- ld. Vitalem illam sub-
N. 9. JE/caducwomnes Id. Et caducw omnes lam subsiantiam, parlem sianliam, qu-am partem
swculi vanilaies. twcidi voluplales. DeL Dei.
Gap. XLVI.Id quod po- Id. ld quodposiulaba-
. LIBER slulabanlur prmbere. tur prwbere.
DENATURA BONI. lbid. ldem lumen jugi- Id. ldein lumenjugiter
ter relenluros. recepluros.
Legitur in Bibl. Laurenl., plut. xvii dexl., cod. m, Ibid. Ex fera genilorum Id. Ex fera genitorum
fol. 127 b. genie. . tnente. Vid. var. Maur.
Edit. Cap. ni. Hwc erqo Cod. Hwc tria, modus, lbid. Nihil eliam ipse Id. Nihil eiiam ipse ad-
adjiciens. ducens.
tria, modus, species,ordo. species, ordo. Jbid. In eadem enim Id. In eademenitn con-
Cap. v. iVafura quw Id. Natura quw cum
consiruebanlur. sliluebantur.
cttm prmtto est. prteslo sit. Ibid. jEiernamque prm- Id. JElernamqueprmpo-
Cap. vn. Peccanles igi- Id. Peccalores igilur in
nant, te prwstanlequi vivis
tur in suppliciis ordinan- suppliciis ordinanlur. ponant.
tur. et regnas per omnia swcula
swculorum. Amen.
Cap. x. Quocumqueor- ld. Quocumque ordine
LIBER
dine sunt, quia Deus est, sunl, tunl quia Deus est,
etc. elc. <
C DED/ERESIBUS ADQU0DVULTDEUM.
Cap. XII. JEf in Deo id. Et in summo bono Legitur in cod. Cassin. CCCCLVI, fol. 64 a lergo.
tanta mala. tanla mala. Edit.Cap. xi. Esse pro- Cod. Essel profundum
Cap. xv. Ef aperlissime Id. Et apertissime veri- fundum el si7enfi_.roquod el silenliummatrem, quod
Derifatirepuanaiiies. tciliresistentes. profundum, etc. profundum, etc. Vid. var.
Cap. xix. Sic ab illo est Id. Sic ab itlo ett omne M.aur.
omne quod naturaitter esl, quod nalurale esl, quonidm Cap. XXIII. Tam faisa Id. Tam fabulosa de
quoniam omne quod natu- omne quod nalUrale esf, de Chrislo sensisse, uf di- Chtislo sensisse, ul diceret
raliier est, bonuiri est. bonumesl.Vid. var.Maur. eeref eum. Cliristum.
Cap. XXI,Quia modus in Jd. Quia modus in eis Cap. XLII.Isti sunl ne- Id. Sttnt isti inenarra-
eis aliquis reslilil. aliquis resislit. Vid. var. fancla facientes. bilia (acienles. Vid. var.
Maur. Maur.
Cap. xxiii. Quia sunl ld. Quodsint atiena et Cap. LVII.Nescioquam Id. Nescio quw phanta-
aliena el incongrua, incongrua:. phanlaiiscam ei ridicu- slica et ridicule (abulosa
Cap. xxv. Qtwd enitnte- Jd. Quod enim est, re- lam fdbulam narrctre. < narrare. Vid. ibid.
veta est aliquid, quid in- vera esi, nec aliquidinler- Cap. LXV.iQui dicebat Jd. Qui dicebat Deum
teresi. est, Deum non facere maia. non creasse mala.
Cap. xxx. JEt maxtmo- Id. _Ef maximorum ei Cap. Lxxxvm.Necuride Id. jVee unde accipi
rum et minimorum. minutorum. possitaccipi, scinnts.Quod (cod. decipi) scimus. Cer-
Cap. xxxix._____ternus au- '<
lA.JEternusaulemignis, D si tu scieris, etc. lissimus homo studiosus,
tem ignis, non sicui Deus non sicut Deus wternus, etc. Sicut legitur in var.
aterhus, quod etsi sine fine dicitur, primo quia, elsi Maur. quas videas.
sit, non esi tamensine ini- propterea dicitur wternus, Sequuntur autera iii codtce duae aliae ha_reses,
lio; Deus autem eliam sine quia sine fine fil, non est Nestorianoruni scilicet et Eutychianorum, sicuti in
inilio est. Deinde quia licet lamen sineinitio; Deusau- cod. Benedictinorum sancli Mauri. Vid. var.
perpetuus, etc lem Sineinilio est. Deinde LIBRI
quia licet perpiluus, etc.
Vid. var. Maur. CONTRA- SECUNDAM JULIANI RESPONSIOSEM.
lbid. Cum possilmulari. Id. Cum lamen possit Leguntur in cod. Cassin. CLXIV, fol. 1, ubi mulla
mulari. menda occurrunt, sed inter illa quaedam occurrunt
Cap. XLI.Ac fecundita- Id. Ac fecundilalis Ita- variantes lectiones qu_e non videnlur respuendae.
tes habuisse, buisse. * Ldit. Lib. n, cap. xv. Cod. Per prwvartcatio-
Ibid. Et dimensismem- Id. Et diversis membtis Prmvaricatione primi ho- nem primi hominis in na-
bris alque habilaiionibus. alque habilationibus. minis in naturam .verterit. turam verterit.
Ibii.AulquOdlibel aliud Id. Aut quodlibetaliud Lib. ni, cap. LXXXII. Id. C/ude ergo non ex-
sine aliqua societate. sine aliqua satietate. Vid. JJndeergonon exsufjlatam, suffialam, nen exorciza-
var. Maur. non exorcizatamimaginem lam, non bapiizatam ima-
Cap. XLII.Nihil omnino, Id. Nihil omnino, si suam. qinem tuam.
1225 LECTIONES VARIANTES. 1226
Ibid., cap. cxi. Caiho- Id. Catholica sanctilate A solum in ista humana, verum etiam in angelica
lica saniiale fulgenies. fulgentes. crealura, quam ut mali jusle miseria punianlur,
LlBERDE DIVERSIS QU_EST10NIBUS. boni vero beatitudine perfruantur ? Quod ergo nunc
Reperitur inter chartas D. Frangipane una quaestio malo homini quasi bene est, occulta poena est, fe-
quae supplenda dicitur fol. 4, tom.VI, Benedict., sed licitas falsa. Quod aulem boitiini bono male [cod.
locus aliter non indicatur, nec recta videtur vaga illa malo. ] est, non prabmium pietati negatur, sed ad
indicatio. Hanc autem qtiaestionem apud sanctum majora praemia patientia pietatis augetur. Item quod
et in hac vita malo homini male est, aut
Augustinum invenire non polui. Sic autem se babet aliquando,
in cod. Cassin. CLXH,fol. 20 a tergo. eniendatio est, aut afflictio peccatorum; quando au-
leui bono homini bene est, non est illius superuae
DEMAGIS PHARAONIS
patriae certissimum gaudiura, sed Imjus periculosae
Non oportel nioveri cum magicis artibus miracula peregrinationis qualecumque solatium. Haec alque
fiant plerumque siroilia miraculis, quae fmnt per hujusmodi si cogitaret infldelis impietas, in guber-
sanctos Dei servos, sicut scriptum est in Exodo, nandis ei ordinandis rebus humanis divinara provi-
quod magi Pliaraonis fecerunt nonnulla similiter, dentiam non negaret. Nec in snis tenebrosis et
sicut fecit Moyses. Non ergo htec oportet mirari, *g ; mortileris viribus, contra lumen et vifam sapientiae
qnia omnia, quce vis-ibiliter fiunt, eliam per inferio- perduraret. Illud ergo attendat homo infidelis , quod
res polestates aeris hujus non absurde iieri posse dicere non potest ab hominibus instilutum, ne Deum
creduniur. Sed hocinterest, quod cum sancli talia neget rebus humanis ordinem dare, qui docuit api-
faciunt, in nomine Dei Domini omnium rerum de culam cellas favorum tam mirabiliter ordinare. Ipsi
sublimioribus parlibus jubeiur inferiori creaturae. quippe homini quis dedit inordinatis rebus offendi,
Cum auleni mali hoinines magicis arlibus operanlur et rerum ordine delectari. Nonne hocin su_e animae
similia. in manus suas dantur, cum exaudiuntur a natura invenit, quae sibi ipse non fecil? Nam quare
daemonibus.Digni sunt eium, qui tali exaudilione ordine non invenlo in rebus humanis, Deum res
decipiantur, ut poena illis fint hoc quod videniur im- humanas gubernare non credit, nisi quia rebus in-
petrare beneficium, cum eis exhibent quasi privatim erdinatis ordinata [cod. inordinatas, nee deinde or-
inferiores potestates qua_dam miracula, ut eos ha- dinatas habelj praeponere naturaliter novit. Ergo-
beant subjugalos, permissu tamen divinae providen- ne homo judicat ordinalionem potius quam per-
liae, ul pro meritis animarum sua cuique tribuantur. turbationem operibus convenire divinis, et Deus
ordinatum judirium non habet de hominibus uni-
EX LlBRODESUSANNA.
r» versis, qui ordini sensum creavit in singulis?
Haec excerpta sunt ex libro de Susanna in Com.:' Stabit plane, babet; non dubilat
pietas, etsi non
Bedae sancti Augustini; atlamen D.
pervoluto Augu- comprehendit inlirmitas. Opera fabrorum ea nempe
stini opere hujusmodi librum haud reperi; duxi ideo laudamus, quae inspicere possumus , mechanicorum
bic exemplari. autera stupemus, et nisi aperta atque monstrata fue-
Quid Hebraei reprobant historiam Susannae, di- rint, eos impossibilia potuisse miramur. Cur ergo
centes eam in Dauielis volumine non haberi? Debe- de judiciis Dei temere judicamus, et divini operis
mus diligenler inquirefe nomina schini et prini, quae ordinem, ubi non potuerimus videre, festinamus
latine ilex ei lentiscus interpretantur, si sint apud negare, laudantes providentiam .Crealoris in arbo-
Hebraeos, et qnam habeant etymologiam, ut a scbino rum foliis, et eara non putanles esse in rebus hu-
scissio, et a prino, seetio, sive serratio dicalur lingua manis ; nec potius investigabiliter et latenter ordi-
eorum. Quod si non fuerit inventum, necessitate nem rerum humanarum currere credimus, quem vel
cogemur et nos acquiescere eorum sententiis, qui imroensum comprebendere, vel occulluro inspicere
graeci tantum sermonis hanc volunl esse pericopen, non valeinus ? Sed rerum divinitus institutarum
quae graecam tantum habe.il etymdlogiani, et hebrai- ordines manifesti, ex quibus conjiciuntur occulti,
cam non habeat. Quod si quis oslenderit duarum ista-, rv feriunt etiam oculos impiorum.
rum arborutn scissionis et divisionis, et in haebrea, QU.ESTIO DE REBUSQUALITER UTATUR SAPIENS.
etymologiam, lunc poterimus eliara hanc scripturam
Legilur in cod. CLXVIII,fol. 115, cum nomiiie
recipere. sancii Aiigusiitii, apud quem similia quaedam videas
QUJESTIO DE PROVIDENTIA DEl.
cuiii nominesancti in cod. Quaest. Evang. lib. u, n. 11.
Legitur Augustini CLXVIII,
fol. 112 a tergo, nec illo indigna est, licel merum Quisquis autero rebus praetereuntibus restrictius
esse videalur fragraentum. utilur, quam sese habent raores eorura cum quibtts
lliac maxime credendum est, quod pielas praedi- vivit, aui intemperans, aut superstitiosus est. Quis-
cat, manifestumfuturum esse jiidicium, quia nunc vi- quis vero sic eis utitur, ut metas consuetudinis bo-
demus luimanas felicitates et clades indiscrele bo- nortim inter quos versalur, excedat, aut aliquid si-
nis et roalis, velutsine ullo judieio, esse coromunes, gnificat, aut flagitiosus est; in omnibus enitn talibus
cum Dei justilia, cujus sic cminel in rebus exiguis non usus reruro, sed libido in culpa est. Quid igiiur
providentia, nullo modo relinquat sine ullo judicio • locis, et lemporibus, et personis convenil diligenter
ue temere ilagitia reprehendamus.
passim fluilare majora..Quid autera majus est non attendendum esl,
PjtTROL. XLVII 39
 J227 APPENDIGISAUGUSTINIANI 122»
Fieri enim potest, nt sine aliquo vitio cupiditatis vel.I A Ibid. Dum eatrihric at- ld. _Dumjactando "eam
voracitatis pretiosissirao cibo sapiens uiatur, insi- que illuc circumferunt. per diversa cireum/terun..
Ibid. _Ettamen oporle- Id. El tamen opottebat
piens antem foedissimaegulse flamhia in vilissimum1 bat Christttm. Chrislum,ait ipseDominus
ardescat. Et satius [Cod. satuts, et deinde vesci]I Chrislus , oportebat Chri-
iniisque more Domini pisce vescitur, quam lenliculai stum.
more Esaiae nepotis Abraham , attt herbis [ in cod. Ibid. /n«'pienfi6us ab ld. Quaesequunlur, et
Jetusalem. foerunt a Benedictinis re-
habetur vox quaelegi non potesl; divinando posui- sliluta concordant cum
mus herbis] more jumentorum. Ndn enim proplefeai nostrq cpdice. Vid. vaf., 1Matir.
contihenliores noWs sunt pleraeque beslia., quia( N. 5. Deo donanie iql- Id. Christo do.cenlesotr
licila. licita.
vilioribtis alunlur esCis".Nam in omnibiis lnijusmodi1 Ibid. Sed etiam ipse Id. Sed eliam ipse no-
febiis iioh ex eariim natura , qhibhs iniinur, sed es dicit. bis prwcepiidicens.
causa uiendi [ Gofl. malie altendi ], et modo appe- Ibid; Gubefnahti, inile Id. Gubernalenavigium.
.
tehdi, vel probandurii est vel improbanduni, quod navigium. Ibid. Si tribulqtiqnis Id. Sed si tribulalipnis
facimus. precellg cohsurgii. consurgal.
Ibid. Obiieiiaieres Om- procetia
Id. Oblreclaiores ont-
APPENDIX.
j. «ino contemnendisunl, nino vilandi et conleinnen-
SERHOLVI. di sunt.
Ibid. Quidest, qhamdiu Codd. ambo. Quid esl
Legitur in cod. Gassin. xi, fbl. 92, ubi n. 4, liabe- crucem in havi sedes? Qudmdiu quamdiu in navi sedes?
tur ut in prioribus ediiis post Jiaecverba foriiler vi- Chrisii, etc. Quamdiu in ligno hwres,
Erubescil nisi
i quamdiu crucem Chiisti,
eerit, quae seguvptur: siquidemdespici, elc.
superet hostemforti victpria. Vid. var. Maur. Ibid. Ab ejus navicula ld. Abejus naviculanoh
SEttMO LXXII. noh fCcedis. recedens.
Ibidi Diabolus aspirqns Iil. Diabolusarchipirala
Legitur lum in cpd. Cassin.xi,fol. 58, tum in cod. bacchalur-. bqcchalur.
Florent., Bibl. ganctae Grucis, plut. xxx sinisL, Ibi_i. Resistite firmi in Id. Resistile fortes in
cod. n, fol. 158. fide , exerceniuf, etc. fide, exerceaiilur, etc.
lbid. Campi doctof. Leg. Campi ducior.
Edit. N. 1. Audivimus, Cod. ii. Audivimus N. 4. Venil ergq Chri- Cod. II addit et visita'
el quodam ' '" modo. •
Evangelium, et quodafn stusin navemsuamquqriq yit eam.
J
riiodo. nociis.
Ibid.. Navicellam peri- ld. Nnviculam pericli- vigilid 'Ibid. Vigilia uha ires Godd. ambo. Sicut
clitantem. >
lantetn. horas
Id. Perictitqntibus suc- habet. enim unq nobiscumsolelis
Ibid. Periclilantibussub-
venientem. <
curreiUctri. i(i Ibid. Per audire, vigilia una, etc.
lbid. Miraculumexspe- ld. Miractilumspeclati- lias singulas vigi-- Cod. n. Per singulas
'
mus. distributis. distributis.
ctavimus. i_bid.//oc es(, penejam !d. Hocesl peracta jam
Ibid. Myslicwsignifica- Jd. MyUicw sigiifica- hocte,
lionis exsctilpere. i
lionis scrutari, finita'. Sic 'veniei, nocte,jam consuiriplotem-
tbid. Aiisffusisfavoritrii Id. Obsirusis fdvorum etc vore lenebrarum . venit
Chrislus ad discipulos, qui turbabantur in tnari; sic
cellis. «
cellis.
\b<d.Ascendiiergo Do- Id. Asceiidifgrgo, sicut peniei, elc
minus nqster Jesus Chri- < audistis, DpminusChrisius Ibid. Venil eniin nttnc, Id. Venil enim mpdo
ttus, ut icctumesl,in frion- solusiiriinOnlem.
i siciii audislis, valde niira- valde mirabiliter, sicut
iem sbtus. biliier ambularis siiper audistis , id est atributans
Ibid. Qufd enim in hoc ld. Quid auiem in hoc aquas. super aqnas.
«juiido, etc. ? mundo, etc. ? Ipid. Cum vero qppro- Id. CMIJIergo Dotninus
Ibid. Quis vetp in cce- Id. Quis vero in ccetum pinquareinavicutw. ndviculw suw appropih-
luth ascehdit. <
aScenderit, quare cwpisset.
Ibid. Cur autem solus Codd. ambo. Cnr au- lbid. El exclamaverunt, Id. El pulaveruntphaii-
atcendii ? Quia, ietc. i
tem solus ascenderit, si pulanies phantasma. Qui- tasma. ContinuoDominus:
requirqs (cod. xi male re- bus Dominusait : Haiete Habete, inquit, ftduciam.
curras), cito respondeo quia,t, eic fiduciam.
Ibid. iVunc autem so- Cod. ii. JVUJIC _ainei{ .lbid. Agnoscite qitem Id. Agnoscite quem vi-
\um caput. i
solum caput, ]** videiis. Aci iianc vdcerii delis. Audiant Manichmi,
N. 2. Quia insurgunt Id. Quia insistunl flu- exsiliil Petrus et ait: Do- audiant iiterubescarit, con-
(luctus , pbtesl ipsa haiii- etus, potetl navicula. mine, elc.
cula. fundantur ut corrigantur,
mtiientur ne damrieniur.
Ibid._Vat)ice//am quippe Id. ^Vavieulamquippe Habete, tnquit, fiducwm, egosum, twhle Itmere. Ad
islam. illam. Itanc vocemcbrifi.niiohudax ille Peirus exsitiil, el ait:
lbid. Turfcu/enfujnmdre. ld. Tutbatum mate. Domine, clc Sicet cod. «,
Ibid. Quando aliquis |d, Quqndo tex aliquis Ibid. Super aquas. Si £ocl. n. Supet aquar.
impiw volunlqtis. •
impim .voluntaiis,
lbid. Ut suspensq ar- ld. Etsusperisa arbori. tues, tiqn miror gupdso/jr Nqn miror jquia ambu! <
bori. dqmcarnemsupefliguenlis super aquat; non mitur
lbid. Et non deficiat, Id. Et non deficietquo- "slemehtiierga 'suspihiis". 'quia suspehdis soMatn
auia, etc. niam, etc. Quid emrhrmirum,si,-eic. tarnem super liquentitter-
Hiid. Dicit efiambeqtus Id. Dicit et alius teslis ga elemenii. Quid enim
Joannes. . 'iejus. si, etc.
"lb'id. Eiputaconfesiio. Id. Et pura conversio. lliid. et N. Jl. Fqc qupd Id. Facquod mirer, am-
lbid. yesfisi/ue iehda- Id_ Yenlitquetendatur. rnirer, ambutei Peirits. bulel Pelrus. Jtibe me ve-
tur. Fac quod hnfef, jube me nife di ie tuper uauas.
 1229 LECTIONES VARIANTES. 1230
veniread te super aquas. Phrasis inlegra us.que ad A Edit. N. 1. Prwbeamus, Cod. Prwbedmus.Reli-
Scio enim, etc. texlus evangelici iteratio- efSimeOni, etc qua, nec male, tlesijiit
hem deest hic in codi, et usque ad verba : -fwdie
deiude ponitur post haec verba ut undame porlet. Si ergo, clc
tu es,iube me veniie ad le supef aquas. N. 2. Qui Deo filios Jd. Quw Dep
N. 5. Quomodo enim ld. 'Commodat enim faceret. " 'fiiium fa-
cerei.
mihi in niari non eril via, mare mihi viam, si hoc Ibid. El hunc fudit for- Id. Eihuncfudilfwmma
si lu.jusseris, qui propier jusserit via. $na servi in terris. virum in tertjs.
nos factus es via ? Ibid. Mortali alvo. Id. Mortalis alvo.
Ibid. Quasi mors fidei Id. Quosi mors fidei Ibid. Impefalofefh su "1(1.
Meliuspropter ryth-
fuit: sed ubi exclamavil, fuit. Sed cum cwpisset scepit. mum, snscepif imperato-
elc. mergi, exclamavitadChri- rem.
stum.Ubi exclamavit,etc. N. 3. Christusvobis ho- Id. Chrislusnobishodie.
Ibid.jV/in titubarel,nisi Id. JVoii tilubqret, si die.
crederet, sed nec clama- plene crederet , sed nec JN. 4. Nulfo humano Id. NuUo libalus am-
rel.nisi crederei. clamaret, si npn credetet. poltutus aniplexu. Vi,de plexu. Spiritum sqnctum
lbid. Posset te ventus Id_ Posset ie flaius eli- miraculum malris Domi- pastus veiitef exc.epit, in-
elidere. dete. nici corporis. Virgp pon- npccns corpuseyessit.Glo-
Ibid. Fluclus operire. Id. Fluclus opetite. cipit, virgo gravida, virgo riosa virginilas, el prw-
JP/USerat, etc. Qnare ergo? Ptus erdt, \•T,cutn parturit, virgo post clara fecundilas.
ieic. partuin.Prwcldra ergo itla
Ibid. Ui si nosin aliquo Id. Ut si nos in aliquo, pirginiias, et gloriosa fe-
teniationumvenlusconatur dum in his fluclibus drn- cundiias.
subvertere, vel unda sub- bulamus, navigamut, vel Ibid. Fas enim erat, etc. Id. Quaesequnntur ita
mergere , clamemus ad conatur unda subvertere, differunt, ut sutitis visuiit
Christum. vetventus impingerei, cla- Yueiit iniegre excudere :
memusad Chrislum. « Fas erat, ut Domino nascenie merito cfesceret
Ibid. Porriget ille ma- Id. Porriget enim ma-
num. num. castitas, nec per ejus adventum violarelur integritas,
Ibrd. El continebil nos Id. Et tenebit dextera quivenerat sanare corrupta. Deus ab angelis prodi-
dextera ejus. ejus. tur, et agnus pastoribus demonslralot'. Nulla pa-
SERMO CI. rienli Mariae ex humaniiatis olliciosilate solatia.
Legitur in cod. Cassin. xi, fol. 9, ubi loco horum Ibat exonerala felicior Maria.et malrem se laetamco-
verborum n. 5, quatuor linew quibut vas illud depen- gnoscit, quae se nescit uxorem. Sed ihlantis gentts
debat, habetur: qualuor ergo tinewquibns vasconnec- fteta miratur ; Spiritum sanctiim siiscepisse congau-
tebalur. det; nec quia peperit innupta lerretur, sed quts
SERMO CXVII. genuerit confisa laelatur. Ergo magna credimus, quae
Legitur in cod.Cassin. xi, fol. 202. magna viftute gener.antur. Recte in ejqs adventu cce-
lestia venerainur, quera de [Deest de ip cod.J coelo
Edit. N. 1. Quj contra Cod. Qui contra se pu- venisse
se pugnanl. Aperiant, etc. gnanl. ltaque pugnenl ut cognoviraus, quem creatum Dei Patris et
se expugnant, et sic expur- Spiritus sancli virlute comperimus, ut firmarettir
gani. uauaemus, iwtamut, monemus , hotlamut, ut Divinitas in utero castitatis. Qtiae est virgo lara
apetidnt. etc.
N. 7. Deleclaiionemin- Id. Delectqlionem in- sancta, nisiista per quam Deusvenirediguaiur? Quae
ferl, non poieslatem. ferre polesl, non violen- tam speciosa , ut Detira qu_erat sponsum ? Quac tain
iiam. fortis, ui tanlara possit generare virtulem ? Quae lam
SERMO cxix. , casta, ut sit virgo post partum ? Nonne in figura Ma-
riae habilura vidimus Eeclesi_e?Haecparil non dolo-
Legitur in cod. Cassin. xn, fol. 31, ubi lisecad
finem superadduniur. rem, sed gaudium ; hoec ntiilrit non corporis ubere,
sed lacte doctoris [Cod. male docirinis]. Vident priini
Alacrescelebremushunc diem, ut cujus nativilalem nostrac lucis auctorem , atqne omniutn cre-
colimus in mundo, ejus consorlium desideremut in pastores
cctio. Scio enitn hoc omnes homines desiderare, ul denlium redemptorem. Obvolutum pannis, humaiiae
mirantur tolerare jacturam. Oporlue-
Domiiiutnet Salvatorem nostrunt in wierna gloria cmveisationis
in
cum gaudio mereantur aspicere, sed si opera non dis- rat hsec nalivitale [Cod. nalivitalibus] pali, qui se
per homiuem passus est nasci. Probantomnes ange-
senhant, ubi vota concordant. Ipse enim cu<nsecura Jorum
nuntium, inoffensam fidem publicant, cunctis
conscienlia prwsentiatn ejus videre polest, qui eius
clamant, non solum esse quod cernilur, sed esse ma-
prwceplacontpleveril, sicut ipse dixit: « Si quis diligil jns, quod Deus in homine videretur. Currit passim
me, tnandatum meum cuslodit. > Et ideo, fralres ca- fama isla et universorum aures extens.iJ
per populos,
rissimi, jusliliam (qciendo, caslilalem servando, elee- nativitatis fidelis penetrat sermo. Loquunlur onmes
mosynas largius erocando, .pfwceptq ejus fideliler im- lestimoninm veritmis, nec ambiguum ducitur, quod
pleamus, ul qd gloriam illius felicilet pervenirepossi-
mus, quod ipse prwsiabit, tfui cumPatre , etc. paslorali eloquenlia [Cod. indulgenlia] divulgatur.
Et novum Doinini nostri Jesu Christi venlurse na-
£!_RMO CXXI. tiviiatis miractilum in saeculo prius [Cod. primis]
Legilur in Bibl. Laurent. plut. xsxin, cod. iv. est pastoribus annuntiatum. Ad hoc auietit, dileclis-
Deest .prificipiniii usqne ad haec verjia Prwdica- sinii, Dei Fjlius liumanae fragtlitatis dignatus est cor-
mus.etc.Vide notama Benedictinis principioailkam. ptis assumere, ut de eadem carue, quae superba
1231 APPENDICISAUGUSTINIANI 1232
erat, (fiabolum vinccret Reus. Nihil ergo tua pro- A Ibid. Ipse adsenem.he- Id. Cod. xv. lpseadse-
niiii venil.
fuerunt, inimice, consilia. Ecce sumus liberi, ecce minemvenit.Ibid. Servum tuum in Id. Servum luum, Do-
manemus in Christo securi. Captivilas tua nobis at- pace. mine, iu pace.
tulit dominatnm. Dum quaeris nos perdere, dignatus Ibid. el n. 4. Saluiare I!. Pnst salulare tuum
est Dei Filius sua nos divinitate salvare; quos sic tuum. Prophetw, etc omiitUp.irasim propheiw,
etc, usque ad hwc sunl,
defendit, ut redderel fralres, sic amavit, ut facerel elc.
cohaeredes Ghristus Dominus noster qui vivit et N. 4. Hwc sunt lesti- Cod. xv. Hwc sunl ie-
regnat cum Deo Patre, et Spiritu sancto in saecula monia nalivilalis luw, Do- stimoniattta, 0 Jesu. Cod
mine Jesu. cxvii, Domine Jesu.
saeculorum. Amen. Ibid. Subsiernerenlur Id. Slernerenlur flu-
SERMOcxxm. flucius maris calcanti , clus maris,campi cederent
cederenl imperanti. imperanti.
Legitur in cod. Gassin. cvi, n. 6. Ibid. Moriuus le vo- Cod. xv. Mortui levo-
Edit. N. 1. JVu//a tri- Cod. Nullacruciamenla
' cante resurrexissel. cante resurrexitsenl.
tlitia patiutienti. ingerit parlurienti. lbid. Terra le resur- Id. Terra le morienle
Ibid. Pondushabetenon ld. lnter. verba poterat genie tremuissel. tremuisset.
potetat: Facta est, etc et facta est, repeiil prima N. S. Ubique enim Id. Ubique enim eis
sermonis praecedentis, _ Chrislus. Chrislus.
nempe cxxi, verba pmdwamus, adjunctis quae m Ibid. Adoratns esl in Id. Adoratusesl in
editis n. 1 leguntur, et in praecedemi codice deesse templo puer Christus a plo ptter Chrislus; a tem- sene
annotavimus, exceplo quod pro Joannis purgalioni, setie Simeone; gestalus est Siineone gealalus esl in
liabeiur Joanni baptizanti, additurque ef Jordani pur- in ulnis, etc. ulnis, etc
gaio. Ibid. /11verberibuspul- Id. In verberibus; pul-
SERMO CXXVIII. cher ; non ctirans, etc. cher non curans, etc.
Ibid. Aspiravit dies , Id. Aspiratii. dres, et
, Legilur in cod Cassin. xcvm, fo!. 10 alergo; incod. effugatwsunt umbrw. fugalw sunl utnbrw.
pariterCassin. cxvu, fol.48, in quo habetur exor^um N. 6. Si expavescis, Id. Si expavescisqni et
quod Benedictini indicarunt in admoniiione; in cod. quisquises audilor, elc auditor, etc.
Cass. cvi, fol. 520; et parlim in Bibl. Mugellan., Eliswo. N. 7. Nunliatus esl ld. Nuntialur Eliswo.
cod. xv, fol. 23. Ibid. El ail illi. Id. Et dixitei.
Edit. N. 1, Hodienalus Cod. xcvin. De te, Dei Ibid. Finere in illa non Id. Vivere ex ea non
est sine paire in lerris. genitrix, nattis est sine pa- poluerunl. potuerunl.
tre in lerris. Ibid. Audi legemmuta- Codd. xv, et cxvn. Au-
Ibid. Mater facta, sed Id. Maler fwta, sed tn- lam, si vis mutari; si non di: Mula te, si vis mula-
incorrupta. corrupta. vis mutari, in vetutlale, ri; in vetusiate, etc.
N. 2. jDicamussanclw Id. Dicamussanctwvir- etc
virgini, Mariai malri Do- gini Mariw mairi Domini G . Ibid. Paler tuus cruci- lid. Paler luus cruci-
miiii noslri Jesu Chrisli; nostri Jesu Chrisli: ave, fixil Chrislum, lu odisli. fixit, lu odhii.
dicamus, elc. gratia olena ; dicamus, Ibid. Audire expectatis Cod. xv. Audite; ex-
etc a nie ; audite, etc speclatisa me; audite, elc
N. 3. JVunc; Domine, Cod. xv. Et nunc, Do- Ibid. jOeusdohavitgra- Id. /)eus donavit gra-
dimittts servum tuum. mine,dimilleservumtuum. liam. Gratia, elc tiam suam. Gratia, etc
Et sic iiiierius. Ibid. Reddita; quia qui Id. Reddila, Qui crea-
Ibid. Qui plenus erat Cod. xcviti. Qui plenus creavil, sanal. vil, sanat.
pietaie. Simeonsenex, etc etal pietate. Rogo, fraires Ibid. Ruit ille, quia Id. Ruil ille qui dimisit
carissimi, auid sit iste se- dimisil manentem. manentem.
nex Simeon, qui magnitudinem senliebat in parvo; Ibid. Descendit ad>ja- Qtiaesequuntur desunt
quodvidebat, quod intelligebttt, mundum regebal; ipse centem. in codd. xv et cxvn
ferebai, et Christus regebat.Siineonsenex, etc. Cod. xv usque ad haecverba ver-
quia plenus erut pietate...el<iem(lequodvidibat,mater sus hnem vemamusad eum ctecknilo.
porlabal; quodjinlelligebat,mundumregebat. Ipsafere- N. U. Quare de ejus Id. Quaredeejusnalivi-
bat, et Christus regebai. Simeon senex, etc Sic et nativitate liliganms ? an ut late litigamus, aul medi-
cvi, et cxvii. medicum vocanleni non cum vocantem non audia.
Ibitl. Chrislus regebat Cod. xv. Chrtslus rege- audiamus? mus (lege audimas) ?
Simeonis seneciulem. Di- bal Simeonemin seneclule. Ibid. Celebremus ergo , :td. Celebremus ergo
ctum ei fuetat, elc. Quid ergo dixh Simeon ? n" ndlalem Doinini, fratres diem feslum, etc.
Audite. Nunc , Domine, carissimi, adventurh Dei
dtmilte servum tuum tn pace tnquatn ; quam ei hominis celebiemus, ut nos ad Deum revertamur,
' tn pace; tttis
comnundaturus es discipulis : Pacein meam do Igitur diem feslum celebremus,etc.
vobis, pacemrelinquo votiis.Dictum ei fueral, etc. Sic lbid. iVojj formaiionis, Id. jVon informationit,
et cod. xcvm, excepto quod Iiabet dimitiis pro dimiile, sed reformalionis. sed reformalionis.
male tollil quam posl inquam, poiiit commendalus
Joco verbi commendalurus, el adjicit dicens ante di- SERMO CXXXV.
scipu/is. Ita el cxvn, et cvi.
lbid. Nalus esl Chnstus . Cod. xv et cxvii. l\atus Legilur in ce'd. Cassin. cxvi, fol. 156.
et impletum esl deside- est Qdris/us; ille veniebai, N. 1. Inielligere pos- Cod. iVou explicare
riitm, elc. el iste ibat; el nisi veniret sumus, fratres, eic. possumus,fratres, etc.
ille, isfe ire nolebal. Jam Ibid. Exullamus Chri- Id. Exullamus nalum
senecius maluta excludebal, sed snicera pietas dettne- slum Dominum nalum; Salvalorem, el jam nunc
bat. Al ubi nalus est Chrislus, al ubi eum portatum el jatn eum twlamur pro eum Iwtamur esse rena-
manibus i)irfi.,_e.divinaminfanliam pia scneclusagno- salute humani generis bap- lum.
vit, accepiteumin manibussuis et dixit: Nunc dimittis, tizalum.
Domine, seftmm luum in pace.'lmpletum est deside- Ibid. Vix nalus eslho- Id. Vix aliquandonalus
rium. etc Vid. serm. S. A112.CLXIII, 4. n . minibus. esl Dominus territ.
1235 LECTIONES VARIANTES. 1254
Ibid. Essetque conli- Id. Esseiquenali conli- A Ibid. Super asira prw- Id. Super astra prwcta-
nuaia fettivitas. nuata festivilas. clarus : et poli, elc rus. Ferebaiur ecce ab
Ibid. Incorrupla malre Id. lmpollula matre arigelis venlura caro , et
progenitum. covceptum. poli, elc
Jbid. Ista nobis contulit Id. Ista nobis contulit N. 2. Namque in tmts Id. Namque in imis
sanciificalionem. sanctiiatem. poli twla carminibusregia, |Cod.roale/acj'i/mis]laxala
Ibid. llta unumprocrea- Id. llla unum procrea- etc cardinibus regia, elc.
uif, el virgo est; ista ge- vit, et pura est; isla quo- N. 5. Siquis se ad Chri- Id. Si quis ergo, spreta
neral plures, el pura est. lidie generat plures, et stum lenueril, ei unius sub- perfidiw caligine, ejus se
virgo est. stantiwPalremel Filium et prwceptis ac jussis, toiis
N. 2. Pessime et contra Id. Oplime qui lunc ca- Spiritum sanctum confes- nisibus oblemperarevolue-
sensum qui lunc Mariam stificavit Mariam. sus fueril , cwii januas yil, cmli paradisique ja-
casligavil. per ipsum securusintrabil. nuas securus intrabii, etc.
Ibid. /n quo mihi bene Id. /n quo mihi bene Amen. Amen.
complacui. Hmc prima complacui; ipsum audile, SERUO CLXXXV.
prwclarior. Ptwclarior Prwclariorplane estsecun-
plane esl secunda, quam da, quam prima naiivilas. Legitur in cod. Cassin. vm, fol. 254, ubi n. 2, pro
prima mtivnas. Male et his verbis: Necesseesl igilur ut unius sit cum Christo
absque sensu.
lbid. Isla cumdivinilatis Id. Isla cum divinitatis subslanliw,quemvidemus, etc, habelur : Necesse est
professione Dominumba- professione, gioriose Do- B •» igiiuruluniussilsubsianliw,uniu$ naturw cum Chrislo,
plizavil. minum baplizavil. quem videmus, etc.
N.'5. Cwlum sublilitale Id. Cwli subtilitatem SERMO CLXXXVI.
suspendit,terrammolefun- suspendil, lerrw molem
davil. fundavii. Legitur in cod. Cassin. xcix, fol. 229 a tergo, et
lbid. Joanues Baptisla Id. Joannes beatissimus in cod. pariter Cassin. cccv, fol. 102, ubi post haec
comminalttr. proleslalur. -.Chrisii pium ascensum, additur: Hodie ce-
Ibid. Quw tiormam ju- ld. Qucenormamjustam verban.Ll
stw discretionisexcesserit. excesserii. lebramus visitanlis sancti Spirilus sacramentum; et
N. 4. Ubipuriorest fonle Id. Ubi purior ipso deinde post haccalia, propinansservismuneraliberlatit,
ille qui mergilur. fonl; ille qui mergitur. plura adjicit scriptor, quaeroeiidosa sunt in cod. cccv,
lbid. Exco omiiiumgur- Id. Ex eo omnium gur- sed plana in cod. xcix, et quoruin talis esl tenor :
gilum tractus cunclorum- gilum tractus consecra-
que fontiumvenasmyslerio vil. jBeue,inquil, hunc diem Tobias [God. cccv Tobis, cod.
bapiismatis consecravit. xcix nobis] ille Dei amicus lemporaliler cwcalus, qui
lbid. Nobis ftuenla Id. JVooisfluenla mun- lumen
mundarel. Deinde integer daret ipse qui est benedi- quasi non habebal, et lumenjustitiw prOpinabatt
numerus sequiiur qui ctus in swculasmculorum. notum habebat,quando dicebat: lbam, inquit, ad Penle-
deesC in cod., et qui est Atnen. costendiem festum, qui esl tanctus a seplimdnis. Si-
de Magis. {C mililer Paulus beatus, etc
SERMO CXLII. SERMO CXCV.
Legiiur in cod. Cassin. cvi, fol. 561 a lergo, ubi Legiiur sive in cod. Cassin. xi, fol. 22, sive in
n. 1 horum verborum loco: Secretius sibi soli, aut si est Bibl.
Mugellan., cod. xv, fol. 33, ubi incipil solum-
alius infirmus, cum ipso sibi in domo sua prwparet modo ad haecverba : Vidi
porlam, etc.
quod accipial, el itlos qui sani sunl el jejunure prwva- N. 1. Ingressus Cod. xi. Cui in multis
lent adprandiumnon invilei, habelur: Secreiius aul sibi eslEdit. ad discipulos per ostia concordat cod. xv, licet
toli aut alii infirmo simitiler facial prmparare, quia clausa ; qui halus esl, etc in eo plura desint, et sit
non ei oporlet aliquem sanum rogare ad prandium. absqtie seiisu : Ingressus
SERHO CLXXVII. est ad disciputos per oslia clausa , sed per quam eyres-
sus est parvus ad crucifixotes suos. Ad ctucifixoret
in
Legitur cod. Cassin. xcix, lol. 207, ubi n. 1 ma- suos per mewvirginitalis cgressus est oslia clausa; ad
gnum corrigitur Benedictinorum menduiti, qui pnsue- di&cipulosautem, clauso cwnaculo, oslii ingressus est
runt haecverba : Omnesenim quasi quibusdamcompe- ctaustra; qut nalus est, etc.
N. 2. Quonwdomeruisti Godd. ambo. Quomodo
dibus nos premunl, pro Dmmones enim, etc Cujus dici nurus Domini, etc ? meruisti dici mater Dei,
correctionis quanta sil necessitas inlelliget quicum- etc?
_. Ibid. Et placui homini Cod. xv. Et placui al-
que locum ipsum adierit. ]v Deo. lissimo Deo.
SERMO CLXXIX. Ibid. Incessu mirabili, Id. Ingressu mirabilit,
Legitur in cod. Cassiu. vni, fol. 190. aspeclu lerribili. aspeclu terribilis.
Edit. N. 1. Ascensionis Cod. Viclor mundii vi- N. 5. Ut utero grave- ld. Ut ulero gravida
sim pudico.
ergo Dominicw inclytum clor diaboti, vicior inferni scam pudico.
Ibid. Exopto ego Deo Id. Exoplo ego me Deo
el regale mysierium, quod absquetwsura polenlimvul-
(f. guoj Chrisius lerram neratur a tnulliludine, vi- meo. meo ; forte me placere.
ievavil ad ccelum, canil clima in cruce explevil ar- Ibid. Modum conceptio- Id. Modumconceptionis,
eliam lotus mundus, el canutn pro hominislibera- nis, quod in Verbo fierel qui in verbofierel Salvato-
fesiis agit gaudiis Irium- lione consiiium, ita ui quasi Salvatoris. 0 inquit, etc ris. El ita ait ad eam : 0,
plws Domini sui : quia viclus veniret ad slimulum inquil, etc. Cod. xi, et ita
erexil a terra inopem, et [f. tumulum] ; sed exlulit eam alloquilur: 0, inquil,
de slercore exaltavil pau- seditt celata majeslas,atque etc
perem, eumdemquelevavil occisum Iwmitiemab infe- Ibid. Dilecla Dei, filia Cod. xv. Dilecia Dei,
ad Palrem. Quis igilur ris reduxtl incolumem,el Dei. famula Dei.
illuc, elc conlinuo perduxil ad sum Ibid. Vei quomodo fiet Id. Velqaomodo fiul in
gloriw sedem. Quis enim in le. le.
illuc, etc. N. 4. Vidii,.,, etatle- Ambocodd. Videt....et
3255 AFBENDICISAUGUSTINIANI 123ft
nudrifaciem; posiremurh, altenuari faciem quotidie, A" SERMO cxcix
vidit, etc. oblilterari palloribus colo- Legitur ih cotl. Cassin'. cix, fol. 8 a tergo, ubi
rem virqineum; deslitui
xv male id esf] rubore faciem, post modum n. 5pro his verbis: Vacathic, fralres, humanus sefmo,
God. xv postremo] videt, etc.
iCod. silet prwdicalio ttaclaloris, quando, etc, babet:Vacat
liiiti.El quam non me- Cotl. xv. ___'.
quam tion- hic, ftaires, opus tiiiinahum, sermo silel, tacit prmdi-
ruerat »n conjugii honbre. dum merueral in conjugii
honorem-habere. cqiio irdcidioris, qudndd, etc
Ibid.-^sluans ac dispu- ld. JEstuans, dispulai SERMO ccv.
luns, dicil. dicens. in cod. Cassih. cix, fol. 8 a lergo, ubi
Ibid. Quod in illo M<o- Id. Quod in itlo tibtq n. Legitur
sdico libro legis senten- Moysi legis-, senlentiaii I pro: Geinitiwfesiivitatisoccufsu, liabetur: Geminw
tiali esi verbo. prwfixum, verboperscripto, citm.lege- festivuatis occursum.
quod quwcumque,etc. relur audivi: quwcumque; SERMO CCXIX.
etc.
lbid. Coramque lesiibus Idv Coramque teslibus i-egiluHh cod. Cassiii. xu, fol. 39, ubi liorum
replicavetit. nen replicaverit. yerborum loco n. 2;. Grande miraculum, crudele spec-
..Ibid, Uirosque ergo li- ld. (Jirisque ergo,^libi- taculum, melius babetur, Grande martyrium, crudele
bidinarips liac Mpysessen- dinariis hanc Mqyses sen-
feritiqfetiri jussli. tihiiahi fenft siriiutqtiea- spectaculum.
dullsros perire mahdavit; g; SERIUO ccxxi.
Ibid. Aufereiis oppro ld. Auferte.opprobriitm. L.egitur iWcod. Caissin. cxvn, fol. 69.
brium. Edit. N. 1. Magnifica,- Cod. Magnificamttset-
Ibid. Quia et David fi- Id. Qaia J5avid filium mus ergo martyres, sed go marlyres, non quia gta-
tfamesse; etc_ me esse, etc. Vid. var. prwcipueillos, qui, nascen-. vibussubjacueresuppliciis,
Maur. te Christo, in ipso exordio sed quia justiliw causa ea-
Tbid, Et tegali me fun? !d. Et deregali me sa- non loquendo, sedmorien- dem toleravere supplicia.
ciutrisacerdolio. cerdolib nal.uth. do confessi, ad regna pir- Nam plurimos scelerato-
lbid. Sed quoniam ni- ld. Sed qupnidm riihil petuacwlerosptmveiiemni, rum vejores pwnas vidi-
hii mirurit c$t, nihil no- miiuni est, nihil aliscondi- Videle; etc. mus esse perpeasos. Sed
vum, nihil absconsum, lum, nihil novum, nihil thhil eis vrosunt. auid.
quod non teoelelur. opertum quod tioii reveie- mariyres causa juslificat, scelestos conscientia sua
iur. damnat. Summo igilur et prwcipuo loco propler fidem
Ibid. David regem. in Id. jOawid jea; Uriw habendisunl beati martures. Vidpie. etc.
Bfitsabee Uriw Cethmi Celhwi mulierem aula ex- Ibid. Melchisedech.Re- Id. Melchisedech.Recli
mulierem audacia ex.lutil luiil regali. cle sub aliari, etc. sub ara marlyres collocaii-
Tigalis. . tur, quia super aram Chri-
Ibid. Corisiliumqnmfo, Id. Gonsilium quwro, slus impoiutur. Recte sub
riec plenuminvenio. nec penilns invenio. etc.
Ibid. Adullerium qui- Id. Adulierio quidem <Q. Ibid. Pro Christo prt- aliari, Id. Qui pro Chrislo pri-
dem non consentio. rionconsendb. mitim martyrum. miliw manyrum.
Ibid. Quia secunduifi" Id. Quia secundum li- N. 4. Sicut dictutri esi; fd. Sicut dignum esl.
Ubrum Moysi. bri Moysisenlemiam,. Ihid. Cttleslibus hono^ ld. Cwlesiibushonoran-
, Ibid. Si lacuero, ma- Id. Si lacuero, consen- rtmtut,. tur. Amen. Caetera de-
tum consentio. tio. sunt.
Ibid. Dimittam tacite Id. Dimillam eain a SERMO CCXXVII.
eonjuginm. tnep conjugio.
- Ibid. Cogilavil. ul essei ld. togiiavil qudd esset Legitur in cod. Gassin. xn, fol. 277.
qllerius, cum jam essel al- adulterium, ciim tamen es- Edit. N. 2. Adest la- Cod. Quw planlaturper
lerius. lij var. Maur. alii sei alterius, etc. cuna post haecverba: Quw lolum mundum, in cwme-
codd. Cogitavit ut esset plantaiituf per totummun- teriis (God. cimileriis] ec-
acluttera,. teu adulterii tea} a!n , cogitavit ut esset dum; reslaurata esi ab. clesiarum; venit messis,
adnlterium, cum iam esset mysleiium. editoribus, sed iniiras illa tubu cwlesiis, tnonu-
\. 5. Jnvoca, Virgo, td. invoca, roga, san- Jjene. inentutn [fort. inomenticm]
Dominum. cta. Maria, Dgmiiium. . iefribiie resrirreclionis.Re-
...N. 6. Joseph,inquit, ld. Joseph, fiii David. deutit spica; etc.
fiti David,. Ibid. Crudeli incendio Id. Crudeli incendio
lbid. Qitid aulem sunt Id. Quw aulem sunl concremabani, non quasi concremabant, et citteres
.Dei mitqbitia? , mitabitia ? spicw solvebantur. eoriim per venlos et auras
ibid. Anms sicca quain Id. Annis iiccala plhti- purgabanl, non quasi spi-
pliminiiis. mis, cw sulvebanlur.
Ibid. Iri eremo sine se- id. In erehiosine dta- SERMO ccxxxi.
minatore, ipse fecundavil, lione, ipse iinprwghdvit, Legitur in cod. Cassin. cxxm, fol. 154, ubi plura
etc. etc
Ibid. Semper de ea se- Id. Semper tte ed eslo irisunt quaedesideranlur in edilis.
curus. securus. Edil. N. 1. Regehercii Cod. Regeneral ad sa-
Ibid. Quod conceplum ld. Quod in utero Cjus dd saiuleih. Hiec e£i, ete. iutem; pei qudmChristus
est in iucro ejus. esl nalum. plus" restiiuit iri qratia ,
, l.bid, Et generans virgi- Id. Et prmgndris Marice quam parit naturd, et Adw irarisgressoris deyeaerem
nitas Mariw. - virginitas.
indicaia. proiemhi adopiiqnem divinm^ palernitatis assiimpsil, et
Iliid. Deccelo esiprwdi- ld. De cwloesl "depdrddiso exlimredes, cwltfeddidit coliwrides. Hwc
eala. est, etc
Ibid. Quia solus merui- Id. Qui solum meruisli . 4. Facie dd fdcteni. Id. Facie ad faciem.
sti virginalepossiderecon- virginalem affeclumpossi- tunc beaia, etc. Cum, iriquam, uhaquwque
jugium. dere conjuqii. anima fidelis el tancta, in
Ibid. Itaseparatuses... Id. Separalus es... et illo smculo plenq qonorum operum jrucltbus, dwtms
<utpaier.,etp,. pqter, elc» fuerii pmsentdtd conspeclibus, exhibens in se, imo
J237 LECTIONES VARIANTES. 1258
[Cod. iijjaj seipsqm exemplum [Cod. exenium] Deo jVnohIbid. Quod si decimas Id. Quodsi decimasnon
suo, pfbferens digtia cwto et vatentia cwli beneficia, habes fructuum ierrC- kabes fruciuum omnium<
mulliplicia munera, gemmas tnisericordiw, jusliitw norum, quod habet agri- tertenorum, quia non es
tnargariias, diversprnm odoramenta tnerilorum, id est eota. [Cod. est] agricola.
aromata compunctionis,ei suave otentis balsama easli- Ibid. Redde quia nasci Id. Ilorutn loco ita iia-
laiis; prwferens, sicut dixi, aurum infiniium nimis, id meruisti. Sicenim, et c_e- bet: Redde quia nasci me-
dst integrum in se reconsignans (sic) pii inastimabile tera usque ad n. 2. Audi fu.sfi. Qum ut vera esse-
prelium redemptoris,spirilualibus cordis el corporis efgb, etc. cognoscas, pfocuraioreni
oblationibus inserendam vocem propheiicw obtationis snumDominus sic vrwmo-
assumil: Introibo in domum luam cum holocauslis. nel iacerdotem: Accipiesoblaiionemfitioruinlsraei, quod
Tunc beaia, etc. dabUntin visitatione sua. Dabunt el pro redemptione
Ihid. Quam rtimor Id. Quarii i-umor quetri ariimarum suarum, ei non erunt in eis morbi nequeca-
quem audivi. Et fevera, audioi. 0 Domine,' luis sus (Exod. xxx, 12). Hwc aulem eril obtatio : Omnis
etc. . operibus [Cod. tribuialio- .qdveniens a vicennalianno el supra, dabit oblaliotiem
hibus].maqha quidemspe- Deo (Ibid. 14). Ecce legitima est Offerendi.Si lecum,
"rare prwsumpsi, sed majora percepi. Vincit manifesia; isenea;[Cod. senes] avare, consideres, nunquam Deo
quam cerno, dulcedo magnilitdinem cocjilalionistnew; vircisli.Idem, idem tiominus dicit: Placale pro anima-
iensuni superat expectationisaffcclus. Et revera, etc. bus vesifis \Levit. xvn, 11). Elilerum sacerdoii : Ac-
lhid. /Eslimari non pM- ld. jEstiiiiari non pot- cipe pecuniam filiorumlsrael, oblationes quas [Cod.
«st. Habebil, etc. esl. Vid$bit homo meiila p quod\ dabunt in placalionesua, el dabis ea in opus la-
sua insusvicabili rclribu- bernacttli tesiimonii,utsinl filiis Isrhilinmemoriam, ei
iionum largitale increscere [Cod. deo-escere]. Habe- in placationem pro animabus suis (Exod. xxx, 16).
bit, etc Audi erao, etc.
SERMO CCXLIX. N. 2. Non prmmium Id. JVon prwmium po-
"poslulat,sed honorem.Noh Hulat, sed honorem; uon
Legitur in cott. Cassin. xn, fol. 114. de luo aliquid petit. oblationibus pascitur, sed
Edil. N. 4. Nam quid Cod. Anle htec verba viw [forte decimcv]nostrw
faciemus; elc. sic inci(iil: Nam ipsa Ve- vecligai est quod offerimus pro salule. Non de luo ali-
rilas ver Ezechiei prophe- tihid tietil:
tam tws admonet dicens: Si impius egerit pwnilen- lbid. __.(fallere me exi- ld. JE. fallere meexisti-
tiam, el deinde ad verbum desCribit loctitn t-zechie- slitrialis, inlus in thesauris malis. Annus jam cousum,
lis, cap. XVIII,a v. 21 ad 25; et ruisiiiii a 50 ad li- vestrisei in dontibtisveslris plus esi, et decima:;tneas
nem capitis, ac postea sic pergit : Si autem ad medi- erit direptio. Dabis impio intulistis in tliesauris ve-
camenlum pwniieniiw non fuerimus conversi,quid fa- fiiiliti, efc. siris. Quisquisergo,avare,
eiemus, fralrcs carissimi? divinuprwcepiacoutemuis,
Ibid. QMamOenm ma- Id. Quam DominumDe- dabis impio iniliti, elc.
luisti. Cum expulsus, etc um maluisli. Sed anliqua Ibid. Et effundam vobis Id. Et effuiidam vobi»
prwlereo. Moius postea benedictioneinmeam de- benediclionem meam de-
mtsencordta, cutn expulsus, etc super : el non vobis cor- super, donec ubundenlvo-
Ibid. Occisurusascencli. ld. Occisutus ascendi. C rumpenlur fruclus lerrw "bisomniabona, etseparabo
Cum essetn impassibilis, Cum essem incommutabi- veslrw. vobis ad cibum, et non
elc. lis, pro te hoinofaclussum; corrumpam frucucm lerrw
cum essem impassibilis. veslrw.
lbid. Ab attditu malo Id. Ab audilu malo non N. 5. Ecce annus jam Id. Ecce attnus consum-
non mereberisiiberari. Qui merebeiis liberari, sed au- finitus est, redde Domino malus, el incipitalius. Rsd-
lunc eril, elc diturus cum luis similibus: pluenti mercedem.Redime de Doininopliienti petisio-
Discedilea nte, maledicli, le, homo. nem. Cur reddis Cwsari?
tn tgnem wlernum, qui paralus est dtabolo el angelis ef pluere non voiest Cw-
ejus ; deicelides cum itlo in wternum yeltennwignein, sar. Non habes, debitor, per Cwsuremquod excuses;
quem mihi vitw luw caplus dutcibus laqueis, el bonis sic et ipsi pats facla esl; ul el decima Dominononne-
(allacibus[Cod. fallacits] prwlulisii. Qui lunc erit, etc. getur. Dicit enim Dominus Chrislus : Rediltte Ccesari
SERMO CCLIll. qum Cwsuris suitl, et Deo qnw Dei sunl (Malllt. xxu,
21). Cwsar non particeps Dei est quia debitum perci-
Legiiur in cod. Cassin. xi, fol. 2, ubi n. 1 pro his pit, vel prior est nominatus, sedhomines perfidos Chri-
verbis pene acatholicis : Quia scit noh nos posse re- slus irridcns prwlulit [Cod. perlulii] retigioni. Redime
te<.homo
dire, qui per superbiamlapsi sumus, haeccalholicaina- Ibid. \iiam simul el ld. Vilam simul el pre-
gis, el magis rationi cotisentanea habeniur : Quiascit prettum perdas. Sine causa lium perdas [Cod. male
twn nos posse tedire, nisi per humilitulem, qui per j» Iwc dimilds uxori, quw perdidisti]. Frustra hoc
supefbiam lapsi SUIJIIIS. forsan alterum habebitma- avaris legas hwredibus ;
fitum. Sine causa hocma- frusira nv-pturw fursilan
SERMO CCLXXVII. rito dimitis, muiiei; qui conjugi; jrustra tnurito
Legitur in cod. Cassin, xn, fol. 107, ubi incipit ab fotle aliam sine mora cu- mandas hwc, inulier, qui
bis tantuni verbis i). 1 : Scripimh esi: Domitii est pit habereuxorem. aliam ducere cupit [Cod.
male cmpit] uxorem.
lerra, elc.
lidit, N. 1. Si dubilas, Cod. Si dubilas, perdi- SERMO CCCVl.
perdidisti. Decimw,elc disli. Audi lamen, incre-
Logilur in cod. Cassin. xn, fol. 117.
duie. Domino ioso red-
denie rationem : Offeres [Cod. ofjer], iitquit, decimas Edil. N. 1. Ad calcem Cod. Intplere lotis viri-
omnium fruciuum luorum, el veniet levita, quia [Cod. implere lolis viribus slu-. bus sludeamus. Ftaites di-
qui] non esl illi portio neque [Cod. porlione quw] sors deainus. Deinde inciph lectissimi,si luboratnut pro
lecum,el proselylus,el orphanus, el vidua; munducubunt ii. 2 his verbis : El ideo, catne nostra, luboremusei
etsalurabunlut; elbenedicelleDominus Deusluus omni- et ca-leia usque ad ine-' pro animabus nostris. Si
bus diebus vilw tuw (Deut. xiv, 28, 29). Audi etiam: diiilii ii. 4 : Tu umbras et currimus pro carne, orna.
sacrumenlum : Sacrificiis libumen imponilur. Deci- nebulassmcuii hujus, elc, mus carnem, saliamut
%nm,etc
1239 APPENDICISAUGUSTINIANI 1240
quorura loco habentur in carnem quam post paucos \ Ibid. Magna conslantia Id. Magna fiducia con"
COd.quae hic adsuni. annos , aut forsilan dies, confilehles. filentes.
vermesdevorabunt in se-
pulcro, quanto maqis non I.IBERDE P.ECTlTODItVE CATIIOLICJE JCONVERSATIOMS.
debemus despicere animam nostram, qnw [Cod. male
quam]Deo et angelis in cwlo prwsenlaiur ? Cogitemus, Legitur ab initio fere n. 16 usque ad finem, in
fralres,quiaquodcarocopiosis deliciis satialur, etabun- Bibl. Laurent., plut.; xxxni sinist., cod. iv, fol.
dantevino [Cod.male vtnuml inficilur nimis , pabulum 84 b.
luxurimministralur, esc.ii)_.r.)_i_ius [Cod. v.rmimn] tnini-
tlralur, ac providelur. Ilem rogo vos, fralres, aspicite Edil. N. 16. /)um habes Cod. Dum est licenlia,
ad sepulcra divilum, el quoliesjuxlailla Iransitis, con- liceniium, pwnite. pwniie.
siderate, et diligenter respicite, ubi suut illorum divi- Ibid. Quia nulla esi lum ld. Quia nulla est tam
iiw? ubi ornameiita? ubi anituli, vel inaures?ubi diade- grandis culpa. gravis culpa. # ...
malapretiosa?Mbi honorvanilatis? ttbi luxuriwvoluplas? Ibid. Unusquisguequocl Id. U'nitsquisquequod-
ubi speclacula,velfuriosu, velcruenla, vei turpia? Certe fecerit bonum, hoc accipiet ciimque (eceril bonum, hoc
transierunl hwc omnia lanquam umbra. El si ptBnilenlia a Domino. ferei a Domiiw.
non subveneril,solain perpetuo opprobria el critninare- Ibid. Hwcte, chrisliane, Id. Uwc le christiana
manserunl. Considerulediiigenter, et videle superbo- prwcepla revocenl. prwcepta revocenl.
rumsepulcra, etagnoscile quianihil in eis aliud, nisi lbid. Vir lincjuosusnon Id. Vir titiguosus non
soli cineres, el fwlidwvermium reliquiw remanseruiii. dirigelur in terra. dirigeiur super lerram.
Hcec ergo, homp, diligenter allende, et dic lu
libi, ipse •" N. 17. Et sanabo con- Id. Et sanaboaversiones
loquere tecum: 0 miser!El isteinaliquando pro cupiditate iriliones veslras. veslras. Vid. v:ir. Mnur.
currebal. El iste dum viveret scecuiiim,libidini s-r- Ibid. Sed peccatores in Id. Sed peccatores ad
viebat, el eccenihil ex illo, nisi fwlidi el horribiles pul- pwnilenliam. pwnilenliam.
veres remanserunl. Si velis,.o Itomo, audire, ipsa ossa Ibitl. Quid ad hwc res- Id. Quid ad Itwcrespon*
tibi arida polerunl prwdicare. Clamal ad ie pulvis al- pondet humana (ramlitas ? des, huinana fragilitas ?
terius de seputcro : Ul quid,infeiix, iantil-qr'$rosmculi lbid. _Ve.'/ue.diviliw , Id. Neque divitiw qnas
cupidilale discurris? Ui quidsuperbiw.veLUixuriw [Ood. qum nunc*inangutis abs- nunc in angulis abscon-
tuperbia vet luxuria] infelicia colla subiriiitis? Ul quid condilis. diiis.
te ad serviendum crudelissimis donihis, id esl viliis et Ibid. E_ advenamel pu- Id. Et pupiltum el ad-
criminibus tradis? Clamat ad te morluus de seputcro : pillum noliie calumniari. venam notiie condemnnre.
Tu umbras et nebulas swtuli hujus, etc. N. 18. El de cogilalio- M. Et de cogiiationibus
N. 5. Nonne ego quw IM. Nonne ego quod ac- nibus judicat. malis judical.
accepi, lerrena ?
accepi cepi reddo? lerretvtaccepi, 1'bitl. Dico, inquil, vo- Id. Dico, inqwt, vobis
Cwteslia reddatn, dabo cwlesliareddo. Transilura bis non jurare omnino, non jv.rare omnino, neque
wiernum prwmium. accepi, auerni reslituam. nequeperterram. per cwlutn, neque per ter-
Mea uccepi, nieipsum red- ram.
do. Dabo wt. tir. Ibid. Illud omnimodis Id. IUudomnibusmodis
Ibid. Rogo vos, fralres, Id. Uogo vos, fralres, .. piwciiventes.
uiisla recipianlur in ani- ut isla adtnonilio , imo C Ibid. Necnon el illud prwcaventes. Id. Necnonel illud quod
mis vestris,el iia proficianl suggestionoura, ila reci- quod voce veriialis in voxverllalis in Evangelio
peregrinis. piatur in animis vestris, et Evangelio comminatur. comminatur.
iia proficiat peregrinis. Ibid. Ei qui niodo nec Id. El qtti riiodo nec
SERMO cccxvi. unum quidein sufferl digi- unutnquidetndigiiumsuwn
in cod. Cassin. xi, fol. 258, et cod. cxxm, tum in ignem mitiere. suffert in ignem miiti.
Legitur N. 19. Sed ui reverta- Id. Sed ut convertalur
fol. 152. lur el vival. et vival.
Edit. N. 1. Laurentium Cod. cxxin. Lauremium Ibid. Quando conversus Id. Quando conversus
marlyrem, cujus, etc. archidiacoaumetmarlyrem ingetnueris, salvus eris. fueris el ingemueris, lunc
bonum, cujus etc. sabms eris.
lbid. Quod coronam Id. Propler quod coro- lbid. Qiti observatjugi- . M. Qui observatjugiter
marlyrii. nain marlyrii. ter quw egerit. quw geril.
N. 2. Sperabant magnam Codd. Sperabanl tnag- lbid. El vos ergo, si Id. JEZnos ergo si quid
claritalem, gloriosam re-. nam clarilalem, spernbant forieignoranler admisislis. foiie ignoranlia admi-
quiem ; sperabant cwle- gtoriosamrequiem, spera- sistis.
slem, etc bantquod oculitsnonvidit, N. 20. Saniialem ser- Id. El servare saiurita-
nec auris audivit, nec in vare nonvalet. lem non valel. Vide var.
cor hominis ascendit, quw prwparavil Deus diligenii- Maur.
bus se, snerabant cwtesiem,elc " Ibid. JVam qumcumque ld. Namque, cum mala
Ibid. Tropwa victricia lid. Tropea viciricia mala esse videntur et no- esse videnlur ei nocenl.
reportarunl. Laverunl san- repoiiarunl. lbidetn bealus cent.
cli stolas, ctc Joanncs aposlolnsjam de Ibid. Per quam reperi- Id. Per quamreperietur
ipsis audiveral in Apoca- lur wterna latitudo. teierna latiludo. .
typsi dicens : Hi sunl qui venerunt cx magtta tribula- Ibid. At quare pauper Id. Aul quare pauper
lione, ei lavarunt stoias suas, et cnndidus fecerunl eas vobitcutn, elc vobiscum,etc
in sanciuiiteAqni. Laverunt slolas, elc. Ibiii. Ei Aposlolus : Id. Unde el Aposlolus:
lbid. Christiaids pau- lid. Christianis ariifici- Deponentes, inquil, etc Deponenies, inquil, etc.
peribus erogasli. bus vendidisli, pauperibus N. 2i. Ut cum hinc mi- ld. Ul cum ab hac vita
erogasti. graverilis. migraveritis.
Ibicl. Et Hippolytuinad lid. Et Hippolylum , Ibid. Si forte pulatis ld. Sed foiie putatis
fidem Chrisli mirabititer custodem luum, ad fidem quod finis mundi. quod finis mundi.
conveiiebas. Chrisli mirabiliter conver- Ibid. ilfitiaquein longo ld. Mullaque longo
tebas. lempore disponit agenda. tempore disponit agenda.
N. 5. /n confessione Cod. cxxm. /n confes- Yid. var. Maur.
beaium Stephannm. sione martyrem Chrisli Ibid. Slatim aut in pa- Id. Stalim aul in para-
primum, beatutri Slepha- radiso pro bonis merilis, diso pro bonis meritis col-
num, aut cerle, etc. \Qcqxur,qul cerle, etc.
 1241 LECTIONES VARIANTES. 124«
Ibid. JEZhocjam in vila Id. El hoc jamin vilai A Cap. i. Obsecre, ut pro Id. Obsecto,ut pro me
veslrahic disponite. veslra disponile. me interprecelur. interpellel.
Ihid. Nolile ergo, fra- Id. Nolileergo, fratres, Ibid. QuanlumDeusdo- Id. Quantum Deus do-
tres, mundumjam diligere tnundunt jam diiigerei naverit, loquisuscipienles. cuerit, /oi/«i incipientes.
quem lanta cernilis cum quem sic ad finein, elc. Ibid. Sed quia quwdam Id. Sed quia quwilam
velocitaletransire. Notile Caeieraaddiderunt Bene- Scriplura sancla indaga- Scriptura sancia verumin-
in- ejus amore anchoram dictini ex libro de Vani- lionum sludiis qumrenda daganlibusquwrenda reli-
cordis jatn figere, quein tate saeculi,sed desunt ini reliquil. quil.
sic ad ftnetn,etc codice. Ibid. Dum vera indaga- Id. Cum vera indaga-
N. 22.. iVemo jii ioco Id. JVe.jioillic ullo glo- lione fuerint patefacta. lione fuerinl palefacta.
illo ylorioso indigel vesli- rioso indiget vestimeiilo. Ibid. Et myslicumintel- Id. El tttyslicuminlelle-
menlo. lecluminsinuet. ctum instruat. Vid. var.
N. 23. OmntumqueIw- Id. Omniumque homi- Maur.
minumerubescere, qui hic num et angelorum erube- Cap. n. Ad quod ipsa Id. Ad quwipsa conve-
necunumquidemliominem scere, qui li.c nec unum convenientia rei, etc. nientia rei, etc
in se peccantemvull aspi- quidetri hominem inspe- lbid. Unde divinaScri- Id. De qua divina Scri-
cere. clanlemvuitinspicere. plura nihil commendat. plura nihil commendal.
lbid. Tunc nimintm ld. 7'unc nitnirum reso- lbid. Sine ciua necesse Ibid. Sine qua nihil est
prwcineniibus Angelorum nantibttsAiujelorumtubis. esl necvaleataucloritas. nec valet auctoriias. Vid.
tubis. var. Maur.
Ibid. In eo sexu unus- Id. ln eo sexu unusquis- " Cap. III. Quod si de Id. Qiiodsi de morledi-
quisquequo naltts fuit. que in quo nalits fuil. moiie dicilur. calur.
lb'd. Cumvirtutemagna Id. CHIUvirlute mulla Cap.iv. /ErumnamMa- M. jErumnas Mariasus-
et majestate. el majestate. ria suslinuil. linuii.
Ibid. Et plangent super Id. Et plangentse omnes Ibid. Hoc enimpoluilsf- Id. jf/oc e»im po/ui/ ef-
se omnestribus lerrw. tribus tcrrw. ficere de tnalre, quia ele- ficere de malre, qui ele-
lbi.L Poslea misertus ld. Posiea miseiius tui git, etc. git, elc
sum tui, carnem assumpsi. carnem assnmpsi. Ibid. Quanlum gratia Id. Quantum gratia Dei
Ibid. Condilus lalui in Id. Condilus jucui in Mariw demonstrat, etr. Mariw monslrat, elc.
tepulcro. sepulcro. Cap. v. Ipse ergo idem- I!. Ipse ego idemque
liiid. Tunc eril dura ld. Tunc eril mala el que cwlos ascendit; et coilos ascendi; et deinde
separalio. dura separaito. deinde sequitur semper sequitur semper priroa
Il.id. Nunquam pxnas Id. Nunquam pwnasfu- tertia persona. peisona.
finiliri. giluri. Ihid. 0 niagnain el inw- Id. 0 magnam et ince-
lbid. Juxla veroqualila- Id. Juxla vero qnalita- slimabil-emboniiatemDei! stiniabilemcharilalem Dei.
lem culpw, pwnam ibi tem cutpw, pccnam ibi Cap. vi. Quanlum igi- Id. Qitanfuin ergo in-
unusquisque sv.sliuel ge- unusquisque suslinet ge- lur conlueor. lueor.
liennw. Non ibi audi- hennte, et siinilis culpw Ibid. Posl vermem,ul Id. Posl verment,ul di-
tur, elc reisuis similibu-ijungun- dignum esl, abjeclissimus clumest, abjeclissimuspul-
lur cruciandi. Non ibi au- Q . pulvis. vis.
ditur, etc. Cap. vii. Si enim hwc Id. Si esl enim generalis
N. 24. Supplicia un- Id. Supplicia impiorum generalissenlenita. hwcsententia.
piorum el gloriajuslorum. et gloria justorum vobis lbid. Otnnis qui sauum ld. Omnisquisane sapii,
lam vero, elc. denuntiala sunt. sapit, intelligit. intelligil.
Ihiil. Dominus autem Id. Dominus aulem Ibid. /n prwsepio recli- Id. In prwsepereclina-
quanium palris pielate..., quanto patris pielale navil. vit.
tiintum judicis maje- lanlojudicis tnajeslale,etc. lbid. Non recesseritcon- Id. jVonrecesseril, con-
slale , elc. sectalu, non solum gressi- seclala non solum gressi-
lfiitl. Potesl pwnilenti Id. Potest pwnilenliam bus pedum, etc. bus pedum, etc.
gralias indulgere. yratis indutgere. Vid. var. Ibid. JVon enim potuit Id. JVOIJenim potitit,
Maur. divinilatis ejus nisi esse nisi divinitalis esse cre-
N. 25. JVOIIVOS jam di- Id. JVOJJ nos jam divi- credula. dula.
viliarum onera, elc. liarum ottera, etc Cap. vin. Consideraiis Id. Consideralis ergo
N. 26. Cui vicemrepen- Id. Cui ticem repensare igitur his universis, el vera liis universis, verq, ralioue
dere non possumus. noii possumus. ratione, confitendum cen- confitendutncenseo.
Ihid. Quia milis sttmel Id. Qjiia milis sum et seo.
humitiscorcte.Oporleligi- humilis corde, el invenielis lbid. Apud Chrislum Id. Apud Chrislum ad
lur, etc. requiemanimabus veslris. gloriose ad wlernilalisgau- gloriosw wternilalis gau.
Oportet tgiiur, etc. ", dia assumplam, benigni- dia assumptam, benigni-
Ibid. Sed divinus nos Id. SeU divinusnos re- fafe, etc. tale, etc.
aspeclussempera peccalis spectussempet a peccatis Cap. ix. Quam me cum Id. Quam mecum Apo-
arceal. arceat. Aposloto digna teverenlia slolo digna reverenlia vi-
Ibid. Sed etiam eogita- Id. Sed eliam sectela videordebere admirari,di- deor debere admirari, di-
tiones consideralel videl. cotdis consideralet videt. cens. cente.
Ibid. Nullum ponenlem Id. Nullum ponentem lbid. Tamenquemadmo- !d. Tamen quantumme
manumin aralro. manum in aralrum. . dum me dicere debuisse dicere debuissecredidi.
N. 27. Ibi ergo fesline- Id. Ibi ergosuspiremus, credidi.
mus ubi jam non limeiur. ubimorsjam non limelur. Ibid. Si uutem ul tion Id. Si autemnon uide-
debui, ignosce lu el tui ? bui, ignosce tu el tui.
LIBER DE ASSUMPTIONEBEAT_£ MARLE
VIRGINIS. SERMONESAD FRATUES IN EREMO.
SKRMOXLV.
Legitur in Bibl. Magliabech., cod. LXXXI,fo). 68.
Edit. Praef. Quibuscre- Cod. Quibus credimus Legitur in Bibl. Laurent., plut. XVJ, Cod. xx,
didimusel certi sumtis. el cerli sumus. fol- 158.
lbid. Tamen ipsum ex Id. Tamen ipsum ex Edii. Qui ad conversio- t_oa. Qui de conversione
parle quod esl, dicalur ul patie quod esl, dicam ul nem nos admonel. nos admonel.
esl. esl. lbid. Et ilerum sur.git. Id. Et iletum resurqit.
1115 APPENDICISAUGUSTJNIANI 1244
Mi, NequejuMiisdibet ' Id. Neque fustus debet A Ibid. Dtio quoquefarhe- Id. Duo quoque(amelici
etse securus, nec petcoioi essesecurus;rieqitepeccator lici pascebanlur iri fovea pascebanlur iri foveisocu-
deiperdfe. despefafe. oculorum. lorum.
Miid.Mrilti divilias de- ld. Mulli divilias te- Ibid. Ubicdpilli solares? Id. Ubi lupilli solares1
teliriqiiiint;vilia ttonreiin- linquunl, vilia non relin- Ibid. Ubinam, quwso; ld. Ubinam,quwso,stmt
qhunt. quilnl: sunt i.wcomnia, a quo re- hwc omnia? Quo recessit
Ibid. Quidmihiprodest, ld. Quid mihi prodesl, cessiltanta jaclantia? tanla jacianlia?
cum jejunio si luxuriosus quod jejune, si luxuriOsus lliid. Ad quid venimus Id. Ad quid deveniemus
ium? sum? prospicile. prospicite?
SERMO XLVIII. lbid. Filios quos palres Id. Filios quos pulrcs.
summeditexerunl. summe dilexerant.
Legituf in Bibl. _$_dil., cod. x, fol. Gfi. Ibid. El chirographum Id. Et chirugraphumin-
Edit. lnipsodeniqueho- Cod. In ipso denique infirmanlibus prwbet. firmanlibuscoiistitu.il.
thirie depoiilderat. horiiincrepOsilaerai. Ibid. Et sic divilesmo- Id. hl sic divilesmoriun-
Ibid. Nec ih eoderiiilit- Id. /'"/ nunquam in eo- riuntur in inferno. tur ei tepeliunlurininfe^no..
fti permariehs, nunc di- dem slatu peiinanes, nunc Ibid. Agas pwniteniiam, Id. Agas pwititenliam„
ves, eic. dives, etc. disponas dontumtuam. dispone domum tuani.
lbid. Ecce qubihodo sta- Id. jEcce quomodo slali- Ibid. Z)e siomaciio pro ld. De sloniaclwascari-
bilis,ecccquomodoperma- lis es, ecce quomodo per- peccatogulw, de spermale des [Siccod., forle caniha-
nens. manes. n renum scorpiones, elc rides] pt.o peccalogutw,
Ibid. Ignarus Dei gralia; Id. lgnarus de gralia, despina tenum scorpiones,
et itf var.: Foriasse ig.iaf«s Hinccoiifirmatur supposi- etc
ke qraiia. lio Benedictihorum. Ibid. Domosvesttas pau- Id. Domosveslras pau-
Ibid. Ut quoliescumque Id. Ut quacumtjUehora pctibus apetite, el sic peribus aperiatis, el sic
iomideres ex ligno. comederesde liqno. deinceps cum imperativo. deincepscuinsubjunelivo.
lbitl. Numquid ludendo Id. Numquid ludendo
hoc dixiil SJERMO LV.
hoc edixit ?
Ibid. jRafioionis tn ca- Id. Raiio icjnisin calore Legilur in Bibl. M6'±, cod. x , fol. 52 b.
lore: et hwc quatuor tnox esse diciiur : quatuor hwc Edit. Commendainomi- Cod. Commendalhomi-
posl peccaturii ad invi- aiilem posl peecatummox nis sapientiam. nis tapienliam. Forle le*
iem, etc. ad invicem,etc. geinium /lontini,vei nobis.
Ibid. Quid, fratres, in- Id. Quid, fratres , inve< lbid. Frequensfuit lectio Id. Frequens fuil fecfio,
ventmus, vel quw ? - niemus, vel quw ? et exhorlcuio. frequens exhortalio..
lbid. In ventre vermes Id. /u tiisccriZ/us vermes ihid. Ut ergo, fralres, Id. Ut ergo , fratres,
srdfurien/es, generatos ex scalurienles, generalos ex dislinctio irium statuum definilio trinm slaliium...
visceribus. eis. clarius clucescat, conalus congruos sive cogniloseis
. Ibid. Ecce quid sumus, ld. Ecce quid sumus ; eisaccommodemusin hunc (eonatus) accomiitodemus
'il quid jam erimus. ecce quidjam erimus. tnodum. in hunc modum.
lbid Antequam veniaht Id. Anlequam venial Ibid. El irilroducit eum Id. Iniroducens eum in
d}esilli amari, pleni tnise- dies itlaainara, plenami- E in tegnuni Dei. regnum Dei.
tice.. seriw. Ibid. Deducilur justus, Id. Deducitur juslus ut
Ibid. iVisi cbncordaveri- Id. iVisi concordiam ul sii Christus cum eo. sil cum Christo,et Citristut
irius cumvelulis hoslris. cum veiulis nosiris ha- cum eo.
bere poterimus. Ibid. Ef Lalro secum ld. Latro secum habe-
Ibid. Cujus sapientia Id. Cujussapienlia ubi- habei Chrislum. bul Cliristutn.
demonstratur. que demonslratur. Ibid. /n confessioneru- Id. Inconfessionepudor,
Ibid. JVec pauveribus, Id. jVec pauperibus,ut bor, in affliclionelabor. in afllictioiie sive salisfa-
iii jusseras, sufficienter jusseras, sapienier dislri- clione labor.
tribuendo. bui. Ibid. Tunc, dedhxii Do- Id. Tunc deducit eum
ibid. Si "ptuviadeiicen- ld. Sipluvia, omnia per- minusper vias rectas; can- Dominus pet vias rectas;
dil, omnia periclilari as- dita asseris; si leihperiem lare poterimus, fralres. tunc cantare polerimus,
seris; si tempetiein adesse adesse prospicis,per solein fralres..
pfospicis, solem vel plu- iiel piuviani veriire prwdi- Ibid. Quoniam ad phi- Id. Quoniam ad philo-
viam adessedesiderabis. cabis. losophiamfactus rion es. sophiam vel physicamfa-
lbid. Adliuccwlumatn- Id. Adhuccwlumopias ; ctus non es.
bis, et ipsum penelrare sed si terrtnn, mare, aerem Ibid. Ad usumcum bru- Id. Adusum tantuntcum
affectas. et cwlum habueris [Cod. tis posuh, non ad oblecta- brutis posuil, non gd ob-
dinbis],adhucipsiimcwlum mentum. teciamentum.
penelrare affeclas. Y, Ibid. El si dicetur a tw- Id. Et si dicelur u nobis,
Ibid. El sicut voluistis, "
Id. Et sicul voluisiis,ila bis, Doinine, quid facies? Dotnine, quid facis ?
tih fidi. fiat vobis .-. Ibid. Hwc auiem yene- Id. liwc qutem generq-
, lbitj. 0 adihirabilis in- ld. 0 thirabilis,sivi mi- ralitet exposila, spiritua- liler exposila, specialiter
fideiitasI serabilis infidelitas? Hoc liler lamen ad commimo- tamen ad commendaiio-
notam esse rescribentis rationem. nem.
crediderim. • Ibid. jPost modum jjer- Id. Posf modum pet-
Ibid. Pro quibus Dcuin Id. Pro quibus Deum duxit eum per viam admi- duxit eum, sive eduxit
offendis. swpeoffendis. rationis. per viam admiralionis.
VARIANTES SEllMONUM AUT TR_\CTATUTJM SANGTO ATJGUSTINO TRIBCTORDM,
QUORUMNOTI SUNT AUCTORES.
LIBER DE FIDE AD PETBUM. Kdit. N. 4. Quianeiho Codd.QuianeiiiOalttrum
(jEstsancliFulgeDliiin appendicesaneli Auguslini.) alium aul pxwceditwler- aul prasceditwlernilale.
in codd. Florent. Bibl. nilate.
Legitur duobus , nempe N. 8. Et quia divina Iid. El quia divina sunt.
Laureut., plul. xvn, cod. xxxix, fol. 155, et Uib'1. dicla sunt.
^Edil. cod, CXLI,fol, 121 b, ubi liabelur a n.i4.
4245 LEGTIONES VARIANTES. 124?
N. 18, Qupd ntsi ex na- Iid. Quia nisi ex naiura A Ibid. Sed tota in eo esl Id. Sed tota inesl ple-
luta Patris nalus esset. Palris natttsesset.Vi'd.var. pleniludo. , ... , niiudo., , .
Manr.. lbid. Et fidescinciorium Jd. El fides cinclorium
Ibd. Insimilitudineho- Cod. xxxix. ln simiti- lumborum ejus. renumejus.
minumfaclus., iudinem hotnintimfactus. Ibid, Incujusovilepar- ld. In cujusovili pardut
N. 20. Ptoinde hwcom- Id. Proinde hwc omnia dus cum hwdo accubal. cuin liwdoaccnbut.
nja qum diximus de Filio quw diximus de Filio Dei Ibid. Perntixii scilicet Id. Pennixlisciticetsub-
Dci fitmistima fide reti- firmissimafide retine. Vtd. tubdoli cuni, peccaloribus doli cum peccaloribus.Ibi
tnens. var. Maur. ibi, ut eliatn vilulus ex cir- eliam vitulus ex citcumci-,
Iliid. JVonenim rapinte Id. Nonenimrapinafuit cumcisione.... morantur. sione.. .. moranlur.
fuil itla. illa. Vid. vaf. Matir. Jbid.,Quia princeps cum Id. Quia principes cum
. Jbid. De quo rialus est Id. De quo nalus est ve- $ubjeclis plebibuscommu- subjectis plebibuscommu-
veras et Verilas Deus. rus el Veri.as Filius Deus. neinliabenl docirinam.De- nem habentdoelrinam. De-
Ibid. Eodetn autem twn ld. Eodem aiitem non lectabilur quoque. etc lectatur quoque, etc.
habente, nps procttjidubio habenle Filio, firmissima Ibid. Snper his qui fu- ld, Super Itis qui fuge-
nihil possemusaccipere. fide reline, quod hmculi- gerini de Moab, elreliquias rint de Moab , el reliquiis
queoinniainunitalenaturw terrw. lerrw. Sic el Yulgata.
non habente [ Cod. roale Ibid. Qui tpllit peccala ld. Qui tollii peccalum
habens], nos procul dubio mundi, qtci dominqtur in mundi, qui dominatur in
nihil possemusaccipefe. "„ orbem lerrarum. orbe terrarum.
N. 21. Prout ipseprw- Id. Prout ipse prwcipie- Ibid Z)eBoozcjenuit 0- M. De Booz geuuit 0-
cipiebat, obedknies el ver- bal, el verbis et (actis. bfith , et Obeih genuit belh, et de Obeth Jesse, et
bis£t faclis. Jesse, ei de Jesse David. de Jesse David.
N. 22. JVo»aufemsolus Id. /Von autem solus SERMO DE PASCHA.
Deus, quia hoc, etc Deus Filius, auia hoc etc
(Esl sancti Maximiserm. deTempore x__-xvi,e lit. Iloniaii.)
SERMO DE ADVENTU.
Legilur in Bibl. Laufenf., pltit. xn, cod, xiv, fol.
(Esl in sancti Maximiin appendice serm. m, Edil. Rom.) 262 6, ubi plures suht et pVob_e|variaulesleciiones.
[_Pa.ro/.iom.LVIf, col. 845.] Edil. Eadem lamen dies Cbd. Eadem lamen no-
Legiturin Bibl. Laurent., plut. xiv, cod. i, fol. 10; estIbid. sanclitalis. bis esi dies sanciilalis.
dicitur etiam exsiare in' ifiBus codd. Cassin.jcum no- Perpeti tantenluce Id. Perpelua lamen ful-
fulget. get.
mine sancti Augustini, cui tamen non videtur tri- Ibid. Nam sicut bealus M. _Vomsicutbealus A-
btfendus, slcuf nec sanclo Maximo, propler siyli dif- Apostolus: Jesus, etc. postolus dixil: Jesus, elc
liiid. Ipse nobis hodie Id. lpse enim genitus esf
fereritiam. Ih nos.ro codice adsuht niagni momenii est. hodie.
geniins
variantes iecliones. Ihid. Hodie, inquit, ge- Id. Hodie, inquil, genui
Edit. Ex David autem Cod. et Cass. cvi. Ex nui le. Hoc est non quod, le. Hodie, nori quod , etc.
tlirpe Secundum carnem David autem"siirpe secun- n - elC-
facturus. dum carnem fuiurus: Ibiii. Et indeficiens tu- Id. Et indeficienslumen
lbid. Et non ftusltabi- Cod. i. Et non frustrd- men cuncta scecutipeipeii cuncta swcula perpett luce
lUt eam. bitur eum. luce contineat. continedl.
Ibid. El sicul luira pet- Id. El sicut luna perfe- ibid. Quia apudeum riec %ld. Qnia apitd Diuni
fecta in wternum;et lesiis. cld iii wisinum manebit, ptwletila labunlut. nec prwlerila labunlur.
et testis. Ibid. Quo auiem lethpo- fd. QHOaufei.t tempore
Ibid. Aununfiafto ergo Id. Anhuntioergo libi. r'i dicluin est Fitio. diclum sil Filio.
tibi. Ihid. Recle ergo lunc Id. Recle ergo tunc ho-
lbid. Hwc omhid quis- Id. IIwc omnia quisquis hodie dicitur. die fecitatur.
que in Saiomone. in Salomone. Ibid. llecte dies dicitur, !d. Recie dies dicilur,
Ibid. Nam quod aliter Id. Nam qualiler in Sa- cujus Judworum actio te- cujus VerilatemJudworum
in Salomoneinletligendum lomone inlelligendum est; riebrosa obscurare non po- faclio lehebrosa obscurure
est; nec adest punctuin et in fine ponilur intefro- tuit. rion polttit.
iiiierrogattoiiis. gationis punctum. lbid. Lwtemur ergo' el ld. Lwtemur ergo ei ex-
Ibid. Fidelis esl domus ld. Fidelis erit ddnfus exulleinusin hac die , in ullemusin hac die , caris-
ejus. ejus. qua nobis Doniinus an- simi, cjiiam dniiua devo-
lbid. Saloihon naniqUe Id. Salmrion namque nua devotione veneraluf. tione Venerhiiiur,etc, ut
domum plenam fuisse mu- domum plenam habtiit mu- scribitur in' fiaginenlt.
tieribus. UeribuS. Laurentiaiio. Sed deinde multa praeiermiitit u.-quead
Ibid. Sedttclus alqtie •D
Id. Seducius atque de- haecverba : Sicut auiem prwsentis lemporis festa; etc
delectus, qui dutn bonus jectus est, qui duni bonus llucl. liefert aulem el Id. Referi aulentet lra~
fuisset inilio, fuisset in iniiio. traditio swcularium title- dilioswculariumlilteraruni
lbid. Ecce apparuerunt Id. Ecee apparel pro- rarum hoc , quemdani lidbuisse quemdam, [cod.
prwdicaliones prWdiclw , missiones prwdjctas , non habuisse, etc. fnale quoddam].
Hon in Salomone, sed in in SaUnxone,sedin Christo Ibid. Pulo hwc illi cw- ld. IlwcillicwSestialhte-
Christo Domiiio.... fuisse Domino noslro.... fuisse lesli alhlelw, qui coutra im, qui coiilra Jacob legi-
compleiw. complelas. Jacob legilur fuisse lucla- lur fnisse luctaius, justiut
Ibid. El faciet judieium Id.Ei: facieljudiciurit et lus, lolum illijuslius apla- aplari posse wstiino; hoc
et juslitiam super lerram. jusiitiam in terra. ri posse ; mslimohwc iitius illius personw melius cun-
Ibid. Quia Christus si- ld. Quando Chrislussi- personw verius convenire. venire, qui hoc in tempore
gnaculum crucis exprimet gnaculum crucis exprimit Quia cnm lemporein arena inarenamundicuinpublico
in frontibus eorum. iri fronlibus eonim. Sic Ct mundi cuin publico hosle hoste cpnfiixii; qui ad hoc
codd. Cass. cvi et cxvn. conflixit; qui ad liOc ges- cessil ul gloriosior surge-
Ibid. Quoniam ebtutu Id. Quodjani hoc lOliim sil, ut gloriosiiis surgefel; fet; ad lioc cecidil ut om-
cernilur fuissecomplelum. cernilur (uisse completum. ad hoc cectdit, v.t oinnes nes elcvarei
Ibid. Oninem ad se at- ld. Omnem ad se coii- levarei.
trahit tiiundum. traltat mundum. Ibid. Ergo cum vicissel Id. Erqo cum vicisset
1247 APPENDICISAUGUSTINIANI 1248
Jacob, benedicilamen se a Jacob, benedicilamen se a .A lbid. Sequerisposlea. Id. Sequerisautem post-
victore possecognovU. viclo possecognovit. ea.
Ibid. Quale mysterium Id. Qualeinyslerium!In Ibid. Tanquamdiscipu- id. Tanquam properus
in ceriamineI lnfirmior ce- certamine infirmior wsli- lus ille differlur. ille differtur.
Stimalur. malur. Ibid. Etiam ad consor- ld. Et jam isle deligiiur
Ibid. Benedixit viclus Id. Benedicilviclus qui, lium ille diligilur. ad consortium.
qui, elc. etc. lbid. ImpossibileestPe- Id. /d impossibile erat
lbid. Quia el si adver- ld. Quia etadversariis,si iro sequi Dominum: etiam Pelro sequi beutn , el jam
sarii resipiscanl, etc resipiscant, elc. facile latroni est etse cum facile est islum esse cum
Ibid. Quid illud eliam lcl. Quid eiiamillud est, Domino. Domino.
esl, quod post illam collu- quodpostquamillam bene- Ibid. Ipsa hora qua pa- Id. lpsa hora qua para-
ctationem Jacob benedi- diciionem Jacob accepit, radisus Dominumsuscipit, disus Dominum suscepit,
ctionemaccepit, el claudus claudus incedit. suscipil ei tatronem. suscepil et lalronem.
incedil. lbid. Sed hanc lolam Id. Sedhanc tanlam g.o-
Ibid. JHoc,quia de Ja- Id. Hoc esl quod deJa- gloriam laironi, etc. riam latroni, etc.
cob, id est de stirpe Ju- cob, id est de Judmorum lbid. Plus enim credi- Id. Plus esl enim cre-
dworum. genere. disse Christo, quam smculo didisse Christo, quam sw-
Ibid. Hocindicabalposse I'd. Hoc indicabal posse deliquisse. culum dereliquisse.
eum a morte vinci. quidem eum a morte vinci. Ibid. /n Iwc enimtotius M. /u hoc enim tolius
SERMO DE LATRONE. forma salulis esl; salvato- forma salulis, quod [cod.
B rem lunc majeslalis Domi- male qui) Salvaiorem tunc
(Est apud Combeftsiumsub nomine sancli Ambrosii num recognoscil, cumvi- majestalis Dominum co-
vel sancli Maxirai,Bibl. Concionat.,tom. III, fol.821 bis, delur humililatis patienlia gnoscit, cuni videretur ejus
et L apud sancti MaxiniiEditionem Homaiiaui)[Patrol., cruciari. 'lumilitas pati. Caelera de-
tom. LVIl, col.545]. sunt.
Legitur cum nomine sancti Auguslini in duobus SERMO 1N NATITIVATE JOANNIS BAPTIST__E.
codd. Florentinis, nempe Bibl. _4_.dil.,cod. cxxxvm,
fol. 258, et cod. CXLIH,fol. 195 b. (Est sancli Fulgentii apud CombeBsium, lom. VII, fol,
col. lom. col.
Codd. Audial in prm- 69,
Edit. Combef. Quoniam 1) [Palrol,, LXV, 922].
hodie Evangelii lectio de senlidilectioveslra,fralres, Legilur in Bibl. Laureni., plui. XIII, cod. vm,
Latrone fecit inenlionem, quis sil isle lalro, etc fol. 200 b; ubi in mullis differt ab editis.
videamus auis ipse lalro
tit. S. Max. edit. Quoniam heslernodie de lalrone feci- Edit. Nullius quippe Cod. Nullius quippe
tnus meitiionem.clc. celebrat Ecclesiadiem quo sancli prwler ipsius cele-
Edit. Ecce reus diciiur, Id. Ecce reus, sicut di- carnem:assumpsil,quinimo bral Ecclesia diem , quo
ticut cui damnari ad' tem- ciiur, cui [co:l. roale qui] illud frequenial quo, elc carnemassumpsit,quinimo
pus expediunt [Sic Coni- damnari id lemporis expe- frequenlal, quo, elc.
bef. Edit. Max. expedivii]. divii. lbid. Sanclus Joannes • Id. Saucius Joannes ex
Ibid. Si nqn conlradilus Id. Nisi iradilus essetad C ex ulero et in ulero Spi- ulero in utero salulavit, el
essel ad pwnam. pmnam. rilu sancto repleliis tripu- per oculos mentis, Spiriiu
Edit. Max. Plus incipit Id. Cum Combef, et dians agnovit, reverendis- sanclo repletus agnovil.
avere quod sperat, cum omnibus codd. Plus inci- sime salutuvil. Quamob- Mitiitur ecce,fratres caris-
Latinio. pit dolere quod speral, rem mittitur prwco, etc. simi, prwco, etc.
nempe quod limet. Ibid. Qui prwdicetSal- Id. QuiprwcedatSalva-
Edil. omnes. Poluit e- ld. Poluit enim nisi de valorem. torem.
nim, nisi de futuris cogi- fulurts suppliciis cogitas- Ibid. JE. erunl quw Id. Et eruni omnia pra-
tasset, qui inChristotemei set, qui in Christo credi- prava sunt direcla, et quw va in direcia, et aspera in
credideral, deprwsenlima- derat, deprecari. aspera sunl in vias planas. vias planas.
gis supplicioaeprecari. lbid. Videbilomnis ca- ld. Videbil omnis caro
Ibid. Quod in Chrisium Id. QuiC/irisfumjncruce ro Saivaiorem Dei noslri. salutare Dei noslri.
in cruce posilum credidil. positumDominumcredidil. lbid. Humililat prwci- Id. Humiliias prwcipi-
Iliid. llli ad fidem pro- Id. llli ad satutem pro- pilur montibus, el a supe- lur montibus [Cod: inalo
fecil. fecit. rioribus viis ac semilis omnibus\, el asperioribus
Ibid. Dicii enim idem Id. jDicifenim et idem lortuosis rectiludo el pla- viis ac semitis torluosis,
-
Aposlolus:Ipsis autemvo Apostolus , ipse vocans nilies imperalur. In ho- mollis planities imperatur.
calis Judwis atque Grwcis ChrislumDei virlutem el minum corcla fidei prwco Slralam in hoininumcor-
Dei vitiutemel Dei sapien- Dei sapientiam. cotnponilur , et hutnana dibus fidei viam prwco
tiam. U mortalilas delerretur. 0 componil,el humana fra-
Ibid. Cum veneris in re- Id. Cum tieneris in re- carnalis infirmilas, quid gililas expavescit. 0 Uu-
gno luo. gnum luum. faclura es in adventu se- mana infirmilas, quid fa-
Ibid. Pro alienis scele- td. Et pro alienis scele- renissimi [F. sciierissijni] ctura es in advenlu ju-
ribus hwcvulnera susiine- ribus hmcvulnera susline- judicis, cum de luis factis dicis quw non poluisti vo-
ret. ret. raiionem reddere cwperis, cem susiinere prwconis.
Ibid. Eum esse in dolo- Id. jEumcsse in dolore, quw non vis nunc prwdi- Nam in huc lanla sublimi-
re : livore ejus, etc el livoreejus, elc. cationem suscipere lanli tas nascenlis apparuit.
SEIIMO DE EODEM. prwconis clamaniis aique D.ttin essel tterilis maief,
dicenlis: Ecce jam sccuris loquebaturpaler; fit fmla
(Est sancliAlaximiu, in Edit. Roman.[Palrol., t. LVII, ad radicem posita esl ar- sletitis, ei efficilur paler
cof.547].) boris ; ei : Omnis arbor elinguis. Subilo igkurGa-
quwtwn facit fruclum bo- briel ille secrelorumfaini-
Legitur in eodem codice ac praecedens. num exscindelur el in liurissimus divinorum, w-
Edit. Cur lantorum cri- Cod. Cur lanlorum cri- ignem mitletur ? Cujus ihereis [Cod. male wter-
minuin inveteralus lalro? minum malilta inveteraluii jjriEConisquanla sublimi- nis] vectusin auris, ala-
lalro? tas nascentis sil, in hoc critcr el piacido ailudem
Ibid. Ut peccata ejus Id. Ul peccalaejus qra< apparuii. Dutn enim es- volatu, astilii coram, sic-
yratia prwvenerit. lia prwveniret. set sterilis tnater advoca- tnte altoquitur Zachuriam
424fl (LECTIONESVARIANTES. - 1250
tus pro poptiloeloquentis- dicens : JVe limeas, Za- A } hunc diem, carissimi fra- hunc diem, non profanit
timus fueralpaier. At vero charia; ecce auditw sunt, tres, in augmento fidei, ritibus paganorum, sed
cum slerilis fecundarelur etc. spei et carilatis, non nu- Iranquilla devolione fide-
maler, mulus el absque gacilalis, nequiliw el va- lium; nec inquieta turba
voce efficitur palei; Qui nilatis, ne cum prwcurso- planlaiurpiquaiial letram;
tempoie poniificatus sui, dum pro populo intra Sancla rem Domini conlrislaveri- nec vana supersiitioue
Sditclorumintrarel,ul Domino incensum offerrel, ecce mus, iralum ipsum judi- munda immundis operibut
subilo Gabrielem illum secretorum famiiiarissimum cem, cum veneiit, sentia- viiiemus; sed frequenle-
divinorum,per wtheravolanlem, inler allaria perlur- mus. mus hunc diem in aug-
balus conspicitassislentem. Quemcumcerneret placido menlo fidei, spei el ca-
vullu, lali fovit alloquio trepidanlem: Zacharia, ne li- riialis, ne cum prwcursorem Domini coniristaverimus,
meas; exauditw elenimsunt, etc. iralum judicem seniiamus, quivivil in swcula swculo-
Ibid. Et nxor mea pro- Ibid. El uxor mea pro- ruin. Amen.
cessii in diebus suis. Et cessit in diebus suis. 0
Angelus: Crede,Zacharia, beate Zacharia, ipsa esl fi- SERMO IN FESTO SANCTORUMAPOSTOLORUM
angelo. des tanli ac venerandi£a- PETRI ET PAULI.
cerdoiii lui, ul non cre-
das nuntio loquenti, crede Zacharia, anqelo. (Est sancti Leonis, apud Combefis.,tom. VII, fol. 251,
eOl.1) [Pa/rol. lom. IIY, col. 429].
Ibid. _Desterilibus prq- Id. _9esterili filium pro-
ducere filium. ducere. <. " Legitur in tribus codd. Florentinis, nempe Bibl.
lbid. Qui assislo ante Id. Qui aslo ante Deum. Laureni., plul. xvu, co.tl. xxxix, fol. ISi; plut. xxx
Deum. sinist., cod. u, fol. 126; et plut. xxxiusinist.,cod. iv,
Ibiil. Ad le loqui, et Id. Ad le loqui, el hwc fol. 1C8 b; in duobus primis noroen liabet Augustini,
hwc tibi evangelizare. in ultiino saucti Leonis.
libi nunliare.
lbid. In lempore suo. Id./n temporesuo. Non Edit. Et divinilatis my- Godd. _Et divinalissuw
0 mira poiestas! Non credii Zachanas sterilem sleria. mysteria.
credit Zacharias sterilein jussu Dei pariluram, el Ibid. Apostolici ordinis Cod. iv. Apostolicior-
jussu Domini pariluram, mox perdidil linguam. primum. dinis dignitale primum.
el divino prcvcpto vincu- Tollitur verbum a patre, ibid. Evangelica qui- Codd. Evdngelicarefe-
lum ejus meiuit accipere donec filius generelur a dem reseranle historia.- rente historia.
lingua. Tullilur a palre, matre, etc. lid. Qui in cwlis esl. Ibid. Qui in cwlis est.
doitec genereiur a maire, Ideo beatuses Id esl idco beatus es.
elc lid. Transivitqixidemin Ibid. Transivit quidem
lbid. Obslupuil in ci- Id. Obstupuil nunc in aposlolos alios vis islius islius etiumin aposlolosalios jus
thara corporis pulsabu- cilhara cordis vocabulum potestalis. poledatis.
lum vocis. lid. Petro enimsingula- Ibid. Pelro enim ideo
vocis. riter hoccredilur. singulariter hoc crediiur.
Ibid. DenegavitZacha- Id. Negavit Zacharias Iid. Simoni, inquil, Si- lbid. Simon, inquit,
rias munerianimum. munus nuniianlis. mon. Simon.
Ibid. Ille in promisso Id. llle in promisso filio G _ „
filio litubabal, exspecla litubabat, el angelus ei LIBER DE ORATIONE.
bal, elc verbumde lingua secabat. (Est sancliGyprianiceleberrimustractatusde Oratione.
Exspeclabai,elc. Dominica[Palrol. lom.IV, cul. S19-52U].)
Ibid. Illico in ore com- ld. lllico, more compe- Legitur in Bibl. Laurent., plut. xn, cod. n, fol. S0 ;
pedes laciturnilalis acce- dis, prwceplum lacilurni- ibid. plut. XVIII,cod. IV, fol. 16 b; et Bibl. Fesul,,
pit. latis accepil.
cod. XXII,fol. 328; indicatur etiam iti Bibl. Venet.,
Ibid. Signans quod Id. Nec solvil quem ti- fol. 45.
prwceplo divino ligaverat. gaveral, sed tunc solvitur, caial. LXVIII,
Solvitur, elc. etc Edit. N. 1 (apud nos). Codd. Fundamenla w-
Ibid. Adesl igitur pro- Id. Adest igilur prm- Firmamenla corroboran- dificandmfidei.
phela iu luce, ex visceri- fata dies; lener in lucem dw fidei.
bus malernis lucerna edu- parlus effundilur? Ambi- Ibid. Sed quanto ma- Iid. Sed quanto tnajora
cilur; de nomine ambigi- gilur de vocabulo ; iiuer-
voca- jora quw Filius. sunl quw Filius.
lur; paler quidnam rogalur paler, qui loqui Ib.d. Qui in prophelis Iid. Qui in prophelis
teliif, inquiritur, el quia non poteral. Posluiat pu- fuit. suis fuit.
loqui non polerat, pugil- gillarem, ut scribal voca* Ibid. Et osiendens; ul lid. Ostendilqualilerqui
lares, ul accipiat, poslu- bulum Joannis, et vox no-
lat. Scripsil nomenJoan- dis dirumpilur; vocis ja- qui in leriebris. in tenebris.
nis, el nodus illico diru- nua, quw clausa fuerat, D nali. Ibid. Lucegraiiw lumi- lid. Suw graliw luce
illuminali.
plus est vocis, Et iit Voci aperilur. Auspicalur, etc
nomen imponerelut, vocis N. 2. Populo suo con- ' lid. Populo suo consu-
janua, quw tlausa fuerai reseratur. Auspicalur, elc sulil. tuii. Excepio xxn, qui
lhid. Et quem incredu- Id. El cui incredulitas habet ul edit.
lilas feceral tntifum, orieu- linguam fecerat mutam, Ibid. A. De iradilione Cod. xxn. /)e tradi-
tis nativitas filii loquendi nativitas filii teddidit ab- quoque ejus vere. tione quoque ejus eum
prwstitit beneficium. Vox solutam ; loquendi quo- 'vere.
Verbum, etc. que conlulil beneficium, e t
lacilurnitalis tolvit siten- N. 5. Ad aures ejus Codd. Ad autes ejus
tium. ascendereChrislioralione. ascendere Chrisli oralio-
Ibid. Gignitur Vox ex Id. Gigniturvox ex sle- nem.
sterili sene. tili et sene. Ibid. Quando peccato- Iid. Quando peccatores
Ibid. Vigorem tenovat id. Vigorem reparall res pro deliclis nosltis odvocaii pro debitisnostris petimus,
petimus, advocati noslti noslri verba pro-
juveniiein. juvenilem.
liiid. Condiiio fmdetis Id. Condilio fwderaliss ti_.r_.-i vromamus. pinamus.
conjugalis. conjugii. Ibid. Quodcumque pe- lid. QuodcumquepeliC'
Ibid. Celebremus etgo Id. Celebremus erqo> lierimus... dabil nobis. ritis...dabitvobis.
im APPENDIGISAUGESTINIAM i2fo
N. -4.Congruitverecun- Iid. Congruit verecun-A l lbid. Crastinus enim lid. Craslinusenim clm "
do modestisprecibusordre. diorem modestis precibus ipse cogkabil sibi. ipse cogitabitsjbi! :
orare. Ibid. Verumnec auferre lid. Cerlumestquod nec
Ibid. In abdilis et se- lid. In abditis et semo- possumus. quferre possimus.
molis locis, m ciibiculis lis locis, in' cubiculisno- N. 20. Scecularescopias lid. Soecularesdividas
ivsis. stris.
Ibid. In abdiia qupque lid. In abdilq qumque cogilqqlem. cpgitanlem.
et occullapenetrare. et bccuitdpenelrdre. Ibid. Hacnocleexposlu- lid. Hac nocte expostu-
latur anima lua. ialur anima lua a te.
Ibid. Et scient qmnes lid. Et scienl omnes
ecclesimqiiiaego. Ibid. Viclus abundan- lid. De victusabundan-
quia e.go.
N. 5. DeclaralScripturq Cod. ssii. Declaral liam cogitdbal. lia cogilabcil.
dhina. hoc Scriplura divina. Cse- Ibid. , C. Et gloriam lid. Et gloriam Domi-
leri, declaral hcec, Dominica; passionis ifni- iiicmresurreclionisimitari,
Ibid. Et labia ejus mq- Codd. El labiq ejusnon tari.
vebantur. mqvebanlur. N. 21. Et hac omnia Iid. Et hmcomniaadji-
Ibid. Dicilein cordibus lid. Dicilein cordibus apponentur vobis. cienlur vobis.
et
el in stratis veslris, et vestris, in cnbilibusve- Ibid. Aique, o humanm lid. 0 humanm mali-
transpungimini. $lris compungimim.
N. 6. Nonallevalis in lid. Non elevaiisin crn- maW.im,ete. lim, elc.
ccelv.m. lum. ]
JJ N. 22. El remittenobis lid. ElremillenobispeC'
cata noslra.
Ibid. Vnus piiarismus, lid. Unus pliarismus, debilanoslra.
et unus publicanns. uller publicanus. ibid.., C. Vl dumindul- lid. Vt dum indiugen-
Ibid. Sicut cwleri ho- lid. Sicul cmterihomi- geniia ile Deo jielitur. liam a Deqpetimus.
mines. .num. Ibid. Nosipsos decipi- Iid. Nos ipsos seduci-
Ibid. Decimas do om- lid. Decimas do om- mus. mus.
nium qumcumque possi- nhim qumpossideo. N. 23. Et ub altari re- lid. El qb qttari rece-
deo. vertememprins fratri re- dens prius frqjri reconci-
tiari jubelur.
Ibid. Quia ommsqm se Coa. xxn. Quia omms conciliarijubet. lid. Iniiiayet sqnguine
exlollit Immiliabilur. qui se exallat, humiliabi- suiH.&i.lnitiarelsanguinis
tur. gioria Dominicainpds- suo ghriosqni Jiominicdrn
sionem. passionem.
N. 7. De divina leclione Codd. Divinalocutione N. 2S. Iramanhnaiionis Iid. Iram animadversip-
discenles. disceriies. $1103. nis suce.
Ibid. Ei ne nos patiaris lid. Et ne iiqs inducqs; Ibid. Sedipsum cavene lid. Sed ipsum vide ne
induci iri tenlationem. in lentationem. iangas. tangas.
N. 8. Post ascensum lid. Post ascensumDo- Ibid. Gloriamsuamdu- Iid. Gloriam suam di-
Domim inv.eiiimusorasse. mini novimus orasse. fiat. cat.
N.27. Diugesproximum Iid. Diliges proximum
lbid. El Maria qucefue- lid. El '
Maria qumfuit rr tibi tanquam leipsum. luum sicul te.
ral mater Jesu. maler Jesu. N. 50,. Ecce Satanas Iid. Ecce Sqtanas exp,e-
N. 9. Qualia atitem Iid. Qur.liaautemsint... ppslulavit ui vos vexaret thit ut vos cribrarelsicut
mnl... comprehendanfur. ypprehenilqntur animad- quoinodoirhicnm. trilicum.
Sic, elc. vertiie. Sic, eic. N. 52. Et ciimseiielires lid. Et cum sepelirestu
Ihid. Dedit illis pole- lid. Dcdilcis potestatem tu mortuos simpiiciier. morluos simililer.
slalem ut ftlii Dei fiercnt. filios Dei fieri. N. 55. Qucindo quis lid. Cumquit miseretur
miseretur Deum pauperis, Deo fcenerat.
N. 10. Id esl eoriim <id. Idesteorumquicre- fmnerat. paiiperis,
qui credunl, eorum qui dunl, qni etc. J!i.35. ADominofaclus lid. A Dominofaclum
etc. est iste, el esl admirabilis. est islud, et estadmirabile.
lbid. Filios generqvi.el Iid. Filiosgenujetexal-
exaliavi. iavi. SCALA PARADISI.
Ibid. Paler noster dici- lid. Palcr noster primo) (Est Guidonisseu GuigouisCarthusiensisapudAugust.,
mus. in loco diciniiis. ,iom.VIBenedictinorum {p.alrol.I. XL, col. 997].)
Ibid. Quibus reinissa Iid. Quibiis reniissio ? Legitur in Uibl. Laurent., plui. xvn, cod. ix, fol.
peccatorum datur. peccatorum (iaittr.
N. 11. Clarificqlefil por- Iid. Clarificale. tollites 124 b, ubi primum liabetur ut in admonilione Bone-
XaieDeuih. et portaie Deiim. diclina : Dilectqmo fralri Gervasiofrater Guido, delc-
N. 12. Sedquodpe'dinus Iid. Seil qupd petqmus s <rv«faW ihDomino.Deindecaelerasequunlur ui ibi adsunt
abeo. a Deo. ' ad yerba Cumdie quaiam, etc. In quo prooe-
N. 14. Et nmndustran- Iid. El mimdustransit usijiie
"sibitet concupiscenliaejus. •<el concupisceriiiaejus. mio sicnt et in aliis quaedamdifferunt.
N. 1(i. Manifestaaiuem lid. Manifesta aulemi Edit. Prooei». Amarele Coii. Amare te, frater,
sunl, opera carnis. t sunt facla cnrnis. exdebito. ex debito.
JN.18. Quia Christuseo- lid. Quia Clirjstusno- lbid. Vt qui talia expe- Id. Vt tu qui latia expe-
ruin qui corpusejits"cP)Hin-ster.cuiiicfirpusejusqtfin- tierido. <riendo.
gunlpanis esi. gimus',panis est. Ibid. Mearumjudex sis Id. Mearum judex sis
Ibid. Dum abstenti et lid. Dumabscissictnoni cogiiationinn et correclor. et correptorcogitatidnum.
iwn coinmmiicantes. eommuriiccmies. Ibid. Vl novellwplanta- Id. Vt noveitmplanta-
Ibid. Si quis edefil de lid. Si quis nianiiiiaf lioniprimiiivos(SicGiintn., tionis primilivos fruclus
ej us pane. "verit ex hoc pqne.remaneat «on Benedici., 'iui ut nos) coliigas,quam de servilute
Ibid. Prdcul renianeata Tid. Abscissus t fruclus colligas, qiioniam Pltaraoniste delicaiq sol-
saliiie. q salute. de servitulePlla.aonis te Ucitudine.
N. 19. Quinon reriun- Ild. Qui non renuntia- delicala solitudine.
tiatomnibus. verit omnibus. Caput primuni. Animo Id. Ariitiiocogitanlisse
Jbid. Secundym magi- lid. Secundumvolunla- cogitanti se subiio obtule- subiioobtulernrit.
ialrisuimceni . . tem magiiiri sui. Tunl.
125-3 LECTIQNESf AIJIANTES. 1234'
Ibid. Gradibus disltncla Id. Grqdibu* ijuidem A' IJ)id. El ul ei qdvefaenti 1(1.Vult ut gratim sum
distinctq pqufijs. et prmslolanti ad dslium advenieriiia'dostium ape-
paiich. Id. Ita ordine el nierilo aperiamus. riariius.
IbicJ- Ita erdine et mu- Ibid. Nisi qum appe- Id. Nisi qumappelenda
riere"suni dislincti. sunt disiiiwti. Vide vaf.
Maur. tenda monslrabal. monslrabantur.
Ibid. Mentis in Deum Id. Menlisin Deum sji- Cap. \i. Quando non Id. Quando non vocutus
se ingerit, quqndo non in -
suspensmqumdamelevatio. spensmqumdam supcr se tiocatus se infundit.
elevatio. quisilus se infundit.
Id. Restai ul eorurii Ibid. Urare ipsum ut ad- Id. Amare ipsum , rit
Cap. n. Restat ut eorum
videamus. circa nos officiavideamus. juvet infirmilatem. vdjuvet infirmitalem. Vid.
offtcia svar. Manr.
Ibid. Vnum de mullis Id. Vnumdeinultissupr Ibid. AscendUde virtu. Id. Ascendet de virlule
fuvponam exemplum. ppnamus exemplum. te in virlutem. in virluteiri.
Ibid. Sed suave, et muh Id. Sed suavi et mutti- ' Ibid. Cuiinhocsupremo M. Cui in Iwc summo
lipiici sensu referlum. plici sensu referlum. Xjradu. igraclu.
lbid. Quatn poslquam ld. Quam postquam Ibid. Ecce cum Jacpb ld. Eccep/fmJacob.pul-
anima ditigenier inspexe- anima ditigenter inspexit. plerumque Racliciis. chrm Raeiieiis.
ril. Ibid. Qua relevalus fue- ld. Qua elevalus fuerat
Ibid. El invenirepotero 1(1.El invenire valeam ril usquead cmlos. usquead casios.
mundiliamhanc. mundiliam hanc. r> Ibid. Levileret ordiqqle Id. Leviler el inordinale
Ibid. Quibusvisio Dei, Id. Cui visio Dei, qum P descendat. descendat.
est vita, elc. Itiid. Secundummodum jii. Secundum motum
quazest vila, etc.
Ibid. Incipii hancunam Id. Incipit hanc uvam liberi arbilrii. liberi arbilrii. Vid. var.
masticare. mqsticare. Maur.
Ibid. Quasi in torculari Id. Quasi in torcular Ibid. Tanlpjatn Deo vi- Id., Tanlo, tamen ut
> cinior. mihi videiur, Deo viei-
ponit. ponit. nior.
Cap. m. Quam bonum Id. Quam bomm etde-
Cap. xn. Qucirlaculpq- Id. Quarta culpabilis,
et delectabileest. {ectabileerit.
Ibid. Qua vestivit eiim ]d. Quavesliviteumma- bilis. CurInculpabilis ? et vere culpabilis.
matcr sua synagogq. ler sua. Ibid. mundi circum- Id. In mundi circuilu.
Ibid. Sed ego dd hmc Id. Sedego adhucrudis itu.Ibid. Aures
tiro, vas in quo, etc. Vid. audieritnt verba. qum modo Id. Auresqum modo qu-
rudis, vasin quo, etc. dieranl verba.
var. Maur.
Ibid. Apud sexjuomodo Id. Apud se quomodo vana Ibid. lierum converilad Id. Iieruiri converti ad
pessit. haberi possit. eloquia. turpiloquia.
Ibid. Pacem in idip- ld. lJacem in idipsum.
Ibid. Quia silit dulcedi- Id. Quia nonsenlit dul- sum. Deinde sequuntur quse
nem, quam in cordis mun- cedinem, quam in coi-dis Benediciihos repe-
ditia medilatio esse mon- mundilia meditatio esse riunlur in admonitione hnicapud tractaiui praelixa.
sirat, sed non prmgustat. monslravil, sed nori prcb-
"' & DE PQENITENTiACIBO ANJMJSET LOCUTIONE
Ytat. Vid. var. Maur.
Ibid. Qumanimam cui ld. Qum qnimam cui DIVINA.
tnhwsil. inest.
Ibid. Sed sapienlia pdu- Id. Talis sapienlia pau- Fragmenta haac, qua3 leguntur ih cod. ctxsni,
cis. cis. fol. 86, videnlur esse excerpta quaedam ex variis
"
Ibid. Cui vult et quo- Id. Cui vult el quando feancti Augustini locis. Blnc <ponuntur iri appen-
modovult. vutt. dicem.
Cap. iv. In fractionp Id. In frqctione panis De Pmnitentia.
panis niagnq cognitiq est, cpgnittises'qiqg}s,et(iuanlo I. Po3nitentia «ist quando ;et pro qdibiis poenitudi-
et quanloplus te cognosco, [Cod. ihaie quantiim\plus
plus le etc. te cognoscoiqnlp (UjLtan- nem gerimus, et in quoriim recordatione cohfundi-
lum plus te etc. inur, vel horimi similia opera non adntif.imus. —
Ibid. Sed ipsas pre- Id. Sed in ipsas preces, II. Cseterum
ces eprum non exspeclat. non exspectat. quandiu -vel ipsoruiii velliis siinilium
Ibid. Fonificandp, yj- lcf. Eprlificandq vivifi- delectatione puisamur, noverimus nos necdtim ad
vificandoet inebriqrido,ac earis, et incbriando so- calcem poenitudinisvenisse. — III. QuOd si titillatio
sobriamreddendo. briam reddens.
Ibid. lia eonsumuntur Id. Ita superanlur el 'et delectatio hoxia divinoTuerit rore cousopita, non
el absorbentur. labsorbenlur. diflidamus nos pervenire posse. —IV. Indicium sa-
Cap. viii. Et antequam Id. El antequam plene I* nationis consuinmataeqiiejjpsniientjaegst, si non so-
ptene senliamus. senliatur.
Ibid. Sed si vidiis plene Id. Sed si vultis plene lum delectatio ulla vel titillatio, sed nec memoria
saturari. satiari. praeteritorum facinorum menleih ndstram interpella-
Ibid. Ilubentes sursum Id. Mqbete sursunt verii. — V>Sed liaecoblivio et oblitteratio peccato-
corda, ubiego sum in dex- cordq yesiriLybi ego synj rum rjtepbj.ineri n.on polest, nisi loca et personas
tera Dei Patris. in dextera'Dei sedens.'
Id. Noit abit. et omnes bccasiones peccandi vitare et declinare
Cap.ix. Nonlongeabibit. longe
Ibid. Speciosjiif fprnia Ifl. Specipsiisest forn\a, frius curayerjt; verbi gratia, si quilibet mulie.rum
prm filiis homrrium.' -prmpiiis' horiiinuin. lamiliaritate noxia se decBptumdolueril, ad satisfa-
Cap. x. Sicut in prm? Id. Sicut in pmmissis taiouem et ad oblklerationem suse
dictis exemplis prmnola- exemplis prmtwtatum esl, deceptionis trans-
inm esl, videripotest,quo- videre potes, quomodo ire nequibil, nisi ipsarum consortium decljnaverit.
modo prmdicti gradus co- prcedictigradus sibi invi- — VI, Et baec quidem oblivio salutaris super illis
hmreanl. eemcohmreant. est peccalis quaeMosaica lege puniuntur.
lbid. Limites a sqnclis intelligenda
Id. Ljmitesq.sanclispa- —'VII. Caeterum
peccala miuora sine quibus vivere
palribus constilulos irqns- tribus conslilutqs trans-
eamus. cendamuf. nequimus, quotidie poenjfeiido anfe inen.Us.ojculos
J28S- ORDORERUM 1256
revocare debemus; dicentes : Dimitte nobis debita .A inler se; iisdem modis loquitur scriplura divina de
nostra (Matth. vi, 12). etc Deo. Loquimur enim de substaniia, et qualitale, et
De Cibo animm. quantitate, et ad aliquid, el de habitu, ct de situ, de
de tempore, de facere, et pati. El quando his
I. Cibus anjmse contemplatio Dei est. Sed scien- loco,
modisde Deo loquimur, aliquando proprie, aliquando
dum est quod mens huinana ut in contemplatione di-
•relative. Quando dicimus : Deus magnus, bonus, fa-
vina nulriatur, seipsam oculo suo videat necesse est.
cere proprie dicitur. Et hoc atiendendum est, quod
Id est, consideret absque officiis exterioris hominis
— non esl illi aliud esse et aliud magnum esse, aliud
et
qualis quanta sit. II. De hinc transeat ad con-
bonuhi esse. Deus ipso qiio est, bonus esl; ipso qno
templandam beatorum angelorum claritatem, fla-
el securitalem. Nam in his se mens di- est, magnus est. Relative vero dicitur Pater; refer-
granliam ipsa tur ad filium. Translative dicilur habitus in Deo, ut
\ino munere adjuta lalius dilaiare valet. — II.
illud : Abyssus sicui vestimentum(Psal. ciu, 6), elc;
Abhinc transeat ad considerationem circumscripti
id est ad considerandam Dei- situs^ ut illud : Qui sedes super Cherubim, etc.
luminis; omnipotentiam
(Id. LXXIX,2); locus : Si ascendero in cmlum, tu
latis; sed in hac consideratione casliganda est mens, illices
ne aliquam sibi corpoream simiiiludinem fingat in (ld. cxxxvm, 8), etc; tempus, utillud: Anni lui
B non defwient (Id. ci, 28); pati : Laboravi sustinens
Deo. Quamdiu aliquam simililudinem cogitaverit, non
me fecisse(Gen. vi , 71. In
cst hoc Deus; sed cum agnoverit substantiam Deitatis (Isaii, 14); et, Pmnifel
Dei natura cui semper ideni esse esl, non cadit mu-
incomprehensibilem, iiienarrabilem, invisibilem, in-
talio, quia niliil accidens est illi. Crealurse liabent
circumscriptam, ubique tolam, nusquam exclusam,
hoc est Deus. accidentias^ per quas aut magna aut qualiseumque
fiat mulalio; apud Deum vero, sicut scriplum est,
De Loculione divina. nulla est transmutaiio (Jac. i, '17), sicnt Paulus di-
I. Duobus modis loquitur Deus; id est aut per se, cit: Non esi in illo, est et non; sed esl, in illo est
aut per subjectam crealuram. Quando per se, sine (IlCor. i, 19). Et Moysi dicit: Qui est, misil me ad
verbis cor docetur, ul illud : Dixil spiritus Phiiippo, vos (Exod. in, 14).
etc. (Act. VIII, 29). — II. Quando vero per angelum, In libros de Hmresibus.
aliquando verbis ut illud: Clarificavi (Joan. xii, Hi versus adsunt in cod. CLXVIII , fol. 46, ubi
28), etc; aliquando rebus sine verbis , ut Ezecbiel contineiilur varia opera , quse omaia divo Auguslino
vidit eleclrum (Ezech. i, 27); aliquando verbis et adjudicantur, uli videre est in ejus opeiibus; nescio
rebus, ut ilJud : DeambularisDominusdixit ad Adam: tainen quomodo adscribi possint sancto doctori.
Vbi es (Gen. m, 8, 9) ? Aliquando imaginalione ocu- C Scriptum hoc carmen videlur, ut ponatur ante duos
lis cordis ostensa, ut Jacob scala (Id. xxvni, 12); libros de Ha^resibustractantes, forte librum de Hse-
aliquando eliam corporeis oslensa imagine, ut Abra- resibus ad Quodvultdeum , et librum adversus
ham tres angelos [Id. xym, 2); aliquando per cce-
quinque Haereses.
lestem subslantiam, ut vox de nube (Malth. xvn, 5); Si quis nossecupisqnantummendaciavitam
aliquando per lerrenam substanliam, ut per asinam Humanamvilient inticianlquenialis;
Baiaam (Num. xxn, 28); aliquando terrenis et coa- Dicere cuuclagrave est, tamenadsit vivavolunta%
His poleris geminis edidicisselibris.
lestibus simul junciis subslanliis. Ignis in rubo Decipiuntmiserosvariis malesuadaa figuris
(Emd. iii, 2) signiflcatio erat quod lex ignea non PromilLuntquenovumpossedeum fieri;
Autaliospaulosubmissiusarte wefanda
combureret spinas peccatofumJudseorum, sive, quod De|;onuul,formisut careant propriis.
divina natura assumeret spinas nostra; mortalitatis, Hic ceiat rabiemsub ovina pelldlupinam,
Ille tegit sanciacaliidiiatecanem.
sed tamen, eadem liunianiias non erat consumenda, Iste nimisjustusfrendet [Cod.freDdens]feritateleonis,
nec miiianda; aliquandp per angeli occultam illu- Hiesimulatsanctum,subdolavulpicula.
Vilare ul possis contngiatanta malorum,
stratiouem, ut illud : Angclus qui loquebatur in me Hunc lege devota sedulitatelibrum.
(Zach. iv, 5) etc. Decem modis loquunlur homines Namsi nequitius fueris depressusab istis, _^^_
Diviuaementisquam male imagoperis !--'-ffvts^v
° Videturvox quasdamdeesse, verbi gratia dicta aut
aliquasimilis.

ORDO RERUM

QCM IN HOC TOMO CONTINENTUR.

Noiitiain S. Auguslimjm. 9 Animadversiones in librosConfessionum. 201

VAWORUMEXEHCITATIONES IN S. AUGUSTINI Animadversioaesin libroscontraAcademicos. 218
'••OPERA. 197 Aniiiadversionesin librum cleVitabeala. 2i9
JNTOMUM PIUMUM. Animadveisionesin librosde Ordine. 220
Desiderii Erasmi censura in librosRetractationUmet DesideriiErasmiCenSurain Soliloquiorumlibros. 222
Confessionum. lbid. J. 1'hereponianimadviersionesiu eosdemlibros. 223
AnimadversionesihlibrosRetractationum. 201 Animadversioiiesin librumde Immortalilaieanimse:224
 ORDO RERUM QUJi IN HOC TOMO CONTINENTUR 1258
1257
Animadversiones in librumde Quantitateanimse. 224 DesideriiErasmicensurain Sermonesad fratres in ere-
in librosde Musica. 225 mo. 436
Animadversiones IN TOMDM SEPTIMUM.
Animadversiones in librumde Magistro. 228
Animadversiones in librosde Libero Arbilrio. Ibid. JoannesLudovicusVives inclyioprincipiHenricoV-IIl
Animadversiones inlibros de Genesi. 233 Angliseregi, HiberniaeDomino,etc. 435
DesidefiiErasmicensurain librosde MoribusEcclesias •Jo. Lodov.VivisValenlini,in suoscommentariosad li-
catbolicaeet Manichseorum. 251 bros de CivitaleDei. 459
Animadversiones in eosdemlibros. 253 De veleribus interprelibushujusoperis. 445
Animadversiones in librumde v.eraReligione. 236 Quinam bomiuum fueriut Golhi, et quomodoRomam
DesideriiErasmicensura inRegulamdiviAugustini.:57 ceperint. 452
Animadversiones in eamdemKegulam.. 238 Animadversiouesin libros de CivitateDei. 458
INTOMDM SECUNDUM. W TOMDM OCTAVDM.
Erasmuspiolectori. 239 DesideriusErasmuslectori. 805
J. Pherepopianimadversiones in epistolas. 241 Animadversiones in librumde Haaresibus. Ibid.
JoannisPhereponianimadversionesiu eamdemepisto- Animadversionesiiitrncutum AdversusJudjeos. 508
lam. 319 Animadversioues in librum de,Utilitatecredendi. 509
1HTOMDM TEIITIDM. Animadversionesin librum conlra epislolamManichsei.
Erasmusleclori. 535 514
Animadversiones in librosde Doclrinachristiana. Ibid. Animadversionesin libros conlra FaustumManichasum.
Animadversiooesin librum ImperfectumdeGenesiad 515
litteram. 341 Animadversionesin librosde trinilaie. 520
Animadversiones in libros xudeGenesi ad litleram.342 INNONUM TCMUM.
Animadversiones in librosLocutionum. 319 Animadversionesin llbros coutra epislolam Parme-
in i n
Animadversione.s Quasstiones Heplateuchum. 330 S25
CensuraDesideriiErasmiin Speculum. 554 niaui. in libros de Baplismocontra Dona-
Animadversiones in Specu-um. lbid. li Animadversiones
las. 552
Auimadversionesin libros de Consensuevangelisia- Animadversiones in libroscontralitteras Petiliani. 534
rum; 355
Ejusdemanimadversionesin libros de SermoneDomini 1NTOMDM DECIMDM.
in monte. 359 Joanncs Phereponuslectori. 535
1AnimadversionesIn libros Quasstionuin EvangeLorum. Praefalioad librum de GestisPelagii, annoMDCXIpri-
362 mumeditumAuguslieVindelicorum. 536
Animadversiones in tractatusin Joannem. Ibid. Adventoriaamic.ssimo a c doctissimoviro P. Francisco
Animadversiones in iractatus iu primamKpistolam Joan- Macedo,111 Patavinaiicadeiniaelhices interpreli; in qua
nis. 365 deinscriptione libriS. Augustinide Gralia Cliristi,Albine,
Animadversionesin ExposilionemEpistolaead Roma- Piniane el Melaniadisseriturab HenrinonobisVeronensi
nos. lbid. Augusliniano,in acadeniia Pisanaecclesiasticaiuistoriae
Animadversionesin ExpositionemEpistolae a d Galalas. protessore. 537
366 Animadversiones in librumde Correptioneet Gralia.561
IN TOMDM QOARTUM. ClaudiiMenardiprsfatio in II prioreslibrosOperis im-
Erasmusad lectoremv 367 perfecti. 564
Animadversiones in Enarrationesin psalmos. lbid^ num.Animadversionesin Opus imperfectum contra Julia-
56ti
INTOMUM QDINTDM. JoannisUlimmeriiprafalioad JacobumPamelium sacr.
Erasmusleclori. 377 lilterarum licentialum ac Brugis canonicum, d e indiculo
JoannisUlimmeriicanoniciregularis monasleriiS.Mar- Possidii. 568
lini Lovaniensispraefatiodedicatoriaad SermonesS. Au- Animadversionesin viiamAugustini. 569
guslini, aliaqueopnscula a se edila Lovanii, apud Hiero- YlNDICLEAUGUSTINIAN/E, auclore de Noris. 5?1
nymumWellaeumanno Domini MDLXIV. Ibid. Pwfalio. Ibid.
Jac. SirmondiS . J. presbyteri praefatio ad S. Aurelii CAPDT PEIMBM.— Refelluntur argumentaquibus nonnulli
Auguslini sermonesuovos numero XL, ex diversis an.iquis contendunt doctrinam sancli Augustinide prasdestinatione
exemplaribuscollectos,ejusdemSirmondistudioet opera, et gratia esse difficilem et ob;curam.SanctissimaClemen-
editosque Parisiis apud Sebast. Cramoisy,Yia Jac, sub tis X pont.— opt max. pro sauctodoctoreseiitentia. 575
Ciconiis,1638. 382 CAP.II. Recenlioresaccusant eamdemsancliAugu-
Animadversiones in sermones. Ibid. stinidoctrinamantilogiae.Bejiciuulur. SS8
1NTOMDM SEXTDM. —
CAP.III. Recentioressai.ctiAugustinidoclrinamcon-
tra Pelagianosexcessusinsimulanl. 593
Desiderius Erasmus ad lectorem, de Quaeslionibus §1. Quidnomine excessus recemiores inlelliganlinqui-
LXXXIII. 409 rilur. Sancloium ThommacBonaveniurwtestimoniaeisdem.
Animadversiones in easdemQuaeslionesLXXXIU. 410 nonsuffragari.Excessus perperamAugustinoobjici. 595
Animadversiones ad diversas qusestionesad Simplicia- § II. An sanctus Auguslinus excesserit,scribensconcu-
num. 412 piscentiam ralionicontrariamesse et defectumna-
Animadversionesin librumde OcloDulcitiiquastioni- turmhumanmex peccalooriginulimalam, ortum, neutiquamvero
bus. 415 bonumnaturaleiltius. 001
DesideriiErasmi
' Animadversiones censuralibri de Fide. Ibid. § III. Ulrum sancius Augustinusexcesserit, deducens.
in librumde Fide et Symbolo. 416 peccalioriginatis ex innumerishumaiimvitmmise-
Animadversiones in librumde Fide et Operibus. 417 riis. Insiyiie V»reatum Thomatpro 'Augustiniunasententialesli-
Animadversiones in Enchiridionad Laurentium. 418 tnonium. 616
Animadversiones in librumde Agonecbristiano. 425 § IV.AnsanclusAuguslinusdispulans de virtulibusinfi-
Animadversionesin librum de catecbizandisRudibus. deliumexcesserit. 620
Ibid. § V. An sanctus Augustinus asserens parvulos puniri
DesideriiErasmicensura in librnm de Continentia.426 mitissima pcenu sensus iri inferis,per excessum loculustdi.
Animadversiones in eumdemlibrum. Ibid. 630
Animadversiones inlibrum de Bonoconjugali. 427 § VI.4.11Augustinusdisserens-delege ' veleri conlraPe~
Animadversiones in librumde sanctaVirginiiate. 428 laqianos excesserit. 670
DesideriiErasmi ceusura iu librum de Bono vidui- VII. An de
sentenliasanctiAuguslini prwdeslinatione
tatis. 429 ad"§gloriwn anle omnemmeritprumprmvisionem
' sil per
Animadversiones in eumdemlibrnm. Ibid. excessumprolala. 680
Auimadversiones in librosde Conjugiisadulterinis. 430 § VIII. An sanctus Augustinusexcesserit,docenscapu-
Animadversiones in librumde Mendacio. 431 lam
Anunadversiones in libruroconlra Meudaciumad Con- niale. conjugalemsolius voluptallsgratia essepeccalum .
ve-
682
tealium. 432 CAP. I V. —Recenlioressanclo Augustinoplures erro-
Animadversiones in librumde Opere monachorum.455 res perperamobjiciunt. 68S
Animadversiones in librumde Curapro mortuis. 43i
Animadversiones DesideriiErasmi.Censurain hbrumde tionales §1. AnsanclusAugustinuserraverit, putansanimas1a-
el angelosessecorporeos. 686
Patientia. 435 II.
§ Ansanctusdoclor asserueritsolem el aslra esseani-
Animadversiones ineumdemlibrum. Ibid. mala. 688
 1259 ORDO RERUM QUiE IN HOC TOMO CONTINENTUR, 1260
:%JII. "AugustintisAe qrigine itnitrimdubitansperperani CAP.VII. — AugiistinianfedoclrinEecontra Pelagianps
irfbris drguitur. OstendiiursunctosPalres ea in dubila- per sedem apostolicamapprobalio a recentiorum pravis
iioneAuguslino
' plurdsmculaadhmsisse. 691 inierpretamentisdetehditur.. 806
§'1V. An fuefit senlentia sancli Auguslinipuerosbapli- CAP. V III. — Receniiores ex epistola sancliCceleslini
zatossine reali EucharisliwsUmptionenon possesalvari? papseD.Augusliniauctoritatemlimitant. Refelluntur.818
701 CAR. IX ETULTIMOM. ^- Centumac triginta quinque re-
§ V. JYOII errasse sanclumdoclorem exponenlem illud cen^iorum coniraD. Augustinumconvicia,dicleria accen-
Apostoti Rom. xiv, 23 : Omne quod nonest ex fide pecca- suraeab eodem sanclo douore et sanctis Patribus re-
tum est. Ecclesiacalholica, Romaniponlificesac Palres rjnjggp 'J^l
sancti Augusliniinlerprelalionemapprobarit. 706 TRACTATUS TBESquosgalliceadornavitMerlinin de-
§ VI. Sanclus Auguslinusnunquaincensuilcogitationes fensionemS. Augustini. 883
tnorosas esse dunlaxal peccalumveniale, ut recentiores Episloladedicaloria. Ibid.
eidemfalsoimponunt. 712 TBACTATUS PRIMUS, sive,YERITABLE CLEF DESOUVRAGES DE
§ VH. An sanctus Augustinuspulaverilbaplismum da- S. AUSUSTIN. 885
lumsine intemionecssevalidum. 713 Piemiere paflie. —\Mauvnisefoide Jansinius a cilerS.
§\UIiUirum Augustinusdixerit lellurem nonessero- Auguslin.Principe gfrieralde Vher&siede Janseriiusfaus-
"tundam,'riultosquedari antipodas. 719 sement-aitribueparluid S. Augustiit. Fausse clefdesou-
§TX.Ansenteniiasancli Auguslimde simultanearerum vragesde S. AuguslindonnSepar Jansinius. , 889
crealionesiierronea. . 720 Seconde pariie. — La doclrine de la perfectionde la
§ X. SarictitsAuguslinusnon errftveritasserendopecca- jusliceesi la verilableclef des ouvrages de S. Augustin '
tnm originaleessecausamreprobationis. 723 conlreles P&agiens. 923
§ XI.An erraverit Augustinusdocensoccisionemgrassa- TBACTATUS SECONDDS, sive, EXAMEN DESCRITIQUES DK
loris morlisintenlantisnonesselicitam. 735 BAVLE. 989
§ XII. Sanclus Augustiims i n libris Reiraetationum nihil —
Premiere partie. Examen du queBaylefail
absse de d-vinagraiiaassertumin librisconlra Petagianos dS. Auguslin,d'avoirdonni dans lereproche relachemenldelamo-
scriptisexpmxii. 743 rale. Ibia.
CAP.V. -^Recentioreslriginta quinque doctorumtesii- Seconde partie;—Examen de celle fanfaronnadede
monia,nempe pontificum,cardinalium,episcoporum,alio- Bayle: J'ai relanceS. Augustih. 995
rumque contra sanctum Auguslinumproducunt; quorum Troisieme partie, — Examen des efforls que \ait Bayle
iides expenditur. ' 745 pour delruire Vobjection que Augusliiifaitaux pdiensau
S.
I. Baronii ac Sadoletitestimonia expensa.LudoviciDo- sujet de la mprl de Lucrece. 1041
nii§pro Sadolelo conlra sanctum Auguslinumdicta refet- —
Qualriemepartie. Examende Vendroitqui a donnid
luntur. 747 1'occasion de dire que S. Auguslinaeli plusheureux
• § II. Sancli Bonavenlurmet Cajetani dicla examinan- Bayle quesage. 1045
lur. 753 TBACTATUS TERTIUS, sive, DISSERTATION SDR LALOI DE
§ III. Cardinales Perronius, Talerius ac sanclusCaro- MOISE. . 1055
tus Borromceusminusrecte conlrasanctumAugusiinumad- —
Premiere partie. Etat de la queslionenlreles apdlres
ducli. 754 el les juifs. 10S5
§IY. Falli eos gui sanclum Auguslinuminterduminiquio- Seconde —
partie. Etatde la queslion entreles apolres
rem liberoarbilrio fuisse calumiiiantur. . 756 ellesManichiens. 1061
§ V. Falli iteineosqui dicunlsanclum Augustinumcon- Troisieme partie. — Elat de la quesiion entreS. Au-
tra Ariumad Sabellium,el conlraSabelliumud Ariumde- guslinet tes Pelagiens. 1073
clrnasse, 758 —
Quatriemepartie. Elalde la questionenlre les difen-
§\l. Expenduntur illorumtestimonia,qui sancimn Au- seurs de la foi du concilede Trenle ei les licretiquesdejios
gusiiimmriovilaiisaccusanl. 760 jours. 1081
§ VH. TeslimoniisDfiedonis,Taperi, Medinmet Vallo- OPUSCULAQUATUORn Eontani primumedita.tl113
silli conlrasanctumAuguslinumproductafalsala esse, nec OPUSGULUM 'PBIMUM. '—0e oraiione. Itqd.
fittelilerrecensila. 762 OPUSCULUM II. — De qualuor virtutibuscharilatis. 1127
§ VIII. Viguerii, Soli, Fabri- Sorantii teslimoniadis- OPUSCULDM III.—Homiliaiu DominicaII Adventus. 1135
cussa. 766 ORUSCULUM IV.—Sermoiii CireumcisioneDomini. 1155
§ IX. Joannis a Bononia, Arborei, Aragonii,Pennoli, SEBMONES QUATUOB a cardinaliMaioediti. 1139
el
Eslii, Vegm Toslalileslimoniaexaminata. 768 Monitumediloris. Ibid.
§ X. DpminiciBanneztestimonium alliusconlra Augusti- SEBMO PRIMUS.—De Evangelio, ubi S. Petrus lempesla-r
numexuggeratumdiscutilur. 773 lem sustinuit ir na\i. 1141
§ XI, Sanctus Bernardus perperam conlra Augustinum SERMO II.—Quahlum vaieatjejunium. 1142
ab Annatoadduclus. 782 SERMO III. — De Evangelioubi Domiuusdeaqua viium
§ XII. SanctumAuguslinumcontra Augusliiiumprodu- fecit. 1144
cunt. 785 SEBMO IV.—De missaquolidiana. 1147
CAP.YI. — Elogiaa summis pontificibusAugustinian» VARIANTES LECTIONESsermonumaliorumqueopus-
doctrinaecontra Pelagianos delata a sinistrisrecentiorum culorumS. Auguslini. 1157,
interpretationibusvindicantur. 788

FINIS TOMI QUADRAGESIMISEPTJMI.