Cassiodore (0490?-0580?). Magni Aurelii Cassiodori Senatoris,... Opera omnia in duos tomos distributa... opera et studio J. Garetii,...

Nobis autem curantibus accesserunt

complexiones in epistolas B. Pauli quas edidit et annotavit Scipio Maffeius. .... 1847.

1/ Les contenus accessibles sur le site Gallica sont pour la plupart des reproductions numériques d'oeuvres tombées dans le domaine public provenant des collections de la
BnF.Leur réutilisation s'inscrit dans le cadre de la loi n°78-753 du 17 juillet 1978 :
*La réutilisation non commerciale de ces contenus est libre et gratuite dans le respect de la législation en vigueur et notamment du maintien de la mention de source.
*La réutilisation commerciale de ces contenus est payante et fait l'objet d'une licence. Est entendue par réutilisation commerciale la revente de contenus sous forme de produits
élaborés ou de fourniture de service.

Cliquer ici pour accéder aux tarifs et à la licence

2/ Les contenus de Gallica sont la propriété de la BnF au sens de l'article L.2112-1 du code général de la propriété des personnes publiques.

3/ Quelques contenus sont soumis à un régime de réutilisation particulier. Il s'agit :

*des reproductions de documents protégés par un droit d'auteur appartenant à un tiers. Ces documents ne peuvent être réutilisés, sauf dans le cadre de la copie privée, sans
l'autorisation préalable du titulaire des droits.
*des reproductions de documents conservés dans les bibliothèques ou autres institutions partenaires. Ceux-ci sont signalés par la mention Source gallica.BnF.fr / Bibliothèque
municipale de ... (ou autre partenaire). L'utilisateur est invité à s'informer auprès de ces bibliothèques de leurs conditions de réutilisation.

4/ Gallica constitue une base de données, dont la BnF est le producteur, protégée au sens des articles L341-1 et suivants du code de la propriété intellectuelle.

5/ Les présentes conditions d'utilisation des contenus de Gallica sont régies par la loi française. En cas de réutilisation prévue dans un autre pays, il appartient à chaque utilisateur
de vérifier la conformité de son projet avec le droit de ce pays.

6/ L'utilisateur s'engage à respecter les présentes conditions d'utilisation ainsi que la législation en vigueur, notamment en matière de propriété intellectuelle. En cas de non
respect de ces dispositions, il est notamment passible d'une amende prévue par la loi du 17 juillet 1978.

7/ Pour obtenir un document de Gallica en haute définition, contacter reutilisation@bnf.fr.

 FATROLOGLE
...r>t

CURSUS COMPLETUS
SIVE
BIBLIOTHECA UNMHERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA, OECONOMICA,

OMNimSS. PATRUH, DOCTORVM SCRIPTORDIHQIIE ECCLESIASTICORITffl

' QUl
4
AB ZEVO APOSTOLICO AD LNNOCENTII III TEMPORA
^.
- .% FLORUERDNT:
'
..
J
RECUSIO CHRONOLOGICA
OMttHlMQVJE EXSTITERE MONUMENTORUM CATHOLI&E TRADITIONISPER DUODECIMBRJORA
*> ECCLESLE SiECULA,
iBXTAEDITIONES ACCCBATISSIMAS, 1NTER SE CUMQGE NONNCLLISCODICIBCS
MANCSCBJPTISCOLLATAS,
'* PERQUAM DILIGENTER CASTIGATA;
DISSERTATIONIBITS,COMMENTARIIS LECTIONIBCSQCEVARIANTIDUS
CONTINENTER ILLUSTRATA
J
0i«IBUS
" OPERIBUS POSTAUPLISSIMAS EDITIONES QC.STRIBUS NOVISSIMIS
S.ECULIS DEBENTURABSOLUTAS
DETECTIS, AUCTA;
S%ND1CIBUS PARTICULARIBUS ANALVTICIS,SINGULOS SIVE TOMOS,SIVEAUCTOBES ALICUIUS'HOMENTI
SUBSEQUENTIBUS,DONATA;
CAPIWLIS INTRA IPSUMTEXTUM RITEDISPOSITIS,NECNON ETTITULIS SINGULARUM
PAGINARUM MARGINEM SOPERIOREM
DISTINGUENTIBUSSUBJECTAMQUE MATERIAM ADORNATA
SIGNIFICANTIBUS, ;
CUM TUM
OPERIBUS DUBIIS APOCRWHIS, ALIQUA VERO AUCTORITATE1NORDINE ADTRADITIONEM
ECCLESIASTICAMPOLLENTIBUS, AMPLIFICATA;
DUOBUS INDICIBUS
GENERALIBUS LOCUPLETATA : ALTERO SCILICET
RERUM, QUOCONSULTO, QUIDQUID
PATRAIIN QUODLIBET THEMA SCRIPSERITUNOINTUITU ALTERO
"; UNCSQUISQUE
'
SCRIPTURiErSACR^;, EX QUOLECTORI COMPBRIRE
CONSPICIATUR;
SITOBVIUMQUINAM PATRES
ET IN QCIBUS OPERUM SUORCM LOCISSINGCLOS SINGULORUMLIBRORUM
VJ SCRIPTURJE TEXTCS COMMENTATI SINT.
EDITIOAOCURATISSIMA, C/ETERISQUE OMNIBUS FACILEANTEPONENDA, Sl PERPENDANTCR: CnARACTERCM NITIDITAS
C.BkWtXQCALITAS, INTEGRITAS TEXTUS,PERFECTIO OPERCM
CORRECTIONIS, RECUSORUM TUHVARIEa*«-v.
TtW NUMERUS, FORMA VOLUHINUM PERQUAM COMMODA INTOTOOPERIS
SIBIQUE DECURSU CONSTANBER (//fr\
SIMILIS,PRETIIEXIGUITAS,
PR^SERTIMQUE ISTACOLLECTIO, UNA,METHODICA
ETCHRONOLOGICA/^ ^T^\^\
SEXCENTORUH FRAGMENTORUM OPUSCCLORCMQUE HACTENUS HICILLICSPARSORUM, /
PRIMUM AUTEM IN NOSTRA BIBLIOTHECA, EX OPERIBCSADOMNES /ETATES, / /rCD\<£)\
^ Y^/> •.
LOCOS,LINGCAS FORMASQCE COADCNATORCM.
PEtlTINENTIBCS, [f~( r~ \"ZA
SERIES PRIMA,
IN QUAPRODEUNTPATRES,DOCTORES ECCLESIiELATIN/E
SCRIPTORESQUE
A TERTULLIANOAD GRE60RIUMMAGNUM.
ACCURANTE J.-P. MIGNE,
CCRSCCH
COMPLETOHUM
IHS1NGCI.OS
SCIENTIJB
ECCLESIASTlCiE
RAMOSEDITORE.

PATROLOGLX TOMUS LXX.

POSTERIOR.
CASSIODORITOMCS

PARISIIS, VENIT APUD EDITOREM;

1N VIA DICTA D'AMBOISE,PRES LA BARRIERE D'ENFER,
OU PETIT-MONTROUGE.
1847
 MAGNI AURELII

CASSIODORI

SENATORIS,

VJRI PATRICII, CONSULARIS, ET VIVARIENSIS ABBATIS

OPERA OMNIA

LN DUOS TOMOS DISTRIBUTA,

AD FIDEM MANUSCRIPTORUM CODICUM EMENDATA ET AUCTA,

NOTIS, OBSERVATIONIBUSETINDICIRUS
LOCUPLETATA,
PHJBAJBENTEAUCTORISVITA, QUJE NUNCPRIMUMIN LUCEMPRODIT CUM DISSERTATIONE
DE
EJUS MONACHATU.

OPERA ET STUDIO J. GARETH

HONACHlORDINIS SANCTIDENEDICTIE CONGREGATIONE
SANCTIMACRI.

NOBIS AUTEM CURANTLBUS

"
. 'S ACCBSSEBUHT

COMPLEXIONES IN EPISTOLAS B. PAULI

QCA8 EDIDIT ET ANNOTAVITSClPIOMAFFEIUS.

TOMUS POSTERIOR.

PRIX : 8 FRANCS.

PARISIIS, VENIT APUD EDITOREM,

IN VIA DICTA D'AMBOISE,PRES L.\ BARRIERE D'ENFER,
00 PETIT-MONTROUGE.

1847
 ELENCHUS OPERUM

QUM m HOC TOMO CONTINENJUR. s

CASSIODORI pPERUM CONTINUATIQ.

Expositio in Psallerium .-col. 9
Expositio in Canlicum . . . . . . . . . . . . . . . . 1055
De Inslitatione divinaram Litlerarum . . . . . . . . 1105
De artibus et disciplinis liberalium litterarum. .... . . ... . • . • iMfif
Commentarium de orafione et dcoctppartibus oratianis. . , . . .... 1219
De Orlnfgraphia .... . . . f . . . . .... ;..'-. V. .',.'. 1249
De schtmatibus, tropis' et quibusdam loeis rhetoricis S. Scripturce, qum passim in
commentario Cassiodori in Psalmos reperiunlur. . . . . . 1269
De Aniraa. 1279
Complexiones in Epistolas et Actus apostolorum necnon in Apocalypsim. . . . 1321
Fragmentum ex Maii Spicilegio Romano 1421

Paris.— Imprimerie de VBAYET rue de Sevres, ;-JT«

DESURCY,
 M. AURELII CASSIODORI
IN PSALTERIUM PR.EFATJO.

X Repulsisaliquandoin Ravennati urbe sollicitudi- t\ dis, favus interioris bominis, pinax spiriiualium
nibiis dignilatum, et curis sxcularibus noxio sapore perspnarum, occultarum lingua virtutum, quoeincli-
condilis, cnm Psalterii coelestis animarum mella nat superbos humiliatis c, reges pauperibus subdit,
gustassem, id quod solent desiderantes efficere, affabiliiate parvulos nutrit. Tanta enim illic est
avidus me perscruialor immersi, ut dicta salutaria pnlclniludo sensuum ei siillanlium meJicina verbo-
Suaviter imbiberem post amarissimas actiones. Sed rum, ut merito hic illud Salomonis aptetur, quod
familiarisinchoantibusoccurrit obscuritas, quse va- dixit in Cantico caniicorum: 2 Borius conclusut, et
riis esl iniexia personis, et velata parabolis. H;ec in fons signalus, paradisus plenus omnium pomorum
dictisviialibusnoxia dissimulaiionepraeteritur, dum {Cant. IV, 12). Modoenim quitlam psalmorumsalu-
ssepe illud reperiri solet ambiguum,quod magni sa- tari inslituiione formati, turbidos et tempestuosos
Crameniigestat arcanum. animos declinanl in limpidam et tranquillissimam
Tunc ad Augustini facundissimi Patris confugi vitam; modo promitientes Deum propter saluiem
opinatissimam lcCiionema, in qua tanta erat copia credentium visualiter humanaifdum, et ad judican-
coogesta dictorum, ut retineri vix possit relectum dum orbem esse venlurum; mndo commonent la-
quod abunde videtur expositum. Credo, cum nimis crymis d peccaia diluere, eleemosynisdelicta curare;
avidos populos ecclesiasticis dapibus explere cupii, T>modo sacris orationibus reverenler attoniii; modo
necessario fluenia tam magnaeprasdicationisemana- Hebraei alphabeti virtute profundi; .modo de pas-
vit. Qnocirca memor infirmitalis meae, mare ipsius sione et resurrectioneDominisalutaria pradicantes;
quommdam psalmorum fontibus profusum, divina modo lamentantium deploratione piissimi; modo
misericordia largienie, in rivulos vadosos compen- versuum repelitione qusedamnobis sacramenta pan-
diosa brevitaie deduxi : uno codice tam diffusacom- dentes; modo canticoriimgraduum ascensione nii-
plectens, quaeille in decadas quindecim mirabiliter rauiles; postremo supernis laudibus feliciter inl);e-
explicavit. Sed ut quidam de Homero ait (Macro- rentes, beata copia, inexplicabile desiderium, stu-
bius, lib. iu Saturnal., cap. 3) : Tale est de ejus penda profundiias. Non potesi animus fldeiisexpleri,
sensu aliquid subripere, quale Herculi clavam de qui coeperit inde satiari.
manu tollere. Est enim liiterarum omnium magi- Psalmi sunt denique, qui nobis gratas faciunt esse
sier egregius; et, quod in ubertate rarum est, vigilias, quando silenii nocte psallenlibus choris
caulissimus disputalor. Decurrit quippe lanquam bumana vox erumpit in musicam, verbisque aite
fons purissimus, nulla faecepollulus; sed in inlegri- modulatis ad illum redire lacii, a quo pro salute
tate iidei perseverans, nescit hsereticisdare unde se bumani generis divinum venit eloquium. Cantj^WJI^
possint aliqua colluctatione defendere : lotus catho- Q< aurcs oblectat et animas insiruit, fit vox/Kp3pSl2/?
licus, tolus orthodoxus invenitur; et iu Ecclesia Do- lentium, et cum angelis Dei, quos audire im/D<mn}
mini suavissimonitore resplendens, superni luminis mus, laudum verba miscemus, per illumfcSlice) qui -
clariiate radiatur. * venit ex semine David, DominumJesumVllirisium,
Quaedamvero noviter inventa,post lam mirabilem sicut ipse in Apocalypsidicit: Ego sum raaw&ji>tigfi\-
magistrum sola Domini praesumptione subjeci, qui David (Apoc. xxn, 16). A quo et re igionenas^Bfei^'*
parvulis confideniiam, caecis visum, mulis sermo- rem suscepimus, et sanciseTrinitatis mysteria reve-
nem, surdis prscstat auditum. Quem lamen codicem laia cognoscimus. Unde merito eis Patris, et Filii,
etiam per quinquagenospsalmos cum prsefationibus el Spiritus sancii, una gloria sociatur, ut perfecta
suis trina sum divisione partitus; ut el clariias lit- eorum praconia comprobentur. Ipsi enim diem ven-
leraj senioribusoculis b se pulchrius aperiret, et de- turum maiutina exsultatione conciliant, ipsi nobis
siderio legenlinm frairum numerosi codicis corpora primam diei horam dedicant, ipsi nobis tertiam
praesiareniur. Ita et ad bibliothecaerautelam unus boram consecrant, ipsi sextam in panis confractione
derelictus est, et propier congregationis studium laeiificant, ipsi nobis nona jejunia resolvunl, ipsi
commodissimeforsitan noscilur esse divisus. diei poslrema concludunt, ipsi noctis ,adventu, ne
Quapropier mandato Dominiconfidentes, ccelestisij) mens nosira lenebretur efficiunt, sicut ipsi dicunt :
mysterii claustra pulsemus, ut aperiat sensibus Koxilluminatiomeain deliciismeis: quoniamlenebrm
nostris floriferas sedes; qualenus in illo ccelesii non tenebrabunturabs te, Domine(Psal. cxxxvni, 11,
paradiso salulariter introducti, spiritalia poma sine li); ut merito se a vera vita credat alienum, quis-
aliqua primi hominis transgressionecarpamus. Vere quis hujus muneris jucunditale non fruitur. Quorum
coruscus liber, sermo lampabilis, cura sauciati cor- virtutes ut breviter divinus sermo concluderet, in
" Ms. S. Germani a Pratis, diserthsimam leelio- c Mss., inclinat sup. Iiumililali.
%em. d Mss. S. Aud., Bec. el Fisc, commovent
b Edit., tanioribus oulis. lacrymu.
, PATROL.LXX.
II M. AUUELII CASSIODORI 12
sepluagesiino psalmo (Vers. 2'2)diclurus a-l:Ego A tulis. Quarlo : quid sit psalteiium, vel quare psalmi
autem confilebor tibi in vasis pfalmorum veritatem dicantur. Quintn : qnid sit psalmus. Sexto : quid
tuam. Revera vasa verilaiis, quse lot virtutes ca- sit canticum. Septimo : quid sit psalmo-canlicum.
piunt, lol divinis odoribus farciunlur, tol thesatiris Ociavo: quid sil canlicumpsalmum. Nono: de quin-
coelestibuscumulanlur. Hydrisequae vinum coeleste quefaria divisione. Decimo : de unila inscriplione
recipientes, puritatem ejus in novitate semper cuslo- tiiulorum. Undeciino: quid sit diapsalma. Duode-
diuni. cimo : ulrum in quinque voluminibus psalmorum
Dulcedo mirabilis, quae sseculicorruplionibus non sit secanda contextio; an certe unus liber debeat
acescit; sed in sna permanens dignitale, gratia sem- nuncupari. Tertiodecimo: quemadmodurain psalmis
per purissimae suaviiafis augetur. Apotbeca valde sit de Christo Dominosentiendtiin. 3 Quartodecimo:
copiosa, de qua cum bibant tam magni terrarum quemadmodum sit expositio digesia psalmorum.
populi, ubertas ejus nescil expendi. Quiniodecimo: de eloquentia totius legis divinae.
Quam mirabilis autem ex ipsis profluil suavitas Sexlodecimo: de propria eloquentia Psalterii. Septi-
ad canendum! dulcisonum organum humanis voci- modecimo: laus Ecelesiae.
bus semulantiir; tubarum sonitus grandiloquis cla- Nunc ad praemissumordinem, Domino.praestante,
moribus reddunl: vocalemciiharam viventiumchor- B veniamus.
darum pern.ixtione componunt; el quidquid ante CAPUT PRIMUM.
instrtinienlis musicis videbalur agi, nunc probatur De prophetia.
per raiionales subslantias explicari. Verumtamen Prophetia est aspiratio divina, quaeeventus rerum,
nequa.quam nobis, ut psiltacis merulisque vernan- aut per facta, aut per dicta quorumdam immobili
dum est, qtii dum verba nostra conantur imitari, verilate pronuntiat. De qua bene quidam dixit:
quid tamen canant, noscunlur modis omnibus igno- Prophetia est suavis dictio ccelestis docirinae favos
rare. Melossiquidem blandum aninios obleciat, sed ct dulcia divini eloquii mella componens. Unde et
non compellit ad lacrymas frucluosas; pennulcet ipse David in cenlesimo octavo decimo psalmo di-
aures, scd non ad superna erigit audientes. Corde cturus est : Quam dultia faunbus meis eloquiatua,
autcm compungimur, si quod ore dicimus, aniinad- super metet favum ori meo(Psal. CXVIII, 103)I Muliis
verterc valeamus, sicul in Psalterio legitur : Beaius autem modis graiiae istius munera prseslabantur.
populusqui intelligitjubilathnem (Psal. LXXXVIII, 16). Sed ut de phjrimis pauca complectar, acta est per
Et iierum ; Quoniamrex omnis terrmDeus : psallite operaiiones hominum, ut fuit arca Noe, et sacrifi-
sapienter (Psal. XLVI,8). Philippus quoque apostolus' cium Abrahse, et transitus maris Rubri; per nativi-
( Act. viu, 28 ), cum reginae Candacis eunuchum ^ lates quoque geminorum Esau et Jacob, qui futura-
Isaiaro legere cognovisset, Scripturas ei sanctascom- rum rerum sacramenta gestabant; per angelos, sicut
petenter exposuit; qui postquam quod legebat ad- loculi sunl Abraliaevel Loth, Zacharise et Marise;
vertit, stalim gratiam baplismatis exquisivii, et mox per visiones, sicttt Isaise et Ezechieli, et caeteris
perfectaemunera saliviisaccepit. In Evangelio etiam sanctis; per somnia, sicut Salomoniet Danieli; per
Deminus ail : Omnisqui audit verbum regni, et non nubem el vocem de ccelo, sicut Moysi. Unde constat
intelligit, venit matus et rapit quod semmalumest tn sanclum David non per operaiiones hominum, non
corde ejus (Mallh. xm, 19). Unde congrue datur in- per nativitates geminorum, non per angelos, non
telligi baec il:is provenire non posse qui Scripturas pcr visiones, non per somniura , non per nubem
sanctas puro corde merentur advertere : de quo et vocemde coelo, nec per alios quoscunque modos,
pulchre Pater Hieronymusait: Margaritumquoddam sed ccelesti aspiratione fmsse completum; sicut de
est Scriptura divina, et ex muliis pariibus forari a ipso lcgitur in primo Regum volumine : Et direclus
potest. est Spiritus Domini in David a die illa, et deinceps
Quocirca, Pater aposlolice b, qui ccelesteslilteras (I Reg. xvi, 15). Ipse quoque Dominusin Evangelio
sanctis moribus reddidisii, praestanteDeo tua invi- dicit : Si Davidin Spiritu vocateum Dominum,quo-
latione provocatus c, abyssos divinas ingrediar : qui D moio dicilis quod fttius ejus esl (Matth. xxn, 45)?
clemens errata corrigis, nec severus imputas, quod Quo dicto recognoscimus evidenler per Spritum
emendas. Sed antequam enthecas spirituales altin- satictum psalmos fuisse prophetatos. Scienduinesl
gam, qusedam divisis capitibus, quac sunt numero sane quod omnis propheiia, aut de prselerto, aui
decera et septem, aesiimo praegustanda; ut cum de prsesenti, aut de fuluro tempore loqualur, aut
earum rerum locusse intulerit, magni uectaris polus agat aliquid.
suavissimis delectationibus hauriatur. Primo : de Animadveriendumest quoque Spiiitum sanctum
propbetisediversis speciebus nihilominusest dicen- sic fuisse prophetis sanclissimisailributum, ut tamen
dum, ut quae sit ista Davidica possimus distinctitis ad tempus pro infirmitate camis et comrarietatf
edoceri. Secundo : cur in psalmorum litulis, quasi peccati ab ip is offensusabscederet, el iterum pla-
auctorum diversa nnmina reperianttir. Tertio : quid caius sub opporlunilale lempnris advenirei. Unde c
siguilicet, i» finem, quod frequenter invenitur in li- sanctus Hieronymusexponens evangelistamMarcunr
» Ms. Sanger., formari. fusius in praefationenoslra.
b Dubiumesl ad qnem speclent haecverba. Dehis c Edil., lua imitationeprovocatus.
15 1N PSALTERIUMPR^EFATIO. U
inloco ubi ait de Joannc : Vidil opertosccelos,el Spi- A cum propbeta David devolaDominoactale senuisset,
ritum lanquam cotumbamdescendentemet maneniem qualuor millia juvenum ex Israelilico populo dele-
in ipso (Marc. i, 10): ila evidenti ralione iraciavit, gisse qui psalmos, quos ipse Domini aspiratione
ut nemo contra ipsius senlenliam venire prsestimat, protulerat, organis, citharis, nablis, tympanis, cym-
In psalmoquoqtie quinquagesimopropheta pnsl pec- balis, luliis, propriaque voce in magnamjticiindila-
cattim rogat: Spiritumsanctumtuum ne auferas a me tem supemse gratise personarent. Quse suavis adu-
(Psal. L, 15). Nam si semper, ut ait beaius Hiero- natio tribus parlibus divisa constabat : rationabiMs
nymus (In Ezech. xxxv, 1 ), in propbetis esset pertinebat ad humanam vocem; irrationabilisad in-
sermo divinus, et juge in peciore eorum haberet sirumenta 4 musica; communis autem de utrisqu»
hospitium, nunquam crebro Ezecbiel poneret : Et partibus a|itabatur ; ut et vox hominis certs n odu-
faetus est sermoDominiad me dicens. In libro quin- lalionibus edereltir, et instrumentorum melos con-
etiam Regum Eliseus propheta dicit dc mulicre cujus sona se v:cinitate conjungeret. Sic suavis illa et ju-
filius extremum clausetat diem : Dimilteeam, quia in cunda musica Ecclesiamcatholicam tali aclu praedi-
amaritudineest, et Dominuscelavitme, et non indica- cebat, quaeex diversis linguis, varioque concentu in
eil mihi (IV Reg. iv, 27). Apostolus quoque dicit: unam fidei concordiam erat, Domino pisestanle,
De virginibusprmceptumDomininon kabeo, consViumpI creditura.
aulemdo (I Cor. vn, 25). Item ipse commemorat: Ex quo numcro indila nomina frequcnler in lilulis
Hoc egoprmcip-o,non Dominus(Ibidom, 10). Et a!io invenimus,ul Idithun, Asaph,filli Core,el hissimilia.
loco sic meminit : Qumloquor, non loquorsecundum Non quia ipsi, nl quidam volunt, auctores fiiere
Deum(II Cor.yi, 17). Unde etiam similiter in cae- psalmorum, sed quoniam praepositi artilicibus, ad-
teris prophelis aliqua qtiidem Dominus locutus est, ministraiores earum rerum probabiles exstiierunt,
et non prophelse, et aliqua prophetse, et non Domi- ut honorem de tali commemoralionesumerent, qui
nus. Nec illud specialiter de Domino Jesu Christo, officio sanclo devotis mentibus servieuant; maxime
diceretJoannes Baplista: Qui mhit me baplizare,ipse> quia et nomina eorum inlellectus rernm congiuos
dixit mihi: Super quemvideris Spiriium sanctumin> indicare noscunlur. Non enim supradicti wri ad
specie columbmdescendentemet manentemin eo, hic psalmos faciendos electi sunt, sed eos congregatos
esl qui baptizal in Spiritu sancto (Joan. i, 55). ISun- tantum legimus ad canendum; psalmographosaulem
quam enim proprium esset in DominoChristo quod| fuisse historia nulla testalur; el prxsuitiptuosiimest
additur: El manentemin eo, nisi ab aliis nonnun- dicere quod nulla possit auctoritate firmari. Psalmos
quam recedere probarelur. In Christoenini perman- aulem ad solum prophetam D;ivid pertinere certis
( declaralur indiciis. Denique in Apocalypsi volens
sit, quia peccatumnon habuit; ab aliis jure discessit,, Q
quia pollutionismaculam perceperunt. Spiritui enim, opus istud intelligi, solius David meminit dicens:
sancio non polest esse communiocum delictis : nami Hicc dicit sanctus el verus qui habet ctavemDavid,
sic scriplum est in libro SapienliseSalomonis: Spi- qui aperit et nemo claudit; claudil el nemo aperit.
ritus enimsanclusdisciplina!effugielficium,et auferetl ln Evangelio quoque Pharisaeis ipse Dominusdirii:
se a cogitationibusqumsunt sineinlelleclu(Sap. i, 5). Quomodoergo David in Spirilu vo al eum Dominum
Est autem prophetia nrSgnificumnimis et verilo- dicens : Dixil DominusDominomeo (Mallh. xxn, 45,
quum dicendi genus, non humana voluntate compo- . 44), etc.
situm, sed divina inspiratione profusum, sicut ait1 Unde probatur universos psalmos non muliorum
Petrus apostolus : Non enim voluntatehumana altata2 existere, sed lantum ipsius quem a Dominoconsiat
etl aliquandoprophetia; sed Spiritu sancio inspirati,t esse nominatum. Usus quoque Ecclesiae caiholicse
loculisunt sanctiDci homines(II Petr. i, 21). Nam ett Spiritus sancti inspiratione generaliter et immobili-
Paulus apostolus dicit : Qui prophetat hominibuslo- ter tenet, ut quicunque eorum canlandus fuerit,
quiturad mdificationem, eiexhorlationem,et consolalio- qui divcrso nomine pracnotantur, lector aliud prae-
nem (I Cor. xiv, 5). Et pauloposl : Qui prophetat t dicare non audeat, nisi Psalmos David. Quod si
Ecclesiammdificat(Ibidem,i) : scdificatplane, quan-. _j essent proprii, id est.aut Idilhun, aut filiorumCore,
do res incognitasnimisque necessarias prselocuiionis s aulAsaph, aut Moysi, eorum nomina utique proedi-
beneflciofacit csse nntissimas. Nam et quibus dalaa carentur; sicut et in Evangeliis fit, quando aut
esi facullas bene intelligendi vel interpretandi Scri- Marci, aut Lucae,aut Matthaei,aut Joannis vocabulo
pturas divinas, a munere propheiise non videntur r pronuntiantur. Quod eliam seculus Pater Augusiinus
excepti, sicut Aposiolusait in Epistola ad Corinthios s congruenter omnes psalmos dicil (Lib. xvn Civit.
prima (Cap. xiv, 32): Spiritus prophelarumprophetis s Dei, cop. 14) esse Davidicos.
subjeclusest. Sed quoniam de propbetiae muneribus s
compelenter forsiian quaeleguntur agnovimus,nuncc CAPUTIII.
quaeresianl sollicite perscrutemur. Quid significetin finem, quod f.eqiknler inveniturin
tilulis.
CAPUT H. Finern duobus dicimus modis : primtis est iste
Cur in psalmorumtitulis quasi auclorumnomina
diversareperiantur. communis aique moralis, quando res aliqua ad
exlremum deducta pervenerit, nec ulterius potest
In primo libro Paralipomenon(Cap.xxm, 5) legilur, ', prodire, qusemotus sui terminum probatur accipere.
 13 M. AURELIICASSIODORl 16
Sic cnim dbimtis finilumcibum, qui sedula comes- A 5 CAPUT VI.
lione consumptusest; finilampecuniam,quaedoce- Quid sil canlieum.
lur expensa, et caetera quae boc modo probantur Canticum est quod ad honorem Dei canitur,
edici. Secundusdicilur finis perfectus slqtte perpe- quando quis Iibert.ue vocis proprise utiiur, nec lo-
luus, quem modo quaerimus; qui tunc nobis pro- quaci iiistruiiiento cuiquam musicoconsona modu-
lendi magis ac dilatari incipil, quando ad eum mens' latione sociatur, hoc esl eliam nunc in Dlvini-
quod
devoia pervenerit. Finis ergo legis ac plenitudo' tatis laudibusagitur.
Dominusnoster esl Chrislus, sicut Apostolus dicit:
: CAPUTVII.
Finis enim legisChristus ad justitiam omni credenti
Quid sit psalmocanticum.
(Rpm.x,4). Ad quemdum pervenerimus, nihil ulira
Psalmocanticum erat, cum, instrumento musico
perquiremus; sed ipso bealitudinis fine eontenti,
p!enissima jucunditatc perfruemur; cujus tantum praecinente,caneus chorus socialis vocibusacclama-
amor proficit, quanlum intellectus nosier, Domino bat, divinisduntaxat sermonibusobsecutus.
prsestanle,clarescii. Et ideo quolie«in tiiulis psal- CAPUTVIII.
morum in finem reperis, ad DominumSalvatorem Quid sit canlicumpsatmum.
aciemmentis inlende, qui est finis sine fine, et bo- "1 Canlicumpsalmumerat, cum, choroante canente,
norum omniumcompletivaperfeciio. ars instrumenli musiciin unam convenientiamcom-
CAPUTIV. muniler aptabatur a, verbaque hymni divini suavis
Quid sit psalterium,vel psatmiquare dicantur. copulapersonabat.
Psalterium est, ut Hieronymusait, in modumA CAPUT IX.
delt»5litteraeformatiligni sonora concavilas,obesuin l)e quinquefariadivisione.
venirem in superioribushabens, ubi chordarum fila Hauc autem, quam diximus, quinquefariamdivi-
religata disciplinabiliter plectro percussa, suavissi- sionem, prout unaqusequeearum psalmorum titulis
mam dicuniiir reddere caiitilenam. Huic ciiharse potuerit inveniri, locis aptissimis admonebo : ubi
positio videtur essc contraria, dum quod ista in imo significautiamquamdam subsequentibus rebus my-
conlinet, illud conversa vice geslat in capite. Hoc stica interpretatione contradunt. Sed quia sunt et
aulem genus organi canorum atque singulare apia- aliaemultifarisesuperscripliones, quas prsetereundas
tur corpori DominiSalvaloris; quoniam sicul istud esse non arbitror, breviter in unam conclusionem
de altioribus sonat, sic et illud gloriosseinslitutionis sestimocolligendas;ut nec fastidiumlectorincurrat,
superne concelebrat; sicut eliam ipse in EvangelioC p nec in damno intelligentiaenecessaria forle prae-
dicit: Quiest de terra, de terra est, et de terra loqui- tereat.
tur; qui aulemde cmlovenit,qumviditet audiviltesta- CAPUTX.
tur (Joan. m, 51). Unde quidam et hoc opus Davidi- De unita inscriptionelilulorum.
cumPsalmosdiclos esse prsefmiunt,quia de superno
culmineresonare noscumur. Quasdamsuperscriptionespsalmorum per allusio-
nem consiinilem constat spiritualiler intuendas ;
Cognoscevero quod isti tantum pro excellentiasui
dicanttir Psalmi, qui hoc volumine continenlur. quia si litteram consideras, extraneum est, cum non
Nam et psallerium genus esse musicorum Daniel ca invenias in psalmisqnaecontinentur in titulis; si
vero Irahanlur ad tropicttm inlellectum, nimis vi-
propheta testatur, inquiens (Dan. m, 5, 15) vocem dentur
tubae, fislulae,sambucae,cilharae, psalterii, et sym- accommodae,ut est illud ubi res gestaesigni-
ut est: cum fugil a facie Absalom; ubi lo-
phonise,omnisque generis musicorum. Nam et Pa- ficantur, ut est : cumessel in desertoldumeiv; ubi dies,
ralipomenon exponit (Cap. ix, 11), cum dicit de cus, ut est: in prima sabbati; ubi Hebraeanomina, sicut
lignis thyinis, quae vulgo ebena vocanlur, gradus est:
factos in domo Domini, et in domo regla, citliaras Idithum; ubi facta est comparatio gestorum,
et cantoribus. Hoc n ut est : cum mulavitvuttumsuumcoramAbimelech;
quoque psalteria apud Hebrseos "
dicitur nablum, quod tamen in suprascripto libro vel specierum cousimilium, ut est : pro torcula-
est. ribus.
frequentircpetitionevulgatum Ipsum vero psal-
mumGrsecumconstat esse vocabulum,quem diclum Quapropter m superscriptionitiuslitulorum, sive
volunt psalmum, sive canllcum,sive psalmumcanlicum, sive
quidam knb TOC ^austv, hoc a
est, tangendo. sivein finem,sive aliquidde sexta,
Nam et psallrias citharcedasvocamus, doclo pollice canticumpsalmum,
modulationesmusicas exprimentes. quam diximus, complexionereperire potueris, aut
sigillatim, aut unum, duo, vel Iria, sive quatuor ex
CAPUT V. cis inserta cognoveris, ad illas virtutes trahe, qu&s
sit
Quid psalmus. unicuiqueinesse dicemus: quia rerum istarumcom-
Psalmusest cum ex ipso solo instrumenlomusico, memoralio ad similitudinem occultoeinielligenti*
id esi psalterio, modulatioqusedamdulcis et canora posita subliliter invenitur. Ista enim ante fores
profunditur. psalmorum,tanquam sacratavela uendeni, perquse.

» Mss. Aud.,Bec.,Fisc, comilemraptabalur.Edit., comiterraplabalur.

 IN PSALTERIUMPRJEFATIO. 13
,7
si acieaa mentis iniendas rarescentibus quibusdam A \. tate labiorum ejus non fraudasli eum (Psal. xx, 5).
Secundo quodsequalis et coseternus oslenditur Patii,
iilis, facile eorum penetralia contueris. Quis enim
tot causas, tot diversitates nominum putet otiosas, ut est illud ejusdem secundi psalmi: Dominusdixit
cum nefas sit crcdere Scripturas divinas aliquid su- ad me: Filius meus et tu, ego hodie genui te (Psal. u,
in cenlesimo nono : Tecum principiumin die
pervacuum continere? Legitur enim : Amen, amen 7). Et
dico vobit, quia iota unum, aut unus apex non prm- virtutis tumin splendoribussanclorum: ex utero ante
teribita lege, donec omnia compleantur(Matth. v 18). Luciferumgenui te (Psal. cix, 5). Tcrtio a membris
CAPUT XI. Ecclesise, cujus ipse dux et capul esl Christus, ut
tit est illud vigesimiprimi psalmi: Longe a salute mea
Quid diapsalma. verba delictorummeorum (Psal. xxi, 2); et m sexa-
Inter expositores Psalmorum de hoc nomine quae- gesimo octavo : Deus, tu scis insipienliam meam, et
dam noscitur provenisse diversitas. Hicronymus, He- delictamea a te non sunt abscondita(Psal. LXVIII, 6).
braicselinguse doclissimus inquisitor, Spiritus sancti Quod dictum pro unoquoque fidelium debemus acci <
continuationem esse confirmat (Epist. 158), ob hoc pere. Cseterum delicta a Chrislo probantur fundiiu*
quia diapsalma significet semper. Beatus autem Au- aliena : unde Tichonius in libris Regularum latius di •
gustinus, rerum obscurarum sublilissimus indagator, B ligenterquedisseruit(Kt'deD. August.lib. III de Doctrt
inter ardua sine offensionediscurrens (In psal. iv), Chr., cap. 50). Hoc si animo recondimus, null
banc potius partem elegisse cognoscilur, ut magis confusione turbamur, quia error maximus nascitui
divisioesse videatur, nominis ipsius discutiens qua- inde, quando inconvenienter redditur alibi, quod di-
litatem. ctum constat ad aliud.
Sympsalma quippe dicitur Grseco vocabtilo voctim
Nam si uno modo fuisset locutus, quis ejus gemi-
adunata copulatio; diapsalma vero sermontim rupta nam substantiam potuisset agnoscere, cum etiam
continuatio; docens ubicunque repertum fuerit, aul nunc in tam evidemissimadislinctione, naturam di-
personarum, aut rerum fieri permutationem. Meiito vinitatis et humanitalis Domini Christi aliqui nitan-
ergo tale nomen illic interponitur, ubi vel sensus, vel tur sacrilega voluntale confundere? Mnltaquoque se-
personsedividi comprobantur. Unde et nos divisiones cundum litteram coitimonet.mulia spiritualiterjubet,
congrue faciemus, ubicunque in psalmis diapsalma nersonas subito deceuter immutal; ut uunc Cliristus
potuerit inveniri; reliquas autem, prout daium fue- Deus, Verbum incaru itum et homo f*ctus, caput Ec-
rit, indagabimus, ubi tamen aucloritas bujus nomi- clesiae; nunc ipsa Ecclesia, nunc bomo justus ,
uis potuerit inveniri. unc pcenilens loqui videatur, ut omnia neces-
CAPUT XII. ( saria tangat atque concludat. Ubique plenissimum
Q
Vtrum in quinquevoluminibusPsalmorum sit secanda ccelestiumrerum sanctumvibrat eloquium"; ei mul-
contextio, an certe unus liberdebeat nuncupari. liplici diversitate virtulum propter bumani generis
Beatus Hieronymus prophetiam Psalmorum in largiendam salutem,regnisui adoranda mysleria pius
qninque libros putavit esse dividendam (Prmfat. in Kedemptorinsinuat.
psal. ad Sophron.), quia in textu operis bujus quarto Hsec ideo praefati sumus, ut cum ventum fucrit
legitur, fial, fial; dum hoc verbo intercedente, non- ad loca talia, inlrepidus lector audire possit quod se
nulla se videatur aperire divisio. Huic favet assensa jam salubriter didicisse cognoverit. Illud tamen au-
posleritas. Credo dum sibi consultum judicavit, cioritate Patrum et veriiatis ipsius atlestatione lir-
quod in mullas partes coarctabalur taediosa longin- missiina credulitate tenendum est, unum de Tri-
quitas. Htlarius auiem, Pictaviensis episcopus, divi- nilate, sive unam ex Trinitate personam, DeumVer-
naruni rerum acutissimus et profundissimus exquisi- bum miseraiioue mortalium ex Maria Virgine homi-
tor, congruentius librum seslimat (Prolog. in Psul.) nem factum sponlanea virtute, non ministratoria ne-
dici debere Psalmorum : quia in Hebraeounum vo- ccssilate : quia nec nalurae suaeullam mutabilitatem
lumen est; et maxime cum in Actibus Apostolorum sustinuit, nec assumpiionc camis augmentum Tri-
>
(Cap. i, 40) Q legatur dictum : In tibro Psalmorum. D niiaiis efTec.it.Sed, sicut quidam ait : Maculas no-
Quapropter merito unus liber dicitur, qui tanta au- slras lavit in sanguine, rugas eliam letendit in cruce.
ctoriiale firmaiur. Hoc cum sit spei nostrae singulare praesidiura, bea-
CAPUT XIII. titudo credentium, felicitas magna justorum, non
desinunt hseretici impia voluntate corrodere, quod
Quemadmodumin psalmis tit de Christo Domino
senliendum. huraanogeneri salutis causamcognosciturprsestilisse.
Tribus modis psalmi loquunlur de persona Domini CAPUT XIV.
Jesu Christi pro instructione fidelium. Primutn per Quemadmodumsit expositio digesta psalmerum.
id quod ad humaniiatem ejus noscitur perlinere, ut Primo nobis de titulorum inscriptione, Dominoju-
est illud secundi psalmi: Astiterunt reges terrm, et vante, dicendum est, unde velut uberibus expressis
prineipes conveneruntin unum adversusDominumet lacteus sensusdivinseprscdicationisemanet. Secundo,
advertut Christum ejus (Psal. n, 2); et in v gesimo unusquisque psalmus pro sua qualitate dividendus
psalmo : Desideriumanimmejus tribuistiei, el volun- est, ne nobis inlellectum permisceat aut occultamu-
Mss. Aud., Bec. et Fisc, librat eloquium.
10 M. AURELII CASSIODORl 20
laiio rerum.aut varietas inlroducta loqueitlium.Ter- A^ apud Hebraeosaut rbythmo, aut metrica conslat
lio, arcanum psalini, parlim secundum spiritualem lege romposita, quae, ut ipsi dicnnt, fastuciis conti-
intelligentiam, parlim secundum historicam lectio- netur. Fastucium eniin est per commata procedetis
nem, panim secundum inysticumsensum, rerum suli- ad depromendum sensum, naviler explicaia concc-
tilitates discntiens proprielalesque verborum, prout ptio. Cujus si virtutem lector diligens perscrutaris,
concessum fuerit, conabor aperire. Quarto, proul lo- audi Apostolum ad HeLrseos dicentem : Vivus est
cns exegerit, virtutem ejus breviter demonstrare enim Dei sermoet efficax, el aerior omni gladio anci-
contendam, qualenus intentio digesti carminis divino piti, et pertingensusque ad divisionemanimmuc spi-
munere oculis inlerioribus elucescat. Virtutem psal- ritus, compagum quoque el medullarum, el discretor
mi dico inspirationem divinam, qua nobis intentio cogitationumet intentionumcordis (Hebr. IV, 12).
superna reseratur, et sermone Davidicoa vitiis nos Scripturse autem divinae sancta p>ofunditas adeo
removet, et recle nobis vivere persuadet. Quinlo, de communes sermones habel, ut eam universi incun-
ordine numeri psalmorum, cum res exegerit, memo- clanter admiltanl. Sensus autem recondit veritatis
rabimus, qui reverendissimarum rerum bonore sa- areano, ut in ipsa sludiosissime vitalis sententia de-
cratus esl. Hoc enim per singulos quosqtic psalmos beal indagari. Nam eam revera esse divinam hinc
facere nobis difficile fuisse profilemur, quod inde- IR maxime datur inlclligi, quod indocti sublilissiina,
terminatum atque suspensum Palrum ctiam reliquit temporales aeterna nonnisi divino repleli Spiritu po-
aucioritas. Reliquos autem sibi calcnlos diligensper- tuisse tradere sentiuntur.
scruiator exquirat, quoniam multa accessu lemporis Postremo quot miracula jugiter facta sunt, donec
in Scripluris divinis fiunt clara, quae nunc videntur Scriplura ipsa mundi ambilura divulgala cnmpleret?
abscondita. In conclusionibusvero aut summamto- sicul scriptum est: In omnemterram exivit sohus eo-
lius psalmi sub brevilate complectimur, aut contra rum, etin finesorbis terrmverbaeorum(Psul. xviu, 5).
lisereses aliquid dicimus destruendas. Ipsa est eniin Unde ad probationem pertinet maximam, quia lex
Dominisincera dilectio, adversarios ejus odio liabere divina per cunctas mundi partes cognoscitur fuisse
perfi cto. suscepta. Ilaecinultis modis genera sune locutionis
CAPUT XV. exercet, definitionibus succincta, schematibus de-
De eloquentiatotiuslegis diviiue. cora, verborum proprietale signata, syllogismeruni
Eloquenlia legis divinaehumanis non est formata complexionibusexpedita, disciplinis irrutilans : nou
sennonibus, neque confusis incerta fertur ambagi- lamen ab eis accipiens exlraneum decorem, sed po-
bus, ut aut a rebus praeleritis oblivione discedat, lius illis propriam conferens dignitatem.
aut praeseulium confusione turbetur, aut futurorum C Haecenim quando in divinis Scripturis splendent,
dubiis casibus eludatur; sed cordi, non corporalibus ccrta atque puiissima stint; cum vero ad opiniones
auribus loquens, magna veritate, magna praescientiae hominuni ct qtiaeslionesinanissimas veniunt, ambi-
lirmitate cuncta dijudicans, auctoris sui veritale guis altercaiionum fluciibus agitantur; ut quod liic
consisiii. Sic enim in Evangelio de DominiChristi est firmissiine semper verum, frequenter alilii redda-
prsedicationedictura est: Loquebaluraulemsicut po- lur incerlum. Sic et lingua nostra dum psalmodiam
lestatem hnbcns, non sicul scribm eorumet Pharismi canit, nobilitate veritatis ornatur; cum ad f ibulas
ab ho-
(Matth. vn, 19) . Ille enim indubiiata loquilur, cui ineptas et blaspbema se verba converterit,
omnia praesentia sunt, et rerum exitus probatur esse nore probilati-. excluditur; sicut apostolus JacoCus
sirbjeclus. dicit : Ex ipso ore benedicimus Deumet Patrem, et
Eloquenlia siquidem est ad unamquamque 7 rej» ex ipso ore maledicimus hominem,qui ad imaginem
competens et decora locutio. Hsec igitur casta, lixa, et simihtudinemDei faclus est (Jac. ni, 9).
vtrax et seterna prsedicatio, nimis purissimo nitet Hsecmundanarum arlium periti, quos tamen multo
exstitisse
eloquio, cujus utililas lucet, magnificentia virlulis posteritis ab exordio divinorum librorum
apparet, operalio salutis arridet; sicut et in cenles-imo" manifeslum est, ad collectiones argumentorum, quae
octavo decimo psalmo dicturus est : Quia eloquium Grscci lopica dicunt, et ad arlem dialecticam et rhe-
tuum vivificabit me (Psal. cxvui). Et iterura : Lu- toricam transtulerunt; ut cunctis evidenier appareat,
cerna pedibusmeis verbum tuum, Domine, et lumen prius ad exprimendam veriiaiem justis mentibus da-
temilis meis.Revera lumen, quia semper vitalia jubet, lum, quod postea gentiles humanae sapienlise aptan-
noxia prohibei, terrena removet, ccelestia persuadet. dum esse putavcrunt. Haecin lectionibus sacris tan-
Hinc el Doclor gentitim in Epistola ad Corinthios quam clarissima sidera relucent, et significanlias
scribit : Non enim in sermoneest regnum Dei, sed in rerum ulilissimis compendiis decenter illuminant.
virtute (I Cor. iv,20).ltem ad Timolheum insecunda Quae nos breviter locis aptissimis admonqbimus,
ineminil diceus : Omnis scriplura divinitus inspirata quoniain res ipsae commoilissiine deducentur ad
ulilis estad docendum,ad arguendum, ad erudiendum, inedium, per quas concepti sensus clarius eluce-
ed corrigendumin disciplinaqum est juslilim, ut per- bunt.
fe.ctussit homoDei ad omne opus bonum inslructus Nam et P.iter Augusiinui in libro lertio de Do-
(II Tim. III, 16). clrina Cliristiana (Cap. 29) ita prolessus est: Sciant
Haec, sicul Patris Hieronymi tcstatur auctorilas, aulein litterati modis omniuin loculionuin, quos
21 IN PSALTERIUMPR^FATIO. 22
graramatici Grseco nomine tropos vocant, auctores A . quanlum assidue consiat hauriri, tanlum nescit ex-
nostros usos fuisse. Et paulo post scquilur : pendi.
Quos tamen tropos, id est modos locutionum, qtii Ac ne diutius in generalibus remoremur, specia-
noverunt agnoscunt in lilleris sanctis, eorumque lia Psalterii, Domino juvanle, tangamus: quoniam
scientia ad eas inlelligendas aliquantulum adjuvan- ipsa res evidenler agnoscitur, quaecommunibus re-
iur. Cujus rei et in aliis codicibus suis fecit eviden- bus prsemissis, postea sub aliqua proprietale descri-
lissimammentionem. In libris quippe quos appella- bilur.
vit de Modis Locutionumdiversa schemata saecula- CAPUT XVI.
riura litterarum inveniri probavit in lilteris sacris; De propria eloquenlia Psalterii.
alios auleni proprios modos in divinis eloquiis esse
declaravit, quos grammatici sive rhetnres nullatenus Primum est quod ipsi tantum psalmi singulari nu-
attigertint. Dixerunt hoc apud nos et alii dnctis- mero vocitantur, quos nos adhibilis hujus linguac
simiPatres, id est Hieronymus, Ambrosius, Hila- peritissimis cum eorum volumine conferentes, ser-
rius; ut nequaquam prsesumptores lmjus rei, sed vaio usu psallenlium, suis versibus sestiraavimus
pedisequi esse videamur. esse reddendos : ne se in praesumptum ordinem au-
Sed dicit aliquis: Nec partes ipsae syllogismorum, B ctoritas permixta confunderet. Deinde quod nullum
nec nomina schemalum, nec vocabula disciplina- aliud opus auctoriiatis divinse centum quinquaginta
rum, nec alia bujuscemodi ullatenus inveniuntur in seciionibus conlinelur ; ubi enim lot tiluli diversa
psalrois; inveniuntur plane in virtute sensuum, non leguntur varietate conscripti? Hic illud votivum no-
in effaiione verborum : sic enim vina in vitibus, men alleluia in superscriptionibus inchoavit. IIic
messem in semine, frondes in racidibus, fructus in commemoratio bistorisc de Regum tracta volumine,
ramis, arbores ipsas sensu contemplamur in nucleis. in ipso limine posita virtules noscitur indicare psal-
Nam et de prolundissima abysso deliciosus pisris at- morum. Hic etiam diapsalmata tantum inlerjecla
tingitur, qui tamen ante captionem suam humanis monstrantur. tlic psalmi secundum virlutes suas
oculisnon videiur. Merilo ergo esse dicimus, quae numerorum ordines tenent.
inesse nihilominusvirtute sentimus. Nam et Aposlo- Liber incboans a beatiludine Christi, Noviet Ve-
lus veiat (/ Cor. m, 18) nos seduci per vanam sapien- leris Testamenti sacramenta percurrens, laudibus
tiam mundi : ista vero non abnegil in litteris esse sacris et sancta jubilatione concluditur; ut merito
divinis. Certe accedamus ad psalmos , et interroge- se tali munere consolelur Ecclesia, qtiaehic multa-
mus , quae omni dispulatione major est, rerum rum calamitatuin cognoscitur afflictionibussauciari.
iidem. C Novit enira beneficio Dominitriumphare de suis cla-
Istud ergo principale virtutum et salulare locutio- dibus ingravaia ; persecutionibus siquidem profici,
nis genus p erumque res aliquas refert, et ssepelonge afJliclionibus semper augeiur, sanguine raartyrum
alia quara audiuntur, exponit. Simpliciias, dnplex <t rigatur, irislitia magis erigilur, angustia dilatatur,
sine dolo bilinguiias; sicut fecit Joseph (Gen. XLII), fletibus pascitur, jejuniis reficilur, et inde potius
qui dum fralres suos aspectu ipso et sermone patrio crescit, unde mundus deficit.
cognovisset, ita eis videbatur loqui, ut nullaienus Quid enim in illo libro non invenies unde se hu-
potuissel agnosci. Quod non est ad dcceptionis stu- manum genus debeat suaviter consolari? Thcsaurus
dium sumptum, sed ad commodum magnse tlili- in pectore mundo semper excrescens , consolatio
latis effeclum. Hebraeos sermones adhibet, cau- magna lugentiura, spcs beata justorum, periclitan-
sas profundissimas ininientes. Unam rem in malo et tium utile suffngium, unde semper quod expedit
in bono plerumquc ponit, ut quod nomine videtur tollitur, ejusque fons indefecta perennitate servatur.
esse commune, 8 probetur qualitaiibus discrepare. Beatus quoque Athanasius, Alexandrinaecivitalis epi-
Ccelestia lerreuis comparat, utquod incomprehen- scopus, in libro quem Marcellinosuo charissimo de-
sibilis magnitudo veiat intelligi, per notissimas si- stinavit de proprielale Psalterii, ut verbis ipsius
militudines possit adverti. In verbis autem serendis D utar, ita dicil: Qtticunque Psallerii verba recitat,
mira potentia est; ut subito immensa nobis aique quasi propria verba decanial, et tanquam a semet-
incomprehensibiia duobus tribusque scrmonibus ipso conscripta unus psallit, et non tanquam alio di-
explicenlur. cenie, aut de alio significanle sumit et legit; sed
Quid brevius dicam, frequenter etiam una syllaba tanquam ipse de semetipso loquens, sic hujusmodi
ineffabilemDomini naturam demonstral; ut est il- verba profert; et qualia suul quse dicuntur, talia
lud : Quiest misit me (Exod. III , 15). Cujus omne velutipsc agens, ex semeipso loquens, Deo videlur
verbum subliliter inquisitum copiosis sensibus sca- oflerre sermones.
turit. Nam sicut fecundissimus ager odoriferas her- Psalterii quoqtie proprium est quod per ipsum le-
bas saluti nostrse producit accommodas , s c lectio gis divinaesanctitas introitur. Non enim tirones in-
divina cum per singula verba requiritur, semper choaut a Genesi, non ab Apostolo, non inter ipsa
illic cura mcntis saucise reperitur. De cujus elo- initia auctoritas evangelica sancta pulsalur; sed licet
quentiaemodis mulli Patres latius prolixiusque dixe- Psalterium quartus codex sit divinse auctoritatis,
runt, quorum nomina in libris inlroductoriis cora- primum tamen tirones inchoantes Scripturas sanctas,
memoranda perspeximus. Sed fons istc ccelesiis inde legendi facittntdccemer initiimi.
25 M. AURELH CASSIODORf 24
CAPUT XVII. A stillans labia tuu, spousa, mel el lac sub lingua tua
Laus Ecclesim. (Canl. IV, 10, 11). Quae mereris denique osculari
et decus illud perenniler custodire virgi-
Overesancta, o immaculata, o perfecta mater Cliristum,
libi euim dicitur : Osculetur me osculoorit
Ecclesia, quse, divina gralia largiente, sola vivificas, neuni; metiora sunt ubera tua
t.ola sanclificas, et perditum propriis culpis institu- sui, quia vino, fragrantia un-
tione tua humanum genus instauras : cujus pise con- guentis oplimis( Cant. i, 1 ); etcaetera quse liber ille
fessioninihil addi, nibilminui potesl. Per oranesquippe divinus myslica prsedicationecompleclitur.
iisalmos, per orania canlica, prseconia sanctaeTrini- Quapropter factis audiloribus per quamdam isago-
tatis inlersei is; ut cujus sunl sacrata verba quac lo- gen, quaeest sequentis operis introductio, index cce-
et dulcissima reddere- lestium mysteriorum, ct sacrse prsenuntia diclionis,
quimur, cis laus semper gloria ut opinor, sufficienier attonitis et desiderio superno
lur. Quscsalum sscculi hujus, et hserciicorumssevis-
simas procellas in arcse illius Noe simililudine, quae divina largitate flammatis, nunc ad solvenda quse
luara evidenter portavit imaginem, sola inoflenso promissa suni, Christo jtivante, veniamus. Prsesia,
fldei cursu sine perictilo diluvii conslanter enavigas; Domine, cujus est omne quod expedit, ut intelligeit-
uec ullis erroribus acquiescis, quamvis adhuc inier ler, ut libenter, ul proficue mereamur audiri. Tuis
saeculi necessitate ver- ' enim adjutoriis omnimodis indigemus , ut valeamus
B
pravilates bujtis gravissima
seris. Quidquidenira reperiiur praeler viialegremium concesso sermone aliquatenus verba tuae majesiatis
tuum, raortiferum constat esse naufragium. exponere. Ainen.
Nam cum Sabellius detestabilis errct in Palre, ORDO DICENDORBM.
demens Arius delinquat in Filio, Manes sacrilegus Prolegomena, id est, praecedentia anlequam cce-
neget Spiritum sanctum, alii scelerati Veteri Testa- Icstis Psalterii raella degustem, et campos illos glo-
mento derogenl, ncnnulli Novi Testamenti gratiam riosissimaepassioriis, Dominoprsestante, contingam,
non sequaulur; lu tantum devolione fideli, prae- quaedam mihi videnlur, divisis capilulis, de textu
slanle Domino, inoffense cuncta complecteris. Pa- ipsius carminis intimate, ut el legentes disiinctius
trem quippe docens ingenilum, Filium genitum, debeamus edocere, et nos ordines ipsos sine aliqua
Spiritum sanctum de Patre et Filio procedentem, offensionecurramus.
unum Deum, sanctam praedicansTrin.tatem, coacter- In prima itaque parle Domini carnalis vila descri-
nam sibi et seqnaliter omnipotentem, Dominumquei bitur.
Christum manenlem in divinitaie sua et carne hu- In secunda, naiura deilalis ipsius subliliter indi-
inanitatis assumptse, salva iiniuscujusque proprietatei catur.
nalurae, unamconliteris esse personam. Veteri Testa-' ^ Teriia, multiplicalos dicit populos, qui eum nite-
mento de Novo fidemfaciens, Novum a Veieri exor- bantur exstinguere.
tum esse cognoscens. Ei ut breviter cuncta comple- Quarta, propbeta in iisdem monitis perseverai, u'
ctar, ncscis loqui, nisi quodexpedit credi.Nam quam- desinant Judaeimala cogilare, vel facere : quoniam
vis diversis hic afficiaris angustiis, et 9 dolosi hostisi se noveriut divinis virtutibus deslruendos.
contrarietate quatiaris, tamen de totius mundi cir- ln quinla DominusChristus clamat ad Patrem , u<
eulo congregata resplendens in modum pulcber- ejus audiatur oratio, et in resurreclione ipsius mundo
rimaepyramidis ad seterna regna perduceris. profutura concedat.
Quse huic scbemati non imnierilo compararis ,, Sexta, per tolum psalmum verba sunt pceniten-
quoniam de universis gentibiis exlollens verticemi tis, cui junguntur ejusdem modi alii sex, qui tamen
pretiosum, jusiorum animas quasi lumen eximiumi in conclusione quinquagesirai psalmi descripli sunt.
ad superna regna transmiltis : meta frumentis plenai ln seplima parte Chrislus humiliter quidem petit
ccelestibus,de diversis gentibus sanctorum beata col- ut ei subveniatur a Patre, sed habel fiduciam reclae
laiio, serenarum mentium lampabilis ccetus, insolu- conversalionis, quod magis periinel ad ejusdeitatem;
bilis construclio de vivis lapidibus fabricala, beato- sed more humanitatis assumptse sibi postulat subve-
ruin omniumseterna felicitas, sole lucidior, nive can- "1 niri : ne diabolus animam ejus iniqua praesumptione
didior, sine macula, sine ruga. De qua scriptum estt diripiat, et gloria ipsius in pulverem deducla dispe-
in Canlico canticorum : Qumesl isla qumprogredilur real.
quasi aurora consurgens,pulchra ut luna, eieclaul solti lnoctava, paraboliset tropicis allusionibuscongre-
lerribilis ut castrorum acies ordinata (Canl. vi, 9)? Eti gatis, subsequens drama decurritur, et per allega-
paulo ante : Oculilui columbarumabsqueeo quod in- ricas similitudines omnia referunlur ad Dominum
trintecus lalet : cujus dentesticut gregestonsarum qum' Cbristum. Quaeschemata nos locis aptissiinis red-
atcenderuntde lavacro, omnes gemellisfelibus, et sle- dentes evidentissime commonebimus, ut lectori stu-
rilis non est inter eas. Sicut vitta coccinealabia tua' dioso ambiguitas cuncta lollalur.
( Cant. iv, 1,2), raatcr et virgo, feta et integra, ge- Nona, post mullipliciaprseconia,quaemodo a dei-
nilrix et incorrupta, cujus os virtutum omnium fra- tate, modo ab bumanitale ipsius incipiunt, mutatis
grat odoribus : de qua sponsus dicit : Odor oris tui' personis et titulis ponitur Atleluia, quod significat
sicut malorum(Cant. vn, 8). Et post paululum : Odori' Laudate Dominum.
niitjuentcrumluoritm sitper omnia aromata. Favus di- Decinia, sequuutur gradales, qui animum nostru»
25 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. I. 26
ad DomiuumSalvatorem pura et humili satisfactione A . textus tolius Psalterii duodecim partibus dtvisus in
perducunt. aposlolorum numero mirabili laude concluditur, qua-
Undecima, variatis verbis, iterum laudes Domini tenus et iste illud agat quod Christi discipnlos fecisse
hymnidica exsultatione concelebrat : modo Patris, cognovimus. Est etiam ejusdem rei aliud evidentius
modo Filii, inodo Spiritus sancti praedicansmajesta- sacramentum, quod centum quinquaginia diebus di-
tem; ut nulli sit dubium sanctara Trinitatem singu- luvio superdticto crirainibus stiis terra dilula est: sic
lariter omnipotentera, quaevult facere in cceloet in et bi psalmi tali numero producti, genus humanum
terra. peccaiis suis pollulum convcnienter reddunt absolu-
Duodeciraa, septem psalrai relinquunlur in fine, lum. Nunc minutatim ad exponenda Psalterii verba
qui exsultationibus hymnidicis totam gloriam sanctae veniamus.
Triniiatis generaliter devota menle concelebrant. Sic

M. AURELII CASSIODORI

m PSALTERIUM EXPOSITIO.

PRIMA PARS.

EXPOSITIO IN PSALMUMPRIMUM. ]B in calhedra pettilenlimnonsedit ( Psal. i, 2 ), etc. Mi-

rabilis ordo, ccelestis revera dispositio, ul ab ipso
Quare primus psalmusnon habet tilulum.
nobis psalmorura proveniret initium, quera saluta-
l\ Psalmus hic ideo non habet tilulum, quia ca-
dicturus rem januam constat esse coelorum.
piti nostro Domino Salvatori, de quo absolute
rerum omnium Quapropter intrare cum sumino gaudio festinemus,
est, nihildebuit praeponi; dura ipsum Advocatumnosirum esse
constat esse principium, sicut ipse in Evangelio di- ubi patentemjanuam, ipsum
enim habemis
cit : Ego sum principium,proplerquod et loquor vobis cognoscimus,sicul ait Apnstolus : Non
non possitcompatiinfirmitalibusnoslris;
(Joan. vin, 25). Nara Jicet et alii psalmi de ipso Pontificemqui
multa dicant, nemo tamen deejus quae fuit in terris et paulo post : Adeamusergo cum fiduciaad thronum
et
conversationesic loquitur. Et quoniam ad hunc quae gratim ejut, ut misericordiamconsequamur, gratiam
dicenda sunt cuncta respiciunt, merito caput sancti inveniamusm auxilioopportuno(Hebr. iv, 15,10). Nunc
claves psalmorum reserabilcs apponamus, ut, prae-
operis ponitur, qui princeps rerum omniura esse
introire merea-
monstraiur. Quidquidenim aut de praeteritisinsiruit, siante Domino, Regis nostri palatia
divisio facienda
aut de prsesentibusraonet, aut de futuris efficit cau- mur. Et ideo, sicut prsefati sumus,
si recte adhibeatur, ita illustrem et perspi-
tiores, omnia ad insiitutionem beati viri perlinent, C est, quac efficit
liber iste dicturus est. Nam cuam nobis dictionem, ut priusquam lega-
quse quidam tituli, qui- lur orationis
dam praefationis Iocura eum tenere dixerunt. Sed textus, ante nobis ejus relucere possit
licet a quibusdam omni justo videatur aptatus, nulli inlentio.
tamen prseter Domino Christo potest veracissime Divisio psalmi.
convenire. Universus texlus psalmi hujus propheta referenie
Nam si dixerimus omni beato posse congruere, narratur. In prima parte vitam sanctaeincaruaiionis
jam non constat illud quod dicitur in psalmo : Omnit exponit : quoniam si ad inajestaiem Cliristi solam
homo mendax (Psal. cxv, 11); vel illud quod Job velis referre quse de eo dicuntur, nequeunt conve-
raeminit: Nullus mundusante te, nec infant cujus est nire. Seculida vero peccatorum nequitias in futuro
uniut diei vila super lerram (Job xiv, 4); et alibi: In judicio debitas recipere commemorat ultiones; ut
verilate nemo de genitis est qni non impie gessit, et praemissagratius possemus accipere, cujus videban-
de confidentibus qni a non deliquit; vel istud : Ju- tnr subsequentia formidari. Respice quoque intentio-
tiitia jusli sic esl apud te sicut pannus menstruatm nem ejus, quam constal maxime perquirendam. Ideo
(Isai. LXIV,6). Quapropter non omnibeato potest hsc in principiis beatitudo 12 DominiSalvatorisedicitur,
sententia convenire, uisi illi tantum de quo Scriptu- , ut humano generi vitalia exempla prscstentur; qua-
ra dicil: Qui peccatumnon fecit, nec inventusest dolus p tenus sicut nobis homo terrenus contulit niortem,
in ore ejut (I Petr. n, 22). Et ipse de se in Evan- ita ccelestisveniens daret salutem. ln principiis enim
gelio dicit : Ecce venietprincept mundi hujus, et in fuit durissima conditio decepto, sed post advenit ho-
me non inveniet quidquamJ>(Joan. xiv, 50 ). Merilo mini gloriosaredemptio. Primo illata est ignominiosa
ergo ad Christum Dominam refertur. Qui non abiit caplivitas, deinde secuta est voliva libenas. Expulsus
in consilio impiorum, nec in via peccatorumsletit, et bomo de paradiso, sed receptus est in coelum. Perdi-
* Mss. Aud., Bcc. et Fisc, et de b Mss. Aud., Bee. el Fisc., et in me non habet
confitentibus,
qui. quidquam.
27 M. AURELIICASSIODORI 2S
dit in terra bealiludiuem, sed angelos mercbilur ha- A virum subjunxilegregie : vir enim vocatura viribus,
bere consories. Luctusex diabolo, gaudiumprovenit qui nescit tolerando delicere, aut in prosperis aliqua
ex Christo. Unde et Aposlolus dicit : Sicut enim per se elatione jictare; sed animo stabili delixus, et coe-
iiiobedientiamuniut hominispeccatores conslitulisunl lestium rerum coniemplalione firmatns, manet scm-
mulli, ita et per unius obedienliamjusli constiluentur per impavidus. Hoc eiiam veriloquium appellavere
multi ( Rom. v, 19 ). majores. Etymologiaenim esi oraiio brevis, per cer-
In ipso itaque capite psalmi hujus, definitiobeati tas assonationes ostendens ex quo nomine id qtiod
viri tanquam pulcherrimum nobis gloriosi regis dia- quaeriturvenerit nomen. Necdubites quod virum ap-
dema lesplendel. Oratio brevis et lucida, quae rem pellat Dominum Salvatorem, de quo et Zacharias
propos tam diversis modis quid sit ostendit. Sed hoc propheta dicit: Eccevir Oriensestnomenejus (Zaeh.
principiumduas species deiinitionumevidenter com- vi, 12 ). Sed memento quod ubicunque sic ponitur,
pleclilur. In prinribusquip e versibus dtiobusqui di- assumpta ejus humanitas indicatur; tiir enim sexus
cunt: Non abiit, non stelit, non sedit, octava species est carnis, qui in divinitaie nullatenusinvenitur. Sed
definitionis est. quae Graece diciiur X«T'«faipwv quoniam natura hum#iitatis a Domino fuerat pro
TOUEVKVTIOU, Laiine per privantiam contrarii. Ait nostra redemptione sumenda, competenier posuit
enim quid non facial, sicut et in quinto psalmo di- B tiirum, ut uiriusque natnraeuna crederetur esse per-
ciiirus esi : Quoniamnon volens Deus iniquitatemlu sona.
et ( Psal. v, 5 ). In terlio autem versu qui dicit : Sed Qui non abiitin consilio impiorum,et in via pecca-
in lege Dominivotunlasejus : et in lege ejus meditabi- torum non stetil, et in cathedra pestilentimnontedit.
lur die ac nocte, secunda est species definitionisqu.c Posito igitur bealo viro, id esi DominoChristo, ab
GrsecebvontutTtxi} dicitur, Laline noti.onuncupalur. illa dispensationequa passusest, utile fuerat ut eum
Hsecnon dicil qtiid sit, sed per hoc quod agit, res per actus suos conseqnenlerexponerei; alioquin mi-
illa quam qnaerimusnobis specialiter indicatur; sicut nus docet, quod fueril in explicata proposiiione de-
et in sepiuagesimo prirao psalmo dicturus est : Be- relicium. Tribus itaque modis provenire humanos
nedictut DominusDeus Israel, qiti facil mirabiliama- constat errores, cogilatione, faclo, et dicto, quos hic
gna solus ( Psal. i.xxi, 13 ). per ordinem abnegal dicens : Non abiit in contilio
Mememoautemquod omnisdefinitioautex materia impiorum.Primum delestabiles denegai cogitationes
nascitur, quod est corpus : aul ex specie, quod est quas sibi familiariler vindicatgenus humanum, quas
q.ialitas; aut certe de utroque, sicut esl bomo, mi- DominusChristusomninonon habuit. El ne extraneis
rabili ordine prolata disponens. Nam si prius posuis- utamur exernptis, hoc debere inlelligi de Domino
set quod erat, necessariura nou fuerat dixisse quodI ** C Salvatoretricesimusnonus psalmus absolute testatur
non erat. Hoc imitalus converso ordine geometricusi dicens : Tunc dxi, eccevenio; in capitelibri scriptum
fecit Euclidesdicens ( Lib. l Etementor., in initio) : esl de me (Psal. xxxix, 8). Abiitenira significatquod
Linea est longiiudosine latitudine. Prius enim dixitt a via recta discedens, in calles labitur lortuosos.
quod est, et subjunxit postea quod nonest; sicutL Deinde actus vitiosaeconveisationis excludit dicen-
facere consuevcruntqui priorum dicta aliqua diversi- do : Et in via peccalorumnon sletil; utique quia venit
tate coramulant, ul se in eis mentianlur auctores. in mundum, qui est via peccatorum;sed ibi non stelit,
Nunc ad perscrutanda verba veniamus : quoniam in\ quoniam ejus vitia immaculata conversatione transi-
interioribuseorum quasi in quibusdamnucleisfi uctuss vit. Ponendo aulem viam peccatorumlatam vult in-
duicissimusinvenitur. telligi : quoniam angustatn constat esse justorum.
Expositio psalmi. Terlio loco subjunxit : Et in cathedra peslilentimnon
Vers. 1. Bealus vir. Nimis pulchrum commodura- sedit. Ad doctrinas hoc videtur abominabiles perli-
que principium; ul quoniam erat Spiritus sanctus s nere, quae pestilcntis dogmatis venena disseminant.
humani generis imbecilta moniturus, a beaiitudine e Haecroerito negantur in Christo, qui totius mundi
sumere videretur initium; ut hac spe irepidaniium n vulnera medicabili a prscdicationesalvavit. Quidam
animos inviiaret, ne se mortalium fragiliacorda sub-- "' vero hunc locum tali dislinctiniiecomplexusest, im-
ducerent. Quis enim ad quaelibetardua non iucite- pium dicens eum qui peccat in Deura : peccatorem
tur, ubi felix beatitudo praedicitur? Beatusergo virr vero qui in semelipsuradelinquit; pestilenteni scili-
dicilur, sicut nobis majorum tradit auctorilas, quasii cei, qui proximum suum depopulalur, opprimil atque
beneaptus, cui omnia desiderata succedunt. Sed htinc c laedit. Sed quodvis horum recipias, nihil tale in Do-
duobus modis dici in cenlesimo quadragesimotertio o mino fuisse cognoscis. Calhedra est enim ex aliqna
psalmnpropbeta commemoratponens : Bealumdixe- rnateria composita forma sedibilis, quaenos curvatos
runt poputum cui hmc sunl (Psal. CXLIU,15); ite- :- inolliler a dorso suscipit, suoque gremio demissos
rumque subjungit: Bealus populuscujus est Dominus is velut habilis theca complectilur. Haecproprie docto-
Deut ejut. Quapropter saeculibeatus est, qui, ut H ribus dalur, sicut ait in Evangelio : Super cathedram
ptitat, summa securitate suflullus, in continuata Isc-
e- Moysi sederuntscribmet Pharismi (Mallh. xxni, 2).
liiia el mundanis copiisperseveral. lsti autcm bealo,o, Sic etiam judicum tribunal, et solium regum pro-
qtii a proposito suo nulla contrarietaie removelur, r, prium esse memoramus.Considerandus13 esleiiara
* Edit., medicinali.
29 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. I. 50
hic ordo diclorum, quemadmodum contra Adam to-1A dicturus est : Ut faciam votuntalemtuam, Deus meus,
tns aptetur : abiit cum recessit a prsecepto Domini : volui, el tegemluam in medio cordismei (Psal. xxxix,
stetit, cum delectatus est peccato, quando acquisitu- 9). Sic de uno psalmo utrumque probatum est, quo-
rum se scientiam boni et mali, deceptus arbiter aesti- niam et principium libri de ipso debet intelligi, et
mavil; cathedram vero peslilentimsedit, cum posleris mandata Domini semper eum constat fuisse medita-
perniciosae doctrinse exempla dereliqtiil. Et nota tum. In septiiagesimo septiino quoque psalmo dicit:
quam pulchre singula verba rebus siugulis dedit; id Loquar propositionesab initio (Psal. LXXVH,2): sed
est ebiit, stelit et sedit. Qu* figura dicitur hypozeu- cum dicit, Loquar ab initio, non vult personam snam
xis, quando diversa verba singulis apla cJausulis ap- alictibi fortasse praeteriri; nos tamen diversoriim
poiiunlur. Quapropier generulis complexio peccato- Palrum auctoritatem secuti, etEcclesiae verba dedi-
rum merito in DominoSalvalore denegata est : sicut mus et prophetae, et jusiissimos quosque homines,
ipsa Veritas in Evangelio dicit: Ecce veniel princeps vel peccatores diximus loqtii, qtios suis locis eviden-
mundi hujus, et in me non inveniel quidquam (Joan. ter ostendimus, ut varietas ipsa rerum oblectare
xiv, 50). possit auditum.
Vers. 2. Sed in lege Dominifuit voluntasejus. Non Die ac nocte. Hsec complexio continuum tempus
magna gloria fuerat declinasse vitiosa, nisi el dice- B ] ostendit; quod si ad liiteram intendas, omnino non
ret omnino laudanda , sicut et alibi docet, Declinaa convenit, ul die ac noctejugiter legem Dominialiquis
malo, el fac bonum(Psal. xxxvi, 27). Lex ergo Do- aut legat aul praedicet, dnm reficiendi lempus corpo-
mini est in declinandis peccatis sancta praeceplio, ribusdetur, etcapiendisomninecessiias afleratur. Sed
quam in monte Sina Moysen accepisse manifeslum ille probalur legem continue meditari, qui oimiia
est: in qua tota mentis iutentione ille vere fuit, qui secundum sanctilatem gerens, ccelestise in omnibus
peccata non habuit; nos enim etsi ad momentum puritate traciavit. Hoc revera ipsi capiti Domino
legis praecepiacogiiamus, delicti lamen tempore vo- Christo certum est convenire, quamvis ad exeraplum
luntas nostra in lege non permanet. Voluntas enim sanctitatis ejus, et membris quoque videatur esse
decenter est posita, ut constanliam coniinusemedita- praeceptum, sicut dicit Apostolus : Omnia qumcunque
tionis oslenderet, quaedum perseveranter assumitur, faciiis in verbo aut facto, omniain gloria Dei facite
taboris tsedia nesciuntur. Sed ne ipsain voluntatem (I Cor. x, 51). Est et alibi praedicataista continuitas,
putares otiosam, sequitur operaiionis effectus, quia sicut in centesimo decimo octavo psalmo legitur:
sancto proposilo non sulficiebattantum bona velle, Testimonia lua doce me, Domine, et mandata lua in
nisi etiam desiderium suum continuo pioque labore corde meo semper exquiram. Dies pagani dixerunt a
satiaret. Hic polest sytlogismuscalegoricus inveniri, C ' numinibus suis, id est a diis, a quibus eos etiam no-
quem praetermittere non debemus, ne qui intellectus minasse noscunlur. Nox autem dicta est, eo quod
est priraus, incompetenter videatur esse praeteritus. noceat aspeclibus sive actionibus nostris.
Cujus definitionem partesque dicemus, ut rudibus Vers. 5. Eterittanquam lignumquod plantatum ett
earum rerum nihil remanere possit ambiguum. Ca- secus decursusaquarum. llinc jam prsediciturgloriosa
tegoricus itaque syllogismus est, quem dialectici nimis, singularisque felicitas; ut sicut actio miranda
summa laude concelebrant : oratio, in qua positis descripta est, ita et ejus prospera magnificasimilitu-
quibusdam , alia quaedamex necessitate veniunt pcr dine relerantur. Bene , ut arbitror, ligno fruciilero
ea quse posita sunt. Iste ex duabus propositionibtis comparatus est Dominus Christus, propter crucem
et conclusione formatur, sicut hic constat effectum. quain pro hominum salule suscepit. Quse meriio lig-
Cujus prima proposiiioest: Bealus vir cujus volunias num vitae dicilur, quando et ibi Dominus Chrisius,
in lege Dominiest. Secunda propositio : Ntillus cujus qui est viia noslra, suspensus est, et latroni in ea-
voluntas in lege Dominiest, abiit in consilio impio- dem confitenti dictum est : Amendico libi, hodieme-
rum. Proveuit exspectata conclusio : Nullus igitur cum erit in paradiso (Luc. xxiii, 45). Denique et hodie
beatus vir abiit in consilio impiorum. Hoc quidem in omnis iu ea credens, aeternsevitoedona consequitur.
diversislocis diligens tibi perscrutator invenies, quod *' Sive, ut historia refert, lignum revera luit in para-
nos rarius ponendum esse perspeximus, quoniam diso perennis vitae, si detesiabilis inobedientia non
nobis ex diversis artibus atque disciplinis cum ex- fuisset. Unde enim mors hahuissetintroitum, si Adam
positione proposita multa dicenda sunt. monstras-et devotionis affectum? Hinc sanctissimi
Et in legeejus meditabiturdie ac nocle.lntendendum Patres suavissima mella sudaverunt, dicenles : Dedit
quod secundo dicit: In lege, non sub lege, quia in mandatum, ut inveniret arbilrium; fixit legem, ut
lege fuit qui peccata contempsit. Reliqui autera raor- faceret cautiorem. Sed ille improvide secutus est
tales merito sub lege sunt, qui delictis onerantibus hostem, et infeliciter vitse reliquit auctorem «. Tunc
inclinantur. Lex enim dicitur ex eo quod animos lamentabili sorte deceptus, vitam perpetuam, quam
nostros liget, suisque teneat obnoxios constiiutis. possessurus erat amisit, et in monem, quani non
Verum ille legem non medilabatur litteris, sed san- babebat, incurrit. Sed ut ad conceplsesimilitudinis
ctitate propositi; sicut in tricesimo nono psalmo inslituta redearaus, quod dicit, plantatum est, id est

* Mss. Aud., Bec, Fisc. et felicem reliquit vitm auctorem.

51 M. AURELUCASSIODORI 52
inuitulum est lignum crucis a Deo, quod semper in A' h.rum (Philip. n, 9). Et in ApocalypsiJoannis ita le-
iide vireret ac cresceret. Hoc scheraa parabola dici- gitur i : Et vidi, et audivi vocem magnam angelorum
tur, id esl genere dissimilium comparatio. Sic enim multorumin circuituthroni, etanimaliumet seniorum:
iii subsequentibus et monti, et leoni, el vermi com- et erat numerus eorumdena millia denorummillium.
paratus esl Cbristus. millia millium dicentium voce magna : Dignus est
Secus decursus aquarum. In comparationis gralia Agnusqui occisusesl acciperevirtutem, et divitias, et
perseverat. Nam sicut lerrestris aqua decurrens vila tapientiam, et fortitudinem,et honorem,et gioriamet
est lignorum virentium, sic aqua spiritalis signum benedictionem.Et omnemcrealuram, qumesl in cmlo,
crucis inundat, quae salus essc fideliumcognoscitur et in terra, et sub terra, el in mari, et qumsunt in eis,
animarum. Haec ergo aqua 14 esl de qua in Evan- universosaudividicenles: Sedenti in throno, et Agno,
gelio dicitur : Si scires quis est qui a te aquam petit, benedictio,et honor, et gloria, et potentia in smcula
pelissesab eo, w daret tibi aquam vivam (Joan. iv, smculorum.Et quatuor animalia dicebant: Amen.Et
10), elc. Operaeprctium est quoque perpenderequare senlores ceciderunt, et adoraverunt (Apoc. v, 11 et.
dixerit : secus decursus aquarum; scilicet ut nec seq.), etc Plena est rernm lalium Scriptura divina,
nimia inundatio lignum laederet, nec ilerum irrigatio quoniam sicut in assumptocorpore fuit humiliias,
procul cnnstiliita siccaret. B ita est post resurrectionem Domini Christi declarata
Vers. 4. Quod fructuni suumdabit in temporesuo. majeslas. Nuncad reliqua veniamus.
Fructum dabit, id est Ecclesias consliluei tempore Vers. 6. Non sic impii, nonsic.Venitad secundam
competcnti, hoc est, quando beataeincarnationissa- partem, ubi memorat quse impii cum peccatoribus
cramenla suscepit. 0 fructus ille mirabilis , qui hu- sustinebunt, ul eorumactus refugiatur, quorum pcena
manum genus dulcissima credulitale satiavit! Unde cognoscilur.Quodscbemadicitur paradigma. Scbema
non gustare peccare esl; el potius genus est praeva- autem est figura dictionis in ordine verborum cum
ricationis a cibis talibus abstinere. Fruclus enim di- decore composita; est enim paradigma narratio per
ciiur a fruendo. Et notandum quia dabit dixit, qtiod exempla, borlans aliquem, aut deterrens. Invitavit
ad raliiuiabilem sensum , el ad offerentis pertinet _autem cum dixit: Bealus vir, et reliqua; delerruit
voluntatem. Nam licet et alia ligna erumpeutes infe- autem cum ait : Non tic impii, non tic, etc. Efficacis-
rant fructus, hoc recte dare dicitur, quia aelerna simum plane doctrinaegentis , et inviiare prosperis,
prsemia donare monstratur. et terrere contrariis; sicut et Pater Augusiinus in
Vers. 5. El fotium ejus non decidet. Id est sermoi libris de DoctrinaChristiana memorat dicens (Lib.
ipsius nullo casu a veritate discedit, sed tanquam ini IV, cap. i) : Debel igilur divinarum Scripturarum
arbore palmsefolia manentia sunt, ita et ista infixa C tractator et docior, defensor reclaefidei, ac debella-
veritali * cerlis promissionibusperseveranl, sicul ini tor erroris, et bona docere, et mala dedocere. Quod
Evangeliolegitur : Cmlumet tecra transibunt, verbai institulionis genus et in decimo quarto, et in trice-
aulem mea non prmteribunt(Matth. xxiv, 15). Ei in- simo sexto, et in centesimo decimo, et in centesimo
tuere Domini verba foliis arboris comparata, quiai decimooctavo psalraopolenter exsequitur, ut distin-
sicut illa fruclus tegunl, sic proraissionessuas et istai ctio sil in comminatione supplicii, magnitudo sem-
<ustodiunt. Ilse sunt aquaespirituales, haecfolia sa- per in prscmiis.Dicit ergo : Non sic impii, non sic,
lutaria, de quibusin Apocalypsibeatus Joannes dicil:: quoniam non erit sic impiis, ut superius dixit. Et ut
El oslendilmihi (lumen aqumvivmsplendidum, tan- immobiliter crederes, firmiialemnegationisiterando
quam crystallum, exiens de throno Dei el Agni; init monstravit. Nara si locumeorum diligcnlerinquiras,
medioplatem ejus, et ex ulraque parle fluminis,arbo- audi Apocalypsim Joannis dicentem : Bt diabolus,
rein vilm, qumfacit fruclum duodecies, singulis men- i- qui seducebateos, missusest in stagnum ignis et sul-
sibnsreddensfructumsuum; et folia arboris illiussunt i( phuris, ubi illa bestia el pseudopropheta,quod vide-
ad sanitatemgenliumdeputata (Apoc. xxn ,1,2). licet ad omnes pertinet impios, cruciabunturillic die
Et omnia quacunquefaciel prosperabunlur.Aptis- ac nocte , in smculasmculorum(Apoc.xx, 9, 10).
sime conlra illud Adaeponilur, cujus fucta nobis ad-- D ] Sed lanquam pulvis quem projicit ventusa facie
versa pepererunl. Nam sicul DominusCbristus dul- terrm. Congrua nimis facta comparatio. Pulvis enim
cedinem salulis mundo praeslilit, ita ille humano o est resolutio lerrse. Et quia homo terrenus, quando
generi amaritudinem mortis inflixit. Tribus ergoo inflaturseductoriovento superbbe, de soliditaie terrse
modis haecpraedicationisforma constructa est, di-- viventium quasi pulvis abjicitur, quia sua levilate
cendo quid vitaverit, referendo quid egerit, tertio add ad firmamentummandatorumse tenere non potuit,
quem finem fructus ipse perveneri:. Sed hoc brevi- i- merilo pulvis dicilur, qui tanquam substantia tenuis
ter atque mediocriter posilum est propter bumilita- vitiorum flatibusvenlilatur. Sed hanc damnationem
lem bumanilatis assumptae. Caelerumsi magnificen- i- gravissimam non putemus ventorum ludibriis com-
liam ejusvelisadvertere, audi Apostolumdicentem : paralam , quaecorpora facile mobilia in auras seilie-
Propler quod et Deusittum exattavil, et donavitilli li reas ludivaga compulsionetransponunl. Hic enim
nomenquodest super omnenomen; ul in nomineJesuu facilitatemexpulsiouisvult ostendere, non acerbita-
omne genuflectalur,cmleslium,terrestri m et inferno- '- tem discriminis levigare. Faciesvero lerrm signilicat
• Mss. Aud., Bec. et Fisc, ita et isla in fixa verilate.
 - 1N PSALTERIUM. PSAL. I. 54
53 EXPOSITIO
lenuis- 1f\. (Gen. ni, 9) t non quia Deus in paradiso eum esse
superflciem lelluris, ubi reveia potest pulvis
sed indignus divina cognilione, eo
simus insidere. Hanc Graeci epiplianiam vccant, quae non noveral, Et iter impiorum peribit.
solam longitudinem et latitudinem habet. Haeccolo- quod ceciderit increpatur.
via est Dominus, ita peccatorum
res suscipil diversa qualitflte distinctos : haecproba- Nam sicat beatorum : qui sine dubio peribii,
illas disciplinse; in iter diabolus esse cognoscitur
lur recipere (iguras geometricse suis seterna poena damna-
ea denique datur conspici, quidquid poiest corporeis quando cum sequacibus
oculis inttieri. bitur. Via enim dicitur, quod per eam unusquisque
in iranseuntium vialur. Iter, quasi iterum aclus, quod
Vers. 7. Ideo non resurgunl impii judicio. lmpii
a mentis nul- agendo iteratur. Quod tamen uirumque pro locorum
sunlqui sanctam Trinitalcm crudelitate
Novi Teslamenti qualitatibus reperis esse variatum; nam et viam
laienus confitentur, nec Veteris aul
sicut dicit peccalorum superius dixit, et iter in bono posilum
parere regulis acquiescunt; vel, Aposto-
aulem est, sicut iu alio psalmo ail : El iltic iter est, in quo
:
lus Qui verbis confilenturDeum, factis neganl
et hi in non quia jam ostendamilli salutare Dei (Psal. XLIX,25). liem Isaias
(Tit. i, 16); judicio resurgunt,
in dicente Do- propheta dicil : JPrinctptum Sion dabo, el Jerusalem
suainfidelitatedamnati sunt, Evangelio
in ilinere (Isai. XLI,27). Nunc ad conclu-
uiino: Quiautemnon \$creditin Filio,jamcondemna- consolabor ul uobis totius
Nam si 5
B sionis quoddam speculum veniamus,
tusestb (Joan. m, 18). adjudicium resurgere facies elucescat.
reddere raiionem, inerito psalmi pulcherrima
estprosuis faclisquempiain
ttii dicunlur in judicimn non resurgere, quosjam co- Conclusiopsalmi.
gnoscitur senteniia divinadamnasse. Omnes resurgere Totus hic psalmus ad moralem peninet discipli-
fidescatholicaconfuetur,sicutdicit Apostolus: Omnes nam, de quo et bonus imbuilur, et peccatorum mens
resurgemus, sed non omnes immntabimur(I Cor. xv, sceleraia lerretur. Nec vacat quod DominusChrisius
51). Resurget eniin justus, uijudicet; peccalor, ut est positus in principio numerorum. Unitas quippe
judicetur; impius, ut sine judicio punialtir. spccialis, simplex aique perfecta est, nullius indiga,
Nequepeccalores in consilio juslorum. Teccatores in seipsa perenuiter manens : a quo fonte multitudo
sunt professione quidera Chrisiiani, sed minoribus numerorum sic egrediiur, ul ad eam semper, quam-
peccatis obnoxii, quibus dominica daltir oralio, ut vis multiplicata, revocetur : sine qua supputaiio nec
se exuant a delictis; impii aulem sunt qui suum ne- inchoare quidquam praevalet, nec prodire. Merilo
scientes auctorem diversis sceleribus polluunttir, ut ergo in boc iniiio calculi ponitur Christus : quia,
blaspherai, impcenitentes, culiores idolorum, et prin- sicut dicit Apostolus : Ex ipso enim, et per ipsum, et
cipalibus vitiis obligati. Quapropier duo sunt genera ' in ipso sunt omnia (Rom. xi, 56). Hanc Trinitalem
peccanlium : primum, quod nulla placabili satisfa- Graeci monadem vocant. Nam si incorporalis et im-
ctione compleia remanet in delictis; aliud est cui per mutabilis est substnntia, intelligilur Deus; si incor-
graliam confessionis peccata donantur, sicut legitur : poralis et mulabilis, intelligitur anima; si vero et
Beati quorumremissmsunl iniquilales, et quorum tecla corporalis et mutabilis, intelligilur corpus. Ista ergo
sunl peccata (Psal. xxxi, 1). In quo numero et sancli monas lali complexione, sicut dictum est, ab ariib-
suni, quia nullus sine peccato est, sicut beatns Joan- meticis explicatur. Mementoautem quod monas, licet
nes apostolus dicit: Si dixerimus qu\a peccatumnon fons atque initium numeii esse videatur, ipsa tamen
habemut, notmetipsosseducimus, et veritas in nobis non potest numerus dici. Quidquid enim ab uno plus
non est (1 Joan. i, 8). Ergo de illo primo numero est, sicol ait Nicamachus, jam flt nUmerabile.Nume-
peccantium dicit qui nulla fuerunt digni miseraiione rus enim esl unitatis col ectio, vel quaniitatis acer-
salvari. Hi enim cum jusiis minime judicabunt, quod vus ex unitatibus profusus. Hoc enim quod dicimus
evangelica voce solis fldeiibus suis Dominusin prse- nominis quoque ipsins declaratur indicio. Numerus
mium pollicetur. ln consitio enim, in judicio dicit, quippe a numerositate vocalus est. Quae disciplina
quia omne rectura judicium in consilio est. Consilium nec a Patribus nostris prsecipitur negligenda; est
enim dictum est a consulendo. Nam superius consi- enim verax et immutabilis, et per omnes creatur.is
liurn impiorum abnsive posilum est: quoniam et ipsi' pro modulo stise quantilalis effusa. Legitur enim in
putant consulere, quamvis cognoscantur unamquam- Salomone : Omnia in mensura, numeio et pondere
que rem noxia sibi machinatione tractare. (Sap. xi, 21) Deum fecisse. Illud etiam arbitror in-
Vers. 8. QuoniamnovitDominusviam justorum, et tuendum, quod mirabili dispositione consequeniia
iter impiorumperibit. Bonorum viam dixit Dominum cuncta conscendant. In primo siquidem psalmo Do-
notte; iter auiem impiorum perire confirmat : quasi m ni Christi carnalis vila describitur; deinde omni-
Dominus utrumque non noverit. Sed allegorice di- potens natura deitatis ejus subtiliter indicatur. Ter
ctum est, ut hoc sciat Dominus, quod in beatitudine tio mulliplicatos dlcit populos, qui eum nitebantur
perraanebit: hoc nesciai quod peribii. Nam et ipse exstinguere; deinde septem pcenitenliumpsalmi fide-
dicturus est in judicio suo peccaloribus : Nesciovos linm corda puriflcant; postea parabolis et tropicis
(Matth.xxv, 12). Quod si hoc ad lilieram velis ad- allusionibus subsequens drama decurritur, et per
vertere, quomodo ignorare poierit quos creavii? Sic allegoricas similitudines pene omnia referuntur ad
el Adae locutus est posi peccatum : Vbi es, Adam Salvatorem Dominum, quod suis locis commonere
* Mss. Aud., Bec et Fisc. credulilate. b Mss. Auil., Bec et Fisc, jam judieatus ett.
55 M. AURELII CASSIODORl 5G
ciirabiniiis.Post lisec laudes Clirisii Dominimirabili AVpter passionem Cbrisli. Secundo verba sunt demcn-
varietale propheta concelebrans, usque ad finem non lium Jiidaeornm.Terlio dicia sunt DominiSalvatoris
desinit ejtis praeconia sanctitatis edicere. Sic igitur de omnipotentiregno et de incnarrabili generatione
universa de ipso prolata noscuntur, cujus hscccausa sua, quantum polest parvitas humana recipere
suscepta sunt. Quarlo propheta loquitur commonens populos ut ad
fidem Cbristianam, agnita Domini majestate, cnnve-
EXPOSITIO1N PSALMUMSECUNDUM.
niani : scientes de via justa se esse periiuros, nisi
Psalmus David.
apprehcnderint religionis catholicaeverissimamdi-
Quamvis in quibusdam codicibus nec isle psalmus sciplinam; quod ciiam aliorum prophetarum creber-
babere tittilum comprobetur,propterquod in Actibus rimo sermone narratur.
aposlolorum legilur, sicut in primo psalmo diclum Expositio psalmi.
est : Quare fremuerunt gentes, etc. : lamen si dili-
Vers. 1. fremueruntgenles,et populi meditaii
genter inlendas, non videlur esse contrarium. Dici- sunl inania?Quare
tur enim in primo psalmn positum, sed qui per in- Haec figura Graccedicitnr erotema, La-
line quaemultis quidem modis fit : sed
scriptionemliluli primns babendus est; estenim ipse ut deinlerrogatio;
his pauca ponantur, interrogamus quando ali-
16 sto,ue idem secundusin ordine, primus in litulo. g
Quo exemploquamplurima dicta suni, quse cum sibi quid scire volumusqnod nesciebamus, ul est illud in
ad litteram discrepent, diligentius inquisita, unum fuluro psalmo : Quot sunl dies servi tui, quando facies
esse raonstraniur, ut est de concordia Evangeliorum de persequentibusme judicium (Psal. cxwn, 84)? In-
etiam quse certe novimus, nt est illud :
campus ille latissimus. Quapropler Ecclesiarumcun- terrogamus
ctarum probabili usu receptum est, ut binc magis Nuuquid est in idolis gentiumqui pluat, aut crelida-
buntpluviam,nisitu voluerit(Jer. xiv, 22)?Est quoqne
incipiat exordium titulorum, quando inchoat ab in-
inlerrogatio arguendi, sicut bic posita est; corripit
crepatione Judseorum. Et ideo cnnsequens fuit ha- enim
bere causam titulura suum, qunniam a priore textu populospropheta, cur fremuerinlconlra Domi-
noscilur segregata. Sed quoniam diclum est quare num Salvaiorem, cum causas iracundias non babe-
tituluin receperit isia divisio, nunc de verbis ipsius, renl. Fremitus enim proprie ferarum est, qui juste
furentibus datus est, quando, ratione poslpestta, bel-
prsestante Domino,disseramns. Psalmus est hymnus luino furore succensi stint. El quoniam nobis fre-
alicujus meiri lege composiius, qui ad similitudinem
praediciiorgani snpernam nobis cognoscilur indicare quenter figurae ponendaesunt, oportet in ipsis pri-
virtulem. Davidautem, quamvis conditor bujus uni- mordiis ejus rei definitionemdare, ul cum nominaia
versi operis inspiratione divina esse videaiur, certis Q fuerit, valeat evidenter agnosci. Figura est, sicut
" nomine
tamen locis congruenter apponitur. Sed quouiam ipso datur intelligi, quaedam conformatio
dictionis a communione rcmota, quse interioribus
inlerpretaiio nominum, quemadmodum praefati su-
oculis velut vulluosum semper offertur, quam
mns, res nobis secretiores indicare monstratur, tradilione aliquid ostentationem
sicut interprctes Hebraeorumnominum iradere ma- raajorum et habitum «su-
luerunl: David significatmanu fortis, sive desidera- mus nuncupare. Has etiam Pater Augustinus pul-
clierriine inler locutiomim nmdos annumerat. Nec
bilis, quod nulli polesl aptius convenire quam om- illud nos moveat, cum apud Judoeosageretur, cur
nipotenti Christo, qui est vcraciter fortissimus, et
summo desiderio requirendns; quapropier Davidhic pluraliler gentes et populi posili esse videanliir :
est Dotninu-, legilur enim in Aclibus apnstolorum : Comenerunl
intelligendus de
Christus, cujuspassione enim vere in hac civilate adversus sanclum Filium
loquitur propheia : el ipse Dominussua verba dictu- tuum,
rus est; quod in subscquenlibuspsalmis crcbcrrime quem unxisti, Herodesel Pilatus cum nalioni-
bus el populis Israel (Act. iv, 27). Meditalisunt quo-
reperitur, ut in appellaiione David Dominus possit divinas sine fructu in-
Clirisins inlelligi. Ei ne pcr baereticas contenliones que inania, quia Scripluras
ChrMiani auimus fliicttiet,qtiem oportet omnia ve- lelligentiae frequenter iterabant. Prophelatum est
enim in innunieris locisdeDomino SalvatoreMessiam
raciier lixeque credere, nominis ipsius defiuiiionem [ esse
venturum, quem illi maximoerrore decepii non
aiictorilaie Pairum lirevi satisfactioiie conclndimus. sed adliuc venturtim esse confidunt. Merito
venisse,
Audiamusergo heaium ac doclissimum Augustinum inania medilabanturqui pjns ailventumfructuo-
in evangelisi.ieJoannis exposiiione dicentem (Tract. ergo sum nequaqiiaminielligerc poluerunt.
78, in Joan.) : Agnoscamus geminam substanliam Vers. 2. Aslileiunl reges terrw, et principesconve-
Cbrisli, divinam est
scilicet, qua aequalis Patri; hu« nerunt in unum adversusDominumet adversusChri-
mauam, qua major est Pater; utrumqueaulem simul, stum
non duo, sed tintis est Clirisius, ne sit quaternitas, volunlatem. ejus. Astiterunt, non proesentiamsignificat. sed
Nam passioncm Domini constat corara
non Triniias Deus; ac per hoc Chrislus est Deus,
regibus omnimodonon fuisse.RegesaulemterrmIlero-
anima rationalis, et caro. Qua veritale recoguila, ilem vult
intelligi,qui pcrsequendo Dominumnecavit
competenter morliferos vitamus crrores. infanlcs; alterum vero Herodem ncpotem ejus, qjii
Divisio psalmi. Pontio Pilato in Salvatoris nece consensit. Mtrito
Qitattiormembris psalmi hujus species decora for- ergo astiiissedicii sunl, qui sacrilegis mentibus ton-
mtia est. In primo loqniiur propheta de Judaeispro- sentientes in uno scelcre cnnvenerunt. Princip; s au-
 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. 1'SAL. II. 58
r7
cum judicare vencrtt mundum.
icm dc Pharteseis dicii. Sermo enim isie inlerdum A icmpus signilicat,
Merito ergo ira el luror dicitur, quando omnia pec-
reges, inlcrdum significat priores. Princcps enim redduntur.
dictus est quasi prima capiens. Convenerunlin unum, calorihus obstinatis, suis merilis apta
in unam voluntalcm, non in unum convenlum : nam Vers. 6. Ego auiem conslilutus tum rex ab eo su-
ex sua pei-
diversis conciliabulis boc scelus leguniur fuisse ma- per Sion monte.n sanctumejus. Hactenus
nunc per figuram, quae
chinali. Sed ut intelligeres iiijuriam Filii Patrera sona propbcia locutus est;
Graece dicilur exallage, Latiue permuialio, verba
posse respicere, utrumque posuit: adversus Domi- Domini Salvaloris, qui se Rcgeui a Patre con-
num, id est Patrem; et adversus Chrittum ejus, hoc refert
est Filinm, sicut ipse in Evangelio dicil : Qui non siitutum esse tesiatur. Quod etiam scriplum est de
in liltilo passionis : Rex Judmorum (Joan. xix,
honorificulFilium, non lionorificat Patrem qui misit ipso Hoc nec Pilaius
illum (Joon. v, 25). 19). deleri passus est, qui eum Ju-
Vers. 5. Disrumpamusvincula eorum. Verba sunt dscis cruci tradidit affigendum. Hoc etiam Magi in-
ista demenlium Judaeorum. Dicebani vincuta, quae quirendo professi sunt : Vbi est qui natus esl Rex Ju-
solvebant. Sic enim se dmorum (Malth. n, 2) ? Sequitur, super Sion montem
potius peccaia putaverunt
vincula isla disrumpere, si in prseceptorem legis et sanclum ejus. Nomen eniic istud multarum quidcm
scelesta volunlate -. rerum absolute fecundum est. Mcdoenim signilicat
aposlolos ipsius 17 prosilirent.
Eorum namque ad Christum perlinel et ad apostolos Ecclesiam, modo ipsum DominumSalvatorem, modo
sub numero Domini Jerusalem futuram. Et quia verbum hoc frequen-
ejus, qui plurali regula proba-
bantur astringi. lei iterandum est, convenit magis ut pcr loca sin-
Et projiciamusa nobisjugum ipsorum. In jumen- gtila congruis satisfactionibus explicetur. Sion hic
Ecclesiamdebetnus accipere, quan montem appellat
lorum insipienlium digna sibi comparatione manse-
non nisi vin- propter erainenliara honoris et firmiiatem fidci.
runt, qui projiciunt jugum, prius ejus Sion enim Hebrsea lingua diciiur specula, qusecom-
cula disruperint, in toiura vanissima volunlate dc-
pelenter aptatur Ecclesise; quoniam ad futuras spes
cepti. Nam c\imjugum DominiSalvaloris sit suaoe, suflicienler insfructa,
promissiones Domiui mentis
et onus ejut leve (Matth. xi, 50), dominalionem ejus
ac providentia coutuetur; nec tantum prseseutibus
gravissmam putaverunt. Ita quod eos coniinere
hoc infeliciler festinabant. quanlnm futuris beneficiis gloriaiur. Merito ergo
regere poierai, abjicere Sion Ecclesia dicitur, quia speculaiio ejus in illa
Qui habitat in crelisirridebit eos, el Dominus sub- contemplativa virtute defigiiur. Super eam revera
sminabileos. Coeloshic viros sanctos signilicai, sicut Christus est Rex, quoniam ab ipso regitur atque dis-
et ipse alibi diciurus est: Cmd enarrant gloriam Dei _ ponitur.
(Psat. xviil, 2), quos aplissime commemorandos Prmdicans prmceplumDomini. Quod fecit Evange-
etegil, ut amplius impiorum elalionem maliiiamque lium docens, ut prsedicationem propheiarum sua
confunderet. Irridebit et subsannabit, et bis similia, inaiiifestalione compleret.
ex nostro usti accipienda sunt. Cscterum Dominbs Vers. 7. Dominus dixit ad me : Filiut meus et lu,
nec splene ridet, nec vultu subsannat; sed vinuti egohodie genui tc. Domiiium si^nificat Patrem, sed
sua spiritualiter pragit quaecunquc disponit. Haec et ipse quoqiieDuminusest, sicut in centesimo nono
ligura Graece dicitur metonymia, Latine transnomi- psalmo dicmrus est : Dixit Dmninus Domino mee,
nalio, quoties intellecium rei diversis modis, verbis Sede a dextris meis (Psal. cix, 1). Iniendamus autem
alienis ac translatitiis indicamus. Juste igitur pro- quod pnsuit: Dixit ad me, Filius meus es tu; quod
pheia Judseorum perfidiam asserit irridendam, qui etiam ei dicturus erat post baptismum : Hic est Fi-
falsos testes conua veritatein adduceie icntavc- lius meus dileclus, in quo mihi bene complaciti(Matth.
runi, qui Dominum gloriae crucifigere malucrunt, ni, 17). Etut Christuni unam personam, id est Ver-
qui resurrecturi omnipotentis Christi stulte sepul- bura carnetn factum essc semires, adjecit: Eye lio-
cri receptacula signavertint. Tautae siqtiidem scelc- die genui te. Hoc jam nihil habet commune cum cv-
rum molcs, contra polentiam Doraini dementcr at- teris, sed tolum est unigeniii Filii proprium,
qttod
que inauiter probaniur assumplae. ipsum designare atqtie inculcare rerum poluisset
Vers. 5. Tunc loquetur ad eos in ira tua, el in fu- auctorem. Dicendo enim, hodie, coaeternitateni suae
rore suo conturbabit eos. Sed ne irridendos lanlum majestatii ostendit. Hodie enim apud Deuin nullo
impios pularemus, nunc eos graviier commemorat inilio incipit, nullo fine concluditur. Non est enim
arguendos. Ira vero et furor similia sunt verba prae- ibi, fuit, neque, erit; sed semper manet, semper
cedentibus. Nam Deus et cum tranquillitate judicat, est; el quidquid dixeris, ille hodie est,, sicut in
el servata pietaie conturbat: non in malos motu ali- Exodo Moysiprsecepitut de ipso diceret: Vade, in-
quo surgente candescens, sed ab eis suaegratiae mo- quit, et dic filiis Israel: Ego sum qui sum; el qui est
menta suspendens. Ira ergo Dei vocatur retribulio misit me ad vos (Exod. m, 14). Quapropter seterni-
peccatorum; nam motus Divinitas beata non paiitur, tatem suam voluit appellatione praesenlis temporis
qusesemper eadem, selerna, atque immobilis perse- indicari. Praesens enim lempus, quod ait, hodie,
verat. Sed ista conversio humanse convenit fragili- pro perpetuitate poni, Scripturarum divinirum
pro-
tati, ut de lseto quis trislis, de placato iracundus, prium esse cognoscitur. Genui te, natiuiatem illam
de benevolo reddatur offensus. Tunc loquetur, illud significat de qua Isaias dicil : Generationemaut.m
 59 M. AURELII CASSIODORI 40
ejus quis enarrabit (Isai. LIII,8)? Lumcn ex lumine, A autem significat nationes toto orbe divisas, quas ais-
omnipotens de omnipotente, Deus verus de Deo tinctas atque separatas sanguis amplectitur a. Gens
vero : Ex quo omnia, per quem omnia, in quo omnia enim a genere vocitatur. Sequitur, Hmreditatem
(Rom. xi, 55); de quo ad Hebraeos scribens, ait luam. Cura dicit, tuam, naturam illam in Chri-lo
Apostolus : Splendor glorim, et figura subslantim perfeciae deitatis ostendit. N.imhoc ipsura quod ait,
ejus, gerens quoque omnia verbovirlutis suw, purga- tuam, incarnationem Verbt csse demonstrai, ut ni-
lionem peccalorumfaciens, sedet ad dexleram jnaje- hil intelligatur esse divisum, quando una majestate
sti.tis in excelsis: tanto metior angeliseffeclus,quanto omnia possidenlur; sicut ipse in Lvangelio dicit :
differentiusprm illis nomen kmredilavil.Cui enim an- Omnia qum Pater habel, mea sunt, ct omnia Patris
gelorumdixit aliquando : Filius meuses tu, ego hodie mea sunt (Joan. xvi, 15). Haeredilas vero ab hero
genui te (Hebr. i, S, 4, 5)? et caetera, quae de ma- dicta est, id est domino, quod iu ea polestate libera
gnificentia Domini Chrisii texlus ille proloquitur. dominetur.
Quapropter cessent vaniloquae disputationes, et Et possessionemluam terminos lerrm. Hic manife-
Ariani dogmatis perfidia conquiescat. Hoc fides ca- statur universas gentes in Christi nomine creditu-
ibolica, hoc saniias mentis intelligit, ut unigenitus ras, per qucm mundus, explosis superstitionibus,
Filius a Patre, nec natura, nec tempore debeat, nec B reconciliatus est Deo. Nam cum et hic dicit, postcs-
potesiale separari. Operae quoque prelium est per- sionem tuam, natura humanilalis accepit, quod sem-
pendere quemadmodum in bis duobus versibus per per diviua possedit: majestati enim ipsius dari non
verba Patris h minibus voluerit declarare quod est. poterat quod habebat. Terminus autem dicius est,
Non enim poierat substanlialiter per genus et diffe- ul quidam voluerunt quod lapis ipse a tribus pedibus
rentias ad ejus proprium pervenire, quod magis aliqtiid miinis habet. Sed termines lerrm non otiose
creaturis quam Creatori videtur posse congruere. aestimotranseundum. Termint enim terrm sunt qui
Nam quemadmodum supra ejus naturam genus ali- tellurem cingunt aique concludunt, ut non solum
quod praevalet reperiri, curh ipsum rerum omnium arida, verum etiam totius aeris circumjecta substan-
constet 18 esse auctorem? Quapropter dissimilis lia, et omnium creaturarum significaretur integri-
est ista definitio illi definilioni quae substantialis vo- tas; sicut et ipse in Evangelio sub brevilate conclu-
calur, quaeper habitas differentias descendit ad pro- sit, dicens : Dala est mihi omnis poteslas in cmloet in
prium. Substantialis enim ista dici non potest, quo- terra (Matth. xxvm, 18); et Apostolus : Ut in nomine
niam quid sit Dei substantia nullatcnus prsevalet Jesu omne genufleclatur cmlestium,terrestrium et in-
comprehendi. Potest lamen, sicut quibusdam visum fernorum (Pltilip. n, 10).
cst, deflniri laliter Deus : Deus est substantia incor-• G ^ Vers. 9. Reges eos in virga ferrea. Modo regni
porea, simplex et incommutabilis. Nunc membra de- ejus constietudo describitur : quoniam si ad litleram
finitionis islius minutissirae perquiramus. Dicit enimi intendatur, parvae ulililatis est confringenda atque
primura : Ego aulem constitulus sum rex ab eo. SedI imminuendn perciperc. Sed respice primum quod
el reges lerrarum conslituuntur a Domino. Addidit, dicit: Reges eos, ut potestalem lyrannicae domina-
Super Sion montem sanctum ejus, prmdicans prmce- tionis auferrel. Illi enim reguntur, qui ad salulis
plum Domini. Elecii sunt et prophetae, Ecclesiaeprae- dona perveniunt. Virga vero poteslas regalis signifi-
dicatores. Sequilur : Dominus dixil ad me, Filius; catur, qua peccatoribus correclionis suse vindicta
meus es tu : dicius est et filius lsrael, sicut in, promillilur. Ferrea, non quia Deus ad ullionem uti-
Exodo Pbaraoni diciltir : Dixi tibi, Dimilte primoge- lur virga metallica, sed duritia ferri, rigori aequita-
nilum filium meum Israel, et noluisti (Exod. iv, 23). tis decenter aptata est. lpsa virga esi de qua in qua-
Non est ergo qtiod personam unigeniti Filii adhuc» dragesimo quarlo psalmo diclurus est : Virga recta
evidenter designare potuisset. Addiiutn est autem : est, virga regni tui (Psal. XLIV,7): sed quid cum
Ego hodie genui te, quod nulli alteri probatur ,edi- isla virga faciat, subsequenter explanat. Haec virga
clum ; sed solus ille sine temporc genitus est, perr est, quae confringit ad vitam : hoc baculum, quod
quem creaia cnnslant universa. Sic istam verilo-- " continet imbecilles: hoe scepirum, quod de mortuis
quam pulcherrimamque definiiioiiem ad scholas5 vivos facit. Virga enim usu humano dicta est, quod
suas traxit docirina saecularis, dicens eam subsian- vi sua regat, et vergere non sinat innitentes.
tialem, supra quam genus poterat inveniri. Et tanquam vas figuli confringes eos. Id est, per
Vers. 8. Poslula a me, et dabo tibi genleshmredita- conversionis studium conteres in eis terrenas cupidi-
tem tuam. Hoc per habitum dicilur formamque ser- lates, et veleris hominis ccenosirailem vitam. Et re-
vilem, ex eo quod Filius cst Virginis. Quidquidenimn spicc in ipsis comparationibus, singnlis verbis re-
in tempore accepit Christus, secundum hominem eaa rum causas decenler expressas. Potestatem Domini
quacnon habebat acquirit. Hic cnim jubetur ul petatit dixit titrgam ferream; superbos populos vas figuli,
secundum naturam inferiorem, et accepta possideat; quod mox ut percnssum fuerit, in parles minutissi-
n.im secundum potentiara Verbi, indifferenter omniaa mas dissipatur. Bene ergo peccator vasi luteo eom-
qnae habet Pater, habet et Fil us; nec illi necessee paralur, ut et confractio ejus facilis, et viia lutea
esl petcre quae simul cognoscitur possidere. Gentes i* monstraretur. Sed luncin meliusreformaiur quando
a Mss., quas distinctusalque sepa atus
sanguis amplectitur. ,
41 EXPOSITIOIN PSALTERIUM.PSAL. II. -W
In spiritualem hominera, divina gratia suffraganle, A tionem, per quam bonis vivendi prcebetexemplum „
pcrducilur. Veritas propter judicium; Vita propter deitatem.
Vers. 10. Et nunc, reges, intelligite. Venit ad ter- Vers. 13. 6'amexarseritin brevi ira ejus. Metapho-
tium membrum, in qtto jam .propheta comraonetut ra ab incendio facta ; quod lunc magis inardescit,
sacramenlis terribilibus patefactis, bumanum genus quando pabulum consumptionis acceperit. In brevi
humiliter obedial Creatori. Ubi orilur pulcherrimum enim dixit, quia cum decreverit vindicat.Neque enira
deliberaiivum dicendi genus. Nam cum tali sacra- illiusalia dispositio,aliaprobatur operatio, sed simul
mento vulgato obslupefacta fuerint corda morta- quse decernit et facit. Et nota qtiod superius in hoc
lium, saluberrimus ac necessarius suasor accedit, ut ssecuload sustinendum posuit, nequando: in futuro
cum limore ac tremore vero Domino serviatur, vero ad judicandum, dixit, in brevi; ntmodoomni-
ostendens ab utili et honesto, id quod in delibera- potenlis declaretur pietas, tunc potestas. Nonest enim
tionibus plurimum valet, expedire quse dicia sunt. in iilo judicio singulorumhominumvicissim operanda
Utile esl enim : Nequandoiratcatur Dominus, et pe- discussic; sed momentaneo discursu simul omnia,
reatit de via justa. Honestum : Beati omnesqui con- sicut fecit et judicat. Bene autem dictum est: Cum
fidunt in eo. Sic deliberativum dicendi genus perfe- exarserit, quia jam magnsepatientiaefinis ille decla-
cta disceptalionecompletumest. Nunc ad exponenda B ] ratur, supra quem nulli aliquid sperare conceditur.
verba redeamus. Reges, dominatores debemus ad- Beati omnesqui confiduntin eo. Decora conclusio,
vertere vitiorum, qui-haec et intelligere possint, et post multadicere ad quodquis debeat festinare. Con-
implere, Domino praeslante, prsevaleant. Neque fidere enim de illo jam praemiumest: quia ipsacon-
enim semper purpuratos reges adverti necesse est. fidentia per Dei gratiam venit, sicut Apostolus dicit:
Dicuntur reges et quibus privata conditio est, sicut A quo est et velleet perficere(Phil. u, 13).
ait Apostohis: Jam sine nobis regnatis, et utinam re- Conelutiopsalmi.
gnaretis,ut et nosvobiscumregnemusa(I Cor. iv, 8). Nuncin medium breviter copiosum sacramentis
Erudimini qui judicatis terram. Erudire, docere .
co3lestibuspsalmum,peraclaexpositionerevocemus,
est; nam et ipsum nomen significat apprebensam ut ejus virtus evidenter possit intelligi, cum ipsius
scientiam : rudis enim dicitur novus. Ertiditus, quasi valuerint raembra
a rude [ed.,-a rurej stiblatus, id est ab ignoramia cognosci.RespiciamusPsalmistam,
quanta sit gratia Divinitatisornatus. Anle Domint
divisus, et in doctrinae finibus collocatus. Quod illis verba prsedicavit, iterum post ejus dicla reloquitur.
bene dicitur, qui jam carnalia delicia domuerunt; Cum
prseceditpropheta est, cum sequitur apostolus:
ipsi enim bene judicant terram, quando repressis quia el venlura integra fide praedixil, et prosequens
viliis, corporibus suis, favente Domino, prsecepta < perfecta verilale consonuit. Ipse autem Dominusde
legis imponunt. 19 Terra autem dicta est a te- medio, tanquam de coelo retonans, potentiae suae
rendo, quod commeantiumgressibus atteraiur. nobisarcana patefecit; ut ct divinitatis ejus gloriam,
Vers. 11. ServiteDominoin limore. Brevis et plena et incamationis
mysteria pro modulo nostro saluta-
commonitio,quaDominoDeoamabililimoreservitur. riter disceremus. In boc autem secundonumero, qut
Nam sicut remissa securitas culpas admittit, ita timor ex duabus monadibus
pulchre corapositusest, aptis-
desiderabilisdelicta semper excludit. Et ne servitium1 sime duse naturae inconfusae
Dei durissimum aut tristissimum forte putaretur,' atque perfectsein una
persona sunt positseDominiCbristi: quarum est una
subjunxit: et alieraqua minislrat; prima creatrix,
Et extullate ei cum tremore. Quia timor Domini qua regnat,
creata ; et ideo quse assumpsit, impassibi-
non ad miseriam, sed ad gaudium ducit; quippe qui)1 posterior vero est
lis; quae assumpta, passibilis. Nam, sicut
beatos efficit, et sanctos operatur. Et iterum, ne hsec demus injurias carni, miracula di-
exsultaiio negligens redderetur, addidii, cum tremo- Patresmonent,
vinitati; discernamus intellectu naturas, et noxios
re; ut utraque sociaia ccelestemreverentiam compe- vitemus errorcs. Divinitas enim sic sibi hiimanitatem
tenter exprimerent.
adunavit, ut nullatenus cum humanitate confundi
Vers. 12. Apprehendileditciplinam,nequando ira-" possit, sed ulraque inconfusaet adunala perraaneat.
tcatur Dominus, et perealis de via justa. Magnificum i Quia Iicct incarnationis dispensatio post resurrectio-
verbum, apprehendile disciplinam, quasi muuimen i nera glorificata sit, tamen in humaniiatis verilate
clypei contra vitia noxia prolulurum. Utilitatem vero) permansit. Nam cum ipse dixerit post resurrectio
facti hujuspulcherrimi propheta subjunxit dicendo : nem apostolo Thomae: Mitie manum tuam, et vide,
Nequandoiratcatur Dominus,et pereatis dc viajusta. quia spirilus carnemet ossa non habet, siculme videlit
Nequandodixii, propler patientiam Domini, qusediuit habere (Joan. xx, 27); cum partem piscis assi, et
sustinet exccdentes. Et pereatis de via justa, id est a favura mellis post resurrectionem sumpserit, atque
ccelestiRege Christo, qui Via est recte ambulantiura u comederit (Luc. xxiv,42); et in Aciibus apostolorum
ad vilara, Dux euntium, Iter ad beatiludinem festi- legitur : Sic venielquemadmodumvidisliseum eunlem
nanlium; sicut ipse dicit in Evangelio : Ego sum via,, in ceelum(Act. i, 11); cum dicat eliara propheta de
veritat, et vita (Joan. xiv, 6). Via, propter incarna- peccatoribus: Videbuntin quemcomvunxeruntIZaeh.

• Mss. A., B., F., regnare possimut.

PATKOL.LXX. 2
45 M. AURELIt CASSIODORI 44
in, 10), qnia majestatem ejus nequeunt ititueri; illud A me? Secundi psalmi bocquasisimile videhir initium.
enim solis bealis dabitur, sicut in Evangelio dicilur: Sed illic interrogatio increpantis est, hic aulem ad-
Beatimundoeorde, quoniamipsi Deumvidebunt(Mqlth. miraiur conlra se populos excitalos, qui ad eos <o-
v, 8), nimis exitiale est duas naturas perfectasatque gnoscitur venisse salvandos. 'Dicendo, Triliutantme,
adunatas in Christo non credere permanere, qnas lot ostenditur de amplius illorum cascitate doluisse, quj
exemplis voluit de seipsa Veritas praedicare. Hoc saluiare suum ubstinalis mentibus respqerHni, sicut
Pater Atbanasius Alexandrinus, hoc Hilarius Picta- in trigesimoquarto psalrao dicturusest: fietribuebant
viensis, hoc Ambrosius Mediolanensis,hoc Augusli- mihi mala pro bonis, sterilitatemanimcc mem (Psal.
nus el Hieronymus,hoc Cyrillus, hoc alii mulli Patres, xxxiv, 12).
ad tollendamquoque funditus occasioneminanissimae Multi insurgnnladversumme; mulli dicunl animm
qusestionis, affirmant. Hocpapa Leo cum sancta sy- mece.In tantttm multi fuerunt, ut eliam de ntitnerc
nodo Chalcedonensi decrevit atque constituit (Parte discipulorum tradiior Judas illis fuerit aggrcgalns.
II, actione 2), ut ex duabus, et in duabus naturis Et cum repetilur sa>pius, multi, osiendilur acerba
adunatis atque perfectis, unum praedicel Chrislum, nuinetosilas impiorum, qui a conspiratione densissi-
quicunque vull esse catbolicus. Quae si memoriae, ma nequaquam rarescere poiuerunt. Hsec figura )o-
praestanteDomino,recondimus, in ecclesiasticissem- B 1 cutionis dicitur epembasis, enumerationis studio
per regnlis ambulamus. verba repetens, ut rei de qua loquitur procuret aug-
EXPOSITIOIN PSALMUMIII. menium.
Psalmus Davidcumfugereta facie Abessalomfilii sui. Non est salus illiin Deoejus. Hoc ad illas voces
Judseorumdicentium : Aliossalvos fecit, se-
Abessalora dum patrem suum Davidcrudeliter in- pertinetnon
inulac in ipsum potest salvum facere (Malth. xxvn, 42).
sequerelur, impelu perductus condensam Putabaltir enim Pater dilectionem non habere Filii,
qtiercum, ramis ejus colla nectentibus, iu aeris su-
camaliter permittebat occidi.0 nefariseturbae
bliniitate suspensus est, quadam prsefigurationedo- quem
stultissimum dtctum! nunquid redemplio inundi in-
minici traditoris; ut sicut Judas innodalus laqueo firmitali debuit
vitara Gnivil, ita et persecutor David constriclis fau- applicari?Non enim insatiabilismors
aliter poterat viuci, nisi vita tyrannidis ejus januas
cibus expirarel. Testanle autem Reguin historia psal- introisset. Sic tenebrae permanere nequeunl, cum
IIIIISiste qtiinquagesimoactu poslerior esi: quoniam
adullerii et bomicidiiAbessalomfilii prsesentia luminis excltiduntur.
posl culpas ejus Vers. 2. Tu autem, Domine,susceptormeuses, glo-
persecutio noscitur contigisse; sed pro virtute sua ria mea et exaltans capul meum. Sutceptor secundum
competenti nttmero probatur aptalus. Tenere cnira C , formam dicitur
scrvi; borainis enim susceplio, est
illum locum tertium oportuerat, qui ct sanctseTrini-
Verbum caro factum. Quaproptcr gloriam suam et
tatis potentiam, et triduanse resurrectionis in se my-
suicarodicit, quam suscepilom-
steria continebai. Nam per liberationem David re- exaltationemcapitisut divina substantia
nipotens Verbum, humanaque
surrectio Domini congrue significatur; ut animi' una esset sine confusione persona. IIoc eliam
aliqua
Cliristianorum Uli exemplo roborati, in adversis ad
Pelagianos pertinet destruendos, qui pulant ho-
casibus constanter erigantur. Simile est et 20 '"<td minem
a aliquid per se efficere posse quod bonumest.
quod Octateuchus legilur anle Job, cum post multos Nam quis, rogo, sibi ad bene agendum sine divinae
annos Moyses exsiitisse noscatur. Quaproptcr non
gratiae largitate sufficiat, cum humana nalura per
secundum existentiam lemporum, sed pro qualitaie graliam, qua unita est Deo, ad Patris sit dexteram
dictorum ordo plerumque ponitur lectionum. Me- collocata? Quod beatus Augustinus in Endiiridio
mento autem alios esse psalmos, qui passionem et more suo latiuset utiliter explicavit(Cap. 35 et seq.).
resurrectionem Dnmini breviter tangunt; alios vero Factum est aulem hic pulcberrimum scbema, qnod
qui distinctius apeniusque dcclarant, scd prsesens, Graecedicitur auxesis, quseaddendoquxdam nomina
eorum primus est, qui haecbreviter dicunt. per mcmbra singula rcrum augmeiUa congcminat,
Divisio psalmi. J Dicit enim : Tu autem, Domine, susceptormeus es,
D
Totus hic psalmus ad personam Christi Domini gloria mea, el exaltans caput meum.lloc etiam latins
compctenter aptatur. Persona vero ejtis est virlus dcsignat Apostolus diccns : Quis nos separabila cha-
omnipntentissimseDeilalis, et humilitas bumaniiatis ritate Christi? tribulalio, an angustia, an persecutio,
assuriiptse,non sub permixtione confusa, sed indivi- an fames,an nuditas, an periculum, an gladius (Rom.
sibili adunatione subsistens. Primo itaqtic modo ad VIII,55)? elc. Huic vicina est figura quac dicitur cli-
Palrem loquitnr, persecutorilnis exprobrans, qui ir- max, Laline gradatio, quando positis quibusdamgri-
religiosa contra"ipsum verba loqnebaniur. Secundo dibus, sive in laude, sive in vituperatione semper
loco fidelis populus, ne morlem formidet, instruitur , accrescit. Sed inter ulraque schemata hoc interest,
quando eum exemplo auctoris sui spe resurrectionis qtiod auxesis sinc ulla iteratione nominis, rerum
certissimaeconsolatur. procurat augmenla, in climacc vero hecessc est ul
Expositiopsalmi. posiremum verbum, quod est in primo commate po-
Vers. 1. Domine,quidmultiplieatisunl qui Iribulant situm, in sequenti membro modisomnibusiteretiir ;
» Mss. S., Aud., Bec el Fisc, Pentateuchus legitur, etc.
M EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. III. 46
sicut est illud Apostoli : Scienles quoniam tribulalio A } mendam causam per tropolpgiam cx nostra consue-
autem est di-
patientjam pperattir, patientia probationem, probatio tudine aliquid de Deo dicere. tropus
ctio ab eo l.ocoin quo propria est, translata in eum
spem,tpet iiero non confundit(Rom. v, 4, 5).
Vers. 5. Vgce mea ad Dominumclamavi, et exau- locum in quo propria non esl. Salvum me fae, Deut
divit me de montesanctosuo. Cura dixit, mea, demon- meus. Hoc de resurreclione diciiur; non enim de-
strat orationis proprisesanctissjmam purilatem. Nor) clinart vitae hujus patiebatur occasum, qui erat hu-
enim jljuis Integritatem aliqua imago phantasise po- mano generi profuturus. Adversanles autem, non
lerat impedire, ut cseterismortalibus infirmjtate car- solum ad mortem pertinet, sed etiam ad haereiicas
nis plerumque subripitur. Quod autem dicit: Voce quaestiones,qui sine veritatis studio catholicas regu-
meaad Dominumclamavi, boc evangelica verba de- las pravis dogmatibus insequuntur. Et merito lales
clarant, ubi ait Filius : Pater, alqrifica Filium luum caecitate mentis percutiuntur, qui se perversis desi-
(Joan. xvu, 1), etc. Nam quod dixit, mea, indicat; deriis raiscuerunt.
quod ipse Ipcutus est etiam per prophetas. Illud veroi Dentespeccatorum contrivisti. Id est detrahentium
quod sequitur, el exaudivitme de monte sancto suo,, verba mordacia, qui potestati divinae nefandis do-
et bpc Evangelii textus exponit, ubi voxadeum factai gmatibus obloquuntur. Dentes enim dicti sunt a de-
est: Et clqrificavi,el iterum clarificabo(Joan.xu, 29)., B mendo b. Et ideo pulchre nimis lingusedelrahentium
Per montem siquidem et ipse Dominus, et sanctii dentes vocantur; quia sicut illi ciborum partes de-
ejus, $1 Ecclesia diversis quidem locis aptissime si- munt, ita et isti opiniones hoimmnn adhibita detra-
gnificantur. Hic tamen dictum inlelligendum est des ctione corrodunt. Quamvisboc et ad Judaeospossit
monie, \i est de divinilatis excellentissima summi- aptari, qui dicebant: Si rex Israel est, deteendat de
tate; sicut et alius psalmus dicit: Justitia luasicutt eruee, et credimut ei (Matth. xxvn, 42). Conlrivitti,
montesDei (Psal. xxxv, 7). iEquum enim fuerat utt boc est ad nihilum perduxisli. Nam revera contrili
natura humanitalis assumptae,qusein terris singulare> sunt, quando ipsum cognoverunl in gloriam resur-
patientisembnstravit exeraplum, in coslis acciperett rexisse, quem nisi sunt, huroanitale despecta, tru-
crealurarum omnium principatum. cidare.
Vers. 4. Ego dormiviet soporatuttum, el exsurrexi, Vers. 7. Domini ett talus, et super populum tuum
quiaDqminutsuscepitme.Venit ad secundam partem, benedictiotna. Conlra illos hsecsententia profertur,
in qua dubjtantium corda roborantur, ut crederepj. quorum dentes superius dixit csse contritos. Pro-
cura conjestim resurrecturum, quera visuri crant im- nunliando enim, Domini ett talus, illos confundit
piorum manibus crucifixum.Dormivi,dixit, qnia ce- qui putaverunt, salutcm Ghristo, tanquara terreno
leriter resurrexit; quod fit in somno isto vitali, ubtI C bomini, contemptibilipraesuraptionedecerpere. Quid
non vitaeterminus, sed lemporalis requies invenilur. inaniter,impii,laboratis?Quoinodo potest aut aeterna
Soporatussum, securam significat pausationcm; non, vila interimi, aut Salvatori salus ullatenus ampu-
sicut impii qui in morie quatiunlur, quos inquietatt tari? Super populum luum benedieliotua. Una sen-
jugiter conscienlia peccalorum : sed soporatio istat tentia, et quid debeant credere, hominibus prse-
fuit sacri corporis beata dormitio. Exsurgereautem, cipit, et quid ab ipso possint recipere compro-
est cumalacrilate resurgere;quippe quia caro, mor-> roisit.
talitaie deposila, immortalitatemsumpsit, et gloriami Conclusio ptalmi.
sempilernam. Sed quarc exsurrexerit, evidenter ex- Brevis quidem psalmus, sed maximam paganorum
ponit, Quoniam Dominussuscepit me. Natura cnimi destruens pravitatem, quae pulat gloriam supernsa
humanitalis per se non potuisset propria virtute re- majestatis, ad humilitalem non potuisse descendere
surgere, nisi eam divina omnipotenlia suscepisset,, passionis. Insipientes, quorum sensus inde confun-
sicut ipse dicit : Pvtesintemhabeo21 ponencliani- ditur, tinde mundus noscitur esse liberatus, sicut
mctmmeam, et potesv.teinhabeo ileritm sumendi eam( dicit Apostolus: ChrislusJesus venilin hunc mundum
(Joan. x, 18). peccatores salvos facere, quorum primus ego sum (1
Vers. 5. Non timebomittiapopuli circumdantisme.. V Tim. i, 15). Ntinc consideremus quemadmodum coe-
Timere non potuit iniquum populum, cui erat inl lestis philosophiseverus ordo prolatus est, ut pri-
sua divinitate praesidium; scrplum est enim ini mus psalmus Chrisii Domini moralem, secundtis
Evangelio,qtiia in passione magna e:im populi mul- naturalem, id est subslanliam Iiumanitatis et deita-
liludo circumdedit. Nam quod dicil : JVon timebo, , tis; tertins de resurrectione ipsius loquens, inspe-
non significatse non esse moriturum, sed morieml ctivarh quodammodo contineat partem: quse ratio
formidarenon poterat, quam triduanam , et mundo) per omnes Scripturas divinas decurfii. Inde et Isaac
profutura.messe prsesciebat. patriarcha tres puteos fodit, demonsirans praecepta
Vers. 6. Exsurge, Domine; salvum me fac, Deuss Domini doclrina triplici contineri. Sic et Sapientia
meus: quoniam tu percussistiomnesadversanles mihii monet (Prov. xxn, 20) ut describamus ea npbis in
sine causa. Nbn quia Deus dormiens aut recubans; corde tripliciter, et reliqua. Quas paries ia subse-
excitalur, sed Scripturis divinis mos esl ad expri- quentibus psalmis facile poteris, aut mixtas, aut
b Edit., Pater, clarificaFitium. b Mss. Aud., Bec. et Fisc, Dentet enim dicti tunt
ab edendo.
47 M. AURELH CASSlODORl 48
sigillatim positas, etiam non admonitus lector agno- A Expositiopsalmi.
scere. A nobis enim frequenter ista non exigas, Vers. 1. Cum invocaremte, exaudisli me, Deus ju-
quibus noviler multa dicenda sunt. Hujus autem stitimmem b, in tributatione dilalasti mihi. Miserere
psalmi calculum edocet sancta Trinitas, quse licct mei, Domine, et exaudi orationem meam. Considere-
naturam babeat inseparabilis unitalis, tribus tamen mus quid sil hoc, quod mater Ecclesia in uno eo-
cam manifestumesl constare personis. demque versu, et exauditam se dicat, et iterum
deprecetur audiri : significans perfectae oralionis
EXPOSITIOIN PSALMUMIV. hunc esse modum, ut licet nobis postulata desideria
In finempsalmus David canticum. concedantur, probabili semper ambitione audiri. Nos
tamen jugiter postulemus, sicut dicit Apostolus :
Subliliter perscrutemur quid nobis sigillatim ser-
Sine intermissione orate. In omnibusgratias agite (I
mones isti denuntient, quos prsefali sumus vera-
Thess.v, 17, 18). Deus autem justilim mem, recte
cissimos indices esse psalmorum. Finis modo non
dicit Ecclesia, quse sensu orthodoxo Trinitatis uni-
significat alicujus rei consumptionem, sed perfe- tatem et
ctionem spirilualium rerum. Nam, sicul dicit Apo- omnipotentiam confitetur. Namet membra
dicere similia, sacra lectione compe-
stolus : Fitiis legis esl Christusad juslitiam omni cre- . ejus sigillatim
' sicut in Job legitur : Attende innocenliam
denli (Rom. x, 4), qui est oranium bonorum glo- Brimus,
riosa perfectio. Et ideo quod positum est, In finem, meam (Job xxvu, 5); et Paulus apostolus ait: Red-
ad Christum Dominumcommonetesse referendum : det mihi coronamjustitim (II Tim. iv, 8); propheta
in septimo psalmo dicturus est: Si esl iniquitas in
sive, ut quibusdam placet, pro nobis diclura esse
credendum est, In quibus, secttndum cumdem apo- manibus meis (Psal. vn, 4). Non quia sine peccato
modis oranibus fuerunt, sed sunt operationes aliquae
slolum, smculorumfinis advenil (I Cor. x, 11). Illud
tamen sciendum est, ad terminum referri non posse, in quibus fideles homines evidenter appareant in-
mihi. Tri-
cum adhuc operis ipsius initia esse videantur. Psal- nocentes. Sequitur, in tribulalionedilatasti
mus est autem, sicut diximus, organum musicum bulatio est enim quse dilatat semper Ecclesiam,
divina quando eodem tempore confessores fiunt, martyres
capite sonorum, quo praeconia canebanlur; contritionibus
canticum autera, quod supernas laudes bumanis coronantur, totaque lurba justorum
Miserere mei, Dominc, et
vocibus personabat. Sed haec ideo videntur csse semper augetur. Adjecit:
el exaudi orationemmeam. Pia mater sibi miserendum
sociata, quia et instrumentis musicis, cboris
sacrificiis ccelestibusconsona vocifera- esse dicebat, si pro filiis ejus audiretur oratio : quo-
psallentium,
tione canebanlur. Sic isiis verbis omnibus commo- G niam quidquid membris tribailur, toti corpori sine
dubitatione prsestatur.
nemur, de DominoCbrislo canticum istud esse di-
elnrum. Vers. 2. Filii hominum, usquequo gravi corde, uh
quid diligilisvanilalem, et qumritismendacium? Cum
Divisio psalmi.
superiori versu pro nobis oraverit, hic per energiara
Per totuni psalmum verba sunt sanctaematris Ec- alloquitur genus humanum,ne in culturis daemo-
clesise,qusenon in cordibus nostris phanlastica ima- nlorum gravissimo errore permaneal; quatenus pro
ginatione formalur, sicut patria, vel civitas, vel ipso exaudiri possit fusa precatio : alioquin irrita
aliquid eorum simile, qnod personam non habel exi- pro se reddit vota supplicanlium, quisquis non re-
stentem : sed Ecclesia est collectio lidelium sanclo- liquerit consortia peccatorum. Sequitur, usquequo
rum omnium, anima et cor unum , sponsa Christi, gravi corde; merito eos diutius graves corde fuisse
Jerusalem futuri saeculi; de qua dicit in Cantico dixit, qui post veritatis praedicationem, adorare
canticorum DominusJesus: Osculeturmeosculoa oris magis elegerunt idola falsitatis; sicut esl illud evan-
sui (Cant. 1,1); ct alibi: Qum esl isla qum ascendit gelicum : Servus sciensvolunlalemdomini sui, et non
dealbata (Canl. vm, 5); et illud : Una est columba faciens dicjna, plagis vapulabil multis (Luc. xn, 47).
mea, una est sponsa mea (Cant. vi, 8). Quapropter Primo enim mundus juste flagellatusest paucis, quia
nefas est hic aliquod dubium introducere, ubi tanta D • suum Dominum ignorare probatus est. Post adven-
veritas cognoscitur lot (estimonia perbibere. Et idco lum vero Crealoris sui justissimc vapulabit multis,
sub figuramythopceia,Ecclesiam dicamus loqui, quae qui adhuc idolorumnsenias inquirebat. Sequitur: Vt-
personis semper cognoscitur ceriissimis applicari, quid diligitis vanitalemet qumrilismendacium? Vani-
In prima siquidem parte rogat ut ejus audiatur ora- tas quidem nomen est generale vitiorum ; sed illud
tio : increpans 22 infideles, quia colentes falsos proprie vanum dicitur, quod a Deo probatur alie-
deos, culturam veri Dei negligebant. In secunda vero> num. Nam sicut in Diviniiate confidere fructuosa fir-
commonet generalitatem, ut relicta superstiiione mitas est, ita ab eadem deviare vanitas est caduca;
fallaci, sacriGciura justitise debeat immolare. Et uc sicut Isaias dicit: Adorantesvana et falsa, misericer-
gentilium mentes facta proraissione converterct, in- diam luam dereliquerunt (Isa. n,8, 9). Arguuntur
gentia commemorat prsestilisse Dominum beneficia itaque illi qui idolorum turpissimo araore flagrabant,
Christianis. et sub increpatione pronuntiandum est; ac si dice-
* Ms. Sang., otculetur me ab osculo. i>Edit., Cum invocarem, exaudivitme Deut justi*
ti<emece.
 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM. PSAL. IV. 50
1$
dicit
ret: Quare vanitalem ditigitis qua peritis ? Diligere 1A.tur a cubando. Ferocium ergo cogilalioness apte
hoc interdum et in bono abusive
cnim debemus proficua, non noxia; quia potius ex- cubilia, quamvis
dam- legalur assumptum; ut est illud de sanctis: Lmta-
secrare convenit, per quae nos pcena perpetuae bunlur in 23 eubilibut suis (Psal. CXLIX , 5). Com-
nationis affligit. Qumritis mendacium, quod ulique
Istud autera pungimini, significat, pcenilenliamagile; nam com-
non appetere, sed refugere deberetis.
quadam animarum fit optata conversio:
mendaciumidola signiflcat, quae tale nomen merito punctioneac si diceret, deserite pravas cogitationes veslras,
susceperunt, quia contra dignitalem veritatis erecia
anteqnam scelera perpetretis. Sequitur quoque dia-
sunt. silentium : ubi merito divisionem posui-
a psalmatis
Vers. 5. Sct(o(e quoniam magnificavit Dominus mus, quoniam res altera cognoscitur inchoari. De-
sanctumsuum; Dominus exaudiet me cum clamavero posito enim veteri horaine, nos ipsi uos in novuni
ad eum. Permanet in increpatione salutari, ut ad sacrificiura salutariter jubemur offerre.
verae religionis aflectuin, corda dementium explosa Vers. 5. Sacrificalesacrificiumjustitim, et speratt
pravitale convertat: pronuntians illis veritatis arca- in Domino. Quoniam superius clementissima maler
num, ut incarnationem sanctam venerabiliter susci- admonuit ab antiquis superstitionibus discedendum,
pere non recusent. Sanctum suum, dicit Dominum B in secunda positione docet, ut renati homines noi.»,
Christum; sicut et alibi de seipsa Veritas profitetur: victimis pecorum sludeant, sed seipsos Deo sacrifi
Custodi animam meam, quoniam sanctus sum (Psat. cium conentur offerre: quia non est tale Domino ju •
LXXXV, 2). Adjecit: Dominus exaudiet me cum cla- mentorum victimam dare, quale bominum devotum
maveroad eum. Merito se exaudiri confidebat, quo- pectus offerre. Nam si ipse pro nobis iramolalus esi
niam Dominum sanctum magnificandum populis Christus, quanto magis convenit sacriflcium ei nos-
prsedicabat. Cum clamavero,dicit, id est cum bonis metipsos cfferre, ut possiraus Regis nostri imita-
operibus divinitati supplicavero. Ipse enira clamor tione gaudere! Dixit cnim : Sacrificate; et ne intel-
esl qui tacitus ad Deum pervenit, et exaudiri facit ligeres pecudes, subjunxit: Sacrificium justitim, id
eos qui bonis operibus constanter insistunt. est, recte vivite, et corda veslra divinitaii munda
Vers. 4. Iratcimini, et nolite peccare; qi:m dicitis semper offerle. Addidit quoqtie : El sperate in Do-
in cordibus vestris, et in cubilibus vestris compungi- mino, ut vitam bonam spes felicior subsequatur. Nou
mini. Hoc bene trahitur ad Judaeos, ut si eos irasci enim hic plene recipere possumus, etiamsi bonos.
contigerit, sallem se ab illicitis ausibus abstinerent; acius divinis conspectibus offeramus; sed sperare
quod tamen et generaliler competenter accipimus. doccmur in Domino,ut in futuro proraissa salutam
Venialis est enim ira quae ad effectum indignationis C eonsequamur. Sed S| es .ista non decipit, volunlas!
sua?non pervenit; sicut scriptum est: Melior est qui talis non pervenit ad realum, sicut dicit Apostolus :
vincit iram, quam qui capit civitatem(Prov. xvi, 52). Spes autem non confundit : quia charilas Dei diffusu
Et ideo prseceptumcurationis adhibetur, ut, si jam est in cordibusnoslris per Spirilum tanctum, qui datut
irascimur, non inconsulta temerilate peccemus. Mo- esl nobis (Rom. v, 5).
lum siquidem animi fervidum propter humanam Vers. 0. Mutti dicunt, Quis ostendit nobis bona r
fragilitatem in potestate habere non possumus : suf- Signalum est super nos lumen vultus tui, Domine.
fragante tamen Dei gratia, ratione disciplinabili Certaraine quodara facto partium, corda fidelium
conlinemus. Et ideo beatus Propheta, quod est qui- salutariter construuntur. Dicunt enim multi adhuc
dem consueludinis permisit, qtiod vero culpse pro- carnaliter sapientes, quod nec pauci dicere debuis-
hibuit. Nam si irascamur, nec Doraini considera- sent: Quis ostenditnobisbona? Illa scilicet quaeprae-
tione relrenemur, sed a voto nostro impediamur dicat scmper Ecclesia , resurrectionem esse ventu-
aliquo necessitatis objectu , tunc utique constat nos ram,in qua justi omnes seterna praeraiaconsequentur.
facti crimen portare, etiamsi non possimus qttac Hoc imputative legendum est, quasi dicant : pro-
volebamusefficere. Sive, ut quibnsdam placet, prse- millitur nobis quod penilus non videmus; desidera-
teritis 'peccatis irasci debemus, ut praesentem ne- D mus quse bic consequi non valemus. Istis respon-
quitiam possiraus effugere; delicta enira recentia dendo indicatur beneficium, quod eliam in prsesenti
declinare non possumus, nisi vetusta laudabili exse- saeculo possidemus. Signatum cst super nos lumen
cratione daranemus. Quid est enim aliud poeni- vultut tui, Domine. Quia sicut nummus imperatoris
terc, nisi irasci sibi, ut borreat quod fecit, et cru- portatimaginem, ita et fidelibus signa ccelestis Prin-
tiatus a seexigat, ne judex potius iratus affligat? cipis imprimunlur : boc munimine diabolus mulii-
Addidit: Qum dicilis in cordibus vestris, et in cubi- formis expellitur, et fraudtilenta machinatione non
libus vettris compungimini,ostendens Domiuum se- praevaletsuperare tentaiura, qtiem babuit primi bo-
cretas hominum cogitationes agnoscere; ait enim : minis suasione captivum. Crux est enim humilium
Qumdicitit in corde, utique quod non putatis audiri; invicla tuitio, superborum dejeclio, victoria Christi,
et ideo credilis occullum, quia non est verbi affa- perditio diaboli, inlernorum destructio, ccelcstium
lione vulgatum. Sequitur: In cubilibus vestrit com- confirmatio, mors infidelium, vita jusiorum. De quo
pungimini.Ferarum domicilium proprie cubile dici- loco Joannes Constanlinopoliianae civitatis antistes,
b Mss. Aud., Bec, Fisc et edil., quoniam mirificavit,'
51 M. AURELII CASSIODORI 52
quasi multifarias definitionum stellas in crucis de- JA mente non litigat : sed in Domini beneficiis perse-
clamatione lampavil [sic], dicens : Crux est Christia- verans amcena tranquillitate perfruitur. De ipsa dicit
norum spes. Crux Romanorum victoria, crux mor- Dominus in Evangelio : Pacemmeamdo vobis,pacem
tuorum resurrectio, crux csecorumdux, crux con- meamrelinquo vobis (Joan. xiv, 27). Sed ne pacem
versorum via, crux claudorum baculus, crux paupe- istam temporalem putares, addidit : ln idipsumdor-
rum consolatio, etc, quse ab eo in hunc modum di- miam et requiescam.In idipsum quippe dicitur, quod
vina aspiratione profusa sunt. Ecce vera mnnera, nulla rerum vicissiludine commutatur; sed ipsum in
ecce dona prsesentia, quibus maledicorum linguse se permanens incommutabili perennitate consistit.
damnatis faucibus obstruuntur. Haec figura dicitur Dormiam, finera vitse vult intelligi; requieteam, fu-
Grsece petisis, Latine autem percunctatio, ubi et in- turam beatitudinemindicare monstratur, quando jam
lerrogalio fit, et responsio parata subsequiiur. Ad- requies dabitur sanclis, el gloriosa pausalio. Sequi-
jecit : Lumenvultiis tui, Domine. Iii crucis enim im- tur causa quare requiescat : Quoniam lu, Domine,
pressiorie, tumenest vuttus Dei : quia semper iu ets tingulariter in spe constiluisti me. Singularis itaque
noscltur radiare, qui se non aliqua eligunt pr.tvitate spes est Ecclesiae24 >nmembris suis, quia sola rc-
polluere, sicnt dicit Aposiolus : Nolite cotttrislare cipial regnum Dei, quod Babylonisepopulus non po-
Spiritum sanclumDei, in quo sighati eslis in die re- B ] tesl adipisci. Et cura dicit: Cons(t(utt(ime, significat
demptionis (Ephes. iv , 50). Quid enirn efficiatista dignairi deliberataraque sententiam, quara hic habe-
crox, in alio loco Apostolus pulchrarbrevitate com- mus in spe, ibi autem possideturin re. Sed tunc re-
plexus est, dicens : Verbuntenini crucls pereuriiibut vera illud miinus quietis merebimur, si hoc fieri Do-
quidem ttultilia est; his atilem qui sdlvi fiunt, virtus mini juvamine confidamus.
Dei ett (I Cor. i, 18). Quapropter voces saCrilegas Conclusiopsalmi.
respuamus. MagnSet compeientia srint dona Domini Decurso igitur maternae praedicationis eloquio,
contra principerri teriebrarum , luirien nobis adessc consideremus cantici hujus principia , media , et fi-
domihictim. nem, et intentionem tanti mysterii reverendissimis
Vers. 7. Deditti Imlitiamin cordemeo: a [mss. A.; indagationibus invenimus. Sic enim psalmi virtus
B., V.,in]temporefrumenti,vini, et oleitui mulliplicati agnoscitur, si circurastanlia dictionis tali ordine per-
tunt. Adhncbeneficianumerat qusepossidenlChristia- quisita tractetur. Primo versu exaudiri se pro mem-
ni. Non enlm istam lsctiiiamdicit quamcachinnovocis bris suis sancta exoravit Ecclesia; et ut ejus audi-
exprimimus; sed lsetitiam rectae fidei, quam bonae retur oratio, humanum genus admonuit, ut ab ido-
conscieotisepraestare Dominusconsuevit. Tunc enim lorura veneratione discederet : sciens se habere
veraciter laetamur, quando et recte credimus, el ad- (" DominumSalvatorem,cuihaecveracitercultura debea-
jutorio Domirii, probabili nos conversatione tracta- tur. Deinde populum, quemadmodurasacrificare de-
mus. Brevis sermo, sed perfecta complexio. Quid buisset, instruxit: quid etiara blasphemis responde-
enim amplius a dubitantibus quseritur, quam quod relur admonuit. Post singularera beatitudinera dixit,
et signo crucis Regi nostro mililare cognoscimur, et quam sanctis suis Dominus compromisit. Sic totius
de perfecla fide Domino pracstante gaudemus? Se- Chrislianse disciplinaeinstitulio sancta complela esl;
quitur : A tempore frumenti, vini et olei sui, mulli- ut et quid agerent homines, et quid sperare debuis-
plicati tunt; Redil ad eos qui rebus camalibus pro- sent, evidenter agnoscerenl. Admonet etiam nume-
bantur intenli. Nec vacat, quod his tribus, id est, rus iste quatcrnarius ut eum mundo prsedicatumvir-
ftumenti, vini el olei, additum est tui. Est cnim ct tute evangelica sentiamus. Congruum siquidem fuit,
Domlni panii viv%tqui de ccetodescendit(Joan. vi, ut cunctus terrarum ambitus, in quatuor cardinibus
42). Est et vinuni : Pobulum tuum inebriansquam constitutus, salutari Dominocrederemoneretur; qua-
prcvclarumetl (Ptal. XXII,5)! Est et oleum : Impin- lenus de diversis genlibus advocata, una fieret tolius
guasti in oleo caput meUm.Ergo ista Dei non habent orbis Ecclesia. Nam et quatuqr temporibus annus
peccatores : sed sua, id est terrena, unde corpus vi- ipse distinguilur; qualuor ventis cardinalibus totius
vat, lion anima perfruatur. Frumentumenim dictum " orbis inane perflalur; quatuor etiam virtulibus anirai
a fiumine, id est a summa parte gulsc; antiqu) enim dignilas comparatur, id est, prudentia, justitia, for-
caput gulse frumen vocabanl. Muitiplicati sunt enim titudinc, et temperanlia. Quem calculura Pylhagorici
pesslmis aclibus, id est, mundana voluntate \ed., vo- tanla laudc prosecuti sunt, ut eura sacrum esse fate-
luptate] compleli. Hoc esl enim quod in praefatione rentur.
diximus, in uno sermoue plerumque causas profun- EXPOSITIO IN PSALMUMV.
dissimas indicari, ul est hic posilum, sui. ln finempro ea qucehmredilatemconsequiturpsatmus
Vers. 8. In pace in idipsum dormiam et requie- David.
tcam. Quoniam(u , Domine, singulariter in spe con- Quare ponatur in finem, superiore psalmo nuper
utituisti me. Contra humanos tumultus et felicitates edictum est. Pro ea vero qum hmreditatemconsequi-
caducas, quas muudus acstimabatesse praecipuas, tur, Ecclesiamsignificat,cujus persona in hoc psalmo
pulcherrime pacem cordis objecit, quam habere non introducitur ad loquendum. Ilaec bona Domini-Sal-
possunt, qui saecularibusaclibus implicantur. Pax vatoris adit ac possidet. Haeredilatemvero ideo [niss.
enirn ista habet tranquillissimamvitam, quse cum sna a Deo] conseiiuidicilur , quia Chrislo resurgcnte ad
 EXPOSITIO IN P3ALTERIUM. PSAL. V. 54
95
eam boria spiritualia pervenerunt; id est, fidei insu-. A rum sensus istos discernit, sed una virtute cuncta
et
perabile fundamenlum, spei certissimum praemium, peragit. Ille enim quaea nobis videntur, audit; quse
suave vinculum charitatis, etc.: quarUiii reritm nunc a nobis audiunlur, videt; et quaea nebis cogitanttu,
tenet im&gines,et in futuro est pereriniter possessuri» inlro inSpicil; nec est quidquam, quod ejus lumini
viriutes. De qua haereditale in Evangelio dicilur : se possit abscondere. Hoc schema dicitur metabole,
Ikati mites, quia ipsi Itmredhale possidebuntlerram id esl iteratio unius rei sub varietate verborum: trina
:
(Mallhi v, 4). Rtirsum Ecclesia Domini vocaiur hse- enim repetitione unum idemquesigniflcat. Dixiteriim
rcditas, sicut in secundo psalmo diclum esl: Pele a Verba mea auribus percipe, Domine; deinde : inlelliije
me, et dabo tibi gentes hceieditaiemtuam, et possessio- clamorem meum; tertio : intende voci orotiOnitmeas
nem iuam terminosterrm (Psat. n, 8). Quaemerito ip- quod totum ad unam respicit petilionem ; ac si di-
sius hasrediias dicitur, cujus pretioso sanguiiie com- ceret: Exaudi orationem 25 meam. Sequitur : Rex
parata monstratur. Quod noii putes e-se contrariuin , meus , el Deus meus: quoniam ad te orabo , Demihe.
cur
quia licet LnScripturis divinis diversa csse videantur, Merito ad inquirendum aliquos permovere solet,
in unam tamen intelligentise concordiam veritatem- in "medio versiculo beata Ecclesia tertio ccelestem
: Rex meus et
<jueconveniunt. Psalmum vero el ipsi David , sicut nominaverit principatum? Dlcit enim
referre debemus ad Dominura g Deus meus, adjiciens : Quoniam ad te orabo, Domine.
superius exposuimus,
Chrislum. Sed bis tribus personis non dixit intendile , sed tn-
Divisio psalmi. tende : quoniam Ecclesia catholicaunum Deum, san-
ctam praedicat Trinitatem; non ut Sabellius con-
Totus hic psalmus a persona catholicse profertur ftise, sed distincie atque perfecte. Pater enim Deus,
Ecclesiae, quseprima sectione oralionem suam poscil Filius Deus, Spiritus sanctus Deus; et tamen Pater,
audiri, haeretieos et schismaticos prsedicans a Do- et Filius, el Spiritus sanctus non ires dii, sed umls
mini muneribus excludendos. Secunda sectione per est Deus. Nihil autem ibi
amplius minusve est, nisi
inlellectum divinarum Scriplurarum recto tramile di- in Ariana
pravilale, quaese tot Sseculisadhuc non
rigi se ad illam feiicem patriam divino munere depre- cognoscit crrare. Intuere etiairi ipsorum vocabulorum
catur, perfidps inde asserens fieri fundilus alienos. Ad mirabilem dispensatiouem. Prius ponit Regem : quo
postremum commemorans prsemiabeatorum, ut una1 nomine Scripturae divinaefrequenler appellanl Domi-
pisedicatione et malos prsedicta pcena converteret, et num Christum : hunc eniriiordinem in Evangelio ipse
jnstos promissa prsemia concitarent. testalur, curii dicit: Per me itur ad Patrem (Joan.
Expositio ptalmi. xiv, 6). Deiridedicit Patrera Deum; terlio Dominum
Vers. 1. Verba mea auribut percipe, Domine; inlel- C Spiritum sanclum. Ubi licet ridmina propter personas
ligt clamoremmeum.Per ftgurammythopceiam,quami exprimendas videantur esse discreta, unus tamen
iu quarlo psalmo jam diximus, aplissime hsecverbai perfecte creditur ac diciiur Deus, sicut legitur: Audi,
danlur Ecclesise; ut amala Dominum exspectet, ac- istael, Dominus Deus iuus Deus uhuS esl (Deut. vi,
cersita festinel; quatenus sseculi hujus nequitias eo- 4). Quapropler figatur anihiis salutaris ista senleritia:
dem juvante pertransiens, Sponso suo immaculata , distinctio in personis , unitas beile Credatur in na-
et siue ruga semper adhsereat. Ubi prima fronle per' tura.
partes trinse orationis , virtus Trinitatis exponitur ,; Vers. 3. 3/ane exaudies vocemmeam. Mdne astabo
qualem babere sanclam decet Ecclesiam. Dicendo> iifciet videbo. Astabo, utrisque partibus constat esse
eniin : Verbamea auribut percipe, Domine, oris si- jungendum, ut perfecta possit sententia reperiri.
gniiieat psalmodiam. Sequitnr : lntellige clamoremi Quapropter mahe deprecatur, qui in lucida degere
meum^ut affectum cordis aperiret; sicut el Aposto- conversatione dignoscittir. Tunc enim mahe dicimus
lus ait: MisitDeus Spiritum Filii sui in corda nostra,i quando discuSsis tenebris, clari luminis adventus
tn quo etamamus, Abba, Pater (Gatat. IV, 6). Auresi infulserit. Ecclesia enim, quae se cogrtoscit habuisse
autem Divinitatisad similitudinem corporalem dicun- tehebras peccatorum, et de riocte raundi istius con-
tur, per quas aere verberato hominibus inlrat audi- Dgregatam, tunc seexandiri merito credit, cum in
tus. Auris enim ab auditu dicta est. Et considera quo- liicem ccelestisconversationis eruperit. Repetitquo-
niam clamoreni suum peiivit intelligi. Vox enim islai que, mane, quia necessario mentem lucidam bene-
non erat labiorum crepitus, sed cordis affatus [ed. ficio Domini aslare suis semper orationibus sentie-
affecius],qui non auribus audiri, sed menlis luniinei bal. Et intuere qtiare mane dictum est, scilicet cum
consuevit intelligi. in ipso exordio bonorum actuum veritatem cceperit
Vers. 2. Intende voci orationis mem, rex meuset! mens clarificata cognoscere : ne putares post peccala
Deus meus: quoniam ad te orabo , DOmine.Suprai moram (ieri, qna potuissel audirl, siciit Ezcchiei
dixit: Inletlige clamoremmeum; inodo dicit: Inlendei propbela dicit: Impius quacunque die ee averterit ab
vociorationis mem, ut declararet orationem hane essei impietate sua, omttesimpietates ejus non erunt in me-
peifectam, quara affectus menlis inflammat. Quaproi- moria (Ezech. xvm, 21, 22). Astare, esl enim prae-
pler disCutiendum est quare mutatis verbis sensus sentem semper assistere. Per lioc auteiri verbum re-
nostros immisceat ? Intende , dicit, voci, quae solet ligiosae devotionis coutinuitas indicatur. Ille siqui-
audiri: propterea quia Deus non partibus membro- dem bene dicilur Deo astare qui dignus potest ejus
55 M. AURELHCASSIODORI 5b
conspectibus apparere; sicut Elias de se dixit : Vi- A aulem illos signiGcat qui scientes malum, alienum
vit Dominus, in cujus conspectu asto (III Reg. xvu, operari nltuntur exitium. Dum dicit: abominabitur,
1). Supra dixit, exaudies : hic addilur, El videbo, significat omnes quos superius dixit a regno Domini
quoniam in illa resurrectione ipsum conspictet, cui reddendos extraneos. Illi enim abominandi sunt qui
hic sanctis orationibus supplicavit. ejus praemia consequi non merentur. Completaestint
Vers. 4. Quoniam non Deus volent iniquilalem tu ab ulraque parte enncematicsedefinitiones, qusesen-
et. Non habitabitjuxta te malicjnus; neque permane- lentiaein raagnam utilitatera hominum videntur ex-
bunt injusti ante oculostuos. pressae; ut breviter intelligerenl peccalores, quos
Vers. 5. Odisti omnes qui operantur iniquilatem : Dominus exsecralur et abjicit.
perdes eot (mss. A., B., F., omnes)qui loquunturmen- Vers. 7. Ego autem in multitudine misericordim
dacium. tum. Introibo in domum luam. Quoniam malos dixe-
Vers. 6. Virum tanguinum el dolosumabominabilur rat abominandos, consequens erat ut se per divinam
Dominut. In primo psalrao diximus enncematica?de- gratiam in domo Domini testarelur admitti. Nam
flnitionis hanc esse virlulem, ut negando quod non cum ipsa Ecclesia hic domus sit Domini, tamen po-
est, hoc quod intendit declarare videatur ; el iterum test per unumquetnquebeatum dicere, qui cjus mem-
dicendo quod est, id quod proponit, evidenter possit B ] bra sunt, Jerusalem futuram se nibilominus intratti-
osiendi. Quod in his tribus versibus utrumque pro- ram. Sic euim dicimus et patriam, el civitatem; et
batur effectum. Dicit enim : Tu es Deus, qui iniqui- tamen bis rebus verba damus , qusc ad cives earum
tatem nolle cognosceris. Quid enim aliud potest novimus pertinere. Sed quia illa futura Jerusalem
Deus velle, nisi quod probatur ipse praecipere? Sic-, , lapidibus vivis sanctorum creditur raultitudine con-
Ut Isaias ait: Ego sum Dominus,quiloquorjustiiiam struenda, 26 aP,e dixit : Introibo in domumtuam :
et annuntio recta (Isai. XLV,19). Sequitur : non ha- quasi in illius fabricaeperfectasedificationecoiicludat.
bitabitjuxta te malignus. Hic peccatores a regno Dei Vers. 8. Adoraboad templum sanetum luum in (i-
significat excludendos, qui nulla conversione muiati more tuo. Considerandum esi quod non dixit : in
sunt. Nam liceteum carnaliter tantum videant, quos templo, sed ad templum; quia nec syllabas ipsas a
reatus involvit, sicut scriptum est: Videbuntin quem sacramentisvacarc praedictumest. Templumsanctum,
eompunxerunt (Zach. XII, 10); juxta ipsum taincni corpus est Domini Salvatoris, quod jure adorat Ec-
liabitare neqtieunt, qui gehennae cruciatione dam- clesia, per quod meruit esse reverenda; sic enim
nandi sunt. Addidit: neque permanebunt. Os;endit. ipse de suo corpore dixit : Destruiie lemplumhoc, et
eos in judicio Dominigeneraliier esse venturos; sedI in triduo adificabo illud (Joan. n, 19). Sequilur : in
anle oculos Domini merito permanere non dicuntur, Q ( timoreluo. Ut cordis compunctionem declararet, li-
qui in perpelua tormenta mittendi sunt. Nihil cst. moris intulit raenlionem : quia tunc fides solida est,
enim quod Deus non videat, dum ubique prsesens; quando amori casto formido Divinilalisadhibelur.
et tolus esse noscatur. Sed illi recte coram ipso esse' Vers. 9. Deduc me, Domine, injustitia tua : propter
minime dicuntur, qui ab ejus gratia donoque pri- inimicos meos dirige in conspeclu tuo viam meam.
vandi sunt. Hactenus indicatus est Dominus, cum> Ptstquam orationem suara dixit matutinis tempori-
dicitur id quod non est : nunc aliis Iribus moilis> bus audiendam , peccatorum quoque commemorans
ostenditur affirmando quod est. Dicit enim : Odisti exitiabilem repulsam, hinc secundam ingreditur
omnes qui operantur iniquilatem; non dixit qui ope- sectionem, postulans Dominum ut jam ad selerna
rati sunt, quia illi tantum in judicio damnabuntur,i gaudia deducatur, quia hic diversis fatigabatur an»
qui usque ad finem vitse suse crimine se nefando1 gustiis. Ait enim : in tuajustitia, id est, dum confi-
commaculant. Sed inler speciales enumerationes cri- tentibus parcis, seque pcenitendo daninantes, aequis-
minum, congrue nomen generale positum est, idI sima polentia tuae pielatis absolvis. Nam qui ahjicit
est, operatores iniquitalum, ut ibi intelligas quid- rebelles, justum est ut velit recipere supplicantes.
quid a divinis mandalis conslat alienum. Adjecit: Propter inimicosmcos, id est propter hsereticos et
perdes eos qui loquuntur mendacium. Videntur istae:D 1 paganos. Unuscnim pravo dogmate contrarius, al-
sententiae nonnullam recipere quaestionem, ut ini- ter non credendosemper adversus est. Propler quos
quilatem operantes odisse tantum Dominumdicat : in Domini justilia se petit esse dirigendam, quia
mendacium vero loquentes perire confirmet; dum sii praedicationibusejus non credit adversitas. Dirige
lilteram intendas , gravius videatur esse agere ini- in conspectu tuo viam meam, id est, vitam meam
quilatem qtiam loqui mendacium. Sed hic significatt perduc ad tuseserenitatis aspectum. Non enim no-
hsereticos, qui loquentes mendacium, sequacium ani- stra facnllate ad eura pervenire possumus, qui tor-
raas perdiderunt.Quid enim potest esse gravius quaml tuosis semper semitis ambulamus.
ibi errare, ubi et alterum possit exstinguere ? Ad1 Vers. 10. Quoniamnon ett in ore eorum verilas, cor
poslremura dicit: virum sanguinum el dolosumabo- eorumvanum est. Cum superitis petierit ad aspectum
minabiturDominus. Vir quidem sanguinum est quii Doraini, perejus juslitiam se deduci, ut parlem il-
humano cruore polluitur, sed et ille quidecipit vi- lam beatorum ejus munere possit adipisci, nunc
vum. Addidil, et dolosum. Mulla enim perperami buraanas cognoscilur increpare fallacias, ut osten-
iitint, quaepropria voluntate no.n agimus. Dolosus ; dat obstinationes pertinacium bacreticorumnon posso
57 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. V. SS
ad talia prscmiapervenire , quse suis fidelibusDomi- A sit ista pollicitatio quam superius dixit: in mlernum
nus pracparavit.Recle enim dicitur : in ore ipsorum exsultabunt? audi dictum breviier : et inhabitabis
uon esse veritalem, quorum cor vanitas possidebat. in eis. 0 magaa et ineffabilis largitas donatoris!
Lingua enim sequitur mentis arbitrium, imperioque Quid simile potest dari, quod ibi cognoscitur rerum
cordis ejus mobiliias naturali ordine famulalur. Dominus ipse concedi? Namquilibet munificus donat
Vers. 11. Sepulcrum patens est guttur eorum, lin- illa quae possidet; Deus autem, qui est ineffabile
guis suis dokse agebant. Per figuram parabolen ni- bonum, se iargitur in praemio. Et quid tam potest
mis competens facia probatur allusio. Sepulcrum esse simile quam cum nos bonorum omnium ccepe-
enim raortui, guttur est mentientis, quando exilia- rit auctor implere? Gloriabuntur, dixit : quia eflectu
bilera sibi vanitatem in faucibnsrevolvit, qunemalum perfruuntur optato. In te : quia tu es promissa illis"
mortis infligit. Bene aiitem addidit, patens; quod si hsereditas; et ideo in mternumexsultabunt,quia de
clausum esset, minus feleret. lntende quod dixit : aeterno Dominogloriabunlur. Omnet qui diligunt no-
linguis tuit dolose acjebanl.Frequenlcr enim dolos men tuum. Signilicat in illa patria felici, omnes qui-
tantura loquuntur, et babere non probantureffectum; dem Domini participaiione gloriari; quamvis ineffa-
sed hic ut graviora peccata monstraret, addidit, bili dispensatione pro meritorum qualitate unicuique
Agebanl,ut malitia non solum in linguis, sed eiiam p] se videaiur majestas sancta concedere.
in aclu exsecrabili esse probarelur. Quoniamtu, Domine, benedicetjustum. Magnitu-
Vers. 12. Judica illot, Deus. Decidant a cogilatio- dine prsemii et gaudiorura immensitate praemissa;
nibut tuis. Prophetiaemos est futura praedicere. Non quare tanto bono indebile repleatur humanitas, bre-
enim malediciionis voto talia optavit Ecclesia, cum viler docemur : ne quis ascribat meritis suis quod
ipsi probetur addi, quidquid bonorum numcro vide- tributum benedictione constat auctoris.
tur acquiri. Sed necesse erat de pertinacibus ct prse- Domine, ut scuto boncevoluntatistum eoronastinos.
scitis dicere, quos noverat Dominumposse damnare. Consideremus quam suavi ac decoro fine prsesens
Decidant a cogitationibussuis , cum se non viderint psalmus conclusus est, uno verbo indicans benefi-
adipisci, quod credebant posse promereri. Decidere cia Domini, qusenullis possunt voluminibus expli-
enira proprie dicitur, qui spei suse amissione frau- cari. Bona siquidem voluntas Creatoris, quse nos
datur. ineffabilibus muneribus replet, dicta est tcutum,
Vers. 13. Secundum multitudinem impietalumeo- quod revera nos prolegit, 27 el prsemia decora
tum expelleeos : quoniamexacerbaveruntte, Domine. concedit. Clypeus enim irapositus capili, corona est;
Per hanc senlentiam discimus, quod tantum unus- aptatus cordi, defensio. Hic est qui omnes fideles
( protegit : ipse operil Ecclesiam tolo orbe diffusam;
quisque a Diviniiate repellitur, quantum ejus peccata! Q
cumulantur. Quantitas enira delicti mensura repudiii ipse quoque ampleclitur et ccelum, quo celantur uni-
est: dum tantum ab illo reus longior reddilur, quan- versa : munimen quod nullus ictus irrumpat; arraa
tum numeroso crimine dilatatur. Expelle, propter• quse nullum intret exitium; per quae potius mors
cogitationespraesumptas,dicitur : qnia jam temera- victa succubuit, et salus hominis desperata surrexri.
ria voluntale decepti, videbantur sibi bonis omnibus; Bonm voluntatis.Quoniam vocatioDominiomne me-
inlromissi. Expulsos enim illos dicimus, qui de locoi ritum praecedit, nec invenit dignum, sed facit; ideo
- enim gratuita, alioquin justa diceretur. Haecest ergo
aliquo interiore jactantur. Exacerbaveruntenira aegro-
ti mali medicum bonum , qui remedia salutis susei bona voluntas, qusenos vocat et attrahit; nec quid-
insensibili duritia respuerunt. quam proficuum valemus cogitare vel facere, nisi
Vers. 14. El Imtenturomnesqui sperant in le : in lioc accipiamus a bonitatis auctore, sicut Apostolus
mternumexsuttabunt. Postquam impiorum debilasi dicit : Non enim possumuscogitare aliquid a nobis ,
retributiones asseruit, nunc Ecclesia redit ad san- quati ex nobit; ted tufficientia nottra ex Deo est
clos, quorum congregatiorie beata dignoscittir : ne! (II Cor. ni, 5). Quiescat ergo Pelagiana dementia ,
silerel bonorum pracmia quae noverat esse ventura. ne cum sibi aliquid boni falso applicare nititur, vero
Considera quod ea quse in capite versus supplicansi jj, potius donatore fraudetur.
pelit, sequenti parte eadem promittit: ne putaretur
Conclusio psalmi.
ambiguum quod certissirae sperabatur esse venlu-
rum. Et ne crederelur temporalis esse Iseliiia , di- Quam suavis oralio sanctae matris audita est, quae
ctum est: in mternum: ubi gaudii nullus est finis ,i nos et fide generat, et religiosa inslitutione confor-
dum continue percepta praemiapossidenlur. Inluera> mat. Ignaros docet, parvulos fovet, afflictosrelevat,
quod in aeternumexsultaredicit sperantes in Domino,> et illos ad propria tibera nutriendos colligit, quos
quoniam in isla temporalitate gaudere videnlur ct> sui dogmatis esse cognoscit. Supplicat enim, ut ro-
impii; in futuro autem sola exsultabit semper Ec-- gare discamus; malos refugit, ut pessimos exsecre-
clesia. mur; confidit in Domino, ul et nos de ipso prsesu-
Vers. 15. Inhabilabisin eis. El gloriabunlur in te' mere debeamus.Sic tanquam veneranda mater, verba
omnes qui diligunt nomen tuum. De superiori versui tradit parvulis ad loqueudum; ut in nobis coalescens
pendet ista sentemia, quse tangi quidem poiest, stdI orationis affeclus, et psalmodiam prsestet humanis
ad liquidum non valet explanari. Namsi quaerasquae! actibus consolatricem, et congruentem divinis jus-
S9 M. AURELH CASSIODOHI 60
sionibus aclionem. Lofjuaniur ergo-quod admonet, A cur dubitemus exaudiri, cum ab ipso, et ad ipsum
sapiamqs quod credit, amemus certe *quoddiligit, ycniaiiius insiiucti? Dona, Domine, in satisiactione
ut cum ejus animum sequimur, tunc ipsius filii sine noslra lota nos charilate compungi, qui nobis saluta-
dubiiatione reddamur. Quinlus autem nutnerus, in rem supplicandi rcgulam praestitisli. Mementoautem
hic pceniteniiumprimus est psalmus, sequitur
quo hic psalmus noscitur conslitutus, tribticndus cst quod
Penlatenclio,quod sola Ecclesia calholicavere intcl- tricesimus primus, tricesimus seplimus, quinquage-
cenlesimus primus, ceniesimus vicesimus ne-
ligii, quse promissam atquc exspectatam plenitudi- Simus,
nem legis accepit. nus, cenlesimus quadragesimus sccundus.De quibus,
ut dalum fuerit, suo loco diccmus. Quos non credas
EXPOSITIO IN PSALMUMVI. incassum ad septenarium numerum fuisse perductos,
In fihem in hymnis pro octava psalmus Duvid, quando et majores nostri septem modis pecrata no-
bis dimilti posse dixerunt: primo per baptismum ;
|n finemjam notura est. Uymnut est laus Divini- secundo per passionem martyrii; terlio per eleemo-
talis, metri alicujus legecomposita. Pro oclara vero,' synam ; quarlo per hoc quod remittimus peccata fra-
ut quidani volunt, Domini significatur advenlus, 1 tribus nostris; cuni convertcrit quis peccato-
quinto
quando finita saeculihebdomada, ad judicandum ve- B rem !1Derrore vise suac; sexto per abtindantiam cha-
nerit mundum : unde et psalmus ipse cum tremore! ritatis;
seplimo perpoeniientiam:addendaquoque est
innximo fecit initium dicens : Domine, ne in ira tua' communicatio
[mss. A.,B., F., perceptio] corporis et
arguat tne, nequein furore luo corripiat me. Nam et sanguinis Domininostri Jesu Christi, cum tamen digne
sanclus Hilarius in prologo Psalmotum, et sanctus' lnveniuntur et alii forlasse modi remissio-
suscipitur.
Hieronymus in exposilione libri Ecclesiasles (In Ec- num; congruit enim ut numeruui supplicationis no-
elet. cap. xi), et sanctus Ambrosius in expositionc J strse
indulgentia divina transcendat.
Lucae evangelistae (Lib. i, cap. 9), ubi Dominus irii
monte transliguratus est; et sanclus Auguslinus dee Divisiopsalmi.
Sermone Dominiin nionte, ubi de octo beatitudinibtts s Qualuor modis in hoc psalmo vir confitens el re-
dispulavit, de hac octava die latius diligenterquc. e ligiosus exorat. In exordio benevolum sibi judicem
locuti sunt. Unde quod leclori placuerit, eligere suf- faciens. Exordiumest aulem oratio auditoris animum
fragatur. Quocirca tales viros commemorasse suffi- idonee comparans ad reliquam dictionem, id est, a
ciat, quando. dicta eorum, si in unam seriera colli- potestate judicis, quia solus est cujus constituia ser-
gantur, vix possunt longissimo volumine compre- vat scternitas. Abinfinriitate sua , quoniam quantum
hendi. De qua die Amos propbeta dicit: Vm concu- ". sustinere.A 28C0nsue'
i, mereturluere.non prxvalel
pitcentibut diem Domini; utquid vobis diem Domini'? « tudine parcendi, qudhiam nonse vult amortuisrogari,
E( ipte est diet tenebrmet non lux (Amot v, 18). Idem n sed a vivis hominibus confiteri. Secunda divisionc
et Sophonias prophela dicit: Vox diei Dominidura" narrat aerumuasproprias, quibus afflicluset contritus
et amara(Sophon. i, 14). Unde nunc introductus poe- !" esse cognoscilur. Narratio vero est ad catisam pro-
nitens dislributis parlibus orationis vehementer exo- '" babilem faciendarnretum gestaruni clara ct diligens
rat, ne in illo die judicii de proprlis facinoribus ar- expositio. Sequilur sattitaris et riimis profulura cor-
gualur. Quid enim salubrius, quidve providenlius, 5- rectio. Sequestrat eniin se a nialis, quod bono judici
nisi ut qui in meritis suis non poterat baberc spem m rioveral esse gratissimunl; iit ab illis rtiens redderc-
pro perpetratis delictis* in hoc mundo posilus, ubi °' lur aliena.quibus et ipSajustilia probabatur adversa.
pcenitenliae locus est, divinam eligeret exorarepie- ^- Superesl conclnsio.ubi jam definitive aliquid dicitur,
tatem ? psstquam nihil amplius desidereiur. Conturbat enim
Verum istum diem a cohditione mundi, alii dicunt ni et repudiat omnes iniquos , quoriiam cum ipsis ha-
post annorum sex millia esse venturum; proptcrea ;a bere nolebat ultatenus portionem. Sic per bas parlcs
quod septimo die Domintis, ab opere suo legiiur in proflcuaepoenitentiaecausa peragitur. Aptalur auiem
illa rerum condilione quievisse : milleannos per dies BS hacc Deo per humanam consueludincm iranslativis
n
singulos computanles, quia legitur : Anle conspeclum '" ' verbis : uf quasi judex audiat, quasi cognitor in-
ejut milleanni sicut dies uhus (Psal. LXXXIX, 4). Alii
lii strualur, quasi nescius, quae suni facta cognoscai.
puiant post annorum septem millia, id esi, iransacta '•* Quod genus schematis multis locis reperies in litteris
istius saeculi septimana, octavo die illam seternam m sacris. Tolus autera hic psalmus propter futuii judi-
Ittcem posse declarari; sicut et Domini nostri resur- r- cii limorem noscitur esse con^cripius; quod utique
reciio habiia fuisse cognoscitur. Sed cum dicat ipse se rectse mentis est imminentes meluere calamitates,
Dominus in Evangelio (Matth. xxiv, 36; Marc. xm, ii, et illud timere quod meretur excipere. Nam si illud
32),bunc diem,necFilium nosse, nimis imporluuum m ante oculos habearnus quod in Malachia prophela
na legilur, semper ad vias rectas recurrimus, et nos
est illttd studiose quserere, quod nobis utililer divina
providentia noluit revelare. Quapropler ad scrmo- o- proficiio limore corrigimur. Ait enim: Quis toletabit
nera tituli declarandum nosse sufficiat, post hujus iis ctiemintroitus ejus, aut quis sustinebitin aspectuejus ?
sxculi finem, illum diem esse venturura. quia ipse incjreditursieul ignis flaturm, et sicut squama
Nunc ad inlelligenda verba quse nobis sunl donata, ta, lavanlium,el sedebitad conftandum,el ad repurgan-
velociter festineraus. Nara si ptiro corde petimus, us, dum arcjentum(Mal. m, 2,3). Similitcr el Salomon in
 61 EXPOSlTiO IN PSALTERIUM. PSAL. VI. 62
EccleSiasticoprseraonens dlcit: Ante orationem prm- A et in furore suo conturbabit eos (Psal. n, 5); de quo
para ahimam tuam; et paulo post : Memenloitm in et alius prophela dicit : Diesilla, dies irm, dies tribu-
die coniummationis,et tempus tettibutionis in convet- lationis et angustim (Sophon. i, 15).
satioiiefaciei(Eccle. xvm, 25, 24.) Vers. 2. Miserere mei, Doniine, quohiam infirmus
tum. Infirmitatis confcssio ccelestisMedici miscricor-
Expositio ptalmi. diam inovet, a quo facite impetraritur remedia, cum
Vers. 1. Domine,ne in ita tua atguas me. Primum ostenduntur vulnera manifesta. Nori enirri dixit:
nosse debemtis omnipoteniiaih Domini, eloquentiam quoniam mereor, sed, quia justitiain tuam sustinere
suarUita variis disciplinis atque artibus plenissime non valeo. 0 clemenlia magna Creatoris! a judicc
ditasse, ut et ipsa mirabiliter exquirentibus ornata percipimus quidrei dicere debeamuS; docemur pie-
resplfendeat,et Semina diversarum doctrinarum dili- latem petere, rie nos justitia possit absiimere. Quis
genter retractata concedat. HlnC est enim quod in enim jam dubiiet eum verba sua audire posse :'si
ipsa reperiuntur, quse magistri ssccularium liltera- tamen talis sit precantis animus, qualem ipse est ju-
rum arilstia post volumina traristulerunt. Nam inter bere dignatus?
alios stalus, quos oratores catisis emergentibus indi- Vers. 5. Sand me, Domine, quoniamcohlurbala tunt
derunt, concessivam deprecationem esse dixerunt; B omriia ossa mea. In deprecatione eadem perseverat.
cum reus noh id quod factrim esi dcfendit, sed ut Pio Medico diciiur, segritudinem tabidam usque ad
ignoseatur exposlulat. Qiii stafus licet inermis apiid iiiteriora venisse, nedifferrel auxilium,cui imminere
terreaa jiidicia videatur, liiimauisque virilms desti- cognoscebat exilium. Ossa hic per allegoriam, forti-
tutus , invicia tamen apud Detim munitione prsecin- ttidinem menlis debemus advertere, quaecum deficit,
ghrir, ut quem nulls pracvaleritargumenta defendere, vigor omnis elabitur, sicul et ossibus quassatis cor-
sola possit fidelis confessio vindicare. Hoc vere pce- ptls raiiiime coniinetur.
nitemibUs dalur, qui dumse cupiunt absoivere, ipsi Vers. 4. Et anima mea turbata ett valde: et tu, Do-
polius propria nituntur facta damnare. Sic et Isaias mirie, Usquequof Ne eorpus intelligeres, quod ossa
monet: Dic tu iniquilalet tuas ptius, ut justificetis nominavil, animam suam dixit esse lurbatdm. Bene
(Isai. XLIII,26). Nunc considerandum est quam sit autem valde additum est, ne clemens auditor pate-
verborum islorum congrua saluiarisque positio. Non retur diutius differendura, si nimis eum non cogno-
enira supplical DominoPalri.sicut etaliis visum est, sceret fuisse turbalum. Uiquequo subaudieridum,
ut non arguaiur, sed ne in judicii severitate cttlpe- difiers, qui usque ad finem preces supplicum non
tur: quia hic multis argui salus est, sicut in Apoca- soles ullatentis oblivisci? Supplicatio quippe isla
lypst Joannis legitur : Ego quos amo tedarguo et cat- C magtiis commendatur angustiis; ut recepta sanitas
ligo(Apoc. m, 19). Nara ita et ipsi David contigit, pretiosior possit agnosci. Et intuere. quia jusiitiarn
cum eum prophetica correxit invectio. Arguit et Fi- Domini semper pcenitens iste refugit, et consueludi-
lius, sicul in alio psalmo legitur : Arguam te, et sta- nem ejus benigniiatis exposcit.
tuam illa ante faciem tuam (Psal. XLIX,21). Arguit Vers. 5. Convertere,el eripe animam meam; talvum
eliam Spiritus sanctus, sicut scriptum est : Cum ve- me fae ptoplet miseticotdiam tuam. Cum Deo dicitur,
neril Spkitus Paractetus, ipse arguel mundum de pec- Convertere,vindictserelaxatio postulatur, ut debitas
euto (Jmn. xvi, 8). Dicite liunc, perversi, ubi est ipsius justitia de nobis non exigatuItiones.Sive more
bic nalurse potestatisque distanlia, quando nec ipsa nostro dicitur Deo, 29 Convertere, sicut aversi so-
discrepant verba? Conlicescat Ariana nequitia : ne lent rogari : qui aul respicere noiunt, aut subvenire
qui volunt in sancta Trinilate sacrilegas divisiones contemnunt. Eripe animam meam, ab imminenti
inferre, ipsi se a regno Domiui probentur abscin- scilicet tupplicio, quod debetur erraniibus. Averlit
dere. enim a nobis debitas pcenas, cum eas relaxaverit be-
Neque in furote tuo corripiai me. lra ei furor judi- nigna remissio. Congrue vero, convertere,in pceni-
cis conlra reum damnationis effectus esl; id est, lentis prece ponitur; quod satisfacienlibus Dominus
motus auimi concitatus ad pcenam provocans infe- D pollicelur dicens: Convertiminiad me, <t ego eonver-
rendam. Sed ira longa indignatio est : furor repen- tar ad vos(Zach. l, 5). Salvum me fac proplet miseii-
tina menlis accensio. Haeoantem allegorice iransla- cotdiam (uam.Quam pulcherrime isla supplicaliopro-
tivis verbis edicta sunt. Cseterum Dominusnec ira priis ac proficuis sermonibus explicatur I Salvumse
confundilur, nec furore turbalur: sed in una eadera- petit fieti, non secundum inerita sua, sed propter
que semper gloriaesuae tranquillilate consistit. Simi- divinam misericordiara , in qua dum fixa spes poni-
liter etMoyses dicit: Sieut Imtatusest Dominus mdifi- tur, venia facilius impetratur.
cant vot, et eteseere faciens, sic tmtabitur c/fliigentvos Vers. 6. Quoniam non est in motte qui memot sit
elque subvertens(Deut. xxvm, 63). Pelit ergo ut ante tui: in infetno autem quis confitebituttibi ? Movere
judicium, non in judicio corripialur: quia qui ibi potest quare dicat, in motte, nullnm esse memorem
arguilur, sine dubitatione damnatur. Et menle con- Dei, dum vicina possit amplius ira judicis contremi-
dendum est, qund dies judieii pro limore magnitudi- sci ? Sed bene perfidos dicimus immemores Dei, de
nis suae ira et furor vocatur; sicut et in secundo quibus et Isaias ait: Non enim qui in infetno sunt
psalmo dictum esi : Tune loquetur ad eos in irct sua, laudabunt te; neque qui mottui tunt benedicent te
65 M. AURELHCASSIODORI 64
(Isai. xxxvm, 18). Nam cum dicit Aposlolus: Ini A vestiura velis advertere, ipsa impossibilitas occurrit
nomineJesu omnegenuflectalut ccelestium,terrestrium quae de lecti lavalione surrexit. Sive hoc per figu-
et infernorum (Philip. n, 10), hic de solis infidelibus ram hyperbolen potest accipi, per quara solenl ali-
ac pertiuacibus debel accipi dictum, qui nullam fi- qua in magnitudinem exaggerationis extendi: sicut de
duciam confessionis suaehabere promerenlur. Merito| navigantibus in centesimo sexto psalrao dicturus cst:
ergo hic sibi festinal dimitli: quia post lucis occa- Ascendunt usque ad ccelos, et descendunt usque ad
sum, non restat nisi sola retribuiio merilorum. ln abyssos(Psal. cvi, 26). Et in quinquagesirao psalmo:
inferno aulem quis confitebilur libi ? Subaudiendum Lavdbisme, et supet nivemdealbabot(Ptal. L, 9); cum
ad veniara ; sicut el Salomon de itnpiis dicit: Quia< nive nihil possit esse candidius. Et in Deuteronomio
dicent inter se, pmnitentiam habentes, et prmanguslia> MoysesJesu Nave prsecepit: Liber hie legis non re-
spiritus gemenles(Sap. v, 3), etc. Nam et dives quit cedat de manu lua: el meditaberisin eo diebusac no-
Lazarura videbat in reqtiie constitutum, mala suai ctibus, ut scias ingredi viam tuam (Josue i, 8). Simili
probatur esse confessus (Luc. xvi, 23), sed non est modo et alter pcenitens in centesimo primo psalmo
ad votum supplicationis auditus : quia in hoc mundo> dicturus est: Cinerem sicut panem manducabam, et
proprie confessio dicilur, ubi et venia reperitur. Et potum meum cum fletu lemperabam(Ptal. ci, 10), et
ut aliquam divisionem in his verbis inlelligi debea- B his similia.
mus, in morte signilicat transitura vitse ; in inferno> Vers. 8. Tutbalus est prm ira oculusmeus. Cum su-
vero custodiam locorum quam pro suis merilis ani- perius et gemuisse se asserat, et plorasse confirmet,
mse sustinere noscuntur. In utroque lamen negatur" ineptum est ut subito indignatione propria putetur
absolute suscipienda confessio. Hactenus diclum estt esse confusus: sed propter iram Domini, oculum
de principiis; nunc de narratione videamus. c»rdis sui profitetur esse turbatum. Quid enim for-
Vers. 7. Laboraviin gemilu meo. Bcnevoleniiaigi- midolosius quam illum irasci, qui si non misereatur
lur in exordio diligentissime comparata , venit ad1 exstinguit? Oculus enim dictus est, quasi ocior lux,
narrationem autuum suorum, asserens poeniteniiam l quod cito intentata respiciat: sive quod palpebris
suam magnis cruciatibus fuissc completam : quiai occulenlibus probalur occultus.
non tantum verbis otiosis, sed afflictione probabili' Inveteravi inler omnes inimicos meos. Inveteravi,
maxime venialis clficitur posniludo. Gemitusitaquee id est, in veleris hominis Ad% antiquitate permansi,
et iste dicilur, qui aul pondere nimio curvatis, aut1 qui ad differentiam novi hominis, id est, Christi, ve-
vuinere sauciatis evenerit. Sed ille quaerendus est' tuslus merito nuncupatur. Inler omnes inimicosmeos:
Christianis, qui cordis compunclionc peragitur, cuui1 sive inter spirilus dbbolicos, sive inter nostra pec-
et malorura nostrorum reminiscimur, et fulurae pce- - "^ cata.
Ipsa sunt enim veraciter adversa, qusc animas
- nse considerationeterremur. Gemitusenim dictus estt in tartarum deducunt, et adbuc feraliter blandiun-
geminalus luclus. Quem merito fideles appetunt,> tur. Completa est promissa narratio: est enim, sicut
quoniam lugentes consolatur, pcenitentes emundat,, praecipitur, brevis et lucida, idonea quoque ad ira-
diabolum fugat, Christo concili.u; amaritudo dulcis,, cundiam judicis temperandani. Nunc de saluberrima
lacrymse felices, saluiaris afflictio. De qua re beatuss correctione dicendum est.
Joannes duobus libris ila disseruit, ul merilo apudd Vers. 9. Disceditea me , omnesqui operaminiini-
Graccosaurei oris nomen acceperit. quitalem,quoniamexaudivitDominut vocemfietus mei.
Lavaboper singulas noclesleclummeum. Si hoc add Emimeratis afflictionibas, emendationis ingrcditur
litteram velis accipere, merito quidem lectum, quem n partem ; ut qui malorum collegio peccaverat, fugatis
noctibus pollueral, lacrymis abluebat. Sed occurrit it a se lalibus, raandalis Doraini devotissimus appare-
impossibilitas, ut tanla fuisset copia lacrymarum , ret. Quod argumentum ab attribulis personarura tra-
quaenon solura faciem, sed etiam lectum laviste di- i- ctum, dicitur a viclu. Eo quippe raodo se probat ad
cerelur. Quapropler melius lectum , delectationem n plenam correctionem venisse, quo se voluit a malo-
corporis intelligaraus: in qua velut in cubili nostroo _ rum socielate dividere. Nam vide quid sequitur.
marcente [mss. A., B.,F., inardescente] voluptale re- :- Vers. 10. ExaudivitDominus deprecationemmeam,
mittimur; quara potest homo lacrymis , quamvis is Dominusoralionem meam assumpsit. Deprecatio est
paucis lavarc, si eum conlingat coelesli inspiralioneie cum pielale frequens oratio, et sola est quse 30 "•-
deflere. Lectus .itilem ab electis ac mollibus heibisis mia decel, et importuna conciliat. Assumpsit, susce-
dictus est: supra quas anliquilus quiescentium cor- pit vult intelligi, tanquam aliquid manibus acceptum.
k pora remitlebantiir in somnum. Et intuere magnum exsullationis arcanum ; ut ora-
Lactymis sttatum meum ricjabo.Rigate uberius ali- i- tionem suam et auribus dicat audiiam, et quasi obla-
quid significaiquara lavare. Sed videamus, cum supe- :- tionem aliquara fuisse susceptam. Sic enim facere
H lsetantes solent, ut diversis modis eadem repetani,
rius leciuin dixisset, quarc ilerum repetere voluisset
stralum? Slratum euim significal cumulura peccalo- ) unde magno impetu graiulaiionis exsultanl. Nec va-
rum ; quod ideo lacrymisrigat, ut eodemsaluberrimo io cat, quod in uno munere lertio sibi dicit Dorainum
imbre resoluto, homo in novam messem viriulis ado- )- prscslitisse; scilicet ut supplicaiionibus suis sanctam
lescat, fialqueex peccatore justus, ex lugcnte laeius,
s, Trinitatem adfuisse monstraret.
ex srgroto sanissimus. Nam si stratum collectionem m Vers. 11. Erubescant ct conturbenluromnesinimiei
 65 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. VII. M>
mei : avertantur retrorrum, et erubetcantvalde velo- A lat. 0 inaestimabilis pietas Creatoris! Reus pro se
citer. Tribus partibus decursis, venit ad ultimam sentenliam dici fecit: quoniam ipse se vebementius
conclusionem. Conclusio est enim cxitus et deter- accusavit. Sed nequaquamquilibet callidus oralorum
minatio totius orationis : ubi jam, ut exauditum de- haeca judice oblinere potuit, quse iste simplicitate
cebat, lsetus exsultat. Quoniara ista quaedamforraula plenus a Domini pielate promeruit. Nec vacat quod
numerorum
poenitentiumest, ut inchoent a Incrymis, et desinant in calculo senario, quem in disciplina
in Isetitia; quatenus tali exemplo possit agnosci ve- constat esse perfectum, pcrsonam pcenitentis apta-
rura esse quod legitur: Qut seminant in lactymis, in vit. Ipso enim die hominem creavit: ipsa etiam
gaudio metent (Psat. cxxv, 5). Et intuere quod sancta setale Christus Dominus ad liberandum eum, in hunc
conscientia poenitentis, a peccatis suis facta iibera, mundum venire dignatus est: sexlo etiam die cruci-
ecclesiasticis regulis obsecundans, mox pro inimicis figi pro hominum salute decrevit; ut hscc supputatio
suis, ut convertantur, exorat; ut, sicut ille suscepit et hominis initium , et absolulionem peccaterum
veniam, ita et inimicos ejus carnales adDomini gra- aptissime continere videatur. Nam de pcenitentiae
liam redire contingat. Nam cum dicit: Erubescant, uliliiate et virtute alque gralia', beatus Augustinus
vult eos tanta compunctione illuminati, ut pro his inter copiosos libros, de bac re, ubi Iocum reperit,
qiiaeagebant, ipsi potius erubescanl, et intelligant JJ negligendum esse non credidit; tamen uno volu-
perniciosos actus, quos pridem sibi putabant esse mine mirabiliter et breviter solita vivacitate tra-
proficues. Conturbentur autem dicium est, timore ctavit.
fuluri judicii, et Scripturarum prsedicationeterribili: EXPOSITIO1NPSALMUMVII.
ne in illas pcenas miserrimi hominum cadant, quas
Psatmus David, quem cantavit Domino pro vetbis
peccatoribus lex divina pronuntiat esse venturas. Chusi filii Jemini.
Cum dicit, mei, relaxavit odium cui multitudo fuerat
donata culparum. Sequitur: Avettanlut tettorsum, Quamvis hatc causa in secundo libro Regum (Cap.
latius indicetur, propter explanationem tamen
ut non permittantur ire quo tendunt; sed cum re- xv)
tituli breviter exponenda cognoscitur. Cum David a
deunl, ab inferni fovea liberentur. Hoc enim et Pe-
tro dictura est humana cogitanti: Redi retro, Satanas filio suo Abessalom crudeli bello premeretur, ami-
cum suum Chusi fecit pro dignoscendo consilio ad
(Marc. vin, 33); scilicet ne sapias illa quse sapis. castra migrare; ut quidqUidadversus euni age-
Malus enim, cum retrorsum redit, emendatur; cum ejus
Sed retur, sibimet secrelius indicaret. Nam et ipsum no-
justus, offeudit. quoniarn hic de peccatoribus men
praediciam indicat causam. Chusi enim, Patre
agebatur, bene illis optata est votiva conversio. Et
ne eos diutius judicaret forsitan diflerendos, addidil: p Augusiinodocente( Enat. in psal. vu), interpretalur
El erubeseanl valde velociter.0 desiderium sanctae silentium : quod revera fidelis ejus exercuit, quando
mentis eximiura! Quis enim in causa sua amplius illi secretius profutura mandavit. Filius aulem Je-
iste inimicis suis acerri- mini, lilius dexterae inlerpretaiur. Quod bene ad
petere potuit quam qui pro
mis postulavit? Talium itaque Domintts miserelur, ipsum refertur, quia saluti ejus necessaria proditione
consuluit. Sic Dominus noster in medio Judaeorutn
qui misericordisc momenia non negligunt; sicut in silentium cum mysteria sanctse incarnationis
esl: Beati misit,
Evangelio scriplum misericordes, quoniam
assumpsit. Perfidis enim tanquam silentium fuit,
ipti miterieotdiam contequentut(Matth. 7). v,
Conclusiopsalmi. quod fidelibus probatur esse prsedicatum. Hunc ergo
ad
Licet iu omnibus psalmis intelligentiae studium psalraum similitudinem Chusi de futuro mysterio
adhibere debeamus, quoniam inde vitse nostrse ma- Domini propheta cantavit, quia sicut David filii sui
Abessalom a se geniti et educati injuslam persecu-
xima subsidia conquiruntur , tamen pcenilentium
sestimomagnopere perscrutandos, qui humano ge- lionera pertulit, ita Dominus Iiberali a se populi at-
neri velut competens medicina praestantur. Inde que nutriti, furorem deiestabilis prsesumptionis sus-
linuit. Scire autem debemus hunc primum esse
enim animarum saluberrima lavacra suscipimus,
inde peccatis mortui revivisc.imus, inde lugentes ad -. psalmum eorum, in quibus per actus David signifi-
seterna gaudia perveniraus. Est enira quoddara judi- cantur Domini futura mysteria. Subsequuntur enim
ciale g.nus, in quo reus conspectibus judicis prae- hujuscemodi vicesimus sextus, tricesimus tertius, et
sentatus assistit, peccatura suum lacrymis diluens, centesimus quadragesimus tertius, quibus convenit
et confitendodissolvens, summum genus defensionis scheraa quod dicitur allegoria, id est inversio, aliud
aliud significans.
afferens, quo se ipse condemnat. Ilic non est accu- dicens,
salor extraneus, sed ipse impugnator est suus. Me- 31 Divisio psalmi.
retur veniam quia se non excusat a culpa ; nec potest Causamsuam propheta trahens in futurum myste-
taliter agi sub tali judice, cui peccata nullus praeva- rium Domini Salvatoris, cui etiam nomen
ipsum
let abnegare. Hic conjectura cessat: hic finis non quae- David mysticis interpretationibus
congruenter ascri-
ritur: hicc.xterae qualitalis species desunt, quoniam bitur : in priraa divisione ex sua
persona Dominum
omnia lucida veritate panduntur. Sola est ergo ne- deprecatur ut ab; omnibus
persecutoribus ejus vir-
cessaria quae dicitur concessio, cum reus non id tute liberetur. Persona vero hominis est subsiantia
quod factumest defendit, sed ut ignoscatur expostu- raiionalis, individua, suis proprietaiibus a consub-
67 M. AURELHCASSIODOIU 68
siauiialibus cseterissegregala. Secundasectione idem A Vers. 4. Si reddidi retribuentibutmihi mala, dect-
propheta rogat, ul resurrectionis ejus gloria mani- dam merito ab inimicit meit inanis- Secunduni caput
festata subveniat. Tertia ipsum introducit Ioquentem est antefatsc patientiae: quja de persequenlibus se
per id quod factus est humilis; ut secundum justi- noluit vindicare. Nam et Sau|em surama pietate
tiam suam veritatemque judicetur : malos ultione iractavit, ut traditum sibi saepius in morlem, ille
deierrens, bouis gratuita praemia compromillens. remiserit ad salutem. Quod idem lectio aniefata te-
In quarla parte iterum propheta reloquilur, cora- stalur. Retribuebunienim Saul alque Abessalomma-
monens Judaeos, ul meiu futuri judicii a proposita lum, qui ab ipso prius acceperant pietatis officium.
iniquitate discedant: ne possint sustinere meritas Nemo enim retribuit, nisi qui aliquid ante percepit.
ulliones. Hoc nunc convenit sollicita mente per- Sed iste vir Deo plenus, et patientiaevirtute firmis-
qniii, ut virtutem psalmi divino munere introspicerei simus, perfeclaebenevolentisese condhione constrin-
inerearaur. git, ut si malurapro malo reddidit, decidat ab inmiieis
tuis inanis; id est, fruclu mansuetudinis magnaeva-
Expositio psalmi. cualus; nec de hoc eerlamine referat, quod Dominus
Vers. 1. DomineDeut meus, intetpetavi, libetai illi applicet ad coronam. Quaesi ajtius intendas, do-
meab omnibutpettequenlibutmeet eripe me. Quamvisi B minicae pagsionisdeclaranlur indicia, cum perfidus
propheta, Abessalom filii sui causa videatur essei Judaeusmala retribuit, quamvis ineffabiliabona a suo
proposita , dc universis tamen inimicis se supplicat t jugiter auctore perceperit.
debere liberari, ab spirjtualibus maxime nequitiis,> Vers. 5. Petsequalur inimicus animam meam, et
quas convenit studiosissime prsecaveri: quia carna- comprehendateam, et conculcetin terra vitnm meam,
les hostes corpus impetunt, spirituales vero animas5 et gloriammeam in pulveremdedueat. Inimicumdia-
necare contendunt. Libera a peccato, eripe a dia- bolum dicit, qui animas qtias comprehendit conterit.
bolo. Ab ipsius enim potestaie tollimur, quando > Superior enim factus dal imeritura, non salulem. Sic
misericordiaDomini delictorum sordibus explamur. enim de animabus elficit, quas cmdelissimus vincit,
Sed cur debeat a persequentibus erui, prsemissa a ut actus earum terrena faciat contagione maculari.
ratione demonslrat: quoniara se in ipso sperasse e Quapropter eongruus est positus ordo verborum :
confirmat. prius enim fuit ut compreher.deret, postea ut con-
Vers. 2. Nequandorapiat ut leo animam meam, , culcarel. Et gloriam meam in pulveremdeducal; id
dum non est qui tedimat, neque qui salvum faeiat. '. est suscepti hominis honorem, qui ad imaginem et
Leoniconfertur diabolus, teoni frequenter corapara- similitudinemDei eonstat effectus. Deducatin itlttm
tur et Christus: ille quod ad interitum rapiat, istee G C pulveremquem projictt ventus a facie terrsc. Ita dum
quod eripial ad salutem. Pulchre vero propria verba a sibi condilionem ponit, peccantium ruinam mirabili
suis auctoribus dedit: Dominumrogat ut eripiat, nee narratione descripsit. His igitur superioribus tribus
leo rapiat. Subjunxil: Dum non est qui redimat, ne- :- versibus explanatis, dicendum nobis est queraadmo-
que qui salvumfaciat; id est, cum tu a subveniendo o dura in eis bypothetici syllogismi secundus modus
cessaveris, illo enim lempore prsevaletdlabolus ra- t- appareat, qui hoc modo fieri posse dignoscitur.
pe.re, cum nobis peccatis noslris obsiantibusCreatorr Hypotheticusautem, id est conditionalis syllogismus
distulcrit subvenire. Ipse enim fideles redimit, qui ii est, qui ex conditionali, aut condilionalibus propo-
stium Filium pro humano genere insestimabilepre- 5- sitionibus accipiens assumpiionem, colligit conclu-
liura dedil. Nec ab alio polest salusvenire, nisi a sioncm. Cujus propositio talis est, quanlum ad istam -
saltitis auctore. Sic DominumChrisium per haecre- J- pertinet dictionem: DomineDeus meus, si feciistud;
lucentia verba deelaravit. si est iniquiias in manibus meis; si reddidi retri-
Vcrs. 3. DomineDeus meut, si feci istud, si est st bueniibus mibi mala, decidam merito ab inimicis
iniquitat in manibusmeis. Hic quidem dicit: Si feci c> meis inanis : persequatur inimicus animam meam,
istud : sed inferius quid sit, islud, exponit cum ait:>: et comprebendat eam, et eonculcet in terra vitam
Si est iniquitasin manibusmeit. Quac figura dicitur nr D1 nieam, et gloriam meam in pulverem deducat. Jstius
epexegesis, id est explanatio dicti superioris. Sed Bd autem propositionissecundura regulas dialecticorum
boc non debet generaliter inteillgi: quia non est iu reciprocatio talis est: si non decidam merito ab
bomine aliquam iniquitatem in suis mauibus non >n inimicis meis inanis; si non persequalnr inimicus
babere. Sed titud ad persecutionem Abessalom di- li- animam raeam, et comprehendatcam; si non con-
citur filii, a quo propheta injuste videbatUraffligi.
;i. culcet in tcrra vitam raeam; si non gloriam meara
Nam quemadmodumvel iuimicum tractaverii, Re- e- in pulverem deducal; Domine Deus raeus, non feci
gum textus ostendil (// Reg. xvm, 5); ut tempore re islud; non est iniquitas in manibus meis; non rcd-
quo eontra eum exercitum destinabat, ducibus suis lis didi retribuentibus mihi mala. Cujusreciprocalionis
prseceperit ut maxime Abessalom saluti prospicere :re fit talis assumptio -.attaraen non decidam meriio ab
debuissent; quem eiiam mortuum gravissimo dolore ire inimicis meis inanis; attamen non persequetur ini-
deflevit. Merito ergo dicit iniquitatein in hac causa
isa micus animam raeam, 32 el comprehcndet eam;
duntaxat in suis manibus non fuisse, cum sibi eum im non conculcabitin terra viiam meam; non gloriati)
etiam superstitem relinquere volulsset. meam in pulverem deducet. Hancvero assuraptior
69 LAFUSriiO 1« FSsALTEKtpM.PSAL,. Vh. 70
iicm sequlipr ista conclusio. Igitur, Domine DeusjA totum: el posuit tenebtas latibutumsuum (Ptal. xvn,
mcns, nen feci istud : non est iniquitas in manibus 11).
meis; non reddidi retribuentibus mibi mala. Haecnos Yers. 8. Domine, judica populot. Judica me, Do-
summatim .itque simpliciter causa brevitatis attigi- mine, secundum justitiam meam, et secundvm innp-
itius. Si quis autcm, sive de schematibus, sive de centiammanuummearum tupet me. Venit ad terliara
mndis syllogismorum, sive quid sint simplices, sive partem, ubi jam Dominus loquittir Chrisius, ex ea
compositi plenissime nosse desiderat, Aristotelem in dispensatione qua passus est. Nam cum dicit: Do-
Grxcis, Viclorinumaulem Marium lectitet in Latinis, mine, judica populos, pmnipoientis Patris majestas
et facile sibi quisque talia confirmat, quae nunc dif- ostenditur. Cum verq ponitur ; Judiea me, Domine,
licilia fortasse dijudicat. tecundum justitiam meam, et sccundum innocentiam
Vers. 6. Exsurge, Domine, in ira tua, et exaltare tnanuum meatum supet me, humililas humanitatis
in finibut inimicorumtuorum. Exsurge, Domine Deut exprimitur, quae de sanctse Mariae virginali utero
meus, in preeeeptoquod mandatti. Venit ad secundam assumpta esse monstratur. Sic in uno versu tam
divisionem, in qtia transiium facit ad illam similitu- ingentium rerum secreta conclusa sunt. El respice
dinem quam fecerat Domini Salvatoris. Sed tribus quemadmodum totius veriialis ordo servetur. Prius
gradibus ascendit ista petitio. Primus est, ut in ita, n; enim propheta innocentiam manuum suarum in una
id est in vindicta consurgat; sed non ad irara pro- dixerat causa : nunc auiem a persona Doraini Salva'-
vocat Deura, quem sciebat esse milissimum; maximei toris generaliter pronuntiatur, quoniam constat eum
cum superius de se dixerit: Si teddidi retribuentibm peccalum nullatenus habuisse. Merito siquidem pelit
mihi mala: sed bumanis et translatitiis verbis talia secundumjustitiam suam se debere judicari, qui divi-
referuntur. Verum haecvindicta quae dicitur ira, in niiatis suae perfeclissimus doctor prsecepla comple-
diabolum potius debet adverti, qui toties punitur vit: qui malum pro majo non reddidit; qui propler
qnoties ab eo peccator subjugatus eripiltir. Exaltare aliorum delicta crucem sanctus[ed., sanctam] ascen-
in finibus inimicorum, id est in possessione diaboli dit: qui pro perseculoribus insestimabili gratia pie-
magnificare, quam in peccatoribus tenet. In ipsis; tatis oravit; et caetera, quse yerjssimus Evangelii
enira exaliatur Dominus, quando a converlentibus; texlus eloquitur. Sed cum innocenfia cordi speciali-
confessiolaudis offertur. Secundus gradus est: Ex- ter applicetur , liic dictum est,-Secunduminnocentiam
turge, DomineDeut meus, in pracepto quod mandasli: nianuum mearum. Quod genus loculionis Scriptura-
ipsum est eniin quod superius dixit, in ira, ut co- rum divinarum proprium esse cognoscitur, sigiii-
gnoscasvindictamessc potius, non furorem. Mandavit: ficaniias mutare verborum; sicut in decimo psalmo
enim Dominus in praceplo, quando in Evangelio |Q dicturus est: Palpebrm ejus intettogant fitios homi-
dixit dispipulissuis : Tertia die resurgam, el prmcedam num (Psal. x, 5), cum.palpebrarum non sit inierro-
vos in Galilmam(Matth. xxvi, 32). Hsec diiin facta gare, sed linguae.
sunt, exaltaius est in toto orbe terrarura, quera po- Vers. 9. Consumetutnequitia peccatotum,et dirige
leslas diaboli possidebat; et vindicavit in eum , juslum. Petit accelerari mortis adventum, ut cito
quando ab eo abstulit quod tenebat. Et intuere quia suus clarificetur ascensus. Completa est enim ne-
more prophetiaefutuva pro praeteritis dicit: In prm- quilia peccatorum, quando crucifixus est Domjnus.
ceptoquod mandasti, utique qupd adhuc mandaturus Nihil enim potuerunt tiltra facere, quamvis crudeliter
erat; ut est illud vicesimi primi psalmi: Foderunt insanissent. Quod verbum et ipse positus in cruce
manusmeasel pedesmeos, dinumeraveruntomniaossa dixit: Consummatum est (Joan.xix, 30). DWeclus
mea(Psal. xxi, 18), etc. est autem justus, quando resurrexit a mortuis, et ad
Vers. 7. Et synagoga populorum circumdabil te: coelorumregna conscendit. Sic pieiatis studio videtur
et propter hanc in altum regredere. Superius peliil ut expeti, per quod vita omnitim probattir impleri.
veniret, nunc autem quid in adventu ejus emergere Vers. 10. Scrutans corda ettenes Deusjuttut. Hsec
posslt, ostendil; ac si diceret: Tu quidem venlurus propria virlus est Dei, et corda nostra discutere, et
es ad liberandum, sed populi Judseorum insanis te j) j animi nostri vigorem polentiae suae luce penelrare.
mentibus persequentur. Synagoga bic collectionem Nam licet nobis multo celsiores sinl polestaies ccelo-
significat improfforum, non religiosarum mentium rum, nnlli tamen crealurarum datum est cogilalioniim
ccetuqi.Nam si in eumcredidisset univer-a Judaeorum npslrarum plenissime secreta cognoscere. Agnoscit
plebs, devotismentibus utique suscepisset. Et propter autem perfecte in nobis solus ipse qui judicat; pro-
henc in altum regrcdere. Propler hanc, id est syna- pter quod dictum aestimo: Tu quis es qui judicas
gogam, quaetamen fuit obslinatis moribus indevota : setvum alienum (Rom. xiv, 4) ? id est, qui cogitatio-
in qua habitare non potuit, dura se ab ejus infideli- nes ejus non intelligis. Nam nec nos ipsi nobis sic
taic subduxit. In attum regredere : propter illud manifesli esse posstimus,quemadmodumdiviniscon-
Evarigelii: Nemoascendit in coelum,nisi qui de ceelo spectibus apparemus : cum de homiiie legatur,
dcscendit(Jean. m, 13). Regredi enim est, unde ve- Peccata quis intelligit (Psal. xviu, i3)? Conside-
ncris ilerata via reverli. Nam de hac Ascensione remus eliam cotda ad cogitationes posila : tenes ad
gloriosa, in alio psalmo dicturus est: Et ascendii animi conslantissimum vigorem, sive ad corporeag
tupit chtrubim et volavit, volavit super pennat ven- delectationes.
71 M. AURELII CASSIODORI 72
Vers. 11. Adjulotium meum a Domino, qui salvos Asuas { ardentibus effecit. Hic distributio divinsemaje-
facit tectos cotde. Incarnalio illa quae propter nos statis [ed., lcgis] ostenditur: quia per arcum, id esl,
suscepla est, ad nos loquitur animandos. Nam licet per Vetus et NovumTestamentum, sicut jam dictum
istud de se dicere videatur.per id quod subjectus est est, et effectus mortis venit, et sagittis ipsius vita
Patri, spem tamen in se credenlibus insestimabili prsestatur. Egressae sunt autem de islo arcu tanquara
pietate largitur. Nam cum una eademque Dei homi- sagittm, id est, apostoli, qui ardentibus, hoc est, de-
nisque persona sit, suum humanitas dicit adjutotium siderantibus animis, in modum sagittarum praecepta
potentiam Verbi, quod rectiscorde et veniara tribuit salutaria transmiserunt, unde et impii sauciarentur,
et salulem. Iutuere eliam quod in part-e superiori et fidelibus efficaxcura proveniret. Effeeitautem si-
propheta 33 se Peti'1liberari: hic autera adjulorium gnificat operalus est; quod verbum Pater Hierony-
Domini sibi Cbrislus ipse promiltit, qui dicit in rous etiam in auctoritate seminavit.
Evangelio: Omnia qum Patet. habet mea sunt, et mea Vers. 15. Ecce parturiit injustitiam, concepil dolo-
Pattis sunt (Joan. xvi, 15). llle enim petit ut farau- rem, et peperit iniquitatem. Subiiliter inquiramus
lus : iste promittit sibi ut Dominus. verba quse dicta sunt. Patlutivit injustitiamplebs Ju-
Vers. 12. Deus judex juslus forlis et longanimis: daica, cum viderel Dominum pro salutc humana
nunquid irascetur per singulos dies? Ventum est ad B miracula facientera, et de ejus potius exitio cogitavit.
quartam nihilominus sectionem, in qua propheta Concepitdolotem, quando eos diversis parabolis in-
ex sua persona laudem concinens Patri, et vehe- crepabat, ut a sua illos perversitate converteret.
menter Judseos terrificat obstinatos, et spem eis, Pepetit iniquitatem,quando dixit : Ctucifige,ctitcifige
qui ad eum redire cupiuut, pollicelur. Justus dicitur (Luc. XXIII,21). Et merito posuit, peperit, id est,
Deut, quia tribuitunicuiquein fine quod gesserii. Foi*- quasi filios nequissimos edidit. Omnis enim fructus
tis, quia nullus potest resistere voluntati ejus. Longa- similis probatur auctori, sicut alibi dictum est : Ex
nimis, ut hodieque ad pcenitentiaraexspectet, quos fruclibus eorum cognoHcelis eos (Matth. vn, 20). Sed
perdere pro scelerum suorum qualitate potuisset. cum prius sit concipere, et postea parlurire , merito
Nunquid irascelur? Sub adrairatione pronuntiandum anteriori loco parturire posuit, ut ista nequitia non
est, quia imputatio isia negativa est. Irasci autem ex alieno malo concepta, sed fuisse propria monstra-
more judicum dicitur, qui quando vindicare delicta retur.
cupiunt in sentenliam severa indignatione consur- Vers. 16. Lacum aperuit et effoditeum, el inciditin
gunt. Sed istud in Diviniiale non convenit, quia ubi foveamquamfecit. Lacus dicitur cujus fundus latet,
est fervida vindicta, non est temperata justitia. Per dum in unam foveam circumdalus includitur. Hic
tingulos dies; id est, cunctis momentis, quemadmo-1G plano tergo intuentium oculis falsa tranquillitate
dum et peceatum omne commiltilur. Nam ubi esset blanditur : sed quantum sit profundus absconditur.
gloriosa patientia, si pcena mox sequerelur ofleii- Talis ergo et iste fuit lacus iniquitatis, quem Judse
sam? pravitas excavavit: aperuit, quia primns nequiterin-
Vers. 13. Nisi converlamini,gladium suumvibrabil: choavit: effod.it,dum eum in sua damnatione perfe-
arcum suum tetendit et paravit illttm. Contumaces cit: incidit in foveamquam fecit, in mortis scilicel
terrel Judseosqui, Domini lege conlempla, idolorura lacum. Quod verbum et ad Iacum et ad sepulcrura
culluris nefandissimis serviebant. Ipsis enim dici- potest aptissime convenire, sicut Salomon dicit: Qui
tur : Nisi convertamini,gladiumsuum vibrabit; id est, parat foveamalteri,ipse in eamincidet(Prov. xxvi, 27).
unicum Filium suum sub lucenie claritate missurus A se enirc inchoat tractalus malus; et antequam Ise-
est. Vibrareenim illud dicimus, quod modo lumen, dat alterum, sibi prius operalur exitiura.
modo umbras tremulas probaiur ostendere. Hoc con- Vcrs. 17. Contier(e(urdolor ejus in capul [ms. G. et
stat incarnatione Christi Dorainiprovenisse : quando ed., in capile]ejus : et in verlicem ejus iniquitas ejus
perfidis tenebras, fidelibus aulem lumen suaeDeitatis descendet.Hic caput nostram animam debemus acci-
ostendit. Gladium vero verbum ct Apostolus dicit, pere, qua parte sumus sine dubio celsiores. Iluic sub-
cum ait: Et gladium spiritus quod est Verbum Dei Djecla sunt peccata, quando refrenantur obuoxia.
(Ephes. vi, 17). Arcum itaque scripturam Novi et Quod si deliclis conlingat aiiimam vinci, supra eam
Veteris Teslamenli congruenter accipiraus, qui duo- necesse cst emineant, quae raultitudine pravilalis
bus quodamraodo curvalis flexibus devotorum colla exundant. Vertea;quoque dictus est, quod dextra lac-
complectitur. Hic fidelibus suave jugum ostendilur : vaque vertat capillos, qui significat capilis summita-
contumacibus autem arma terribilia declarantur. Te- tem. Quam rationem esse non imraerito dixeriraus ,
tendit adjeclum esl : ne ejus patientia remissa puta- quia contemplativac animse culmen excelstim est;
relur. Ad postremum posuit : paravil illum, ut mos unde eliam gloriosi Crealoris portat imaginem. Haec
ipse sagittanlium plenissime viderelur expre-sus, si peccatis obruentibus inclinetur, necesse est ut in
qui postquam letenderint arcum contra signum, ma- venicem, id est, supra rationem descendat, quod
num collocant in sagitlandi opere brachia prseparan- augmento iniquilatis cxcrevii. Nam et ipsum verbum
les. Sed videaraus, arcus isle prseparatus quas sagit- si consideremus, quam magnorum secretorum signi -
tas emiserit. ficans invenitur! Primum esl quia iniquiias, dum ex
Vers. 14. £( in ipso paravit vasa mortit: tagittas alto praccipitaiadescendit, violenter perculit. Deinde
73 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. VIII. 74
polenter quomodo impii torqueanlur exponit; nam Aperbia, A pressura pcenilentiac, suaves lacrymae salu-
cum supra eos propria peccata descenderint, suis lariter exprimunlur. Talis illi etiam similitude et in
malis, suisque sceleribus in pcenas debitas destinan- areis datur, ubi sub assidua trilura palesc sequestran-
tur. Dolor enira diclus est, quasi domabilis [mss. A, tur a trilico. Quapropter convenit ut bunc psalmura
B., F., domiuabilis] borror. ex persona priscse Ecclesise inlelligamus esse prola-
Vers. 18. Confitebor Domino seeundum justiliam tum : in qua revera et torcular est quidem corporum,
ejus, et psallam nomini Domini altissimi. Expositis sed fructus salutaris animarum. Nam si Velus et
virttilibus Patris, quibus Judaicum populum miracu- Novum recte dicitur Teslamcntura, cum tamen unius
lorum significalione terruerat, in summam coiligens, lex esse doceatur, cur asserere dubtiemus aotiquam
illa quae dixit, alacri mente profitetur se Domiooi et novam Ecclesiam unam esse Domini Christi spon-
confiteri. Confileti autem duobus modis dicimus : sam prelioso sanguine conquisitam ?
unus est quando peccata nostra buinili satisfactione1 Divisio psalmi.
damnamus; ut est illud prophetse Danielis : Confite-
hot peccatamea, et peccalapopuli mei (Daniet. ix, 20). Ecclesiavulus,qusenobis per torcularia ptilclierrhne
declarata est, primo ingressu laudes Christi Domini
Secundus, unde nunc sermo est, cum laudes Doraini
nI laeta decantat : majestatem ejus praedicans, et opc-
magna exsultatione celebrantur, sicut in Evangelio rationes excelsas. Secundo
legitur : Confiteortibi, Pater, Dominecceli et terrm : apertius venit ad homi-
nis naturam, quam de conditione pravissima, quse
qui abseondisti hmc a sapientibus et prudenlibus, el, Adam
revelasti ea parvutis (Matth. xi, 25). Non enim ibi fuerat peccanle vitiata, ad magnarum rerum
dicit crevisse fastigla. Sic Dominus Cbristus ex
quidquam de peccato 34 dicitur, sed sola graliae
momenta referuntur. Ita bsec confessio prseconialis duabus et in duabus naturis inconfusis alque distin-
ctis, una persona salutariter el indubitanter agnosci-
accipienda est, quae gaudenti animo Domini virtuti-
bus exhibetur. Secundumjustitiam ejus : quoniam et tur. Mente quoque condendum est, quod hic psalmus
a Christo Domino naturam humanilatis assumptara
superbos facit sua crimina sustinere, et lramiles di- tanta laude
concelebrat, ut eam supra omnem crea-
gnatur absolvere. Psallere vero est et operibus Do- turam clarissime
inini mandata peragere , et bymnos voce etiam et testelur evcctam ; sicut et Aposto-
corde cantare; quod se promittit propheta esse factu- lus ait : Cui enim dixit angelorum : Sede a dextris
donee ponam inimicos tuos scabeltum pedum
rum, quia hoc revera Domino cognoscebat acce- meis, tuorum (Hebr. i, 13)? Et alibi: Qui cum in forma Dei
plum.
Conclusiopsalmi. esset, non tapinam arbitratus est esse se mqualemDeo
tQ (Philip. n, 6, 9): et paulo post: Propter quod et
Magnifica nobis psalrai hujus, si studiose conside- Deus illum exaltavit, et donavitilli nomen
sacramenta Prima quod esl su-
remus, patuerunl. parte fructuo- omne nomen, etc
sam patientiam docet, quae perfectos probatur effi- per
cere Cbristianos. Patientia est enim religiosi viri Expositio psalmi.
laborum ac dolorum omnium, spe futurarum rerumj Vers. 1. Domine, Dominus noster, quam admiiahile
et amore Doraini, grata tolerantia. Secunda parte sa- est nomen luum in universa terra! Cum sit, Domine,
lutem rectis corde ipse Dominus pollicetur. Tertia casus vocativus, contra usum illi Dominus qui est
terrentur impii, ne in illo judicio damnentur erran- noniinativus, videtur adjunclus. Quse figura dicitur
tes. 0 pietas optiini revera Creatoris! qui non vis syllepsis, quolies casus discrepantes in unam signifi-
derelinquere quos nosti ad tuum judicium convenire;' cantiam congregamus. Veraciter itaque gaudet, quae
et iramensae pietatis arcano, dum confitentibus par- dicit, noster. Necesse est enim ut hujus bonis ex-
cis, tibi reos ipse subducis. Quis eniin jusiiliam eva- sultare debeamus, cujus nos esse profitemur. Sed cum
deret tuam, nisi prsemissa pietas subveniret? Septe- dixit, quam, non polest explicare quod senlit. Quis
narius quoque numerus admonet nos de illa requie, enim aut creaturas terrenarum rerum, aul maris
seterna cogitare, ad quam nos spem prsesens psal- ambilum, aut inanis hujus aeris diffusionem, aut or-
^
mus exteudit; ut merito tali numero receptus, jucunda D natum rerum coelesliumsufficienter possit agnoscere,
exsultatione canletur. Dubium quippe non est, quod qusc Dominus incomprebensibili sapientiac suae vir-
peractis sex diebus qui ad activam perlinent partera, tute disposuit? Hacc omnia Ecclesia considerans ,
septimus repausationi deputetur, qui contemplationi bserens ac detenta in earum rerum explicatione pro-
theologicaenoscitur adhserere. claraat: Quam admitabile est nomen tuum, etc. In uni-
vetsa vero lerra, quia totum per mundum ejus religio
EXPOSITIO IN PSALMUMVIII.
sancta dilatatur; nec erit aliqua patria, ubi catholica
/n finempro torcularibuspsalmusDavid. non laeletur Ecclesia. Quapropter desinant Judsei vel
ln finem, signilicare Dominum Salvatorem, quartii Donatistaesibi specialiter vindicare quod ad tiniver-
tituli exposilione jam notum est. Torcular vero est, , sitatem rnagis pervenisse cognoscunt.
ubi muliis ponderibus pressaeuv;e durissimis gigarlis5 Vers. 2. Quoniametevataest magnificentialua super
comminutis, follibusque vacuatis , dulcissima vinai ccelos.Superiore versu perquiri fecit, quod hic com-
prolundunt. Quod Ecclesiae videtur aptissime conve- petenler exposuit. Magnificentia est enim Douiini
nire, quando de obsfnajis moribus, tumidaque su- incaruatioms arcanum; inter cujus diversa miracula
P*TROL. LXX 3
75 M. •AURELH CASSIODORI 76
boc nobis super omnia cognoscitur esse collatum, A ut libros divinos cooperatione sanclseTrinitaiis pcr-
quod Deus dignatus est homo fieri, et crucem pro fectos evidenter ostenderet; sicut el alibi lej>jii»jir:
omnfum salute sustinuit. Ista ergo magnificentiasuper Appendittribus digitis molemterrm(hai. XL,12). Quod
ccelosomnesque creaturas elevalaett: quando Domi- simili sacramento recipiendum est. Digitus enim Dei
nus.Christus resurgens a mortuis, sedeiad dexteram dicitur divinaeoperalionis effectus, quod potest Patri
Patris, sicut et alius psalmus dicit : Exaltare super et Filio, et Spirilui sancto, id est uni Deo aptissime
cctlot, Deut, et super omnemterram gloria tua (Psal. convenire. Sequitur : Lunam el stellas quas tu fun-
cvn, 6). dasti. Augmenla et imminutiones suas, quas patiiur
Vers. 3. Ex ore infantium et lactenlium perfecisti luna, se visuram dicit Ecclesia : ut modo crescat
laudem. Hsec prophetia in Evangelio, ore Domini fide miillorura, modo raarlyrum fine aliquibus immi-
docetur exposila; cum a Judaeis prohiberentur in- nuta videatur. Quse similitudines propler opiniones
faules ne laudes Doroini personarent, putantibus bominum frequenter dantur Ecclesise. Caelerumilla
aliquid pueriliter fieri, quod a tali setate videbatur affliclionibuscrescit, et contritionibus semper auge-
asirami. Tunc ille respondit: Num legistis, ex ore in- tur. Luna enim multis rebus a se discrepantibus
fantiumel laclentiumperfecistilaudem(Matlh. xxi, 16) ? comparatur : modo omni Ecclcsise, ut est illud : Do-
Sed ne illos lactentes intelligas, qui adhuc materno %nec] extollatut luna (Psal. LXXI,7); modo membro
ubere nutriuntur, ut laudes Dominiminime cantare ejus lucidissimo, ut esthic; modo slulto, ut ait Sa-
potuissent, etiam provectos setate monet apostolus lomon : Stultus u( luna mutalur (Eccle. xxvu, 12).
Petrus dicens : Tanquam modo geniti infantes, ratio- Subjunxit quoque stellas, justos homines et religio*
nabile, 35 el tme dolo 'ac eoneupitcite, ut in eo cre- scs, de quibus scriplum est : Sicut sletla ab sielta
scatis in talutem (I Pelr. n, 2). Unde infantes et diffett in clarilate, itaet resurrectiomortuorum (ICor.
lactentes illi intelligendi sunt, qui propter rudimenta xv, 41, 42). Addidit: quas lu fundasti, ul cognosce-
et infantiam fidei escam non capiunt fortiorem, sed remus omnia in praedestinalionis ejus fundala judi-
doctrina teneriori nutriuntur. Ut iste sit sensus : cio. Sive hoc ad deitatem Verbi pertinet exprimen-
non solum a perfectis, qui te omnino intelligunt, es dam, ut in illa condilione rernm omnia fecisse
laudabilis, sed etiam ab incipieniium et parvulorum crederetur. In his enim tribus videtur universa com-
ore praedicaris. plexus, sicut est illud : In principio fecit Deus cot-
Vers. 4. Propter inimicos luot : ul desiruas ini- lum et terram (Gen. i, 1). Ubi cum duas res posuerit,
micum et defemorem. Propter inimicos, paganos de- cuncla complexus est, mirabili ordine prsedicanda
signat et blasphemos, ne dicercnt sacrilegi, ideo disponens; ut, quia erat post de sancla incarnatione
docti laudant Deum, quia librorum meditationibus, C < loculurus, prius ejus deitatem et omnipotentiam
imbuuntur. Professus est et infantes prsedicare, qui[ ostendere debuisset.
venire ad Dorainumfidei novitate cceperunt; ut bsec1 Vers. 6. Quirf esl homo quod memor es ejus , aut
sapientia divinitus magis iradita, quatn humano la- filius hominis quoniam visilas eum? Venit ad ingres-
bore videatur esse collecta. Inimicum vero et defen- sum secundum, ubi uno versu per duas interroga-
sorem, Judaeum perfidum specialiter dicit, qui dum1 tiones et responsiones homo et exiguus et potenlis-
Deum Patrem se putat defendere, Filio existit ini- simus [ed.,potissimus]approbatur. QuSefiguradicilur
micus. Ita factum est ut Dei quasi defensor aper- peusis, latine autem percunctatio : ubi et interroga-
tissimus, Deo probaretur adversus; quia Patrem noni tio fit, et responsio parata subsequitur; quam jam
veneralur, nisi qui honorat et Filium; sicut ipse ini et in quarto psalmo posuimus. Quid est homo? Cum
Evangelio dicit: 0"' non honotificat Filium, non ho- despeclu pronuntiandura est, id est, fragilis et cadu-
notificat Pattem, qui misit eum (Joan. v, 23). Hoc et> cus, Adaesequax, qui in veteri peccato permixlus,
ad omnes bsereticos competenter aptalur, qui dumi socia pravitate conclusus est. Hujus memor est Do-
se putant Scripturas mala interprelatione defen- minus, quando ei peccata dimittit et misericordiae:
dere, inimico animo sanctis probautur dogmatibus> suae dona largilur; sicut in alio psalmo dicturus est:
obviare. •" Filii autem hominum in prolectione alarum tuarum
Vers. 5. Quoniamvidebocmlosopeta digitorum tuo- sperabunt; inebriabuntur ab ubertale domus tum, et
rum; lunam et stellas, quastu fundasli. Merito isludI torrenle voluptatis lum potabis eos (Psal. xxxv, 8).
de fuluro gtoriosa dicit Ecclesia, quse ante adventurai Hoc est ergo esse memorem, conferre delinquenti-
Domini erat adhuc in patriarchis et in sanclis bomi- bus tanlae gratiaesospitalem. Aut filius hominis, quo-
nibus constituta. Ait enim, Videbocmlos, id est li- niam visitas eum. Hac jam voce surgendum est, t]uia
bros evangelicos, qui coeli merito dicunlur, quo- Dominum significat Salvatorem, qui non ut cseteri
niam conlinent Dorainum Salvatorera, qui dixit: : niortales ex duobus hominibus natus est, sed ex Spi-
Caslummihi sedes est; terta autem scabellum pedum» ritu sancto, et beatae Mariaesemper virginis utero
meorum (lsai. XL,12). Sed qui sint isii cmli, breviterr tanquam sponsus de glorioso tbalamo processit. Et
definivit opeta digitorum tuorum ; nam cum legalurr considera quia superius dixit : Memores; subjecit
in Exodo (Cap. xxxi, 18), digito Domini legem fuisse3 autem : Visilas. Memorfuit cum patriarchis de ccelo
conscriptam, quem multi Spiritum sanctum acci- misertus est; visitavil, cum Verbum caro factum csi,
pere voluerunt, hic ideo positum sestimo,digitotum,, el habitavit in nobis (Joan. j, 14). Nam tiisilare dici-
77 EXPOSITIO IN PSALTERIUM,PSAL, VIII. 78
mus, qnando medicusad infirmos ingreditur; quod in A . talibus majore gloria trioraphat Dominus Ohrislus.
advento Domini revera constat impletum. Pecora enimsunt, dum in campomm libertate, id
Vers. 7. Minuislt [ed., Minoratti] eum pauloi est in mundi istius voluptate pascuntur; oves sunt,
minus ab angelis : glotia et honote cotonasti eum. cum jam intra septa Domini clauduntur.
Hinc jam Domini Salvaloris humilitas narratur ct Vers. 10. Volucresceelitt jmeet marit, qui petam-
gloria. Minoratus est enim nen necessitale minislra- bufanttemilae marit. Votueret tceli soperbi sunt bo-
toria, sed pietalis suse spontanca volunialc, sicut mlnes, qui inflati vento jactanliae, quasi per inane
Apostota» ait : Semetipsum exinanivit formam servi aeris efferuntur, et humilia despiciunt, cum aliius
accipien»(Philip. n, 7). Seqttilur : Paulo minus ab elevantur. Volucresenim a volalu crebro dieise sunt.
angelis; quia crucem pro omniuin salule suscepit. Pisces vero maris pbilosophos fortasse significant,
Ex ea siqoidem parte Crealor angelorum minor qui bujus mundi naturam erralica curiosiiate per-
factus esi angelis. Bene autem dixit: Paulo minus, tractant. Nam sicut illi posita fronte itinera sibi
quia et*f mortale corpus assumpsit, tamen peccata reserant pelagi inundatione confusa, ita et isti capite
non habuit. Gloriavero et honore eoronatus est, cum demisso venas rerum ratione humana, assiduo labo-
post resurrectionem nimis mirabilem, totius mundi,, re perquirunt. Sed cum sint pisces et fluminum, non
credulUateraDeus, in eo quod homaest factus, exal->B ; vacat quod hic posuit, maris, propter eos qui sibi
talus accepit. Corona enim orbts circulo competen- videntur esse sapientes. Verum isii tales, eorumque
ter aptatur, quoniam ad ejus similitudinem universa similes Domini pedibus feliciier subjiciuntur, quando
niundiextremitas formata est. ad Chrislianse venerint religionis affectum. Nam
Vers. 8. Et consliluisti eum super opera manuum licet illi omnia jure dominaiionis inclinata sint,
tuarum, Omnia subjecisli sub pedibus ejus. Superius illos tamen dicimus proprie subjectos, qui ad ejus
dc gloria ejus et bonore narratum est: nunc ponitur onus leve et jugum suave pervenire meruerunt.
et potestas, ut agnoscatur Christi Domini majestatis Vers. 11. Domtne, Dominusnoster, quam admirabilt?
perfectissima pleniludo. Dicendo enim, Super operai est nomen tuum in universaterra! Postquam incarna-'
manuumtuoxum, omnis illi creatura subjecta mon- tionem Doraini Christi, et resurreclionis gloriam
stratur ; quja sicut a Domini opere niliil est exce- sancta Ecclesia laeta cantavii, illum versum de laude
plum, ila nec a potestate Christi aliquid probaiur Domini repetit quem dixit in capite. Congrue siqui-
csse divisum, quippe qui judicalurus est mundum. dera principium ipsi deputalur et finis, qui de se
Dicendoenim omnia, nec terrena videtur excepisse dixit : Ego sum alpha et omecja(Apoc. i, 8), id est
nec supera; sieut de boc loco teslatur Aposlolus initium et finis. Sed quoniam divina verba fecunda
ccelestisexpositor : In eo enimin quo ei omniasubje-*G sunt, alia nobis sacramenta progenerant. Significant
cit, nihil dimiiil nontubjectum ei(Hebr. n, 8). Nam enim et illos quorum vita divinis muneribus et reli-
et alio loeo 36 dicit: Adorate eum, omnesaugeli ejus giosis auspiciis inchoata, in Dominicredulitate perr
(Psal. XQ¥(,8). Addidit : sub pedibus ejus, ut omnis raansit. Unde raente condendum es( hunc esse ex
crealura BJeritoipsum colere atque adorare videalur bis primum psalmum qui se repetitione versuura
auciorem. Et respice orania suis locis fuisse ser- sacramenlali iteralione congeminant; quod et de
vata. Quem prius propter humilitatem carnis paulo nliis loco suo compelenter edicemus.
minus ab angelis dixerat esse minoratum; post Conclusio psalmi.
ascensionera dicit pedibus ejus omnia fuisse subje-
cla, ut ista dislinctio, et dubietatem litubantibus De duabus naturis Domini Christi, et secundus
auferat, et gloriam sanctaeincarnationis ostendat. psalmus, et iste locuti sunt ; quamvjs et alii subfe-
Vers. 9. Oveset boves, insuper et pecora campi. In quantur: id est, vigesimus, sepiuagesimus priraus,
boc el alio versu qui sequitur, argum iitum est quod oclogesimus primus, centesimus primus, centesianjs
dicilur per enuraerationem. Verum b;ec ct alia no- nonus, et centesiraus tricesimus octavus; utobseu.-
mina, quaa sequuntur, allegorice dicta debemus rum iler hujus sseculi gradientes, quasi plurirais
>I) lampadibus incensis, in hsereticas cautes minime va-
accipere, ne post raiionales creaturas incorapetenter!
pccora vel jumenta posuisse videatnr. Oves eleclum leamus incidere/Quapropter tanti beneficii cognosca-
populum significant Christianum, sicut in Evangelioi mus auctorem. Unus est enim Dorainus Cbristus,
DominusPelrodicit apostolo: Pasce eves meas (Joan. genitus ex Patre sine tempore, natus ex matre sub
xxi, 18). Qui ideo comparantur ovibus, quoniam se, tempore. Prius raundum creavit ex nibilo, post i^-
praestante Doraino, innoxia conversatione moderan- genli liberavit exitio. Talis est euim Dei et lipmLnis
tur; tleinde quia mundi exuvias sine aliquo sensu facta connexio, ut ulruraque inlegrum, utrumqae
doloris amillunt. Nam sicut ovis tondentem se non permaneat sine aliqua confusione distinctum. Neque
increpat, ita nec justus cupiditatem se exspolianlis enim aut divinitas impassibilis rauiari potuil, attt
accusat. Boves autena praedicalores designant, qui luimanilas aliud, nisi ut melioraia semper maneret,
humana pectora mandatis ccelestibus exarantes, vir- accepit. Sic enira verus atque omnipotens medialor
lulum messem germinare feccrunt. Nec vacat quod effectus est, ut qui in forma Dei Palri erat sequalis,
dicil, insuper, quia non solam illi sancti subjecli fleret et nobis carnis assumplione consimilis. In se
suni, sed eliam peccatores. Sacpe eniin de coni-crsis enim permanere fccit jtiucta, qusc voluit esse paci
79 M. AURELH CASSIODORI 80
fica. Hoc est spei nostrse singulare prsesidium, re- A adventus sui pia dispensalione destruxit. Secunda
demptionis indebitum raunus, mortis exitium, vila commonet fideles ut psallant Domino, qui babitat in
sanctorum. Quale enim, rogo, genus est pielatis, Sion, qui vindicat sanguinem pauperum et exallat
ul ille angelorura Dominus usque ad formam servi eos de porlis inoriis. Tertia peccaloribus cum Anli-
fuerit venire dignatus, ut mors cum auctore suo cbristo malorum finem dicit esse venturum. Quarla
diabolo vinceretur, qui mundum suis vinculis lene- malorum ipsorum nimietaie permotus, conversus ad
bat obnoxium? Unde bealus Ambrosius hymnum Na- Dominum, quasi recessisse illum dicit a defensione
talis Domini eloquenliae suae pulcherrimo flore com- paupertim, cum malis datur licentia prscsumplionis
pinxit (Tom.y, ni/m.24), ul pius sacerdos fesiivilati suse. Quinta deprecatur ut tremendi illius judicii
tantse dignum munus offerret. Ait enim : Procedens; tempus adveniat, quateuus hsen omnia flne celeii
de thalamo suo pudoris aula regia, geininaegigas; transiganlur : ne cujuslibel hominis iniquitis nllra
subslanlise, alacris ul curiat viam, el caetera quae su- praevaleat. Talis enira malignitas illius temporis erit,
pra humanum ingenium vir sanclus excoluit. Nami ul nemo fidelium oplet mundi tempora differri, in
etipsenumerus ogdoadis in Scripturis divinis magna- quo tanta mala cognoverit actitari.
rum rerum sacramenta continere dignoscitur. Octo' Expositio psalmi.
etenim animac ingressac sunt in arcam Noe,quse£>1% Vers. 1.
inundo pereunie salvatae sunt : octavus lilius Jesse,' narrabo omnia Confitebortibi, Domine,in toto cordemeo:
mirabilia lua. ln loto corde confitetur
David fuit, quem a Doraino constat electum ; octavo' nullis raundanis cogitationibus flu-
ctiam die circumcisio purificabat Hebrscos; oclavo,' Dominum, qui
id est dominico die Dominus surrexit a mortuis, in' ctuai; quod perfectorum esse non dubium est, qtii
et originalis peccati vitia et suggesliones perversas
quo bumani generis spes ab impiorum iuferno in
Domino pracstante, vicerunt.
ccelorum esteiavata fastigium. lstc utitem numerus spiriluum malorum,
narrabo omnia mirabilia lua. Quis, rogo,
est quem arithuietici actu primum quadrantal appel- Sequitur,
potest omnia mirabilia divina narrare, quaequotidie
lant, quem Philolaus Pylhagoricus barmoniam geo- in cnelo et in terra virtus
melricam vocat; eo quod omnes in ipso videanturr ejus operaiur? Sed usus
liarmonicae convcnire rationes. Scripturarum est per synecdochen figuram, quaesi-
gnificat a toto partem, dicere omnia, dum compre-
EXPOSITIO IN PSALMUMIX. hendi nequeant universa. Sed ut de mullis unum
In finem pro occullisfilii psalmusDavid. dicere videamur, quid mirabitius quani pro salute
Finis isle quid signilicet fsepe jam dictum est,' humani generis Deum inconfusibiliter humanatum,
non in quo deficil, sed iri quo crescitur, ex quo vere Q et qui hic judicatus est, ipsum ad orbem judicandum
. esse venturum?
reparamur, qui nobis initium bonorum, terminus cst
malorum ; ad queni Judsei non perveniunt, quoniam Vers. 2. Lmtabot et exsultaboin te; psallam nomini
Buaincredulitate deficiunt. 37 Prooccuttis filii, per- tuo, Allissime. Non in hoc saeculo, ubi lethifera laeti-
sonam significatDomini Salvatoris. Nam cum nomen tia est; non in ambitionibus mundi, ubi peccata
. amara suavia sunt; sed in te, ubi securum gaudiura
aliquod ad quem pertineat non ponilur, necessc est
ut boc dictuin de siimmitatc aliqua sentiatur. Supra semper sumit augmenlum. Plus est enim exsultate
enira ubi voluit Absaloui inlelligi, pronuntiavit filiij. quam tmtati. Exsultare est enim animi et corporis
sui; bic vero quod ad unigenili Verbi referri desi- majore moiu jucundissima libertate gaudere. Gratias
deravit excelienlissimam suinmitatem, Filii tantumn quoque se acturum pollicetur Allissimo, qui supra
omnia probatur excelsus, quod eum ab inimicis suis,
dixit, qui eslomnipotens atque inenarrabiliter Filius,'
eoseternus Pairi, faciens quse vult in cceloet in terra. sive carnalibus, sive spiritualibus, liberare dignatus
Simili modo in Evangelio dictum est : Si vos Filius est: promittens, sicut dictura est, et operibus se
liberaverit, lunc vere liberi eritis (Joan. vm, 56). Non Domino, et voce cantare.
enim ibi secutum est, Dei, sed tanltim vocabulum Vers. 3. ln convertendoinimicummeumrelrorsum,
ipsum ptirum sine aliqua adjectione sufficit. Pro i" infirmabuntur el perient a facie tua. Quamvisniultos
occultisauiem positum est numero plurali, quia non iniraicos habuerit, tamen hic raodo Saulem conve-
unum, sed duplex hic cognoscitur esse mysterium;' nienter adverlimus. Retrorsum enim dixit, quia non
oblinere quod voluit; sed magis quanlo ille
signiflcat enim incarnationem Domini et futurum potuit
judicium, de quibus psalmus iste dicturus est. Sed nequiter persequebatur, tanto iste tolerando impro-
bum juslior apparebat. Et cum prius inimicumdixerit
jam humanitas Christi manifestata dignoscitur, cu-
nuraero singulari, hic dicit infirmabuntur : quia rex
jus adhuc judicium suslinetur. Sed cum audimus pro0
occuttis, praebere debemus inlentum animum leciio- persecutor erat, qui volunlates suas multis faraulan-
ni: ut nobis, juvante Domino, reserentur, quaepra> tibus exerebat. Quapropter congrue dictum est in-
dicunlur occulta. firmabuntur, quia Dei voluntate oranes inefflcaces
generaliter exstiterunt. Et perient a facie lua, dum
Divisio psalmi.
ego ad te devola menle confugio. Iniquus enira ante
Totus bic psalmus a persona prophetse depromi- i- faciem tuam, id est ante gratiam tuam, non venit,
tur. Prima professione Isotumse dicit Dumino psal- quia persequilur innocentem.
lituruui, quoniam confudk diabolum, cujus culturam n Vers. 4- Quoniamfecistijudicium meum et causait
81 EXPOSITIOIN PSALTERIUM.PSAL. IX. 82
meam: tedes super thronum qui judicas aquilatem. A festatiene convictos, qtiorum pectora diabolus in hoc
Cum duo ex diversa parte confligunt, necesse est'' saeculo, tanquam suae civitalis mcenia, possidebat.
unum offendere, cum alierum contigerit obtinere. . Periit autem memoria eorumcum sonilu. Cum sonilu
Probata ergo propbetae causa, odium fuisse constat vero, cum clamore'maximo dicil; quod fieri solet
adversi : quia non poterat persecutor placere, cum quando res prosperse gravissimo fine clauduntur, ut
decreverit Dominus eum qui impie premebatur eri- nec potestas eorum videalur remanere, nec nomen.
pere. Sed cum dicit, judicium meumet causam meam, Intuere queraadmodum in pulcherrima comparatione
prosperara sibi testatur fuisse sententiam. Sic et permansit, ut civitates quas desiructas dixerat, eas
naviganles suum ventum dicunt, quando illis eventus cum sonitu testaretur eversas.
prosperitatis arriserit. Sedes supet thtonum : Domino Vers. 7. Et Dominusin aternum permanet. Patavit
dicitur Christo, qui nunc sedet ad dexteram Patris, in judicio sedemsuam. Decora nimis aptaque diver-
unde venturus est judicare vivos et mortuos. Sedes sitas. Quia dixerat impios perire, dicit nunc in mter-
autem, prophetise virtute, prsesens diclum est pro' num Dominum permanere; quod audire nolunt qui
futuro. Nam sessionem istam ad incarnationem Do- Creatori suo pravis ausibus restiterunt. Sed confu-
mini perlinere manifestum est, quae adhuc illo tem- giant ad Dominum misericordem, ne patiantur di-
pore non videbatur effecta. Thtonum significat tribu-13j strictum judicem. Paravit, hoc est Deus homo; ut '
nal fnturi judicii, in quo DominusChristus majestatis qui hic in humililate judicatus est, ibi in majestate
suse honorabili potestate sessurus est. Judicas mqui- sua judicaturus adveniat. Haec sunt quse tiiulus di-
tatem. Et hic tempus praesens pro futuro dixit. Judi- xit, occulta filii: quia ineffabile donum est, ut humi-
caiurus est enim sequitatem, cum ad discephudura liatam hominis naturam atque demersam dexlera
post finera mundi reluxerit. Quse figura dicitur idea, suse potentiae ad ccelestia regna levaverit.
cum speciem rei fuiurae velut oculis offerenies, mo- Vers. 8. Et ipse judicabit orbemtetrm in mquitale,
tum animi concitamus. Hoc etiam in subsequeniibusi judicabit populos cum justilia. Ipse utique Dominus
latius explicabitur. Christus, qui hic patiendo injustiliara, ibi impiis ve-
Vers. 5. Inctepasti gentes, et periit impius : nomeni raciter dicitur deraonstrare justitiam. Orbem terrm,
eotum delestiin eetemumet in smculumsmculi. Hinc! sanctos viros debemus accipere, qui de universali
jam sacratissimus Domini secundus adventus expo- Ecclesia, quasi de coronaecirculo congregantur. Isti.
nitur, quando increpabuntur gentes incredulae, etI in sequitate judicandi sunt, quibus propter fidei et
diabolus cum machinationibus suis peribit in seter- humiliiatis susebonum misericordia copiosa prsesta-
num. Tunc enim non remanebit ejus tempestuosai bilur, qui audituri sunt : Venile, benedictiPatrit mei
perversitas, quando erunt omnia, Domino praslante, , „, (Matth. xxv, 34), etc. Unde Sedebunt super sedes
tranquilla. Nam quis ulierius in regno Domini aut; duodecim judicantes duodecim ttibus Israel (Matth.
diabolum nominet, aut ejus sequaces, cum Domini- xix, 28). Populi autera debent accipi peccatores, qui
cam civitatem nec adversitas concutiat, nec ullus> operibus diabolicis non videntur exuii. Isti cum ju-
bostis invadat? Quid sit quoque asternum dccenter stitia judicandi sunt, qui pro factorum suorum sce-
exposilum est, smculum smculi. Smculum futurumi lere damnabuntur, quibus dicendura est: lte in ignem
Domini significat regnum, quod nulla 38 setate,, mlernum (Matth. xxv, 41). Sic duobus nominibus
nullo tempore finietur. Et ne possit aliqua permix- sequilatis et juslitiae, qualilatem illara judicii mira-
tione confundi, dieluin esl, smculi, id est hujus quo> bili breviiatedeseripsit. ,
nunc utimur subsequinm. Istud enim sibi redeundo> Vers. 9. Et factus estDominustefugium pauperum,
succedit, et temporibus exemptis, annuis revolmio- adjulot in oppottunitatibus in tribulatione. Copiosa
nibus iteralur; illud aulem non ad initium redit, sedI spes pauperuin et magna cogitatio gaudiorum, ipsum
sine aliqua mulatione jugiter perseverat. Quapropter refugium habere quem judicem. Audivimus paupe-
desinant hserelici dicere, aliquando diabolum cumi rem, sed non omnera putemus inopera. Pauper ille;
sequacibus suis ad gratiam posse revocari, quandoi Dei est, qui terrena eupiditate vacuatus, ceelesti de-
sic evidenter audiunt eos in mternum, et in smculum i siderat largitate ditescere. Et ne imbecillitate sua-
tmculiesse damnandos, ut nec nominis eortim possitt pavescerent corda fidelium, sequitur magni auxiliii
remanere vestigium. firma promissio : Adjutor in opportunitatibus: quial
Vers. 6. Inimici defecerunt framemin finem, el ci- illud est adjutorium dulcissimum, quod in necessilatej
vitales dettruxisti. Periit memoriaeorum cum sonitu. prsestatur. Ipsamque ilerum opporlunitatem eviden-t
Inimici, genitivus casus est, id est diaboli, cujus> ter expressit, dicens : In tribulatione, quando animusi
frameat defecisse testatur. Framea enim Hebraicus> afflictortim ad compunctionis studium avidius inci-i
sermo est significansgladium quo hostis ille baccha- lalur, sicut in alio psalmo dicturus est: Invoea me<
tur. Quod autem dixit, in finem, consummatio sseculii in die tribulalionis tum, et eripiam te, et glotificabisi
datur intelligi : quando virtus diaboli omnipotenlii me (Psal. XLIX,15).
illo gladio probatur interimi, de quo dixit in septi- Vers. 10. E( spetenl in te omnesqui novetunt nomen,
mo psalmo : iVisi eonvertamini, gladium suum vibra- luum : quoniamnon detelinquisqumrenteste, Domine.
bit (Psal. VII, 13), etc. Civitates autem dicit destru- Sperent in te : non sseculi blandiraenta respiciant,
ctas, populos infideles ultima Doiriini Cbristi raani- sed in tua promissione confidant. Qui noveruntnomen
83 M. AURELII GASSIODORI 84
tuum, id est, qui raajeslalem tuam sanctissima dc-IAcarnaliter humilianlur martyres Christi, quantum
votione venerantur. Audierunl enim nomen Domini, pcrsecutores corum temporaliter videntur extolli.
et illi qui minime credunt; sed tantum illi noverunt, Porta vero mortis est diabolus, vel omnis iliecebra
qui mandatis ejus suppliciler obsequunlur. Seipiitur soecularis: quoniam per haec ad aelernura cxititim
causa cur in Doraino debeant sperare : quia non pa- infeliciter introitur. Exaltas me dicit, id est, longe
titur eos deserere quos ad se perspexerit confugissc. facisa talibus. Nam cum porta mortis sit conversatio
Certum est enim prsesentem scmper babere Domi- scelerata multorum, jure se ab ea dicit exaltatum:
num, qui tali praeditus docetur arbitrio. quia praeceptis vitalibus adliserebat.
Vers. 11. Psallite Domino,qui habitat in Sion; an- Vers. 14. Ut annunliemomneslaudes tuat in portis
nuntiate inter gentesmirabilia ejus. Venilad secundara filim Sion. Exsultabo in salutari tuo. Gratissima est
sectionem, ubi beneficia pncsentis temporisel fuluri portarum ista repetitio, ubi unuin quidera nomen,
beatus propheta respiciens, ad psalraodiamprovocat sed res omnino diversae sunl; in illis morlis est adi-
populos devolos : ne cum tanla eis conferuntur prae- tus : in islis vitalis reperitur introitus. Liberatus
mia, aliquo torpore lentescant. Primum dixii, psaliite crgo cx illis portis morlalibus, in istis portis Eccle-
Domino; el ne in suis superstitionibus psallendum siae, quae beatitudinem tribuunt sempiternam, pro-
putaret esse gentilitas, addidit, qui habitatin Sion : B j nunliaturutn se laudes Demini pollicetur; per quas
ut designaret Dominum Salvatorein, qui in illis par- nomen ejus eximium loto orbe celebralur. Sion enira
tibus corporaliter apparens, religione sui nominis' reliquas mundi generavit Ecclesias, quia ibi na-
totius mundi ambitum comprebendii. Hoc enim dei tum est unde iidei noslrse venisse constat exordium,
sancla incarnatione dicitur; nam ilie ubi non habilat, quod manavit latius in loto orbe terrarum. Salutare
qui ubique totus est? Verum ul nominis hujus my- Patris Christus est Dominus, virlus et sapientia ejus,
sterium etiam spirilualiter perscrutemur, Siou spe- qui nobis ceternam requiem tribuit et salulem. Me-
culatio dicilur, quia revera Deus in contemplalioiiei rito ergo propheta in ipso se exsultare dicit, ubi
piissima reperitur. Et juste ibi nobis habitare dici- gaudii nullus esi finis.
tur, ubi eom illuminaii coelesti gratia contueraur. Vers. 15. Infixm sunt genles in interilu quem feee'
Exponit etiam quod superius dixit, ptallite, quia hoc\ runl. In laqueo isto, quem occultaverunt, comprehen-
est revera illi psallere, universis gentibas ejus mira- sus est pes eorum. In hoc et alio versu, qui sequitur,
bilia nunliare. Unde intelligere posswnus in omnii retributio peccatorum potenter exponilur : quia pro-
actu psalmodiam competenter dick, quidquid potestf pria unusquisque iniquilate torquetur. Infixas enira
Doffliftihrtdibus applicari. Inlueftdom est etiatn quiai dicit genies, quae timore Domininon tenentur : sed
hoc per definitioriemdecCnter explicatum est; dicitt Q quibusdam clavis peccatorum probantur esse con-
enini cai Domino ptalteretur, id est, qui habitat int fixae, ut se non valeant excutere, quas dura viden-
Sion. tur ligamina cohibere. Quod ad Judaeosnon improbe
Vers. 12. Qucniam requirem sanguinemeorumme- dicimuspertinere, ut ita sint malis suis affixi,quera-
moratutest: non est oblitm oraiionempauperum. Quiai admodum ia cruce clavis Dominum mfigere decre-
superius dixerat: Gentibus praedicale, et inulios eo- verunt. Laqueum vero occultaverunt,quautum ad eo-
rum constat occisos : ne quis pularet inultum esse: rum dicilur votum; nam Ghristo celatum. esse nil
quod gestum est, sequitor sanguinem martyrum ab> potuit, qui passionem suam innumera denunliatione
impiis perseculoribus esse requirendom, ut in seler- prscdixit. Comprehensutest pes eorum. Perseveravit
num recipiarit quod lemporaliter effecerunt. Memo- in metaphora laquei, quem superius dixit. Compre-
tatut ett, mirftbiliter ad utrumque positum est: ut ett bensos enim illos dicimus, quos captio nodosa coa-
persecutores vindicta terreret, et martyres promissio) stringit. Pes aulem signiflcatgressus anirai, et desi-
benigna reflCeret.iVoneif obtitut, ad conquerentiuml deriura pravum, quod eos arabulare facit ad vitiura;
rrtflrinitatem dicitur roborandam, qui propter lon-- sicul Salomon in Proverbiis dicit: Pedes eotum in
glnquitatem futuri judicii retributiones Deum scsti- maliliam currunt, et velocessunt ad effundendumsan-
marit aliqUateritlsoblivisci. 39 Orationempauperum,, j) gutnem(Prov. i, 16).
petitionem dicit justflrum, quamex sua persona sub- Vers. 16. CognoscelurDominusjudicia faeiens: tn
ter ndjungit, ttt de unoquoqtie fideli hoc intelligas,, operibus manuum suarum comprehentui etl petcator.
quodsibi prdpbeta postulat largiendum. Vera nimis et absoluta sentetuia : quoniam tunc ma-
Vers. 13. Misereremei, Domine, vide humilitatem 'i nifesle cognosceturDominusjudicia facere , quando
menrndehtimielsnteis, qui exaltas Mede portis mortis. peccatoribus dabilur aeternacruciatione torqueri. Hic
Ista est bratio Cunciorum pauperum ad singularemi enim quia sunt eis libera scelera, relinqui credunltrr
numeftim cofripetenteradducla, quia semper in uni- forsitan impunita ; sed ubi dies ille manifestalionis
tatem sanetotuhi hsecttifba perducitur. Sic cnim sibii advenerit, et throno majestatis suse Dominus Salva-
postulat subveniri, ut a clementissitriORege videatur:: tor insederit, lunc generaliter agnoscetur operari.ju-
quia reVfiraednSpectus ejus auxilium est, et tene- dicia sua, quando humanum genus, sive a sinisiris ,
brosa pYotliWS dispefeurit, cum se lanti luminis se- sive a dextris, ejus fuerit arbitrio segregatum. HoCj
reria cohcedtffit.Bumllitatem igitur suam de inimi- est enim jwdicto vere facere, uniuscujusque merita-
CofUtottip%bia suppllcat testimari, quia tanium1 sine aliqua confusionc discernere. Sequilur sentenr,
85 EXPOIOTK}IN PSALTERIUM.PSAL. IX, 80
tise hnjus aperta declaratio : dicit enim unde cogno- A fidelissimos coronat; nam si quibuslibet eerumnfc
scilurDominumvere [erf.,vera] judicia facere; scilicet desit palientia, anima non potest esse perfecta. Qua-
quando nexuosis operibus suis peccalor aslringitur, propter palientia est inier anxias tribulationes sseculi
ei secundum actuura qualitatem dignara recipit ul- usque ad finem morlis in timore Domini gratiarum
tionem. Nam sensus ille omnino vitandus cst, qui actio jugiter observata ; sicut Dominusin Evangelio
patat peccatorera sola delictorum suorum recorda- dicit: In patientia vestra possidebitis animas vestras
tione cruciandum; nam si hoc tanlura sufficeret, (Luc. xxi, 19). Cujus rei tanta virtus est, ut etiam
quare diceretur : Ite in ignem mternum, qui paratus ipse Dorainus, qui nihil patitur, patiens dicatur.
est diaboloet angelisejus (Matth. xxv,41), et illud : Vers. 19. Exsurge, Domine; non proevaleathomo:
Vermt"» eorum non morietur, et ignis eorum non ex- judkenlur gentesin conspectuluo. Cum de fine saeculi
stinguetur (Isai. LXVI,24)? Non enim hic Ioca tor- propheta traciaret, adventum Antichrisii cordis illu-
mentorum negat peccatoribus dari, sed perqualiiates rninalione prospexii, el periculi magnitudine perterri-
operum suorum eos dicit esse torquendos. Sentiamus tus, raagna voce proclamavit: Exsurge, Domine; non
ergo locum peccatorum suppliciis esse proepnratum: prmvaleathomo. Ipse est enim homo pessimus, quem
intelligafflusextrinsecus poenalemalum, quod scele- bumana nou potest suslinere condiiio : in quo tanla
ratis legimus imminere. Nam ut revera cognosca- B eritversuiia vel potestas, ut sola Domini virtus, ejus
mus beatitudinem a damnationibus quibusdam ter- possitsuperare nequitiam. Gentes etiam petit celerri-
rainis esse divisam , recordemur divitem oculos mo adventu judicari, quaecuin ipso saevissimoscelera
sublevasse, pauperemque Lazarura in sinu Abrahsc magna facturaesunt. Nam dum occulta potestale hic
fuisse conspectum, se autem flammis ullricibus de- omnia Dominus adminislret, ibi tamen palam judi-
putatum (Luc. xvi, 23). Unde ordo iste veritatis eare petitur, ubi superbi nocere ulierius non sinenlur.
nullatenus dicerctur, si peccatores malorum recor- Vers.20.Conslt(ue, Domine, legislatoremsuper eos:
daiio sola torqueret. Hsec sunt oeeulla filii, quse ti- «( sciant gentesquoniamhominessunl. Evidentius jam
tulus praedixit. de ipso dicit Antichristo, ut lalis princeps detur pec-
eatoribus, non qui eos regat, sed qui cum ipsis una
Canticumdiapsalmalis.
depereat. Deniquesequitur, u( sciant gentesquoniat*
Novumdiapsalma, cui superposilum probalur et• hominessunt. Hoc autera dictura minantis est, ut a»;
canticum : unde nonnullos hatc res fecit advertere, conversionem potius inclinentur, qui de sceleris sui
diapsalmasilentium non putare; aiunt enim fieri non; liberiate prsesumunt. Legis enim verissimus latorso-
posse ut canticum silentii esse videatur, Sed res ista lus est Deus. Etquia ille contra praeceptaDominimulta
deterrainationem qtise in praefationeposita est, om- Q jussurus est, in maledicto ponitur, ut eis pravselegis
£IIQO ml iatpedit: hic enim canticum non interru- conditor tribnatur; quod non ad salutem sceleralis
ptionemverborum tollil, sed futuram videtur indi- proficiat, sed ad ruinam.
eare laetitiam. Vers. 21. Utquid, Domine, recettisti longe, despieit
Vers. 17. Coiwertandirpeccatoresin infernum: om- in opporlunitatibusin tribulatione? Interjecto diapsal-
nes gente*quoeoblivitcuntur Dominum.Venit ad ter- mate, venit ad quarlum membrum : ubi teraporis
tiam seetionem, in qua peccatoribus finem sub ala- illius mala pertractans, afflictorum consideratkme
critate animi pronuntiat esse ventnriim. Convertantur, Domino dicit more infirmitatis humanse : Ctrrreces-
dicit; ab hujus mundi delectatione lollantur, ne diu- sisti tonge? non quod ille locum derelinquat, et ad
tius possintin sua voluptate gaudere. Sequitur, ini aliud spatium transferatur qui ubiqne totus est, sed
infernum, ne se crederent alibi esse mitiendos. /n- quasi recessisse creditur, cura subvenire tardaverit.'
femum autein dictum est ab eo quod illic animaeju- Sed dum superius dixerit: Quouiam uon derelinquet
giler inferantur : sive, ut quidam volunt, a parie in- qumtentet te, Domine, bic sequitur, (fesptcisin oppor-
feriore. Sed hic infemum vuit intelligi perpetuam. lunitutibus; sed illud consiat dictum veraciter et de-
mortera, ad quam sine dubio pervenluri sunt qui finitive, istud auteui pro geraenliunt anxielaie prc-
Dominiprsecepla contemnunt. OWiuisctauteraDomi- D latura est. Despicienim nos credimus, si vei minimo
num, est erroribus superstitionum, et coeno volupta- tempore differamur; sed ille tunc magis uberius
tis involvi; nam econtrario illius raemores sunt, qui praestat, cura magnaepatientise(mss. A.,B., F.,pie-
talia non requirunt. tatis) nobis solalia subministrat.
Vers. .18. Quoniamnon in finem obtivioerit paupe- Vers. 22. Dum tuperbit impius, incenditur pauper,
ris: patientia pauperum non peribit in finem. Videns eomprehendunturin cogitalionibussuit quat eogitant.
propbela in hoc mundo divitibus despectui esse pau- Studiosius esl hsec senlentia perscrutaoda : ne pule-
peres, et oblivioni crudelissimaedepulaii, in finem tur exinde justus uri, quia peccator in isto saeculo
saeculi.quandoDominus ad judicandum venerit mun- videtur extolli. Sed sic polius intelligeadum est, su.-
dum, pauperes 40 n°n dicit esse contemnendos; sed perbit impiut, cunt effeclum malignaevoluutaiis ex-
tunc magis in meraoriam Dominiillos venire, quando pleverit. Tunc raagis pauper ad studiiun virtutis
divites hujus saeculi a regni ejus muneribus exclu- accenditur, quia dum viderit peccatorem nimis exal-
duntur. Et quare illi pauperes a Domino commemo- tatum, facile novit esse casurura; el avidius ad hu-
rontur exBon.it.Dicit eniin, patienlia pauperum, quse milia tendit, uude se exalUnduiu potius ease confidit-
87 M. AURELH CASSIODORI 8S
Sed istis impiis ac superbis provenit illa damnatio, A j quando aliquis.aut per formam describitur, aul per
ul debitis posnis, quasi quibusdam uncis appreben- aclus proprios indicatur.
danlur : ne iHosin lucem prodire liceat, qui tene- Vers. 26. Dixit enim in corde suo : Non moveborde
brosis actibus contraduntur. Deus bone, quanlus generationein generationemsine malo. tlis verbis 41
liorror est timere quae non valemus effugere! sed proprie cogitationem Anlichristi designat, vel eorum
donahic illa odisse, quaetuo praeccptojubemurevitare. qui ejus famulantur arbitrio, quoniam scriplum est:
Vers. 23. Quoniam laudalur peccatot in desideriis Imitanlur ergo iltum, qui suntex parte ipsius (Sap. n,
animm tuoe, el qui iniqua geril, benedicetur.Irritavit 24). Qui sibi ipsi malitia facienle dioturus est, nul-
lam gentetn iniactam relinquam : sed de ista natione
Dominumpeccator. Reddita est causa quaepeccatores
Malus cnim dum me ulciscens, ad aliamgentem iterum transferar vin-
cogitationibus suis faciat illigari.
nec de correctione cogitat, cui dicandus; ut omnes studio pravo possit affligere,
praedicalur extollitur; visi sunt nisibus obviare. Actus vero suos
laudaior bhndiens invenilur. Sequitur exaggeratio qui ejus
ac- uno verbo definivit, quando se sine malo nihil dicit
iniquiiaiis; ut ille benedicaiur, qiii male potius facturum.
titare*cognoscitur. Verum iste qui adulantium falsi- esse
Vers. 27. Cujus os malediclioneel amaritudine ple-
lale deceptus, in magnam se superbiam dominationis
B num esl: sub lingua ejus labor etdolor. Nequiiia ejus
evexerit, quod proprie de Anlichristo datur intelligi,
fallenlium catervis ut se non duplici perversiiate describiiur ; in ore quippe ha-
qui eousque perducitur, cum sc Dei Filium
solum regem terrenum, sed etiam rerum omnium bebil blaspbemam maledictionem,
mentietur; amariludinem, quando resultatoribus suis
praedieet deum; sicut Apostolus dicit: Ita ut in tem- mortis indicet, et ad supplicia jubebit per-
Dei sedeat, et extollat te omne colilur, pcenam
plo super quod eum tanquam nuraen [mss. A., B., F.,
et quod dicitur Deus (II Thes. n, 4). Sed ista illi pro- venire, qui
liciunt ad ruinam; irritat enim verum Dominum, ut nomen inane] contempserint adorare. Haecliabebil
in ore quae locuturus esi publice. Sub lingua vero,
falsus deus flammis uliricibus addicatur.
quod ait, designat eum cogitationes habere saevissi-
Vers, 24. Secundummullitudinemirm sum non in- mas ; ut cum ipse sit perditus, peidere cuncta fe-
quiret. Non esl Deusin contpecluejus. In exponenda1 stinel. Quarum rerum definitio labor et dolor est :
voluntate Anticbrisli perseverat : quia secundum1 Itbor cum diversis cladibus innoxios ; dolor
affligit
peccaia sua Dominum non requiret. Dicendoenim cam martyres facit, quoniam sine Iabore et dolore
tecundummultiludinemirm sum, ostendit omnia illum1
carporis consummari non potest corona martyrii.
turbulenta crudeliaque facturum. Verum istius ne- Sic universa
quac loquitur vel cogitat, pari faecepol-
quitisereddila est causa conveniens,quia in conspectu1(> luta sunt.
suo non habet Deuin. 0 quam profunda csecitas est,' Vers. 28. Sedet in insidiis cum divitibusin occultit,
Deum ante oculos non habere! Nam si ultimum ma- M(
interficial innocentem. Oculi ejus in pauperem re-
lum creditur solis lumina non videre, nonne apud Cum dicil, Sedel in insidiis, aclus Anti-
spiciunt.
superos inferna patiunlur, qtii auctorem sacri lumi- •bristi latronum consuetudini comparavit, qui occul-
nis pro sua minime csecitate respiciunt? De ipso' bis vias insident, ut interficiant innocentes. Quse
quoque nequissirao Daniel propbeta testalur dicens: figura dicitur phantasia, quoties in concipiendis fu-
El exlollelur rex adversusomnemDeum, et magnifica- turis visionibus animus perducitur audientis. Tale
bUur super omnemDeum, et ad Deum deorum loque- enim Antichristi regnum dicit futurum, quod ad
tur superbiam(Dan. xi, 56).
martyrum coronam, et infidelium ruinam constet
Vers. 45. Polluuntut vimejus in omni tempote; au- esse permissum. Sequitur: Cumdivilibus. Hic signi-
fetuntur judicia tua a facie ejus : omniuminimicorum i ficat multitudinem malorum. Saepe enim in Scriptu-
suorum dominabitur. Sicut de justis dicturus est: : ris divinis divilet in malo accipiuntur, sicut pauperes
Bealt immaeulatiin via, qui ambulanl in tege Domini t in bono. Inlerficere vero innocentemest de religioso
( Psal. cxvni, 1) : iia nunc de Antichristo dicitur , facere sacrilegum, ejusque animam perpetua morle
omnes semilas babere pollulas, id est cogitationess j) damnare. Nam cum dicit, oculot ejut in pauperem
factaque sordentia. Necesse esl euira ut sint conta- respicere, non respicit, ut prospiciat; sed ad hoc
minata atque polluta, quse ducatu pestiferi diabolii intendit, ul perimat.
sordidantur. Additur etiatn nefarium scelus, ut cum(i Vers. 29. Insidiatur in occulto, sicut lco in cubiti
vindictam in se respicit esse dilalam, Deum non pu- suo. Leonem in cubili suo antefatum dicit Auticbri-
tet exercere velle juslitiam. Sic enim auferunlur ju-- stura, qui atrociter et dolose Iaceraturus est populpra.
dicia Dei a corde impii, quando videt lardius venire,, Christi. Inter initia enim persecutio Ecclesiaeviolenta
quod eeleriter meruerat sustinere. Et quod illi augett tantura fuit, ul a paganis, proscriptionibus, lormen-
interilum.cumviiiis serviat.omnium inimicornmsuo-i- tis, csedibus, Chjistiani ad idolorum sacrificia coge-
rum obtinere dicitur principatum. Qua felicitate sub- rentur. Altera fraudulenta, quae nunc per hserelicos
vectus ad scelera pronior erit, cum nullumsibi obviam n et falsos agitur Chrislianos. Novissima superest,
ire posse cognoverit. Qui tanta inferius proprictatee quaeper Aiilichrislum prsedicitur esse ventura : qin
describitur, ut jam non fulurus, sed quasi praesens s nihil periculosius, qboniam erit violenta nimis ex
esse videatur. Quse figura dicitur characterismos,;, potcslaie regni singularis, et deccptiosa miraculis;
89 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. IX. 90
'
ut, sicut Domimisin Evangeliodicit, sedueat, si fieri Ai Vers. 34. Proptet quid itritavit impius Deum[mss.,
potett, etiam eleclot (Matth. xxiv, 24). Proinde adI Dominum peccalor]? Dixit enim in corde suo, non
vim pertinet quod positura est, leo ; ad dolos, quodI requiret. In hoc versu mirabili brevitate et sciscitatio
ait, ttt cubitituo. Sic utraeque iniquitates ejus sin- praemiltitur, et responsio apta consequitur. Interro-
gulis sermonibus intimantur. gative enim pronuntiandum est : Propter quid irri-
Vers. 30. Intidiatur ut rapiat pauperem : rapere• lavit impius Deum? Deinde respondendum est: Dixit
pauperem, dum attrahit eum. In laqueo suo humilia- enim in eorde suo, non requiret. Constat quippe, ideo
bit eum. Iteratio insidiarum, nimietatem callidi Dorainum irrilatum, quoniam eum impius facta sua
persecutoris ostendit. Rapere vero pauperem signi- non putabat posse requirere. Sed inveniet memorem,
ficat subitum periculum animae, ad quod ille nefan- quem sperabat oblitum, et usque ad immensum sen-
dissimus trahere nititur innocentes. Deinde ad ex- tit recipi, qute prse multitudine delictorum credebat
positionem priorum sequitur decora repelitio ; nami in memoria non teneri.
ut non putares pauperem raptum aut fisci debito, Vers. 35. Videsquoniam lu laboremet dolotemcon-
aut interpellatione causae civilis, geminavit tapete sidetas, ut ttadas eosin manus tuas. Istud jam 42 Pro~
pauperem; et mox causam persecutionis anneclit, bata re [ed., probatori] Dominocum gratulatione di-
dum attrahit eum, id est, dum illum a veritate cul- B ] cendum est : Vides quoniam nullus tibi illudet. Su-
turaead nominis sui venerationem raolitur adducere. perius enim dixerat: Sub lingua ejut labor el dolor;
Et ne adhuc istud, attrahit eum, dubium habere po- hsec nunc verba repetit; Videt quia laboremet dolo-
tuisses, addidit: In laqueo suo humiliabit eum. La- rem considetas, quse et ille perfidus dum sub lingua
queus significat dolum, quo simplicium corda ca- sua haberet, id est in cogilatione revolveret, cogno-
piuntur, et velut nodo perversitatis lamentabiliter sci penilus non credebat. Considerasprofecto, quando,
alligantur. Humiiiabit autem, bene dictum est: quo- in tuis manibus, id est judicio traditus non evadit;
niam de vera religione sine dubio cadunt, qui adI sed digna factis recipit, qui vacandum ab sceleribus
insana dogmata perducuntur. non puiavit. Sic omnis polestas penes Deum esse
Vers. 31. Inclinabit se, et cadet dum dominabitur declaratur, qui peccatores ipse sibi et tradit et punit.
pauperum. Hic jam de ipso lyranno dicitur, qui in Nam quod per ministros ejus geritur, ipsius virtute
Dei servos permissa potestate grassabitur. Inclina- sine dubiiatione completur. Quo fugiat, quem tanta
bit se, id est, cum animum suum nimia perditorum virtus inseqnitur ? Committat licet scelera, et diver-
acquisilione remiserit, et quasi malorura copia cra- sorum bominum subversione pascalur; quidquid fe-
pulatus, in aliquod otium post sanctorum pcenas cerit non erit impunitum, cum seterna damnatione
afflictionesquepervenerit. Tunc ergo de sua praesum- C ( torquebitur.
ptione nequissimus cadet, quando illi cura suis se- Vers. 36. Tibi enim dereliclus est pauper : pupillo
quacibus supervenerit repentinus interitus. Finemi (u eris adjutor. ln medium deductis impiis atque
quippe sseculi nescit, quoniam eum Dominus in suai convictis, redit ad justos; ut sicut illi digna faciis
potestaie constituit. recipiunt, ita isti promissa prsemia consequaniur.
Vers. 32. Dixit enimin corde suo: Oblitusest Deus:• Nam cum dicit : Tibi derelictusest paupet, ostendit
avertit faciem suam, ne videat usque in finein. Nimisi quoniara qui illi derelinquitur, nulla utililate frauda-
stnlta cogilatio. Crediturus est Deum dissimulare,, tur, quoniam hoc est pio principi dimitti, quod bo-
cui honorem sacrilegus conatur eripere, putans eurai nis omnibus tradi. Paupet enim dictus est a paultilo
fideles suos nolle respicere, cum propter ipsum do- lare. Relictum ergo dicit pauperem Deo, ut omnes
ceantur omnia pcenalia sustinere. Ignarus verilatis; videant quae bona possint de ejus reportare judicio.
contraria suspicione movebitur; nec intelliget quodI Pupillum vero dicit, non cujus genitor carnalis oc-
sequitur : Ne obliviscaris pauperum in finem. Noni cubuit, sed cui pater sepultus est mundus. Nam multos
enim dicit nihil eos esse passuros, sed nullatemis; pupillos invenies orbatos patre visibili, et suat
usque in finem esse deserendos. blasphemi, abligurilores, et quod in illa setate cre-
Vers. 33. Exsurge, DomineDeus meus, et exalte-1D berrimum est, luxuriosi, et hi a Domino probantur
tur manut lua : ne obliviscarispauperum in finem. alieni. Sed ab illis pupillis dividi non potest adjuto-
Decursis quatuor partibus, nunc exallative propheta rium Dei, quorum pater diabolus in actione facino-
seconvertit adquintam : supplicans fieri quod taraen rum probatur exstinctus. Et intende quod dicit: Tu
sciebal esse ventumm. Exsurge dicitur, citius stirge, eris adjutor; utcum carnaliter affligivideas eos, non
boc est celeriter veni. Exaltetur manus tua : manus dubites esse liberandos.
operalionem significat : sed ista Dei operatio judi- Vers. 57. Conterebrachium peccatoriset maligni;
cium est, quod exspectamus esse venturum. lllud requiretur delictum ejus, nec invenietur. Anle oculos
enira desiderabal venire, ubi iste superbus posset prophelae Antichristi nequitia redit; et rogat ne illi
occumbere. Ne obliviscarispauperum in finem. Con- bacchari diutius liceat in sanguine beatorum. Contere,
tra quos impius dicebat: Avertitfaciem suam, ne vi- id est ad nihilum redige. Brachium ejus dicit poten-
deal usque in finem. Nunc rogat ne secundum votum tiam qua peccatores male ulebantur : quia insigniter
Antichristi obliviscaturpauperumin finemsseculi, ubi impia faciebat; el hoc nomen ab eo singulariter
futura esl retributio meritorum. raeruit, quoniam in sceleribus similem non habebit,
Dl M. AURELUCASSIODORI 9*
Malignut, quia inlquus dissuasor eril; ut quos ter- A cta lumina, plurima et luculentadixerunt: judican-
rore non potest pervertere, saltem conetur per no- tes esse nefarium, si illa omnipotens Verbi liiiina-
xia prsemia declinare. Delictum autem cjus, dicit natio aliquod de futuris ignorasse putaretur, quod
commissa perperam ; quod licet singulariter pro- Patrem scire praedicavit. Nam cum Petrus in Evan-
nuntiaium sit, innumerabilia tamen ejus exstabunt gelio dicat : Domine, lu omnia nosli, tu scis quia
sine dubitatione peccata. Oinnia siquidem facta amo te (Joan. xxi, 17) : itcm ipse Dominus dicit :
ipsras ac dicta peccata sunt, cujus universa vila Omnia qum habet Pater, mea sunt (Joan. xvi, 15) ;
delictura vocatur. Addit, necinvenietur,quia dubium utique Palris omnia non liaberet, si quod Pater nos-
non est perire scelestam potestatem, cujus damnan- set, ille nescirel. Sed ita salutariter ac veraciter
dum constat auctorem. credendura esse docuerunt, ut per figuram raeto-
Vers.38. Regnabit Dommusin mternumet in smcu- nymiam, id est transnominationem, quse in Scri-
tum smculi: peribilis, gentes, de terra illius. Exstincta pluris sacris saepiusinvenitur, debeat intelligi, quod
cladegeneraK, ad fulutarum rerum ordinem venil: uliliter suos faciat nescire subjeclos. Nani in Genesi
quoniatn interfecto Anticbristo, Dominiregnum aeter- Abraham Deus dicit : Nune cognoviquoniam limes
niim, piiun, munificumque venlurum est. Permitli- DominumDeumtuum (Gen. xxn, 12), id est nunc le
lur enira nimis praecurrere soelestum malum, ut B cognoscere feci. Sic et hic positum est, nescio, id est
gratius regnura Domini suscipiatur optatum ; ubi nescire vos facio. Nara ipse Dominus alibi similiter
jam beatorura adepta securitas conquiescat, nec ul- dicit : Nesciovos(Matth. xxv, 12); cum utique quos
terius formidentur kisidiae, quas tnagis sanctus vir damnabat ignorare non polerat. Deniqueinterroga-
in hoc inundo cogitur sustinere. Gentesaulem posuit tns de ipso arliculo dicit : Non est vestrumscire lem-
peccatores et impios, qt»i feraliter vivunt, nec Do- pora vel momenta (Act. l, 7); non enim dixit, non
mini legibns obsequunlur. De terta illius, regnura est meum, vel non est nostrura, sed ait: Nonest
siguificat Domiui Salvaloris, quo soli beatissimi per- vestrum scire. Sic uirumque servatum est, ut et bo-
fruuntiir. mines ignorarent quac43 '"os non oporiebat agno-
Vers. 39. Detiderium pauperum exaudivit Dominus, scere, et hoc Dei Filius nequaquam carnis infirmt-
concupiteenliam cordis eorum exaudivit autis tua. tate nescirel. Quod si majestatera illana,quod dki ne-
Bene vota justorum verbis eongruis exprimuntur. fas est, texisseignorantiam suspicemur, forlior utique
Dicit enim, deiiderium pauperum, quod fit semper inveniretur iguorantia quara diviua natura, quse, ut
amore praeroisso, ut illic eum evidenter videre cu- stulle dicam, oppriraere valuit providenliam, per
piant, ubi SUBCeliam mentis lumine transferuntur. quam omnia sunl creata. Sed cum baccnimisdocean-
Sequitur, concupiscentiamcordis eorum. Hoc verbum C tur absurda, credere dignum est toiam Trinitatem,
constat esse violentius. Concupiscentiaenim ibi di- cui una atque omnipoiens nalura est, omnium reium
citur, ubi conjuratis quodamraodo animae viribusi indefectam seraper habere notitiam.
aliquid ardore mentis appetilur. Sequitur, exaudivit> '
auris lua. Quod regulariler debemus advertere, nihil Conclusiopsalmi.
in Deo corporalium esse meinbrorum, sed virtulis. Complela est pialmographi denunliala promissio,
ejus-effectus, qua audit, auris vocaltir ; qua videt, reserata sunt Filii occulta rairacula. 0 ingentes et
oculus ; qua perficit, nianus. Verum haec dicta admirabiles causae,quse quamvisexpositaevideantur,
condantur memoriae, ne, quia crebro repolenda sunt, adhuc lamen sine dubitatione secretse sunt! Nam
nos ipsa repeiendo fastidium facere videamur. cum prsedicunlur, non habenlur incognitae; dum
Vers. 40. Judicare pupillo et humiti, ut non appo- ignorantur, quando veniant, adhuc obstrusse esse
nat uilra magnificare se homo supet terrttm. Ecce, monstranlur. Sic et secretum est quod dicitur, et
auctoritate prophetica comuaonemur, non solum quaerenlibusnon lacetur. Quapropter effusiusDomi-
quemlibet pupillum, sed pupitlum et humilemDeo no supplicemus, ut nobis emendationem saluberri-
esse gratissimura. Nam cum dicil: Judicare pupitlo mJm conferre dignetur; quia sine excusalione pec-
et humiti, giguificatpro ipso ferri posse sentenliam. I cat, cui retribulio peccatorura prsedicitur esse ven-
Sed cum humilis dicitur, justissimus approbatur. tura. Mente quoque retinendum est, hunc psalmuin
Sequitur quoque deliniiiva promissio, ideo illa quae, esse primum in quo adventus prophetatur Antichri-
dicta sunt fieri, ut ulterius a nullo hominum permit-[ sti. Numerus quoque praesens et illud occultum pro-
tatur excedi. Tunc siquidem omnia mala finienda batur aperire, quod hora noua Dominus emisit spi-
sunt, quando auctor omnium peccatorum cum sua ritum. Nam cum inter alia et de passione ipsius
plebe damnabilur. Haecsuut occulla fdii, quse psalmi; psalmus iste locutus sit, raerito , et per calculum
bujus titulus canit. Nara licet per qusedam indiciaa suum transitus ejus horain annuntiat, quando etiam
frequenter videantur edicta, quando lamen veniant,'> crucis ipsius noscilur narrasse mystewa.
horainibus incognita babenlur. De ipso enira diee EXPOSITlO 1N PSALMUMX.
Dominus in Evangelio dicit : De die,autem illa et
In finempsatmus David.
Jiora nemo tcit, nequeangeli cmlorum,neque Filius,•
niii Pattr tolut (Marc. xm, 32). De quo loco bea- i- Cum frequenter in tilulis positum videalur, In fi-
[tissiuu Patres HUarius et Augustinus Ecelesite sau-;- nem, et inlenlionera mentis nostrat ducal semper ad
§3 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. X. 94
DomimimtJhrrstum, tamen propter diversa miracula A i Aliit quidem sumusodor mortis in morlmn, aiiis oder
positam «Sse non dubium est. Modo enim indicat vitoein vitam (II Cor. u, 16).
gloriosrssimam passionem , modo triumpbalem et Vers. 3. Paraverunt sagittas suas in phareira, ut
admirabllem cunctis gentibus resurrectionem : nunc sagittent in obscuroreclos corde. Permanet in compa-
autem sanctamfidem declarat, in qua haeretici digla- ratione sagiltarit; nara sicut iste habet sdgittas in
diantur contrafldelissimos Christianos; iia fil, ut pharetra, ita ille gestat in corde veiba venenosa. Jn
jagiter tertdat ad Chrislum, quamvis diversis signi- obscurovero, sive cum perseculionibus perturbatur
ficatioaibusinveniatur aptatum. Quod etiam in reli- Ecclesia, quando timore periculi carnales homines
quis psalmis, si aciem mentis intendas, cognoscis creduntur facilius immutari: sive in abscondito con-
esse faciendum. De Psalmo autera et David illa me- silio, cum opportunius putant Chrislianos decipere,
rninisse sufficiat, qnae superius dixisse cognoscimur. quando eos judicant sua consilia non videre. Sed cum
Seiendumtamen hunc psalmum protatum esse ad dicit, rectos corde, insidias eorum ostendit inanes et
hserelicosdestruendos. vacuas. Rectienim corde non sunt, nisi qui nulla ini-
Divisio psalmi. qua decipi persuasione poluerunt.
Vers. 4. Quoniam qum perfecisti destruxerunt:
Psalmus hic lotus ad personam prophetce referen- B ] yustus autem quid fecit? Idem de ipsis haereticis dicit,
dus est. Prjmocapile de insidiatoribus dicit haereti- deSlruxisse illos legem Doraini, cum interpretatio-
cis, qui nituntur calholicos in suatn convertere pra- nibus falsis Scripturas sanctas lacerare moliunlur :
vitatem. Secundo Domini judicium comminatur, ett convertentes in quorumdam necem, quae a Domino
quid inilla retribulione sustinere possint, evidenterr prophetata sunt ad salutem. Subjungitur etiam de-
ostendit, ut juslitiam Domini metuentes, supersti- fensio Domini Christi: dicit enim, si homines vo-
tiosas deserant falsitates. lueruntsequitatem iniqua interpretatione subverterc,
cur accusant eum qui juste locutus est ? Errores
ExposiUopsalmi. enim non de praeceptotrahunt, sed de nequissima
Vers.1. 2n Dominoconfido: quomododicitis animm sua voluntate concipiunt.
mem:Trantmigra in montemticut passer? Hoc scheraai Vers. 5. Dominus in templo sancto suo; Dominus
dicitur ccenonema, id est communicatioconsilii; quod1 in 44 f03'° sea"eseJus-Exprobratis his qui falsa sen-
fit frequenter quando aut cum adversariis, aut cum ad-- tiunt de religione verissima, ad secundum caput pro-
jutoribus [ed., auditoribusj verba miscemus. Ad per- pbeta pervenit, in quo jam judicia Domini dicit esse
suasores quippe bsereticos bic serrao dirigitur, quii veritura; ut humana perversitas saltem se conside-
- ;£ rata Domini districlione recorrigai. Et ut innocen-
volurit loqui quod impium esl, ut contentionibus pra-.
vis sedtfeant animas innocentes. His ergo vir fideliss tem decipi aliquis non putaret impune, Dominum
dicit: Dum ego sim in religioriis'fixo cactimine con- dicit in unoquoque religioso consistere ; sicut ait
stilutus, quemadmodum mihi suadetis , Trammigra0 Apostolus : Si quis templum Dei violaverit,disperdet
in montem, id est ad baereticam pravitatem : men- illum Deus. TemplumenimDeisanctum est, quodestis
lientes ibi esse Christum, ubi veritas nullum proba- vos(l Cor. ni, 17). Ut sciat haereticus a Deo se posse
tur haberovestigitun. Mons enimin Scripturis divinisS disperdi, a quo noscuntur corda recle credeutium
acquivocusest, quod dissirailibus rebus pro aliqua> possideri. Cmlumenim sanctos viros significat, quos
coraparatione deputatur. Erequenter enim et in1 prsesentia majestatis suaeDivinitas insidere dignatur.
bono, et in malo ponitur; nam cum in bono mohs s 0 quara pulchre suboritur laus re illaesaI Qualis
dicitur, firmitas ejus consideratur, et bonorabiliss enim honor, qualis est gloria suscipere Creatorem,
altitudo;cum in malo, stupor mentis, etelevata su- quem non est dubiumbonos seraper invisere ?
perbia. Sic iinum nomen diversis rebus, consideratiss Vers. 6. Oculi ejusinpauperem respkiunt; palpebra
qualkatibus, congruenter aptatur. Passerum quoquee e;us interrogant filios hominum. Sicut infelices sunt a
plura surit genera : alii gaudent ad foraraina parie- quibus avertitur, ila beafti redduntur, ad quos pro-
tum, alii valles roscidas requirunt, nonnulli montes5 D pilius respicit Deus : quoniam intuilus ejus benefl-
appetunt squalenles. Sed nunc de illis dicit qui adi ciura est, quia peccatorum tenebris non offunditur,
altissiina loca terrarum levissima voluntate rapiun- qui tarila claritate lusti atur. Naraet lapsus Petrus re-
tur; ut his merito similes sestiraentur, qui ad ne- dire tunc meruit, quando eum clementia Divinitatis
quissimas praedieationes, levitate inconsiantis animii aspexit. Et intende quod prius posuit oculds; post
transferuntur. vero palpebras. Pulpebreedictae sunt a palpitando.
Vers. 2. Cuotiiam ecce peccatores intendetunt at-- Sunt enim quaedara luminum thecse, et quasi folles
eum. Arcum, mandaia divina debemus advertere,> oculorum, quosclaudimus dormientes, ut fatigatum
quae bsereticus tractans, et in sua pravitate compo- corpusculum reparare possiraus. Ergo quia in Do-
nens, ad vulnus animactendit operandum, ut non ad1 raioo membrorum ministeria per allegoriam frequen-
salutera-compungat, sed seterna inorte transfodiat. ter aptantur, dicit eum, non solum quando intendit
Et bene arcut ponitur in sacratissimis Scripluris : oculis, sed eliam tunc requirere, id esl considerare
quia in unura duo Testamenta conjungens, aut de- filios hooiinum, cum ea negligere quasi dormiens
fensionemtribuii, aut ruiaam.;sicutApostolus dicit; : ' sestimalur.
95 M. AURELII CASSIODORI 9G
Vers. 7. Dominusinterrogatjustum et impium; quii A j et in Evangelio (Luc. xix), bonus servus offerens
autem diligit iniquilatem, odit animam tuam. Non decera talenta laudalus est, et potestatem supra de-
est improborum derogatio cogitanda, quando Domi- cera civitates accepit in prsemium. Aposlolus quo-
nus justura requirit et impium, qui omnia sub veri- que in magnum sacramentum,VerbumDominidecem
tate discernit. Quod ideo diciiur, ut hominum desi- scripsit Ecclesiis: significanssacrse doclrinae pleni-
deria, opiniones fattiaenon seducant ; sed unusquis- tudinera, hanc complecti numeri quantitatem. Nam
quc circumspiciat conscientiani suam, de qua novit et numerus ipse in magnam virtutem laudemque
solum Dominumferre judicium. Sequitur brevis et; collectus est; qui licetin extensum calculum, infi-
manifesta sententia. Quid est diligereiniquitatem? nilumquetendatur, ipse taraen in semetipso semper
odisseanimamsuam. Sic enim se persequitur, quii crescenti summa revolvitur; et probe, ut cum nihil
diabolum sequitur, dum illas semitas commearei recipiat extraneum, magnum de se facere videatur
vult, quae ad pcenarumloca fugiendaperducunt. augmentum.Hicetiam meritodicitur decus, quoniam
Vers. 8. Pluil super peccatoreslaqueos: ignis etI a decore noraen accepit.
tulphur et tpirilut procellarum part calicis eorum. EXPOSITIOIN PSALMUMXI.
Pluit, ad verba praedicanliumretulit ccelo manantia,> /n finempto octavadie psalmusDavid.
quaepiissimis imbres sunt; perfidis autem igniti la-, B ]
Illi enim bene inde Octava, ut in sexto psalmo jam dictum est, ad
quei. intelligendo, fructificant; nam octavum diem
isti male tractando animas suas nodo perversilaiis seternam pertinet requiem;
cura con- mundus iste non recipit, sed Gnito septimo semper
strangulant. Ignit est quando eos flammea
redit ad In istis enim diebus pluralis est
sumit; tulphur, quia cogitationes eorum detestabili numerus:primum. ille autem singularis accipitur, qui nullo
fetore sordescunl; tpititut ptocellarum, dum se tu-
. succedentemutatur. Quapropter dicenda virtus est
multuosa menle confundunt; part calicit eerum, id
ut intentionem inscriptio tituli faci-
est mensura qua pollutis actibus ebriantur. Calix' psalmi, per ejus
Petil itaque propheta iniquitalem
autem et in bono dicitur, ut est: Calix luusinebriant lius possit intelligi.
mundi istius destrui, ut ad illam veritatem futurse
quamptmclatus est (Psal. xxn, 5) I Calixenim men- debeat perveniri. Sic illud imperturba-
sura est qua potantur animse. Calix autera dictus, eo promissionis
assidue calidam soleat " bileregnum significatur, quando ejus beatitudo in-
quod suscipere potionem. Merito 45 erS° liuic psalmo
MacrobiusquoqueTheodosius in quodam opere suo desinenter expeiiiur.
octavus dies aptatus est, ubi saecnliistius consue-
gentem dicit Cylicranorum fuisse juxta Heracleam
. tudo vitiosa deseritur, et illius venire innocenlia po-
constitutara,compositonomen «n-oTOO xMixof, quod stulatur. Caeteravero tituli verba prseceden-
una littera immutata calicem dixil.
' i tibus hujus
poculi genus
Unde hoc nomen memoriseconstat inlixum. expositionibusprobantur esse notissima.
Vers. 9. Quoniamjustus Dominut et justitias di- Divisio psalmi.
lexit: mquilalemviditvultusejus. Fit quoque de sequi- Prima parte propheta a mundi istius perversitale
tate aeterniRegis decora coticlusio.Justum dicit Do- salvum se petit fieri, quoniam dolosi atque superbi
minum amare justiiiam, quia nescit alios respicere,, potentiam Dominisceleratis oblocutionibus abnega-
nisiqui norunlcustodire justitiam. Adjecit, mquila- bant. Secunda promissionera Patris per omnipnien-
temviditvuttusejus: illam scilicet aequitatemquami tem Filium prsedicatesse faciendam: eloquia Domini
tamen propitius ipse concedit. Non enim quidquam) sub brevitate collaudans,siciit prius sermones impios
ex se probi bumanitas habet, nisi quod a Doraino ) arguebat.
bonorura omniumsusceperit largitore. Vultus vero> Expositio psalmi.
hic propitialionem Domini significat.[Namet in alio} Vers. 1. Salvumme fac, Domine, quoniamdefecit
psalmo legitur : Vultutautem Dominisuper facientes * sanclus:
quoniam diminulmsunt vetitatesa filiishomi-
mala (Psal.xxxiu, 17). Sed quoniam hic dixit, mqui- num. Studiose discutiamus hoc
principium psalmi,
tatem vidit, per sequitatemgratiam ipsius fecit in-
quoniamraagnorumschemalumdecoreforraaturaest.
telligi. " Exclamat enira ad Dominumsubito propheta, ut de
Conctusiopsatmi.
ipsa formidine appareat periculi magnitudo. Deinde
Quam bene versutias hserelicoruinet relributioness per figuram synatbroesmos, usque ad divisionem
eorum psalmusiste mirabilibrevitate complexusest!! congregat multa, quae timuit. Quod schema inter
ul quorum futuras pacnas agnoscimus, ab eorum i violentissimasfiguras accipilur, quando plurimse rcs
pravitatibus arceamur. Est enim in numero ipso ett in unum, et multacrimina colliguntur. Nam cum hoc
virlus sancta Decalogi, qui bumanaevitae provenitt sseculumrespiceret animas multiformiter ingravare,
gloriosissiraus institutor. Nam sicut ille hominum i salvumse petit a Dominofieri, apud quem veram me-
vilia conderanal, sic et iste sensum iniqusepraedica- dicinam noverat inveniri : sanetumdicensabesse dc
tionis impugnat: lanto a majore periculo liberans,, mundo, ubi tanta malorum inesse cognoscitur raul-
quanto plus esi in fide delinquere, quam carnis fra- titudo. Hoc, quantura ad homines pertinet, dicilur;
gilitate peccare. Merito ergo et bic psalmus hunc c caelerumille ubique prsesens esse cognoscitur.Et ne
numerum tenet, qui sensus noslros in orthodoxa a baberelur ambiguum,quoddixit, defecitsanclus, con-
credulilate perfectissima inslitulione confirmat.Nara n sequitur diminutatesseveritatet a filiis hominum.Ali-
97 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. XI. 98
ter enira sanetus deficere non poterat, nisi fuisset in- A munt, et ponunt in propria potestate, quod se de-
ter homines veritas imminuia. Quod argumentum mentes a Deo non inlelligunt accepisse. Hos paulisper
dicilur a consequenlibus, quando illud quod praemit- inlerrogo, quare non sunt garruli, cum supervenien-
tjtur, sequenti diclione firmatur. Verum cura dicit, tibus curis stupida taciturnilate constricti sunt? De- '
diminulas, depravata Dei munera culpis hominum figentes enim vullus in terram, claudunt ostia labio-
evidenter ostendit, qui collata sibi beneficia propria rum; et tanquam Iinguam perdiderint, sic confusis
perversitate comraaculant. Et intuendum quod plu- mentibus obmutescunt. Adde segritudinum varios
rali numero sunt positseverilates, cum una sit veri- casus; ut frequenter non sit idoneus cibum pete-
tas. Sed cum virtus ejus per unumquemque hominera re, qui videbatur de labiorum se potestate ja-
ccelesti dispensatione tribuitur, roultas esse testamur. ctare. Tunc ipsi, si possunt, dicant : Labia noslra a
Ut dicere solemus prophelia David, prophetia Jere- nobis sunt: Quis noster est Dominus? Istud autem,
mise,Evangelium Matthaci,Evangelium Joannis, cae- Quis nosler est Dominus? Sacrilegorum verba repe-
terosque, qui hujus rei honore floruerunt : ita et ve- tunlur. Quaefigura dicitur antisagoge, id est contra-
ritates enuntiaraus, quando qualitas ejus per indi- dictio.
viduas partes huraanis mentibus Domini largitate Vers. 5. Propler miseriam inopum, et gemilum
prsestatur. Potest etiam et ad Judseum populum com- B pauperum, nunc exsurgam, dicit Dominus.In his duo-
petenter aptari, qui donis ccelestibus vacuatus cre- bus versibus subtiliter Patris et Filii inspiciendse
dere non voluit, quera tantorum videntium turba personae sunt, ut nobis intelligentiae confusio possit
propbetavii. auferri. Nam postquam arguil eos qui de Domini
Vers. 2. Vana locuti tunl unusquisque ad proxi- fundendo sanguine tractaverunt, venit ad secundam
mumtuum : labia dolosain corde, et eordelocuti sunt partem, in qua propheta voce Patris resurreciionem
mala. Vana, falsa significat,juxta illud quod superius promittit Domini Salvatoris. Aliena enim verba re-
dixit, diminutmsunl veritatesa filiishominum,quando ferre possumus, cum tamen personaenostraenon mu-
contra Dominum Cbristura teslimonia quaerebanl, et tamus eloquium. Intelligamus autem quse sit hic
semetipsos pravis susurrationibus excitabani. Proxi- pieias Creatoris, quando propter miseriaminopum, et
mos autem signiGcat, non tam cognatione generis gemitumpauperum clarificatus est Dominus Christus :
quam sceleris participatione sociatos. Nam quod di- ne ejus fideles diutina tribulatione gravarenlur. Ex-
cit, in eorde, et corde : quoties volumus dolosos ex- surgam, metaphorice dictum est illum exsurgere
primere, duplicia eorum corda declaramus; sicut qui nescit humana imbecillitale recubare. Sed exsur-
Jacobus dicit : Vir duplex animo inconstans est in gam dicit, apparebo, et manifestabor in Filio. Una
omnibusviissuis (Jac. i, 8). Quando autem simplices <C enim virtus, et indiscreta majestas est. Apparet
cupiraus indicare, unum cor in eis esse testamur, enim et manifestatur Pater in Filio, sicut ipse in
sicut in Actibus apostolorum legitur : Mullitudinis 46 Evangelio dicit : Qui me videt, videt et Patrem
autem credeniium eral cor unum et anima una (Act. (Joan. xiv, 9).
IV,32). Sic et bilingues dicimus, qui in una senten- Vers. 6. Ponam super talulati meo : fiducialiter
tia minime perseverant. Et respice praedictas res, agam in eo. Salutare suum dicit Pater Verbum suum,
qualis fuerit secuta senlenlia : Loculi sunt mata. Ne- quod est caro factum, per quod vita mortalibus venil,
cesse est enim ut mala loquerentur, qui duplicia dum omnis credens salutem copiosa largitate conse-
corda gestabant. quitur. Et quid super eum ponil? Consolationem sci-
Vers. 3. Disperdat Dominusuniversalabia dolosa, licet, quam superius dixit inopura et pauperum : quod
et linguam magniloquam. Sequitur sententia genera- Doriiino Salvatore resurgente, fidelibus provenisse
lis; sicut solet lege sanciri, quando unus peccat, et manifestum est. Fiducialiter agam: potestas omnipo-
universale malum severilas promulgata condemnat. tentise paternae declaratur, quia revera ille fiducia-
Disperdat, contra adunationem dicitur Judaeorum; liter agit, cujus voluntali nullus praevaletobviare. Sic
ut passim pereant, qui in una se pravitate college- et de Christo in Evangelio dictum est : Erat enim
rant. Lingua vero magniloqua est quse sibi aliquid ;D docens eos tanquam poleslatem habens, non tanquam
magnaepotestatis assurait; nec intelligit a Creatore tcribm eorum et pharismi (Malth. vn, 29 ). Sed po-
datum, dum eventus rerum sibi putat esse subjectos; testas Patris, Filii fiducia est; sicut Filii fiducia,
sicut Apocalypsis de Antichristo dicit; Vidi in cornu potestas est Patris; quod toti Trinitati pro unitate
illo quod erat excelsius, os loquensmagna ( Apoc. xn, naturae cerlura est convenire.
5), etc. Et ne in bono linguam magniloquampotuis- Vers. 7. Eloquia Domini eloquia catla. Postquara
ses accipere, prsemisit, labia dolosa. Considera vero dixit verba Pairis, eadem ipsa laudando confirmat;
pietatem dicentis, quod non hominibus, quia multi nam sic omnia contigerunt, quemadmodum promissa
ex ipsis convertendi erant, sed ipsis vitiis impre- noscuntur. Quid sint ergo eloquiaDomini, sub brevi-
catur. • tate definitur, id est eloquia casta, videlicet virginali
Vers. 4. Qut dixerunt: Linguam nostram magnifi- integritate purissima, quse nullum mendacium cor-
cabimut^labia nostra a nobistunt: quis noster Domi- rurapat, nulla macula falsitatis inficiat. Nam sicut
nus ett ? Illos exponit qui in prosperis rebus nimia caslitas ignorat pollutionem, ita eloquia Domini ne-
Joquacitateturgentes, gloriam suam exallare prsesu- sciunt cura aliqua sorde misceri. Sed hoc non otiose
99 M. AURELH CASSIODOW 160
acclpias, quia contra illud ponilur, quod superius A / dicimus quod comprebendere noravalerous. Sub men-
diclmn est de iniquis : Vana locuti sunt unusquitque sura enim-Creator non est quae creaturis omnibus
ad proximum suum, ut inspecta rerum varielas ab data est; nec aliqua in eo potest esse dimensio, a
iniqua nos consueludine removeret. Quod scbenia qtio rebus onmibus numerus, poodus, mensuraque
Graece syndesmos dicitur, Latine collalio, quando praeslatur. Multiplieasti aulem filios hotninum, ad
sibi, aut personse, aut causse, sive ex contrario, sive iliam promissionem respicit Abrahac in qua dicil:
cx simili coraparantur. Hic enira eloquia divina lau- Multiplicansmulliplicabosemeuluum sicut tleUat ceeli
daiitur : superius vero scrrno humanus arguilur. ( Gen. xvi, 10 ) Quod &amiu sauctis suis,et fecisse,
Vers. 8. Argenlumigne exnminatum,lerrm purgar- et quotidie facere maniCesUnn, est.
lum septuplum. Adhuc delinit per similitudinern me- Conclutio psaltm.
talli caudidi quid sint eloquia casta. Argentumterrm Consideremns hunc psalmum nimis utilia nobis
igne examinatum, quod solet esse purissimum, quan- sacramenta declarasse. Dixit enim
quam vanis et su-
do frequenli fuerit decoctione mundatura. Examina-
homines Iocutionibus occupentur; ut non
tum quippe vel purgalum, conlra iilud ponilur, quod perfluis
verilatem qua vivant, sed quo moriunlur, velint
de peccatoribus ait : Labia dolosain eorde et corde.
affectare mendacium. Deinde quale sit eloquium Do-
El ut quamplurimum distaret agnosceres, addidit, ]
numcrus ad mini consequenter exposuit; ut salutariter unicuique
purgalum septuplum. Qui sepliformem sua
vidctur limorem sordcant, si quanlum sint mundissima Domini
Spiritura posse respicere, idest, Dei, verba cognoscant. Quibus rebus iHud remedTumda-
pietatem, scientiam, fortitudinem, consilium, intelli-
Verbum divinum tur, quoniam secundum potentiam Domini fiHosbo-
gentiam, sapientiam; perquse lan-
minum constat posse liberari. El quia undecimi nu-
quam in succensis fornacibus manens, verilatis rutila meri
coruscatione resplendet. virtus, in quo hic psalmus est constitulus,
nobis cognoscitur indicare mysterium;
Vers. 9. Tu, Domine,servabis nos,et custodiesnos evangelicum
\ Patrifamilias supplicemu3, ut in vineam suam saltem
a generatione hac in mternum.Sicut superius dixit :
vel undecima nos hora clemenlissimus intromittal;
Disperdat Dominusunhersa labia dolosa, ila hic con-
mercedem operibus non debitam, sed di-
servaturum Dominum pronvittit, qui elojiiiis ejus quatenus
gnetur donare gratuilam. Nam et beatus Prosper m
pura menlc credideruut. Et vide, sanctae regulae,qua secunda
moderatione servatse sunt. Dum dicit, (u nos custo- parte libri qui inscribitur, Ante legem, strb
caducae bumanilatis lege, et sub gratia; de undecimo calculo sic ait:
dies, praesumptionem abscidit;' sine hoc mysterio undecim velis cilicinis ta-
ne quis de se confidcndum ullatenus aestimaret. A Neque
_ bernaculum desuper operiebatur, quo reum esse
generatione hac : sive Judaeos, sive raundi istius si-
a nostra virtute non ostendat tolum mundum Deo, ac sub pceniteniia de-
gnificatpeccatores, quibus pos- enim numeri psalmus habet principium :
sumus custodiri, nisi illius miseralione protegamur. gere. Ipsius
Addidit etiam, in wlernum,quia hic nos in tribulatio- Salvum me fac, Domine, quoniam defecit sanclus,
nibus consolatur, ibi in aelernasecuritatc constituit; quoniam diminutmsunl veritates a filiis hominum.
hic adjuvat, illic glorificat et coronat. Iia nos piissi-[ 47 EXPOSITIO IN.PSALMUM XII.
mus Creator et bic conservat, ne pereamus; et ibij In finem psalmus David.
beatificat, ut nullatenus miseri esse possimus. Cum tiluli hujus verba prsecedeatiexpositionejam
Vers. 10. In circuitu impii ambulant: secundumai- nota sint, convenit ut de continentia magis psalmi
titudinemtuam multiplicastifilios hominum. PoslquaraI aliquid dicere debeamus. Totus enim de cbaritate
sermones impiorum in prima parte competenli exse- loquilur Domini Christi, in qua est totius legis sita
cratione redarguit, et in secunda parte eloquia Do- perfeclio, quam si quis habel, omnia mundi islius
mini mirabili praedicationelaudavit, venit ad conclu- blandimenta postponit; nara dum ipsa sola ex loto
sionem psalmi, in qua singulispartihus sub tino versut corde requiritnr, ejus contrarium non amatur. Ch»-
digna restiluit. Dicit enim sub brevissima sententia : ritas enim Dei quaedamvernalis est pluviavirlulum,
In circuitu impiosambulare; ut nunquam ad rectami D sub qua et beata volunias germinat, et operatio san-
possinl semitam pervcnire. Tortuosac siquidem viae i cta fructificat: paiiens hic in adversis, temperaia io
malis seraper raoribus applicanlur, sicut Salomon de: prosperis, humilitate polens, afflictione Isetissima,
impiis dicit : Dereliquerunt vias rectas, ut ambula- inimicis benevola, bonis suis superans malos. De qua
rent in vias pravas (Prov. n, 13). Et idco pervenirei etiam supernac creaturse semper accensac sunt :
ad requiem octavaediei nequeunt, qui rotarum morez flamma reficiens, desiderium salutariter crescens;
in sua semper terga vertuntur. Sequilur, secundum i et ut apostoli voce cuncta compleclar : Deus ipse
alliludinem tuam, multiplicasli fitios hominum. Hocc charitas esl (I Jean. iv, 16). Quapropter ipsam nos
ad illos pertinet qui sincere eloquiis Domini castiss decel expetere, ipsam sine fine desiderare; ut qtua
purissimisquc crediderunt. Et vide quanlum illis in0 hic inde expleri non possumus, saltem ex ea in fu-
islo verbo promittilur; dicil enim, secundumaltitu- tura relributione satiemur, sictit in centesimo deeimo
dinem tuam multiplicaslifilios hominum; non secun- octavo psalmo legilur : Defecitin salutari tuo anima
dum merilum suum, scd secitndum illud quod buma- mea (Psal. cxvm, 81). Islud enim delicere, felici e«t
nas nescit anguslias sustinere. Altum enim saepe c perennitate constare.
101 EXPOSIT10 1N PSALTERIUM. PSAL. XII. 102
Divisio psalmi. ,
Aexcilatus dolor maximus sentiator; tpiod utique ftt
Cum respiceret propheta proxima parie genus quando spes longa proirabitur. iitimictw meus : da
lnimanum morliferis superslitionibus occupari, nee diabolo dicit, qui ante adventum Domini exaltatus
ad culturam veri Domini puris sensibus festinare, liutnana captivilate gaudebat. Super me, boc est su-
credulitatem suam adventa sanctse incarnationis per credulitatem meara , quia ille toto orbe cole-
batur inslanter, cura devolienem fidetdiviiia religio
magno desiderio deprecatur expleri; ut vel lunc
confusa gentilitas salutariter devios errores abjice- non haberet.
ret. Secuado membio, ad nostras petitiones efflca- Vers. 5. Respice el exaudi me, Domine Deus
ciler iustruendas illuniinari fidem stiam vehementer meus. illumina oculos meos, ne unquttm obdormiamin
morte.Venit ad secundum membrum deprecationis
expostukat: ne inimici aliqua fraude succumberet,
qui semperse in ejtis dicit misericordia fuisse coi%- suae. Sed quas bic pietatem ejus iacryraas profudisse
fisura. credamus, ne dilatione diutina totus raundus captus
erroribus interiret? Me enim cum dicit, non sibl
Expositio psalmi. lantum singulariter petit, sed universis fidelibus sup-
Vers. 1. Usquequo,Domine, obliviscerisme in fi~ plicat subveniri, quorum dilectione remedium gene-
nem? Plenus propheta, ut dictura est, Domini c.liari- B] rale petebatur. Respice, ad illud referendum est quod
tate copiosa, qua ejus humanationem avide sustine- superius ait: Usquequo avertis faciem tuam a me ?
bat, coniidenter eructans dicit differri se diutius ab exaudi vero, ad illud quod dicit in capite psalmi:
exspectatione sua : quando omni desideranti valde Usquequo, Domine, obliviscerisme in finem ? Oculos
molesta dilatio est. Quem licet illuminatione fidei auiem cordis bic debemus adverlere, qui in mortem
credebat esse venturum, de ejus tamen tarditate obdormiunt, quando fldei lumine sepulio, carnali
conquerilur, cujus adhuc speratum cernere non me- delectatione clauduntur. Ipse est enim somnus de
rebatur adventum. Non enim obliviscitur Deus, sed quo laetatur inimicus.
ab eo qui desiderat, oblivionemcrediiur pati, quando Vers. 6. Nequando dicat tntmicus meus, prmvalut
differt donare quod petitur. In finem, hic tempus adversus eum. Qui tribulant me, exsultabuntsi motus
significalquo incarnationem Domini praevidehat esse fuero. Hoc de diabolo et angelis ejus dicit, quibus
venturam. Talis enim querela fideles animas ptilsat, talis consueludo est, insultare dura capiunt, victo-
ut el sine (ine ccelestia cupiant, et de Domini sera- rias sttas putantes serpiacium ruinas. Dicit enim:
per promissione confldant. Et intuendum, qood per si divisus a te fuero, illis gaudium dabo qui detesta-
hos quatuor versus ubique verba constantissimsepa- bili consueiudine tunc efficiuntur laeti, quando de-
lientiaeponit; dicit enim : Usquequo,quousque,quan- C ( ceplos a se cognoverirrt possideri. Nam quod dicit,
diu, repetens etiam usquequo. Quse figura dicitur si molus fuero, significat infidelis animae mntabilica-
epimone, quando similia dicta crebra repetitione ge- teni : quia necesseest ut in laqueum diabolipedem
minantur. mittu, si se quispiam vestigio mentis a Domini fir-
Vers. 2. Quousqueaverlis faciem tuam a me? Ap- mitate subducat.
paritionem poslulat Christi, quam in Spiritu jam Vers. 7. Egoauteminmisericordiatuasperavi. Ex-
praevidebat. Ipsa est enim faeies ejus, quae carnali- sullabit cor meum in salutari tuo. Quamvis deside-
bus oculis potuit apparere: quam ille vir sanclus rio 48 magno raperetur, patieutiae suae tamen mo-
affeclu generalitatis merito cupiebat aspicere, quae meula declaravit dicens : quia etsi adhuc contingat
muodura dignata est ccelesti visitatione salvare. Sic propria vota differri, ipse tamen, superna miseri-
et desiderium divini amoris ostensum est, et imple- cordia suffraganle, in spe ejus possit firmissimus in-
lara cbaritatem constat in proximis : quando jugiter veniri, sicut Aposlolus dicit: Spes autem non con-
expetebat quod omnibus prodesse cognoverai. fundit (Rom. v, 5). In tua enim misetkotdia dicit,
Utrumque enim conjunctum, utrumque sociatura; ut quoniam qui aliter putat, omnem speni suse creduli-
nec Deus sine proximo ametur, nec proximus sine tatis evacuat. 0 virtusfidei, et firmitas.magna creden-
Divinitate diligatur. I tis! Gaudebat ad prsesentis absentiam, et interior
T>
Vers, 3. Quandiu ponam consilium in anima mea. homo Dei salutare jam conspexerat, qnem adbuc ex-
Hic ardor maximus sustinenlis exprimitur. Dicit terior carnalibus oculis cernere cupiebat.
sibi deesse consilium, ut videndi possit mitigare af- Vers. 8. Cantabo Domino,qui bona tribmt mihi :
feclum : quando inaestimabilisanxietas est coiicupi- et psallam nominiDomini altissimi,Cum se in princi-
scerebonum, et diutius suslinere venlurura. piis crebra conquestione a desiderio suo dicat esse
Vers. 4. Doloremin corde meoper diem. Usquequo dilatum, hic sibi beneficia Domini jam tsetus asserit
exaltabitutinimicusmeus super me ? Adhuc super piis contributa; sive quia per propbetiae virtulem acce-
conquestionibus perseverat. Subaudilur cnim de pisse se dicit, quod manifeste noverat esse ventu-
versu superiore ponam, ut sit plena sentcntia : Do- rum; sive quia hoc ipsum credidisse jara prseraium
loremin cordemeo ponamper diem, id est per singu- erat, sicut legitur : Credidit Abraham Deo, et reputa-
losdies, ut absolule continuatio temporis possit in- tam est illi ad justitiam (Gen. xv, C). Merito ergo
lelligi. El respice versus istius primum verbum, yj accepisse se dicil, cui lanta fidei fuerat firmitas con-
jam non desiderium, sed decoro crescente ambilu tributa. Et intcnde quod prius dixit, cantabo ; deiiide
105 M. AURELII CASSIOBORI 104
ipsallam; eantabo corde, ubi nimia lselitia compleba- A Videns populus Judaeorum Christum humililer in
tur[m*. G., contemplabaturj; psaltamoperibus bonis, assumpla carne venisse, insipienter dixit : Nen est
quod maxime Divinitas quaerit; ut cantabo pertineat; Deus. Nec intellexit ipsum esse qui prsedictus erat
ad contemplativam, psallam ad actualera. Quaeduo> a prophetis. ldeo gravius quia non labiis, sed dixit
lauquam gemini oculi pulcherrime sociata, reddunt incorde; ut raalo voto pejor incredulitas junge-
illuminatissimum Chnstianum. retur.
Conclusiopsalmi. Vers-2. Cottupti sunt et abominabilesfacti sunt in
in volunlalibussuis; non est qui faeial bonum, non est
Respiciamus prophetara contemplatione beata
usque ad unum. Cottupti sunt, dura ab Scripturarum
.positum, quanto desiderio gloriosam incarnationem sanitale in sensus probati sunt incidisse
Dominisustinebal; et hinc adverlamus quale munus vitiosos.recedentes,deinde
inde suscepimus, quod regem polentem, et sanctum siraa Sequitur poenapeccati, ut nelandis-
incredulitate maculati, abominabiles Domino
prophelam tanlo studio conspicere voluissesentimus.
suis erroribus redderentur. Voluntas enira dicta est
Sed Dominosupplicandumest, ne diabolo tradat sub
a volatu, quoniam animus quo vult nimia velocitate
desertione tentandos, et tali beneficio nos reddat in-
' transferlur. Sequitur, non est qui faciat bonum.
dignos; ut cui ille adhuc venturo devotissirae faniu- „
B Quid ergo dicimus de palriarchis ? Nonne bonum fe-
labatur, nos ei, qui jam venit, fideliter serviamus. cit Noe, cum Domini obediens, in arcam
Admonet ctiam duodenarius numerus apostolorum1 salvandus intravit? prseceplis
Nonne idem bonum fecit Abra-
nos recolere quantitatem, qui doctrina perfectissiraa
ham, cum filium suum obediens divinis jussionibus
mandatorum, et Dominum supra omnia dilexerunt,' oblulit immolandum? Nonne bonum fecit
Job, qui
et proximos eadera ut se charitale complexi sunt;• dura passione
percussus, in omnibus Domino gratias
ut merito hic psalmus talia nobis sacramenta con- actitavit?
Quid dicam de prophetis et apostolis, qui
cesserit, qui apostolorum noscitur nuraero consecra- mandatis Domini famulantes, seipsos gloriosis morti-
tus. ln duodecim quoque tribus Hebrseorum populum 1 bus obtulerunt ? Fiunt
constat esse divisum. Duodecim etiam sedes in ju- hodieque, Domino largiente,
operalione quse bona sunt. Sed, ut hasc
1 justorumverissime
dicio venturo Dominus promittit apostolis. Duodecim tibi dcbeat elucere, considera
negatio
quoque mensibus aunus ipse partitus est. Sed et alia quid sequitur, non est
lector ut hunc usque ad unum. Revera solus
hujusraodi plura diligens invenies, est Christus, sine quo bonura aliquod vel incipere
calculummultis mysteriis refertum esse cognoscas. vel implere imbecillitas humana non prsevalet. Qua-
EXPOSITIO IN PSALMUMXIII. propter jure negatum est ullum facere bonum, nisi
ln finem psalmus David. Q usque ad ipsum fuerit ejus miseratione perventum.
C
Cum verba ista praemissisexposilionibus omnine • Nam cum ad eura acceditur, nec ab ipso receditur;
jara nota sint, memoria potius de his quara sermo o omne bonum sine dubitatione peragitur. Iste~"est
noster requiratur. In titulis autem juste finisfrequen- i- ergo finis, qui est promissus [ed., praemissus] in
ter repetitur, ut semper ad omnipotentem Christum n tituto.
audientis animus erigatur. Sed finit iste, sicut di- i- 49 Vers. 3. Dominusde cmloptospexit super filiot
ctum est, variis significationibus sensum noslrum n hominum. Quomodo proipexit? Scilicet ut nobis mit-
transmiltit ad Dominum: nunc tribulantiiim confes- ;. teret Unigenilum Filium suura, per quera vera fides
sione, nunc exsultatione laetantium, nunc docentis is evidenlius potuisset agnosci. Super filiot hominum,
affectu, nunc comminatione judicii. Modo taracn a de Judaeis potest intelligi, sicut in Evangelio Domi-
psalmtis bic Judaeorumvesaniam vehementi increpa- i- nus ait: Non sum missus, nisi ad ovesqum perierant
tione castigat : asper invectionibus, terribilis profa- i. domus lsrael (Matth. xv, 14), ut honoratius eos ap-
nis, amarus incredulis; ut hsec increpalio merilo [0 pellaverit filios hominumpropler unius Dei cultum et
sanctae detur Ecclesise, contra cujus propositum m in coraparatione gentiliura. Illi enim populo specia-
deniens perfidia pravas intentiones nititur excitare. e. liter cognoscilur datum, quod repellendo sacrilegus
Divitio psalmi. ] a se reddit alienum.
j)
Facies illa Doraini, quae in duodecimo psalrao de- i- Vers. 5. Ut videat si esl intelligens, aut requirens
siderabili supplicatione petebatur, hic jam introdu- i- Deum. Videal, videri faciat. Quod schema dicilur hy-
citur adveoisse. Et ideo primo modo increpat Eccle- e- palage, id est permutatio, quoties in alium intelle-
sia calholica Judaeos, qui viso Christo minirae cre- 2- ctura verba quse dicta sunt transferuntur; ut dicatur
diderunt. Secuudo modo dicit inani eos trepidatione ie ex terapore nosse quidpiam, qui antequam fiant,
confundi, qui fructuosum timorem Domini cogno- )- novit universa. Sic et Abrahse locutus est Dorainus :
scere noluerunt. Ad postremum, eorum in finem sae- e- Nunc cognoviquoniam limes Dominum Deum luum
culi praedicitur evenire conversio, cum plenitudo io (Gen. xxu, 12); sic dicturus est in judicio suo pec-
gentium longis saeculis exspectata provenerit; ut caloribus: Nesciovos (Matlh.xxs, 15), et his similia.
cum Domini pietas in eis prodilur, ad confessionis is Quod genus loculionis in Scripturis divinis reperis
remedia facilius invitentur. frequenter insertum. Inteltigens autera dixit propter^
Expositio ptalmi. assumptionem humanitatis, quia Deus intelligi de-
Vers, 1. Dixit intipiensin cordetuo : Non ett Dtus. s. buisset, qui raultis rairaculis advenlum. suse diviat*
105 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. XIII. U0
talis ostendit. Requirensvero posuit, si ejus raan- A guis iste Agni immaculali, dum a Judaeis effusus
data sequerentur. Ille enira requirit Deum, qui ab est, nimis eos criminosos effecit; sed cum ad nos
consecravit.
ejus voluntale non discrepat. Sic uuo versu rayste- pervenit, bealitudini
riuin sanctse incarnalionis oslensum est, ut per hoc Vers. 9. Conftifio e( infelicitas in viis eorum, et
et hominum fides potuisset inteliigi, et reraedium viam pacis non cognoverunt.Optiroe via describilur
debuisset optati rauneris inveniri. impiorura, quae contritio est, quia et lerit et leritur.
Vers. 5. Omnesdeclinaverunt, simul inutiles facti Infelicitas vero, quia nunquarn per ipsam, nisi acl
sunl: non est qui faciat bonum, non es( usquead! infausta supplicia pervenitur. Sed potest aliquis et
unum. Omnesdicunlur declinasse, cum tamen ex eis; in via peccatorum esse, et ad viara iterum redire
non miniraa turba crediderit. Sed a parte totum ac- jusiitise. Hic autem negat illos aliqua conversione
. cum dicit, viam pacis non cognoverunt,
cipiendum est; tanti enim impii fuerunt, ut pene liberatos, csecati
umues perfidi esse ac periisse putarentur. Isti ergo, quando ipsum Dominum, qui est via pacis,
dedinaverunt a gratia Dei, et facti sunt inuliles sibi. corde nullatenus intelligere meruerunt.
Vers. 6. Sepulcrumpatent est gullur eorum, linguiss Vers. 10. Non est timor Dei ante oculos eorum.
suis dolote agebant. Hi quinque versus tisque ad di- Prsecedentibus rebus subjuncla est sentenlia quse
visionem secundam in Hebrseis exemplaribus noni B 1 pulchre cuncta concluderet. Ideo enim illi tanta fece-
babentur. Sed quoniam in usum Ecclesiaeconsuetu- runt, quia timorem Dei anle oculos non babebant;
dine longa recepti sunt, prout concessum fuerit, Sicutde ipsis dicit Apostolus : Si enim cognovissent,
Cor. n, 8),
singulos exponenuts. Prsesens itaque versus et inI nunquam Dominumglorim crucifixissent(I
quiuto psalmo jam dictus est. Verum quia eadenti Sic vere dicimus Dominum gloriae crucifixum, cum
crat gens, et causa consimilis, apte in illos repetitai taraen eum constet carnis tantum, non etiara divi-
probalur esse senlentia. Merito ergo sepulcrum di- nitatis natura fuisse trucidatum.
ctum est guKur eorum, qui mortitera loquebantur > ; Vers. 11. Nonne cognoscentomnes qui operanlut
nam sicut illa cum patent felidos odores exhalant,> iniquitatem, qui devoranl plebem meam sicut escam
ita et istorum guttur pestiferos sermones profere- panis ? Dominumnon invocaverunt.Sancla Ecclesia ,
bat; et ne soli pereant, linguis suis dolosa dissemi- cujus persona in hoc psalrao loquitur, venit ad se-
nant. Memento aulem quod in his quinque versi- cundum modum, ubi omnibus impiis divinum judi-
bus, per secundam speciem definitionis, quacGrsece B cium comminatur : dicens in illa retribulione gene-
dicitur enncemalice, Latine notio nuncupatur, iltoss rali cogiioscere vindictam, qui nunc operantur sub
insipienles designarit de quibus superius ait, inII libcrtate malitiam. Ordo aulem verborum lalis est:
cordibus suis cogitare sacrilega. Quae species non11iC Nonne cognoscent omnes qui operantur iniquilatem'.
subslanlialiter quid sit designat, sed eos evidenterr Et de sequenti versu jungendum est, quoniam Deus
tnsiniiat per suorum aciuura qualitatera. iu generationejusla est. Utique cognoscentin futuro
Vers.7. Venenumaspidum sub labiit eorum: quo- judicio, quando viderint bonos ad seterna praeinia
rum os maledictioneel amariludine plenum est. Aspi- divinitus (mss. A, B, F. divinitatis) invitari, se vero
dum iramane genus constat esse serpentium, quod1 ad supplicia nunquatn Uniendatransraitti. Qui devo
naturali obslinalionc verba incantantium non perbi- ranl plebem meam. De illis dicit, qui dogmate ferali
betur admitlere, nec a voto suo poiest removeri,> absorbent simplices Cbrisiianos. Naio quod ait, sic-
quod nullo valet carmine raitigari. Huic Judsei aptis- tit escampanis, animo peccanlium videtur aptatum ;
sime comparantur, qui adversum verba salutaria in- ,- quia sicut esurientes famem suam pulant dulcissimo
duxerunt miseri lclhiferam surditatem ; et clegeruntt cibo panis expleri, ita et isti festinant Christiano-
magis consilia vcnenosa sequi, quam ad salutariaa rum deceptionc satiari. Additum est unde illis au-
instiluta perduci; ut merito de illis dictum esse vi- geatur inlerilus : quia Dominuminvocare noluerunt.
dealur: Etegeruntmacjistenebrasquam lucem (Joan. Necesse enim erat illos desperata gerere, qui Do-
III, 19). Venenumenim dictum est ab eo quod perr minura Salvatorem noluerunt superbis mentibus in-
vcnas serpat. Sic et vota malignorum occulta cogita- D vocare.
tione grassantur. Sequentiaquoque pulchre nimis in1 50 Yers-12. Illic ttepidaverunttimote, ubi nonerat
aspidit comparatione manserunt, cui dum blanda» limor, quoniam Deus in generatione justa est. Sicut
carmina dicantur, illa semper minatur exilium : ita» opportuno lempore timere providentia est, ila de-
et ot Judaeorummalediclioneet amaritudine plenum » mentiae probatur esse conjunctum, inepta se quadam
erat, quando pro bonis admoniiionibus blasphema- trepidatione confundere, Illic enim constat esse cau-
bant DominumChristum, et de ejus necc tractabant.• telam, hic arguilur semper ignavia. Merilo
ergc»
Vers. 8. Velocespedeseorum ad effundendumsan- inani tremore concussi sunt, qui timorem Domini
guinem.Pedes appellat consilii progressus, quibus> salularcm in hoc sseculo de suis mentibus abjece-
de incceplomovemur ad exitus rerum. Nam quodI runt. Dicebantenim Judaei: Si credimusin eum, pro
dixit, veloces, oslendit moderationis illis consiliat ipsa novitate culturae, venienlRomani, et tollent no-
defuisse. Ad effundendumtanguinem, subaudien- bis el locumet gentem (Joan. xi, 48). Ita factura est,
dura, Domini Salvatoris ; ut celeritate ( mss. et ed.,, u( non timendo Dominum supervacuis trepidationi-
«eleralse) rei, crescat immanitas actaonis,Ita san bus angerentur. Addidit, quoniam Deus in genera-
PAT«OL.LXX. 4
107 M. AURELII CASSIODORI 108
tione jmta est. Sententia secuta est, quae corrigerett A _ ut ad suum non festinet exitium : quatenus pravi-
infideles, ut meminerint continentiam sibi Divini- tate deposita non moretur abjicere, unde potest mo-
tatis abesse, cum se videant ventosa felicitate con- dis omnibus interire. Quapropter et nos, prout da-
surgere. Quod totum pia mente pradicilur, ut irapro- tum fuerit, sequaraur instituta reverenda. Suadea-
borum mens sacrilega corrigalur. mus baereticis rectam fidem, superbis prsedicemus
Vers. 13. Cotttilium inopis confudisti, quoniam n sanctara hurailitatem. Nobis potius isla conferimus,
Dominus spes ejus est. Invectio dirigitur ad Judaicumi si talibus prodesse mereamur. Scire autem debemus
populum, cui dicitur aenigmatice : Christi consilium 'i primum hunc esse psalmum eorum qui deJudaeorum
confudisti, id est suscipere noiuisti, qui ad te ve- increpatione el conversione conscripti sunt. De nu-
uerat liberandum ; ut qui dare disposuerat credituss mero qtioque hujus psalmi sic conjicere non puta-
salutem, contemptus ingerat ultionem. Inopis autemi mus absurdum: ut quia sancta Ecclesia introducta
dicitur de Domino Salvatore, qui de suo dives, pro- est ad loquendum , quae et quinque libros Moysi, et
pter nos factus est pauper (II Cor. vm, 9). Et totuss octo dierum pro dominica resurreclione recipit roy-
hic versus sub admiratione legendus est. Consilium >t steria, merilo persona ejus tertium decimumcalculum
inopis confudisti, quoniam Dominus spes ejus est; utt tenere videatur, quia Novi et Veteris Testamenli sa-
unde magis debuit reverentior existere, inde potius3 ]n cramenta complectilur. Sive quod iste numerus ad
videietur contemptus opprobria sustinere. Nec mo- illud aptari potest, quod a natali Domini usque ad ejus
veat quod a parte assumptae humanitalis spes sancise e apparitionem tredecim dies esse noscuntur. Merito
incarnationis dicitur Deus. Aliter euim humilitas hu- ergo ccelestibus rebus supputatio ista corapleta est.
raanitatis ejus ostendi non potuit, quam pro hominura 1 EXPOSITIOIN PSALMUMXIV.
salute suscepit; sicut et in alio psalnro dicturus est:
Deus, Deus meus, respice in me : quareme dereliquisli ,. In finem psdlmus David.
(Psal. xxi, 2)? Cum titulus iste nos solemniter rerailtat ad Do-
Vers. 14. Quis dabit ex Sion salutare lsrael? cum ,j niiiium, nec sit aliquid novi quod de ejus verbis di-
averterit Dominus captivitatem plebis sum. Postquam n cere debeamus , de (exlu potius psalmi quse sunt
de Domini adventu Ecclesia sancla locuta est, nimcc aptissima perquiramus. Non enim, ut aliqui psalmo-
ad admirationem lanti beneficii redil dicens: Quis is riini, quadam profunditate velatus est; sed propbe-
dabit ex Sion talutare Israel ? Cum dicit: Quts, nul- l_ ticse interrogationi respondet Dominus in Decalogi
lum vult intelligi, nisi Dominum Palrem, qui Domi- |. exemplum, decem virtutibus ad beatitudinis suse
num Christum in Sion, id est in Jerusalem raitteree atria perveniri. Quas non per singulos versus quse-
ac prsestare dignatus est. Ipse est utique Salutarit;5 Q ras, quoniam singulse et binae et ternae per unum.
ltrael, boc est, bene credentium aetema salus et ,t quemque versiculum continentur. Sed nos opportu-
inflnita securitas. Sequitur, cum averterit Dominus !S nissirais locis, queraadmodum dividi et intelligi de-
captivitatem plebissum, id est cum damnaverit dia-,_ beant, admonebimus. Et nota quod hic institutor
bolum, qui Dei plebem impia crudelitate persequi- [_ fidelium secundus est psalmus. In primo enira bea-
lur et caplivare festinat. tum virum qilinaria divisione complexns est, dicen»
>- do : Qut non abiil in consilio impiotum, et in via pec-
Vers. 15. Lcetetur Jacob, et extullet Israel. Supe-
riori interrogationi jungitur consolativa responsio; catorum non sletil, et in cathedra pestilentimnon se-
ut tmtetur Jacob, id est Judseorura et gentium popu- !_ dil: sed in lege Domini fuit voluntat ejus, el in lege
lus per gratise inunera collectus sive colligendus, i ejus meditabitur die ac nocte. (Psal. i, 1, 2). Hic
qui aliquando sua infidelitate vagatus est. Ilic enim n autem talera virum decem dicit sanclis prseeminera
Jaeob, Judaeorum antiquus populus debet intelligi; virtutibus. Sic et ibi Pentateuchi, el hic Decalogi
quamvis ejus nomen more Scripturarum et novo pe-,. virtus ostenditur.
pulo in subsequentibus datum esse videatur. Israel „1 Divisio psalmi.
autein universalem Ecclesiam de cunctis mundi par- r. Divisio psalmi hujus tota in interrogatione et re-
tibus aggregatam congruenter advertimus, quae ne- >. u sponsione noscitur consliiuta; sed interrogatio con»
cesse est ut exsultet, quando ad regnum ccelorum n stat uno versiculo, responsio vero sex versibus con-
Domini miseratione pervenerit. Et vide, diversis ;3 tinetur. Nunc ad exponenda verba veniamus.
causis quara propria verba tributa sint! Lmtabilur ir 51 Expositio psalmi.
Jaeob, quia non speratam suscepit medicinam. Ex-!" Vers. 1. Domine, quis habitabit in tabernaeulo tuo,
tultabit Ittael, id est, inenarrabili gaudio cumula- a" aut quis requiescetin monte sancto tuo? Desiderans
hiiur, quando viderit re, quod ardentissime deside- B" propheta nosse quos dignos Ecclesia sua Dominusju-
rabat spe. dicaret, tanquam pius sacerdos ante faciera ejus assi-
Conclutio psalmi. stens responsa pelit, et de sciscitalione sua cupit sa
Si pio ariimo dicta cogitemus, illa nobis virtus in
in fieri certiorem. Quse figura dicilur erotema, quando
i- interroganti fit apta responsio. Interrogat enim, quis
hoc psalrao prsedicata est, ut inimicis nostris, quan-
tum in nobis est, menle benevola consulamus, ne le in ejus tabernaculo possit habitare? Sed cur vocelur
csecaobsiinatione durati, insolubili mancipentur er- r- tabernaculumpatilo diligenlius perscrutemur. Majorcs
rori. Increpal enim Ecclesia populum peccatorem, i, nostri domos pauperum tabernas appellaveruut,
139 EXPQSITR) IN PSALTERIUM. PSAL. XIV. 110
propterea quia tantum trabibus, non adhuc tegulis A A lata, ad aures bominum integritate purissiroa perve-
tegebantur, quasi trabernas. Et quia ibi habilabant niret?
et ccenabant, sicut antiquis mos erat semel cibum Vers. 6. Nee fecit proximo suo malum. Quintam
sumere, ex duobus nominibus unum tradilur factum ingressus est, quse itera probatur in Domino, qui non
esse vocabulum, id est ex traberna et ccenaculo, solum nulliim tsesit, sed etiam patienter cuncta susti-
quasi trabernaculum. Hinc jam tabernacula conso- niiit. Proximum vero dixit populum Judseorum, a
nanter dicta seotimus expeditionales et subitas habi- quo traxit carnis originem, pro quibus eliam in cruce
tationes. Nam et in Veteri Testamento jussit sibi Do- posilus oravit dicens : Pater, ignosee illis, quia ne-
minus tabernaculum fieri (Exod. xxvi), cum lsraeli- sciunl quid faciunl (Luc. xxm , 34). Vides proximo
ticus populus esset in castris, ut velut quaedam do- malum non fuisse factum : quando pro eis etiam, ut
mus divina simul moveretur cqm mansionibus He- nbsolverentur oraium est.
brseorum. Unde factum est ut fides catholica, quee Vers. 7. Et opprobrium non accepit ddversui proxi-
per Ecclesias loio orbe diffusa est, Dei tabernaculum mum suum. Hsecsexta est, quse Judam Scarioth de-
nuncupelur. De quo etiani et Josepbus in libro Anti- signat. Nara dum se nosset ab ipso tradendum, nulla
quitalum tertio, litulo septirao, diligenti narralione eura voluit publica increpatione confundere, sed tan-
disseruit, quod nos fecimus pingi, et in pandectis gJJ tum generaliter dixit: Qui mecum manum mittit in
majoris capite collocari. Montemvero sanctum signi- partpside, ipse me traditurus esl (Matth. xxvi, 23).
ficat Jerusalem futuram. Sed intuere quam pulcher- lla factum est, ut nec divinilatis suse virtutero intel-
rime varios se sensus apta verba disiinguani. ln la- ligentibus celaret, et proxirai famam mordaci lace-
bernaculo dicitur, quis habilat ? de illo qui adbuc in rati»ne non carperet. Non accepit, id est gratum non
bujus saeculi agone contendit. In monte quis requie- babuit. Accepta enim illa dicimus, quse nobis grata
scit? quando jam unusquisque fidelium post labores esse monstramus.
hujus sseculi, aeieriisepacis securitate reflcitur. Vers 8. Ad nihilum deductus est in conspectu ejus
Vers. 2. Qui inyteditur sine macula. Venit ad se- malignus: timentesautem Dominum magnificanl. Hsec
cundam partera, unde jam quasi ex adytis responsa est responsio septima, ubi diabolum malignum iti con-
tribiiuntur; et ex persona Domini Christi dicitur, spectu suo deduxit ad nihilum, qoando ei dixil: Redi
qtiod et desiderio satisfaciat postulantis, et incarna- telro, Satanas, non tentabis Dominum Deum tuum
tionis ejusadorabile revelet arcanum. Prinia siquidem, (Matth. iv, 7). Hocenim cui potest alteri congruere,
gtoria ipsius fuit ingredi labernaculum sine macula, nisi quein constat virtute propria cunctis spiritibus
quando templum Jerusalem a peccatis iiber intrabat. imperare ? Sequitur etiam alterius partis decoua
Naui cum alii domum Dei purificationis causa fuerint, r( subjunctio, ul sicut in conspectu ejus malignus ad
ingressi, ille solus taliter introivit, ut sine macula( nihilum deductus esl, ita qui Dominum liment, eum
ante conspectum Patris assisteret, ut non illi lex. semper puro corde magnificent.Quod scbema dicitur
aliquid daret, sed ipse potius legem, sicut optimus. paradigma, sicut et in primo psalmo jam dictuni est.
legislator, impleret. Invitat enim nos prosperis, et terrel adversis.
Vers. 3. Et operalur justitiam. Hacc secunda est Vers. 9. Qui jurat proximosuo et hon declpil eum.
Octava virtus edicitur, quam Dominus fecit quaudo
quam Dominus tecit, cum de synagoga vendentes et
einerites ejecit, in divino templo huraanum probi- apostolis suis certissima veritale promisii dicens :
bens esse coramercium; ait enim : Domusmea domus Yos dmieimei estis si fecetitis qux ego prmcipiovobis.
orationis vocabitur; vos autem [ecislis eam speluncam Jam non dico vos servos (Joan. xv, 14). Inspiciamus
tatronum (Matth. xxi, 13). autem quid ista senlentia iri principio suo dicit:
Qui tuo? Jurare enim est hominum
Vers. 4. Qui loquitur veritatemin corde suo. Tertiaa sub jurat proximo
" attestatione divina aliquid polliceri. Sed cum et
est quam singularit r Salvator noster implevit. Ve- Deus ipse promiserit, aptius dicitur eodem pollicente
titas est enim res quse nullatenus aliter quam con-"
juratum. Jutate enira dictum est, quasi jure orare,
firmaverimns, aut fit, aut facta est, aut facienda essee id est
monstratur. Loquebatut enim tacitus in corde suo ve-" jj lur juste loqui. Tunc autem quispiara juslc ioqui-
quando ea quaepromittit implentur. Jutate ergo
rilatem, quando dolose perquireniibus sermonis sui11 Deum promittere
mysteria non prodebat. Nam cum Judaeorum falsita- Jur«nt'( Dominus David ati|uecomplere est, sicutalibi dicit:
tibns el voce prsesidis urgeretur, admirantibus cun-" eum veritatem, et non frustrabilur
(Psal. cxxxi, 11). Et iterura : Jusjurandum
ctis, non ei respondit ullum verbum; sed in sanctaa quod
sua conscientia loquebatur, quod digni non erant11 jutavit ad Abraham patrem notlrum (Luc. \, 73).
Quod multis locis in divina lectione reperies.
andire qui eum fraudulenter videbantur inquirere.
Vers. 10. Qui pecuniamtuam non dedit ad ututam.
Ve*s. S, Et non egit dolum in lingua sua. Venit add Nona
jam tangitur quam subiiliuS indagemus. Duo-
quartara. Nam sine dolo omnia se fuisse locutum inn bus modis in Scripturis sanclis
pebunia probatur in-
Evangelio testaiur ipse dura dicit : Omnia qumaudivi >i telligi: una est isia metallica
a Palrimeo nola fecivobis (Joan. xv, 15). Quid enira quam ad usutam dati
a omnino prohibetur, quoniam vitium cupiditatis esi
mundius, quidve simplicius , nisi ut veritas illa in- i- exigere velle quod le nescias commodasse. Hanc
eommutabilisnulla adjectione vel suppressione vio- >- quidem habuit 52 Domiims
Christus, quam Jud*
 111 M. AURELII CASSIODORi 112
tradidit pauperibus erogandara, quam non dedit ad A declaralur. Retincmus enim, quando est Dominus
uturam, quando illam indigentibus ad informandos passus, hunc titulum supra caput ejus fuisse conscri-
uos pia largitate concessit. Altera vero est quam ad ptum , Jesus Naxarenus Rex Judmorum (Joan. xix,
; usuram dari, Evangelio dicente, suademur, id est, 19). Sed ipsi veraciter inlelligendi sunt Judsei, qui
praedicationes sanctissimas et instiluta divina. Ait pura Christo devotione famulantur. Et quia Rex
enim : Seiebat me hominemdurumet austerum: non- noster Salvator de sua passione et resurreclione lo-
ne oportuerat te commilterepecuniammeamnummula- cuturus est, merito hujus inscriptionis commeroora-
riit, et egoveniensexegittemuliquequod meumeslcum tio facta est, quse tanlis post lemporibus erat, Do-
usuris (Matth. xxv, 27)? Sic enim istud verbum mino dispensante, seculura. Et ut hanc tituli inscri-
sequivocuropro locorum qualitate suscipitur. ptionem, non ad quamlibet aliam personam, sed ad
Vers. 11. Et muneta super innocentesnon accepit. Dominum Christum referri debuisse cognosceres,
Virtus decima, quac restabat, impleta est. Hic tuper adjeclura est, tpst David; qnod ad Dominuin Salva-
innocentes, contra innocenles datur intelligi; quod torem competenter referri crehra expositioiie mon-
non solum Dominum constat non fecisse, sed etiam slravimus. Sciendum est autem quod hic psalmus
ipse se probatus est pro salule gcneralitalis offerre, secundus est eorum qui passionem et resurrectio-
sicut in Evangelio dicit: Pastor bonus animam suam B ] nem Dominibreviter tangunt.
ponit pro ovibus suis (Joan. x\, 12). Accepit enim a Divisio psatmi.
inagis munera, sed non super innocentes. Sumit etiam
Per totum psalmum introducitur persona Domini
quotidie quse sacris altaribus offeruntur, sed non
Salvatoris. Prima positione secundum consuetudinern
super innocentes.Quapropter intelligamus pias et par-
vas oblaliones cbarilalis studio non esse omnimodis suara ex humaniiate suscepta, verba facitad Patrem,
conservari se petens, quia spem suam posuerit sera*
respuendas. Nam si omne munus abjici voluisset,
fuisset per in eo, non Deilatis suae quidquam minuens, sed
nequaquam additum, super innocentes.
Vers. 12. Qui facit hmcnon movebiturin mternum. naturam humanitatis ostendens. Naturam dico, ori-
ginem uniuscujusque rei, vigoremque substantise.
Expositis decem virtulibus, quie de Domino Jesu
Christo non iucongrue sentiuntur, interrogationi Subjungit etiam quemadmodum sancti ejus non
carnalibus desideriis , sed spiritualibus virtulibu.
propheticse breviter dala est absoluta responsio:
eligantur; omnia quae perlulit ad haereditatis suse
quoniam qui facit hmc, ipse habitat in labernaculo
asserens fuisse perducta. Secunda positioue
Domini, et in sancto monte ejus tequiescit. Sed con- gtoriam
tidera quia /actldixit, non cantat, ut nos ad aclua- idem Patri gratias refert, qui illi adextris apparendo,
lem virtutera interposita lege constringeret, ne se- ^( iniquitatem hujus saeculi, omnipotentiae suaevirlute
creta tanti myslerii, intenti solis camibus inaniter superavit. Unde animam suam de inferno asserit
esse liberatam, et post resurrectionis gloriara in de-
psallereraus. Non movebilur,id est ab ipso non rao-
lectationibusdexterse ipsius se memorat collocatum.
vetur, quod solis sanctis beatisque praestaiur. Nara
omnis ab illo impius dimovebitur in seternum, quando Expositio Ptalmi.
ejus regni communione privabitur. Hoc scheroadici- Vers. 1. Conservame,Domine, quoniamin te spe-
tur zeugma, id est coujunctio, quando multa penden- tavi. Inter pericula humana venturus, et Judaicae
tia aut uno verbo aut una sententia concludunlur. obstinationis impios sensus, natura humanitatis as-
Sed hic in sententia faclum est; in verbo autem ubi sumpta conservari se paterna protectione depreca-
iijventum ftterit non silebimus. tur; el quo facilius ejus rei sequeretur effectus, spe-
Conclusiopsalmi. rasse se dicit semper in Domino. Hsec figura dicitur
Hicesl ccelestisille Decalogus, hoc decem chorda- ethopoeia, quoties datur locutio cerlse personse. Per-
sona est enim hic DominiSalvatoris ex duabus dis-
rum spirituale psallerium : hic vere numerus coro- linctis
perfectisque naturis homo \mss. A., B., .F.
nalis quem solus ille complere potuit, qui mundi Deus unus permauens
vitia cum suo auclore prostravil. Sed precemur ju- perfectus homo], idemque
j) Christus.
giter omnipolentiam ejus , ut qui talia per nosmet- Vers. 2. Dixi Domino, Deus meus et lu, quoniam
ipsos implere non possumus quaejussa sunt, ejus bonorummeorumnon
ditali munere faciamus. Calculi quoque ipsius non indiges. Dixit, non Iabiis, sed
cordis affeclu; unde sancta conscientia loquebalur.
est consideratio negligenda; nam quarta decima ge- Deusmeus
es lu, a forma servi Filius dicit ad Patrera,
neralione a transraigratione Rabyloniae, adventus ut duas naturas in una persona Domini Salvatoris
Domini Salvatoris eluxit, ut raerito et hic ipse vi-
evidenter agnosceres. 53 Una ex nostra infirraitate
dealur locutus, qui in ejusdem numero generationis
hurailis, altera ex sua potestate mirabilis, ut intelli-
advenire dignatus est.
gas quod passus est, fuisse carnis; quod resurrexil,
EXPOSITIO 1N PSALMUM XV. poteniissimse majestatis. Ad destruendam quoque
Tituli inscriptioipsi David. arrogantiam humani generis, quae suis viribus ali-
Dnmomnes dicantur inscriptiones tilulorura qui quid boni se facere posse confidit, addidit, quoniam
psalmorum frontibus affiguntur, nescio quid mysti- bonotummeotum non indiges. Audiant hoc Pelagiani,
:um ifte designans, hoc spcciaHlcr primus coulincre qui aliqua bona pulant suis viribus applicartda. Cla-
115 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. XV. 114
raat humanitas Verbi bonis suis Deum penitus non A { venlis discurrentibus similem vitam : Mecepats hce-
egere, ad ipsum referens omnia qui [ed., quae]dona- reditatis el calicis Dominus cst. Hmredilas pertinet
vit, non ad se qui collata suscepit. ad gentium fidem, calix ad venerabilem passionera,
Vers. 3. Sanctis qui in tetra sunt ejus, mirificavit qui sobrie potatus confert gloriosissimam resurre-
omnet voluntatesmeasinter illos. Prius nobis verbo- ctioncm. Et intuendum quod voluntas ac distributio
rura ordo ponendus est, ut sermonum obscuritale Domini frequenter calix ponatur. Calix enim a calida
submola, sensus nobis facilius elucescat. Sanctis qui diclus est potione; quoniam sicut ille cor hominis
sunt m terra ejus, inirificavit,id est Pater omnes vo- exhilarat bibitus, ita et hic sanctas animas perpetue
tuntates meas. Ut cognosceres Chrislum Dorainura jucundat haustus. Tues. Servato obsequio cbarilalis,
ab electis esse diligendum, addidit, inter itlos, hoc Filius dicit ad Patrem, non deitate minor, sed bu-
est sanctos qui sunt in terra viventium; non inter manitate subjectus , sicut et Apostolus ait: Quan-
quoslibet saeculi se ambitione jactantes, sed inter quam essetFilius Dei, didicit ex his qumpassus esl
illos tantum qui praedestinati sunt ad regna coelo- obedienliam,e( perfectusfactus esl omnibusobaudien-
rum; significansinnocentes et justos, inter quos mi- tibus sibi causa salutis mternm (Hebr. v, 8). Restitues
rae factaesunt voluntates Domini Salvatoris, quando autem dixit, quoniara facientediabolo perierat genus
illis obedientibus et jussa ipsius facientibus, de mor-. B liumanum. Et revera ipsi restituta est hmredilas, cui
talibus seternos reddidit, et de terrenis ccelestes be- anle condilionem rcrura fuerat in prsedeslinatione
neficiosuae pietatis effecit. collata. Hmreditas enim ab iiero, id esl a domino
Vers. i. Multiplicatoesunt enim infirmitateseorum: dicta est.
postea acceletaverunl. Non congregabo conventicula Vers. 7. Funes ceciderunt mihi in prmclaris: et-
eorum de sanguinibus.De sanctis dicit, qui Domino enim hmreditas mea prmclara est mihi. Prisco raore
prospiciente [mss. A., B., F., propitiante], afflictione funibus terrarum dividebalur haereditas, ut uuus-
saluberrima de mundi bujus deceptiosa voluptateli- quisque ad mensuram spatia telluris pro quantitate
berati sunt. Prius enim multiplicata est illis per se- tributi et personae suae qualilate perciperel; sicut
veritalem legis infirraitas carnalis, ut ad Novi Testa- Moyses legitur in Veteri Testamenlo Josue' prtece-
roenli liberatricem graiiam desiderabilius perveni- pisse ut funibus distribuerel bsereditatem terrse pro-
rent: quos dicit non sanguine pecudum aut victima- missionis filiis Israel. Unde nunc raerito funiculos
rum consuetudine congregandos; sed immolatione. dixii, quia haereditalis suae lalitudinem gloriamque
scilicet corporis et sanguinis sui, quae humanum ge- memoravit. Possunt et funes accipi hujus sseculi
ints toto orbe celebrata salvavit. Nam et ipsura quod tristitiae nexuosoe; nam el ipsi funes a funeribus di-
dicit, de sanguinibus,pecudumdesignat, qui tunc co- C cti sunt, quod in modum cereorum anle cadavera in-
piosus in sacrificiis fundebatur; qui ritus postea, cendebantur ; qui sine dubio in prmclaris conversi
Christo Domino veniente, mulatus esl. Hoc autemi sunl, dum ad resurrectionis oeternamunera pervenc-
nomen, de sanguinibus, contra artem posilum con- runt. Hmreditasaiilem Chrisli est praedestinata mul-
stat esse grararaaticam , apud quam pluralis bujusi titudo sanctorum. Ubi ideo addilura est mihi, quia
verbi numerus non habelur; et ideo inter idiomata,, non in se secundura humanitatem, sed in Patre glo-
id est propria Scripturse divinsenumerandum est. riatur. Sed cum dixerit, prwclaram,quaeripotest cur
Vers. 5. Nec memorero nominum eorum per labiai haerediiatemistam sibi cecidissedicat ? Quodverbum
mea. Nomina illa antiqua quae infideles habuerunt,, adversis solet casibus applicari. Sed hoc eloquentia
sequenti dicit gratia commulata. Prius enira dictii divina et in bonis utitur; ait enim in Actibus apo-
sunt filii irse, filii diaboli, filii carnis; post adventumi slolorum : Sors cecidit super Matthiam (Acl. j, 26),
vero Domini, sacris fontibus renati, appellali suntt utique cura honor illi apostolalus provenisse divino
Christiani, filii Dei, amici Sponsi. iVon fuit ergo me- judicio referatur.
mornominumillorum, quando novis hominibus novai Vers. 8. BenedicamDominum, qui tribuit mihi in-
vocabulaconsiat imposita. Labia vero Regis Chrisli,, tellectum : insuper et usque ad noctem increpuerunt
duo hic debemus accipere Testamenta, per quse vo- D me renes mei. Ad secundam pervenlum est sectio-
luntales ejus enunliaias esse cognoscimus. Pulchrei nem, in qua sublilius intelligenda est sancta praedi-
autem dicta sunt labia, quando utraque regnum Deii catio. Quanta providentia jamtunc bsereses venturas
praedicant,et in unius soni concordia , sicut labiai excluserit, ut incarnatio dominica intcllectum sibi
teraperantur , duni cordis sit raemoria. Dicit hic : pronuntiassct a Domino contributum ; illum scilicel
Nec memorero nominumeorum per labia mea. Quod1 quo omnia vera sanctaque cernebat: ne quid srbi hu-
inter propria Scripturse divinac debemus accipere,, mana infirmitas applicaret, cum nuilis raeritis prse-
sicut et in septimo , et in decimo psalmo jam di- cedentibus, sed gratiselargitate prolutura prsestentur.
"lum esl. Sequitur, increpuernnt merenes mei, ac si diceret :
Vers. 6. Dominus pars hmteditatis memet caliciss supra mala qtise mihi fecit omnis cognatio Judseo-
mei:(uesqui restituesmihiluereditalemmeam. Bealuml rtim; insuper et de iribu Judac rae increpasse no-
revera raagisteriumilludeligere.quod nunquam novitt scuntur, unde Domirius Christus secundum carnem
aliqua permutatione transire. Tale estenim ac si di- trahere probatur originem. Usquead noclem,ad mor
cerel: Eligantsib' alii mundanas concupiscentias, ett tera significat. Renes vero parentelam declarant,
115 M. AURELII CASSIODORI 116
per quos soleinniter 54 generatio buinana serai- A que in finem. Cum omnia complesset de sui corporis
natur. sanctitate, versus iste in conclusionem deductus est,
Vers, 9.. Providebain Dominum in eontpectu meo perlinens etiam ad justos, qui ejus eligunt obedire
temper, quoniam a dexiris est mihi, ne commovear. mandatis. Notas mihi fecisti vias vitm, id est per me
Exponendo quid fecerit, tradit nobis singulare reme- fecisti humanum genus iter vitale cognoscere, ut in
dium quo peccata vitemus. Nam qui iilum semper in- roandatis tuis humiliter ambulanles , moriiferae su-
luetur acie menlis, nullatenus ad delicta converlitur. perbiae venena declinarent. Adimplebis me, id est
Sic quando veritas cor inliabitai, inlroitum falsitatis valde implebis. Plus est enim a pleno adimplere:
eraendat. Dicit etiam causam qua motus non est; hic qui miltit in pleno fundit. Illa autem iaciitia sic
Domino siquidem a dexlris opitulante, sinislra non adimplet, ut semper tota teneatur. Signilicat etiara
prsevalent; sed animus quem ille cuslodit, in eo fir- justos omnes in illa beatitqdine lactitia vultus Domi-
missimus perseveral. Congrue autem sibi Dominum ni esse complendos ; in quibus, quia ipse est, se
a dextris esse dicebai, quia si ille banc partera non adimpleri posse testatur. Sed paululum perscrute-
tenuerit, statim eam insidians diabolus occupabit; mur sollicitius quid sit quod hic in dextera Patris di-
sicut de Juda scriptum est: Constiiuesuper eum pec- cat se delectationibus adimplendum, cum superius
calorem, et diabolus stel a dextrit ejui (Psul. cvui, 6), B ] dixerit: Quoniam a dextris est mihi ne commovear.In
Vers. 10. Propter hoc delectalumest eor meum, et: isto quippe saeculo, ubi carne suscepta, flagella pas-
exsutiabit lingua mea; insuper et caro mea requiescel sus, alapis caesus, sputisque coinplufus est, cum ta-
in spe. Propter hoc, quod ille scilicet a dextris astitit, raen nullis ejus adversitatibus vincereliir, congruc
el in cogitalionibus suis jucunditatem et exsultatio- diclum est a dextera sua semper Dominum fuisse
nem linguseobortam sibi esse lestatur. Ipsa est enira1 conspectum. Sic enira mundi contraria superavit,
perfecta loetitia, quac et hilari corde concipitur, ett quoniam nullatenus a paterna contemplalione dis-
alacri sermone profertur. Nam sicut dixit de raalis,, cessit. Sed post resurrectionis gloriara proprie se
insuper, ita sermonem ipsum, et in bonis iteravit,, dicit in Patris dextera deleclatum, ubi jun imindi
ut secundum mensuram molestiarum bumanilas ip- istius adversitate deposita, humonitas ejus totins
sius cceleslia gaudia recepisse crederetur. Supra1 majestatis clarificatione completa est, regnans uniia
exsultationes quippe suas sibi adhuc dicit crevisse. Verbo cura Palre et Spiritu sancto per ssecula saecu-
lsetitiam ; qm d caro iila passibilis, quam pro noslra[ lorum. Usque in finem significat perfectionem atque
omnium salute suscepit, veritatem gloriosae resur- seternitatem : quia glorise ejus in sua perfectione
rectionis incorrupta promeruit. Quse figura dicitur raanens, nullis erit (inienda temporibus.
setiologia, id esl causae redditio, quoiies praemissae !G( Conclusiopsalmi.
rei ratio decora subjungilur. Consideremus huncpsalraum, quanto nos munere
Vers. 11. Quoniam non derelinquesanimammeam1 salutis informet: in
passionibus confidentiam tradit,
in inferno, nec dabis >.anctum tuum videre corruptio- in
spe seternam gloriam pollicetur, ut docendo quae
nem. Ubi sunt Apollinaristse fallaciter opiuantes ,1 futura sunt prospera, prsesentia non tiinearaus ad-
qui dicunt Dominum Cbristura animam rationalem1 versa. Scbola ccelestis, eruditio vitalis, auditorium
non habuisse? Ecce ipse clamai, ipse Patri gratias5 veritatis, disciplina certissime singularis, quse di-
agit, quia ejus anima non sit more communi in in- scipulos occupat sensibus fructuosis, non inanium
ferno derelicla; sed celeri resurrectione clarificala,' lenocinatione verborura. Convenit eliam contueri
ad ccelorum regna pervenerit; sicul in 1
Evangelio quid sibi velit quinlus decimus numerus; significat
creberrima professione testatur : Trislis est animaa
enim,ut putamtis, quindecim gradus, quibus teuipli
mea usque ad mortem (Matth. xxvi, 38). El alibi •:
Jerosolymitani conscendebaiur mirabilis amplituilo:
et
Poteilatent habeo ponendianimam meam, ilerum su-
designans quinque sensibus corporeis per Trinitatis
mendi eam (Joan. x, 18). Nec dabis sanctum tuum "
gratiam superatis, ad alria sanctse Ecclesiae felici
videre catruptionem. Hoc non facile judices transeun- munere perveniri. Quod el per istum quoque dabittir
dum; nam cum in vigesimo nono psalmo reperias : " psalmuin, si ejus saluberrimam pracdicationemDomi-
Qumutilitas m sanguine meo, dum descendo in corru- no protegente servemus.
plionem (Ptal. xxix, 10)? istud quasi videlur essee
contrarium. Quod tali ratione dissolvilur: ibi sedicitit EXPOSITIO 1N PSALMUMXVI.
descendere in corrupfionem, cum affigenlium clavo-,. Oralio David.
rum et lancese irruptione penetratur: quia et ipsaa Cum multi psalmoriim in lextu suo habeant ora-
solidi corporis iransverberatio non immerito quae- 1- tiones, movere videtur cur bic lalem posuerit in-
dam probatur dicla corruptio. Hic euim corruptio-1- scriptionem? Sed quamvis alii cum rebus diversis
nein, id est putrefactionem juste negat fieri, quse » breviter mixlas contineant deprecationes, iste lanicn
generaliter carnem vastat humanam. Tertio enim n pene tota sui contextione supplicatio est. Merito cr-
die cum revivificari provenerit carnem, probata est st go sic praenotatus est, quando intentio ejus ad prc-
non potuisse corrumpi. cum studium tota porrigitur. Quse tamen sic oratin
Vers. 12. Notas mihi fecisti vias vitee; adimplebis is dicenda est, ut psalrai noraen debeat continerc:
metmtitiacum vultu tuo; delectationesin dexteratua us- s- "qttia nihit in hoc lihro positum reperimus qumi tali
 117 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. XVI. 118
non debeatnomine nuncupari, maxime cum legatur A spiciens, sicut et revera provenit, peccati maculam
liber Psalmorum.Oratio autemduobus dicitur modis: nonhaberet. Sic etiamin superiori psalniojam dictum
hsec cnm agitur 55 aI)u(1 bomines, oris ratio nun- esl: ProvidebamDominumin censpectumeo temper:
cupatur; cum raajesiati funditur, supplicaiio est sa- quoniama dextris est mihi ne commovear.0 aspectura
lubris et vitalis humilitas. Et nota quod iste et octo- illum salutarem, o purissimos oculos, qui illam se-
gesimus qnintus, et octogesimus nonus, et centesi- quilaiem vident! Nesciunt profecio hujus raundi te-
musprimus, et cemesimus quadragesimus primus nebris obscurari, qui raerenlur tanta claritate com-
orationit inscriptione praenotenlur : quorum distin- pleri.
ctiones atqueproprietales in centesimo quadragesimo Vers. 4. Probasti cor meumet visitasti nocte;igne
primo psalmo, qui liorum ultiraus est, convenienter me examinasli, et non estinventa in me iniquitas : ut
edicemus.David vero, sicut dictuui est, significat non loquatut os meum. Ordinem servat
egregium.
DominumChristum ad institutionem humani gene- Prius se dicit
probatum, deinde fuisse visilatum,
ris, ex cujus persona totus psalmus iste prolatus est. sed probatio significat passionem, visitatio resurre-
Divisio psalmi. ctionem. lbi enim probatus est, ubi inter multas Ju-
Trifaria oratio ab humanitateCbristi in boc psalmo dseoruminiquitates et pericula morlis, mirandse pa-
depromitur. Prima est, ubi secundum justitiam suam, B tientise documenta monstravit. Visitatus est autem
sibi petit debere restitui. Secunda, ut a Judaeorum, nocte, quando anima ejus non est in inferno dereli-
insidiis ejus puritas liberetur. In tertia, resurrectio- cta, sed ad illam mirabilem resurrectionem, aeternse
nem velocissimamdeprecatur, ne diutius insullare gloriaeclarificalione pervenit. Igne me examinasti, et
liceat perverso populo Judseorum. Et ue aliquid de. non esl inventain me iniquitas. Metaphora introduci-
ejus majestate turba lidelium haberet ambiguum, tur fornacium igne flagrantium, quse metallorum vi-
profitetur se in seterna beatitudine esse mansurum. tia solent purgare, ac decoctione consumere, et in
naturac puritatcm mundata revocare. Sic ergo et tri-
Expotitiopsalmi.
bulationibus ignitis examinatus est Dominus Chri-
Vers. 1. Exaudi, Deus, justitiam meam;intende'
slus; sed non est in illo inventa iniquitas, quam adu-
deprecationimeoe.Apud Deum certum est habere /u- siio ulla decoqueret. Pulchre atitem subjunxit: Ul
.(tftam vocem suam, qui res tacitas intelligentiae 1 non os meum, id est, etsi ego laceam, tu
suaevirtute cognoscit. Ipsius est enim oratio perfe- me loquatur
claraat purum esse perpendis. Quid enim opus erat eum
cta, cujus et causa et lingua, actus et sermo,' de probitate morum suorum aliquid loqui, dum cer-
vila et cogilatio. Intende deprecationi mem.Non in- tum sit a
cassnm dissonantibtis rebus verba ista copulata1" mana paterna majestate cuncta cognosci? Hu-
nam iniendere oculorum ignorantia verbis instruenda est; Divinitasau-
sunt; est, preces adraittere1 tera ceriissime novit omnia, etiam cum tacentur ad-
aurium. Sed ideo verba ista sociata sunt, ut amba- missa.
rum rerum unus intelligerelur effectus. Quidquid
enim vel auris audit, vel oculus videt, vel manus Vers. 5. Opera hominum: propter verba labiorum
palpat, vel palalus gustat, vel nasus odoratur, Deo tuorum ego eustodivivias duras. Ordinem verborum
sola contemplationis virtote notissima sunt. poscit iste versiculus; Opera hominum, id esl vias
Vers. 2. Auribuspereipe otationem meam, non in duras ego cuslodivi propter verba labiorum luoiiun.
tatms dolotit. Excolit quod superius dixit. Petcipere Breviter definita sunt, quae sint opera hominum,sci-
est enim non transitorie aliquid sumere, sed preces licet vim durm; sicut heatus Job dicit: Avis nascitur
hominum copiosadignatione recipere. Non in labiis ad volalum, et homoad laborem(Job v, 7). Nam cum
dolotis; sicut a Judaeis manavit falsa sententia, apud peccata vitantur, arduus callis est, diflicilisqne sem-
quos innocensdamnatus est, et latro cognoscitur ab- per ascensus; cum vero ad viiia prolabimur, leve
solutus. iter est ac declivnm. Sed quia Dominus Christus in
Vers. 3. De vullu tuo judicium meum prodeat; hoc mundo visualiter positus, totius mansuetudinis
oculilui videant mquitatem.De vultu luo prodeatju- D ] et continentisejura monstravit; merito se dicil pro-
dicium: propria Scripturae divinae, et nobis inusi- pter mandata Dominiduras vias hominumimmacu-
tata locutio est, quia de mente solet manare sen- latis pedibus ambulasse. Non quod illi durm esse
tentia: sed boc Domino per tropicas elocutiones de- polerant: de quo in nonagesimo psalmo scriptum
center aptalur, quia ille quod judicat videt, dum est: Quoniam angelit suis mandavitde te, u( custo-
testis est examinis sui; nec de facto alicujus testi- dianl te iu omnibusviis luis, ne unquam offendas ad
monium quaerit, qui solus omnium veracissinie se- lapidempedem luum (Psal. xc, 12); sed quia humano
crela cognoscit. De vultu ergo dicit, id est de aspe- generi ad imitandura probantur esse difficiles, ideo
ctu tuo, secundum illa quae in me respicis atque vimdutm sunt nuncupatse.Qni versus figurain conli-
cognoscis. Hoc autem ille recte petebat, qui se no- net parenthesin, id est interpositionem; quoniam in
Verat pollutionem non habere peccati. Sequitur: sensu medio, sicut dictum est, recipit verba quaedam
Oculitui videantmquitatem.Hic mquitatem,ipsam di- quse ordinem sententisevideantur posse divjdere.
vinitatemdebemus accipere, quam orat ut sine ali- Vers. 6. Petfice gressusmeosin temitit tuit, «(nov
quo intervallo semper intendat; quatenus illam re- moveantutvettigia mea. Perfiee, dixit, usque in fl-
119 M. AURELII CASSIODORl 120
ncm conserva: ubi est merilortim ac praemii tota A qualilate disccrnimus: dicla a parvitate sui pupilla,
perfectio. Inchoamus enim, dura in hoc mundo pro- quasi pusilla. Huic convenienter comparalus est
babili conversatione degimus; sed ubi ad finem per- Christus, cui datum esl in suo judicio justos a pec-
venerit religiosa constantia, ihi perficimur, ibi tota catoribus segregare. Aptissimeilaque petit cusiodiri
integrilate complemur; sicut ait Evangelium : Qui se uf pupillam oculi, quando et per ipsam res vi-
petteveraverit usque in finem, hic salvuserit (Matth. suales discernimus, ct in nostro corpore nihil prse-
x, 22). Gressusautem buraanas significat actiones, stantius invenitur. Sequitur, sub umbra alarum tua-
quibus in hoc mundo gradimur, et quasi quibusdam rum protege me. Hic aliud introducilur schema,
passibus ambulamus. 56 •*"semitis, scilicet in man- quod Grsece parabole, Laline coraparalio dicilur,
datis tuis : ubi revera recise sunt vise, quas si devotii quando sibi genus dissiraile in aliqua comraunione
sequimur, ad ccelestis patrise munera pervenimus. sociatur. Paternis enim proteclionibus alce sunt
Sed quid esl hoc quodprius gretsut dixit, statimquei comparatse. Misericordia quippe et charilas, quasi
vestigiasubjungil? Gressus diciraus, quibus move- alsc sunt Palris, quibus se protegicongruenter expo-
mur dc loco ad locum: his merilo comparantur stulat. Hsecautem coraparatio venit ab avibus, quae
actus humani, qui nos de uno negotio in aliud du- charos filios alarum suarum extensione custodiunt.
cunt, et per tempora vitse noslrsc diversa qualitale>JJ B Vers. 10. A facie impiorum, qui me afflixerunt:
transponunt. Vestigiavero dicuntur signa plantarum,i inimicimeianimammeam circumdederunt.Versus hic
quae relinquimus transeuntes. Pelit ergo Dominusj est oranino diligentius intnendus. A facie impiorum,
Christus et gressus suos, id est actus humanos, ett dsemones significat, qui excitaluin populum Judseo-
sua vesligia custodiri, quae fideles aposlolos con- rum in necem Domini ardore praecipilicompulerunt.
gruenter accipimus , in quibus post ascensionemi Facies enim ipsorum, truculenta prsesentia fuil;
gloriosam, religionis calholicaesigna dercliquit. Ta- sicut in Evangelio de Juda dicil: Intravit in illum
lis ergo sensus est: Custodi me in mandatis tuis, utt Satanas (Joan. xm, 27). Sic ergo actura esl, ut in-
imitantes me, rainime moveantur abs le. Bene siqui- stigalione dseraonura inimici ejus Judaei animam
dem sequax pcrgit, ubi ille qui exemplum prsebett ipsius, id est vitara temporalem eripere voluissent.
rectus incesserii. Nam et ipsum verbum citcumdedetunt evangelicae.
Vers. 7. Ego clamavi, quoniamexaudistime, Deus: narrationis exprimit verilatem, quando cum gladiis
inclina auremluam mihi, el exaudi verba mea. Secun- el fustibus eura insanorum lurba circumdedit.
dam sectionemsanctseorationis ingreditur. Sed per- . Vers. 11. Adipem suum concluserunt; os eorum
scrulandum esl, cum dici soleal: Exaudisti me, quiaj tocutumest superbiam. Concluduntadipem, qui mulla
clamavi: cur hsec sentenlia ordinem videatur habere, Q C voracitate pinguescunt; sic Judseiscelerum niraietate
conversum? Quiclamat, quoniara exauditur, utique5 saginati, verse intelligentiae acumina perdiderunt.
purus, innocens et immaculatus agnoscitur. Nam„ Restabat autem ut qui pinguissima imraanitate tu-
confidenter oravit, quoniam se audiri posse de con- muerunt, superba loquerenlur. Et bene liic dixit
scientioe purilate praesumpsit. Intelligaraus auteraj tantum ore, non eliam corde locutisunt: quia scele-
quod dicit: Inclina aurem tuam : quoniam ad eumn ratorum mos est illa frequenler sermone defendere,
per se non valet bumana infirmiias pervenire. Sicc quscnoscuntur conscientia teste daranare.
enim exaudit, cum se benignus indulserit, et cle- Vers. 12. Projicientes me nunc circumdederuntme:
mentiam suam ante largitur, ut possit supplicantium n ocutossuos statuerunt declinare in terram. Projicien-
vota suscipere. tes, extra civitaiem ejicientes; nunc circumdederunt
Vers. 8. Mirificamisericordiasluas, qui salvos fa- non obsequio, sed furore, quando cruci eum conslat
cis speranlesin te a resistenlibusdexlermtum. Magni- i- affixum. Nunc autera quod dictum est, prsesenstem-
tudinem et excellentiara misericordiarumin sejustee pus posuit pro fuluro, quod apud prophetas esse no-
iieri deprecatur, quia mirum esse non poterat, nisi si scilur usitatum. Sequilur : Oculos suos slatuerunt
quod sub aliqua fuisset novitate conspectum. Signi- i. declinarein terram. Dicit consuetudinem perditorum,
ficat enim mirabilia, quse in came facturus erat,t, D ] qui terram respiciuat, quando in raala cogilatione
quie Judaeus populus, etsi universus non credidit, t, volvunlur.
tamen sub admiraiione conspexit. Salvos facis spe- >- Vcrs. 13. Susceperuntme sicul leo paratus ad prm-
rantes in te, id est in aeternavita coustilues. Nam OT dam, et sicut catulus leonishabitansin abdilis. Susce-
frequenter illi magis in hoc mundo trucidati sunt, t peruntme, hoc est Judseia Pilato, quando eis dixii:
qui ejus nomini crediderunt. Pulchre autem dicit: A 4 Tollite eum, et secundum legem vestram erucifigite
resistenlibut dexterm tum. Dexteta enim Patris est 5t eum(Joan. xix, 6), quod avide suscipientes, et votum
Filius, cui Judsei repugnare nisi sunt quando eum 0! suse crudelitatis implenles, merito ferarum saevitioc
crucifigere decreverunt. comparantur. Leonemdiximus, et diabolum dici, ei
Vers. 9. Custodi me, Domine, ut pupillam oculi; \- Christo stepiuscomparari. Qui modus loculionis in-
tub umbta alarum luarum prolege me. Per schema ia ter propria Scripturae divinae recipiendus est; hic
icon, quaeLatine dicitur imaginalio, pupillmse oculiili lamen evidenter diabolum designat. Ipsi enim juste
Dominuscomparavit.Pupt/faestenim in medioposita ta comparali sunt principes Judaeoruin, quo auctore
perspicua pars oculi, qua corporum colores varia ia fremuerunt; et tamen raulto pejores effecti suni, si-
121 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. XVI. 152
quidem diabolus Dominum tentavit, cruci autem A peccatum illi obominabile, atque a conspectu ejus
istorum insania crudelis affixit. Catulum autem leo- extraneum est, quamvis ejus notitiam miliime refu»
nis dicit reliquum populum Judaeorum, qui se dia- gere videatur; sicut in quinto psalmo jam dictum est:
boli filios effecerunt. Sic enim de ipsis in Evangelio Non habitabit juxta te malignus, neque permanebunl
dicitur: Yos ex patre diaboloestis (Joan. viu, 44). injusti ante oculos tuos (Psal. v, 6); sicut et de Cain
Habitansin abditis: permanens in insidiis. Detesta- Scriptura dicit: Egressus Cain a facie Domini, habi-
bilium siquidem hominum consuetudo est malavota lavit in lerra profugus (Gen. iv, 16). Saturatos ergo
tegere, ut latenter ad effectum possint eorum consi- Judaeosdicit de immundiliis, quie a Domino abscon-
lia pervenire. dita, id est noscunlur esse probibita. Si vero in bo-
Vers. 14. Exsurge, Domine; prmveni eos, et sup- nam partem hoc positum Iector accipias, ut est illud:
planta eos: eripe animam meam ab impio, frameam Quammagna multitudo dulcedinislum, Domine, quam
tuam. Tertia sectio beataeorationis intratur. Exsurgei absconditi timentibus te, et perfecisti eam sperantibus
in peccatores dicit, quem illi putant more humanoi in te (Psal. xxx, 20) ! Enumerantur bencficia, ul
posse quiescere; ut cognoscant vigilare, dum corumi major ingratorum oslendalur offensa. De absconditis
iion permiltunlur iniquitates excrescere. Prmveni au- tuis, id est de lege Veleris Testamenli, et de mira-
tem dixit, ut ante subverlantur quara peccata perfi- B culis quse Dorainus Chrislus in eis erat gloriosa dis-
ciant. Exposuimus enim in superioribus hunc sen- pensatione facturus. Ventrem ipsorum, sensum si-
suin bene aptari 57 sceleratis, dum se miscere noni gnificat omnino carnalem , in quo mandata Doraini
permillunturillicitis. Subvertunlur enira et illi felici- tanquam in venlre recondita sunt. Et bene sensus
ter, qui de pravis vitiis ad rectam semitam redu- eorrnn coraparatus est ventri, unde cibi spirituales
cuntur. Eripe animam meam ab impio; utique a dia- velut vilissima purgamenta projecti sunt, dum ab eis
boio, qui raerito impius dicitur, quia piis semperr corrupta mente dilabuntur. Sed hi cum essent rebus
contrarius approbatur. Eripe :fac resurgere, quod1 ccelestibus impleti, ut niliil terrenura capere debuis-
impletura esse manifesium cst. Frameam tuam. Bre- sent, animadverte quid sequitur, saturali sunt porci-
viter conclusum est quid sit anima Domini Salvato- nu. 0 iniquitas exsecranda ! Audiebat sensus eorura
ris; framea est enim Patris, quando per ipsam dia- mandata Dei, et illi saturabantur sordibus peccato-
bolum vicil; per ipsam mundum a sordida supersti- rum, novoque modo bonis ccelestibuspasti, malorum
lione purgavit; per ipsam debellata est captivitas,, faecibusexplebantur. Porcina enim ad polluta respi-
quae humani generis sobolem possidebal. Frameami cii, quae inter caetera Veteris Testamenti prsecepia
vero diximus multarum esse significationum : modo3 immunda praenotatur. Transmiseruut autera reli-
contum, modo loricam, modo gladium significat biss C *- quias peccatorum liliis suis : quando clarnabant :
acutum; quaetaraen omnia ad instrumenla armoruinn Sanguis ejus super nos et super filios noslros (Mallh.
certum est pertinere. Memento autem quod in hocc xxvn, 25).
versu, quinta species definitionis est, quae Grsece e Vers. 17. Ego autem cum justitia apparebo in con-
xotxanjv Xe^tv,Laline ad verbum dicilur; uno enimn specfu (uo ; saliabor, dum manifestabilur gloria tua,
verbo definivit quid sit anima Chrisli, id est framea a In conspectu Palris apparere se dicit cum justitia.
Patris. quoniam ejus voluntatera impleverat, quando muiv.
Vers. 15. Ab inhnicismanus tum. Domine, a paucis is dura ab interitu morlis sanguinis sui effusionesalva-
i. vit. Satiabor: sermo iste aptissime videtur iteratus.
a terra dispertire eos, et supplanta eos in vita eorum.
I- Superius enim Judaeosdixil salurari porcina, id est
Item fit oratio pro Judaeis, qui diaboli potestate con-
stricli, nefariis erant ausibus incitandi. Daemones >s imraunditia sua; se autera saturari de huinani gene-
sunt enim inimicimanus Domini, qui humanum gcnus is ris crcdulitatc suscepta, quando uumerus sanclorum
contraria Domino semper volunfate dilacerant. Pre- >. beata adunatione supplendus est. Patris autem gloria
catur etiam, ut a paucis, id est ab apostolis dividan-i- manifestabilurin judicio DominiSalvatoris, cum unus-
tur increduli: dum a terra hujus mundi vitiosa sepa- i- quisque recipiet pro actibus suis, sicut ipse Dominus
rali, convertunlur ad Dorainum. Eorum quippe,i, D 1 aposlolis dicit : In itla die cognoscelisquia ego in
juvanle Domino, praedicatione faclumest, ut tam m Patre, e.t Pater in meest (Joan. xiv, 10, 20). Sic ergo
Israelilae quam genles a terrena iniquitate divisi, i, Palris, et Filii, et Spiritus sancti una naiura. una
Cbristum sequerenlur auctorem. Supplanta eos, hic ic potestas, una gtoria declaratur.
in bono positum esl; supplantati onim et illi acci-
Conclusiopsalmi.
v
piendi sunt qui daranatis erroribus ad rectas semitas as
transferuntur. ln vita ipsorum quod addidit, hoc cst st Considereraus, dilectissimi, quam magna sacra-
in raundo islo, dum vivunt : ubi pceniientiac locus is menta fidei nostrse psalmus iste complexus est; ut
est; ubi clamatur ad Dominum, non tam ore quam m qui audil supplicantem hominem, eumdem et confi-
mente ; nbi recipitiiiiur purissime supplicantes. tendum debeat advertere Creatorem. Duas enim na-
Vers. 16. De absconditistuis adimpletus est venter er turas inconfusas atque incommutabiles qui in Christo
eorum; salurali sunt porcina, et reliquerunl qumsuper-
r- Domino hodiequemavult credere, non potest aliqua
fnerunl parvulis suis. AbsconditaDei ct in malo, et decipi falsitate. Unde mirabiliter beatus Cyrillus iu
iu bono possumus congruenter accipere : quia omne le quodam loco breviterque disseruit dicens (Lib. v adv.
123 M. AURELII CASSI0D0R1 124
iVeiiorium):Advertentesigiturmodum incarnationis, A definitionis est, quse Groece diciiur, XKT'eWnov,
videmus quia duae nattirae per individuam unitalem Latine per laudem. Singulis enim diversisque verbis
inconfuse atque indemutabililer invicem sibi conve- prscdicandodeclarat quid sit Dominus, modo virtus,
nerint. Caro namque caro esi, et non Deitas, licet modo firmamentum,modo refugium, modo liberator,
Dei facta sit caro. Similiier ctiam Verbum Deus est, modo adjutor , modo proteclor, modo cornu salutis.
et non caro, licet dispensatorie propriam fecerit car- Hsecenim omnia pulchre ostendunl, quis ejus est
nem. Hsecautem sine offensione decurrit, qui nulla Dominus.
sibi proprii erroris ligamenia repererit. Hujus etiam Vers. 2. Dominus firmamentummeum, et refugium
psalroi numerum et quantitas prophetalis ornavit, ut tneum, el libetator meus ; Deus meus adjutor meus.
merito in hoc numero incarnatio Domini relata esse Jusie dicit Dominum firmamenlum suum, quoniam
videatur, ubl etiam prophelalis cborus convenisse ab ipso concessum est ut inimicissuis in acie firmus
cognoscitur. assisteret, et vivaci animosita.e pugnaret. Et refu-
EXPOSITIO IN PSALMUMXVII. gium msjtm. Utique, quando, cum fuit opus consilio,
/n /tnem puero Domini David, qui locutus est ad Do- refugit ad tractatum, et invenit Divinitate monstran-
minum vetba canlici hujus, in die qua eripuit eum te, quod eum polerat adjuvare. Merito auteni libera-
Dominus de manu omniuminimicorum ejus, el de B JJ totem suum Dominum profiteiur, qui eum de saevis-
manu Saul, et dixit. siini regis Saulis ira tanquam de inferni ore libera-
In finem, pueto, et David, hsec tria verba ad Re- vil. Deus meus adjutot meus. Prsestitorum suavitato
geni nostrum Salvatorem referri posse non duhium pellectus, in summam repetit stiperiora quae dixit:
est. Nain et puet legitur in propheta : 58 Puer na- quia ubique ipse adfuit, eumque virtulis suae muni-
lus est nobis (Isa. ix, 6). Qui loeutus est ad Dominum mine custodivit. Sed considera quod ita percurrit
verba canlici hujus; post haecalia deputanda sunt, ul singula, ut suis raeritis non praesumat applicare
sit verborum plenior et absoluta contextio. Quod au- collata.
tera dictum est cantici, ad contemplalionera constat Vers. 3. Et spetabo in eum: protectot meus, et cornu
rerum ccclesliumpertinere: neregis in David tanlum- satutis mem, adjutor meus. Confidenter jam postulat,
modo historia meniis noslrse haereret intuitus. In die qui de Doniinigraiia post beneiiciorum exempla prae-
yua eripuit eum Dominus de manu omniuminimko- sumit. Nain de futuro fiducialiter sperare se dicit,
cum ejus, et de manu Saul, el dixit. Hic actus Regum qui eum in prscteritis senserat adjutorem. Protector
leclione nolissimus est; ibi enim latius describilur meus. Hoc ad etim pertinel custodiendura, qui ad-
queraadmodum David fuerit de inimicorum suorum versariorura appelebatur insidiis. Quod autera bic
ditione liberatus. Ad cujus similitudinem resurrectio Q dixit; cornu salutis suse Dominum, ad inimicos per-
Domini, el menibrorum ejus abiolutio de polestate tinet dissipandos. Cornuaenim sunt arma belluarura,
diabolica declaratur. quibus salutem suara solerti concertatione defendunt.
Divisio psalmi. Adjutormeus. Dulcedobeneficii repetitionem fecitesse
enim eodera vocabulo nuncupavit,
Psalmus hic uni tantum non potest convenire per- verborum; supra
sonse. Nam primo ordine propheta loquitur gratias quera hic ilerura nominat adjutorem.
Vers. 4. Laudans invocaboDominum,et ab inimkis
agens quod eum de gravibus periculis divina pietas meis salvus ero. Post virlutes
liberare dignata est. Secundo Ecclesia loquitur, quae peractas, vir sanctus
nulla se elatione jactavit; sed quia erat rerum ipsa-
ante adventum Doraini innuraeras perlulit calamita- rum hilaritaie
misertus medicinam sanctae incar- gaudendum, laudans se dixit invocare
tes, posleaque ei, et ipsi universa tribuere, qui dignatus est
nationis indulsil, et baptismalis beneficio Cbristia- Dominum,
cuncta prseslare. Et ideo se dicit ab inimicis salvum
num populum de orbis universilate collegit. Tertio
facicndiim, quia victoriam suam non sibi videbalur '
in rorem inisericordise vox Domini Salvatoris illabi-
sed Dmnino.Nam qui aliter facit, vitiis suis
tur, ubi pulcherrimis allusionibus virlus ejus pole- applicasse,
captivus redditur, quamvis hostessuperasscvideatur.
stasque describiiur. Quarto iterum Ecclesiaecatholi- Yers. 5. Circumdederuntme gemilus mortis, et lor-
cse dicta proferuntur, et cum magna exsullationc Ip.
renles iniquilulis conturbaveruntme. Post exsultatio-
Divinitatis munera concessa laudantur.
uem prophetae, quam sancta pietate concepit, ven-
Expositio psalmi. luni est ad ordinem secundum, ubi pro cladibus
Vers. 1. Diligam te, Domine, vtrtus mea. Diligitt generis humani , qitaeante adventum Domini gras-
Doininum , qni mandatis ejus devotus obtemperat, , sabantur, introducla una persona justorum, quos illo
sicut ait in Evangelio : Qui audit verba mea, et facit( tempore fuisse non dubium est, pius deprecator
ea, hic est qui diligit me (Joan. xiv, 21). Diligoenimi exorat. Nam merito justus iste circuindalum se ge-
dicitur, quasi de omuibus cligo. Et considera quo- mitibus asserebat, quia dum esset superstitionum
nian) haecdilectio sic de futuro promiititur, ut nun- innumera multiiiido, fldelium erat rara devolio. r-t
quam tamen defecisse vidcatur. Virtus mea. Prophetai ne putares aemiius de jactura faculiatis, aut de re
liberalus ab hostibus suis recte Dominum confiteturr bujuscemodi esse prolnsos, addidit mortis; quia re-
suam esse virtutem; quo donaute factura est, ut ini- vera mors erat, ubi diaboli posse regnabat. Torrentet
micis sui« fortipr appareret. IJjc duodecima speciess autero ssepe diximus fluvios esse bibernis imbribus
125 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM.PSAL. XVII. «6
excitatos. Hic ergo iniquitatibus rapidis data est A miscere peccatores. Servavit ordinem rei, ut prius
similitudo torrentium, ut merilo conturbaverint ostenderet motam, postea diceret esse tremefaclain.
anxium populum, cum undorum minaciurn concre- Fundamenta vero montium,significat prsesumptioues
patione fremuissenl. superborum, idest, divitias, honores, cseteraque hu-
Vers. 6. Dotores infemi circumdederuntme : prm- mana.quibus illi detenti, velut fundaraentisconstan •
veneruntmelaqueimortis.Fiat liujus versiculi compa- libusinnituntur. Haecomnia turbatasunt, quiamundi
ginatio prseposterataverborum, ut melius liic sensus falsa spes, vero Domino veniente, sublata est. Nimis
nobis possit aperiri. Circumdederuntme dolores in- apte posita verba descendunt: primo fundamenta, id
ferni: de paganis dicit, qui ertint dolores inferni, id est superborura spes turbata est; postea dicit esse
est qui in inferno debito dolore torquendi sunt. commolam.Subjunxit et causara quare eommotasunt
Prmveniri vero dicimus, quando aliquid nos antici- fundamenla,quoniamiralus est eis Deus; utique, quia
pare dignoscitur, ut est ille reatus originalis peccati vitia btimana Domino probantur exosa, et iratus est
qui nos, antequam nascamur, ab ipso conceptu reddit illis. Hinc ostenditur, quoniam sequaces eorum
obnoxios : unde in quinquagesimo psalmo propheta constat esse puniendos.
diclurus est: Ecce in iniquitatibus conceplussum, et Vers. 10. Ascendit fumus in iraejus, et ignisafacia
in delktit peperit me mater mea (Psal. L, 7). Vir g ejus exarsit, carbonessuccensisunt ab eo. Fumus hic
enim justusmerito se prseventuradicebat,qui reatura in bono positus esl: quia sicut iste terrenus inutiles
suumantecessisse cognoverat. Sed queraadmodumab lacrymas movet, ita et ille pcenitentiaecalore suc-
bis fuerit liberatus subter exponit. census, frucluosa profundit fluenta lacrymarum. In
Vers. 7, El in tribulaiionemeainvocaviDominum, ira ejus : lempore quo htc peccatores futuri judicii
et ad Deum meum ctamavi. inler raala multa quae limore conturbat, ut eos ad remedium conversionis
dixerat, unumet singulare profiletur esse remedium: adducat. Ignis autem estcharitas Dei, virlutum pro-
Invocare Dominum in tribulalionibus suis, quando gressionibus crescens, quse quanto magis concupi-
constat totis viribus peti, quod tempore nccessitatis scitur, tanto elficaciusampliatur. Bene autem dixit, a
optatur. Et vide quia prius dixit ad Dominum : sed facieejus: quoniam ipsius iilumiuationecharitascon-
ne pulares 59 ad alienum dorainum, subjunxit: Ad ceditur eis qui peccata derelinquunt. Carbonesvero
Deummeumclamavi.Clamare autera plus esi, ab in- succensospeccatores dicit, qui velut carbonesmortui,
tocare. Crevit sermo progredienle desiderio, et ac- in mundi istius caecitate tenebrantur, sed iterura
cetisus animus ad orationera prosilivit avidus in poenitentia inflaimnaiite reviviscunt, et ex morluis
claraorero. prunis vivi incipiunt esse carbones. Sequitur etiam
Vcrs. 8. Et exaudivitde templo sancto suo vocemQ quomodo succensi sunt, veniente scilicet Domino
meam; el clamor meus in conspeclu ejus introivit Redemptore.
in autes ejus. Sive de ccelo, sive de corpore Doraini, Vers. 11. Et inclinavitcoetoset descendit; et caiiga
quod veniurum esse prsevidebat, leraplum compe- sub pedibusejus. Magnum sacrainentiim in hoc ser-
lenter adverlimus. Exauditam ergo dicit vocemsuara, mone reposilum est. Humiliavil se cniin Verbum, u(
quam de adventu Domiui jugiter offerebat. Sed per- sine peccato quidcm, sed lamen simiiitudinein camis.
scrutandum est quomodo clamot ipsius in conspeclu peccati sumeret. Descendereauiem illi fuit, ad no.
Deivalueritinfroire^Clamor iste, causaejustitia est, venire, sicut dicit Apostolus : Semetipsumexinanivit,
quseutique ad Deumiutrare poterat, quia pro muiidi formam servi accipiens(Philip. n, 7). Caligovero liic
cladibus supplicabat. Sequitur, intioivil in aures ejus. diabolusest, qui hominum mentes innubilat, duin
lloc de consuetudinenostra ftguraliter dicitur, quod veritatis splendorem non facit videre quos possidet.
ctamorejus quasi aliquid corporale tn aures Douiini- Sub pedibusejus : quia sine dubio majesiale Domini
cas fniroissef; cum ille loium spiritualiter semiat, et Salvaloris conculcatur daemonumexsecranda nequi-
atitequamfiant, universa cognoscat. Illi enim acttiura tia, sicut et in nonagesimo psalmo dicturus est :
noslroriimqualitas, quasi quibusdam vultibus semper Super aspidemel basiliscumambulabis, et conculcabii
assistit; et quodapud nos occulluni, illi iioscitiir esse D leonemet draconem(Psal. xc, 13).
inanifeslum. Vers. 12. Et ascendit super cherubim et volavit :
Vcrs. 9. Et commota est, et conlremuit terra; et volavil supet pennas venlorum. Hsec figura dicilur
fundamentamoniium conlurbatasunl et commolasunt, hyperthesis, id est superlaiio, cum aliquam rem
quoniamiratus esteis Deus. Decursa tristitia , quain opinione oniniuin notam, sententia nostra exsuperare
de advenlu lioniini beatus populus sustinebat, pro- conlendiinus. Tale est ei illud in quinquagesirao
phelisespiritu ad incarnationis ejus secrela pervenit, psalrao : Lavabis me, et super nivemdealbabor (Psal.
ordiuemque ipsura mirabili narralione describit. Hoc L, 9). Cherubimimerpretatur mullitudo scientise, aut
schema dicitur idea , cum speciem rei luturoe, velut scicnlia multiplicata. Alibi enim legitur : Qui sedes
oculis offerentes, tnoium animi concitamus; quod el super cherubim,appare(Psal. LXXIX, 2). Atcenditergo
hic et iu subsequeniibus versibus constat eff.ctum. super cnerufctm,quando videntibus apostolis ad ccelo-
Etideonuuc audi.unus sacramentaDominiSiIvatoris. runi regna conscendit. Sedet nunc super cherubim,
Congruesiquidemad adveutum CUristiterra commota ad Palrisdextram collocatus, in ccelo et in terra cuir
est, quoniam praesentiajudicis diguum fuit conlre» Palre regnat el Spiritu san«to; quod utromque uni-
127 M. AURELII CASSIODORI 128
versum modum scientise vel admirationis probatur A nubes quae aquam continent Dei, id est eloquia di-
excedere. Quseenim creatura prscvaleat tanti secreti vina, sicut in hoc aere tenebrosae, hoc est obscurae
attingere sufficienter arcanura , quod carnem lcrre- videntur, ita in conspectu Dei prmfulgormsunt, ubi
nam atque mortalera in selerna coelorumgloria collo- semper veritas patet. Nec prsepositionibusexquiriiur,
cavit.et fecit eam creaturis omnibus adorabilem, necparabolis tegitur, quod manifesta lucedeclaratur.
quseterrenaspertulitpassiones? Sequitur, elvotavit, Istseergo nubes,id est praedicatores,ad gentesrelicto
volavitsuperpennasventorum.Hsecrepetitio celerita- Israelitico populo Iransierunt; sicut constat effectum,
tem nimiam decenter ostendit, id est per mundi quando duritia non meruit Judaeorum, quod ad ipsos
spatia velociler cucurrit, quando ipso in cunabulis venerat inslruendos. Grando et carbones ignis. Ex-
jacente, magis eum slellae claritas nunliavit. Quid ponitper stllegoriam quid illse nubes habeant; aliud
enim dici potest velocius, qui mox ut nattis in alia enim dicit, et aliud vult intelligi. Unde schematibus
mundi parte conspectus est? Tunc ergo superata est crebris eloquenlia divina probatur esse plenissima.
celeritas ventorum, quamvis in mundo nihil eis ocius Grando enjm , id est objurgationes figuratacquibus
esse monslretur. Quod aulem repetit sine inlcrje- Judaeorum corda durissima tundebantur. Carbones
ctione alterius verbi, votavit, volavil, figura est epi- ignis, charilatis incendia, quibus mentcs fldeliiun
zeuxis, quae Latine conjunctio dicitur, sicul ct in B I ccelesti igne reviviscunt. Haecad gentes , sicut dixi-
snbsequentibus dicturus est : Dies diei eruclat ver- mus, in nubibus, id est in pracdicatoribustrahsierunt.
bum (Psalm. xvm, 3); ct, Deus Deus meus. Vers. 15. Et intonuitde cmloDominus,et Altissimus
Vers. 13. Et posuit tenebraslatibutum suum : in dedit vocemsuctm. Quippe qui erat ingentia sacra-
circuiluejus tabernaculumejus; tenebrosaaqua in nu- menta loculurus. Ait enim in Evangelio vox omnipo-
bibus aeris. Tenebras, incarnationis ejus mysterium lentis Palris : Ef clarificavi, et ilerum clarificabo
dicit, utqui in natura deitatis suaevideri non poterat, (Joan. xn, 29). Unde multi, sicut ibi legitur, toni-
incarnalionis velamine humanis conspectibus Re- truum fuisse crediderunt. Altissimus autem dedit
demplor piissimus apparerel. Unde beatus Joannes vocemsuam, quando dietum est : Hic est Filius meus
Constantinopolitanus episcopus mirabiliier et catho- dilectus, in quo mihi benecomplacui(Matth. m, 17).
lice dixit: Illum quem, si nuda deitale venisset, non Vers. 16. Misit sagillas suas, et dissipavil eos; ful
ccelum,non terra, non maria, non ulla creatura gura multiplicavil,el conlurbaviteos. Sagittas evangc-
sustinere potuisset, illaesa Virginis viscera poriave- listas dicit, virtulum pennis, non suis, sed ejus a quo
runt. Mementoautem tenebras, cl in bono poni, ut missi sunt, recta iiinera transvolantes. Et dissipavit
cst illud in Proverbiis Salomonis : Inlelligit quoque eos, scilicet ad quos missi sunt, fldeles recipiendo,
parabolam,et tenebrosumsermonem(Prov. i, 6). Omnia G C irapios abjiciendo, sicut dicit Apostolus : Aliissumus
enim divina, quaeignoramus, nobis lenebrosa, id est odorvilmin vitam; aliisodor mortisin mortem(II Cor.
profunda atque obscura 60 sunt; quamvis conlinuo, n, 16). Fulgura multiplkavit, id est miracula multa
lumine perfruantur. Latibulumsuum, id est secretum fecit, qusesiccorda videntium permoveruni, quemad-
majestatis ejus, quod tunc revelat justis, quando eis modum crebra solent fulgura visa terrere. Conturba-
facic ad faciem divinilatis ipsius gloriam contigerit vit eos : de his dicit qui tunc conturbati sunt, quando
intueri. In circuitu ejus tabernaculumejus. Hic fligni- eum resurrexisse manifestis probationibus agnove-
tas exponitur gloriosa beatorum, ut juxla ipsum ha- runt,
bitenl qui in ejus Ecclesia fideliter perseverant. In Vers. 17. Et apparueruntfontesaquarum, et revetata
circuituautem ejus proximilatem significat. Ille enim sunt fundamenta orbisterrm.Id est, veritas praedican-
circuitac penetrat omnia, non circumdalur ab aliquo, lium, qui fontes aclernsevitaeJanctitatis suaeore fun«
quia loco inamplexibilis est. Polest et illud intclligi, debant. Ipso enim yeniente patuit, quod obscuritas
in circuilu ejus, ut non ad loci designationem, sed divini tegebat eloquii. Et tevelata sunt fundamenta
Lddefensionem tabernaculi custodiamque respiciat. otbis terrm : manifeslati sunt prophetse.qtii non in-
Aquamverodicit.eloquiuraDomini, quod lenebrosum jj j telligebanlur : supra quos orbis terrarum in Ecclesiae
est in nubibus aeris, id cst in propbetis prscdicatnribus> faciem sancta sediflcationeconstruclus esl. Et me-
verbi : quia quamvis se aliquis putet dicta eorumi mentohic tellurera in bono posilam, quae est terra
inlelligere, ad ipsam, sicuti est, virtutem diclorumi viventium
in totum vix polest pervenire; sicut dicit Apostolus : Vers. 18. Abincrepcttione tua, Domine; ab inspira-
Videmusnunc per speculumin mnigmate,lunc aulemi lione spiritus irm lum. Ab increpalionetua , indicat
facie ad faciem(I Cor. xm, 12), quando ipsum vidett verba prophetarum, qui increpationibusjustis pecca-
quod crcdidit, ipsum cognoscitur respicere qttodI tores populos arguebant; ab inspirationespirilus irm
speravit. tum, ostendit prsedicatores verbi, qui a sanctoSpiritu
Vers. 14. Prmfulgormin contpectuejut nuves trans- inflammati delinquentes populos increpabant. Per
ierunt, grando et carboncsignis. Non est iste versus; has igitur parabolas sublucentes propositionesque
facile transeundus. Prmfulgorm, una pars orationis5 verborum hucusque prophetiae spiritu, fidelitim po-
est, idest nominativuspluralis, et respondet ad nubes. pulis, qui est sancta Ecclesia, adventuni Domiui'
Nubet at.lem, sicut.superius dictum esl, prsedicatores ) nunliavit.
divini verhi inlelligendi sunt. Et sensus talis est: illse
s Vers. 19. Mtsit de summoet accepitme: assumptit
129 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM. PSAL. XVII. 150
meae multiludineaquatum. Hinc jam mater Ecclesia A j prius dixit antequain assumeretur, auoniam voluit
loquitur de temporibus Christi3nis. Misit utique me; et iiunc dicit: Rettibuel mihi secundumjuslitiam
Pater Dominnm Salvatorem de summo, ut intelligant meam, id est secundum voluntatem meam, quam
homines quia quod de summo venit, divina potestate post beneficia ipsius sancto corde gestabat. Innocen-
gloriatur. Apte vero dixit Ecclesia, aceepit me, quae liam aulem manuum, operam vult significare pielatis,
Sponso Cbristo juncla lsetatur. Mullitudines autem quam divino munere sanctorum virtus exercet. Sed
aquatum, sive innumerse gentes intelligi possunt; hoc retribuet geminatum sollicite recipiendum est,
undeEcclesiam.spretis Judseis indevotis, de fldelibus ne sibi aliquid fallaciter Pelagiana hseresis blandia-
constat esse collcclam; sicut in Actibus aposiolorum lur. Dicil etenim Apostolus: De reliquo reposita esl
beatissimus. Paulus contradicentibus Judxis et bla- mihi coronajustitim, quam reddet mihi Dominusin illa
sphemantibus, excutiens vestimenia sua dixit: San- die justusjudex (II Tim. IV,8). Non quia suis aliquid
guis vestersuper caput vestrum; mundus ego, ex hoc ad meritis humilis applicabat, sed quia prsemissis be-
gentes vadam (Act. xvm, 6). Sive hoc dicit de fonti- neficiis Domini jam deberi posse prsemium confide-
bus sacris, quando Ecclesia catholica multitudinem bal. Idipsum Jacobus apostolus dicit: Omne datum
filiorum baptismatis regeneralione conquirit. oplimum, et omne donum perfectum desursum esl,
Vers. 20. Eripuit me de inimicis meis fortissimis, B ] descendensa Patre luminum (Jac. i, 17).
et ab his qui oderunt me, quoniamconfortatisunt super Vers. 24. Quia custodivi vias Domini, nec impie
me. Fortissimos inimicos, perseculores truculentos gessi a Deo meo. Vim sunt Domini, dilectio Dei,
enunliat, qui Cbristianum populum tormentis et et cbaritas proximi, quas constat eos studiosissime
cacdibusaffligebant; et ideo se magis dicit ereptam, custodire, qui nolunt roandata Domini deserere. Sub-
quia inimici confortati sunt super ipsam. Tunc cnim junxit: Nec impie gessi a Deo meo. Impietatis verbo
Ecclesia crescere meruit, quando eam data desuper notati sunt, qui jussa Domini declinare prsesumunt.
potestale inimicus afflixii. 0 vere divina providentia, Quod animus devotus Ecclesise meritodicit refugisse,
ut suis nisibus destrualur inimicus, et quanto se unde se Creatorem sciebat offendere.
putat amplius lacdere, lanto eum necesse sit saevis- Vers;"55. Quoniam omnia judicia ejus in conspectu
sima insecutione prsestare! meo sunt semper, et justilias ejus non repuli a tne.
Vers. 21. Prmvenerunt me in die afflktionis mem: Nunc dicit causas quare vias Doraini cnstodierit, aut
el factus esl Dominus proteclor meus. lllud signiiicat, impie non gesserit, sicut superius posuit: quia ju-
quando pseudoapostoli veros prsedicatores praevenire giter judicia ejus terribilia cogitabat. Addidit, et
nitebanlur, conanlessubverterecordasimplicium. Se- jitititias ejus non teputi a me. Quod faciunt carnis
quitur :In dieafflictionis,quandoChristianorutn mar->C i fragilitate superati, qui longa observatione deficien-
tyria celebrabantur. Et factus est Dominus proteclor les, sequitatem interdum deserunt, quam cceperant
meus. Ideo Deus protector, quia homo exstilit impu- custodire. Hic enim beatus populus nunquam repulit
gnalor. Sedutraque simul longe sibi dissimilia con- justitiara Domini, quia seraper in ejus corde per-
venerunt, impugnaliotemporalis, et selerna protectio. mansit.
Vers. 22. Et produxit [mss. A., B., F., eduxit] me Vers. 26. Et ero immaculatuscoram [mss. A., B.,
in latitudinem; talvum me fecit, quoniamvoluilme. In F., cum] eo : et obsetvabome ab iniquitale mea. Fru-
Ecclesia catbolica hunc esse morera lidelium nullus ctum beatitudinis suoe reddidit, et quid proficiat si
ignorat, utquanto plus persecutionibus constringi- jusiitias Doraini non repellat, scilicet ut sit imma-
tur, tanto, sicut dictum est, amplius fidei augmento culatus. Verum non ut ille Dominus, qui peccata
Gl dilatetur. Tunc enim per gratiam Dei exsurgunt, uon habuil; sed ut iste quem lacrymae supplices a
invicti animi, tunc incendium charitatis ardescit, et, contractis sordibus abluerunt. Sed haec omnia in
facto agminein gladios suaviler ruunt, quia seternae illum modum accipienda sunt, quem superius expo-
vitaeprsemiaconcupiscunt. Producta esl ergo Ecclesia suiraus, ubi verbo gerainato ait, telribuet: ne quid
in latitudinem, quando per saevitiam persecutorum, sancta humililas, non de supernis beneficiis, sed de
nuraerum ei conslat crevisse fidelium. Quod autem D ; se, quod absit, prsesumere videatur. Sequilur : Et
dixit, salvum me fecit, non moveat, quia ad raasculi- observabome ab iniquitate mea. Subtiliter beali vila
num genus deducla est; quoniam non videtur absur- describitur, qui quando ad aliquam se gratiam Do-
dum hoc ei noraen aplari, quae constat ex populo. mini pervenisse cognoscit, cavel ne iterum iniquita-
Merito ergo beatorum istud agmen exsultans salvum tis antiquse calamitatibus innodetur.
se dicit faclum, quod ad Christianae fidei meruit Vers. 27. El retribuet mihi Dominus secundumju-
pervenire fasligium. Quoniam voluit me, id est quo- stitiam meam, et secunduminnocentiammanuummea-
niam me elegit, qui gratis vocat universos; nec prius rumin conspecluoculorumejus.Exponit quod superius
beneficiumaccipit quam prsestaredignetur; sicut ipse dixit: Et ero immaculatus eoram eo. Nam quando
lii Evangelio dicit : Non vos me elegistis, sed ego illud esse contigerit, tunc istud sine dubitatione
clegivos (Jeatt. xv, 16). subsequitur, ut secundumjustitiam suam, quam ipso
Vers. 23. Et retribuet mihi Dominussecundumju- tamen donare dignalur, unicuique reddat, et secun-
stiiiam meam; et secunduminnocentiammanuum mea- dum puritatem actuum dignam compensationem
rum retribuel mihi. Optirae utrumque servavit. Et restitual. Pulchre autem additum cst, in conspectu.
131 M. AURELH CASSIODORI 132
oculorum ejus, quod ulique non potest, nisi heatis A delinquentibus datur,ut per verbum illuminationis
evenire; ut sicut illi semper corde Dominum con- fugiant tenebrosa peccati. Quapropter memenlo quod
tuentur, ita eos jugiter virtus divina respiciat. hic dicitur iltumiuare Patrem; illuminat et Filius,
Vers. 28. Cum sancto sanctus eris, et cumviro inno- sicut in alio psalmo legitur : Deus Dominuset illuxil
centeinnocens eris. Et cum eleeto elecluseris, et cum noMs(P«.cxvn,27); illuminat etiam Spiritus sancius,
petverso subvertetis. Cum de justilia superna Ioque- sicut propheta dicit: Non abseondam ultra faciem
retur, quia uiiicuiquereddit secttndumsuorum aciuum meamab eis, pro eo quod illuxil Spiritus meus super
qualitatem, nunc exponit quemadmodum poss.t im- universamdomumIsrael (Ezeeh. xxxix, 29). Quisergo
pleri quod lex prsecipit observari. Conversatio enim ita nubilo corde obscurus esl, ut sanctse Trinitatis
noslra ex prioribus alit ducibus suis maxime simi- unam naturam, unara coaeternitalein, unam non in*
litudinem trahit; dum unusquisque lali ingenio telligat esse potentiam?
gaudet quali fuerit praeditus ille quem sequitur. Hinc Vers. 31. Quoniam a te eripiar a tentatione,et in
est quod nobis salularis et moralis regula data est, Deomeo transgrediar murum. Insigniter docuit regu-
quod cum sancto viro, id est Domiho Salvatore, ipso> lam fidei. A te dixit eripiat, non a me. Tentatio vero
prsestante, sancti esse possicius; slcut ipse dicit: diabolum significat, qui moraenfis omnibus tentat,
Sancti ettote, quoniam ego sanctus sum DominusDeus; B £ ut a bona conversatione nos abstrahat. In Deo meo,
vester(Lev.xix}2). Proecipitureliam utcuminnocentia i id est ejus virtute roborante, obstaculuin transgre-
ejus innocentes esse mereamur. Slc enim de ipso' diar peccatorum, quod inter Deum et homines mor-
jani dictum est: Innocens manibus et mundo corde1 talium construxere nequitiae. Qui mutus mortis est,
(Ptal. xxiu, 4). Addilur tertimn, ut cum electione non saluiis, nec ad munimen erigitur, sed ad aeter-
ipsius eligamur. Ita quippe de ipso Isaias dicit: num interilum praeparatur. Bene dixit, ttansgrediat,
Etectus meut, tn quo complacuit anima mea (Isa. non irrumpam,non dirtiam : quia murus ille humano
XLII,1). Quod lunc nobis accidit, quando prseceptisi generi immobilis manet, eliam cum eum sanctia
ejus salutariter obedimus. Sequitur, cum periierso1 beneficio Divinitatis transilire contigerit.
subverteris, id est cum diabolo subverteris, qui pro- Vers. 32. Deus meus, impolluta via ejus; eloquia
pria iniquitate perversus est. Illos enim iniquissimos> Domini igne examinala; protector est omnium speran-
reddit quos ad suoe obedientiaejura convertit. QuodI (ium in se. Aliud versus iste itrchoasse, aliud sub-
argumentum nobilissimum dicitur in topicis a per- junxisse sentitur. Deus meus, aggressus est dicere
sona extrinsecus atlributa, quando quis aut de im- nescio quid exorativum, et subjuuxit ei exitum ino-
prohis amicis arguitur, aut de bonorum conjunctione- pinatum, impotluta via ejus. Nam si propositio se-
iaudatur. C quentibus concordaret, Dei mei dicturus erat, non
Q
Vers. 29. Quoniam poputumhumilemsalvum faciet,, Deusmeus. Quse figura dicitur paraprosdoxia, Latine
et Ocutos superborum humitiabit. Respice queraad- inopinatus exitus, eum aliud proponitur, aiiud expli-
modum prioribus versiculis apte responsura est, quii catur. Impolluta via ejus significat semilam ejus esse
sanclitati vel innocentiae, nec uon eleciioni Doraini i purissimam. Sive hoc ad incarnalionem pertinet
sit devolus; et hic salvus faciendus est, cura in die3 Verbi, quam constat pollutionem non habuisse pec-
judicii ad dexleram collocabitur. Oculi autem tuper- cati.Sequitur, eloquiaDominiigneexaminata. Flamma
borumhumitiandisunt, qui cum perverso auctore suo) fidei, lex superna discutitur, quando sciendi desi-
diabolo subvertentur, dum ad sinistram positi, ini derio divina eloquia perquiruntur. Sic et Jeremias
Fcternara crucialionem miilendi sunt. Decenter au- prophela eloquia Domini mirifica definitione conclu-
tem positum est econtra, oculos superborumhumxlia- sit dicens : Nonneverbameasicut ignis, dkit Dominus,
bis, quia lanto arrogantes in tartari profunditatema et sicul securis concidenspetram (Jer. xxni, 29)? Ad-
descendunt, quanto se altiora contingere putave- dita est quoque generalis promissio, ut animos rele-
runt. varet humanos : ne putaretur protectionem non
Vers. 30. Quoniam tu illuminas lucernam meam,, mereri, qui a peccato non fuisset immunis. Dicenda
Domine; Deus meus, illumina tenebras meas. Loqui- i- D
] enim, omnium sperontiumin se, nullus exceptus est,
tur adhuc sive Ecclesia, sive populus ille beatorum,, nisi qui in eum sperare neglexerit. Qui vcrsus bre-
mirabiti decore verborum. Lucerna enim Ecclesi»e vissimus laudura definitionibus explicatur.
Baptista Joannes est, de quo Dominus in Evangelio o Vers. 33. Quoniam quit deut prmtet Dominum, aut
dicit: Ille erat tueerna ardens, et vos voluistisexsullare
"e quis deus ptmtet Deum nosttum? Hoc contra pagano-
m lumineejus. (Joan. v, 35). Idem 62 'Pse " Evan- i- rum dementiam dicitur, qui deds s\b\ multifaria va-
gelio dicit: Nemo accendit lucernamet ponit eam sub b nitate finxerunl. Dominumposuit, quia ipsius servi
modio (Lue. xi, 35). Sensus ergo talis est: Patriri sumus; Deum, quia eum justissime adoramus et
Dominodicit: Quoniam tu lucernammeam itluminas, i, colimus. Sed iste Deut Trinitas est inseparabilis,
id est Joannem Baptistam ct cseteros apostolos, vel 5l personarum tantum, nOn substantise distinctione
eos qui ccelcsti lumine radiare noscuntur. Iltuminaa discreta. Convenienter autem laus Domini breviier
tenebras meas, hoc est per eos reliqua membra cre- praemissaest, quoniam ipse erat in subsequenti partc
denlium, quse adhuc in carnis obscuritate versan-i- locuturus.
lur. Lucerna enim noclis est lumen, quae meritoo Vers. 34. Deus qui prmcinxitme vktute, et posuit
 133 ._-.' EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. XVII. 134
immaculatam viam meam. Ventum est ad ordinem A commoverit, ejus tamen vestigia movere non potuil,
tcrtium, ubi potentiam <">-nDominus Salvator ex- 63 quae ille ne Petrus in mari mergeretur fixa
ponit. Qdod ait Pnvcinxit mevirtute, et dignitaiem sofidavit.
significatet fortitudinem. Qtiod utrumque ipsi con- Vers. 39. Persequar inimicosmeot, et comprehen-
venire manifestum est, qui potestate virtutis suse dam eos; et nonconverlar donecdeficiant.
'udicaturus est mundum. Convenienter autem se- Vers. 40. Affiigamillos, nec poterunl stare : ca-
quitur, posuit viam meam, id est constabilivit atque dent sub pedibus meis. lstos duos versus de illis in-
firmavit, Ut nulla sseculi arabitione moveretur. Im- lelligi non dubium est qui primo contra Dorainum
macUlaldmvero viam dicit, vitam purissimara sine eriguntur, postea conversi ejus ped.ibus inclinantur;
sorde deiicti, quam ille solus ambulavit, qui peccata et vitam raerentur subditi, qui morlem incurrerant
non habuit. Sed has onines' allegoricas tropicasque contumaces. Persequitur enim inimicos suos affli-
locutiones quse dictae sunt, sive quaesequenlur, ad ctionum diversa clade fatigalos, ef comprehenditeos
incarnationem Doraini convenienter aptamus. quos ab siudio perverso mutaverit. Sed felix est
Vers. 35. Qui perfecit pedes meos tanquam cervi, omnino qui capitur, felix qui illas manus evadere non
et super excelsastatuit me. Frequenter lioc animal in raeretur; lunc magis liber redditur, cum fuerit tali
Scripturis divinis in bono ponitur, ut est illud : Sicut B sorte caplivus. Sequilur : Et non convertardonecde-
cervusdesideratad fontes aquarum (Psal. XLI,2):ibi, ficiant. Cum non convertilur Dominus, prseda lunc
quia nimium sitiunt; hic, quia velociter currunt. capitur; et a pravo studio suo desinit, qui vincitur
Norunt enim saltibus spinosa transcendere, et loca ad salutem. Addidit: Affligamillos, nec poterunt sla-
periculose hiantia transilire, sicut ille delicta sseculi re. Afflicii quippe diversis calaraitatibus, in sua per-
humanam salulem pungentia, et foveas profundissi- tinacia stare non possunl, quando vires nequitise hi
mas peccatorum sanctis gressibus transmeavit. Et suis ausibus perdiderunt. Tunc fit illud quod se-
intende quemadmodum in comparatione cervorum quitur : Cadenl sub pedibus meis. Qui sub pedibut
permaneal, qui quando plana fugiunt, montiura cclsa cadit Domini, adversum illum ultra non patitur, cu-
conscenduht. Significat autem se super omnem crea- jus jam luilione vallatur ; sed crecius tunc redditur,
turarum eminentiam constitutum, sicut dicit Aposto- quando illi fuerit humili satisfactione subjectus.
lus: Et donavit illi nomenquod est super omnenomen, Vers. 41. £f prmcinxistime virtutead bellum: sup-
ut in nomine Jesu omne genu flectaturccelestium,ter- planlasli insurgentes in me subtus me. Hoc jam ds
restriumel infernorum (Philip. n, 9, 10). spiritibus immundis dicitur, qui ei per coulradi-
Vers. 36. Qui docet manus meas ad prmlium, et ctiones Judseorum iniqua certamina coramoverunt.
posuit Hf areum mreum brachia mea. Doceri est ab Q G Prmcinctus est enim virtute, quando patientise forti-
imminentibus insidiis cautum fieri. Manus operatio- tudine iniquorum adversa superavit. Ipsi tamen qui
nes Significant; prmtium, diaboli certamen demon- contra eum insana conspiratione tumuerunt, ejus
strat, cum quo spiritualiter confligitur; quia inces- sunt judicio sine dubitatione subdendi, ut cum suo
sabilibus colluctationibus semper armatur. Brachia instigatore pereant, qui auctori suo credere nolue-
vero Christi propheise sunt et apostoli, per quos de- runt.
sideriiim suae voluntatis operatus est. His comparat Vers. 42. Et inimicorum meorumdedisti mihi dot-
mreum areum, quia nesciunt Dei servi prsedicandoi sum, et odientes m» dispetdidisli. Duplicia legis sa-
mollescere, sed in ccelesli forlitudine permanentes, cramenta versus iste cornplexus est. Priraum est
verbis salutaribus emissis, tanquam sagittis eminus; quod dorsum conversionera eorum significat qui ex
jaculatis, devolorum hominum corda compun- resistemibus ejus noraini , in saluliferam victoriam
gunt. fugati, emerserunt subitoChrisliani, ut Paulus apo«
Vers. 37. Et dedisli mihi prolectionemsalutis tum; stolus de perseculore ssevissimo, post Domini iucre-
et dexlera lua suscepit me; et disciplina tua ipsa me pationem apparuit repente discipulus. Secundum est
docebit. Prgtectio salutis gloriam signiflcat resurre- quod odienlesse disperdendos esse denuntiat, qui in
ctionis, quando mortali carne deposita, eamdem D I perfidiaesuae obstiuatione raanserunt; sicut de Ju-
incorruptibilem et glorificatam resurapsit. Dexterai daeisaniraadverlendura esi, qui irnpia voce dixerunt:
potentia Diviniiatis est, quse assuraplara bumanita- Sanguisejus super nos, el super fitios noslros (Matlh.
tem in selerna majestate constituit. El bene se dicit; xxvn, 25).
esse docendum, ut veri bominis exprimeret quali- Vers, 43. Clamaverunl,nec erat qui satvos faceret,
tatera. ad Dominum, nec exaudivil eos. Clamores dicil irri-
Vers. 38. Dilatasti gtessus meot tubtus me, et non; tos, quos impii in iila judicalione missuri sunt; sic-
tunt infitmala vestigia mea. Incarnalionis suseglorio- ut in Evangelio de damnaudis ait: Ibi erit fletus el
sissimos actus, qui monstrandi erant conversationei sttidot dentium (Matth. xm, 42). Clamores enira isti
sanctissima, dicit esse dilatatos. Vestigiavero viami salvos facere nequeunt, qui salutis auctorem bic
informationis ostendunt, quam firraissimara reliquitt lemnenduin esse decreveruni. Nec etat qui talvot
apostolis, ubi ipse gressus iraprimens sanctis aclibusi facetel: propter diabolum dicil, quo immittente de-
amI.ul.ivU. Haec ergo vestigia ab inimicis inflrmandai liquerunl. Quis enim tales facturus est salvos, cum
jure denegavit, qtiiu licet se veutosa mundi proceilai iusligator et priuceps eorjin sit primus ipse dam-
135 M. AURELIICASSIODORI 136
nandus? Sed bi cum viderint spem suam in diabolo A j| casse : quia filii Domini rectis gressibus ambulare
corruisse, clamabunlquidera ad Dominum, sed non noscuntur. Nam claucticareproprie dicimus eos qui
exaudiel eos: quoniam infrucluosa illic agnoscitur uno pede sunt debiles. Quod Judaeis accidisse ma-
pcenitudo, ubi jam est justa daranalio. nifestum est, qui Vetus Testamentum carnaliter te-
Vers. 44. Et comminuameos ut putveremante fa- nentes, Novi gratiamrespuerunt: et hincfactum est,
ciemventi; ut lutum platearum delebo eos. Ubi est ut una parte debiles mentis suae gressibus claudica-
iila lingua grandiloqua et veniosa superbia ? Usque rent. Hoceliam inilla angelica concertatione patriar-
ad pulverem se corarainuendosintelligant. qui Do- chaeJacob (Gen. xxxu, 24), quidam asserunt praesa-
mino pravis mentibus contradicere raoliuntur. Et ne gatum, quando tacto nervo , uno pede claudus effe-
putent se quamvis detritos posse quiescere, addidit, clus est. Nec illud vacat quod addidit suis, quia
ante faciemventi; ut quiescere non possint, cura fue- descrentes intellecitim legis, suis superstitionibus
rinl imrainuii. Bene autera lulo platearumcomparal agebanlur; ut non recipienles promissum Dominura
peccalores, quod fetidissimis sordibus inquinalur , Salvatorem, de lavandis manibus el calicibus 64
nec excipitur a conculcatione populi, ut semper ejus insanas calumnias commoverenl; revera sordidi, sed
fetor iterelur. Delebo eos, id est de mcdio tollam, non tali observatione mundandi. Potuerant enim
quod pertinet ad lutum platearum Vimquoque ipsam B ] propria faecepurgari, si lavacrum sacri baptisraatis
coraparationisintcllige: ait enim, ut tulum platearum, expeliissent.
quod facile tollilur, quia mollissimum comprobatur. Vers. 48. VivitDominus,et benediclusDeusmeus;
Vers. 45. Eripies me de contradiclionibuspopuli, et exaltetur Deus salutis mew. Quarti ordinis janua,
tonslitues me in capul gentium: populus quem non quaesupeiest, aperitur : ubi iterum Ecclesia calho-
eognovisertiiiittmihi. Eteplus csl plane de contradi- lica loquitur toto orbe dilalata, quse summatim et
ctionibuspopuli : quando explosispcrfidis Judaeisad bcneficia refert Domini, et hymnum suavi delecta-
gentium fidem devotionemque translatus est. Con- tione profundit. Recte dicebat: Viftf Dominus,qnem
tradictionesvero illas dicit, quas ei scelerata turba in suo corde jugi consideratione cernebat. Vivit
mullipliciter ingerebat. Nam quod ait, constituesme enim, dixit, prsesens est firma credulitate conspe.
in capul genlium,signum dicit fldei Christianoe: quia ctus. Benedictusautein dicilur Deus, cum ei laus ce-
in fronte gentium, crucis habuerunt vexilla radiare. leberrima devotione raentis offertur; sicut et alibi
Populum quemnon cognovi,id estad quem nonveni, legitur : Benedictusqui venitin nomineDomini,hosan-
novuin, rudem, atque antea non receptum. Servivit na in excelsis(Matlh. xxi, 10). Intelligitur eiiara pro-
autem , credidit dicit, quoniam quicunquc credit ct prie benedktus, quod ipse oronia propitius benedi-
servil; quod factumest a genlibus, quse non fuerant 1C cat: sicut et vtvtt Dominus,quodipse vivificet. Hsec
a Christo carnaliter inquisitac. Nara quid est quodI aulera et hissimilia, sicut saepediximus, tropicis al-
ille non cognoscat, qui renes hominum perscrutatur lusionibusprobantur edici. Exaltetur vero posuit, toto
et corda? orbe credatur. Nam quemadmodum aliter exaltari
Vers. 46. Obaudituauris obaudivilmihi; filii alienii polerat, qui proprie vocatur Attissimus?
mentitisunl mihi. Laus isla gcntiura, exprobratio estI Vers. 49. Deusqui das vindietammt/tt,et tubdidisti
magna Judseorum; ut servirenl qui non viderunt; utl (mss. A., B., F., et subdis) populossubme. In isio
audirent quibus ex ore ejus sacratissiraa minimc: raundo prscconialitcr vindicaiur Ecclesia, quando
verba sonuerunl; sicut scriptura cst: Quibusnonestl blasphemi et inlideles ad veroereligionis penetralia
nunttatumde eo videbunt; el qui non audierunl con- perducuntur; ut qui ante conturaaces exstiterunt,
templabuntur (Isa. LII, 15). Scd intellectus trabit, , fiant illi proficua devotione subjecti. Ecce vere tiin-
ut adjiciamus. Hebraeiautem qui viderunt et audie- dicta pia, salutaris pcena, ultio gloriosa. Ipsi enim
mnt, sicut inferius dicit, totum contraria voluntate» Ecclesiae subdunlur, qui liberi probantur a vitiis ;
fecerunt. Quod idera prsedicit Isaias : Excmca eorr nam qui ab ipsa deviant, mox laqueum noxise ca-
populi hujus, et aures ejus aggrava, el oculos ejttss ptivitatis incurrunt.
claude: ne forle videant oculissuis, dul auribus sttiss I* Vers. 50. Liberalormeusde gentibusiracundis: ab
audiant, vel corde suo intelliganl, ct convertantur, ett insurgentibusin me exaltabisme, a viro iniquoeripies
tanem eos (Isa. vi, 10). Quaeflgura dicilur aposio- me. Addidit liberatori laudera, dum dicit, iracundis.
pesis, id est diclio cujus finis reticetur; ttt aut ter- Mfnusest enim periclitantem liberare ab inimicis te-
reatur, aut ad desiderium provocetur auditor. Filiii pidis, sed multo gloriosius a fervida malignitate suc-
alieni, filii diaboli, quibus ipse in Evangelio dicit:: ceusis. Sequitur decora diversitas, ut quanto altius
Vos ex patre diabolo estis (Joan. vm, 44), mentitii in iram surrexerunt inimici, lanto amplius exalta-
tunt mihi, quando dicebant: Magister,scimusquia a, retur illa,qusepertulit. Iniquumvirum, schismaticum
Deo venisti,et in veritate viamDei doces(Malth.xxu, designat, qui perversi dogmalis iniquilate grassalur.
16). Mentirienim est contra mentem loqui, et illud1 Vers. 51. Ptopletea confiteborlibi in populis, Do-
lingua promere quod unumquemque constat in ani- mine, et psalmum dicam tibi inter gentes. Propterea ,
mo non habere. propter illa quaesuperius dicta sunt. Confitebortibi,
Vers. 47. Filii alieni inveteraverunt,et ctaudicave- - id est laudem tc per populos Christianos, quorum
runt a semitis suis. Bcnc dixit «fienos fitios claudi-i- utiquc Hngua Eccleskevoxest. Ptalmut autem, sicut
157 EXPOSITIO IN PSALTERWM. PSAL. XVIII. 133
dictum est, opus significat actuale: unde per opera A t faciat esse psalmistara. Per quae intelliginius illos
tideliumDeodicit gratias , quas plus Divinitas nc- solos revera Domini iaudes canere, qui ab cjus ne-
Bcitur exaudire quam voces. Intet gentet designat sciunt praedicationibusdiscrepare.
uiiiversilatera, quoniam erat Ecclesia geutium nu-
merositate dilatanda. Exposilio psalmi.
Vers. 52. Magnificanssalutate tegis ipsius, el fa- Vers. 1. Ceelienattant gloriam Dei, ef opeta ma-
ciensmisericordiamChrisio suo David, et seminiejus nuum ejus annuntiat firmamenlum.Quamvis et ad
usque in smculum.Exporiitqualem psalmuinsuperius lilteram possit inlelligi, coelosenarrasse gloriam Dei,
dixerit, qui niagnificet fllium ipsius toto orbe lerra- cum Magos ad Bethleem venientes dux slella prae-
rum. Chtistus antedicebaturoinnis unctus in regem; cesserit, stans supra cunabula ejus , osteudit
quse
bicutet de Saule diclum est : Cut ausus fuisli inferre DominiSalvatoris advenlum n, 10), tamen
(Matth.
manumin chrislum Domini(II Reg.J, 14)? In David hoc melius ad apostolos convertimus et prophetas ,
ergo fecit misericordiam,quia eum,utlitulusdixit,de qui de advenlu ipsius disserendo, orbem terrarum
persequenliuro ferocitaie liberavit. El semini ejus, sanctis admonitionibus impleverunt. In quibus Deus
Dominumsignificat Salvalorera, qui secundura car-
lanqiiam in ccelis habitavit, qui cuncla Iate comple-
nera ab ipsiusgeneralione descendil. Dicit ergo tunc' "
ctiliir, non cx parte, sed tota eos 65 pleniludinc suae
misericordiamfactam semini ejus, quando post tri-
raajeslatis ingrediens. Pars enim iu Deo non esl, sed
duuin resurrexit a moriuis, ascendit in ccelos, sedet totus et plentts est. Impioquippe dicitur : Tu
ad dexteram Palris. Vsque in smculum accipitur in1 ubique
quis es, qui enarras gloriam meam(Ps. XLIX,16)? Se-
aetermim; sieut in superiore psalmo diciuni est, '
enim verba quitur, et opeta manuum ejus, id est, ipse homo qui
tn
usque finem : houc idipsumsignificant, manibus ejus factus cst. Sed hoc ad laudem dicitur
quamvis propler graliam uovitatis variata esse vi- propheiarum, ut cura sint opera ejus, annuntiare
deantur. mereanturCrealoris stii reverenda mysteria. Addidit,
Conclusioptalmi. annuntiat fitmamenlum,prsedicalionesscilicet incar-
Quam mirabili contextione verborum hujns psal- nationis ejus, per quara fidei nostraesoliditas incon-
nii drama decursuin est, quod variatione persona- cussa provenit. Et noia quia liic dicitur, homo Dei
rum semper efficitur, dum vicarius sibi serrao al- manibus factus. Ilein legitur : El atidam manut ejut
terulra permutatione succedit I Sed intelligamus> finxerunt(Psat. xciv, 5). Sed lioc bumaiiocoperatio-
quanta sil hnjus cbori gloriosa socielas; ut et ipse< nis allusio esl, quse sine manibus aliqnid fabricare
quoqueDominussimul dignatusfuerit salutaria verbat _ non prsevalet. Caeterumomnia Deus voluntatis susc
misccre, pro quibus non aspernatus est humili- creavit imperio, sicut legitur : Ipse dixil et facta
tatem incarnaiionis assumere. Nam et numerus ipse tml, ipse mandavilet creata sunt (Psal. CXLVIII, 5 ).
niagna legissacramenta concludit. Denarius pertinet Vers. 2. Dies did eructal verbum, el nox nocli in-
ad DecalogumVeteris Testamenli, septenarius ad dicat scientiam. Dies diei eruclabat verbum,
quando
sepliformemSpiritum (ed., Spiritus gratiam); qui in Dominus loquebatur apostolis. Ipse enim divina cla-
unamsocietatem deducti, efficiuntdeceraet septem. ritate irradians, corde purissimis verba cceleslis lu-
Sic prsecipuainysteria sanctaeiegis psalmi istius nu- minis iutimabat. Eructabat enira
verbum, cura de
mero continentur. imis penetralibus sermones in sauctorum notiliam
EXPOSITIO 1N PSALMUMXVIII. perducebat. Nox aulem nocti indicabat scientiam,
ln finempsalmusDavid. quando Judas Christum Judseis prodidit ac tradidit
Inscriptio ista frequenter exposita est, psalmii occidendum (Matlh. xxvi, 48). Indicare enim perti-
uicta referens ad DorainumChrisluni: de cujus pri- net ad proditionem. Tale enim inter se fecerant con-
mo adventu propheta dicturus esl, unde suscepit; slitutum, ut ilium tenerent, quera fuisset sceleratis-
inimicus occasuin, el humanumgenus singuJareprac- siraus osculatns. 0 nefandissimum proditorem, et
sidiura. Per hunc enim tyrannus ille religalus inge-,Djuste a beatorum societate discretum I Per osculum
muit, et absolulus est homo potius, qui raortiferis; causam fecit venire interitus, per quod huinani ge-
vinculistenebalur obnoxius. Memento vero quia de neris declaratur affectus. Nam quod diem diei et no-
eadem rehic primus estpsalmus; sequuntur autem clemnocti comparavit, argumentum est quod dicitur
alii quatuor, id est, septuagesimus nonus, octoge- a pari; sicut et in quadragesimo primo psalmo di-
simus qnarlus, nonagesimus sextus, et nonagesiinus cturus est: Abyssusabyssum invocat,in voce catara
septimus. ctarumluarum (Psal. xu, 8).
Divisiopsalmi. Vers. 3. Non sunt loquelmnequesermones,quoruin
Per lotum psalmum prophetaeverba sunt. Prima non audiantur voceseorum. Negandonullos esse ser-
narratio ejus laudat Domini praedicatores, ipse quo- monetneque loquelasquas apostoli reticuissent, illud
que de ejus incnrnationc speciosissimis comparatio- videtur praedicarequod linguis erant omnitim geu-
fjbus verba subjungens. Secunda laudat praecepta liiim divina inspiratione loctiluri. Sermonesquippu
_\<,viet Veteris Testamenti. Terlia ab occultis vitiis ipsorum et loquelmper orbem terrarum prsedicatio-
ptirgatt se a Dominodeprecatur; ut eum sibi digntim nis libertate sonuerunt. Sermones-crtinent ad com»
/•iTROt. LXX. 5
159 M. AURELII CASSIODORI 140
munes narraliones, loquelmad publicas suasiones;; A . occurrit. Utque ad tummum ejus, iterum secundum
quod utrumque apostolos fecisse certissimum est. deiialera, qua P.ilri Filius seraper aequalisest. Nani
Vers. 4. In omnemtettam exivit tonus eotum, et int cum venit a summo, in nullo minor fuit; cura rediit
finet otbit tetrm verba eorum; in sote posuit laberna-- ad summum, Deus homo aequalisPatri in deitatis
culumsuum. Terram hic hominemdebemus accipere,, subslantia, sicut venerat, perseverat, cui nihil hu-
qui et atidire possit et credere. Sonws vero miracu-- mana detraxit humilitas. Nara quod ait: Nec est qui
lorura fauia est, quse pro ipsa novilate per gentess se abscondala valore ejus, Spirilura sanctum videtur
singulas excelienti opinione currebat. Fines auteml significare, quem post ascensionem discipuiis misit.
lerrm sunt reges, qui quasi tcrmini agrorum sua re- In Actibus enim apostolorum legitur (Act. n, 3)
gna custodiunt; ut non solum ad humiles, verumi ignem apparuisse, qui supra unumquemque eorum
eiiam ad principes gentium Evangelii verba perve- insidens, genlium variis linguis eos faciebat effari.
nisse declarenlur. Sequilur de incarnalione Verbii Ipse ergo calor est, a quo nemo possit abscondi, qui
propbetae sancta prsedicatio; ut hoc quod alios ges- deitaiis suse poientia uniuscujusque corda cognoscit.
sisse laudavit, ipse quoque fecisse videretur. Ab) Ita hoc uno versicnlo, sanctaeTriniiatis ingentia sa-
aposlolis quippe transiit ad persoitain Domini. Quae i cramenta declaranlur. Et intuere quemadmodum li-
figura dicitur exallage, id est permulatio. /n sole, inI B '. cet de tribus personis dicatur, consdbstantialem ta-
manifestatione mundi dicit. Tabemaculum, id est iu-- men servavit unitatem. Sic enim loquitur dicendo,
habitaculum corporis sui. Quod ideo arbitror diclum,, ejus, tanquam de uno : quia sancta Trinitas unus est
in tote positum, ut qui oculum cordis habel purissi- Dens, sicul legitur : Audi, Israel, Dominus Deut
mum, sacramenii illius clariutem et ferre possit ett luus, Dominusunus est (Deul. vi, 4).
cernere; qui vero hseretica pravilate confusus est,, Vers. 7. Lex Domini irreprehensibilit, convertens
incarnationis ejus fulgore percussus, erroris sui lip- animat. Ventum est ad secundam narrationem : ubi
pitudine sanetura lumen Domiui non proevaleat iu- per sex versus singulaeres diversa laude definiuntur.
tueri. Haecseptima est species definitionis quam Graeci
Vers. 5. Et ipse tanquam sponsusprocedens de tha- xara iieTKfopico, Latini per translationem dicunt, cura
lanto tuo, exiultavit vt gigas ad currendamviam. Et( rem aliquam sub brevi praeconioquse sit ostendimus.
ipte, Christum Dominum dicit, qui mnquamsponsus s Nunc ad singula 66 veniamus. Lex enim illa, quam
Ecclesiaesuae, processit de thalamo suo, id est dee per Moysen dedit, irreprehentibilis est, quia perfecta
utero virginali. Magna simililudine sacramcntuiiii veritate consistit, quaeper DominumSalvatorem non
ejus incarnationis exposuit. Ob hoc enim de intacto> reprehensa, sed potius probatur implela; ait enun
utero processit disposilione mirabili, ut inuudum. IC ><Evangelio : Non veni legem solvere, sed implere
Deitati reconcilians, Ecelesiam sibi sponsi charitatee (Matth. v, 17). Etne esset nobis rigoris ejus perni-
sociaret. Quapropter merilo de Virgine natus est, ciosa desperatio, adjunxit, convertentanimas. Illius
qui Virgini erat sancia copulatione jungendtts. Con- enim districtionis raetus errantera corrigit, et ad
grue namque tpontut a spondendo dicitur Cliristus,, Christi gratiam facil recurrere, cum spem in suis
qui toties promissus est per prophetas. El bene Chri- cceperint meritis non habere
stus noster nunc giganti comparatur, quia humanamII Vers. 8. Tesltmomutn Domini fidele, tapientiam
uaturam potentiaesuae magnitudine superans, omniaa prmstans parvutis. Hic de Patre dicit: quoniam omnia
muudi vitia cum suo truculeniissimo aticlore prostra- testimoniaquse dedit populo Israeiiiico, fidelia utique
vit. Dicendoenira, ad currendamviam, servavit qtiod d fuerunl, quia pleuissima veritate recognita sunt: et
in primb psalrao dixit, ef in via peccalorumnon ttetitf saptenliamparvulit prmttiterunt, non utique super-
(Ptal. i, 1). Hsec via cursum ejus vilse signiftcat, > bis, nec tumida se elatione jactantibus, sed parvulit.
quani Domiuus egit homo natus, hoc est, quia nutuss Parvuli autem sunt humiles et innocentes, sicut
est, crevit, docuit, passus est, resurrexit, ascendit in11 Apostolus monet: Notiie pueri effici sensibus, sed
ccelos, sedet ad dexteram Patris. Merito ergo dixit,> malilia patvuli estote (I Cot. xiv, 20). Testimonium
viam cueurrit, cujus in nulla mundi ambilione potuit [l D quoque dat Filius, sicut ad Timotheum ait Aposto-
actus haesiure. Haecper allegoricas similitudines de- '' lus : Ptmcipio liftt cotam Deo, qui vivificatomnia, et
ceoter expressa sunt, quae aliud dicentes, atiud in-{- Christo Jetu, qui lestimoniumreddiditsub Pontio Pi-
telligi persuadeut. lnlo (I Tim. vi, 11). Idem de Spiritu sancto dicit
Vers. G. A tummo ceeto egressio ejus, et occurtut w Apostolus : Nam et ipse Spiritus lettimoniumperhi-
ejut msquead lummum ejut; nec etl qui te abtcondat *t bet tpititui nostto (Rom. vm, 16). Vides in illa san-
a calore ejus. Si diligenlius inlueamur, totius hic ic cta Trinitale, quam nihil Scriplura divina velit mi-
majeslas Trinilatis ostenditur. A summo cmlo, Pater :r nus majusve sentiri, ut nec ipsa nomina paiiatur esse
>" divisa.
significatur; egretsio ejus, nativitatis Filii, non lera-
poralis, sedcoseterna Palri, quae est ante omne prin- - Vers. 9. Justitim Domini tectm, tmlificantetcotda.
cipiura, quippe cum ipsum Filium constet esse prin- t- Revera reetee, quia non aliter cognoscitur fecisse
cipiura. Oecurtut ejus secundum liominein dicitur, <", quarn docuit : quia iilorum justitia recta non est,
quia post assumplionem carnis, in uiraque naturaa qnibus aliud est in ore, aliud in opere. Lmlificantet
Cbristus permauens, ad sedem paternte raajeslatis is corda, subaudi justorum, qui de judicio Dei Isetili-
141 EXPOSITIOIN PSALTERIUM.PSAL. XVIH. 14!
cantur : qnia norunt se misericordiseDomiui praemiaA A margarito plurimuro valet, et exiguo roetalli pou-
conseeuturos, sicut dicit Apostolus : De tetiquo re- dere, ingentem superat pecunisequantitatera. Sed
potita ett mihi corona justitim, quam reddet mihi Do- quoniam inveniri poterant continenles, qui cupidi-
tninui in illa die justus judex (II Tim. IV, 8). tatem noxiam laudabili parcitate calcarent, addidit
Vers. 10. Prtecepium Domtni lucidum, illuminans etiam sapores praecipua suavitate jucundos, mel et
oculos. Revera tucidum, quia sincere purum et im- favum.Unde horao nullus cxcipitur, quamvis conti-
maculatum, quale a Patre luminura prodire docet. nens esse videatur : quia propter Vetus Testamen-
Hoc illuminat oeulos, non istos carnales qtios et pe- tum superat mel, propter Novumvincit favum. Ista
cora nobiseum possunt habere communes, sed illos enim faucibustantum sapiunt, illa roenlibus absolute
utique interiores qui divinomunere spiritualiter cla- dulcescunt. Quod schema Graece dicitur auxesis,
rificantur. Laline augmentum; paulatim enim ad superiora con-
Vers. 11. Timor Domini, sanctus permanensin sm- crescit.
culum srncuti.Videamus quid sibi velit ista defini- Vers. 14. Nam et servustuus eustodiel ea; in cu-
tio. Deum timere non irepida confusio, sed iraper- stodiendoilla relribulatio multa. Cum dicit : Servus
lurbala constantia est, cujus status nulla temporali tuus, justum significal et devoluin. Custodietea, dul-
conversione mutatur, sed in idipsum sinceritate B cedine scilicet illa pelleclus, quia nequissimis men-
bonsecouscientiaeperseverat. Nam bumana furmido tihus judicia Dominisemper amara sunt. Et inspice
cum lempore commutaiur, et non est sancla, quia quod dictum est, custodietea; ut non sotum ad tera-
non potest esse proficua; timor autera Dei nihil per- pus earum rerum suscipi videatur affiectus,sedus-
lurbationis habet. Nam licet recte aucorem suum que in ultimum vitse spatium in tali devotione verse-
tiraeat, scil vere supplicantibus misericordem esse, lur. Post obedientiam praemia subsequuntur, id est
qui judicat. In orani ergo sanctitate versalur qui relributiomulla. Tanta enim divinae clemenlisedona
suum judicem et tiraere cognoscitur et amare. Mixta sunt, qnoe nequetint comprehendi. Sic enim de his
enim cum pavore dilectio, timor est Domini, qui Apostolus dicit : Quod nee ocutus vidit, nec auris
usu saecularireverentia nuncupatur. audivii, nec in cor hominis ascendit, qum prmpatavit
Vers. 12. Judicia Dei veta, juslificata in semeiipsa. Deus diligentibusse (I Cor. u, 9). Merito ergo dicta
Judicia Dei dicit, ut arbitror, mandata quae in Ve- sunt multa, quia comprehendi non poterant uni-
teri et NovoTestaraento conscripta sunt: quia re- versa
vera ex judicio sunt prolata. Ulud enim judicium1 Vers. 15. Delicta quis intelligil? ab occuttis meit
eingulari numero dicilur, ubi boni malique dividwn- munda me, Domine. Ecce janua tertise narralionis
lur. Nam quod sequitur : Desiderabilia,prohibet adI C ( aperilur, in qua prophela deprecatur, ut orania ejus
illud lempus futursejudicationis aptari, quia legitur: peccata mundentur, quatenus eloquia oris sui in
Vmif.ii qui concupiscuntdiem Domini(Amosv, 18)1I conspeclu Doraini reddaniur accepta. Sed cum tri-
Haecautem judicia utriusque Testamenli, quse diciai bus modis humanis erroribus excedatur, cogilatione,
sunt, verilate imrautabili perseverant; et tantura in1 diclo, et facto , iinmensura illud delictorum raare
illis est bonum, ut cum a piis mentibus recipiuntur,> sub brevitate constriclum, duobus fontibus emanare
verares faciant et beatos. Hoc enim dant, quod ha- teslatur. Occultumest quod originale dicitur, in quo
bent: quia necesse est ut justificalione plenum sit,> 67 concipimur, nascimur, et secreta volunlate pec-
quod justos facit. Peracta est propositae laudis sena- camus, id est, cum rem proximi concupiscimus;
ria diversitate conclusio, praedicandolegem Doraini,, cum nos de advcrsariis desideramus ulcisci; curo
teslimonium Domini, judicia Dei; qui numerus ini caeteris prsestaniiores effici volumus; cum cibos ap-
arithmelica disciplina noscitur esse perfectus. Sin- '- petimus dulciores; et his similia, quae iia pullulant
gulis enim versibus, quasi quibusdam calamis com- i- atque surripiunt, ut ante effectum rei multis eelata
pactis, opera Domini laudis studio probanlur esse e videantur. Quod si haecalicui manifesta reddantur,
cantata; ut doceret perfectionem atque convenien- monente Salomone : Non eas post concupiscentias
tiam eorum quae sub tali calculo noscuntur esse eD 1 (uas (Eccle. XVIII,30), illud tamen debemus adver-
praedicata.0 ingentium rerum stupenda profunditas!! tere, quoniaro multa peccata sunt quae omnimodis
Quis aut sufficienter distinguere aut prsedicare pu-- ignoramus, quoruin nec origiues possumus,nec sub-
ttiisset opera Domini, nisi de Spiritu sancto proba- reptiones agnoscere. Unde subaudiendiimest, deft-
renlur edici? Solus eniin prsevaletdigne de se dicere,'., cta omnia quis intelligii? Nam cum dicturus sit in
qui etiain se potest nosse plenissime. quin uagesimopsalrao : Delklum meumcattlra meest
Vers. 13. Desiderabitia supet autum et tapidem n semper (Psat. L, 5); el alibi: Delictum meum co-
ptetiosum multum, el dutciora super mel el favum. i. om.utn libi feci (Psal. xxxi, 5), quomodo non potest
Desiderabitiasunt judicia Domini, sicut dictum est,L, inielligi, quod peccans cogitur confiteri? Sed si ad-
uiandata Novi et Veteris Teslamenti, super aurum, i, jeceris onmia, tunc lisec qusestioprobaiur exclusa.
quod bnmana cupidilas affeclat ardentissime possi- Vers. 16. Et ab alienis parce tervo luo. Si mei non
dere, propter quod frequenter despicit etiam salutess fuerinl dominali, tunc immaculalut ero, et emundabor
animarura. Sed quia boc tantaerei parum est, addi- n rielkto maximo. Posiium est superiore versu , oc-
dtt: Lapidem prefiosimimultum, qui in parvissimo o ciiltum, quod oiiginalc dicimus; uune diccnduii) est
145 M. AURELHCASSIODORI 144
quid sit alienum.Alienumesl, quod inalis homiiiihus, A aliquid disseramus : ul gratius possil accipi, quando
sive diabolo suadente coramittiiur, sed fit proprium, breviter ejus intentio probatur agnosci. Fulurorum
quia consensus pleclibilis adbibclur. Ex illa enim igilur illumiualione propbcla completiis, per opta-
iraduce mortalium massa corrupta, ab hoste spiri- livum modum evenire prospera sanctae deprecatur
luali sine divina gratia velociler subverlitur, quia Ecclesiae, quae illi per advcnlum Domini ccrtissiuic
in primo homine per inobedientiam vitiata monslra- noverat csse ventura ; et nimii cbaritate completus,
lur. Nam quara facile est antiquo insidiatori infectis illi optat prospera , cujus se membrum esse nosce-
vclila suadere, qui poluit liberos alque incorruptos bat. Talia siquidem desideria bcati semper appeluni,
sua callidilate decipere! Quapiopter ab originali ul boiia sua ibi posita indiccnt, ubi bcnc :: eritoiuin
peccato, unde usque ad saeculi finem vivens nullus vota congaudem.
Divisiopsalmi.
cxcipitur, prophela mundari se petit, quasi adhuc
carnalibus vitiis non ontnino purgatus. Sed cum di- Primo ingressu propheta deprecatur s;mct:eEccle-
cil, scrvo tuo, jatn se oslendit legi dominicaejure fa- siaebona succedere , ut diversa mundi iribulationc
mulari. Domiiianiurautem errores, cum in eis fallaci fatigata, Christum Dominuinexaudita suscipiat. Se-
voluntale prajsumilur: tunc vcro imperium perdunt, cundo deprecatur ut omne consilium ejus reciamqne
quando ab ipsis homines per Dci gratiam subliahun- B I fidem Dominus omnipoienliac suacpietate confirmet.
tur. Jure ergo propbcta iuiinaculatum sc confidit promitiens fidelem populum non magnTicandm» ;KJ-
fieri, cum eum jam contigerilab eorum dominalione tcstate mundana, sed divina polentia.
liberari. Maximum vero deliclum est superbia, qua Exposiliopsatmi.
et diaboluscecidit, el bominem traxitfms. A.,B.,F., Vcrs. 1. Exaudiat te Dominus in die tribtilalionis:
slravil]. Quanlum enim in mulo magna sit, hinc da-
le nomen Dei Jacob. Per figuramprolepsin ,
lur intelligi, quae ex angelo diabolum fecit, quae prolegal
dicilur praoccupatio , propheta siudio,
bomini morlem iniulit, et concessa bealitudinc va- quac Laline
chariiaiis accensus, optat Ecclesiaecatholicae
cuavii. Oranium malorum mater, scelerum fons, lsiagnae
vena nequilise; scriplum cst enim : Initium peccati provcnire, qu;c longo post lempore fieri posse cer-
nebat. Audiii cognoscimur, quando omniraodis ali-
omnit tuperbia (Eccle. x, 15), quam tamen Domintis
quid obtincinus. Dicendo vero, in die tributationis,
veniens sua bumilitate dejecit.
Vers. 17. Et erunt ttl complaceantetoquiaoris mei: tcmptis gravissimse afflictionisostendii, quo magno
desiderio Douiinumdeprecamur. Non enim exkrcmis
et medilaliocordis mei in conspecluluo semper. Do- scd mundo corde lunc pelimus quae nobis tri-
meus el labiis,
mine, adjutor rcdemplormeus. Dicit qttando btti postulamus. Perscruiandum est quoque quare
eloquia oris ejus Domino placere pracvaleant; vide-(p patriarcbae Jacob nomen videtur annexum'! IMc
licet, si a viiiis quacsuperius dixit, reddatur alienus; enim majori fratri subripiens, loiius benediclio-
propter ilittd quod dicilur peccatori: Quare tu enctrras nis gratiam conquisivit, ut et ipse illi cum reliquo
jusiitiasmeas(Pssl. XLix,18)?Quaa estauteni meditaiio
Dominura populosubderetur. Qitoe68 siniilitudobenedictionis,
cordis, qu.T,potest ad perveuire? Spes , Cliiistiano poptilo congruenler apiatur, qui gentem
cbarilas,et lidcs, qu.e ulique digna sunt Dco. Illa subseqnens Judacoium, eam devolaeracniis rcligione
eniin merenlur in conspectu ejus ascendere, quoe superavit, ut gratiaemunere primus donante Domino
ipse cognoscitur approbare. Adjutorem vero suum rcdderetur. Nam cuin dicit, prolegal te nomen Dei
dicit in bonis , redemptorema malis, ut nenio suis' Jacob, hujusmodi similitudinema Doraino vuli intel-
merilis applicet quod ccelesti largitate susceperit. ligi, et novo pnptilo concedendam,quam ille in proe-
Conclusiopsalmi.
flguralione sanctus palriarcha percepit.
Quara mirabili ordinc lolum psalmum gloriosissi- Vcrs. 2. J!/il(a( libi auxiliumde sancto, et de Sion
raus propheta cautavil! Laudavit Domini praedica- luealur le.
Oplando ail mi/ta(, ul ostendat a Patre
lores ; ipse qu ique adventum sacratissimae incarna- Filiiun missum. Sed boc verbum cbariialis cst, non
lionis edocuit , magnalia ejus varia definilionum ' subjectionis; sicut et ipse in Evangelio de Spirilu
n
qualiiate commendans. Reversusque in memoriam' sancto dicil: Expedit vobisul ego vadam; si enim ego
fragilitatis suac,a delictis petiit debere se mundari;'< non abiero, Paraclitus non veniet nd vos; si autem
ut tanlorum sacramentorum relalor dignus existerct,< abiero, millameum ad vos(Joan. xvi, 7). Sion enim,
qui docuil Scripiuras Dominia purissima conscientia1 sicut sacpcdiximus, uions est, siguificansspecnlatio,
debere narrari. Numerus quoque praeseus,virlutem1 nem, quac convenil Divinitati: quoniain illi omnia,
psalmi dcclararc scnttlur. Nam sicut in Evangelio,> non ut nobis cx eventu nota sunl, sed ex glorioso
dccimo oclavoantio curvala mulier, jubentc Cliristo,> suaedispositionis arcnno.
a sua infirmitatesalvata csl (Luc. XIII,11): ita se in1 Vers. 3. Memor sil oinnissacrificiittti, et holocau-
lioc psalmo peliit pcccalis propriis prophela libenri, > ttum tuum pingue fiat. SacrificiumsanclaeEcclesioe,
pcr hunc calcuum signilicanstempus aptissimura in1 non hoslia pecudum, sed iste ritus accipiendus est.
quo et iste Dominisalulifera beneficia niererctur. qui nunc agitur corporis et sanguinis iramolationc
EXPOSITIOIN PSALMUMXIX. solemni, quem venlurum prscvidebat, non quera
In finem psalmus David. proctermitlenduin esse cognoveat. Sequitur, el ho-
Jara quia lituli verba nota sunt, de tcxtu p=a!mi i tecaustum luum pwgus fiat, llolocausli iiouiine in
 .45 EXPOSITIO1N PSALTERIUM. PSAL. XIX. 110
ilia prioris Saerificii similitudine perseveral. Holo- .A ejttt. Salus igiiur, quaoi ipse condidit, potentalus no-
caustumenim totum dicebatur iucensum ; quae nunc slcr esse dignoscitur : quando illa salus ncc morbis
referenda siint ad communionis nostrae sanctissiraam afficilur, nec doloribus sauciatur, sed polenles nos
puritatein. Holocaustum etiim per se combustum et efficit, cum in sua perennilate custodit. Sensus ergo
ariduin est: sed pingue fit atque juctindum, quando talis esl: Exaudiet Filium Pater de coelosancto tuo:
a gratia Divinitatis assumitur [mss. A., B., F., ab- quia in dexiera ejus est salus, habens ex propria
suniilur}.. deitate, qtiod petere videtur ex carne.
Vers. 4. Tribuat libi Dominus secundumcor tuum, Vers. 8. Hi in curribus, el hi in equis: nos autem
et omneconsiliumluum confirmet.Post diapsalma po- in nomineDomini Dei nostri magnificabimnr. Fidei
situin, venit ad ingressum secundum, adhuc optans suae sinceritate confidens, quae muneribus eral Do-
Ecclesisebona, quarn scicbat constanterin orlhodoxa mini contributa , propbeta laelatur, despiciens illos
religioue mansuram. Dicit cnim : Tribual tibi Domi- qui pomposis curribus evecti, in temporali potius di-
nus secundumcor luum, id est secundum intelleclum gnitale praesumunt. Duo enim apud antiquos erant
quem habes de Domino Salvatore ; ut eum credas genera triumphorum: unum majusin curribus, quod
unura ex Trinitate passum carne, et pro mundi li- laureatum dicebatur; aliud minus in equis, quod ova-
beratione in crucis patibulo pependisse, ipsura re- ]B tio nuncupabatur. Sed ista ssecularibus relinquens ,
surrexisse, ipsum sedere ad dexteram Palris, ipsum in nomine Domini se magnificatum esse confirmat.
ad judieandum esse venlurum. Addidit quoque : Et Non enim currus aut equus magnificant, quamvis in
omne consilium luitm confirmet, scilicet ut mundi hoc mundo exlollere videantur honoribus ; scd no-
istius illecebras, contemplata Domini promissione men Domini, quod ad prsemia setema perducit. Quae
despicias, et pericula procsentis sseculinon pavescas, figura Groece dicilur syncrisis, l.atine comparalio,
dum fulurae resurreelionis praemia loetasemper cx- dum comparalione quadain justiorem causam no-
spectas. Hoc est enim consilium sanctae matris Ec- stram, quam adversarii demonstramus.
clcsise, Patrem , et Filium , et Spiritum sanctum , Vers. 9. Ipsi obligati sunt et ceciderunl; nos autem
unum credcre Deum , a quo creata sunt omnia, et surreximus, el erecti tumus. Polenler aperuit fructum
dispiinunlur univcrsa. Hsecbene confirmari propheta proecedenliumrerum. Nam humanis Imnoribus proe-
deprecatur in populo fideli, per quse novit ettm ad sumentes, laqucati pravis desideriis suis in mortis
aeterna pracmia esse venlurum. foveam corrucriinl. Et quia dicturus erat, ceciderunl,
Vers. 5. Lmtctbimurin satulari tuo, et in nomine prsemisil, obligali, quod necesseest illis contingcre,
Dei noslri magnificabimur. Impleat Dominus omnes qui se videnlur nexuosis erroribus pbligare. Resur-
pelitionestttas. Cum vir smiciissimus spiritualia bona (C gere enim duobus modis dicitur Christianus: quando
opiaicl Ecclesiae, ui se ununi ex ejus corpore esse a viliorum morte in hoc imiudo pcr gratiam libera-
monstrarei, suani quoque personam decenter admi- tus, in divinis justificationibus perseverat, sicut sa-
scuit. Nam in satutari Ecc'esiae, quGd est Dominus pienlissimus Salomon dicit: Septies cadil justus, d
Christus , Imtaturum se esse declaravit, et in ipsius resurgit (Prov. xxiv, 16). Dicitur et generalis iila
nomine se magnificandum esse lestatur, quia ex resurrectio, in qua justi prsc-miaseterna consequen-
Cbrislo Chrisliani fuerant nunciipandi. Magnificari tur. Sed hic utramque convenire manifestmn est;
csl enim magnum flcri, quippc cum ex vocabulocoe- ubi ideo posuii, eree(t sumus, quia in qualibet restir-
lestis Regis nomen est imposilum servienti. Sequiiur, reciione, fideles ab humilitate consiirgunt, et ad di-
impkat Dominus omnespetitionesluas. Fil itertim ad vina prsemia sublevantur. Quod argumentum in to-
Ecciesiam graia conversio, ui cx tani freqiienii voto picis dicitur a rebus ipsis , quando et adversarios
probarelur nimiae benevolemiie niagniludo. corruissc dicimus, et nos erectos esse testamur.
Vers. 6. Nunc cocjnoviquoniam salvum fecit Domi- Vers. 10. Domine, salvuin fac regem; et exaudi
nus chrhtum suum. Haecjam usque ad finem psalmi 69 nos in die qua invocaverimuste. Futurorum desi-
ex persona loqntur sua. Quacfigura dicitur apostro- derio prophela pelleclus, illa petit iterum fieri quce
pbe, id cst conversio, quoties ad diversas personas ]D noverat esse venlura. Dicitur Patri: Salvum fac re-
crcbro vcrba convertimus. Dicendo, nunc cognovi, gem, id est Christus Dominus resurgat a mortuis ,
niagnain virluiem prophetalionis ostendil; ut in prae- ascendat in ccelos, inierpellet pro nobis, ne diutius
scnti sediceretcognovisse, quod post mulla saecula noslra vacillet oratio, sel ipso Advocato praesuraa-
potitit approbari. Salvum fecit Pater ChristumFilium mus orare, qui nos Palri docuit supplicare , ne nos
restirrectione gloriosa, quando eiiarn ascendit in mortis laqueus possit astringere. Denique hoc se-
ccelos. quitur, exaudi nos in die qua invocaverimus le; quod
Vers. 7. Exaitdiel illum de cwto sanelo suo ; in po- tunc humano gencri provenit, quando resurrectio-
te tatibui sulus dextermejus. Exaudivil Filium Paler nem Domini firme credidit et Isetanter
aspexit.
ab incirnalione su-cepta, post resurrectionem vide-
Conclusiopsalmi.
licct, qiiaiido Spirilum sancium dc ccelomisit apo-
stolis, quem in terris mittendum esse proraiscrat. Et Docuit nos propheta sanctissimus quali pietate
ut ipstim quo ]iie in deitaie sua omnipotentem esse debeamus Chrislo Domiuo servire: optat illi bona
mon.Uraret, sequilur, tn potentatibus talus dexterm quae noverat esse ventnra, quia bcne credentium
 147 M. AURELH CASSIODORI 148
inos est Hla orare quse desiderant emergere. Sic A Vers2. Desiderium animm ejut tribuhti et,etvo*
et in dominica oratione praemonemur : Adveniat luntate tabiorum ejus non fraudatti eum. Enumerat
regnum (tmm (Malth. vi, 10); quod etiamsi non propheta Christo Domino secundum carnem, quant
oremus adveniet. Sed devotus [mt. G. et ed., devo- ingenlia, quam gloriosa collata sint. Detideriumejut
tura] non vult desinere, quae ventura credii optare. mimte fuit, sicut in Evangelio dicit: Destderiodeti-
Quapropter affligamur in ejus passione, gaudeamus detavi manducare vobitcum hoc pateha (Luc. xxn,
in ejus resurreetione. Sic enim ipsius possumus 15). Quod schema dicilur tautologia, id est ejusdem
dici, si ejus dispensationibus mereamur aptari. sermonis iteratio; sicut est, Benedieent benedicam
Praesentisantem numeri sacramenta sob iina summa te; et, multiplicantmuttiplkabo tementuum (Gen. xvi,
nequaqdam potuimus invenire, sed forte nobis po- 10). Sed ille solus est qui desiderio desideravit
terunt divisa constare. Duodenarius itaque calculus mori, quando se pro omnium salute offerebat occidi;
ad apostolo» est videlicet applicandus. Septenarius ut pretiosus sanguis ejus mundum redimeret, ne
vero signifieat hebdomadam, quse ad primam illam diabolus eum adhuc iniqua praesiimptionevastaret.
peninet sine dubitatione eulturam. Hsnc in unum Yoluntut vero labiorum ejus fuit, quando spiritibus
sociata, utriusque legis sa ramenta Concludunt. Sic imperabat immundis, languores diversos sermonis
et istius psalmi ad Patrem dicta precatio, Novi et B sui sanabat imperio, prsedicationesquoque suas de-
Veleris Testamenti continet reverenda mysteria. votis mentibus inserebat. Constat enim in nullo
EXPOSITIO IN PSALMUMXX. voluntatemejus fuisse fraudatam : quando omnia quae
In finempsalmut Davld. fieri jussii impleta sunt; sicut scriptum esl: Omnia
Ideo titulus bic decimo nono psalrao par est, quo- qumcunquevoluit, Dominus fecil in cceloet in terra
niara et iste quidem de Domino Salvatore, sed sub (Psal. cxxxiv, 6).
Vers. 3. Quoniam prmvenisti eum in benedictione
aliqua dlversitate dicturus est. Superior namqtie
continet orationem prophetse, et eonfideriiiamqua dulcedinis; posuhti in capiie ejus coronam de tapiae
Post diapsalmalis siteiitium, venit ad se-
liberandus est a cladibus hujus saeculi populus Chri- pretioso.
siianus. Nunc quidara panegyricus de incarnatione cundum modum : ubi incarnationis ejns potenliara
mirabili fulgore describit. Dicendoenira : Quoniam
ipsius dicitur, et postea deitatis ejus facla narrantur;
ut omnes intelligant eumdera esse Mariae semper prmvenisli, signilic.it humanitatem anticipante divi-
ni alis graiia setnper ornari: quia nullus illi quid-
Virginis Filiurn, quod Patris Verbum. Duas enim
naturas in Chrisio Domino salutariler credimus, quam primus offert, quud bonum est, nisi hoc ccc-
Deitatis et huraanitatis, quae in unam personam per p lesti raunere coneedalur. Erubescat Pelagianus hoc
infinita ssecula inconimutabiliter perseverant. Quod propriura hominis dicere, quod iromaculata Verbi
ideo frequenter repetendum est, quia vilaliter et incarnatio evidenter legiiur accepisse. Benedictio
dulcedinis fuit, quando dictum est: Hic ett Fitius
auditur semper el creditur.
meus dilectus, in quo mihi benetomplacui (Malth. iu,
Divisiopsatmi. 17). Posuisti metipborice dicitur ab bis qui post
In prima narratione psalrai hujus, verba prophetac labores maxiraos
prsemio digno coronantur. Quod
sunt ad Deum Patrem de incarnatione dominica, totum ad naturam peninet bumanitalis,
quse a divi-
Secunda diversas virlutes ejns gloriamque describit, nitale quod non babebat accepii. /n capite vero idem
declarans a parte qua passus, ad quam summam dictum debemus
advertere, quanlum ad substantiam
rerum apicemque ipso Iargiente pervenerit. Tertia attinel
corporalem. Caeteruradeitas non habet mem-
idein propheta conveitiiur ad Dominum Christum, bra, quae ubique tota atque perfecta est. Corona
ubi raore desideianlium oplat illa in judicio ejus fieri enim non improbe circumeunlium discipul rutn vi-
quaenovit esse vcntura. delur significare conventum, quia ipsum docentem
Exposilio psalmi. desideranlium aposiolorum circuilui arabiebat. Haec
Vers. 1. Domine, in virtute tua lcetabitur rex, et D erat corona capitis, hoc regale diadema, quod non
super talutare tuum extultabit vehemenler,Domine, ornaret impositum, sed de Christo Domino po.ius
propheta ad Patrem dicit, in viriute tua, id est in ornarelur. In hac enim corona el lotius 70 mundi
oinnipotenlia majestatis tuae, in qua et Filins re- circulttm merito poterimus advertere; in quo gene-
gnat, sicut ipse dicit: Omnia Palris mea tunt, et ralis sigiiificatur Ecclesia. Quod scheraa dicilur cba-
omnia mea Patrit sunt (Joan. xvu, 10). Lmiabitur racterismos, id est informatio vel descriptio, quae
rex, id est gaudebit Jesus Clirisltis : de quo in alio sive rem absenlera, sive praesenlem personara spi-
psalmo legitur: Deus, judieium luum da regi, etju- rilualibus oculis subministrat. tloc et in laude, et in
stiliam tuam filio regis (PSOI.LXXI,i); et in titulo viluperatione fieri solet.
pas9ionisscriptum est: RexJudmorum(Matth. xxvn, Vers. 4. Vitam peliit, el tiibuisli ei tongitudinem
37). Sequilur, el tuper salutare tuum exsultabit ve- dierum in smculum smcuti. Vilam, resurrectionem
hementer, id est in eo quod per eum salvasti homi- signifleal, qnam ille petivit dicendo : Paler, clari-
nes, Filiut tuus, qui Salvator est, extullabii. Addidit fica Fiiium luum (Joan. xvu, 1). Longitudinetndie-
quoque vehtfmenfer,ut quania est cepia in beneficio, tum in smculum smculi, id est indefectam perenni-
lanta sit ei gaudii magnitudo. tatem, quae iiullo fjne concluditur. Sed memento
'149 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. XX. 150
quod *. haecet his similia ab illa dicantur parte qua1A _ praedicationibus enim sacris argumenluni quidem
passusest. ipsum ponitur, sed sub liberlate verborum. Modo
YeTg.8. Magna est ejloriaejus in salutari tuo; gio- reliqua videamus.
riant et IHagnumdecorem impones super eum. In ca- Vers. 8. lnveniatur manus tua omnibus tnimtcts
pite versos senlenliam posuit, quam subter exponit. tuiS; dexlera tua inveniatomnesqui te oderunt. Venit
Sanctae siquidem incarnation magna est gtoria in ad tertiam divisionem, in qua optat DominumChri-
salutari, id est in Verbo Patris. Sed istam gloriam1 stum facere quod eum noverat esse gesturuin. Dicit
non poterat humanus sensus attingere, nisi eam in1 enira : Inveniatur manus tua, id est operalio tua re-
subsequentibuSmirabili expositione declararet. Hoc: periatur : afflictos convertas inimicos, qui a luis
schemft dicitur epexegesis, Laline explaiiatio. Nam1 regulis mundi delectatione dissenliunt: de quibus
glotid et magnam decus, tempus videtttr signiflcarei ait Apostolus : Quoniamsi cum adhuc inimici esse-
judicii: ubi in deitate sua apparebit Altissimus, ha- mus, reconciliatisumus Deo per mortem Filii ejus,
beus gloriatr de judicio, decoremde majeslaie. multo magis reconciliati, salvi erimus (Rom.y, 10).
Vers. 6. Quoniamdctbiseum in benedklionein sm- Sed isti tandiu dicuntur iniraici, donec diaboli sua-
culumsmculi; Imlificabiseumin gaudiocum vultn luo., ..j sionibus inducuntur; cseterum quando ad Christum
Gradalim descendit ad illam gloriam declarandam1 Dominum redeunt, et servi et filii vocantur et araici.
quam Christus Dominussecundum carnem a Paire; Sequitur, dextera tua inveniatomnesqui le oderunt.
clarificatus accepit. Dicit eum dandum esse in bene- Hic illud judicii lempus adverlitur, quando dextera
diclione, qnse nullo possit fine concludi. Veruin hoec : Patris, id est DominusSalvalor judicaiurus est mun-
verba pia examinatione pensanda sunt, ut lantoereii dum; et qui eum odernnt poenaeperpetuitate dam-
nobis elucere possit arcanum. Multis locis jara dixi- iiandi sunl.
mus suscipiendumesse pro parte raerabrorum, quod' Vers. 9. Pones eos ut ctibanum ignis in tempore
ipsi Domino Salvatori non polest convenire; sicul1 vidtus tui. Ctibanusest coquendis panibus seneivas-
et Patres nostri similia loca exposuisse declarantur. culi deducta rotunditas, qnae sub urcniibus flammis
Quapropter tmtificabiseum in gaudio cum vultu tuo,> ardet intriusecus. In qua simililudine merito pecca-
suscipiendum esl de unoquoque fidelium, de quibtts3 torcs ponuntur, qui in futuro judicio, et mceroie
et alter psalraus dicturus est: Et habitabunt recti' auimi, et pcenaliexcruciatione torquendi sunt, quia
eum vultu tuo (Psal. cxxxix, 14). Lmtificarienim de3 c uilra regulas Domini obslinala niente vixeruul.
vultu Domini, alterius cognoscitur esse personse;' Tempus vero vultus Domini dies est judicii, quando
quod de Christo inlelligi catholica non permittit Ec-' lC Filius bominis videbitur ab omnibus; sed soli eum
clesia, quae sic unita Verbo cognoscilur, ut uiia sine' justi etiam divinitatis suaecontemplatione respicient.
dubio inlelligatur esse persona. Mcmenlo autem quod superius in laude Domini
Vers. 7. Quoniam rex speravit in Domino, et in1 Chrisii characteristnon schema posuerit, per quod
miserieordiaAltissimi non commovebitur.Dicit cau- honorem ejus et gloriam diversa qualitate gratiarum
sam quare tanlum munus acceperil: quia rex iste3 descripsit. Nunc per eamdem figuram iniraicos ipsius
qui in passione sna tribus linguis legebatur ascriplus,> dicit variis suppliciis affligendos, ut quanlum ilie
secundum hominem speravii i» Domino, ut ngno- mirabilis, tanlum isti redderentur horribiles,
scamus, nisi suppliciter postulando, ad ejus non1 Vers. 10. Dominus in ira sua tonturbabil eos, et
posse nos misericordiam pervenire. Sequitur etiam0 devorabit eos ignis. Ordo judicii pulcherrima narra-
seternitatishujus causa probabilis : quin 11scil a Pa- tione describitur. Illos enim peccatores qui se pro
tris misericordia submoveri, qui sperare iu ejtiss nctnura suorum raalignitate discruciant, ira Domini
gloria persevcrat, sicul Salomon dicit : Quis spera- dicit esse turbandos, quando audienl: Ite in ignem
vitin Domino, el confususest (Eccle. 11, 11)? Et in1 mternum (Matth. xxv, 41); et istam sententiam con-
alio psalmo dicit: Protectot est omnium sperantium 11 sequentur, ut perpetua flamma devorenlur. Nara
in se (Psal. xvu, 31). Posito igitur in primo psalmo,> -Djussionem Domini nuila mora subsequilur, sed mox
categorico syllogismo, et in septimo, hypotlietico, >, ut discernit, iinplefura est. Iste tamen ignis sic ab-
restat nunc ut enthymeina demonstrare debeamus. • sumit, ul servet; sic servat, ul cruciet; dabiturque
Enlhyinema, quod Latine interpretatur mentis con- miseris vila morlalis, et poenaservatrix.
ceptio, syllogismusest constans ex una propositione e Vers. 11. Fructum eorumde terra perdes, et semen
et cOnclusione,quem dialecticidicuntrhetoricumsyl- eorum a filiis hominum.Fruclus eorum fuerat in terra
logismum, quia eo frequenler utuntur oratores pro 0 viventium, si Filio Dei credidisseut; sed quia man-
compendio suo. Isie laliter explicatur: Omnis spe- datis ejus contumaci spiritu restiterunt, merito fru-
raflSifl Dominoexsultabit et Isetabitur in inisericor- cium illura beatitudinis perdiderunt. Semtn eorum,
dia ejus; ego igilur exsultabo et loelabor in miseri- id est vota vel facla peccantium. Bene autem dicun-
cordia ejus. Ista est tertia species syllogismorum 1 tur semina, unde nascitur unicuique retributio digna
e gestorum. A fitiis hominumefficies alienos, id est a
par quOs dialectici sublilissimis disputalionibus quae
probare nituntnr ostenduot. Necmoveat quod in istiss sanctis, 71 <I"OSin haereditalemseternam ttiae mi-
paftibus non sunt eadera verba quaedialectici ad in- 1- sericordiaelargilate missurus es.
stmendos rudes longo post tempore formaverunt; in 11 Vers. 12. Quoniamdeclinarerunt in te mala, eogiti,
151 M. AURELIICASSIODORI 152
verunt consilia qumnon polueruntstabilire. Declinare ; A fitcri vos quia Verbum Patri potest esse subjectum,
diciuius mala supra alios pendentia, in alio Ioco sine: quamvis aliqtiiPatres Christimembrishoc aptandum
iniquitaiis causa relidere, quod in passioneDoraini i esse puiaverint. Quocircaparum tibi fortasse visum
constateffectum.Nam cum putarent Judaeiimperiurai estquod Eutycbis errore tenebaris obnoxius, nisi te
Romanorumsibi fore perniciosum, si RegemSalva- et Arianacalamitas jnncio fasce deprimeret? Aucto-
torem Dominum suscepisseni, in ipsum visi suntt res suos errores singuli damnaverunt : de te autein
mala declinate, qusesibi credebanl Romanisulciscen- quid fachnt, quem duplex culpa condemnat? Moxut
tibus evenire. Cogitaveruntenim consiliumdicendo :'• ad conflictumveneris, stalim Nestorianumvocasor-
Expedit unumpro omnibusmori (Joan. xi, 50). Qttod I thodoxum. Habemuscontra te judicia tua ; hoc aliis
non potuerunlstabilire, id esl ad votum suum perdu- pro crimine dicis, quod tu tibi persuasissecoguosce-
cere. Namnescientes vera dixerunt, oportuit unuml ris. Exstat hic denarii nuraeri duplicata societas; ul
pro omnibusmori. Verum quidem dictum, scd malo> sicul hsccparilitas unam suininaiiidesignal, ita psal-
voto prolalum est; et ideo de tali facto subiturisuntt mus isle utriusque legis unum Dominum proclamet
pcenam,quia non habuerunt sinceram conscienliam. auctorem. Estenim in istis decadibusvirtus exiraia;
Quod schema diciluramphibologia, id est diclioain- et quoties se geminant, tolies ingentium rerura sa-
bigua, dubiam facienspendere senlentiam.Consilium i B cramenta declarant.
est enim aliquid aut faciendi, aut non faciendiralio» EXPOSITIOIN PSALMUMXXI.
deliberata. In finempro susceplionemalulina psalmusDavid.
Vers. 13. Quoniampones eos deorsum,in reliquiit Sive in finem,sive psalmus, sive David quid signi-
Utis prmparabit vultum eorum. Posili sunt deortttm
vitio suo lerrena non me- ficet, frcquenter expositum est. Reslat ut pro susce-
Judsei, quundo sapientes, adhuc novumessecognoscitur,
ruerunt coelestiacontueri. Sed vultus eorum, id est ptionematutina,quod
debeamus. Suscepliomatutina est tempun
inala intentio ipsorum, ad reliquias Domini, hoc est explanare sicut diciiur in Evangelio : Unasab-
ad passionemaptata est; ut cum illi se inferre cre- resurrectionis,
balorumvalde diluculo, venil Maria ad monumenlum
derent dispendium morlis, salus fierel absolute ge-
neralis. (Joan. xx, 1), etc. Susceptioenim fuit, quando Do-
' ininus Christus mortale corpus veleris horainiscon-
Vers. 14. Exaltare, Domine,in virtule tua; canta-
diiione deposila, in magnam gloriam clarificatusas-
bimuset psallemusvirtutestuas. Exaltare dicitur, id
su cuiomnegenufleclilutccelestium,
est resurreciione magniflcare.Tunc enim ab humi- et mpsit: terreslrium,
litate suscepta exaltatus cognoscitur, quando in glo-' etuni infernorum(Phitip. u, 10). Matutinumautem di-
C est, quasi mane primitivum, quod tempus in-
ria sua resurrexisse probalus est. In virtule tua, id numerislocis ad resurrectionemDominiconstat apta-
est in Deilate Verbi, per quam dixisti : Potestatem tura. Sed cum in hoc
habeoponendianimam meam,et polestaltm habeoile- constet esse psalmo multa de sua passiona
rum sumendi eam (Joan. x, 18). Cantare vero est locuturum, videamus cur ejus titulus
sulam resurrectionem commemorarevoluerit. Ssepe
verba Domini ore proferre. Psallere autem, mandata enim
divina bonis operationibusconslanter implere. Hscc significaturper id quod sequitur, illud scilicet
ut cum dicimus maue facitim, intel-
enim duo sunt qusea nobisomnimodisexpetuntur,ut quodpraecessit; nociem qtioque prsecessisse; similiter ciini
laudes Dominifideliterore cantemus, et opere nostro ligamus dicimus manumissuni, intelligamusservtim fuisse;
ipsius mandata faciamus. el his similia. Quse figura dicitur synecdoche, cuin
Conclusiopsalmi.
per id quod sequitur possumusinielligerequod prse-
Oslensanobis est imago cceleslisRegis mirabili cedit. Unde dubium non est coramemorationem
descriptioneveritatis, ut quem Judaeinon merucrunt at factam resurrectionis indicare nihilominuset beatis-
praesentem cognoscere, auditu auris raundus eum m simam passionem. Hinc autem
qusesit virlus et cla-
'"
crederet advenisse. Mcminerimusaulem quod psal- ritas psalmi, absolute datur intelligi,
quod eura ina-
mus iste tertius est ex his quos de duabus naturis 1S1" lutinse lucis nomine
praenotavit: quoniampassionem
evidentius locutos esse collegimus. Hanc tamen re- e" Doraini
Cbristi, quam narrat, saluti geueris liuinani
gulam noveris in omnibnscustoditam; ut in eis psal- ' constat esse concessam.
mis, et dusenaturse el una persona esse declaretur;
Divisio psalmi.
quatenus salutari brevissiraoquecompendio, et illi |i:
destruanlur qui duos filios esse mentiuntur, et illi Hi Per totum quidem psalmum loquitur Dominus
qui unam naturam in Chrislo Dorainocallida perver- r- Christus; sed primo capite derelictum se clamat a
;i- Patre, ut dispensalam scilicet susceperit passioneiu,
sitate confingunt. Dicite, qiti vos puiatis sapientissi-
mos viros, quid est illud quod ad Corinthios scribensHS potentissimamhumilitatemsuatn hominissubjectione
H, [ms. G. et ed., bominum abjeciione] commendans.
ait Apostolus : Tunc et ipse Filius subjeclus erit ei,
i qui sibi tubjecil omnia, ut sit Deus omniain omnibus us Secundo loco passionem sacram diversis compara-
(I Cor. xv, 28) ? Namsi ex deitateet humaniiateuna na tionibus prophetavil, deprecans ut a ssevientibusini-
ii- micis suis, divina protectione liberelur. Tertio com-
natura facta esset, ut creditis, qualis, rogo, substau-
tia in selernum Patri potest esse subjecta? Restatut ut raonet Dorainumlaudare Chrisiianos, 72 Qma ln
vos Ariariuserror absorbeat. Necesse est enim con- n- resurrectione sua caiholicain respexit Ecclesiam; ut
153 EXPOSITIOIN PSALTERIUM.PSAL. XXI. 154
audito tanlo miraculo iu saluberrima fidei constantia A longe a se fieri verba quae delicla parluriunt. Salus
permanerent: ne passione tantum prophetata, imbe- enim erat sancise animse, si scrmones delinquenliuui
cilla se hominum corda turbarent. Quera psalraum non haberet; sed virtiitepatientiaclubenssustiiierei,
paulo sollicitius audiaraus, est enim ingenlium rerum quod divina dispensatione paterelur; sicut ipse in
admiralione plenissimus; ut quid in hac vita contem- Evangelio dicit : Pater, si fieri poiesl, transeat a me
nenduin, et quid in alia esset sperandum, capitis calix isle (Matth. xxvi, 59) ; et subjunxil : Vetumta-
ipsius commonitionihus nosceremus. Nam cum multi men non skut ego volo, sed sicui tu. Dicit etiani a
psalraorum breviter de Domini passione meminerint, roembris suis : Verba delictotum meorum. llle ergo
nemo lamen eam tanla proprietate descripsit, ui nnn qui peccatum non habuit, nostra delicta sua dicit
tam prophelia quam hisloria essc videalur. esse peccata ; sicut et in alio psalmo ipse dicturus
est : Deus, lu scisittsipenliam meam, etdeliclamea a
Expositiopsatmi. le non sunl abscondila (Psal. LXVIII,6). Audiamus
Vers. 1. Deus, Deits meus,tespicein metquare me ergo vocem membrorum ex ore capilis, et inlelliga-
dereliquisti? longe a salute meavetba deliclorummeo- mus ex nosira persona merito fuisse locutum, qui se
rum. Dominus Christus omnia prsevidens atque dis- hostiam oblulit pro salute cunctorum : unde Aposlo-
pensans, cui futura cuncta praesenlia sunt, quasi jam B lus dicit: Eum qui non noverat peccatum,pro nobis
vicina passionepermotus exclainal-.fleus, Deus meus. peccalum fecii (II Cor. v, 21). Nam et in ipsa lcge
Hsec tamen verba accipienda sunt ab humanitalis peccala appellabantur quse pro peccatis offcrebamur.
ipsius natura. Naturani autem dico esse virlutem vi- Vers. 2. Deus meus, claniaboper dkm,nec exaudies;
goremque subslantiae.Nam et repetitio ipsa affectum el nocte, et non ad insipientiammihi. Pet diem clanvi-
necessariaeorationis ostendit; ut illum geminaio no- bat bumaniias Verbi, quam non circumdabant tcne-
inine charissimus Filius invocaret, quera sibi non brse peccatorum ; nec tamen consiat auditara, cni
raundanam salutem,sed chirilalem aelernaemajestatis nulla praepedire videbatur offensio. Audiat boc que-
noverat ulique prscslaturam. A.o; sermo Craecusest, rulum genus hiimanum, quod pclitiones suas deside-
qui Latine interpretatur limor. Pro qua rc, ul arbi- rat sine dilaiione compleri. Petit, sicut dictum esi,
iror, majores nostri Deuma timore appellandum esse humanilas Verbi, quacmerebattir audiri; quam tamen
voluerunt : unde quidani ait genlilium poetarum : ideo non constal auditam, ut ejus sacro sanguino
Primus in otbe deos fecit timot. Nam cum dicit: Re- probrosa mundi crimina lavarenlur. Hoc etiam et
spkein me, celerrimum sibi resurreclionis proveniie aliisdoceturexemplis. Paulus petit (II Cot. xn, 7,8)
iteprccatur auxilium. Sequitur, quateme deteliquisti? „"*ut ab eo carnis stimulus tolle:etur, nec tamen audi-
Istud quate, nonnullam afferre cognoscitur qusestio- lur a Domino. Diabolus precatur (Job n, 5) ut .'ob
nem; ut ille sapientiaeMagister consubstantialis [ms. sanctum virum saevissimacalamitate pcrcellcret, ct
C.consubstantialis Patri] et enarralor Patris, iiasit con-tal ei mox fuisseconcessum. Sed Aposlolo voltim
vicina carnis suse morte lurbatus, ut quasi nescius sauin impiere uegabatur ad gloriara, diabolo vero
interroget Patrem, quare ab eo fuerit derelictus ? Sed dabatur ad poenam.Sicnonaudire frequenter expedit,
baecet his similia ad humanitatera respiciunt expri- quamvis nos desideria dilala contrislent. Addidit quo-
raendam. Cseterumnec in ipsa passione absens illi que clamasse se nocte, id est in tribulatione, ciini
credenda est fuisse divinitas, tttm dicat Apostolus : eliam peccaloressoleant frequenier audiri. Suhjunxit:
Si cognovissent,nututuamDominumylorim crucifixis- El nonad insipientiammihi,subaudiendum reputabis.
senl (1 Cor. u, 8). Sed passus est impassibiiis per Duo sunl enim genera petiiionura : quando petimus
passibilem quam suscepit huraanitatem ; et immorla- houores, divitias, inimicorum vindictam, et caelera
lis morlutis est, ei qtti nunquam raoriiur resurrexit. hujusmodi, insipienter pelimus, quia mundana desi-
De quo loco Patcr Cyrillus ita pulchre locutus est derainus; quando autem po^tulamus nt a periculis
(Lib. iv adv. Nestot., pag. 107): Gratia vero Dei pro liberemur, ul nobis vita concedalur aclerna,non stuite
oinnibus guslavit niortem, tradens ei projiriura cor- ) pelimus, sed convenienter oramus. Pelebat ergo Me-
pus, quamvis naturaliter ip.-e vita sit et resurrectio dialor Dei ct hominum Cbrislus non insipienter, sed
morluorum. Similiter et beatus Ambrosius (Lib. de prudenter; et tamen non constat eum audiium, quia
Incarn. Dom., cap.b): Idcm paliebatur, et nonpalie- mundi redemptio sic erat Domino dispensanie ven-
batur; moriebatur, et non raoriebatur; sepeliebatur, tura.
el non sepeliebatur; resurrexit, et non resurrexit. Vers. 3. Tu aulem in sancto habitas, tattt Ittael.
Sic et hoininem dicimus hodiequepati, mori, sepeliri, Postquam se dixcrat auditum non fuisse : ne qttis
cum lamen aniina ejus nullo fine claudatur. Quapro- putarct Deum Patrem proprium Filium non amare,
pter derelictum se sub inlerrogatione teslalur, quia quia euni dissimulavit audire, de quo ipse testatus
revera manibus impiorum tradi non polerat, nisi esl: Hic esl Filius meus dilectus,in quo mihi benecom-
majestatis ejus potentia talia fieri permisissel; sicut placui (Matth. m, 17); adjecil mngnaedilectionisin-
in Evangelio dictum est: Non haberesin me potesta- dicium, dicendo : Tti autem in sancto habitas, laut It-
tem, niti tibidala fuissel desuper(Joan. xix, 11). Cla- rael. ln sancto habitas, incarnaliotiem suam declara-
mai eliam quae patiiur humana susceptio, blasphemas vil; sicut et in alio loco dicit: Cuslodianimam meam,
voces, et impias murmurationes abjiciens; dicii enim quoniam sanctus sum (Ptal. i.xxxv, 2). Laus Israel,
155 • M. AURELH CASSIODORI 158
per modum deOnitivumdicltur quid sit Patcr, id est A / humilial, lanlo amplius exalfelur ad gloilun. fton
laus Israei. Deuin quippe videntium ipse revera laus /jomo, id est non peccator, quod iu illo esse uon>
est, qui sanctis oronia gloriosa concedit.Et est tertia poiuit. Homo ergo dicitur, quanlum pertinet ad bu-
definitionis species, quse Grseceitoiims, Laline qua- manam naturam. Idem non homo appellalur : quia
lilativa diciiur. Haec dicendo quid, quale sit, hoc quod est propriura hoininis, peccata non habuit. Nam
unde agitur, quid sil evidenter ostendit. et diabolus in Evangelio dictus est horao, ut est
Vers. 4. ln te speraveruntpatres noslri;speraverunt, illud : Inimicus homo supetseminavilxizania (Matlh.
el liberatti eos. Ne duriliam quisquam putaret 73 XHI,25). Unde hoc nomen esse constat homonymum.
Patris, sicut dictum est, quod se Filius non profltetur Opprobrium autera hominum fuit quando eum sputis
audilum, langunlur ab ipso breviter illa quae gesta innumeris compluebant, et alapis sacrilegis verbera-
sunt. Eripuit enim populura Israel de terra /Egypti; bant. Abjeciio plebis fuit, quando Ponlius Pilalus
eruit tres pueros de caroino; liberavit Danielera de (Matth. XXVII , 27) dedit lurbis potesiatem, quem
lacu leonum; et alia seu quse fiunt, seu quac legun- vellent sibi dimiiti : illi Rarabbam eligentes, Chri-
tur innuraera. Sed cum haec tanta supplicantibus slum Dominum potius abjecerunt.
sive prsestiierit, sive praestet, tamen Filio proprio Vers. 7. Omnes qui videbant me aspernabanturme;
non pepercit, ted pro nobit omnibus Iradidit illum B j foculi sunt labiis, et moverunlcapul. Omnes, de malis
(Rom. vm, 52), nt implerentur videlicet Scripturac, tantum stiscipiendum est; nam si misceas fideles,
et salus raundi ipsius passione proveniret. Patres au- non potest stare senlentia. Grsecedicitur
Qu«ligura
tera suos quod Cbristus Dominus dicit, ex illa parte synecdoche, Latine a loto pars. Aspernabantur
ergo
debet inlelligi, qtia et fratres suos apostolos vocavit; Judaei Dominum
Salvatorem, quando dicebant: Afioi
sicut in Evangelio post resurrectionem suam dixit : salvos fecit, seipsum non poiest salvumfacere (Mallh.
Vade ad fralres meos, et dkes ad eos : Ascendoad xxvn, 42), et caetera.
Proprie autem posuit (afcitseos
Palrem meum, et Patrem vestrum (Joan. xx, 17). fuiste loculos. Tales enim ore, non corde fabulantur,
Vers. 5. Ad le clamaverunt, et salvi facli sunt; in «juibusnon proveuil lirma deliberatione sentenlia.
te speraverunt, et non sunt confusi. Certissima est Quid lamen isti labiis loquebantur? Si Filius Uei est,
sententia quae dcmonslratelTeclum.Necesseestenim descendatde cruce (Ibidem, 40). Istud eniiu anirao
ut ad uiilitalem suam audialur qui clamat ad Domi- d.screpante videbantur tantum labia
personare. Nam
num. Quanti enim martyres ab infidelibusnon cre- ut per iracundiam, non
per rationem probares
debanlur audiri, dum eos corporalis poenacoiisume- dicium, adjecit, moverunt
caput, qrtod ininantes fa-
rel; sed illi poleniius auditi suut, qui coronam mar- ciunt, non judicantes.
tyrii percipere meruerunt. Dominus ergo justos suos Q
semper exaudit, sed quemadrnodum illis expedtre Vers. 8. Speiatiii in Domino, eripial eitm; salvum
cognoscit. Nec vacat quod speraverunt freqiienlcr facial eum, quoniamvutl enm.Hoc per figurara diclum
iteravil; figura est enim quaeGnece dicitur eperaba- est a Judoeis, quaeGroecedicitur ironia, Laiine irri-
sis, Latineiteralio, quoiies per singula commata ad sio, aliud quam conatur o^tendens. Verba siquidem
decorem inaximura verba geminantur. Non sunt con- ista specialiter Evangelii sunl; dicebant eniin Judaei,
:
fusi, quos utique venturos constat ad praemium. >on quando pendebat in ouee Speravit in Domino, li-
enim confunditur, qui bonum desiderium suum adi- berel nunc, si vidt, eum (Mallh.xwn, 45). 0 ccelcsiis
pisci posse monstratur. inlegritas! Nonne videmur hic potius Evangelium
Vers. 6. Ego autemsum vermit, et non homo ; op- recensere quam psalmum, quando tanta veritate
•
probrium hominum et abjectioptebis. Hoc per figu- conipleta smit, ul uon fulura, sed transact.i esse vi
ram dicitur tapinosin, quae Latine Irarailiatio nuii- deantur? Merilo, ne quid aut excusabile pcrfidis, aut
cupatur, quoties magnitudo mirabilis rebus humilli- fidelibus relinqueretur ambiguiim
mis coraparatur; sicul Aposlolus ait: Infirma mundi' Ver-\ 9. Quoniam lu es qui abstraxisti me devenlre:
hujut elegit, ut eonfundatfortia (I Cor. i, 27). Verms, ,rj spes mea ab uberibus malris mem. De ventre uliqua
nimia quidem videtur abjeclione lemnibilis, sed \irg'ma!i, qui jam tunc ab originalis peccaii vilin
magni continet sacramenta mysterii: nascilur absque' sequestiatus, lunqitamsponsus processit de thalamo
concubitu, repil humilis, movelur sine soniiu. Quac s (Psal. XVIII,0). Inde se dicit abstraclum, undi' bti-
si consideres, non immeriio Dominurn Cliristum ver- manitas lenebalur obnoxia. Sive illud accipiendum
mem appellatum esse cognosces. Vermii ergo quiai est, quoiiiam de utero matris jure se a Domino>li-
mortalis, quia de carne sine permixiione liumanise-> cebal abstractum; ut ostenderel nalivilatem illam
minis natus est, quia viae ipsius sileriliosscet liunii- dominica viriute perfectam : ne incredibilis videre-
les exstileront. Comparat enim se Creaior bumilli- tur virginis parlus, dum esset Doinini operatione
mis crealuris suis, ne quid aestimaresabjectum, quodI completus. Et ut declararet perfectam humanilaiem,
ipso noscitur auctore formatttm, sicut scriptum est: : quam assumere atque monstrare dignatusest, ab
Fecit Derit omnia valdebona (Gen. i, 51). Sic et ipsei initio viise suaespem siiam dicit in Dominoposuisse.
David doctorem secutus, minutissimo se pulici co-- Verum hic quoqtic incomprebensibilis sanctilas, et
_equavil(/ flea. xxvi,20). Ipsa eniin virtusest religio singularis ostenditur magnitudo. Nam cui alii dalum
nis, ul quanto se plus unusquisque exemplo Greatoriii est Divinitalem agnoscere, quem adhuc potuerant
 _«'' EXPOSITIOIN PSALTERIUM.PSAL. XXI. 158
ubefamalfcfitalactare? lncipiens ergo a>tas dicebat, A tauri malitiam superbiainque snam ereclis cervicibus
ad quod aliorum vix poterat pervenire maturitas. iuflaverunt, e.tinnoceniis sanguinem truculenlis cor-
Vers. 10. In te juctaius sum ex utero; de venlre nibus effuderunt. Apte vero addidit pingues. Tune
matristneal Deusmeus es lu. Ut horao ista loculus enim ipsumanimal nimis redditur inquietum,quando
est. Nam cum se dicit jactatum in Domino, ostendit pinguedine multa refertum est; et de mansuetoferox
ab humana iniquitate se fuisse discretum. Quod au- efficitur, ctimprsesumptioneluxurianiis corporisani-
tem sequltur : Ex uteto matris, ad errorcin pertinet raatur. Quod si adhuc altius auciorilatis verba pen-
Synagogae, unde eum perfidia Judaeorum constat seraus, circumdederunl,pOtest irahl ad eos quiillum
expulsum. Caeterumsine Deonon fuit nec ipsa con- cum gladiis et fustibus arabierUnt: obsederunt au-
ceplio. Nam sicut bomo in iniquitalibus concipilur, tem, ad illos qui sepulcrum ejus custodierunt, ne a
sic in ipsa incarnationis origine Domini Cbristi, divi- discipulis occulte raperetur. Obsidioenim dicta est,
na substaniia humanitati jiincta atque adunata de- quasi bostium insessio, id est hoslilis eircumdaiio.
claralur; sicut et ab angelo Mariac semper virgini Vers. 13. Aperuerunlin me os suum, sicut leo ra-
prophetatum est: Spiritus sanctus superveniet in le, piens et rugiens. Melaphora introducta est a consue-
et virlus Allissimiobumbrabitlibi : proptcrea quod -^ tudine ferarum, quae avide os aperiunl quando ali-
nascelut ex te sanclum, vocabitur Filius Dei (Luc. quid deglutire contendiint. In me autein dixil conlra
i, 35). me, ciim delestabili adunatione dicebant: Crucifige,
Vers. 11. Ne discesserisa me: quoniam tribulatio ctucifige (Luc. xxm, 21). Os suum, revera sHum,
proxima est, et non est qui adjuvel. Melumortis 74 quod non illis sapientia aperuii, sed cogitatio scele-
et ibta prolala sunt : qnia dicturu9 erat : Pater, si rata reseravit. Audiaut utrumque Pelagiani, quando
fieripotesl, transeat a me calix iste (Matth. xxvi, 59). Judaeinequitiam locuti sunl, ipsi os suum aperuetunt.
Tiibulationemvero dicit mortis cogitationem, quae In bono autem legitur : Domine,labiamea aperies, et
longe post saeculisimminebat. Quam ideo denuntiat os meumannuntiabitlaudemtuam (Ptal. t, 17). Quod
ptoximam,ut assumptio veraecarnis trisiitiam oslen- autem dixit, sicut leo rapiens et rugiens : rapient
deret passionis : sive quia illivicinumest omne quod pertinet ad insanissimam sediiionem, qunndo eum
venlurum est, sicut propheta dicit : Quontam mille raplum traxerunt ad tribuual praesidisaudienduin;
anni anle oculostuos, sicul dies hestetnusqui prater- rugiens ad blasphemas voces, quibtis clamaverunt:
ivit (Psal. LXXXIX,4). Sive tribulationemdicit proxi- Crucifige,crucifige.Quod utrumque feris merito com«
mam, quia eral in sua carne passurus. Nam quicun- paralum est, quando insani populi consiliiiin ratio-
que damna facultalum, orbitates filiorum,amissiones G nabile perdiderunt.
bonorum,*vel alia hnjuscemodi suslinel, longinqua Vers. 14. Sicut aqua effusasvnt[ed., efftisussumj,
sihi mala coguosciiur suslinere : cum veio in carne cl dispersasunlomnia ossa mea. Comparalio ista non
sua quis patitur, lunc illi proxima tribulatio copula- rainimiimconiiiiet sacramcnlum. Dispetsa sunt om-
tur. Quod autem dicit : Et non eslqui adjuvet,puiiias nia ossa ejus, id e-t firmi ac fideles apostoli,
petentis, et virtus Divinitatis ostenditur : quia si qnaudo dixit cis : Ecce ego mitto vos velut agnos in
Deusnon adjuvet, nullus est qui eripiat periclilan- mediolunorum (Mallh. x, 16) : tunc illi sicul aqua
lem. Consideremtis ergo si debemus aliquando ab effusisunt. Aqita enim quando funditnr, et rigat et
ipso dividi, qui nullius, nisi ipsius lantum possumus abluit: sic illi orbem lerrarum divinn imbre satian-
miseralionesalvari. tes, peccatorum sordibus abluerunt.
Vers. 12. Circumdederuntme vituli muhi; lauri Vers. 15. Factmn est cur meum lanquam cera
pinguesobsederuntme. Oratione decursa, quam in Hqttescens in mediovenlrismei.Cor suum, voluntatem
passionibussuis semper praemitlit,siciu eum fecisse stinm dicit, quse in Scripturis divinis clausa tegeba-
lempore traditionis, Evangelistarum dicia t slontur, lur; sed iinpleta passione, otiinis veriias de adventu
ne se fideliumvota proecipilare forsilan incousulte cjus pr,,i»Hsa revelala est. Bene autem legis myste-
praesuraerent, venit ad secundain partera, ubi per \D ria comparata sunt cerm,qua? ttinc splendorein rctl-
allegoricas comparaliones crucifixionis suoercvelat dit, quando in usum luminis calore liquefacia dis-
arcanum. Et nota quia futura pro praeteritis ponit, ut solvitur. Ventremvero suum dicit Ecclesiam caibn-
durissima corda Judaeorum, quasi peracia veritaie licam : ubi teeta verba prsedicanlium, vcnientu
convinceret. Quae flgura dicitur prolepsis, Laline tempnris pleniludine, patueruni. Inde est eli'lud,
prseoccupatio,quando refertur aliquid per tcmpus quod velum templi in passione Dominicnnsiat scis-
praeteriium,quod adhuctredituresse venturum.To- siiin; revclaia suiiteniin lali facto illa quac tegeban-
tura factum cst, ne periret incredulus; sed ipse sibi tur occulta.
exstilit reus, qui sequi tolies conlempsit admonitus. Vers. 16. Exaruit velut tcsta virtns mea,ellbu,ua
Vituli multi, populi sunt videlicet Judscorum, qui mea adhasil faucibusmeis, et in pulveremmorlis de-
ignoralo Dei jug >, inconsiderata procacitate lasci- duxerunt me. Viriul m Cbrisii lestm non puteliiiis
viunt, siuiul pelulauies et falui, qui gresstis suos inc iiigrue comparatam, quia scut illa funace du-
nullamoderationedistinguunt,sed vagiac penduli ad rescit, el fortior redditur igne dccocla, sic passio e
iniqua consiliaquibusdanisaliibus efleruniur. Tauros Domiilitirtus ejus solidata cst, qu.e prius quasi lulca
pinguet, principes Judseorumdesignat, qui in vicera vldebatur incredulis. Lmaiwvero stia siguilicat pr<i-
159 M. AURELHCASSIODORI J60
dicatores apostolos, qui adhmseruntfaucibusChristi, , A configeretur, videretur a multis, crederelur a pluii-
duin ejus mandata custodierunt. Ille enim in faucibusi mis. Et ne Deum quispiam dubilarei, in cujus pas-
Dominicismanet, qui divino adjutorio ipsius prsedi- sione tot et tanla miracula convenissent, Per uni-
catioiiemcustodit. Sed quomodo se dicit in putverem i versum mundum lenebra facla sunl, lerra tremuit,
deductum, cujus caro non perlulit corruptionem?I petrm scissa sunl (Malth. xxvn, 45); ut orbis pas-
Sed boc ad votum intelligendura est imraanium Ju- sum evidenler suum teslaretur auctorera. Sic istam
daeorum, qui se pulabant Christo inorlem dedisses criicifixionem totum mirabile habere decuil, quae
communera, in qua crederetur usque in pulvereml templum pii Redemptoris excepit. Quapropter nie-
fuisse perductus : sive magis a membris suis, id estt rilo a Christo electa est crux, in qua et siugulariler
ab Ecclesia dicat se usque ad pulverem fuisse per- occumberet, el communisorte moreretur.
ductutn; dum sors ista humanseconditioni videbaturr Et quamvis passionis doininicacad lilleram sim-
esse communis. plex hic videalur esse narratio, lamen aliquid nobis
Vers. 17. Quoniamctrcumdederuntmecanes multi;; et spiritualiter senliendum actus iste significal.
consiliummalignantiumobteditme. Hic mirabili pro- Manus Christi Judsci violuverunt, quandoejus mira-
prieiaie passionis suaesacramenta describil. Canum it culis nullateniis credere malucrunt. Manusenim si-
igilur natnra lalis est, ut ignotis bominibus ntillate-- B
I gnifieant operationes quas in diversorum languori-
mis acquiescant, sed importunis atque assiduis la- bus medicus ccelestisexercuit, ut eorum obstinala
tratibus arceant, quos noiilia domeslicaeconversa- duritia signorum virlulibus mollirelur. Pedes quo«
lionis ignorat. His ergo Judacijustissime comparan- que foderunt, dtim ejus apostolos, per quos fides
tur, qtiinovamdoctrinamDomini minime recipiemes,, Christiana in genfibus anibulavit, lacerandos esse
conlra cum ferocissimisvocibus oblalrabant. Doctri- putaverunt. Sic futurae causoein ista Dominicruci-
i,a vero nova esl, sicut Evangelista dicit: Mandatum t Uxione procdicloesunt. Foderunt aulem, non transi-
novumdo vobis,ul vosinvicemdiligalis(Joan. XIII,34); ; lorie debeinus ac.ipere, quia terra tunc vaiios fetus
quod eiiam Isaias propheta lestatur dicens : Vetera _ germiiiat, quando bomintim slndio cognoscilur exa-
transierunt, eccenova facla sunl omnia(Isai. XLV,19). rata. Quod contigit in corpore Domini Salvatoris;
Patenler aulem describilur acius ille Judaictis; fuitt illud cnim clavis afflxum,Iancea perforatura, fruciuiu
enim consitiummalignantiuin,quando cogilabanl Do- nobis intulii sine fine raansurura. Quapropter j-in
niinuin Jesum dolo lenere, monique tradere. 75 : iioriperiinieciiiiiisdictre Deuni carne passwn,Deum
Mulignanttumquippe dicit, malignacogitanlium. Ell niortuuin pro salute cunctorum. Unde Paler Au-
meriio se laietur obsessum, quia in ipso erat civiias; guslinus niirabiliteret solilo more declaravil, dicens
Jerusalem, ijuam bostes fidei Chrislianse in eodem, C ^ (Senn. 59 lie Temp.): lies veiusta erat ut homo nio-
obsiclerevidebantur. reretur; quod ne seinper valcret iu bomine, res uova
Vers. 18. Foderunt manus measet pedes meos.Sed1 facta est ut Deus moreretur; sicul et Apostolus ait:
anlequam ad Passionis ipsius veniamus exordiura, Nos autem pradicamus Chrislum, el hunc crucifixttm
perscrutandum est cur talem sibi elegerit morlera, (/ Cor. i, 23). Et ne filiuin Virginis (ut quidam de-
qui dixil : Poteslatemhabeoponendi animam meam, mentium putant) alium fortasse senlires, adjecit:
et potestatemhabeoiterum sumendieam (Joan. x, 18)?» C/,'ris(timti(iqueDei virtulem, et Dei sapienliam: quia
Primum, quod crucis ipsa positio lalis est, ul parss quod stultum est Dei, sapienlitts est lioininibus; et
ejus superior ccolospeiat, inferior terras non dese- quod infirmumest Dei, fortius est hominibus. Quid
rai, fixa infernorum ima contingat, et velut quibus- enim lara slultum, tam inflrmumvidetur incredulis,
dam brachiis extensis, lalitudo ejus totius partess quam cum audiunt Deum, Dei Filium crucilixum
appelal ratindi, jacens vero qualuor cardines orbis5 pariler et sepultum? Sed placuit Deo per stuttiliam
designat. Sic in parvo posiia, cuncta videlur esse_. pr«dica(tonts salvos facere credenles (Ibidem, 21).
complexa. De cruce Domini dico, qtiae de pcenalii Incarnalio siquidem Doniini, misericordise ipsius est
nialo peccalorum, facla est beata redemplio: postea_ in mirabilis aititudo, inaestimabiledonum, incompre-
tribuens sabitis bonum, quse pridem dabat interi- hensibile mysterium : unde aut rectis mentibus pro-
lura : palibuluin saltitare, mors indicans vitain, bu- venit salus, aut perversis sensibus generatur inte-
militasdivinainproclamanssummii.item; ut Christumii ritus.
in ccelo, Christum in terra, Chrislum per ciinciura (i Vers. 19. Dinumetaverunt omnia ossa mea; ipsi
orbeni, Christum quoque ad inferna per figuraiii cru- vero consideraverunlet conspexeruntme. Forma cru-
cis esse cognoscas. Quod si aut ferro iruncatus, autt cis raira proprielate depicla esl; ut omne corpus in
igiiibns fuissel absuraptus, aul lapidibus oppressus,, ea sic dicatur extensum, qualenus ejus ossa humanis
aut (luctibus demersns, aut alia qualibet morte prae- oeulis numerabilia viderenlur; ut quod caro super-
ventiis, quo signo, rogo, diabolus pelleretur? Quo c- ducta celaveral, niinia lensione corporis appareret.
vexillo frons Christianorum tula mansissel? Qua a Sed videamus ulrum poena dicenda sit, an tribunal;
a damnatio, an disceptatio : ubi quasi in regali sol.o
figura corporis el aniinaefirmaretur infirmitas? Nulla
mors lauise majeslati raelius convenire potuit, uisi ;i constilutus, increpanlein reliquit reura, confitentem
quaenobis perfeciaesalutis indicia dereliquit. Provi-i- reddidit protinus absolulum. Quo facto ille humani
tuni est etiam ad credulilalem nostram, ut alliuss generis Miseralor eximius, quid sanctis suis prsesta-
161 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. XXI. 16»
turus esset, in Latronis subita confessione rnonslra- Amonstratum,
A quod mens devola petitione supplicl
vit. Dinumeratasunt etiam essa ejus, id est aposloli, postulavit.
sive reliqui Christiani, quando persecutione facta Vers. 21. Tu aulem, Domine,ne longe (acias auxi-
iruculentiura Judseorum, ne in majorem numerum lium tuumame; ad defentionem meam aspice. Hic
ut per-
convalescerent, quserebantur exstingui. Sequitur jam resurrectionem celerrimam deprecatur,
etiam incredulitatis eorum deteslabilis obstinatio; ut fidorura mala credulilas supervenienti tali gloria
non aliquid transitorie aut casualiter fecisse videan- destruatur. Auxilium enim ipsam significat resur-
tur : sed dicit eos contidetasse el conspexisse; et cor reclionem, quseutique longe facta non est, qtiando
eorum lapideum tot miraculis non fuisse mollitum. Iriduana provenit. Sequitnr : Ad defensionemmeam
Pelraescissse sunt, lerra tremuit, sol amictu se tene- aspice. Sed, quae sil ista defensio, consequentcr
broso, ne tantum sccltis videret, abscondit; et (proh exponit.
dolor!) iniquiias in ipsorum oculis deflxa, in sacrile- Vers. 22. Eripe a framea, Deus, animam meam, el
gio suo mansitimmobilis. de manu canis unicam meam. Liberari se poslulavii a
Vers. 20. Diviseruntsibi veslimentamea, el super morte quam subiturus erat, collalo scilicct resur-
vestem meam miseruni sortem. Quamvis lola passio1 rectionis auxilio, Framea enim synonyraum est no-
Domini magna sacramenta contineal, tamen hic * men, significans sive baslam, sive gladium, sive quae-
nescio quod majus parturitur arcanum, quod aliai libet arma, per quse voluit fulurum crucis exitiuui
vestimentasua dicit esse dividenda, aliam vestemadt compeienter adverti: quia per ipsam roors plerum-
sortem nihilominiis perducendam. Vestimenta illa,, que succedit. Sed prirao dixit, Eripe animammeam;
quaedtvt.a tunt, Scripturas significant prophelarum,, modo petit liberari Ecclesiara, qtiaeesl illi unka, id
vel reliquarum ccelestium leclionuin, quas hacreticii esl catholica; ul intelligatur doctrinas novas et con-
prava inlerpretatione dividenles, Pilati militibus sce- ciliabula perdilomm unitatis vocabulo respuisse :
lerala se diyisione conjungunt. Tunica veroilla.quae: hsereticos hic canibus comparans, qui domestica qua-
venit ad sorteui, quac ejus sanctitatem corporis am- dam fcritate atrociter mansueti, cura de penetralibus
biebat, quam dicit evangelista (Joan. xix, 23) desu- nostris exeunl, Ecclesiara Dei mordere ac Iacerare
per fuisse contexlam per lotum, calbolica probaturr festinant. Et ul scias canes talibus boininibus aptis-
Ecclesia, quse nullatenus humano disccrpenda daturr sime comparatos, de manu eanis dixit, quod ulique
arbitrio; sed integra atque inviolabilis, quasi ex sorte3 homo, non canis habet. Sive, ut quidam volunt, ma-
unicuique divina semper largitate praestaiiir. Ipsa esll nus canis significat potestalem mundi istius, qusa
contexla desuper, quam nemo dividit, nemo disrum-- Q , Ecclesiam Dei lacerare mordaci ac subdola semper
pil; sed perpetua siabiliiaie flrmissima, in uuitaiis> iniquitate festinat. Canes autem non in malo tan-
suaerobore perseverat; de qua ipsa Veriias dicit: tum, sed etium in bono poni frequentia exempla
Tu et Petrus, et super hanc pettam adificabo Eccle- testantur.
siam meam, et portm inferi non pravalebunt adversus 5 Vers. 23. Libera mede ore leonis, et a cornibusuni-
eam (Matth. xvi, 48). Quod faclum el evangelisla1 cornuorum humililatem meam. De ore leonis, de po-
lestatur, dicens : Postquam crucifixerunl ettm, divi- lestate diaboli dicii, qui bene comparatur feris, quo-
serunt veslimentaejtts, sorlem miltentes(Matth. xxvn,> niarn humanis semper delectattir exiliis. Sed ne forie
55). Verum ista 76 sors in Scripturis divinis lara» aliquibus scrupulus inde nascalur, quare frequenter
saepiuscommerooralur,utmagnum nescioquid divinii una res et oplimis personis apiatur el pessimis. di-
judicii gestare videatur arcanum. Scriptum est enimi cendum est quod ad similes partes debeat applicari.
in Levilico unam sortem Domino dari, et unaiu apo- Unamquamque rera diversas cerlum est habere qua-
pompaeo (Lev. xvi, 8), id est transmissori. Itemn litates, ut leo, de quo nunc sermo est, habel fortitu-
Moyses quibusdam tribubus trans Jordanem, terrami> dinem, propler quara belluarum rex appellaltir;
sorte divisit. Jesus quoque filius Nave terram repro- habet et truculenlam ssevitiam, propter quod ferox
miisionis filiis Israel sorte missa dislribuit (Josue,, Dj dicilur. Quapropler fortitudo ejusctpotestasChristo
xvin, 10). Sors quoque Jonam prodidit lalenlemi racrito comparatur, ul est illud : Vicit Leo de Iribu
(Jon. l, 7). El in Salomone legitur : Conlradktiones s Juda (Apoc. v, 5). Ferocia vero ipsius diabolo com-
cohibelsors, etintet potentesdefinil(Prov. xvni, 18). petenter adjungitur, sicut Petrus aposlolus dicit :
In Novo quoque Testamenlo, id est in Aclibus apo- Sobrii eslote el vigilale, quia adversarius vetter diabo-
stolorum, sors Matthiam designavit apostolum 1 tus sicut leo rugiens circuit, quatens quem devoret
(Act. I, 26). Paulus etiam ipse apostolus scribens adi (1 Petr. v, 8). Iia fit ut unum animal, consideratis
Ephesios, Sorfe se dicit vocatum tecundum proposi- cjus qualitatibus, rebus a se discrepantibus rationa-
tum ejus qui omniaoperatursecundumconsiliumvolun- biliter comparetur. Quod genus locutionis Scripuna:
tatis sua.: (Ephes. i, 11); nec non ad Colossenses s divinacforsiian proprium non immerilo dixerimus.
scribens dicit: Gratias, inquit, agentes Deo Patri,, Sic el reliquas comparationes hujusmodi prsescntis
qui idoneos nos fecil in parte sortis sanctorum in lu- exposilionis raiio comprebendit. A cotnibus, id cst *
mine (Colos.i, 12). Sed cum mulia Iegantur lam inn superbis, de summilatum suarum potcstnlc fericnii-
Veteriquam in Novo Testamento sortibus luisse di- bus. Sed inspice quod addidit: Unicotnuotum, id est
visa, neino ausus est nogare per eamdivinilus essee sc singulariler erigenlium, qui nimia elalione sur-
1<3 M. AURELH CASSlODORt 164
gentes, consortes ferre non possunt,dum soli facien- A Deum qui hseretica pravitate cseeati sunt, vel idolis
dum pulanl quodcunque libuerit. Talia eniin anima- sceleraia menle deserviunt.
lw, quaeune cornu armantur, multo fertiora sunt ab Vers. 27. Quoniamnon tptevit nequedespexitpte-
his quibus duplicia tribuuntur, quaeGrseci f-ovoxepwf cempauperum. Quod solent facere mundi istius bo-
appellant. Ab illa enim unkotnuotum superbia non nore gloriantes , spernere pauperes, despicere sup-
ferenda humiliiatem suam, quae destituta opprimi plicantes, causamque de habitus qualitate metiri;
facile posset, eripi postulavit. utsi sit vestibus nilidus , verax putelur; si amiclu
Vers. 24. Narrabo nomen tuum fratribusmeis; in sordidus, mendacissimus habeatur. Sed apud Deura
medioEcclesia laudabo le. Post sacram passionem longe diversum est, qui de veste non judicai, qui
dicit gloriam Divinitatis loto orbe vulgandara. Nar- opulentiam non honorat; sed ille preces fidelium
tabo enim dicit, id est narrare faciam.Fralres autem pauperum exaudit ct adjuvat. Egenus illi pretiosus
dicuntur qui diligunt et diligunlur. Nam qui pati ve- est, qui tamen fuerit sanctitate dilissimus.
nerat pro salute cunclorum, quem eorum non dice- Vers. 28. Neque avertit faciem suam a me; et cum
ret fralrem? De quo loco patenter ait Apostolus: clumaremad eum exaudivilme. Intelligamushunc ver-
Decebalenim eum propter quem omnia, et per quem stim, et Deo gratias, in quanlum possumus , devota
omnia, qui multos fiiios in glotiam adduxetat, aucto- B inente referamus. Nam cura dicerel generaliter agen
tem talutit eotum pet passionem consummari. Qttij das esse gratias , quia pauperes Divinitas exaudira
enim sanctifical, el qui tanclificantur, ab uno omnes. dignalur, se intulit Dominus Cfaristus dicendo : Ne-
Ptoplet quam causam non confunditurfralres eos vo- que avertil faciem a me. Sic ergo causam omnium
eare dkens : Nunliabo nomen tuum frattibus meist suam fecit, sic peccata mundi corporis sui sanctitata
(Hebr. n, 10,11). Sic ail et in Evangelio postresur- delevit, ul dum ad se infirmitatera humauam traxit,
rectionem : fiietie (tatribus meis (Malth. xxvm, 10); diabolus amilleret quod tenebal. Quid autera cla-
et alibi : Qui feceril volunlatem Patris mei, qui tn, mavit, quid se dicil auditum? Utique, ut mors no-
cmlitetl, hic meut paier, el mater, et fraler esl (Matth. stra ejus exitio finirelur , ut peccalum veleris hoini.
xn, 50). In medio vero Ecclesimtaudat Dominum, nis redimeretur prelio sanctissimaePassionis.
qui se pia conversalione tractaverit. Ipsius enima Vers. 29. Apud te laus meain Ecctetia magna; vota
prseconium est morum sanctitas custodila, quandoj mea Domino reddam coram limentibuteum. Apud lt
uihil valet aliquid boni caro facere, nisi cui divinaj significat de te. 1n Eccletia magna, calholica scilicet,
misericordia probitalem noscitur prsestiiisse. In me- quseuniverso lerrarum orbe diffusaest. Magna enim
dio autem dicit, palam et in conversatione multo- et amplitudine recte dicitur et honore. Vota vero
rum, ubi recite mentis operatio reliquis fidelibus s G mavult intelligi sacramenta corporis et sanguinis
prsestat exemplum. sui, quse illis prsesentibus redduntur, qui ei sancto
timore subjecti sunt. Denique vide quid sequitur.
Vers. 25. Qui timetis Dominum, laudate eum; uni- Vers. 30. Edentpauperet, et saturabuntur.Haecsunt
versumtemen Jacob, magnificate eum. Paulo latiuss vola
quaesuperius dixit. Et considera quia pauperet
Domini passione narraia, ne corda fldelium longa* lantum
trisiitia turbarcntur, venit ad leriiam partem, ubiI ditissimo posuit qui mundi istius illecebras contemptu
devotos alloquitur, ut Domini dispensaii ne reco- felicitate referti respuerunt; non divites qui sacculi hujus
sunt, sed pauperes, id est regnum
gnita laudenleum, et praeconiaipsius gencrali exsul- Dei esurienles. Ideo enitn addidit, el saturabuntut;
tatione concelebrenl: quoniam per ejus passioucm II talutati enim non
fidelium polerant, nisi quos lalis possidebat
provenit salus et vita justorum. Nunc inlen- esuries.
damus quam suavis in timore Doraini declarelur' Vers. 31. Et laudabunt Dominum qui tequitunl
afleclus. Tiraor enim bumanus non Iaudem partwit,> eum : vivitcor
[rass. A., 8., F., viventeorda] eorumin
sed vitupeiatioiiem : Dei aulem limor, quia justus etI saculum smcuti. Permansit in superioribus dictis.
rectus est, laudem generat, amorem tribuit, ardoremII Namcutn saturati
charitatis inflammat. Laudate ergo, dicit, qui timetis' |v pauperes fuerint, laudabunt Domi-
s num.
Pauperes Dominum laudant, divites semet-
Deum, id est qui reverentiam habetis nominis ejus •: ipsos exaltant: isti thesauraria lerrena congerunt,
quia eum non merelur proedicare, nisi qui cognosci- illi ccelesli ubertate ditescunt: facultas dispar, sed
tur et tiinere. Universumin partem bonorura accipe:: conscientia dissirailis ; isti denique iocupleles
longe
quia illos tantum mavuli intelligi qui 77 uuei Jacob^ sunl de mundo, illi de Deo. 0 quam longe dissimilia
devotioniqUeconsentiunt, superanles per religioniss vota sortfti sunt! Pauperes possident quod nunquam
affectumveteris hominis primam nativitalem.
perdent; divites lenent quod non solum mortui, sed
Vers. 26. Timeal eim omne temen Israel. Semen n etiam vivi frequenter amillunt. Sequitur : Vivit cor
Israel non unius nalionis populus significatur, sedi eorum in saculum tmculi. Vivitcor, id est spes eorura
cunciarum gentiura cognoscitur plenitudo, unde con- immobilis vegetatur. Itlud enim veraciter witjeredi-
stat Ecclesiam colligendara. El quia superius dixe- cimus, quod in Divinitatis gratia perseverat.
rat: Laudale, qui timelis Dominum, tiunc ad quoss Vers. 52. Reminiscenlur,el converlenturai Domi-
liroor perlinere possit edicitur; ad Israelitas utique,, num universi fines tertm. Reminisciproprie illos di-
id eu videnles Dominuin : quia uesciunt timercc cimus quos post oblivionis injuriam ad metnoria.
 165 EXPOSITIOIN PSALTERIUM.PSAL. XXI. 166
conslat rediisse medicinam.Sed hoc de paganis quo- A j btaie descendunl, et hominibus apparere non pos-
modo possitinlelligi, qui nulla sacramenta fldeiante; sunt. Reneautem diclum est descendunt,qnia oiiine
conversionem suam ullatenus susceperttnl? Sed etl peccatum pars probaiur inferior. Nam dum conven-
eos bene dicimus teminisci: quia omnis homo Deuini lus Ecclesiseomnes indiscrete suscipiat, ipsius eon-
sibi confltetur auclorem. Sed quando Deus omnipo- spectui noti sunt, qui se meritorum qualitate dlscer-
lens esse fidetiter agnoscitur, recte ab eis diciturf nuni. Animam vero suam dicit Deo vivere, quoniam
reminisci, ut ad illum veraciter redeant, quem prinss huiic mundum imraaculala conversatione transivit.
perversa voluntate neglexerant. Sequiiur : Conver* Vers. 37. Et semen meum serviel illi; annuntiabi-
tenlut ad Dominumunivetsi finestettm. Prophetia estt tur Dominogeneratioventura. Semenopera dicit, quse
universalis Ecclesise, quam nunc constat loto orbee lempore incarnatioiiis suseraanifesta fecil in terris,
diffusam. ul populos inslrueret, secrela religionis aperirel,
Vers. 33. El adorabuntin conspectuejus omnespa- proedicatores apostolos institueret, qui religionem
trimgentium.Ne quis puiaret dubium, quomodoessett sanclam sincera fide prsedicareut. AnnuntiabiturDo-
ab universisgeniibus adorandus, interposuit, in con- mino dicil, ab angelis (ul quidam volunt), qui preces
spectu ejus, ubi nulltis adorat, nisi qui de sinceraa *>humanas ad Dominum referre memorantur. Scri-
fide prsesumpscrit. Conspectusenim illius non est, , plum estenim in libro Tobiae: Ego obluli memoriam
nisi supra fidelissimoset beatos. Dicendo, omnespa- orationis vestrm ante Dominum (Tob. xit, 12). Sed
trim geniium, nihil excepil qni cuncta conclusit; utt figuraliter dicilur : Annuntiabiiut Domino, scienli
per indigenas suos et ipsse quoque pairim credanlurr quippe, et omnia praevidenii; scriptum est enim :
esse devotae Novitenim Palet vesler, ait Dominus, autrf vobisne-
Vers. 34. Quoniam Domtniest tegnum, et ipse do- cessariumsit, priusquam petatii ab eo (Matlh. vi, 8).
minabitur gentium.Intendamus quid iste versus prse- Annuntiant ergo angeli Domino pro ministerio, non
posteratus compellat .intelligi': Deus dominabitur ,. pro instructione. Generationemventttramdicit, quse
gentium, quoniam Dominiett regnum : quia non suntt ex aqua et Spiritu sanclo erat, Domino largiente ,
gentiumregna, sed Domiui, qui polesiate sua et mu-. procreanda. Et utosienderet eam justam , dicit Do-
lat reges et continet. Et necesse est ipsum debere> mino esse venluram; generalio enira malorum sibi
ubique eoti, quem rerum Dominumconstat intelligi. videtur venire, non Domino.
De quo loco Pater Augustinusin libro ad Honoratum , Vers. 38. Annuntiabunt cceli justiliam ejus popula
presbyteram roore suo mirabiliierdixit (Epist. 120, qui nascetur, quemfecit Dominus.Id est evangelistae
cap. 27) : Ille irrisus , ille crucifixus , ille derelictus3 , prsedicabunt Filium Dei; ipse enim est justitia Pa-
. hoe regnum acquirii, et tradet in fine Deo et Patri, tris. llli ergo poptilo prsedicandaest justiiia, qui cre-
non ut ipse amittat, sed quod in fide seminavit cum, diturus est Deo, qui peccatorum morie derelicta ve-
venit minor Patre, lioc perducat in speciem in quaj nit ad vitam, qui sic beneflcio Dei ex fide nascitur ,
aequalisnon recessit a Patrc. Probata esi his dictiss ut in aeternum vivere mereatur. Quapropter nimis
universalis Ecclesia. Desinanthomines Donatistarum, apte dictum est Christianum populum Dominum fe-
vaniiate confundi. Non potest praevalereplus fraus. cisse; creavit enim, quando illum de ventre matris
diaboliea quam religio Cbrisiiana. Necessarium est, eduxit; sed ttinc eum a peccatis liberum fccit,
rnim iavento loco haereticorumconfulare nequitias .: quando Cliristianum per aquam regeneratiouis insti-
quoniam dum illos, Domino prseslante, destruimus, tuit. Anirao vero condendum est, quod isle et alii
cjlholicaefidei sensa flrmamus. psalmi, qui de Passione Domini loquuntur, in spe
Vers. 55. Manducaverunt,et adoraveruntomnesdi- Christianorum maxime lerminantur; ut bac disposi-
vitet terra. Quid est boc quod superius de corpore, tione rairabili cognoscamus salutetn credeulibus tali
Dominipauperes dicit esse saturatos, hic auiem di- myslerio contributam.
viteiterra lantum manducasseet adorasse confirmal?
\ Conclusiopsalmi.
Scilicet, ut inlelligas non humiles, sed supcrbos, qui'D]
non habeni in mansueludine spem prscdicntinnum, Iste psalmus est quem nobis paschali munere so-
sed in divitiis praesumplionera.Nam licet eadem prae- lemniler decantat Ecclesia; ut salulariter instruamur
dicationum sacramenta susceperini, lamen par noni fn humanis rebus etiara beatos temporaliter ex ali-
est in utrisque devotio. Illi enim usque ad saturita- qua parte a Domino derelinqui, cuin tamen eos ad
tem comedunt,id est usque ad perfectionem : isti sic! bona seierna tuitionis suaevirtute perducat. Huncfe-
manducant, nt non magnis desideiiis expleantur. liciier flentes audimus, per quem sic possumusrefici,
Aliud est enim mediocriter aliquid velle percipere,, si defixo animo in eodem mereamur affligi. 0 dura
et aliud toto mentis ardore perquirere; et ideo hi corda Judaeorum!o insensataemenles nunquam om-
non dicuntur pauperes Christi, sed divitesterra. nino credeniiura! Nonne bic solus psalmus ad Pas-
Vers. 36. ln conspectu ejus procidenluniversiquii sionera credemlani sufficere debuisset, quam sic evi-
deseenduntin terram; et anima mea ipsi virel. Quiai denterde se Veritas ipsa prscdicavit? Etnea'i;u.i
superiusdixerat, divites lerrm esse tepidos Christia- cordibus durissimis excusatio relinqueretur, sequiin-
nos, 7S nunc dicit 1"' anle Deum procidant, id est tur inter alios de hac re psalrai, cvidenii et mani-
cadaut, qui in terrenas concupiscentias carnis fragi- festissiraa prophetatione conscripti, id esl, trigcsi-
107 M. AURELHCASSiODORI li.8
mus quartus, quinquagesimus quarlus, sexagesimus A j ln loco pascua ibi me collocavit. Priinam partem
octavus, et centesimus octavus; ul nulli esse deberet munerum Udelisiste quem diximus gratanler expo-
ambiguum,quod tanlis pracconibuscognoscilur fuisse nit, quod lamen ad uiiiversalem Chrisli Ecclesiara
vulgalum. Continet autem pracsentis psalmi numerus merito cognosciinusperlinere. Asscrit se ergo in locis
el alia rerum sacramenta ccelestium. Nani cum pro- pascua constilutum, non unde caro corpu que sagi-
pheta Daniel tribus hebdomadibus oralionem suam netur, sed unde anima ccelesii pabulo tefecta, spiti-
Dorainojugiter immolasset, ul quauessenl Israelitico lualis laetitiaeuitore pinguescat. llla enira Dei sunt
populo futura cognosceret, angeli voce responsum pascua, quae non ventris digestionibus dilabunlur,
est, ad primas preces se fuisse transmissum , sed ubi iterura imporluna non succedit esuries; sed
diabolicareluctatione lardalum; vicesimd primo die anima cum serael cceperit csse salurata, in idipsuin
ad eum potuisse descendere, ut votis ejus satisfacere ccelesti munere perseverat. Locusautem isle qui di-
potuisset (Dan. x, 12). Quapropter et hic psalmus cilur pabulorum, divina leclio est. Nam sicut pe-
non imraerito lali calculo noscitur collocalus : qui cudum corporibus pinguedinera praestat ager depa-
diaboli perversilaie destrucla , medicinalis passionis stus, ita et serrao divinus animam novit fideliler
dona reseravil; cujus beneficio humauum genus ab saginare meditatus. De his pascuis saluralus eru-
aetcrnaraorte liberauira, ad perpetuse salulis dona D ] clavil illc qui dixil Dco : Quam dnlcia faucibusmeis
pcrvenit. eloquia tua! super mel el favumori meo (Ps'il. cxvn,
105), cl bis similia.
EXPOSITIO1N PSALMUM XXII.
Vers. 2. Super aquam refectioniseducavitme. Se-
Psalmus David. cundum munus suae provectionis ostendit, dona di-
Apte prxlermiltiiur, ubi novi niliii est quod re- vina comparans amoenilatibus hujus socculi, quibus
quiratur. Hoc lanlum coramemoranduin esl, ul no- mulium humana gaudere solet infirinilas. Sed consi-
inina liluli hujus ad spiritualem, sicutprsefati sumus, dereraus per istas comparationes, quid magis velit
inielligentiam perducere debeamus. Loquitur enim intelligi. Aqua refeciionisest baptismi lavacrum, quo
per lotum psalraum, primi homiuis velustale depo- aniina sterilis ariditatepeccali ad bonos fructus infe-
sila, regeneralus ex aqua et Spiritu sancto (idelissi- retidos divinis munenbus irrigalur. Et bene addidit:
mus Christianus : graliis ogens quoniam de aridi- Edttcavit, id est paulatim nutrivit, quasi parvulos et
late pcccati ad loca pascuae,et ad aquam refectionis re atos, sicut Pelrus apostolus dicit: fianquam modo
Dominosil largientc perductus. Et notandum quia genili infantes, rulionabilesel sine dolo lac concupi-
sicut antea Decalogum legis accepit, ita hic dccem p scile, ul in eo erescatisin salulem (I Pe,lr. n, 2).
beneficiisse gaudet esse ditatum; quod non singulis Animammeam convertit.Ad gratiam lertiara venil,
versibusdicitur, sed per comraatasucctncte narratur. ubi animam suani divino beneflcioasseril esse con-
Divisio psalmi versam. Sed conversamdicit, quia post baptismum
Parvus quidem psalmus est, sed multis noscitur de peccatricc facta est justa, de faeculentamundis-
de conlracfa sine ruga; sicut Apostolus dicit:
parlibus coniineri, qui divisionera iit persouis non sima,
Ut exhiberetsibi ipse gloriosam Ecctesiam, non ha-
babct, sed in rebus. ldcoque nos non divisiones, ut
iu aliis psalrais, sed cetlas numcri per singulas quas- bentem muculamaul rugam, aul aliquid hujusmodi
que partes forsilan couipetenler affiximus. (Ephes. v, 27). Merilo ergo animamsuam gloriatur
ad Christum esse conversam,quae dudura sub diabolo
Exposilio psalmi. probatur esse captiva. Sed lunc est salubris isla
Vers. 1. Dominusregil me, et nihil mihi deerit. Vir conversio, si non itcrum incentivis vitiis in peccata
ille saiiclissiinus,qui per gratiara bapiismaiis iuno- rclabamtir. Verum istam conversionetnvide quid se-
vatus, pauperera se Domini abjecta sseculi pompa quitur.
uoscebai, in conscientiaecubili laetus exsullal, et a Vcrs. 5. Deduxilme super semilasjustitia propter
Dominose prolegi jucundilale dulcissima prolitetur. D nomensuum. Quartum beneficiurameraorat, quod est
Dicil enim regi sc a Domino, ubi est defensiofortis sollicitius indagandura. Nam cum super juslitia se-
et raagna sccuriias, ubi nerao ineluit iuimicuin, ubi mitas ambularc superbiacsil, cur sanctus vir iliuc se
jam nullus sua imbecillitale luibatur. Addendo au- gaudet esse perduclum, quod dominicis regulis vi-
tcm, niltil mxhideeril, divitias suas pauper ille no- debatur esse contrarium? Sed hic tuper laliter acci-
scebat, cum sibi a Domino subslantiam spiritualem piendum est, queraadmodum si dicatur, posiius est
credcret uihilominus confercndam. Sed audiamus> super populum corrigendum, quos debeat jusiitia se-
iu subsequeiilibus,quam sit dives ista pauperlas, quae! mtfas edocere; sicut et a|ius propbeta dicit :
Super
laulis bonis repletur quanta continere regura tlie- excelsaslatuil me, ul vincamin clarilale ipsius(Habuc.
sauraria non merenlur. Quae figura Grsecc dicitur• in, 19). Quod autem ait: Propler nomensuum, fa-
synatbroisinos, Laline congregaiio, quoties multa ini raulus Christi gaudebat se ad illam scienliam per-
UIIUIII colligunttir,et velut pondere facto audientiumi venisse, ut posset Dominijussu vulgare. Semila enim
aiiimis offeruntur. Hocschema sive 79 '» laudibus, justiiicc sunt duo proecepia salulai ia, in quibus lex
sivc in viiuperationibus, inter oralores violentissi- et prophetaiis sermo concluditur : Diliges Dominum
iiiuiii liaberi solet. Deumtuttm ex toto corde tuo, et ex tota anima lua, et
169 EXPOSITIOIN PSALTERIUM.PSAL. XXII. 170
prortmumluumsicut leiptum(Deut.vi, 5). Meritoergo A »ieo,id est prsedestinastialtare sanclum, quod cuucta
super semitatjutlitia dcduetumse esse gaudebat, qui videt Ecclesia, quod circumdat populus Christianus.
animi contemplationc profecerat. Addidit, propter Mensaenim a mense dicta est, quia eodem die con-
nomentuum, ut nemo diceret meritis suis collatum, vivia ritu gentium exercebantur. Ecclesiae vero
quod divina gratia probabat esse concessum. mensa est beala convivatio, epulatio felix, saluritas
Vers. 4. Nam etsiambulemin medioumbrmmorlis, fidei, esca ccelestis. Verura istam mensamadversus
nontimebomala, quoniamtu mecum»s. Quinta succe- eos paratam essemanifestura est, qui in aliqua per-
dit gralia, quam revera constat unicuique firmissimo versitate demersi, Ecclesiam Dei suo graviter errore
catholico contributam. Dicit enim, etsi inter haereti- contristant: de quibus Apostolus dicit : Qui mandu-
cos et schismaticos ambulem,qui recte umbra mor- cal indigne,judkium sibi manducatet bibit,non 80 d«-
tis esse dicunlur, quoniam exitii figuram portant, judicans corpus Domini (I Cor. xi, 29); datum sci-
cumad inferna perducunt, non timeboeorum pravas licet ad remissionera peccatorum, et vitam perpe-
suasiones ; quia tu pracsentiseluaetuitione me defen- tuam possidendam. Memento autem quod mensa et
dis; sicut scriptum est in propheta : iVon(e deseram, in bono et in malo ponitur; sicut dicitApostolus: Non
non te derelinquam(Jos. j, 5). In isto quippe mundo potestis communkaremensa Demini et mensmdmmo-
Ecclesia inter iniquosarabulat, donec judicii dies bo- B] niorum (I Cor. x, 21).
norum malorumque sequestrator advenerit; sicut Vers. 7. Impinguasti in oleo caput meum. Octava
prophela dicit: Spiriius, inquit, vultusnostri Christus ponitur munificentia. Caput fidelium Cbrislus est
Dominut, sub cujus velamento.vivimusinter gentes Dominus, qui recte dicitur impinguatusin oleo, quo-
(Tltren. iv, 20). Sive umbra mortis, absolute diabolus niaiii nttlla siccitate peccatoris exaruit. Caput ergo
est, qui obscurenobis laqueos ponit, ut per nebulas suum in oleoasseril impinguatum,videlicet unde cse-
ipsius decepti, in aeternsemortis praecipitia corrua- tera membra lsetarentur. Sed quid est hoc, quod
raus. Sed hccc non timentur a vero fideli, etsi iu species ipsa benedictionissanctsc frequenter adbibe-
ipsorum medio divina misericordia frctus ambulare lur, unxit prophetas, consecravit reges? Non imrae-
praesumpserit. Cur enirnvir justus illos timeat qui rito, quoniara arbor ipsa pacis etiam prsestabat indi-
sanclos timent, et invita illis voluntate deserviunt? cium, quod ejus specialiter munus noscitur essa
Yers. S.Virga lua et baculustuus ipsa meconsolata divinum : liquor arboreus, pinguedo laetificans, roa-
tunl. Jam sexta largitate lsetatur. Virga enim perti- gnarum gratia dignitatum, cujus folia in viridilatis
net ad justiliam et forlitudinem Domini Salvatoris, susc pulchritudine perseverant. Haec ctiara Noe per
sicut in alio psalmo dicit: Virgamquitatis,virga regni columbaronuntiavit terris redditam sospitatem (Gen.
tui (Psal. XLIV,7). Baculusad adjutorium humanum Q ( vm, 11), ut merilo tantoe benedictionis capax essa
respicit, quo et pes ipse caute defigitur, et tolum videatur, quse fructus sui magno decore simul et uti-
corpus nisu desuper incumbentium sustinelur. Hoc litaie perfruitur. De ipso enim et alius psalmus dicit:
usi sunt patriarchae; dicit enim Jacob, In baculomeo Proplerea unxit te Deus Deus tuut oleo exsultalionii
transivi Jordanem.istum (Gen. xxxn, 10). Item in prm consortibustuis (Psal. XLIV,8)
Exodo ait Dominus filiis Israel: Renes vestrosaccin- Et poculum tuum inebrians, quam prmclarumest!
getis, tenenlesbaculosin manibus,et comedetisfesti- Nonum munus est sanguinis Domini, quod sic ine-
nantes(Exod. xu, 11). Quod multis locis reperies in briat, ut meniem sanet, a deliclis prohibens, non ad
auctorilate divina. Istis ergo duabus rebus fidelis se peccata perducens. Hsec vinolentia sobrios reddit,
asserit consolatnm : una est districtio quae conterit haec plenitudo malis evacuat; et qui illo poculo non
vitiosos; altera gubernalio, qusesustinet fidelissimos fuerit repletus, seterna redditur egestate jejunus. In-
Cbristianos. Ipsa vero dum ponit numero plurali, venitur etiam et in malo posilum, ut Isaias ait: Et
tirgam et baculum,significatquaesuperius dixit. Sed accepi de manu tua calkem ruina, poculumirm et in-
videamusquemadmodumutraque nos consolaripote- . dignationis mem(Isa. u, 17). Addidit, quamprmcla*
runt, cum res omnino diverssesint. Baculum quippe rum est! utique cum lalia conferat, ut ad ccelorum
non est dubium consotari,qui ad opem ferendam hu- D ] regna perducat. De quo poculo in Evangeliodicitur :
manaeimbecillitatisemper assnmitur. De virga quid Qui biberit ex aqua quamego do, non sitiet unquam,
dicemus, quse percutit, affligii, et vitia nostra judi- sed fiel in eo fons aqum salientis in vitammternam
ciaria severitate casiigat? Consolatur plane et ipsai (Joan. iv, 13,14)
fideles, quando eos ad viam Dominiadhibila emen- Vers. 8. Et misertcordiatua subsequelurmeomnibus
datione perducit. Nam recte consotaridicimus omne diebusvila mea. Decima pars promissse divisionis
quod adjuvat;etsi ad tempusnos pro sua districiione impleta est, ubi ad cumulum se laetitise desiderii
contristat. Unde dicit Apostolusad Hebraeos: Quo- magnitudo satiavit. Nam cum misericordiaDomini
niam omnis disciplinaad prmsens non gaudii videtur semper prsecedat, hic dicit, tubsequetur me: subse-
ette, sed tristitim; in posterum autemmuttum fructum quilur utique ad custodiara, sed praeceditad gratiam
affert(Hebr.xu, 11). conferendam. Nam si solum sequeretur, nemo do-
Vers. 6. Parasli in conspectumeo mensam, adver- nata perciperet; si tantum prsecederet, nullus pote-
sus eos qui tribulant me. Seplimaegratulationis nu- rat collata servare. Gravioressunt enim insidioequas
ilierus adhibetur, cum dicit : Parusli in conspectu a tergo diabolus parat, et nisi Domini misericordia
PiTKOL. LXX. G
*71 M. AURELH CASSIODORI 172
subsequatur, facillime fragilitas humana decipitur. A slitione laborabat. Prima parte definiensDomini uni-
Tunc enim quando se aliquis vitium transiisse versum orbem esse lerrarum, ut sicut se nullus ab
credit, incaula magis ignoratione decipitur. Unde ejus imperio probaret exceptumt ita nec a flde cre-
nimis necessarium est ut semper nos et gralia Do- deret alienum. Secundo loco determinans quibus
mini proecedai, et misericordia subsequatur. virtutibus praediti sint in ejus Ecclesia consliluti.
Vers. 9. Et ut inhabitem in domo Domini in longi- Tertio dementissimos superstiliosos alloquitur, ut
tudinem dierum. Finis iste pendet de superioribus vero Domino famulanles, a noxia sibi perversitate
dictis. Ideo enim illa professus esl sibi esse con- discedant.
cessa, ut ad babitandum in dorao ejtts glorisc per- Expotitio psalmi..
veniret. Ipsa esl enim bonorum omnium completiva
81 Vers. 1. Dominiesl terta, et ptenitudo ejus;
perfeClio, sicut in alio psalmo dicit: Beati qui habi- orbis terrarum, etUniversiqui habiiant in ea. Quamvis
tant in domo tualin smculasaculorum laudabunt le terram et in bono et in malo pohi ssepe noverimuS,
(Psal. LXXXIII, 5). Domus quippe Domini futuram hic tamen Ecclesiam debemus advertere, quse Do-
significat Jerusalem, quae in loiigitudinem dierum mino specialiter pura menle famulalur. Narii licet
sine ambiguilate consislit. Ipsa est eniin beatiiudo oraniaabipso sint condita, tamen iltud ipsius esse
perpetua, et sine fine laetitia. Memento aulem quod B proprie dicimus, quod eum veneratur ahctoretri. Et
in priore versu psalmi hujus, id est Dominusregit me, ideo Ecclesia non immerito fructifera bonortim lerra
et nihil mihi deerit, breviter dixit, quod in subse- suscipitur, quia riutrit et continet populum Cbristi.
quentibus latius enumeravit. Quacfigura dicitur epi- Sequitur, ei plenitudo ejus, id est muliitudo sancta,
trochasmos, id est dicti rotatio , cum succincte ea qua replelur Ecclesiai.Sed ne tettdm, quam superius
quae sunt effusius dicenda perstringit. In lioc autem dixit, anguslain pulares aliquimfortasse regionem,
Versu finali, id est, Vl inhabilem tn domo Domini, nunc dicit, orbis terrarum, boc est universalem Ec-
in longitudinem dierum, epiphonema, id est accla- clesiam, quactolius mttndiainbituconlinetur. lniende
matio, nobilissima uimis figura posila est, quaepost vero quod dicil, qui habitant ih ea;\A est, non qu}
narratas res breviter cum acclamalione prorumpil, conveniunt et recetlunt, sed qui fixa mentis stabilu
post omnia desinens in exaggeralissimam sumraita- tale perdurant. Habitare enim mahere dicimus, quod
lem. Sic psalmi istitts principia, raedia, el finis, de- errantium non est, quod mutabiiitati non convenit.
cora diversorum schematum luce radianlur. Sed ille solus Ecclesiam habitat, qui usquead obitum
Conclusiopsalmi. suum in fide rcctissima perseverat; sicut et alius
psalmus dicit: Vt inhabitemin doritoDominiomnibui
Mente reponamus qiiid ccelestis illa flstula decem „
G diebus vila mem (Psal. xxn, 6).
virtutibus compacta cecinerit : quam dulce melos Vers. 2. Ipse tuper maria fundavit eam, el supei
nnimse salulari delectatiohe camayerit; ut in bac fe-
salubri- flumina praparavit eam.Quid est tupet mariafundure;
Etivitate mysterii, non voUptas aurium, sed nisi supra vitiorum hujus saeculi tremulos fluctus
tas acquisila cognoscatur animartim. Numettis quo- Ecclesiam firmissiiiiacredulitate solidare, ut anehora
que psalmi hujus significat perfeCtioriemsapientiae;• fidei fundata, proceilas cujuslibet periculi non pave-
siquidem vigiriti duo libros esse cognoscimus Veterii scat? Unde et Apostolus dicit: Quam sicut anchoram
Testamenti secnndum litteras Hebraeorum,quas ad habemus animm tutam
alque fixam (Hebt. vi, 19).
plenitudinem diviliaescientiae comprehendCndam con- Siraili modo et super flumina dicit esse prmparatamf
stat humano generi conlributas. Quapropter diversiS
quoniam ad voluntates turbulentas persecutomiri
modis psalmo isti superna rioscunttir colivenire rays^
aplatam constat Ecclesiam ; ut ei pravse voluntates
teria. nocere non valeanl, quamvis contra eam insana uien-
EXPOSITIO 1N PSALMUMXXIII. tium praecipitationeconsurgant.
Psalmus David prima sabbati. Vers. 3. Quis ascendetin mohtemDomini? aut quii
? docuit breviler
Velura praesenlis tituli, juvunie Doraino, alacrilerr stabit in locosanclo ejus Postquam
subleveinus, ut nobis penetraiia psalmi clarius inno-' _ D universa Dominiesse quae condidit, nunc per inler-
tescanl. Prtma sabbati significat diem dominicam, rogationem, secundam ingredilur partem, respondens
est die Dominus re- quales esse debeant qui se ipsius desiderant nuncu-
quse prima post sabbalum, quo
surrexit a morluis. Qui propter excellentiam tanti ,{ pare. Quae figura dicitur exetasmos, id est exquisi-
cum res complures divisas cum inlerrogatione
miraculi proprie Domini nuncupatur, sive quia in eo lio,
mundum condidil. Eo siquidem die isti saeculo re- exquirentes, singulis quaeconveniunt applieanitis.
Doininus subvenisse Prsemillit ergo inierrogaiiones, ut apta responsio
surgendo eognOsciter, quando ascendel? Quia dicturus erat mon-
eum et fecisse declaratur. Sed quia totus psalmus subsequatur. Quis
s (em, id est juslitiani caeterasque virtutes, ad quas
post resurrectionem canitur, ideo ei lituius iste prae-
raagno nisu tendiraus, quoniam peccatis obviantibus
uiissus est,utcorda iidelium congruo moneretindicio.
impedimur. Sed postquam dixit, Quts ascendefj niinc
Dlviiio ptalmi. dicit, stabit, quia multo ulilius est tn sancto toco
Post fesurreclibnem Domini propheta lsetior efTe- e- stare quam ad ejus fastigium pervenire.
tlus, hunjanum geritis alloquitur, quod varia super- r- Vcrs. i. Innocens manibuset munio corde, qui non
173 EXPOSITIOIN PSALTERIUM.PSAL. XXIII. *7*
nc«pi( tn vano animam suam. Ista est exspeclata i A tequitentium faciem Dei Jacob. Quia singulariter sti-
responsio : Innocens manibuset mundo corde, id estt perius dixerat: Quis ascendetin montemDomini?Ne
cujus operatio neminem laedit, sed qnantum potestt putares hoc ad Christum Domimimsolummodo esse
adjuvare contendit. Et ne putares posse sufficere _ referendum, nunc et generationi Christiana. hoc co-
innocentmanibus, addidit ef mundocorde; quia fre- gnosciiur applicare. Nam cum dicit, Hmc es', signi-
quenter disponimusIsedere, sed juvamus nolentes; ficat, lalis est illa genetatioquse Dominumrequirit,
et iterum bona volumus, sed ab eorura operatione_ id est qusesacri baplismatisfonte renascitur, et fidem
cessamus.ldeoque non dicit, illucascendere, nisi in^ suam pia operatione commendat. Sequitur, reoui-
quo utraque poluerint inveniri. In vano vero accipit \l tentium faciemDeiJacob.Quid est hoc, quod et ipsum
animam suam, qui putat desideranda quae sunt vel>l verbum repetit, et aliud subjunxit in fine? Prius
transiloria vel caduca. llle autem in vano non accepit,• dixerat generaliter quatentium Dominum,qui se non
qui se novit ad Divinitatis inteUigentiainfuisse pro- ambiunt praeponi; sed suo online suoque fine con-
creatum, ad legem Dominicustodiendam, ad cogita- ,. tenti sunl, ut vel minimam partem in Chrisli regno
tionesvilseselernse,et quidquid potesisupernaragra- i. mereanlur accipere. Sed quia sunt et alii nimio fidei
tiam promereri. calore ferventes, 82 Qu>operum bonitate nonnullis
Vers. 5. Nec juravit in dolo proximosuo. Dicendo o B prseponise volunt, addidit Dei Jacob; ut hoc in illis
in dolo, videiur sacramenta permisisse simplicia;; faciat quod in Jacob fecisse declaralur, qui posterius
scripturriest enim : Juravit Dominuset non panitebit it natus, primatum fratris senioris accepit.
eum (Psat. cix,4) :legimus etiam patriarchasjurasse ;e Vers. 8. Toltitepottas, ptincipes, vesttas. Venitad
sanctissimbs. Et quare dicit in Evangelio : Non ju- _- tertiam parlem : ubi propheta, Christiana religione
rdbisnequeper cmlum, neque per terram (Mallh.v, v, declarata, cum magna exsultatione imperat diversis
34)?elc. Veraciler jurare in Veteri Testamento pro- )- erranlibus, quatenus prioribus claustris congrua fide
liibituriiqtiidcm non est; sed quiahumano generide le patefactis, ipsumregem Dominurain suis pecloribus
ii, admittere mereantur. Auferre enim praecipit portat
infirrhitatementis frequcnter nascitur causa perjurii,
in NdvoTeslamentoutilius dicit esse omnimodisnon m mortis, qusea principe diabolo positsecomprobantur.
juraridtttn,sicut et alia similia quac non contraria,a, Quseideo porta sunt appellaise,quia per ipsas trans-
sed cogntiscimuscautiora. In Evangelio quippe ipse se eunt bomines sua facta portantes, et res victuales
Domiriusait: Dktum esl antiquis, Oculum pro oculo; o; sludiosissime deferentes.
igo duiem'dico vobis, non resislete mitlo (Ibid., 38,8, Et elevamini,portmaternales, et introibitRex glotim.
39). Per dolum itaque jurat quisquis aliter faclurusus Contra portas mortis decenter porla mternalet sunt
est quam promittil: credens perjuriura non esse, ( positse, ut islas caducas ostenderet, illas sine fine
;e, G
decepissenequiter credentis etrbrem. mansuras. Nam quod Adam diabolo faciente, legem
Vers. 6. Hk accipiet benedictionema Domino, et transgrediendo perdidit, Dominus Cbristus legem
misericordiama Deo salutari tuo. Praemisil pias ob- ib- complendo reparavit. Elevata sunt enim porta atet*
servarionesj nunc dicit et praemia. Accipiet benedi-ii- nales, id est baplismatis gratia, chrismatis honor,
ciionem,non aquolibet aiio, sedab ipso Domino.Ipse ise prsedicationissalus, cseteraquequaeChristo Doniino
i). veniente concessa sunl. Merilo autem appellatsesunl
benedicilquijudicaturus est, ipse absolvit qui incom-
niutabiliier damnare potuisset. Merituraergo bene- ,e- pona: mternalei,per quas Rex glorimdighattis est irii
ficii per raagnitudinein voluit concedentis agnosci.ci. troite.
Quodargumentura inter oralores dicitur a persona. na. Vers. 9. Quis ett iste Rex glorim? Dominut foitit
Sequilur, misericordiam,ul illa benedklio non per 3er et potens, Dominuspotens in prmlio. Inlerrogat pro-
meriia, sed per indulgeniiam Dominivcnisse videa- ea- pheta ad convincendara perfidiamJudaeorum: Quis
tur. Nullus quippe bominuin est qui sibi misereri eri eslitte Rex glorim?Respondeturpcr tertiam specierq
non egeat. Donantur delicta, ut veniatcotona ; sicut
cut definitionis,quaeGraecedicitur 7rot6T>if, Laline qua-
dari non potest libertas, nisi prius servitus fuerit
;rit litativa : Dominusfortis et potens, Dominus potehsih
absoluta. Salularis ergo noster est Dominus Chri- ri- J)
; prmlio. Quod si discutias, soli Christo probabiiur
stus, a quo et bealitudo tribuitur, et peccata laxan-
»n- convenire. Gloriosienim pdssunt et terraruiri prin-
tur. Necmiiveat quod prius dixil, Uic accipiet bene-
'ie- cipes dici: Rex gtorimnelnopotest nisi solus Altissi-
dkiionsma Domino; et posteasubjunxit, et miseri- ri- mus iuveniri, Huic igitur interrogationi, sicut jairi
cordiama Deo salulari suo: dum in ordine reruni uni dictum esl, subjuncta responsioest: ubi bene sin-
primo parcat peccatis nostris, et postea benedictionit
mis gulis verbis arguitur Judaici populinefahda praesum-
ipsiusmunera subsequantur.Hocenim frequenler in- ptio. Fortis enim contra illud dicitur, quia eum cum
venis esge variatum, ut primo miterkotdia ponatur ir ; gladiis et fustibus tenenduin esse putavefiint. Potens,
ut est iHtttl)Deus misereatur nobis et benedicalnotnot quera illi qtiasi impotentein Pontio Pilato tradide-
(Psdl. txvijS); iterumque converlit: Illuminet vul-ul- runt. Additum est quoque potens in ptalio, ne illi in
tumsuumtupet nos, et misetedlut nobis. Quaefigura lra concerlatione sua aliquid prsevaluissecrederenlur.
dicitiir anastrophe, id est perversio, quando promi-
ni- Denique cuin ad eum lonendum venissent, audie-
mus ordine converso sententiam. runt: Ego sum, et oranes, teste Joanne Evangelista,
Vers.7. Bmcest genetatio qumrentiumDominum, m, retrorsum protinus corruerunt (Joau. xn\i, 9/. Si«
173 M. AURELII CASSIODORI 176
Dominus Saivator per virtules suas nobis evidenter A est centesimus deciraus, cenlesimus unaecimus, et
.dictus est, ac si proprio vocabulo panderetur. centesimus decimus octavus, qui juslos, ut puto, in-
Vers. 10. Tollite portas,principes, vestras, et eleva- dicant laudes Domini, ipso largiente, perfecta meri-
mini, pottm mtetnales, ct introibit Rex gtotia. torum devotione cantare; ut fuit Nathanael, de quo
Vers. 11. Quts est iste Rex gtorim? Dominus vir- Dominus dicil in Evangelio : Ecce vere Israelita in
lulum ipse est Rex gloria. Hic etiam schema pulcher- quo dolus non est (Joan. i, 47); et Jeremias propbe-
rimum faetum est, quod apud Groecosdicitur anadi- ta, de quo idem Dominus ait: De ventre matris tum
plosis, apud Latinos congeminatio dictionis, quscfitt vocavite, et in vulva santtificavi te (Jerem. l, 5). Job
aut in versu, aut in repelitione verborum. Et quo- quoque similiter Dominiyoce laudatus est, ait enim:
niam eadem revoluta sunt, expositio superior et hic> Nunquid considetaslisetvum meumJob, quod non sil
abunde sufficiat. Nam ut Judseos confunderet, ma- ei similisin terra, vir juslus et simplex el rectus, (i-
gnificentiam Domini superius singillatim, ut compe- mens Deum, ac tecedens a malo (Job \\, 3)? Et cae-
lebat, exposuit; nunc autem breviter culnien totiuss teri qui tantum ipsi soli Deo sunl noti. Sed cum ad
laudis et verilatis adjecil; jam non solum fortera,, eos pervenlum fuerit, evidentius explanabitur. Aliud
non polentcm, non in prselio magntim, sed Dominum i genus est, quod subtractis quibusdam litteris, osten
ipsarum dicit esse virtutum. Rex aulem est glorim,B , JJ dit talesin Ecclesia psallere, quibusnon adeoomnium
qui facit se glorificantes utique gloriosos, sicut perr bonorum operum arridet integritas, ut est praesens
Doroinum dicitur: Gtorificantes me ego glotificabo o psalmus. trigesimus tertius, trigesimus sextus, et 83
(I Reg. n, 30). Qui unicuique potestatem, viitulem„ centesimus quadragesimus quartus, de quibus suo
cseteraque dona tribuit, ut vult. Gloria enim dicitur.• loco latius distinctiusque dicetur. Nunc autem nove-
celebre prseconium, et frequentata laudaiio. Suntt rimus hunc sextam et decimam nonam litteras non
quidem, donanteDomino, etangeligloriosi, Potesta- habere; reliquas vero in textu Psalterii minio pin-
les, Throni, Dominaliones, et alise polentissimse g gendas essejudicavi, nequa legentibus confusa na-
creaturae; sed nullus est Rex gtorim, nisi qui ipsas ,s sceretur obscuritas. Hse autem alphabeti liltersc,
condidit etcontinetsummitates. Stupenda laus, rai- quce verba significent, Hieronymi Patris breviter
randa conclusio! Necpotuitab alioquidquamdignum n labore collecise sunt; quod lamen Scripturis divinis
dici, nisi ab ipso qui solus suam praevalet enarraree non cognoscitur insuetum. Nam et Jeremias captivi-
potenliam. Cognoscite, magistri sseculariuro littera-i- tatem Jerusalem quadruplici alphabeli lanienlatione
rum, hinc schemata, hinc diversi generis argumeu- i- deflevit, doccns litterarum sacramenla, etiam rerum
ta, hinc definitiones, hinc disciplinarum omnium pro- >- nobis ccelestium indicare mysteria.
fluxissedoctrinas, quando in hislitteris posita cogno- >*CQ Divisio psalmi.
scitis quae ante scholas veslras Ionge prius dicta
Toto psalmo per figuram ethopceian, mirabili sup-
fuisse sentilis.
plicatione deprecatur Ecclesia, ne ante conspeclum
Conclutio psalmi. Domini contemptibilisappareatiniroicis.Primo mem-
Totus bic psalmus ad moralem pertinet discipli- i- bro deposcit ut instituta Domini viasque cognoscat.
nam; commonet enim, ut superstitionibus derelictis, s, Quse sectio continet supra memorati alphabeti litle-
vero et pio Domino fideliter serviatur. Quid cnim in ras quinque. Secundo membro beneficia ejus postu •
jusiius quam eum deserere qui nos in Adam fecit csse ;e lat, quae sanctis Patribus a saeculocondonavit; boc
raortales ? Quid bealius quam illum sequi qui buma- .- cliam conlinet sequentes litteras sex. Tertio loco
num genus inflictam mortem fecit cvadere? Sed prae- e- dicit cuslodicntes prsecepta Domini selerna prsemia
sta, Domine, ut qui portas misericordise tuse lavacro ro promereri, proteslans se in cadem voluntate jngiter
sanctse regenerationis intraviraus, nullis inde pecca- 1- permanere; ubi reliquas habet litleras novem. Sic
tis impellentibus excamus. Numerus aulem hujus is totus psalmus memoratarum litterarumconscriplione
psalmi ad viginti tres litteras Latinorum fortasse se depictus est.
pertineat, quse eloquenliaeproprisedicta concludunt. >Ln Exposiliopsalmi.
Ut apud Hebraeos viginti duae, apud Laiinos, unde ie Vers. 1. ALEPH.Ad te, Domine, levavi animam
nunc sermo est, viginti tres; apud Grsccos viginti
meam: Deus meus, in te confido,non etubescam: ne-
quatuor habeantur : tamcn in unaquaque lingua com- a" irrideanl me inimici mei. Levare dicimus, sursum
prehendenda competens adbibelur quantiias littera- a~ que de lerrena conversatione, vitiisque
rura ; sic et in isto psalmi calculo redolet beata per- erigere. Ergo
r~ carnalibus ad Deum dicit Ecclesiam levasseanimam
fectio.
suara, ad contemplationemscilicet ccelestium rerum,
EXPOSITIO IN PSALMUMXXIV. qua semper Dorainum pius aniraus intuetur : quia
In finempsalmus David. facile humana despicit, qui divina conspexerit. Eru.
Quoniam lituli verba jam nota sunt, et psalmus IUS bescereest autem repentina animi perturbatione con-
iste Hebrseorum primus alphabeto descriptus est, de fundi, subitoque aliud respicere quam credebatur
ejus magis virtute dicendum est. Per totum igitur tur evenire. Petit ergo ne minor efficiatur in conspectu
librum, duo istorum genera sunt psalmorum : unura lra ejus, quae de ipsius pietale confisa est. Irrident vero
quod integrum alphabelum contincre monstratur, ut inimici, quando iuslorura confidenliam non vident
177 EXPOSITIO IiN PSALTERIUM. PSAL. XXIV. 178
esse completam, et si aliter cedat quam secuturumi A nullus suis meritis ad ejus gratiam venit. Dicendo
esse prapdicebant. Sperat ergo mater Ecclesia, utt enim misericordim tum, qum a smculo sunt, semper
promissa sua prsestet Dominus; quatenus adversarii,, Dominum misericordiarum approbatlargitorem, qui
unde eam irridere possint, non habeant. Ridere enimi non ante hominum merila suscipit, sed prius sua
plerumque benigni, irridere autem semper adversi est. dona concedit. Omnes quidem haereses detestabili
Vers. 2. BETU.Etenim universi qui sustinenl te noni cogitalione repertse sunt: Pelagianum vero malum
confundentur; confundantur iniqui facientes vana. Ex- quam sit perniciosum, hinc dalur intelligi, quod
speciare est sub malorum palienlia Deum viriliterr tanla cognoscitur assiduitale redargui. A smculodi-
snslinere; ul ille veniens in judicio suo reddat quod1. cit, cum coeperit esse saeculum, quando adminiitrari
devoti animus expetebat. Sic et alius psalmus dicit: : cccptus est mundus. Smculumcst enim mundi ordo
Exspecta Dominum, viriliter age, et confortetur corr decurrens, qui ad futura tendens, prseterita deserit.
luum, et tustine Dominum (Psal. xxvi,14). Et rcspice_ Hsec aliqui in hebdomadis similitudinem, septenis
quia per figuram anadiplosin, quse Latine diciturr annis determinanda esse putaverunt. Alii enim sa-
congeminatio dictionis, sermonem gcminat ad deco- cula dicta esse voluerunt, quod in se jugiter revol-
rem. In superiore quidem psalmo in versibus factat vant tempora. Et ne distinctiones verborum praeter-
est, hic autem in solis verbis est posita. Addidit, JJ 1 mitlere videamur, miserationes atlinent ad operatio-
confundantur : ipsum verbum quod pro fidelibus inj nes pias, misericordimvero perlinent ad clementem
fine posilum est, in parle iniquorum fecit initiura ; naturam. Unde rogalut utrarumque rerum suarum
sed illic optalur ne veniat: hic petitur ut emergat. memor sit Dominus.
Facientes vana, id est quse a Domino probantur alie- Vers. 6. ZAIN.Delkta juvenlulis et ignorantim mea:
na. Vanum enim dicimus infructuosum atque va- ne memineris; secundum magnam miseticotdiamtuam
cuum. memot esto mei, Deus. Delktum quidam volunt Ievius
Vers. 3. GIHEL.Vias luas, Domine, notas fac mihi,, esse quam peccatum, dictumque ab eo 84 (iul)d viam
et semilastuat edoce me. Inter viat et semiias noni linquat scquitatis, non tamen in summa criminum
parva distantia est. Vias enim dicimus, quas com- pravitale versetur. Delictum esl enira avidius cibum
meantium generaliler licenlia pervagatur, quse dictaci sumere, cachinno incompetenter resolvi, oliosis
sunt a vehendo. Semitmvero sunl quoe angusto calle* verbis operam dare, et caetera hujuscemodi, quaegra-
diriguntur, nec vulgo nolse sunt, sed occultis itine- vissima non videntur esse peccala , sed tamen con-
ribus ambulantur. Dicta est enim semita, quasi semi- stant esse prohibila. Juventutem vero non tantura
via. Quapropler vtas dicamus ad vitae ordinem perti- floridamsetalemposuit, sed praecipitationisaudaciara,
nere, in quo ambulat et doctorum conversatio, ett G ( quae in illa setate facillima est, dum calor animi mo-
simpliciuramultiludo. Semilas autera legis intelligen- destiam conversalionis excedil. Nam multi juvenes
tiam debemus acciperc, quse et paucis notae, et dif- morum gravitatematuri sunt; econlra quidam senes
ficultate sui probaiitur angustse. Sequitur enim , levitatis criminemaculantur.Ignotantim autem dixit,
edoce me; qui sermo non ad callem, sed ad legem] quia multa facimus qute mala esse nescimus; damus
magis noscitur pertinere plerumque ignari consilium, quod laedal alterum; da-
Vers. t. DALETH. Dirige me in verilate tua el doces mus velut pro remedio segroto cibos qui vehemcnter
me, quia lu es Deus salutaris meus, et te sustinui lotai affligant. Ipsam quoque legem frequenler offendi-
die. Singulis sermonibus superiores sensus hic versus. mus ignorantes, quara non licet ignorari, dum eam
amplectitur. Dirige me ad vitani pertinet, doce ad1 voluerit Divinitas a generalitate cognosci semper-
sciemiam. Sequitur, quia lu es Deus salularis meus,, que retineri. Alii autem dicunt delieta ignotantim
el le tustinui tota die; perfecte breviterque nos im- etiam ad parvulos pertinere, qui licet invalido sensu
buit. Duae siquidem res sunt quae bonos efficiuntt sopiti sint, tamen originali peccato probantur oh-
Christianos : prima, ut Deum nobis salutarem cre- noxii. Pelit ergo ut deltcla juvenlutis et ignorantia ad
damus; secunda, ut sub totius vitae patientia retri- vindictam reservare non velit, sed tanquam excidant
buiionera ipsius exspectare debeamus. Tota die.- ac: D I illi, ila ad judiciura uon patiatur adduci. Ideoque
si dicerei, omni die, scilicet non interpolato tempo- precatur Ecclesia ne delkta meminerit, sed polius
re, sed continua viiacsignificatione prolatum est. memor sit ejus secundum magnam misericordiam
Vers. S. HE. Reminiscere miseraiionum tuarum,, suam.
Domine, et miserkordiarum luarum, qum a smculo ) Propter bonilalemtuam, Domine. Dicendo : Proptet
sunt. Venit ad secundum merabrum, piissima liutni- bonitatemluam, Domint, fccit intelligi non propter
lilate sua petens, quatenus secundum consuetudinemi meritum meum. Unde nulli fas est aliquando praesu-
ejus, misericordiara Doinini consequatur. Humano) mere, nisi quem graviler contingit errare. Quce fi-
usu illi dicilur reminiscere, qui uunquam potest ali- gura dicitur emphasis, id est exaggeratio : sed hic
quid oblivisci. Nam qui sibi desiderat subveniri, Iar- illa ejus species esl, quaesignificat id quod non dicii.
gitorem beneficii pulat oblitum, quando aliqua fuerit> Merito ergo illius bonitas veraciter prsedicatur, de
dilalione tardatus. Subjunxit, et misericordiarumlua- quo scriptum est: Nemo bonus, nisi solusDeus (Luc.
rum, quma smcuto sunt. In liis verbis praeclara nimis> xvm, 19).
et regularis nobis relueere videtur senlenlia ; quiai Vers. 7. HETH.Dulciset rectus Dominus: propter
17'J M. AIIRELII CASSIODQRl 180
hoc leaemttatuet delinquentibutin via. Dulcit est Do- Aerat,
A quod lingua nostra Salvator interpretatur.
minut: quia dttm cunclos beneficiis prseveniat, con- Noracn siquidem ipsum salutis intelligitur esse pro-
versionem taraen delinquentis exspectat. Ptuit enim fessio. Sequitur, copiosum est enim, id est cui non
tupet juslos et injustos (Matth. v, 45), vitam tribuens possis parcere propter se, sed propter tui nominis
his qui merebantur exstingui. Merito ergo dufcts di- sanctitalem. Sed dum copiosumdicilur peccatum,
citur, a quo suavia dona prsestantur: sicut et alius; abundantissimum esse monslratur : quoniam cursu
psalmus dicit: Gustate et videte quoniam suavis est! temporis seroper augelur; et nisi fuerit divina mise-
Dominus (Psal. xxxm, 9). Dulcis enim dictus est adI ratione subvenium, quantum vita protendilur, tan-
sirailitudinem dulcium escarum, quibus maxime de- tura humana fragilitale peccalur. Et memoria re-
lectalur humanitas. Reclus est quandopost frequen- conde quod Ecclesia dicit pro parte membrorum, co-
tes increpationes et longissimas exspectationes obsi- piosa sua esse peccata; ut qui se prsedicant csse
siit raalis, bumiliat superbos et impios, ut tandem, mundos, sicut Calharistae, intelligant se portionem
aliquando sapiant, et se errasse poeniteant. Quod[ cum sancta Ecclesia non habere.
nuiera tegemstaluit, utique dulcediuis et rectitudinis; Vers. 11. LAMED. Quis esf Itomoqui timeat Domi-
fuit; quando noluit errare quos maluit legis pro- num? Legem statuit ei in via quam elegit. Venit ad
mulgatioaecorrigere. Sednequisbanc dislrictionem, B * tertium membrum, ubi specialiter demonstratur qui
crederet ex asperitate venisse, consilium latae legis; sit qui limeat Dominum,aut quali munere gratuletur.
exponit, id est bonitatis et dulcedinis. In via, id estt Sed more suo interrogationem praemittit, responsura
in prsesenti vita, ubi lex ponitur, in qua recte vivere, quaecompetunt : Legemstatuit ei. Isle e$t quem vo-
commoneraur. lebat exprimere. Dicit hominem accepisse legem,
Vers. 8. THETII.Ditiget mites in judicio: docebit> cui ideo voluit metum adjicere, ne posset sub igno-
mansuetosvias suas. Id est anirao placidos ad pro- rantise securilate peccare. In via quam elegit, id est
missam facit beatitudinem pervenire. Directusquippe, in sanctitale propositi.
dicitur qui de curvo reclns efficiiur. Dicendo autemi Vers. 12. MEH.Antma ejus in bonis demotabilut, et
tttifes,excludit superbos et elatos; sicut in Evangelioi semen ejus hmteditate possidebil tettam. Quia justis
dicit: Bealimites,quiaipsipossidebunt terram (Mallh. hominibus exutis corpore, non statim perfecta bea-
v, 4). Mansuelos utique, non superbos, qui contrai liludo datur, quae sanctis in resurrectione promitti-
jugum lene et onus leve noxia sibi libertate recalci- tur , animam tamen ejus dicit in bonis posse temo-
trant; sed ilios docebitqui sine murmuratione fa- tari, quoniam elsi adhuc prsemia illa suspensa sunt,
ciuntquse jussa cognoscunt. Inter mansuetosenim ett rp qua nec octtfusvidit, nec auris audivit, nec in cor ho-
milesbaccvidetur esse dislantia : mitessunt qui nullax : tninis ascendit(l Cot. n, 9); modo lamen futuri prae-
furoris accensione turbantur, sed in lenitate animii mii certissima spei delcctatione pascuntur. Sequitur,
Jugitcr perseverant; mansueti autem dicunlur, quasii et semenejus haredilale possidebit terram. Istud jani
manu cohsueli, hoc est tolerantes injurias, non red- fulurum pracinium absolute significat, quando semen
denles malura pro malo. Vias suas dixit: sed quae _ ejus, id est operabona 85 ,n scterna securitate reci-
sint vimDomini subsequenler exponii. pienlur, el possessioejus nulla ulterius expulsione
Vers. 9. JOD.Vniversa vim Domini misericordiaet( turbabitur. Qui enira aliquid ex hsereditate tenet,
veritas, tequitentibus testamentum ejus et ieslimonia a firmisgimapossessionc gloriatur.
ejus. Dumsint incomprebensibiles vimDomini,aptis- Vers. 13. NON.Firmamenlumest Dominustimen-
sime eas sub brevitate colligit. Quis enini oneraa tibus eum, et leslamenlumipsius ut manijesteturillis.
ejus enarrare sufticeret, quanla potentia ccelestia a ln hoc versiculo diligenter credeniium animos men-
lenrenaque rooderetur? Sed cum illacnon potuisscntt tesque rolioravit. Primo quia bumana consuetudo
enumerari, sufficienler comprehensum cst, Vniversa E niutabilis est, firmamenlumejus Dominumdicil fulu-
vim Dotnini tnisericordiaet verilas. Misericordia,quiaa rtim, ut de se dubitare non debeat, cura tali promis-
pra.venil cuncta bonitate ; veriias, quia omnia subb irj sione solidatur. Sed vide quod dicit limentibuseum.
inlegritale dijudicat. Sed ne lioc putares communi- Ista enim supcrbis et audacibus non promittii. Et
ter conferendum, sequitur, quibus possint lalia con- intuere qtiam vim habeant verba disposita. Humanus
venire; scilicet, requirentibus testamentum ejus et :( timor diflidentiam iribuil, divinus autem spei firma-
testimonia ejus. Quando singulari numero diciturr raenta concedit. Secundum istud est ampleclendum,
Testamentum,aut Vetus significatur, am Novum.Hic c nimisque necessarium, ut lex ejus ipsius nobis mu-
ergo Testamentumdebemus accipere Novum ; (esit- i- nere declaretur, sine quo nec inielligere quidquam
tnonia yero prsecedentium dicta prophetarum, testes is boni possumus, nec perflcere laudanda praevalemus.
enim fuerunt sacrarum promissionum, quas Domi- i- Vers. 14. S.VMECH. Oculi meisemperad Dominum,
nus adventus sui manifestatione complevit. quoniam ipse evetlelde laqueopedes meos. Post ante-
Vers. 10. CAPH. Propter nomen tttum, Domine, i, fata praemia beatorum, nunc conlemplationem suam
propiliabetit peccato meo; copiosum est enim. Hoc ic fuisse dicii «cmper ad Dominum.Pulcherrime autem
bene ad personam relertnr Ecclesiae,cujus congre- s- cognoscitu liaecfacta diveTsitas.Solei enim qni anle
gationem ex diversis peccatoribus eonstat evenisse. 3. pedes suos non inttiettir, in laqueos irruerc, aut in
Provtet nomtn luum, Domine: quia Jesus dicendus is fovearum hiatus incidere. Hoc aulem mirabiiiter et
181 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. XXV. . 18t_t'
veraciter dtetum est, quia si caute ambulemus, pe- A offeralur. Subjungitur causa probabilis qua petitio-
desque ncstros dirigamus , si ad Dominum jugiter . nem suam consequi debuisset, quoniam invocavit
oculos elevemus, qtioniam ille respectus ab omni nos Dominum. Revera non meretur erubescere, qua>
oflensiqne reddit alienos spcm stiam cognoscitur in tanta virtute posuisse.
Vers. 15. AIN.Respice in me, el mtsereremei, qug- lpsuin enim elegit invocate, qtii nescit pie supplican-
niam nnicus et vauper sum ego. (Egregia sibi compa- les abjicere.
ratione respondel, quia superius dixit, Oculi meii Vers. 20- TAD.Innocenteset tecti adhatetunt mihi,
.sempet:ad.Dominum,nunc dicit, Respice in me, quem- quoniam suslinui te, Domine. Innocenles, quidam
adraodum ego in te, e( misetete mei. Nam qui ad1 intelligunt parvulos sacro baptismate regeneralqs ,
illura sejaper respicit, exigii ut eum miseralus ipsei qui adbuc nullis raundanis conversationibus polluun-
sed in ipsa sanctitate transeunt, quam suscipere
respici^, Addidit quoqtie misericordiae amplissimasi tur,
causas, quando untcwsplus amatur, pauperrimus plus_ meruerunt. Rectos autera illos accipi volunt, qui jam
doletur. Quod de persona Chrisliani popnli conve- matura aeiale conversi, divino munere a peccatorum
nienter dicit Ecclesia , qui unicus est ei, quia solus; sunt laqueis absoluti. Sed cum dixerimus Ecclesiam
veracis fidei sacramenta custodit. Pauper, quoniami variis hominum moribus esse coropletaro, quomodo
a mundi illecebris segregaius, nulla sseculiambitione> B J hic dicit tantum, innocenteset recti adhmsetunt mihi,
refertus est. quasi et illos non habeat permixlos qui improbis
Ver#.16. PHE. Tributationes cordis mei dilatataB moribus pnlluuntur? Sed considera pondus verbi
sunt : de necessitaliims tneis eripe me. Dilatata estt istius, ul innocenles et teetos adhmsisse sibi dicat,
Ecciesia. tribulatio, dum cogitationes suas per mundii tanquam illi fuerint sociati atque conglutinati, quod
calamiiales, ubi est seminata, distendit. Necessei ab utraque parte morum probitas yidetur efficere.
est enim ut cppioso fasce deprimatur, qui pro multis5 Reliqui autem cum labore tolerati sunt potius quam
affltgitur. De necessitatibusenim clicitTquas perse- adhaeserunt. Sustinui vero dicit, viriliter passa sum
cutorum atque hsereticorum paliehatur insidiis. Hi li in hoc raundo frequentes angustias; sed una mihi
sunt en,im qui necem inferre cupiunt Christianis.;. fuit consolatio, te Dominumsustinete. Et inspice vim
Suas Cflim recte dicebat, quas sludio cbaritatis as- versus istius, quia innocenleset tectos ideo sibi ad-
sumpserat. hatisse dicit, quoniam sustinuit Dominum; alioquin
Vers.. 17. ZADE.Vide humililatem meamet laborem n non poterat tales amare, nisi et ipsa de tanta vide-
tneum, et dimitte omnia peccqta meq. Vide, id estit retur firraitate prsesumere.
prppitius respice. Humilitqt est autem Ecclesiae,, Vers. 21. Redime me, Deus Israet, ex omnibusan-,'
qiiiindq ^disciplinatos et prgvos docendo sustinet,t, C I attsitis meis.Cura dicit Redime me, adventum Doraini
et tectos j^tqjjel^tentes patitur divino reservari judi-i- Salvatoris exposcit, cujus sanguine redempia, da
cio. Laiior; enim ipsius est, quia mullis persecutio- i- diabolica est captivitate liberata. Deus Israel, id est,
nibus multaque contentione fuiigalur; et semper :r Deus le videntium, quia ipsos revera gratos habet
pravorpm pbjectionibus lacessita , nulla hic oplatae ae quibus conspectum sux> contemplationis indulget.
pacis requie conquiescit. Merito ergo post lanta qnse 30 Subjungendo enim, Ex omnibusangustiismeis, nullam
patitur, remitli sibi peccata,oranla deprecatur, quia a in se maculara desiderat inveniri, quoniam aliter
piae toleranliee durissimus labor clementiam judicis is Cbristo non potest conjungi sancta sponsa, nisi fue-
semper exspectat. rit, ut dictum est, sine macula el ruga.
Vers. 18. RES. Respke inimicos meos , quoniam m Conclusio psatmi
multiplkati tunt, et odio iniqug odetunt me. Dicendo,' Audiamus quemadmodura adhuc in angustiis hujqs
Respke inimicos meos, pro ipsis orat, ut redeant
mundi posita , per totum psalmuin ad liberatoreni
[ms. An^.,F.,crednnl]:quia quos |(le respicit, sine
.' suura clamet Ecclesia; et desinamus tribulationes
dilatione converlit, sicut in Evangelio Petrum Domi-
ims respexil ut fleret (Luc. xxu, 61). Addidit causam nostra^,impatienler ferre, cum ipsam matrem constet
: , pro nobis 36 gravissiraas angustias sustinere. Por-
qua perire non debeant Quoniam mulliplicati sunt.'. p,
Pauci enim crederentur fortasse pontemni, multorum temus adversa, Dominojuvante, viriliter; speremus
de ejus pietale conslauter, quia si nos in Sponsaa
vero perditio sine maximo dolore uon poterat susti-
neri. Sequitur, quia odio iniquo oderunt me. Kccle- ^ partibus permanemus, Deo largienle, cum ipsa simul
siam revern *nilm °d'° odetant, quia diim pro ipsis js - ad selerna gatidia perveniemus. Numerus jsle bis
orationem funderet, illi tamen eam persequi nulla , duodenus mysteria nobis superna declarat, quod
intermissione cessabant. Et ideo addidit odio iniquo,' viginti quatuor seniores indefessis vocibus, laudes
Dominosuavi roodulatione cpncelebrent, commonens
quia esse videtur et justum , sicut et illud : Perfecto
odio oderam illos (Psal. cxxxvm, 22). ut ad similitudinem eorum, et nos psalmum istuin
Vers. 19. Sw. Custodianimam meam et eripe me: frequentata devotione cantemus.
non confundar, quoniaminvocavite. Fidem suam petit it EXPOSITIO IN PSALMUMXXV.
Ecclesia rectissimam custodiri, ut servata a schisma- ,. Psalmus David.
ticis, nulla queat perversitate confundi, sed sinee Cum psalmus significet in actibus nostris conve-
macula et ruga Sponso suo ornata fidei virtulibus is nientiam spiriiualium rerum, David autem manu
183 M. AtJREUI CASSIODORI 184
fortis atque desiderabilis, totus hic texttis ad per- A csecismentibusinducamur. Bene ergo propliela petit
fectum aplandus est Christianum , qui Domino lar- dicens : Proba me, Domine,el teniame, in ista parte
giente diversorum laude meritorum in Ecclesia ejus quoeDomini est, ut non in illamtentationem diabo-
constanti animo perseverans, divinis se beneficiis licam induceretur; ubi sequitur : Sed libera nos a
consolatur. Sed tamen cum talis byranus dicitur, ne- malo (Matth. vi, 13), id est ab ipso diabolo.
cesse esl ut ad Chrislum Dominum intelligentisevir- Vers. 3. Quoniam miscricordialua ante oculosmeos
tule referatur. est, el complacuiin veritaletua. Hoc erat unde tenta-
Divisio psalmi tionum pericula non timebat, quia misericordiam
Sanctus iste quem diximus, prirr.o modo psalmi ejus non polerat oblivisci. Jugiter enim sibi subve-
cui collatum beneficium ante oculos sem-
innocentiam suam rospici deprecatur, quia cum ini- niri facit,
non habuit Secundo pcr assistit. Qua de re etiam Doraino complacuisse
quis hominibus portionem. sup- se dicit.
ne haercticisaut schismaticis in Domini Comptacere est autem cum sanctis Domini
plicat judicio seternam gratiam promereri. In veritate, id est in
misceatur, quoniam donium ejus se dilexissc tcsta-
Christo tuo, qui ait : Ego sum via, veritas et vita
lus cst.
(Joan. xiv, 6). Aliler enim Patri non potest com-
Exposttxopsalmi. T
B placere, nisi qui tali fuerit credulitale (irmatus.
Vers. 1. Judkame, Domine, quoniamego tn inno- Vers. 4. Non sedi in concilio vanitatis, el cumini-
centia mea ingressus sum; et in Dominosperans non qua gerenlibusnon introibo. Complacuisse se Domino
infirmabor. Periculosa quidem judicii videtur esse egregianimis narratione declorat. Innocentiam quippe
petitio, sed sequestratio malorura , quae fit in exa- suam nititur ostendere, duobus versibus refugiendo
mineDomini, cognoscitur a bene merito competenter quse prava sunt; aliis vero duobus agendo quaerecta
optari. Quapropter non est bic detestabilis arrogantia sunt. Quodargumentum in topicis dicitur ex contra-
meritorum, sed justa petitio fideliter servientis, ut riis. Conciliumenim vanitatis, et congregatio inno-
sequestretur a pessimis, ne cum malis habeat portio- centiura oranino contraria sunt. Enumerat enira nunc
nem. Postulat enim vir sanctus judicia , quia certus quae, Dominolargiente , peregerit, unde se compla-
erat de ejus misericordia, sicut ait Apostolus : De1 cuisse testatus est. Non sedit in concilio vanilatis,
cmteroreposita est mihi corona juslilice , quam reddet' qui tractatibus iniquorum nulla consilii sui parlici-
mihi Dominusin itla diejustus judex (II Tim. iv, 8). palione consentit. Fieri enim potest ut homo sancluj
In innotientiavero sua ingreditur, qui, sicut inferiusi casu aliquo ad conciliumveniat iniquorum, ubi vel
dicit, sperat in Domino, nec de suis quidquam viri- incongrua vel vana referuntur. Sed dum talia cogno-
lnis, sed de divina largitale prsesumit. Sequitur hujus• C ( verit, neque cum eis sedet, neque deleclalione aliqua
rei decora probalio, quia in DominoconGdendoin- commoratur, sed pravum sludium aut dissuadet,
lirmatum se esse non asserit. Hsecest enim innocentia,, aut deserit. Quapropler cum se prius negasset se-
quam superius dixit, id estin Domini virtute confi- disse cum roalis, modo se profltetur non introissq
dere, ne possit eum aliqua peccalorum infirmitasi cum pessimis. Ante enim tractatum ipsorum vitavit,
ingravare. post et facia deseruit. Introitus est enim ad scelus,
Vers. 2. Proba me, Domine,et lenta me : ure renes; cum fleri aliquid audacter incipitur. lutroilus enini
meos et eot meum. Proba et tenla, non praesumptive > initium significat operationis, quod vir sanctus a sua
dicitur, sed hoc eraendationis gratia fleri postulattir. conscienlia profitetur alieiium.
Nam quando ille perscrutatur et tentat, facit nos, Vers. 5. Oditiicongregationemmalignorum,et tum
peccatum intelligere nostrum, et ad fructum pccni- impiis non sedebo.Minus fuerat sancto viro malum
tentise pervenire. Alioquin si nulla nos in hoc: vitasse concilium, nisi et congregationemodissetomni-
saeculoadversitate commoneat, sub neglecto relin- modissubdolorura. Odiumenim significatdivisionem,
quimus ea pro quibus satisfacere deberemus. Ipse; sicut est in amore collegiuro. Et cum superius sq
enira subsequenter exponit, cur se ptobati et tentarii dixerit in vanitatis concilio non scdisse, modo se
desideraret, utique ut uretentur renes et cor ejus;; D ] profitetur cum impiis non sedere. Utruraque quidein
qualenus delectationes et cogitationes humanse verbii • erat omnino deserendura. Sed alii sunt vani, alii
Domini calore purgarenlur, qui more fornacium,, impii. Vani suntqui caducis inquisitionibusoccupan-
vitiorum sordes absumens, animas hominum adI lur, et in superfiua tempus narratione consumunt.
einundationem perfeclissimi decoris adducit. Per- Impii aulem, hxretici, qui qusestionibus87 perfidis
scrulandum est aulem cur hic petat se debcre tentari,, Scripturas divinas depravare conlendunt , sicut
cum in evangelica oraiione sit positum : Ne inclucas s Petrus apostolus ait: Depravanteseas ad suuminteri-
nos in tentationem (Matlh. vi, 13). Duaesunt igiturr tum et perditionem(II Petr. m, 16). Hos ergo ulros-
tentationes : una Domini, qua bonos tentat, ut eos3 que jure monet esse fugiendos,quia illi superfluilates
competenter erudiat, sicut legitur in Genesi: Tenta- diligunt, isli tela perversilatis infigunt.
vit Dominus Abraham(Gen. xxu, 1); vel illud quodi Vers. 6. Lavabo intet innocentesmanus meas, el
dicit Moyses : Tentat vos DominusDeusvesler(Deut. circumiboaltare tuum, Domine. Polest talia loqui, qui
XIII, 3). Altera vero diaboli cst, quse scmper ducitt caput stium sequitur Cliristura, qui terrena despicit,
ad mortem : de qua precamur ne in ejus partess et ccelesliaconcupiscit, sicul Apostolus ait: Nostra
183 EXPOSITIO IN TSALTERIUM. PSAL. XXV. 180
mtem conversatioin calis est (Philip. 111,20). Inter A quod iimltnrum pecuniarum oblatione gravala sit.
mnocenteseniin lavat Nnanus suas, qnisquis facta Et considcra quod hsec accipientes judices univer-
propria studio bonoeconversationis emundat. Et bene saliter exsecralur. Nam et qui juslitiam vendit, mu-
addidit, tnler innocenles, quia possunt lavare manus neribus dexteram replet; et qui nocentes absolvit,
eliam qui nocentes sunt, sicut fecit Ponlius Pilalus idem suara dexterammunerum acceptione complevit.
(Matth. xxvn, 24), qui dum animam suam ncfanda Sic utrumque, ut arbitror, ad virum sanguinura con-
Dominitraditione pollttcret, manus suas sacculiistius gruenter aptandum est.
liquore mundabat. Sed spiritualiter manuslavat quis- Vers. 11. Ego autem in innocentiamea ingressus
quis actus suos lacrymabili saiisfaclione diluerit. sum : redime me, et miserere mei. Schema syncrisis
Circumibovero dixit, id est frequenter iterabo, ut est, cum causam suam quis ab adversariis suis nititur
assiduitatem sanctissimoedevotionis ostenderet. Al- eflicere meliorem. Namcum illi accipiendo fallaciter
tare enim ab altiludine diclum est, quasi allae aroe, gaudcant dexteram suam muneribus fuisse comple-
ubi Dominosacrificamr, ut conspectibus populorum tara, se dicit ad innocentioeinlroisse divitias. Ingres*
misericordiaeipsius dnna pandantur. sus enim in thesauros spirituales multo verius se
Vers. 7. Vl audiamvocemlaudis tua, etenarrem uni- consolalus est, quam illi super raundanis divitiis
versamirabilia tua. Provectus ad coelestia ideo illud B gaudere poluissent. Redime me, id est advenlus tui
spirituali animo circumibat altare, ut concentum sanguine pretioso liberum redde, quo absolutus est
dominicsetaudis audiret. Forle illud dicit, quod co- mundus, qui peccatis tenebatur obnoxius. Et mise-
ram ipsoindefessa voce proecinilur: Sanctus, sancttis, rere mei, scilicet in hoc mundo, ubi fidelber suppli-
sanclus Dominus Deus Sabaoth (Isa. vi, 5). Quse cantibus parcis.
cum audiret, et devotione maxima cognovisset, nar- Vers. 12. Pes enim meus stelit in via recla; ir,
raret populis universa mirabilia quaebodieque in san- ecclesiis benedkam Dominum. Inter concutientes
ctarum celebrattonc missarum beata canit Ecelesia. hseresesel mundi graviter saevientes angustias, hoc
Vers. 8. Domine, dilexi decoremdomus lua et lo- bene vir catholicus profitetur, quia pes ejus immo-
cum habitalionis glorim lum. Realissimus ille quera bilis perduravit; qui licet importunis tribulationibus
diximus, secundum modura oralionis ingredilur, fluctuet, in partc fidei nescit quibuslibet neccssitati-
supplicans ut, cum decorem domusDomini dilexerit, bus comraoveri. Possunt enira talcs, et his sirailes
illis qui ab eodem alicni sunt nullalenus misceatur, hoc dicere, de quibus ipse Dominus testimonium
sed in ejus Ecclesia perseveret. Decoremdomus dicit, perhibet, ut est illud : Reliqui mihi septem mitlia
non pulchritudinem parietum aut ministeriorum pre- vitorum, quinoncurvaveruntgenuaanle Baal(IlI Reg.
tiosissimos apparatus, sed ipsorum actuum bealissi- C xix, 18). In via recla, id est in mandatis tuis, quae
mam qualilatem, in quibus cuncla gaudet Ecclesia , recta sunt, et reclos faciunt obedientes. Nam quoties
id est, in psalmorum jubilalione, in precum sancti- plurali nuraero dicuntur ecclesise , mundi istius
tate, in Christiani populi humillima devolione. Prius Christiani populi significanlur, quide diversis gen-
enim de universali dixit Ecclesia, nunc venit ad libus probantur esse collecii. Futura est enim una
sanctos, in quibus gloria Dei habitarc cognoscilur: et perfecta Jerusalem, quoe raalorum sequestratione
de quibus Apostolus dicit : Templum enim Dei san- purgabitur. Dicitergo beatnsiste quem diximus, non
ctum esl, quod estisvos (I Cor. iu,17). Dicendocnim in Ecclesia, sed in ecclesiisse Domino cantaturum,
habitationislocttm, biimani pectoris significavit arca- quia per universum mundum nomen constat esse
num; mirabililer subjungens , gloria tua, quia ubi- catholicum.
cunque habitat, gloria cst. Gloriosum enim efficit Conclusiopsalmi.
quidquid inhabitare dignatur, et ab hospitis merilo
crescit hospitii magnitudo. Consideremus qualem nobis formam vitac religio-
Vers. 9. Nesimul perdas cum impiisanimam meam, sus isie tradiderit. Dicit enim ideo se hic vitasse
et cumviris sanguinum vitam meam. Juste rogat ne pcssimos, ne in judicio Dominicum malis possit esse
cura impiis anima ejus pereat in futuro judicio, cum " sociatus, admonensut iniquorum consonia fugientes,
quibus hic communem non habuit actionem. Merito fidelibusChristi spiriluali semper charitate jungamur,
enim abeis ibi se sequestrari petiit, a quibus hic se quia ex diutina bominnm conversatione, morum
ipse divisit. Sanguinum enira titrt sunt, qui carnaliter semper conirahimus qualitatem. Hoc enim et sextus
vivunt, el nulla jussa cce!estiaconcupiscunt. Pereunt psalmus admonet, cura dicit : Disceditea me omnes
ergo tales de futura Jerusalero, qui pro sua impielate qui operamini iniquitatem(Psal. vi, 9); hoc et deci-
damnandi sunt. mus seplimus qui ait : Cum sancto sanclus eris, el
Vers. 10. In quorum manibus iniquitates sunt: cum viro innocente innocenseris, et cum elecloelectus
dextera eorum repleta est muneribus. Exponit qui sunt eris, et cum perverso subverleris(Psal. xvn, 26). Re-
tiirt sanguinum,in quorum consuetudine videmus esse vera ut cognoscerelur ingens malum, quod tam
nequissimas actiones. Manusenim nostrae significant crebro monebatur esse fugiendum. Quapropter siu-
generales operatlones, quas gerimus in hac luce de- diose quseramus gloriosum nimis aptumque colle
gentes. Hic dextera specialiter judicis venalitatcm gium, quod nos virtutibus erudiat, et desiderio divinoe
pronuntiat, quam ideo dicit repletam essemuneribut: charitatis accend.t, ne in relributione 88 maloruin
187 M. AURELII CASSIODORI 188
Hieritojungamtir pessirais, qui collegium hic habere A Qui tribulant me inimki mei, ipsi infirmali sunt et
voluimus cum malignis. Qtiod si diligentius perscru- ceciderunt. Sic istius epichircmalis brevitcr forma
temur, nec quanlitas ipsius ntimeri vacat. Nam quin- perfecla est. Nunc ad exponenda verba redeamus.
que porticus fuisse Salomonis, in quibus periclitan- Propheta ergo dicit exsnltans, se quemquara homi-
tium turba languebat, evangelica nobis designat num non limere, qtioniam aDeo fueral illuminatus,
auctoritas (Joan. v, 2). Qui calculus quinquies in se oslendens formidinem semper habere tenebras suas,
reductus, in vicesima quinta summa progreditur, quando contra eam ponilur illuminalio superna. Se-
ut sic corda fideliumpsalmi istius abysso recreentur, quitur, et salus mea.In quo verbo cuncia concludit, et
sicut in illis porticibus jacenlium probaticaepiscinae valetudinem corporis, et animae sospitatem. Utraque
lavacro segracorpora sanabanlur. enim sunl indicia salulis , quando sustinent videlicet
gravissimas passiones. Quem limebo? id est nullum
EXPOSITIO IN PSALMUMXXVI. borainuni formidabo. Timor enim fecerat Domini, ne
Psalmus Davidpriusquam liniretur. quemquam alium limere potuisset. Sequitur : Domi-
Tituli hujtis historiaRegum quidem voluminelatius, nus defensor vitm mem, a quo trepidabo? Mulli per
indicatUr (I Reg. xvi, 13). Nam cum Saul peccasset actus iniquos accepta Dei munera perdiderunt. Quo-
Deo, per sanctura Samuelem prophetam David apud. j} I rtnn atitem defensorfuit Dominus, ntillatenus aliquid
amiserunt. A quotrepidabo? Interrogative pronuntian-
patrem suum est unctus in regem. Verum hic litulus
de ipsa unctione non loquitur, sed illam potius com- dum cst, id est a nullo, sicut etsuperius posuit, quem
memorare dignoscitur, quando post persecutiones. timebo?Tales quippe interrogaliones pro abnegatio-
nibus accipiendas esse non dubium est. Addidit:
Saulis, voto populi est perducttis ad regnum (II Reg.
V 3), cum et istum psalmum rerum ipsarum testifi- Dum appropiant super me nocentes, ul edant carnet
ealione eum conscripsissc manifestura sit. Nam si metts.Trucutentium inimicorum hic vota panduntur,
non solum exstinguere, sed eliara aviditate fu-
primam illam uncfionem velis advertere , nullum^ qni
ante ipsam psalraum legitur effecisse. Reslal ergoa roris, ipsas quoque humanas carnes cupiunt crude-
Ut islam secundam unctionera inlelligere debeamtis. liter devorare. Et ideo inimicorum tanta ferilas pro-
ditur, ut liberalinnis gralia duplicetur. Adjecil : Qui
Divisio psalmi. tribulanl me inimki mei, ipsi infirmati sunt et cecide-
Cum Irequenter anle regnum liberaretur ab inimt- runt. Versus iste pendet de superiore sententia;
cis suis acerrimis, per totum psalmura loquitnr pro- probatio est enim quomodo nullum tfmere debuisset.
pheta. In priraa posilione Dominum se dicens rae- Nara si perseculpres qui formidari polerant, subrue-
luere, et nullum alterum formidare. Sed inter ad-* Q . runt, quis, rogo, timor erit, quando potius illi ca-
Versasaeculiunum sibi teslatur esse suffugium, ut,;> dunl, qui impugnare videbantur? Consequenter au-
|icet periculis corporalibus jactaretur, ipse in domo 0 tem verba sunt posita;
prius fuit infirmari, pos(
Domini firmissima devotione menlis habitaret. Se- l_ cadere. Et intuere quoniam hic fldeliura beneficia
funda posilione, multiplici clade liberatus, divcrsis * breviler exponuntur , ul non illi
qui passionibua
modis gratias agil, et prophetiae spiritu spem sibi
" premuntiir, sed illi magis corruant qui innocentium
futurae beatitudinis pollicetur. Sciendum sane hunc lC sanguinem devorare festinant.
psalmum secunduin esse illorum qui per actus David Vers. 4. Si consistant adversum me castra, non
significant Cbrisli Domini futura mysteria. timebitcor meum.Salutari probalione complela, pro-
Expositio psalmi. pbeta laetus exsultat, decoram einpbasim, id est
Vers. 1. Dominusilluminalio mea et SOMSmea, j, exaggerationem faciens, ut si adversus ipsura soluin
quem limebo? castrorum coeat multitudo, stabililas raentis ejus non
Vers. 2. Dominus defensor vita mem, a quo trepi- j. debealeommoveri, dum soleant bominesplurimorura
d tbo? Dum appropiant super me nocenles, ul edant %l oppugtiatione terreri. Caslra enim valida munitio
carnes meas. est, quam expugnare facile non potest tmpelus ir-
li D ruenlis. Sed haecomnia sibi dicit esse contemptibilia,
Vers. 3. Qui tribulanl me inimici mei, ipsi infirmati
tunt el ceciderunt. Hos tres versus paulo sollicitius iS cum valletur auxiliatione divina.
audiamus, suntenira magnseargumentationisformula Ia Vers. 5. Si exsurgnt in me prmlium, in hoc ego
comprehensi, quam Craeci epichirema, Latini exse- >. sperabo. Potuerant caslra consi.tere, et in praelia
culiones vel approbationes vocare maluerunt. Hoc ic non coire. Sed nunc ipsum saevumcerlamen adjicit,
argumento utiraur quoties rera de qua agitur per ;r ut nihil eorum raetuere viderelur quaelerribilia putat
exemplum aliquod probare conlendimus. Causa enim m liumanitas. Si exsurgat, id est si subita in me con-
hic proposita est in uno et semi versiculo. Dixit it certatio, quasi fervens procella prosiliat, in eo po-
etiim : Dominusiltuminatio mea et salus mea, quem m lius sperabo victoriam. In prseliis enim concitatis
timebo?Dominusdefensorvitm mem,a quo trepidabo? )? gloria vincenlis semper apparet. Namvirtus probatur
In alio semis et uno versiculo sutijunxitexemplum, n, lalere, quac non fuerit explorata certamine, sicui
quia minime trepidare debuisset, quandn illi magis is superius dixil : In tribulalionibus dilutasli mihi
cadunt qui persequi probabantur. Ait enim : Dum m (Psal. iv, 2). Et respicienduni quod et isie versus
oppropiant suaer me nocentet, ut edant earnet meas. s. sic habet in capite, 89 sicut ille prior. Quseligura
 .89 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. XXVI. 190
dicitnr anaphora, quoties unum verbuni per comma- A titus, supra quos mens nostra decenter erigitur,
lum principia repetitur; quod et iu capite psalmi quando divino beneflcio pura servalur.
constat effectum, id est, Dominus, Domintts. Vers. 10. Circumiboetimmolabointabetnacuioejut
Vers.6. Unam peliia Domino,hanc requiram. Vnam hosliamjubitationis; cantabo et psalmum dicam Do-
rem quidem peliisse se dicit a Domino, quam exponit mino. Decursis beneficiis quse et de fuluro et in prae-
inferius. Sed videamus si unam,et non magis omnia. senti se cognoverat accepisse, nunc gaudium suum
Calculo quidem singularis est, sed rerum utilitate mirabili narratione describit. Ctrcumi>.edicil, hoc
numerosa; angusta precatio, latura praemium;bre- est animo perscrutabor qua potentia ccelos fecerit,
viler quseritur, sed granditer irapetratur. Ronorum stellas fundaverit, maria determinaverit, terram sta-
ergo mos est domum Domini solam expetere, in qua biliverit, tolumque mundum varia virtutum laude
Lonaomnia conlinentur. Maliautemterrena voluntaie compleverit. Et cum haecomnia animo circuraiverit,
discissi, dum sanitalem corporis pelunt, cum divitias inttnotarese dicit in tabernaculo ejus hostiam jubila-
precantur, cura inimicorum dejectiones expostulant, tionis, id est in Ecclesia cjus oflerre sacriticium
petendo fatiganlur, etintcrdum peritura conquirunt. laudis. Jubilationem quippe dicimus ex eo quod nos
Vers. 7. UlinhabilemindomoDominiomnibusdiebus juvat laudare : quando delectantcs cum summa ju-
vitmmea: u( videamvoluntalemDomini, el protegar a B cunditale gratias referre coniendiraus. Diximus su-
templo sancto ejus. Hsec est una supplicatio, quam perius aliud esse cantare, aliud psalmum dicere. Can-
Btiperiusexpetebat. Et vidc quia nulia castra, ntillum t*re est sola voce laudes canere; psalmum dicere,
praeliummetueredebuit, qu>tali semunitioncvallavit. bonis operibus gloriam Domini prsedicare. Cantate
Quae sunt enim civitates similes, qui sunl exercilus enim et psatmum dkere, ipsa est hostia jubilationis.
fortiores, quam habitare in domoDomini, ubi nibil Vers. 11. Exaiidi, Domine, vocemmeam qua ela-
humanum , nihil dtabolicum certum est pertimesci? mavi nd te : miserere mei et exaudi me. Venit ad se-
El boc non parvo tempore, sed omnibus diebus vitm cundam positiotiem, in qua per gratiarum actionem
tum. Quande, rogo, meluat, cui omnis vita secura psalmodiscmunus, quod proraiserat, exhiberet, prse-
est? Videl etiam voluntatem Domini, qui prsecepta sentia superioribus jungcns. Clamavit enim.cum
ejus intelligit, qui puritati ipsius tola se raenle sub- diceret: Ut inhabilemiridomo Dominiomnibusdiebus
diderit. Propheta enim poslulat protegi a corporis vitmmea. Et cuui superius dixerit, hostiam sejubila-
Christi templo, unde et firmamentum fidei, et invi- tionis offerre, quia diversa sit munera conseculus,
ctum robur defensionis accipilur. Ad illud cnim per- nunc itcrum rogat ut exaudialur. Nec desiderio suo
venerat anirai virtute, quod adhuc non videbat in adhuc satisfacit, nisi boc frequenti supplicatione ro-
ipecie. (] gaverit, scilicet quia divinarum reruin nulla satietas
Vers. 8. Quoniam absconditme in tabernaculo suo, est: sed quanto guslatur Dorainus, lanto suavius ap-
in die mahrum protexit me in abscondilo tabentaculi petitur; sicut et in alio psalmo dicit: Gustate et vi-
tui: in petra exaltavil me. Versum hunc paulo dili- dete ouoniamsuavisest Dominus(Psal. xxxiu, 9).
gentius perscrutemur. Ait enim : Quoniam akcondit Vers. 12. Tibi dixit cor meum: Exquisivi vutlum
me tn tabernaeulosuo in die malorum,significansillud tuum; vultumtuum, Domine, requiram. Cordesiderium
tempus quando Saule persequente multis locis per tacitum prodit, quod plus audit Divinilas quam popu-
squalentes speluncas et monlium secrcta latiiabat. lorum tonantissimas voces; sicutMoysidicitur: Quid
Quod illi revera tabernuculumfuit, quia mens ipsius ctamas ad me (Exod. xiv, 15)? cura loculus aliquid
nunquam a religionis pietate discessit. Sequitur, pro- non legatur. Fidelis itaque vir cor suum dixitad Do-
texit me in abscondito tabernaculisui. Superius dixit, minum loqui, quoniam hoc videbatur quod cogitabat
abscondit; nunc dicit, prolexit. Abscondiest qtiaeren- otferre. Vultum autem Dnmiiii quaerit, qui se sancta
lium oculis non prxbcri; protegi autem , ab omni .. conversatione tractaverit; de quibus dictum cst:
metu periculoque liberari. In absconditotabernacuti Bentimttndocorde,quoniamipsiDeum videbunt(Matth.
tui, dicit, id est in Divinitatis secreto, ad quod sem- v,8).Geminat quoqueqtiod dictum est, vultum tuum,
per devoiusanimus festinabat, dum ibi sibi esse vi- 1>)Domine, requiram. Una quidem res, sed frequentaia
debatur, ubi ejus intentio perdurabat. Quod autem precatio; sciebat enim quam pretiosum est, quod
dicit: fn pelra exaltavit me, ad incarnationem Domini ardenli studio toties expelebat.
pertinet; quoniam de ejus semine natusesi Chrisius, Vers. 13. Ne avertas faciem tuam a me, nequede-
qui esl lapis adunans populos angularis. clinesin ira a servotuo. Desideria sua caute decenter-
Vers. 9. Nunc autem exaltavil caput nteum super que exsequitur. Superiore quippe versu professusest
inimicostneos. Postquam dixil prsemiaquoede Domini vultum Domini se desideranter exquirere; et quo-
erant incarnalione ventura, nunc dicit prsesenlia, niam non est in potestate hominis suura obtinere
cum eum ah inimicis suis, sive carnalibus, sive spi- desiderium, precaiur neavettaifaciem suaraDominus,
ritualibus eonstat esse liberatum. Capulmeum, bene quam ille magnopere poslulabat. Ipsius enim rouneris
uienlis oculum videmur accipere, qui revera caput est, se prseslare fideiissiniis coniuendum. Sequitur:
nostrum est, quo vegetante possumus contueri. -Vcguedeclinesin ira a servo tuo. Saepediximus iram
ISam plerumque illud dicimus capul, quod eminere poni judicii tempus, cum discernet malos a bonis.
HionBtratur.Super inimkos, vitiosos significat appe- Illis enim irasci creditur, qui infelici segregalione
191 M. AURELII CASSIODORl m
damnandi sunt. Rogat ergo ne tunc ab ipso decunet A J lestes ergo iniqui ftxertmt DiTt-cliIdumseus, ejus-que
Dominus, quando sanclis vultum suae majeslatis in- similes, qui eum prodiderunt Sauli a propheta Achi-
dulserit. Homo carnalis Deum limet, ne peccatis melech fuisse susceptum, et gladium illi sumptusque
ingravantibus aut subslanliam perdat, aut filiosamit- datos; quod rex sacerdotis alque filiorumejus morte
tat, 90 aut copia auri argentique minuatur: sanctus reseravit. Mentiti sunt enim dicentes contra regem
autem vir boc tantum metuit, ne a vultu Dominired- Saulera David consilia fuissedala, Deumque pro eo
datur alienus. fuisse deprecatum; quod latius Regura textus eloqui-
Vers. 14. Adjutor meus esto, ne derelinquas me, tur (/ Reg.xxu). Pulcherrime autem dixit sibi, quia
neque despicias me, Deus salularis meus.Ubi sunt mendacii sui pcenas recipit qui falsum lestimonium
qui huraanis meritis dicunt aliquid applicandum? proferre conlendit. Sive, ut alii dicunt, idioma est
Petit rex etprophela, plenus gratia el benedictione Scripturse divinae, ut pro singulari pluralis numerus
ccelesti, ne deseratur a Domino.Scit enira quia si ille apponatur; et iterum pluralis pro singulari numero
reliquerit, nulla se polestas regere pracvalebit. Nec inveniatur adjunctus; sicut de Herode moriuo legitur
semel ei petiisse sufficit, nisi hoc ipsum sub repeti- dictum : Morlui sunt qui quarebant animam pueri
tione geminaret. Despki enim semper addicti esi, nec (Matth. n, 20); vel Moysi dePharaone pronuntiaium
gecurus reddi potest, nisi quem judicis serenus ocu- jj est: Quia morlui sunt qui qumrebantanimam tuam
lus intuelur. (Exod. iv, 19).
Vers. 15. Quoniampaler meuset mater mea dereli- Vers. 18. Credo videte bonaDominiin terta viven-
querunt me: Dominus autem assumpsil me. Patrem1 tium. Exspecta Dominum. Postquara multis modis
suum Adam primum hominemdicit, matremuxorem Dominum deprecatus est ne persequentibus trade-
ejus Evam, unde generatio humana descendil. Isti retur, ad confidentiaesuseredit auxilium, sibique ipsi
ergo reliquerunt conditione mortali, nec enutrires promittit quod bonavideal tn letra vivenfium,id est
valuerunt.quando de bac luce translati sunt.Quamvis> in futura vita, ubi bona sunt sempiterna. Et propric
istud de ejus genitoribus possit intelligi: quia domum> dictum est tettam iilam esse viventium,quoniam ista
palris sui matrisquc tunc dereliquil, quando a popu- morientura est. Qui status apud oratores dicilur col-
lis Hebraeis ad regni culmen eveclus est. Sequittir,i lectivus, quando ex scripto coliigitur id quod scri-
Dominus autem assumpsit me, in loco scilicet verii ptum non est, ut per id doceatur esse ac si scriptum
parentis. Pater esi quia condidit, quia regil; maier>* fuisset. Ila et hic futura pracmia ex antecedentibus
quia fovet, quia infirmos et parvulos lactat. Assum- beneficiis sibi credit esse ventura. Terramautera vi-
piil vero dixil, boc est, de privala couditione ini venttum,proprie Scriptura commemoratdiviua. Ad-
regno posuit. n ditum est: Exspecta Dominum, scilicet qui promit-
Vers. 16. Legemmihi constitue,Domine, in via tua,, tendo non fallit, qui prsestandonon impulat, sicul
et dirige me in semita recta propter inimkos meos.Le- Jacobus apostolus ait: Qui dal omnibusalluenter, et
gein sibi stalui illam poiius Domini deprecatur Salva- non improperat (Jac. i, 5),
toris, qua debiiores noscilur liberasse per gratiam. Vers. 19. Viriliter age, et conforteturcor tuum, et
Moysi enim lex illo tempore jam data erat; Domini i sustineDomxnum.Quoniamsuperiori versti crediderat
autem sperabatur esse ventura, quara sibi postulatt videre se bona Domini, nunc dicit quemadraodum
debere constitui.ln via tua, id est in Christo luo, quii vidcre possit. Hoc auiern verbum, viritiler, non solum
est via, veritas, et vita (Joan. xiv, 6). lllo enim ve- <- viris, sed el feminis credamus esse mandatum. Nam
niente juste prsesumebat,quia eain et docere poter.it,> et viri cum mollescunt, animo femineosunt; et mulie-
ct impleri posse praestabat. Semilamvero jam dixi- res viriles efficiuntur, curo in bono proposito roenlis
mus ad Scriplurarum intelligentiam pertinere. Pre- robore perseverant. Sequitur, ef confortelureor tuum,
catur ergo proplicta ut VeterisTestamenti recte libross ne quasi lassus iramurmurcs, et taedio fatigante de-
intelligat, et venlurum in eis Dominumesse cogno- speres. Sed confidentianimo atque securo dicit: Ex-
scal. Propler inimicosautera dicit, id est hserelicos,, specla Dominum, qui nescit subducere quacpromittit.
sive incrcdulos Judseos qui eos nitebantur prava in-- jj Susline vero et exspecta,perfecto dicilur Chrisliano:
tentione subvertere. ac si admoneret, sustine quod paleris, et quod crcdis
Vers. 17. iVetradideris me in animaspersequentium n exspecla.
nte ; quoniaminsuttexerunl in me leslesiniqui, et men- - Conclusio psalmi.
tita cst iniquitas sibi. Sccundum bistoriam potesl in-i- Inler mulliplices et saevientesangustias, quid spe-
telligi de Saulc, qui eum acerrimo odio perseque- '- cialiter desidcremus reverendissimus
propheta paie-
batur. Sed quoniam rex erat, nec poterat solus e
agere fecit, ut inhabitare Chrisli Ecclesiammodisoronibus
quod jubebat, aple numerus pluralis hic positus csi. appetamus. Hoc patulis auribus audientes, assidua
Simili modo cum Doech Idumaeus eum prodidisse e supplicaiione deprecemur; quia nec brevius quid-
legatur, plurali numero posuit, tesles iniqui. Fieriri quam potuit dici, nec latius impetrari. In numero
enitn potuit ut quando eum regi accusavit, per testes ;s autem prscsentis psalmi, et quorumdam qui subse-
alios dicta sua probare voluisset. Quaproptercongrtia i- quuntur, nequaquain potuimus calculorum singu-
posilus pturalis numerus advertilur, quando persona ia larem reperire ralionem; scihcct qualis creatura
tttis per unum tantutn non poterat facilc accusari. i. . vigesimosexto, aut vigesimo septimo, aut vigesimo
195 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. XXVII. 194
octavouumero legatur aptata. Sed studiosis relinqui-. A Et similis ero deseendentibusin taeum. Id est, si
raus, ut secundum exempla quae dicta sunt, quando> silueris, ero similis in mundi hujus profunditate ver
non inveniunt ralionem in numero singulari, tunc> sanlibus. Lacus enim quidam hoc saeculum est, qu)
aliquas simililudines in partito calculo, sive bis, sive. quasi delectabilis ac iranquillus creditur, sed quas
terlio debeant indagare. Verbi gratia, ut viginli sex_ profunditates et mersuras habeat ignoratur. Lacus
parliantur in vigesimum et senarium numerum, ett quippe dicitur, quod sub ipso lerra lateat. Precalur
Ilerum viginti septem in ter novem. Tunc facilius cal- ergo humanitas Verbi, ne similis esset hominibus
culis divisis, foriasse competens ratio poterit inve- cseteris : quia etsi communem conditionera carnis
uiri. Quid enim interest si binas aut ternas metretass assumpsit, excellentiam tamen omnium crealurarum
capiant vasa psalmorum? Si vero nec ibi aliquid1 Deo unita promeruit; de qua dicit Apostolus : Cui
convenienter agnoveris, credere 91 convenit ccelii autem aliquando angelotum dixit: Filius meus es tu,
terrseque Creatorem, operationes et dicta sua per di- ego hodie genui le ( Hebr. i, 5) ? Sive lacum sepul-
versorum calculorum distribuisse sine ambiguitate_ crum dicit, ubi peracta passione reposilus est.
virtutes, qui omnia, sicut legitur (Sap. xi, 21), in1 Vers. 2. Exaudi, Domine, vocemdeprecationismem
pondere, numero, mensuraque perfecit. Neque enimI dum oro ad te, dum extollo manus meas ad templum
quia guttae pluviarum, stellse coeli, vel arena mariss B I sanctum tuum. Tempus significat sacratissimse passio-
nobis numerabilis non est, apud illum non conslatt nis, et oratutejusaudiaturoralio.quod feeitantequam
•sse sub numero. Naro elsi nobis probantur occulta,, traderetur; relictis enim discipulis secessitet oravit di-
divinaesunt tamen nola potentiae. Rcstat ut illud quodd cens : Pafer, st fieri potesl, transeat a me calix iste; ve-
dictumest definitione raajorum credere debeamus,, rumtamennon sicut ego volo, sed sicul tu vis (Matth.
in numeris positis atque definitis virtutes omniuma xxvi, 39). Qubd autem dicit, ad templumtanctum, ut
convenire psalmorum. mihi videtur, illam consuetudinem Hebrsei populi for-
EXPOSITIO IN PSALMUMXXVII. tasse mavult intelligi, cui praeceptum fuerat ut in
qualibet esset positusregione, ad illampartem semper
Psalmus ipsi David. oraret ubi Jerusalem noverat conslilutam; sicut et Da-
DiximtisDavid significare manu fortem. Et quando o nielem apud Babylonem tertio in die legimus ( Dan.
tale nomen debuit poni, nisi cum passionis dominicac c vi, 10) effecisse; quod necesse erat Christum Domi-
gloriosa certamina referuntur? Fortis utique manu,> num facere, qui non venerat legemtolvere, sed implert
qui per loleranliam suam proslravit principem tene-'- (Matth. v, 17). Sive ad templumsanctum, ad ccelum
brarum, qui mortem raoriendo superavit, qui buma- >~ vult inteliigi,' qnod orantes homines facere consueve-
num genus captivum crucifixionis suse dispensationee C ( runt. Nam desiderium postutantium est, ut licet ubi-
liberavit. Ipsi aulem cum dicitur, nullum allerum n que Deum esse non ambigant, de ccelosibi auxilium
intelligi posse declaralur, nisi ipsum mediatorem n venire confidanl. Unde et in Dominica oratione dici-
Christum Dominum, qui per bunc totum psalraum II mus : Pater noster, qui es in ccelis(Matlh. vi, 9). Non
loquitur: orans ab humililatc susceplae carnis, per- est ergo absurdum templumaccipi ccelum, quoniam
secutorum debitas indicans poenas non studio male-'' Domini sedes divina lectione monstralur.
volentise, sed contestatione vindictae. Notandum est st Vers. 3. Ne simul tradas cum peccaloributunimam
igitur hunc psalmum lertium esse horum qui passio- >- meam, et cum operantibus iniquitatem ne perdas me.
nem et resurrectionem Dorainicam sub brevitate>e Quia moriturum se noverat, merilo petebat ne infe-
commemorant. ris tradita ejus anima cum peccatoribus misceretur,
Divisio psalmi. aut cum operanlibus iniquitatem haberet aliquam por-
Prima sectione orat Dominus Christus per id quod ul tionem. Sed omnino salutariter ista discretio ab illo
homo est ut ejus audiatur oratio futuro tempore pas->- petitur, ut nostra spes ad vota lalia concitetur; quod
sionis. Secundo gratias agit, quoniam exauditus est =t revera implens, hominem a se fieri deprecatur alie-
in his quae fieri postulabat. In fine psalmi subjun- i- num. Ubi sunt illi qui Cbristum putant animam non
gens, utsicut ipse susciiatus est potestate divinita-]i- D habuisse? Sed haec mihi videntur aut non legere, aut
tis suac, ila salvus fiat populus ejus nomini credi-i- quse legerint omniraodis oblivisci.
turus. Vers. 4. Cum his qui loquunlut pacem cum ptoxi-
Expositio psalmi. mo suo, mala aulem sunt in cordibus eorum. Judxoi
Vers.l. Ad te, Domine, clamavi; Deus meus, ne ie commemorat, qui ei dicebant tentantes : Scimus quia
sileas a me. Cbristus Dominus clamat ad PatremJI a Deovenisti magisler(Joan. m, 2). In istorum ergo
tempore passionis, ne ab ipso sileat, boc est, ne pe- >. labiis erat pax, sed in corde matilia. Quse figura di-
lenti [ed., patienti] non annuat, sed magis respon- i- citur ironia, id est irrisio, quoties aliquid quod sub
deat. Pulcherrima quoque verborum est facta diver- - laude dicitur, intellectum vituperationis habere mon-
sitas. Clatnat homo ne sileal Deus, quia nostro silen-l- stratur. Proximo tuo, de se dicit, quia eis carnis
tio ille tacet, et nobis negligentibus in memoria nont n origine jungebatur. Qui juste maledicebantur, quia
habemur. Contra si, Domino prsestanle, respici- i- proximura malitiose perdere festinabant.
inus, respicit; si claroamus, exaudit; si diligimus, i, Vers. 5. Da ittis secundumopera eorum, ef secun-
amamur ... dum nequiliam ttudiorum ipsornm, Judsei volentes
_
.95 M. AURELII CASSIODORl 196
operali siint quldem malum, sed fecerunt nolentes Adestrutf
A ad correcttonem > alios dejicit ad ruiiiam.
1;inuni; ut roortem inferrent Cbrislo, qua mors ipsa Paulum destriixit, ut in melius construeret, et de
finiretur; sanguinem funderent, quo mundi crimina persecutore apostoliun faceret; sed Inipium Pharao-
lavarentur. Ideo petit illis dati secundum opera ipso- nem cum tantis mirabilibus non crederet, demersit
rumi id est voluntatera; quia unusqulsque hoc ope- Altissimusut periret. Sic ergo illos dlcit destrui, ut
ratur quod vult. Nam frequenter et prsestantqui no- non iterum debeant sedificari. Quod diclum, sicut
cere cdnteridunt, ut ttiabolus facit, qui dum innoccn- ssepe raonuimus, ad prophetiam polius videtilr per-
tibus ingerit morlis poenas,transmiilit raartyres ad co- tinere quam ad iracundiae qualitatem.
ronas. Expressit quoqtie quaesuperius dixit, dicendo, Vers. 8. Benedictus Dominus, quoniam exaudivit
Secundum nequitiamttudiorum iptotum, id est arabi- voeem deprecalionismea. Sciens complenda esse bm-
tum roalum, ut innoxio nocerent; et qui ad eos sal- nia quse petebat, pariem secundae sectioriis ingre-
vandos venerat, roorti tradere maluissent. ditur: gratias agens quod vindicatiis sit de inimicis
92 Vers. G. Secundumoperationemmanuumeotum suis, dum adliuc nullatenus exstitissent. Hsecfigura
rettibue itlis;redde relributionemeorumipsis. Qualuor dicitur prolepsis, Laline praeoccupatio,quarido res
sunt species relributionum : quarum una est, cumi seCuturaepro praeteritis ponuntttr. Sed dlscuiiamus
tribuuniur abhominibus mala probonis, sicut Judseii B £ 0u'd sibl velit dispositio ista verborum, Benedklut
Christo relritueruni, qui cura ad eos salvandos venis- Dominus, quoniamexdudivit; qui est utique, fetsi non
set, iilieura crucifigeredecieverunt. Altera cum retrt- exaudiat, benedictus. Sed benedictum prbprie dici-
buitut bonum pro bono, quando dicet Deus electisi rous, cui gratias agimus, id est quando illi benedici-
suis : Ventte, benedicti Patrit mei; percipiletegnumi inus. Apie ergo posituriiest, benedklus, qui exaudira
quod vobit patatum est ab initio mundi ( Malth. xxv, dignatus est.
54 ). Terlia cum teltibuet nialum pro malo, quandoi Vers. 9. Dominvxadjutor metis et ptotictot mdus',
diciurus est irapiis : Iie in ignem mtetnum, qui para- et in ipso speravit cor meum, et adjulits sum.
lus estdiaboloel angelisejut (Ibidem, 41 ); seeiindumi Vers. 10. Et refioruit caro mea, et ex voluntatt
illud, Mentura qua mensi fueritis, in eadem teme- mea confiteboritli. Adjutor ad pericula vitae perlinet,
tktur vobis( Litc. vi, 38 ). Quarta cum tettibuit quodI qaae ipso adjuvarite superavit. Proteclor, quia eum
hic dicit, bonura pro malo, ut qui persecutores ex- ab insidiis diabolicis sua defensione vallavit. Sed
stiterunt, liant cOnversi, postea laudatores. Verumi poslquam ista facta sunt, fldeliter se dicit sperassede
isla omnia quae de iniraicis suis prsedicit, non suntt DoiH.no.Nam cum dicit, cor rneum, anirasedesignat
vota malitise, sed praescientia futurorum. Nam ini arcanura, quod sacrificiumconslat esse justitiae. Ad-
Evangelio dicit: Pater, dimitte illis, non entm sciunt1G C didit quoque iterum, adjulus sum; ut quantum impen-
quid faciunt (Luc. xxiu, 34). Sed utrumque pitimi debatur pura devotio, tantum et adjutorii cresceret ma-
est; bic enitn comminatur ut terreat, ne scelera suai gniludo. Rene autem dixit : Refloruit caro mea, quia
praesumptione desperata perficiant; ibi autem cuml et primo floruit : quippe quae ex Virgine sine pec-
patilur, orat ut ad pcenitudinemeorum corda perdu- cato tanquam ptilcherrimi floris singulare decus emi-
cal. Nec vacat quod toties sententiara ipsius terroriss cuit, sicut Isaias dicil : El flos de radke ejus ascendei
itcravit, ut corda lapidea magnse comminationisin- (Isa. xi, 1). Refloruit ergo significat resiirrexit :
cendio salvarentur. quasiin selhereasaurasadmirabili decoreprorupit. Se-
Vers. 7. Quoniam non intellexerunlopera Domini,, qnitur, et ex voluntalemea confiteborilli, posl resur-
et in opera manuumejus non consideraverunt; detlrues s rectionem scilicet, quando bumana natura fueral a
illos, nec adificabit eos. Superiorem excolit sensum. corruptione libcrala, et ad insesiimabilem gloriara
Dicil enira, ideo debere illis reddi, quia non intetle- permanens, in Verbi unitate perdiicla.
xerunt opera Domini. Opera siquidem ejus fuit, utt Vers. 11. Dominus fortitudo plebit suce, et prrite-
docerel populum viam veriiatis et Gdci, et ex sacrae e clor salutariumChristi sui est. Brevis magnaque defi-
incarnationis arcano reconciliarel hominem Deo;; nitio. Quid esi Dominus? foriiludo plebis sua. Merito,
quatenus ubi non poterat vitiata nalura conscendere,, j). quando adversa cmicia ipso auxiliante superanturi
Dominicsevisitaiionis munere pervenirel. Et ne Filio» Proiector 6st eiiam, qubniam eos tegit et liberat ab
Dei vera docenti mens obstinala non crederet, hocc imminenlibusraalis. Salutarium, ac si dicerel, justo-
quoque miraculorura ingentium virtute firmavit; utit rum, quorum salus est Dorninus. Bene autem addi-
quod intelligerent Judaei communem hominem noni dit, Chritii sui, ut Filium Dei debuisses adverlere..
posse facere, hoc evidenier agnoscerenl potentiami Christi enim dicebanlur et caeteri, quos aut unciio
Divinitaiis implere. Sed illi dementes, dum tantum- regalis, aut sacerdotalis gloria decorabat.
roodohominem ereduiil, Filium Deidici indigmssime e Vers. 12. Salvum fae populum.luum, Domine, et
pertulerunt. Sequitur^ e( in opera manuum ejus nonn benedichmredittttemtuam; et rege eot, et extolle eos
contideraverum.Utique si considerassent, expavissent it usque in aternum. Orat humanitas Verbi pro populo
potius quam sprevissent, plorassent quam conspuis- Christiano, propter quem et probatur assumpta; ut
sent, adorassenl quam crucifixissent. Taleennn sa- satisf.icuone lideli salvus fiat in boc immdo, Hbiex-
crilegium aliis provenire non pottiit, nisi iliis quili posita Judaeorura probabatur esse periculis. Benedie
verilatis inteHigentiamperdiderunt. Deus euira alioss autem heereditatemtuam, ad futurum judicium perti-
 191 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. XXVIH, 198
net, qtiando dicendum est : Venite, benedictiPattis \ liter pertinere frequenti lectione declaratur. Sed ut
mei, percipiteregnum quod vobisparatum esl ab initio unam potenliam Patris, et Filii, et Spirilus sancti
mundi (Matth. xxv, 34 ). Et ut charitatem suam, esse cognosceres, lerlio loco inhabitare dicit Triui-
quara prsecipit, evidenlius approbaret, iterum petit talem iu sancto baptismate, el virtutem el benedictio-
ut in hoc mundo devotos populos regat, ne carnalia nein dare Dominum, qui ex eo renatus fuerit, populo
concupiscant, ne vias pravas eligant; sed ipsius regi- Cbrisliano.
mine illuminali, nesciant collegiumhabere cum pes- Exposilio psalmi.
sirais. Addidit. extolle eos, ut in intellectu Scriptura- Vers. 1. AfferteDomino, filii Dei; afferte Domino
rum, et in opere sancto, laudabiii intentione profi- filios atielum ; afferle Domino gloriam et honorem.
ciam; qUatenusa terrenis vitiis purgati, ad aeierna cura raullitudinem genliura, sicut praedictumest, ad
praemiaperducaritur evecli. Et boc petiit debere fieri credulilatem rectac (idei spirilualiler propheta venlu-
usque iri saeculum, scilicet per tolum hunc mnndum, ram esse respicerct, toliusque iniindi consocianda
ubi saeculasunt usque ad iltud saeculumsetemumcui illisesset adunala confessio, dignum fuit jam quasi
nulium alilid pro sua perennitate succedit. credentem populum coraraonere, ut fideisuaeafleclum
Conclusiopsalmi. per sacriflcia devota monstraret. Invilat enim filios
j$ Dei, id esl qui per regeneralionis gratiam facti sunt
Audistis psalmus isle qua pietale conclusus cst. filii ejus, ut ait Joannes Evangelista : Dediteis polesta-
Rogavit pro nobis, qui oratur ab angelis. Judex om- tem filios Dei fieri, hh qui credunt in nomine ejus
nium creaturarum advocatusest nosler; et ut a morte Sed licet omnis Trinitas unus sit Deus,
(Joau. 1,12).
potuissemus eripi, ipse magis elegii occidi. Impleta nec aliqua est in majestate ipsius aut in natura di-
est in hoc psalmo 93 praedicta regula Dominicae stanlia , diversis tamcn locis dicitur, quod ad perso-
passionis. Oravit anle traditionem suam : de cruci- nas singulas probetur aptandum. Hic autem Spiritum
fixione propria, et de resurreclione locutus est; po- sanclum
specialiler Dominum debemus accipere,
stremo pro fidelibus exoravit, ut qui ei meruerunt instituit de tabernaculi perfectione laiidare. In-
quem
credere, perpetua debeant beuedictione gaudere. tende autem quod imprimis 11011 dicendo quid affe-
EXPOSITIO IN PSALMUMXXVIII. ranl, ipsi se jubentur offerre, id est corda sua sancta
Psil.mns David in consummdtionetabernaculi. puritate lucentia, quod supra omne sacrificium Do-
niino probatur accepttim. Sequilur, afferte Domin*
Qubniam prsecedentiaverba jara nota sunt, restat
ut consummationemtabcrnacuiipaulo diligentius per- fiiios arietum. Arietes apostoli accipiendi sunt, qui
debearaus. Consummatiotabernaculi tanquam duces gregtim in caulas Doraini perduxerunt
quirere perfe-
Christianum. Filios arietumoflerendos dicit,
ctionem significat Ecclesisecatholicse, qusejam per C populura
tolum brbem probatur esse construcla. Tabernaculi quos aposloli recta prsedicatione genuerunt, non qui
enim norniriein hoc mundo posita declaratur Eccle- pravo dogmale probanlur extranei. Atietet autem
bene sunt apostolis comparati, quoniam aniraalia ipsa
sia, quaecontra carnalia vilia bella gerens, merito ex- fronte valent, et objecta semper irapin-
peditionalis habitacnli nomen accepil. Quapropier plurimum
hunc psalmum Christiani dogmatis honore pollentem, gendo dejiciunt; quod proedicando feeisse consiat
qui diversas superstitiones et idola fir-
post perfectionem generalis Ecclesioc, in laudem aposlolos, missima Ccelestisverbi quadam fronte ruperunt. Aries
Spiritus sancli propbcta decantat; ut quia lanta res
dictus est, quasi a frorite ruens. Addidit, afferte
per prbbhetas et apostolos beata prsedicatione cora- enim
el honorem. Hic specialiter comrao-
pleta est, competenter ejus laudibus ornaretur. Est Vominoglotiam
enim totus psalmusSpiritus sancti laude plenissimus, ftemur ul nullam Spiritus sanctus patiatur injuriain.
et per varias allusiones prseconiaejuS majestatis ex- Niin qui eum minorem Patre vel Filio dicit, gloriam
solvens.Hocest quod oratores dicunt demonstrativum illi non probatur afferre. Nulli enim gloriosum esl
minor est. Offerimus ergo Domino Deo
genus, quando per liujusmodi descriptionem osten- audxre, quia
ditur aliquis atque cognoscitur. Sed quid de illo a nostro, id est Spirilui sanclo gloriam purara, plenam,
cum eum et consubstantialem Patri ac Filio
quoqiiamcongrue poterat dici, nisi quod de se ipse D veram,
dignatur effari? tiicimus.et coaeiernum, atque omnipolentem sine
Divisio psalmi. aliqua separatione praedicamus. Sic omnes haereses
per diversa loca Scripturse divinse Spirilus sancti
Cum beatus David cognosceret, totius mundi ter- praedicalionedestructaesunt.
minosad fidemcatholicam per prophetas et apostolos Vers. 2. AfferleDominogloriam nomini ejut; ado-
Spiritus sancti munere perducendos, sicut Petrus rate Dominumin aula sancta ejus. Supra dixit, ipsi
apostolus dicit : Non enim voluntate humana allata afferle gloriam; modo dicit, nomini ejus. Afferligitur
est aliquandoprephetia; sed Spiritu sancto acti, loculi nominisancti Spiritus gloriam, qui euin facit latius
sunt sancti Deihomines(II Pelr. 1, 21). Primo or- innotescei-e, quando incredulorum eorda convenit,
dine ailoquilur universitatem, ut sacrificia ei devota nomenque illius dilaiat per multitudinem plebis tur-
raente persolvant. Secundo septifaria narratione, per basque populorura; quod raagis ad docentiura videlur
varias allusiones ejusdem Spirilus sancti sub raagno pertinere cautelam. Sed nec iilud judices otiosum,
praecoiHOvirtutes enumeral, quod ad ipsum specia- quod affene quarto repetiit. Haec iigura dicitur epi-
199 M. «AURELHCASSIODORI SU0
mone, Latine repetitio crebra sermonis, quse multalAHanc J superbiam vox Domini confrmgit, dicendo :
colligit unius verbi iteratione decursa. Sequitur, ado- Deus superbis resislit; humilibus autem dat gratiam
tate Dominum in aula tancla ejut; id est colite euin (Jac. iv, 6). Repetit quoque : Et «onfringet Dominus
in conscientia vestra mundissima. Ipsa est enim aulai cedrosLibani. Sed quanivis superioribus hsecsimilia
regalis et habilatio Spiritus sancti, sicut dicit Apo- videanlur, tamen uno verbo addito.,Libani, non par-
stolus : Quia templumDei eslis, et Spirilus Dei habi- vam videnlur indicare dislantiam. Cedri enira quae
tal in vobis(I Cor. 111,16). alibi nascuntur non omnino procerae sunt; in Libano
Vers. 3. Vox Domini super aquas, Deus majestatisi autem lales inveniunlur, ut omnes altitudincs arbn-
inlonuit; Dominussuper aquas multas. Venit ad ordi- rum superare videantur. Ergo mundi istius nobiles
nem secundum, in quo per (iguramepiraone, quami acreges, qui reliquos horaines tanquam humilia fru-
superius diximus, frequentcr per capita versuumi teta despiciunt, virtus divina confringit, quando pau-
unurii repetens verbum, pracconia Spiritus sanclii peres el humiles elegil. Isli euim virlute superanlur,
seplenaria virtute conce.lebrat; quod suis locis, ju- illi inter divilias suas aul cogitationibus gemunl, aut
vanle Domino, conabor exponere. Primus iste cjus- turpi arabitione solvuntur. Ponuntur eliara cedri et
dem rei versus est, vox Domini super aquas, id estt in bonam partem, sicut in alio psalmo dicit : Cedri
Spiritus sapienliac. lpse enim Iegem condidit quai g] Libani quas Dominus plantavit ( Psal. cm, 16).
credentium turba regerelur; nam leguntur tabulse i Vcrs. 6. Et comminueleas tanquam vilulumLiba-
Testamenti digito Dei scriplae (Deut. ix, 10); digitusS m, et dileclumsicut filiosunicornuorum. Et hic quo-
autem Dei specialiter intelligilur Spirilns sancins, que versus ad Spiritum virtutis pertinet. Vitulos au-
Quod vero dixil: Super aquas, populossignificat, sicutt tera Libani sacrificiis frequenter antiquitas offerebat,
ct allcr psalmus ait : Salvum me fac, Domine,quo- qui propler luxuriam dulcium tierbarum pingues
niam 94 intravetunl aqua usque ad animam meam t crant admodum et decori. Eos raavult mundanis
( Psal. LXVIII,2); et in Apocalypsi legitur : Ctvilas s summitatibus comparare, quaesic comminuendmsunt,
sedens super aquas multas (Apoc. xvn, 1 ). Quapro-- lanquam illi qui sacrificiis videbantur offerri. Nam
pter istis allusionibus hoc significari raanifestum estt el ipsi sunt victima, dum conversi Christo Domino
Spiritum sapientiae legem populis condidisse. Sequi- nitidis mentibus offeruntur. Sed ne sibi homines du-
tur, Deui majetlath intonuit. Hoc etiam perlinet ad[ rara legem quererentur imposilam, etiam dileclum
Spiritum sapienliae. Dicit enim quando diem judicii[ Filium Dei dicit esse moriturum : de quo scriptum
praedicavit,cum gehennaepcenas insestimabili terrore. est : Hk esl filiusmeus dileclus, m quo mihi beneeom-
pracdixit, ut non lam loqui quam intonare videretur. placui (Malth. m, 17 ). Propter incarnationem enim
Subjunxit eliam, Dominus super aquas multas, id estt Q I factus est sicut filius unkornuorum, id est Judaeorum
stiper populos gentium diversarum, quas propheta- singulariter se extollenlium. Sive unkornes appellati
rum atque*aposto1orura pracdicatione lucratus esl. sunt Judsei, quia unum tantum videntur accipere
Sic et in isto commate populos signiticavit, quoss Testaraentum. Sic ergo Chrislum dicil carne moritu-
cliaiii intelligi superius maluit. rtun, sicut et fllios Judseorum, qui inseslimabili pie-
Vers. 4. Vox Dominiin virlute. Miranda brevitas,, late conditionem nostram in morle suscepit, ut no-
tria verba quam magnam explevere senlentiam I Vo- bis de sua immortalilate prseslaret.
eem Domini in virtute, Spirilum dicit inteiligenliae,, Vers. 7. Vox Domini intercidentis flammamignit.
qui adversaria cuncla dejicit atque prosternit, sicutt Spirilum scientiaesignificat, qui omne consilium vel
legitur : Et non esl qui possit resistere voluntatitume calorem contrarium intercidendo,id est dividendo di-
(Eslher. xm, 9). Merito ergo Voa;Dominiin virtute e jadicat. Ille enim Judaeorum ignitos et fiamraeos tu-
csse dicitur, cui nullis obstaculis obviatur. multus scienlia suae majestalis exstinxil; ut quod
Vox Dominiin magnificentia.Hic Spirilus consilii ii scelerati fecerant velul ad solum hominemnegandum,
redolet. Quid enim illo magnificentius, qui cordee in humanam salutem et gloriam verleretur.
illuminato sentiri facit, ul appetantur bona, et pes- Vox Dominiconcutienth solitudinem; et commovebit
sima qusequefugiantur; prsestatque ut de irapio per-'.- D Dominus desertum Cades. Hic Spiritum
pielatis de-
ficiatur pius, de captivo liber, de servo filius? Quodd monstrai, qui fallaces cogilaliones et inepta hominum
illis provenire non dubiura est, quos Spiritus sanctusis vola concutiens,ad verilatis sludium correctos at-
potentia susemajestatis invisitat. trahil. Et bene errores eorum solitudinem vocavit,
Vers. 5. Vox Domini confringentit cedrot: et con- quoniam habitatorera non habet Deura; nec ipsi in
fringet Dominut eedros Libani. Hic Spiritus virlutis is pravitalibus suis diutius manere possunt, quando eas
elucescit, qui confringit superbiam, quse in se con- i- aut lamentabili morte deserunt, aut felici conversiona
fidit, et humililatem erigit, quse de ejus bonilate .e derelinquunt. Sequitur, et commovebitDominusde-
proesumit.Cedrosenim superbiam deberaus accipere, :, ser(um Cades.Hoc adhuc ad Spiritum pertinet pietatis.
qusese in altitudinera elevans, proceras hujus arboris
is Sed hunc locum narratio libri Numeri diligenter ex-
summitates imitatur, maxime quia et lignum ipsum n ponit (Num. xx, 1 ), referens cum Israelilicus po«
non est utile, nisi succisum fuerit. Nullus enim in n pulus in Cades venissel, nimiaque siti loci ariditate
sua radice manens, proflcuos generat fruclus; sicut H laboraret, Moysenjussu Doroinipercussa petra subito
nec elatio detestabilis, quaepeccatum inlulit mundo. >. illis aquarum copiara conlulisse, miroque modo facta
201 EXPOSITIO IN PSALTERilM. PSAL. XXIX. Wi
est terra irrigua, quaearida siccitate jacebat squalida. A Merito, quoniara illud quod factum est sub Noe, ba-
Per hanc ergo similitudinem dicit peccatorura corda ptisniatis sacri gerebat imaginem. Nam sicut isltid
durissima in aquas sapientiaeposse dissolvi, iterum- purgat animas sordibus peccatorura, ita el illud di!; -
que illud exeroplum Cades in humanis cordibus esse vium mundi crimina probrosa delevit. Merito ergo
faciendum. Saepeenim desertum ponitur, ubi et in- pro baplismatc diluvium positum est, ad ciijtis simi-
fidelespopuli convenirc noscuntur, sicut in Evange- litudinem constal effeclum.Nam quod tertio Dominus
Iio dicit : Vox clamantisin desetto ( Malth. ni, 3). repetiit, sine distinctione personarum, licet intelligt
Non cnim Joannes prsedicarepoterat in deserto, ubi primum dictum dc Spiritu sanclo, Dominus diluvium
nullus audiret; scd desertum appellati sunt, qui ad- inhabitat. Sequitur, et sedebil Dominus Rex in mter-
huc necdum fidei dona perceperant. num; hoc autem de Filio recte intelligimus. Dominus
Vers. 8. Vox Domini prmparanlis cervos, et reve- virtutem populo suo dabit, de Patre competenler ad-
labit condensa; et in lemploejus omnesdkenl gloriam. vertimus. Populo suo, significatChristiano, quem do
Scptimum dicit Spiritum limoris Domini. Cervienim sacri baplismatis munere conquisivit.Subjunxitetiam:
sunt timidi quidem; sed venenosa sorbentes. Et me- Et benedket populum suum in pace. Non dixit bene-
rito illis comparati sunt, qui et Divinitatem timent, dicent, sed benedicet, quia unus est DominusDeus
et contraria quseque devorant; nec ab eis possunl Jt 1 noster. In pace, propter illud Evangelii: Pacemmeam
decipi vel noceri, qui adversum Ecclesiam Dei, fel- do vobis, pacem meam relinquo vobis (Joan. xiv,
lita noscuntur altercalione resistcre. Consignatus est, 27). Una est enim pax el Patris, et Filii, et Spirilus
ut superius diximus, Spiritus septiformis, quem et sancli.
supputalione facile colliges, et operatione cognosccs. Conclusiopsalmi.
Sed hunc Spirilum sanctum unum alque eumdem de- Memiiierirousquara ingenti tuba psalmus iste lo*
beraus accipere, cujus has quas diximus, tcstante nuerit, ut delrectatores Spirilus sancti non possim
Isaia (Isa. xi, 2, 3), septem conslat esse virtutes, id jgnorantisc excusalionc defendi. Nam potentia ipsius
est spiritus sapientias spiritus inlellectus, spiritus scpliformi distributione laudata est, ut nihil ibi infc-
consilii, spiritus virtutis, spiritus scientiae, spirilusi rius, niliil cognosceres esse divisum ; quia sanctoe
pielalis, spiritus timoris Domini: distribuens unicui- Trinilatis unitas in fine declarala est. Desinat hsere-
que prout vull. Nec moveat quod ubique vocem Spi- ticorum insana perfidia vanas comraoverecalumnias:
ritus sancli dicit esse sermonem; boc cnim verbumi Icganl Didymum, lcgant beatum Ambrosium, caeie-
universae Trinitati constat aptatum. 95 Nam Pa- rosque Patres qui de hac re perfeciissima dispuia-
tris Icgimus vocem, cum dicit : Hic esf Filius meus tione dixeritnt. Afferant individuaeTrinitati gloriam
dilectusin quomihi comilacui ( Matth. m, 17 ). Itemi (G el honorem, nec faciant in scqualitalc distanliam, si
Filii dicentis : Saulc, Saule, quid me persequeris > perduci non eligunt ad ruinam.
(Act. ix, 4) ? Similiter et iu Aciibus apostolorum1 EXPOSITIO IN PSALMUMXXIX.
de Spiritu sanclo legitur : Segregate mihi Paulum et( Psalmus cantici in dedicalionedomus David.
Barnabam in opus ad quod vocavieos (Act. XIII, 2).
Sed hanc communioncmverborum sanclissimus Au- Psalmi canlici cognila significatio est : nunc con-
cur posita sil domus dedicalionh. Domus
gustinus contra Arianos scribens ( Serm. 191, de sideremus
SS. Trinit.) in uno libro ulili adunatione collegit,' significat dorainici corporis lemplura; dedkatio vero
ut sequalitatem substantiae, vel potcntiae individuae ' resurrjeciionem ejusdem Domininostri Jesu Cbristi.
Trinitatis omnis prudens possit agnoscere, quando Tunc enim corpus ejus in oelernam gloriam potesta-
et ipsa verba prcbat esse comrounia. Revelavileliam temque perduclum est, sicut in Evangelioipse dicit:
timor Domini condensa,quando ignorationedeposila,' Data est mihi omnis polestasin cmloet in terra (Matth.
ad inlelligenliam divinaelegis devoti populi convcne- xxviu , 18 ). Dedicare quippe dicimus , cura novitas
runi. Pro qua re in Ecclesiaejus omnes referunt glo- domus alicujus in usum celeberriraum deputalur, Do-
unda
riain, prout unusquisque prsefaliSpiritus scptiformis musautem David propter semen cjus est posita,
dona suscepit. Gloria enim, sicut dictum saepc me-1j\ Salvator noster carnis traxit originem. Ista domusest
laus est facta qnsc nunc apertis foribus labiorura Iseta decantat :
minimus, celebratione multorum.
Vers. 9. Dominuscliluviuminhabitat, el sedebilDo- Exaltabo te, Domine; quae fabricala est nascendo ,
minus Rex in wternum. sed in sancta resurrectione cognoscitur esse dedi-
Vers. 10. Dominusvirtulempopulo suo dabit, el be- cala.
nedicet populum suum in pace. Decursis virtutibus, Divhio psalmi.
Spiritus septiformis, in terlio ordine ad Trinitatis; Rex nosler Dominus Cbristus prima narratione
complexionem mirabili disposilione pervenit. Di- posl resurrectionem gloriosam Patri gratias agit,
cendo enim in his duobus versiculis lertio Dominus, , quia eum de mundi istius adversitate libcravit, san-
OStendilsanclam Trinitatem diluvium, id est aquass ctisjubens laudem dicere Doraino,quando universa
baptismatisinhabilare; sicut in Evangelio dictura est:: in ejus potestate sunt posila. Secunda se dicit a stta
Euntes baptizaleomnesgenlesin nomine Patris, et Fi-- conslantia non movendum, insuper addens praeconia
lii, et Spiritus sancti (Matlh. xxvni, 19). Sed qusera- Divinitatis a vivis potius, non a mortuis esse sol-
nuiscur hic diiu.ium pro sacris fonlibus positumest?? , venda. Tertia redit ad resurrectioncra suaui laetus e.
PATROL.LXX, 1
 203 M. AURELH,CASSIODORl 204
carnis rragilitale deposita, in A J est, cnin resurrexit a mortuis, et mors ei nltra no-
1 exsultans, quoniamsuse
seterna majestatis gloria perseverat, more suo cere non potuit.
prseteritum dicens, quod nnverat esse veuturum. Vers. 4. Ptallile Domino, sancli ejus, et eonfite-
mini memoria sanctilatis ejut. Post resurrectionem
Expositio psalmi. suam convenienter praecipit sanctis ptallere, ut re-
i Vers. 1. Exaltabo te, Domine, quoniam suscepisti surgente capiio membra laetarentur, maxime ctim
me, nec detectasti inimkos meos super me. Dominus spes eorum tali dispensatione firmata sit: quoniam
Cbristus Palri gratias agit per dispensationem, qua et ipsos consiat in isetitia resurgere, quos contigit
resurrexit a moriuis. Nam exaltabodicit, latius in- ejus pracdicationicredidisse. Memoria tanetitatit ejus
notescere facio, quod sancta Verbi incarnatione glo- dixit, quia nostri memor esse dignatus est, qui in
riosaque resurreclione completum esi. Qunnli enim umbra mortis, quasi in densa peccatorum caligine
ante hoc tempus Dominum spirilualiter cognoscere versabamur. Nou enim nos illitis meroores fuimus ,
poluerunt, nisi ejus adventu veriias promissa claruis- qui nos crcavit; sed ille nostri potius, quos creavit;
set? Sed homo ideo exaltare valuit nomen Allissimi, sicut ipse in Evangelio dicit: Non vot me eteghth, sed
quoniam ab eodem constat assuinptus. Nam quemad- ego elegi vos (Joan. xv, 16). Et ideo tonfitenda et glo-
modum potuisset aut occulta Dei prodere, aul judicia g] rificanda est memotia tanctitatis ejus, quse humanum
Dei fulura narrare, nisi virtute ccelesli, qua prseva- genus in recordationem suam deducens, quod nos
iuit, sua Patritque secreta revelare? Sequilur non- salvare potuisset effecit.
nulla qusestio : Nec deleclasti inimicosmeos super me. Vers. 5. Quoniam ira in indignationeejut, et tiia
Quomodoenim non sunt deleclati inimiciejus, quando in volunlale ejut: ad vesperumdemorabiturflelut, et
cum colaphizantes dicebant : Prophetiza nobis, Chri- ad matutinum latitia. Partibus suis inlelligamus liunc
ile, quis esl qui te percustit (Malth. xxv , 68) ? et ite- versum, in quo malorum retributionem , juslorum
rum stantes ante crucem dicebanl : Valt!qui deslruit praemia, possionisejus tristitiam, resurrectionis loeta
templum,et in triduo remdificalitlud (Ibid. xxvu, 40)' commeraoral; eoque fit, ut cura fuerint dis incla, ne-
Quemadmodum etiam non sunt delectali, qu.tndo su- scianl confusionis injuriam. Sed cum tra nosira, sicul
per vesliraenta ejus miserunt sortem ? Sed hsec fugi- legitur, morlera operelur, in primo commate per iro-
tiva inanisque Isetiliain pceiiitudinemillis tristiiiam- pologiam boc de Domino dicilur, quia revera indi-
que couversa esl; dura eum posl Iriduura vidermit gnatio illius mors est utique peccaloris. Dignatiocniin
resurgere, quem speraverunt 96 communem inte- est, quando nos clementer swcipit; indignaiio cum
rilum reperisse. Deleclasli vero posuit, pro delectare nos iratus abjicit; non quia ille irascilur, sed de ejus
fecisti. Quae figura dicitur bypallage, quoties aut ge- Q ( aversione mors evenit, quaede ira hiimana procedit.
nuS, aul verbi declinatio coinniulalur. Super me att- Sequiiur, et vita in volunlate ejus. Nihil potest dici
lem dixil, postquain de hoc mundo transivit; tunc proestantius. Nara sicul in indignationemors , ita in
enim et inimici tristes effecii sunt, et devoti gaudio voluntateejvs vita esse dignoscitur; quae tamen non
in meritis nostris, sed in ipsius volunlale consistit.
magrto floruerunt.
Vers. 2. DomineDetts meus, clamaviad le, et sa- Hoc argumentum in topicis dicitur ex contrario. Ad«
natti me. Quemadmodum sanatus est, qui non legitur jecil, ad vesperumdemotabilurfletus. Vesperumdici
segrotasse? Sed occulle ille aegrotabat,quando uni- nius, cum peracto die sol occidil, et noctis tenebrsa
versum hominero sua incarnalione stiscepit, qui crat conscqunntur; quod accidisse conslat Ecclesiae,
obnoxius et raorbis et morlibus. Sed quia in illo sa- quando Christus Dominusnoster est peremptus. Tunc
nati sumus , tanatum se ipse prolitetur. Tunc enitn enim vere demoratusest fletus, dom per triduum fide-
salvatus est Domintis Christus, quando carnem fiagi- lium lurba congerauit, el mundi ipsius uatura con-
litaiis nostrsc resurgendo in aitemse vilaegaudia col- cussa esi, ut el ipse orbis cura bumano genere Do-
locavit; et omnnssalvi facti sunt, qui in ipso lideliter mini lugere viderctur exitium. Matulinum vero dici-
crediderunt. mus, quando discedentibus tenebris crepusculum cce-
Vers. 3. Domine , abslraxisli ab inferis animam fj I perit elucere. Quo tempore resurrectio Domini, Evan-
meam; talvatli me a descendentibusin lacum. Quid gelio teste, vulgaia est: de qua parte beatis crevisse
dicimus de illis qui Hoiniiium Clirisium animam ha- constal sine dubitatione lsetitiam. Sic in uno versu
buisse non credunt? Eccc ipse toties clamai ad infe- taniarum rerum ingens explicata perfectio est.
ros se humaua lege perductum , exiudeque animam Vers. 6. Ego autem dixi in mea abundantia : Non
suain polestate suse divinitatis abstraetam. Et vide moveborin aletnum. Postquam de resurrectione sua
quia abstraclam dicit; scilicet quoiiiam claustris in- gralias egit, et sanctis psalmodiam salulariter impe-
ferni diruptis, ad ccelum usque perducta csl. Descn- ravit, secunda narratione redit ad passionis suaeglo-
dentes vero in lacum sunl qui in sseculi istius iniqui- riosissimam causam; et quae illo tempore secum co-
Mle versantur. Et bene dixit, desceudentibus,quasi gilaverit, pius doctor edicit. Nunc videamus quae sit
in profunduin euntibus, qui pressi pondere pcccato- ista abundantia, per quara se nullalenus movencfum
rum, altissima piofunditale devorantur. Sedquomodo esse profitetur. Abundanlia erat Filio semper virgi-
tatvalus est, quem constat occisum? Salvalus est uli- nis Marise,quod Vetbumcaro factum est, et habitavit
que a talibus, id cst ab eoruni conimunionc liberattis in nobis (Joan. >, 14). Quid enim illagratia copiosiu»»
20S EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. XXIX. m
quse habere meruit plenitudinem Deitatis? Sicul di- A oelernae beatittidinis gratificatione muleetur. Sed
cit Apostolus : ln quo habitavit omnit plenitudo Divi- quaroadmodum faclus sit adjulor, ipse consequenter
niiatis corporaliter (Coloss.n -, 9), id est verissime, exponit; et ideo nostra verba non deberit adjici, ut
substantialiler atque perfecte. Jure ergo dicebal, in cursus ipse dieiorum propria magis expositione de-
miernumse moveri non posse, cui sua roajesias confi- claretur. Hoc schema dicitur epexegesis, Laline ex-
dentise dona prsestabat. planatio, ubi priora dicta verbis stibsequemibus ex-
Vers» 7. Domine, in voluntatetua prmstitisii decoti ponuntur.
meo vitlutem : avetlisli faeiem tuam a me , el factus Vers. 12. Contier/isit planctum meum in gaudium
sum conturbatus In hoc versu evidenter exponit, mihi: conscidhii saccum meum, et prmcinxhti me tm
titide illa fuerit abtindantia, quse non potuit commo- titia. Planctus ad moitcm ailinet, gaudium ad resur.
veri. Vkrtutemquippe se de liumana natura habuisse rectionem; quod jam ulrumque conslat implctum.
iion dicit, sed desuper sibi asserit contributam. Nam Saccus vero est texlrim grossissima atque aspera,
uecorem ipsius probat iilud exemplum : Speciosus in humanos usos laboresque deptitala, qui carni hu-
forma pnefilih hominum ( Psal. XLIV, 3 ). Sed isla manse congruenler aplalur. Conscissusosl ergo saccus,
immaculata et sole clarior bumanitatis pulchritudo, id esl corpus ipsius, ciiin pro nobis ipse raori digna-
copulata Verbo virtutem accepit, qua miracula magna B tus est. Ame cjus quippe exitium, mors nos lortuosi.
faciebat, sicut in Evangelio ipse lestatur dicens :Sk- ligaminibus ambiebat, et velut aliquod frtimenlum
ul Pater habet vilam in semelipso, sic dedil el Filio insolubili carcere lenebat inclusos. Sed ui intelligas
haberevitam in semetipso(Joani v, 26). Sequiturpro- saceum pro trislitia morlis fuisse positum, conlra
baiio sententioc supetioris : Avertisti fctciemtuam a hunc dicit de resurrectione : Prmcinxisti me Uvtitia.
me, el (aclttt sum conturbatus. Ac si diceret: Tu mihi Perpende verbum prmcinxisti; cingulura significat
dedisti secundum carnem quae habeo , ut te averso quod ad judicis pertinet digniiatem. Nam cincta po-
fucrira conturbalus. Hsee autem dicens pemiciosas testas in ipso vocabulo noscitur consiituta. Sic enim
buminum elationes intercipit. Nam quemadmodum cinctum dicimus judicem, quando ejus lasces bono-
peccalor de se audeat praesumere, cum immaculata resque declaramus. Et vide quia non dix.it cinxisti,
sanclilas virtutem sibi ac decorema Domino ptu's/t- sed prmcinxhii, idest,'supra oinnes polestales et
iitm ftisse falealur? Hoc argumentum in topicis di- viftutes elevasti, propter illud AposlOli: Et dedit ei
cilur a consequenliliiis. Nam cum avertit fuciemsuara nomenquod eslsuperomne nomen (Philipp. n, 9).
Divinitas, consequens erat ut caniis turbaretur infir- Vers. 13. f/f cantet tibi gloria mea, el ridh compun-
inilas. gar : Domine Deus meus, in aternmh confiiebortiU.
Vers. 8i Ad te, Domine, clamabo, el ad Deumnteum Q I De SUperioribus pendet iste versiclilus. Ideo Cftim
tleprecabor. Quod modo dicil, Domine, modo Deuin, prmcihctum se dixit esse Imtitia, ut humaniias cania-
una senlentia esi. Nam hoc est ad Dominum clamare, ret Deitati, quae est ejus gloria. Canture auiem dixi-
quod Deum fuisse deprecatum? inus, ad mentis lociitiam proprie pertinere. Gloria
\ ers. 9. Qum utilitas in sanguine tneo , dum de- vero Christi, Patris maje-las est, a quo audivit: Hic
sccndoin corruplionem. esl Filius nieus dileclus, in quo mihi bene complacui
Vers. 10. Nttnquid confilebiturlibi pulvis, aui 97 (Malth. lii, i't). Et quia seniel pro mundi salute
annuntiabit veritatem tuam? linmaculala Verbi incar- coinpunctus, id est crucifixiis est, nulli se ulterius
natio cceptis precibus perseverat. Ab ipsa enim parle subjacere memoral passioni; quippe qui carnis fra-
dicitur : si 4escende.roin corruptionem, id esl,ad pu- gililatedeposila, in majestatis suse gloria perseverat,
trefactionem, cui lege geuerali cuncta caro subjecta sicul dicit Aposlolus : Christus resutgens a mortuis,
est; qualis erii spes fidilium, qui me sub triduana jam non moritur, mors ei ullra non dominabilur(ttom.
celerilale resurgere crediderunt ? Petil ergo non ut vi, 9). Sed ne praedictam cantileuam pulares existere
non moriatur, sed ne caro ipsius corruptione rcsoluta lemporalem, in mternum se con/ifert-dicit. Confitebor
lutllum signumpromisssc majestatis oslendat, propler autem hic accipiendum est a parte membrorum,
iliud quodalibi dicit : Arondabis sanclum tuuin videre D I quasi confabor, id est, cum sanctis seterna te voce
corruplfone.m(Psal. xv, 10); et incipiat non esse uli- iaudabo»Quod absolute credituresse venturum, cum
titas mundi«tsalutifcro sanguine dominicoepassionis. iila civitas Jerusalem luerit dedicata, quando justis
Confessiovero hic laudein signilicat, qti un mique nf- omnibus indeflciens promitlitur psalmodia. Sic enim
ferre non possunt qui in pulverem coramiini morte frequenierpromittit se facere Christus, qtiod facturus
solvnntur: Sequitur, aui annuntiabit veritatem tuam? cst populus utique Christianus , sicut est et illud:
lllarn videlicet quam post resurreeliouem discipulis Confitebor tibi, Domine, in ecclesia magna; in populo
dixil : he, prmdkate hoc Evangelitm omni creatu- gravi luudabo te (Psal. xxxiv, 18).
ra: el qui tredidtril, et baptizattts fuerit, salvus erit; ConclusiOpsatmi.
qui autem non crediderit condemnabitut { Marc. xvi,
!*)>, Parvus quidem psalmus, sed ccelestis doctrinaa
Vers. It. AudivitDominusel miserlus est mei; Do- tiberlale repletus est: habens in versibus gratiara
mmus fttttm cst adjutor meus. Vcnit ad terliam nar- bievitatis.et in sensibus extensasbmnino latitudines.
raliouem, in qtia jr.tu >.lusua resurrecti')iie gaudens. liie enim sanclx rcsurrcclionis grtlia dicitur, bi<j
207 M. AURKLH CASSIODORI 208
passio Domini gloriosa memoratur; ut nulla tribula-. A tentis Verbi incarnatione provenit. Unde merito pe-
tio passionis terreat, quos resurrcctionis spesjnagna lebatur quod adhuc minirae probabalur effectum.
Isetificat. Et intuere propter gratiam novilalis hic Sequitur, accelera ut eripias me, id est festina resur-
ordinem fuisse conversum, ut inciperet a resurre- rcciioncm dare celerrimam, non illam morosam quam
ctione, quam post passionem Domini conslat eve- generalitas adhuc noscitur suslinere. Haec autem
nisst. frequentia petitionis docet nos ab oratione non de-
bere suspendi, etiara cuin nobis credimus aliqua
EXPOSITIO IN PSALMUMXXX.
posse concedi. Pelit quoque ut ab hujus saeculiim-
In finem psalmus David. porlunis insidiis divina virtute protegalur, ne paleat
Verba qusetitulus continet, ad DorainuraChrislum inimicis derelicta simplicitas; sicul scriptum est in
frequenter diximus esse referenda, cui totus psalmus Isaia propheta : Sicut agnus coram tondenle te tine
aptandus est, quando ejus passionem resurreciionem- voce, sic non aperuit os suum (Isa. LIH, 7).
que decantat. Loqui enim ex nostra humililate di- Vers. 3. Et in domum refugii, ut salvumme facias.
gnatus est, qui etiam sustinuit humani corporis pas- Domusest tefugii gloriosa resurrectio, postquam jam
sionem: per sua noseloquia bonus Magister erudiens, nulla imbecillilate concutilur, sed incorruptibili ma-
ut et nos imitantes rerum cceiestium disciplinam , B ; jeslate perfruitur. Nam tunc salvus fuit, cum mors
humiles ac devoti noslri capitis dicta sequeremur. ei nllra praevalere non potuit. Ita quod (imel, ex
Intuendum est vero psalmum hunc quartum esse nobis; quod confidit.proprise Divinitatis esl. Domum
eorum qui de passione et resurrectione dorainica quoque tefugii ad Ecclesiam catholicam dicunt aliqui
breviter faciunt mentionera. pertinere , ubi a parte membroruro petit se salvum
Divisio psalmi. fieti, quoniam in ipsa revera omnis Christianus sal-
vus efficitur; sicut in arca Noe crescenle diluvio
Per universum psalmum verba sunt DominiSalva-
soli salvi facti sunt qui feliciter intrare meruerunt.
toris. Primo ingressu precatur Patrem ut de malis
Vers. 4. Quoniam firmamentummeum et refugium
imrainentibus liberetur, ac deinde exaudilum se in-
meumes tu; et propler nomen tuum dux mihi eris, et
dubitanter exsultat. Secundo redit ad passionem
enutries me. Firmamenlum perlinet ad toleranda quae
suam, actumque rei per allusiones varias mirabili ad finem malorum , quando
narratione describit. Tertio generaliler agit gralias passus est, refugium
istius sseculi iniquitates gloriosse mortis fine supera-
pro se etpopulo fideli, quoniam universali Ecclesise
vit. Sequitur : Et proptet nomen tuum dux mihi erh.
misericordiae suse dona largitus est : commonens
nomen suum Dominus dux erat humanitati,
etiam sanctos ul in charitate Domini perseverent, C. Propter
retributiones quoniam illud latitis per universas gentes fecit agno-
qui et bonorum prsemia, et raalorum
audierunt. sci, saluberrima prsedicatione vulgata. Sive hoc a
superius membris accipiendum, sicut supra jam dictum est.
Expgsilio psalmi. Dux enim nosler veraciter dicitur, quando illum se.
Vers. 1. In te, Domine, spetavi, non confundatin quimur, et praedicaijonisejus vestigia non vitamus.
Wternum;in lua justitia libera me, et etipe me. Per- Addidit eliam, enutritum se, quousque ad perfeclio-
scrutandum est quemadmodum frequenler similia nem calholica Ecclesia ipsius rounere perveniret.
dicta suavi varietate repetantur. Orat Christus Pa- Vers. 5. Educes me de laqueo isto, quem occulta-
trem ex natura humanitatis assumptae, ne de sua spe verunl mihi, quoniam lu es protectot meus, Domine.
dejectus, humanse insultationis patiatur opprobria: OccuHatusest quidem ab iniroicis laqueus, sed non
addens, in atetnum, 98 um" eJus contemplatio fixa qui Christo esset occullus, nec in mortem deceptus
et incommutabilis permanebat. ln tua justitia, id est incidit, sed sciens eam pro nostra liberatione susce-
qua consuevisti subvenire rogantibus, qui firmissime pil. Ergo laqueum occultavetuntJudaei Chrislo, quia
de tua majestate confidunt. Libera, ad pericula hujus lantum hominem credentes, occultis eum perdere
mundi pertinet amovenda; etipe, ad celeritalem machinabantur insidiis. Undese dicit educendum, id
respicit auxilii: ne illa resurreclio mundo saluberri- D ] est resurrectionis beneficio ad superna velociter ele-
ma tardaretur. Eripe autem constat a rapiendo com- vandum. Sed omnia consilia Judseorum dicit esse
positum. Quapropter merito imploravit jusliliam frustranda, quia, Domino protegenle nulla polest
Doraini, qui senoverat per iniquospassurum. 0 vere adversitas prsevalere.
miranda ct divina commutatio I Accepit necem, red- Vers. 6. Jn manustuas commendospirilum meum:
didit salutem; pertulit injurias, tribuit honores; do- redemisti me, Domine, Deus veritatis. Consideremus
lorem sumpsit, conlulil sospitatem; et solus et summe cur hic sermones ipsi sint positi, quos Evangelii
pius, qui dulcia prsestitil, cum amara susceperit. textus eloquitur. Nam et ibi sic ait: In manus tuas
Vers. S. Inclina ad me aurem tuam, accelera ut commendospititum meum; et inclinato capite teddidit
eripia. tne: esto mihi in Deum proteelorem.Inclina, spititum (Luc. xxm, 46); scilicet ut et hic cognosceres
dbtit, aurem tuam, propter membrorum suorum hu- fuisse locutum, qui post tot ssecula, eadera erat in
militatem; ut quoniam per naluram suam humana cruce positus verba dicturus. /n manus luas, in va-
conditio ad Divinitatem non poterat allingere, ad ritate tua, qua benigna et justa semper operaris.
eam Divitritas,incliuala descenderet, quod omnipo- Commendatitaque Palii inseslimabilem tl.esaurum.
809 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. XXX. 210
animam videlicet illam quae voluntates ipsius pura A £ reddila est modis omnibus aliena. beqniiur, neecon-
intentione faciebat. Dignum ergo fuit ul tanto susce- clusisti me in manus inimici. Ipsa erat necessitas
ptori talis commendareiut spiritus. Redemplum se' quara superius dixit, si potestali diabolicse delictis
deinde esse testiflcatur. Sed videamus quo pretio ? traderelur obnoxius. Conclusisunl enim quasi carcere
Illo scilicet quo Apostolus dicit : Semetipsum exina- poenali, qui illius ssevissiraimanibus ambiuntur. Nec
nivit formam servi accipiens (Philip. n, 7). Videsi conclushti ergo dicit, quia liber effectus est a pote-
quam magnutn prelium fuit, ut inajeslalem suauii state diaboli, sicut ipse in Evangelio ait: Ecce veniet
usque ad carnem hoiniuis inclinaret, seque exina- princeps mundi hujus, et in me non invenietquidquam
nivit, ut cceleslibushumana compleret. Sed ut istumi (Joan. xiv, 30).
Dominum evidenter adverteres, addidil quis esset, Vers. 10. Staluhli in loco spatioso.pedes meos :
id est, Deus verilath. Illorum enim specialiter Deus;
mhetere mei, Domine, quoniam tribulot. Post libera-
est qui veritatem diligunt, nec in aliqua falsitate
tionis suaedecursam exsullationem, ad secundum ve-
miscentur. nit ingressum : ubi de passione sua multa dicturu.
Vers. 7. Odisti omnes observanlesvanitatem super- ut eam frequenti memoria piissimuscoraraoneret,
vacue: ego aulem in Domino sperabo. Illa rcdduntur est,
esse contraria. Juste n1 quam pro omnium salute suscepit. Statuisti, dicit,
semper odiosa, quae probantur hoc est firmasti; quia lapsum sustinere non poterat,
ergo veriias oderat vanitatem, quia vanitas in falsilate
versatur. Cui rei ipse tribuit expositionem dicens,' libero qui mundi vitia non habebat. In loco spatioso, id est
et a polestate diaboli semper excepto. Ipse
supervacue; quae non solum vacua, sed etiam super- enim liber locus est quem hostis illc non insidel;
vacuadicta est; nietito,quando fructuosam intelli-
alienat a Domino. Et ipse spatiosus qttem iile non occupat. El intende quia
gentiam tollens, quando prius non dixit in via, sed in toco
dixit Dominum odisse vanitatem, id est, sseculi istius' spatioso, id est in patria
virtutura, in regione beatorum; via enim legitur
desideria transitura, nuuc se dicil ainare verissima.
angusta justoruiii. Pedes autem suos dicit virtutes
Quae sunt ista verissiina? Sperabo in Domino: ubi
morales, per quas hunc niunduni fixis gressibus am-
niliilvanum, nihil supervacuutn est, sed toliim fixum
bulavit, quos diaboli adversitas impedire non poluit.
atque iniegrura perseverat. Verum isiam rem 1
quse Sed quamvis mundum inculpabiliter
ambularet, ne-
causa consequilur ? cessarium fuit ut ejus infirniitatibus divina gratia
Vers. 8. Exsullabo el lalabor in tua misericordia,
subveniret, ne irabecilla caro a ccelestis propositi
quiarespexisti humilitatemmeam. In hoc et superiori
integritate discederet. Ideo sequitur, misetere mei,
versu, iterum categoricus syllogismus enascitur, _ Domine, quoniam tribulor. Lege enim bumani corpo-
.njus definilionem panesque in priino psalmo jam ( ris tribulationi suse postulat subveniri, sicut et in
diximus, qui eiiam hoc loco simul ratione colligitur, Evangelio dicit: Trislis est anima mea usque ad mor-
id est, ego in Domiuo speravi. Oranis sperans in Do- tem (Matth. xxvi,
38), et his sirailia. Sive pedes suos
mino exsultabit, et laetabilur in roisericordia ejus. aposlolos dicit,
qui in loco spatioso, id est per uni-
Ego igitur exsultabo, et lsetabor in misericordia ejus. versalem Ecclesiam certissima slabilitate fidei con-
Pulcbrum plane dicendi genus in brevitale complecti,' sliterunt.
quod nulla possit adversitate dirumpi. Nunc psalnaii
verba tractemus. Exsultare est cum magna animii Vers. 11. Conlurbalusest in ira oculus meus, unima
alacritate gaudere; latari esl temperata menlis afle- mea et venter meus. Per hos quaiuor versus ligura
ctione mulceri. Sed consideremus quolies commone- diatyposis est, quse Latine expressio dicitur : ubi
mur in humanis viribus minirae confidcndura. Nami rebus personisve subjectis, et formse ipsse et habitus
quemadmodum, ul supra dictum est, quisquam de ses exprimunlur. Incipit enim describere qualis fuerit
debeat prsesumere, unde sancta incarnatio legitur* periculi magniludo. Ac si diceret : Confusus est ani-
abstinere? Quapropter exsecranda est Pelagianse pra- mus mecs, cura me insequenlium furor appeteret.
vitatis intenlio, dum illa tentat preesumere quse co-• Iram siquidem posuit inimicorum indignalionem.
gnoscere debuit Spiritum sanclum toiies ante dam-1D Oculus autem intellectum significat, quem semper
nasse. Intendamus etiara qui dicit humilitatem 99 I tonlurbamus atque confundimus, quando imroinentia
suam fuisse respectam; ille videlicet qui ccelum ler- pericula formidamus. Venter vero noster alvus est,
ramque et creavit et continet, cui potestaies supernse> in quo edulia deglutila recondimus, qui apte memo>
serviunl. Sed ideo ei at in Altissimo humilitas, quiai riae comparatur, quia sicut ille transraissas escas
illi et humanitas veraciter adhaerebat ab ipsa con- recipit, sic et memorite sinus nolitias rerum compe-
ceptione perfecta. tenter assuroit. Contutbalum ergo dicit ventrem, id
Vers. 9. Saleam fecisli de necessitatibus animami est meuioriara suam, ubi babebat reposila quse illj
meam, nee conclushti me in manus inimici. Necessitas Domiitus de sua clarificatione promiserat. Sed cuui
dicilur ab eo quod in nece sit posita, id esi in raortis; videret caro sibi imminere pericula, consequens
angusliis constituta. Nam quando peccatorum laqueis; fuit eam trepidatioiie turbari. Et nota quia se eon-
innodamur, nec ab eis possuraus nostra virtute solvi,, turbatum frequenter dicit, desperasse nusquam. Quod
necessitas appellatur. Ergo tunc de necessitatibusli- ideo ab ipso diotum est, ut nobis hanc imitandi for
berata est anima Domini Salvatoris. cura a peccatisi mulam Magister oeelestisostenderet, Nam conturba-
211 M. AURELII CASSIODORI 5.12
tio humanitatem familiariter pelit, divinse autein \. et dispergeuiur ovesgregis (Zach. xin, 7). Sic figura
sanctitati desperatio provenire non poiest. diatyposis per hos quatuor versus, sicut diximus,
Vers. 12, Quoniamdtfecit in dolote vila mea, et anni decenler impleta est.
mei in gemitibus. ilinc est illa conturbatio carnisque Vers. 15. Qut videbanlme (oras fugkbant a me : ex-
inettts, quia in doloribusvila defecerat. Verbum aulein cidi lanquam mortuus a corde. Et in isto alioque versu
ipsura defecit longas el gravissimas significat passio- quisequitur, ligura esl metriasmos, quse Latine dici-
nes. Deficerecnim est paulatim minus facerc, et ad tur mediocrilas, quoties rem magnam mediocri re-
finem perdendo aliquas valeludinis minutias perve- laiione prolerimus. Dicit euim : Qui videbantme focas
nire; quod vitac humauaeaccidere posse manifestum fugiebant a me: scilicet qui minus Scripturis creden-
esl, quae ad terminura morlis usque perducilur. Su- les, Dominum viderunt in cruce posiltim, foras a
pcriora vero declarans stibjungit : Et anni mei in deitaie ipsius exierunt, speranies spem suam morte
gemitibus, quod multitudinem significat utique die- ipsius fuisse finiiam. Sive hse.reticos significal, qui
rum. Considera quod dixil, in gemitibus,quia non fuit audientes in Ecclesia Scripturas divinas, videnlesque
levis dolor ubi continuus gemilus insonabat. Sive magnalia, foras exeuni ad iniquas praedicaliones,
lioc magis ad martyrum pertinet passiones, qui in fugienles veritatem, in qua niinime perseverare pa-
capite merito inteHigunltir, quoniam ipsi meinbra ti, j tiunlur. Rene aulem sequitur, excidi lanquammorluus
suiit Christi. Et considera quia non in vocibus, sed a corde. Non enim a fideiibus mortuus dicitur, cujus
in gemitibus posuit, ut Deo (ieret amplius iioluin deitas impassibilis veraciter sestimalur. Excidi a
quod hominibus videbatur occultura. corde, id est a mente infideliutn [mss. A., F. el B.,
Vers. 13. Infirmala est in paupertale virlus mea, el fidelium], quod .-olet illis contingere qui defunctos
ossa mea conturbata sunt. Virtus animi infirmalur in homines obruendo, cum corpore siraul eorura memo-
paupertate, quoniam omnibus bonis indigel bumana riam recordationemque sepeliunt.
fragililas. Quid eniin illa pauperius quae niliil ido- Vers. 16. Factus sum skut vas perditum, quoniam
neuni de se habere cognoscitur? Ossa vero ioititudo audivi viluperationein multorum circumhabitanlium.
est (jua compago corpoi is sustinetur. Quod uirumqtte Vas perditum est quod fractum et ad nullos usus ne-
pulcbre positum est ad exprimeudam imbecillitateni cessarium semper abjicitur : ita et Jesus mortutis
liumanie substanlise : quia neque in aniini robore, quasi fractum vas abjiciendus pulabattir a perfidis.
neque in carnis spe till.t debet esse praesuinptio, sicut Quid enim dici poterat mediocrius quam ul illa ina-
propheta dicit : Maledictus qui confidit in homine, et jesias omnipolens testis fragilibus sequaretur? Sed
ponit spem carnem btachii sui, et a Dominoreceditcor haecsic a dementibus putata perpende. Caeierumin
sjus (Jer. xvn, 5). < illo semper fi.it omnipoientia singularis et divina
C
Vers. 14. Super omnes inimkos meos factus sum plenitudo mirabilis, sicut Apostolus dicit: In quo ha-
opprobrium, ei vicinismeisnimium, etlimor nolh meis. bilal omnis plenitudodivinilaiis corporaliter(Coloss.n,
Non vacatquod super omnes, et non inler omnes aii. 9), id est substamialiiei' et manifeste. Divinitas enim
Super omnes inimkos meos, per inodum exagiierali- esse non pote^t corporalis. Suquitur, quonium audivi
vum dicitur, quoniam dum essent ilii vere oppro- tiluperationemmullorum circumhabitanlium; siguificat
brium, Cbristus Dominus innocens alqtte immacula- perfidos Judaeos, qui synagogam circumhabitant, non
tus iuter eos habebatur opprobrium, qui se nefario inhabitanl. Circum enim a circuilu, peccalores vult
scelere polluebanl. Sequitur, factussum opprobrium: intelligi,dequibusinalio loco ait: Incircuituimpiiam.
non quia ego vere opprobrium fui, sed quoniam ab bulanl (Psat. xi, 9). Merilo ergo tales circitm/taotlan(es
illis putabar esse quod non cram, qui decepti vanis dicuntur, qui legem Dei non spiritualiler, sed carna-
persuasionibus erravetunt. Contra probum dicimus> liter advertere maluerunt. Sic per haecverba lucen-
prcbrum, id est inhonestum atque indecorum. Op- tia, lenebrosa facinora Judaici populi subtditer indi-
probrium autem significat valde abominabile facinus, canlur.
quod DominoSalvatori inter iniquos Judoeosevenisses Vers. 1". ln eo dum congregarentur omnessimuX
manifestura est, cum dicerent : Hic homo a Deo noni D adversum me, ut acciperent animam meain consiliati
est, qui sabbatumnon custodil (Joan. lx, 16); et alibi: sunt :ego auiem in le speravi, Domine.Reddamus ordi-
Samaritanus es, el damonium habes (Joan. viu, 48). nem verborum, ut planiusintelligaiilur sibi dicta cohac-
Victnos aulem illos dicit qui ei vicinitate fidei pro- rentia. Dum simul omnescongregarenturadversumme,
piuquabant, qui adbuc non crediderant, sed credere: tn eo consitiati sunt, ttt acciperent animam meam. In
disponebanl; sed videntes eum in cruce pependisse, eo consiliatam dicit partem maximam Judoeorum, ut
a credulilatis vicinitate reraoli sunt, dum pati vide- Domiiuim neci trailerent, qtiando orane scelus gra-
bant quem adorandum esse pulaverunt. Ignari cumi vius est quod consilio geritur plurimorum. Nam
iideliler praedicta necessario cernerent cun-ecuia,, dicendo, omnes simul, non yult paucos intelligi, ut
tunc magis a firma credulilate suspensi sunt. Et nofai sceleratam lurbam ilbim ultio debita subsequatur. f;"(
quod prius dixit inimicot, deinde vicinos, nunc accc- acciperent animam meam, sigtiificat ut adimerent,
dendo pervenit ad notos. Noios autem 100 aposto- sive tollerent. Mirabiliset sanctissinius ordo dicendi.
los significat, qui passione ipsius omniuo turbatii Ctim inimici circumhabitarenl synagogam, et spem
SUiit; de quibus scripmm est : Perculiam paslorem, suam haberent in viribus suis, se dicit sperasse de
2.3 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. XXX. 214
Domino, aciens quia potestas eorum nulla eiat, et A tos, velociter obrautescunt; nec jam in procacia dieta
insidiis talibus semetipsos magis inlerficere cona- prosiliunt, quse nimio terrore clauduntur.
banlur. Vers. 22. Qua loquunlur adversusjustum iniquita-
Vers. 18- Dfai, '« es Deus meus; in manibusluis tem, in superbia et in contemptu. Illa labia exponit
tempora mea. Dominus Christus dicit : Tu es Deus dolosa, qnse superius obrautescere dignoscentiaevir-
meus, sed a parte scilicet huraanitatis assumptae, tute pracdixit, qum in boc sseculo loquuntur adversus
quse, sicut ait inferius, et teinpori subjacebal et justum, id esl Christum. Dignum nomen aptumque
raorti. Non enim, quemadraodum inimici pulabant, vocabulum, qui merilo juslus 101 dicilur, quia via,
eorura persecutione vilam suam finiendam esse com- veritaset vita (Joan. xiv, 6) comprobatur. Sed contra
memorat, sed in potestatc ponit Domini tempora vitae tale tantumque nomen pulchre ponit iniquitatem.
suse. Ipso enim creante existimus, ipso disponente Nam sicut lux obscuritati contraria est, sic justitise
vegetamur, eodem eliam jubenle transiraus. Unde iniquiias videtur adversa. Loquilur enim falsitas con-
necesse erat ut spem fixara haberet in Doraino, qui tra veritatem, quando Judaei Messiam proclamant
vitam mortemque suam in ejus esse potestate no- adhuc esse venlurum; quando Ariani creaturam di-
scebat. cunt Dominura Creatorem; quando pagani Saturnum,
Vers. 19. Libeta me, et etipe me de manu htimico- B I Jovem, Venerem, cscteraque portenta stulte nomina
rum meorum, e( a persequentibusme; illumina faciem profltentur coelestia. Addidit, in superbia et contem.
tuam super servum tuum. Ipsum rogat qui potest ad- ptu, scilicet quoniam dispulanl supcrbi de bumilitate
versantium vitam confringere, bominumque corda Chrisii, cum dicunt Dominura coelorum carnis assu-
pro sua mirabili dispensatione convertere. Prius raere non potuisse subslaniiam. Contemptores autem
enim dixit, inimicorum, id est Judaeorum; subjungit, despiciunt immortalis credere Domini passionem.
e( a persequentibusme, hoc esl paganis, vel a tliver- Nam cum audiunt flagellis caesum, alapis verbera-
sis hsereiicis, qui Ecclcsiara Dei fraudulentis machi- tum, traditum manibus impiorum, siatim in blasphe-
nationibus insequunlur. Sequitur, illumina facvm nta verba prosiliunt, nequaquam inlelligentes salu-
tuam supet setvum tuum, id est fac videre, quia super tare consilium; non quia minus potuit Altissimus in
me dignaris inlendere; ut sicut de moriente despc- pomposis bt noribus hujus sseculi gloriosissimus ap-
rant , ita de resurgenie confidant. Nec offendaris parere, sed declinare decuit, per quae humanum
quod audis a Domino dici setvum tuum. Omnia si- genus suum nequiter contempsit auciorem.
quidem verba talia hunianilaii sunt spccialiter appli- Vers. 23. Quim magna multiludo dulcedinis tum,
canda, sicul in alio loco dicit : Ego servus ttius el D»mine, quam abscondisti timentibuste ! Ad tertium
fitiut ancilla tum (Psal. cxv, 16). Ubi sunt qui duas C ( venit ingressum, ubi diversis modis cnumerat quanta
naturas- dicere nolunt in Domino Salvatore? Nam beneflcia Dominus se limenlibus targiatur : commo-
quemadmodum aliter sibi convenire potest ista diver- nens ut omnes sancti diligant Dominum, quoniam
sitas, ut in una eademque persona et Dominum in- esse conslat et nostrum judicem, et in fuiuro benefi-
telligas cceli, et obnoxium passioni ? ciorum omnium largitorem. Sed consideremus hujus
Vers. 20. Satvum me fac in tua mherkordiu : Do- versus verba quid habeant. Multitudo dulcedinh est,
mine, non confundar, quoniam invocovite. Dicendo, quia multis praemiis Domini suaviias indicatur. Dul-
/n tua misericordia salvum me fac, negat meritum cis est cum corrigit, dulcis dum parcit, dnlcis cum
suum. Ad instruendos enim nos semper eadem repe- credentibus seterna praemiacompromitlit. Sed intel-
lit, nec de amabili confessione satiatur, qnia fasli- lige quod eis tantum dulcis est qui de ejus sapore
diura non babet dulccdo verliatis. Subjungit etiam, gustaverinl. Caetenfmdutcedoad eos non pptest per-
Domine, non confundar, quoniam invocavile. Mirabilis1 venire qui gustum ejus minime contingere merue-
ac perfecla prsedicatio, quse habet et bumilis suppli- runt, sicut et alius psalmus dicit: Gustate et videte
eationem, etcredentis inviolabilem flrmitatem. Rogat> quoniam suavis est Dominus (Psal. xxxm, 9). Sequi-
ergo ne proetermissus confundatur. Sed quomodo se tur, quam abscondhti limentibus te. Non quia san-
credit audiri? Quoniam invoeavi te. Dominum siqui-IJ) ctis ideo abscondila esi ul eam ininime cottsequeren-
deni Sdeliter invocare,mereriest, non injuria ; quan- tur, sed quia in futuro judicio promittitur manifesla,
do uul.atenus polest decipi, qui ab ipso se praesumit quee hic sentitur abscondita. Recte auiem inteiligi-
audirt. mus absconditam, ut eam desideria humana plns ap-
Ver9iiH. Erubescant impU, el dedticantur in infer- petant : quia solet fastidiri omne quod subjacet; et
mm> muta efficianiir labia dolosa. Snperiore versu vile pleruraque creditur, quod sine aliqua dlfftcuhate
dixit: iVet»eonfundar,quoniam invocavite : hic optat praestatur.Sed hoc qnod ait, absconditti, homonymon
conversa vice, ut illi potius erubeseant qui invoeant est; significat etiam el negala ; ut est illud : Gratias
idola, e. oteteri qui se simili impietate conimai tilant. tibi ago, Pater Domineceetiet terrm, quia abscondhti
Ipsos erom eonvenit crubeseere,onos habet tclerna hmc a sapientibuset ptudentibus, et tevetasliea parvu-
poenatorqnere. Namcum hic non eredunt pmmissum th (Matlh. xi, 25).
jtnJlemtnDei, dotosalabia hlaspbema et garrula snnt. Vers. 24. Et perfechtisperctntibttsin te, in eontpeelu
Qtiand» atitem '.naiiifeslationemresiirrect;onis agno- fitiotum hominum. Dtilcedinem illam quam abscon-
verint, seque resjiextrint in gravi nericuh constku- derat timentibus se, perficit illam in eis qui constanti
 215 M. AURELU CASSIODORI 215
animo eam desideranler exquirunl. Hoc est enim A veriere, qusc in medio gentium constituta, quasi lersi»
vere.sperare, si nos conlingal aliquid firma inentis plum fldei probabatur existere. Ab hac enim circum-
integritate prsesumere. Adjecit etiain , in conspectu: jectae nationes Christiani dogrnatis regulas suscipere
filiorum hominum, id est in illa resurrectione gene- meruerunt; et velut purissimo fonte palefacto, cce-
rali, quando sanctis suis praemia promissa reslituet,, lestis vitse sunt muneribus irrigatse. In hac ergo ct-
ct faciet cognoscere universas gentes, suos certissi- »t(a(e mirificavit Dominus mherkotdiam suam, quan-
mos fuisse serraones. do ibi et docere, ibi miracula facere, ibi et pali pro
Vers. 25. Abscondeseosin abscondilo[ed., aodilo]] hominura salute dignalus est. Ibi quoquc gloriam suse
vultus lui a conturbatione hominum. resurrectionis ostendit, ut merito diclum sit quia ir.
Vers. 26. Proteges eosin labernaculo luo, a coittra- Jerusalem potentiam suam mirara fccit, ubi declarare
dictione tinguarum. tara ingenlia sacramenta delegit.
Vers. 27. BenediclttsDominus, quoniam miiificavitt Vers. 28. Ego autem dixi in pavoremeo, projectus
misericordiam suam in civitate circumstantim. Venitt sum a vullu ocutorum luorum. Patri dicil Filius a
ad enumerationes beneficiorum qusc sanctis suis Do- i- forma servi, speravi : quia me gratia tua desereiet,
minus copiosa miseratione largitur. Quod schemaa cum passionis trislitia prsevalcret, in pavore utique
nobilissimum dicitur synalroesraos, Latine congre-_ B mortis.A tiuf(uocutorum(uorum,id est__02a conspe-
gatio, ubi in unura, aut ratilla crimina, aut multaa ctu misericordisetuse. El pulchre vultumdedit oculis,
beneficia colliguntur. Quod inter violenlissimas flgu- quia ipsi quam raaxime significant volunlales anirao-
ras accipitur, quia congregatio reruro causse prsestatt rum. Vultus enim dicitur ab eo quod cordis velle per
augmentum. In expositione quippe dominicaedulce- sua signa demonstret. Sic oculi Divinitatis, cum rc-
dinis perseverans, primo dicit : Abscondeseos inn spiciunt, suam graliam poilicentur.
abscondito vullus tui a conlurbalione hominum; se- Vers. 29. Ideo exaudisii vocemorationis mem, dum
cundo, Proteges eos in tabernaculo luo a contradictio- i. clamarem ad le. A Dominoideo se dicit exaudilum,
ite lingttarum ; tertio, pleniludinem beneficii ipsius ,s quia humiliter, non desperanter more humaniiaiis
evidenli laude complevit, dicens : BenediclusDomi- f. dicebat esse contemplum : cui non poterat tardari
nus, quoniam mirificavitmhericordiam suamin civitale ie gratia, de quo vox paterna dictura erat: Hic est Fi-
circumstanlim.Nunc ad exponenda verba veniamus.._ lius meus dilectus, in quo mihi bene complacui(Matlh.
In absconditovultits Doraini dicit, id est in alia resur-r. lii, 17). Dum clamarem ad te, quando in passione
rectione, quando omnes justi contemplationis ejus |S voce magna dixit: Deus meus, Deus meus, quare me
prsemia consequenlur ; sicut legitur : Beati mundo 0 dereliquhti (Matth. xxvn, 46) ? Constal enim his cla-
corde, quoniam ipsi Deum videbunt (Maith. v, 8). A ^ G C moribus exauditum fuisse, quando et resurrectionis
eontutbatione hominum, malorum scilicet, dicit etiam M gloriam consecutus, et ad Patris est videlicet dexte-
fidelissimos occulendos, quando jam in selerna bea- i„ ram collocaius.
titudine locabuntur, ubi purissimam veritatem nemo ,o Vers. 30. DiligiteDominum,omnessanctiejus. Pro
fsecilenta voluntate conturbat, sed bonilas rerum inn collatis sibi beneficiis hymno decurso, sanctos com-
suis splendoribus perseverat. Et quam pulchre re- >. monet ut ament Dominura; quatenus auctorem tanti
galem conspectum esse dicit in abdilo, revera, quia ia beneflcii membra diligant, cum sibi in capite prsesti-
conteraplationem ejus, qua justi perfruentur, impii iii lum fuisse cognoscant. Diligite Dominum,dicit, jam
non videbunt. Hominesenim hic omnes perseculores >s tanquam amicis, non tanquam servis. Servorum est
et scbismatici significantur, qui hic consueverunt U enim formidare, amicorum diligere; sicut ipse in
ierrere populum Christianum. Sed cum illuc perven- n. Evangelio dicit : Si [ecerith qum ego pracipio vobis,
tum fuerit, supra Dei famulos sceleratorum conlur- ,_ jam non dicam vos servos, sed amicos (Joan. xv, 14,
baliones, locum dicit ulterius non habere, quippe )e 15). Sed hoc praecipilsanctis, quia ipsorum est amare
quos a se constat esse dividendos. Illi enim mitlunturJr Dominum, quia non diligunt mundtim.
in aeternam pcenam, justi vocantur ad requiem sem- l- Vers. 31. Quoniam vetilalem requiretDominus, cl
piternam. Sed ne tantum futuri praeniii proraissio io "' relribuet hh qui abundanter faciunt superbiam. Ne
fragilia corda turbaret, secundo capite dicit eos essese putaretur hserelicorum blaspheinias Dorainum posse
protegendos. Nam per tabernaculum ssepe diximus us negligere, dicit : Veritatem requiret Dominus, quam
Ecclesiam calholicam significari, quse in isto mundo Jo illi nesciunt falsis erroribus illigali. Sequitur, ei re-
certamina sustinens, expeditionalis habitaculi nomine :ie Iriouet hisqui abundanler faciuntsupetbiam. Ideo enira
vocilatur. Superius enim dixit, abscondes; liic pro- o- discutit utvindicet, ideo requirit ut puniat. Et bene
teges. Ibi enim abscondentur, ubi ab impiis non vi- ,'i- addidit, abundanter : quia illis non letribuet qui se
< dentur; bic vero proteguntur, ubi malorura improbi- >i- celeri emendatione converlunt: illis aulein superbis
tas minime nocere permlttitur, quando illsesaeanimse ise qui copiose delinquunt, et praecepta Domini iniqua
justoriim sub qualibet corporis afflictione servantur.ir. prsesumptione despiciunt, in ipsis est sine dubila-
Tertio laetalur homo ccelestis, qui et Mediator est :st tioneresecandum. Sed hic superbiam, non unum vi-
Dominus Christus gaudio spiriluali ; quia incarna- a- tium debemus accipere, quoniam ex superbia nasci-
lione Verbi mundo salularia dona provenerunt. Civt- !»'- tur quidquid morum pravitale peccalur. Scrip.urn
trttem eitcumstantim,Jerusalem localem debemus ad- d- est enim : Inilinm omnis peccati superbiu (Eccli. x.
 w EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. XXXI. 218
15). Et merito cunctis vitiis tale nomen constat im- A . ricordia Domini suffragante peccata nustri intellexe-
positum, quia non solum in arrogantes vindicat, sed rimus, ad pcenitentisestudium venire non possuinus.
etiam in omnes qui regulam pise conversationis im- In alio quippe psalrao dictum est: Delicta quis intel-
pugnant. ligit (Psal. xvm, 13)? hoc est enini quod dicil inlel-
j Vers. 52. Vtrtliier agile, e( confottetur cor vestrum, lectus; ut cum nos intelligere Divinitas prsestileril
omnesqui speralh in Domino.Hic virtus totius psal- peccata nostra, pro eis diluendis studiosissime sup-
mi, et sacrse colligitur passionis utilitas. Nam cum plicemus. Nam pro illo errore quis supplicat, qiiem
dixisset : DiligiteDominum, tancli ejus, qui capiti prorsus ignorat ? Nam et cum Dominus Christus in
vestro et crucifixionemcontulit, et gloriam resurre- quarta parle locuturus sit, primo versu sic inchoat:
ctionis attribuit, ad postremum per definitivamsen- Intellectum dabo tibi; ut islius pcenitentis merito,
tentiam d.icit : Virililer agite, el confortetur cor ve- intellectusln litulo prsemissus sit, cui etiam divina
strum, omnesqui speratis in Domino: scilicet ne prae- voce promiltitur. Sed licet sinl ct alii pcenitentium
dictis passionibus terrerentur, sed ad imitatkmem psalmi, tamen propler sublilitatem distantiaediversa
gloriosam fidelium se corda roborarent, quam scie- litulorum signiflcationenotati sunt. Primus enim qui
bant ad mundi medicinam salutariter introductam. in sexto ponilur, conlinet in finem, in hymnis, pro
Ilaec figura dicitur epiphonema, id est acclamatio, 8 oclava psalmusDavid, quoniam ille totus ad fuluri
quse post narratas res, breviter cum exclamatione judicii perlinet timorem. lste vero raerito tali est
prorumpit. Quapropter exhortatio ista bonorum est, litulo prsenotatus, qui se deterioratum tardius intel-
ne se a bono proposito carnis imbecillitate subdu- lexit, quia peccaia quae confestim prodi debuerant
canl. Virititer agile, id est in bonis operibus con- Domino, sediulius tacuisseconfessus est. Statusau-
stantissime perdurate, nec femineamollitie deficiatis, lem principalis hujuscausae 103 concessio esl, quae
qui corda vestra Domino conslanter offertis. Sic cunctis poeniteiilibusdatur. Concessio est enim, ubi
enim sustinentium pectora roborantur, si spem suam adversariis omnia conceduntur, et per solas lacry-
in Dominivirlute conflrment. Hoc autem praeceptum mas supplices defenditur reus.
viris feminisque commune est, viriliter eniiii oinnis Divhio psalmi.
sexus agit, qui nescit raollissimisfacilitatibus imrau-
lari. Et respice quemadmodumpartes illas passionis In prima parle psalmi pcenitens loquilur, peccatum
suacin toto psalmo servaverit. Prius dixit oralio- suum evidenler agnoscens, pcenam sibi merito dl-
slrictionis indicens, quoniara noxia facinora credidit
nem, inde secuta passio est; ad postremum Isetitiam
fidelium constanliamque commonuil: ne tali raunere occulenda, ubi breviler principium et narratio con
_ tinelur. In secunda parte sola correctio est; nam
suscepto, ulterius inimica fidei possit praevalere cum se
tunctatio. propria confessione damnaverit, a Doraino
Conclusiopsalmi. sibi credit esse parcendum. Tertia parte pcenitudinis
bona commendans, etiam sanctos in hoc niundo
Peracta est tam magni psalrai salubris et decora asseril Domino supplicare, in quo sibi merito testatur
contexlio, ubi et imbecillitas humaniiatis exprimi- esse refugium, ubi et pcenitentis istius verba (iniun-
lur, et beneficiadivina monstraiitur, ut considerans lur. Quarta Dominus Cbristtts ad ejus verba respon-
fragililatem suam nerao superbiat; respiciens autem dens, spcrantes in se circumdare misericordia polli-
misericordiam divinam nullatenus expavescat. Nu- cetur : ne
supplicantis inlegritas negligi aliqua dissi-
merus quoque p alnii ereclae suppulationis culmen mulatione pularetur. Quse
quatuor partes inlerjectis
ostendit, prsemiaquoquc fldeli conjugio compromit- diapsalmalibus dividuntur, quas in divisionibus se-
lil; ul cum se anima hiiic prsedicalioni beala con- qui, noslri constat esse propositi.
versatione sociaverii, trigenaria remuncraiione di-
lescai. Huic eliam numero et alia sacramenta conve- Expositio psalmi.
niunt. Triginta siqtiidem annorum Joseph tlominus Vers. 1. Beali quorum remissa sunt iniquitates, el
legilur in /Egyplo constitutus. Triginta eliam anno- quorum tecla sunt peccata. Pcenitens iste propria facta
rtim Salvator noster vitale baptisma intinctiis, aqui.sD cognoscens, et ad exempla illius public.ini qui tunso
Jordanicis consecravit. Est quoque in bis decadibus pectore oculos non levabat ad ccelum(Luc. xvin, 13),
sancta Trinilas, quac fidei noslrse inviolabilem regu- totis viribus humiliato corde suspirans, nec invocare
lam tribuit et saluiein. majestatera prsesumpsit, sed beatos dicit eos quibus
remhsasttnt iniquitales; hic absoluiionem desiderans
EXPOSITIOIN PSALMUMXXXI.
peccatorum, nec tamen audens similia postulare.
Davidintelleclut. Merito ergo vocal illos beatos, qui hscc ante merue-
Cum omnes psalmi generaliter dicli siut ad inlel- runi. Haecenira oclava species definitionis est qtisc
lectum, ui eos scnsus noster agnosccret, nc vivendi Graecedicilur X«T««fedpeotvTOOevavrtou,Laiine per
regulas ignoraret, merito quaerendiim videtur cur privantiara conlrarii. Beato siquidera peccata con-
in hoc titulo posuerit David intelleclus? Primo me- traria sunl. El quoniam hic dicit remissa, compe-
iiiinit David, propter Dominum Christttm, quoniatn tenter sub liac formula deflnitionis beattim virum
ad ipsum respicit quidquid pcenitens iste dicturus constal expressuin. Inter iniquitates vero et peccata
esi. Deinde intellectusidco sequitur, quia nisi raise- sanctus Hieronynius in hoc psalmo hanc differentiam
SI9 M. AURELII CASSIODORI 220
facit, tniauifates dicens quse ante susceptam fidem, A quod tota virlus hujus psalmi contra hoc exsecrabile
sive per ignoranliam sive per scienliam commitlun- humani generis vitium probatur opposita : ne qnis
tur; peccala vero hacc esse definiens quae post co- Dominoputet absconditum, quod in conscientia; suse
gnitionem fidei vel graiiam bapiisrnatis conlrabuii- penetralibus recondit occultum.
tur. Vers. 4. Quoniam die ac nocte gravata es( super
Vers. 2. Bealus vir cui non imputavit Dominuti me manus tua. Peccatori gravis manus est quse fla-
peccatum, nee est in ore ejus dolus. Et hunc bealumi gellat, et ponderosa quac vindicat. Die ac nocte
eadem speeies definitionis amplectitur. Sed scire, continuum tempus signiflcat; tit merito sensa fuerit
debemus alios esse qttibtis peccata reputantur, utI gravis, quas a casligationis pondere non recessit.
Paulo diolum esl : Saule, Saule, quid mepetseque-, Aliter emm feliciter non esset humiliatus, nisi eum
rh (Act. IX, 1)? Et adullerse mulieri in Evangelio : manus Divinitatis imprimeret. Manus enim per tro-
Vade, et amplius noli peccare (Joan. vm, II). AliosI pologiam, operationem significat : qttia hominura
autem esse raanifesium est quibus peccata non re- tisus est raanibus operari. Divinitas enim non mani-
pntal, nt Job, de quo diotum est: Nunquid conside- bus aliquid agit, sed vohintatis suae virtute omnia
rasti semum meumJob, quod non sit ei similis in terru, disponit et perficit.
vir jusius, et simplex, el timens Deum (Job n, 3)?1B Vers. 5. Contier.u. sum in arumna, dum confrin-
EtNathanael, de quo ait: Ecce vete lstaelita, in quoi gitur mihi spina. Hoc esi quod superius dixil: Gra-
dolui non est (Joan, i, 47). Quapropter illam parlemi vMaest super me manus lua. Mrumnosus eniin dicitur
suis votis elegit, in qua nulla solliciludine mordea- valde ruinosus. Ruina quippe appellala est, quasi
tur. Omnes taraen per gratiam divinoemisericordise! repelens ima. Conversus ergo fuerat in arumna, qui
ad haec dona perveniunt, sicut Joannes aposloluaI ceciderat de superbta ; ut qui ante clamavit pet
dicil: Si dixetimus quia peccalum non habemus, nos- elationem , nunc coufileretur Domino per bumi-
ipsos seducimus,et veritasin nobis non est (I Joan, i,, litalem; cui ideo salutis spes rediit, quouiara in suis
8). Sequilur autera, cui non imputavil Dominus pec- operibus raortifera facta cognovit. Spina esl enim
catum; scilicet in cujus ore dolus non esl; iirest quii quse lolum corpus erigit alque reconlinet. Hsecpro
nulla sibi remissione placuerit; et cuin sit peccator,> superbia ineriio posita est, quae confracta non dejicit
ipse se praedicet esse sanclissiraum (quo morbo• ad interitum, sed eiigit potius ad salutera. 104 Hoc
raaxime laborat humanitas), sed sua potius deliciai argumentum dicitur a necessilale, quando causae
cognoscens, iu humilitate salisfactionis jugiter per- gravissimsc pracniillunlur, ut ad confessionem profi-
several. Ipse enim Domino placet qui sibi displicet; ; cuam correclus animus adducatur.
quia dtim nos culpamtis, veriloquium; cum nos1G C Vers. 6. Delktttm meum cognitum tibi feci, e( itt-
volumus laudare, mendacium est. Haclenus fuere1 juslitiam meam non operui. Sicut superius dixerat,
principia, in quibus misericordiam bonl Judicis per unde fuerat vulneratus, ita nunc veniens ad secun-
bumilitatem nimiam desideravit acquirere. Sed nos> dam partem, refert ttnde curam, Domino largiente,
in parte ista divisionem non ponimus, quia diapsal- perceperit. 0 ingeniosa simplicitas, et mille tergi-
mata sequimur, quae silentio Spiritus sancti noscun- versatoribus caulior purilas ! llli dicitur delktum
tur esse divisa; dum et illa servare possumus, et isla1 fuisse manifestatum, cui nibil occullura est, ad quem
minime prseterimus.
plus claniat causa quam lingua; qui etsi ab hoinine
Vers. 5 Quoniam tacui, inveteraveruntomnia ossa non audiat, cerlius omnia novit quara ille qiii facit.
mea, dum ctamaremtota die. Peracto igitur breviter,. Sed boc est cognitum (acere, in coufessionem delicta
ut competebat, exordio, nunc pcenilens iste ad nar- perducere. Operire est autem valde aliquid silentio
rationem compendiosissimam venit, quam bene qui- tegere, aut cordis dissiraulatione celare. Hoc faciunt
dam cor, quidam animam causarum esse dixerunt, , stnlti, qui putant Deum ignorare posse quod agunt.
quoniam per ipsas agnosciltir quidquid in negotio- Contra, qui illum noverunt res omnes habere raani-
rum viribus medullittis continetur. Dicit enim : Quo- festas, ad humilem confessionem et pcenitentise vota
niam non sum libi confessus delicium, omnis fir-- D *
descendunt, ne judicem patiantur infensum, qui
mitas mea in infirmitate consenuit, more vtilneris3 propitium habere poterant advocatum. Delklum
corporalis, quod si non apcritur ad curara, in pti- vero quidam leve putaverunt esse peccatum, quasi
tredinem servatur occullum. Ossa enim , sicut ssepe\ negligentius derelictum; injustitiam aulem imraane
diximus, significant animi firmitatem, qu;n merito) aliquid saevumquecommissura. Sed hic puritas con-
inveterassedicunlur, quoniam ulcus non fuerat salu- fltentis oslenditur, ut nec illud passtis sit celare,
tari medico publicatum. Sequittir autem, dum cla- quod credebalur fore veniale.
marem lota die. Cum superius se dical tacuhse, hic' Vers. 7. Dixi, pronuntiabo adversumme injustitiat
itcrum se clamasse profiletur. Sed lacuit Divinitali,> meat Domino: et lu remisisli impietatem cordh [mss.
cui jugiter supplicare debuisset. Clamavit qui perr A.,B., F., peccali] mei. Hic magna pietas Divinilalis
spatia longi lemporis de sua justificaiione locutusi oslendilur, ut ad solam promissionem devotlonis
est. Tacuit ergo quod loqui fas fuit; locutus est quodl subito pcccata laxaverit, quando sic judicat pium
tacefe debuisset. Sic lactum esi ulrumque culpabile,, votura, quemadniodura operationis effectum. Dixit
quauivis videatur esse diversum. Memento auleiui enim in corde suo, Domino non tacere quaegesserat;
221 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. XXXI. S»Jt
et tanqtiamjam euncta prodiderit, ita illi reraissa sunt AJ coticlusio pcenitentis in timore pracsentinm et spft
quae voluit eonfiteri; nierito quando aliquem sola futurorum. Venite, oratores, qui negotia humaua
voluntas aut absolvit, aut punit. Pronuntiabo dieit, artificiosa subtilitate traetatis; videie reum se la-
publice fatebor, ut alios ad imitationem trahat pia crymis diluentem, audite peccatorem confessionibus
fidelisque confesslo. Sequitur de accusalione propria absolutum, intelligite sententiam principis non salu-
salutarc remedium, quando pepercit judex, cum sibi tem hominis impetere, sed potius peccata damn.ire.
non parceret reus. Impietas autem cordis fuit, quia Ista sunt tribunalia, quse nullus redirait, ista senleii-
lacere decreverat; ut illi se erederet celalum, qui tia quse nihil sub arabiguitate decernit. Tali modo
aniequam fiant omnia, polest babere notissima. potius causas vestras defendite, qui negando veii'-
Vers. 8. Pro hae orabit ad te omnh sanclus in tatem, cum criminibus consuestis delicta vestra
tempore opvortuno. Peracto igitur principio, narra- miscere. Convertite ordinem sscculariumjudiciorum,
tione vel satisfactione, venit ad conclusionem depre- orationera vestram ab epilogis incipite, perversas
catiotiis suae, in qua sic commendat veniae postula- flebiliter narrate miserias, eorrectionem protinus
tionein, ut eam etiam sanclis omnibus diiat esse veraciier intimate, et nunc meremini gaudentes con-
comintinem : merito, quoniam qui non est a pcccatis cludere quod flentes leliciter inchoastis. Hinc anim
alienus, in supplicationibus debet csse permistus. B ] intelligelis quid differat otdo iste salutaris, quando
0 medicina salutaris! Conlra morbos omnium pec- nihil potesl stislinere conlrarium, quod terminatur
catorum, diversa remedia prsestautur segrolis; hoc in gaudium. Nunc videamus in parte flnitima, quid
untim antidoium, si pura menie sumilur, deliclorum e) Dominus ipse respondeat.
omnium venena vincuntur. Addidit, in tempore op- Vers. 11. Intetlectum dabo tibi, et instruam te in
portuno, in ista scilicet mundi vita, ubi converti fas via hac qua incjredierh; firmabosupet te oculosmeos.
est; nam in inferno, sictil superius in sexto psalmo Venil ad quartam partem, ubi sermo Domini quasi
dictum esl, nqmo proficue Domino confitetur. melliflutts iraber irrorat. Sed consideremus quam
Vers, 9. Verumtamenin diluvioaquarum mullarum, apte, quam misericordiler Christus introductus est
M</eum non approxiincibunt. Cum superius sanctos loquens; ut ipso judice promittente, spes pceniten-
jugiter orare testetur, nunc pietatem istam negat libus ccrtior appareret. Sed quid dicit imprimis?
Jiversis superstiiionibus concederidam. Diluvium lnteltectum dabo tibi. Vides quia peccatores non ha-
jniiii aquarum mullurum est error hominuin pessi- benl intellectiiiu, nisi quando eum Dominusconver-
niorum, qui variis pravitatibus fluctuantes, niultipli- sis propiliatus indulgel. Intelligere esl enim, bene
ces sibi doclrinas constituunt, quas a vero Magistro agere, et ad mandata Dei vota couvertere. Ipse enim
nullatenus acceperunt. Quaesenlentia maxime tiacre- G ( inlellecius est, quem liluli verilas indicavit, quem
iicos arguit, qui in diluvio perversitatis suae lempe- paoniteiitibus potestas Domini clemeuter iiifundit.
'
Stuosaset naufragas excitant quaestiones. El hi ad Addidit : E( instruam te, quasi nescientem docebo,
°um non approximabunt, quoniam a vera rcligione; quasi inermem gladio viiaesalutaris 1©5 aceingain.
discedunt. Quse figura dicitur metapbora, id est' Ante enim, cum Domino culpas taceret, fuerat con-
translatio, cum mutatur noraen aut vcrbum ex eoi silio deslitiitus; nunc aulem instruitur, quando con.
loco ubi proprium esl, in eura in quo aut propriumi tra se pronuntiare, praestanle Dommo, commoiielur.
deest, aut translatuni proprio melius est. 0 pcenitentise inaesliraabilis medicina, qux.non so->
Vers. 10. Tu milti es refucjittma pressura qua: lum a peccatis absolvit, sed etiam sanctortnn pra-
circumdeditme : exsuttatio mea, redime me a circum- mia beata concedt! Via est enim quam ingressus luc-
dantibus rhe. Refugium est ad quod confugitur, uti rat servire Domino, prioris actionis pravitate dara-
pericula declineutur. Sed iste non ad soliludines> nata; via quse non habet errorem, nisi cum ab ipsa
invias, non ad munila castrorum, non ad hominis: receditur; via pacij et veritatis, quam beatae virlu-
auxilia convolavit : sed ad Deum, qui circumeuntesi tes corameant, ubi nulla facies perversitatis accedit.
spirituales inimicos poteral dissipare. Deinde gau-- n Sequitur, firmabosuper te oculos meos, id est dirigara
dium suum dicit Dominum, a quo sibi novcrat esse> in le luinon intelligenliae mese. Nam qui recte sa-
parcendum. Nam quod ail, redime me, nunquid ille: piens est, et mandata Doinini sincera mente perfc-
aurum dat ut liberet? Scd dedit sanguiuem pretio- cerit, juste ejus oculos super se babere perhibetur.
sum, nullis divitiis, nullis opibus confcrendum. Sed1 Quapropler advertarous quali gloria pcenileiuiuni
paulo sollicitius indagemits, quid nobis verba istai exaltetur huinilitas, ut Domini ocutos supra se fir-
denuntient? Nam cttm dicit, exsultatto mea, acceptii matos audiant, cum ei satisfacere velle lestinant.
beneficii videtur esse professio. Dum subjunxit,, , Vers. 12. Nolite fieri sicut equus et mulus, quibus
tedime me, adhuc pei iclitantis indicat timorem. Sed1 non est inteltectus.
quia jam gaudebat in spe, et adhuc timebat in re,, Vers. 13. In freno et camo maxitlas eorttm con-
congriie utraque conjuncla sunt. Possumus eninii slringe. Ilic jam generaliter humanum genus commo
animo gaudere, cuin mala praeseniia novimus (inee nel ne vagis subdatur erroribus. Sed perscrulemur
celerrimo terminanda. Addidit, a circumdantibusme,, quare isiae comparat ones sint positae? Equus sine
sive vitiis carnalibus, sive spiritibus immundis, quii discretione sessoris servil arbitrio, et a quocunque
nos perdere prsecipiti veloeitate festinant. Finita estt ftierit ascensus excurrit. Mulut autem patlenter ac-
223 M. AURELII CASSIODORI 224
cipil sarcinas quibus fuerit oneratus; et pro hoc utri- A tius : quia diligens lector creberrime reperit in
que inlellectum non habent, quia nec ille cligit cui Scripluris sacris, unde eos sibi possit elicere, et in
obediai, nec isle quibus oneribus iugravetur inlelli- formam siraititudinis, quam prsediximus, collocare.
git. Prohibet ergo hujuscemodi homines diabolicis Sufficit autem nos, 'quamvis rarius, ostendisse inler
fraudibus insideri, et vitiorum oneribus praegravari, logicas artes hanc quoque partem Scripturas divinas,
ne male obediendo superbise magis partibus addi- etsi non specie, virtute tamen procul dubio conti-
canlur. Verum istis talibus quid dicit esse facien- nere. Regulariter autem admonet, ut non in sejusii,
dura ? Scilicet quod animalibus imprudentibus. His sed latentur in Domino; nam qui in se gaudet, fal- -
enim coraparationibus stultos homines verilali sub- laci, sicut ssepe dictum est, praasumptione decipilur;
didit invitos. Nam quod ait, in freno, ad equum per- qui vero in Domino tatatur, perpetua delectatione
tinet. Frenum enim a fero relinendo dictura est; perfruitur. Lcetari est enim tacitae mentis suavitate
feruni quippe antiqui caballum dixerunt. In camo mulceri. Exsuttare est concitati animi fervore gau-
ad niulura respicit. Ergo bsecduo animalia supra- dere. Sequitur, e( gloriamini, bmnes tecli cotde. Et
dicla cohibent isla retinacula, ut ad arbitrium ju- bic quoque per figuram «nb xo.voO, id est a com-
bcnlis incedant, ne suis volunlatibus eflerantur. muni, jungendum est, in Domino gloriamini; scilicet
Maxillm vero adrainicula sunt animalium, quibus B vos ei esse subjectos, servitioque ipsius libertatem
esca manditur, ut corporis vita procuretur. Ipsas vestram crediie vel honorem : dum vos inde nove-
ergo maxillctt per figuram allegoricam dicit inobe- ritis ad scternsebeatiludinis prsemia pervenire. Con-
dienlibus debere constringi, id est copias vicluales siderandum est etiam quod gralia varietatis supra
parcius dari, ul jejuniorum necessitate conclusi, dixerit, justi; nunc, tecli corde. Omnes enim justi
Creatoris subdantur imperio. Allegoria est enira, etrecftsunt corde; et rursus recli corde sunt sipe
sicut ssepejain diclura est, quando aliud dicitur, ct dubitatione jnstissimi. Quapropter cum" hsec dividi
aliud significatur. Et quoniam dixiraus in hac parle nequeant, non est dubium causa varietatis apposila.
Domiiium Chrislum loqui, constringe dicit Palri, Matcr est enira satietatis, eisdera verbis frequenter
quia sanclse Trinilatis unura velle, uua potestas, geminala repelitio. Consideremus autem quid pceni-
una cooperatio est. tens iste meruerit, ut ipse illi manifesta voce re-
Vers. 14. Qui non proximant ad te, multa flayella sponderet, cui totis viribus supplicavit. Ille paulo
ante prostratus, ille qui peccatorum fuerat mole
peccatorum. In prscdiclis adhuc comparalionibtis
perseverat. Necesse est eniin ul animalia indomita compressus, inter juslos annumeratur, inter rectos
frenum accipiant ct flagella patianlur, donec recto corde recipilur; ut quanto prius satisfaciendo fuerat
tramite viam carpere consuescant. Ordo aulera ver- Q C hurailiatus, tanto post veniam videatur excelsus.
borum talis est: Multa flagelta sunl peccatorum, qui Quapropter jam ipse beatus est qui hic senteniia
non proximant ad le. Sed dicendo: Qui non proximant, piissimi judicis noscitur absolutus.
ostendit quosdam peccatores Domino propinquare, Conclusiopsalmi.
qui licel deliiiquanl imbecillitate carnis, a piis ta- Consideremus modo virtutem psalmi bujus, quod
men precibus non reccdunl. Uii enim qui contuma- decem versibus supplicando divinum meruerit sine
cise spiritu a Domino seccdunl, lanquam pavescen- aliqua dilatione responsum. Forte Decalogi coinmo-
tes objecta, nec volentes ire per semitas rectas, nens operationem, ut sicut ille custodttus vocat ad
tnulta flagella sustinenl; ut quod non faciunl sponte, prxmium, ita et bsec compunclo corde fusa precatio
plagis adbibilis coganlur implere. Sed isla flagellai ad 106 indulgentise nos vota perducat. Legamus
sunt quse nos celeritcr sanant, quae nos velociter li- crgo seduli, et cordis corapunctione planganius.
berant, et in viam verilalis adducuni. Qws enim majori aviditate meditandus est, nisi in
Vers. 15. Sperantes aulem in Domino mherkordiai quo voce tanti judicis peccata soluta sunt? Hoc enim
circumdubit, Revera divina justitia non speranlibus; ste praccipuum, istud conlinet singulare, quod alii
flagclla, speranlibus autem in se miscricordiam polli-• _p pcenilentium in conclusione psalmi instinctu divinac
cetur, sicut et Ezecbiel propheia dicit: Ego Dominusi compunctionis exsultant; hic vero ipse misericor-
qui non sum malorum memor, tantum ut te avertat: diam, ipse lsetitiam promittit, cui cum magno desi-
Iwino a via sua maligna, el ab omnibus iniquilatibus; derio supplicatur. Quapropter assidue nobis et grata
quas fecit, el vivet (Etech. xvm, 28). El bene dixit, importunitate rogandus est, qui eliam praemissa
circumdabit, ut non sit locus rciiclus uude possitt nobis in Evangelio parabola pollicetur : Petite, et
ad eos diaboli hostililas introire. dabilur vobis; qumrite, et invenietis; pulsate, et ape-
Vers. 16. Lcctaminiin Domino, et exsultate, justi; rielur vobh : omnis enim qui petit accipit, e( qui
et gloriamini, omnesrecti corde. Hic polest fieri ca- quarit invenit, et pulsanti aperietur (Luc. xi, 9, 10).
tegoricus syllogismus, ul artis dialecticse regulaeini Unde quis jam, rogo, debet de fidelissima supplica-
quoddam divinarum Scriplurarum servitium, quasii lione diflidere, cum regalis pieias dignata nos fuerit
fugacia raancipia revocentur. Oranis jusius laeiatur inj trina promissione lirmare?
Domino; omnis qui lsetalur in Domino recto corde_ EXPOSITIO 1N PSALMUMXXXII.
est: omnis igitur justus recto corde esl. Memineii- Pscdmus David.
mus auteni syllogismosusurpandos non esse frequen- IIic titulus omnino notus est, et ideo lector sequa-
225 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. XXXII. 226
tur in eo expositionem priorem. Hlud lamen neces- ^. segrotum visitamus, et csetera quae, licct videanlur
sario coinmonemus, quia in hoc psalmo hortalur carnalia, Diviniialis lamen amore peragunlur. Citha-
nostris vel
propheta per comparationes quasdam ad psalmo- rizamus quoque, cum in passionibus
diam Ecclesiam fidelem : enumerans potentiam fa- damnis securi aut laeti dicimus : Dominus dedit, Do-
sicul Dominoplacuit ita faclum est: tit
ctaque Creatoris; ut ad laudes ejus avidius festinct, minus abslulit,
Gumvirtutem ipsius pietatemque cognoscit. nomen Domini benedklum (Job i, 21). Psalterium
vero decacbordum esse diximus, quod ordine con-
Divisio psalmi. verso alvum citharse in superioribus habet, unde
ad inferiorem parlem canora fila descendunt. Cui
Per totum quidem psaimum propheta loquitur;
convenienter aptantur, quia se-
sed in prima sectione commonetjustos, ut in Domino prsecepla Decalogi
cundum formam inslrumenti hujus de supernis ve-
debeant tota menlis alacritate gaudere, qui creaturas
Et considera quia
suas mirabili potentia dignoscitur continere. Secunda nientia Doraini jussa suscepimus.
solum est insirumentum musicum, quod pro excel-
sectione exclamat beatum esse, qui ad ejus culturara
meruit perlinere, significans lempora Christiana, in lentia sui decachordum dicalur; non enim hoc de
creditura, cithara vel de aliis hujusmodi instrumentis lectum
quibus erat mullitudo gentium
I esse meminimus. Decachordum vero psalterium,
T>
Exposiiio psalmi sicut velcres dixerunt, et illud nobis indicat sacra-
mentum , ut referamus tria ad Deum, qui Trinitas
Vers. 1. Gaudete, justi, in Domino : rectos decet est; id est primum quod ait: Non habebisdeos alic-
eotlaudatio. Beatus David Ecclesiara catholicam ab nos cotam me (Exod. xx, 4); secundum, Non facies
haereticorum contagione disjungens, rectos commo- tibi sculptite; tertium, Non assumes tibi nomenDe\
net Christianos, ut non in terrenis deleclationibus, tui in vacuum, in quo jungit et de sabbaio. Septem
sed gaudeantsemper in Domino, ubi gaudia continua vero quae sequunlur ad dilectionem dixerunt pro-
suavilate perfecta sunt. Nam cum praesentis saeculi ximi perlinere; id est, Honora patrem tuum el ma-
afflictiones deceant fideles, dicilur justis : gaudete. trem; Non occides; Non mmchaberis; Non furtum
Sed quo gaudio ? nisi illo quo Dominus monet: fncies; Non loqueris conlra proximum tuum falstim
Cum vot persecuti fuerinl homines, el dixerint omne leslimonium; N«n concuphces domum proximi tui,
malum adversum vos, mentienles, propter nomen necdesiderabisuxorem ejus, etc. Sic totius decacbordi
meum, gaudete el exsultale, quia mercesveslra copiosa psalterii virtus perfecta nobis et honorabilis indica-
tst in cmlis (Matth.y, 11). Sic et Apostolus gauden- tur. Psallimus quoquc et decem chordis, quando in
dum nobis incessanter alfirmat; ait enim : Gaudeie C ( qninque scnsibus carnalibus, et in quinque spiritua-
in Domino, iterum dico, cjaudete(Philip. iv, 4). Nam libus probabili nos conversatione tractamus. Verura
Ista repetitio illud significat, ut et hic in afflictionibus isia qtise dicimus, non sunt extra nos posita, sicut in
gaudearaus, et in illo regno perpetua pace lsetemur. mtisica disciplina; in nobis est cithara, in nobis est
Unde et Dominus'in Evangelio dicit : Iterumvidebo psalterium : imo ipsa organa nos sumus, quando
tos, el gaudebil cor vesirum, et gaudium vestrumnemo ad simililudinem eorum per graliam Domini, acttium
vuferet a vobh (Joan. xvi, 22). Addidit quoque: nostrorum qualilate cantamiis. Hoc autera et illo
Rectos decet collaudatio. Sed qui sunt isti recli, in exemplo datur inlelligi, tibi ait : In-me sunt, Deus,
sccunda parie dicturus est. Nam quod ponit, rectos vola ; qua reddam laudes libi (Psat. LV,12)?Haec
riecelcotlaudatio, ostendit pravos haereticos decere autem et his similia, sicttl sacpe diximus, tropicis
IIOIIposse; sicut et alius prophela dicit: Non est allusionibtis edicuntur.
fpeciosa laus in ore peccatorh (Eccli. xv, 9). Col- Vers. 3. Cantale ei canticumnovum; bene psallite ei
laudatio vero mullorum ore una laudatio est; dicta in jubilalione [mss. A., B., F.,
uoei/eradone]. Novum
propter unitalem Ecclesise, quarn praedicat ubique cmttkumdicit incarnationem Domini, qua mundus sa-
servari. Cum dicilut decet, siguiflcal hoc aplum, lutari exsultatione completus esl, qua angeli canoris
hoc esse conveniens, ut qui Domini laudem decan- p vocibus 107 personarunt laudantes et dicentes :
tat, similiter illi et fidei rectitudine, et acluiim Gloria in allissimisDeo, et in terra pax hominibusbonm
probitale complaceat. volunlalh (Luc. n, 14). Monet ergo ut nos eadem et
Vers. 2. ConfiteminiDominoin cilhara; in psalle- dicere debeamus et credere. Sequitur, bene psallite
rio decem ehordarttmpsallite ei. Isti sunt jusli, quos ei in jubilalione , id est in bonis operibiis Deiim
superius dixit, et qui sanctis actibus laudcs Doraini invocate. Jubilatio est cnim gaudium cum fervnre
devota modulalione decantant. Cilhara est, sicut in animi et clamore indistinctse vocis expressrim. In
prsefationejam dictum est, lignei ventris in imo sita qua jubilalione non potest bene psallere, nisi qui
concavitas, qusesursura chordarura flla transmittens, bonae sludium conversationis adjunxerit. Et inspice
sonis dulcissimis percussa proloquitur. Quse ideo salutarein doctrinam, quae nos ita prsemonet, ut ante
tale nomen accepit, quoniam cita ileratione percuti- Deum inoffensepsatlere debeamus, qui renes nosfros
tur. Huic merito comparantur opera quse de terrenis et corda cognoscit: ne magis inde gravius possimus
rebus ad supernam gratiam porriguntur, id est, dum offendere, si scelerati atque subdoli ad tanta mysteria
esurientem pascimus, dum nuduui vestimus, dum videamur accedere.
_8ft M. AURELH CASSIODORI 228
Vers. 4. fiuomam tectus est sermo Domini, el om- A pora de Palte proccssit. Et ul in tribus personis ma-
HWopera ejus in fide. Hic incipit per demonstrati- nifestam intelligeres unilatem, ejut dixit, non eomm.
vum genus iaudes Domihi diversa relatione discur- Vers. 7. Conijreaans stcuf in ufrem aquas maris;
rere, ut omnia nobis opera ipsius ct praecepla ponens in thesaurit abystot. QuDd ait, Congregans
dulcescerenl. Rectus est itaque sermo Domini, ad di- sicut in utrem aquas matit, si ad litteram velis adver-
rigendos scilieet homines. Veraciter enim rectus tere, clansum significat mare litloribus. Nam si hoc
dicitur, qui rectos 1'acit. Epitheton mirabile, verilo- spiritualiter velis agnoscere, uter est exulum pe-
quum verbum. Per legeri. siquldett) divinam cofri- coris lergus, qtiod usibus humanis deservit ad liquo-
gimur, per ipsam a nostra pravitate separaffiur; et res aliquos congregandos. Hic uter Ecclesiae compa-
regulariler tunc vivimus, quando ejus jussionibus ratur : quia sicut iste susceptas aquas, sive aliquid
obedimus. Haec quinta est species definitibn.*, quara tale compleclitur, ita et illa adunationem populi cre«
Grseci xara TW-XS..V,Latine ad verbum dicimus. denlis includit. Aqua vero math pepulum siguifi-
Una enim parte orationis definituihest quid sit sermo canl Christianum, qui in imindi salo (luclu aller-
Domini, hoc est, rectus. Subjungit, et omnia opera iiante concutitur. Abyssumvero dicimus nimis ali-
ejus in fide. Ulique, quando in illisoperalur,qui ipsius quid profundum, quod altitudine sua humanos in se
dono fideles esse meruerunt; sicut in Evnngelio ait: ; g] descendere non permiltit aspectus. Ergo in thesautit
Fides tua te salvam (ecit (Luc. vn, 50). Non enim suis, id esl sapientiae et scientise ponit aliiludines
opera Domini mulierilla meruisset, nisi prsecessisset profundas; ut probet quis ejus Scripturas sludio pie-
fides per graluitam largitatem. tatis inquirat.
Vers. 5. Diligil misericordiamet judkium; miseri- Vers. 8. Timeat Dominum omnis terra : ab ipso
cordia Domini plena esl lerra. In hoc et sequentibus autem commoveantur universa, et omnes qui habitunt
versibus per tertiam speciem deflnitionis, quae Graece orbem. Terra hic dtirum signiflcat per omnia pecca-
iroioms',Laline qualitativa dicitur, Domimimdeclarat lorein, qui merilo terra dicilur, quia coelestis graiiae
narrando quse feccrit, vel quae qttotidie facit. Hlas largitate fraudatur. Ergo peccator iste l rrenus qui
enim res dicimus diligere, quas saepius operamur. amare nescit, limeat Dominum; ut si non desideriu
Ita hic de Domino canilur : Diligit mherkordiam et praemiorunia peccatis ahslinet, saltein vindictaecon-
tudicium, quasi non et prudentiam et temperan.iam sideratione revocelur. Dicendo enira, ab ipso, indical
tliligat. Sed quia islam nobis frequenler indulget, et a diabolo commoveri: de quo et lsaias dicit: Hic
ipsam dicitur omnino diligere. In hoc ergo mundo est qui commovebatlerram (Isa. xiv, 16). Quaproptei
ditigit mhericordiam, ubi eam longe laleque disse- propheta raerito peiit a Doraino omnia commoveri,
minat; videlicet ubi sustinet peccalores, ubi bla- C ( quia omne quod ejus ordinatione disponitur, rebus
sphemos palienter exspeclat, ubi vitam pracslat in- semper ulilibus applicatur. Sed ticet prius dixissel
dignis, et his similia,quae pietati supernsc constat; generaliter omnia, nunc descenditad homines. Nam
omnimodis applicanda. Diligil quoque judicium, cumi quamvis universa ejtts imperio administrari egeant,
pios sequestral ab impiis, ct merita eorura aequilatis maxime humanum genus, quod a nalura sua de-
qualitate discernit. Sequtur ubi illara, quara stipe- pravatum surripientibus viliis, culpis probatur ob-
rius dixcrat, misericordiam largialtir, cum miseri- noxinm
eordia Domini plena est lerra. Ista ulique quae mise- Vers. 9. Quoniam ipse dixit, et (acta sunt; ipse
ros continet, ubi diaboli oppugnatione laboramus, manduvit, et creala sunt. Reddit causam quare a Do-
ubi a mandatis coslestibus carnis imbecillilate sub- mino debeaiu omnia commoveri: utiqtie quia eorum
trabiinur. Tunc enim quam misericordiam posiularei ipse creator est, et necesse est ut utiliter admini-
possumus, cutn jam nullis necessitatibus ingrava- stret exislentias, qui eas dignatus est creare per gra-
mur? hic ergo misericordiam quaeramus, de qua! tiam. Dixit, et (acla sunt, signilicat initium rerum,
universa terra completa est. quando universa Filii ipsius inperio jussa prorupe-
Vers. 6. Verbo Domini cati firmati sunl, el spiriu, riiiii. Ipte mandavit, et creala sunl: pcr propbelas
orh ejus omnis virtus eorum. Quamvis et ad condi-. |) j utique mandavit legem, pcr quam (ideles, Domino
lionein rerum versus iste pertinere videalur, tamen, volente, creali suni. Vides quam salubriter proplieta
et spiiitualiter decenter accipiiur. Verbo Domini, a Deo petiit omnia commoveri, qui solus crcatura-
boc est a Filio Dei cmli firmali sunl, id est aposioli, ruin suartim poiest esse misericors.
sive sancli stabiliti sunt, qui orbem lerrarura salu- Vers. 10. Dominus dissipat consilia cjentium; re-
tari praedicatione complerent. Sequitur, ei spirilui probat aulem cogilationespopulorum, et repiobat con-
oris ejus on.nis virlus eorum: ulique, quando a Spi- silia principum. Dissipat revera consilia quac mala
riiu sancto eorum doctriua vcniebat. Virius enira et; vcl pessimasunt; nam bona seraper adjuval atque
ad miracula pertinet qusc faciebanl, et ad legcrai conlirmat. Nimis apla suis causis verba junguntur.
Domini quam gentibus praedicabant. Nam si diligen- Dissipavitconsilia gentium, quando eas in idulorum
tius perscrutemur, et sanctam hic significat Tiinita- cultura non pcrmisit diulius 108 permanere. Re-
tem. Dicendo enim Verbo, Filium declarat; adjun- prodaut!cogitationes poputorum, quia licet voltintis
gendo Domini, Patrem disit: spiritu oris ejus, uti- Judaeorura in nece Dimini nefanda completa sit, re-
que Spiritum sauctum vult intelligi, qui ante leui- surrcclione tainen ipsius constat esso reprobataau
1:23 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM PSAL. XXXII. 250
Et quia de fenlibus dixerat ct de populis, rie quid A dictu nefas est, redditus fuerat a suo Greatore lon
videretur intaclum relinquere, pesl etiam de prin- ginquus. Nam quod ait, et vidit, gratiam significat
cipibus dicil, sive de tyrannis, qui legeni Domini miserentis. lllos enim videre diciinus, quibtis et ali-
ssevis perseculionibus impeiebant: sive de spifiti- quid prsesiiiutn esie declaramus. Et considera quia
bus immundis, quorum consilium semper io malo non dicit, visa peccata; sed, filios homiriWm.Naiti
est. cnm delicta respicit punil; cum homiriein irttuetur
VerSi11i Consilium«ero Dominimanet in aternum; absolvit; sicnt in quinquagesimo psalulo dicturus est:
cogitalioneseordis ejits in saculum sacnli. Sicut ho- Averle faciem luam a peccatis meis (Psal. L, 11), Ct
minum prava consilia dixit esse Irustranda, ita nunc alibi: Ne avertas faciem ludm a me (Psal. CXLII,7).
in aeternuindicil Domini pcrmanere disposita. Pec- Unde nobis intelligehda atque retinenda est salutaris
calor cnim el inortalis bomo caduca sapit, setcrnus ista diversitas.
Dominitsnull i repreliendenda conslituit; sicut Isaias VerB.14. De praparato habitaculo suo respexil su-
dicit : Omhe consilitim meum stabile eril, et omnia per vmnes qui habitant otbem. De futuro corpore Do-
qumcunqueeogitavi efficiam (Isai. XLVI, 10). Idera et mini tunc dicebat. Nnm dum omnia qtiae ordirie ve-
Jeremias dicit'. Si non csset teslamentum menm in niente suecedunt, in praedestinatione fuerint con-
custodia die ac nocle, pracepta cati et terrm non de- B jj stituta; quanto magis iiicarnationis ejus miraculum
ditsem (Jer. xxxin, 25). Consitium vero ipsius bene aiite saccula probatur fuisse dispositum, qUod peri-
iiitelligimtis incarnalionis arcanum, quod ad con- cliianti mundo quem dispostierat facere, pbterat sub-
sulendum huraano gcneri constat csse concessum. venire?
Hoc iitiHa aetatc dissolvilur, sed in aternum ma- Vers. 15. Qui finxit singillatim cotdaeotum, qui
net: quia triumphalis mors Domini, diabolicum inlelligil in omnia opera eorttm. Finxil corda, quibus
perennilcr exstinxit exilium, Cogilationesautem cor- inteiligentiacsuaedona largilus est. Fingere enira di-
iis ejus, signiflcal prsedeslinationeni, in qua cuncta ciintis ceroplastas, qui forraulas quasdam ad opera-
reposita sunt-, quae vel fucrunt, vet sequentibus sse- lioitis suse vota cotnponunt; sic et Dominus meiites
culis futura succeduni. llaee enim geslat ordinem justorum format atque disponit, ut ad misericordise
rerum, qui permanei in sacutum saculi. Cui sen- suaedona perdttcat. Singillatim, id est divisim atque
lentiae illi meriio ccdunt, qui unani nalurara ini distinctira. Corda eorum, scilicet sanctorum, sult
Cbristo Domino mentitinlur. Nam si consilium ejus> Domini limore viventium. Sequitur, qui inteltigil in
slabile est, el cogiiaiioiies cordh ipsius pcrmanenl• omnia opera eorum. Intelligit utique, quando acti-
in smcvtwn saculi, conslat auieni incarnaiionis ar- bus bonorum praemia digna restituit. Dicendo ve-
canum, ejus cogilalioriem ejusque fuisse consilium;' C •£ ro, in omnia opera, significat cogitaiiones, dicta,
necesse estv ut forma humanitaiis assumptse, unus> vel facta, quibus bonum maluinque seraper opera'-
Filius in duabus naturis dislinctis, perfectis atquei raur.
adunatis, sicul ccepit in tinilate personae, semperr Vers. 16. JVonsalvabiltir rex per mullam virlulem,
existat. nec gigas satvus eril [mss. A., F., salvabilur]in mui-
Vers. 12. Beafa gens cujus est Dominus Deus eo- titudine foriitudinh sua. Regem dicit hominem eon-
ruiri; poputus quem elegit in liateditalem sibi. Venitt iineiitem, qui quamvis regat corpus suum misera-
ad secdndum membrum, in quo dicturus est, quod1 tione divina, a vitiis tamen carnalibus salvus fieri
iri prinJOvefsu proposttit, qui sint recli, aut quosJ non poiest, dum de stia virtuie prsesumpserit, Juste
decet DOfhinicollaudatio. Gentem ilaque dicit perii- enim virtus humana deseritur, qtiando datum bo-
nenterii ad Jerusalem cceleslem, quam adunatami nnra atque perfecium noii largitori Deo, sed propriis
constat ex omnibus gentibus. Ipsa utique beata est,, viribus appliealur. ldetn gigantem vult intelligi, qui
a qua ticus vere colitur, et omnium Dominus ado- virtutum magniitidine roboratur, qui contra imma-
ratur; id est, qui eos protegit ac gubernat. Hareditass nitatem diaboli assidua dimicatione confligii. Qui
quidem dicitur et cum dimiltilur alteri, et cum ac-• mcrito gigas esse dicitur, a quo talibus spiriiibns
quiritiir. Sed populus Cliristianus hareditas est ac- J) J] obviatur. Scd isle quoqtic, qui jam gratia Dei Suffra-
qtiisitiohis, non dimissionh: quia eum auctor suus3 gante niiillos spiritus fugat, salvus esse non poterit,
possidet, quem praedicationibus sanctis et pretioso) si velut gigas supcrbke vitio sublevatns (quo fiagilis
sanguine cohquisivit. raptamr hnmanitas), de meritorum suorum virtuie
Vers. 13. D« cato prospexil Dominus, el vidit om- prsesumpserit. Sed quamvis gigas Latino sermone
n > fitios hominum. Hic adventus Domini futuruss terrigena dicatur, tamen et in bono poni manifestum
exprimitur per figuram quae Graece idea, Latine spe- est; legitur enim de Christo : Exsultavit ut gigas ad
cies dicitur : quando velut effigiem rei luturae oculis5 currendam viam (Psal. xvm, 6)
ollerentes, animi votum ad audiendi sttidium con- Vers. 17. Fatsus equus ad salulem : in abundaniia
citamus. De calo enim prospexil Dominus, quando> auiem virlulh sua non eril saitts. Equum ponit pro
proprii Filii donavit adventum. Non enim homo re- felicitate mundana, quse homincs sic portat, lan-
spexit ad bominum, sed Dominus prospexit ad ho- quam si equinis gesticulationibus pcrvebantur. Ilac
liiinera. Prospicere est siquidem porro positum con- aulera humana spes sic decipit, quemadmoJnm ful
spicere. Qtii revera peccatis erat divisus, el, quodl sut eqnus; qui cum jactando se graditur, ruinaui
251 M. AURELII CASSIODORI 255.
subito, quam non opinatur, incurrit. El quare sit A ipsam Christo mililamus, per ipsam diabolum vin-
falsus equut exponit; illeenim dum cainpos appetit, cimus, per ipsam beati ad ccelorum regna perve-
dum pedes praepropera festinntione pcrmiscel, sa- niunt; scriptum est enim : In patientia vestra possi-
lutem sessoris sui non valet custodire : quia fervida debitis animas vestras (Luc. xxi, 19). Sequitur: Qtto-
uimis incaula sunt; et qui sub modestia non gradi- niam adjulor et proleclor noster est. Adjutor est, dum
tur, ruinosis casibus semper cxponilur. Falsus enim ad eum ipsius gralia suffragante conamur accedere;
dictus est eqttus, eo quod solet in sc fallere prsesu- protector, dum resistimus adversario. Securus ergo
mentes. sustinet Deum, qui lali promissione fulcilur. Et con-
Vers. 18. Ecce oculi Domini super timentes eum, sidera quia post omnia prsecepta patienliara ponit,
speranles in mhericordia ejus. Oculi Domini ponun- ut viriliter cuncla tolercmus, qui de lam magni prae-
(ur 109 P>'0 voluntale diviua : quia quos gratos> mii largitione confidimus.
habemus, ipsos sine dubitalione respicimus; econtrai Vers. 21. Et in ipso latabilur cor noslrum, et in
ab illis aspectus avertimus, qui nostris mentibus> nomitresancto ejus sperabimut. Ne quis de praedicala
horruerunt. Ergo oculi Domini sunt super timentes s patientia mussitaret, ne quis se laediosa volunlate
eum : quia pietas ipsitts eos protegit, quos se limere; confunderet, sequilur raagnificum et suavissimura
cognoscit. Sed quoniam dixit de timcntibus, oppor-• B 1 munus: quia ipsa exspeclatio liabet praemiumsuum,
tune sequitur de amanlibus, quia ulrumque in Do- quando ipse sustinens Imtatur in Domino. Addi-
miiii dilectionc conjuuctuin esl; nam qui Deum benes dit, e( in nomine sancto ejut sperabimut, id est in
liniet et amat, qui bene amat et timet. Res istse Christo, quem patienler sanctissimus propheta sus-
in humanis actibus dividuntur; cselerum in cceleslii tinuit, et laetabalur esse venturum. Sperabimus au-
devotione sociata. sutit. Qui sint enira timentes ex- tem continuum tempus ostendit: quia non est fas
ponil, id est, sperantes in mhericordia ejus. Quod ar- ibi desinere, unde semper polest anima fessa re-
gumenlum dicitur ab adjunclis; adjunctum est cnimi creari.
timere Dominum, et sperare in eo; quaeres mulua ett Vers. 22. Fta(, Domtne, miserkordia lua super
insolubili socielate conneclilur. nos, sicut speravimusin te. His verbis incarnalionem
Vers. 19. Ut eripiat a morte unimas eorum, et alutl Domini dcsidcrabat impleri, quam flagranti Spirilu
eosin fame. Dttoisla sunt vota fidelissimi Cliristiani, magnopere suslinebat. Sed intende quam copiosum
ut in fuluro judicio eripiatur a morte pcrpetua, ett itnunus esl, quod ditavit genus humanum, quod
hic spirilualibus aliraoniis transigatur. Eripit enim a. angelorum choros laeliliae jucunditate complevit,
morte animas jnstorum, cum cas tollit dc potestale» quod etiam ipsa inferna senserunl. Petit enim de-
diaboli, cum pcr indulgentiam efficit libcros, quoss Q ( sideria sua debere fieri, ut possil perfectissimus in-
peccati damnatio feccrat esse captivos. In (ame au- veniri. Addidit, in te, ut omnes superstiliones, om-
lcm eos alit, quando in hoc mundo, ubi bonarumi nes pravilalcs excluderet, cura vero Domino suppli-
rerum indigentia esl, spirilnali cibo nutrire non de- carct.
sinit quos redemit. Alimentum quippe dictum cst,, Conclusio psalmi.
quasi menlis nulrimciitum. In fame enim sunt po- Quam incllifliiac voces audilac sunt! quam salu-
sili, qui se coelestium reruni desiilerio semper ac,- briter nobis psallerium cceleste cantavit! Tales si-
cendunt. 0 faines illa multum satura, el sine penuria1 quideni mandalorum chordac sonuerunt, ut si eas
probabiliter semper avida'. Esuriunt enim beali,' internis auribus recipiamus, et nos in eis Davidicae
non quia dominica dnpe jejtini sunt, sed quserendo 1
lyr.e curalione purgabimur; fietque nobis Saulis illa
jugiter inardescunl, quia Doniini appetitione profi- mundalio, ut fugatis immundis spiritibus, abluta
titmt; sicut evangelista dicil: Beali qui esuriunt et inente Domino serviamus. Habent enim beati rau-
sitiunt justitiam, quoniam ipsi salurabuntur (Matih. sicam suara , qusc animaefidelis inirat audilum; cu-
v,6). jus non deficit sonus, cujus non lassalur inlenlio.
Vers. 20. Anima autem nostra sustinet Dominum,'
Relinquitc crgo, spcctaculorum amatores, mortiferas
et
quoniam adjutor proleetot nosler esl. Cum dicil,; D
J voltiplates ; ,id hacc magis gaudia, ad hcec mysteria
sustinet, patientiam significat Christiani, ul invilati convenilc, ubi cilhara et organum virlules exritant,
justi fuluris prsemiis constanti animo perseverent. non desidcri.i pravac voluptatis instigant.
Sed intelligamus qualis isla virtus cst, quain servnree
totics commonemur. Palientia est siquidem, quae e EXPOSITIO1N PSALMUMXXXIII
gloriosos martyres facit, quae fidei uoslrse bona cu- Psalmus David cum mtttavit vultum suum coram Abi-
stodil, quse omnia vincit advcrsa, non colluclando, melech, et dimisil eum, el abiil.
sed sustinendo, non murmurando,sedgralias agendo.i. Cum histori.i liluli islius Regum lcctione panda-
Haec deceplricem luxuriaui compriinit, iram fervi-i- ttir (/ Req. xxi, 13), superfluum est copiara fontis
dara vincil, vastalricem humani generis invidiam n illius in hac brevilate derivare : ne nobis totara areo-
lollit, mansuetos efiicit, benignis compelenler arri-i- lam paginac, unius loci effusa relatio coraplere ac
det, purgatosque bomines ad illa pracmia futuraa lcgerc videatur; sed rcin cum nominibus suis brevi-;
componit. Ipsa est qtiacfccem totius voluplatis abs-;- ter intimamus. Cuni Saul persequerelur David, con
tergit, ipsa est quie limpidas animas reddil. Per:r fugit ad Achis regem, ibique dum esset invidin fa-
355 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM.PSAL. XXXIII. 2S4
ciente suspectus, induslriose mutavit vutlum, ita ut A slicse salivae sunt, quas liluli similitudo prsedixit:
salivis ora compleret, quatenus energumenus aesti- haccverba quaeScripturarum divinarum virtutem vi-
matus, miseratione faciente dimitteretur illaesus; debantur expriinere.
quaetamen, sicut et alia, per illum virum magni Vers. 2. BETH.tn Dominolaudabitur anima mea :
sacramenti qualilate peracta sunt. Significabat enim attdiant mansueti ei tmlentur. Pulcberrime uno com-
salivas, hoc est Scripturas divinas, in barba, id est mate dilectio famulantis expressa est; non enim vel
in fortitudine magna decurrere. Sed propter signi- in se vel in divitiis, sed in Dominosuam animamdi-
ficantias rerum pro Achis, ad quem fugerat David, cit esse taudandam.Tunc enim gloriatur fidelis ser-
mutatum nomen est Abimelech;quod indicat patris vus, quando laudabilem Dominum habere cognosci-
mei regnura. Hoc ad DominumChristum bene per- tur; scit enim ad se referri bonum, cum Dorainus
linere manifesium est, per quem gloriosus Pater ejus fuerit multorum ore praedicalus. Nam si quis
servitium mundi sanctissimadevotione suscepit. Sed bodie Dominodetrahat, devotus famulus quo furore
cum dicit, dimisit eum, regem significat Abimelech. sticcendilur, qua stoinachalionecrucialur? Datum est
Et abiit, hoc est ad alias partes se contulit: quia cnim fidelibus servis ut aul de fama dominorum
ibi cceperat, ut diximus, esse suspectus. Praesens adversa sseviant, aut dc prospera opinione congau-
antem psalmtts lertius est eorum in quibns pcr acttts Bdeani.
B Sequilur, audiant munsuetiel latentur. Non
David significanlur HO Domini Chrisii futura dixit, lege docti, non jejunantes, non psallenies,
mysteria, quamvis alphabctorum secundus csse no- sed mansueti latenlur, qui charitate prsccipualiabere
scatur. rerum omnium temperaniiam consueverunt.
Divisio psalmi. Vers. 3. GIMEL.MagnificaieDominummecum, et
exallemus nomen ejus in invicem.Ulililas ista carna-
Per totum psalmum verba propbeta. sunt, alpha- lis
singulariter perfrui desiderat, quod deleciai:<;ne
beti Hebraei litteras, excepta sexta, in capitibis avida concupiscit.
Spiritualis aulem gratia non vult
versuum per ordinom In
ponenlis. prima parte be- sola lacere quod niultis proflcit ad salutem, nc inter
nedicere se Dominumcompromiltit, admonens man- offlciasanctitatis detestabilis invidia
misceattir, quod
suetos ut secum in ejus laudibus perseverent. Prae- nunc versus iste
explanat. Vocat enim fratres, hor-
dicli autem alphabeti haecpars quaiuor lilteras com- tatur ut noraen Domini gloriosa
populos obedientes,
prehendit. Secunda ad conversionem fidelium, quse societate magnificenl. Sequilur, et exaltemus uomen
sint bene nieritorum praemianon tacentur, quaccon- in invicem. Suavis commonilio, justissima re-
tinet litteras sex. Tertia quasi filios admonet a qui- ejus ut ab omnibus in unum
flat, quod sanctaeuiii-
bus se delictis debeant abslinere; haechabel litteras1r gula,
Q tati constat offerri. In invicemvero significat compo-
qualuor. Quarla justos dicit de omnibus tribulationi- sitos choros, quando et psalmodiam Domini alterna
bus eruendos, et impios debilas poenas esse passu- sibi successione
respondent. Quae figura dicitur ener-
in
ros, ne periculis suis aliqua dubietate mollesce- gia, id est imaginatio, quae acium rei
incorporeis
rent; bic etiam residusc septem litlerse praenotantur. oculis subministrat.
Et memento, sicut in vigesimo quarlo psalmo jara Vers. 4. DALETII. lnquhivi Dominum, et exaudivit
dictum est, hunc alphabelum imperfectura illos indi-
me, et ex omnibusIribulationibusmeis eripuit me. Ut
care qui laudes Domini nequeunt plenissima operum invitatus ad psalmodiam Domini festinarel,
populus
inlegritate cantare. nunc dicit quse sibi exinde bona provenerint. lnqtti-
Exposttio psalmu sivit Dominum, non spatio longo lerrarum, non pcr
Vers. 1. ALEPH. BenedkamDominumin omni lem- locorum latiludincs forle distentas, sed in corde, ubi
pore, semperlaus ejus in ore meo. Tempus bominibusi si majestalem ipsius cogitamus, ibi eam praesentem
novimusesse diversum, modo tribulationibus aspe- modis omnibus invenimus. Et intende quid dicat:
rum, modo gaudio blandum. Ergo in omni tempore . Inquhivi Dominum, et exaudivit me: quoniara inlel-
benedicendumDominumpropbeta denuntial, quando> lectus ejus universa compleclitur, nec corporal.bus
et adversa patiuiur, et collata felicitate gaudemus;] ; D sensibus, sed spiritualibus virttilibus operalur. Sc-
sicut justi fecerunt, atque faciunt Domini amore_ quitur quantum Dettm qusesisseprofuit, quaudo eum
flagranles. Sed quamvis debilum atque profictiiiinsitt ex omnibus liberavit angustiis. Quis enim sufficerct
ut creatura suum semper laudet auctorem, tamenl particulatim lanta petere, quanta iste simul meruit
propter humanitatisdiversos aclus, pene impossibile _ impetrare? Dicendoenim, ex omnibus, nihil relictum
nobis videlur psalmodiaelaudes Domino jugiter per- est, quod remansisse suspiceris adversum.
sonare; sed m ore hominis justi semperlaus est Dei,, Vers. 5. HE. Acceditead eum, et illuminamini, et
quando talia vel cogitat vel loquitur, ut nulla redar- vultusveslri non erubescent.Prius laudes prseraisit,
gutione culpetur. Quidquid enim ex patienlia, exc clioros ordinavil; nunc in secunda parte el ad ipsam
charilate, et simplicitatc, caeterisque virlutibus, vell communicationem populos horlatur accedere, ut
loquimur, vel mente gestamus, jure divinis laudibus s Ecclesiaefuturse ritum monitor spiritualis infunderet.
applicatur. Ipsius enim praeconiumesi qui doiut,, Acceditenon dicilur ebriosis, non adultcris, non su-
ore ac corde honesla meditari. Laus enim a lauro3 perbis, secVsobriis, castis alque bumilibus Christia-
dicla est, quaesolebat coronare victores. lisec my- nis, qui illuminaride sacra perceptione raereantur,
PATKOL.LXX. 8
835 M. AURELH CASSIODORI 236
sicut Apostolus de ipsa communlcalione testatur: A } sauctissiroam communlcationem; nec desinit sacpius
Quieunquemanducaverit panem, atd biberil caiicem dicere, unde noyit morlalibus perpetuse vitae gaudia
Domini indigne, judkium sibi manducat el bibit, non provenire. Guttale non pertinet ad palalum , sed ani-
dijudicans corpus Domini. Probel autem scipsum rasesuavissimum sensum, qui divina contemplatione
homo, el sic de pane illo edat, et de calice bibat (I saginatur. Nam ut ipsum gustum intelligeres, sequi-
Cor. xi, 27). Studendum est ergo, ut qui ud eum ac- tur, videte, quod utique non ad os pertinet, sed ad
cedit, ita se humili salisfactione moderelur, ut illu- inspectivam sine dubio qualitalem; ut cum tale cor-
minari polius quam csecari posse videaiur. Vultus pus accipimus, vitae nobis concedi gratiam confida-
autem, sicut ssepe diximus, significatpraesentiam, mus. Et ut ipsam communicationem non ad corpus
quse potest mutato colore confusionem pati, si ei commune traheres, Dominum dicit ettetuavem, qui
ccelesliamunera subducantur. Fideles ergo non eru- in ea salulem hominibus pro sua pietate conccdit.
bescunt,quoniam.impetrant. Erubescereenim decepti Vila enim nostra, quac revera Deus est, qui carnem
est, qui ad sua desideria non valet pervenire. Qui- sumpiam ex Virgine Maria sibi univit, eamque pro-
dam boc sic sestimant sentiendum, facientes exinde priam fecit, vivificatricem eam esse professus est;
non rainiraam qusestionem. Nam cum Apostolus di- sicut ait in Evangelio : Amen, amen, dico vobh, niti
cat: Qui solusliabet immortalilatem, el lucemhabitat B 1 manducaveriliscarnem Filii hominis, et biberith san-
inaccessibilem(I Tim. vi, 16), hic quomodo ponit : guinem ejus, non habebith in vobis vilam alernam
Acceditead eum, et illuminamini? Sed hoc compen- (Joan. vi, 54). Quse licet ex htimana natura surapla
dio ipsius veritatis absolvitur. Inaccessibilis ejus lux sit, non lamen eam ut unius hominis ex nobis sesti-
dicitur, quando substanliae ipsius singularis et om- mare debemus peccati alicujus contagione pollutam;
nipotens natura declaratur. Caeterumcura se gratia sed adorabilem.salutiferam, vivificatricem, quaepec-
sanctse Diviniialis infundit, et ad eum acceditur, et cata dimittit propter Verbum cui adunaia est, sicut
illuminatio beala prsestatur: unde dictum est et alibi: in Evangelioipse Dominusdicit : Vt sciaiis quia po-
Qui illuminat omnem hominem venientemin Itunc teslatemhabet Filius hominissuptr lerram dimittendi
mundum (Joan. l, 9). peccata(Matth. ix, G), et ad perpeluse vitac regna
UJVers. G.7iAiN. Jsfe pauper clamavit,et Dominus perducit. Subjungit ilaque absolulam firmamquesen-
exaudiviteum, et ex omnibustribulalionibusejus iibe- tentiara, beatum esse virum qui sperare non desislit
ravit eum. Dicendo iste, spiritualem pauperem desi- in Domino. Praecipua res quae tam frequenter itera-
gnal, qui non lantura mundanis opibus, sed viiiorum tur.ut nunquam illud desinamusexpetere, quod lanla
uberlale vacuatur. Isle pauper est, qui accedens cognoscitur assiduitate praedicari.
ad Deum illuminatur, iste cujus vultus non erubcscit, C ( Vers. 9. JOD.TimeteDominum, omnes sancti ejus,
qui quando clamal ad Dominum, salubriter et com- quoniamnihil deest timenlibuseum. Timorera Domini
petenter audilur; el lunc provenit, ut liberetur non omnibussanciis iinperat, nequis, quaravis bene meri-
ab una tribulalione, sed ex omnibus mundanis au- tus, a saluberrima inteniione discedat. Sed quid uli-
gusliis. Quod accidere solet juslis, quando in sancta litatis timor ejus habeat consequenter ostendit di-
conversatione animas reddunt, et de saeculiistius cens : Quoniam nihil deesl timentibuseum. 0 brevis
clade contusa ad securitalem perpetuam transferun- sentenlia,oimmensa promissio!Possuntaliquid egcre.
tur. Perpende etiam quod bic Hebraci alphabeti sit quibus diviliae, quibus salus corporis, quibus regna
littera transilita; pro sexta enira septiraa posila est; tribuuntur : solus ipse nihil indiget qui limore Do-
quodad illud, ut puto, referendum est, qttod supra mini dilatus est.
memoravi, bunc psalmum signiflcarequidem sauctos Vers 10. CAFII.Diviteseguerunt et esurierunt; in-
viros, qui tamen non lotis operibus probanlur esse quirentes autem Dominumnon deficientomni bono. In
perfecti. Ego enim non inveni Patrura definiiam de uno versu lerrarum divites et pauperes Christi ma-
liac parte senlenliam. gnifica conirarietate distinxit. Ait enim : Divites
Vers. 7. HETII.ImmilletangelumDominusin circuitu eguerunt et esurierunt. Quando egent diviles? quando
limentiumeum,el eripiet eos. Ne crederetur Dominus D 1 fidem non habent rectam. Quando esuriunl? quando
fideles suos posse uegligere, prsesenti eos oraculo rainime Domini corpore satiantur. Tales ergo divits
consolatur. Et inspice medicinaleverbum quod dicit, egent, el saturati ventre, spiritu semperesuriunt.Qnid
Immittet; nara proptcr insolentiam humanae fragili- enim habeant qui Deumnon habenl? Subsequilur, in-
tatis non palam facit, sed occultis imraissionibus quirenlesautemDominumnon deficientomnibono,quia
opeiatur; ut te neseiente, pro salute tua, quod ex- nullobonodeflciuntqui spiritali desiderio perfruuniiir.
pedire possit, accipias. Angelus autem minister esl Nam cum diligimus Dominum, in ipso omnia reper;-
voluntatis divinae.Quaproptersi vis te angelum ficri, mus. Unus est qui quaeritur, sed in quo omnia conti-
fac quod praecipit, ut liberes periclitantem, subve- nenttir.Olucrum mirabile, ocompendium singulare!
nias anxio, eripias innocentem, et csetera quse divina Cur nosper diversa faligemus? Ad ipsum ergo unani-
jubet auctoritas. Tunc enim spiritu angeli sumus, miter festinemus,postquemcunctabonaultra non quae-
quando ministri supernae voluntatis efficimur. rimus, sed tenemus, sicut Apostolus dicit : Scimus
Vers. 8. TETII.Guslaleet videle quoniamsuavis est qitoniam dilitjeniibusDeumomnia cooperanturin bo-
Dominus: beatusvir qui tperal in eo. Redit ad Doniini nttm (Rom. vm, 28). Hoc argumenlum dicitur ex
237 '"~-v EX OSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. XXXIII. .158
contrario. Contrariu«. -^t enim egere divites, et pau- A bonum; ipsum est siquidem quod nos liberat alque,
peres nullo bono deficereV^fguinentum est arguta, commendat. Scieni autem propheta in hoc agone,
menlis iridicium [ed., judicium], quod per indaga- sseculi cum corpore pacem fidelissimos non habere,
tiones probabiles rei dubise perficit fidera. et cum suis vitiis hic illis continuum esse cerlamen ,
Vers. li. iiAMED.Venite, filii; audite me, timorem; pulcherrime dixil, inquire pacem; ut quamvis eam hic
Domini docebovos. Peractis solemnibus quae ad sa- non habeanl, tamen semper ab eis studiosissime per-
cramenta Ecclesise pertinebant, nunc venit ad tertiami qiiiralur. Et non proroisit quod hic possit quoquo-
partem, ufci illosalloquiturqui prima fidei rudimenlsii modo comprehendi, sed imperat sequereeam, quasi
percipiurif. Dicendo enim, Venite, significat eos intrai prsecedentem. Nam quare sequenda est, nisi quia
Ecclesiarh ndn fuisse; quod etiam confiteniibus nunc. hinc fugit ? In fuluro autem speranda est, quoniam
diciiur, quando ad fldem veniunt Christianam. Vox. ibi perpetua stabililate consislit. Quaeramusergo se-
paierna*settat, vox pietatis admonet, ut ullro dicen- duli, sequamur irrtenti : quia illic eam invenire non
tem audiamus, quem tacentem exquirere debereraus. possumus, nisi hic diligentius inquiramus. Qua? tunc
Sed qua/ri suavis , quam utilis timor est, ad quem_ corapreheridi dabitur, quando ipsum conspicimus
filius irivi.af.ur.Cum dicit, docebo vos, admonet beB pacis auctorem.
pavescamus, quod audivimus timorem. Non est enimi »j Vers. 15. AIN.Oculi Domini super justot, et auret
timor iste qui formidetur, sed qui dillgatur. Timorr ejus in preces eorum. Venit ad quartam partem, ubi
humanus amafifudinem habet, iste dulcedinem; ille3 usque ad fineih duplici populum prsedicatione con-
ad servilium cogit, iste ad Iibertaleiri traliit; postre-. firmat : modo justorum praemium narrans, modt»
mo ille claustfa riietuit, hic ccelortim regna patefacit. impiorura peccata castigans, ut ab utraque paria
Merito ergb HmOremistum sic utilem professus est, commonilus servire discat Domino populus acquisi-
ut avida mente disCatur. lus. Quodschema dicitur paradigma, efflcacissimum,
VerS.1-r. MTEH. Quts esf komo qUivult vitam, et cu- i. plane figurse genus, quando duplici uiilitate praeci-
pit viderediet bonos?Talis interrogatio proposita est;t pitur quod sequamur. Cum enim dicit, Oculi,Domini
quam omnium sequatur assensus. Quis est enim quiii superjustos, continuam gratiam Divinitatis ostendit,
possit dicere, aut vitam nolo, aut dies bonos videre e ut aspectus immobilis supereos es^e videatur. Sub-
ndn ciipiof Sed utinam sic vitam perpetuam qusere- jungit quoque exauditionis velocissimara celerila-
rernus, siculin ista temporali cordadefigimus. Bonos s tera , quando aures Domini paratas in (orum precet
autem dies, non istos dicit in quibus caducis dele- esse commemorat. Quae enim illis ad obtinendum
ctaiionibns occupamur, sed illos qui vere boni sunt,, fiat mora, cum in ipsis qui exaudire possit inh lbitatT
et in surama sanctiiatc versantur. r,
( Sed licet frequenter exaudiat peccatores, jusiis ta-
Vers. 13. SCN.Cohibelinguam tuam a malo, et labia a raen rriullo amplius promittitur, quando in precet
tua rie 112 loquanlur dolum. Hocest velle videre dies is eorum paratas aures habere monstratur.
bonos, si lingua nostra aliquid non loquatur incom- [. Vers. 16. PHE. Vullus autem Domini tuper facien
peiens. JKtitumest enim omne probibitum ; et quid- [. fes mala, ut perdal de terra memoriameorum. Expo-
quid veritafi repugnat, tali appellatione discernitur.•. sita justorum gratia, nunc convei titur ad pcenas ma-
Intende vero subtilius, quia prius cohiberi dicit lin- ,_ lorum. Et ne dicerent pessimi, justos attendit, nos
guam, quarri, cum loqui volumus, ahterius commove- >- autem non respicit, securi jam facimus qui ab il!o
nius. Addidit, labia ne loquantur dolum, quse linguse c conspici non meremur : pronuniiat vultum Domini,
motum profinus consequuntuf, et quasi quadam bar- id est intellectum esse supra malos, quos sic atlendit
monia sociata amborum modulamine humanus sermoo ut hon respiciat, sic non respicit ut lamen eorum
peragitur. Dotus est autem, quaudb fallimus audien- facta cognoscat. Timeamus ergo malumfacere, quofl
lem, ul qttod creditur ad auxilium , inferre videaturir ejus scienti.im novimus non latere. Et considera quia
iucomroedum. Quod merito prohibetur, quia purse je et in isiis dicilur, super facknles mala, ut falli non
conscienliseconstat semper adversum. possit conjuncta vicinitas. Inlellige vero quod utros-
Vers. 14. SAMECU. Divertea malo et fac bonum, in-!- jD que videt, sed eos evenlu dispari contuetur : justos
auire pacemet sequere eam. Ad videndos dies bonos is ul audiat, peccatores «f perdat. De terra vero dicit,
non sufflcit tantum a malis actibus abstinere, nisi ii id est de futura patria , quam soli Deo placiti possi-
nos pietas compellat et bona peragere. Nam primus is debunt. Memoria eorum peribit, quia non erit ini-
virlutis gradus est aliena non quserere, sed iteruran quorum inler justos ulla commemoraiio. Hlosenim in
superior egenlibus propria non negare. In illo cul- memoria nos habere dicimus, quibus aliqua praeslare
pam refiigimus, in isto palmam pieiatis acquirimus. desideramus. Nam qui de memoria Domini exeunt,
Nam pupilto non nocuisse, aut pauperem non exspo- ad aeterna supplicia sine dubitaiione perveniunt.
liasse, abstinentia est, quae ad praeraitim sola noni Vers. 17. ZADE.Clamaveiunt justi, et Dominus ex-
sufficit. ln iila quippe judicatione soli audient: Ve- audivil eos, et ex omnibus tribulalionibuseorum libe-
nite, benedkti Palris mei, percipileregnumquod vobis s ravit eos. Iternm redit ad juslos, de quibus paulo
paralum est ab initio mundi (Matth. xxv, 34), qui gra- latitis dicit, ut populos enarrata dona reficiant, quos
liam Domini, ipso inspirante , diversa largitionee malorum poena lerruerat. Disculiamus quid sibi velit
niercati sunt. Vides ergo necessario addittun, Et facc ista sententia. Justos clamassedicit ad Dominum, et
239 M. AURELH CASSIODORl ii0
semper profitetur auditos. Quid ergo de martyribus A oderunt justum detin^utm MV,tem peccatorum Hlam
dicimus, quos de suppliciis tyrannorum minime con- dicit quse ab homine non pitest intueri, quam non
stat esse liberatos? Liberati sunt plane , quando adl solum malam , sed etiam pessimam profitetur esse.
coelorumregna perducti, omnibustribulationibut pro- Revera pessima, qtioniam eam aeterna pcena comita-
bantur exuti. Clamor enim justorum non solum adl tur. Nara si ad istam mortem respicias quse nostris
temporalem , sed raaxirae ad aeternam utilitatemi oculis patet, freqtienler invenis divitem peccatorem
semperauditur. pomposis apparaiibus decenler efferri, quem sic fa-
Vers. 18. Corn. Juxla est Dominushh qui tributato> milia plangit, ut pium fuisse humanis auribus mentia-
tunl corde, el humiles spiritu salvabit. Et iste versus> lur. Aniici ctiam eum impensis lacrymis prosequun-
perlinet ad bona jusiorum. Mos Domini et humanai tur; ut revera putes bonorum aliquera ereptum, qui
consueiudo diversa est. Nam qui vult allioribus vi- magna cognoscitur lamentatione deflelus. Quid de
cinus fieri erigitur; tenditur ut possit fastigia celsa1 pretiosis referamus odoribus, quibus et post mor-
conlingere. Dominus enim altissimus altingi non po- tem eorum roansura corpora condiunlur, quod tanto
test, nisi per humilifates videlicet inclinatas; nec adl studio, tanto apparatu peragitur, ut in funeribus ip-
dulcia ejus gaudia nisi per amaras lacrymas perve- sorum superslitura vita recreetur? Ubi est ergo
nilur. Sive, ul alii dixerunt, juxta, significatnon loco,> B peccatorum mors pessima? Scilicet in inferno, ubi
sed auxilio. Inspiciendum est quoquequod dicit, quii receptipcenas paliunturseternas. Quanta enira porapa,
tribulato sunt corde. Multienim tribulanlur, sed noni ut credimus, purpuralus ille dives ad sepulcra perdu-
ex corde, ut queruli, fatui, qtti peccata non deflent,, ctus est, qui guttam aquaefrigidaeab Lazaro paupere
sed mundana eos damna contristant. llli autem cor- postulavit (Luc. xvi, 24)? Et nota quod in isto no-
de tributantur, qui aliena mala suas faciunt esse raise- mine asperitas mortis ipsius explanatur. Pessima
rias, qui mundum lugentes generalitatis cladibus3 enira dicta est, quasi pessumdata. Subjunxit quo-
affligunlur. Ipsos namque salvabit, qui se humillimiss que : Et qui oderunt juslum delinquent, id est qui
conversaiionibus su.diderunt. Et intende quia nonl Dominum Salvatorera nefando odio habentes, man-
dicit verbis humiles, quod habet plerumque nequiiial data ipsius suscipere noluerunt; nam et istorum mon
peccalorum, sed spiritu; sicut in Evangelio dicit : pessima est, sicut et illorum de quibus superius
Bea(i pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnumt dixit.
calorum (Malth. v, 5). Vers. 22. TAU.Redimet Dominus animas senotum
Vers. 19. RES. Multa tribulationesjustotum, el dee suotum, et non deretinquel omnes qui speranl in eum.
his omnibustibetavit eos Dominus.Et hic et aller ver- Quam bene in spe bonorum psalmus iste (initus est,
sus adhuc justorum bona commemorani. Aptum enimn Q C ut malorum collegia deserentes, ad bona potitts fu-
fnit plus de ista parte loqui, ne fragilia corda morta- tura lendamus ! Redimet Dominus, scilicet sanguine
lium ileralo ssepius timore succumberent. Multm re-- pretioso : quoniam qui in ipso recte crediderit, a
vera tribulationessunt justorum, quia eos et diaboluss peccatorum debita captivitate redimetur. Animasfre-
validius insequitur, el homines per invidiam fre-;- quenter Scriptura ponit pro hominibus, sicut in
quenter aflligunl. Deinde impius tribulari potest, si:i Exodo scriptum est: Descenderunt in -Egypium ani-
quid adversum solus ipse patiatur; justus vero et pro- i- mse septuaginta qutnque (Exod. j, 5). A parte enim
priis passionibus affliginir, et aliis cbaritate compa- i- meliore bene lotus homo suscipitur. Sed vide quia
titur. Sed cura subjungitur, ef de omnibus hit 113 } servorumsuorum dicit, non iniqua libertate viventium.
liberavit eos Dominus, potenlia Creatoris ostenditur : Addidit quoque, el non deretinquet, scilicet tanquam
quia liberalionem ejus tribulalionum impedire nonn Pastor bonus , qui oves suas sedula pietate cnstodit.
potest multitudo. Unde colligitur omnem justum mul- I- Sed geminavit promissionis omnino caulelam. Non
tis quidem tribulationibus onerari, sed de omnibus is enim dicit nullum derelinqui, sed omnes qui sperant
indubitanter ahsolvi. in eum. Nam derelinquet illos qui spem suam aut in
Vers. 20. Dominus custodit omnia ossa eorum : propriis viribus, aut in alicujus bominis prsesumptione
unum ex his non conleretur. Ossa dixit fidelium firmi- i- D
I posuerint.
tatem, id est patientiam, mansuetudinem et cseteras s Conclusiopsalmi.
virtutes, quaeperire in sanctis nequeunt, quia Do- i- Peracia sunt psalmi hujus sacrosancta mysteria,ubi
mino custode servanlur. Ipsa sunt enim quse commi- i- sic missarum ordo completus est, ut eum consrri-
nui non possunt, quamvis corporea ossa frangantur. r. ptum pules temporibus Chrislianis. Hic enim et hym-
Nam si ad litieram consideres, non minima qusesfio io norum ordo decursus est; hic ad communionem de-
videtur oboriri : quomodo lalronis illius ossa cui Do-_- votus populus jubetur accedere; hic invitantur ve-
minus dixerat: Hodie mecumerit in paradho (Luc. ;. nire qui prima fidei rudiroenta suscipiunt, ut nihil
xxiu, 43), non sunl contrita, quse a militibus legun- i- tantae rei deesse sentias, cura laraen nuttum horura
tur esse confracta; et multorum martyrum corporali li tunc provenisse cognoscas. Hic etiam genus btima-
condilione reperisesse violata? Sed hoc oinne naevum m num, el justorum bonis invitatur, el malorum ul-
dubielalis cxcludit, si osta virlutem fidei et robur iir tione lerretur. Hoc est quod titulus ille prsecinuit,'
animsesentiamus. quando David ante Abimelechvullum mutavit; ut et
Vers. 21. Sm. Mort peccatorum pessima; et qui ui nos nostram voluplatem utiliter commuiantes, ad tu-
241 EXPOSIT\0 IN PSALTERIUM. PSAL. XXXIV. 242
tissimam Domini Ecclesiam catholicam conlugere A non desinunt. Expugnat autem Dominus, qui solus
debeamus. Est etiam calculus iste, qua Dominus praevaletimplere qusevull, cujus certamcn triumpbus
setaiepassus est, in qua et nos lectione Patrum re- est, et omnispugna vicloria.
surgere credimur. De qua pater Augustinus in En- Vers. 2. Apprehendearma et scutum, et exturge in
chiridion libro suo (Cap. 84 et seq.) multipliciter, ut; adjulorium mihi. Arma ab arccndodicta sunt, quod
Et ideo hoc
solet, diligenterque tractavit; ut nulli sit dubium per ea hostes violentissimos arceamus.
ut
psalmum tanlis virlutibus consecratum, memorise; humana consuetudine dicitur, quaearmat manum,
nostrsc sacculis velut thesaurum ccelestem frequenti[ opprimat inimicum. Caeterum arma et sculum sola
mediiatione condendura. voluntas est Doraini, qua protegit periclitantcm , et
expugnat adversura. Hanc enim iropologiamdicil et
EXPOSITIO1N PSALMUMXXXIV. : Scutumfidei, el galeamsalutis, et gtadium
Apostolus
Ipsi David. spirilus (Ephes. vi, 16, 17). Scutum enim dicium
Non gravat breviter interdum dicta repetere, ut> est qtiasi sculplum, quod in ipso antiqut sua facta
legenlis animus ad memoriaenecessaria studia revo- signabant. Nam quod dicit, apprehende, nunquid a
cetur. David , sicut diximus, duas signiflcationes ' Deo sumitur ad tempus peregrina defensio? Semper
ampleclitur, manu fortis , et desiderabilis, quod B ; iilliparalus est exitus rerum, qui probalur omnipo-
ulrumque Domino Salvatori certum est convenire. tens; nec quasi de quiete exsurgere creditur, qu{
Manu fortis est, quia mortis nostrse caplivitalem nunquam jacuisse declaratur. Atma igitur pertinent
cum impio auctore prostravit; desiderabilisest, quo- ad indumenla ferrea, per qiisesalus humana defendi-
niam adventus ejus nobis bona ineffabilia pollicetur. tur; scutum ad repellendos ictus inimici, ut frustrata
Cantatur ergo psalmus iste a persona DominiSalva- tela cadant, quse fuerant in exitiura horainis desti-
toris, qui se petit ab inimicorum persecutione libe- nata. Precatur ergo Dominus Christus a natura hu-
rari. Ipsi enim ubi coramemoratur in titulo, Chri- roanitatis suse, ut et salus ejus muniri debeat, et ini-
stum commonetintelligi, qui congrue David dicilur,> mici voluntas suis ausibus efferalur.
quoniam bene buic tota expositio istius nominis ap- Vers. 3. Effunde ftameam, et concludeadvettut eot
plicalur. qui pettequunlut me : dic anima mea : Salut tua ego
Divisiopsalmi.
sum. In Scripturis divinis,ftamea multas continet si-
Per totum hunc hymnam verba sunt Domini'
gnificationes; intelligitur enim et gladius, inlelligitur
Christia dispensationequapassus est.Primo membro' hasta
regalis, intelligitur et dolus, intelligitur et vin-
psalmi persecutoribus retributionem postulat debere' dicta; hic lamen vult accipi animam suam, quse re-
reslitui : optans illis contraria, quae tamen ad con-' Ci vera adversariis framea fuit. Per ipsam quippe ge-
versionem eorum sint niliilominus profutura. Se- slum est ut idolorum cullus sacrilegus interiret, ut
cundo de resurrectione sua gaudet : et Jttdaeorum ' diaboli vinceretur iniquilas, ut morlis ipsiuspotestas
iniquitates exprobrans, actura propriaepassionis ex- percussa succuraberet, cum anle toto orbe libera
ponit. Tertio promitlit se per universum orbem ter- poiestale regnaret. Namet in alio psalmojam lectum
rarum in raembris suis patemse poteniiaeconfileri,• est : Eripe animam meamab impio, frameam tuam
qui eum ab inimicis suis resurrectionis beneficio '
(Psal. xvi, 13). Effundeergo frameam,id est animam
Iiberavit : deprccans ut confundantur persecutores' nieam dilata munere tuae pietalis indulto. Cohclude,
[ed., peccalores],etexsultent inmagna gloria fideles. hoc est passione mea, et lege tua completa, quam
Expositiopsatmi. prsedixerasper prophetas. Petit eliam animse susea
114 Vers. 1. Judica, Domine,nocentesme; expu- Domino dici: Satus tua egosum, quia verba ejus no-
gna impugnantesme. Assumpta pro nobis clamat in- vit sine aliqua difficuliatecompleri.
firmitas, ut damnentur nocentes,id est, diaboluscurai Vers. 4. Confundantut et tevereantur inquitenten
ministris, quod noverat esse venturum. Maloscnimi animammeam.
judkare damnare est, quia nequeunt in disceptationei Vers. 5. Avertanlurretrorsttm,elerubescanlqui cogi-
liberari qui semper pravis actionibus probantur im-- " tant mihimala. Ilic jam ubi venitad homines.non ma-
pliciti. Sed hoc, ut diclum est, ad diabolum pertinet ledictiofunditur, sedcorrectiopostulatur. Confundiest
cum sequacibussuis, per quos provenit Judaicacvo- facla sua erubescere, et in melioremscntentiam com-
lunlatis iniquitas. Nam cum ipse praecipiat: Pro ini- mutare; nametilli cunfusidicuntur,qui convincuntur
mich vetlrh orale (Matth. v, 24), horainibusbsecnoni a I pcenam.Sed ut magis hoc ad conversionemintelli-
potest convenire sentenlia. Ipsos ergo petit deherei geredebuisses,addidit: Revereanlur,id est, emendati
damnari, quos virtute prscscienlisesusenovit ad poe- colant,quera persequendumessepulaverant.lnquiren-
nitudinis remedianonvenire. Namin subscquentibus, , tesanimam meam, in malam parlera dicitur; qui sic
ubi venit ad bomines, converli eos desiderat, noni quserunt, uteam non venerari velint, sed a corpore
perire. Adjecii eliam : Expugna impugnantetme. Quii segregare festinent. Namquacri animaraChristi et in
impugnatsuperare conlendit; qui expugnaturomnino> bonani partem positum est, ubi ait: Periil fuga a me,
jaai victus est. Merito ergo spiritus immundi impu- et non est qui requirat animam meam (Psal. CXLI,5).
gnatores dicuntur, quia licet sanctos vincere ne- Averti autem retrorsum non dicitur, nisi illis qui cor-
queant, conleo.derelamer.cumeisimproba voluntate: rigendi judicantur. Nam et Petro aposlolo, qui sa-
 243 M. AURELHCASSIODOM 244
lutem Christi humanitus vindicabat, dixil : ItecliA xxvi, 61); cum ille diserit : Destruite templumhoe,
retro me, Satanas (Marc. vm, 33), non ut perirei, et in triduttm adificaboillud (Joan. u, 19). Quid ertim
sed ul Domini voluntatera felici emendalione se- plus vanum quam illud ad culpam pravitatis studio
queretur. Ergo quos relrorsum redire vult, non velle convertere, quodpraedicabatur omnibusad sa-
illos opiat inlenlionem pessiraam snaevoluntatis effi- lutem ?
cere : sed potius sc sequi, ubi non probantur errare. Vers. 9, Ventat illis laqueusquem ignotant, el ca-
Qui cogitantmihi mata, sive de Judseis, sive de hacre- plioquamoccultavetunlapptehendateos;.el in laqueum
ticis, sive polest accipi de paganis. Omnes enim mala incidantin idipsum. Pia retribulio, vindicla salutaris;
cogitant qui prauer rcligionem catltolicam asscrere utquia illi laqueum paraverant, qui credcbatur posse
aliqua prava intentione festinant. nesciri, in illam tendiculam incidant quam sensus
Vers. 6. Fianl tanquam pulvh anle faciemventi, peccaloris ignorat; scilicet nexu veritatis astricti
et angelus Domini afjligeni eos. Pulvh lerrena qui- reddanttir potius absoluli. Sequitur, e( caplio quam
dem, sed nimis arida tenuisque stibsianlia est, quae cccultavetunt apprehendat eos. Quse est illa captio,
vento flanle in stia sede mancre non sinitur, sed in nisi mors DominiSalvatoris, quaeoccullis machinata
auras liquidas elevatur. Ila voluntales peccatorum, probatur insidiis? Apprehendat eos, quasi fugienles
cum veritatis fuerint inspiratione cnmmunilae,a ter- '.B protinus consequatur, el illud totum efficiat, ne dc-
renis vitiis sublevanlur, et ad virlutes aelhereas, relicti suis sceleribus obruantur. Et nota quod hic in
prsestante Domino, perducuntur. Sic ergo malis op- bnnain partem ponit taqueum; ut mandatis Domini
tatur ut ad vitam coelestemfelici emendatione per- capti, iu idipsum cpelesligralia perseverent. Sic orat
veniant. Angelum dicimus supernsevirlulis nuntium , cui gratis laqueusoccultabatur exilii, qui malum pro
per quem divina jussa complentur. Iste ergo angelut nialo non reddidit, sed in cruce positus pro suis per-
conyersos affligil, ut in illam patriam felicem humili- secutoribus exoravit.
tatis munere perducantur. Sed afflictio ista benefl- Vers. 10. Animaaulemmea exsuttabit in Domino:
cium est, quando in locum magni muneris, utemer- et delectabitursuper salutare ejus. Postquam de spirit"-
gat.optatur. bus immundis, quseillis erant emersura, competenter
Vers. 7. Fiat via eorumtenebrmet lubricum, el an- edixit, et pro peccatoribus more suae pietatis oravit,
getus Domini petsequens eos. In contrarium verii venit ad secundum raembrum, ubi et lsetitiam pro-
peccatoribus omnia postulavit, ut via propria quae priae mentis exponit, et passionis ordinem lupidissima
iilis videtur lucida vel fixa, cum in eadem delectabi- veritale narravit. Prima quippe sanctae animse bea-
ltlercommorantur,/iat illis tenebrosa.quam horreant, tiludo est, exsullare in Domino: quia totum illic
ef lubrica, ut in eadem diulius stare non possint;! 2 conquirilur, cum niens ibi purissima destinatur. Nam
sicut et Jeremias propheta dicit: El propterhocfacta qui lactatur in Domino, nec gaudium ejus aliquando
ett via eorum laptinosa in tenebrh, et supplanlabuntut, deficit, nec suavius quidquam quod araare possil in-
et cadent in ea (Jer. xxm, 12). Quodsi adhuc in malis veniet. Quid ergo sequitur istam exsultationem? sci-
suis decreverint imraorari, virtus Domini persequa- licet quoniamdelectabitursuper salutareejus. Salulare
tur; quatenus eos in sceleribus suis bserere non fa- autein est Domini majestas Verbi, unde salus egre-
ciat, qui ad inleritus sui vota festinant. 0 multarum ditur, et vita prsesiatnr, fons misericordiae, suppli-
contrarieiatum magna felicilas ! Quanlis votis hic cantium remedium, remissio peccalorura.
petilur, ut adversitas prosperriraaprsebeatur! Vers. 11. Omniaossa meadicenl: Domine, quis si-
Vers. 8. Qunniam yratis absconderunt mihi interi- milis libi? Ossa nec sensum nec vocem habere mani-
tum laquei sui, vane exprobraverunt animam meam. feslum est, sed (sicut frequenter diximus) fortitudo
Grath revera, quibus nibil mali fecerat. Quscfigura animi et constantia mentis debent intelligi. Quseme-
dicitur syncrisis, cmncomparatione quadamjustiorem rito ossibuscomparanlur, quia sicttt illa corpus con-
causam noslram , quara adversarii demonstramus. tinent, ita et haecsanctas corroborat voluntales. Di-
lllud enim gratuitum 115 dicimus, quod non alicu- cant ergo boc sacramentum ossa, non caro, id est
jus rei compensalione tribuitur. Absconderuntmihi, D firmitas, non remissio : quia lalem bymnum non po-
ut illi pulabant, qui divinitatis ejus potentiam non tcst nisi sola menlis dicere forlitudo. Quisnegativum
Credebant.Nara quid polest abscondi,cui nihil occul- est : quia nemo polest esse similh, cum sil sancia
tum est? Illc enim et proditorem suum in ccena de- Trinilas singularis. Multum quippe est crealura a
signavit,etpassionem,antequam provenircl, edocuit; Crealore dissimilis:illa deniqueservit, isledominatnr.
nec quidquam fuit quod ei absconderetur,quia omnia Vers. 12. Eripiens inopem de manu fortioris[ei.,
suaevoluntalis dispensatione patiebalur. Bene autem fortiorum]ejus, egenumel pauperema rapienlibuseiitn.
dictum est, inleritum laquei tui, quia ille laqueusnon In isto versu exposuit quod superius dixit: Qnissi-
morientis erat, sed peccautis magis interitus. Nam milis tibi? Nara cum diabolus manu sua tonen': pene
qtiod sequilur, vqneexprobraveruntanimammeam,si- totum genus humanum, de illa polcslate qua lene-
gnificat false accusaverunt, quando Judaicus populus balur obnoxium, constat incaruatione Verbi fuisse
DominoSalvatori dicta veracia quasi criraen aliquod liberatum. Addidit quoque egenum et pauperem, ut
impulabant. Claraabant enim vesani mendaciter : hsec tria in unum collecia coriditjonem generis hu-
Itic etl qui dicebal, destruam templum hoc (Matth.. mani prcssara calamitatibus indicarcnt. Inops ergo
 245 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. XXXIV. 246
dicitur, quia mortalis effectus esl; egenus, quia in A . Nam si historice accipias, nunquam eum legis usum
laboribuset sudoribus panem qusesivit; pauper, quo- fuisse cilkio. Ergo dum Judaeiper conlumelias et in-
niam de ilia sapientia et puritate dejectus, solam te- sidias essent molesli, ille divinitalem suam carnis ve-
nuemetumbratilem ratiuticuIampossidebat.Nam quis lamine tenebrosis menlibus occulebat, quia non me-
dicat eos vere sapuisse, qui auctoris sui probabantur rebantur agnoscere quem tali impieiate tractabaht.
scientiam non habere? Sed hunc talem per incarna- Hoc schema raetriasmos, id est mediocritas dicitur,
tionem suam liberasse, quam mirabile, fpuam est quoties rem magnam humili voto dejicimus. Quam
omnimodis singulare, ut merito dicatur: Domine, figuram et in hoc, et in subsequentibus versibus di-
quis similis tibi? Et memento quod supra, de manu ligens lector agnosces. Et considera verbum ccele-
fortiotis, diabolum significat, qui utique fortior ho- stis patientiae; non dicit, cum.me persequerenlur, sed
minibus erat. Inferius a tapknlibus eum, spiritus im- cum mihi molesli essent; quod solemus dicere in le-
mundosintelligi vult, qui polestati diabolicaenefanda vibus causis, ubi aliquid importune suggestum tae-
devotione commilitant. diosa voluntate suscipimus. ;
Vers. 13. Exsutgentes testes iniqui qua ignorabam Vers. 16. Et humiliabamin jejunio animam meam,
intertogabant me. Postquam dixit muitiplices calami- el oratio mea in sinu meo convertebalur. Jejunium
tates quibus premebatur humanitas, ut se ab ea B ] Domini fuit, quando nefanda obslinatione duratos
non redderet alienum, quarri pro riobisassumere sua non inveniebat, quos in cpttlas spirituaies assume-
pielate dignatus est, nunc propriam commemorat ret. Haec enim fuit sterilitas animae ipsius, quod et
passionem. Testes igitur, qui subito impetu belluino jejunium. Jejunium enira dictum est quasi inediura,
coiisurgunt, hec moderate adducuntur in medium, quod abstinentes diulius ad inediam usque perducat.
sunt sine dubitatione falsissimi, quos uno verbo po- Jejunavit ergo Dominus, quia se ei incredula lurba
tenter designat dicens : Jnigui. Revera tntgut, qui subtraxeral. Potesl etiam et jejuniuin corporale Do-
erant contra veritatem justitiamque loculuri. Jungit: mino convenire, quoniam quadraginta diebus et no-
Quaignorabam, id est quse nfe dixisse omniraodis ctibus jejunavit in monte (Matlh. iv, 2); sed illo
nesciebam. Sic enim de illis dicimus qui se Domini perfecto jejunio de quo Isaias dicit: Solveomne vin-
beneficio recta conversatione custodiunt : nescit culum iniquitatis, dissolve obligaliones vehementium
mentiri, nescit rapere, nescit opprimere. Ignorabat commutationum,dimitle afflictosin remissione, et om-
enim Dominus blaspbemare, quod ei princeps sacer- nem ttttibulionem iniquam dhtumpe; frange esurienti
dotum scissis vestibus imputavit, quando dixit: Vi- panem luum, et pauperes sinetecto induc in domum
debilis Filium hominis sedentem ad dexteram Palris luam. Sividetis nudum, cooperi, et domeslicosseminis
(Matth. xxvi, 64); et subsecutus est princeps Judaeo- (G tui non despicies. Tune erumpet matutinum lumen
rum : Blasphemavit;quid adhuc egemustestibus? Sed tuum, et sanitas tua cilo orielur. Et prmcedet ante le
quale testimonium fuerit, subsequenti verbo decla- juslitia lua, et majestas Dominicircumdabitle. Et tune
ravit; uteesnon diceret convicisse, sed interrogasse, clamabis, et Deusexaudiet te, adhue te loquenledicet :
quasi non de sua integritate confisus, sed de aliena Ecce adsum (Isai. LVHI,6, 7, 8, 9), et caetera, quse
voce sollicitus. De quo loco Matthaeusevangelista sic textus ille mirabilis ccelesti munere pollicetur. Ita
ait : iYo-tsstmeautem venerunt duo falsi testes, et Magister bonus, quod prophetarum praedixerat li-
dixerunt: Audttitmushunc dixisse : Possum deslruere bris, humanitus evidenlibus monstravit exemplis.
templumhoe(Itridem,GO), etc. Addidit quoque secretiorem causam qtisc bene evan-
Vers. 14. Relribuebantmihi mala pro bonis, steri- gelica similitudine reseratur. Dicit enim Dominus
litatem anbria mem. Non potuit aliquid nec brevias discipulis suis : Intrantes autem in domum salutaie
nec elegantius dici. Reneficia Doinini actusque Ju- eamdicentes: Pax huic domui. El si quidem fuerit do-
daeorum sihgulis sunt sermonibus explicata, id est mus itta digna, veniet pax vestra super eam ; sin autem
malaptobonis,; scilicet quia dum ille vitam credenti- non fueril digna, pax veslra ad vos revertelur (Maith.
bus contuHsset, isti mortem reddere maluerunt; x, 12, 13). Talis est et ista oratio quse fundebatur a
quod retributionis genus malorum omnium probatur D ] Domino. Nam dum eam detestabiles Jiidx'i minime
extremum: Sterititas quoque anima fuit, quando Ma- suscipere mererenlur, in sintt ejus, id esf in secreto
gister bonus in ipsis fruclum fidei reperire non po- pectoris, unde fuerat egressa, remeabat. Si cnimin
tuil; nec pectora eorum credulilatis germina reddi- pectoribus fuisset operata, noii conversa utique, sed
derunt, qusesaxeo stupore durata sunt. Sed ne Judaei diceretur effusa.
se leviter sestimentaddictos huic slerilitati, et in fi- Vers. 17. Sicut proximum, sicul fraltem nosltum
culnea illa (Evangelioleste) maledixit, in qua fruclus ila complacebam,lanquam lugens et contrhiatus sic hu-
omnino non reperit (Marc. xi, 13). milial/ar. Quantum ad eloquentiara Latinani proximo
Vers. IS. Eae^sutem,cummihi molestiessent, indue- etfratri complacuisse nosdiciraus: sed iiic rautatus
bamme citicio. Cilicium fit ex haedis asperum 1 \Q est nominum casus; pro dativis enim accusativi sunt
setigerufflque tegumentum: qui ad delicla jure re- positi. Quaefigura dicitur antiptosis, quando casus
feruntur, quoniam et in judicio Domini in peccato- pro casu ponitur.Dicit enim sicut de proximo, skut de
rura parte sunt positi. Ergo Dominus, quia carnem fralrenostro, ita mihi complacebam; id est de eoruin
peccati assumpsit, ciliciumse induisse commemorat. afiiniiale gaudebam, qui me hostiliter insequebanlur.
247 M. AURELIl CASSIODORI 248
Ipsa est enim perfecta retribulio, si pro odio gra- A hoc est, prsesla resurgere s malefactis: quia injuste
lia, si beneftciumpro Isesionepraestelur.Complacebat probatur occisus. A leonibusenim, a potesiatibus
enim in illis Dominus, quando eos docebat ne delin- cruenlis atque crudelibus significat. Unicam, quidam
querent, quando pro ipsis Patri in cruce posilussup- carnem Dominiadvertere voluerunt, quae licet sit
piicabat. Sequitur, lanquamlugent et contristatussk ista communis, unica tamen facta est, qtiia de Vir-
humiliabar.Illa Dominisanctilas et impeusacharilas; gine, quia sine peccato, quia sociala est Verbo, hoc
quam docebat, quamvis sicut fratres et proximos ?e est Dei Filio. Sive unicam, caiholicamEcclesiamin-
Judaeos dilexisse lesletur, contrhtalum se tameni telligamus, H7 QU£e'n ,ol° mundo una est, et di-
jusle commemorat, quia in cunclis fidem invenirei leclione magna, unica nuncupatur, a qua haereticorum
iion potuit, quam raagnopere quaerebal.Siquisenimi convenliculaomnimodisexcluduntur. Namut probes
nobis bene velit, necesse est ut contrisletur, quatidoi ipsam dici unicam, seqtiens versus ostendit, qui de
in nobis non polest reperirc quod quaeril. Ecclesia locuturus est. Etrespicererum nrdinem pul-
Vers. 18. Et adversumme tmtati sunl et convene- cherrime fuisse servatum : prius pro resurrectione
runt: congregalasunt super me flagella, et ignorave- sua deprecatus est, quse revera jam contigit: post
runt. CuraChristus Dominuspie contristaretur, Judseii oravit de Ecclesiaeliberatione, quaetempore judicii
impia libertate lsetabantur. Sed diversa eril ista re-1 - B ab omni erit inquietudine munienda.
tributio : Christus gaudebit de tristitia sua, Judaeide! Vers. 21. Confitebortibi, Domine, m Ecclesiama-
propria erunt exsultationecruciandi; nam beati sunt' gna : in populogravi laudabo le. Venit ad lertium
qui propter justitiam lugent (Matih. v, 5), et miseri' membrum, ubi jam percepto munere resurrectionis,
qui inepta gratulatione superbiunt. Exponit eiiam' profltetur se iu toto orbe Domino conflteri. Duas
casum pessimse csecilatis: quia in Dominumsuum1 diximus esse confessiones, unam laudis, alteram
tormenta praeparabant, quaein ipsos erant justitiae ! pcenitentiae.Sed hic ut prseconialemdebuisses ad-
compensatione reditura. Hoc est enim quod dicit:: vertere, paulo post sequitur, laudabole. Magna vero
El ignoraverunt: quia in eos babuit converli, quod' Ecclesia esl populus Cbristianus, rectse fidei tenax,
corporaliter innocenti videbantur ingerere. qui ampliludinesui totius mundi spaiia comprehen-
Vers. 19. Dissolutisunt, nec compunclisunt; tenta- dit.
" Sequitur, in poputo gravi, utique fructuoso, qui
veruntme et derherunt derisu; strideruntin medenti- non in levibus
paleis, sed in frumentalibus granis
bus suh. Post impiactemeritatis excessum,dicit quae : nosciiur constitutus. Quem veniens aura tentatienis
Judaeisacciderint; nec lamen obstinationem eorum1 de area Christi non abjicit, sed ventilationibus pur-
commemoratpotuisse converti. Dhsolutisunl utique,> gatur polius quam longe projicitur. Quapropter in
cum passione Domini sol tenebras accepit, terra1 C gravi populolaudatur Dominus; a levibus aulem et
coniremuit, velum templi scissum est (Luc. xxm,> flde vacuis ulique blasphematur.
45); et cura baectanta fuerint ostensa miracula, non Vers. 22. Noninsullentin me qui adversanturmihi
sunt tamen conversi faciente duritia. Tenlaverunt
vero quando dixerunl : Dic nobis si tu cs Chrhtut inique, qui oderuntmegrath et annuenies[mss. A., B.,
F. Himuuni]oculis. Ordo verborum lalis est: Non
(Luc. xxu, 66)? Deriserunt, quando crucifixo impu- insultent in me
sicut qui adversantur mihi inique, annuen-
tabant, Matlhaeusevangelista teslatur : Simili-
Insultant hseretici,
ter el principessacerdotumderidenleseum cumscribis tes oculis, qui oderunl me gratis.
fidelium sancta perdil
et Pharhmh dkebant: Aliossuvos fecit,teipsumsalvum quando aliquos de numero
Ecclesia; adversantur inique,quando de pereuntium
facerenonpotest (Malth. xxvu, 41, 42). Genusautem
fiat pia Dominiintercessione
illud locutionis tunc adhibetur, quando res aliqua errore laetantur. Hocne
deposcitur. Sequitur, qui oderunt me gralis; hoc est
copiosissime significalur impleta; ut, Renedicens
nihil nocui. lnaniter siquideraexsecratur, cui
benedicam te, maledicens maledicam te, sedificans quibus
Annuentesautem
sedificabote, et his similia. Quod argumentum dici- lsesioniscausa nulla prseraitlitur.
tur notatio, cum ex verbi positioue elicitur similitudo oculis dixit, quod solet fieriquando voluntatem no-
sermonis. Sequitur, striderunt in me denlibus suh,, n] stram tacita et dolosa siguificationedeclaramus; et
ubi voce prodi nolumus, oculorum quempiam nuli-
quodfita saevisbominibus,quando ratione vincuntur.
Namcum eis pro veritate verba defecerint, tunc im- bus admonemus.
palienter dentibus fremunt, suasque voluntates ta-i- Vers. 23. Quoniam mihi quidempaeifieeloqueban-
cita interminatione denuntiant. Sed hoc lotum adi tur, et superiram dolosecogitabant.PraediciturJudseo-
inagnam humani generis sedificationemrefertur : nee rum netanda dolositas, quse non nostris, sed verbis
inembra sibi existiment onerosum pati, quod caput it evangelicisindicilur. Pacificeloquividebantur quando
sutim susiinuisse cognoscunt. dicebant: Maghter, tcimus quia verax es, et viamDei
Vers. 20. Domine, quando respicies? reslitue ani- i- in veritate docet: licet tributttmdare Casari, an non
mam meum a malefaclh eorum, a leonibusunkam m (Matth. xxu, 16) ? Sed polest dolum cogitare eliam
meam. Quandorespicies?pro consuetudineinfirmita- a- qui non disponit occidere, ut si quis pecuniara aui
tis liumanacdicitur, cui morosum videlur quodcun- :i- possessionemproximo machinetur auferre. Sed ad-
at didit iram, ut dolus eorumexitialisfuissedeclaretur
quc fiuurum cst, quae mox ut cupit aliquid , feslinat
implcre. Rcsiitttevcro dixit, quasi ereptam redde;;; . lloc ad illud rcfertur, quando dolosammacbioatio
249 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. XXXIV. 250
nem tractabant: Oportel unum pro omnibus tnori Anequitia, id est potuimus, fecimus, egimus; sed
(Joan. xi, 50). precatur nt mala sua polius salulariter trisles de-
Vers. 24. Dilataverunt in me os suum; dixerunt: fleant, quam se exitialiter implesse congaudeant.
Euge, euge, viderunt ocuti nostri. Dilataverunl uli- Vers. 28. Non dicant in cordibus suis : Euge, euge
qne os suum quando clamabant: Crucifige, ctucifige anima nostra; nec dicant: Absorbuimuseum. Expres-
(Luc. XXIII,21); jam non annuentes oculis, nondo- sit insultationem quam superius fecerat senliendam.
lose cogitantes, sed aperta et libera voce damnantes. iVon dicant: Euge, euge, id est, bene, bene. Verba
0 scelestum facinus I Negavit judex fieri quod popu- sunt enim isla seelerata mente lsBiantium, quae
lus clamabat impleri. Sequuntur verba lethaliter lae- jam dicere non possunt, dum compunctionibus affli-
tantium Judaeorum; ac si dicerent: bene, bene vi- guntur. Damnent ergo malam conscientiam suam,
demus de tequod desideramus efficere; ut dissuasor ne possint pcenalem subire sententiam. 0 ingens et
plebis cum latronibus in cruce penderes. En mira immensa pielas Creatoris! non patitur eos lsetos
patientia, in quo erat summa potestas. Nunquid non temtporaliter relinqui, ne debeant aeterna calamitate
valuit ad confundendos inimicos vivus descendere percelli. Absorbereest autem in corpus alterius su-
de crucis palibuio, qui mortuus die tertia resurgere bita celeritate transmilli; quod accidit illis qui ali-
potuit de sepulcro? Sed non conveniebat divinaevir- B quibus superslilionibus deglutiti, a verse fidei viva-
tuti ad verba insullantium commoveri, ut araplius citate discedunt. Sed hoc petit ad informandos fide-
erubescerent, dum orania praedicla constarent. Sed les. Cseterum ineffabili ejus 118 puritati talia non
quamvis Judseos Euge, euge dixisse in Evangelio poterant evenire.
non Iegatur, similia tamen insultationum verba lo- Vers. 29. Erubescant el revereantur simul, qui gra-
cuti sunt, ut una res per sermonum varietates vera- tulantut malis meis.
ciler probetur esse narrata. Euge, euge per (iguram Vers. 36. Induantut pudore et reverenlia, qut
dictum est epizeuxis, quando sine aliqua interposi- maligna loquunlut advetsum me, Digna vindicta, poe-
tione in uno versu verba geminantur. na sufficiens. Nam qui erubescit actus suos, propria
Vers. 25. Vidisti, Domine, ne sileas ; Domine, ne sestimatione damnatus est, et se ultore torquetur,
discedat a me. Ad hsec et ista tria verba pertinent qui vinculo confusionis involvitur. Potest tamen ali-
quae stiperius dignoscuntur esse narrata. Vidisti, quis etubescete, et reverentiam non babere. Hic au-
Iioc est probasti completa, quae contra me praevide- tem addidit, et teveteantur simul, ut conversionis eo-
ras esse eogilanda. Sic enim dicimus, quando ali- ruoi indicia declararet. Reverentia est enim Domini
quid in memoriam revocare desideramus: Vidhti timor cum amore perraixtus ; quod illis provenit qui
quam crudelis exstitil mibi; vidisti quanta in me fe- C voluntate sincerissima confessionis munera conse-
ceritlatronis improbiias. Nesileas, id est non differaa quuntur. Sequitur, induantur pudore et reverentia.
dare sententiam, quod uiique tacendo non potest Quasi quodam cilicio poenitentise, quasi veste lugu-
tieri, sed loquendo. Nam quod dicit, ne discedas a bri. Pudorem contra audaciam ponit, quam habue-
me, a parte accipiendum est humanitatis, quse subja- runt furentes; reverenliam contra impudentiam falsi-
cuit passioni. tatis, ut duabus virtutibus curent, quod duobus com-
Vers. 26. Exsutge, Domine, et intende judkio misere criminibus. Magna enim dixit loeutos, id est
meo : Deus meus, et Dominusmeus, in causammeam. superba modum probitatis excedentia, sicut beatus
Sicut ssepediclum est ab bumana consuetudine, Ex- Joannes in Apocalypsicommemorat: Vidi os loquent
sutge dicitnr illi qui semper vigilat, semper intentus magna adversus Deum (Apoc, xm, 5).
est; et cum jugiter omnia respiciat, tunc tamen puia- Vers. 31. Exsultent et Imtenlurqui voluntjustitiam
tur inlenditsedum vindicat. Judicio meo, quod pertu- meam; el dicant semper, Magnificetur Dominus, qui
lit aJudaeis,judiciumsine jure, lormentasine scelere, volunt pacem servi ejus. Postquam de perseculoribus
morlem sine peccato. Bene autem dixit meo, quod sufficienter edictum est, venit ad partem fidelium :
revera pertulerat. Pulchre siquidem dixit, in cau- illos optans salubri poenitudine cruciari, istos summa
tam meam respice, non in pcenam; pcena eniro sce- D bealiludinis exsultatione compleri. Et illud respice,
leratis videbatur esse consimilis; causa vero lalis quod merita eorum ipsa quoque verba distinguuni.
cum nullo poterat esse communis. Sed quae est ista Persecutores enim solent dicere, Euge, euge, animm
causa, quse a Deo petebatur intendi ? scilicet ut qui nostrm, quod lemporale gaudium et fugitiva Iselilia
darevenerat salutem humano generi, ab insanis et est. Beali vero dicunt: SempermagnificeturDominus,
perfidis probaretur occidi. quod seternumatque perpetuum est. 1111 animabus suis
Vers. 27. Judica me, Domine, secundum miseri- mundanas conferunt voluptates; isti ad Dominum
cordiam tuam, Deus meus; et non insultent in me ini- propria vola convertunt, et exsultationem suam non
mici mei. Quamvis haberet optimam causam qui pec- in se, sed in ejus laudibus ponunt. Quod aulem di-
cala non fecerat, tamen se pelit secundum mhericor- xit, servi ejus, ad humilitalis respicit formam : quia
diam judieari, ut nobis ostenderet precationis exem- in assumpta carne hurailitas est, in majeslate vero
plura, qui tale non poleramus habere negotium. Se- potenlia. Sic utrumque perfeclum atque verissimum,
quitur quoque : Et non insullenl in me inimici mei; unus est Dominus Christus. Qui ergo volunt pacem
tcilicc ne dicant quod insultaniiurn polest habere servi ejus ? Scilieet qui a viliis redduntnr alieni, et
«;,l M. AURELII CASSIODORI »52
in continentise bono, divino munere animi tranquii- A \tur,aggravat animam, et deprimit terrena inhabitatio
litnie versanlur. tensum mulla cogitantem (Sap. ix, 15). Aliud vero
Vers. 32. ~Etlingua mea meditabilurjusliliamtuam, est audax, desperalum, blasphemum, quod sibi pro-
tola die landem tuam. Lingua ipsius meditata est jusli- ponit libera voluntate delinquere : contomnens om-
tiam, quando Novura TeslameiUum populis prsedica- nia, sibique murmurans Dcum putat non curare
vil. Tola die, sicut ssepe dictum est, universum vitse morialia. Quapropter dixit iste talis apud se rem
tempus ostendit. Sed quia humanitali impossibile vi- scelestam, quam publice non ausus est profiteri. Et
detur Deum continuala voce laudare, ad inlellectum ideo ista cogitat, ut sibi ipse licentiam videatur tri-
nos bonorum acluum transferamus : quia semper buere peccalorum; qualenus sub immensitate delin-
Deum laudat qui in omni volunlate sua divina jussa qual qui metum judicis abjiciendum esse decrevit.
considerat. Sequitur, Non est timor Dei anle oculos ejus. Cogita-
Conclusio psalmi. tionem dicil iniquorum, qui putant timorem Dei non
ConsideremusChrisiuin Dominum per tolum psal- esse in conspectu ejus; id est, non curare Deum, ut
mum quanla nobis dispensalione loqui dignatus est. homines eum debeant formidare; sed, ut quidam
Fecit enim ab oralione principium, sicut et in aliis errantes philosophi dixerunt, mundum potius cre-
B duntcasibus regi, quam supernis administrationibus
similibus psalmis. Deinde passionis el resurrectionis IJ
suae ventura narravit. Poslremo finit in spe magna ordinari. Sive de injusto dicitur, non esse limorem
fidelium, ut dubium non sit et hunc psalmum prae- Dei ante \\Q oculosejus, qui talia dicere sacrilega
fala regnla fujsse copclusurn. Quapropter gaudeamus volunlate prsesumit. Deniquesequitur :
in cladibus, exsultemus in periculis. Nam cur a fide- Vers. 2. Quoniam dolose egit in conspectu ejus, ut
libus debet refugi, quod ille rerum Dominus pro inveniret iniquitatem suam el [ed., ad] odium. Scele-
omnium saluie sustinuit? Notandum prselerea secun- ratus iste de quo diclum est: Non est limor Dei ante
dum liunc esse psalmum eorura qui passionem el re- oculos ejus, neglexit operam legi dare, ut inlelligeret
surrectionem Dominilalius inlimare noscuntur. persuasioncm suam esse falsissimam ; sed contem-
nens dicta salutaria, veritaiem sluduii omnimodis
EXPOSITIO 1N PSALMUMXXXV.
ignorare. Is ergo dolose egil in conspectu Dei, ut
In finemservo Domini psalmus David. tuam iniquiiatem et odium refugeret invenire: cre-
Maecomnia nomina bene intelliguntur de Domino dens per ignoranliam pracepli se posse defendi.
Salvatore. Nara et in finem ipsum significal. Et servo Pulchre autem deOnitum est peccata nostra esse ini-
Domini de ipso dicitur qui formam servi accipiens, quitatem et odium, quoniam illa odisse deberaus per
factut est obediens usque ad mortem (PMlip. n, 7); C qua; ad aelern:i supplicia pervenimus.
sicut Isaias propheta de ipso dicit: Ecce servus Vers. 3. Verba oris ejus iniquitas el dolus; noluit
nteus, suscipiam eum {Isai. XLII,1). Psatmus vero et intelligereul bene ageret. Sermonibus iniquorum con-
David frequentiexposiiione jam nota sunt; quae ideo venienier data est deflnitiva complexio. Verba enim
ad personam Domini pertinere noscuntur, quoniam eorum sunt iniquilas et dolus. Itaque quse numerare
ei convenire ipsorum nominum exposiiio declarat. iion poierat, duobus sunt sermonibus explicata. Ini-
Divisio psalmi. quitas pertinet ad blasphemiam, dolus ad proximum
Totus psalmus a persona prophetae dicilur. In decipiendum. Sed quid, rogo, sibi residuum faciat,
peccare in Deum et proximum non recusat? Cura
primo membro contemptores legis vehememer accu- qui vero dicit, noluit intelligere ut bene ageret, illos signi-
sat, eosque dicit non habitare cum Domino, corame-
niorans eorum impias voluntates. Nec moveat quod ficat qui ex aliqua parte sapientise igniculum perce-
et a vero intetlectu suo viiio declinanles,
post lituli, tale principium ab insipientibns facere perunt,
se erroribus polluerunt. Hoc et ad demen-
delegit, initium. Commendat enim veheraentius bo- perversis
noruin pariem, quando prius praemiltitur quod gra- lissimum populum Judaicum competeuter aptalur,
viter horreatur. Secundo sub laude Domini collata ad quem Dominus venerat, et ille sanari detesiabili
beatorum praemia describunlur, eosque dicit domus j) obstinatione contempsit. Nam imprudentia) plerum-
Doraini ubertate compleri. Breviierque in ruina ma- que venia datur, voluntario vefo maleOcioultio sem-
lorum psalmus iste concluditur, ne quis putaret for- per justa succedit. Quod argumentum dicilur ab in-
tasse teniandum quod tanta exsecralione noverat ac- genio, quando non per ignoranliam, sed maliliosa
voluntate peccaiur.
cusalura. Quapropter subtilitatem ejus paulo diligen
tius perscrutemur; est enim nonnulia difflcullale Vers. i. Iniquitatem meditatus est in cubiti suo,
aslilit omni viwnon bonw; maliliam autem non odivit.
contextus.
In exponendo adhuc viro pessimo perseverat. Ait
Expositio psalmi. enim : Iniquilatem meditatus esl, id est, errorem
Vers. 1. Dixil injustus ut delinquat in semelipso:: longa meditaiione tractavit, libros scilicet faciendo
Non est timbr Dei ante oculos ejus. Duo sunt generai perversos; ut non lanlum ipse delinqueret, verura
peccaniium : unum quod credens legi per infirmila- etiam posteritas eodem auctore peccaret. In cubili
tem carnis non valet quae sunt jussa coraplere, dei suo, id est in corde proprio. Cubiteenim a cubando
quibus dicil Salomon : Corpus enim quod corrumpi- dictum est, ubi animus nosler intus inhabitans bo-
5.53 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. XXXV. 8S4
num mahimque meditatur. Attitit vero dicit [omniA dinata voluntate traclantibus, beneficia su« pietatis
ri<e non temr, id est saeculi istius vitse,quam non indulget. Hoc autem quae mens, quae ralio compre-
transivit, ut reliqui confitentes, sed in eadem com- hendat supplicationem pcenilentiumad praemiatrans-
moralus atque deflxus cst. Ad cumulum quoque in- ire justorum? Vides ergo Domini judicia proliindis
tulit peccaiOfum,maliliam autemnon odivit. Hic ma- abyssis aptissime comparata.
litiam virtt intelligi cunctorum criminum matrem, in Vers. 7. Quemadmodummulliplicasti misericordiat
uno verbo «oncludens quod Iatius videbatur effusum. luas, Deus! filii autem hominum in proteclione ala-
Hanc igiiur affectare piaculum est, quam non solum rum tuarum sperabunt. Nunc latius per varias enume-
ritare praecipimur, sed merito eam odisse compelli- rationes exponit quod superius breviter dixit, Judicia
mur; quatenus tantum facinus perpetua exsecratione tua abyssusmulta. Quemadmodumadmirantis adver-
damnemus. Memento autem quod a capite psalmi bium est, id est, quam sublimiter, quam polenter
hujus per qufttuor versus figuram posuit synalhroi- misericordiastuas Iargitate mirabili contulisti, ut et
smos, quee uno tractu atque circuitu crimina multa peccalores ad praemia venire faceres, et justos spe-
concludit. rare promissa dona sancires! Et nota quod superius
Vers. 5. Domine, in ccelomisericordia tua et veri- homines dixerit, nunc autem filios hominum ponit.
tas tua usque ad nubes. Dinumeralis cogilationibus B Homines plerumque dicuntur, qui necdum primi ho-
hominum pessimorum, secundo raembro ad laudem minis vetuslate deposita, in originalis peccati cri-
Domini tfansitum facit. Nara quamvis et in terra et raine perseverant. Nam et ipse Adam quoniam pri-
in mari et ubique sit misericordia ejus, hic tamen mus est, homo dicitur, non fiiius hominis. Filii au-
specialiter in culo dicit, id est in cceleslibus creatu- tem hominum sunt qui gratiam baptismalis conse-
ris et saaetis iiominibus, ubi copiosius dona mana- cuti, in novam progeniem , praeslante Domino,
verunt. Veritatemetjam commemoratjustorum, quae renascuntur. Nam et ipse Christus Filius hominis
in istius saeculi agone versantur. Diximus enim su- dictus est, utrevera cujus praemiasuscipiunt, ejus et
perius nnbes prophetarum prsedicationibus compa- nomine decorentur. Alcevero sunl Domini praecepla
ratas : qtiia aicut illse terris victuales aquas de- Novi et Veleris Testamenti, in quorum proteclione
pluunt, ita et isti fidelibus animabus imbrem salutis justus 120 omnis sperare cognoscitur, dum eis
emittunt, ut fructum dent fidei, quse steriles fuerant obedire monslraiur. Haecsimilitudo tracla est com-
ariditate peccati; ut ipsum revera intelligamus coele- petenter ab avibus, quarum pulli teneri spem suam
stibus virtutjbus misericordiam facere, quem per in maternarum alarum protectione ponere consue-
apostolose^tprophetas bumano generi veritatem co- runt. Quo exemplo et simplicitas sperantis oslendi-
gnoscimusjHrsesiitisse.Et intuere laudem banc con- G tur, et blandissimi beneficii cautela declaratur.
tra impiijrtmi vituperationem communiter introdu- Vers. 8. Inebriabuntur ab ubertate domus tuw, et
ctam, ut demnnstrativum genus utrisque partibus ex- tqrrente voluptatis lum polabis eos. Inebriabuntur,
plicalis eviijeniius appareret. sermo tractus est a parte bonorum, de hominum
Vers. 6, Justitia tua sicut monies, Domine; judicia consuetudine viliosa, qui vino nimio gurgitati, meii-
tua abystys tmlla : homines et jumenta salvos (acies, lis oppressione torpescunt. Sic ista coelesiis ebrietas
Domine. Quamvis usus habeat : Justitia tua sicut memoriam intercipit saecularium rerum, et carnalia
montes Dei, multo tamen absolulior est Hieronymi ila facit a mente discedere, tanquam vini crapula,
fida translatjp, quae Dominemagis quam Dei posuit. quaehumanosactus a nostris sensibus alienat. Sequi-
Juslitia tua beatos dicit apostolos, qui capaces Do- tur etiam unde talis provenire possit ebrietas, scili-
mini juttituv devotis sensibus exstiterunt; quos me- cet ab ubertate domus tum, id est ab enthecis spiri-
rito monlibuscomparavit, quoniam summaeveritatis tualibus sanctae matris Ecclesiae. Ipsa est enim do-
lumen in ipsis primordiis haurienles, humilibus po- mus quae condita sua inaniter nescit expendere, qune
pulis SMclis prsedicationibusinfuderuht. Sicut mon- sic universo mundo sufficit, ut plena semper^exube-
tes qui sele orlo radios novaelucis excipiunt, et ad ret. Ebrietas sobria, vinolentia gloriosa, in qua po-
convalles terrarum refusa claritate transmillunt. D tator peccat, si eam polius ambire despiciat. Torren-
Abyssut hic in bono posuit, profunditates ejus divi- tem vero diximus esse fluvium velocem, qui pluvia-
nis judiciis comparando. Abystusest enim profundi- rura subita inundalione descendil. Cui bene compa-
tas aquarum, quam nee metiri, nec intrinsecus ex ratur sapientia Christi, quia sublla est, et ita rapida,
toto videre praevalemus.Quis enim magni pelagi aut ut ad finem quem vult sine aliqua tardiiate per-
interna conspiciat, aut spatia latissima comprehen- veniat.
dat? Sic divinajudicia nec mente complecti possu- Vers. 9. Quoniam apud te est fons viias, et in lu-
mus, nec ratione aliqua deiinire prsevalemus; sicut mine luo videbimuslumen. Quam salutariter aperit,
Apostolusdicit: Quam incomprehensibiliasuntjudicia quam potenter exponit quid sit istud quod superius
ejus, et imestigabiles viw ipsius (Rom. xi, 33)! His ait, inebriabuntur. Cliristo Domino dicit: Queniam
tamen omnibus unum nomen appositura est, Abys- apud te est fons vitw, id esl initium omnium bono-
tus, id est profunditas quaenon valet apprehendi. rum et origo virtutum, unde perfeclissime comple-
Exponit eiiam quare judicia ejus abyssum dixerit : mur, quando aliquod munus ab ejus pielale suscipi-
merito, quando peceatoribus, jumentorum se inor- mus. Debriat etenim nos vita potabilis, cum bonae
265 M. AURELUCASSIODORl 256
conversationis studium de sacris praedicationibusA A. Vers. 12. Ibi cecideruntomnetqui operanturtniout-
hauserimus; sicut Isaias dicit: Haurietis aquas de tatem ; expulsisunlnec potueruntttare. Ibi, ubi supe-
fontibusSalvatoris(Itai. xn, 3). Verum in consuetu- rius dixit, in pede scilicet superbiae, et prava sua-
dine mortalium, aliud est lumen, aliud est fons: sione nequitiae. Bene autem posuit ceciderunt,ac si
imo et conlraria sibi sunt, quia fons aquaeflamma- diceret, in profundam foveam corruerunt. In illo
rtim lumen exstinguit. Apud Deum vero unum est, enim pede non slaturus, sed casurus innititur. Quis
quia quidquid dixeris et verum est, et adhuc minus enim dubitet eos posse corruere, qui uno lantum, ut
est. Dicimusenim Deumlumen,quia omnemhominem supra dixi, vesligio sublevanlur? Quemvel si nullus
venientemin hunc mundum Uluminat (Joan. i, 9). impellat, lassitudine sua fit pronissimus ad ruinam.
Fontem, quia sitientem et inanem satial; montem, Sed tamen bunc pedem non uni dat vilio, sed omni-
quia forlis et excelsus est; viam, quia rectus esl; bus qui operantur iniquilalem.Nam quamvis alii ex
magislrum, quia Doctor est vilae seternae; pelram, crudelitate, alii ex libidine, alii ex cupiditate, alii ex
quia fundamenlum et firmamentum esse probatur invidia diaboli prolabantur, omnes tamen in super-
Ecclesiae; et csetera quaeleguntur in lilteris sacris. biae vilio cadunt, quia Domini jussa contemnunl.
Verumtamenin his omnibus unus intelligilur Domi- Nam sicut obediens dicilur, qui multis jussionibus
nus Christus. Sed ut versum istum perfecte ac dili- gE obsecundat, sic multifaria Dominipraeceptaconlem-
genter intelligere debeamus, sciendum nobis est hoc nens, superbus veracissime nuncupatur. Quodargu-
nomen luminis totius Trinilatis esse communc. Le- mentum dicitur a genere. Genusenim est soperbia,
gitur enim : Deus lux ett, et tenebrcem eo nulla tunt unde omnia vitia exorla noscuntur, sicut Scriptura
(Joan. i, 5). Ergo quia Pater, et Filius, et Spiritns dicit: Initium omnis peccati superbia(Eccli. x, 15).
sanctus unus est Deus, recte animadverlimusde tota De istis autera sequitur : Expulsisunt, nec potuerunt
Trinitate esse dictum : Deuslux ett, et tenebrxin eo stare. Expellunturulique, quoniam audient: Ite in
nulla tunt. Unde versus iste merito de Salvatore di- ignemuiiernum(Matth. xxv, 41). Nec potuerunlslare,
cit: In luminetuo videbimuslumen, Palris scilicet, quia non illis licebit Domini jussa differre, sed illic
et Spiritus sancli: quia per ipsius praedicatioaem statim praecipitantur ab angelis, ubi eis parata est
factum est, ut tola nobis Trinitas manifesta con- flamma poenalis.
staret. Conclusiopsalmi.
Vers. 10. Prastende misericordiamtuam scientibus
Repetere libet superiora psalmi, quo decore pro-
te, etjuslitiam tuamhis qui rectosuntcorde. Proetende, lala sint. Dicilurenim quanta famulis suis gratia di-
dixit, id est praeroga, praesemina,longe lateque dif- vina praestiterit, ut
ut scientesle in isto saeculotulius usque ad plenissimam satielalem
funde; possint ( felici ubertate pervenerint. 0 laudabilemnimisebrie-
^1
ambulare. Isti autem scientes Dominum, multiplici- tateni! o votis omnibus
expetendam vinolenliam,
ter intelligendi sunt; sciunt enim Dominum qui unde modestia
nascilur, et plena menlis integritas
sanctam Trinitalem corde firmissimo confitentur : oblinelur! Non hinc non confusio, non
lilubalio,
qui regulas ccelilus datas nulla intellectus sui pravi- 121 menlis alienatio, non caligo tenebrosa succe-
tate distorquent: ad postremum ipsi soli veraciler
dit; sed tanlo anima sanior redditur, quanlo illa
norunt Deum,qui catholicaefideinon deserunt unita- ebrietate
compleiur. Bibamusergo hunc polumavidi
tem complere. His rogat prwtendimisericordiam,ul
nequaquam labiis camalibus, sed purissimo cordis
et in isto saeculo sub Domini pielate degant, et in affectu : de quo non laetitia temporalis sumitur, sed
futuro judicio prsemiadigna recipiant. Hoc enim si- aeternsevitae
gaudia conquiruntur.
gnilicat,justitiam tuam Itis qui reclo sunt corde: quia
ibi justissime ad dexteram collocabunlur, qui hic EXPOSITIO1N PSALMUMXXXVI.
recta mente, praeslante Domino,vivere meruerunt. Psalmus ipsi David.
Vers. II. Non veniatmihi pes superbiai, el manus De verbis lituli isiius non est quod noviter dicere
peccatoris non moveal me. Orat ut gressus menlis a debeamus; sed inlenlionem psalmi magnopere de-
justo tramite non recedat, ne in superbiam erectus D J bemus aperire. Tolus enim ad mores pertinet corri-
cadat qui lutissima humilitale constiterat. Necvacat gendos. Instruit quippe Ecclesia, quae nunc introdu-
quod pedemhic singulari numero posuit; cerluni est cilur ad loquendum, prseceptis salutaribus genus
enim in uno nos vede r.ontinuestare non posse:qui humanum, ne morliferis erroribus miscealur: malos
convenienler superbiae dalus est, quoniam elatum poenadelerrens, bonis praemiacompromittens.Quod
hominem diutius non praevaletcontinere. Pes autem doctrinaegenus omnino eflicacissimumesl, ut el su-
pro affectumenlis est positus. Nara sicut gradientes perbi huinilientur, el humiles digna consolatio pro-
de ioco ad locum transferimur, sic a Dominosepara- sequatur. Esl eliam alphabeli Hebraei ordine dige-
mur, quando nos elala cogitatione dividimus. Hoc slus, minus habens lilteram sextamdecimam; quem,
enim maximum constat esse peccatum, unde ange- sicul in superioribusjam dictum est, ad illos aesli-
lus cecidit, per quod Adam a paradiso probatur ex- mamus esse referendum, quibus deest aliquid de
clusus. Manus vero peccatoris est male suadentis: perfecta conversatione sanctorum. Nam cum omnes
operatio, quaetunc nos a fidei firmitate movet, cumi litterae apud Hebraeos significantias suas habeant,
iniqua disceptatione sollicitat. credere foriasse dignum est, cui deest aliquod ele-
257 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. XXXVI. 258
mentum, eum quoque significationemipslus non Ua- jAQuapropter fenum mundi nobilibus comparemus, qui
bere. Dicant studiosi fortasse meliora : nobis taraen et facile proficiunt, et viriditate magna quasi gratia
diutius perquirentibus concessum non est aliud in- vestiuntur. Olera herbarum mediocres ponantur et
venire quam diximus. Memento vero quod istorum humiles, quae per loca inculta copia pullulante con-
alpliabetorum jam tertius psalmus est, quoniam et surgunt, et naturae suae agrestem atque bispidam re-
ipsi ad seplenariura numerum teudunt, quod suoloco tinent qualitatem. Sed et illud vetecuer arescit, et
dicendum est. ista ciio decidunt. Sed dicat aliquis, Quando hoc illis
Divisio psalmi. evenire credendum est? Scilicet tempore judicii,
Per totum psalmum, sicut dictura est, Ecclesia? quando splendor aestatis arridet, cum ad consuelu-
vox introducitur ad populum corrigendum. Prima dinem arborura omnis homo fructus suos aperit. Sae-
positione commonet ne malignantes quisquam de- culum enim istud similitudo est hiemis, ubi facto-
beat imitari, sed quidquid boni sperandum est, a rum nostrorum omne germen inclusum est; nec po-
Domino postuletur, qui novit et profutura conce- test de eis judicari, quae probantur abscondila. Qua-
dere, et perenniter mansura prsestare : in qua He- propter in his duobus versibus eliam illud argumcn-
braei alphabeti sex litlerae continentur. Secunda dicit tum declaratur eximium quod dicitur epichirema,
peccatores maxima hic invidiae cruciatione torqueri, g; Latine exsecutio sive argumentum, quod rei dubiae
quoniam in suis actibus nibil simile boni se habere fidem per exempla confirmat; oslensum est enim
cognoscunt: haechabel litteras seplem. Terlia pro- cito impios cadere per fcnum et olera.
fitelurnunquamse justum vidisse derelictum, malo- Vers. 3. BF.TH.Spera in Domino et fac bonitatem,
rura pcenas et praemiabonorum utili commutatione et inhabita terram, et pasceris in diviliis ejus. Post-
permiscens; ista pars residuas habet litteras octo. quam malignantes studiose ccnsuit evitandos, nunc
Expositio psalmi. quomodo facere debeamus admonet. Primum siqui-
Vers. 1. ALEPH.Noli asmulari inter malignantes, dem commonet ut speremusin Dowino; hoc introitus
neque mmulatus fueris facientes iniquitatem. Princi- fidei, hoc initium salutis est. Sequitur, et fuc bonita-
piura psalmi, id est, Noli mmulariinler malignantes, fem;quia, sicut legitur, Fides sine operibus morlua
neque amuiatus fueris facientet iniquilatem, quoniam est (Jacob. n, 20). Inhabila terram; hoc est in sanctae
tanquam fenum vetociler arescent, et sicul olera her- Ecclesiae visceribus persevera : quoniam fideles nun-
barumcito decident, calegorici syllogismi qualitate quam decet ab ipsa discedere. Et ne forsitan dice-
formatum est ita: Qui malignantur et faciunt iniqui- retur: Quid proderit si ista faciamus? sequitur to-
latem, tanquam fenum velociter arescent, et sicut tius rei magna compensalio : Pasceris in divitiis ejus.
olera herbarum cito decident: omnes qui tanquam Q Pascerit, ad saturilatem pertinel, et ad suaviiatem
fenum velociler arescent, et sicut olera herbarum perennem. ln divitiis ejus, ii est in Christi Domini
cito decident, non sunt aemulandi; non igitur aemu- conlemplatione, qui solus inaestimabile praemium
landura est inter malignaules el facicntes iniquita- probatur Ecclesiae. 0 pastus ille mirabilis, non cor-
tem. Per figurainelhopoeiamprohibel nos sancta ma- poris defectiva refectio, sed inextricabilis animae
ter Ecclesia, ne malorum aclibus delectati, eorum fortitndo! Inde saginantur fideles: cibus 122 1ui
catervis societate peslifera misceamur, Multos enim quantum satiat, tantum beatam famem semper exag
sollicitat cohors nefanda peccantium; et delecta- gerat.
tione quadam decipimur, quando cum plurimis de- Vers. 4. Delectare in Domino, el dabit tibi petitio-
linquere festinamus. Deinde sequilur, ut nec singil- nem cordis tui. Deleclatio et corporalis dicilur et spi-
latim imitemur insanos, dum eos forsitan credimus ritualis : illa nutrit v.itia, isla virtutes. Delectare cura
esse felices, qui ad lempus libertate criminum per- dicitin Domino, suavem tibi vult esse ejus recorda-
fruuntur. Mmulari vero hic significat malos aclus tionem, ul ames quem tiraes, ut dosideres quem ve-
imitari, cum se dies perdidisse putant, qui tardam reris, ut arabias quaererequem pavescis. Sequitur: Et
sibi malorum licentiam provenisse suspirant. Nam dabit libi pclitionem cordis lui. Respice quia cordit
et in bono verbum hoc ponit Apostolus, dicens: j» dixit, non carnis, quod ad sapientiam solel referri.
yEmulaminicharitmata meliora (I Cor. xn, 31). Cordis enim petitio est fides, charitas, intellectus
Vers. 2. Quoniam tanquam fenum velociterare- Dei, et opera actuum bonorum. Ipsa enim consuevit
scent, et sicut olera herbarum cito decident. Reddita propitius annuere, quae solet piis praedicationibus
•st causa probabilis quare sequi non debeamus quos adraonere. Ita singulis quibusque seutentiis ad aeler-
scimus celeritcr esse periluros. Fenum pulchra res nara vitam informatur animus Christiani.
est dura viret, dum floret; sed cum aruerit, mulato Vers. 5. GIMFL.Revela Dominoviam tuam, et spera
prolinus colore marcescit. Sic sunt impii, qui quasi in eo; ei ipse (aciet. Velum quoddam est densitas pec-
ftorida laelitia relucentes praematuro fine siccantur. catorum, unde via, id est vila nosira tenebrosi ami-
Primo feno comparati sunt, ut arescerent; nunc ctus circumdatione vestita est. Hanc revelamus,
agrestibus oleribus, ut deciderent. Non enim dixit, quando delicta nostra promptissime confitemur. Re-
olera hortorum, sed, herbarum; ut significaret potius velavit enim Paulus apostolus uiatn suam, quando
illa vilissima quae per agros sponle nascuntur. Oteia dixil: Caro concupiscil adversus spiritum, ei spiritus
enim ab olla dicla sunt, ubi collecta decoquuntur. adversus carnem (Galat. v, 17). Speravit autem in
259 M. AURELll CASSIODORI 260
Dominodum clamaret ^lnfelix ego homo, quis me li- jA deserere, per quae ad culpam possumus pervenire.
berabil de eorpore morlit hujus (Rom. vn, 24)? Gra- Addidit, ne mmnterisut nequiterfacias. Nequitiam ve-
tia Dei per Jesnm Chrislum Dominumnostrum. Adje- teres definierunt voluntariam esse maliiiam, in quam
cit, et ipse faciet: ipse qui omnipotens est; ipse qui n<incasu incidimus, sed spontanea delectatione ver-
manu foriis est; ipse revera eujus omnia jussiombus samur. Hanc frequenter prohibet ne quis velit imi-
obseetmdan!. Et qualia sunt quaeipsefacit per epexe- tari. Nequam eniw tfittus est nequaquam, id est
gesim posifam subter explanat. nullo tempore aptas.
Vers. 6. Et edueet tanquam iumen jusiitiam tuam, Vers. 10. Quoniamquinequileraguntexlerminabun-
et judicium luum sicul meridiem. Exponit quod supe- tur; qui vero exspeeiaM D6miiium, ipsi hwrediiate
rius dixit, et ipse faciet. Lumen solis colores nobis potsidebunt terram. Dupiexcausa proponilur et tirao-
corporales osiendit: fulgor Dei operum nostrorum ris et muneris, ut aemulari pessimos mirtime cupfa-
qualitates exaperit: nt jnstitia nostra, id est fides mus. 0 homo, quid illdS imitari cfeslderas quos pe-
quam habemus in Christo sie reluceat, quatenusspi- rire prospectas? Attdis a matre qu* te difigit, quafe
Titualibus possit apparere conspectibus. Educere est cum bonis non gaudeas, ne te cum pesShnis perffe
enirn aliquid de tenebris ad lumen trahere; hoc est contingat? Extermbiari, est foras tefminos pfojici,
de saeculiistius caligine ad illam futuri judieii per- g id est ab illa Dei civitate fraudafi. Sed ne sofus me-
ducere claritatem, ubi omnia palam fimrt, nec ulte- tus hnbecilia hominum corda turbaret, subjilngit
rius tenebrosis latibulis occuluntur. Quapropter ju- etiam spem bonorum, dicens: Qui vero exspectanl
stitia noslra, quam, Deo donante, nunc habemus in Dominum,ipsi hmreditate possidebunl terram; scilicet
fide, tunc humanis censpeciibus apparebil, et tan- qui despiciunt felicitatem impiorum, nec Sibi vOlunt
quam luroen proferetur, eum spes nostra Gbrislus rhunera praesentia condonari, sed exspectant Domini
ostendetur; sicut dicit Aposlolus : CvimChristvs ap- Salvatoris adventum. Fpsi ejus haeredilate gaude-
paruerH vila vestra, tunc et wos cum ipso apparebitis bunt, id est quae legibus venit, quaesecura et aeterna
tn gleria (Coloss. m, 4). Tanquam meridiem, per by- est. Possidebunt terram, hoc est civitate Domini fu-
perbolen diclum est; significat enim clarissimam et lura potientur, quam justis viris dlvina pielas polli-
purissimam lucem. Tune namque sol' orbem lerra- celur. Quapropter ordinem superni chirogfaphi cOn-
r.um nimia clarilate perfundit, et cunctas mundi par- sideremus, pollicita suis temporibus exspectemus:
tcs perspicuo fulgore collustrat. ne dum volumus promissa festinanter exigere, cati-
Vers. 7. DALETH. Subditus esto Domino, el obsecra sae nos videamur amissione mulctafe. Pendet autetn
eum; ne mmutatus fueris eum qui prosperatur in via versus iste de supefioribus; unde dicit, Ne mmuld-
sua. Subditus est Dominoetiam qoi ab ejus fide vide- C | tus fueris eum qui prosperatur in via sua. Quae figufa
tur alienus, potestate dominalionis, non electione dicitur hyperbaton, cum suspensus ordtf verborura
judicii. Sed ut hoc de sanctis dictum debuisses inferius explicatur.
agnoscere, sequitur, etobsecra eum; quod utique fa- Vers. 11. VAU.Et pusillum adhuc et non erit pec-
ccre nesciunt, nisi qui pia Domino devotione lamu- cator; el qumres locum ejus nec invenies. Pusiltum,
lantur. Obsecrare quippe significat obsequenter ro- exiguum aliquid parvumque significat, quod constri-
gare. Etnota quod haec duo regulariter posila sunt, ctis digitis raanu possit includi. Pusillum enira a pu-
ut et bene agamus, et semper rogemus, sicut dicit gno dicitur. Hanc brevem aique ultimam aetatemin
Aposlolus : Orationi instantes, necessilalibussancto- remedio laborantium Ecclesia pollicetur : ne longa
rum communicantes(Rom. xn, 12). Redit eiiam ad credatur, ubi fidelis fatigari posse cognoscitur. Pu-
illam commonitionem unde psalmus fecit initium; ut sillumvero dicit tempus quod restat usque ad diein
peccatorem florentem fidelis non debeat imitari. judicii, quod comparatione praeteritorum dierum om-
Nam ideo additum est, In via sua, ut non sanctos, nino parvissimum est. Et nonerit peccator; non quia
sed criminosos intelligere debuisses. Christi enim via ipse qui peccavit non erit; sed peccare jam desinet.
sola bona est, nostra vero peccatis obnoxia. Nara Locum enim ejus istum mundum significat, qui pec-
hoc quod dicimus, et sequens versus evidenter D ; catoribus favet, proprieqtie ipsi amieus est: 123
ostendit. ubi tanquam iu domicilio suo delicta vernare mani-
Vers. 8. /n homine facienteiniquitalem. Hic decla- festum est.
ravitquod superius dixit: Qui prosperatur in via sua, Vers. 12. Mansueli autem possidebunt terram, et
iioc est, in hominefacienteiniquiialem, vel nequitiam, detectabunturin multitudine pacis. Mansuelos appel-
oujus actus rurpis esl et faecilentanegotia. lamus manu consuetos, id estpatientes et miles, qui
Vers. 9. HE. Desine ab ira el derelinquefurorem; alienas iniquitates tolerant, non ut ipsi aliquem gra-
ne mmuleris ut nequiter facias. Desine illi dicit qui vare praesumant. Sed vide quanta vis sit istius no-
adhuc insano animi lumore rcmurmurat, qui inflam- minis, ut cura multarum virtutum eapacem esse de-
malus ira et indignatione blasphema verba profun- ceat Chrislianum , ad perlectionem totius boni ex-
dit; ut sibi felicitatem negalam saeculiconqucralur, plicandam constet edictum. Hos dicit possessuros
quam iiabere pessimos contuelur. Ira est, sicut et Jerusalem fuluram, de qua saepe jam dictum est.
alibi diximus, quae ccleri motu animum sucoendit; Civitas quaesemper bonorum suavitate completa est,
furor qui diutius persevcrat. Ergo ulraque nos jubet ubi ejus habitatores non mercibus degunt, sed di-
261 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. XXXVI. »G2
vina delectatiotie pascuntur. Non ibi quisquam labo- A A.qiiitur, ut dejieiant inopem et pauperem. Quid intersit
rat ut vivat, »ed ex toto quielus accipit quod beatus inter inopem et pduperem, nan lofcgfepfaediximusi
animus concupiscit: ibi oculis cordis beata esuries Pulchreautem diclum est, ut dejieiant, quasi stan-
saginatur; ibianima solo visu reficilur, qnando quid- tem et fidei robore perdurantem. Dejiciuntur enim,
quid ad ejus pertinet desiderium , Dominici vultus dum Cis tenebrosus et morti similis error infunditur.
contemplatione praestatur. Sequitur, detectabuntur Addituf, ut trucident rectos eorde. Hoc de martyribus
in multitnMne pacis. Hic jam veritas ipsa perfectae potest intelligi, qui recti snnt corde, sed carne tru-
bealitudinis indicatur; ut semper suaviter sentia- eidantur.
tur omne quod est, nec atiquando possit desinere Vers. 16. THETH.Gladius eorum intret in corda
quod deteetat. Nam ut ostenderet ipsam delectatio- ipsorum, et arcus eorum confringatnr. Bene dicitur
nem nulla contrarietate dissolvi, addidit in mut- gladiut quidquid conatur exstinguere, quando ensis
litudiite paeis. Pax enim futuri saeculi est, ubi nihil expletivum genus armorura est ad mortis effectum.
adversun», nihil poiest esse conlrarium, sed uno Gladius euim dicitur , qui ttt ad hostium clades. Et
modo cceptum gaudium suavissime perseverat. m scias gladium istum de cogitatione.venisse, reci-
Vers. 15. ZAIN.Observabitpeccator justum, et fre- proca sentenlia dixit, intret in corda ipsorum, unde
met super eum denlibussuis. Quamvis de peccatoribus B I scilicet venerat, et perversis grassabatur insidiis.
et justis psalrai hujus contexta videatur esse relatio, Arcum diximus oceultani designare maliiiam quae
tamen huic loco non imponune dabimus divisionem, conlra innocemissimos parabatur. Sed hanc confringi
quando inter ipSas simililudines novum aliquid in- dixil, quia non erat fidelibus in animae parte noci-
troductnm esse sentitur. Quapropter sit nobis hic se- tura. Et respice quoniam ipsa verba quae in facinc—
cunda partitio. Snperius enim dixerat fideles non ribus posuit, eadem et in vindicta geminavit, propler
debere impios aemulari, nunc dicit peccatores su- illam scilicet Evangelii sententiam: In qua mensura
pra justos invidiu faciente torqueri. Diversa quippe mensi fueriiis, in eademremelielurvobis (Luc. vi, 38).
voluntas jusfo odium parat. Nam quando illum vi- Vers. 17. Melius est modicum justo super divitint
del sceleratus bonis moribus operam dare, ille se peccatorummuttas. Pia mater quasi bonos filiososcu-
credit specialiler accusari: stridet dentibus, fremit lans atque complectens, adhuc in eorum consolatio-
animo; et cojus non poiest mores subvertere, vitam nibus perseverat, suadens melius esse modicumjuslo
ipsara protinus conatur auferre. Observabit, quasi de super divitias peccatorum. Sed inlendamus quid sit
occultis insMiiscum dolore respiciet. Dentibus enim modicum: quia ipsum est quod efdcit magnos. Mo-
fremere rarentium belluarum est, quas imilalur ira- dicum liic sentiatur humilitas, in qua dum se animus
cnndiis, dum proximo minaiur inleritum. Alque C ( noster cohibet, mundi pretiosa transcendit. Contra,
ideo pudor est illos aemulari, qui bonis invident divitimsunt peccatorum multm , id est congestio cri-
alienis, dnm extremum se aestimat,-quem invidiu)rea- minum, et abundanlia delictorum. Unde quantum st
tus accusat. melius, aestimemusmodicum illud justi percipere, et
Vers. 14. Dominus autem irridebil eum, quoniam molem tantorum scelerum non habere; illud siqui-
prospicitquod veniet dies ejus. Mirabilis nobis forma dem ad ccelorum regna perducit, istud autem de-
consolationis ostenditur. Quis enim debet delectari mergit in tartarum. Hoc argumentum tractum est
ejus pompa, cujus perituram novit audaciam ? Nam ex contrariis ; contrarium est enim modicum justi,
si iioluaMisaliquo zelo confundi, sequaraur hoc quod quam multm divilim peccatoris.
Dominus facit. Irrideamus eum cujus praevidemus Vers. 18. Quoniam brachia peccalorum conleren-
occasum; jUidicemus infelicia, quae deprehendimus titr: confirmat autem justos Dominus. Brachia in.iquo-
ssse peritura. Firmissime credamus talia , qtioniam rtim superbas significant acliones, in quibus impii
nobis a veritate promissa sunt. Sic fiet, ut peccator praesumunt, dum nulla rationis consideratione fle-
irrisus abscedat, qui se fugitiva felicitate praeja- ctuntur. Et non dixit, franguntur , quod uno ictu
ctitat. poterat provenire; sed conterentur, id est assidua
Vers. 15. Hsfn. Gladium evaginaveruntpeccalores, " tritura minuentur, dum semper gravius sit per par-
tetendetmt areum suum, ut dejieiant inopem et pau- tes imminui quam subita clade consumi. Sed sicut
perem, ut trucident rectos corde. Gladius peccatorisi impios tali interminalione debilitat, ita justos bona
estquiUbet doius alterius appetens laesionem. Nami promissione confirmat. Confirmareenim est in animi
et ille qui inopem spoliare contendil, perverse con- afflictione positum consolatorio sermone roborare.
silii sui gladium educit; et ille qui prava suasione; Quod si bene respicias, tali diclo totius psalmi virtus
desiderat decipere animas inuocentes, ensem pessU expressa est. Istis enim omnibus sententiis agitur,
mae cogjtalipnis ostendit. Evaginaverunt aulem signi-• ut et
praesumptio peccatoris dejiciatur, et .justi ani-
firat nudaverunt; ut quod ante erat in cogitationei mus sublevetur. Quae figura dicilur
paradigma, id
tanquam.in vagina reconditum , post eductum reve-- est exemplum hortanlis vel deterrentis. Quod hic
lalis cogitationibus appareret. Arcum enim tendere , quoque factum est, cum justos invitat prosperis, et
non statira sagittare est, sed paratum atque intentumi peccatores terret adversis.
designat, operi fraudulento exspectantes tempus, , Vers. 19. JOD.NovitDominusvias immaculalorum;
quando possint simplices innocentes decipere. Se- et 124 hmreditas eorumin mternumerit. Immacuta-
 263 M. AURELll CASSIODORl 264
torum viat humana ignoranlia non potest intueri: A A et orta ab uno sibi consona similitudine derivantur.
quia carni imperspicabilis est via angusta virlutum ; Vers. 22. LAMETH. Mutuatur peccatoret non tolvel;
Dominus autem, qui eas condidil, integerrima qua- justus autem misereturel commodat.Muluatur peccator,
litale et quantitate cognoscit. Sed his talibus quid quando verbumDei audit, et non illud suis operibus
provcnire possit exponit: Hmreditaseorum in mter- repraesentat. Hoc est enira non solvere, jussa mini-
num erit. Hmredilas eorum est ccelestis Jerusalera me Divinilalis implere. Mutuatur etiam quando Dei
aeternapace dilissima, quaemerito lolies proniiltitur, beneficia diversa suscipit, et nullam gratiarum resli-
ut veraepollicitationisambiguitas auferalur. In mier- tuit actionem ; sed contra protervus , et tanquam
num erit, propter mundanas haeredilates adjectum nihil acceperit, semper ingratus est. Jusli vero causa
diversa est; nam quamvis hic pauca suscipiat, pia
est, quae aeternaeesse non possunl; illa enira perpe-
devotione plura restituit: largienti in omnibus gra-
lua conceditur, quoniara sine fino praestalur.
Vers. 20. Non confundentur in temporemalo, et in tias agens, paupertalem sibi datam divilias putat,
diebus famis taturabuniur. Malum tempus significat dolores quoque ipsos et calamitales ampleclitur, qui-
diem judicii, quando omnis caro sollicita actuum suo- spe fuluri praemiicontra ipsas quoque mortcs patien-
' tia inlerveniente conlligit. El intende quod dicit,
rumretributionem compensationemqueformidat, sic-
misereluret commodat, hoc ad eleemosynas pertinet
ut alibi dicil : In die mala liberabit eum Dominus B
ln isto non largiendas, ubi prius misericordia praecedit, et post
(Psat. XL,2). ergo tempore confundentur
humanitas benigna subsequilur. Et considera quo-
imrnaculall, quibus per gratiam satisfactionis peccala
dimissa sunt. Sequilur, et in diebusfamis saturabun- niam per figuram diaphoresis, per quam fu diffe-
lur. Dies famis, tempus hujus mundi significant, rentia personarum, inter justum et impium contra-
riam sibi distanliam facit.
quando beati esuriunt et sitiunt justitiam (Matth. v, Vers. 23. Quoniam benedicenteseum possidebunt
6). Nam in resurrectione justis non est lempus fa-
maledicentes aulem illum disperient. Sicut
mis, sed bonorum omniumaeterna satietas. Ergo in terram;
hoc mundo, ubi justi possunt esurire , vel quaerere superius per figuram diaphoresim, peccatorum et ju-
storum voluntatem divisit, ita et nunc per eamdem
jusliiiam, saftirafruniur,scilicet, per Scripluras san-
eorum retributioncs et praemia segregavit:
ctas, per exempla dominica, per retributiones sacpis- figuram,
sime repromissas, quibus epulis fideles satiat Chri- ue confusum relinqueret quod nulla sibi vicinitate
stianos. Quapropler devotis promiltitur perfecta congrueret. Nam qui benedicunt Dorainum, id esi
securitas, ut in fuluro judicio non erubescant, et in qui in omnibus gratias referunt, et ejus raandata cu-
hoc inundo compelenlia dona percipiant. stodiuiil, terrara illam viventiuraaccipient possiden-
Vers. 21. CAPH.Quoniampeccaloresperibunt, ini- Q < dara, de qua et alius psalmus dicit: Porlio mea in
miciautem Dominimoxhonorificalifuerint el exaltali, terra vivenlium (Psal. CXLI , 6). Maledicentes autem
et blasphemi, vel Dei legibus inobedientes, ab illa
deficienles,ut fumusdeficient.Considerandumest quia
in hoc versu una probatione posita, mox alia subse- patria submovenlur; non quia ipsi non erunl, quos
llamnia torquebit, sed quoniam a justorum
quitur. Dicit enim : Quoniam peccatoresperibunt; et pcenalis
ilerum: ininiiciveroDomini mox honorificaiifuerint, proiiMssabeatitudine disperibnnt.
deficienl.Quaefigura dicitur epexergasia, quoties uni Vers. 24. MEM.A Dominogressus hominis dirigen-
causacduas probationes apponimus. In illo siquidem tur, el viam ejus cupiet nimis. lnlelligamus proposi-
judicio peribuntpeccatores,quos cibo spiriluali minime tam causam. Hominum gressus per se lorluosi sem-
nonstat es-c completos. Nam bic a scmetipsis satiati per ct pravi sunt,quippe qui in iniquilalibus concepti.
et locupletes aeslimantur, quorum omnino jejuna et et in delictis progeniti sumus; sed tunc a Patre lu
inanis est, quamvis copiosa satietas, videlicet quae rninum dirigimur , quando fidei regulam in qua gra-
usque ad hoc perducil ut pereant. El itota quia pec- tluwnuraccipimus. Dirigimur plane, cum sine erro-
catoret perituros esse confirmat, id est, in illa judi- rfous ambulamus. Sed quo nos ducit ista directio ?
calione damnandos. Nara invenies impios, qui pene Videlicet ul ad perfectam fidemet aelerna praemia
toto vitaesuaetempore mundanis delectalionibus per- D veniamus. Verum iste Christianus qui jam corde di-
fruuntur. Cur ergo dicit, mox? Quoniam qui ruino- rectus fuerat, viam Dominicupiel nimis, id esi ipsum
sam altitudinera ascendil, statim a veritate cadit: DominuinSalvatorem supra orania plus amabil, qui
quia lunc incipit pcrire, cura nilitur ruitura conscen- vcre nostra est via, veritas el vila (Joan. xiv, 6).
dere. Deficienlesenim , poterant el aliter deficere; Vers. 23. Cumceeideritjustus non conturbabilur,quia
ut indiciumeorum aliquod fortasse remaneret. Ad- Dominus firmat manum ejus. Cum ceciderit, non in
didit, tanquam fumus; ut nulla pars actuum eorum peccalum intelligas, quia jusium dixit, sed in mani-
residua esse noscalur. Nam sicut iste de flammis bus pcccatorum, in casu aspero, qui
frequenter san-
egrediens per nera extollitur sinibus conglobatis, et ctis (diabolo insidiante) contingit. Sed ut tibi salis-
quanto magis altius evolal , tanto citius evanescit, facere videaris, considera quia cum in eodem versu
sic peccala lenebrosa el Ievia, quanto se amplius dicat, ceciderit, quod ad
pedes respicit, subjungil
erigunt, tanlo velooius dissipantur. Quod aulem ait, firmandam manum cadentis, cujus magis debuil con-
deficientesdeficienl, argumenlum est quod dicilur a fortare vestigium, ut post lapsura surgcre valuisset.
conjugatis. Ilsec enim verba ex seipsis nascuntur , Unde evidenter apparet eadere istud, e»se in impio-
2<;a EXPOSITIO IN PSALTERIUM. P3AL. XXXVI. 266
rum incidere ditionem. Manum qnippe hujus, id A Sedne crederes justum interdum velle muluari, posuit
est consilium operationcmque confirmal; nec lur- tola die. 0 divitiaeinaesfunabiles, quaein tota vita co-
bari polest captus, qui advcrsa saeculilmjus subire piamsuamaffluentissinielargiunluriMerilonondeficit
decrevit intrepidus. dare, qui a Cliristo semper consuevit accipere. Se-
Vers. 26. NUN.Juvenior fui etsemi, et non vidi quitur, et semen ejus in benedictioneerit. Similis est
jiutum derelictum, necsemen ejus egenspane. Perven- et isle locus supcrioribus. Nam si semenvelis filios
tum est ad lertiam sectione.u: ubi si unum homi- inielligere, raulti sancti filios genuerunt luxuriosos
nem Ioqui putea, breve et angustum tempus osten- ct impios. Sed semen dicil opercm, quae ab homine
ditur, nec Dei laudibus omnino sufficiens; sed 125 dono superno velut frumentale semen aspergitur.
magis introduciae vox credatur Ecclesiae, quae ab lioec recipitur in benedictione, quia seminata est in
initio saeculi usque ad fiuem , -veram nobis probat bona volunlate. Nam semen opera nostra esse inlel-
esse sententiam. Juvenior fuit, quando initia legis in lexit Apostolus cum dicit: Qui seminat in carne, de
ipso protoplasto primaevasuscepit. Senuit, id est ad carne melel corruplionem; et qui seminal in spiritu, de
honorabiliorem venit aetatem, quando novissimis spiritu metetvilam mternam (Gal. vi, 8).
lemporibus suscipere meruit Dominum iiedempto- Vers. 28. SAMECII. Declina a malo et fac bonum, et
rcm. Nam et evangelista Joannes in Epislola sua sic ng inhabita in satculumsmculi. Duobus modis vitam no-
ait: Filioti, novissimahora est (I Joan. H, 18). Sed stram pia maler instiluit. Primus est, ut inala de-
per haecterapora qua?totius mundi ambitus excurrit, clinemus, quia peccatori bonarum rerum repente
jusium se non dicit vidissederelictum. Ita fit ut lon- esse non potest appetitus. Secundus ut bona facia-
gum lempus per Ecclesiae verba designatum esse mus propter quod a vituperabili actione cessavimus.
videalur. Quid igilur dicimus de illis justis qui in Declinemus ergo mala, quae nostra sunt, et faciamus
lalronum raanibus inciderunt, de ipso quoque juslo bona, quae Christi sunt, quia Dominusin judicio ju-
justorum quiciamavit incruce : Deusmeus,Deusineus, stos suos non vocat ad praemium,quoniam pauperibus
quare medereliquisii(Matth. xxvn, 46)? Sed ut omnem nihil tulerum: sed ideo coronat, quia nudos vestie-
nodum contrarietatis evadamus, juslus derelktus non runt, visituverunt infirmos, et esurientes sitientesque
est, sedspiritualibus bonis,nonlemporalibus,utpula- pascere delegerunt. Vides ergo quia non sufficit Chri-
tur, auxiliis: quibus tunc praemiarevera collata sunt, siiano a malis abslinere, nisi eliam bonum nitatur
quando tormenta saeculi superare potuerunt, ipso quadam operatione perlicere. Verum haec praecepta
testante: Beali qui perseculionempatiuntur propter quid sequitur? El inhabita in swculumsmculi; ut tali
justiliam,quoniamipsorumeslregnum cceloruin(Mallh. promissione confisus, fulura praemia spe cerlissima
v, 10). Simili modo dicit non se vidisse semenjusti (ri jam possidere videatur. Smculum vero smculi signi-
egentpane. Quod si ad litteram accipias, nec boc po- ficat aeternum regnum, quod nulla successionc mu-
lerit constare quod dicitur: legimus enim famis causa! tabitur.
Abrabam, Isaac, et Jacob mutasse provincias; unde, Vers. 29. QuoniamDominus amat judicium, et non
dubium non est eguissepane, quos propter penuriam, derelinquel sanctos suos: in mternum conservabuntur.
loci constat exleras expeliisse regiones. Sed redea- Audiens hoc verbum, ama el tu judicium, fae justi-
mus ad interiorem hominem, et vera nobis senten- tiam, ut, juvante Domino, recta le voluntate conti-
tia salutariter apparebit. Semen uniuscujusque ho- neas, ut bouis tuis ipse congaudeas. Ille enim auctor
minis operam esse diximus, quam seminat et metit, justitiae nou potest illos derelinquerequi ejus cligunt
sive bonara, sive malara. Ergo opera justi pane nonj praecepta complere. Et inlende promissionem: quia
indiget, hoc est verbo Dei quo saliatur, quo refi- non dicit justos in lemporalibus rebus nequaquam
citur, quo intus revera vivit et pascitur. Sic fiett deserendos, sed eos in mternum conservandosesse
ul concordanlia reddantur, quae sibi videbantur esse» pronuntiat. Ilic enim visualiter conservari nequeunt,
cuntraria. qui tribulationibus suppliciisque lacerantur. Audianl
Vers. 27. Tota die misereiuret commodat, el semen ,, cupidi vilaehujtis, qui sibi longaevosannos postulara
ejus in benedictioneerit. Tota die dicit, loto temporee £. noscuntur, non in hoc saeculo, sed in mtemum con-
vitaesuae.Diet enim singulari numero frequenter ap- servandi sunt, qui Domino placere contendunt.
ponilur, ut tolius vitae tempora declarentur : quale3 Vers. 30. Injusli autem punientur, et semen impio-
est illud primi psalmi, et in lege ejus meditabiturdiee rum peribit.Frequenter sensus iste repetitur, ut am-
ac nocte (Psal. i, 2). Ita fit ut, cum pauca dicimus , plius quaesunt ventura credantur. Divina siquidem
plurima sentiamus. Misereturet commodat: sive elee-,. miseratio, dum nos mavult gehennaepoenas evadere,
mosynas dicit, ubi anle misericordia tangit animum,, dignatur saepius admonere. Et sicut superius juslo-
et sic aperit manum. Ipsa est enim perfecta eleemo- rum semen, id est opera in benedictione dixit esse
sjna, quaeprius a se inchoat, et sic ad alterius juva-. mansura, ila hic impiorum aclus perire confirmat.
miua venire festinat. Sive magis illum commodare e Peribunt sane, quando et ipsum delicium , et locus
dicamus spiritualia bona, quae affluenter Dei possidett noscitur interire peccantium. Nara perire opera infi-
pauper.Gommorfatplanejustus.undeomninodivesest,; delium, non tara nostris verbis quam Saloraone di-
,- cenle probabimus; dicturi sunt enim in judicio: Quid
de doctrina, depietatc, de justilia,de patientia, caete-
risque bonis, quibus perfruitur mens illa sanctissima.i. nobis profuif superbia, aut quid diviliarum jactanlia
FATHOL.LAA. - V
267 M. AURELU CASSIOi)ORl 2C8
contutit nobUf Trmtierunl omnia illa tanquam umbra A i corde ipsiui, sensuin beali universum tali bono si-
(Sap. v, 8, 9). Vides perire quidquid hominem per- gnificat esse completum. Hujus ilaque gressus sup-
dk, et sola consistere quae in regno Domini faciunt plantare nemo praevalebit, quando jam et originale
permanere. peccatum desinet, et diabolus decipiendi licentiam
Vers. 31. Justi hmreditate potsidebunt lerram, et non habebit. Supplantare enim dicimus plautis fo-
inhabitJiunt in smculumtmculi super eam. Sicut as- veas praetendere, ne possit incedens firmum reperire
sidue increpat ut corrigai, ila frequenler munera pol- vestigium. Hoc ibi nullatenus constat esse laciendum,
licelur ut erigat. Utraqucenim, sicul diximus, elfi- ubi secura et aeterna sunt omnia; sicut in quinqua-
cacissima sunt inslrumenta docirinae, ut malos vin- gesimo quinto psalmo diclurus est: Quoniameriputsti
dicta, bonos promissa praemia subsequantur. Terra animammeam de morte, oculos meos a lacrymis, pedes
ergo ista appellata est, eo quod comineantium pedibus meosa tapsu (Psal. LV,13)
atteratur. Ad cujus similitudinein et illa futura lerra Vers. 3i. SADE. Considerat peccator justum, el
vocitattir , non quia teratur quaejugiter manebit ii- qumrit perdere eum. Adhuc isla dicuntur de futuro
laesa, sed vocabulum non perdit, quoniara ipsa per- judicio. Considerare est enim aliquid alta delibera-
manebit quatitalibus immutatis, sicut et ccelumet tione conspicere, et usque ad rerum viscera perve-
corpora nostra credimus innovanda, quae licet nova B ] nire. Nam in die resurrectionis peccalor perpendel
erunt, iisdem tamen nominibus appellabuntur. Adje- justum , et dicet in corde suo: Nonne iste esl qui
clura est, et inhabilabunt in smculum smculi super egebat, quera in contemplu hubuimus et derisu; et
eam :neistara crederes quaealiquando 126(leser0ll(,a raodo cernimus supra nos electum, et in summa
est. Nec vacat quia non dixit, in ea, sed super eam. gloria constilutum ? iloc cst peccatoremjustum con-
Secretum enim videtur, ut putamus, ipsius habita- siderare. Qumrit autem perdere eum, a consueludine
tionis exponere , et ideo dictum est, super eam, quia dicitur delinquenlium, quoniam et in illo saeculo l'e-
spirituali corpori non erit necesse lerrain gravi cal- stinanl justum perdere, ubi jam cognoscunlur no-
care vestigio , sicut Apostolus dicit: Deinde nos qui cendi licentiam nou habere.
vivimus, qui reliqui sumus, simul rapiemur cum illit Vers. 35. Dominus autem non derelinquet eum in
in nubibus obviam Christo in aera, el sic semper cum manibus ejus, nee damnabit eum cum judicabitur illi.
Domino erimus (I Thess. IV,14). Considera quemadmodum ordinem istum futuro sae-
Vers. 32. PHE.OS jusli meditabilur sapienliam, et cuio
deputavit, ut dical in poteslate inimici justum
lingua ejus loquelurjudicium. Narratio hic per figu- ulterius non esse tradendum ; quod in isto saeculo
ram characterismon, quae Laiine informalio vel de- frequenler evenit, ut martyres relinqueret persecu-
scriptiodicitur, tempus beataeresurrectionisostendit. G ( torum manibus camaliter occidendos. Tunc enim
Non enim dicit, medilatur, sed meditabiturde fuluro. famulos suos jam non derelinquelarbitriis impiorum,
Os hic cogitationem debemus accipere, quia de lingua sed in aHerna pace posilos possidebit ab omni peri
sequitur quid loquatur. Medilabitur ergo sapienliam, culo Hberalos. Nec damnabil eum, cum judicabitur
non Scripturarum lectione, sed cordis purissima vi- illi. Non damnal justum, cum judicat impium ; sed
sione. ibi enim non litteris sapieniia colligitur, sed discretione meritorum justum beatitudo suscipiet,
ccelesli largitate inelaborata praeslatur. Et lingua illum debita pcena torquebit.
ejus toqueturjudicium, quia sermo ibi nequaquam a Vers. 36. COPII.Exspecta Dominum, el custodiviai
cogitatione dissentiet; sed sicut cor medilabitur sa- ejus; el exaltabit ie, ut inhabites terram; cum perierint
pientiam, ila lingua loquetur per cnncia justitiam. peccatores videbis. Superioribus rebus diligeuter cx-
Hic est ille ccelestis et beatorum modus, ut merilo in positis, qti.u ad nelernam poterant beatitudinem per-
consortium angelorum recipiantur qui se nullo errore tincre, redit ad justum, consolans eum, et dicens :
confundunt. Loquitur ergo lingua jusli judicium, cum Tu qui jam credidisli ad quae bona cvelii possis, con
veri luminis fueritmanifestationecompletus. Judicium fidenter exspecta Dominum, id est patietiter age: et
cniin dictum est, quasi juris dicium, quod in eo jus qualis sil ipsa patieniia non tacetur. Non cnim otioso
dicatur. Non enim sancii semper judicabunt, dura "; dicitur exspecta, sed laboranti, qui vias Domini, hoc
constet unum Domini essc judicium. Sed in aeiernum est sacratissima praeeepta custodit. Apte quoque sua
juste locuturi sunt, quos revera diviua virtus am- reddidit suis. Terram illam nisi exallalus non potest
plectilur. possidere : quia sic magna, sic sancla,. sic ccelesti;
Vers. 33. Lex Dei ejus in eorde ipsius, et non sup- est, quam uemo praevalet, nisi bene meritus, adipi
plantabuntur grettut ejut. Vides quemadmodum nobis' sci. Sequilur , cum perierint peccatores videbis. Du •
perfectio futuracbealiludinis indicatur; ut uihil aliud plici ratione juslorum gaudia cumulanlur. Priniii.i i
liomo in corde recipiat nisi voluntatem Dei, qua' cum senserint in quantis sint jucunditatibus cbllo >
beatus efficitur, per quam ad tantum culmen ascen- candi; deinde cum viderint pcenas peccatorum, ex -
dit, cui gratias indesinenter aclurus est. Dei ejus sultabunt amplius ab aeternose supplicio liberatos.
significat qui eum de mundi istius clade liberavit. Tunc enim gratior fitqualitas muneris attributi, quan-
Hoc enim pronoraen ejus graliam indicat Domini do cohspecta fuerit pcenalis adversitas. Ergo hoc
Salvatoris. Nam cum sit omnium Deus, ipsius pro- dicil, videbis, hoc est quod nunc credis, tunc abso-
prie dicitur quem Hberare digoatur. Cum dicit, in lute cognosces, el laetaberis, illis digue pereuntibus,
289 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM. PSAL. XXXVI. 270
te in summa ueaiiiiidine per gratiam Domini collo- A tem dicilur, qui in hoc mundo inter discordantes
catum. pacem facit, studioque mansuetudinis necipse inde-
Vers. 37. Vidi impium superexaltatum, et elevatum coris certaminibus implicatur. Et nota quia in beato-
super cedrot Libani. Hic conlra gravissimum morbura rum loco ponitur, cui haecvirtus Dominipietate prae-
medicina plenissima pracstalur. Dicunt enim quidam: slatur.
Si Deo lalia displicerent, peccatoribus tanta felicitas Vers. 40. Injusli autem disperibunt simul : reli-
minime proveniret. Ideoqueper energiam, quaeactum quim impiorum peribunt. Sentenliae dantur aptae
rei incorporeae imaginalione repraesentat, vidissese disparibus. Nam sicul jusli post hanc vitam spe
dicit impium crevisse non ad honorem, sed polius raaxima gratulantur, ita injusii finita luce dispereunt.
ad ruinam. Elevanlur enim hic tales supra juslos, Sive (ul quidam volunt) reliquim significant memo-
quia illi sunt humiles, isli superbi; sed isti in judicio riam bonorum, quam justus vir in hoc mundo post
cadent, illi felicitcr erigentur. Et quia dixerat, super- obitum dereliuquit, dum de actuum suorum probi-
exaltatum, ne putares eum tantum supra humiles late laudalur. Quod utique martyribus contigit, qui
eveclum, addidit, et elevalumtuper cedros Libani, ut pro veritatis testimonio felices animas reddiderunt.
ipsis quoque proceris cacuminibus celsior appareret. Hoc mereri impii nullatenus possunt, qui nullum
Cujus profectus ideo lanlum exlollitur, ul ejus irre- "a vestigium dignum memoriaesuae derelinquunt: quo-
mediabilis ruina monslretur. Hocetiamde diabolo in- niam superveniente interitu eorum falsa laus el fra-
lelligifasest, de quo Joel propheta testaturdicens: Et gilis vila dissolvitur.
eum quiab Aquiloneest,ejfugabo a vobis, ei ejiciam in Vers. 41. TAU.Salus autem juttorum a Domino,et
terra sitienli el deseria; et exterminabofaciem ejus in protector eornm ett in temporetribulationis. Sancla
mare illud primum, ct posleriora ejus in mare novis- Ecc'esia redii ad solitas consolationes, ne putarelur
timum (Joel. n, 20). Gratias agimus, Domine, dispo- austera, si et bonac promissionis gaudia non habe-
sitionibus tuis. Nam quid iste liber faceret, qui mun- ret. Pollicitatio firma, custodia fortis, justorum sa-
dum religatus affligil? lutem a Domino, non ab alia potestate venire com-
Yers. 38. RES.Et transivt, et ecce non erat; et memorat. Quo loco alterius psalmi sensus dicendus
qumsivieum, el non est invenlu» locus ejus. Mundus est: Si ambulemin medio umbrmmorlit, non timebo
iste duobus modis transilur, sive cum deserilur me- mala, quoniam tu mecum es. Sequitur, el protector
liori convcrsatione, sive cum a mortuis in fine relin- eorumest in tempore lribulationis(Psal. xxn, 4). Tem-
quitur. Ergo qui transierit ad Deum sanctissima pus quidem tribulalionis duplex est, sed longe dissi-
127 couversatione, potentem jam non videt pecca- r mile. Nani et hic tribulationes temporales sunt, quas
torem, quando infirma videt omnia de quibus gloria- tamen Dominus a fidelibus suis ex toto non amovet;
tur humanitas. Qumsivienim dicit, hoc est in me- quae mordent potius quam devorant, compungunt
inoriam reduxi: quia tunc justi recordanlur maxime quam percutiunl, affligunt quam imminuunt. Hla
peccatorum, quando miseratione Domiui in melius vero tribulatio quae in die judicii impiis venit, mala,
iraraulanlur: dolentes quia miseri ab eis malis acti- quia aelerna; tristis, quia crucial; vehemens, quia
bus segrcgantur. Locus enim peccatorum rnundus: districla est. In hoc ergo tempore tribulationis pro-
iste dignoscitur, in quo el scelera perficiunt, et fu- teclor est Dominus: quia ex ipsa eripit jusios.
gitiva felicitale cumulantur. Sed utique locusistc cumi Vers. 42. Et adjuvabit eos Dominus, et liberabit
eorum prosperitate dissolvitur, quando totius orbisi eos, et eripiet eos a ptccaloribus, et salvos faciel eos,
corruptibilis gloria lerrainatur. quoniam speraverunl in eum. De fidelibus famulis
Vers. 39. Si.v. Custodiveritatem el vide mquitatem,, dicit, quos in hoc mundo elficaciter adjuvat, quando
quoniamsunl reliquia;liominipacifico. Dura nos prae- collucialionecontraria faiigantur. Liberat enim, dum
cipit custodire veriiatem, admonet ne in mundauisi fidein ipsorum non sinit prava suasione perverti. Eri-
rebus curara habeie debeamus. Cuslodirecnim solet, piel a peccatoribus, utique a mundi istius contrarie-
nonnisi qui semper assiduus est, quihoccogitat, hoc: _| tate servat illacsos. Addiilit quoque causam libera-
loquilur, hoc retraciat, nulloque momeuto abea sol- tionis : quoniam speraveruntin eum, non quia nou
licitudine segregaiur. Sed quae est ista veritas ? uti- peccaverunt, sed quoniam spem suam in Domini pie-
que Deus, qui dixit, Eyo sum verilas (Joan. xiv, 6). tate posueruni. Quod potest etiam el ad illuil judi-
Ergo si Deum cusiodias, ille te sine ilubitaiione: citim trahi, quando sanctis suis aeterna prsemia prae-
cuslodit. Dicit eiiam, et vide mquiiaiem,Dei vide- stare dignabilur.
licet. Nam quae sit aequitas consequenter exponil;; Conclusiopsalmi.
ait enim, quoniam sunt reliquimhomini pacifico. In- Quam proficua verba Spirilus sancti dignaiiona
tendamus quemadmodum hunc sermonem intelligere• prolata sunl! quam mirabili virtute illa tunica Do-
dcbeamus: reliquimsunt hominipacifico, quandospes; mini Christi superna dispensalione contcxta est, non
ejus Domini remuneratione peragitur. lldiquum estt lilis, sed versibus; non stamine, sed compunctione;
enim, ulpost banc vilam aternae beatiludinis praemia i non lana, sed gralia; scilicet quaetotum corpus am-
consequatur. Sunt ergo reliquimpacificorum,quando> biat, el membra ipsius in modum sacrae vestis ope-
spem certissimam tunc habere incipiunt, cum adi riat; quam non valuit dividere militum insana pro-
percipienda Domini dona perveniunt. Pacificus au- tervia; quara non potest haereticorum tot saeculis,
271 M. AURELII CASSIODORl 272
dum semper carpant, scindere multitudo : sed in sua A l muli paratum sc quoque ad flagellateslatur: quouiam
firmitate consistens, illos tanlum protegit quos Do- plus se adhuc mereri pulat, quam videalur csse per-
inino placere cognoscit! Rogemus ergo insepaiabilem pessus. Post lioecprovenit quaesemper pceoiteniibus
Triiiitatem,ut haecveslis et nos protegat, atque intra dattir exsultaliva conciusio : ubi jam a cladibus
suos sinus gratuita dignalionc concludat. Quo loco omnibus liberatus, salutis suae Deum profitelur au-
Sedulii verba muluanda sunt : clorem; ufmanifeste doceatur in spe certissima col-
Grandiaposco.quidem,sed tu dare grandianosti. locatus, qui lantae laetiliaeparticipatione diialusest.
EXPOSITIO1N PSALMUMXXXVII. Expositio psalmi.
Vers. 1. Domine, ne in ira lua arguas me, neque
Psalmus David in commemoralione.
in furore tuo corripias me. Vir isle sanctissimus;
Dicendo in commemoratione,hoc nobis titulus istc sicut de ipso Dominus dixit : Simplcx, reclus, et li-
pronunliat, ut quia peccalum omniinodis effugere mens Deum, ac recedens a malo (Job i, 1), cum len-
non valemus, certe ipsum delictum in commemora- tationibus diaboli fuisset tradilus ad probandum, in-
lione semper habere debeamus; quatenus dum culpse ter dolores anxius, non erai tantum de sua pcena
inemores sumus, a delictorum frequenlia lempere- sollicitus, qtianlum de Dumini offensione suspeclus,
nius. Sicutet in tricesimoprimo psalmo posiium est, B 1 rogat ne lormenla quae paliebatur irato judice sus:i-
David intelteclus; sicut ct in quinquagesimo psalmo neret. Verberatio enim quae venil a quicta mente
ipse prolitetur, et peccalummeum conlra me esl sem- correctio est, sicut legitur : Arguesapientem, et ama-
per (Psal. L, 5). Sed licet propheia noininis sui testi- bit te (Prov. IX, 8); quae autem venit ab infenso ju-
inoniuin dicat quam maxime de fuluris, tamen nec dice rationabiliter forraidalur. Illa enim cmendatio-
praeterila derelinquit, quae ad salutem fidelis populi nem praestat, ista exigit uliioncm. Hinc est quod
pertinere cognoscit. llic enim psalmus (ut quidain rogat ut non arguatur in ira, nec in eum damnalione
voluerunl) toius ad beati Job vivacissimam pertinet perpetua vindicelur. Sic enim metuens et in libro suo
passionem, qui superator fuit vilae mortalis, carnis dicit: Iratus est contra me furor ejus, et sic me habuit
suae debellator, triumphator ingenlium supplicio- quasi hostemsuum (Job xix, 11). De ira vero Domini
rum; sciliccl ut pcenilenlibus onera sua reddantur Pater Augustinus in libro Enchiridion (Cap. 13) pul-
levia, dum gravissimse tentationis referuntur exem- chra brevitate disSeruit dicens : Cum autem Deus
pla. Consuctudoust enim Scripturae divinae, ut cum irasci dicitur, non ejus significatur perturbatio, qua-
exercilalissimus miles Christi affliclusdicitur, tironis lis esl in animo irascenlis hominis; sed ex humanis
inde animus efficaciusimbuatur. Quapropter in affli- motibus (ranslato vocabulo, vindicta ejus, quaenon
clionibus asperis gaudeamus, in carnis noslrae cru- C < nisi justa est, irae nomen accepit. De ira denique vel
cialione laetemur : quoniam hoc nos ab aeterna pcena furore illa sufficiant quae de talibus verbis in psalmo
liberat, quod hic propter 128 Dominum momenta- sexto jam dicla sunl.
nea celerilate discruciat. Considerandum est etiam ers. 2. Quoniamsagittm lum infixm sunl mihi, et
quodinhis psalmis pcenitentium nuliustanta legatur confirmasti super me manum luam. Secuta cst causa
esse perpessus, ut merito ad mensuram malorum probabilis; tit in illo judicio jnm non debeat puniri,
recipi credatur qualilas gaudiorum. qui malis praesentibus vehementer alflictus est. Do,-
Divisio psalmi. rninus enim cum bic vindicat, ibi parcit, quoniam
clememia ipsiusin idipsumduas non exigit ultiones;
Per figuram ethopceiam persona inlroducilur (ut
dietum esl) invicti militis Chrisli, vulnerum dolore sicut scriptum est : Non judicabit Dominus bis in
vermibus er idipsum (Num. i, 9). Sed cum fidelissimiisfamulus
confixa, scaturiens, insu; exprobrationi- se
cognosceret diabolica fraude vexari, sciebat ta-
bussauciata, et inter tol calamitales obsessa, sola inen eum iu se non
fidei vivacitate sanissima. Quam merilo beaio Job et tiam divinis potnisse praevalere, nisi licen-
jussionibus accepisset; ideoque ad illum
noscredimus applicandain, quando huic et aerumnae
loquitur in cujus potestale universa sunt posita. Sa-
similes exstiterunt, et pene ipse sermo videlur esse
' gittm et in bono et in malo accipiuntur. In bono, ut
D
consimilis. Quapropterper loca singula de libro ipsius' esl
illud, Sagiltas suas ardenlibus effecit(Psal. vn,
testimonia dabimus; ut omnino passiones ipsaesibi1
14). Nam hic sagiltm designantdiabolicas potestales,
convenire ac congruere videantur. Psalmus ergo iste1
quaetanquam lela vulueranl, quaudo Dominipermis-
1
pceiiilentis quadrifaria distinctione divisus esl. Primo sione diriguntur. Et bene dixit, infixm, q ;ia dolori-
coittinel excrdium, in quo misericordiam movelbe- bus ejus requies esse non polerat. Sic euira et ipse
nigni judicis vila pcenalis. Sequilur biparlita narra- beatissimus (Job Vi, 4) dicit: Quia tagittm Dominiin
tio, ubi et corpus suum diversis pcenis afflictum com- me sunt, quarum indignatio ebibit spiritum meum,et
inemorat, el animurareferl amicorum impulationibus' terrores Domini mililani contra me. Sequilur, et con-
graviter saucialum; ut cum nulla consolatio in ulra- firmasli super me manum tuam. Cum divina virlus
que parte reiinquitur, totis viribus Dominus exore- fidelium salulem vitamque seraper operelur , hic
tur. Tertio subjungitur consolatio mcdicinaesalutaris,> quasi manibus ejus imputalur quod diu cladibus nu-
quam inter multiplices calamiiates spem suam dicit' rnerosis affligitur; non quia ipse filios ejus exstinxe-
fe iu Domino posuisse. More aulem devotissimi fa- rat, facullaWmlaceraverat, ipsumqueulcerumdolora
273 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. XXXVII. 274
percnsserat; sed quoniam tardabat diabolum remo- iA quinque qui sequuntur violentas refert animas pas-
vere, qui talia probabatur infligere. Ita et in proprio siones, ut nihil videatur exceptum, quod duris cala-
ejus libro positum est: Cur non tollis peccatummeum, niitatibus non probetur afflictum. Quod argumentum
el qnare non aufers iniquilatem meam (Job vn, 21)? dicitur a necessilale, quando quis praemissis rebus
Quod congruenter a potestate judicis dicitur, ut sa- asperis, ad bonam partem correctus adducitur. In
lutaris benevolenlia comparetur. primo igitur versu partis hujus lapinosis figura co-
Vers. 3. Nec esl sanitas in carne mea a vultu irm gnoscitur, quia nihil humilius, nihil polesl abjectius
tum, non est pax ossibusmeisa facie peccalorummeo- inveniri. Cicatrices enim sunt praecedentiumvolne-
rum. Ab infirroitale quoque personaesuae misericor- rum sanala vesligia, quas gravius constat affligere,
diam movet, quoniam caro ejus bellum sustinere non quando eas contigerit ad iransacla pericula remeare
poteral, quae tot ictibus percussa corruerat. Vultus Cicatrix vero dicla est ab eoquod insecaecum vulnus
est irm, timor futurae vindictae sub niagno pavore ostendat. Frequenter ergo vulneribns tabificatum
cogilatus. Unde a Deo se petit ab ira 1'uturaliberari, corpus ostenditur, ul superstes ille sui pene talia per-
quoniam ab indignalione ventura omnino sic se dioit tulerit, qualia solent evaiiimala cadavera susiinere.
esse perlerrilum, ut sanitatem corporis omnimodo Sic et ipse dicit: Solum mihi superest sepulcrum
non haberet. More famuli verecundi, qui anlequam B ] (Job xvn, 1 ). Subjunxit, a facie imipienlim mem,
verbera patialur, futuris jam tormentis veliementer id est a pracsentia stultitiaemeae. Facies enim prae-
alfligitur : qui vero menle callosus -est, nec ipsas sentiam designat, qu:c nisi aut animo aut corpori
pcenas, dum infliguntur, horrescit. Subjunxit etiam : praesto fuerit, ejus species non valet apparere. Pro-
Non esl pax ossibusmeis. Quod supra dixit, sanita- pter ipsam enim se dicit compulruisse: ne sanclus
tem, nunc repelit pacem : merito, quia sanims est vir atiquid divinis ordinationibus impularet. Nam ct
totius corporis pax humorum et temperata tranquil- ipse proprio ore sic memorat, cum Domino respon-
litas. Hic jam niinietas doloris exprimitur; ut qui deret: Ideo insipienter tocutussum, et qum ultra mo-
dixerat carnera suam esse non sanam, nunc dicat dum excederentscientiainmeum (J.obXLII,3).
eliam ossa fuisseturbata. Gravior enim pcena est quae Vers. 6. Miseriis affliclussum, et cunatus sum us-
usque ad inleriora descendit; nec aliquid intactum que in finem; lola die contristalus ingrediebar. Merito
relinquitur, quando ipsa corporis firmamenta qua- turbatus est, qui tantis doloribus videbatur oneratus.
tiunlur. Significat enim, quam patiebatur, vermium Miseriisenim affligitur,quianimamsuam doloribusfle-
comestionem, quae requiera sanclo viro non poterat tibusque castigat; sicut ipse quantum ad consideralio-
dare : quia non cessabat absumere, sicut ipse ait, nem passionum pertinet, dicit: Desperavi, nequaquam
Et qui mecomeduntnon dormiunt (Job xxx, 17). Ve- (C ullra jam vivam. Parce mihi, Domine,niliil enim sunt
rum supra illas corporales pcenas affligi se dicit a diesmei (Job vn, 16). Usquein finein,sive lerminum
facie peecatorumsuorum, more sanctis^imi animi, qui viticsignifical, sive DominumSalvalorem : quia lan-
dum recordalur iniquitates suas, graviora sc credit diu fidelium unusquisque turbatur, donec ad ipsuui
esse passurum. indulgentia concessa perveniat. Nam quod sequitur,
Vers. 4. Quoniam iniquitalesmem superposuerunt tota die conlrislalus ingrediebar, continuationem do-
caput meum: sicut onus grave cjravatmsunt super me. loris insinuat. Dicendoenim, tota die, simul et nocles
Adjicilur ad impetrandam benevolentiam tcrtius mo- designat, quae non erant a cruciatibus ejus alienae,
dus, ut non se injusle perculsum dical, scd peccatis cujus cicalrices computruisse referuntur. Sed inler
suis videatur imputare quod paiilur. J29 Nunc ad haec ingrediebatur tristis affliclus; et quod est fami-
exponendaverba redeamus. Iniquilates no^.traeele- liare fidelibus, nequaquam de Domini pietate despe-
vant se super capul nostrum, quando sibi amplius rans.
vindicant, quam raiio justitiaque patiatur. Caput Vers. 7. Quoniamanima mea complela esl illusio-
eniin nostrum ratio est, supra quam inter bona col- nibus, c.tnon est sanitas in carne mea.Hinc erat quod
lata celsius nil babemus. Ipsa enim ducc, Domino tota die contristabatur, quia diabolus, qui corpus
praeslante, dirigimur; ipsa nos ad bonos acltis pro-; D susceperat affligendum,non cessabat et animam ejus
ficuaqueperducit. Quam si iniquilas opprcsserit, vana imaginatione fatigare. Dicit enim vitium, quo
illa protinus victa succumbil. Sed bis iniquitaiibus maxime humana laborat infirmilas : utmodo in ora-
isia vicissitudo iribuitur; ut qui se levitate erigunl tione prostrati, superfluas res videamus appetere;
in lumorem, gravissimis affliclionibus onerentur. modo psalmodiam dicentes terrena cogitemus. Sed
Construclasunt pulcherrima verilate principia; nunc de ista illusione quam patimur, sulficienter dictum
partcm narrationis, quemadinodum formala sit, de- est inlibro quem de Anima pro nostra mediocrilate
bemus exquirere. conscripsimus. Sed cum istud maxime eontingere
Vers. S. Compulruerunt et delerioraverunl cicalri- soleat otiois, dicit sibi quoque provenisse, qui sani-
ces mem,a [acieinsipienlim mem. Perventum est ad tatem corporis non hahebat; ut tanquam civitas ob-
narrationem, qtiaecausis omuibns utiliier apponiiur, sessa infestaniibiisinimicis undique pulsarelur. Nam
quaudo per eain animus accusati factumque decla- quamvis caro diversis frangeretur angusiiis, origina-
ratur. Haecduplici niodo formata est. Nam per quin- libus tamen viiiis non reddebatur [ ed., credebalur ]
que versus pcenas describit corporis sui: per alios excepta. Ista cst illusio quaesecundo Dominicuratur
273 M. AURELll CASSIODOTU 276
adventu, quando et carnis vitiis caremus, et immis- A \ animum saucinbant. Nunc autem vcnit super te plaga,
siones diabolicas ultra non patimur. et defecisti: et tetigit te , et conturbatus es (Job iv, 5),
Vers. 8. Incurvatus sum et humiliatussum usque- etc. Sed consideremus quam vehemens erat afflictio,
quaqite: rugiebama gemitu cordis mei. Ipsa quidem quando ab amicis et proximis talia suslinebat, ui qui
verba repetit, sed vehementiora facta sunt, dum in soleut esse remedium calamitatum mullarum, fuerint
uno versiculo colliguntur. Possumus enim corpore cumulus passioiuim. Merito ergo ctim ipso lumen
curvari, et animo non hurailiari: sed hic ideo ittrtim- oculorumsuorum non erat, cui inde veniebat afflictio,
que conjunclumest, quia multiplex calamitas liberum unde solet hominibus adesse remedium.
nil reiinquit. His etiam aliqnid inajus adjecil : Us- Vers. 12. Et proximi mei a longesteterunt; et vim
quequaque,id cst ex omni parle, ex omni considera- faciebanlqui qumrebaiitanimam meam.
tione; ut eum copiosa calamitas undique probarctur Vers. 13. Et qui inquirebanlmala mihi,locuti sunt
ambiisse. Sequitttr , Rugiebama gemitu cordis mei. vanitalem,ct dolos tola die meditnbantur.Proximi qui-
ltugire proprie belluarum est. Ilic autem ut gemitum dem erant sanguine, ^ed longissimi rcddeb.iniur fe-
ostenderet forliorem, ipsis secomparat, qii3 validis- loris horrore; dum quod ille tolerabal in vulnere,
simo fremitu suum velle declarant. Et vide quod se- illi sustinerc non polerant in odore. Nam et ipse de
quilur, a gemilu cordis mei; ut virtutem patienliae B I uxore sua dicit: Hatitum meum exhorruit uxor mea
magnae monstraret, in gemilum se asserit, non in (Job xix, 17).Quid,\rogo, exlraneorum fastidia, dum
verba prorupisSe. balationes ejus uxoris chariias suslinere nnn possel?
Vers. 9. Et ante te omne desideriummeum: el ge- Namet de proximis suis ita d:cit: Fralres meoslonge
mitus mem a te non est abscondilus. Tale fuit deside- fecit a me, et noti mei quasi alieni recesscrunt,a me
riuni ejus, ut ante Deum esse mereretur. Nam qui (Ibidem, 13). Cum enim dicit : Et vim faciebant qui
peccaiis suis veniam petit, qui nmnia illa facit qitac qumrebani animam meam, diabolum cum ministris
superius sunt decursa, ante Deum ponit desiderium suis designat,qui quanto illum videbant in Deiamore
suum. Jam quod anle ipsum est, consuevit audirc. persistere, tanto ei mortem animaenitebantur inferre.
Dominusenim quidquid non aspernatur, ampleciiuir. Subjunxit: El qui inquirebant mala mihi, locuti sunt
Ille enim gemitus non absconditur Deo qui pius est, vanitatem. Uxorem designat, quacimmundis spiriii-
qui prn animae liberaiione pcrsolvitur. Nam multi bus adacta, dum eum cupit liberari de pcena, viro
gemunt perdentes divitias, dcsidcria lurpia perqui- sanctissimo suadebal,ut Domini Ioquerelur injuriam,
rentes : sed ille gemilus et ille fletus Divinitati pro- dicens: Dic verbumin Domino,et morere (Job u, 9).
batur absconditus. Gemitus enim dictus est pro ex- lleditalianlur quoque supradicti dolos, quia dum
primendo magno dolore, quasi geminatus luctus. ( se consulere corpori putabant, animae conlraria sug-
(j
Vers. 10. Cor meumconturbatumest in me, et dese- gerebant.
ruil me fortitudo mea : ei lumen oculorum meorum Vers. 14. Ego aulem velutsurdus non audiebam, el
non eit mecum. Corporeis aerumnis flebili allegaiinne sicut mutusqui non aperuit os suum. Nihil potest csse
decursis, nunc ad animi venit gravissimos dolores; fortius, nihil egregius, quam audire noxia, et non
ut postquam caro multa perlulerat, mens quoqttc respondere contraria. Nam etsi loculusest justa, ad
beati viri vehementius probaretur afflicta. Et respice illa lamen surdus erat, quacquasi consolautium ini-
i'iio decore distributa verba colluceant.Unum pemlet quilas suggerebat. Addidit, el sicut mutus qui non
i x altero : quia deseruit forliludo, conlurbalum est aperuit os suum. Muttts etsi cum clamore aliqnid
cor. Fortitudinemsuam dicit patientiae robur, quae, non dicit, interdum balbutiendo remurmtiral. Sicut
quandiu permanserit, voluntatem nostram in sua fir- muius autem, aui non aperuit os suwn, fuii, qui labia
mitate custodit: si vero recesserit,mens turbata suc- sua nullo sermone aspcro, nulla contra Deum re-
cumbit. Malorum itaque abundautia inollitaiii in se murmuratione commovit.0 tranquillitas sanclaemen-
dicit patientiaefirmilatem. Sequitur, et lumen oculo- tis! Foris vermibus consumebatur, intus impassibilis
rum meorumnonett mecum.Lumenoculorumest raiioi erat; ct tanquam assisteret altari [mss., lieret allcri],
imperlurbata judicii, quam secum habcre non pole- D sic cognoscebaiur divinis laudibus occupari
rat, qui ingcntes moleslias sustinebat. Vcrs. 15. Et factus sumul liomonon audiens, et non
Vers. 11. Amici mei el proximi mei adversummc- habensin ore suo increpaliones.Sensus ipse repetitur,
130 appropinquaverunl et stelerunt. Amici sunl a< ut nobis magnae patientiae validius iiiculcelur exeni-
nostro quideiu sanguine extranei, seil charilatc con- plum.Habebat iilique vcrilalrm causiesuae.per quam
juticti. Amicus enim diclus est quasi animi aequns, , inala suadenies potuisset arguere : sed vir patien-
quia aequalinobis volumate conjungitur. Amicilia cstt lissimus sibi reputans omnia, ab illorum increpalione
enim voluntas erga aliquem rerum bonarura ipsius> cessabat, sicut ipse dicit: Nonne dissimulavi? nonn»
causa qucm diligil compari voluntate.Prosinii autcini quteui (Job m, 2G)? Nam cum eos posset arguere
sunt, qui nobis parentela socianlur. Haec enim duoi qui falsis eum criminationibus impelebant, sic elegit
sunt, quorum humanitas consuevit gaudere solatiis. tacere, qucmadmodum solet ille facere qui verita-
Nunc aulem deillis dicit qui ad sanctum virum con- tem responsionis cognuscilur non habere. Respice
solandi gratia veniebant, sicut libri ipsius tcxiui* nunc singulis causis remedia contributa. Contra cor-
eloquitur, et magis crebris exprobrationibus ejuss poreos dolores supra dixerat: Rugiebam a gemitu
 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. XXXVII. 27?
277
eordit m« : nunc adversus iniquas suggestiones po- A j fessionis puritas appareret. Duobus enim modis per-
suit: Ego autem velul surdus non audiebam, elc. Sic fectae pcenitenlix virtus ostenditur. Primum est, ut
narralionis istius textus gemina expositione (ini- peccatores nos Domino prontinliemus, sicut dicit in
tus est. libro suo : Peccavi,quid faciam tibi, o custos hominum
Vers. 16. Quoniamin le, Domine, speravi, tu exau- (Job vn, 20)? Ecce pronuntiatio sancti viri, ecce
dies me, DomineDeus meus. Passionum suarum nar- vera' confessio, quaevilam non abstulit, sed salutis
ratione completa, nunc venit ad medicinae salutaris gaudia geminavit. Verum ne crederes in confessioni-
atixilium: quoniam inter calamitates asperas ejus bus henc solam pronuntiationem semper sufficere
confidentia non defecit, sed semper speravit in Do- potuisse, addidit, el cogilabopro peccatomeo; id est
mino, qui potest tristitiam in gaudium commutare. talia, le donante, faciam, quaemeum possint abolere
Et ideo petitionem suam exaudiendam putat: quia peccatum; scilicel flelus adhibeam, eleemosynas fa-
se in Domino sperasse coufidit. Nam et ipse dicit: ciam, et ab hoc quod deliqui, mandatorum tuorum
Etiamti occidat me, in ipso sperabo (Job xm, 15). me observatione purgabis.
Sic et tres pueri prolitentur: Potens est Deus de ca- Vers. 20. Inimici autem mei vivunt, et confortati
inino ignis liberare nos. Quod ti noluerit, nolum tibi sunt super me : et multiplicati sunt qui oderunt me
til, rex, quia diis tuis non semtcmus(Dan. m, 17, B ] inique. Inimicos stios spirituales nequitias dicit, quas
18). Talis est enim sanctorum volunlas, tale fixa ad probationem sui permissu Domini vir sanctissi-
niente consilium, ut non emolumento aliquo prae- mus sustinebat. Yivunt, cum dolore pronuntiandum
sentis temporis, sed tantum ipsius Domini amore est, id est, volunlatis suae libertate potiuntur; nec
capiantur. mortem metuunt, quam nos in corpore sustinemus.
Vers. 17. Quia dixi: Nequando insultentin me ini- Cui non solum sufficil dicere, vivunt, nisi etiam ad-
mici mei:et dum commoventurpedes mei, in me magna didisset, et confortati sunt super me. Deinde quod
lucuiisunt. Nunc causas enumerat.cur eum Dominus gravius horret, adjecit, multiplicatisunt. Hocschema
dignetur audire. Nam inter gravissimos aestus malo- dicilur emphasis, quod gradatim crescit ad motum
rum, iilam partem vir egregius magnopere custodie- animi concitandum, Multiplicati sunt vero qui eum
bat, ne de lapsu ipsius insuilaret inimicus. Insultant oderant inique, quando supra ipsum spiriluum im-
cnim illi quando hominem ad nequitiaesuaevota con- mundorum numerus augebatur. Unus enim peculium
verleriot; dum fiJelium ruinam, putant esse victo- vastabat, alter patrimonia lacerabat, filios quoque
riara. Pedes enim bic significa.it nostrorum actuum ipsiusalii trucidabant; el necesse erat ut ei inter
qualitaleni, per quam in hac vita quibusdam gressibus tot calamitates hostes crescerent, qui tam numerosa
ambulainus. Sed isii dum fuerint humanitatis fragi- iC probatus est pericula tolerasse. Inique vero addiium
litale commoti, statim impios inveniunt irrisores, est, quonlam vir sanclissimus a pravis spiritibus in-
qui magna in eos invectione consurgunl: s cut alibi juste semper horrelur. Quod ad voluntatem videlicel
dicit: Qui tribulant me, exsuttabunl si molus fuero diabolicam pertinet exprimendam, non ad merito-
(Psal. xii, 5). Pii vero contra faciunt, affliguntur rum pravam inanemque jactantiam
casibus alienis, consolationem lapsis, solatium cu- Vers. 31. Qui retribuebantmala pro bonis detrahe-
piunt afferre deceptis; sicut Aposlolus dicit: Fra- bmit mihi, quoniamsubseculussumJustiliam. Adami-
tres,si prmoccupatusfuerit homoin aliquo deticlo, voi cos laceratores redit, qui sanclissimo viro casus
qui spiritualet estis, inslruile hujusmodi in spirilu asperos imputabanl, et detrahebaut, cum magisuti-
mansuetudinis(Galat.t, 6). que patientiam ejus laudare debuissent. Nam et uxor
Vers. 18. Quoniam ego in fiagetla paraitts sum, el justitiae ipsius detrahebat, quando dicebat: Dic ver-
dotor meusante me esl semper. Ecce quare Dominus btimin Deum, et morere (Job u, 9). Bene aulem se
supplicem dignabatur audire, quia dum fragililaiem dixit justiiiam subsecutum,qwA iflam non probatus
snam nosset deliquisse, inerito se ad pcenam vide- est aliquando reliquisse. Sic enim ipsc leslalur: Aron
balur aptare. Sic sentiunt qui se semper addicunt; invenietisin lingua mea iniquitatem, nec in faucibut
ut in illa judicatione possint absolvi, qui bic merue- jynteis
] stultilia personabil(Job vi, 30). Quam profes-
rint propriis confessionibus accusari. Flagella enim sionem ev integra cordis purilate venisse lestis est
hic, non verberaliones loreas dicil, sed dolorum as- Domini prolala sententia, ubi ad amicos ejus in libri
perrimas passiones. Sequitur enim, et dolor meus ipsius fine commemoratdicens: Iratus est furor meus
antemeett semper. Dolor contra se erat viro justis- conlra vos, quoniam nonestis locuti coram me rectum,
simo, cur a mandatis Domini declinasse videretur, siculservus meusJob (Job XLII,3)'. Finiia est, quam
ut salutarehi innocentiam perderet, et mortiferos ac- diximus in tertia parte, collalio, quae est procul
quisisset errores. Imiiandus dolor, rectum judicium, dubio medicina salutaris. Nunc conclusionem videa -
contra se justum hominem irasci: quia impius de- mus totius terminum dictionis.
fensor, fautor \ed., factor] sui probatur exitii. Vers. 22. Ne derelinquas, me, DomineDeus meus;
Vers. 19. Quoniaminiquitatemmeam pronuntiabo, ne discesserisa me. Pcenitens iste sanctissimus in-
el cogitabopro peccutomeo. Aperuil unde ille prae- dulgentia Domini de praeteritis periculis absolutus,
missusdolor existcre poluisset. Nara si de 131 pec- jam laetus exclamat ad Dominum, ne ab ipso relin-
cato suo rainime doluisset, nequaquam lantae con- quatur, quo fuerat praestante liberatus. Gravior est
279 M. AURELH CASSIODORI 280
enim bonse conscieiuiaemetus errare post veniam; iA ctiones suas, ne pulares ct hunc psttnnumpujrriten-
ut qui debet gratiam, iterum incurrat offensam.lilc tibus applicandum, subjunxit, Canticum,quod utique
enira quando a nobis discedit, avios sectamur erro- talibus non potest convenire 132 personis. Canlare
res : quia necesse est absente via rectissima semper enim laclanlisest, interdum et dolenlis, nunquam
eirare. vero pcenilentis.
Vers. 23. Inlende in adjutorium meum, Domine Divisio psalmi.
Deussalutis mem.Prius petiit ne derelinqueretur a
Idithum iste, quem diximus viliorum nocentium
Domino, nunc enixius supplicat ut in adjutorium ejus
formamnobis jusli hominis praebet. ln
dignetur intendere: quoniam contra illum se noverat transilitorem,
certamen habere, qni dixerat : Ponamsedem meam primo ordine psalmi contra insidiatores inimicos in
ad Aquilonem,ei ero similisAltissimo (Isai. xiv, 13). maximam se perhibet utilitatem remediumque la-
: vitae suae finem debere cognoscere,
Quibus enim viribus hostis ille tam immanissimus cuisse petens
oculis
vinceretur, nisi ille intenderet,quo respiciente pote- si forte incarnationem Dominieliam corporeis
rat non perire [ed. et ms. G., parcre)? Et ut perso- videre mererelur. Secundo per syllogismum quin-
Iutam gratiarum cognosceres actionem, addidit, quepartitum timorem vanum probat esse mortalium,
Deus salutis mem; utique qui euui salvum reddidit; n quoniam sunt orania in potestate Domini constituta.
ut ei delicta noxia dimittaniur, quate-
post tot vulnera passionum, et sospitatem contulit Tertio rogat
animae, quam anliquus ille tyrannus iion possit eri- ntis vita ejus prospero fine claudatur.
pere. Ecce regula pcenitentis impleta est, salvaius Expositio psalmi.
exsultat, qui pridem ulcerum tabe putruerat. Sic ad Vers. 1. Dixi: Cuslediamvias meas, ut non detin-
victoriam perveniunt, cum Domini milites impe- qttam in tingua mea. Consuetudoest humanitalis, ut
luntur. cum se aliquis laudabili conversatione tractaverit,
Conclusiopsatmi. calumniantium insidiis protinus appetatur. Iste ergo
Quam forlis, quam de se triumphalis factus est Idithum, qui de probabili opinione pessimorum con-
Job iste Davidicus,ut intertot acerbitates vulnerum, traxit invidiam , secum ipse deliberans dicit, melius
modesiiam non destilerit eruciare sermonum! Ja- esse silentium lenere, quam aliquid malitiosis edi-
cebat corpore in slerquilinio, sed animo habilabat in cere [ed., malitiose dicere]. Quis enim hominum sic
ccelo. Consumcbatur vermibus, qui spiritus supera- caulus sit, ut si inter aemulos loquatur, nnllum ver-
bat immundos.Parva sunt quaepertulit, si conside- bum ejus incurrat aliquam quaeslionem?Nunc par-
res quaerecepit. Sic pio Domino proficue servitur, ticulatim singula videamus. Dixi, hoc est, apud me
sic clementia Divinitatis agnoscilur; ut cnm ei suas G in corde meo, ubi sapienles ante deliberant, quam
largiiates offerimus, relributiones iterum copiosissi- loquantur. Cuslodiam vias meas.Non dicit, a crimi-
jnas exigamos. 0 pcenitenliumbeata securitas! o sc nibusme abstineara, quia jam sanctus erat; sed a
liumiliantium mirabilis altitudo!ut confuendo redeat superfluis verbis, quae raro potest vitare vel conti-
adgratiam.quipropriaseaestiraationedamnavit.Ccrte nens ; sicut Jacobus aposlolus dicit: Linguam enim
iutelligamus quae sit dignitas pccnitentium, quando nullut hominumdomarepotest. Modicumquidemmem-
nec ille ab hac excipitur, qui tanti judicis voce lau- brum est, sed magna exallat (Jac. m, 8). Difflcilis
datus est. quippe res est linguam in lubrico faucium constitu-
EXPOSITIOIN PSALMUMXXXVIII. tam, veritalis rigidae lenere mensuram : cui si in-
caute frena laxentur, frequenler contra se loquitur.
In finem pro Idilhum caniicum David. Facilius enim tacendo culpa refugitur, quani lo-
Titulus bic novum nobis intulit nomen; propterea quendo.
quaccausa sit istius posilionis, aut quid significct Vers. 2. Posui ori meo custodiam, dum consistit
diligenlius inquirarnus. In pracfatione jara dictuin peccatoradversumme. Figura est cpexegesis,id est,
est hos viros auctorcs non fuisse psalmorum; sed explanatio dicti superioris. Dicit enim causam quo-
niuoiiiamexcellcntes cantores erant, propter nomi- D modo delinquat in lingua sua. Linguae siquidem
nu:n significationem constat adhibitos; ut et pro- ostinm os habelur, et bene illa clansa servabitur, si
batissimi officii sui bonorem de tali commemora- cjus janua custoditur. Salomon quippe dicit: Ori tuo
tioneperciperenl, ct arcaua psalmorum de iiomiuum facito ostiumet seram, et verbisjugum atque stateram
ipsorum interprelationibus panderentur. lditltum (Eccli. xxviu, 28, 29). Sera enim dicta est, quod
enim Hebraeumnomen est,quod Iing.uaLatina dicilur sero osiiis adhibeatur. Sed ista tanla custodia qnam
transililor; non qui gressibus aliquid (ransil, aut praemisit, sequilur quando maximedebeat adhiberi;
saltu corporis bianlia quaequetransmitiit; sed qui scilicet quando iuvidus cuiquam consistit adversus,
supra mundi istius varietates in ea jam puritate con- quaerens audire, unde calumniam possit efficere.
sisiit, ut futuraelantum beatitudinis prarmia consc- Yers. 3. Obmului, et humilialussum, et silui a fro-
qualur. Ergo in hoc psalmo persona iniroducilur nis: et dolor meus renovatusest. Prudenter decepti
sancloo conversationis, quae humanas quidcm illece- sunt insidiantes; ut dum sermonem capliose quae-
hras iransilierat, sed adhuc gaudia futiira poscebat. rerent, silentium reperissent. Sed possunt et illi
Et quoniam vir sanctissimus enumerai aliiuas affli- oimutescere, quorum os frequenter niraio furore
281 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. XXXVIII. -282
concluditur. Addidit, et liumiliatus sum, nt illud si- iA cere. Addidit etiam, ul tciam quid desit mihi. Suo
lentiiimnon dolosum, sed intelligeres esse purissi- enim fine recognito, scire poterat quantum usque
mum. Humilialus enim significat humi prostratus. ad advcntum ejus restare potuisset. Et bene addiium
Siluitte quoque se dicit a bonis praedicationibus, ne est, quid desil mihi; quiarevera deessesibi judicabat
doceret conteinnentem. Sed quia consuetudo malo- advitam, si ejus non meruisset videre pracsenliam.
rum est, ut quamvis bona audiant, nullatenus ac- Sic magni ardoris illius desiderium, sermonis istius
quiescant, quapropter a bonis se dicit necessitate qnalitate constal cxpressum.
siluisse; quia salubrem commonitionem recipere non Vers. 6. Ecce veteresposuisti dies meot, et substan-
poterant, qui contentionum semina perquirebant. tia mea ianquam nihil ante te est. Vides merilo 133
Dominusenim in Evangeliodicit: Ne miseritis mar- Christi Domini praesentiam postulatam, antequam
garilas vestras ante porcos (Matlh. vn, 0). Nam cum veteresdies suos esse profiletur. Nam quamvis Deo
dicit, renovalusest dolor meus, significat sibi eum et placita se conversatione iractaret, in veteribus la-
anle fuisse, quando vota iniquortim intelligentiae men diebus eral, quando necdum ad gratiam novae
virlule noscebat. Modo autem cum videret liiiqui- regenerationis advenerat. Veteresenim illo lempore
tates hominum conlra se potius exercitari, renovatus fuerunl dies, qui humanum genus ad defectum mortis
est dolor ejus pietatis intuitu; tribulationem suam B ] protinus adducebant; nec erat in illis aliquid novum,
faciens delictum videlicel alicnum. ubi minime radiaverat Domini Salvatoris adventus.
Vers. 4. Concaluit cor meuminlra me, el in medi- Unde Apostolus dicit: Vetera transierunl ; ecce facta
tatione mea exardescit ignis: locutus sum in lingtta sunlomnia nova (II Cor. v, 17). Sequilur-.Etsubstan-
mea. Post silentium quod se pertulisse dicit invitum, lia mea lanquam niltil anle le ett. Non dicit actus
ut hominibusprredicare minime salubria potuisset, suos nihil esse ante Deum, sed subslanliam suam.
conversus est magno aestu charitatis',, loculurus ad Nam quomcdo poterat fieri, ut qui mundum transi-
Dominum. Sed audiamus quam polenler deliberaiio- lierat, superaverat camis suae vitia, ante Deum ha-
nis ipsiusardorexponitur.Conca/uii, dixit, cormeum, beretur ut nihiium? Sed merito sttbslantiam suam
id esi, ab omni parte succensum est, ut molus iste ante Deum dicit niliil esse, qux Adam peccante
tam magnus ad cogitalionem rerum ccelestium per- damnata est. Cui nisi aliquid Divinitas contulerit,
venirel. Intrame, in liomine scilicet interiore, ubi dc proprionon habet opere quod pracsumai.
ratio lacita loquitur, et a Dominodignanter auditur. Vers. 7. Verumlamenuniversa vanilas, omnis liomo
Se'|uilur, el in medilalione mea exardescit ignis. Ne vivens. CunTtransilitor iste viliorum, veri se luminis
putares ignem insanis moiibus aestuare, in medi- inspectione complesset, et futurum Domini Salvato-
taiionemea posuit, idest, in consilio, in delibera- C ( ris adventum cordis oculo pervidisset, ite qtiisquam
tione, ubi ardor mentis sub modestia prudenter crederet sanctos viros a temationibus alienos, redit
accendiiur, et illuminatam mentem disciplinabilis ad infirmitatem suam, quam inter virtutes egregias
flamma circumvolat. Quid cnim amplius quam cha- carnis vilio sustinebat, dicens : Magna sunt quidcm
rilas fervet? Sed fervor ille tranquillus est, manstieta ista quse diximus, magna quae credimus : verumta-
inflammalio, motus inculpabilis, festinatio moderata. men quoniam in bac mortalitate versamur, ubi meu-
Quapropter vir iste sanctissimus, auod perfectissimis tem noslram fragilitas pulsat humana , nec estadhuc
accidit, et competenter tacuit, et apte locutus est. unum illud aetemum quod nos in sua faciat firmitate
Nam qui siluerat dolosis inimicis, vcraci Doinino consistere, universa vanitas omnishomovivens. Vani-
conscienliaelingua proclamavit. Nec vacat quod dicii, tns etenim, sicut saepe diximus, mulabiiilalem signi-
lingtia mea, hoc est qua pura mente solebat Domino ficat,quam omnis homo praeter Clirislum suslinet,
confiteri, et adventum ejus studio piae dileciionis qui hac carne vestitus est. Exprobrat enim vir san-
cxpetere. ctissimus mundmae vitae consuetudinem malain, ad
Vers. 5. Notum fac mihi, Doinine, finem meum, et illam aeternam desiderans pervenire beatiiudinem ,
numerum diernm meorumquis est, ul iciam quid desil ubi se intelligebat habilurum cum angelis por-
mihi. Posl illam lam niagnam patieniiam, et invicti D ] tionem.
anirai robur eximium, absurdum est creJere sancium Yers. 8. Quanquamin imagine Dei ambulet liomo,
virum desiderio hujus vitae annorum sibi notitiam tamen vane conturbabitur; thesaurisat, et ignorat cui
poslulasse : sed plenus desiderio Domini Salvatoris congregal ea. Quod vere sipientibus inest, postquam
(quera lota mente decuit perquiri) scire voluit qui probahililer lacuit, et religiose loculus est, venit ad
ei lucis terminus pararetur : si potuisset ad illam ordinem secundnm , ubi quinqueparlito syllogismo
sanctam incarnalionem, quam geslabat menle, ejus probat praeter Dei spem atque exspectationem, posl
longaevitaspervenire. Peiil ergo ut suum finemnove- primi hominis transgressionem humanum genus va-
rit, id est, Dominum Salvatorem. Ipse enira noster nilali esse subjectum. Sed dicendo, quanquam,
est finis,ad.quem pervenisse vitaestnihiloininussine nescio quid amplum, nescio quid insigne vull intel-
fine; si tamen eum culpis sequentibus non redda- ligi; quod licet homo geslet, tamen vanis desideriis
nms infeiisuui. Deindenumerum suorum dierum de- occupatur. Sed quid sit istud excelsum consequenler
siderat adverlere, ut evideniius appareret si ejus exponit : In imagine Dei ambulet homo. Imago Dei
conspeclumeliam corporeis oculis mererelur aspi- esl iUa quam homo in rerum conditione susecpit
233 M. AURELII CASSIODORI 284
quando dictum est : Faciamus hominemad imaginem A ccsse erat ut illud tcmpus exspectare debuisset,
et timililudinemnostram (Genes.i, 26). Haecsententia quando eum aeterna praemia coronarent. Subslantiam
sic nobis breviler divisa conslabit, si primitus inlel- vero suam, hic non illam Adae, quam ante dnos
ligamus aliud esse imaginem, aliud sinrililudinem. versus posuit, dicit. Illa enim in malo, ista in buno
Imago quippe habet similitudinem ejus rei cujus memorata est : quia nomen aequivocum cst. Qua-
imago est. Simililudo autem non semper habet ejus propterhic subslantiam in bonam partem debemus
imaginem cui similis est. Et ideo interior liomo, accipere, scilicet conscientiae possessionem, qua
qui, sicut dicit Apostolus : Renovaiur de die in diem sustentabalur, qua pascebatur, qua dives et paterfa-
(II Cor. iv, 16), in quo est intelligentia rationis, et milias erat. Anle le est, dixit, non in sacculis meis,
verilatis aguitio, el immorlalilisa Divinilatecollala, ut supra de avaris est positum : in conspectu tuo,
merilo dicitur haberc imaginem Dei: quoniain pro iion in occultis meis, ubi inextricabiles probantur
spirituali actuum suorum dispositione praestantior esse divitiae. De illa enim quae vituperabilis fuil
est. Exterior vero bomo, de quo idem dicil Aposto- dicium est : Tanquam nihilum ante te est: de isla
lus, qui eorrumpilur (Ibidem), et diverso passionum vero positum est, ante te est : ubi esse nihil potest,
fasce praegravalur, habet laraen aliquain similitudi- nisi quod gloriosa fuerit actione perfectum.
nem Crealoris, ex eo quod vivit, quod videt, quod B j Vers. 10. Afromnibus iniquitalibus meiseripe me :
est, quod ad mentem convertitur se regentem, quod opprobrium insipienlidedistime. Quamvis isle sanctus
inter creaturas reliquas valde diciturbonum; quaiu- probabili se devotione tractaret, lamen 134 roBa'
vis haecin Deo longe aliter summeque sint, quam in ul ab omnibus iniquilalibus suis Domini miseratione
crealuris esse dicuntur. Sed quid dicam homiiiem liberetur; ut agnoscamus neminem hic esse secu-
exteriorem? Comparatur illi et vermis, comparalur rum, quamvis beneflcia diviua perceperit. Nam cum
et leo, comparatur ef lapis, non dignilate substantiae, dicit, ab omnHius,significat iniquitatum diversas esse
sed ex aliqua simililudinis parte. Sic ad imaginem et minutias; sicul in decimo octavo psalmo dictum est:
simililudinem suam fecisse hominem recte intelli- Delicta quisintelligit? ab occultis meismunda me, Do-
gilur Deus, si suis parlibus divisa rcddantur. Quod mine, el ab atienis parce servo tuo (Psal. xvm, 13).
Pater Augustinusin libro Quaestionumtitulo secundo Sequilur, opprobrium insipienti dedisti me. Slultorum
(Lib. LXXXIII Qumst., qumsl. 51) subtilius diligen- consuetudo talis est, ut illos magis irrideant, quos
tiusque traclavit. Sed licet imago ista magna sit, et bonis moribus studere cognoscunt. Sanctus crgo vir
tanli aucloris aliqua simihtudine glorietur, quod opprobrium erat stullis, quia sibi dissimilem respue-
vivit, quod rationalis, quod immorlalis est : homo bant. Sola enim scelerati laudant quae videntur ha-
tamen quia jam factus esl peccatis obnoxius, el primi G ( bere communia.
palris anle transgresslonem puritati dissimilis, tamen Vers. H. Obmutui, et nonaperui os meum;quoniam
caducis desideriis lurbatur alque confunditur : modo lu feeisti me. Redit ad superiora quaedixerat, asse-
viclum cogitans, modo vetem corporis necessitate rens non respondisseinimicissuis; hoc eliam add;ns,
perquirens, vel alia nimis innumera, quibus in hoc quoniam tu fecisli. Ipse ulique fecit, qui patieniiae
niundo subdita tenetur humanilas. Et benc dixil, dona concessit. Nam hoc lam salubre silentium non
conturbabitur: quia puritatem mentis perdunt, qui habuisset, nisi ccelestis largitas dedisset.
desideriis lemporaiibus occtipanlur. Addidit, thesau- Vers. 12. Amove a me plagas tuas, a fortiludine
rital et ignorat cui congregat ea. ilinc probatur stulta enim maitus tum ego defeci. Prasmissa causa devolio-
vanitas, quoniam cupitperitura servare el transitoria nis, Idithum competenter veniam petit; ut qui prac-
custodire; maxirae cum possessio eorum probetur ceptasecutus fuerat Domini, mereretur audiri. Plagm
iuccrta. Nam qui se putat charis filiis rclinqucre, sunl correptiones quae de flagello veniunl, quibui
igimrat si ea non contingat inimicissimos possidcre. pro noslris peccatis justissime verberamur. Ipsas
Kt intuere quia, licet multa sint simi>ia, in qtiibus crgo sanctissimus vir desiderat amoveriquae culpis
homintim inutabilitas accusetur, avaritia laraen debebantur admissis. Fortis manus graviter flagellal;
electa cst, cui hacc potius imputentur; ut insigne D I et necesse eral quemlibet illum deficere, quem ma-
maluni audirei quod sibi dictum, ct vitia minora nus excelsa percuteret.
cognoscerent; scriplum est enim : Radix omniitm Vers. 13. In increpationibus propler iniquiiatem
malorum eupiditas (I Tim. vi, 10.) corripuisii hominem,et labescere fecisti sicut araneam
Vers. 9. Et nunc qum est exspectatiomea ? nonne animam ejus : verumtamen vane conturbatur omnis
Dominus? et tubtlantia mea ante le ett. Praedicta Itomovivens.Hic pietas Dorainievidenter ostenditur,
bumani generis vitiosissinia vanitate, nunc redit qui non diligit increpationes, nisi ut homines corri-
ad personam suain , pronuntians exspectationemsibi ganlur. Iniquitas quippe morlalium more pulredinis
esse DominumChristum, nec in caducis desideriis sine fine vagaretur, si eam medicinalis iiicrepaiio
se habere aliquam praesumptionem; sed illim minime desecaret. Tunc enim convertimur, tunc a
exspectare, qui jam salulariter raundo co^noscitur mala intentionc disccilimus, quando nos prseceptis
advenisse. Potest aulem haec exspeclatioet judiciuin dominicis argui posse sentimus. Aranea vero corpus
signilicare, in quo sancti noscuntur perpelua gaudia liabel lenue, in lerra non habiiat, sed per loca altio-
prouncreri. Nam vitiorum transilitor egregius, ne- ra tclas quasdam tenuissimas viscerum digestione
 2«5 EXPOSITIO 1NPSALTERIUM.PSAL. XXXIX. 286
cunlexii;sicul el a quibusdam vermibus sericum di-, A Dicanimtvmem: Salus tua ego sum (Psal. XLIH,3) ;
citur exfilari. Iluic ergo exiguo corpusculo recte sive illud : Venite, benedicii Palris mei, percipite
eonversi et afflicti aniina comparatur, qui longis regnum quod vobis paratum esl ab origine mundi
ebservationibus vigilii-que faiigatus, terrcna dese- (Malih. xxv, 34). Quocircaconvenit, quidquidhorum
rens, subtilissimasoperationes virtulum divino timo- sentire volueris. Incola vero dicitur, qni terratn
re labelicatus efficit. Post baec reverlitur ad illud colit, ad tempus superveniens exlraneus, non qui in
suoe propositionis iuilium : quia licel incrcpclur, patriae suaeregione consislit; quod omni sanclo eve-
licet tabefiat, tamen fragilitate humanitatis diversa- nit, qui in divina civitate recipitur. Omnesenim nos
^rum rerum varietate confundilur. Sed ab hac per- peccatum fecit extraneos, el in nefaria lenuit regio-
lurbatione ille solus excipitur, qui ad divinam con- ne capiivos. Sed quando nos misericordia ejus
tcmplalionem pura mente transfertur. Pcrfecia est, suscipit, incolacsumus : quoniam illuc advenimus,
utacstimo,rhetorici syllogismiqui epichiremadicitur, id est, de Dabylonia ad Jerusalem ipso attrahentc
quiuquepartita probatio, quam nunc membris suis, Iransponimur. Ideo enim posuit, apud te, ut non in
ul possumus,versibusque reddamus. Propositio e:us: diaboli, sed in Domini civitate incolam eum fuisse
est: Quanquamin imagineDei ambulet lionio, tainen sentires. Subjunxit, et peregrinussicut omnespatres
vane conturbabitur. Probatio propositiunis: Thesau- B '. mei. Expressit quod superius dixit: omnis enim
rizai el ignorat cni congregatea. Sequiiur assumptio homo qui recipilur in beatitudine peregrinusdicitur ,
quatuor versibus procedens : Et iiunc quae est cx- quia incipit esse ubi non erat. Peregrinut enim dici-
spectaiio mea? nonneDominus?et caelera. Necoffen- tur, quasi pergens longius. Et ul generalem hanc
dat quod lam longa videtur assumptio. Diximus cognosceres fuisse senlentiam, dicif, sicut omnet
enim brevitates membrorum istorum a magistris patres mei, ne quis ab hac conditione pularetur
saecularibus poslea fuisse conslrictas. Hic autem exceptus.
quaerenda sunl partium ipsarum non tam expressa Vers. 16. Remiite mihi, ttt refrigerer priusquam
quam designata vestigia. Adjuncta est assumptionis eam, el ampliut non ero. Vir providus et veritalis
probalio. In increpalionibus propter iniquitatem cor- ipsius illumiuaiione completus, hic sibi petebat
ripuisli hominem, ct tabescere fccisti sicut araneam dimitli, ut certus ad futura judicia perveniret, et
animam ejus. Provenit, nisi fallor, exspectala con- quamdam recreaiionem sumeret in 135 praesenli
clusio proposilioni suae apte respondens : Verumta- vita, iilius regni securitate suseepia. Professus est
men vane conturbalur oinnis homo vivens. Sic enim aestuantesc cura succendi, qui se postulabat
quinquepartili syllogisrai, sicul opinor, peracta imbre misericordiaetemperari; sicut supra ipse de
probalio est. ( se dicit: Concaluitcor meum inlra me; et in medi-
C
Vers. ib.Exaudi, Uetis,oralionemmeamet depreca- latione mea exardescitignis. Meriio ergo hic re'rige-
tionemmeam: auribus percipelacrymasmeas.Llitltum rari sibi petebat, qui tanli desiderii calore flagrave-
iste qiianto plura mysteria didicerat, tanlo se anle rat. Addidit, priusquam eam, id esl anlequam de
Dominiim enixa supplicatione fundebat. Venil crgo ista luce discedam. Et ampliut non ero, utique in
ad ordinera tertium, ubi humililer et confidenler hoc mundo , ubi peccatorum facinoribus subvenitur,
cxoral remilti sibi peccata, priusquam viiam flniat. dum se a Domino conversionis acccpta humilitaie
Quapropler necessarium est considerare , ut ille qui correxerint. Sive dicit, amplius non ero, si desiuas
dictus est mundi vitia transiliisse, cur ndliuc lam subvenire; quia nonestesse, in aelernis afflictioni-
graviler videalur ingeiiiere? Scilicet quia nulli suffl- bus permanere. Esie enim proprie beati est. Merilo
cit de viliis acquisiia victoria, nisi jugi fticrit sup- ergo noii se dicebat etse, si se habere cum electis
plicatione servata. Prius itaque orationem dixit, non intelligeretporlionein.
posl deprecationem.Oratioest oris ratio, quam proni Conclusiopsalmi.
allegamus vola nostra pandentes. Deprecalio vero Ecce vitiorum transilitor egregius quanla nos bea-
est frequens et assidua supplicatio, quac ab imo
lissimac inslitutionis salubritate commonuit, inter
pecioris profeitur arcano. Audi enim quod sequitur, Ij.
auribus percipelacrymas meas. Frequenter diximus blaspliemos et iniquos habere linguaecontinentiam,
noxia vitare certamina, rixas gravissima modcra-
Deum, quod videt, audire; quod audil, videre : quia
non corporalibus membris distinguitur, sed oinnia tione comprimere. Silentium est quippe probabile,
virtule suae divinitatis operalur. Et ne putares sup- quod nos minimc perducit ad culpatn, quod sapien-
les prodit, quod gravissimos facit, quod con?ilium
plicationem lanlum adhibitam fuisse verbornm, la-
nutrit, quod ipsuin quoque gratissiinum ostendit
crymas mea»dixit, quae violentse sunt seniper in esse sermonem. Quapropter hauriamus remedii hu-
precibus, et ad clemeniiam medicinalem animum
miserantisadducuni. jns saluberrimam potionem , ut qui sancios tam pro-
Vers. 15. Ne sileas a me, qudniamegoincola sttm licue tacuisse cognosciraus, peccalorum immodera-
tam linguaelicentiamnon amemus
apud le in terra, et peregrinus, sicul omnes patres
mei. Ne sileas, dixit; id est, audiam le dicentem LXPOSITIOIN PSALMUMXXXIX.
quod Evangeliumlestalur : Remissasuni libi peccala In finempsalmusDavid.
(Luc.vu, 47).Sive illudquod alio loco psalmus dicit: '-oepequidein diximus per finemet David Christum
287 M. AURELII CASSIODORI 288
Dominura significari, cui iste psalmus apiandus est. A tur esse dissimiles. Illa enira sicut sunl mollia et
S'ed in primordiis cjus Ecclesia loquitur, hoc est dissoluta, in itineris sui ccenosilatevolvuntur. Vir-
sponsa ccelestis, niembra Christi, fidelium mulli- tules aulem quemadmodum rigidc sunt el immo-
ludo. Deinde venit ad cafut noslrum DominumSal- biles, sic habent viam petralem, ubi non inquinatis,
vatorem, ut tolius psalmi conlexlio uni corpori con- sed imindis pedibus ambulaltir.
gruenler aptetur. Vcrs. 3. Et immisilin os meum canticum novum,
Divisio psalmi. hynmum Deo nostro: videbunt multi el timebunt, el
sperabunl in Domino. Superiora psalmi ad illud per-
Prima narraiione gralias agit Ecclesia, quac venit
tinent, quoniam Deus liumanum genus in mundi
:
ex gentibus quia de mnndi istius veternoso mcerore istius ccenositate
demersum, ad petrae transtulit fir-
liberata, ad Novi Teslamenti meruil gaudia perve- milatem , ad religionem videlicet Christianam. Quod
nire. Sccunda ipse Doiiiinus loquilur Christus, san- versus iste nunc dicendo: Et immisitin os
ctam incarnationem ct justiliam suae praedicationis meum canticum aperitid est Novi
novum, Teslameiy: san-
exponens; ob hoc Patris auxilium deprecalur, ut ctissimam praedicationem.Sed novum bene dicitur,
a
pericula possit Judaeis illata superare : confundi quia incarnationem Domini corporeis oculis aetas
postulans inimicos, et laelari omnes qui sperant »B antea nulla conspexit. Deo enira niliil novmn est,
in eum.
quando ante constiiuticnem mundi dispensationis
Expositio psatmi. suae universa praescivit.Hymnus autem Graecusser-
Vers. 1. ExspectansexspectaviDominum, et respe- mo est, id est, laus carminum lege composita. Et
vit me: et exaudivil deprecationcmmeam. Ecclesia quoniam hymni erant quos idolis suis etiain genli-
catliolica, quac fuerat de totius mundi partibus con- liias personabat, addidit, Deo nostro; ut qualem
greganda , patientiaevirtutem praedicat, quam inter Iiymnum diceret, distincte potuissemus adverlere.
suminas laudes habere convenitChristianum. Quem- Videbunt multi et timebunt. De mirabilibus dicit,
admodum enim aut tribulationes sufferat, aut pe- quac tempore sanctac incarnationis effecta sunt. Vi-
riculorum pondus evadat, nisi divino beneficiolole- denles enim Judaei talia, timuerunt, el Christi Do-
ranliae robore fulcialur? Sed considcrandus est bic mini praedicationibuspopulorum agmina crediderunl.
scrmo geminalus, quia superflua non est tam decora Speraverunl aulem in Domino,quando Christiani esso
repetiiio. Exspectaresiquidem possumus et ingraii. cceperunt: ut post illum timorem miraculorum con-
Exspeclantesautem exspectamus, quando mites ali- versi, 136 sPem »" Domino firmissimam habere
quid cum magno desideriosustinemus. Hoc argumen- probarentur
tum dicitur a conjugatis, quando unum verbum or- Q ( Vers. 4. Beatus vir cujus est nomen Domini spes
lum ab alio varie commutamus, ut sapiens sapienler, ejus. Beatus iste vir per secundam speciem definitio-
prudens prudenter, et his similia. Respexit: quia nis expriraitur, quae Graece ennoeraatice, Latine
praevenit omne bonuin nostrum. Lumen quippe veri- nolio nuncupalur. Ilaec unamquamque rem per id
latis babere non possumus, nisi ab illius conspici quod agit, non per id quod est, conalur ostendere.
claritate mereamur. Subjnngitur, exaudivit me, ut Nam qui sit isle bealus posila determinatione praefi-
pie atque efficaciter exspectassevidcatur. Deprecalioi nitur, id est cujus esl spes nomen Domini. Spet enim
quoque significat ( ut dictum est) frcqucntissimam, dicla est quasi stabilis pes. Nam el illl dicuntur spcm
precem: quoniam rarius orare non poterat, qu;e. suam in Dominoponere, qui ab eo dari sibi tempo-
sustinens Dominumsustinebat. ralia deprecantur. lli videntur non propter se dili-
Vers. 2. El eduxil me de lacu miserim, et rielulo, gcre Deum, sed propter illa quaeposlulant. llle au-
(mci;: et slaluit supra petram pedes meos, et direxitt lem veraciter habet spem nominisDomini, qui solam
gressus meos. Sicut duobus modis opcrari praecipit t contemplationem ejus avidius concupiscit. Nomen
Cliristianum, ut declinct a malo et faciat bonuin •; crgo Dominiinter caetera Salvator aeternus est; el
Ita duplici ralione Dorainumdicit profuiura conce- ille spein suam ponit in ejus nomine, qui se non
dere. Primum esl enim, ut nos educat de mundii fj suis meritis, sed ab eo per ejus gratiam credil esse
islius profundissima calamilate, cujus apte desi- salvandum. Dicii sunt et in Evangelio octies bcati;
gnata est maligna laiitudo, lacus miserim lutusque» ut est illud : Beali pauperes spiritu, quoniamipsorum
faecilentus. Et ul exprimerct dclictorum crassitu- est regnum cmlorum(Matth. v, 3), eic. Et in Deute-
dinem corpulentam . Itttum addidit, qui lacu conli- ronomio ( Deuier. xxxni, 29 ) similiter reperilur ;
nctur : ne peccata solis aquis cognosceres quamvis s cum populus Israeliticus terram repromissionis
dcnsissimis comparata. Nam sicut tutus laci fetidus s intraret; quod ideo multifarie dicilur, quia diversis
atque gravis est, ita et homintim delicta limosaj modis beatitudo praestalur. Sed haecomnia pcr sin-
sunt, quae et feloribus horrescunt, et gravitate de- gulas species definitionum diligenter expressa , stu-
mergunt. Deinde pcdes nostros supra pelram staiuit, diosus lector inveniet.
cum in Chrisii Domini jussionibus ambulamus. Ipsee Vers. 5. Et non respexil in vanitales et insanias
est enim nobis spiritualis petra , quae in se fixa noni falsas. Et hic versus pendet de superiore senlentia ,
sinit demergi vestigia. El respice quia sicul peccata\ exponit eniin cui sit spes in nomine Doraini, scilieet
virlulibus contraria sunt, ita et eorum viae proban- «ui non respexit in vanitaies et insanias falsas. Lcgi-
 289 EXPOSITIO IN PSALTERlUM. PSAL. XXXIX. 290
tur enim: Nemopotestduobus dominisservire (Matlh. A . Vers. 8. Sacrifidum et oo.ationemnoluisli; eorpvs
vi,24); guod et locus iste coramemorat. Nam qui attlem perfecisli mitti: Itolocauslaeliam pro delictonon
spera habet in Domino rerum omnium potenle, re- postulasii. Hic versus Novi el Veteris Teslamenti
spicere non debet ad caduca. Vanitas est enim a san- sacramenta complectitur. Dicit enim sacrtficium et
cla religione subita varietale muiari, et mentem fal- oblationem, quae in honorem Domini fiebant ante
laci illusione convertere. Insaniat vero falsm sunt pecoribus immolalis, un !e sacerdoles etiam vesce-
saxis formasse deum, quem gentililas adoraret, ubi bantur, Deum postremo tempore respuisse. Prius
futurorum ordinem mendaciter inquirebant. Et est quippe lalia suscipere dignatus est, quoniam per illa
epilheton insaniae pulcherrimum, id est falsitas. ln- sacrificia praefiguratioquaedam corporis Christi esse
sanim quippe mentem fallunt, quoniam a veritate videbatur. Postquam vero ipse Messias qui est Do-
dissentiunl. Potest hoc et ad illos aptari, qui spe- minus Christus praediclus advenil, et se pro oranibus
claculorum fallacium delectalione capiunlur. ldeo nobis hostiain pietatis exhibuit, necessariura non
cnim plurali numero posilae sunt insanim, ut per eral ut, verilale complcta, adhuc illa figura piae-
similiiudines rerum latius discurrere debeamus. cursoria permaiicrct. Quos versus ita cxp nit Apo-
Vers. 6. Multa fecisti lu, DomineDeus meus, mi- stolus Hebracisscribens : Aufert, inquil, primum, ut
rabilia tua ; el togilaliontbus luis non est quis similis B
'. sequens siatuat: ubi subaudiendum est corpus. In
libi. Cum de operibus liominum loqueretur insanis , qua voluntate sanctifieati sumus per oblalionemcorpo-
apte inlulit divina miracula. Nam qui inflammanttir ris Chrisli Jesu semet (Hebr. x, 9, 10); et coclera
conlendentibus aurigis, qui panlomimis saltantibus quae ad causac hujus pulcherriinam dislinctionem
inolliuntur, quanlo melius si cogitent ccelum et ter- pertinere noscuntur. Sequitur, corpus autem perfecisti
ram pulcherriraa diversiiatc formata, quae liabent et mihi. Hic sanctam incarnationem suam secundum
aspectum decorum, et considerationem omnino mi- Aposlolum evidenlcr oslendil; ut corpus quod ante
rabilem ! Sequitur, et cogitationibusluis non est quis fuit per sacrificiorum imagines promissum, nunc
simitis tibi. Adbuc illas superstitiones elidit, (jua3 dicat adventu proprio fuisse coinpletum. Addrdit,
sibi homines aul ad religionem perversam repere- holocaustaetiam pro deliclo non postutasti. Holocautta
runt, aut in spectaculis celebrandis moli aliqua vo- dicuntur tota incensa, quae pro delictis sacris impo-
luptate finxerunt. Sed nunquid lale est per funcm nebantur altaribus, et poslea igne creroabantur, ut
currere pede suspenso, quale Pelrum terga maris devoralio eorum fieret abolitio peccatorum. Haccdi-
fixo pressisse Vestigio? Nunquid tale est ignitis faci- cil jara Dominum non petiisse; merito, quoniam illud
bus in lheatro ludere, quale fuit camini iucendia a nobis expetit, quod in quinquagesimo legilur psal-
tribus pueris ambulasse? Nunquid lale est scenicas C mo : Cor conlrilum et humitiatum Deus non spernit
audire tragoedias, quale est in choris Ecclesiae sa- (Psal. L, 19). Vides Ecclesiam veraciter dixisse :
lutifcras cognoscere psalmodias ? Istas res potius le- Quis similis tibi ?
gentes spectare debemus, quas nec fatue quaerimus,
et proficue semper audimus. Dicendo enim , quis si- Vers. 9. Tunc dixi: Ecce venio: in capite libri scri-
de me. Ecce , stalim significat, celerilalem
milis tibi, malarum rernm arguit inventorts, qui se ptum eil
promittens, velooitatem modis omnibus pollicetur.
nequiter efferentes, fallacium artium auclores esse Et cum propria sacrificia non habeas,
Hactenus tu, Judaee,
gloriantur. praedicavit sancta mater Eccle- quem deceplus exspeclas? Ille jam venit, ille jam
sia : nunc audiamus loqueniem Dominum Salvato-
caro faclura csl, ille raundum salutari prae-
rem ; ut quod dictum est : Quis similis tibi? mani- Verbura
dicatione complevit. Sed lu adhuc nescio quid in
festtim nobis subsequenii exposilione reddalur.
liiis cubilibus somniaris. Quid 137 ulterius quaeris?
Vers. 7. Annuntiavi et loculus sum : multiplicaii In libro isto psalraorum, in
Quid slupore deflgeris?
sttnt super numerum. Psalmi quidem est secunda
cxpite de se dicil esse conscriplum , ut credere de-
narratio, sed per figuram exallage, quae Latine beas jam venisse bcalum noslrum,ctijus vilam (sic-
appellaiur immutatio. Ex persona Domini mystica ut constat expositam. Ubi sunt qui se
n jara conligit)
vcrba proferunlur, ubi adventum suum et pias prae- I
vident, sicut liic promissura est, sacrificia non lia-
dicationes gentibus innolescit. Annuniiare est enini bere: et
tanquam sententiam isiam in codicibus sa-
ventura praedicare, quod fecit ore prophetarum. Lo- cris non habeant, sic slupefacti ad objecios serrao-
culus sum, id est, cum inter nos conversatus evan- nes obmutescunt ?
probabililer
gelizavit, quando sacramenlum beatae incarnalionis
assumpsit. Addidit, Mttltiplicali sunl super numerum; Vers. 10. Ui faciam volunlatemtuam, Deusmeus,
scilicet quia super calculum beatorum multiplicala volui: el tegem luam in medio cordis mei. Filii vciba
est turba peccantium. De quam magnis enim populis d rigunlur ad Patrein ; desideravil enim ejus facere
quam pauci fideles sunt! Non immerito , quia dum voluntalem, qui non abiit in consilioimpiorum, et in
multi mundi hujus vanilatibus occupantur, raros po- via peccatorum non stetit, et in calliedra peslilenlias
teris veraciter invenire sapientes. Et vide quod dicil, non sedil (Psal. 1,1,2). Nam quod clixit, volui, vir-
tuper numerum; designat enim illos tantum in libro iuiempiaescientiaedeclaravit;ut dicerel prxueriluui,
viventium supputatos, qui illi Jerusalera superuse quod coustabat esse venlurum. Mauebal etiain lex
prcedestiaati esse noscuntur. divina in medio cordis ipsius, dura in lege Domini
29» M. AURELIl CASSIODORl 292

fuit volunta»ejus, et in lege ejus meaitatus esl die ac A £ riturus ; sicut et alibi dicil: Deus meus, respice i»
nocte (PsaLi, 2). me, quare me dereliquitti ( Psal. xxi, 2) 1 Misericar-
Vers. 11. Bene nunliavi justitiam luam in Ecclesia dia enim fuit, ut huraanam naturam praevaricatiouis
tnagna: eccelabia mea non prohibebo, Domine, lu co- vitio saucialam sancta incarnatione salvaret. Veritas,
ad dex-
gnovisti. Bene nuntiavit juttitiam Domiui, quando di- ut resurreclionis promissae beneficio sederet
ctum est: Non sic impii, non sic, sed lanquam pulvis teram Patris, inde venturus judicare vivos el mor-
qttem projicit ventus a facie lerrm (Ibid., 4). In Ec- luos. Susceperunt me, id est glorificandum recepe-
clesia magna, sicut saepe diximus, catholicam dicit, runt. Illos eniin in bonam parlem suscipere dicimur,
quae toto orbe diffusa est: de qua ibi dicluni est, quos nostrae gratice profitemur acceptos.
quod (ruclum suum dabit in lempore suo (Ibid., 3). Vers. 15. Quoniam circumdederuntme mala, quo-
Sequiliii', ecce labia mea non prohibebo, Domine, tu rum non esl numerus: comprekenderunt me iniquita-
cognovisti. Loquitur per id quod Deo subjeclus est tes mem. Hoc a membris suis dicit, quorum ipse
Filius. Nam quamvis inter obslinalos periculosum caput esl Christus; ut se pati profiteretur, quod
fueril praedicare veritatem, dum morlem suam turba fidelium suslinebat; sicut est illud : Saule,
cxinde nosceret esse venturam , taincn non dcslitit Saule, quid me persequeris (Act. IX, 4)? Sequitur,
adraonere populum perfidorum dicendo : Quoniam B I quorum non est numerus, scilicet apud horaines; nain
novit Dominut viam justorum, et iter impiorum per- omnia Deo dinumerata sunt, qui arenam maris et
ibit (Ibid., 6 ). ln qua parte Patrera habuil tesleini guttas pluviarum, stellarumque multitudinem com-
quem invocal, quia nulla pericula limuit, quaudoi plexabili quantitat'; cognoscit. Addidil, comprehen-
carnali populo spirilualia bona praedicavil. Sic primii derunt me iniquiiates mem. Eodem modo loquilur,
mala. Domi-
psalmi verissimus texlus, nunc eliam dominica com- quo supetius dixit: Circumdederunt me
meraoratione videlur esse lepetitus. nus enim Salvator nec mala perpetravit, nec iniqui-
Vers. 12. Justiliam tuam non abscondiin corde meo: tatibus patuit: sed hoc a parte merabrorum apte
veritatem tuam et salutare luum dixi. Justi voluntas; dicitur, a quibus lalia suslinentur. Pietalis enim
esl, quando potest prodessc , non abscondere veri- nostri capitis fuit, ut qui de se mtilla dixeral, com-
tatem; quod Dominum Salvatorem fecisse non du- memorationem quoque lidelium facere dignaretur:
bium est, quando lurbas arguebat, increpabat in- ne se sequestratos putarenl, cum praeterilos esse
credulos, et multa htijuscemodi praedicabai, quae» cognoscerent
Evangelii lextus eloquitur. Fuil tamen tempus cumi Vers. 16. El non polui ut viderem: mulliplicali tunt
in passione lacuit, sicul scriplum est: At Jesus nihill super capillos capilis mei, et cor meum dereliquit me.
respondit et; quippe cui Pontius Pilatus dixit: Mihii G IIoc oinnino ad niembra relerendum est; caelerum
non loqueris (Joan. xix, 9, 10)? Veritatem dixitit in Domino Cbristo nequeunt talia convenire. Non
quando protiuntiavit: Ego sum via, verilas, el vilaa potui ut viderem, id est, circumdantibus me iniqui-
(Joan. xiv, 6). Salutaris aulem Chrislus beali Si- tatibus meis, quod veraciler potest tidelis edicere.
meonis confessione declaratur, qui quando eum vidit,, Et quamvis iu homine capitti capitis videantur in-
dixil: Nunc dimittis servum luum in pace: quia vide- numeri, tamen peccata eorum calculum probanlur
runl oculi mei satulare luum, quod parasli anle fa- i- excedere. Nec frustra in compirationem delictorum
ciem omnium poputorum(Luc. n, 29), et reliqua. capilli deducli sunt. Nam in Veteri Testamento sa-
Vers. 13. Non celuvi miserjcordiam ittam, et veri- cerdoies ipsa similitudiue radcbantur; ut tali emun-
lalem tuam in Synagoga multa. Adliuc in exponendis s dalione ptirgaii carnis vitia deposuisse viderentur.
suis operibus perseverai. Non cela.it misericordiam « Cor vero nos derclinquil, quando peccaiis aegrum
Patris, quanilo di\it : Si vos, cum sitis mali, nostis s profulura non appelit.
bona data dare filih veslris, quanto magit Pater vesterT Vcrs. 17. Comptaceattibi, Domine, ut eripias \ ms.
cmleslisdabil bona petenlibusse (Lttc. xi, 13)! Verila-'- G., eruas ] me : Domine, in auxilium meutn respice.
tem quoqoe dixit: iit Synagoga multa, id est iu po- |- Post enumeraliones praemissas, venit ad saluber-
piilorum congregatione densissima , quando Isai;« li-i- D riraam conclusionem. unde omnis impugnatur ad-
brum legit acceplum, et dixit: Hodie impleta esl hmc 'c versilas, omnia nocenlia deslruuntur; ul placeat
scriptura in auribus veslris ( Luc. lv, 21). Audis, Ju-i- Domino eum eripere , qui mundi istius contrarieta-
daee incredule, prophelam aliquando tuum nostroo libus cingebalur. Et intuere quod dicit, complaceal;
Evangelio consonantem ? Quem ultra sustines, qui ii id est communiter placeai. Concordia enim hic
jam Christum Dominum venisse cognoscis, si adhucc Trinitatis osteuditur: nara quod placet Patri, hoc
cor tuum noxio velamine non tegalur. placet et Filio el Spiritui sanclo. Addidit, tibi: ut
Vers. 14. Tu autent, Domine, ne longe facias mise- :- sanctam Trinitatera unum Deum esse cognosceres.
ricordias luas a me: misericordia tua el verilas tuaa Sequitur, Domine, in auxilium meum respice, ut in-
semper tusceperunt me. Narraiis sanctis operibus, add telligamus respectum ipsitis noslrum esse pracsi-
passiouis suae gloriam venit: ul totius vitae atquee dium ; sicut est illud Evangelii: Respexit Peirum,
viviflcatricis mortis declararetur integrilas. Ubi me-'.- el flevilamare(Luc. xxu,61,62). Aliler enimliberari
rito Palreiu precatur, ne longe ab eo faciat miseri- i- nou possumus, nisi uos Divinilas propiliata re«
cordiat suas, qui erat suscepti bominis veritate mo- )- spiciat.
i95 .EXPOSITIOIN PSALTERlUM.PSAL. XL. 594
138 Vefg.18. Confundauturet revereanlur siinul, A tabal qnippe, quando laelabaturin Domino, in quo
qui qumrunianimam meam, ut auferant eam. Venit revera sunl omnia profulura. Sed ne hanc exsulta-
ad eam, qnaesuperest, narrationCm : ubi confusio- lionem quibuscunqttecrederes concedendam,addidii,
nem et reverentiam DomiuusSalvator optat impiis : qui diligunl talutare tuum; id est, qui me spirituali
exsultationemvero et laetitiam provenire pelit devo- cliariiate perquirunt, et mandatis meis suaviler Ob-
tis. Sed vide in ista deprecatione quanta gerat slu- sequuntur.
dia pietatis. Confundantur,dixit, rairabilium opera- Vers. 22. Ego veroegenuset pauper tum: Dominui
tione turbenlur. Revereanturautem, resurrectionis curam habet mei. Postquam dixefat Ixtitix mune-
gloria eorrigaiilur: ut illum confiteantur Deum , ribus esse complendos, qui deilatem Yerbi diligere
quem dudum putavcrant esse trucidandum. Simul; voluissent, ne sibi quispiam meritorum gloriara vin-
id est, sicut persecuti sunt, ita et praedestinati con- dicaret, DominusCbrislus ex forma loquitur humani-
versionis miihere Iiberentur. Sequitur, qui qttmrunt tatis assuraptae: Egenut ei pauper tum. Egenus, quia
animam meam. Duobus modis anima quaerilur, sive humanilas subveniri sibi semper eget a Doipino.
ad honorein, sive ad mortem. Sed ut hic illos osten- Pauper, quia nisi divina gratia clariflcetur, de se
deret, qui eara voto contrario perquirebant, addi- omnino tenuis esse cognosvitur. Sed ne istam pau-
dit, ut auferant eam, non ul diligant, non ut vene- B pertatem vilem abjeciamque aestimares, addidit,
rentur : sed ut a corpore meo interventu mortis se- Dtminus curam habet mei; scilicet de quo dicturus
gregare contendant. erat • Hic etl Filius meus dilectus, in quo mihi bene
Vers. 19. Averlanlur retrortum et erubescant, qui complacui (Matih. m, 17). 0 paupertatem thesauris
cogilant mihi mala. Frequenter diximus malis sic oranibus ditiorem! Pauper enim de nosiro, dives de
bene optari, ut retrorsum redeant a voluptatibus suo est; qui ideo indigentiam humanitatis assum*
suis, iiec in malo opere perseverent. Qui si confu- psit, ut abundantiaesuae nos faceret esse parlicipes.
sionem patiantur, evadunt: si mundi laetiiiaperfruan- Vers. 23. Adjutor meus et liberator meut es tu: Do-
tur, pereunt. Nam retrorsum istud in bonam partem mine, ne lardaverit. De adjutorio et de protectione
dici Evangelii locus ille testatur, ubi Petro vitre hu- securus celeritatem necessariam petit; ut jam quia
jus se amore diligenli respondii: Redi retro, Salanas mors vitari non debuit, salteni resurrectio festina
( Marc. VIII, 33). Quod auiem posuit, qui cogitant succederet. Cum enim dicit: Adjulor et liberator,
mihimala, Judaeorumsignificatimprobas volunlates, ostendit patientiam diversarum videlicet passio-
quorum cogitalionesnon erant inalaeDomino, sed au- nmn, unde et ipse psalmus fecit iniliuro. Quapro-
ctoribus suis. Cogitalionesenim a cogendodictaesunt. pter totus virtuti patientiaemerito depulatur, qui et
Vers. 20. Ferant confeslimconfusionemsuam, qui G eodem fine concluditur.
dicuntmihi: Euge , euge. Ferunt confeslimconfusio- Conclusiopsalmi.
nemsuam ,*qui usque ad illud perveniiint, ut se ne- el suavissima verba sensus nostros me-
Magmlica
quiter errasse eognoscant. Ferant, dixit, quasi pon- diillilus intraverunt, quando ipsum audivimus do-
dus immensum. Confestim, ut peccare cceperint: ne eentem, adoramus auclorem. Nam licet uni-
quem
longius progrediendo periculosius ingraventur. Con- versos psalmos magno honore veneremur, nescio
fusionemsuam, id est cogitaiionem pravam verilate fjuid tamen dulcius accipiiur, cum aliquid de sancta
eonvictam. Sequitur, qni. dicunt mihi: Euge , euge. incarnetione profertur. Omnis enira fidelis
gratissirae
Ilic falsos arguit laudatores , qui plus nitunlur adu- suscipit, per quam noscitur esse liberatus. Et re-
1 ndodecipere, quam possinl vituperationibus sau-
sed cum spice quo ordine psalmi liujus conlexlio disponaiur.
ciare. Euge verbum quidem praeconiale est; Primum loquitur Ecclesia quasi rudes docens, quasi
rccto aniino non proferlur, ad deri-ionem Iraliitur in-
id est irrisio. trepidos confortans, quasi iucoraposilos praeparans,
ferendam. Quaefigura dicilur ironia , ut sequentia verba Domini Salvatoris libenli animo
Vers. 41. Exsultenlet Imlenturqui qumrnnl te, Do- salutariter audiret.
Dominus populus praeparatus
mine, et dicant semper: Magnificetttr , qui
tuum. Sicnt inimicos suos confundi ]
D EXPOSITIOIN PSALMUMXL.
diligunt talulare
In finempsalmus David.
peliit, qui eum falsis laudationibus irridebant, ita
devotos optat veraciter gaudere, qui spem suam ferba ista frequenti usu nobis jam debent esse
noscuntur in Domini majestate posuisse. Eos enim notissima ; sed breviter dicta tangamus, omnia diri-
non tantum tmlari, sed f( exsultare deprecatur. Sed guntur ad Christum Dominum. Magnificat autein
quae sit ista exsultatio consequenter cxponitur; id hunc psalmum, quod in quadragenario numero no-
est, el dicant temper : MagnificeturDominus.Haecest seitur collocatus; qui calculus emundationi et puri-
eniui professio, quae in ceternum gaudenles eflicit ficationi frequenter aplatur. Quadraginta eniro diebus
Chcistianos; quae quamvis jugiter dicatur, tamen fuso diluvio ab iniquitatibus hominum terra dilula
semper appetitur. De ista siquidem sententia pascc- est. Quadraginta quoque diebus sanctus Moyses ab
batur et ih isto saeculoJob,qui eratafflietionecorpo- escis corporeis temperavit, ut divina eolloquia me-
ris graviter sauciatus, dicendo : Dominusdedit, Do- rerelur. Eodem rnodo Elias suffugiose eorporeaere-
minut abitulit, sicut Domino placuit ita factutn .est. fectionis abstinuit. Ipse quoque Dominus tolidem
Sit nomen Domini benedictum iJofti,21). Exsul- diebus ac noctibus jejunavil, ut nobis formaro beatae
895 M. AURELII CASSIODORI 290
purilicationis oslenderet. Quadragesimaequin etiam A debeamus propler Christum Dorainum nostrum, qui
ipsius docemur exemplo. Praemillitur lempus absti- dc pauperibus suis in judicio proprio dicturus est:
nenliae, ut dilulis sordibus peccaloruin ad resurre- Qui fecil uni ex minimis istis, mihi fecit (Matth. xxv,
ctionem Doinini puris mentibus accedamus. Quapro- 40). Quid enim dici potest sublimius, quidve glorio-
pter hunc psalmum inter illa judicemus sacramenta sius, quando aut ipsi praetermissi in ignem nos diri-
~collocabunt?
repositum, quae animas noslras ccelesii purificatione gunt, aut remunerati nos ad dexteram
139 raundiflcant; maxime quando de eleemosyna Sed adverle quod dicit, inteltigit; ut etiam non
propheta diclurus est, qua proprie fleri noscitur petentibus lalibus offeratur. Nam qui petenti tribuit;
purgalio peccatorum. Legilur enim : Sicut aqua bonum opus efficit; qui vero tacentem intelligit, bca-
exslinguil ignem, sic eleemosyna exstinguil peccalum tiludinem sine aliqua dubilatione conquirit. Addidit,
(Eccli. m, 33). in die mala liberabil eum Dominus. Diem quidem
Divisiopsalmi. judicii significat. Sed aliquos inovet, quod tam fre-
matatn dicit. Omnis homo malum et formi-
Primo ingressu propheta loquitur, beatum praedi- quenter
dabile sibi dicit esse Dei judicium : quia pecca-
cans eleemosynae largilorem, multiplici eum benc- toribusjuste debila poena suspecta est. Nam etsi ejus
dictione concelebrans. Secundo gloriosam Dominus "] miseratione
liberamur, vigorem tamen judicii ipsius
Euamcommemorat passionem. Tertio ad confirman-
recte pavescimus.
dam spem fidelium, idem DorainusChristus pracdicit Vers. 2. Dominus conserret ettm, et vivificeleum,
propriam restirrectionem. el beatum faciat euin, et emundel in terra aniniam
Exposilio psalmi. ejus : et non tradal eum inmanus [mss. A., 8., F., in
Vers. .. Bealus qui inlelligit super egenumel pau- animam] inimiciejus. Pelilio isla prophetae ceria pro-
perem : in die mala liberabileum Dominus.Iiic iterum missio est, quia sic lieri necesse esl: si tamen ege-
hypolheticus syllogismus hac ratione resplendet: Si nus et pauper pio munere sublevetur. Conservet,
oranis beatus intclligit super egenum et pauperem, dixit: id est, inter mala sxculi perire non faciat;
tn die mala liberabit eum Dominus. Attamcn omnis sed ad stiam retributionem illxsura sancla conver-
bealus intelligit super egenum et pauperem. In die satione perducat. Vivi autem proprie illi dicunlur,
igitur niala liberabit eum Dominus. Hypotheticus qus se a Chrisliana fide uon dividunt. Nara de illis
autein, id est, cohditionalis syllogismus esl, qui ex qui in errore versanlur diclura esl: Sine moriuot
conditionalibus propositionibus [liabens absolutam sepeliant morluossuos (Luc.vx, 60). Ergo vivificet
assumplionem,colligit concrasionem.Nunc sequentia eum dicit, hoc cst, facial illum inter eleclos in sua
videaraus. Secunda est species definilionis quae '-' vivere portione. Addidit, et beatumfaciat eum, uliqua
Graeceennoematice dicitur, Latine notio nuncupatur. ut in resurrectione ad dexteram collocclur, et in
Haec de factis suis unumquemque quid sit ostendit. patriam illam bealorum magniJudicispronuntiatione
Dicit enim quomodo peccata per operaliones.elee- mitlatur. Sed post illa superiora quae dixerai, rera
mosynarum saluberrimas expienlur, ut possit bea- aimis necessariam tangit, ut dum in isto mundo con-
titttdo gloriosissima reperiri. Suadebat nos equidem sistit, peccalorum remissione mundetur : ubi venia
dighitas rei per locum communem aliquam facere oplata suscipitur, si devola supplicatione plangalur.
digressionem; ut reconciliatricem humani generis Subjunxit eliam, ne in manibusinimici tradatur. Ini-
eleemosyuam laudare deberemus. Sed quoniam mul- micus diabolus est: manus ejus polestas iniqua esl;
torum Palrum sanctissimo alque eloquentissimo ore nam quas manus habeat, qui carnem non habet? Ipsa
celebrata est, sufficiat ad eorum libros audientium ergo potestas est, qna servos Dei multiplici tenta-
corda remisisse; ut et illorum desiderium uberius: lione castigat. Et animadverte qnoties in hoc versu,
explcalur, el nos cceptum opus, juvante Domino, et, posuil; ul figuram polysyntheton conjunctionia
naviter impleamus. Sed licet multi Palres de hac rei hujus frequenti iieratione moustraret.
plura conscripscrint, oritur tamen inler eos de hoc " Vcrs. 3. Dominusopemferat illi super lectumdoto-
articulo nonnulla dissensio. Legitur euim : Omni pe- ris ejus: universumslralum ejus vertasti in infirmilate
lenii te tribue (Luc. vi, 30). Scriplum est etiam : ejus. Ne pulares beatum istum in hoc mundo incon-
Desudet eleemosyna in manu tua, donec invenias: cussam requiem possidere, dolores ejus mitigari
justum, cui eam tradas. Sed si omnes juslos quaeri- deprecalur; ut multitudo malorum temperationis
mus, imperatam constringimus largitalem. Verumi beneficiovincerelur. Leclus enim nobis datus est ad
haec causa in sola pia voluntate cousistit: quia noni quietem, in quo se hominumfessa membra refoveant.
est nostrum prius mores discutere, et sic indigentiae i Sic et ille qui patrimonium conquirit, uxorem sibi
subvenire. Sufficit nobis, ut nos dare aliquid malis; copulat, filios procreat, qui amicitias parat, quasi
artibus nesciamus, nec opiniones hominuin captaudoi in quodam lecto delectationis gratia conquiescit.
elati eleemosynam largiamur : sed operemur solo> Sed haec frequenter servis suis araara et doloribus
affeclu subveniendi, quod nos super omnia praecipit t plena Dominus facit, ne spem suam poneiites in
Divinitasintueri. Qui sic dederit, etsi justis non det,, temporalibus rebus fulura boua non appetant. Qua-
justelamen omnibuserogabit. Sed major operadandat propter oplat prophela ut consoletur Dominusdolo-
est, ut sanctis viris in aliqua indigentia subvenire; rem ejus, qui in delectalione sua quasi quodam
297 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. XL. 298
leclulo sauciatur. Addidit, universum straium ejus A Utrumque miserum, utrumque pesiiferum : ingressi
versastitn infirmitate ejus. Causam excolit quam su- sunt ad facinus perpetrandum , deiude foras a veri-
perius dixit: quia providentia divina perficitur, ut latis finibus exierunt.
servorum Dei mundana delectatio in angustiis dolo- Vers. 8. Simul in unum susuriabant omnesinimici
ribusque verselur; qualenus hic diversis calamitati- mei: adversum me cogilabanlmala milti. Susurratio
bus afflicti, aeternaebcatitudinis requiem consequan- est oris parvissimus sonus sine aliqua vocis disliu-
tur; sicut factum est in Job, cui. saeculi bona in ctione confusus : sermo tracius ab apibus, quarum
infirmitale conversa sunt; sed inde felicior exstitit, vox prolata susurrus et:. Quod inter illos evenit, qui
quia se illi prosperitas mundana subtraxit. Quocirca in auribus ~uis murmurare invicera gestierunt. Con-
lalibus rebus rogat opem(erre Dominum,ne bumana silia quippe sua detegere non praesumunt;qui scele-
fragilitas duris laboribus pressa superetur. rum societaie conjuncti sunt. Addidit, omnesinimici
Vers. 4. Ego dixi, Don.ine, miserere mei: sana mei adversum ine cogilabant mala mihi. Expressit
aniinam meam, quia peccavilibi. Cum tribulationes insaniam furentium insipientiumque populorum. So-
lidelium divino judicio fieri cognovisset, 140 cx~ lent enim pauci esse scelerum auctores. Ilic omnes
clamat pie trepidus prophela, ut et ipse misericor- mala cogitasse dicti sunt; ut nemo sit minus nocens,
iliain Domini consequatur ; quoniara qui se peccassc B J quos una facinoris damnat tequalitas. Quod aulem
cognoverat, tentationibus tradi jure metuebat. Omne dixit, mala mihi : si elfecium quaeiis sibi, si voiunt
cnim peccatum morbus est animaruin, quo crescenlc mihi. Justi siquidem pcena non patientis, sed facien-
salus interioris hoininis dissipalur. Sensit aegritudi- tis invidia est.
nem suam qui clamavit ad medicum, sed intellectu Vers. 9. Verbum iniquum conslituerunt adversunt
crat sanus,dum se cognovil infirmura.Animamitaque me : nunquidqtti dormit non adjiciet ut resurgal? Ver-
suam sanari desiderat, remissione scilicet peccalo- bum iniquum dicit, quando clamabant Pilato : Si
rtim; qua revera sanamur, cum strangulantia peccata liunc dimittis, non es amicus Caisaris (Joan. xix, 12).
laxantur. Constituerunt, id est decreverunt, aut eiiain defi-
Vers. 3. Inimici mei dixerunt mala mihi: quando nierunt; videlicet quando de DominoSalvatore sen-
morietur el periet nomenejus? Haclenus prophela de tentialiter sunt loculi. Dormire est autem a sensibus
beatorum affliclione locutus est, nunc secundo in- carnis remissa menlis intentinne requiescere, et
gressu Dominus Salvator de sua passione dicturus iterucn ad actus vitae noslrae reparato aniini vigore
est; ut cum famuli Dei diversis casibus affliguntur, remeare. Quod morti dominicaepiilchcrrime videtur
non se a Deo credani esse derelictos, quando Chri- aptatum , quia tanta celerilas rcsurrectionis fuit, ut
sltim Dominumtalia perlulisse cognoscunt, quidixit: < C dormitse potius quam mortuus aestimetur: resurgens
Si me perseculisunt, et vos persequentur: si sermonem fortissimus, qui ut imbecillis occubuit. Et ne sibi
meumservaverunl,et veslrumservabunl(Joan. xv, 20). haereticidiutius blandiantur, audiant illurn qui dor-
Inimicivero dixerunt mala, quando falsa locuti sunt. mit ipsum sibi adjicere ut resurgat; sicut et in
Necesse enim erat ut impii mendacia cogitarent, qui Evangelio dicit: Polestalem habeo ponendi animam
diaboloauclorefremuerunl. Sequitur : quando morie- meam,el potestalemhabeoUerumsumendieam (Joan.
tur ct periet nomen ejus ? Verba sunt dementium Ju- x, 18).
daeorum;dicebant enim : Si dimiserimuseum, venient Vers. 10. Etenimhomo pacis memin quosperabam,
Romaniet tollent nobis et locum et regnum (Joan. xi, qui edebal panes meos ampliavit adversum me sup-
48); item Caiphas ail: Expedit ut unus homomorialur planlationem. Hominem pacis s\ix dicit discipuluin
pro omnibus,et non tota gens pereat (Ibid., 49). Periit Judam, qui illi pacem dedit, quando eum tradidit.
enim nomenejus, sed ab ipsis qui ei credere nolue- Pacem siquidera dicimus, cum nos invicem oscula-
runt. mur. Nam si ad aniraae tranquillitatem referas, pax
Vers. 6. Et tngrediebanlur ut viderent:vana locu- esse in illius corde non poluit, qui insidias blan-
tum etl cor eorum. diendo praeparavit. Addidit, in quo sperabam; id est
Vers. 7. Congregaverunliniquitatem sibi: et egre- D in quo sperare pulabar. Nam quomodo habuit in
diebantur foras, et loquebantur.Tempus illud domi- homine pessimo sperare, qui illum potuit anlequam
nicaepassionis exponit, quando Judas non ad vene- nascerelur agnoscerc? Nam ut intelligas fuisse prae-
randum Dominum,sed ad perdendum potius ilolosus scitum, sic ipse Dominusdicil: Nonne vos duodecim
intrabat. Nam quod pluraliler diclum est, ingredie- elegi, et unus es vobis diabolut esl (Joan. vi, 60)?
bantur, et illos significalqui ei manus injicere prae- Sequitur, qui edebal panes meos : sive doctrinam
sumpserunl. Vana vero locuti sunt Judaei, quando de ineam audiebat, unde spiritualiler epulamur: sive
illius morte ciudeliter tractaverunt, qui omnium quia manum misit cum ipso in paropside, quemad-
vila esse cognoscitur. Sequitur, congregaveruniini- modum Evangelii iingua declarat. Et merito dixit,
quitatemtibi. Conventus ipsorum congregatio ulique ampliavit, quando ignorantibus quis esset ipse mon-
fuit peccantium, quando in uno facinore omnia sce- straverat. 0 discipulum surdum, o indocili cordo
lera perpelrata sunt, dum rerum Dominumcrucifi- durissimum! Quis cnim eum a (ania pietate aliquid
gcre decreverunt. Foras egressisunt; quoniam inlusi virlutis anirao percepisse credat, qni lam crudelis
¥»;irenon poterant, qui ab arcano fidei discrepabaut. cxslilit parricida?
PATROL.LXX. 10
 299 M. AURELII CASSIODORI 300
i miserere mei, et re- A
' Vers. lt. Tu autem, Domine, j benedictio ex alieno celebratur arbitrio. Deus aulein
tuscita me: et retribuam illis. Exposila passione, ad benediciusest, etsi omnes taceant; quia ille omne
tertium venit ingressum, in quo resurrectionis suac, bonura non tanquam extraneura suscipit, sed ab ipso
per id quod homo esl, fieri miracula deprecatur. progreditur. Nam quod dixit : A tmculd, praesentem
Quid erigis aures, haerelice? Quid te putas aliquid mundum significat, ex quo administrari ccepta sunt
invenis.se, quod luain possit excusare perfidiam ? Si orania. Etusque in smculum, fulurura vult intelligi ,
potestatem quaeris, audi quod in Evangelio dicil: ubi jam omnia aelerna cousistunt, nec aliqua tempo-
Solvite templum hoc, et in triduo suscilaboitlud (Joan. ris mulabililate dilabunlur. Nam licet tmculum isttid
u, 19). Hic humanitas rogat, ibi divinitas pollicelur. deficiat, Dei tamen benedictio incommuiabilis perse-
Desine calumnias facere, utraque enim conveniunt verat. Addidit fiat, fiat. Hoc verbum geminatum in-
in Domiiio Salvalore : quia Verbum caro (acium est, stanter ab omnibus praedicat esse faciendum. Non
et habilavit in nobis (Joau. i, 14). Relribuam illis, enim sic inlelligendum est, ut puteiur fiat benedklus
dixit, non dolore vindictac,scd exspectatione patien- Domintts; tanquam si non laudetur benedictus non
tias. Nam hodieque sustinendo illos, magnam partem sit : sed hoc est, fiat, unde nos prolicimus, dura ju-
eorum clementiae suae operatione converlit. giter ejus laudibus occupamur. Aliqui vero exposito-
Vers. 12. In hoc cognoviquoniam voluisti me . quo- B . rum pro istius verbi novitate, quod est hicet in se-
niam non gaudebit inimicus meus super me. Cogno- ptuagesimo primo, sive in octogesimo ocuvo, vel in
vissese dicit in hoc dilectionein Patris, quia gloriosa centesimo quinlo, in quiuque libros psalt rium divi-
est resurrectio secutura. Quoniam voluisti me, sub- dendura esse putaverunt. Sed eis non esse consen-
audi glorificare, exaltare. Posstint enim huic loco et tiendum in praefatione noslra sufficienler oslensum
haec verba quae dicla sunt, el his sirailia convenire. est. In Actibus quippe apostolorum (Acl. i, 20) uiiua
Addidil, quoniam non gaudebit inimicus meus super libcr legilur esse psalmorum.
me. Iioc eral quod dixit, quoniam voluisti me; scilicel Conclusie psalmi.
quia inimicut supra euin non esl gaudere permissus,
illa nullalenus Superiore psalmo, in priraa parte Ecclesia sancta
quando quae disponebant, impleve- locula est, et
lunt. 141 Ad hoc enim eum occidere voluerunt, post Domini verba sectita stiut : ila et
sicut superius dictmn est, ut nomen ejus penitus de in hoc propheta praecursor est. In ipso quippe prin-
terra abrogarent. Sed econira vident Ecclesiam cipio beaius David per eleemosynas sanclas morales
Chrisli toto orbe diffusam, nomenque ejus ubique nos docuit disciplinas. Secnndo per passionem suam
Dominus naturales semitas indicavit. Tertio resur-
celeberriraum esse cognoscunt; ut merilo gaudere
non possint, quibus lam conlraria provenerunt. 'C reciionis miraculo inspeciiva nos clariiate complevit,
veritas tribus partibus nar-
Vers. 13. Propter innocenliam aulem meam susce- ut caelestis philosophiae
rala constaret. Quod si diligenier inspexeris, et in
pisti me, et confirmasli me in conspectu tuo in mter- invenies. Umle
num. Vere sancta innocenlia, vere simplicitas, vere reliquis psalmis positum frequenter
humilitas beata; ut tot mala passus, nulla seconten- psatmi hujus suscepto beneficio magna exsuliatione
dicendum est : Benedictus Dominus Deus Israel, a
lione defenderet. Placalo anirao ibat ad crucein,
smculo, el usque insmculum: fiat, fiat.
tranquilla menle moriturus. Omnia verba quae piae-
dicta sunt per prophetas integerrima veritate comple- EXPOSITIOIN PSALMUMXLI.
vit. Doluitcasibus persequentium, et in cruce positus In finem, intellectus filiis Core psatmusDavid.
pro iniraicis suis clememissiraus exoravit; quoniam lnter verba usitata filios Core noviter introducit,
hoc el a lidelibussuis faciendum esse decreverat. Et quae nomina cantorum sunt, non psalmigraphoruin;
merito dedil praeceptum, qui praemisit exeinplum. sicut de Idithum in trigesimo octavo psalmo jam di-
Sequitur, et confirmasti me in conspectu tuo in mler- cuiin cst. Hi enim a David ad psalinodiam fuerant
num. Hic jam beatitudo ipsius sanclae incarnalionis electi; sed propter significantiamnomiuura congruen-
exprimitur, qui moribundi corporis infirmilale depo- ter titulis videntur appositi; quod maguo studio de-
sila, homo Deus ex duabus, et iii duabus naturis dis- D ' beraus inquirere, ul nobis velut candidissimusnucleus
linctis atque perfectis permauet in gloria sempi- exutus suo tegmine decenler appareat. Hebraice Core
terna : cujus noraen super oinne noraeu est, cujus dicilur Calvaria: Calvariaevcro locus est, ubi Domi-
potestas ccelo terraeque imperat, cui Omne genu fle- num Salvalorem constat esse crucifixura. Quapropter
clitur cmteslium, lerreslrinm, et infernorum ( Phi- filii Core merito dicuntur, qui lanquam gloriosissi-
lip. n, 10). mum tropaeum ccelestis Regis, id est signaculum
Vers. 14. BenediclusDominusDeus Israel a smcula crucis suscipere meruerunt. Et ideo psalmus hic
et usque in smculum: fiat, fiat. Expositis quaead pas- oiuni convenit Christiano, qui amore Domini flamma
t siouein el resurrectionera Christi Doraini pertine- Dominicaecharitatis accendilur, sine qua totum abje-
bant, pulchre secuta est laudativa conclusio; quia ctum est quidquid in humanis rebus putatur exi-
,' omni tempore benedici debel qui spem nostram glo- mium. De qua re hic primus est psalmus, quem
ria suae dispensationis implevit. Benediclura dicimus octogesimus tertius, et octogesimus quartus subse-
el hominem cui beneJicitur ; cui lamen si non be- quuntur. Sed in his nominibus illud meminisse de-
nedicalur, benedictus non est; ct quodammodo ista bemus quod beatus Hieronymus ait (In Expot. tituli
 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. XL5 302
501
die ac
psal. LXXIIV ), omne psalierium sagaci mente per- A Vers. 5. Fuerunt mihi lacrymm mempanes
lustrans. Nunquam invenio quod filii Core aliquid nocte. Audiant hoc qui Domino flere non appetunt,
trisle cantaverint : seinper enim in psalmis eorum juges lacrymas non inediam, sed satietatem potius
laeta sunt et jucunda; saecularibusque contemptis inlulisse. Nec immerito, quia fletus ille cibus est
coelestiaet aeterna desiderant, congruentes interpre- animarum, corroboratio sensuum, absolutio peccato-
tationi nominis sui. rum, refectio mentium, lavacra culparum. Sed per
Divisiopsalmi. lias juges lacrymas signlficat afflictionlbus erudiri
Filius Core, quem diximuscrucis honore signatura, posse populum Christianum. Diem, prosperitatem
prima professione psalmi hujus omne desiderium debemus accipere : noctemvero trislitiam. Per haec
mentis suae ad Dominura dicit esse translatum. In enim duo, omne lempus vitae hominis indicatur.
secunda per quinquepartitum syllogismum loquitur Vers. 4. Dum dicitur mihi quotidie: Ubi ett Deut
animaesuae, dicens eam in hoc saeculisalo non de- iuus?Causam reddit filius Core, quare juges lacry-
bere turbari, quia Deusest ipsius fixa deliberatione mas fudit. Hoc enim dicebatur assi lue persecutionis
refugium. teropore Christianis: Non est qui vos vindicet, susti-
Expositio psalmi. nete profecto quae volumus, quaejubemus. Quis in
Vers. 1. Sicul cerrus desideratad fontes aquarum, B ista afflictionenon fleret, habere conscieniiam re-
iia desideral anima mea ad te, Deus. Hic figura est ctam, et pravorum subjacere conviciis : quando ullra
parabole, id est rerum geuere dissimilium compara- omnes dolores est, illum insultantem cernere, quem
tio. Cervoenim bomo noscitur assimilatus. Quod ar- cognoscis conscientiae pravitale sordere? Et respico
gtimenluracomparationis dicitur A minore ad majus. convenientiara rerum : q oniam sicut lacrymas suas
Sed nonincassum fidelibus hoc animal comparatur; assiduas designavit, ita et impiitationes fuisse conti-
estenim primo iunoxium, deinde velocissimum, ter- nuas dicit; ut omnia sibi concordent, quaesacris le-
tio desiderio inardescenle siiiculosuin. Serpenles na- clionibus continentur.
ribus trahit, quas ut voraverit, veneno icstuanle Vers. 5. Hmc recordatut sum, et effudi in nte ani-
permotusad fontem aquarum quanta potest velociiate mam meam: quoniamingrediebarin locumtabernaculi.
festinat. Amat enitn aqua dnlci 142 purissimaque Id est, dum haecquae mihi imputabantur delicta co-
satiari. Hujus decora comparationoslrum desiderium gitarem, animam meam quasi ex pleno conceplaculo
ardenter instigal; ut quando venena antiqui serpen- in lacrymas subita inundatione profudi, rogans
lis haurimus, ef ejus facibus aestuamus, ad fontem Deum, ne diutius lali increpationetorquerer. Animaro
divinaeinisericordiaeillico festinemus; quatenus quod vero suam in se quodamraodo fundit, qui pleno de-
peccali adversitate contrahitur, dulcissimi liaustus G siderio concitatus Deo se sincera supplicatione pro-
puritate vincatur. Nec vacat quod ad fontes aqttarum, straverit. Et nota quod omnis effusio motu taeio ad
dixit, non ad aquas. Fons enim aquarum Chrisius est vicina loca progreditur. Anima vero In se fundilur,
Dominus, unde omnia fluunt quaecunque reficiunt. quoties compunctionis instinctu in semetipsam re-
Fluenta enim plerumque siccari possunt; font autem veriiiur. Sequitur etiaro cur i» se effuderit animam
tquarum semper iri iguus est. Unde merilo dicmm suam ; scilicet, quoniamingrediebaturin iocum taber-
Dstad liquorem sacraeoriginis festinandum, ubi de- naculi; hoc est in Ecclesiam praesentem. Ibi enim
sideriutn nostrum nunquampossit habere jejunium. dum ingrederetur amplias plorabat, ampliusgemebat
Vers. 2. Siiivil ttnimameaad Deuini tpum; quand* adhuc differriillam Jerusalem, quam sanctis suls Do-
teniam et apparebo anle faciem Dei? Ut desideritim minus reproraisii. Necesseest enim vivacius deside-
ijuodpraemisitdivinaecharitaiis fuisse cognosceres, rare quodcxspectatur, quandoejus quaedamsimilitado
nnimamsuam dicit conspectum Domini sitienter ap- conspicitur.
petere : quo ambitu imbecillis maxime inflammatur Vers. 6. Admirabilisusquead domum Dei: in voce
humanitas. Deuiquc sic sequitur, quando veniamel exsultationis el confessionitsonus epulanth. Hk red-
apparebo ante faciem Dei? scilicel quia tunc nobis dendum est, quod in superiore versu dixit, in tocum
manifeslusapparebit, quando nos in judicio suo di-. D labernaculi. lngrediebatur enim admirabile taberna-
gnanter inspexerit. His igitur rebus edocti, adverli- ciilum, qui tam iniquis imputationibiiscedere nescie-
mus animamhabere sitiin suam, cum desiderio cce- bat. Dicebatur euim ilii : Ubi est Deut tms ? Sed ille
lesti commota divinos fluvios expetit, qui irrigua Deumlantopere desiderabat, quanto in eum insultatio
semper ubertaie fuuduniur : aquae copiosissimaesa- nefanda surrexerat. De isto vero tabernaculo utque
lutares, quaenon solum siiim reteraperant animarum, ad illam futuri saeculidomum Dei pius incola festina-
sed eiiam omnem indigentiam imbecillitatis exclu- bat, ne mundi hujus desideria saaeto viro yiderentur
dunt. Haecsilis in hoc saeculobealis pecto1ibus sem- accepta. Sed quoraodo illtic ire sanctissimus ambie-
per exaestuat, nec aliquo fine coiitenta requiescit : bal ?In voeesciticetexsultationisel eonfestionit. Exsul-
quia ei in futura beatitudine datur invenire quod tado ad psalmodiamrespicit, confestioad peceala de-
appetit; sicut Domimisin Evangelio dicit : Bealiqui ploranda : qwe duo juncla perfectum ntique efficitint
esuriuntel sitiunl justitiam, quoniam ipsi salurabun- Christianum. Sequitur, sonui epuiantit. Definitio
tur (Matth. v, 6). Quandoaulem, cum pondere pro- brevis quid sit exsultatioet confessio, id est sonusepu-
minliandumest; ul g-avisei videalur esse dilalio. Itfnh : quia sonus ipse auimam pascit, et epulas illi
 505 M. AURELII CASSIODORI 304
suavi deleclaiione concedit. Quid enim dulcius, A te summa velocitale festino, ubi pervenisse reme-
quidve salubrius quam Deum laudare, et reum se dium est, et carnalium malorum competens probatur
semper arguere? Finita est parsquae sitira habendam exclusio. Dicit eliam unde memoreril, de terra scili-
dicit in Doraino : sed rursus in sequenti parte per cet Jordanis, hoc est de loco in quo prius Dominus
magnas subtilesque arguraentationes hoc iterat: ne baptismatis benefrcia consecravit. Nam et nomen
per tristiliam menlis cessare viderelur a desiderio, ipsum Jordanis fluminisinterpretaiur descensioeorum.
quod probabili ardore conceperat. Descendit enim in altitudinem fontium qui se illo
Vers. 7. Quare tristis es anima mea, et quare con- munere sacramenti desiderat innovare. Nam hodie-
turbasme? Spera in Domino [ed., Deo]. Hos versus que de baptizato sic dicimus : Descendil in fontcni.
paulo sollicilius audiamus; quia nisi subtilius tra- Sive descensio isla humilitatem significat, quam ba-
ctenlur, obscuri sunt. Post illas imputationes quas ptizatum necesseesl habere, qut Domini nostri sc-
audiverat: Ubi est Deustuus? post effusioneraanimac quitur instituta. Quapropter harum rerum dum nie-
suae quam nimia tribulatione peregerat, venit filius mores sumus, supervenientium malorum nulla con-
Core ad secundam partem, qui per quinquepartiti fusionc turbamur.
syllogismiveracissimam probationem usque ad finem Et Hermoniima inonte modico. Hermoniimparvus
psalmi loquitur ad animam suara, dicens : Quare, B mons juxta Jnrdanem est positus, sicut Deuleronomii
anima mea,inimicorum saevisimpulationibussauciata, lectione coguoscitur : Accepimus,inquit, in tempore
praegravaris? Quare nie tua afflictione conturbas? illo lerram de manibusduorum regum Aiiwrrhmoium,
Necesse est enim ut illa tristis ac mcesta infirmilas qui erant secus Jordanem a lorrente Arnon usque ad
humana turbelur. Sequilur adversum haec saluiare monlem Hermon (Deut. iv, 47, 48). Sed videamus
remedium : Spera in Domino: quia spes ejus omnia quid nobis significanlia eliam hujus nominis tradere
commutat in meliiis, et ad aeternum gaudium perducit videatur. Hermoniimdicitur anathema, quod dicit
quos saeculiistius tristitia inflicta concluserit; sicut homo diabolo, quando ad Deum venerit. Et bene
scriptum est: Beati qui lugent, quoniam ipsi con- dixit, a monle modico: quia non ex altiludine super-
tolabunlur. Nec novum videalur quod ad animam biaeDeus quaeritur, sed raemoria ejus in liumililatibus
suara persona loquitur inlroducla; nam et alibi legi- modicis invenitur. Quapropler dum perceptum bapti-
tur : Benedic, animamea, Domino (Psal. cu, 1 ); et smuni, dum humilitatem memoriae recondimus, sus-
alibi: Lauda, animamea, Dontinum (Psal. CXLV, 1); ceptaefldei regulas, donanle Domino, salulariler ob-
et in quadragesimo secundo psalrao idera repelit: linemus.
Quaretristis es, anima mea (Psal. XLII, 5) ? Vers. 10. Abyssusabyssuin invocat in vocecatara.
Vers. 8. Quoniamconfiteborilli, satularevutlus mei. C ciarum luarum.
Ne forsitan anima dicerel : Quemadmodum possum Vers. 11. Omnia excetsatua, et fluclus tui super nu
143 sperare in Domino', dura lua milii imbecillitas transierunl. Jordanis, Hermoniim, abyssus abyssuui
frequenter obsistat? Dicit Filius crucis: Spera m invocat in voce cataractarum luarum, figuram fece-
Domino,quoniamegoilli confitebor;id est de peccatis runt sardismos, quae linguarum semper permixtione
meis pcenitentiam gero, ut tuam devotionem impe- formatur. Nam Jordanis et Hermoniim Hebracasunl
<lirenon possim. Sequilur etiam cui confitebor;id est nomina; abyssus abyssura etcataractae, Graecumest;
qui est salulare vullus mei. Salus enira vullus nostri invocat, in voce, Latinum esse manifeslum est. Sic
Christus est Dominus,qui in forma servi qua sumus, istafigurainhoc Iococommixtionelinguarum pulchre
absque peccato venire dignatus est; sicut Jeremias composita est. Duabus enim abytsis duo Testamenta
prophela dicit: Spiritus vultus noslri Chrislus Domi- signific.U,id est Novum et Vetus, quae se utraque
nus comprehentusesl, sub cujus velamentovivimusinler mutua attestalione confirmant: quando Vetus Novum
gentet (Thren. iv, 20). praedicit,Novumaulem commemoral Testamenti Ve-
Vers. 9. Deus meus, a me ipso anima mea lurbata teris lectiones. Sic fit ut ulraque se invocent,quando
tst: propterea memorero tui, Domine, de lerra Jor- ad alterutrum de sua confirmaiionetestantur. Sic et
danis. Isle qui consilium dabat animae, qui mentem D alibi Psalmista dicit : Judicia lua abytsus multa
suam rationabiliter corrigebat, ad condilionem bu- (Psal. xxxv, 7). Profunda suntenim Testamenla Do«
manitatis reversus confitetur dicens, animam suam a mini, quia in sinu sapientiae ipsius alta veritate con-
se potius esse turbatam. Revera, quia nisi boc vilia sistunt. In voceautem calaractarum tuarum, proplie-
carnis facerent, in sua tranquillitale mentis puritas tas el apostolosdicit : quoniain sicul aquarum mul-
permanerel. Hanc autem raiiocinationem nimis com- titudo per cataractas evomilur, ita et de ore ipsorum
petenler arbilror inlroductam, ut homo evidenter Domini fluenla manaverunt. Excelsa vero et flucttts
agnosceret ex qua diversitate constaret. Sed filius ad Scripturas sanctas competenter aplamus. Ipsaesunt
iste crucis quem praefatus esttitulus, ostendit reme- eiiim quas superius abyssos vocavit, ubi et parabo-
diura quo possit unusquisque animaesuae conturba- larum quidam fiuctus alludit, et altiludo sensuum pia
tiones evadere, dicens, Propterea memorero tui, Do- perscrutalione grandescit. Haecergo supra se dicit
mine, de terra Jordanis. Proplerea, id est propler Iransiisse justus, quia in eorum nolitia avidus se
. onturbationes islas quibus anima raea vehementer perscrutator irainerserat.
alfligitur. Mrnor tro lui, Domine; quasi dicerel, ad Vers. 12. In die mandavil Dominus misertcordiant
 30S EXPOSITIOIN PSALTEIUUM.PSAL. XLH. 300
uum, et nocte declaravil: Apud im oratio Deo vitmA i Vers. 17. Spera in Domino,quoniam adhttccoitfile-
nem.Diem, otiosum tempus accipiamus, in quo Do- bor illi : salutare vullus mei, et Deus metts. Quaeren-
niui praeceptadiscuntur. Nam lexejus in spatio tran- dum estquid significetrepetilio ista verborum : quo-
|uillitalis ebibilur; tunc enim vacat discere, quando niam in his litteris nihil superfluum, nibil constat
aon est quod debeat impedire. Sequilur, et noctede- esseconfusum. Videtur autem roihi quinquepartitum
!
claravit; illud utique quod discilur in quiete, in tri- syllogismum forsitan hic reperiri, quem Cicero ora-
bulationedeclaratur. Piius enim otioso tcmpore legis toribus aestiraat applicandum; ut evidenter appareat
verba discuntur : sed eorum fructus in afflictione imitatores eos fuisse, non auctores talium regularum.
monstratur; sicut legitur : Speciosa misericordiaDo- Nunc islius argumentationis distincte membra redda-
miniin temporetribulalionis(Ecct. xxxv, 26); ita fit mus. Proposilio est enim : Quare tristis es, anima
ut nocte dectarelur, quod m die discilur. Addidit, mea.et quare conturbas me? Spera in Doniino: quo-
Apudmeoratio Deovilmmem; ac si diceret, intra me niam confitebor illi, salutarevultus mei. Probatiopro-
est sacrificiumquod offeramDeo. Quod est istud sa- positionis quatuor versibus qui sequuntur, procul
crificiuin? Oraiio utique quam Deus non spernit, dubio conlinetur adjuncla. Deinde provenit assum-
quara supra viciimas eligit: cum tamen devoiione plio : Dicam Deo , susceptor meus es : quare me
purae mentis offertur. Sed iste Dominus Deusest vitmB ] oblitus es ? quare me repulisti: et quare tristis in-
nostm; quia dum peccatis noslris facientibus mori- cedo, dum affligit me inimicus? Sequitur duobusaliis
mur, ejus clemenliieremissione salvamur. versibus probatio assumptionis. Infertur postremo
Vers. 13. DicamDeo : Susceptor meuses : QuAre sub repetitione primi versus, proposili syllogismi
me obtituses? quare me repulisti? et quare contristalus decora conclusio : Quare trislis es, anima mea ? etc.
incedo, dum affligit me inimicus? Filius Core supra Quaerepelilio in lege quinquepartiti syllogismi cele-
dixerat: Apud me oratio Deo vitoemem: nunc ipsam berrima etiam nunc habetur. Nec moveat quod in
orationem, quam superius pramisit, protitetur se propositione duobus versibus hsjc sententia videtur
Dominoesse dicturum: id esi, cum me gralia divina cxtensa : hic autem sub uno versu constat esse con
baptismatis susceperis, tuis beneficiis in illa patria siriciam ; decuit enim ut in fine colligerelur, quod
collocandum,quare me lunc paleris diversis calami- suora latius videlur esse propositum.
tatibus diabolicafraude vexari? Senserat enim vir Conclusiopsalmi.
sanclissimus quanta illius quietis dulcedo futura sit, Filius isle crucis in principio psalmi insigne volens
et mimdiistius itincra confragosavehemenler horre-
ostendere desiderium suum, exquisito se comparavit
bal. Dicit etiam more humano, Quare me oblitttses ?
differebatur adliuc illa p
< exemplo; ut singulariter crederelur diligere, qui co-
Quia promissio, quam in fu- tam ingenli voto Dominumconcupisse.
tura patria sanctis suis Dominuspollicetur. Quare me gnoscebatur
Sed quoniam humano usu bono proposito malis sem-
?
repulisti Quoniam ad illam quietem adhuc perve- moribus obviatur; dum mens iniqua, quem per
nire non poterat, quam ferventius appelebat. Et per
blandimenta decipere non polest, subdolis increpa-
quare contritlatus iitcedo,dum affligit me inimicus? lionibus molitur
evertere, crebris insullalionibus
Ulique contristamur quando flagella in lioc mundo commotura se ad continuas
lacrymas dicit. Et ne
suscipimus, quando inimici fraudulenta subreptione iristitia saeculi
ejus aninium occuparet, aut in despe-
lentamur, quando carnis vitia invicto ac repugnante rationis discrimina
animo sustinemus. Haecfigura diciturerotema, quan- perveniret, ad animam suam con-
do sub interrogalione crebra aliquid exaggeramus solatoria verba facit; ut perturbalionem hujus saeculi
fidelibus inimicam a so depelleret, ne eum despera-
dolentes.
Vers. 14. Dum confringunturomnia ossa mea, ex- tionis laediapossiderent. Scriptura est quippe : Tri-
stilia enim qumsecundumDeumest, pmnitentiamin sa-
probraverunt 144 mm* 9«' tribulant me. Ossa ad lulemslabilem
firmitatemmentis saepediximus perlinere. Ergo dum operatur; smculiautem tristitia morlem
Cor. vn, 10). Quapropter merito a se
patientiae nostraevirtus alfligilur, quasi ossa fran- operaiur (II
r. illud conatus est expellere, unde sibi perpetuum exi-
guniur. Hoc irrident videntes inimici, et velul pro-1
brosum aliquemabominantur, cui nullam felicilatem lium noverat imminere. Et ideo hodieque hunc psal-
niiiniliislius arridere cognoscunt. mum boni desiderii suasorem atque inslitulorem
Vers. 15. Dum dicitur mihi per singulos dies : Ubi baplizandis congrue decanlat Ecclesia; quatenus a
est Deus tuus ? Haecest illa exprobratio per quam tristilia hujus mundi alienati, ad Dominum tota
quodam malleo ossa patientiae frangebantur. Hoc menlis purilate feslinent [ed., suspirent]. Praesta,
enini habentin consuetudinepersecutores et irrisores boneRex, ut (quoniam non est unus modus miseri-
afflictisdicere Christianis : Ubi est Detts luus? Vin- cordiaetuae) sicut illos per aquam sanctaeregenera-
dicet te si potest. Quoties hoc martyres audierunt ? tionis abluis, ita et nos dono clemenliaetuaea pecca-
Quoties confessores qui tormentis variis cedere ne- torum faecepurifices.
quiverunt?Nam vox ista celeberrima est, quandoillis EXPOSITIOIN PSALMUMXLII.
assidue dicitur, qui pro Christo nomine pationtur. Psalmus David.
Vers. 16. Quare tristis es, anima mea, et quare con- Quamvisalii tituli multa, alii conlineant pauciora;
turbas me? omnes tamen ad superiiae considerationis munera
107 M. AURELHCASSIODOIU 308
perducuniur, ut ipsa vartetas nec fastidium faciat, A sita clamat in cTapite.Namcumsit ejus fortitudoDeus,
nec quaesunt necessaria commonere desistat. Psal- miratur quare ab adventu Domini, in quo judicaturus
mus ergo (sicut saepe dictum esi) signilicat melos est mundum, adhuc videatur repelli, quem propier
ccelesliumverborum, quod desursum nobisresonare mundi quas patiebatur angustias, magno desiderio
smititur; sicul hic diciurus est : Discerne causam sustineb.u. Fortitudo est enim considerata periculo-
meamde gente non sancla, etc. David aulem fortissi- rum perpessio, el laborum indefecta probatio. Scie-
mum et desiderabilem nobis indicat Christum, ad bal enim vir sanctissimus ulterius se contristari non
qucm ex persona fidelissimi Christiani psalmus iste posse, si ad aeternanifuluri saeculirequiem perveni-
dirigiiur, dum mens et inlentio ejus ad ipsum desi- ret. Moseniin desideianlium est ab illa re se putare
deranter aplatur. Nam sicut Ille superior psalmus depulsos, ad quam venire velociter non sinuntur.
ilocet omnia rontemni, quatenus desiderium Domini Ejus quoque rei explahatio decora subsequilur : Et
singulariter appetatur; i(a hic praemonet,ne munda- quare conlristatus incedo, dum affligit me inimicus?
na possimus Iribulatione confundi, sed in atriis Do- Utique in hoc saeculo contristati incedunt sancti,
mini dicit esse gaudendum : aegriludinibus nostris quando inimicorum flagellasaevissimapaliunlur.Nam
valde necessariam probans, quam toties nobis pius cum ille dies judicationis advenerit, lalia minime
medicus ingerit potionem. I susiinebunt; quia inimicuscum suis sequacibus ab-
B
Divisio psalmi. solule damnabitur. Quapropter vir sanclus deside-
ranler expelebat leinpora illa, in quibus sibi bealitu-
Psalmum istum unusquisque fidelium silii compe- dinem noverat conferendam.
tenler aptabit, qui in primo capite Dominum depre- Vers. 4. Emille lucemluam et verilatemtuam : ipsa
calur, ut in adventu novissimo, quo judicalurus est me deduxirunl,eladduxerunt in montemsanctum
inundum, ab infideliumconsorlio liberetur. Secundo et in tabernaculumluum. Hic reddit causam trisliliae tuum,
introiturtimse ad Dominialtare conlidit, ubi tantum- ul Pater mittat Filium ad judicandum,
snbniovendae;
modo bealis acce-sus est; et ideo in molestiis hujus est lux et veritas; ipse enim de se dixit : Ego
inundi animam dicit non esse turbandam, quac jam qui sum lux mundi (Jo n. vm, 12); et alibi : Egt sum
~pesuperni muneris gloriatur. via, veritas, el vila (Joan. xiv, 6). Haec enim cum
Exposilio psalmi. vcnerit, quaeesl ChrisiusDominus, asanctis ejus oni-
Vers. 1. Judica me, Deus, et discernecausammeain nis mceror confusionis abscedit, quando aeternae
de genie non sancta. Dumvir fidelis hujus saeculiini- beatitudinis gloriam consequuntur. Iste ergo fidelis
quitatibusangeretur, ct cum incredulis populis adhtic quem superius diximus loqui, deductumet adductnm
esset habitalione permixlus, subito erupit in vocem ; C se dicit in montem sanctum; boc est ad flrmain cre-
ut in judicio Domini causa ejus sequestrarelur ab dulitaiem Domini Salvatoris : ejus gloriae cuucta
mipiis, quando agnos ponet ad dexteram, haedosau- praebens, non aliquid suis viribus applicando. Quod
tem constituet ad sinislram. Nonenim petit peccata autem adjecil, et in tabernaculumluum, Ecclesiara
siia, discuti, sed ab iniquorum consortio liberari. catholicam signiGcatin mundi islius certamine con-
Esset enim periculosumdicere : Judica me, nisi ad stitulam, quaeadhuc inimici varia fatigatione vexa-
didisiet, et discerne causam meam, id est divide per- tur. Sed audivimus labernaiulum, adversarii cavea-
mixtionem meam, quam in saeculoisto stistineo, et mus insidias; quoniara dum in labernaculis sit
aliquandosegregatum me ab impiis, in populi tui ele- Ecclesia, nos nequaquam possumus otia possidere
elione constitue. A<ldidit, de genle non sancta, hoc secura. Quod tabernaculum Exodi textus sic evi-
est de perversis ac male viventibus. Revera sancta denti relatione depingU(Exod.xxvi, 1); ut non soium
eonscientia, quando nec iu altero contueri po- auribus, sed pene ipsis aspeclibus offeratur.
teral, quae divinis 145 prseceptis probabantur ad- Vers. 5. El inlroibo ad altare Dei, ad Deumqut
versa. Imlificaljuvenlulemmeam: confiteborlibi in cilhara,
Vers. 2. Ab homine iniqtto et dotoso eripe me. Bo- Deus, Deus meus. Venil ad secundiim caput; seil
num quidem desiderium, sed adhuc non habet tem- D ] dum ethic Ecclesia altare liabeai, non frustra dicil
pus. Hoc enim quod modo a sancto isto quaeritur, in post tabernaculum posilum : Inlroibo ud altare Dei.
luturo judicio a fidelibus invenitur. Sed lalia et hic Est enim quoddam subliuie ultare, nobisque nunc
desiderant qui pacilici esse noscumur; ut ab inquie- invisibile, ubi soli justi probantur accedere. Nam
lis moribus cupiani dividi, ne possint aliqua pravi- inier alia membra tabernaculi, quae faraulo suo
taie vitiari. Ipse est enim iniquns el dolosus, de Moysi Dominuspraecepitefficere, hoc quoqueeviden-
quo superius dixit : De gente non sancta. Iniquus est ler ostendit dicens : Inspice et fuc secundumexem-
cnim qui mala facit apertius, dolosusqni occulta ma- plar quod tibi in monleoslensumesl (Exod. xxv, 40).
chinatione grassatur : ut sunt omnes qui a mandatis Hic enim atiare Ecclesiae indiscreta lurba circum-
Domini probantur alieni. spicit; ad illud auiem ad quod se in futuro dicit in-
Ver-. 3. Quta tu es, Deui meut, et fortitudo mea : trare, soli possunt Deo placiti pervenire. Aliareenim
quare me repulisti ? et qvare tmlil incedo, dum affligit
! dictum est, quasi aliac arae, vel alta res. Sequilur,
me inimicut? Frequenter ratio causam praecedil,, ad Deum qui Imtifi.at juveniutem meam. Juvenlulem
saepe iterum juncta subsequitur : hic autera propo- hic pro novitate viloRponit propter DominumSalva-
509 EXPOSITIOIN PSALTERIUM.PSAL. XLIH. 310
lorem, qui omnia reparans de vetustate defecta, A edicere , diini patres nostri sine aliqua difficultate
credentibus juventutis reddidit validissimam firmi- inimicos suos habuerunt (Deo praestante) subjectos,
tatem. Ecce ille contrislatus cladibus mundi de bono se per gravissimas marlyrii poenas divino munere
intelleclu fecil gaudium sibi. /n cilhara vero confi- conquisisse victorias. Sed hlc opus est altior intellec-
tetur, qui mundi hujus adversa sustinens a laude tus, ut facta Domini ad gloriosa consilia referamus.
Domini non recedit. Primo enim maris Rubri miracula , et diversarum
Vers. 6. Quare tristis es, anima mea? et quare con- gentium inelaboratac vicloriae contigerunt; ut tam
turbas me? insigne miraculum ad credulitatem divinae potentiae
Vers. 7. Spera in Deum [ed., Deo],quoniam confi- rudes populos invitaret. Deinde illis terra Cbanaan
tebor itli: salutare vultus mei, et Deus meus. Memi- promissa est, qui erant tuique sub lege. Nunc autem
nerimus hos versus et in psalmo snperiore conscrip- crescente fide marlyribus prosperilas mundana sub-
tos, ubi quinquepartitum esse diximus syllogismum. tracta est: ne venturi sacculi bona tepidius imbe-
Sed considerandum est quod istam tristitiam saeculi cillitas humana perquireret. Istis enim ccelestia reg-
fugiendam et frequenter admonet, et vehementissi- na promissa sunt, qui sub gratia esse noscunlur.
me persuadet; nec immeriio quoniam bonis rebus Quapropler isle intellectusquaerendusest, ista gratia
semper adversa est. Per hanc enim patientiae robur Bcontuenda; quoniam quac nunc fiunt ab Auctore
frangilur, per hanc charitatis luraen exstinguitur, rerura pro salute cunctorum, occultis plerumque
per hanc spei nostrae desiderium virtusque molles- motib.us [ed., modis] ordinantur.
cit; et omnis vita confundiiur, ubi haeciniquilas ma- Divisio psalm
ligna grassatur. llla vero tristitia vilalis, bonarum Sive martyrum, sive confessorum verba suscipiai,
mentium pax, juge gaudium, beatorum votis est considera psalmum mirabili construclione formatum.
maximis expetenda ; de qua dicit Apostolus : Fra- In
prima parle dicunt audiisse palres suos, Domini
tres, gaudeo, non quia conlrislali eslis, sed quia con- favore collato, per innumeras gentes visualiter egisse
tristati estis ad pmnitentiam : contriitati enim estis se-
victorias; se autem profiientur in Dominijudicatione
cundumDeum (II Cor. vn,9). Unum quidemnomen, venturam de inimicis suis
competenter videre vin-
sed rerum diversa conditio; nam sicut illa nutrit ad dictam : ubi non arcu, aut
ad gladio inimicus vincitqr,
morlein, sic isla dirigit perpetuam sospitatem. sed sola Domini disceptatione
superatur. Sic distinc-
Conclusiopsalmi. te genera beneficiorum utraque referunlur, quaeser-
In superioribus psalmis propter perfectorum ani- vis suis Dominus praeslare dignatur. Secundo loco
mos ad virtutis culmcn erigendos multas legimus p diversarum necessitalum, quae in isto saeculo patiun-
introducias esse personas, modo Ecclesiam, modo tur, tormenta dinuroerant; nec tamen se mandata di-
poenitenlem,modo prophelam, modo Idithum, modo vina profitentur oblitos, quomimis in virtute patien-
filios Core, magna patientiae virtute proloquentes : tiae perseverent. Tertio precanlur auxiliura, ut nie
nunc autem sermo mediocris ac lenior adhibetur, graviter afflictis resurrectionis tempore debeat sub-
qui ad devolum pertineat Christianum; ut nemo vel veniri.
imbecillis de sua mediocritate diffidat, quando unus- Expotitio psalini.
ad
quisque reperit quod perDei gratiamprona mente
Vers. 1. Deus, auribus nostris audivimus, palret
iestinet. Nam et isti desideranti ad atria Dominiper-
nostri annuntiaverunlnobis opus quod operatut et in
venire, quadragesimus secundus calculus competen- diebut
ter aptalus est. Tali enim numero mansiones iilaein eorum, in diebut antiquit. Primo posuii, Deut,
initium aut laetushomo facit, aut afflictione ni-
eremo sacrataesunt Hebraiorum.Quadragesiwa etiam quod
miasauciatus. Sed quaedicturi erani, ne putarentur
secunda generatione ab Abraham Dominus Salvator
et mundum sua visitatione salvavil; ut ambigua, audiisse se propriis ataibus dicnnt, ut ma-
advenit, fides rei potuisset acquiri. Et considera quia uon
merito etiste fidelis ad regnum Domini pervenlurus jor
neque adolescentes sibi dicunt retulissequae
iredatur, qui pristino illi numero socialus esse cog- " juvenes
noscilur. Omnes ergo hic virlutes, omnes delecta- facla sunt; sed palres qui consideratione sui nomi-
habere veritatis [ed., pietatis].
liones invenit anima fidelis; ut consolari se ac re- nis affectum poterant
suis omnino certissima
creare per Dei gratiani possit, quisquis iguiculum Subjunctum est, nostri, qui
dicere potuissent. Annunliaverunt nobis : id est re-
illumdivinae charitatis acceperit. tulerunl beneficia qitae suis posteris ad laudem Do-
EXPOSITIO IN PSALMUMXLIII. mini voluerunt esse manifesta. Sed licet Dei quoti-
In finem, pro filiis Core ad intellectum psalmus diana sit opera raundum suis beneficiis continere,
David. ut omnia conslituta lege decurrant; tamen tunc di-
146 Proxime in quadragesimo primo psalmo cimus eum operatum, quando aliqund signum noviia-
quid signiflcent filii Core sufficienter edictum esl. tis ostenderit. Patret ergo suos relulisse testantur
Nunc autem ad intelleciumnovo quidem ordinc, sed opus, quod operalus eslDeusin diebuseorum; hoc est
non otlose videtur adjectum; ideo ut commemoraret in diebus antiquis , quando Israelilicum populum il-
bunc psalmum diligentius inquirendum. Audituri laesum per maris Rubri fluenia traduxit, et hostium
sumuSmartyres, sive confessores, id est filioscrucis suorum sine labore proprio fecit esse victores. Hoc
511 M. AvIRELII CASSIODORI 312
argumentum dicitur A dictis factisque majorum, /\. judicii tempore constat fidelibusconcedendum. NRTVI
quando teslimonii pondus gravissima patrum aucto- qui nimia fuerant affliclione confecti, resumunl ani-
ritate firmatur. mum, et futuris se prosperis consolantur dicentes :
Vers. 2. Manus tua genles disperdidit, el plantasti In te inimicosnostros ventilabimus. Inimici ventitandi
eos : afflixisii populos, et reputisti eos. Hinc enume- sunt divino judicio, quando aream suam ventilabro
ratio decora procedit, quanta Israelitico populo vir- disceptationis Salvator noster excutiens, paleas se-
tus divina praestiterit; ut beneficia Domini et in pro- questrat a frugibus. Sequilur, et in nomine tuo sper-
sperisrebus,et in adversis quaedicturus est manifes- nemus insurgenles in nos. Tunc contemnuntur insur-
tius eluccscant. Per manum (sicut saepe dictum est) gentes, id est spiritus imraundi, quando laedere non
significalur poteslas; quia per tropologiam manu valebunt. Modo enim illi despiciunt quos postea
Domini gentes referunlur afflictae, per quam nos jusli spernendos esse judicabunl. Illud enim quod
maxime solemus operari. Exeuntibus enim Amor- manus Dominigentes dispersit, quod Hebracosin se-
rhaeis, vel caeteris de propriis terris, Hebraei in eo- dibus eorum planlavit, quod eis donavit inimicos
rum sedibus legunlur esse plantali. Plantati plane , sine aliquo labore superare, ad islud perlinet tem-
qui processu dierum munere Domini crementis ju- pus. Hoc autem quod veniilandi sunt inimici, quod
gibus augebanlur. Afflixitautem populosadversarios, ]B hostis contemnendus anliquus, pertinet ad judicium
cum sacerdotura tubis canentibus muri Jericiio con- futurum , ubi talis est victoria facienda, ut omnia
fragosaevocis sonitu corruerunt (Jos. vi, 20); quos probentur subruisse certamina.
decivitate constat expulsos, quando tanlis miraculis Vers. 7. Non enim in arcu meo sperabo, et gladius
obsisiere nequiverunt. meus non salvabit me. Fide et humilitate consueta
Vers. 3. Non enim in gladio suo possederunt ler- dicit multiludo sanctorum in armis se non speratu-
ram, et brachium eorumnon salvaviteos. Ne putarent ram esse terrenis. Arcus enim est praesidium bella-
Hebraei triumphatores suis se viribus exstitisse, pro- toris, in quo mens humana confidit. Praeliatores au-
fitentur illos non in suo gladio fuisse viclores, nec tem mundani plus de gladio praesumunt. Sagilta
terrarn gentium sibi propria fortitudine vindicasse. enim plerutnque incassum mittitur ; ensis vero cer-
Brachium pro robore dicitur, quoniam ipso dimi- tissimae mortis operatur effectum. Quapropter nec
cante pugnatur. Sed istud hrachium non eos ab ini- ipsuin sibi auxilium ferredicit, quod in bello credunt
micis liberare praevaluit, quos specialiter virtus di- homines ad praesidiumplus valere.
vina salvavit.Sic dum llebraeorura aclus exponunlur, Vers. 8. Liberasti enim nos ex [mss. A.,B., F., de]
huraano generi proficua doctrina praestalur. affligenlibusnos : el eos qui nos oderunl confudisti.
Vers. 4. Sed dextera tua, et brachiumtuum, et itltt- iC Confidenlia fidei fulura pro praeteritis dicunt, quo-
minatio vullus ttti : quoniam complacuit tibi in illis. niam apud eos non est dubium, quod absolute no.
Sed dextera tua, et brachiumluum, et illuminatiovul- runt esse venturum. Liberandos ergo se dicunt in
tus tui, communiter reddendum est, salvavil eos. secundo advenlu Domini a persecutione spirituuin
Dextera enim significat prosperam partem, brachium pessimorutn, qui eos hic mulliplicibus insidiis affli-
fortitudinem, illuminatio consilium, quae Dominus gere non desistunt. Tunc enim plane liberandi sunt,
praeliantibus confert, quando victoriam donare dig- quando ab eorura potestate tollentur, ut ulterius eis
natur. Sed ne diceretur: Patres vestri suo merito non liceat de innocentium fatigatione gaudere ; quod
placuerunt, ideo sunt tanta a Domino consecuti; in- in isto cerle saeculo generaliter non potest prove-
tulit non meritis datum, sed quia ita Deo sit placi- nire. Confundunturetiam qui bealos oderunt; quan-
tum, cujus est gratuitum omne quod praestat. Com- do illi aeternaultione damnantur, justos autem ccelo-
placuii eliam in illis, quando de toto mundo sola rtim regna recipitint.
gens electa est, de qua Salvator Dominus adveniret. Vers. 9. In Deo taudabimurlola die : et in nomine
Vers. 5. Tu es ipse Rex meus et Deus meus, qui tuo confitebimur in smcula. Qui dicunt, laudabimur,
mandas talutem Jacob. Cum dixissent filii Core, hoc in futuro se profitentur esse praedicandos; sed sine
est populus beatorum : Tu es ipse Rex meus, id est; D arrogantia designani gloriam suam, qui se in Deo
Doroinus et Salvator, cui nomen regis manifeslum testantur esselaudandos. Tola die perpetuum tempus
est convenire ; Addidit, et Deus meus; ne dubilares ostendit, quod non habet noctem, quod in illa aeter-
DomimimJesum Christum qui et patri noslro Jacob nitale proveniet, ubi juge praeconium cognoscitur
salutem propitius transmisit, quando eum fecit cum esse beatorum. Sed ne crederes otiosos futuros, qui
angelo gloriosa concertatione luctari. Mandavitenim se in Deo dixerunt esse laudandos, profitenlur se
illi salutem, quando audivit per angelum : Jam non quoque praeconiaDominijugiter personare : quoniam
diceris Jacob, sed Israel (Gen. xxxn, 28). Nam quod- ipsa est beatitudo justorum Dominunilaudare perpe-
libet illud nostrac voluntatis 147 arbitrium, non tue; satietas quae nunquam novit habere fastidium ;
per nos, sed per aliam consuevimus mandare perso- fames quae de abstinentia matre non nascitur; avidi-
nam. tas quae de jejunio non creaiur.
Vers. 6. Jn te inimicosnostros venlitabimus; et in Vers. 10. Nunc autem repulisii et confudisli nos:
nomine tuo spernemus insurgentes in nos. Venerunt et non egredierisDeus in virlutibus nostris. Post illam
inartyres ad illud genus liberaiionis eximium, quod futuri saeculi inenarrabilem retributionem, veneruni
m EXI OSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. XLIII. 514

pii martyres acTSetSKidara partem, 'dicentes per Iios A detur accipere Deus, cum bene meritis populis sub-
Tradit enira irreligiosos, ut acquirat
.octo versus inferiores quai afflictiones praesenli jugat infidcles.
a Domini venera- devolissimos.Tuncl48aulem quasistne pretio vendit
terapore sustinebant, et nunquam tradit populum
tione ullatenus discedebant. Quaefigura dicitur em- Deus, quando alienigems alfligendum
fit occullo judicio aul
pliasis, id estexaggeralio, quandorem aliquam mul- Chrisliamim. Quod frequenter
lis in unum collectis doloribus allegamus, ut bene- ad probationis merilum, aut ad correctionis effectum.
volentiam judicis enumeratis calamitatibus impetre- Et nota hoc genus locutionis inter propria divinae
mus. Dicendo enim : Nunc autem, significant se de Scripturae connumerari; ul dicatur vendilum, ubi
futuris temporibus paulo ante dixisse. Et inluere non constat pretium datum. Addidit, et non fuit mut-
com-
quam mirabili ordine cuncta decurrant. Reputisti titudo in commutalionibuseorum. Homines qui
significat dilationem quam sanctis provenire non mutant, tradilae rei paria conseqiiunlur ; hic auiem
dubium est : quia non hic, sed in futuro illis per- Deo nulla multitudo pretii in tantae rei compensa-
fecta beatitudo promitlitur. Confudisti illam dicit tione provenit, quando Christiani sunt traditi, dum
gloriosamconfusionem quammartyres subeunt, cum perseculores eorum Domino non probentur accepti.
injuriis affligunlur, fustibus verberantur, et velut Quomodo enim vero Deo polerant esse grati, pr.ofa-
criminibus obnoxii morti non desinunt mancipari. B ] nis superstilionibus involuli ?
De talibus quoque dicit Apostolus : Quibus dignus Vers. 14. Posuisti ttos in opprobriumvicinis noslris,
non erat mundus (Hebr. xi, 38). Sed respice quod in derisum et conlemplumhis qui in circuitu nostro sunt.
isto saeculomartyres inter iniquos homines confun- Enuraerant quanta fueranl affliclione perculsi; ut
duntur, impii aulem apud verum Judicem aeterni inter aerumnas mulliplices devolionis qualilas auge-
opprobrii pondera suslinebunt. Sed ista confusio retur. Gravis enim est afflictio quam patimur a vici-
perducet ad gloriam : illa vero ad exitia sempiterna. nis, quia non transitorie dicitur, quod a circumstan-
Nuncautem Deus non egreditur in virtutibus marty- libus jugiter imputatur. Nam quod dicit : Posuisti
rum, quando eos tribulalionibus subdit, et diversis nos, ostendit immobilem passionem. Ibi eniin diu-
passionibus Iradit. Tunc enim egrediebaturin virluti- tumus quis csse creditur, ubi el positus approbatur.
bus Hebraeorum, quando sine labore prostrati sunt, Opprobrium contra probum posilum esl ; nam sicut
qui se contra eleclum populum erigere lentaverunt. omnia proba decora sunl, sic indecentia cuiicla raon-
Quod ad consolalionem sancti populi pertinere non strantur opprobria. Sed istud opprobrium non erat
dubium est; ne quis patres suos felicissimos graviter anle conspectum Domini, sed ante oculos vicino-
ferret, cum ipse Domini permissionibus aflligatur. runi, qui illa noverant judicare, quae depravatus
Vers. 11. Avertisti nos retrorsum prm inimicisno- (C sensus docebaiur advertere. Derisus vero vox est
elris: et qui nos oderunt diripiebant sibi. Aversos se confusa laetitiac, insiiltaiionem sunin immodcrata bi-
in hoc mundo ante inimicos suos esse testantur, qui laritate denuntians. Contemptussignificat abjectissi-
insequentiumdiscrimina vitaverunl. Averii est enimi mam vilitatem, quam martyres Domini traditi diver-
hostem carnalem fugere ; sicut praeceptum est : Si' sis passionibus sustinebant. Qui in circuitu noslro
vos perseculi fuerint in hac civitale, fugite in aliami sunt; scilicet infideles el perfidos exponit, qui qua-
(Matlh. x, 23). Sequitur : Et qui nos oderunt diri- quaversum semper ambulant, nec nobiscum recto
piebanl sibi. Hoc solet fugatisemergere, ut in dire- dogmate gradiuntur.
ptionem praedamquecadanl, qui hostibus minime re- Vers. 15. Posuisti nos in similitudinem gentibus :
sisiere potuerunt.; commolionenicapitis in plebibus. Respice per figuram
Vers. 12. Dedisti nos tanquam ovesad escam [ed. anaphoram, quaeLaline relatiodicitur, verbum ipsum
escarum]: et in genlibusdispersisti nos. Cum dicunt; ; iteratum ; id esl posuisii, quod in capite anlerioris
Dedisli, significanl omnia divina potestate distribui. versus jam dictum cst; ut frequens repr.litio vim
Ferunt enim traditos se genlibus tanquam lupis. quii passionis exaggeret. Marlyres enim in similitudinem
molle pecus devorare consuerunt. Esca enim luporumi Christi gentibus constat apposilos, quando eoscom-
est oviummansueta simplicitas; qnaemarlyribus me- D paribus pcenis et crnciatibus affecerunt. Commolio
rito comparatur, qui a persecutoribus suis occidii vero capiiis inimicorumet marlyribus conligii, quae
sine concertationibus acqniescunt. Sequitur, et ini facla cst in passionc Domini Salvaloris ; sicnt le-
gentibus dispersisti nos. Diversos significant fidcles,, gilur : Loculi sunt labiis et moverunl capul (Psal.
quos modo martyrum deflet pielas, qui genlibus tra- xxi, 8).
diti, libertatem suam cum patrimoniis perdiderunt. Vers. 16. Tola die verecundia mea contra ine est,
Quod variis temporibus de Chrislianis populis divinai et confusio vultits mei operuit ine. Solei verectinilia
dispensaiione perfectum est; ut per iribulaiionumi ad nioirienlum venire, etbrevi lcmporesedata disce-
temporalia mala, eloriosse bealiludinis bona conse- dere. Ista vero gravissima fuit, qnaejugiier perma-
quanlur aeterna. nebat. Erat enim ante oculos populi sancti immode-
Vers. 13. Vendidisti populum tuum sine pretio : etl rata verecundia, vehemensqne confusio, quandoillos
non fuit multitudoin commutationibuseorum. Iloc noni sibi jugiter insultare cernebat, quos impios esse co-
debenius accipere sub increpatione dictum, sed my- gnoverat. Et intuere, descriptio verecundiae quam
stica, utsolet, allusione prolatum. Pretimn enim vi- decora conseqnitiir. Nam quoilam pallio confnsioiiis
3.J M. AURELII CASSIODORI 310
vultum suum dicit coopertura, dum nube sanguinea A j revera filii erantisanctissiaiae crtjfiisp-cunitalf- sen-
facies ejus inflammata rutilavil. Sed cum dicit, ope- tiebant.
ruit me, non solum perrautationem vultus, sed etiam Versrf20. Quoniamiivmiliastinosin locoatjlictioni*:
tolius corporis indicavil horrorem. et cooperuit nosumbra mortis. Reddunt causam quare
Vers. 17. A voceexprobraniiset obtoquentis: a (acie viam et semitas asseruerini fuisse divisas ; propterea
inimiciet persequenlis. Usque ad istum versum con- quia se in loco afflictionis, id est in isto mundo liumi-
ftisionis illius descriptio perseverat : nunc dicitur liatos esse lesianiur, qui est fidelibus locus afjlictio-
unde venil ille roseus amicius, qui nudam faciem nis, uude corapunctio nascitur et popnitudo succedit.
coloris sui tegmine vestiebat. Exprobrare est in fa- Sequitur, tl cooperuitnos umbra mortis. Vilaeistius
ciem maledicere, quasi indecora crimina jaculari. transitum dicunt, qui sanctis et peccatoribus proba-
tur esse communis. Caeterum vera mors illa est,
Obloqui est absenli detrahere, et doloso aliquem
sermone mordere. A (acieinimici, id esl dum proxi- qua 149 '"'Pi' aHerna daranatione puniuntur.
miim videt qui eum capilaliter odit. Et ne putares Vers. 21. Si obliti tumus nomenDei nostri: et si
adversarium levem, addidit, et pertequentis; quod expandimusmanus nostras ad Deumalienum. Ipse est
odium probatur acerrimum ; quia non solum corpus intellectus quem tilulus dixit absolute fidelium; ut
exstinguere, sed ipsas animas cupiunt sua pravitate B ' Deumnesciant alienum, nec obliviscantureum, cujus
irucidare. nomini crucis impressione dicati sunl. Nam quod
addunt : Et si expandimus manus nostras ad Deum
Vers. 18. Hmc omnia veneruntsuper nos, et oblili
non sumus te : et inique non egimus in teslamenlotuo. alienum, orantem describunt, qui tensis manibus
crucem ipsamquam fronie recipit, corporis sui for-
Venerunt filii Core ad professionis suae gloriosissi-
ma reslituit. Hoc enim fidelissimi non alieno, sed
mam firmiiatem ; ut oslendant nobis quaevis mala
suo Domino ulique faciebant; ut perseverantia illos
noii nos debere a Christi graiia scgregare ; sicut di-
fideles assereret, qui mulati lot adversitatibus non
cit Apostolus : Quis nos separabit a charitalt Chrisli ? fuissent.
Tribulalio, an angustia, an (ames, an nuditas (Rom. Vers. 22. NonneDeut rcquiret ista ? ipse enim novit
vin, 35)? etc. Dicendo enim, hmc omnia, ad unum
oeculta cordis. Nonne, cum pondere pronunliandum
colligunt quae tractu superiore dixerunl; ut si di-
esl: quoniam gravissimum est apud Dominum, si in
spersa levius acciperentur, in unum r.uiiiulumcon-
ejus religione peccelur. Requirere aulem solemus,
grcgata grandescerent. Quod argumenlum dicilur A
lot mala fideliuin quando illa desideramus agnoscere, quae nostram
lorinentis, quando per nequaquam novimus conscientiam non tenere. Deut autem sciens
nnimus poluit immutari. Venerunt super nos, quasi
C non ut ipse aliquid novum discat, sed ut nos
fera terribilis, quasi Iluvius lurbulenlus. Et quia requirit,
faciat quae sunt oblivionc sepulta cognoscere. Sic
solet gravis tribulatio de aiiimis abjicere, quod ante
et Abrahacdictura est: Nunc cognovi,quoniam timet
quis visus est credidisse ; adjiciunt nou se oblitos
Dettmluum (Gen. xxu); quasi ille aliquid ex tempore
liiisseDominuminler tam multipliccs aerumnas: dum
a Domino didicerit, qui ante saeculacuncta prsescivit. Sequitur:
magis iniquorum persecutione commoti,
atixilium et non ltta, id est quae superius dixerat: Si obliti sumus
jugiter poslularent. Sequilur, inique nomenDei notlri : et si expandimusmanus nostras ad
egimusin testamenlottto ; hoc est quod dixerunt, et Deum atienum. Et quoniam agebatur de religiouis
obliti non sumuste. Nam qui illum menle retineni,
affectu, qui non solum devotione corporis, sed magis
cjus teslamentum nesciunt oblivisci. Sed cum Latinae geritur cordis arcano, ad Divinitatis nolitiam, ubi
locutionis sit, ut dicamus obliti non sumus lui, hoc oranis lestinat
integritas, cticurrerunl dicentes : Ipse
proprium divinae Scripturae esl quod ait: Obliti non enim novit occutta cordis.
sumus le. Vers.23. Quoniampropter te mortificamurtota die ,
Vers. 19. Et non recessit relro cor nostrum: et de- erstimatisumus ul ovesoccisionis.Exponunt illa bea-
clinasti semitasnoslras a via tua. Relro redit cor eo- tissimi quae occulta dixerunt, quia non moriebantur
rum qui de Dominibonitate desperant, et pulant il- D pro aliquo facinore perpetrato, sed amore divino;
lum rogaium non succurrere. qui eliam non petenti- ui credulilas Trinitatis saluberrima gentibus auge-
buscognoscitursubvenire. Quod isli minimefecerunt,, retw. Morle vero affici est per longas passiones prae-
qui spem in Domino liabere probali sunt. Semitas: sentisvilae exitum reperire; quod perfecti Chrisliani
vero liic in malo posuit, dum aii, nostras, quasi ura- faciniii, qui districtis observalionibus affliguntur.
brosos et voluptuosos calles, quos fragilis lerit hu- Nam ut hoc raagis deberes advertere, addidit, tota
manitas. Ipsns enim commeamus, quando a Dominii die; quod non momentaneam mortem, sed per uni-
jiissiune traducimur. Via vero a violenlia nuncupa- versum vitae tempus proiraclum nobis liilelium de-
tur, qii;e merito Cliristi dicilur : quoniam et ab ejus3 clararet exitium. Intende quodsequitur, mstimatisu-
fidelibus, sicut ab ipso faclum est, in aerumnis ett musut ovesoccisionis. Ovis, quia non hahet arma re-
tribulationibus ambulatur. Quipropter aplissime di- sultationis, raptoribus suis probalur esse teranibilis.
cunlur Immanaesemitma via superna divisae: quando) Nonenim aut cornu valet, aut denle conlendit, aut
illae ducunl ad deteslabilem morlem, haec confertt fuga praesumit; sed manibus latronis patienter ac-
sine dubio desiderabilem sospitatera. Unde filii Core3 quiescit, dura nulla se reluctatione defendit. Sic fa-
 317 EXPOSITIOIN PSALTERIUM.PSAL. XLIV. 318
muli Christivelut ovesscsttmatisunt mori; quoniam Alummodo, exsurge, ponunt, ut illam resurrectionera
sine contenlionealiyua videbantur occidi. inlelligere deberemus, in qua destructa cognoscitur
Vers. 24. Exsurge, quare obdormis,Domine ? ex- humana captivilas. Illo enim resurgente adjuti, illo
surge el ne repetlas nos in finem. Enumerata multitu- ad ccelos ascendente liberati sumus. Verum baec
dine passionum, venerunt filii Core ad tertiam par- orania nobis contulit non propter meritum nostrum,
1 lem , ubi (anto desiderio auxilium qucerunt, ut etiam sed propter nomen suum. Ideo enim Salvator dicitur,
Dominum obdormisse commemorent. Quae (igura quia per graliam pietatis suaesalvat infirmos.
catachresis est, quam rccte dicimus abusionem, quae Conclutio psalmi.
rebus nomencommodat alienum. Non enim Dcocon-
venit exturgere, qui nunquam noscitur posse dor- Ecce nobis filiorum Core salularia dicta fulserunt:
mire : sed illum humano usu dormire dicimus, ecce nobis ecclesiasticus ordo Domino revelante
quando exspectatio nostra divina dispensatione dif- lampavit. Palres enim nostros ab inimieis suis per
fertur. Nam si potentiam majeslatis ejus inquiras, miracnla visualiter liberatos esse cognovimus; nunc
habes evidentissimum diclum : Ecce non dormit, autem fideles per passiones corporum, et trislitias
nequedormitatqui custodit Israel (Psal. cxx, 5). Re- animarum ad aeternam requiem pervenire didicimus;
petitur exturge; ut quibus videt pericula crescere, B ut tempore suo utrumque factum humano generi co-
non dissimulet subvenire. Sequllur, et ne repellas gnosceretur esse proficuum ; nec deberet aliquis
nos in finem; ut si adhuc hic aestimas differendum, queri, cum se mundanis aerumnis cognosceret in-
ne repelte in finem,ubi consistil muneris tui universa gravari. Liberlale quoque innocentiae150'ngurgun'
perfectio, ubi sunt praemiabeatorum, ubi mariyribus et martyrum voces, nbi dormire et oblivisci dicitur
coronaepraeparantur, Deus. Quod dictum non increpative debet suscipi,
Vers. 25. Quare facietn tuam avertit : oblivisceris sed affectuosavoluntate depromi. Quaeetiam in libro
inopiamnostramet Iribulalionemnostram. Malis prae- Job frequetilissime reperiuntur; ut nisi ea prudenti
sentibus ingravati, more beatorum in flebili suppli- indagatione conspexeris, non supplicatioues intelli-
calione persistunt dicentes : Quare nos tandiu aesii- ges, sed querelas. Verum ista moderata praesumptio
mas differendos, ut rcspicere non credaris, cumsub- justorum sinceri cordis videtur depromere puritatem,
venire distuleris ? Sequilur, obliviscerisinopiam no- ut simplicitas animi pondus illataevideatur exponere
siram; boc est cui consueveras subvenire, quam sic passionis. Sic in Scripiuris divinis quoties tale dictum
in aliis amas, ut te inopem dicas. Venisli enim diiis- aliquid invenimus, et clemenlia dominantis ostendi-
simus, ut nostrae indigenliae subvenires. Addidit, tur, et supplicantis puritas indicatur.
tribulationemnotlram, cujus clemens semper inspe-1
EXPOSITIOIN PSALMUMXLIV.
ctor est; sicut in quinquagesimopsalmo dicturus est:
Cor conlritum et humilialumDeut non spernit (Psal. In finem, pro his qui commtttabuntur,filiis Core ad
L, 19). Tales enim causaeapud illum pium Judicem inteltectum, canticumpro dilecto.
plnrimum valeni, qui humanis cognitoribus proban- Videamusquid haecverba nobis singillatim discus-
tur esse lemnibiles. sa parturiant : quia titulus psalmi multorum nomi-
Vers. 26. Quoniam humiliata est in pulvere anima num congregalioneprolixus est. In finemsaepe di-
noslra : adhmsitin terra venter noster. Post morara ctum est perfectionem signilicare, hoc est Dominum
exaudiiionis, piae rnentes non ad desperationis au- Salvatorem. Pro his qui commulabunlurfiliis Core,
daciam, sed ad continuaeorationissalutaria se vola hoc declarat: quia lilii crncis in Ecclesia permanen-
verterunl. Hic enim saiisfactio assiduaedeprecationis les, de tristitia mundi htijus transibunl ad gaudium
cxponitur. Curvanlur enim in pulverem. qui cinere sempiternum. Adinlellectum canticum, textum psal-
supra se sparso animas suas peccatorum recordalione mi significat, qui trahendus est ad intelligentinm
discruciant. Sequitur, adltmsitin terra venternosler ; supcrnam, in qua futurarum rerum sacramenta spi-
quod utique facere solent qui longa oratione pro- ritalia continentur. Pro dileclo filio, vult intelligi
strati, lota corp-oriseflusione tenduntur. AdhmrereD DominumChrislum, de quo Patris vox insonuit: Hic
enim terrae, significat in orationibus diutius immo- est Filius meus dilectus, in quo milii bene complacui
rari, per quas efficaciter peccata vincunlur. Magna (Matth. ni, 17). Islius nunc spiriiales nuptiae refe-
enini conlra diabolum arma sunt in suis viribtis fidu- runtur, istius vota epithalamii laude celebranlur;
ciara non habere , sed Deum rogare, qui adversarium cujus virlus ullra omnesvirtntes est, pulchriludo su-
possit opprimere. pra omnes decores, potentia inenarrabilis, pietas
Vers. 27. Exsurge, Domine,adjuva nos : et libera singularis. 0 beata sponsa, quaelantae majestati pro-
nos propter nomentuum. Magnarumafflictionumsua- baris esse conjuncta, non societate carnali, sed in-
vissimusfinis adhibetur ; ut petant se resurrectionis violabiliconjunctionecharitatis! Quando illi copulai.i
dominicaegloria liberari, ubi omniura Christianorum esse cognosceris, qui le suo splendidissimo luminc
spes probalur agnosci. Exsurge auiem non ad dor- radiavil? Quapropter Divinitati devolissime suppli-
mitionem, sed ad resurrectionera esl potius appli- cemus, ut corde mundissimoad inspectivum lumen
jcandum. Supra enim, ubi etim quasi excitare volue- evecti, sanclae Sponsae nuplias spiritualiter "udia-
*
runt, dictum est : Quare obdormis? bic autem so- mus
J19 M. AURELII CASSIODORI 520
Divisio psalmi. .
\in mternum.Finilo procemio,etcompetenterpopulis
Ccelestibus epulis propheta saginatus, et fulurae ad audiendi studium concilalis, [factumest de incar-
gratulalionis qualitate completus, praeconiaDomini natione Dominilaudis initium ; ut per quam merui-
se eructaturura proraittit; ut unde ipse fuerat cce- mus Diviniiatis arcana cognoscere, per ipsam debe-
lesti largitate salialus, inde et fidelispopulus abun- remus et praeconia tantae majestatis audire. Quae
dantissime pasceretur : epithalamium quoddam su- species laudis, apud oratores A forma dicilur. Sed
pernum, ut dicium est, nuptiali exsultatione concc- cum in Isaia legatur : Vidimus eum et non habebat
lebrans. Epilhalamiumvero interpretalurlaus thalami, speciemneque decorem : sed speciesvultus ejus sine
quaeSponso ccelesticonsuetudine humanitatis offer- honore abjecla prm omnibusItominibus(Isa. LIII,2);
tur. Prima pars ejus quatuor modis Sponsi continet quaeripotest, cur hic super genus huinanuraspecio-
laudes, id est DominiSalvatoris. Secunda simili nu- sissimus describatur ? Non quia forma ejus decore
mero quatuor parlibus myslicis virlutibus Sponsa lactei coloris eluxit, aut flavo crine lampavit, aut
praedicaturEcclesia ; scilicet quaein sanctorum ho- insigni stalura praeminuil; sed veraciler bumano
minum adunationeconsistit. Hoc quoque sapientissi- genere pulchrior fuit, quia peccata non habuit. Illud
mus Salomonin libro qui appellatur Canticumcanti- enim recte speciosumdicitur, quod gratia mnndissi-
corum notissima lectione descripsit. Unde et nos in B ; mae puritatis ornatur; quamvis Pater Augustinus
praesenti psalmo, prout locus expetit, libri ipsius speciem corporis ejus dicat fuisse laudabilem. Sed
exeraplajungimus; ut licet praedicatoresdivisi sint exemplum Isaiaesupra positum ad passionisejus re-
teraporibus, concordia tamen prophetiaeunumlocuti tulit lempus quando et colaphis caesus, et spinis co-
esse videantur. ronatus, et spulis legitur essc complutus. Ecclcsia
Expositiopsalmi. veroquaeDominiSalvatorisportatl51imaginein, sic
Vers.1. Eruclavit cor meumverbumbonum: dico legitur in Canticis canticorum : Fusca sum et decora
ego opera mea Regi. (Cant. i, 4); id est fusca corpore carnali, formosa
Vers.2. Lingua meacalamusscribm, velociterscri- ccelestibtismeriiis. Etquare speciosumdixerit probat:
benlit.Cumintelligenliamsuam propheta cognoscerct quia, loquente Christo, per gratiam Deo reconciliatus
divini muneris claritate [ed., charitale] perfusam, est mundus. Quid ergo potuit in humano genere esse
magnitudine ipsius gratulationis compulsus; quod simile, quam ipsum incarnatum conspicere, per
dicturus erat ante laudavit, non elationis studio, sed quem redemptionis donuratotus orbis accepit ? Nam
motus veritalis instinclu. Eructavit dicimus, quando sic de ipso et pracdictus liber Salomonis enuntiat:
satietas multa ciborum digestiones saluberrimas eva- Labia lua et loquelatua speciosa.Sequitur, Propterea
porat. Sed quam magnis spiritualibus epulis fuerat Q benedixitte Deusin mternum(Cant. iv, 3). Propterea,
vir iste completus, ut tam boni odoris eructaret ar- dicit, propter praedicaiiones eximias, et pielatem
canum ! Cor meum, sinum mentis intellige. Verbum omnimodis singularem; quia nulli quidquam pro
bonum,Filium Dei dicit, de quo Joannes evangelista meritis conlulit, sed omnia sua potius bonitate con-
ait: In principioerat Verbum, et Verbumerat apud cessit. Benedictus est enim in aeternum, cujus regni
Deum, et Deut erat Verbum (Joan. i, 1). Ipsa etiam non erit finis. Bene aulem dictum est a forma servi.
de se Veritas dicit : Nemo bonus, nisi tolus Deus Benedixitte Deus, quaeet passionem pertulit, et ad
(Marc. x, 18). Opera vero id est opusculumpropbelae regna cceloriiuipervenil.
fuit, psalmi hujus decoram contextionem minislerio Vers. 4. Accingeregladio tuo circa femur luum,
snaevocis offerre, et per organum.inguaequibusdam potenlissime: specie tua et pulchriludinetua. Secun-
calamis divina verba resonare. Hanc enim pracdica- dus intromiltilur modus laudis Domini Salvatoris,
lionem Regi dicere gestiebat, quam de ejus admira- qui dicilur A potestate. Ad nescio enim quod gau-
biliclaritate[mss.A.,B,,F., charitate]conceperat.Sed ditim propheta subvectus, precalur Dominum ul
ne quis putaret aliqtiid eum ex propria voluntale di- exspeclatusgenlibus tandem saluberrimus appareret.
cturum, [linguam suam scribai calamo comparavit, Dicit enim : Accingeregladio tuo. Metaphora a bella-
qtiae sic dictura est fideliter Spiritus sancli verba, n tore concepta, qui dimicaturus gladio cingitur, ul
quemadraodumsensus nostri vota calamus describit proslernat inimicum. Sed hic gladium sermonem
in charta. Addidit, velocilerscribenlis; quem nos praedicationis debemus accipere, de quo ipse in
magis notarium debeinus accipere, qui velociler Kvangelio testatur : IVonveni pacem mittere in ter-
verba suscipit, el citius audila transcribit. Conside- ram, sed gladium(Matih. x, 34); et Apostolusdicit :
randum vero quoniam hic propheliaevirtus oslendi- Et gladiumspiritus, quod est verbumDei (Ephes. vi,
tur, quae non subcruciatu humanocogitat, sed sine 17). Gtadius autem dicilur serrao Dei, quia corpu-
aliquo labore Divinitatis jussa divulgat. Audiamits lenla vitiis corda hominum ictu suaevirtutis irrum-
nunc prophetamepilhalamiisinc adulationedicturum pil; nec potest imbecillilashumana resistere, ubi illa
laudem, quae nihil nisi exaggeral veritatem, quae fortitudinis gloria dignatur intrare. Femur vero in-
salva inlegrilate blamlilur; et quamvis magna dicai, carnationem significat Domini Salvatoris, sicut in
non tamen omnia sufficienterenuinerat. Genesi legitur : Non deficiet princeps ex Juda, nec
Vers3. Speciosusformaproefiliishominum,diffusa dux de femoribusejus (Gen. XLIX,10). In ipso etiani
ett gralia in labiis tuis: proptereabenedixitle Devs mysterio, el Abraham (Gen. xviv, 2) fecit jurare
 321 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM.PSAL. XLIV. 322
famuluui suum, quando ei tacto femore praecepit ne A gladiura posuit quod proxime vulnerat; hic sagiltas
acciperet filio suo Isaac uxorem de filiabus Chana- quae longe diriguntur : scilicet ut incomprehensibilis
naeorum. Femori autem subjunxit polentissime, ut polentia hac siraililudine monstraretur. Acutmperli-
reverendam jam incarnationcm crederes, quam po- nent ad transforaiionis celeritalem. Potentissimm,
lentia Divinitatis assumpsit. Siraililer et sapientissi- quia nulla illis materia quamvis durissima probatur
mus ille dixit: Gladius ejus in femoreipsius. Addidit, obsistere, quando eis insitum est effectum suae vo-
specie tua et pukhritudine tua (Cant. m, 8). Hic luntatis implere. Populi sub te cadent, conversiones
utramque naturam posilam evidenter agnoscimus, ut significat hominum : quando credentes in humilita-
speciespertineat ad humanitatem, pulchritudo ad dei- tem feliciter cadunt, qui prius vilio praesumptionis
tatem. Illa enim species bcne dicitnr, in qua mundo erecti sunt; sicut Paulo apostolo contigit, qui vocis
salutaris apparuit : ista pttlcliriiudo aptissime pro- Domini sagitta penetratus, in faciera quidem perse-
mintiatur, unde omnia pulchra veniunt quaecunque culor corruit, sed eum continuo apostolum Domini
decora sunt. dextera sublevavit. /n corde, exponit quod superius
Vers. 5. Inlende, et prospere procede, et regna : ait, cadent, non pedibus quibus corpora suslinentur,
proplerveritalemel mansneludinemel justitiam, et de- sed corde quo animae perfidia sublevatur. Ibi enim
ducet le mirabiliterdexlera tua. Adhuc actus sacra- JJ qui pcenitens cadit, resurgit; et de sua iniquitate
lissimae incarnationis exponitur, et singulis quibus- dejectus, ad salutaria Domini mandaia transfertur.
que verbis miracula ipsius potentiae praedicanlur. Inimicorum Regis, inimicos Chrisli dicit, qui a lege
Intende dicturo est, ut hominem pereuntem de ccelo superna contraria voluntate dissentiunt. Hoc esi quod
miseralus aspiceret, sicut in lerlio decimo psalmo titulus psalmi praecinuit dicens : Pro hii qui commu-
dictum est : Dominus de cmlo prospexit super filios tabunlar, filiis Core.
hominum(Ptal. xm, 2). Prospere, quia erat liumano Vers. 7. Sedes tua Deus in tmculumsmculi :'virga
generi liberationis benelicia praestiturus. Procede, recta esl virga regni lui. Venil ad Iaudalionis terlium
velut sponsus de utero virginali, sicut scriptum est : modum, qui recte dicitur A causa judicii. Hic enim
Et ipse lanquam sponsus procedensde tltalamo suo sedes Dei ad judicium pertinet futurum, in quo om-
(Psal. xvin, 6). jReana,hoc est in hominum creduli- nia veraciter aeternus Moderator examinat atque di-
late potentiam tuae majeslatis ostende. CaetcritmFi- judicat. In smculum smculi; quoniam quidquid con-
lius et ante mundi conslituiioneni cum Palre et Spi- stitueril, nulla poterit temporis successionedissolvi.
ritu sancto sine dubitaiione regnavit. Propter vcrita- Virgam vero regulam divinaesignificataequitatis,quae
tem, illud designat, ut veritas de terra oriretur, quae veraciter recta dicitur, quia nulla pravitate curvatur.
falsitatem nostram sua illuminalionemundarei. Man- C Virga ista justos regit, impios percutit, continet ve-
sueludovero monstrala est, quando in crucis affixione raciter supplicantes. Sed haec virga non de cespite
pro persequentibus exoravit. Justitia vero ad illud 152 arboris egredilur, sed ab ipsius Deitatis virlute
respicit, quia pius doctor praeceplasalutaria infudit. procedil. Forlitudo invicta, aequilas rectissima, in-
Deducet te, id est per ciirsum totius vitae inolfensa flexibilis discipiina; de qua in alio quoque psalmo
conversatione custodiet. Mirabiliier, quia contra dicendum est: Virnam uirluris lum emiltet Dominus
mundi inopinabilemconsueludinem tertio die rcsur- ex Sion : dominabtrit in medio inimicorumluorum
recturus erat a mortuis; quod miracuhim partes (Psal. cix, 2). Hanc enim virgamregii honoris insi-
lotius orbis implevit. Dextera lua polentiam Verbi gne, sceptrum dicebat antiquitas, designans in ea
significat,qua universa operalur quaevult in cceloet virlutum Regem DominumSalvalorem.
in terra. Audiant hoc verbuin detraclores impii. Tua Vers. 8. Dilexisli justiliam, et odisti iniquitalem:
dexleradicit, hoc est propriae voluntatis inslinctus. proptereaunxit le DeusDeus tuus. Ipsaest virga recta,
Nam si omnia sua potestate facit, sicul euin facere amare aequilatem et odisse nequitiara. Nerao enim
manifestum est, quemadmodumpotest habere majo- perfecle diligit justitiam, nisi qui et actus pessimos
reni? Sed contra hunc morbum illa polio debet insa- exsecratur, quoniara diversis qualilatibus eodem
nis menlibus adiiiberi : Omnia Palris mea sunt, ei D tempore non esl in uno locus, nec potest ipso mo-
omniamea Patrit sunl (Joan. xvn, 10). Omnia enira mento ibi nigrum videri, ubi candor insederil. Nam
Palris non haberet, nisi esset aequalisejusdemque el praesenlia lucis noclis absentia est, sic et verilatis
nalurae. amor esl odium falsitalis. Undea quibusdam pulchre
Vers. 6. Sagitlm tum aculm potentissimm: populi definilum cst : Substanlia esl conlrariorum capax,
sub le cadenlin corde inimicorumRegis. Sagittmacu- sed non uno tempore. Sed his rebus quae praemia
tm sunl verba Domini Salvatoris, hominum corda sint reddita subter exponil: Propierea unxit te Deits
salutariter infigentia; quac ideo vulnerant ut sanent, Deus tuus. Unctus chrislus el regem significat et
ideo percutiunt ut liberent, ideo proslernunl ut eri- sacerdotem, quia dignitates istaesuraebantur per sa-
gant. Sed videamus hoc telum verbo Dei qua simili- cralissimas unctiones; nam et ipsum noraen christi
ludine comparelur. Sagitta; est lignum ferro arma- a sanclo chrisraate vocitatur. Sed ab illa parte un-
lum, cujus prima pennata sunt; sic verbum Dei ex ctus dicilur, qua dispensatione et natus, el mortuus,
ligno crucis egrediens, et forlitudinem penelrandi el rcsurrexisse veraciter dicitur Christus. Caelerum
Jiabel, et velocitateraquy voluerit perveniendi. Supra deitas ejus nullo munere, nullo honore indiguit ad-
323 M. AURELH CASSIODOIU :y»24
juvari. Repelilio autem ista qua dicitur Deus Deus, A delectaveruni,dicit, id est ad te non proprio cucurre-
praeconiuminagnae dilectionis ostendit. runt judicio, sed tua deleclalione perductaesunt. Fi/i<B
Vers. 9. Oleotmlitimprm consortibustuis: myrrha, regum, sive hominum fidelium qui regunl corpora
yulta, el casia a vestimentittuis. Duplicimodo unclio- sua, et perducunt filias quae sacro baplismate gene
ncin illam sanctam provenisse significat. Oleumlm- rantur; sive imperanlium; quod frequenler conlin-
litim est peccati maculam non habere; unde se gil, ut reliclo palatii dominatu soboles principum
conscientia semper exhilarat, quando nulla recorda- cligant divina servitia. Ideo enim addidit, in honore
lionis asperitale mordetur. Prm consortibustuis, prx tuo, ut religiosam mentem tali designaret indicio.
liliis hominum dicil, quos el ipse in Evangelio fra- Non enim in honore patrum suorum delectatmsunt,
tres appellat. Ideo aulem diclum est, prmconsorlibus sed .onore Domini Salvaloris.
tuis, quoniam banc benediclionem supra omne hu- Vers. 11. Aslitit Regina a dexlris tuis in vestilu
manum genus cognoscilur accepisse, ut unclus sin- deauralo, circumamicta varietate. Mirabili tolum rc-
gulariter caeleros ungere debuisset. In illo enim fons latione describilur. Quac figura dicitur cliaracleri-
est benediclionis, a quo, proul ipsi visura fueril, per sinos, Lal.ine (sicut saepe diximus) descriptio vel
univcrsos electos compctenler emanat. Sed haecom- informatio nominatur. Ante oculos enim intelligen-
nia carni conveuiunl, cui piissiraum el gloriosissi- B Jj tiaereddit quaeaspectu corporeo non videnlur. Prius
mum Verbum unilum est pro saluie cunctorura. enim Sponsi pulchriludo laudata est, postea virius
Sequilur, myrrha, et gutla, el casia a vettimentistuis. ejus asserta, tertio sedes ipsius potestasque nnrrata
Saepe diximus species terrenarum rerum indicia est. Et quia nuptiale gaudium agebatur, odoris sua-
nobis cceleslium dernonstrare virtutura, quia non vissimi species sub mysticis interprelationibus no-
poteramus quidquam de illa majestale cognoscere, scuniur adhibitae. Quarto dicitur ipsius quoque Re-
nisi nobis de ipsa aliquid per mundanas similitudines ginae unde venial mirabilis pulchritudo. Tunc ad
apparerel. Et ideo posteriora versiculi istius prima divinara dexteram ornata pretiosis virtutibus collo-
froule declaremus, ut nomina quaepraeceduntclarius: catur, ut omnis anima fidelis in supernam contein-
elucescanl. Sanctum Domini corpus quoddam Deita- plutionem porrecla, ccelestiavota conspiciat, sciatque
lis fuissc cognoscilitr vestimentum. Nam sicut vesti- qualem illi in terris debeat exhibere reverentiam,
btis cooperiiinlur meinbra morlalium, ita et inajeslas: quam in coelosic intelligit honoratam. Ipsa esl Regina
Veibi infidelium oculis carnis velamine videbalur quae in Canticis canticorum dicit : Osculeiurmeosculo
i,bscondi. Ab hoc ergo vesiimeuto, id est iucarnatio- oris sui (Canl. l, 1), et caeteraquaemysticis aenigma-
nis arcano congrue venisse dicitur myrrha, gulla et1 tibus ille textus eloqUitur. Et considera quia sedem
caiia. Myrrlia inoitem signilicat, quam pro hominumi G ( superius laudavil Domini Salvatoris : bic autem u
salule suscepil. Gulta vero quae dicilur ammoniaca i dexiris astitisse Reginam dicit, quia dexiera honora-
durilias curat ab aliqua necessitale coniractas. Quae 2 bilis pars est Sponsi, quem caput consiat esse Ec-
pulchre incarnationi Domini comparatur, quia duri- clesiae. Scquitur, in veslilu deaurato. Aurum ad
tiam cordis humani sancta praedicatione dissolvit. cbaritatis debemus aptare fulgorem, qua virtute cir-
Casia, quaeanosiris fistula dicitur, redemptio generiss cumdata sancia resplendet Ecclesia. Et ne solam ibi
humani per aquam baptismalis indicatur, quoniaini intelligeres esse cliaritatem, in vestilu,dixit, dcaurato,
hoc herbae genns aquosis locis dicitur invcniri. Iliss non aureo. Deauralum enini dicimus, quando super-
rebus eliam odor inest snavis, ut merito sanctacin- ducta species auri in aliqua materia gltitinatur. Ideo
carnationi et virtus lierbarum ei odoris suavitas s aulem supra virlules alias gratia charitalis apparuit,
comparetur, sicut in Canticis caitticorum Sponsaa quia omnia 153 eJus fulgor excellit. Addidit, cir-
dicil : Pott odorem unguenlorum tuorum curretnus s cumamkta varietate. Perscrutemur cur Ecclesia Do
(Canl. i, 3). de vesiis varietate laudetur, cui totum simplex con-
Ve.rs.10. A domibuseburneis: ex quibusledelecla-- venit alque unum. Sed hic varietatem, aut linguas
verunt filim regum in honoreluo. In quarlo niodo a muliiplices i-igiiiUcat,quia omnis gens secundum
persona Sponsaelaus sumiitir Chrisli. Dicil enim pro-- D suam palriam in Ecclesia psallit auctori; aut virtu-
pheta uude venial Sponsaegloriosissimapulchrituilo, >, lum pulcherriinam diversitatem. Ornatur enim auro
quau ad Dominidexleram locata consislit; id esl ca apostolorum, argenlo prophetarum, gemmis virgi-
domibuseburneis,quod significat ornala palatia, quae Je num, cocco inartyrum, purpura pcenitentium.Ista est
copioso ebore vestiunlur. Sed ebur non ad solas di- i- crgo varietas unilatis, qux oculis Dominiex omnibus
vilias intelligamus aplatum, sed i|uoniam eleplias, i, gentibus pia conversationc placitura contexitur.
cujus haecossa snnt, nimiae castitalis asseritur, quiu Yers. 12. Audi,filia, et vide, et inclinaaurem luam,
inter qnadrupedia ct sensu plurirao valet, el tempe- i- et obliviscerepopulum tuum, el domum palris tui.
ranler nvscelur fcminaesuae, et conjuge secunda non n Sponsi laude cantala, nunc Sponsaepraeconiatotidem
ulitur; hoc pudicis fe-miuisdecenter aplalum esl, l, modis, sed ionge submissius aique bumiliter olierun-
quia illae in domibus eburneis mansisse noscuntur, r, lur. Decebateuini vel secundo gradn illuudatam non
quae per castitatem Christi Domini praecepla seculaeae relinquere, quae lali ac tanta nieruitcopulatione gau-
sunt. Hanc enim translalionera probaverunt doctis- 3- dcre. Primus ergo istius laudis modus esl a specie,
siini Patres Augnstinus et Hieronymus. Ex quibus ie le sicut inferiore versu declaratur. Nunc ad cxponcuda
32S EXPOSITIO IN PSALtERIUM. PSAL. XLIV. 326
verba venianius. Stanti ergo ad dexteram Domini, A i rum istius vocabulo civilatis, animas mavult signifl-
uhi bealorum locus est, dicit: Audi, id est prophe- care tidelium. Non enim sola Tyrus filias protulit
tas, qtll incarnationem Domini veraci promissione fideles, sed etiam totius mundi adunata diversitas.
cecineruni; quatenus audita crederet, et credita mox Quapropter hoc schema dicilur A parte totum. Filim
viderei. Filiam vero merito propheta vocat Eccle- itaque gentium in muneribusvultum deprecantur Ec-
siam; quia ejus praedicationibus sanctis genitus est clesiae, quando eleemosynas pia voluntate distri-
populus Christianus. Et vide, suh gratulatioue dicen- buunt. Ipsa sunt enim munera, quae Divinitali ni-
dum est: quoniam Sponsus qui libi promittebatur mium probantur accepta. Tunc enim in vultum Ec-
advenit, ih quo est amor, gloria, ei gaudium tuum. clesiae, id est in Chrisiiani populi faciem iutendimus,
Sequitur, et inclina aurem luam; quod oportebat Ec- quando majestatem Christi piis fletibus exoramus.
clesiam facere, ut honorabiliter prophetae verba per- Omnesdivites plebis, jnngendum est superioribus, ut
ciperet. Obliviscerevero , dixit, populum tuum; id sit istud hyperbalon, id est transcensio. Filim Tyri,
est desere, et a tuis animis aliena effice conventi- omnes quae sunt divites plebis in muneribus vultum
cula paganorum, sive superstiliones insanissimas tuum deprecabuntur. Ordo enim hic verborum prae-
Judaeorum.Domum Babyloniam signilicat, quaecon- posteratis sermonibus explanatur.
tra Ecclesiam Christi nequissimis incolis gaudet; et iB Vers. 15. Omnis gloria ejus filim regum ab inlus :
in hoc mundo possidens confusae plebis animum, in fimbriit aureis circmnamictavarietale.Vides quem-
partem sibi vindicat perditorum. Patris tui, diabo- admodura in Ecclesiae praeconioperseveret. Gloria
lum dicit, qui revera illara confusionis domum se- est siquidem Ecclesiae,quando filiaeprincipum, sive
cundum nominis sui interpretalionem noscitur pos- justorum convertuntur ad Dominum , et secreta se
sidere. Sed considera quod haec Ecclesia tunc ibi cupiunt devotioue cordis offerre. Ab intus enim sigui-
morabatur, cum ccelestis Sponsi gratiam non habe- licat secreta sensuum, non concrepantiam labiorum :
ret; unde et fusca legitur : lunc autem nimio pul- ubi interior homo tacita cogitatione revolvit quod ad
chritudinis decore perfusa est, quando eam Domi- divina mysleria pertinere cognoscilur. Sic enim et
nus de gentibus est dignatus eligere. in Canticis canticorum de Ecclesia dictum esl: /n-
Vers. 13. Quont.rn concupwitRex speciem tuam : troduxit me Rex in cubiculumsuum (Cant. n, 4). Isiam
quia ipst ett DominusDeus tuus , et adorabunt eum. locutionem filim regum ab intus, inter propria legis
Hic est fflodus laudis quem superius diximus a spe- divinae connumera, quam in communione [ed., com-
cie. Rex itaque iste Salvator est Dominus, qui con- mune] non invenies. Sequitur, in fimbriis aureis
cupivitEccle^iampraevaricationisculpa in sorte dia- eireumamictavarietate.Fimbrimsunt finitima vestium,
boli constitutam , quam speciosissimam fecit ipse, Q i quae in stamine colligataetanquam capillorum segetes
non reperit. Foeda erat, cum eam tenebat invasor : dependent; per quas hominum vita significatur ex-
pulchra facla cst, enni ad suum remeavit auctorem. trema. Haecnon deaurata (ut supra) sed nunc illi
De qua legilur, qum est isla qum ascendit dealbala esse aurea profilelur; quia in fine tota perfectio esl,
(Cant. vui, 5)? Et considera quod haec Sponsa quasi ubi charitas non tanquam deaurata conspicitur, sed
simili laudatur initio, sicut superius de Sponso dic- jam plenissima tanquam aurea reperitur. Circum-
tura est: Speciosus forma prm fitiis hominum. Sed ttmicta vero varietate , dicil, propler varias virlutes
ille in specie sua hahere dicius est pukhritudinera fidelium, quas superius constat expositas. Quibus di-
singularem ; haec vero ideo pulchra est, quia sibi versilatibus induta, necesse est discolori araictu
eam sociavit Sponsus. Sic toium distincte varieque catholica vestiatur Ecclesia. Hoc et vestis illa signi-
dicitur; quamvis ipsis iineis etSponsa laudetur. Se- ficavit Aaron, qu« auro, purpura, bysso, cocco, hya-
quitur, Quia ipse est Dominus Deus tuus. Nou ille cinthoque contexta est.
quem patrem dicebas, non qui te fecerat lenebro- Vers. 16. Adducenlur Regi virginespost eam : pro-
sam ; sed isie est Dominut Deus tuus, qui pristinam ximmejus afferentur libi. Sictil tertio Sponsus a judi-
submovens fceditatein, pulcbritudinem tibi contulit cio praedicatus est, ila et hic tertio loco a membris
nuptialem. Inrertur quoque senlentia salutaris : El n] suis Sponsa laudatur. Et vide quam potenler ordi-
adorabunl eiim, id est omnes populi qui te [mss. nem servat: Adducentur Regivirgines pott eam, post
A., B., F., de] sjia congrcgatione sanctam Ecclesiam Ecclesiam ulique, quia prius fuit, ut ejus unitas di»
reddiderunt: ipsi adorabunl non le, sed Dominum ; ceretur, et post enuraeralio partium disiincta prove-
quia honor tuus in illo est, et beatitudo lua est ejus niret. Et intuere quod dixit, addueentur, ut Domini
gioria sempiterna. gratia declaretur, 154 1uae nos ad se addueit,
Vers. 14. Filim Tyri in muneribus vuttumtmm de- quando nos miseralus inspexerit; sicut in Evangelio
precabuntur, omnes divites plebis. Venit ad secundum dictum est: Nemo venit ad me, nisi Paler attraxerit
modum, in quo superius dc Sponsodicit : Intende, eum (Joan. vi, 44).Sed quaevirginesante conspectum
prospere procede, et regna. Hic autem dignitas est Domini adducuntur? fideles scilicet, el pudica se
Ecclesiaedevotos populos Domino supplicare; et sic- raente tractantes. Nam quid proderit euiquam cor-
ut ibi poteutia Sponsi describjlur , ita et hic gloria pus intactum servare, si conlingat eam integritalero
Spongaede Christi honore declaratur. Tyrus civitas fidei non Iiabere? Sequitur , proximmejus afferentur
est non longe ab Jerosolymis constiluta : sed filia- tibi. Afferentur tibi, Deo dicitur. Proximm smil aulem
527 M. AURELHCASSIODORI 328
Ecclesiae,id est viduaecastae , quac gradu inferiore A A chorus spiritualibus fistulis gratissiraum permulcel
jungunlur. Nam cum virginilas habeat centesimum audituni; bic talis musica gerilur , per quam hu-
fructum , istae sexagesima ubertate gloriantur. Et mana laetilia cuncta vincalur. Pasti sumus, o bone
vide in ipsis nominibus non minimam esse distan- Rex, convivio nuptiali delicias ccelesteshaurienies.
tiam. Virgines dixit adduci, quaecorporis integritate Praesta nobis, Sponse mirabilis, ut qui hic spe laelati
robustaesunt ; viduas afferri, quaeplerumque fractac sumus, in futuro perfeclissimo gaudio complearour.
a diversis sollicitudinibus corporis imbecillitate faii- Hunc etiam psalmum et beatus Hieronyraus ad Prin-
gantur. cipiara virgine n scribens (Episl. 140), rairabili (ut
Vers. 17. In tmtilia et exsultatione, adducenlur in assolet) nitore Iractavit. Quem ideo commemoran-
templum Regis. Ut copiosa munera sanctaeEcclesiae dum esse putavimus; ut quod a nobis minus for-
conferendamonstrarel, dicit eam in tmtitiaet exsulta- tasse declaratum est, illius viri doctissimi explana-
tione angelorum ministeriis adducendam; et non so- tionibus suppleatur.
lum ad conspeclum,verum etiam in penelralibus Re- EXPOSITIO1N PSALMUMXLV.
gis, id est in Jerusalem futuram, ubi venisse beatum In finem, filiis Core pro arcanis psalmus.
gaudium est, et gloriosa securitas. Merito ergo dic- In finem,nolura est quemadmodum ad Doininum
tum est, adducentur cum tmliliaet exsullalione; quia nB
sexus ille fragilis vicit gravissimas corporum pas- Jesum Christum possil referri. Filios autem Core si-
siones gnificari dicimus Christianos, ex qiiorum persona
Vers. 18. Pro patribut tuis nati tunt tibi filii: con- psalmus iste cantatur. Pro arcanis vero , adventum
stitues eos principes super omnemlerram. Venit ad Domini significat Salvatoris, quem divinitatis suae
mirabili secreto pro hominum salute disposuit.
quartum modum, in quo supra descriptum est a gra-
dibus eburneis Ecclesiara venisse, quae ad dexteram Divisio psalmi.
Regis orhata consisteret. Nunc autem potenter expo- Filii Core, qui udeles debent intelligiCbrisliani,pri -
nitur quanto incremento haec Sponsa protecerit, ul mo raembro psalmi non se timere profitenlurcontur-
pro anliquis patribus, id est idolorum culloribus , bationes saeculi; quia Deus refugium eorum probalui
nati sinl illi filii aposloli, quos principes praedicatio- et virtus. Secundo Cbristum dicunt apparere in me-
nis in tolo lerrarum orbe transmisit. Sed quantum dio Ecclesiaesuae, qui eam in seipso lanquam in so-
sunt ista disparia, lanlum laudalur Ecclesia. llli enim lidissima petra aedificaredignatus est. Tertio creden-
erant seductores erroris, isti magislri veritatis; illi tium turba generaliter invitatur ad divina magnalia
seminabant exilia, isti hortabantur ad vitam. 0 laus contuenda, dicentes omnipotentem Deum arma ne-
digna tantae laetitiac,quale fuit hostis complexus fu- C ( quitiae confringere, bella removere, et trislitiam fi-
gere, et Tonantis nuptias invenire! Qui locus merito delium in aeterna gaudia coramutare.
dicitur laus a prole, quoniam hic posteritas sancta Expositio psalmi.
prxdicatur. Vers. 1. Deusnoster refugium et virtus : adjulor in
Vers. 19. Memores erunt noministui in omni gene- tribulalionibus,qttminveneruntnos nimis. Iu ipso prin-
ratione el progenie : proplerea poputi confilebuntur
tibi in mtemum, et in smcutumsmcuti. Memoresdicit, cipio psalmi, calegoricus nobis syllogisraus arridet.
Dicit emm : In tribulationibus quae inveneruiit nos
in
sed populos Christianos, qui ejus praedicationibus
nimis, Deus noster refugiura , et virlus, et adjutor
per diversas hominum generaliones piis voluntatibus est. In tribulationibus non limebimuscum conturbata
perseverant. Mirabilis gloria, summumque praeco- fuerit terra. In tribulationibus
nium , inter hominum tam multiplices successiones igilur quae inveneruut
nos nimis, non limebimus cum conturbabitur terra.
nunquam finem laudis accipere. Sequilur, proplerea Nunc miiiutalimdicta tractemus. Quam pulchra bre-
populi confilebuntur libi. Omnis enim Chrislianus' : Quid est
cum symbolisacramenta reddiderit, in Ecclesiaefacie' visque coraplexio ; quasi interrogarentur
Deus nosler? Respondont : Refugium, et virius, el
confitetur; quae confessio fit aeterna , quia vera et
esl. Nam in smcvlum adjutor. Haec species definitionis est quinta, quae
pia quod addidit, smculi, futura1 "] Oaece -/.«T«-niv)i?w, Latine ad verbuindicitur :
quo-
significat, quando omnis adversitas conquiescit, et lies
sola diaboli unamquamque rem verbis singulis quid sil os-
regnat justitia, contrarietate deleta. tendimus. Additum est, nosler, propter falsissimos
Conclusiopsalmi. Christianos , quortun Deus non solet esse refugium.
155 Refugium ergo fidelium cst, quando eos de
Ecce epilhalamiumgloriosum psalmigraphi exsul- animae periculo liberal. Virlus, quando stabiiiier
tatione completumest. Ecce Sponsi laus Sponsaeque e mentefeorum ab iniquo saeculierrore custodit. Se-
adrairabili varietate celebrala est : spiritualis co- quitur, adjulor in Iribulalionibus. Hic misericordia
pula, conjugium in virginitatibus perseverans, amorr supernaemajeslatis per divcrsas definiiiones expri-
castus, charitas aeterna, vinculuin quod nullo linee mitur, quae in tributationibus et suscipit et defendit.
dissolvitur. Hic prophetarum tympana sancta exsul- Tribulaiio vero pia Deum nobis misericordem facil,
talione conclamant; hic apostolorum organa dul- reaium solvit; et tunc specialitersubvenit, cum nos
c ssimasocietate respondent; hic martyrum cilharae e de se confiderevelle cognoscit; sicul dicit Apostolus :
non chordis, sed virtuttbus canunt; bic sanclorum1 Tristitia enim quaj secundumDcum esl, pcenitenlimn
329 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. XLV. 330
tu sa/ultf» slafrttemoperalur (// Cor. vn, 10). Et ne A Ecclesiaede advenlu Domini Salvaloris ediGuntur,
has tribulationes leves putares, addidit, qum invene- ut merito divisionem diapsalmatis iramutalio scnsus
runt not nimis; ut nihil mediocre crederes, quod ni- acceperit. Intuere quaedicuntur, qua proprietate dis-
mium fuisse seniires. Convcnienter autem pericula, tincta sinl. Civilas Dei impetu fluminis laetificatare-
Et ut islum fluvium irrigatorcm cognosceres
exaggeratasunt, ut eorura destructor potentissimusI quievit.
appareret. animarum, non dicit satiasse , sed tmlificassecivita-
Vers. 2. Propterea non limebimus dum turbabilur tem. Iste namque est fluvius, de quo ipsa Veritas di-
lerra, et transferenlur tnontesin cor maris. Tempus; cit : Qui credil in me non siliel unquam, sed fiel in
illud praedictaeIribulationisexponitur, quando adventui eo fons aqumsalienlis in vitam mhrnam. (Joan. iv,
Domini Salvatoris, cum de novitate tanti miraculii 13, 14). Et bene dixit: Impeius fluminis, quia nihil
Judaeoruracorda turbata sint, sancti viri timere noni palustre , nihil morosum cursus ejus suslinet, cum
san-
poterant, qui in ejus nomine ac virlute praesume- se potenlia Divinilatis infuderit. Addilum est,
bant. Sequitur , et transferentur montesin cor maris. ctificaviltabernaculumsuum Altissimus.Tabernaculum
Iioc utique factum est, quando montes, id est apo-. Aititsimi est sive Ecclesia , sive bumani cordis glo-
stoli, relictis incredulis Judaeis,tn cor maris, hoc estt riosa susceplio; quod utrumque constal esse sancti-
ad praedicandumgentibus transierunt; sicut in Acii-. B ficatuin, quando Verbumcaro factum ett, et habitavit
bus apostolorum legitur : Vobisquidemoportebatlo- in nobis (Joan. i, 14).
qui verbumDei; sed quia repulislis itlud, et indignos » Vers. 5. Deus in medio ejus non commovebilur:
vosjudicastis mlernmvilce, ecceconvertimurad genles s adjuvabit eam Deut vultu suo. Nonsic in medioesse
(Acl. xiu, 46). Quoexemploadvertimus, montesillos> dicitur Deus, quasi loci alicujus amplitudine conclu-
pio cacumine praeminentes, et fidei soliditate firmis- datur; ille enim spatio ullo non clauditur, quoniam
simos, in cor maris, id est ad fidem omnium nalio- non inaequabilibenignitate, sed aequaliterubique to-
num fuisse translatos. Et inspiciendum quod aridae * tus est. Ideo autem in medio dicilur, quia fidelessem-
terrae perfidiam Judaeorura, aquis vero salsis credu- per inlendit. Quapropter merito secundum justitiam
litalem gentium coraparavit, ut illa corda in malum (l suam in medio Ecclesiae narratur esse Deus; quia
durata cognosceres; haecaulem evangelico sale con- universos voluntate aequabilicontuelur; nec aspectu
dita veraciter aestiraares. Cor eniui non habet mare,, quis ejus fraudabitur, nisi qui ab eose reddiderit alie-
sed homines. num. Non commovebilur,de Ecclesia dicitur, cui sin-
Vers. 3. Sonaverunt [ed., sonuerunl], et lurbatai e gularis data est illa promissio : Tu es Petrus, et su-
sunt aqumeorum : conturbati sunt montesin fortitu- per hanc petram mdificaboEcctesiam meam, et portm
dineejut. In superiori sensu permansit; adhuc enim:l G C inferi non prmvatebuntadversuseam (Malth. xvi, 18).
illa perturbatio exponitur, quae facla est de advenlu u Commoverienim non polest Ecclesia quae in solidis-
DorainiChristi. Sonassedicit apostolos praedicationes s sima petra, hoc est DominoChristo noscilur esse
suas, quasi alicujus fragoris robustissimam vocem , fundata. Sequitur, adjuvabit eam Deui vultu suo, id
quaenon lantura auribus, quantum mentibus insona-- est praesenlia incarnationis suae, quando vultus ejus
ret. Quo tempore turbaias asserit aquas, id est sae- salutaris illuxit. Adjuvabitenim dixit, id est saeculari
culi hujus innumeras gentes, quaede tali fuerant ad- !- adversitate laborantem.
miratione perterrilae. Haccfigura dicitur parabole, idd Vers. 6. Conturbatmsunt gentes , el inclinala sunt
est comparatio, cum res genere dissimiles qualitativa a regna: dedit vocemsuam Altissimus, et mota estterra.
comparatione sociamus. Sed intuendum, quoniam n Conturbatmsunt utique genles , quando cum essent
hoc per decorem pulcherrimaecomparationis dictum II idolis devotissimae, subilo incognitae sibi religionis
est. Tunc enim aqumplurima confusione turbantur,» regulas audierunt. Multosenim miraculorum opera-
quando iu marinisvisceribus constructorum dejicilur if lio converlit, multos praedicatijudicii terror afflixil;
magnitudo; et grandem sonitum reddunt, cum ma- et quamvis perducerentur ad bonum , non poterant
gno pondere fluenta percusserint. Hoc ulique conti- :- animum non habere turbalum. Sequilur, el incimaia
git, quando apostolorum grandisona praedicatione eD I sunt regna, id est humiliata sunt ad adorandum, non
totus mundus intrerouit, et ad Domini se credulita- i' ad cadendum ; quia tantum unusquisque erigitur,
tem limpidato poslea corde revocavit. Sequitur : quantum in illa satisfactione curvatur. Adjecit, dedit
Conlurbati sunt montes in fortitudine ejus. Hic aliosis vocem suam Allittimut, et mota est terra. Non dixit
montesdicit, hoc est saeculipolestates. Nam et in n vocemsuam protulit, sed dedit, quasi roirabile do-
bono accipiuntur ct in raalo. Sed montcs Deistabiles :S nura, quasi praemiale beneficium. Vocemvero san-
atque decori sunt; montes vero diaboli mutabiles s ctam prxdicationem dicit, quam et per se et per apo-
atque squalidi. Potcstaies eniro nuundanaeturbatae £ slolos tonitruali virlute per universum mundum om-
sunt, quando contra religionera Dei leges pagani li nipotens Doctor insonuit. Ad quam necesse fuit
principes sacrilegas inferebant. tremefieri peccatores, qui terribilia jussa aeterni
i Vers. 4. Fluminis impelus txiificat civitatemDei:.* Judicis audiebant.
sanclificavtttabernaculumsuum Altittimut. Superius is Vers. 7. Dominus virtutum nobiscum : susceptor
tcrrores habitos dixit, quos de praedicatione nova a nosler DeusJacob. Rreviler explanatur quid sil 156
inundus accepit : nunc beneficia quee collata sunt u omnipotens Christus, id est Dominus virtutum;
PATROL.LXX. 11
331 M. AURELlI CASSIODORI 352
utique cui virlutes ccelestes serviunt, cui omnis po- A t incentiva viiia possunt referri. Exue nos, bone Rex,
lenlia famulatur. Audite duri, audile vecordes. Quid armis diabolicis, quibus non defendimur, sed grava-
vultis fundilus perire, qui in tauta praesumilis maje- mur; el illo nos spirituali gladio praecinge, qui no-
slate peccare? Sequitur, nobitcum, quoniam assum- bis et salutem conferat el munimen.
pta carne habitavil in terris. Additum est, sttsceptor Vers. 11. Vacale, et videte quoniamego sum Deus:
nosler Deus Jacob. Susceplor est, quia alienis infir- exallabor in genlibus, et exaltabor in terra. Translali
milalibus suam dignalur adhibere potenliarn. Prc- filiiCore proplietiae spiritu inter sua veiba Imnc ver-
prie enim Deus omnium, nosler ilicilur et susceplor, siculum ex Domini persona proloquuntur. Quaeligura
quando carnem pro fidelium saiute suscepii; noster dicitur apostrophe, Laline conversio; quaudo ad
enim bene dicunt filii crucis, quia tantum ipsorum aliam rem subita permutalione convertimur. Merito
susceplor est, qui ad ejus fidem venire meruerunt. enira illis dicitur, Vacate, qui mundanis illusionibus
Deus autem ./acofrvull intelligi, tanta eum bene cre- armabantur, el militiam diaboli exitiali sibi certa-
dcnlibus collaturum , quanla praeslitit et Jacob. Non mine peragebanl. Denique audire non poieraut, nisi,
eniui Deussolius Jacob Deus, sed omnium qui simili nequissimis armis depositis, vacantibus animis et
iide devoti simt. quietis, ad salutarera audientiara convenireiit.-Dicit
Vers. 8. Veniteet videle opera Domini, quaepotuit'.B enim, quQuiamego tum Deui, non iile qui vos arma-
prodigia tuper terram. Interposito diapsalmate, venit bat, non ille qui vos ad nefanda certamina perduce-
ad tertium membrum, ubi iuvital populos videre bat, sed ego sum Deus qui exaUaboritt gentibus, cu-
roagnalia Domini Salvatori.s, quae fecit incarnalionis jus est vera religio, et non fragilis ahitudo. Et ne
suae dispensalione mi;abili. Venitequippe dum dicit, lorsitan exaltandum tantum in aliquibus gemibus
hortatur eos ut /ide Domino proxiuiemur, quem non putares, non etiaai ia gente Judaeorum, quam terrae
poteranl videre longinquum. Nam quod addidit, opera superius comparavii; addidii, et exaltaber in lerra,
Domini, ad magnum nescio quod spectaculum uni- uiique in gente Judaeorum; sicut promiuit Apostolus:
versitas advocaiur. Quapropter accedamus alacri Dicoenim vobis, ut non sitis vobisipsis sapienles; quia
aniino; quia videntes talia fide concipiraus quae nos cmcitasex parte hrael contigit, donecpleniludo gen-
perducani ail gaudia sempilerna. Posuit, dixit, quasi tium intraret, et sic omnis Israel salvus fiere.l (Rom.
sigua quaednn collocavit, quae raundus contiiens ad xi, 25). Vides ergo exaltatum el exaltandum Domi-
salutis suaeremedia festinaret. Prodigium dictum est, nura etin genlibus et in natione Judteorum.
eo quod porro dicat, quatnlo signis aljquibus venlurae Vers. 12. Dominus virtulum nobitcum : susceptor
novitatis ostensio declaratur. Quaefacta est in nali- noster Deus Jacob. Redeunt filii Core ad personas
vitate Domini, quando Virgo peperil, stella magis*G suas, el fit psalrai de repetitione versus decora con-
apparuit, angelorum chorus nativitateiii sui Domini clusio. Talem siqnidem professionem ideo secundo
pr.aedicavit. repetunl, ut per eam nobis liberationem praesiitam
Vers. 9. Auferens bella usque ad finem terrm. Eccei fuisse declararent. Deus autem Jacob ideo frequenier
illa opera Domini quae promittebaniur edicta sunt; : apponitur, ul Christiani populi victoria declaretur ;
et necesse est ut lania pollicitatio magiutm aliquod1 qui lict.tsit tempore posterior, primum tamen popu-
exponat arcanum. Rebellalum est contra Deura, lum fideli devotione transcendit.
quando gentilitas sculplilia simulacra diversis super- Conclusio psalmi.
stilionibuS adorabat, quae Doraiui adventu cum suis
Quam brevis ac remediabilis psalmus eluxit, cujus
culioribus corruerunt. Abstulil ergo bclta fidei usque| Domino praestante, confidenllam sumimus, spi-
ad fines terrm, qnae lolo orbe gerebantur, el in suam si, nosa hujus mundi animi virtute transcendiuius, fit-
pacem redegit, quibiis veraa religionis munera con-
nobis qtiod legitur, auxilium de tribulatione. Est
donavit. Sive lioc historica potest verilate cognosci, que enim bic omnis spes in advciitu Domini Cbrisii, per
quia nativiiate Doinini regnante Augusto orbis legitur noljis ct Ecclesia fundata esi, el miracula ma-
fuisse pacatus; quod non humanis viribus, sed Chri- (|ueni
g«iapatuerunt. Abstulit enim superstiiionum bella
sti Domini corporali prn sentia probalur effectum. dixlt : Pacem meam do vobis, pacem meam relin-
Areum et et qui
Vers. 10. conlerel, confringet arma, quo vobis(Joan. Xiv, 17).
scuta combu'religni. Arcus insidiae stint infidelium,
EXPOSITIO IN PSALMUMXLVJ.
qtiaetontereniur virtute verilatis, quaudo ad niliilum]
: insafta vota In finem pro filiis Corepialmus.
redigentur. Arma liic significant super-
stitiosa ceftaniiiia paganorum, quae rherito dicuntur Omnia quidem nomiua lituii istius relinenturex-
csse frangenda, quando fideliumconcertatione supe- posita; sed hoc, leclor studiose, semper inlende, ut
rflnlur. Scuta defensiones signilica.nl perfidorum , ad causas psalmorum noroinum istorum significan-
quae aa*liberationem hominis cceleslis ignis incendio1 tias aplatas inlelligas. Nam si textum psalmi diii-
concremahltir. Seii railes iste diabolus est, cujus ad gentius intuearis, nullum ex eis verbum vacare posse
saliiiem arcms conterilur, arma iraiigunlur, scuta in- deprehendes. Quapropter evenit, ut modo diversi-
ccrulioconcremanlur. Nonenim aliter potuisseteva- las, modo similitudo titulorum DomiiiuinSalvatorem
dcre, nisi quae putabat sua munimina perdidisset. intendere videatur. Sed dum diversum est, fastidinra
Sive omnia quaedicta sunt, ul quibusdam placet, ad relevai; cuni unum 157 intelligentiae noslrae aciem
*,, EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. XLVI. 5U
subili ir*»i»ls consolidat; sic utrumque noscitur A qua elatio, quod absit, sanctos viros «ootrngere vj-
esse preieBW», quod edictura constat pro salute deatur. Pedes significantsanclissimaspraedicationes,
cunctorum. Loquuntur aulem et in hoc psalmo filii quibus populi inerito dicebantur esse subjecti, quo-
rum regulis tenebantur astricti, sicut Isaias pro-
Core>qw» vexiiio crucis mater signat Ecclesia.
fittiistopsairti. pheta dicit : Quam speeiotipedesevangeiiumtiumpt-
cem (Isai. LH, 7).
Quamvis ex persona filiorum Core iotus hymnus Vers. 4. Elegit nobit hmreditatemtuam speciemJa-
iste cantetor, sitque graiissima brevilate succinctus; cob quam dilexil. Elegit nobis, subaudiendum est
diapsahnatis lamen interpositione divisus est. Primo dare; ut qui veneral ad Israelilicuiii populum s»l-
modo comro.o.nentur gentes, ut Domino lauiles de- vandum, lioc magis gentibus pia largilale concede-
beant jpersonare; quia populo acquisitionis cuncta ret. Quam similitudinem uecesse est in medium re-
subjecit, et in haerediiatesua pius Arbiier colloca- vocare, ul rei veritas evidentius possit agnosci. Esati
vit. Secundo ascensio Dominiet regnmn ejus sub1 carnaliscibi suavitate [ed., vanilate] pellectus, a fra-
brevitale describilur, quo sancli ipsius suiit nihilo- tre suo Jacob lenticulam postulavit (Gen. xxv, 30) :
minus sine finepotituri. cui ille respondit sic esse faciendum, si ei a germano
Expositio psalmi. j suo primogenitorum gloria cederetur. Ille terrena-
Vers. K.Omnesgentesplaudilemanibus:jttbitate Deo< rufli reruin avidus inquisitor cessit honorein suuiu ;
invoceexsultalionit.Cumsitconsueludo luxurianiiumi eoque faclo conligit ul Jacob felici comiuercio car-
elisis maoibus personare, etin auriura jucundiiatemi nalia offerret, quatenus spiritualia conquirere po-
per eas melosquoddam sine officiosermonis expri- tuisset. Ipsa esl enim speciesJacob, quain Ooininus
mere, plausum istum spiritualiter debemus acci- nimis dtlexit; ut et Hdelesfarnulossnos eadem (a-
pere, qualem et filii crucis potuerunt dicere, et nosi cere vellet, quae ille seqiienda mystica signiflcatione
oportet audire. Plaudunt ergo manibut qui eleemo- pr rmonuit. Sic enim Christiani vere dicimur, si ter-
synas facitmt, qui aegrotis pro miseralione serviunt,, rena offerentes, coele ti. conqtiirainus.
qui aliquqtl mandalum probis actionibus operantur,, Vers. 5. Ascendit Deus in jubilatioue : Dominutin
aliudve talequod ad Dominigraliam possil pertinere.. vocetubm. Veniunt filii Core ad secundum modum,
Jubilare yero gaudere est. Qui sermo dictus est ai ubi tempus ill.id pia laude concelebrant, quando
juvando, id est deiectando: quandogaudiuni nostrumi corporalibitsoculis ascensio Dominigloriosa veriiate
non arliculatis sermonibus, sed confusa voce profe- conspecta est. /n jubilatione vero piopterOa ilictum
rimus. Et nejn solis lalibus gaudiis haereremtis,ad- est, quoniam stupentes apostoli lale miracnlum
( ineffabili cordis lactitia replebanlnr; quorum felici-
didit, in voceextullationis: signilicans psalmodiam,, (]
quae Deo pro nominis sui majeslale persolvitur; per- bus oculis dalum est ad ccelos euntem videre Oomi
fectissimecommotiens,ul laudemDei sic manus per- num Salvatorem. Jubilationemvero diximus nimiam
agat, quatenus gforiam ejns liumana lingua non ta- qnidem esse la;liiiam, sed non quae sermonibus ex-
ceat. Decet enim iit pracepta Domini sui et linguai plicaiur. Vocem quoque tubm verba significant an-
canat, et mamis operetur. gelorum, quae magno slrepitu percussi aeris fragoro
Vers. 2. Quoniam Deus summus, ierribiUs: Rex s tonuerunt. Tunc enim de lali visione apostolis stu-
magnus super omnemterram. Reddil causas, quaree pentibus dixerunt angeli: Viri Galilai, quid admi-
Dominoet plautli debeat, et jubilari. Quae fignra di- ramini ? Hic Jesus qui atsumptus es( a vobissic veniet,
ciiur epexegesis, id est explanatio dicli superioris. quemadmodumvidistis eum euntem in cielum (Act. i,
Primttm quia stimmus est Deus. Terribilis, quia ipsee H); ut mundus firmius crederet quod talibus prae-
judicatiirus esl mundum. Rex mngnus,quoniam liexs couibus insonaret.
regttni, et Dominttsdominantium(Apbc.Xix, 16) est. Vers. 6. Psallite Deo nostro, psallite : psallite Regi
lpse cst cnim de qno scriptum est in titulo passio-- noslro, psallite. Non vacal quod toties iste sermo
nis : Rex Judmorum(Mattlt. xxvu, 57). Verum estit repelitur; agnoscitur enim quam utile, quam salu-
quoniam ipsoriimRex fuit, sed est etcunclanimsen-i- j) ] lare sit opus quod lam crebra voluit iteraliohe repe-
tium , quia et Creaior et Adminislrator est omniuin;; tere. Quaefigura dicitur epembasis, quoties ad deco-
it rem geminandum verb i repetuntur. Psattere enim
et ideolie tanttim putarelur fuisseJudaeoruni, liegem
dicit omniuhifcssfi(errdrum.Advefiant Judiei poten- esl bonis actionibus laudes Deo canere; quod si
tiam Domihi ab angusliis suis longe latiusque diffu-
i- bene exhibeatur, etiam cum angelis nobis probatur
sam, el cofere ftbriUesinanleufn, cujus ubique essee esse commune, qui Dei pracconia jugiter spiriiuali
audiunt prlnclpatiim. exsultatione concelebrant. Sequitur : Psaliite Regi
VerS.3. Subjecit populosnobis, el genlessub pedi-
i- nostro, psaltite. Regi noslro, id est Chrislo Domino
friisnoslrit. HOe ad universos pertinet Cbristianos,
:, dixit, uon alieno quem decet ista laudatio; queniam
qui divinairi gratiam habere meruerunt. Populos et >( solus est qui inerito laudes accipiat, quando ipse et
'
genles, sighlGcal eos qui exlra Ecclesiam lalitaree universa crcat, etcreata jugiter adrainistrat.
noscuntur. Omnibus cnim justis spirilualiter subje-!- Vers. 7. Quoniam Rex omnisterrm Deus : ptvllite
cti sunl, qui eorum meriia aequiparare non possunt. sapienter. Hoc propler illos dicilur qui sibi per sin-
Sed hoc magis spirilualiler debemus advertere, nee gula loca diversa numina faciebant, Veaerem in
8S5 M. AURELII CASSlODORl 536
Papho, Martem in Thracia, Jovem in Creta. Debet A monstratur; id esi a die oclava calendarum Apri-
enimomnipotensRexuniversalitercoli,qui soluscrea- lium, usque in diem oclavum calendarum Janua-
tor et liberalor esse probatur cunctorum. Adjecit, riarum. Merito ergo tolus hic psalmus specialiter de
ptallile tapienler; ut non solum cantanles, sed intel- Domino dictus intclligitur, quando et ejus numerus
ligentes psallere 158 dcbeamus. Nemo enim sa- praeoiclo modo ad sacramentum ipsius conceptionis
pienter quidquam facit, quod non intelligit. et nalivilatis competenter aptatur.
Vers.8. flegnattl Dominussuper omnesgentes: Deus EXPOSITIO IN PSALMUMXLVU.
tedel super sedemsanctam suam. Venerunt filii Coread
Psalmus canlici filiis Core secunda sabbati.
saeculi futuri perpetuam lelicilatem, ubi jam dicunt
Dominum genlibus regnalurum; nam quamvis et Expositionem psalmi cantici in praefatione posui-
nunc omnibus regnet, lunc tamen proprie regnare mus. liem de filiis Core frequenter dictum est. Nunc
dicitur, quando in suis fidelibus manifeslius habitare videamus quid signiGcet secunda sabbati. Sabbatum
monstratur. Super omnesgentes, Jerusalem ccelestem synagogam, id est collectionem debemus accipere
designat, quae ex omnibus nationibus adunatur. Se- Judaeorum, quae sabbalum observare videbalur. Se-
cunda vero ejus Ecclesia calholica est; ideoque
quilur : Deus sedel tuper sedemsanctam suam; Do-
minum significat Salvatorem, qui sedet ad dexlerara B I verba psalrai hujus sacerdotibus tribuuntur ad Cbri-
filios crucis ba-
Palris, regnans per saecula saeculorum. Et intuere stianos populos edocendos, quos et
beri posse non dubiura esl, et secundos esse lempore
quod ipsam sedem sanctum dicit, ne intelligeres ali-
manifesta ratione cognoscWnus.
qua insensala aut ratione carentia, sed virtutes et post synagogam
thronos quibus ille gloriosus Regnalor insidet. Po- Divisio psalmi.
test hoc et de sanctis intelligi; nam si quis habeat Cum docendus esset populus devolus de fide et
beneflcium bonae conversalionis, et ipse lit sine du- gradibus Ecclesiae custodiendis, merilo verba hujus
bio sella regalis. Quod si altius intendas totura con psalmi piis sacerdotibus dantur, qui in prima posi-
tra perfidos dicilur; ut audita potestate succura- tione laudes Domino dicunt, quod Ecclesiam suam
bant, qui bumanilatein ejus putant esse temnen- diialaverit, el quod universis regibus lerrarum po-
dam. tenliam suae majestatis oslenderit. Secunda posi-
Vers. 9. Principes populorum conveneruntcum Deo tione gratias agunt de adventu Domini Salvaioris,
Abraham. Principes poputorum, id esl primarii gen- commonenles anlistites fuluros, ut gradus in Eccle-
lium diversarum, de quibus principium psalmi ca- sia distribuant, per quos Dominus Deus el Salvator
nil: Omnesgentes,plaudile manibus. Convenerunt,ac possit agnosci, qui famulossuos aeterna proleclione
' si diceret crediderunt. Convenireenim est ad unura C ( custodit.
multos venire. CumDeo Abraham, hoc est in Chri-
Exposiliopsalmi.
stum qui Deusest Abrahm.Expulsis enim infidelibus
Judaeis qui carne lantum, nou operibus erant filii Vers. 1. Magnus Dominus et laudabilis nimis: in
inlromisit ad illam civilateDei noslri, in monlesancto ejus. Consideran-
Abrahae, pleniludinein gentium
beatitudinem dum est quemadmodum haec verba per gradus cer-
promissioiiis possidendam, quam pro-
miserat Abrahaeet semini ejus. Filii enimipsius per los admirandaedispositionis ascendant. Quod schema
sanclam fidem facti sunt, qui carnis seminenon fue- dicilur emphasis. Primo posuit, Magnus Dominut;
addilum esl, laudabilis. Sed ne hoc quoque putares
runt.
Vers. 10. Quoniam dii fortes lerrm nimium jmss. mediocriier esse faciendum, ponitur, nimis; quod
non bubet terininum neque linem, sed assiduilale sui
\.,H.,F.,vehementer]elevatisunt. Sensus iste pendet omnia
dc superiore versiculo. ldeo enim principespopulo- semper augetur. Magnus ergo, quia potenter
mira fei.il. Nec la-
rum conveueruntcum Deo Abraham, quia fortes terrm, fecit. Laudabilis, quia pulchra et
erant Dei, nimium elevati id est\' men sufticit DominumPatrem nirais dixisse laudan-
qui populus sunt;
dala fuerat virtus in diim, nisi et ubi praedicaretur edicerent; scilicet tn
Judaei, quibus gentibus, erecti
. civitate Dei nosiri, id est in Ecclesia catholica. Est
contra Deum scelerata mente lumuerunt, et facti. n
enira et civitas non Dci nostri, ut Babylonia illa
sunt per superbiam extremi, qui per humilitatem
esse diaboli, ubi non Deus colilur, sed magis exsecrabili
potuerunt praecipui. dementia blasphemalur. Quapropter necessarie con-
Conclusiopsatmi. secutum est ubi Dominus laudarclur; ne eura inter
haereticasstiperstitiones, aut in synagoga veteri pu-
Inlueamur textum psalrai istius verbis non virtu- taret aliquis esse praedicandum.Sed ne vel illud du-
tibus brevem. Nam et numerus ipse grandia nobis3 bitares, ubi esset praedicla Ecclesia constiluta, intu-
sacramenta declarat; quadragesimo quippe scxto> lil, in monte sanclo ejus. Mont autem tanclus Chri-
anno in mystica interpretatione lemplum Dominii stus est Dominus, fundamentum el culmen Ecclesiae
Jerosolymis legimus fuisse perfectum. Anni autem1 suae. Iste monssanctus est, de quo Daniel propheta
isli a veleribus pro diebus sunt positi, qui sexiess dicit : Crevit lapis el factus est mons, ila ul impleret
perfecto numero mullipiicati elficiunt dies ducentoss universam (aciem terrm (Dan. n, 35). Consideremus
sepluaginta sex, quantum in utero virginali Dominus s quod hic magnumquidem Dominum Patrem dicat :
nosler ad similitudinem hiunani generis habitassea sed magnttsquoque Filius non lacetur; sicut de ipso
337 EXPOSITJO IN'PSALTERIUM. PSAL. XLVII. 538
ad Titum scribens dicit Apostolus: 159 Exspeclantes A i ab eis perquisivit ubi Chrislus Dominus nasceretur.
bcalam spem, et adventum glorim magni Dei, el Sal- Sed illi convenienter ac consenlienter dixerunt se-
valoris nostri Jesu Christi. Magnus eliam legitur Spi- cundum Scripturas sanctas, in Bethleem eura esse
ritus sanctus, sicut scriptum est in Regnorum libro. rnodis omnibus nasciturum (Matth. n, 3). Congregali
Ait Dominus ad Eliam : Ecce Dominus transiet, el sunt ergo, ut dicerent quid legerunt. Convenerunttn
sententiam.
spiritus magnus el (orlis (III Reg. xix, 11). Erube- unum, quia omnes unam prolulere
scat Arianorum insana persuasio. Quis est, rogo, Vers. 5. Ipsi videntet lunc admirati sunt, contur-
minor, cum Pater, et Filius, et Spirilus sanclus bali sunt, et commotisunt. Ipsi, Judaei scilicet qui
magnus legatur? Herodi dherunt in Bethleem Dominum nasciturum.
Vers. 2. Dilatant exsullationes universmterrm mons Yiderant enim quaepropbetala [ed., in propheta] le-
Sion, latera aquilonis civilas Regis magni. Ne praedi- gerant; et necesse erat ut adrairatio de tanta gloria
ctum montem localem suscipere debuisses, dicil eum nasceretur. Sed ista admiratio non levis, non otiosa
omni terrae gaudia condonare. Quis est eifun iste, fuit. Conturbaii sunt, quia se noverant peccatores.
nisi Dominus Chrislus, qui per universalem mundi Commoti,quia de tanta majeslate cognoscere me-
Ecclesiam valuit profutura gaudia dilatare ? Terram ruerunt. illos enim commotot dicimus, quos et cre-
hic in bono accipe; significat enim juslos, qui co-1B didisse testamur.
piosa et aeterna praemia consequunlur. Mons vero Vers. 6. Tremor apprehendit eos tfrt: dolores sicut
Sion (sicul saepe dictum est) designat Ecclesiam, parturientis. Ptilcherrime consequens rerum ordo
quae interpretatione ipsius nominis, sanctae specula- servatus est. Primo eos dicunt vidisse, postea admi-
tionis virtute completa est. Latera autem aquilonis ratos, deinde conturbatos, et ad postremum tremore
significantpopulos infideles, in quibus diaboli regna- concussos. Ipse enira vehemens pavor est, qui per-
bat iniquitas; ipse enim dixit : Ponam sedem meam ducit homines ad tremorem ; quia necesse est ani-
ad aquilonem, et ero timilis Altissimo (Isa. xiv, 13). mum graviler ftucluare, cujus corpus a treraore con-
Sed quia peccatores, qui a diabolo tenebantur ob- tigerit apprehendi. Nec solum istud in tam magna
noxii, Deo miserante, conversi sunt; modo mons causa suffecit; sed statim secuta poenitentia est, ubi
Sion, et latera aquilonis, id est natio Judaeorum et dolores cruciant tanquam matres parlurientes. Gravis
populi gentium, facta est civitas Regit magni, hoc enim dolor est, qui mulieribus pro ptena peccati
est Ecclesia calholica, quam de universo mundo constat indictus. Sed quia parlurientet audivimus,
constat esse cnllectam. Ipsa est secunda sabbaii quam frucluminde putemus confessione humili nasciturum.
litulusdixit. Dicuntur quidein et terrarum principes, Vers. 7. In spiritu vehementiconteresnaves Thar-
reges : Magnus autem Hexveraciter dici non potest, C ( sis. Actus ipse dominicaenalivitaiis exponitur. Nam
nisi solus Deus. Quod autem dixit, Mons Sion, et ut quidam dicere voluerunt, spirilus vehement(Malth.
addidit, latera aquilonis civilas Regis magni, figura n, 8) erat, quando Herodes de suo regno sollicitus,
est exergasia : id esl quoties aliquid breviler propo- magos miseratut Regem natum videreni, sibique
nitur, et subtiliter ac latius explicatur. cognitum nuntiarent. Sed illis non ad se redeunlibus
Vers. 3. Deus in gradibus ejus dignoscelur, dum necesse habuit vehementi spiritu commoveri, et
tuscipiel eam. Fulurum tempus magnae illius judica- conterere navesTharso Cilicix, quae praedictosmagos
tionis ostendilur, quando Dominus Ecclesiam suam occulte in suam provinciam transposuisse credeban-
suscipiens, in gradibus, id est in membris suis san- tur. Quod fieri solet a regibus calumnianlibus; ut
clissimis atque probatissimis ipse cognosceiur. Tunc quando sua desideria implere nequeunt, per damna
enim Deus dignoscetur, id est, potenlia ipsius vir—- humilium tormentaque discurrant. Inspice quantum
tusque declarabitur, quando Ecclesia illi beatos vi- crevcrit ista narratio, quo priucipio inchoata, ad
ros offerre, ipso largiente, monstrabilur: dura secun- quam pervenerit summitatem.
dum gradus meritorum sancta plebs ad dexteram Vers. 8. Sicut audivimtts, ita et vidimus in civitate
collocatur, sicut dicit Apostolus : Slella ab slella Dominivirlutum, in civitate Dei nostri. Decursis om-
differt in ctaritate , sic erit et resurreclio morluorum D
] nibus quae facta sunt in nativiiaie Domini Salvaloris,
(/ Cor. xv, 42). Tunc enim m aeternam beatitiidi- sequitur digna conclusio, ita fuisse visum sicnt fue-
»em suscipitur, quando illi perpetua gaudia conce- ralante propfietatum. /tovero quod diclum est, re-
duntur. Ibi Deus dignosciiur, id est, potentia ipsius rum fidem diligenter cxpressil; quia totum sic con-
virlusque declaralur, cum Ecclesiae suae talia prae- slabat faclum, quemadmodum fuerat et promissum.
mia subdistinctionibus donat, quaenunquam linienda Additum esl, in civitale Dominivirtutum, ubi et ve-
depereant. Hic enim crediiur, quod ibi manifesla rum audilur, el promissum omne conspicitur. Re-
visione praeslatur. pelitur in ckilate Dei nostri, ut calholicam solarn in-
Vers. 4. Quoniam ecce reges lerrm congregati sunt, telligeres, ne sibi hoc nomen el haereticorum con-
et convenerunlin ttnum. Haec sunt latera equilonis, venticula vindicarent.
quaesuperius dixit; quia licet conira Deum conspi- Vers. 9. Deus (unduvii eam in mternum.Ne istam
ra:a mer.le venerint, multi lamen eorum credidisse civilaiem Dei temporalem debuisses accipere, in
noscuntur. Reges terrrn, hoc loco significantur prin- mlernum Ecclesiam dicit esse firmatam, quae sola
cipes Jiulaeorum,quos Herodes in unum congregans, veraciter civitas Domini nuncupatur. Gaudeanl Chri-
539 M. AURELIl CASSIODORI 340
sliani, et tota mentis exsultatione laetentur, qitando i\. Domini sinibus cordis ampleclilur. Additum est,
audiunt a Dominoesse fundalam, in qua se firmiter narrate in turribits ejus; ul a religioso sermone ces-
consistere posse non dubiiant. Nam, licet sacculi sare non debeant, qui saiiciis ordinibus obsecun-
islius procella quatiaiittir, jure non meluiliir quod dant. Et quoniam Ecclesia civitas Deiest, turres ibi-
trausitorium comprobatur , sicut Aposlolus dicit: dem competenter aptatae sunt; id esl altiludines e:
JVonsunl condignm.pattionet hujut temporis ad fulu- munitiones contra hostes hacreticos. Sed quia incre-
ram gloriam, quw revelabiturin nobis (Rom. vm, 18). dulis narrare suadebant, qui foris ab Ecclesiamora-
Vcrs. 10. Suscepimus,Deus, misericordiamtuamin bantur, non de domibus, non de porticibus, sed de
mcdio lempti lui. Vcnerunt pii sacerdotes ad secun- altis lurribus dicunt esse praedicandum, unde popu-
daiji paricm, ubi magna laclitia cordis exsultant. lus audire possit extraneus.
Suscepimus non d.-bet generaliter accipi, quia non Vers. 14. Ponite corda vestra in virtule ejus, el dis-
. iiines crediderunt; sed ad calliolicos 160 lanlum iribuile gradus ejus : ut enarrelis in progenie altera.
pertinel, qiii ejus praeeepta secuti sunl. Misericor- Ne animae fidelium audiendo laeiitiam et exsultntio-
diam diciiiU Doininuro Chrisium, qui exorhilanli nem aliqua remissione lentesceient, in Ecclesiaei'ir-
mtinilo miserius csi; et ad lioc taniiim se voluit vi- tule corda, dicunt esse reponenda; id est in charitale,
deri, ul omnis credens pomisset absolvi. Apluiii no- 1B qua virtute nibil polesl esse praestaniius; sicut Apo-
nten, cerla promissio; ut ille nvtericordia vocaretur, stolus docel: Manent autem fides, spes, charitas, tria
qui et Salvator vere diettur et Redeinptor. In medio ltmc;major autem liorum charitas (I Cor. xm, 13)
templi ttti, synagogam volunt inlelligi, ad quam ve- Dislribuil auiera grudus Eccleshn, qui olficia ejus di-
ncrat fiberandarn; sed, eo pojiiik»non credente, vo- siincta ordinatione disponit. Sunt enim in illa lecto-
cila» g>ntes misericordim rnunera pe-ceperunt. In res, sunt subdiaconi, sunt diaconi, sunt presbyteri,
medio tempti diclum est, ut non credenliuin impro- sunt episcopi; et quamvis una sit Ecclesia, olficia ta-
brsas gravius arguatiir, qui contempserunt sequi, men contiuet honcirum varietate di>tincta. Hacccrgo
quem in medio eorum constat esse.conspecium. pii sacerdotes commOnenl debere distribui, ut per
Vers. 11. Secundumnomen luum, Deus, ila etlaus eos in generaiione altera magnalia Domini ciebeanl
tua in fines terrm : ptstitia plena est dexlera tua. No- pr«dicari..l/fe/'(iin enim progeniemsignificat populum
men Dei in loto orbe terrarum sine dtibio creditur Christianum, quiab Hebraeo,quem primum Dominus
a iorandnm. Possunt enim aliqui nescire quemadmo- elegii, seciiinlusesse dignoscitur.
dum sit colendus, nullus taineii est qui isti nomini Vers. 13. Quoniam hic est Deus, Deus nosler in
non se putet esse subjcctum. Hoc ergo dicunt: Sicut asternum,et in smculumsmculi: ipse regel nos in sm-
in (oto orbe lerrariiin leverentia tui noniinis dilata- :C cula. IIoc csi quod per ordines ecclesiasticos, sicut
lur: ita et in Ecclesia, quaeper lotum inundiim dis- liodie fil, narrare volueriint populo fideli. Seiitenlia
teiiiliiur, devolio lihi laudis offertur. Sequiiur, ju- quiilem lirevis, sed quae universa concludit: Hic est
stitia plenaest dextera tua Loctim significal ubi isti Detts Deus noster, Chrisluni significat : ostendens
sunt coliocand:; ad dsxteram qnippe ipsius veniunt, eum digito tanquam praeseutem. Quae figura diciliir
quiciinque asierna praomia consequunlur. Plena est idea, Latine species : quando aliquid futurum velut
erj»odexura ejits justitia, quia in iilam pancm re- oculis offerentes, moluin animi concilamus. Hic
cipiuntur, qtii ipsius munere justi esse meruerint. enim, pronomen articulare est, quod tunc ponitur,
Vers. 12. Lmteiurnioits Sion, et exsultent filimJu- quando tensa manu aliquis indicatur. Ipse eniin hic
dm, propter judicia tua, Domine. Per montein Sion monstrattis esi, qui et carnalibus oculis voluitappa-
Ecclesia catholica significatur, quae iuterpretaiione rerc : de quo Sirailiter Baruch propheta dicit: Hic
ipsiiis nominis in speculatione populi noscitur con- est Deus nosler, et non mstimabitur alius absque illo
slilula. Ha>eoptatur tmtari, quia ex muncre ipsius (Baruch m, 36). Seqnitur, in miernum, et in smcu-
seterna ga ;dh possidebil. Filiw Jttdm, oinnes san- lum smculi. Conira illos hoc dicendum est qni sibi
etas femiuas declarai. Per Judam enim juslarum fe- temporales bomines deos esse inaniter somniabant,
minarum genus osienditur, propler DominumChri- D Mariein, Mercurium, Saturnum, caeteraque portenla
stum, qni ex ips> tribu carnis propagaiione descen- potius diceuda quam nuraina. Ergo Deum immorla-
dii. Et lias peiunt exsullare; titin utroque sexu Ec- lem, sempiternum, sine fine potenlissimumChristum
cles ain Dmninigavisuram essc monstrarent. Addunt, Dominuraasserunt praedicandum,qui in se creden-
propler jitdtcia lua, Doihine; ipsa est euiin magna tes jugiter protegit ac defendit. Infertur, et ipse regei
causa lactitiae,tit propter judi ia Domini exsi^ent, nos in smcuta. Reget ulique nos, quia ipse Rex no-
ubi se ad b •alitiidinem aeieinani cognoscunt esse ster proprie ac veraciter dicilur Christus. /n smcu'a,
venturas. significat sine fiue, quoniam quos ille regendossus-
Vers. 13. CircumdateSion, et complecliminieam : ceperit (si tamen ab ipso non devient) sub gloriosa
narrate in tnrribus ejus. Postquam ntruinqiie sexum perpctuitate custodit.
pii sacerdotes commonueruiil, veniuiu ad ecclesia- Coitclutiopsalmi.
sticos ordines, qui domum Dei affectuosa devotioue Paterna nobis el sacerdotalia dicta sonuerunt, ut
circiimdant. Circumdite, a I honores pertinet exhi- ab omni parte pulsati, ad reciam semitam mereamnr
bendos : comptectimini,ad chaiitalem qu;« nomen addtici. Quauta lilii, Rex bonc, cura est hominum,
541 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM. PSAL. XLVIH. 3ii
quibus laro nmltiplicem niediciiiamdignaris ingerere A tali dicto debuimus adverlere, qui in sortem Cbristi
jussionum? Non vis semel dicere, quod humanitulem veniunt: quoniam el ipse Christus Filius Iiominis
non paieris ignorare. Undique admones, undique do- esse praedicatur. Et memento quia contra Adam ipse
ces, .et fidemnostram per introducias persouas cla- semper opponitur; merito, quando quod per illum
mare lacis, ut locus ignoraiiliae funditus videatur periit, isto veniente, salvatuni est. Sequitur, timul in
abscidi. Meritosanctus luus Job dicit: Quid faciam unum dives et pauper. Ecce isla senlenlia, quaesupe-
tibi, o custos hominum (Job vn, 20)? Tu admones: i ius promittebaiur, eluxit. De Christo enim Domino
quod iiuaereredebeamus; tu praestas quod nos me- dicitur, simul in unum dives et pauper : dtvet, quia
reri posse pescimus. Dens ; pauper , quia homo; sicut dicit Apostolus :
Mementolegralim Domini noslri Jesu Christi, qui pro-
EXPOSITIO IN PSALMUMXLVIII.
pter vos pauper factus esl, cum esset dives; ut illiut
In finemfiliis Core ptalmut. pauperlate vos divites essetis (II Cor. vm, 9). Merito
Tituli bujus verba (sicut saepe diclum est) cunctai ergo lam magna promissa sunt, cum tam praecipuaet
irahunt ad DominumSalvatorem. Ipse enim et pcr salutaria dicia sequerenlur. Superioriim diclorum
finemsignificatur, et per filios crucis intelligitur, eti brevis explanatio est; dives perlinet ad terrigenam.
per ptalmum sine dubio 161 denuniiatur; ut meritoi B I qui» numerosis peccalis probatur opulentus; pauver
ipsius vocem venturam esse sentjamus, cujus tott respicii ad filios Itominum,quia in vita [ed., ambilu]
iudiciis lampabilis sermo promiiiifur. hujus saeculi padperes sunt, ul futuras divilias "t^>-
Divisio psatmi, nissime consequanlur; sicut in Evangelio dicit: Beati
pauperes spiritu, quoniamipsorumest regnumcoclorum
Per totum psalmum sunt verba omnipotentis Filii.•
In prima seetione dicitqualia loctiturus, vel quacprae- (Uailh. v, 3).
staturus sit fidelibus lempore incarnalionis suae. Se- Vers. 3. Ot meum loquelur sapientiam,et meditatio
cunda memoratstultis et insipienlibusquanta ventura cordis mei prudentiam. Excolil quod superius ccepit,
sint. Tertia dieltquaejustos iinpiosque seciitura sunt. non humanam, sed divinam se sapientiam atque pru-
dentiam esse locuturum; id est DoroinuoiChrisluro,
Quarta commonet fideles ne timeant divites terra-
de qup dicjt Apostolus : JVoiautem prmdicamusChri-
rum, quiafomnem potenliam suam cura Iuce dere-
ttum Dei virtutem et Dei sapknliam (/ Cor. ], 24).
linquunt.
Salomon quoque lestatur (Prov. i,2)scire sapieptiam
Expositio psalmi. et disciplinam , et intelligere yerba prudentiae. Sa-
Vers. 1. Audite hmc, omnes gentet; auribus perci- pientia pertinet ad mysteria divina declaranda; pru-
piie, omnet qui habitatis orbem. Admonelur universi-• G ( dentia vero ad mores probabiles instruendoi ; sic
las ul indiscrele veuial al audiendum, quia Deus sinei omnis sermo divinus duabus bis virlutibus plenissi-
ullius acceptione personac bonus est, nec vult pauciss mus indicatur. Hinc enim quae nanaturusest inchoa-
prodesse, et alios, qtii lainen eum purocorde requi- vit, quae sint verba sua mirabili prius complexione
runt, sub dissimulatione negligere. Deinde, quia lalee describcns, ut ornnes desideranter quaererent quod
sacramentum incirnalionis dominicaenon debuil nisii promissumsub tali praedicationesentirent.
totus inundus audire , universale quippe beneficium ii Vers. 4. Inclinabo in similitudinemaurem meam,
generalem ni.hilominusposcebat audilum. Sequilur,', apefiam in psallerio proposilionem meam. Postquain
auribus percipile, omnesqui habilatis orbem. Hic jam<i virtutem eloquenliae suaeverus praedicator duobus
sludiosius commonenturutdicla devotissime capiant,, dixit insignibus contineri, nunc quemadmodum prae-
ct in meraoriae suaesioibus reponant. Gentesenimn cepta sua possint ab huroano genere suscipi, uurem
accipiamus paganos; habitatores autem orbis, Cliri- inclinaturumse esse promisit, ut cognosceret, si prae-
slanos et justos, qui norunt orbem lerrarum sic essee dicationem ejus populus devolus iniplerel. Sed in-
habilandum , ut in ejus sceleratis non implicenlur r tende pium magistrum simiiiiudinemposuisse. Simi-
crroribus. Et considera doctorem bonum, quomodo o liiudo enim rei verae imilatio est, ut qtiod nobis ad
ail audiendumcmninin studia concilavit; ul ipse red-- D ] exemplum datum est, devola aemulalione( Domino
datur reus, qui $ibi uoiueril esse proficuus. Hoc rhe-i- praesiante) faciamus. Sed ut omnes ad praeceplnsua
tores ad suum studium liansferentes, attenlos judiccss salutariierimplenda institutorserenissimus invitaret,
rcddunt, quando se dicluros aut nova aul ingenlia a aperire se dixit tn psalterio propositionemsuam, id est
pollicenlur. declaralurum se pracceplaDiviuitalis sui propriicor-
Vers. 2. Quiqueterrigenm, el filii hominum; timul t/ poris sanctilate, ut non tam verbo quani docere pro-
in unum dives et pauper. Adlioc in ipso sludio Do- i- baretur exemplo. Psalteriumquippe (ut saepediximus)
minus perseverat; nt couvfntus audiendi omnium n corporis Domini decora similitudo est; nam sicnt
fieret, ne quis euni mediocre aliquid crederel essee psallerium de summo sonat, ita et incarnatio Domini
locuturum. ferrigenas peccaloresoportet intelli^i qui li coeleslia mandata concelebrat.
vilia terrena sectantur; ct isti in partem Adacprimi li Vers. 5. Utquid timeboin die mala ? iniquitas cal-
hominismerito repulantur, quia ille non filius homi- i- caneimei circumdabitme. Versus iste sub interroga-
nis, sed ipse primus liomo fuisse declaralur. Huic :c lione ei responsione propria legendusest; quia loium
eonlrariuni estqu d dixil, ftlii hominum; justoseniran sine limore suo fieri dicil, quod venturum esset pnv-
 543 M. AURELH CASSIODORI 344
nuntiat. Quaefiguradicilurpeusis et apocrisis, quando A in mternum, qui perpetua ullione damnandi sunt; vi-
interrogatione praemissa, responsio apla subsequitur. vent in hoc mundo in fine, qui desperala liberlate
Dicit enim, Utqttid timebo?Id est, quare formidolosa- luxurianl. Quapropter in voluntateerit legentium eli-
cogitatione confundar? /n die mala, in die scilicet gere qtiidsequantur. Nos lamen de fidelibushactenus
passionis, quaemala Judaeis, bona fidelibus fuit. Ille dictum esse perspeximus; nunc audiamus perfidi
enira limeredebet vitaefinem, qui peccatorum recor- quanta passuri sint.
datione mordetur. Chrislus autcin mortem timere Vers. 10. Cum videril sapientes morientes: timul
noii poterat, qui peccata omnimodis non habebat. insipiens et stultus peribunt, et relinquentalienis divi-
Dicit enim : Quare timeam in die malat Nunquidini- tias suas. Venit ad secundum docendi modum , ubi
quilas calcanei mei circumdabit me? Quemadmodum peccatores cum sapientibus hujus mundi dicit esse
solet contingere peccatori, ut extrema ejus scelerato perituros, et divitias suas, quas magnopere dilige-
fine claudanlur. Alii vero propler excellentiam san- bant, non suis, sed, quod gravius ureret, extrancis
claeincarnationis boc magis a parte membrorum ac- successoribus definit esse relinquendas; ut propier
cipiendum esse dixerunt. quas omnia peccata commiserant, non possessione
Vers. 6. Qui confidunt in virtule sua : quique in ipsarum , nec proprio successore laetarentur ; sicut
abundanlia divitiarum suarum glorianlur. Haec pen- " Salomon dicit : /n quod peccaverunt,nec tmlari [ed.,
dent de superiore versiculo, quibus jungendum est, latere ] potuerunt ( Sap. x , 8 ). Cumviderit peccator
tales circumdantur in iniquitate calcanei. Nam prac- utique sapientes soeculiistius ab interitu non liberari,
sumunt invirtute sua, qui videnlur aliquapossibilitate ut fuit Solon Atheniensis, Philo Lacedaemonius,Ari-
eonfidere, ut viribus corporeis valentes, animi robore stippus, et caeleriqui mundanaesapientiaeceleberrima
et linguae162 disertitudine praeminentes.Sed post- laude viguerunt; sed videt eos communiier mori,
quam dixit inlrinsecus atlributa, nunc venit ad divi- quos divinaeSapientiae participes sestimabat. Sequi-
tias quaeextrinsecus veniunt, per quas maxime infla- tur , simul insipiens et stultus peribunt. Necesse est
tur humanitas. Raro enim dives sortem sibi cum pau- enim ut insipienset ttullus desperatione pereant, cum
peribus inlelligit esse comrounem. Et necesse est ut suos sapientes cognoverint interire. Verum ut hacc
tales timeant finem, qui et deserere mundana nolunt, magis spiritualiier accipere debeamus; insipientes
et peccatorum suorum poenas conscientia teste for- sunt qui praadicationibusprophelarum acquiescere
rnidant. noluerunt; s(u/(t atitem jure dicendi sunt qui nec
Vers. 7. Frater non redimit! redimet homo: non ipsum Christum Dominum venientem recipere ma-
dabit Deo placationemsuam. Postquam de peccatori- luerunt. Hi ergo simul peribunt, quoniam in futura
bus dixit, quorum iniquitas calcaneum circumdat, C judicatione damnandi sunt. Reliqueruntautem Judaei
venil ad genus curationis eximium. Et hoc quoque alienis divitiassuas, quoniam spernenlibus eis Domi-
sub admiralione legendum est : Fraier non redimit! num Salvatorem, ad gentes extraneas salutis eorum
id est DominusChrislus, qtil dixit in Evangelio : lie praemia transierunl.
nuntiale fralribus meis ( Matth. xxvm , 10); ct in Vers. 11. Et sepulcra corum domuseorumin mter-
psalmo : Narrabo nomen tuum fratribus meis (Psal. num ; tabernaculaeorum in generationeet progenie,
xxi, 23). Ipse si non redimat qui fudit sanguinem invocabunlnomina eorum in territ ipsorum. Morien-
preiiosum; redempturus est homo, id est Adam, qui tium divitum pompa describitur, qui sibi acdificant
liumanum genus transgressionis vitio sauciavit? Non sepulcra magnis tractaiibus exqtiisiia. Videmus enim
iabit, neganlis est; quia nulla oblalio, nulla placaiio quaedammausoleapulcherrimis renitere marmoribus,
potest compensare, quod nos Divinitas est dignala ut domus aestimenturaelernaemagnis molibus fabri-
redimere. calae. Post ha?cvenit ad eorum tabernacula, quae co-
Vers. 8. Nec preliumredemptionh animmsum; et piosa largitate fulcita sunt, ul in longas generationes
laborabit in mlernum.Pars ista prima versus hujus ad et progeniesconstanti pulchritudine perducanlur. Sub-
sentenliam respicit superiorem : quia homo liberatus junxit etiam rilum quem genlilitas in parentallbus
non dabit Deo placationemsuam, nec pretium redem- D agere consuevit, quando fatua superstilione in terris
ptionisanimmsum.Preiium est enim alicujus rei com- eorum, id est in sepulcris iuvocantnominaraortuorum;
pensatio. Homo autem quid dabit in pretium, qui et credunt hoc illis prodesse, quod eorum videntur
totum quod offerre possit accepit? Sequitur, et lubo- exhibere memoriae.
rabit in mternttm: de fidelibusdixit, qui, quamvispre- Ycrs. 12. Et homocum in lionoreesset non inlel-
tium redemptionisanimmsumdare non possinl, titbo- texit: comparalus ett jumenlis insipientibus,et timilis
rant tamen in miernum, dum hoc agunl quod eis ad faclus est iltis. De ipsis adhuc loquilur qui mundi
praemia vitae aelernaeproficiat. istius honore floruerunt. Nam quamvis peccator in
Vers. 9. Et vivetin finem,quoniamnon videbitin- honore sit dum vivit, quia Dei portat imaginem,rccte
teritum. Deillis adhuc dicit, qui taborantin mternum; dicitur diguilatem suam non inlelligere, dum talia
isli enim in fineviventes,id est in DominoSalvalore, facit, quae ab ipso Creatore vidcnlur omnimodis dis-
interilumnon videbunt: quia licet corpore moriantur, crepjre. Sequitur, comparalus est jumenlis insipien-
Kleroaevitaemunere sunl dilati. Alii versus istos ila tibus, el similis factus est illis. Similitudo datur digna
pcccatoribusaestimaiuapplicandos, diccntes, laborant vecordibus; ut qui sc imaginem Dei gesiarc non in-
S*s EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. XLVIII. 546
lclligunt, congrue/umenits insipientibuscomparenlur. A i 3E,Vers.15. Et auxilium eormn veterascetin inferno,
Niini ciim rationem perceptam jussionibus Domini et a gleria sua expulsi sunt. Adhue peccaiorum infe-
inandalisque non exbibent, merito eam tanquam in- licitatem miseriasque describit, quorum auxilia tan-
digni tanto munere perdiderunt. Nam tolle homini quam panni putrefacti veterascunt. Qtiid enim divitiae
Dei considerationem, et omnino pecus insipiens est, praestabunt mortuis ? Quid praesumptio humana de-
praesumptiovana, et caduca superbia. Sed quamvis; functis, qui cuncta araittunt quibus hic delectati sunt;
de mortalibus dicalur : Et homo cum in honore essetl et in aeternas pcenas perveniunt, quas se pati nulla-
non intellexit, possunt hic et praevaricatores angelii tenus credidcrunt? Sequitur, et a gloria sua expulsi
accipi qui de crelo projecti sunt, quia nec ipsi intel- sunt; de mundo scilicet in quo gloriabantur, vel de
lexerunl honorem suum , dum auclori superbiisse> illis rebus in quibus decepti infelici sorte praesume-
monstrantur. Homo enim et pro diabolo ponitur,, bant; sicut in Evangelio diviti dictum est: Stulle,
sicutin EvangelioDominus testatur (Ma((/t. XIII,25):; hac nocte auferetur a te anima tua ; qum autem prwpa-
Inimicus aulem homo qui superseminavil zizania estt rasti, cujus erunt (Luc. xn, 20)?
diabolus. Haecdecima specics est definitionis, quami Vers. 16. VerumtamenDeus liberabil animammeam
Graeci &>? rxnttf, Latini veluti appellant: quando talis> de manu inferi, cttm acceperit me. Post errores expo-
est alicujus rei complexio, ut non tantum uni rei de; B sitos peccaiornm, merilo sententia Salvatoris infer-
qua dicilur, sed el aliis applicari posse videatur; ; lur; ul sicut btimana fragilitas terrore proslrata est,
sicut et in trigesimo quinto psalmo jam leclum est: ita spe ftituri praemii sublevata consurgat. Nam sive
Hominetel jumenla salvosfacies, Domine (Psal. xxxv, hoc DoiriinusChristus de se dicat, sive a parte rhem-
7); non enim Dominus haec sola, sed et rcMquasal- brorum suorum, ut assolet, loqualur, accommodum
vare consuevit. est. Ipsc enim descendens animam suam ab inferno
Vers. 43. Hmc via illorum tcandalum ipsis; el po- liberavit; sed simul ct illorum qui adventum ejus
stea tn ore tuo benedicent. Hic jara enumeralionesi constanti animo crediderunt. De manu aulem inferi,
decursae, velut dispersa grana in unum cumulum col- dicit de poteslale diaboli, qtti ante adventum ejus
ligunlur. Nam posl illa quaedicla sunt, senteniialiterr animas lenebat obnoxias.
enuntiatur, Hmc via eorum. Vwm, vitam debemus» Vers. 17. Ne timueris cum dives faclut fuerit homo,
accipere, in qua in hoc saeculoactuum nostroruml el cum mulliplicata fuerit gloria domus ejus. Quarla
vestigiis ambulamus. Sed hmc via quid inalis facial,, pars psalmi ex ore veritatis egreditur, nl nobis sa-
non taceiur: tcandalum utique aucloribus suis, id estl luberrima medicina praestetur. Nam lotius mundi haec
stimulum alque dolorem. Non enim ad securilaterai una querela est: Quare in hoc saeculofloreanl homi-
suam 163 quidquam peccator efficil, cui de sua pro-• 'C nes qtios a cultura Domini cognoscimus alienos. Sed
venit aclione lorqueri. Sequitur, et postea in ore suo' pcecaloribns ista promissa sunt; ideoque piusdoctor
benedicent.Hic describilur consuetudo peccantium , veros alloquitur Cliristianos, ne terrarum diviles per-
qui, postquam votum nequissimae dispositionis im- timescant, quoniam bene generaliter pecuniosus pa-
plevermt, mox Divinitati gratias agunt, quoniam ad1 vescitur, cum ei famulari hominum cupiditas aesti-
suum velle perducti sunt: nescientes, miserrimi ho- maiur. Dives enim dictus est a divo, qui quasi Deus
minum, quia illo auctore tantum ad sancta desideria» nihil creditur indigere. Hominem hic impium debe-
pervenitur. Sed isti in ore, non in corde benedicent, , mus accipere , qui se subjeciis formidabilem facit,
unde procedil plerumque simulala sententia ; sicutt dum aequiiatisjura contemnit. Sequilur, et cum mut-
Is;iias dicit: Populus Itic labiis me honorat, cor autemn tiplicata ftterit gloria domut ejus. Junge ne timueris.
eorum longe est a me (Isa. xxix, 13). Quae figura dicitur SmoxoivoC, id est, A communi,
Vers. 14. Sicul ovesin inferno positi sunl, et morss quando superiora ad inferiora respondent. Et respice
depasceteos; et obtinebunteosjusti in maluiino.Venit it qua gratia cuncia proficiant. Minus enim fuerat divi-
ad tertiam sectionem , ubi justis et impiis pro suiss tem fieri, quia hoc frequenler invenis in negotiatori-
meritis dicit esse reddendum. Peccaiores enim inn htis et in hominibus abjeclis. Addidit, et. cum multi-
wferno potilos mors aeterna depatcit. Nam sicttt ovess D plicata fuerit gloria domus ejus; id est, cum honori-
lanae suae amissione jtigiter perseverant, sic in illoss bus, cum possessionibus, cum tola hominum fuerit
semper sine imminutione subslaniiae invenit, quod d laude celebrata, ut nihil sibi nisi solum deesse putet
pcena discruciet. Depascelenim a jumenlis traclum n imperium. Et vide quia domus ejus dixit, ut non so-
est, quse herbas non radicilus evellnnt, sed abscin- i- 1IIIIIipse, verum eliam omnes qui ad ipsum pertinent,
dunt ipsas potius summitates. Sequilur, et obtinebunt i( roagna pompa florere videsnlur. Sed quare iSli non
eosjusliin matutino. Obtinebunt, dixit superabunt,, debeant limeri, pulcbre subsequitur.
quod utique in illa resurrectione felicium cst, ut ma- Vers. 18. Quoniamcum morielur, non accipiel [ed.,
lis praemineant. Hic enim juslos obtineni peccatores : perieni] hmc omnia, nequesimul detcendetcum eo glo-
in illo vero judicio jusli inlideles modis omnibus eb- i- ria domut ejits. Ecce ratio redditur quare limeri nou
tinebunl. In malutino, ac si diceret, in albesceiue diee deheat mundi gloriosus. Cur enim limeamus divitem,
cum gloria resurrectionis illuxerit, quando jam bea- i- qui moritur putiper? Scandalum nosirum non est illi
timdinis clarilas aperitur, et inchoat esse dies qui li perpeluum, ncc aliud secum valet portarc, nisi unde
nulla nocie frailur. possit arderc. Quam deformem in illa patria respicies,
547 M. AURELH CASSIODORI 34S
quem hic mundissimum pretiosa veste miraris. Et A nam ; sicut versus ille pollicilus est : Ot meitmto-
benedixit detcenderemorluos peccatoresquasi in abys- quelur sapienliam,etmediiatio cordismei prudentiam.
sos altas, quasi in profundissimamfoveani; sed sine Resignavit nobis sancla Verilas quaepromisit: faciat
gloria saeculari, sine lurba satellitum, sine praesum- nuiic sensibus nostris dulcescerc, atque inhaerere
ptione gazarum. Domut illa quam mirabaris. rema- quod praecipit.
net (ota ; sed onera, quae non videbas , transmittit EXPOSITIO IN PSALMUMXLIX.
iugentia. Psalmus Asaph.
Vers. 19. Quia anima ejus invita ipsiusbenedicetur:
eonfilebiturtibi, cum benefeceris ei. Hic benedicelur, Asaph fuil filius Barachiel, qui in Paralipomenon
non ad sanctificationem pcrtinet impetrandam, sed legitur electus inter quatuor canlorum magisiros, ut
ad liixuriantiurn favorabiles voces. Benedicelurenim iiistrumeiitis musicis psalmos Domino personaret (I
diclum est, propler linguam salellitum, qui inter gar- Par. vi, 59). Hic pro sui nominis significaiionein hoc
rulitates et epulas pastoribus suis bene op'are con- litulo meruit adliiberi, non auctor psalmi, sicut et de
sueveruni, quorum anima nou de bono aciu, sed ex aliis scriptum est; sed musicus egregius, qui nobis
deliciarum praeparatioue laudalur. Sequittir, confiu per vocabulum stitim aliquid indicaret. Hujus enim
biiur tibi, cum benefecerisei. Malilunc Deum benedi- J nominis significalio, qu;c apud Hebraeossemper est
cuni, quando temporalia bona percipiunt : bonus au- plena mysteriis, iudicat Synagogam, quae in hoc
lem laudat Dominum et eum raalorum fasce depri- psalmo loquitur. Sed hic illa fidelisDominiSyuagoga
est quaeet venturum Chrislum credidit,
miiur; sicut fecit Job, et caeteri sancii ejus. Dicitur iutelligenda
ct adventum ejus gloriosa exspectatjone suscepit : in
ergo Palri: lste peccalor eonfitebiturtibi: sed quando(
ilii benefecerii; quid si aliquid contrarium patiatur,' qua fueruni palriarchae, prophetae, Nathanael, ipsi
apostoli, et reliqui sincera devotione credon-
blaspbemare non desinit. Et ideo consueiudo ista quoque
vii.mda e>t, quae in sceleratis saepiusinvenitur. Nos les. Sciendum plane quod hic psalmus primum ad-
autem pio corde omni lempore collaudemus Domi- ventum Domini, secundumque prophetet; quamvis et
iium, qui salutem nnstram el in adversis, et in pro- nonagesimus quintus, et nonagesimus septimus ca-
dem praedicare noscanturjquatenus excusatioJudaeis
speris semper operatur. non credenlibns funditus tolleretnr, quando illa non
Vers. 20. Inlroibii usque in progcniempalrunxsuo^ *
testalur. Quid,
rum : usquein mternumnon videbitlumen. Qui palres suscipiunt quaeipsa quoque Synagoga
imitanlur, corum socielale damnandi sunt; ' rogo, colunt, si cliatn ipsam audirecontemiiunt, quam
pessimos se venerari dicuni?
et ideo peccalores dicjl usquead palrum »uorumpro-
genies introisse. Palres enim ipsorum appellavit noni) f, ( Divisiopsalmi.
lantum ex semine carnis, quanium quos morum imi- In prima seclione fidelis Synagoga loquitur, qtiae
talione secuti sunt; sicut in Evangelio dicit incredu- nunc est in populis Christianis, de primo ci secundo
lis : Vos a patre diabolo estis (Joan. vm, 44). Addidii,, adventu DominiCbristi. Sequenli vero parte ipse Rex
usque in mternum non videbitIttmen: quia sicut pec- :- loqnitur Cliristus, commonens populos ul, victimis
cala tenebrosa sunt, ita peccatoriliussapientiaeliimen n pecmlum derelictis, sacrilicium laudis debeant im-
auferunt. Et ideo dixit, in mlernumnon videbitlumen, '., molare. Terlia sectione iteruro devota quam diximus
quoiiiam 164 nec "n 'st 0 mundo illuminalus fuit,, Synagogareloquitur, impulans peccatoribus nequitias
cujus cor iioxium caligo erroris obsedit. Simili modo o suas.
nec in miernumvidebitlumen, quod bic vitio suaepra-'" Expositio psalmi.
vitatis habere non meruil. Lumen enim verum, quod
Vcrs. 1. Deut deorum Dnminut loculus est, et vo-
itluminat omnemhominemvenienlemin hunc mundum cavit
lerram, a solis orlu utque ad occasum Ne quis
(Joan. i, 9), Cbristus est Dominus, quem solummodo incarnationem Dominimediocri crederet aeslimaiioue
in Deitate sua videre sanctorum est.
Vcrs. 21. Et honio cumin Itonoreeisel, von inlel- pensandani, potcntia ipsius ante pracdicilur,ut totius
' in<redulitalis pravitas auferatur. Dii dicuntur horai-
est
lexil; comparalus jumentis insipienlibus, el similis
" D nes, qui bonis conversationibiisgratiam supernaeMa-
faciu* ett illit. Postquam omnia quaefiiennt dicenda a
jestatis accipiunt; sicut in alio psalmo ait : Ego dixi,
praemonuit, pulcherrimum psaimum repetiia '
versus
ul diiestis, et filiiExcelti omnes(Psal. LXXXI, (i). Ita ergo
parililate conclusit; se peccaior a malo 0
proposito lilii dicuntur, sicut el dn, quia utrumque gratia
prac-
removerel, cum notatain deformitatem suam iterata stal utique, noii nattira. Deus autem deorum est Do-
increpatione cognosceret. minus Cbristiis ; ipse enim cum Paire et Spiritu san-
Conclutiopsalmi. cto vere diciiur Deus deorum; quod tanien rionien
non oranino Divinitatis est proprium , sed humana
Legendus saepiuspsalmus, el in tliesaurario me- !- lingua, sicut jam diximus, sumniiiatem ejus ultra boc
moriae reponendus, quando ipse in principiis admo- o- noii potesl indicare. Deus eniin Gracca I ngua dieitur
nel, ut cordisauribus audiatur. Ipse enitn testalusesl sl limor; el quoniam solus ipse tiiiiendus esl, in vicem
ejus ineritum, qui eum monuil studiose ab universis is lioniinisverbura tale transivit. Legilureniin inExodo:
nmndi parlibus audicndtim. Tolum habet quidquid ad id Nomen meumAdonai non indicaii eis (Exod. vi, 5);
inspectivam, quidquid ad rooraiem pertinet discipK- :i- ut sciamusuoraen esse secretum, quod nec electis la-
549 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. XLIX. 550
niulis cogposqilurindicatum. Locutusest ergo per pro- A i autem non silebit, quando sceleratis dicturus est: ltt
pbetas, per apostolos , el, quoJ esl potentius , per in ignemmternum, qui paratus est diabolo et angetis
seipsum.,.Sequftur, et vocavitterrqm, Terram bic ge- ejus (Matth. xxv, 41). Inde et alibi dicit: Tacui, tacui,
nus homiMm, debemns advertere , quod per tolum nunquid sernper lacebo (Isa., xui,14)?Nam quod
orbem lerrarum videiur esse diffusum. Scd propter sequitur, iants in conspectueju» ardebit: magni Judi-
illudquod habitat, posilum eslquod inhabitalur. Nam cis, sicut dictum est, praeclarusadventus mystica vir-
quomodQ vocasset quod audire rion poter.it? Hoc tute describitur. Iguis enim praeiredicitur; ut qui est
scliema dici(ur ineioiiymia, quando per id quod con- palea, se formidet arsurum. Addidit, et in circuilu
tinet, boc quod continelur edicilur. Addidit, a solis ejuslempestasvatida. Haectempestasnon ventis agitur,
ortu usque ad occasum. Per solis curstim, universum nec procellis saevieniibus excitatur; sed diviha po-
signiflcat mundum; quia omni lerrae oritur et occi- teniia vehemens consurget spiritus, ut area Domini
dit clariias ejus. IIoc enim fecil sanclue incarnatioiiis aequitatis ejus senlentia ventiletur; lunc frumenta
adventus, ut universas gentes pravis erroribus sau- sequestrabit a paleis, hoc est bonos discernet ab im-
ciatas ad credulitatis suae remedia pius Medicusin- piis. Quaejudicatio raerilo lempesiasdicitur, quoniam
vitaret; sicut ipse dixit : Venile ad me, omnes qui et improvisa veniet, el in disceplationem suam nimia
J celerilale raptabit. Valida quoijue decenter adjunc-
laboratis et onerati estis, et ego vos reficiam ( Matth. B"
xi, 28). tum est; nam quam sil potens hinc datur intelligi, ut
Yers. 2. /?* Sion species decoris ejus. Hic Jeroso- omne genus liominum pro suis meritis momentanea
lyma signiflcatur, inlra quam civitatem mons iste pu- celeritale discernal; sicut Apostolus dicil: /n mo-
ris mentibus velut aurea massa resi lendet. De bac mento, in iclu oculi, iit novissimatuba; canet enyn luba,
enim urbe exeunles apostoli speciem decoris Clirislii el morlui resurgeni (I Cor. xv, 52). In circuilu ejus
annuntiaverunt in toto orbe terrarum ; sicnt I-aiasi tempestasvalida non incompetenter adverlitur, quo-
dicit : Ex Sion exibit lex, el verbum Domini de Jeru- niam cum ipso jusli sedenles , sicul promiltiUir in
talem (Isa. n( 3). Yeneranda urbs, sanctum culmen; Evangelio, jndicabunt.
ul illud Regis hbstri insigne domicilium, arcem me- Vers. 4. Advocabitcmlumsursum, ei terram ul dis-
rilo dicamns esse terrarum. Et respice quam compe- cerneret populum suum. Hoc cerl.e facturus est in illo
tenter edocemur. In superiOreversu dixerat Christumi judicio. Sed terra rationabililer fortasse dicitur sur-
Dominumuniversas gentes evocare, nunc etiam de- sumvocata, quae nunc in imo loco noscilur consti-
signat unde doctrina ejus tanquain de purissimo atque tuta. Cmlumautem cum sit desuper, ubi illud sursura
affliienlissimofonte per spalia toiius orbis effluxerit. vocavit? Sed coelumhic, omncm justum debemus ac-
His enim dictis evangelica verba concordant (Luc.' (C cipere, terram peccatorem; quia ille spirituali se
xxiv, 47), per omnes gentes incipientibiis ab Jeru- conversalione, Domino praestanle, purificat, iste ter-
salem. Inde cnim praedicari ccepit Cliristus, cujus> rena vitiorum qualitale sordescit. Et vide quia in pri-
speciesdecora cognosciiur, tesiantealio psalmo: Spe- mo adventu omnes indiscrete vocaverat; ut admo-
ciosus fornta prm filiis hominum (Psal. XLIV,3); ubii Siti, in hoc mundo se corrigere debuissent; sictil in
sufficienter expositum est cur speciosus specialiter EvangeliQdicit : Et exierunt in exitus viarum, et voca-
dicatur. verunt quoscunqueinvenerunt bono»el malos (Mallh.
165 Vers. 3. Deus maitifesteveniel, Deusnosteret xxn, 10). In fine aulem mundi calum advocat; utjam
n,n tilebit; ignis in conspectuejus ardebit, et in cir- justos discernat ab impiis, ne ulterius, sicut hic,
cuilu eius tempestas valida. Syoagpga fideiium post- confusis habitationibus misceanlur.
quaro ak prfmOmulta dixit, venit ad secundum Do- Vers. 8. Congregateilii sanclos ejus, qui ordinant
mini Safvatoris adventum, quem per figuram idearai (cj(ai)ien(umejussupersacri/icia.NiincSynagogaCliristi
diversis silhititudinibus mirabili imaginaiione descri- verba facit ad angelos, qqi rainisterio suo in flnesaeculi
bit; ulnon tam futurus quam praesens esse videatur. sanctos de universo mundo, sicut legitur,. congrega-
Dicendo enini, manifesteveniet, signilicat illum ini bunt. Dicit enim ipse Dominus in Evaiigelio : Miliet
primo adventu cunctis non fuisse man.festum ; quiai j) ] angelot suos, et congregabunlante eum omnes gentes,
roajestas ejus carnea nube celata esl; sicut et Apo- et teparabil eos ab invicem, sicut pasior tegregal oves
slolus de infidelibus dicil: Si cognovissent,iiunquam t «frhmdis (Matlh. xxv, 32). Sequitur, qui ordinani te-
Dominum.glorim crucifixissenl(I Cor. n, 8). Mani- siamentumejus supersacrificia. Ordindredicimus tesla-
feste verolunc veniet, quamlo jam non cruci affigen- menlum eos qni aclibus bonis resliluunt ea quse in
dus, sed judicaturus est mundum. Tractus sermo ai teslamenti serie cognoverunt, ut hospilem suscipere,
sacrificlis, quod toto die festivitati.vacaretur. Mani- eleemosynam dare, charilali sludere. Hoe enim su-
fesieenim dicitur, quasi a mane dies festus. liepetitt pra sacrilicium pecudum Domino conslat acce)Uum,
Deus nOiter, ne sibi inlideles putarent esse commu- ut aciuum illi magis probilas offeratur. Sive, ul qui-
nem. DeuseiiimChrisiianorum ipse est Deus deorum,, dam voluerunt, potest hoc et de Judaeis accipi per
qui etmanifesle veniet, et nonsilebit. Silet enim modo> ironiam, id est, per inisionem, quando vilem rem
cum mundus iste peragitur, cum blasphemas el sa- laudando suggillat; ac si diceret : Eos Dnmiuo con-
crilegas vnces sentenii* severiiate non damnat, sedI gregate, qui in officio sanctitatis commoranliir; eeon-
ad conversioiiismedicinam suslinet peccatores. Tunc3 trario vero quaeirapia sunt agunt; et in eo quod sa-
351 M. AURELH CASSIODORI 35*
crificia Deoconsueta celebrant, sanctificandos se esse Aj commemorat, quse humilialo corde piis altaribus of-
dijudicant. ieruntur. Holocausta autem dicta sunt sacrificia, quae,
Vers. 6. Et annuntiabunt cmli justitiam ejus : quo- postquam fuissent iinmolata, ignis veniens desuper
niam Deiisjudexesl. Superiora excolit, per ccelossi- absumebat; quae Latine tota incensa dicunlur. Haec
gnificans viros justos, quibus verbi ccelestis dispen- Chrislus veniens respuil, quia ipse vera victima fuit.
salio condonatur. Addidil, quoniam Deus judex est; Aliud est holocaustum, quod Dominus anle conspe-
ac si diceret, qui nescit falli; el sicut omnia mani- ctum suum semper esse pronunliat; scilicet quando
feste novit, ita et sine reprehensione discernit. Hoc mens noslra divino amore succensa, peccata sua tri-
enim veraciter ac proprie de Deo dicilur, cui nihil bulatione decoquit, et ad illius holocautti similitu-
ncgatur, nihil supprimilur, quera nec factum aliquod dinem omnia vitia sua crucialu corporeo exusla con-
latet, cui nec quod judicatur absconditur. sumit.
Vers. 7. Audi, populus meus, et loquar; Israel, et Vers. 9. Non accipiam de domo tua vilulos , neque
testificaborlibi: Deut Deustuus ego sum, Ventum est de gregibut luis hircos. Per hunc versum et duos alios
ad secundam sectionem, in qua jam Veritas ipsa ex qui sequunlur, breviter enumerat quae se respuere
persona propria loquitur. Deus enim, qui verba sua profitelur. Haecfigura dicitur brachylogia, id est bre-
non vult incassum suscipi, ne (ut legitur) porci pre- B ] vis locutio; cum plura paucis amplectimur. Sed ne
tiosa dispergant, dicit ad populum : Audi, hoc est audito holocausto ad anliqua huraana mens sacrificia
devote suscipe. lllos enim audire dicimus qui prae- recurreret, aperle renuit consuetudinem priorem, ut
cepla compleverint; sicut legitur: Qui habet aures spiritualiler intelligeretur quod in similitudine prse-
audiendi audiat (Luc. vm, 8). Populus meussignificat missa gerebatur. Sed cum haecduo respuit, universa
plebem devotam. Et loquar, subaudi profutura; quod primi lemporis sacrificia designat modis omnibus ex-
si non audieris, consequilur ad inleritum tuum , ta- cludenda. Significalur enim a parle totum.
ceam. Israel vero frequenter diximus interpretari vi- Vers. 10. Quoniam mem sunt emnes ferm silvarum,
dent Deum. Ergo si me vides, audire non negligas; jumenla in montibuset boves.Causam reddil quare ab
quia contemplatio mea obedientiam tribuilaudienti. ipso non exspeclat quadrupedum immolaiiones, di-
Tettificari vero est testimonium dicere; quod utique cens : Quia a le petere nolo quod meum esse cog-
in judicio faciurus est Deus, quando uniuscujusque nosco; quod forte pauper non habet, dum aut non
facta disceruet. Tunc enim fidelibus suis testimonium valuit capere, aut minus potuit enutrire; sed pelit
dabit, cttm dicturus est: Esurivi, et dedistimiltiman fidem reclam, confessionemquedevotam, quam om-
ducare (Matlh. xxv, 35), eisque similia. Sequitur : nes dare, ipso miserante, praevalen!, eliam qui nulla
Deus Deus luus ego sum. Hoc erat quod poputum au- C ( terrena possessionegralulantur. Sub hoc igitur sensu
dire sub contestalione proemonebat; ut Deus ille ge- per enumerationes reliquas currit. Addidit, jumenta
neralis et volentiurr. et nolentium esset ipsius pro- in montibuset boves; ne^piis de facultate confisus,
prie qui eum pura meute diligercl. Nam cum dicit, minus conscicntiaeoperam daret, dum se crederet
tuus, fidelem sibi eum fuisse monslravit. Repetitio pecudum immolationibus expiare, quod iniqua mente
enim isia, Deus Deus, meniem solidat, ne semel deliquisset. Potest et alio modo intelligi : ferm silva-
dicta laberentur. Illud vero sum, proprium Divinita- rum gentes significant, qitae in saeculiistius nemori-
lis est verbum, quod lempore non mutatur, sed sem- bus superslitione (erocissima versabantur; jumenia
per adest, aique aelernum manet; sicut Moysi re- in montibus, sunt simplices in Ecclesia catholica
sponsum est, Ego sum qui sum (Exod. III, 14); et constituti, qui in cacumine fidei habitare noscunOir;
rursum, Qui «s(misit me. Sed perscrutandum est cur boves indicant apostolos et prophetas, qui in agro
islud nomen essentiae solus sibi vindicet Deus? Tunc Domini assiduo labore versati sunl. Quapropter his
enim quando dictum est, erant angeli, eranl ccele- allusionibus competenter appositis praeiigurat Eccle-
stia, eranl tcrrena orania , sicut esse decreta snnt. siam catholicam de diversis mundi partibus colli-
Sed quia illa sola est infacta et aetema natur.i, nec gendara.
aliquando coepit ex tempore, et in 166 tribus per- D I Vers. H. Cognovi omnia volalilia cmli, el species
sonis Deitas una subsistit, merito solus etse diciiur agri mecumest. Cognovi,non ad infirmitatcro nostram
Deus: quia, ut sit, nullius indiget, sed semper vir- trahas, quas ex tempore aliquid data opporlunilaie
tulis propriaevigore consistit. Est ibi et aliud sacra- cognoscii; sed Dominus eognovit antequam faceret
mentum, quod una syllaba tribus lilleris continelur, universa, in cujus praesentia erat omne quod potuis-
ut sancta Trinitas unus Deus esse doceatur. set existere. Quis enini omnia ceeli volatilia potest,
Vers. 8. Non tuper sacrificia tua arguam te: holo- nisi sola Majestas, cognoscere?Quo versiculo cuncta
causta autem lua in conspeclumeo sunl semper. Glo- complexus esi, quoniam et omnia volaliliacmlidiuu-
riosus doctor et perfeciissimus institutor Judaicumi merativa quantilate cognoscit. Speciemagri secum se
populum volens a rebtis carnalibus amovere, et adI habere professus est : revera secum, quia ubique
spiritualia sacramenla perducere, pecudum sacrificiai lolus est; sicut de illo propheta dicit : Cmtumei tcr-
iam non dicit exquirenda; nec eum exinde arguii ram egoimpleo(Jer. xxm, 24). Sed debemus spirilua-
posse lestatur, si miniine animalium viclimas immo- liter ista tractare; volatilia cmli perlinent ad sup.er-
larei; sed holocaustailla potiusm conspectusuo dandai nas mirabilesque virtutes, ul sunt angelicaepolestalcs,
353 EXPOSITI0 IN PSALTERIUM.PSAL. XLIX. 354
quaemotu celeri sancta voluntale spiritualiler trans- J\ quenlia non potest habere comraunis. Dicit enim
feruntur. Speciesaulein agri respicit ad gentes quae Deus: Si esuriero, non dicam tibi; et paulo post non
erantClrrisloDoinino crediturae; revera species,quo- mutata persona idem ipse dicit: Immola Deo tacri-
niam per hominem bene accipitur decus omne ter- ficiumlaudis; in subsequenti vero subjunxit, Pecca-
rarum. tori autem dixit Deut. Nostraeaulem ordo locutionis
Vers. 12. Si esuriero non dicam libi: meusesl enim poscebat ut diceret: Si eturiero non dicam tibi, elc,
orbis terra, et plenitudoejus. Deus ille deorum, sicut ei, immolamilii tacrificium laudis; ei,peccatori dixit:
frequenter diximus , propter intelligentiam nostram Quare tu enarrasjustitias meas? Unde fit ut unus at-
velle suum per humanas consuetudines dignatur ex- que idem de se loquens, velut alterius personam vi-
primere; ut se dicat esurire, qui carnem pascit uni- deatur innectere; quod inter propria Scripturae di-
versam, cujusconlemplatiospirilalium substantiarum vinacrecte numeratur.
suavissimus cibus est, el conlemplativa refectio. Se- Vers. 15. Ei invocame iit die tribulationit tum; et
quitur,meus est enimorbis terrm, el pleniludoejus. Hic eripiam te, el magnificabisme. Postquam dixil quali
curiositatem superfluam redditaraiione convincit, di- sacrificio placarelur, nunc oblationis ipsius praemium
cendo; Cura te peiam sacrificia pecudum, cum totus pollicetur. Praecipit enim, Invoca me, ne quis spem
orbit meut esse noscatur? Plenitudo ejus, diversita-]B haberet in terreno solalio, ubi caduca sunt universa,
tem significat creaturarura. Cesset ergo bominum et plus infirma solatia. /n die tribulationistum, id est
solliciludo superflua de pecudum immolatione cogi- quando le alter affligit, non cum iniraicum evaJisse
tare; cor enim rectum nos sibi Divinitas mavult of- morderis. Nostra enim tributatioilla est quae propriae
ferre, unde et cognoscitur deliquisse; quatenus quod salutis formidine generatur, non quae caVnaliumre-
anle fuit peccaiis delinquentibus horridum, salutari rumtimore concutitur; sicut dicit Aposlolus : Tri-
iiat emundatione purissimum. Et memenlo quod per stilia enim qum secundum Deum est, pcenitentiamin
has allusiones pracdestinatorumnumerum significat, salutemslabilem operalur; smculi aulem tristitia mor-
non de sola Synagoga Judaeorum, sed de cunciis tem operalur (II Cor. vn, 10). Eripiam te, quasi cir-
gentibus esse complenditm. cumdatum a satellitibus diaboli summa celeritale li-
Vers. 13. Nunquid manducabo carnes taurorum, berabo. Et magnificabisme; magnum me in aeternum
aut languinem hircorum poiabo. Quam multis modis esse pronumies, quem et a poena libero, et in beala
voluntalis suae dignalur reddere rationem. Quomodo requie collocabo. Hunc autem versum ingenti pro-
grata erunt quaenon sunt necessaria? Nunquid Deus missione ditissimum, quidara volunt ad ultimaevitae
taurorum carnibut pascitur, aut tanguine potalur Itir- nostrae tempus aptare, cum anima de hac luce trans-
corum? Sed possunt nobis haec repudiala prolicere, IC iens spiriiuum immundorum contentione turbatur;
cum haecacceperint indigentes, cum esuriens pasca- sicut animae [Ed., corpus] Moysilegitur obviatura.
tur, silicns poletur; el iu pauperibus Deus accipit, Ecce quara parva petit a nobis Dominus,tam ingenlia
quae sibi in sacrificiis non permittit offerri. praestaturus.
• Vers. 14. Immola Deo
sacrificium laitdis, et redde Vers. 16. Peccatori autem dixit Deut : Quare lu
Altitiimovota tua. Hactenus dixil quae respuit, nunc enarras justitias meus, et assumis testamenlummeum
dicit iliaquae poscit. Angusta quidem in verbis sen- per os tuum? Venlum est ad terliam sectionem, ubi
tenlia, sed sensu multura probalur esse latissima. iterum Asaph, id est devota Synagogareloquitur. Et
Nam quis immolal sacrificium laudis, nisi qui a ter- quia superius dixerat Dominus laudes hominum in
lenis viliis fuerit segregatus; qui morilur mundo, vicem sacrificiorum se posse suscipere, ne forte
ut hostia fiat Chrisio? Non enim placet Domino, si peccalores hac promissione confisi dicerent: Sola
laudes ejus lurpis persona decantet; actum videlicet laus et non probabilis nobis aclio cognoscilur impe-
quaerilprobabilem, non dulcisonam vocem. Sacrifi- rala; hoc necessaria ratione declarat, prohibendo ne
cemus ergo Domino, Iaudando qua sapientia cuncta lingua eorum praesumerel Deolaudes canere, quibus
disponat, qua pielate peccatoribus parcat, qua for- turpis conscientia poterat obviare. Quae figura dici-
titudine diaboluravincat. Non enim solum sacrificiumJD tur percunctatio, id est quae allerius personae non
dicendum esl, quod pecudes mactat; sed omne sa- patitur exspectare responsum. Interdicitur enim sce--
cruni factum quod nos pia oblatio commeiidat. Vota leratis ne se pracsumant sermonibus miscere divinis.
quoque reddit Altissimo,qui ei talia immolando prae- Sed altius intende, quia de illis peccatoribus hoc di-
parat qualia propitius ipse praecipit. Addidit tua, ut citur qui inferius describuntur, de quibus ail: Intel-
non quaereresforlassis extranea, aut bircum pinguem, tigite hac, omnesqui oblivisciminiDominum.Cseterum
aul vitulorum sanguinem, et caetera quae extra nos conversis ac poenilentibus laudes non interdicit di-
167 esse inleilectualis ralio comprehendit. Tua vina clementia. Ili enim qui corde durati sunt, et ab
vero retulit ad cordis arcanum, quod in animaepe- scelerum suorum pravilate non desinunt, prohibentur
nelralibus jacet, quod extra noo quaeritur,quod pau- Domininarrare justitias, id est vel communisermone
per et dives aequaliter habent: ubi magis ditior ege- aliquid de ilia Majestate proferre; quia os debet esse
nus est; ubi ille multo celsior esl, qui corde noscitur juslum quod justitias Dominienarrare praesumit.Se-
inclinalus. Sed consideremus subtiliier, et inveniraus quitur, ut nec Tesiamentumipsius indigna prsesumptio
hic quoque propriae loculionis esse genus, quod elo- contrectet, ne per os sceleratum alque blasphemum
355 M. AURELIlCASSIODORI 356
sancla et veneranda verba progredi posse videantur; A A cinnavit; quia decipientium raos est sic fatea com-
MCIU alibi scriptura est (Eccli. xv, 9): iVonest spe- ponere, ut aliquo lepore verborum audienlium auri-
ciosa laut in ore peccatoris. Teslamentumvero velus bus blandiantur; sicut in quinquagesimo quarlo
elnovum significat; quia dura unum suspense dici- psalmodicendum esl: Moltierunttermonestuot tuper
tur, ulraque memorantur. Potest hocet de haereti- oleum, et ipsi suntjacula (Psal. LIV,22).
cis doctoribus dici, qui legem Dei docere praesumunl. Vers. 20. Sedens adversus frairem tuum delrahe-
Anumere enim praesuroplionemsignificat indevoti. bat, et adversusfilium matris tum ponebasscandalum.
Nam leclionem credentibus non videtur inlerdicere, Sedere moranlis esl; et ideo culpalur gravius qui in
in qua peccaiores maxime dignalus esl commonere. derogaiione [id est delraclionej alterius non casu
Vers. 17. Tu vero oditti disciplinam, et projecisli aliquo faciente dilapsus est, sed diulinus fratris sui
sermonesmeospost te. Incipit enumeratio eorum qui- detraclor insedit. Fratrem hic, omnem rarne proxi»
bus Dei verbum interdictum esse cognoscitur. Odit mum debemus accipere, quia et de spiiituali dicturus
disciplinamqui ad correctiones justas iniqua prae- est. Sed inspice hoc vitium qua exsecratione dam-
sumptione remurmurat, et non vult Dorainumin se nelur; ut inter peccatores raaximos haberi possit,
vindicare quod peccat. Sic enim nobis provenit sa- qui se in lali pravitate miscuerit; sicut et aposlolus
lularis emundatio [ed., emendatio], si illud quo cor- B ] Jacobus ait : Qui detrahit fralri^ detrahit legi, et ju-
rigimur utique plus auiemus. Meliusest enira hic pa- dicat legem(Jac. iv, 11). Sequitur, et advertus fitium
rumper affligi, quam in illa judicatione damnari. matrit lumponebastcandalum. Filium matris, sobolem
Projicit etiam sermonesDei pott te, qui diviua jussa dicit Ecclesiae, cui per regenerationis partum fra
contemnil, «ui anle oculos non esi, quod semper terna charitate conjungimur. Ponit ergo scandaium
convenit iulueri. fralri suo, qni haereticaspravitates, vel alias inter-
Vers. 18. Si videbatfurem, simulcurrebas cum eo; ceptiones, quibus innocens capialur, excogitai. De
et cumudulieris, portionemtuamponebas.Qui minora lalibus enim ipse Vir sapiens dicit: Qui tophittice
velat scelera, roulto magis potiora condemnat. Nara loquitur, odibilis est Itujutmodi(Eccli. xxxvu, 23).
furlum ad homicidium quid est? Adulterium ad £t proprie dixit, ponebas,propter laqueos insidiosos,
sacrilegium quanlum esi ? Sed ila debel ac- qui absconduntur arte verborum, ut incauta simpli-
cipi, ut in his duobus prohibitis, omnia crimina cilas occutis nexibus obligelur.
vetuisse videatur. iiaec figura dicitur A parte lotuin, Vers. 21. Htec fecisti,etiacui; existimastiiniquita-
quae in praesenti psalmo et superius probalur esse lem, quod ero tibi similis: arguam te, et statuam illam
jam posila. Arguit enim peccatorera, quare simul contra faciemtuam. Considera quemadmodumhic in
cura fure concurrat, id est cur ad faciendum scelus» C una sententia, quaelatius fuerant enarrala, recolligil.
sociata voluntatejungatur; ut quod forsitanille solus'< Dicit enim, cum multa facerent peccatores, Dnminum
implere non polerat, ad eflectum sceleris, isto auxi- jusUmt non injuste distulissejudicium; ut conversio-
liante, perveniat? Quodautem dkit: Et cumadulteri» i nis tempus inveniretur, dum darnnatiouispoenasus-
portionem tuam pouebat, subtiliter perscrutandumi penditur. Sed de ista benevolenlia Creatoris, quae
esl; quia si quis dando pecunias, aul consiliando,> opiniopravis mentibus nascatnr, exponit. Dicit enim;
aut laudando adininicula praebcl adullero, quibus> ExistiniMti iniqutlalem, quod ero tibi simiti*. Usus
sua vola per.liciat, babore ibi sine dubio dignoscilur' iste mortalium esi, ut quoties mala commiui pali-
porlionem. Nam si cui laculias suppelit, ei a raalo> mw, nec eis aperle resistimus, similiiudine inortim
non revocal excedentem, el ipse quoque particepii iilis consentire videamnr. Hoc nunc iniquaro raen-
probatur eiroris, quia debemus lianc conscientiara i tem de Domino sentire confirmal; ut quia diflert
charilati, ut neque nos , neque alios perire pa- viiidicare, et ipsi credantur scelera bumana placuisse.
liamur. Sed huic pravo iixellectui datur justa sententia. Su-
Vers. 19. Os tuum abundavitnequitia, et lingua tuai perius enim dixit verba sua post peccatoris tergum
ccncinnavildolum. Prius de furto alque de adulterio » fuisse projecta : nunc sorte conlraria, peccaia d.cit
argnii pei caiores; nunc eiiam de conscientiae e D unicuiqtie ante faciera suam collocanda. Per hanc
pravilale, et linguaesubdolositalibus accusantur. Oss aulem sentenliam fuluri jadicii cognoscimusqualita-
Iiic cogitationem cordis debemus adverlerc ; quia dei tcm; quia omnis peccator ante se videbit slare quod
lingua poslea dicturus est. Tunc enira nequitia cogi- se pulabat oblivionis beneficio praeleriisse. Horror
lationis abundat, quando in istius saeculidelectalio- immensus, formidoinaestimabilisillahomines videre,
nibus mens humana progreditur, et per diversa ge- per quaese norunt ad aeternasuppliciapervenire.
nera peccatorum iniqua voluntate grassatur. Sequi- Vers. 22. Intelligite hwc, qui obtivisciminiDomi-
lur, et lingua tua concinnavit dolum. Hoc multiss num, nequando rapiat, et non tit qui eripiat. Hic
modis debet inteUigi; nam et qui falso laudat, do- i- facta est aposirophe, id est conversio ad illos scilicet
lum facil; el qui maligna consilia pracsliterit, in ea-.- peccatores quos superius velat Domini narrare pr:u-
iem iniquitate versatur; et qui male agendo benee coni.i. Diciienim : Intdligite, id est fidelilerobedite.
toquitnr, in hac pravitate foedatur; et quidquid po-i- Et ne hoc ommbus peccaioribus crederes dicium,
strcmo verum ac siroplex non fuerit, dolosis moribus s addidil, quioblivisciminiDominum.Peccalor enim qui
applicalur. Aptissime IQ& autem positum esl, con- i- supplicat, et se bumili satisfactione castigat, non
 S37 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. L. S5S
oliliviscitttrDbhiihtim. Et ideo de quibus hoc dicium A slante Domino, cogrtoscerb mereamrir. Et quia so
sit, br&VrlSimiplexionemonslravit. Immensum cri- rex et propheta, sicut Regiim testaiiir hittoria (//
men, negllgentla hon ferenda oblivisciDominnm, qui Reg. xn, 13), humili salislactione 169 prostravit,
anirnam dedit, carnem pascit, ei fideles ab omni ad- et peccatum sudm increpatus; publice nou erubuit
versitaie*defehdit. Ameniia est eerte illum memoria confiteri; merilo eum sanctissirai Patres honorandum
carere, quem pr&senlem semper constat existere. figuratione sacralissima censuerunt. Inter alios si-
Sed qui bbliviscunlur Dominum, nisi qui proecepta quidem beatus Hieronymus Bersabee figuram Eccle-
iiisius iniqiia praesumpiionc contemnunt ? Sequitur : siae, v.el humanaecarnis habuisse demonstrat (/n
NequaMo ritp't8l; et non sit qtti eripial. Quando dia- Amos cap. viu, vers. 14) : David vero, sicut mullis
bolus rapll, est qui eripiat ad salulem : quando Do- locis consiat apiaium, Domini Christi porlasse dicit
minus art vitidictam trahit, non est qui liberare pos- imaginem. Et sicut illa, dum in fonte Cedron lavarc-
sit addicturri; quippe cum et ipse adctor criminurft lur, exuta vestibus David placuit, et ad regios est
actcrnacrdciaiione damnetur. compulsa venire complexus, marilusque ejus prilici-
Vers. 25. Sacrificium laudis honorificabit me : et pali jussionc trucidatus est » ; ila et Ecclesia, id est
illic iter ett, in quo oslendam itli tatutare Dei. Hoc congregalio fidelium per lavacruin sacri baptismatis
contra illos ponilur, qui indigni laudes Domini ca- B raundatis sordibus peccatorum Cliristo DominO no-
nere praeSumebant. Sacrificium lattdis honorificabU scitur esse sociata. Congruum siquidem fiiit iltis
me; iion qtiale scelerati canunt, sed qnale pura mens temporibus, ut per actum hujusmodi indicarenllir
consuevit offerre. lpsum enira iacrificium taudis ho- Domini futura mysteria; et spiritualiter ad magnum
noiat Domimira, quod ptiritale fidei, et actionum sacramentum probaretur referri, quod inter homines
probitate fuerit immolatum. Sequiiur qtioque, et illic cuipabiliter videbatur admitli. Nam et Osee proplieiae
iter esl. Iter appellat beatissimam psaImod.iam. Sed jussit Deus uxorem sibi accipere ineretricem {Ose. I,
liaecvia ulii ducat exponit, quo ottendam illi salulare 2); ut signiticaretur Ecclesia gcntium peccatis suis
Dei. Gloriosa semila, quae ducit ad cceli terraeque sordida, conjuociione Domini csse mundanda. tloc
Creatorem. Verum istud iter, quod dictum esi, non etiam in Juda et Thamar riuru ejus, vel aliis simili-
pedibus, sed sanclis mentibus ambulatur. Quod si bus gestum esse figuraliterinvenimtis; sicut Aposto-
puro corde gradiamur, nos ducit ad Christum, fitque• lus dicit : Omnia in figura contingebant illis (1 Cor.
nobis illa scala Jacob quae ascendentes perducebat x, 11). De hac etiara figura David et Bersabee san-
ad ccelos (Gm. xxvni, 12). ctus Augustinus in libris qttos adversum Faustum
Conclusio psalmi. Manichaeutnscripsil (lib. XXII,cap. 87), inter alia di-
disputavit. Unde sive isia siniiliiudo,
Proficuusomnino psalmus, si eum vellet improbi- £^ ligentissime
sive alia fuerit, valde mundo profuit, quod taliter
tas cognoscere Judaeorum. In principiis enim de Do-
satisfaeturus erravit; ut de unius temporali vulnere
mini incarnatione locutus esl, Ipse quoque Salvaior
aelernam sumeret sospitalem.
admonet, ut viclimas pecudum deserentes, cordis sa- generalitas
crificia populus devotus exsolvat. Peccatorem vero, Quanta, rogo, bealo viro in agnitione culpae suse
fuit humilitas, cui lanta est post vetiiam in satisfa-
qui Chrislo non credidit, a praedicatione Divinitalis ciione cohstantia? Peregriiiur» et insolitum illic
exclusit. Deinde quale s^crilicium laudis iimnoletur
ostendil. Poslremuni quemadmodum peccaior judi- adnlterii fuisse crimen ostendilUr, quod lanla men-
cetnr aperiiil. Quid adhuc, Judaei, desipitis ? Cur ve- tis intenlione defletur. LatrOhis quidem nos invitftt
slrum interitum non timetis? Audite Synagogam de repentina confesSio, Pelri lncryrhas subito gaude-
incarnatione Dominiet de 1'uturo judicio personan- mus fuisse respectas, blandilur nobis hiomehtanea
lem. Visum jam crediie, qui praedictus est advenire. humilitas publicani; David aulem, dum sua peccata
nilitur prolixius detergerc, dedit utide se generalhas
Non sunt longe remedia quae petalis, sequens vos
absolvere ; fecilque ut lacrymae suae, dum per
psalmusabsoivit, si ad poeiiiteiiliaebeneiicia festinetis. possit
Quid vos a generali medela dividitis ? Ipsum et vos r. tale posteriorum ora decurrunt, nulla lemporis prolixi-
salvat [mss.A.,B.,F., solvat], quod etnos liberat. In ^ siccenlur. Consideremuscliaui quaefuerii lmmi-
lilas in propheta. Cor principis vox quasi privata
commune dicanius : Miserere mei, Deus, secundum
et iratus est polius sibi, qui se cognovit
magnam misertcordiam tttam. Baptismum quacrite, conlerruil,
Carnernqiiam crucifixistisassumite, sanguinem quem jusia objurgatione culpari. Tain ingenlium populo-
fudistis ebibite. Pia confessio potest absolvere, quod rum rectorsibi erat veliementissiiiios tortor, exigens
vbta cohstat impia commisisse. a se poenas quas jussione vix ferre poterat aliena.
Vuigo mos est peccata sua callidis allegatioriibus ex-
EXPOSITIO 1N PSALMUML. cusare; rex auiem poteniissimus in conspectuomnium
In finem, psalmus David, cuin venil ad eum Nalhan se polius elegit addicere : constituens se renm, cujus
prephela, cum intravit ad Bersabee. consueverat populus formidare judicium.-Quapropter
Operacprelium est biinc psaimum paulo diligentius ideo a Doinino «bsolvi meruit, quia sua vitia non de-
perscrulari; ut virtutis ejus profunda mysleria, prae- fendit. 0 peccala in rebus laetissimis plus cavenda.
* Ei.,ittJoco quoab Itostibu»
perimeretur conslitulut ett.
359 M. AURELH CASSIODORi 360
)n Saulis perseculione numerosas virtutes exercuit, A j ctus vir explicare non poterat; sed facile per eam se
qui positus in regni securitale peccavit. Quo facio credebal absolvi,per quam humanum genus jam lunc
docemur felicilatem mundi .istius non oportere per- cognoscebat posse liberari. Quod autem dixit: Mite-
quiri, quando magis in afflictione prolicitur, et in rere mei, Deus, secundummagnammisericordiamluam;
prosperitate peccatur. Meminisseautem debemus in argumentum est A conjugalis : misereri enim, a mi-
boc psalmo slatum esse, qui dicilur concessio. Con- sericordiae fonte descendit. Sequitur, et secundum
cessio est enim, cum reus non id quod fecit aliqua multitudinem miserationum tuarum dele iniquilatem
concertatione defendit, scd ut ignoscalur postulat ab- meam. Quid non poterat dare, quando secundum se
solute. Quod generaliter in omnibus psalmis pceni- Dominus rogabalur ignoscere? 170 Multitudo enim
lentium reperiri posse non dubium est. indulgentiaedivinae,magnitudinempeccatorum quam-
Divisio psalmi. libet exsuperat; nec valebat delictum percellere,
contra quod petebalur tanta misericordia subvenire.
Quinque membris hunc psalmura congrua nimis
Quod argumenlum dicitur A parte majori. Multo
respicimus dispositione formatum; ut, sicut quinario enim major est misericordia Domini, quamvis pec-
sensu peccalum omne colligitur, sic totidem partibus cata nostra videantur ingenlia. Precatur ergo in
contracla iniquitas expietur. Prima cst satisfactio B . oranibus delictis suis multiludiuem ; quia per
Secunda confldenlia mi- pielalis
perfeclissimae humililatis. prophetam praesentis nequitiac s^asceperal remiSiio-
sericordiae Domini, quam fideles semper habere pro- ut et illa inereretur evadere, quae diversis
iiein;
ficuumest. Tertia petilur, ut a peccatis ejus suum sc meminerat perpetrasse. Prudentissime
sancta lemporibus
Dominusavertat aspcctum, sed ipsum potius autem deliclis nullum volebat remanere vestigium :
Trinitas miserala respiciat. Quaria subjungit omnes
ad desiderium ac ma- quoniam ille solus in libro vitae conscribilur, cujus
peccatores supplicationis magis omnia pcccala delentur.
gisanimandos,si lam illi
ingens remittereturiniquiias. Vers. 5. Usquequaque lava me ab injuslitia [mss.
Quinta parte causa memoratur Ecclesiae, quae per
A, B, F. inigut(a(e] mea; et a delictomeomunda me.
ejus erat semen advenlu Doraini conslruenda : ubi
Studiose debet dilui, qui criminum veneno fuscatus
jam laetus altari ejus oflerendos vilulos pollicetur. incuriose non abluitur, qui tenebrosa in-
Sic et supplicatio devota concluditur, et venluraesa- est; quia
feciione niaculatur. Usquequaque,undique, ab omni
lutis gaudia uuntiantur.
parte, ut et illa siraul ignosceret, quae prius se no-
Expositio psalmi. verat admisisse. Polest enim aliquis sic lavari, ut
Vers. 1. Miserere mei, Deus, secundum magnam tamcn non sit omnino purissimus. Sed addidit, tnunda
mitericordiam luam. I me, quatenus in eo niliil remanere posset immundum.
Q
Vers. 2. Et secundum multitudinem miserationum Scd istud lavacrttm, quod sic abluit maculas pecca-
tuarum dele iniquitatemmeam.Rex ille poleiilissimus, torum, ut supra nivem possit dealbare quod sordi-
et multarum geniium victor egregius, cum se audis- ducn est, salutiferi baptismatis cognoscitur indicare
sel a Naliiam propheta redargui, peccalum suum non puritatem.: ubi sic omnia et originalia delicta, et
erubuil publice confiteri, nec ad noxias excusationes propria admissa mundantur, ut illi nos restituat pu-
cucurrii, ad quas maxime impudens festinat huma- ritati in qua primus Adam noscitur esse procrealus.
nitas; sed repente salulari humilitate prostratus, Sed utinam conservaremus lanti muneris dignitateth,
ipsum se offerens Deo, purpuratus poenitens piis la- ne nos itcrum pullulantia peccata fuscarent. Petit
crymis supplicavit. Fidelis enim servus non assumit ergo propheta in pnefiguralione sacri baptismatis
callosas inficias, sed cito intelligit commissa delicta. mundari ab injusiitia sua, ne, in securilate remissus,
Mirabile initium! Dicendoenim Judici: Misereremei, negligens videretur esse post veniam. Nam maxime
locum examini cognoscitur abstulisse. Vox isia noa debet caveri ne finitima nostra reddantur obnoxia;
disculilur, sedsubtranquillitalesemper audilur; sola- sicut Salomon dicit: In fine suo laudabitur omnis vir
que res est per quam possimus rei sine aliqua con- (Eccli. xi, 30).
trarietale defendi. Petebat quidem misericordiam, j) Vers. 4. Quoniaminiquitatemmeamego agnosco,et
quam definire non poterat; sed tamen peccatis suis: peccatummeumconlra me est semper, Sciens proplieta
eam grandiorcm omnimodis seuiiebat. Quanta enim sic Dominuni pium, ut lamen el justus esse non de-
sit, ut dixerunt sanclissimi Patres, quis enarrare suf- sinat, acquitatem suis supplicationibus congruenter
ficial; ut mundi Creatorem.de ccelo deposuerit, et admiscuit; ut facilius audiatur,quod jusiitia interve-
terreno corpore induerit Conditorem, ^eumquequi' niente deposcitur. Puniendum quidem scit esse pec-
aeternitate Patri manet aequalis, mortalitali coaequa- catum; sed ideo a Domino dicit esse parcendum,
verit, et pro nobis formam servi raundi Domino im- quoniam a se confirmat csse damnatum; sicut Salo-
posueril; ut ipse panis esuriret, fons vitae siliret,, mon dicil: Juslus in principio sermonisaccusalor esl
virlus infirmarelur, omnipotensvilamoreretur?Quce i sui (Prov. xvin, 17). lntendamus ergo quod dicil:
denique inajor misericordia, quam propler nos crearii Ego agnosco.Peccataenim illasunl fortiora, quaeagno-
Creatorem, servire Dominaiorem, vendi Redempto- scentes admitlimus; non aulem illa quae per igno-
rem, humiliari Exaltatorem, occidi Vivificatorem?( ranliam perpetramus. Sive illud dicit: Scire omnes
Haecerat illa magna mitericordia Domini, quara san- possunt peccaia sua; sed soli illi probanlur agnoscere,
 "
361 EXP051TI0 IN PSALTERiUM. P5AL. L. 562
qui ea videntur propria exsecratione damnare. Per- A . aptaut et ad Douiini passionem, cura judicalus, et
fecia enim pcenitentia est futura cavcre peccata, inunduni damnatus absolvil.
ct lugere praeteriia. Primo enim post ipsura fuit sce- Vers. 6. Ecce enim in iniquitatibusconceptussttm, et
lus, quando propheta interrogante respondit diguuiu in detictis peperilme maler mea. Hic invidia peccati
esse niorte qui alieuam ovem,pauperis concupivit miiiuitur, quando proprium crimen delictis genera-
(// Reg. xn, 6), tunc quando peccatum suum noni libus comparatur; ut ipsa multiludo et confessio pec-
credebat esse deflendum : modoautem eum pcenitet, catorum miserationemboni judicis commoveret. Ergo
cum prostratus hurailiter ingemiscit, contra se slare: iste sensus est : Quid dicam me modo fecisse quae
dicit delicta, quasi quaradam figuratam iraaginem. arguor, qui jam ex originali peccalo iu iniquilaiibus
Semper adjecit, hoc est quod jugiter aspicil, et cumi probor esse conceptus : ut ante peccala contraxerim
oculos claudit. Sed respeclus iste continuus pecca- quam vitae priucipia reperissem? Qnod argunientum
torum perseverantiam piae supplicationis ostendit;; dicitur Ab antecedentibus. Neque enim novum est
nam quoties talia corde respicimus, loties commissai illum peccare, qui in iniquitalibusconcepluset in de-
deploramus.Dixitenim Dominusiii superiori psalmo:: lictis est genitus. Quid hurailius, quid simplicius
Aiguam te, et statuam itlam conlra faciem luam(Psat. quam de uno peccalo redargui, et simul omnia con-
JLIX,21);quod bic sibi vir sanctissimus ipse facie- B '. fileri ? Merito ergo isti sic facilc videtur indullum, qui
Ii.il, cura dicit: Et peccalum meum contra me estt post absolutionis donum multis modis se nititur
semper.Jusle ergo se pelebat absolvi, qui jam hic; 17loslendere criminosum.AudiantPelagiani.etire
foriuam illam visus est sibi fecisse futuri judicii. Hacc
i contra manifestamverilatem erubescant. Queniadmo-
fi;;ura dicilur procatalepsis, id est praeoccupatio. dum enim poleslfieri ut in qualibet auate parvula r.oit
Il'c cnim quasi jam in vcnturo judicio constitu- egeamus absolvi, qui hunc mundum delictis gravan-
tus, delictorura suorura aspectus telerriraos perti- libus ingredimur onerati? Job quoque simili voce
mescit. profitetur : Nemo mundus ante le,necinfans cttjusest
Vers. 5. Tibi soli peccavi,et malum coram te feci: unius diei vita super terram (Job xiv, 4). Vas etiam
Kljustiftceris in sermonibustuis, et vincascum judica- electionis Paulus apostolus inter multa commcmorai
ris. Hic iterum cntbyineniaiicus syllogismusapparet,, dicens : Fuimus et nos aliquandonatura filii irm, sicut
quem in vigesimo psalmo jara diximus. Cujus pro- et cmteri (Ephes. n, 5); item ipse Paulus apostoius .-
posilio est: Dominus justificalur in sermonibus suis,, Per unum Iwminempeccalum intravit in mundum, et
ct vincit cum judicatur. Huic subjungiiur in conclu- per peccalummors : el ita in omnes Itominesmors per-
sione praemissa sentenlia : Tibi igitur soli peccavi,, transiit, in quo omnes peccaverunl(Rom. v, 12). Ipsa
cl malum coram te feci. Hoc in reddendis syllogismis s C etiam Veritas in Evangelio testalurdefiniliva senten-
sine culpa fieri, more veterum constat esse permis- tia : Amen, amen, dko vobis, si quis non renatus fue-
sura. Nunc ad exponenda verba redeamus. De po- rit ex aqua et Spirilu sancio, non potestvidere regnum
pulo si quis erraverit, et Deo peccat, et regi. Nam n Dei (Joan. m, 5). Quapropler interrogo cur infantes
i|uando rex delinquit, soli Deo reus est, quia homi- a regno Dei redduntur alieni, qui de commissa ne-
nem non habei qui ejus facta dijudicel. Merito ergoo queunt pravitate culpari? Restat crgo ut originali
rex Deo tahlum se dicit peccasse, quia solus crat quiii peccato infanles teneantur obuoxii; quoniam ante-
ejus potuisset admissa discutere. Et quia illum ubi- qjiam propria faciant, primi boininis secum probanlur
qne esse noveral, jure coram ipso malum se fecisse e geslare peccata. Sunt etalise verissimaeprobationes ;
deplorabat, arguens dementiam suam, qui non ex- ideoque sibi humana protervia sacrilegos non exqui-
pavit lanto judice praesenlepeccare. Sermonesautemn rat errores. Superest eorum secunda nequitia, qUo-
Domini merito juslificati dicunlur, quoniam sine du- niara liberum arbitrium sic in bumnnis viribus po-
bio scmperejus dicta complentur, sicut ipse dicit : nunt, ulabsqueDeigratia homines pulentper seipsos
Cxlum et terra transibunt, verbaaulem mea non prm- •- bonum aliquod posse concipere vel agere. Quod si ita
teribunt (Matth. xxiv, 55). Sequitur, et vincascum n essel, cur propfiela diceret : Deus meus, misericordia
judicaris. Deus lantaejustitiae est, ut velitsecum ho- i- D ejus prwveniel me (Psal. LVIII,11)? Cum te audis
minibus judicari; ipse enim dicit : Judicale inter me e raisericordia Domini praeventum, nihil tuum praeces-
et vineam meam (Isai. v, 5); et alibi dicit : Popute 'e sisse dalur intelligi. In alio quoque psalmo dicit:
meus,quid feci tibi, aut quid conlristavi .te ? respoude
e Nisi Dominu»mdificaveritdomum, in vanum taborant
mihi (Mich. vi, 3). Unde HUIICpropheta conlitelurr gui mdificanleam (Psat. cxxvi, 1). Idem dicit: A Do
talein contra se Doininum habere justitiam, ut abso- i- mtno gressus Iwminis diriguntur, et viam ejus cupiei
lute superet, cum fuerit judicatum. Sic cl Baruch h nimis (Psal. xxxvi, 23). Alio quoque loco Psalmist.i
ait : Dicetit Domino Deo noslro : Tibi juslitia, nobis is leslalur : Dominus erigit elisos; Dominus solvit com•
autem confusio vullus nostri (Baruch i, 15). Eratit pedilos; Dominus illuminat cmcos (Psal. CXLV,8).
quippe in animo ejus quod ex paslore rex fuisset ef- f- Cum audialis praevenire, aedificare, dirigere, et eri-
lcctus, quod regendos populos acceperat, et sine ho- gcre Dominum,absolvere, el illurainare nullis prae-
noris sui consideralione deiiquerat. Necesse ergo o cedenlibus merilis, quid ibi proprium coepisse co
erat ut in alief.o judicio proplieta superarelur, qui li gnoscilis, nisi illud lanlum, unde pro voslra superbia
jam victus in proprio exainiue noscebalur. Aliqui hocc justc damnernini? Sed dicilis forsitan proplielam
PATROL.LXX, 12
5U3 M. AURELII CASSIODORI 364
Isaiam sic arbitrium liherum comprobare : Si volue- A. A inde ut ipsum nosset ex suo semiue in carnis nssum-
dti» et obaudierilis, bona terrm comedetis(Isai. 1,19). ptione veiUurum; ul passionis quoque futura praedi-
Et iterum Ezechiel : Facite vobiscor novum, et spiri- ceret, et resurrectionis gloriam nuntiaret; ct inde
tum novum(Ezech. xvm, 31). Et iterum : Hodie si non se dicit debuisse peccare, ciini talia meruisset
oocem ejus audierilis, nolite obdurare corda vestra agnoscere. 0 sancta simplicitas! quis tantum suae
[Psal. xciv, 8). Sed haec el his similia pessima in- defensioni studere potuit, quantum iste in propria
lentione sentilis; tit credatis homines a semetipsis condemnatione laboravit? Quod argumeiitum dicilur
oonaevoluntatis inilium sumere, et post, adjutorium A causis. Dicit enim post tot collala beneficia, ad
Divinilalis accipere; ut (quod dici nefas est) nos si- talia se non debuisse pervenire peccata.
mus causa ejus beneficii, non ipse sui. Jam quomodo Vers. 8. Aspergesmehyssopo,et mundabor; lavabis
verura erit quod Joannes ail: De pleniludineejus nos me, et super nivemdealbabor. Superiori supplicatione
mnes accepimus,et gratiam pro graiia (Joan. i, 16). prostraius, in secundam partem misericordia Domini
Vel quemadmodum ipsa gratia dici polerit graluita, confisus erigilur, ne, quod omnibus peccatis esl gra-
si eam anlicipet alicujus boni praemissa celerilas ? vius, de clementia omnipotentis Domini desperasse
Audite Apostolum, qui dogma vestrum falsissimum videretur. Hyssopus quamvis sit herba parvissima,
vera praedicationeconvincil, dicens : Quis prior dedit B radicibus suis saxorum ferlur viscera penetrare. Haec
ti, et retribuetur illi ? Quoniam ex ipso, et per ipsum, et internis hominum sauciatis probatur accommoda.
et in ipto tunl omnia (Rom. xi, 3Fi). Item Apostolus : Et in libro Levitico, immolato sanguine iutincla,
A quo est et velle el perficere, pro bona volunlate supra leprosi corpus septies solebat aspergi (Lcv. xiv,
(Phitip. II, 13). Et Jacobus Apostolus : Omnedatutn 6, 7): significans pretioso sanguine Domini Salvato-
oplimum et omne donum perfectumdesursum est, de- ris maculas peccatorum efficaciler esse diluendas.
tcendensa Palre iuminum (Jac. l, 17). Sequitur vos Hac similitudine supplical se propheta liberari; ut
alia multo pejor absurdilas. Si a nobis esset bonae Ciiristi sanguine salulari, quem pio corde credebat
voluntatis inilium, nos rnagis poneremus fundamen- esse venturum, absolutionis munera mereretur. Per
tum, ubi aedificaret Dominus ; quod certe nulla po- Ittjssopumenim significat sacramenta quae diximus,
test mentis sanitas approbare. Quapropier desinite quae non solum inquinamnnta delergunt, sed etiam
asserere quae non polestis implere. Illi obedienter super nivem puritatem animae relucentis ostendunt.
audiunt, quos ipse facit audire; iili proficuecupiunt, Super nivemaulem album in corporibus nil potest
qui munus Divinitatis accipiunt. Nam post vitiatam inveniri; sed ideo super nivemdixit, quia spiritualis
bumani generis naluram, liberi arbitrii salutiferam 172 anima longe supra corpora mundata resplen-
partem et Dominusiribuit, et operationem ipsius sua C ( det. Quaefigura dicitur hyperthesis, idest superlalio-
pietate concedit. Haecquidera latius beatus Augusti- cum aliquam rem opinione omnium notam sententia
nus, haec doctissiraus Hieronymus, haec Prospcr noslra cxsuperare contendimus. Tale est et illud,
consensu generalitatis divino munere docuerunt. SedI sicut jara in septimo decimo psalmo dictum est: Et
nos ea contingere fecit haeresis exsecranda, quae ni- volavit,volavittuper pennas ventorum(Psal. xvn, 11).
mis saluli nostrae probatur esse conlraria. Vers. 9. Auditui meo dabis gaudium el tmtitiam,el
Vers. 7. Eece enim veritalem dilexisti; incerta etI exsultabunt ossa Itumiliata. Hic jam pia confidenlia
occullasapienlimlum manifesldstimihi.Sicut superiorii Divinilatis oslendilur; ut talia se auditurum dicat,
versu per commune delictum approbavil, quia neriioi quae gaudium laetitiamque congeminent. Gaudium
a peccatis redderetur exceptus, sic iterum per suami pertinet ad absolutionem, tmiitia ad perpetua praemia
confessionem sibi supplicat Subveniri, quoniam ini possidenda. Hoc est autem audire gaudium el tmii-
confitendo peccato veritaiem dixit, quam Dominus ; tiam, quod promittitur absolutis : Venite, benedictk
Deus supra sacrificia plus requirit. Non enim Deusi Patris mei, percipiieregnum quod vobis paratum es',
delectatur pcenis noslris, sed confessionem quaerit t ab iniliomundi (Malth. xxv, 34). Sequitur, ei exsul-
erroris, sicut scriptum est: Nolo mortem peccaioris, , tabunt ossa humiliata: scilicet audita voce quam dixi-
sedut converlatur elvivai (Ezech. xviu, 32). Incerta^ »D mus. Quod argumenlum dicitur A consequenlibus.
sunt quaeomninodiscerni non possunt, sed aliquibus3 Necesseest enim ut quando haecaudita fuerint, Imlitia
ambiguitatibus colliguntur. Occulla vero sunt quae i consequatur. Perossa vero significantur animi firma-
nec oculus conspicit, nec mens humana dijudicat. menla, quse necesse fuerat omnino humiliari, quan-i
Haecduo non solum sibi revelaia dicit, sed manifesla- diu pcenitens iste potuisset absolvi. Humitiala enim
ta profitetur; ut quod fuerat vel suspicari arduum,, dixit, propter erroris sui conscientiam, quae proficue
provenerit illi in declaratione manifestum. Et nolai semper'
humiles facit.
quod collata sibi munera pulchra definilione com- Vers. 10. Averte.faciem tuam a peccatismeis et
plectilur. Dicendo enim, incerta et occulta sapientime omnesiniquitates measdele. Venit ad tertiam partem
tum manifeslaiti mihi, propbetia quid sit ostendit ? rogans judicem pium ne respiceret peccata, quaeipsi
Onus aliud addit realui suo, ut cum beneficia nume- quoque videbantur horrenda. Consideravero ex con-
rat, culpa semper accrescat. Incerta ergo et occulia % trariis pulcherrime regulas datas. Si nos averlimus
sunl quae Deus illi in Filii sui manifestationercvela- facies a peccaiis noslris, noxium est; quia oblivisci-
vit. Priraum ut agnosc-ereteum habere Filium, dc-- mur et negligenteragimus, quse continuo fletu ablue-
5(J5 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM. PSAL. L. 566
re deberenus : si Dominus non avertit, exstinguil, A mus et renovare. Dictum est enim el iu alio loeo de
quia judicat delicta quae respicit. Sic oral et alibi : . fidelibus (// Cor. v, 17) : Ecce nunc nova creatura ;
Ne avertasfaeiem luam a me, et ero similis descenden- non quasi de altera quse non erat; sed quod in ea
libus inlacum (Psat. CXLII,7). Merilo, quoniam si quaejam constabat, illuminaiio nova processerat.
nos respicinuir, misericordia Salvatoris absolvimur; Vers. 12. Neprojiciasme afacie tua, ei Spiritum
sicut de Petro in Evangelio dicitur : Et respexit Do- sanctumtuum ne auferai a me. Projicitur a faeie qui
minus Petrum, et egressus foras, flevit amare (Luc. curari conteranitur. Et quid argrotus faciat, si medi-
xxn, 61, 62). Sequilur, et omnesiniquitates ineasdeie. cina se subtrahat? Sciebat enim ab illius facie sani-
De duobus criminibus vocatus ad culpam, pro uni- tatem raentis, et lumen venire sapientiae; et credebat
versis delictis prudentissiraus precalor exorat. Scie- se inimico tradi, si a vultu Dominijudicarelur expel-
bat enim se fecisse plurima, quam quae justitia prae- li. Hicenira se lantum vult respiei, quia peccata su-
sentis temporis arguebal : ita salulari compendio perius non debere conspici succlamavit. 0 mens
quidquid accusari poteral, remitli sibi una venia propbetae, et post humanos errores eximia I De po-
poslulabat. Dele aulem dum dicitur, diinitte signifi- testate tacuit, et de affectibus roinime supplicavit.
catur; quia omne noslrum admissumquasi quibusdam Solum spiritum prophetiae sibi non auferri petiit,
tabulis seribitur, cum divina notitia conlinetur. I quem pretiosum supra cuncia rex habuit. Sic enimet
B
Vers. 11. Cor mmdum crea tn me, Deus; el tpiritum Jeremias propheta de ipsius virtute lestatus est di»
recluminnovain visceribusmei».Subtiliter hos versus cens: Extendit Dominut manumsuam at\me; et tttigit
per verba singula debemus exquirere, ut nobis sensus os meum,etdixitad me: Eecededi verbameainot tuum:
possit evidentius elucere. Creare dicimus, novum ali- eccestatui te supergentes et regna, eradicare, et demo-
quid instituere, ut illud quod non fuit videatur exi- lire, et perdere, et exterminare, et mdificare,et cireum
slere. Et quomodo dicamus anle peccaium cor mun- plantare (Jer. l, 9). Merito ergo eonservandumsibi pe-
dnm non babuisse David, dequo Dominusdixit: In- tiit, quod supra omnes divitias magniflcentiusse ha-
veniDavid filium Jesse, viruiii secundumcor meum, buisse cognovit. Et inluere quia non diiit, da mihi,
qui faciat omnet voluntatesmeat (Psal. LXXXVIH, 22, lanqtiam non haberet; sed ne auferas posuit; scilicet
et Act. xiu, 22)? Sed crea hic, restaura unde decidit, quia lalis ac tanta supplicatio, nisi per Spiritum
debet inlelligi. Petit ergo propheta tale mundumcor sanctum non poterat evenire.
sibi creari, quod jam peccatis impellentibus commo- Vers. 13. Redde mihi Imtitiam salutarit tui, et tpi-
veri minime potuisset ad culpam; sed slabilitaie de- ritu principali confirma me. Redit ad Filium Dei,
fixum, bonum non possit mutare propositum. Hoc quem ut ostenderet Christum, dixit, Saiutarit tui,
utique sanctis post resurrectionem dabitur. Sed pce- C < r.ujus naiivitate salus genlibus venit; et quod anie
nitens iste bonorum avidus, venturi pracraii amore erat paucis per eximiam fidem cogniium, faciutn esl
succensus, quod in futuro evenire poterat, hoc sibii universo orbi notissimum. Quapropter cum dicit:
concedi praesenti tempore poslulabat. Rectum spiri- Reddemihi Imtiiiamtalutarit tui, Christum significal:
lum dicit, Filium Dei Verbum, de quo in alio psalmoi cujus contemplalione inter ipsas quoque lacrymas
commemoratumesi : Virga recta est, virga regni tuii laetuserat, ei propheiiae suaemuiiere inter poaniten-
(Psal. XLIV,7).Quem merito exnatura Deitatis spiri- tiaesuae jejunia pascebatur. Redde, dixit, qnia sibi
tum appellavit,quia legitur : Deus spiritus est (Joan. nescio quid gratiae senserat imminutam : quoniam
iv, 24). lnnova per hypallagen figuram positum est; ; ab illa gratia salutari tantum quis recedit, quantum
non quodesset ipse Filius innovandus, sed qui DavidI se 173 reprehensibili conversatione tractaveril.
peccatis veterem factum possit innovare per gratiam. Nam cum dicit: Redde mihi tmtitiam talutarit iui,
Ille enim nos innovat, qui, antiqui bominis vetustatei gcatiam se Spirilus sancti sine dubio amisisse cogno-
deposita, in nova regenerationis suaedona commulal. verat, quam fragilitas humana non polest haberec>m
Namsicut per Adam veteres fuimus, iia Cbristi Do- peccat. Sequitur, et tpiritu principati eenfirma me.
mini beneficiisinnovamur(Ephet. iv,22); siculApo- Rex ille sanctissimus, et propheta mirabilis, non pu-
stolus dicit: Deponentesveteremhominemcum actibus s D tabat praecipuummunus esse, subjeclis jura dietare,
suis, induile novum, qui secundumDeum creatus esl( nationes exleras bello subigere; sed tota conlempla-
(Colos. lii, 9, 10). Addidit, in visceribus meis, undee tione translalus, euriosius expetebat in principali
noveral adulterii detestabile crimen exiisse. Utrisquee intellectu statui, quam in regni culmine contineri.
enim partibus remedium petebat, quoniam de utro- Confirmame, dixit, ne ilerum peccem, nea te animx
que peccaverat. Et intuere quanta vivaciiatese desi- routabilitale discedam. Nec incassom putemus, qiiod
deret expiari, ut intelligas eum nullum talc ulieriuss vir sanctus et cordis illuminatione radiatus, lonio
committere voluisse delictum. Nam sicut in compa- spirhum nominavit, nisi quia individoae TrinUati
ginem priorem coirc non possunt abscissa membra,, devotus, concedisibi ab ea veniam postvumt. Spiri-
ita ad veruro poenitenlemnequeunt praelerita rediree (usenim quanlum ad essentiam Divinilatiset Pater,
peccata. Ut quibusdamvero placet, et aliler probatur ir et Filius, el Spiritus sanctus, recte dicitur tma*
exponi.Petit propheta cormundumcrearein sc Deum, i, Deus; sed pro distinctione personarura est proprium
non aliud poscens quod non habebal; sed quod jam n Patri, quod naturaliter sine initio ante saeculagennii
erat, mundum fieri postulabat. Crearc quippc dici-- Filiura ; proprium est Filio, quod naturaliter a Patre
367 M. AURELII CASSIODORI 368
generatus est; proprium est'Spiritui saucto, quod a A est enim : Quia qui convertifecerit peccatoremab cr-
Patre et Filio procedit; quaeinelfabilicharitale atque rore vimsum, salvabit animam ejus a morte, et cooperit
cooperatione eorum consubstantialis aeternilas et po- multitudinem peccaiorum(Jac. v, 20). Duo suntenim
testas omnia facit quae vult iu cceloet in terra. Sed genera doctorum, unumquod instiluitexemplis, aliud
quamvishaecincoraprehensibilia atque inexplicabilia, quod verbis tantum noscilur admonere peccantes;
ila ut sunt, nobis nunc esse noscantur; tameti a non- quod bic utrumque deprehenditur sentiendum. Dicit
nullis Patribus corporalium et simul existenlium re- itaque : Quoniam si prophelaeparcatur, delinquenli-
rum talis similitudo proponitur. Invenimus enim in bus spes remissionis tnaxima concedatur. Quis enim
sole tres istas proprietates : prima ipsa est substantia ad conversionem non daret animura, ubi rex et pro-
cnrporalis, quod sol cst; deinde splendor ejus qui in pheta concessaesibi veniae praestabatexemplum? Sive
ipso permanet; terlia calor qui a splendore ejus illud secundum intelligi potest, quia liberatus a
usque ad nos pervenit. Qtiaehoc modo (si tamen magno exilio praedicare poluil gentibus diversa ma-
tantae rei polest similitudo aliqua reperiri) arbitror gnalia Domini, quaesequentium psalmorum textus
aeslimanda, ut quod est in sole subslantia corporalis, ostendit. Pollicetur etiam compendiumquaestuosum;
ita intelligatur in Trinitate quodammodopersona Pa- ut quia ignoverat uni, multi per ipsum impii proba-
Iris ; et quod est in sole splendor ejus, hoc sil in JJ ] rentur acquiri. Quod non elationis causa dicitur, sed
Trinitale persona Filii, sicut Apostolus dicit: Splen- providenliaevirtute prophelatur. Quanti enim per ista
dor glorimejus (Hebr. i, 3); quod autem est in sole verba Domino supplicantes ex reis redduntur liberi,
calor, hoc sit in Trinitate persona Spirilus sancti, ex obligatis feliciter absoluti?
sicut legilur : Quit te abscondita calore ejus (Psal. Vers. 15. Liberamede tanguinibus, Deus, Deussa-
XVIII,7)? lulis mem, el exsullabit lingua mea jusliliam tuam.
Datur etiam aliud exemplumincorporalium rerum, Sanguinibus, contra Lalinam quidem linguam nume-
hoc est de anima, quacad imaginem Dei facta cogno- rus pluralis videtur assumptus; sed quia hoc in Crae-
scitur. Anima igitur est ipsa substantia incorporea, cis exemplaribus conlinetur, translator omnino lau-
rationalis, in qua inest inlelleclus et vila ejus. Quod dandus est; elegit enim aliquid conlra artem saecula-
ergo est in anima substantia, hoc intelligatur (si dici rium ponere.quam a veritate posita discrepare. Nam
fas est) in Trinitale persona Patris ; quod autem est si diceret, a sanguine, unum forsitan peccatum vide-
in anima virtus et scientia, hoc intelligatur in Trini- relur oslendere ; sed cum pluralem numerum ponii,
late Filius, qui est Dei virtus et Dei sapientia: et multa esse sine dubio confiletur: quod idioma Scri-
quod est.in anima vivificandi proprietas, hoc et in pturae divinae possumus nuncupare. Haecfigura dici-
Triiiitate inlelligatur Spiritus sanctus, per quem vi- C( tur exallage, id est immutatio, quoties contra con-
vificandi opus muliis locis praedicatur impleri; sicut suetudinem autgenuscomrautaturaut casus. Liberari
ait Petrus apostolus in Epislola sua : Mortificatut ergo se propheta petit de carnalibus delictis, ut jam
carne, vivificatus autem spiritu (I Petr. m, 18); item desincret in ista fragilitate peccare. Sanguis enim
Apostolus : Liltera occidit, Spirilus autem vmficat pro corpore humano ponilur, quia inler caelerosbu-
{11Cor. ni, 6); et in Evangelio Dominus ait : Spirt- mores ejus ipse potior [ed., prior] videtur exislere.
lus esl sut vivificat, nam earo non prodest quidquam Nam et in Evangelio Petro dicitur : Non tibi revelavit
(Joan. vi, 63). Haec autem qtiaediximus tria singula- caro et sanguis (Matih. xvi, 17). Deus satulis memsi-
riler sequestrata nullatenus inveniunlur, quamvis gnificat Dominum Salvatorem, per quem salus pie
inlelleclus noster ea dislincta possit advertere; sed credentibus datur. Addidit etiam,exsuf(afri(lingua mea
ita naturaliter sunt unita, ut dum unum horum se juslitiam luam; id est, si me tiberaverisde sanguinibut
obtulerit, simul tria semper occurrant. Sic per has (quod inlelligitur de peccalis), laudem luam lingua
similitudines tantae rei aliqua nobis imaginatio veri- mea juste loquetur; propter illud quod in praeterito
tatis aperilur. Sunl et his aliaePatrura dispulationes psalmo dictum est: Peccalori autem dixit Deus: Qua-
simillimac, sed quas nunc carnis infirmitas ad liqui- relu enarras justitias meas(Psal. XLIX,16)? Absolulus
dum vetat intelligi : tunc multo praestantiuspoterunt "J enira recle loqui poiuit, unde peccatorem lex divina
comprehendi, quando in majcslate sua Divinitatem suspendit. Illud praeterea videtur afferre nonnullis
viderint, quicunque beati sunt. Quas qui desiderat aliquam quaestionem, quare post absolutionem 174
plenius agnoscere, sancii Hilarii, sancti Arabrosii, et delicli dixerit : Laudabo justitiam luam; et non raa-
sancti Augustini libros Trinitatis non desinat lectita- gis quod aptura eral posuit: Laudabo pietatem tuam?
re. Haecenim res ad disputandum quam magna, tam Pietati enim graiias agere debet qui precalus est in-
longa est. Nam et bealus Hieronymus adversus hae- dulgenter absolvi. Sed si causam profunda ratione
reticos in hoc psalmo luculenter et breviter de Tri- consideres, el justilim divinac fuit, ut audiret ad se
nilate disseruit. clamantem, parceret supplicanti, et susciperet confi-
Vers. 14. Doceam iniquos vias tuas, etimpiiadte tentem. Sive quia duae res istae in judicio Domini
convertentur. Quartam partem supplicalionis ingre- scmper adjunctae sunt; sicut in centesimo psalmo
dilur : ubi cum fuerit auditus, quaefueril gloria par- dicturus est : Misericordiamet judicium canlabo libi,
centis ostendit; ut ipse quoque purgatissimus acqui- Domine(Psal. c, 1). Quod suo loco evidentius expla-
ratur, cum alium ab inGdelitateconverteril; scriptum nabimus.
3t9 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. L. 170
Vcrs. 16. Domitte, labia tnea aperies, el os meum iA dunt crea in me Deus, ut cunciis indubitanler appa-
annunltabit laudem tuam. Labia prophelae quaeclausa reat ibi esse cogilationum nostrarum fontem, inde
fuerant condilione peccati, beneficioabsolutionis ape- bonura malumquevenire tractatum. Nam et particula
rienda pronunliat. In realu enim posiiis ora damnata ipsa corporis noslri cogitationis sedes est [ms. G el
sunt; sicut et Isaias dicit : 0 miser ego, quoniam im- ed., conoides est], quae ignis babet imaginem ; ut
mundussum, qui cumsim homo, el immunda lubia ha- merito tali sit posilione plasmatum, unde nobis po-
beam, in medio quoquepopuli immundalabia liabentis test venire consilium.
liabitem(Isai. vi, 5). Os autem diciturelcordis arca- Vers. 19. Benigne fac, Domine, in bona voluntate
num, unde efficaciter laus divina cantatur. Merito tua Sion, ul mdificeniurmuri Jerusalem. Quinta pars
ergo postabsolutionem peccati, et labia sua aperienda quae superest introitur, in qua jam, calamitalum
esse pronuntiat, et os suum dicit Domini annuntiare anxietate deposita, memorpromissionisdivinae laetus
posse praeconia. petit fieri quod Dominus dignatus fuerat polliceri.
Vers. 17. Qttoniamsiroluisses saertficiumdedistem Supplicat itaque ul, quoniara Synagoga posila sub
ulique; holocaustis autem non delectaberis.Reum se lege peccavil, per graliam Chrisii succedens Sion,
culpa interveniente cognoscens humilis precator, in- hoc est catbolica firmelur Ecclesia. Dicilur ergo, in
sinuat potuissequipperegem facile sacrificia pecudum ]B bona voluntate tua fac Sion, quasi ille mons tunc non
oflerre, quae adhuc illo tempore pro peccatorum esset effectus. Sed considera qula in eo significatur
expialionibus pendebantur, si holocausla Dominus Ecclesia, per quam mundusscilicet potuisset ornari.
libenter assumeret. Nam quod dicit, holocauslisautem 0 regio illa omnium pairona terrarum! 0 civilas
non deleetaberis,significat ritus sacrorum per immo- roagni Regis, quaeccelestispatriae et imaginem porlas
lationes pecudum, qui erant adventu Domini respuen- et nomen ! Quiste audeal localem dicere, quae lotius
di. Uode constat prophetam sic ad Dominum tota orbis terminos sanclissima fide probaris implesse ?
mente translatum, ut non se sacriflciis quae illo tem- Nam si hisioriam velis adverlere, significat forte lem-
pore gerebantur crederet expiandum, sed illa magis pora Theodosii, quando Eudoxia jugalis ejus religio-
oblatio.nequam dicit inferius. sissima feminarum,benemeritam civitatem ampliavit,
Vers. 18. Sacrifieium Deo spiritus contribulatus: et meliori murorum circulo coronavit.
cor contrilum et humitiatum Deus non spernil. Posl- Vers. 20. Tunr. acceptabis sacrificiumjuslitim, obla-
quam dixit quae sacrificia Deus respuit, nunc dicit tiones et holocausta; tuitc imponentsuper altare tuum
illa quae poscit. Islud enim damus sacrificium Deo, vitulos. Frequenter sic a sanctissimis viris aliquid al-
spiritum superbiaeconfessionishumilitate maclatum, legalur, ut siibjungatur etiam voliva promissio ; ut
unde non sanguis egreditur, sed lacrymarum fluenta (C est illud : Quid reiribuam Dominopro his qumrelribuit
decurrunt. Nara spiritus iste, quando estlaetus, nos mihi ? Calicem salularis accipiam, et nomenDomini
obligat; quando est secundum Deum contribulatus, invocabo (Psal. cxv, 12). Ita et hic dicitur Patri :
absolvit. Dicit enim per quinlam speciem defiuitionis, Tttnc acceptabis sacrificium justiiim, id est Filii lui
quaeGraece, XKTO: THV li&v, Latine ad verbum dicitnr, gloriosissimam passionem, qui se sacrificiumpro om-
quod sil acceptius sacrificium quod offertur Deo, id nibus obtulit; ut salutem mundus, quam suisoperi-
esl spiritus contribulatus. Sequilur eliam scntenliae bus non merebatur, acciperel. Pulcherrime autera
biijus indubitata promissio, pcr quam jam non sibi definitum est quid sit passio Domini reverenda, id
venia petitur, sed eam Deo se humiliantibus pollice- est sacrificiumjustilim. Sequitur, obialiones ct holo-
lur: id est, cor contriium et humiliatum Deus non causta. Istud jara ad fideles perlinet Christianos,qui
:
spernit. Conlrilum dicit pcenilenliae laboribus vehe- erant post adventum Domini credituri significans
incnler afflictum. Humiliatum, Deo scilicet; ut quod imraolanda corda hominum viventium, non merabra
ante fuerat elatione superbum, fieret pia confessione pecudum mormorum. Hla enim ignis consumplibilis
devolum. Et videquemadmodum rerum ordo servalus absumebat, ista incendium vUale discruciat; illa re-
esl. Nonenim cor potuerat humitiari, nisi fuisset fre- digebanlur prolinus in favillas, ista temporaliier ani-
ijuenli tribulatione coniriium.Nam quod dixit: Deus]D mas tribulationibus exurendo, ad amoeni paradisi
non spernit, jam sanctae promissionis aucloritas est, gaudia aeterna perducunt. Sequitur, tunc imponeni
quae praedicatur magis quam postulalur. Constat super altare tuum vitulos; sacerdotes scilicet, quando
enim tales oblaiiones Deum non spernere, sicut illa Ecclesia catholica fuerit Domini passione constructa.
cognoscitur priora sacriScia respuisse. Perquirendum Nam cum superius dixerit, holocaustisautem non de-
sane videinr quod frequenter in Scripturis divinis leclaberis, quaerendum est quare hic iterum vitulot
pro inielligenlia cor ponatur; dicit enim in Evange- immolandos esse promiserit ? Dictumest per figurnm
lio: Deeordeexeuntcogitalionetmatm(Malth. xv, 19); allegoriam, quae aliud dicit, aliud significat. Vitulo-
et Pelrus apostolus Siraoni ait: Cor enim tuum non quippe posuit, aut pro innncentibus adultis, quoruiii
esl rectum coram Deo (Act. vm, 21); Isaias quoqne aetasprimaest, et a jugo peccali cervix probatur alie-
lestalur-.Induratumest corpopuli hujus(Isai. vi, 10); na ; et ideo in tali verbo permansit, ut aclum illtini
et in quarto psalmo ; Quoutque gravi corde (Psal. praeteritaelegis indicaret fuisse rerum imaginem fir=-
iv, 5)? et in septimo : Scrulant corda et renes Deus turarum. Sive ilios praedicatoresEvangelii promiilit,
(Psal. vn, 10); hic quoque superius dixit: Cor mun- quorum 175 imaginem in vituli figura Lucas Evau-
371 M. AURELII CASSIODORI 372
gelisia suscepit, qui non lniigiiibusaera verberarcnt, A \ dum configilurspina (Psal. xxxi, 4). Non illud quod
sed orbem terrarum dominicae fidci praedicatione in trigesirao septirao psalrao ait: Computruerunt et
complerent. Sive illos magis viiutosdebemus adver- deterioraverunl cicalricesmema facieinsipientimmew
tere, quianimas suas in hostiam suavitalis sacrisal- (Psal. xxxvn, 0). Nec illud quod in centesimo primo
taribus oblulerunt. Nam et Pater Augustinus, cnm psalmodicit: Quia cineremlanquampanemmanduca-
de (iguris illis evangelicis agerelur (Serm. 70 et 190, bam, et polum mium cum flelu lemperabam(Psal. ci,
de Temp.), quodara loco ipsum Dominumvilulum di- 10). Non illud quod in centesimo vigesimo nonodicil:
cit, qui se hostiam obtulit pro salute cunctorum. De profundis clamaviad te, Domine(Psal. cxxix, 1).
Quapropler sive de adolescentibus, sive de praedica- Nec illud quod in centesimo quadragesimo secundo:
toribus, sive de martyribus sentiatur : tales tamen Quia persecutusest inimicusanimam meam, humiliavil
in obscuro sicut
propheta vilulosaltaribus Domini poluit promittere, in lerra vitam meam. Collocavt me
mortuos smculi, et anxiatus est in me spiritus meus
quos Cbristianaereigioni noverat convenire.
(Psal. CXLII , 5). Sed a propheta correplus, ei pec-
Concfustopsalmi. cali sui agnitione perterritus, petit rex a clementis-
Dnlcissimus nimis umanavit psalmus, de amaro simo judice ut per misericordiam ipsius ablutus,
compunctionls fonte descendens. Sed quid lacryma- B I sordibus omnium peccatorura reddalur omninomun-
rtim Israeliticum populum lunc profudissecrenamvs, dissimus. Sic rangister oplimus et districtas alibi
ubi tanta princeps affliclione plangebat? Quis enim satisfactionesfortioribus viribus dedit, et infirrais isia
illo flente non fleret? Quis dolente non gemeret, temperata concessit : quae merilo pia maler elegit
quando pro gemmato diademate rex cinerem gestabat Ecclesia, ut filios suos ad gratiam blandissimaecon-
in capite, canus pulvere, non aetate? Noluit enim se fessionis modis omnibns invitarel. Nam potest bic
videri forinsec,s ornatum, qui se intus noverat csse et illud forlassis intelligi; ideo eum in hoc psalmo
fcedissimum: pulchrior sordibus suis, qui pompara dixisse : Doceaminiquos vias tuas, et impii ad te con-
saeculirespuit in deiictis. Dolor unius cordis fuit vertentur : quoniam praevidebat sequentes populos
nimirum correctio civitatis, quando insaniae crimen per istum psalmum copiosissimaepoenilentiacmunera
incurrit, qui tunclaetus esse praesumpsit.Fel.x pro- petiluros. Illud plane videamus, quid est hoc quod
fecto ter qualerque civitas ubi et saeculi Dominus nosfrequenli meditatione hunc psalmum licet itc-
Deo poenilere meruit, elgloriam crucifixion.s Rex rare, nec nobis impedit ad honores ecclesiasticos
cceleslis aCoepit. Hinc est quod dum in hoc libro espetendos; si vero a sacerdote supra nos pceniten-
seitem psalmi pcenilentium esse doceantur, Eccle- tiae volo dicalur : quoniam ex persona datur, juste
siarum usu receptum est; ut quoties peccatorum IC a canonibus velamur ultra accedere. Quidquid enim
venia petitur, per istum magis Doraino supplicetur, in Christi nomine percipiraus, inviolabile nobis ct
non immerito. Primum quoniam in nullo psalraorum definitivumdecet esse judicium. Ita fit ut pcenilen-
quaepoenitentibusmaxime necessaria est, tanta vir- tiam unumquemque et apud se jugiter liceal agere,
tulis humilitas invenitur, ut rex polens et in pro- et quando per sacerdolem data fuerit, non nos per-
phelali culmine conslilutus, tanquam exlremus bo- mittat ulterius ad ecclesiasticos honores accederc.
minum sua festinaverit peccata deflere. Deinde quia Hujus autem nec numerus vacat; pertinet enim ad
post absolutionis promissionem tanta se constrinxit 1' annum jubilaeum, qui apud Hebraeos conlractus vc-
necessitale lacrymarum, quasi ei minime fuisset teres obligationesquesolvebat, quem in Levitico Do-
ignotum. Electum est plane temperatum et expedi- minus annum remissionis universos habilatores tcrrae
lum supplicationis geims, quod omnis aetas vere sa- vocare praeccpit. Pertinet quoque ad Pentecosten ,
piens debeat appetere, et ad subitum festinanter quando post ascensionem Domini apostolis Spiritus
possit implere, Non enim hic ut in caeteris pceniien- sanctus advenit, miracula faciens, et charismalum
tibus aliquid difficile dicilur, quale est illud in sexto donaconcedens. Sic et psalmus hic calculo quinqua-
psalrao : Lavabo per singulas noctet lectum meum; gesimo constitutus, si corde puro dicatur, delicla dis-
lacrymit meit tlratum meum rigabo (Psal. vi, 7). Nec D ; solvit, chirographum nostrae obligaiionis evacual,
illud quod in trigesimo primo psalmo dicit: Gravata et nos a debitis deliclorum lanquam remissions
esi tuper memanut tua: conversussum in mrumnamea, annus, praeslante Domino, reddit immunes.

PARS SECUNDA.

176 TITULUS PSALMILI. propositionis significaverunt sacerdotem , gladius

Iit finem,intellectusDavid, cumvenitDoechldummut,
el annnnliavit Sauti, et dixit illi: Ecce venitDavid
in domum Abimelech.
Ul litulum nobis aperiat causa breviter intimanda
est. Cum Davidfugeret Saulem, venit ad sacerdotem
Abimelech, qui susceptus ab eo, et panes proposi-
tionis acccpit et gladium quo occiderat Goliam. Panes
sacralus futurum potentissimum regem. Ibi casu in-
ventus Doech Idumaeus praepositus mulorum, nun-
liavit omnia regi Sauli (/ Reg. xxu, 10). Tunc iratus
Saul, Abimelech cura aliis sacerdotibus ejusdem ci-
vitalis ab ipso fecit inlerfici. Islc autem Doecb per
quem talia provenerunt, palriolico nomine cognomi-
nalus est lduroaeus.Quaculraque verba conjuucta,
573 EXPOSiTIO IN PSALTERIUM. PSAL. LL 374
sicut Patrum iradit atictoritas, indicant motus terre- A vacuta acuta fecisti dolum. Pessimorum consuetudo
nos. Quae significalio verborum Anlichrisli aclibus mirabili brevitate describitur, qui non ante cogitant
non immerito deputalur. Doech enim IdumaeusDavid quam loquantur, sicut sapientissimus Salomon dieit:
idversarius fuit, sicut Clnisto Antichrislus erit. lste In ore stuliorumcor eorum (Eccli., xxi, 29). Hte enim
fecerdotes exstinxit, ille taclurus esl martyres: iste dicit linguam cogitasse, non cor; iit illa quae pruden-
nominis significatione indical motus terrenos, ille t>um consilio famulari solet, in ipsis locutionibus suis
cunclumorbem moturus est, dum euin pracsumplione cogitasse videretur. Quae ideo inconsulta protulii,
sacrilegaad culturam sui nominis coget. Quapropter quia ea praemisso judicio non limavit. Cogitavit
per nomen Doech Idumaeijure Antichristus intelli- eniin tingua, utrumque declaravil, et facilem volun-
gitur, cui lanlis comparationibus similis approbalur. tatem levissimaemenlis, et praecipitalionem incon-
Et ideo totus hic titulus ad adventum Domini secun- sultissimain dictionis. Possumus enim interdum roala
dum, pcr tempus Anliclirisli jure referendus esl: cogiiare, ei lingua non dicere. Hic vero pravi homi-
quoi.iiam omnia ad Christi nianifestalionem compe- nis pessima consuetuiio damnaiur. Addidil, sicut no-
tcnier aptanlur; ul psalmo suo titulus non discrepare, vaculaacuta fecisli delum. Novaculaest in quadam
scd potius congruere videalur. subtiiitate tensum lalius ferrum, radendis pilis acu-
Divisio psalmi. B tissimum praeparatum; quod licet barbae segetem
metat impressum , corporis tamen substantiam re-
Spi itu sancto iliuiniuatus propheta, respexit anle iilaesam. Convenienler ergo saevissimihomi-
Anlichrisli ahominabi- linquit
judicium Domini, consurgere nis dolum acuim novaculm comparavit; quia sicut
lem principatum. Et ut (idelium corda roboraret, in
consur- illa htirainem non laedit, ila nec isle animara justi
prima parle psalmi facta in eura inveclione
suh quavis afflictione percellit. Potest enim radere
git; ne se nimium in suis iniquitatibus exlolleret,
orania quae sunt forinsecus allributa, quasi pilos;
cui finis gravissimus immineret. Secunda parte
adhuc eum increpans dicit, et quod celeri fine ra- sed animae interna tunc magis efficil pulchriora ,
ei nititur auferre raundana.
piatur, et quod cum sanctis Domini non liabeat por- quando
tionera. Tertia stuporein dicit provenire sanclorura, Vers. 3. Dilexistimalitiam super benignilalem, ini-
quando diabolus, qui in boc saeculonimia praesum- quitalem magis quamloqui mquilalein.Nunquam ma-
lum derelinquit qui cognoscitur amare quod peccat.
ptione grassalus est, in fine miserrimus abjectusque
videbitur. Quarla parte propbeta confidens de Deo, Illas enim rcs absolute deserimus, quas, odio interve-
in futuro saeculocum sanctis habere se aesiimal bea- niente, damnamus. Nam peccator iste nequissimus
lissimam portionem. Aliqui vero hunc psalmum ge- diligere dicitur vitia sua, qui exsecrabUi morbo cor-
neraliler in peccatores dictum esse putaverunt. Sed Eruplus, illud magis appetibile judicat, quod boni
ciim pro talibus magis prcecipiatur orari, qui spem iwores semper accusant. Et ut culpis ejus augmenta
conversionis minime perdiderunt, consequens est ut cougeminet, addidit, super benignitatem;ut, eisi ani-
mum ejus aliquando benigniias tangeret, mox tan-
de Antichristo magis et sequacibus ejus accipiatur,
obstinaiionis suaccrudelitale noscitur esse quam delestabile vitium repudiata [ms. A., repu-
qtii jam
damnatus: maxime quia, sicut dicitur inferius, in diausj sorderet. Sequilur, iniquilalem magis quam
frae saeculierit destruendus. loqui mquitatem. Plerumque homines qui peccala
faciunl, per decoremse corapositaelocutionis abscon-
Exposilioptalmi. dunt. Nolunt in se deprehendi quae norunt genera-
Vers. 1. Quid gloriaris in malitia, qui potens es in litalis exsecratione damnari. Iste autem sic professus
iniquilatetota die? Cum Scriptura divina nec in bonis est malum, ut loqui non erubescat quae sapieniium
aclibus dicat esse gloriandum, sed praecipiat ut qui vota repudiant. Et respice quemadraodummultas res
glorialur, in Dominoglorielur (I Cor. i, 31) : nunc his tribus versibus breviter intimavit. Quae figura
propheta viruin sceleratura de sola se malignitata dicitur leplologia, id est subtilis locutio, quando res
jaetanlem, Cum indignalione redarguil, cur velit de singulaeminutalim ac subtiliter iudicantur.
malisactibus gloriari, unde deberet potius, conscien- D Vers. 4. Dilexistiomniaverbapracipitationis, iingua
lia 177 tesle, confundi? Esl autera energiae pars, dolosa. Interposito diapsalmale, venit ad secundam
quoniam absentem personara alloquitur quasi prae- partem. Sed quamvis nohis sceleratissimum aliquem
semem. Hunc eniro per subsequenles versus facta proponamus , quis erit cujus tanquam de praecipitio
invectione, roirabili proprietate describil; ut per montis dolosa verba descendant? Sed de Antichristo
mores suoSconspici videalur, qui post longum leni- vere dicilur, qui praeposteralis moribus atque con-
pus creditur esse venturus. Poten» eliara in iniquita- fusis diligit iniquilalein; curril ad omnia verba prm-
tibttt ille est qui, in raalo permissus, valet implere cipitationis, jubet quod nullum juvat; et lotum cum
quod nilitur. Sed quanlum in itequitia validus, lau- dolo loquitur, a quo nulli profutura cen9entur.
tuin est probis moribus exsecrandus. Sed ne hoc ad Vers. 5. Proplerea deslruefte Deut in finem, eveilet
momentum fieri videretur, additum esl, tola die, te, et emigrabit te de tabernaculotuo, el radicemtuam
quod universaevitaesignilicat tempus; ul sine aliqua de terra viventium.DestruetDeusin hac vita prosper-
jntermissione malum seraper et operelur, et cogiiet. rime quos iterum aedificare decreveril; iu finem
Yers, 2, Injmtitutm cogitttvitlingua ttta : sicut no- nutem qui deslruitur, aeteriwssuppliciis deputalur.
-7-; M. AURKLII CASSIODORI 376
Nam propler illa quae stiperius diela sunl, in finc A bus cupiditalibtts JEgypti (Dan. xi, 45). Non enim
saeculiorc Domini tyrannus ille plcctendus esl; utl tantum auro locnples eril, sed et numerosilale gen-
lam ingens nequitia advenlu sunimi Judicis deslrua- tium et dominaiione lerrarum, miraculorum quoque
tnr, cujus potentiae tempora Daniel quoque definitL oslensione gaudebit, honoris etiara pravi se elalione
dicens : Quoniam in tempus temporttm,cl dimidinm i jactabit, et caUeris viliis plenissimus eril, quae
temporis, in consummandadispersionefienl omniahmc : -Egypti nomine videntur intelligi. Sed haec omnia
(Dan. xn, 7). Sequilur : Evellel le, et emigrabitte dei erunt vana, quoniam a Doniino probanlur aliena.
tabernaculo suo. Pcena ingens, formidolosa dainna- Vanum enim diciiur, quod est inane, fragile vel
tio! de amoenissimoDomini labernaculo evelli, et ini caducum, et ab ipsa firiiiissiuia verilale discretum.
perpeiuis ignibus mancipiri: ubi nec virere cuiquamii Nam quamvis principatui ejus omnia mundana famu-
daluin cst, ncc florere concessum; sed lanquam ar- lari posse videantur, in vaniim tamen prmvaluil, qui
bor grandaevaradicitus evulsa, aeternasterililate sic- sibi profutura niillatenus acquisivit; sicut de ipso et
cabitur. Polcst eliam quosdam movere, quod verbaa Doctor gentium dicit : Exlollens se sine causa infla-
ista Aniicliristo nequeant convenire. Dicit enim,, lus amentia carnts sttm, et non tenenscapul, ex quo
emigrabitle de labernaculosuo, cum homo pagani.-si- omnecorpas per conjunctionesperduclumet porrectttm
nius ilii non videatur esse planlatus. Sed hoc a B crescilin cremenlutnDei (Cot. n, 19).
membris ipsius polest accipi, qui in Ecclesia qui- Vers. 8. Ego avtem, sicut oliva fructifera in domo
dein corpore videntur esse, non animo; qtiia sicut,t Dei, speraviin misericordiaDei in mternum,et in sm-
fideles membra sunt Domini Salvatoris, ita et illee culum smculi.Venit propheta ad quartam partem,
suos complices in unam colligit nequiiiaesocietaleni. i. in qua jam laetus exsultat, id est in adventu longis-
Addidil, e( radicemluam de terra vivenlium.Radices ,s simaevicinitatis. Et merito se olivmeomparnt, quia
erunt Antichristi consenlauei rainislrique diaboli; el>l de ejus germine Dominus Christus effloruit, qui spi-
ideo radicem ipsius cum ipso de lerra vivenliumdicit it rituali oleo perunclus est pr;e consorlibus suis. Sed
esse evellendam,quia cum sanctis Domininec diabo- i- haecolivabeatissima (alem fructum inlulit, qui omne
lus, nec Anlichristus, ncc sequaces eorum babebunt U genus hnmanum peccatis aridum, misericordiaesuae
aliquam portionem. Respiciat ejus pcenam, qui po- t- facerel largitate pinguescere. Addiditeliam : /n domo
tentiam ipsius bic putaverit admirandam; el necessc iC Dei, ubi revera frucius felicis istius arboris adolcvit.
est ut babeat vilissimum, cujus dominiumnon dubi- i- Sed ideo fiuctus ille [ed., illi] mirabilis provenit,
lat amputandum. quia i te speravit in misericordiaDei; Anticlirislns
Vers. 6. Videbunl justi, el timebunt; el tuper eum i„ enim sperabit in multitudinedivitiarum suarum. Hoc
ridebunt, et dicent. Venit ad terliam parlem, in quaa fj( au(em contra illud ponitur, ut appareat qui frucltis
prophetaepraevidebat spiritus, qtiod adliuc dattim „ sit in Divinitate sperare, et qualis interitus spcm iu
cst post longa lempora provenire. Sed quamvis justiil Domino non habere. Quod schema dicitur syndica-
jugiler Deum timeant, et de ejus potentia non desi- j_ smos, id est collalio, quando res diversaein conlra-
nant magnum aliquid arbilrari, lunc lamen talia vi- j. rium sibimet comparanlur. Et ne putaretur ista con-
debunt, quaesuper humanas cogilaiiones vehemen- ,_ fidentia ad lempus fuisse suscepta, subjunxit, in
tius expavescant. Timebuntcrgo, ad gloriam divinam m mtemum,quod esl in smculumtmculi. Quae res ideo
respinit, non ad pcenaeformidinem; loquilur enim OT repelila cognoscitur, ut spem omnino fixam habuisse
de beatis. Sequitur: et super eumridebunt, et dicent.L in illa ieternitate judicetur.
In isto saeculo justi deflent potius quos errare co- j_ Vers. 9. Confueborlibi, Domine, in smculumquia
gnoscunt; sicut Apostolusdicil: Ut lugeammultosex ,x fecisli; et exspectabonomentuum, quoniam[ed., quodj
hit qui peccaveruntet non egeruntpmnitenliam(II Cor. bonum esl anle conspeclum sanctorumluorum. Dum
XII, 21). Sed quoniam in futuro judicio pceniteniiae bona suae confessionissaluberrimus praedicatorenun-
non erit locus , merito stipra eutn jusii ridebunt: tiat, quemadmodum nos facere debeamus ostendit,
quoniam sancta Domini patieniia a perfido iniqua Hic enim dalum est confiteri, ut ibi mereamur ab-
voluntate contempta est. Sed ne risum ipsum, ut, p1 solvi. Adjecit, quia fecisli: ubi intelligendum est per
bic pleruraque provenit, levissimum putareinus, ; figuram eclipsim, roisericordiam, in qua se superius
subsequilur quaeverba dicturi sunt; m cum judicio j0 sperasse testalus est. Sequitur, et exspeclabo nomen
Doraini beatorum consentanea voluntas possit os- g_ tuum, quoniambonumest. Nomen ejus exspectat, qui
tendi. se in judicio Domini Salvatoris per misericordiam
Vers. 7. Ecce homoqui non potuil Dettmadjutorem ,m ejus credit esse salvandura, dum vocabulum lale in
tibi, sed tperavil in multiludinedivitiarum tuarum, et se aeslimatesse complendum. Quod jure dicitur bo-
prmvaluit in vanitate tua. Ecce dum dicitur extensa sa num, ubi et spes saluiis, et totius vitaepalma susci-
manu, peccatoris sors nefanda monstratur; claret ad 1(j pitur. Addilumest quoque, ante conspectumsqnctorum
quid producla sunt 178 opera, quaegloriosa crude- e. tuorum, quando jam gaudium generale justorumest,
lissimus aeslimabat.Divitiasvero hic universas pom- ,__ et concordi exsullatione laus Dominisine fine can-
jj_. tabilur.
.i_s saeculidebemus accipere, quibus ille nefandissi-
mus abundabit; sictit Daniel propheta commemorat: (. Conclusiopsalmi.
Et dominabiiurin occullisattri et argenli, et in omni-
ii- Posi illas qtiinquagesimipsalmi felices lacrymas,
577 EXPOSITIO 1N PSALTERlliM. PSAL. Lll. 378
et expiationem healissiraam peccatorum, quam IseinsA_ sustinere, donec judicium Majeslatis adveniat, ubi
propbeta in adversarium Domini divinitatis amore omnes beali indubilanler bona recipient quac Domi-
prorupit, devolissime bostem regis sui persequitur, nus pollicelur.
qui peccalorum fuerat adversitale liberatus. Sed Expotitio psalmi.
quamvis diversis locis et laus inveniatur et vilupera- Vers. 1. Dixit insipient in corde tuo: Non est
tio, quae perlinent ad demonstrativum genus; in Deus.
isto lamen psalmo pulcherrime partes ulrasque com- Yers. 2. Corrupti tunt, et abominabilesfacti sunt
plexus esi. A principio siquidemusque ad illud, ubi in volunlalibussuis: non esl qui faciat bonum, non est
ait: Prmvaluit in vanitale sua, parlein viluperationis usque ad unum. Hic iterum si volumus inlueri, ila
exsequitur. lnde vero quaesequunlur usque ad finem, nobis categoricus syliogismus enascitur. - Insipientes
la.udaiivaequalitalis forma monstralur. Sic perfectio corrupti sunl, et abominabiles facti sunt in volunta-
demonstrativi generis utrisque lateribus constat im- libus suis. Omnes qui corrupti sunt et abominabiles
pleta. Meminisse qtioque nos congruit secundum facti sunt in voluntatibus suis, dicunt in corde suo :
hunc esse psalmum, qui Anticlirisii propbetavit ad- Non est Deus. Insipientes igilur dicunt in corde suo:
venlura, mirabili sibi disposilione.coiijunctum.Nam Non est Deus. Nunc ad ea quaeposita sunt subtilius
sicut per Eliam et Enocb, duobus est viris sanclissi- IB exponenda veniamus. Verbum dicere, proprium lin-
mis in fine saeculidestruendus, ita et per hos geminos guae, non cordis est. Sed quia cogitationes nosiras
psalmos, ne occullus terreat Antichrislus indicatur. potenlia Divinitalis inlelligit, recte dictum est, inst-"
Unde convenienter posl quinquagesimum hic psal- pienlis cor dicere, quod ad aures Domini potuit per-
mus esi positus, quoniam filius iniquitatis, de quo venire; scilicet non ad ignoscendum, sed ad vindi-
loquitur, terminum remissionis excedens, nullam candum [ed., judicandum]; sicut DOminusin Genesi
veniam habere cognoscilur. dicit: Descendamet videboutrum elamoremqui venit
ad me opere compleant (Gen. xvm, 21), etc. Nam qui
EXPOSITIO 1N PSALMUMLII.
oranipotenti Verbo aliqua occasione detrahit, nec
/n finem, pro Amalechinteltectus David. catholicis regulis acquiescit, utique insipiens est;
quia verae sapientiae dona contempsit. Iste ergo in
Cum psalmus iste magna ex parle, similitudine corde suo
negat Deum; nam si vere Deum crederet,
versuum decimoterlio convenire noscaiur, intellectus nulla in eum
pravilate peccaret. El ut hunc inst-
ipsorum quam maxime permutalus esl diversitate'
titulorum. Nam cnra ille habeat psalmus David, iste pientem per multiplices errores potuisses advertere,
pluralem illi numerum decenter adjunxil; dicitenim:
continet in finem, pro Amalech intellectus David : ita ,C sunt et abominabilesfacti sunt in voluntalibus
non mulaiis versibus aliud ille, aliud iste pronuntiat Corrupti
tuis. Omnes haeretici uno verbo notaii stint; nam
esse venturum. Ille enim conlra Judaeos promitur, Deo recte non credidisse
iste contra omnes peccatores insurgere generaliter corruplio est: quoniam a
vilali sensu discedimt qui mortiferis persuasiohibus
indicatur; ille de incarnaiione Domini, iste dc ad- Hos subsequitur poena justissima; ut
veuiu judicii in fine psalmi diclurus est. Pulchrum implicantur.
abominabilesin volunlalibussuis fiant, qui corruptis
plane dicendi genus, quod per figuram allegoriam sensibus obsecundant. Addidit, non esl qui faciat
provenit, idem dicere, et aliter quae sunt dicla sen- bonum,' non est
lire. Miroque modo reperilur diversitas in sensibus, usque ad unum. Haic figura dicilur
id est relatio, quoties unum verbum fre-
ubi se non mulavit eloquium. Nunc de liiuli istius anaphora,
queuti iteratione repelitur. Hoc esl enim quod dolo-
sermonibus inlimemus. In finem, pro Amalechintel-
ribus plena parturiebat Ecclesia; ut in tanta mulli-
lecius Ddvid. In finem quid significet frequenli ex-
tudine perditorum non sil qui bonum possit operari.
positione jam notum est. Amalech autem gens fuit
de illis lantum debet accipi qui, extra reli-
quae contra Dei populum acerrima nirois et frequenli Quod in detestabili obstinatione perdurant.
concerlalione pugnant. Hujus nominis interpretatio gionem positi,
ut hoc de ipsis possis advertere, inferius
talis est, pro parturiente sive dolente. Quod nunc Nam, devorant plebem meam; eos enim
D dicturus est, gut
ad Ecclesiam Domini compelenter aptamus, quae
ibi designat qui fidelem populum apertis faucibus
tanquam dolens ac parluriens populum commonet
persequuntnr.
perfidorum, ut a suis iniquitatibus conquiescat, ne Yers. 3. Dominusde cosloprotpexit super filies lio-
in divina disceptatione dispereat; sicut Apostolus ait:
minum, ut videal si ett intelligent aut requirens Deum.
Filioli mei, quos iterum parlurio, donecChrislus for-
Prospexit revera Dominus de ccelo, id esl de uno
metur invobit (Gal. w, 19).
quoque prsedicalore suo, quos tanquam eoelumin-
179 Divisio ptalmi. sidet. Super filios hominum, quando ab apostolis et
In primo membro psalmi Ecclesia loquitur, incre- prophetis se fecit salutariter praedicari; ut quem
pans eos qui nolunt ad spiritualia bona sua corda gentilitas Deum ignorabat esse, per eos manifesta
convertere, sed imitatione mutua invicem sordidis verilatc cognosceret. Et revera filio* hominum sub
actibus polluunlur. Secundo loco dicit eos recepturos magna pietate prospexit; ul non errantes perderet,
mala, quae in plebem fecerint Chrislianam. Terlio sed pcenilentes pia confessione salvaret. Sequilur,
fideles populos monel aequanimiter molestias saeeuli ttl videat si est intelligensaut requirens Deum. Cum
379 M. AURELII CAS910D0RI 580
Deusocciiltorumsit cognilor, .et sciat omnia ante- A et quidquid praeter illum fuerit, velut fumus in auras
quam fiant, hic diclum est, ut videat, id est vidcre evanescit aclbereas.
faciat; sicut et Abrahaedictum est: Nunc cognovi Vers. 6. Illic irepidaverunt lifnore, ubi non erat
quoniamdiligis DominumDeumtuum (Gen. xxn, 12). limor. Peccatores mundi islius bona cogitantes, in
Qnae (igura dicitnr hypallage, id est permutalio, isto saeculomagis timent, ne adepta felicitate frau-
quoties videre aut cognoscere dicimus eum qui vi- denlur, ne diviliis minus perfruantur inventis, nc
dere vcl cognoscere nos facit. Quod ideo dictum est, acquisitis priventur honoribus. Hic enim vivi forini-
ut incredulis excusaiio tollerelur ; cum universisi dant amitlcre quae se tamen norunt humana con-
gentibus praedicatus Dominus Chrislus longis anle! ditione relinquere. Hla enim non cogilant per qurc
lemporibusnosceretur. verissimo timore torquendi sunt, quando illis erit
Vers. 4. Omnesdeclinaverunt, simut inutiles faclii fletus et stridor deniium. Et ideo subaudiendumest,
sunl: non est qui faciat bonum, non est usque ad( ufrinon eral limor, scilicet justus.
unum. De illis dicit qui corde durato in scelerato) Vers. 7. QuoniamDeusdistipabit ossahominumsibi
permausere proposito. Omnes enim et pro parte3 placenlium; confusisunt, quoniam Deus sprevit eos.
possumus dicere; ut ad illos lantum perlineat, quii Versus iste non est dictus in tertio decimo psalmo,
nefariis persuasionibus excaecanlur. Pulcliro autemi B f sed noviter hic ad confirmandum judicii tempus ap-
ordine verba descendunt. Prius enim fuit, ut decli- ponitur ; quia lolum de ipso dicturus est, quod in
narenl; secutum est, ut inutilet sibi fierenl. Addidit,, illo (sicut dictum est) propter tituli diversitatera
non ett qui faciat bonum, non etl utque ad unum. non videtur posse congruere. Deus enim in fuiura
Dolor ille cogitalionum tanquam erumpens partuss disceptatione ipsorum dissipat ossa, id esl obslina-
effususest. Repetit verba; quia in obstinalissensibuss litnes durissimas, quorum novit atrociter induruissa
fructuosum non potuit invenire remediuin. Merito ) proterviam. Addidit quoque, sibi placentium; quod
ergo pro illis Ecclesia prodit dolorem suum, de qui- sceleratorum specialiter esse dignoscilur.Justus enim
bus fidelis populus non polerat haberc profectum. vir stbi semper displicet, dum carnis suacvitia cce-
Usquead unum dum dicitur, omncs negantur. Nam n lesti consideratione castigat. Inlelligit enim illam
si aliquem bonura voluissel intelligi, non diceret it parlem fovendamnon esse, unde se novit ad aeterua
utque ad unum, sed praeler unum. Et intende quod d supplicia pervenire. In peccatoribus vero conira est;
terlii decimi psalini quinque versus, qui ad Judaeos s amant unde pereant, desiderant unde damnentur;
competenter aptanlur, subsequenies aderait; ut to- et placet illis malum per quodpcenasperpetuas sus-
tum intellectum generaliter ad omnes incredulos po- i- tinebunt; sicut in decimo psalmo jam dictum est:
pulos absolute transponeret. ( Qui autem diligit iniquitatem, odit animam suam
C
Yers. 5. Nonne cognoscent omnes qui operantur ir (Psa/.x,6). Addidit,confusisunt,quoniamDeussprevit
iniquilatem, qui devorant plebem meam sicul cibum m eos. Istos tales, qni sibi placent, necesseest confundi,
panis ? Deum non invocaverunt. Venit ad secundam n quoniamilloscertum est a regnoChristi omnipotenlis
partem, ubi Ecclesia Dei redarguit excedentes in n arceri.
populum Chrislianum. Dicendo enim : Nonne co- '- Vers. 8. Quis dabil ex Sion salutare Israel ? dttm
gnoscent,cogniluros esse conlirmat; quia facere non n converlerilDominuscaplivitalemplebissuw. Venit ad
debent quod scelerata iniquitate praesumunt. Nam ii tertiam partem jam laetiormater Ecclesia, ad lextum
el ipsum verbum praeposteralissyllabis palel; intel-I- revertens lertii decimi psalmi; ut sicut principiuiu
ligenduro est enim, ne non cognoscenl. Quacfigura a posuit siraile, ita finem illi termino concluderet
dicitur anastrophe, Latine perversio, quolies vcrba >3 consonaniem. Quis dabit, addendum esi, nisi lu, Do-
conversoordine proferuntur. Operanlur vero iniqui- i- mine ? Credenlis enim verba sunt, non dubitanlis.
lalem, qui fideles Domini laniare contendunt, qui 11 i ExSion, illam dicit speculationera felicem, in qua
conlra mandata ejus viduas opprimunt, pupillos ex- '- Dominus aspicitur, et Majestas ipsa vero lumine
]e cordis bauritur. Haecest salularis lsrael, id esl quae
spoliant. Quidevorant,dixit, id est deglutiunt,lotaque
scelerumvelociiate consuraunt. Necillud vacal quod >dD . vitam praestat populo (ideliDeum videnti. Adjecit,
dicit, plebemmeam; ut ostenderet omnia superiora r* dum converteritDominuscaptivilatemplebis sum; hoc
se dixisse de pessimis, quando eos in atigraenlo sce-
e- esl, dum adhuc in hoc saeculoplebs devota tribula-
leris plebem suam devorare teslalur. Nam si illud 'd lionum anxietatibus videtur esse captiva, quando ad
generaliter de humano genere (ut quidam volunt) >0 promissaelibertatis necdum poiuitpervenire remedia.
velis accipere, bic incompelens facta videbitur esse
9e Nam quandiu fidelessuos hinc liberat, ipse eliam hic
it, dat ex Sion salulare lsrael, cum labores sanclorum
discretio. Et ut avidilatem dilacerationis ostenderet,
:i- suis beneficiisconsolatur.
addidit, sicut cibumpanit; scilicet qui semper desi-
deranier ii\ usu esl. Nam quamvissingulis quibusqueue Vers. 9. Exsultabit Jacob, et ImtabiturIsrael. Ver-
leinporibus escarum diversitate satiemur, jugiler er sus iste futuram coramemorat feliciiaiem, quando
nobis tamen panis edulium est. Subjunxit etiam, d, fideles Domini plenissima liberlale gaudebunt. Et
Deum non invocaverunt. Ad consolationes fidelium m respice quod in resurrectione generali frequeuter
redit, quoniam quae a peccatoribus contra Domini ni patriarcha Jacob nominatur, propter illud: Jacob
voluntatem ftunt, 180 "ne celerrimo dissipantur; r; dilexi, Eiau autem odio habui (Mal. i, 2, 3). Congrue
381 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. LIU. 582
siquidem dilectus in tanla leraporis commemoralione A lalibus se liberari deprecatur, ne inimicorum mani-
ponitur, ubi sine fine gaudetur. Intulit, et tmlabilur bus eorum prodilionibus contradatur.
Itrael. Itrael interpretari diximus, Vh videns Deum. 181 Divisio psatmi.
Qnod tonc Ecclesiae sine dubitatione conceditur, A Saulis periculo propheia liberalus, per totum
quando, sicat illi promissum est, in aeterna patria psalmura Domino gralias agit, quia eum Ziphaeorum
feliciter collocabitur. iion potuit nocere proditio. In prima parle depreca-
Conclusiopsalmi. tur ne eum iniraici fortissimi gravare praevaleant.
Sludiosissime nobis consideranda est varietas et Secundo loco adversarios suos spirituali pietate sup-
parilitas ista psalmorum, quando in verbis conso- plicat debere converli; quod omnem convenit pe-
nanlia, et in intellectu probatur esse diversitas. tere Chrislianum; ut a florentibus hujus mundi ita
Absolutissiraesiquidem prodit divini eloquii corusca- debeat liberari, qualenus conversiouis eis gratia uon
bilem dignitatem; ut in iisdem sermonibus salva fide negetur.
res divcrsas inlelligere debeamus. Nam si coloribus Expositio psalmu
gemmarum dalum est varia luce radiare; si avibus
Vers. 1. Deus,in nomine luo salvum me fac, et in
quibusdam concessum est diversis splendere colori- B virtute tua tibera me. Figura hirmos, id est conve-
bus; si cameleOQlcmin uno atque eodem corpore, fit quando series oralionis tenorem
modo nienlia, quae
raodo prasinum, modo venelum, modo roseum, suum usque ad ultimum servat, totam banc psalmi
pallidum humani oculi contuentur, cur et divina obtinere. Orat enim propheta ut
partem cognoscitur
eloquia diversitatem inlelligentiaenon haberent, quae tn «omineDomini Salvatoris a persequentium mali-
fi equenter el abyssis comparantur ? Nam motu tre-
gnitate liberetur. Multi enim in hoc mundo salvari
raulo varia pelagus luce resplendet. Hinc esl eliam
sibi videntur ad praesens, sed non in nomineDomini;
quod orlhodoxi Patres de uno loco diversa dicunt, ut si quis philacteriis vel incantatione sacrilega prae-
et tamen omnes salulariter audiuntur : unde et qui- senlibus nonnullis appareat sublevatus;
dam nostrorum ait: Margarita quippe esl sermo et ul si aegritudinibus molibus a
quis corrupto judice pecuniarum
divinus, el ex omni parle forari potest. Meminisse facinore commisso liheretur. Iste vero illam pelit
qtioque nos convenit secundum hunc esse psalmum sibi Iribui sospilatem, quae venit a Domino; ut hic
qui de Judaeorum increpatione et conversione pro- utique fide sincerissima perseverans, a pestilentia
lati sunt; qui sicut nunc per utraque Testamenta in-
mundi istius concessa mentis incolumitate salvetur.
crepantur assidue, ita residui in saeculifine salvamli
sunt. Sequitur, et in virtute tua libera me. Superius petiit
C ut in hoc saeculo in nomine Domini sumeret medi-
EXPOSITIO IN PSALMUMLIII. cinam; nunc autem rogat ut in jndicio fuluro ejus
/n finem, in carminibusintellectus Davld, cum vene- virtute liberelur. Nam sicuthic sub imbecillitale cor-
runt Ziphmi, et dixerunt ad Saul: NonneecceDavid poris venit, ita ibi in majestatis suaevirtutibus ap-
absconditusest apud nos ?
parebit. Sic in uno versu haec duo, quae sunt a reli-
/n finemChristum signilicari notissimum est. ln giosis principaliter expelenda, complela sunt. Quod
carminibut,id est in psalmi praesentisopere. Carmen merito unusquisque fidelis, merito dicit populus
qnippe est, quod metri alicujus pedibus procedens, Chrislianus.
statutis regulis continetur; sicut omne Psalterium Vers. 2. Deus, exaudi orationem meam; auribus
in Hebraealingua conslat esse formatum. Istud ergo percipe verba oris mei. Repetit iterum nomen Omni-
carmen Christi significat laudes. Inlellectus autem potentis; ut cum frequenter Deus imploratur, non
David Dominum denuntiat Salvatorem, quem ille a tardetur auxilium. Sed quia polerat exaudire oratio-
proficue [ed., perspicue] semper inlelligens, nimio nem et tacilam, addidit, auribus percipe verba oris
desiderio cupiebat salutariter advenire. Sequitur, mei; ut jam non solum cordis instinctum, sed eliain
cum venerunt Ziphmi, et dixerunt ad Saul: Nonne vocis exaudiret affatum [ed., affectum]. Insigniter au-
ecce David absconditus est apud nos? Hic ilerum D tem positum est, percipe: qnia illa proprie percipere
historia Regum introduciiur (/ Reg. xxm, 19); nam dicimur, quae menlis arcano recondim.us.
Ziphei a vico Syriae, in quo habitabat Ziph, dicli sunt Vers. 3. Quoniamalieni insurrexerunl adversumme,
Ziphaei. Qui venieules ad Saul, prodiderunt David el fortes qumsieruntanimam meam; non proposuerunt
apud se essecelatum. Sed exerentes [ed., exercentes] Deum ante conspectumsuum. Cansa nunc praediclae
maliliam suam, sancto viro minime nocere poluerunt. orationis exponitur. Sed cum Ziphaei de tribu Juda
Nuuc videamusquos populos noraina isla significenl, fuisse noscantur (unde et propl.eia traxit originem),
ut sacramenla hujus psalmi evidentius innotescant. quare alienos dixit adversus se tnsurrescts».? Verum
ZiphmisignificaiUfiorentes, quod in islo mundo pec- bic alienos non vult peregrini generis viros intelligi,
,catoribus dalum est. David aulem figuram gerebat sed operibus a Domino faclos extraneos. Merito,
Domini Salvatoris, per quem declaralur populus quia dum ab illis auxilium defensionis quaesiverit,
Christianns. In hac ergo simililudine decenier expi i- apud ipsos magis insidias proditionis invenit. Fortes
mitur, hic perfidos esse florentes ac liberos, et fideles enim Saulem vult intelligi cum ministris, quem et
absconditos atque conclusos. Unde nunc propheta a potenlia regalis erigebal, et livor insanaemenlis ar-
383 M. AURELH CASSIODORI 384
mabat. Sequitur, non proposuerunfDeum ttnle con- A Quoniambonumest; illum enim velle laudare, inaesti-
tpeclum suttm. Ille proponit Deum anle conspectum mabilc bonum est, unde et mens sancta reficitur, et
SUMII,qui credit etim ubique esse praesentem, et fa- mundi istius adversitas eifugatur.
cile ngnoscerequoevolunlas nilitur humana complere. Vers. 7. Quoniamex omnitribulalione eripuisli me,
Perdili aulem ideo non proponunt Dettm ante oculos el sttper inimicos tneos respexit oculus tuus [ms. A.,
suos, quia ignorare illum credunt quae scelerata meus]. Sicut in prima parle in fine reddidit causas
mente concipiunt. Haecest pia oratio qtiam deside- oralionis, ita nunc subjicit rationem confessionissuae;
rabat audiri, ne illi perraitterentur suas voluntates ut 182 quamvis ille voluntarie sacrificasse Domino
efficere, quos conslabat Deum ante oculos suos non viderelur, Deus tamen concesserat quae profutura
habere. cognovit. Ex omnibus quippe tribulalionibusvirlute
Vers. 4. Ecce enim Deus adjuvat me, et Dominut Domini propheta se testatur ereptum; quod utique in
susceptorest animmmem.Venitad secundam parlem, mundo isto accidere non potest, nisi eis qui in Do-
ubi post orationis devotissimam sanclitatem, auxi- mini dilectione persistunt. Super inimicosautem ejus
Iium sibi Domini spiriluali praesumplionepromittit. Ziphaeosrespexit oc.ulusDomini, quando eos cogiia-
Adjuvat, dixit, ulique laborantem; ut potuisset tiones nefarias minirae complere permisit. Frequen-
ferre quae supra eum nitebanlur impii congregare. B I ter enim propilius Deus iniqua nos non permiltit
Sequitur etiam quod sit istud adjutorium ; id cst, et efficere; ut compuncli debeamus de nostris erro-
Dominus tuiceplor esl animmmem. Quem ille susci- ribus supplicare ; sicut est Saulus prohibitus, cum
pit, non solum in laboribus adjuvat, sed etiam a n sacerdotibus ad Damascum mitteretur ut Eccle-
peccatis omnibus miseratus absolvit. El inluere siam Christi saevissima persecutione vastaret (Act.
quia dicil, animmmem; ul, etsi corpus periculis ex- ix, 1). Magna siquidem prosperitate non esl per-
poniiur, animaetamen salus illaesaservetur. Ipsam missus agere, unde poiuisset ad acterna supplicia
quippe novit in sanctis suis specialiter custodire, pervenire.
per quam in judicio credilur hominem larga pietate Conclusiopsalmi.
coronare. Supplicatio ista prophelica, el sanctaedeprecatio-
Vers. 5. Avertemala inimicismeis: in veritatetua nis devola simplicitas utillimum vitae noslrac tradit
disperdeillos. Cum se miseratione Dominiab inimi- exemplum; ut quando a Ziphseis, id est a mundi
corum perseculione propheta cognosceret fuisselibe- islius florentibus ingravamur, non ad conteiitiones
ratum, hanc hosliambonaevoluntalisprobatur offerre; levissimas inciiemur, sed voluntarie Dominosacrifi-
ut pro inimicis suis nitatur omnimodis supplicare, canles, ejus beneficiis ab omni tribulatione libere-
quod divina pietas consuevit libenter accipere. Orat1** 4 mur. Contendamusilli verissime conliteri, ut etiam
ergo ul mala voluntas removeatur ab inimicis ejus,' ignari a nostris compedibusmereamur absolvi. Magna
unde eos noverat ingravandos. Sequilur enim, in ve- prorsus forma petitionis expressa est; ut, imminen-
tate tua disperdeillos. Malicum ad veritatem veniunt,i libus quibuslibel periculis, tranquillo et confidenti
a pristina intentione dispereunt; et nisi aliquis a1 [ms. A, F, confilenti] animo supplicemus: quoniam
proposito iniquitatis discesserit, locum in bonis1 novit ille nos ex omnibus Iribulationibus eripere,
actibus non habebit. Dispereant ergo Ziphaci, na1 si tamen hic nobis intelligit expedire. Nos enim quid
prodant celatum : dispereat Saul, ne persequatur oretnut, sicut oportet, nescimut (Rom. vm, 26), quos
innoxium. et ignoranliaetenebrosa circumdant, et noxia peccata
Vers. 6. Vo(un(an'e sacrificabo libi, et confitebor confundunt.
nomini tuo, Domine, quoniambonum cst. Voluntarie ' EXPOSITIO IN PSALMUMLIV.
sacrificalDomino,qui pro inimicis suis studio pietatisi
cxorat. Nam qui petil inimicorura vindictam, qui se, /n finem, in carminibus, inlellectusDavid.
ulcisci desiderat calamilaiibus alieuis, vel qui propter• /n finem quidem frequenler dictum est; quod la-
alia mundi desideria supplicat, voluntarie non sacri- men non pigebit repetere, si hoc et aliter potuerit
ficat Domino; quia non cjus amore rogat, sed poten-• D ] explanari. Bene finis dicitur Christus, quoniam quid-
liam ipsius rerum aliquarum necessilate deprecatur., • quid recte ac fideliter agimus, ad ipsum conslat sine
Sacriftcare autem voluntarie Dominoesl, puritatemi dubitatione referendum; sive quia venit in temporum
bonaevoluntalis offerre; cl propter hoc tanluin illumi fine, sicut Apostolus dicit: iVoutsstme locutusest uobit
colere, timere, vel amare quod Deus est, quod crea- in Fiiio (Hebr. i, 2). Hoc eliam significabat quod
tor, quod rerum omniumpius probatur esse dispositor. Moysesdixit: Occideiis agnum ad vesperam(Exbd.
Sacrificanletiam voluntarie Deo qui inter angustiasi xn,6). /n caimtittfrus,in laudibus dicit. Admonet
p:issionumjugiter gratias agunt; sicut vir sanclus Job» cnim nos sive in tristitia, sive in gaudio praeconia
fecisse memoratur. Sequilur, el confilebornominituo,, Dominijugiter personare (unde psalmus iste dicturus
Domine, quoniambonumest. Congrue nimis ad supe- est) nec ab ejus aliquando laude discedere. Nam
riora respondit; ut in cujus virlute salvus fueratt paterno affectu, quando castigat, corrigil; quando
factus, ejus nomini hostiam confessionis offerret. consolalur, refovet. Ulrumqueergo nobis proficit, si
Confiterienim hic, latidare significat; quia verbumi de ore nostro graliarum actio non recedil. Sequitur:
istud (sicut saepediximus) horaonymuraest. Addidil,, lnleltectus David. Isie cerlus inleMecfusest David,
38§ EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. LIV. 386
ut secundumcarnem eum Patrem dicamus Domini A, _ peccatoris, subaudiendum est, libera me; ut po-sit
Christi; sicut in Evangelio caecus exclamat: Fili nobissecundum aucioritatem Hebraeamvcrsuum con-
David, misertre mei (Lttc. xvin, 40). Secundum divi- stare divisio. A voceinimici petit se liberari, quando
nitatem vero servum esse fateamur; sicut ipse in de ipso dicebat populus Judaeorum: Si Rex Israel est,
cenlesimo nono psalmo dicit: Dixit DominusDomino descendatde cruce, el credimusei (Matlh. xxvn, 42).
meo: Sede a dextris meis (Psal. cix, 1). Pelit ergo ut ha»cvox perfidorum conspecta resur-
Divisio ptalmi. rectione vincalur. Tribulatio vero peccatoris erat,
eum ore sacrilego conspuebanl, caedebant
Per totum psalmum duobus diapsalmatibus, quasi quandoac
oculis decenter verba sunt Domini alapis flagellis, et 183 exprobraliones illi supra
geminis appositis, verbera geminabant. Sequitur, quoniam declinave-
Salvatoris ex forma servi, quam integra proprietare runt in me
humilitalis nobis saluberrimae donavit iniquilatem, el in iru molestierant mihi.
declarans, Furentis populi irapelus, quasi fluminis cursus expo-
exemplum. In prima parte petit ne in tribulalione nitur. Declinaverunt enira in Dominum iniquitatem,
positi despicialur oratio : deprecans liberationis ce-
quia nullam volenies recipere rationem, eifusionem
leriiaiem, quam ex carnis infirmitate probabatur innocentis expetebanl. Et nola quam ma-
Secundo loco Judaeorumdestrui sanguinis
expetere. supplicat
iniquitates, quoniam in civitate ipsorum erat con- B ' &naecausaeverbis singulis explicantur. Judaeos dicit
ira fervida praecipitabat
tradictio veritatis. Tertio loco dicit quae obstinatis vehementer accensos, qtios
ad facinus. Nam quod ad se perlinet dixit, molesti
Judaeispro suis sceleribus noverat evenire. Postliaec
erant mihi; quod solet nobis contingere, quando pro-
inlroducitur-pia consolatio, ne quis fidelium audiia
cacitate superflua reddimur inquieti. Audiant insi-
severitate Judicis terreretur.
pientes Judaei Domino se lantum fecisse molesliam,
Exposilio ptalmi. sibi autem perpeluam ruinam.
Vers. 1. Exaudi, Deus, orationem meam, et ne Vers. 4. Cor meum conturbatumest in me, et for-
despexerisdeprecalionemmeam. Christus Dominus, mido mortis cecidit super me. Hic iterum humilitas
qui ad nos venit pia miseratione salvandos, vitae humanilatis exprimitur; nam quamvis lege carnis
nobis formam tribuens ct salutem, ex dispensatione ejus aniiiius turbareiur, divinitatis lamen suae prae-
qua passus est, in raundi perturbalionibus voluntarie sidio dolores corporis, tormentaque vincebat. Nam si
constitutus, primo commate exaudiri pelit oralionem boc in martyribus Dei virtus operatur, quanto magis
suam. Deinde postulat ne ejus deprecaiiodespiciatur. in illa dispensatione carnis suae tormentorura sensus
Sed hoc totum per illud dicitur, quod homo Deus vehemens non poterat praevalere. Implevit patiendo
esse dignatus est. Poterat enim et exaudiri prius, et C ( verum hominem; sed et per se vincendo lalia, idem
postea despici. Quodevenit eis qui mundi istius bona ipse Deum se esse declaravit. Addidit, et formido
desiderantes, accipiunt quae precaniur, et tamen1 moriis cecidit super me. Sua suis apte redduntur.
postea despiciuntur: quia nequaquam aeterna praemia1 Consequens enim erat ut cujus cor conlurbalumfue-
quaesierunt. rat, eum el formido mortis invaderet. lnspiciamus
Vers. 2. Intende in me el exaudi me : contristatus1 quod dicit formido mortis cecidil super me. Revera
sum in exercitgUione mea, et conlurbatus sum. Prius1 cecidit, quando supra eum venit, ulterius non vali-
est intendere, deinde vocem supplicantis audire. tura quod poiuit. Morte siquidem Domini roomen-
Nemo eniro aversus exaudit; sed cui aspectus tran- tanea, mors perpetua vicla est, quaesibi dominatum
quillus conceditur, ipsi et aures placidissimaecom- in bumano genere vindicabat; sicut Aposlolus dicil.
modantur; sicut in alio psalmo dicitur : Respice el1 Absorpla est mors in vtcloria tua. Ubi est, mors, con-
exaudi me, DomineDeus meus (Psal. xu, 4). Deinde' tentio lua? ubi est, mors, aculeus tuus (I Cor. _v,
redditur causa perfectae oralionis: Contristaius sum' 34,35)?
tn exerciiationemea, et conlurbatu»sum. Pulcheiriine' Vers. 5. Timor el tremor venerunl tuper me : et
DominiSalvatoris uno sermone vitaecursus exponi- conlexeruntme lenebrm.Exitus nostri morem certis-
tur. Exercitationemquippe dicimus, quae nulla re-- D ; sinia proprielale describit. Mortemenim prius liine-
missione, nullo otio conquiescit, sed inlenta jugii mus, deinde conlremiscimus; quia separalio ista
labore in virtulis gloria perseverat. Exercitabalur corporis aniraaequesine conlurbalione maxima non
namque miraculis, exercitabatur sanctitaie doctrinae: potesl evenirc. Sequitur, el contexerunlme lenebrm.
seclconlriitabatur eo maxime, quia fructum justitice' Vicinia mortis tenebrarum praemiltebat aspeclum,
perfidi non probabanlur afferre; sicut evangelista> quia frequenler illa conspicimus animo, de quibus
dicit: Et contristatus esl super Jerusalem, ct flevit• nos venlura solet conlurbare formido.
(Luc. xix, 41). 0 bonitatem piissimi Creatoris !I Vers. 6. Et dixi : Quts dabil mihi pennas sicul co-
ut se contristatumel coniurbatumdicat, quod pracdi- litmbm,et volabo et requiescam?Post conturbalioncs
cationibus saluberrimis obstinati populi vesania noni morliferas, el verissimae humanitatis indigentiam,
credebat. necesse fuit liberationera expetere, quara sibi nove-
Vers.3. A voceinimiciel a tribulatione peccatoris: ral conferendam. Ait enim : Quis dabit mihi, scilicet
quoniam declinaverunrin me iniquitalem, et in ira1 nisi tu, Paler, qui humanam naturam usque ad cce-
molesti eroni mihi. A voceinimici, et a tribulalione ? loruni regna perducens, ad luam dcxteram colloca;
387 M. AURELII CASSIODORI 588
bis? Pennma pendendo diclaesunt, quaecorpus avium j\centis diluvii in altum homines extendere tenlave-
in auras aethereas sublimi levitate suspendunt. Sed runt, ubi primo linguarum facta esi confusa divisio
inspice quod pennas non aquilae, non accipilris, non (Gen. xi, 4). Aiue enira mundus Hebraeis tanium,
birundihis, qtue liis omnibus celerius volant, sibi sicut pulamus, sermonibus utebalur. Sed specialiter
dari postulal, sed columbw. Columbaenim dicta est mente condendura est, quia iratus linguas divisit,
quasi cellae alumna, quae vitam sine allerius grava- propitius autem in suis apostoits adunavit: ibi ne
mine peragii. Avis innocens, mansueta, quae in nul- superflua voia complerent, hic ut universae genics
lura animal fellita voluntate consurgil, nec escis sor- per propriam linguam praedicationemveritatis agno-
didis ullatenus acquiescit. Merito ergo columbmpcn- scerent. Prmcipitadixit, ne muniant cogitationes suas
nas DominusChristus expetiit: in cujus specie supra machinatione perversa. Divide, ne in perniciosam
eura bapiizalum Spirilus quoque sanctus apparuit confluant unitatem. Sequitur, quoniam vidi iniquita-
(Malllt. III, 16). Sequitur : Et volabo, et requiescam. tem et contradictionemin civitate. Digne illos dtvttft
Volabo, id est celerrima me velocilate transponam. postulabat, quos iniquos fore in sacrilegis congrcga-
Significat enim quando moleslias Judaeorum vilavit, tionibus praesciebat. Et merito solitudines expe-
ut ab eorum iniquitate quiesceret; quod eiiam versus liit, quoniam iniquitalem in civitateeorum esse co-
sequens ostendit. ]B gnovit.
Vers. 7. Ecce elongavifugiens, et mansi in solitu- Vers. 10. Die ac nocte circumdabil eam super mu-
dine. Illa loca Evangelii commemorat, quando cre- ros ejus iniquilas; el labor in medio ejus, el injusliiia.
bris miraculis seditiones sibi concitavit omnimodis 184 Yers. 11. El non defecit de plateis ejus
perlidorum. Ail enim Marcus : El dilucuiovalde sur- usura et dolus. In duobus islis versibus Jerusalem
geits, egressusabiit in deserlum locum,ibi.qveorabat pristinae, triplici modo mores pessimi rationahiliter
(Marc. i,35,45); el paulopost sequilur, tla ul jamnon accusanlur. Dicil enim : Die ac nocie, id est omni
posset manifesle in civitatem introire, sed [oris in de- lempore circumdabileam super muro» ejus iniquitas;
sertis locis esset. Elongavit enim a persequentibus, ut ut quahlum murorum machina in altum potuit cre-
occasionem iracuudiae insanis mentibus abrogarel; scere, mullomagisibidem maliliase proterva disteu-
mansit in solitudine, ut imperiurbati secreri puritaie deret. Sequitur : Et labor in medioejus, et injustilia.
frueretur : tali faclo nos commonens, ut quando ini- Prius muros dixit, ul cunctos habitatores ineluderet;
quiuiis alicujus fasce deprimimur, in secreto con- nunc dieit, et medium civilatis, designans nobilissi-
scientiae quiescere debeamus. Sive illud potest intel- mos et primales, qui houorabili sede videri volunt
ligi: quoniam a Judaeis perfidis recedens, in soliiu- semper in raedio conslituli. Hos non lex, non ratio,
dine gentium mansit. Solitudinem vero gentes appel- (C sed labor et injustitia possidebat. Labor respicit ad
lari propheta lestatur diccns : Lmiare, desertum exercendas oppressiones, injuslitia perlinet ad ne-
sitiens, et exsutiet descrtum, el floreat tanquam li- fanda judicia. Subjungit terlium modum : Et non
lium, el floreant et exsultent deserta Jordauis (Isui. defecit de plateis ejus utura, et dolus. Intendamus
xxxv, 1). quod non dixit, occulte, sed in plateis talia fuisse
Vers. 8. Exspectabam eum qtti talvttm me fecii a commissa, quaelex superna damnavit. De usura enim
pusillanimilatespiritus et lempestate.Venit ad secun- dictum est: Qui pecuniamsuam non dedil ad usuram
dam parlem. Intercedentc enim diapsalmate mutavit (Psat. xiv, 5). De dolo auteni: Et tabia lua, ne lo-
et catisam. Dixerat quippe requievisse se in solitu- quantur dotum (Psal. xxxm, li)„ Haec non occulte
dine : nunc autem pronuntiat Patris se exspectare gessit, sed quodammodo libera iniqUitate commisil.
praesidium, qui eum poterat a corporea infirmitate Omne enim nialuin exsecrabilius reddilur, quando
salvare [ms. A., sanarej. Non enim se securum fa- publica praesumptione tractaiur. Mementoautem il-
clum soliludine putavit, qui adhuc pra?sidia"paterna lius schemaiis quod a parte significat totum. Multi
suslinuil; praebens nobis saluberrimac institulionis enim illic invenli sunt qui sacras praedicaiiones de-
exemplum, ul non in adjulorio cujusquam alterius, votis raentibus acceperunt.
sed in ipsius tantum liberatione praesumamus. Et D ] Vers 12. Quoniam si inimicus meus maledixitut
quia dixerat se superius perturbatum, ideo nunc mo- mihi, supportassemulique; el «tts qui oderat me, super
dici animi se fuisse leslatur. Haccenim et his similia me mugna locutus fuisset, absconderemme ulique ab
ad humanitalis sunt referenda naturam. Pusillum eo. Iuistoversu et duobus aliis qui sequunltir, Judas
enim a pugillo dictum esl, parvum aliquid atque bre- perfidus exprobratur, quia caveri poiuisset, si pu-
vissimum, quanlura uniusmanuscapacilas constricta blicus luisset inimicus. Nam quomodo eum baberet
possit includere. Tempeslatem vero dicit procellas suspectum, qui videbaiur esse discipulus? Dicit enim:
seditionum, quas Judaei praecipites,similes fluclibus Quoniamsi inimicus meus maledixissetmihi, suppor-
commovebant. tassem utique : quia revera venisset adversus ad jur-
Vers. 9. Prcecipita, Domine, ei divide tinguas eo- gia jaculanda; et debet patienler accipi quod inopi-
rttm, quoniam vidi iniquilatem et conlradiclionemin natum non probatur assumi. El intellige quam liumili
civitaie. Ilic Judaco populo salutariter imprecatur, ut' verbo usus est, ut diccret, supportassem; quod con-
divi-ione linguaruin raalitiae suaenon implerct efle- sueludo huinanis calceamentis nomen iraposuil. Non
-cturo; sieut in turri ill.i facium est quam metu re- est ergo insolitum, ut ille diceret, supporlassem, qui
3S3 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. LIV. 500
sc etiam scarabacis el verraibus comparavit. QuaeA Aet qui In meliorera partem converlitur, occasum
merito reperisse judicatur. In
figura, sicut saepe memoratum est, dicitur meirias- prioris conversalionis
raos, id est mediocritas. Sequitur, el si is qtti oderat infernumautem descendunt viventes, sicut parvilal!
me, super me magna locuius ftiissel, absconderemme nostraovidetur, qui cogitationes suas pessimas expa-
uiiqueab eo. Hinc quoque mirabilis patientiaemon- vescunt, et ad melioris institutionis tramitem divins
siratur exemplum; ut inimicis magna, id est su- gralia transferuntur. Sic enim quasi in infernum vi
perba loquenlibus non in contentiones erumperet, tcntes descendimut, quando roalorum nostrorum re
atil aliqua aliercalione resisieret, sed locum verbis cordalione terremur. Tali siquidein inlellectu pracdi
daret insanis. Et ne adhuc sanctam mentem malevo- ctam evadimus quaesiioiiem.Jusle quoque irlos petit
lorumscrmosequeretur, se dixit abscondere;ut pro- converli, qui in suo peclore quasi in quodam liospi-
cacitas necessario desineret, cuin adversarium non tio nequiiiara susceperunt. Et bene dixit, hospitio;
videret. ut ostenderet maliliam non esse naturalem, sed ad-
Vers. 13. Tu vero Itomo unanimis : dux meus, et ventitia quadam hospilalitate susceptam.Quod autera
notut meus. Hic et sequens versus increpative qui- dixit, in medio, designat prsecordiaeorum; ut perni-
dem Iegendi sunt. Sed consideremus subqua patien- ciosissiraacogitatio monstraretur, quae cor hominis
lia : adiiuc unanimis,adhuc dux, adhuc nolus dicilttr, B ] obtinebat.
qui futurushostis, et crudelissimusiraditor per omnia Vers. 13. Ego autemad Deum clamavi: et Dominut
noscebatur. Unanimis ad illud perlinet, quia inter exaudivil me. Malorum increpationibus, ut decebat,
aposlolos fuit; dux, quoniam ad vicos ct caslella praemissis, ad sua desideria votaque reroeavit, ex
proemissusest, ut praedicatione verbi rudcs animos forma servi verba depromens. Clamavitenim jugiter
imbuisset. Ducem vero bene dicimus ilineris prae- ad Deum, qui se divina conversatione tractavil; et
cursorem. Notus aulem ad illud pertinet, quod ejus consequens erat illura exaudiri, qui a majesiale sua
proditio fuisse non probatur abscondita, quando non poterat segregari. Quod schema djcitur pros-
Christus Dominus traditorem eum in convivii \ed., phonesis, Laline exclamatio : quoties inter alia quac
communi] epulatione pracdixil; et alio loco dicit : loquimur, ad Deumsubito verba converlimus.
Nonne ego vos duodecimelegi? sed unus ex vobisdia- Yers. 17. Vespere,el mane, et meridie narrabo et
bolusest (Joan. vi, 71). . \%$annuntiabo, et exaudielvocemmeam.Intendamus
Vers. 14. Qui sintul mecumdulces capiebascibos : animo, quia haecverba magna sacramenta nobis de-
in domoDei ambulavimuscum consensu.Crandescit nuntiant. Vesperesignificatlempus traditionis, quando
culpa, cui [ed., cum ] beneficia reputantur eximia. eum Judas cohortibus noscitur prodidisse quaerenti-
Quod schema dicitur emphasis. Nam quaevisniali- C ( liiis. Mane, cum ad Ponlium Pilatum,perductus est
gnitas ciborum semper comestione mitescit; nec so- audiendus. Meridie, quia hora sexta, ut evangelista
let esse saevus,qui dulcis mensae gratificatione deli- dicit, in cruce suspensus esl. Meridies quippe dictus
nilur. Congrue siquidem corporales cibos stulto ho- cst, quasi medius dies- His consequentia verba red-
mini cognoscimusimputatos, quos ille tantum dulces dunlur. Narrabo pertinet ad vesperam : quia omnia
poterat aestimare. Nam si dogmaticoscibos, quos locutum constat, quaeJudas nequissimus facere dis-
ante perceperat, retinere voluisset, ad tantura sacri- ponebat. Annunliabo,ad mane respondet, quando di-
legium non veniret : de quibus cibis fidelibusdictum cOntcPilato : Tu es rex JudKorum (Joan. xvm, 33);
cst : Gustate et videte quoniam suavis es( Dontinus Annuntiavit: In hoc natus sum, et caelera quae ibi
(Psal. xxxiii, 9). Sequitur, tn domo Dei ambula- dicmitur a Domino.Junxit etiam, et exaudietvocem
vimuscum contensu, id est in teraploJerosolymitano, meam; ad meridiempertinet, quando in cruce dixit:
ubi inter ejus videbatur esse discipulos; ut simul Consttmmalum est; et emisit spiritum (Joan. xix, 30).
vocatus incederet, simul ejus collegia sequeretur. 0 mira brevitas! In hoc uno versiculo tam magnus
Contentu»enim perfidi hominisad conventicula pro- aclus ille narralus est, ul quod in illa latiludine co
cessionum pertinet, non ad proposili firmissimam gnosciiur expositum, in hacbrevitate probaretur esse
sanctilaiem. Et ul nobis absoluta verborura possit, Dcollectum.
stare contextio, isti et superiori versui jungendurai Vers. 18. Liberavit in pace animam meam ab hii
esi, cur me Iradebas? qui appropinquant mihi, quoniam inter multos eraiv
Vers. 15. Veniat mors super eos, et descendanlin mecum.Hoc est quod superius exauditamdicit vocem
infernumvivente»:quoniamnequiliain hespitiiseorum, suam, ut resurrectionis benefiuioejus anima liberare-
in medioipsorum. Cum de Juda superius singulariter tur in pace. Et a quibus liberaretur consequenter ex-
sit locutus.nuncpersentenliam coramunis pcenaecon- ponit: ab his scilicet qui appropinquantmihi. De illis
vertitur ad Judaeos.Sed movere polesl quare dixerit: : dicit qui laudibus fictis reddere videbanlur obse-
Veniattnors tuper illos, et subjunxit, el descendantini quiura, et corde favebant nihilominus inimicis, a
infernum vivenles,quod ulique fieri non potest, ut; quibus merito animaro suam dicit esse liberaiam.
et moriatur aliquis, et vivus descendat ad inferos. Erat enim gravissimum inimicitiaegenus esse cordo
Sed hoc magis spiritualiter accipiendum est; quiai adversarios, et lingua siraulare devotos.
more suo emendalionemmagis quam consumptionemi Vers. 19. Exaudiet Deus, et humiliabit eos, qui esl
venire poslulatinimicis.Morscnira dicitur vitaefinis;; ante swcula. Exaudiet utique superiora quoe dicta
301 M. AURELII CASSIODORI 592
sunt. Humiliabit eos, scilicet ad credendum ; ul qui A A a Deovenisti,et viam Deiin veritate doces(Matth. xxn,
pcr superbiam fideindeclinaveranl Cliristianam, per 16). In mundo enim quid lenius oleo? Sed exagge-
humilitatem iterum lumen veritaiis agnoscant. Nam ralionem nimiam supra oleum perfidorum sermoncs
quod addilum esi, qui est anie smcula,Verbura signi- dicil esse mollitos, ne tanto sceleri pnr poluisset
ficalur coacternum Patri: ne ex tempore aliquo ex- aliquid inveniri. Ipsi etiam fuerunl jacula, quando
siilisse videretur qui saecula creavil universa. Tem- dixerunl: Reus est mortis (Mailh. xxvi, 66); hoc
pus enim tunc cospil, quando mundus sumpsit ini- enim sermones illi probanlur eflecisse, quod jacula.
lium. Desinat ergo Arianorum insana temeritas , 0 exsecranda diversitas potuisse homines mollia lo-
Creatorem lemporum praedicare sub lempore; dum qui, cum essent tam dura facturi!
coaelernusPatri, et consubstantialis, cum sancto Spi- Vers. 24. Jacla in Deum cogitatumtuum, et ipse te
ritu incommulabiliter unigenitus Filius perseverat. enulriel; non dabit in mlernum fluctuationemjuslo.
Vers. 20. Non es( enim illis commulatio,et non ti- Cum de perfidis Judaeis ccelestis justitia loqueretur,
mtterunt Deum. Inlerjeclo diapsalmale vcnit ad ter- saluberrimura consilium uoslris infirmitalibus dedit.
tiam parlem. Prius enim solita pietate converti op- Cogilalio enira saeculinos semper affligit,quam si non
laut errantes: nttnc virtulc divinitalis suaefulura abjiciamus, allerimur; sicut Salomon ait: Quem-
cognosccns, sensum esse dicit incoinmutabilem per- IB admadum vermis ligno, el tinea vestimento; ita tri-
fidorum, quia duritia menlis non poterat recipere ve- stilia viri nocel cordi (Prov. xxv, 20). Sed quando
ritatem. Commulalionemvero duplici modo debemus jactatur in Dominum, non solum non nos consumit,
accipere, sive istam quae bic fu, quando ad confes- sed eliam nutril; ut quae solet imminuere, augmen-
sionem piam ab obstinala voluntate iransitur, sivc tum nobis videalur aflerre. Sequilur, non dabit in
illam quam dicit Aposlolus : Omnes resurgemus, sed aternum fluctuationemjustol Vera"est Domini immu-
non omnesimmutabimur(I Cor. xv, 51). Quapropier tabilisque senlenlia, sed si eam qua dicta c_t inle-
qtii hic coramutatus non fueril, ibi non potest immu- gritate noscamus. Justis in isto solo, saeculi non adi-
lari. Sed de islis lalibus quare non commutabuntur, mit (luctuationes, quia hic eos temporaliter probat,
causa subsequiiur : quia non timuerunl Deum. Nam ul ibi quos coronet invenial./n mternumaulem, sicul
qui limet Deum, a sua perfidia commulatur, dum ju- hic dicit, neminem permillil justissimum flueluare,
dicii pavore et charitalis studio eligit dominicis jus- quando jam- perpelua par3fecum ipsis cognoscitur in
sionibus obedire. Et nota quod in hoc et in duobus aeternitale regnare. Ibi enim nequaquam excitabilur
aliis versibus qui sequuntur, pariter eorum et ultio- fluclus/, ubi est semper iranquillissimus portus.
nes dicit et culpas. Vers. 25. Tu vero, Deits, deduceseos in puteum in-
Vers. 21. Exlendit manum suam ttt reiribuendo: C [J teritus. Quia dixit de justis, nunc dicit de impiis, qui
coniaminaverunttestamentum ejus. Ipsa nunc allego- ^in gehennae profunditatem mergendi sunt. Puteus
rice dicuntur, quaein fuluro judicio sunt agenda cura (piidem dicilur hiatus patens, in lerrae sinibus exca-
perfidis. Manum hic virtutem operationemque signi- vatus, aquas continens liumanis usibus 186 attribu-
ficat, quae tunc fit, quando illa discretio bonorum tas. Sed ne hunc puteum vitalem intelligere potuis-
malorttmque provenerit. Subjungit etiam cur Judaeos ses, addidit, interitus: de quo alio in loco lcgiiur :
poenajustissima consequatur ; quia mandata Domini Neque aperiat super me puteus os suum (Psal. LXVIII,
pravis aclibus polluerunl, ncc passi sunt credere 16). Fovea mortalis, mersura terribilis, ubi necspa-
quod eis cognoscitur Scripturarum verilas praedi- tium ullum conceditur, nec ipsa miseris respiramenta
casse. Ille enim testamentumDei, quantum ad se est, praestantur; sed obscurilas tenebrosa circumdans,
contaminat,qui minime ipsius imperiis obsecundal. amceni luminis tollit aspeclum. Ex pulei siquidem
Vers. 22. Divisi sunt ab ira vuttus ejus; et appro- simililudine, gehennae tormenta nos admonet formi-
pinquavitcor ejus. Hoc dicit quod in illa judicalione d?.re. 0 pielas inaudita judicantis! tottim hominibus
futurum est. Dividunturenim perfidi a populo lideli, praedicitur, ut culpa plectibilis evitetur.
et tanquam arsurae paleae segregantur a granis. Ab Vers, 26. Viri sanguinumet dolosi non dimidiabunt
ira vultus ejus, judicii lempus exprimitur. Ira enim D 1 dies suos. Numerum pluralem sanguis Latina lin-
hic pro vindicta ponilur, quarn pro suis actibus im- gua non recipil; sed hoc magis Scriplurae diviuae
pii suslinebunt. Caeierum ille incommulabiliterom- propriura esse dicimus. Vtri siquidem sanguinumpro-
nia placideque decernit [ed., discernit]. Addidit, et prie non dicunlur qui innocenter humanum fundunt
appropinquavitcor ejus. Ipsum adhuc tempus expo- cruorem, quoniam el justi judices disciplinacncces-
nit, quando cor Domini,id est voluntas ejus omnibus sitate conslricli, quae quietos populos reddit, inler-
innotescit. llloenim lempore appropinquavilcor ejus, dum puniunt nocentes; etille qui violentum repellit,
quando illud quod bic per prophetas suos praecinuit, cruorem saevissimihostis efiundit: maxime cum le-
et per Apostolos praedicavit, generalitas manifestis- gamusjusla bella viris sanctis a Domino fuisse prae-
sirae tunc videbit. Sed cur illa faciat quae dicta sunt, cepta. Quapropter addidii, el dolosi; ut illuni lantmn
subsequenter exponit. inlelligcres reum, qui per, insidias el iniquissiniuni
Vers. 25. Mollierunt sermonessuos tuper oteum, et dolum, alienum quaerit exitium. Hos tales iraplere
ipti sunljacula. Mollieruntenim perfidi Judacisermo- non dicit dies suos, quando cura sibi longain vitam
nes tuot, quando dicebant: Magister, scimus quoniam promittunt, exitum celerriince moriis iuveniunt,
593 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. LV. 394
Namomniumdies in prxdestinalione noscunlur esse j^ ptione; alia Veteris Testamenti usque ad terminum
definiti: sed illis dimidiabunturdies sui, quibus con- tiluli. Prirao dicit In finem,quodChrislum significare
tra disposilumpropriura provenire monstralur occa- frequenter exposilura est. Deinde pro populo, qui a
sus. Ideo enim additum est suos, ut voluntarios in- sanctit longe factus est, David in tituti inscriptione.
lelligeres, non a Dominoconstiiutos. Tituli intcriplionemdiximus in Passione Dominiideo
Ego autem in te sperabo, Domine.lllos tales quibus non fuisse deletam, quia longe ante fuerat propbeta-
celerrimus evenit finis, in se sperasse non dubium tum : Ne corrumpas tiluli inscriptionem. Sod Potilio
est. Dominum aulem Salvatorem, cujus haec vcrba Pilato Judaicus populus imminebat, ut conlra vati-
sunl, ex forma servi in Patrem sperasse manifestum cinia prophetarumhujus li(u/iemendarelur inscriptio:
est: Passionis psalmum solilo more concludens, se nolens suum Regem dici, quem insanis menlibus
dicil tperasse in Dominum, ut significarel corda fide- respuebat. Quae volunlas eos longe fecil a sanciis,
lium in spe Domiui scmpcr esse defixa. Frequenter quando fideles Christura suum Regern dici tola men-
enim caput loquitur, quod membris aptare debeamus. tis intentione feslinant. Cumlenuerunteum allopliyti
Quapropter et hujus hymni modum, sicut in trige- in Gelh; hoc est quod Regura lextus enarrat (/ Rey.
simo quarto psalmo jam dictum est, debemus ex- xxvn, 2, 3) : quia David Saulis inseculione perlerri-
quirere praefinitum. Primura, quoniam ex Domini B lus, in civitate Getlt apud allophylos se credidil oc-
Christi persona prolalus est. Deinde, inchoavit ab culendum. Sed quia diximus haecorania roysticit.
oratione. Tertio domiuicaepassionis gesta raeraora- similitudinibus exponenda, Geth significat torcular,
vit. Quarto, verbis evangelicis assona veritate con- id est pressuram, quam omnis paiitur Chrislianus.
sensit. Quinto, in spe fidelium magna finitus est; Sed tuoc fructum reddil uberrimum, ciiin tribula-
ut dubium non sit praesenlempsalmum praescriptis tionum fuerit fasce depressus. Et ideo in tali super-
regulis convenisse. scriptione loqui ralionabiliter aptalur Ecclesia, quas
Conclusiopsalmi. allophylorum, id est alienigenarum persecutionibus
Audivimusvivificatoremcrealurarumanimamsuam ingravata, tanquam neclareos liquores raerita san-
posuisse pro salule morlalium. Audivimus irapassi- ctoruin copiosa libertate profundi!.
bilein Deuin carne suscepisse pro peccatoribus pas- Divisiopsalmi.
sionera. AudivirausPatri coaelernum morlis subiisse Diversis afflictionibus onerata, in prima sectione
supplicium.0 inaestimabile pretium, quod redemit psalmi mater orat Ecclesia, confidens se lamen s
genus humanum! 0 holocaustum, quod nobis prae- saevientibusinimicis csse liberandam. Secunda se-
stilit aeternas flammas evaderc! Inleritus, qui (ulit Clione proprias enumerat passiones, gratias
agens
exitium; finis, qui deditbonum sine fine mansurum. ^
quia de crebris periculis sit erepta; nec se dicit for-
Nam cum provenit in innocenlem mortis aculeus, midare mala,quaecognoscilesse celcriier transilura.
faclum est ut jure perderet quos tenebat obnoxios. Tertio 187 loco '" futura illa beatiludine laudes sc
Deglulivitcniin infcrnus raore piscium exitium suura; dicit Doraino jugiter canlattiram, qui eam de hujns
el qui se capere praedamcredidit, praedatoremsuum saeculiadversitale liberavit.
polius deceptus excepil. Unde papa Leo sedis suaa
compar, pulchre locutus est dicens (Epist. 97, ad Exposilio psalmi,
Leon. Aug., cap. 2): Quanivis mullorum martyrum Vers. 1. Misereremei, Domine,quoniam conculca-
in conspectu Domini preliosa mors fuerit, nullius vit me homo; iola die bellans tribulavitme. Virgo ina-
tamen insontis occisio fuit redemptio peccatorum. ter Ecclesia, quae fideles populos parii, nec a sua
Acceperunt enim justi, n >ndederunt coronas; et de ititegritate discedit, coelestemSponsum piis lacrymis
forliludine fidelium exempla nala sunt palientiae,non rogat ne se patialur ab inimicis opprimi, quae adhuc
dona jusiiliae. Singulares quippe in singulis morles in mundi islius cognoscitur calamilate versari. Con-
fuerunt, nec allerius quisquamdebiluin suo fine per- culcavit, relulit quod in titulo dixit ad torcular,
solvil. Inter filios aulein hominumunussolus exstitit quia tantum vinum exprimitur, quanlum enixius uva
Chrislus, qui vere erat Agnus immaculatus, in quo j) calcalur. Hominem hic significat absolute diabolum :
omnes crucifixi, omnes raortui, omnes sepulli, om- sicut in Evangelio de ipso Dominus dicit : Inimicus
nes sunl etiam suscitati. Praesta, piissime Deus, ut aulem homo qui superseminavit zizania, est diabo-
qui in assumpta carne pro nobis dignalus es pati, lus (Maiih. xiu, 28). Sequitur : Tota die bellans tri-
regni lui consortia nobis largiaris. Memoriaquoque bulavil me. Describit quid in hoc mundo sancta pa-
tenendumest quod hic psalmus tertius est eoruin qui tialur Ecclesia : quia sine aliqua intermissione dia-
de passione et resurrectione Dominilalius sunt lo- boli cognoscilur certamina sustiuere, sicut dicit
cuti. Aposlolus: Non est nobis cottuclalioadversuscarnem
EXPOSITIOIN PSALMUMLV. etsanguinem, sed adversus principeset potettates tene-
/n finem,pro populo, qui a sanctis longe factus est, brarum harum (Ephes. vi, 12). Rellum grave, quia
Davidin tiluli inscriptione,quando tenuerunt eum occultum; pugna difhcilis, quia cum fortiore dimi-
ailophytiin Geth. calur. Quale cst enim cum hoste confligere, et ejus
Titulus hic duplicia continet sacramenta. Una pars insidiasnon videre? Adversarius quoque noster nec
est Evaugeliiusque ad illud quod ait, in lituli intcri- labore deficil, nec viclus aliquando discedit; sec
PATHOL.LXX. 13
395 M. AURELII CASSIODORI 39G
tanto atrocior relit, qiianto eum.per divinam gra- A.ricula inetueus, misericordiam Domini postularel,
liam debellari posse contigeril. Bellum vero schema- hic iterum asserit se hominem uon timere. Utrum-
tice per antiphrasim dicimus, sicut lucum qui non que verum, quoniam prius dum praesenles calamua-
lucet, et piscinam quaenon habet pisccs. Quapropter tes, id est saeculi istius aspiceret, formidavil; nunc
nullus se queratur fidclium frequentissima diaboli liinorem, cum fulura contuelur, abjecit. Quid enim
machinatione vexari, quia si Chrisii esse volttmus, polerat ab liomine pali, qui spem suam posucrai in
liie adversum semper diabolum suslinemus. illa retributioue judicii? Saeviatlicet carnificum rna-
Vers. 2. Conculcaverunlme inimici mei lola die, ab nus, praeparentur incendia caminorum, prunia Jor-
altitudine diei, quoniam mulli qui debellant nte, lime- nienta despicit Ecclesia in membris suis, quae ex-
bunt. Gravissimura quidem genus injuriaeesi, usque spectat Domini munera Salvatoris.
ad pedum contumeliam pervenire; sed iude procedit Vers. 4. Tola die verba mea extecrabantur; adver-
quod sanctis altaribus offeratur. Vinum enim non sum ine omnia consitia [tns. A., omnet cogitalioncs]
profluit, nisi pedibus uva tundatur : sic in membris eorum in malum. Yenit ad secundam parteni, ubi sub
suis Ecclesiam concukat inimicus, ul sanciomm inde dolore conqueritur verba praedicationis suaecontinue
merita gloriosa nascanlur.Repetitquoque,(ota die, ut a perlidis exsecrata : quia cura vera diceret, detra-
revera inlelligas in hoc saeculo nullum tempus om- B ctiones abominabiles incidisset; quod ad hacrelicos,
nimodis a talibus tentationibus alienum. Nam quod vel ma'e laientes periinet Christianos, qui dum verba
dicil: Ab altiludine diei, mundum istum significat, Domini audiunt, salularia dicta conlemnunt. Sequi-
ubi tumet altitudo superbiae. Narn sicut Cbristi re- tur, adversum me omnia consilia eorum in malu.m.
gula humiliiatem praecipit, ita diaboii consiietudo Consilia solent providere quaeprosint, a consulendo
ruinosse altitudinis culmina persuadet. I.t ut grande cnim dicta sunt. Sed ut inlelligeres Iractatus eorum
pondus suae compressionis exprimeret, ab allitudine nulla bonitate subsistere, addidii, inmalum: ne quid
superbiae se dicit fuisse calcatara, ut nec leve pon- eos boni in illa crederes deliberatione traciasse.
dus crederes, quod tanta mole premeretur. Sequi- Vers. 5. Inhabttabunl el abscondent: ipsi caleaneum
tur, quoniam mutli qui debellanl me, limebunt. Non meum observabunt, sicul exspeclavil anima mea. Isli
vacat quod mullos dicit, et non omnes timere; scili- ergo subdoli Christiani babitare publice videnfeurEc-
cet quoniain ex ipsis qui Ecclesiam debellant, plu- clesiam, et congregationes sequi, eonvenlusque po-
rimiconveriunlur ad Dominum, et incipitinl aeterna puloruiii; se,l virus suae perversilaiis abscondunt;
exitia non limere, cum beatorum parlibus aggregan- nec palam ausi sunt prodere, quod sciuut apostoli-
tur. Illi autera qui in sua obslinatione pcrmanserint, c.s regulas non habere. Malum inieslinum, vulnus
omnes linieliuni pcenale sibi judicium, qttando Do- C insana, ile, quod quanto plus tegitur, lanto araplius
miiii declaratur advenliis. Felix commutatio, ut hic ineurabili pulredine sauciatur. Sequitur, ipsi calca-
parvo lerupore caste limeant fideles, el iu illa pe- neum meum observabunt.Mosiste diabolicus est, vel
renni exsulialione securi sint. At contra iiifeliciuin eorum qui ministri ipsius esse noscuntur; ut calca-
sors omiiiiio durissima est, hic sub brevitate gau- neum, id c t uliima noslra insidiosa calliditate respi-
dere, et in illa perpeiuiiate cruciari. ciant, sicut serpenti a Dorainodictum est: Ilta luum
Ego vero in tesperabo,Domine. Dicit causam quare observabit caput, ei lu insidiaberis calcaneo ejus
sic non liinere debeat, sicut impii formidabuul: (Gen. m, 15). Scil enim dialiolus finitima nostra ju-
quoniam sperat in Dotnino, qui nunquain in se de- dicari, el ipsa vult everlere, ut possimus ad reatus
cipit [ms. ^#i despicii] cotifidenles; sicut Salomon di»criinina pervenire. Addidit, stcul exspeclavitanima
ail: Quts speravit in Domino,et coiifusus esl?Aul quis mea, id est, sicut ante 188 praevidi, sicut instrucla
permansil in timore illitts, el derelicius est (Eccli. n, fui, sicut a Doinino regulam praedicaiionis accepi.
11,12)? Vers. 6. Pro nihilo salvos facies eos; in ira populot
Vers. 3. ln Deo laudabo sermonesmeostola die, in confringes, Deus. lllos quos superius dixit insidiato-
Deo [ed., Domino] sperabo; non limebo quid faciut res, ct venenosa se simulalione celantes, hic per
milti homo. In Deo laudal sermoiies suos, qui orone' ** graliam Domini facile promittil esse salvandos; ut
quod bene loquilur non sibi, scd divinis cognoscilur de nullo errantium desperare debeat, quamvis culpa-
uiuneribus applicare. Suos cnim ita iutelligcndum bileni esse cognoscat. Nam quod dicit, Pro nihila
est, non qui proprio proleruntur arbitrio, quoniam salvos facies eos, significat quia gratis omnia sub
semper mali sunt; sed qui Domini laigitate concessi [ed., sua] pietate concedit; nec cujusquam merituin
suut. Nostra enim quae nobis data sunt recte diciraus, exigit, tit possit proprio labore salvari. Quid enim
si lamen eadem concessa nobis Doinini munere sen- meruit Lalro, ut sie paradisum velociler introircl?
liamus. Sed hoc (o«adie, id est universo vitae leni- Quid Publicanus, qui repente de templo absolutus
p»re constal esse faciendum, el cum adversis depri- exivit? Ipse dedit confessionis subitura votum, qui
mimur, et cum prosperis sublevamur. Sequitur, iu donavit et praemiura. Constat ergo pro nihilo pecca-
Deo sperabo; non timeboquid faciat miliihomo. Seu- tores salvos fieri, quando cerlum est conversionera
tenlia ista, nisi subliliter quaeratur, superioribus graiuiu largitale concedi. Sequitur, In ira populos
v deltir esse coniraria. Nam cum se coiiculcatum confringes, Deus. rrius dixerat malignam turbain csse
dictfrcL,et debelUlam ab honiiuc, el iuuniiienlia pc- liberandam, nunc queinadmodum salvari possil ex-
597 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. LV. 398
ponit. Jusiitia Domini, quae putatur ira, confringil __, j Hter Dominus omniura noslrum, lamen confidenler
populos conlumaces. Nam cum tribulationibus eorum dicimus: Deus meus, quando ab co nos respici posse
corda quassaverit, et diversarum augustiarum nume- gaudemus.
rositate cpmpleverit, ab iniquitate revocali, compel- Vers. 9. /n Deo laudabo verbum,el in Domino prm-
lunlur Domino confiteri; et per iram ejus videtur dicabotermonem. Revera orihodoxacdicta cognoscun-
fieri, cum ille placidus aique immutabilis salutis tur Ecclesiae. In Patre se promittilFiliuin laudaturam,
nostrae causas. noscatur operari. utquidquid de illodiciiur, de isto pariliter sentiatur.
Vers. 7. Vitam meutn annuntiavi libi; posui tacry- Nara cum praedicamusaeternum atque omnipotenlem
mas meat in cqnspectuluo, sicut in promissione tua. Patrem, aeternum atque oranipolenlem Filium sine
Vitam suam annuntiat Deo, qui peccata propria con- dubio confitemur. Unum est enim in utroqne prae-
fileiur, sicul fecit Apostolus dicendo; Prius fui blas- conium, quoniam una virtus amborum, individua
plieinus, et persecutor, et injuriotus (I Tim. 1, 13). gloria, quando indivisibiiis est natura. Denique sic
Hoc esl enim gloriara Deo dare, ut publice deriuutie- ipse in Evangelio lestalur: Ego in Patre, el Pater in
raus quales nos dignatus fuerit sustinere, et ad con- me est (Joan. xiv, 10, 11). Quid, rogo, non habeat
versionem adducere, qui rnerebamur peccatis facien- Filii,qui naturara omnipotentis Filii habet? Aut quid
libus interjre. Et inspice quod dicit, vitam meam,quae B ; 11011habeat Patris, qui naturam oranipotentis Patris
semper probatur esse culpabilis. Quando eniui nou habet?Unaest revera subuantia.quia niliil in eorum
aut cogitando delinquimus, aut verbis offendimus, essentia dissimile aut discrepans reperitur. Non hic
aul labili aclione peccamus? Vilam ergo suain, sicut amplius minusve reperis, nisi qtiod sibi haeresis
perfidi abscpndunt, ita fideles annuntiant; non ul eara Ariana confingit. Haec autem regula unitatis atque
Deo nolam faciant, qui nullatenus polest aliquid aequalitatis Spiritum quoque sanctum sine dubita-
ignorare, sed ut se magis condemnantes mereantur tione consubslantialem Patri Filioque complectitur :
absolvi, sicut propheta.dicit: Dic tu prius peccata tua, quoniam sancta Trinitas unus est Deus, nec potest
ut juslificeris (Psal. xxxi, 6). Sequitur, Posui lacry- uni gloriam d.ire, qui se non intellexerit hoc com-
mat ineasin eonspectuluo. Lacrymmqux in conspeciu muniter oblulisse. Sciendura plane quod doctissimus
Dei ponuniur jucundae sunt, quia non cruciant, sed Augustinus in libro decimo quioto Trinitatis (Cap.
a cruciatibus liberant. Pias ergo lacrymas fundebat, 17) ita dicit: Spiritus sanctus secundum Scripturas
qui pro inimicis rogabat, et ideo meruit obtinere, divinas nec Patris est solius, nec Filii solius, sed
quia praeceptum Domini probatur implesse. Addidit, esse constai amborum. Quapropter Patris et Filii
sicut in promissione lua. Pollicitatio quippe Domini charilas est unita, cum lamen et ipse perfecta sit
esl, ut pias lacrymas non refutet, sicut in alio psahmo C charitas. Hoc etiam muliipliciter probat iu exposi-
dicit: Invoca mein die tribnlalionistum, et eripiam te, tione Epistolae sancti Joannis, apertius homilia se-
el magnificabitme (Psal. XLIX,15). ptima dicens : Quia qui charitaiem non habet fra-
Vers.8. Convertenturinimici mei relrorsum; in qua- tris, utique 11011 habet Spiritum sanctum. Sequitur,
cunque die invocavero te, ecce cognoviquoniam Deu» ei in Domino prmdicabo sermonem.Hic jani venit ad
meus es iu. Converlendosretrorsum dicil inimicos, ne Dominura Chrislum, qui unus ex Trinitate Verbum
in suo ilinere perseverantes, pessimos implere do- caro faclum est, et hubitavil in nobis (Joan. 1, 14).
ceanlur errores. A malo enim qui retro redit, perfi- Cujus sermones, id est praedicationes meritose lau-
diae snaeculpanda derclinquit. Sic enim Peiro apo- (iattiram proinittil Ecclesia , quia humano generi vi-
stolo Doroinus dicil propitius, non iralus : Redi re- vendi regulam prsestit.il et salutem. Revera sermo-
tro, Satanat (Marc. viu, 33). Islud enim quando er- nes ubique praedicandi, per quos mundi salus coelesti
ramibus contingit, error pristiqae pravilatis abscedit. potuit iniseratione reparari. Haec enim duo sancla
Sequitur, in quacunquedie invocaverote. Hic clemen- maier se pr.edicaturam promitiit, quae noslrae fidei
tiam Doraini pronuntiat mirabilemque pietatem, ut aeternam tribuun). sospitatem ; scilicet poientiam
in quacunquedie invocatus fuerit, semper se misera- Verbi, et humanitatem ejusdem DominiCbrisii. Sed
tus indulgeat. Quacunquedie, significai diversi (em- D HC aliquis pessimorura ista noinina Dei et Domiiii
poris satisfacliones. Alter enim tota pene vita Do- snb discretione aliqua suscipienda judicarel, ut Pa-
minum supplieat, alter in inedia aetate convertilur, tri et Filio vocabulutn istud Domini non omnimodis
alius in vitaefine salvatur. lpsum est enim tn quacun- diceret convenire, iu centesimo nono psalrao pro-
quedie, quia Dorainus clemenli patientia quodlibet plieta testatur dicens : Dixit DominusDominomea:
tempus nostrae conversionis exspectat; et ideo culpa- Sedeadextris meis (Psal.cn, 1). *
biles sustinet, exspectat erranles, dicens : Nolo mor- 189 Vers. 10. /n Deo sperabo, non liniebo quid
tempeccatoris,sed ul convertaturet vivai.(E%ech.xvm , fuciat mihi homo. Revcra 11011 potesl hominem timere,
23). Solum est enim, ut in hac vita peccatum oinne> qui se mundana non formidat amittere. Quid eniui
fateamur, ubi et humana fr.igilitale delinquimus. Ad- potest inimicus auierre, nisiillud quod sancta maler
didit, ecceagnovi quoniam Deus meus es tu. Dulcis: a sua mente probatur abjicere ? Hic hominera (sicut
professio, et vera probatio, ut ipse cognosceret im- superius diclum est) diabolum debemus accipere, qui
pletura quod magno desiderio noverat cxquisilum. sanclam Ecclesiam iniqua seraper voluubuu persejtii-
Sequitur, quoniam Deus meus es tu; licet sil genera- tur. Ycrsus atitein isle, et in prima parte finalis est
399 M. AURELII CASSIODORI 400
(sicut el hic videlur esse repctilus), ut quasi marga- A EXPOSITIO1N PSALMUMLVI.
ritarum quibusdani iilis reluceniibus, parilitas sibi /n finem, ne disperdas David in tiluli inscriptione,
partiura decora constaret. cum fugeret a facie Saul in speluncam.
Vers. 11. In me sunt, Deus, vota tua, qumrcddam Per finemfrequenter diximus Dominurasignificari,
laudaliones [ ed., laudes ] libi. Venit ad tertium quia ipsa est nostra perfeciio ad ipsura feliciter per-
membrum, ubi jam liberala de malis hujus saeculi, venire. Nam sicut cum terminum alligeris ilineris
laudaluram se Dominum profitetur Ecclesia. Dicit deslinati, labore finilo in Ioco desiderantissiraocon-
enim in se esse vota laudalionis, Dei lamen munere quiescis, ita cum ad Dominum veueris, ulterius nil
contributa, quae in illa perpetuilate reddenda sunt, requires. Ne disperdas David. Prohibetur David a
quando jam sancti indefessis vocibus persolvent lau- Saule disperdi, qui ad regnum fueral volunlate Do-
dis obsequitim. Isla sunt enim quae, cum Deiimdili- mini praeparatus, sicut factuni esse manifestum cst.
gimus, habemus semper intrinsecus, quac a nobis Sequilur, In titttli inscriptione.Hoc non David, sedin
omnimodis non recedunt; sed in illa perpetuitate passione Christo Domiuo provenisse, manifeslumest,
reddiinus, cum semper solvimus et debcmus. NJIII ne a Ponlio Pilalo scriptus litulus mularelur. Sed
de futuro nos et hunc versttm debere inielligere se- quia diximus personam Domininostri Salvatoris por-
quenlia demonstrant, quae huic raundo ncqucunl B tasse David, hoc nuuc de ipso dicitur, quod crat iu.
uilatenus convenire. Christi Domiui passione faciendum: tte dispcrdcrdur
Vers. 12. Quoniamenpuisli animamineamde morle, David de regno deptitato, sicut nec illa Domini po-
ocutosmeosa lacrymis, et pedesmeosa lapsu. Catisam ttiit tituli inscriplio commutari. Addidit, cum fugeret
reddit cur vola laudis sil piis immolalionibus obla- a facie Saul in speluncam. Actus isle el David, et
lura, scilicet quia eripuit animam populi fidelis de Domino multum videtur esse consirailis. Nain sicut
morte perpelua. Quae figura dicitur setiologia, iJ est David Saulem ftigiens in spelunca se abscondil, ita
causaereddilio. Et beue suam animamsancta mater et Domini Salvaloris deitas intra templum corporis
amorle dicit ereplam, quae filiorum liberationegau- sui Judaeis perfidis fuisse probatur abscondila. Sic
debat. Sequitur, oculosmeosa lacrymis, el pedesmeos singula quae de David et Chrislo provenerunt facta,
a lapsu. Singulis singula reddit. Animamdicit ereplam illis sunt sub liac allusione cominunia. Quaeimagiues
de morle, ocuios a lacnjmis, pedes vero a lapstt. Sed rerani in hoc lilulo ideo praeludunt, quia lotus psal-
haectria in fuluro s:cculo praeslabuntur, quando jara mus de Domini passione dicturus est. Sic enim illa
nec anima peccando morietur, nec oculi mala sua de- truculentum Saulem, sicut iste Judaeos nequissimos
flebunt, nec pedes labentur. Nam hic cui bealorum perferebat. Oportet igitur meminisse psalmum hunc
aufert lacrymas, cum ipse dicat : Beaft qui lugent, C quiiittim Osseillorum qui passionem et resurreclio-
quoniamipsi consolabunlur(Matlh. v, 5)? Nec pedes nem Doinini sub brevilate commemorant.
juslorum in isto saeculo a lapsu reddunlur alieni, Divisio psalmi.
quia dura in hoc mundo ambulant, semper in lapsu
Doniinus Christus in primo ordine psalmi oral de
sunt; sed divina misericordia conlinenlur, siciit Ie- sua
: et passione sollicilus, secundum id quod proplei
gilur Septiescadiljustus, resurgit(Prov. xxiv, 16).
Vers. 13. Ut placeam coram Deo in tumineviven- nos homo fieri inaestimabili pietale dignatus est. Fa-
tium. Dicit quemadmodum Domino ptacere possil ctus enim (ul ita dixerim) humanatus Deus, qui etiam
in assumptione carnis Deus esse non destitit; incou-
Ecclesia in manifestatione sanctorum, hoc est, in
lumine viventium, in quibus ipsa pulchra,ipsa sine vertibilis manens, assumpto convertibili liomine, na-
inacula , ipsa reddilur sine ruga. Quidquid enim in turam suam non minucns, sed conditionem uiorlali-
illis accideril, in vultu islius clucescit. Sicul hominis talis exaitans. Unus enim alque idem cst Dominus
sana viscera reddunt faciem pulchriorem; sicut Sa- Christus, qui et in Dei forma operatus cst iiiiiacul.t
lomon dicit ( Prov. xv, 13 ) : Corde laelante vultus magna virtulis, ct in forma servi subiit saevitiam
Secundo ordine resurreclionis suaegloriara
floret: ita oris sanclac Ecclesiae decus aspergilur, passionis.
.. stupenda varietale describil. Tertio post beatissimam
quod in beatorum meritis invcnilur. I
resurreciionem, laudes se Patri Dominocantare pro.
Conclusiopsaltni. raittit; quae raembra diaplasmatis quoque inlerpo-
silione separantur.
Peracta sunt verba sanctae virgims et matris Ec-
clesiac. llla enira nos incorrupia generat, illa castoi 190 Expositiopsatmi.
utero profundit in perpeluam luccin. Sed utinam qua- Vcrs. i. Misereremei, Deus, misereremei: quoniam
les baptismate illa generat, tales nos vilae hujus> tn (e confidilaninia mea. Christus Dorainushumanalus
terminus invenirct ! nc babcamus cura populo ne- clamal ad Palrem, ex eo quod fuluram metuit passio -
fandissimoportionem,qui (sicut tilulusdicil) a sanclis> nem; ut quamvis voluntariam susciperet mortem,
longe divisus e?l. Quinimo torcular nos istius saeculi i animaesuacdeclararet absolule formidinem. Miseri-
gaudentes premal, ut copiosa de nobis vina profun- cordiam petil Dei Filius, qui miseretur omnibus, qui
dat. Afflicli ergo gralias agamus, contristali rainime: tanta ad nos liberandos humilitalc descendit, ut
desperemus, quando illa tormeiita prosunt, quac nos3 untiiiiex lidelibusclamare pules, quod Creator mundi
ad prsemiabeaia perducunt. assumpla. utiruis inurmilale deprccalur. Nuiu cuui
 401 . EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. LVJ. 402
dicit : Miterire mei<,Deus, miserere mei, repetitio A i guere, viderunt fideles populos de ipsius resurrectione
ista periculum futurae mortis ostendit, ul saepe po- gaudere. Dedecus enim suum judicat mala conscien-
sceret resurrectionis miraculum, qui subiturus erat lia, quando propria non videt irapleri posse dispa-
discriraina passionis. Sequitur, quoniam in te confidit sita. , '
anitna mea. Oratio ista forma fidelium est, ut qui Vers, 5. MisitDeusmisericordiam tuam et veritatem
propter salutem nostram talia pertulit, precalionibus suam. Januam secnndse partis ingredilur. Nam quam-
quoque nos suis pius doctor instrueret. Oravit enim vis in superiori versu similia verba dixerit, hinc ta-
ut regulam nobis sanctaeorationis oslenderet. Passus meii in gratiarum aciioneiii prorumpit, ut spem cre-
est propter nos, ut nullus pro ipso 'pati velle refu- dentium de sua prosperitate firmaret. Misit enim de
giat. Resurrexit, ut ad resurrectionera quoque ipsius Palre dicit, quod ad humanitalem susceptam periinet,
spes se nostrae infirmilatis extendai. Ille enim istarum sicut et in Evangelio ait: Non sum missus, nisi ad
rerura indigus non fuit, sed omnia causa nostrae sa- oves qum perierunt domus Israel ( Matth. xv, 24 ).
Iutis excepit. Misericordiaest ergo, quia humano generi in stiscepia
Vers. 2. Et in umbra alarum tuarum sperabo, donec carne compatitur, dum clamat : Saute, Saule, quid
trameat iniquitas. Intelligamus orationis islius puris- mepersequerh (Act. IX, 4)?vel his similia. Veritas,
simam sanctitatem. Primo versu misereri sibi Domi- B I quoniam unicuique sua facta relribo.it,
num ante omnia postulavit. Secundo dicit quare Vers. 6. Eripuit animam meam de medio calulorum
debeat obtinere. Tertio quemadmodum possit ab leonum; dormivi conturbaius. Crucifixo corpore, ant-
imminenli persecutione liberari. Alarum elenitn mam suara dicit ereptam : de qua maxime nos prae-
umbra tecta matema sunt, quae pullos (eneros et cipit esse sollicitos. Totum enira in tulo reddilur
blandimenlo quodam fovent, et ab irruente lempe- quando illa salvatur. Resurget cnim corpus ad spiri«
state custodiunt. Sed quia haec munimina magnura tualem gloriam, si illa non fuerit obstinationis vulnero
auxilium maternae pietatis oslendunt, talis compara- sauciata. Catulos enim leonum plebem signilicat Ju-
tio frequenter in Scripluris sanclis posita reperitur, daeorura, quam principes et sacerdotes ferali volun-
sicut Dominus in Evangelio dicit: Jerusalem, Jerusa- tategenuerunt; ut leones siut qui mala consilia de
lem, quoties volui congregare filios luos, sicut gallina uece Domini tractaverunt. Caluli, eorum populi qui
pullos suos tub alis suis, et noluisti (Matth. XXIII,37)! perperara inventa secuti sunt. Addidit, dormivi con'
Quae figura dicitur parabole, id est comparatio, quo- turbatus. Mors Domini mirabili proprielate describi-
ties sibi res genere dissimiles comparantur. Sequitur, tur, qui conturbatus fremitu Judacorum, quiete altis-
donec transeat iniquiias. In ipsa comparaliooe per- sima dormiebal : oslendens tam nihil fuisse persecu-
mansit, ut sub eadem umbra requiesceret, doncc C ( tioneraimpiorum, utoccisusperducereturadsomnuni.
fervida iniquitas aesluaret. Dormire enim non est conturbali, nisi illius qui in
Vers. 3. Ciamaboad Deum altissimum , Deum qui cruce positus, spiritum sua reddidit voluntale,
benefecitinihi. Magnusordo piaepraedicationis osten- Vers. 7. Filii hominum, dentes eorum arma et sd-
ditur, ad Atlissimttmclamare, ad quem non voce va- gittm, et tingua eortim gladius aculus. Haec de illis
lida, sed puritate conscientiae pervenitur. Clamabat dicit qui in nece Domini impia voluntate grassati
ille ab humanilate suscepta, a quo supernac creaturse sunl. Ipse enim exponit qui sunt isti filii hominum,
opem non desinunt postulare. Nam quod dicit, Deum quorum denles fuerunl arma et sagitlm; eorum scili-
qui benefecitmilti, designat excellentissimum incar- cetqui (sicut legilur) supra eum dentibus siridebani.
naiionis arcanum, quod huraano generi gratia divina Quod per quintam speciem dicitur definitionis quae
collatum est. Graece appellatur zotram ).s£iv, Latine.ad verbum.
Yers. 4. Misil de cmlo, et liberavit me; dedil in op- Singulis enim verbis definitur quid siut dentes homi-
probrium concuicantes me. Naiura humanitalis unita num furentium, id est arma et sagiltm. Arma retulit
Dei Filio coiifitelur liberatam se ab humana imbecil- ad consilia pessiraa; sagiltas ad verba quidera volan-
litate, quaepost resurrectioncra meruit ccelorum re- lia, sed ad operationem morlis emissa. Addidil, el
gna percipere. Misit autem quod dicit, non signilical D ] lingua eorttm gladius acutus. Aculo gladio comparan-
angeluro, non aliquam creaturam; illa enira per se tur voces illae quae dicebant: Crucifige, crucifige
servire, non libernre poluerunt : sed mist(, intellige, ( Luc. xxin, 21). Nam sicut ensis aculus celerrimum
aiuilium supernae polentiae suae. Liberavit cnini Pa- oper.ilur morlis effeclum, ita et illa verba citam exiiii
lcr Filium suum, sicut Apostolus dicit: Propterquod corapleverc senlentiam. Uno enira impetu visi sunt
et Deus illum exaltavit, et donavil illi nomen quod est peremisse, sicul arma solent acutissima desecare.
super omnenomen (Philip. n, 9). Liberare quoque se Per quae tamen subtiliter commonuit, quia el lingua
posse et Filius ipse leslatur dicens : Poleslalem habeo saeviens possit occidere, sicut Salomon ail ; Mors et
ponendiammam meam, et potestalemhabeo iterum su- vitain manibut lingum.
mendi eam (Joan. x, 18). Verum istae locutiones co- Vers. 8. Exaliare super cmlos,Deus, et super om-
operalionem sanctae Trinitatis osiendunt, quae unum nem terram gloria tua. Duin in cruce talia Cbrisli
Vult, unum semper operatur. Addidit, Dedit in op- 191 paterelur humanitas, et Doiiiinum cceli Ju laei
probrium conculcantesme. Opprobrium persequenti- viderenlur habere derisui, exclamat a forma servi,
tus fuit, quaudo illura, quem se credebant exstin- quam pro nobis assttmpsit: Exaliare super coelos,
4C3 M. AURELII CASSI0DOUI 401
Detts; utqui pendes in cmce, cognoscaris semper in A lelur esse paratum. Sed dum illa de se dictt, no%
rnajestate regnare. Non enim Deus supra se exaltari quemadmodumconfiteamur, instiluit. Nara et aposlo-
poierat, rjuia non est ultra quo efescat; sed exalta- lus Patilus sequfinsmagislrtim, paratum se prdfiietuf,
batur plane inter homines, quando gloria majestatis dum ait: GloHamur in tribulationibus, scientei quo-
ejus conversis mentibus apparebat. Super cmlos au- niam (ribulaiioptiiientiamoperalur, paiientiu probdiio-
lem dixit, quia Doraiutiset virttites supernas noscitur nem (Rom. v, 3), etc.
habere subjectas. Sequitur, el super omnem terram Vers. 12. Exsurge, gloria mea ; exsurge, psalierittm
gloria lua. Hoc tilrum |ue completmn est. Exaltatus et cithara : exsurgamdituculo. Per tropologiamexsurge
enira tupra cmiosest, quaiido sedit ad dexteram Pa- dicitur,
quasi surge ad miraculum facivndum; sicut
tris; glorificatus esi super omnem terram, quando to- scriptutn esl et in undecimo psalmo : Nunc exsurtjani,
tum mundum catholica replet Ecclesia : in qua dicit Dominus
(Psal. xi, 6). Qni sermo ad potentiam
laudes Domino jngiter conciniintiir, sicut Dominus divinam
propter exprimendas causas ab luimiina im-
dicit : Vivo ego, dicit Dominus; et implebitur gloria becillitale tran latus est. Geminat eliam :
Exsitrge,
mea universa terra (Nttm. xiv, 21).
psalterium el cithara. Qu;e tigura dicitur epembasis,
Vers. 9. Laqueos paraverunt pedibusmeis, et incur- idest ileraiio verbi;
quod etiam in superiofe versu
vaverttntanimam meam. J fecit, ubi ait : Paratttm cor tneum, Deus, paratum cor
B
Vers. 10. Foderunt ante faciem meam foveam, et meun. Hic enim nalura assiiinptaeliumanitatis expri-
ipsi inciderunt in eam. Judicos significat insidiaiores, mitur. Psallerium fuit, quando caro operabatUr di-
qni praedicationibus rectis dolos se adneciere credi- vina mandata, ut sancta se conversatione iraetafet.
derunt, sicut evangelista de Pharisaeis dicit, cura Ciiltara vero gloriosam significat passldriem, qliaa
ante eum statuissenl adulteram mulierem, dicenies : lensis nervis diuumeralisque ossibus, virtutetli pa-
Hanc invenimus in adullerio deprehensam. Moyses lienliae intellectuali quodam carmine personabat.
enim prmcepitnobishujnsmodi lapidare: lu aulem quid
Addidit, exsurtjam dilucttto, qiiod est inter tenebras
dicis ( Joan. vm, 3 )? et caetera hujusmodi, qtiaeina- noclis, et dici claritatcm : quo tempore eum resur-
ligna interrogatio commovebat. Pedes autem Christi rexissc Evangelii leclio sancta testatiir; ail enim :
sunt increpationes malorum promissionesque fide- Dilucttlovaldevenit Mariaad monumenlum
(Luc. xxiv,
lium, quibus ille in hoc mundo evangelizans, quasi 1), et reliqua.
quibusdam pedibus incedebal. Sequitur, et incurva- Vers. 15. Confiteborlibi in populis, Domine; psal-
vernnt animam meam. Hic pietas Domini sanclitasque
mitmdicam tibi inter yentes. Istud jam dicilur a parle
riescribilur. Incurvaveruni enim animam Clirisii,
*, inembrorum, quia ipsuin constat Patri t» populis con-
quando scelerati Judaeicredere noluerunt. Ipsis enini C
et dux Ecclesi* probatur intelligi.
condolehdo (sicut et alibi dicit) jejunus et slerilis fitcri, qui caput
Nam quod aii, psalmum dicam tibi inter genies, ccele-
reddebalur. Anima enim ejus in suis actibus ctirvari
stem signilical actuni universalis Ecclesiae, quae per
non poterat, quaepeccati inaculam non habebat. Ad-
omnes gcnies linguis variis psalmodiam Domino de-
jecit, foderunt anle faciem meam foveam. Bene dicitur vota mente
persolvit.
fovea sententia mortis, quaemiliitad foveam. In ejus
enim faciem diverunt : Reusesl mortit(Matth. xxvi, Vers. 14. Quoniam magnificata esl usque ad cmlos
66); et ideo dicti siini foveamfodere, quia eum neci misericordia tua, el usque ad nubes verilas lua. Ista
visi sunt tradidisse. Addidit senteniiam generalem, cst causa confessionis, ista promissio psalmodiae:
el ipii incidertmtincam. Oinnis cniin injusta vox suos Quoniammagnificataest misericordiaDomini usque ua
prius damnat anctores, etanteqitam alieri noceat, se crlos; id esl quia humanitas Filii usque ad coelorum
priusipsa condemnat. Quod similiter el Salomon di- regna perdticta est. Periclitanti quippe homini, qui
cit: Qui fodit foveamiucidet in eam (Er.cli. x, 8). peccatis lenebatur obnoxius, fecil misericordiain
Vers. 11. Paralum cor meum, Deus, paratum cor snam, IIl dispensalione mirabili facereleximium, queiii
meum;canlaboet psalninm dicam Domino. Postquaui ncfandi po|iuli judicio putabant extremum. Sequilur,
dixit malorum debitas poenas, iiiinc venit ad terl am D I el ttsqueud nubes veritas tua. Nubes significant pro-
partem, in qua post resurrectinnem acturum se gra- pheias, (|uos Spirilus sancti irrigua verilas, velut co-
lias pollicetur. Sed per illud gratias agit, pcr quod piosus imber implevit. Merilo enim nubes vocanlur,
et resurrexil a moriuis. Cactcrum deitas Chrisli cum quia ccelesti fonte saiiati suni, el supra steriles pec-
Palrecoaeterna, seinper praesial,semperomnipoiens, catores spiritualis copiae dona fuderunt; quae duo
semper aequalisesl. Nam quamvis laqueos parasset pntposterato sunt ordinecollocata. Verilosest lem-
inimicus-,foveam apeiuisset ingratus, paratttm se di- pore amerior, miserkordia vero adventu poslerior;
cil ad agendas gralias, quia sibi sciebat resurrectio- qiue ideo cominulala sunl, ut sine aliqua differenlia
nis gloriam modis omnibtis affumrarn. Sed iti quo sit in his poltiissel iinum decus, unus auctoragnosci.
paraius, per verba seqdenlia declaratur: Caniaboet Vers. 15. Exaltare mper coslos,Deus;et sUper om-
ptalmum dicam Domino. Canlare diximus, vocibns nem terram gloria lua. Hiinc versutn el Ifi sectiflda
graiiam relerre; psalmum dicere, praedicabili Domi- parie jam dixit, fideni nosiram tall promissione coti-
num aciione laudare. Quaeduo superiori geminationi firmans, quia super oinncs creaturas ejus nomiiils sit
merilo videntur aplata, qttando in utroque se profi- gloria regnatur.i.
J05 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. LVII. 406
Conclasiopsalmi. A legatur in Evangelio: Nolile judicare, ne iudicemini
nbn nobis tollit in
Quis virlutem psalmi hujus, quis benevolentiam (Luc. Vi, 37). Sed ista sententia
lolum licentiam judicandi; nain uunddicit, iioVtleju-
digne possit effari? Orat Christus, ut nos doceat; re-
de itlis factis vult intelligi quae sensils noster
surgit, ut nos erigat; laudes Palri dicit, ut nos in- dicare,
siruat. Merito via nostra, merito redemptio, nierilo non praevaletintueri. Sunt enim quaedim media quae
animo flant, qtiia et bono et rhalo ;
apud Patrem noster 192 legitur Advocatus. Ame- ignoramus qiio
mus clementem defensorem, ne patiamur severura( fieri possuht, de quibus t nierarium est homirii judi- j
nobis de his quae manllesla'
judicem. Ultra omuem esse constat ameniiam reum care. Hic autem praecipit
toto corde uon expetere, qui nos ad aelerna gaudia, sunt jusla jttdicare. Ili fit ut sententiae istae, diim dis-
tam crebris admonitionibus cognoscitur invitare. cussx fuerint, nequaquam sibi contrariae esse vi-
deantur. Qilem iocum Patef AugiiSlinusde Serhione
EXPOSITIOIN PSALMUMLVII. Dominiin iiionte, libro secundo (Cap. 28) latiusdlli-
/n fifttm, ne ditperdas Davidin tituti inscriptione. gentiusque Iractavit.
Quamvis verba ista frequenler iterehlur, non pige- Vers. 2. Elenim ih corde iniquitatet opcramini in
bit lamen eadem per singula loca declarare, ut p-al- terra; iniquilaienimanus vestrmconcinhant. Ac Si di-
roorunl possitdignitas aestimari.Illas siquidcm domosi B ceret : Quomodo potuiskis de me jtldicare, qui tit
confidenterinlramiis. quarumpeneiralia inipsafrontei corde vestro iniqiiitaies operamini, ubi perfeciuih
eognoScimus. /n finem significat Christum, qui ini crimen est, antequam fiat, etomne malum plectlBlle
hoc psalmo lociiturus esl. JVedisperdasDavidin litttli; fit, qtiod desideriiim pravae voluritalis accusat? /n
inscripiione.Et David saepediximus Clirislum signi- tera vero dicit, sive arcano pecloris, sive Stiprapo-
ficafe, quia et rex erat, et nomen ejus manii foriis pulinn cui principes et Pharisaei praeesse videbantur.
sive desiderabilis interpretatur, qtmd et Domino Et vide quia supra cordis iniquilales posuit : nunc
coinpetenter aptalur. Commoneturergo Pontius Pila- eiiam per manusres significat actuales, ut nonsoliim
tus, nedisperdal scriplum tilulum qui Regem Domi- cogitaliimscellis, sed etiam completnm essedoceatur.
num dcclarabal: quia reddi non poterat incassum Concinnant enim ad iniquitates bene positum est.
quod divina noscebatur ju^sioneconscriptum. Itegem Concinnaiio autem significat, quando ex miiliis oar-
enim illurtiquis potrrai abolere, quem constat esse libus sibi convenit adunata perversitas.
coaliterraeque creaiorem? Quod adeo Irequenter re- Vers. 3. Alienati stint peccalores ttb utero [ed.,n
petitur, nt excusaiio coniradicentibiis auferaiur. t'u/»a],errfli)erunla venlre, loculisunt fdlsd. Merito pec-
Divisiopsatmi. calores tanquam abortivos, projectos ab ulero dicit
C Ecclesiae, qui nulla doctrinae confifmalione perfecli
Dominus Christus et virtutibus Salvator et moni-
in sunt; sed lanquam tenerae pecudis faluata mollities,
tis, prima narratione psalmi Judaeorumcognosci- non ad lucem vitalem, sed in perfidiaetenebras pro-
tur exprobrare nequitiara. Sed dumillis impniat quae bantur
alijecti. Juste quippe 'ulerum habere dicilur
fecerunt, nos ne faciamiissimilia commonemui'. Se- no^ sacro baptismate profundil in per-
cunda narratione reiributiones eorum aptissimis Ecclesia, quae
petuam lucem. Sed vaeillis qni immaluri ab ejus
comparationibusdeclarat. Terlia qualis fiat correciio visceribus exiernni! Seqiiilur, erralierun/a venlre, lo-
justorum de peccatorum ultione memoraiur. c-i.tisuni falsa. Erraverwtt utique a tienire, qui contra-
Expositio psatirii. ria matfi dogmata sunt secuti, nec alvum sanctaiu
Ver.-.1. Sivereuliquejuslitiam loquimini,jusla judi- pia devotione venerantur. Ipsi enirn et falsa locnli
cale,filii hominum.Chi istus DominusJudacosinvehitur tuni, qui ab ejus saneiis traditionibiiserraverunt.
[ms. A., cohvenit] de his quae longa post erant aetate Vers. i. Ira illis secundumsimiliiudinem serpentls,
faclttri. Ldquunlureniin falsojustitiam legis, qui non sicut aspidis surdmet obturanlisattrestuas. Ira Judaeo-
sunt rocta judicaturi. Vere autem illi «quabilia di- rum per similiiudinein nimis aplisslmam definilur.
ctint, qui jtista factuii sunt; sermo enim rectns vitae Obstinatorum quippe liominum va irrevocabilis est
debet esse consimilis. Voces ergo illas hic arguit Ju-' Dqui, ne doeentium pnvdicationes exaiidiant, procu-
(Leorufn,qhando captiose dicebanl: Mugister,scimtts rantsibivoluntarianisurditatem. CuimaloconsuelUdo
quia d Deo venisli, el viam Dei in veritate doces. aspidiscomparatur, qu;e ne verba incantantis exau
(Matth. xxn, 16). Isia quidem jusla erant, sed illi ea dial, suasque latebras derePnquat, unam aurem cau-
veraciter minime loquebantur: quoniam si fuissent daDsuae inflectionedicitur obturare, alteram vero in
cerlissima menic prolata, irrepreliensibilia eorum lerram deprimere. Cui ineritoJudaei comparati sunt,
pottierant esse judicia ; nec postea dixisseni, Pontio qui cordis auribus obturalis, sanct* Scripiurae audire
Pilato : Cruciftge, crucifige,quia se Dei Filitim esse imluerunt saluberrimam jussionein. Oblurare enim a
confirmdt(Jodn. xix, 6,8). Sic enim judicaverunt, tit sacerdoiibus tractmh est, qui aufes suas thure re-
nOBrecte, sed ficte locutijusiitiam comprobentur. plebant, neperegrinis verbis iiUercedentibus,confusa
Iloc sSfguinehiumin topicis dicilur a conlrario. Con- .carniimim memoria turbaretur.
Irariurrt est filiim recta loqiii, et perversa facere. Vers. 5. Qumnon exaudiet voceiiimcdnlantium, et
Noniidlll vero hinc faciunt qusestionem, dicemes, veneficiaqumincanianlur a sapienie. In expohenda si-
hie qiiidem praeceptum esse - Juita judicate, cuin militudine perseverat. Dicit enim de aspide gua>non
407 M. AURELII CASSIODORI 40«
exitudtlvocem incanlantium: utique quoniam auribus A pereat. Auferenlur,dicit, a conspeclu Domini, quando
damnatis obsurduit, nec passa est audire vocem quae in gehennae lormenta mittcndi sunt. Denique sic se-
illam trahere potuisset ad lucem. 0 humanum genus! quitur, sttper eos cecidilignis, et non viderunt solem.
nisi illuminelur misericordia divina, caccissimumest: Ignem dicit raalae menlis ardorem, quem in hoc sae-
crealum 193 ad imaginem Dei, similitudinem vult culo caecatissensibus hauserunt; qui tenebrat potius
habere serpentis. Sapientem vero liunc dicimus mun- quam illuminat, qui non aperil, sed claudit aspe- ,
danseartis operalorem, qtir .rfop sitam rem, Domino ctum. Talis enim ignis super impios cadit, ut solem
se juvante, astuta complet industria. Nota igitur quo- verum, id est Dominum Salvatorem vidcre non pos-
niam dicuntur sapientes etin malo, de quibus legilur : sint; sicut et ipsi in judicio fuluro dicturi sunl : Sol
Ubi tapient, ubi scriba (I Cor. i, 20)? et his similia. non ortus est nobis, etjustilim lumen non luxil nobis
Vers. 6. Deusconlereldenles eorumin ore ipsorum; (Sap. v, 6). Illumenim solem conspicere nequeunt,
molasleonumconfringel Dominut. Introitus secundae nisi qui eum mundis et sanctis mentibus inluentur.
narrationis aperilur, in qua describitur quae sint Vers. 9. Priusquam producant spinw vestrmrham-
mala passuri qui contempseruni, ut aspides, divina nos : sicul viventes,sicul in ira absorbeteos. Rhamnut
praedicationesalvari. Primum dicit denteseorum spe- spinarum genus est permolestum, quod prius iu
cialiler conterendos, quando dolosa verba ipsorum B herbam mollissimam pubescit; sed ubi aduba xtale
et captiosae interrogationes deducebantur ad nihi- caluerit, ramusculos producil acuminatos, postea-
luin; sicut eis contigit quando subdole interrogabant que ejus sudes durescunt in arboream firmiutem.
cui nummus Caesarispenderetur. Sed tale a Domino Hoc ergo Judacis praesens sentcntia comminaiur,
mponsum rccepere, ut unde teniaveranl mordere, quod prius absorbeantur quam longa aetate eorum
contritis dentibus viderentur abscedere. Ait enim : malilia convalescal, sicut el in alio loco dc lalibus
Reddile Cmsari qum sunl Cwsuris, cl Deo qum Dei dicil : Virt sanguinttmel dolosi non dimidiabunl diet
sunl (Malth. xxu, 21). Sequiiur, in ore ipsorum mo- tuos (Psal. LIV, 24). Sequilur celeritas perditionis
las leonuineonfringel Domintis.Hic nescio quid viile- eorum, sicut viventes,sicut in ira absorbet eos. Bene
tur c.xcrescere,qnando et leonesnominavitet motas: dicit, sicttt vivenles, quia vivere videntur et niortui
illos vidclicet significans, qtti non jam capti.isis ver- sunt. Omnis enini peccator in pravitate degens veri-
bis, sed belluino freiniln in necem Domini consur- tati moritur, sicul ait Aposlolus : Vidua qumin deli-
gere tenlaverunl. Aspides erant, quando ei insidiose ciis esl, vivensmortua est ('/ Tim. v, 6). Quod autem
dixerunt : Licet dare tributum Cmsari (Ibidem, 17)?, adjecit, sicttt in ira absorbeteos, illud significat, quia
Leones fuerunt, quando cruento ore clamaverunt: Dominus tanquam iratus, peccatores videtur peicel-
Crucifige,crucifige(Luc. xxm, 21). Ita insania eorum! Q C lere non iratus; de quo scriptum est : Tu auiem,
non solum veneno serpcntis, sed immanibus belluis. Domine virlutum, cum tranquillitatejudicas (Sap. xn,
comparata describitur. In ore aulem ipsorum molm , 18). Nam quod diclura est, absorbet eos, eorum subi-
confringebanlur,quando dictis non poterant respon- tmn significavit interilum, quia quanta Dominoin
dcre verissirais. sustinendo palientia fuit, tanta erit percussio in ce-
Vers. 7. Ad nihilumdcvenientvelul aqua decurrens: leriiate judicii. Etrespicequia sicut superius duobus
intendil arcum suum donecinfirmentur. Dixit aspides, versibus in pecCatisauxesim fecii, ita et hicper qua-
dixit leones: nunc venit ad lorrcnlcs, qui biemalibus5 luor crescit in pcenis.
imbribus concilati, subila inundalione descendunt. Vers. 10. Lmtabilur justus cum viderit vindiclam
In hoc lerribiles, quia improvisi; in hoc periculosi, impiorttm; manus suas lavabilin sanguine peccatoris.
quia praecipites.Sed moxnt impetu transeunie, quasij Mcmbrum lertiae narrationis ingreditur, in quo ju-
atrocia colla postierint, sereno ccelo deficiunt, qui• slorum laetiliamet sceleratorum etiam in isto saeculo
nubibus compluentibus intumescunt. Quae figura a dicit provenire vindictam. Videbit enim vindiciam
dicilur synatbroismos, id est congregatio, ubi mul- itnpiorumjuslus, cum eos respexerit talia facere, unde
las res el crimina sub aliqua narratione coiligimus. semper debeanl formidare. Omne enim malum snam
O inaudita saevitiaJudaeorum! Comparantur illis tottDporlat,
I dura commiltitur, uttionem , quia lorqtienie
ingentianiala, undeimmania novimusvenire pericula. i. conscicntia ipse iu se probatur implere vindiclam.
Addidil.*lnlendil arcumsuum donecinfirmenlur. Hic c Contra juslus laetus est, quamvis molestiarum fasce
clemcntia divinaevirlutis oslendilur, cujus arcus ten- deprirnalur; animo enim liber est, unde vera lactiiia
ditur ad salutem. Deus enim conlra malos arma suac e seraper exsurgit. Sic uiraque genera bominum qua-
potestatis intendit, et landiu terret donec infirmali ti litates suarum in se sustinent actionum. Sequiiur,
cedant, et ad cohfessionis salulem meliorala see manussuas tavabitin sanguine peccalorum. Quid est
inente convertant. hoc, quod ille qui praecepit orare pro inimicis, in
Vers. 8. Sicut cera tiquefaclaauferentur; super eosis peccatorumsanguine piorum manus asserit abluendas?
cecidit ignis, et non videruntsolem. Superius dixit de le Scd hoc, si diligentius intucmur, correctionis potius
ins quos convertendos esse Domini terrore pronun- i- quam saevitiaepraeslabil exemplum. Nam cum san-
tiat; nuncexponit eos qui, perfidia faciente, in sua la guis peccaloriselTunditur,manus, id est actus juslis-
obstinatione dtirati sunt. Istis digna vicissitudo red-
I- simi corriguntur. Impio enim pcreunie, commonelur
ditur, ut illacordis duritia sieuf cera liqnefacta dis-
>- innoxius cniilius se diligentiusque tiactare. Ita fit ut
 409 EXPOSITIO1N PSALTERIUM.PSAL. LVIII. 410
manus justi non crudeliter, sed pie sarrguispeccato- A sacrilega somnial iniquitas; sed in duabus niluris
ris emundet; sicut Salomon dicit: Stullo pereunle, unitis atque perfeciis permanere Dominum Chri-
tapiens aslutiorfit (Prov. xxi, 11). slum, sicut doclissimorum Patrum sanctaeChalce-
Vers. 11. Et dicel homo: Si utique est fructus ju- donensis synodalis lestalur auctorilas. Ait enim
sto, utique e»t Beus judicans eos in terra. Cum ista (Parte n, act. 5): Unum eumdemque Filium Domi-
tiiint, quaesuperius dicta sunt, tunc (idelis intelligit num noslrum Jesum Christura confiteri consonanter
aique dicit: Si justi etiara hic bonorum suorum omnes instruimur et docemur : perfectum eumdem
praemiaconsequunlur, manifeslumest et in hac terra in divinitate, et perfectum eumdem in carne; Deura
de eis judicareDominum, qui eos degere infrucluosa veraciter hominemque eumdem, ipsum veraciler ex
sanctitate non palitur. Vult cnim intelligi quia nec anima rationali et corpore; ououo-iov, id est unins
raali in hoc saeculoomninoa posnasunt liberi, quam- essentiae Palri secundum divinitatera, et oftoveriov
vis florere videantur; nec boni a beneficio seque- nobis eumdcm ipsum secundum humanitatem, pcr
strati, 194 licet mundanis oneribus imprimantur. omnia nobis absque solummodo peccato consimilem.
Quod argumentum dicilur a consequenlibus , qtian- Ante saeculaquidem de Palre nalum secundum divi-
do, cum justo daniur praemia, justus esi Dominus. nitatem, in novissimis autem diebus eumdem ipstim
Conclusio psalmi. B propler nos et propter noslram salulem ex Maria -
id est Dei Cenitrice secun-
Ecce verus Sol qui tenebras nostras caligincsque Virgine natum, SOTOXOV,
dum bumanitatem : unum eumdemque Christura Fi-
discutiens, quid in veritate senlire debeamus oslen-
lium Dei, Dominum unigenitum, in duabus naturis
dii. Jam nemo sit dubius, nemo remurmuret: quia
sine sine conversione, sine divisiono
in islo mundo Deum occulte res humanas examinare el sincconfusione, noscendum.
separatione Nusquam iiaturarum
cognoscimus,quod in iioc saeculofacere manifeslius differentiam per unilalem penitus amputatam ; ma-
comprobatur. Merito ergo istum Solem verissimuin
autem salva proprietate utriusque naturae, el in
diem dicimus, qui ad numerum horarum per duo- gis
unam coeunte personam, unamque subsistenliam;
ifccimnobis apostolos lumen suac veriiatis infudit.
nec in duas divisum partitumque personas, unuin
Nam el ipse sic dicit: Abrahamconcupivitviderediem Filium unigenilum, Deum verum, Jesuni
meum: vidit, et gavisttscsl (Joan. VIII,5">).Dies isle eumderaque
Cliristum Dominum confitemur. Sancta fides, invio-
bonarum mentium, dies isie juslortim esl: cui nec
merito
nubiumcaligo praepedil,nec nox aliquando lenebrosa lata vcritas, amplectenda pracdieaiio, quam
succedit. per Spiritum sanclutn convenienter effusam, per to-
liim mundum catbolica confitetur Ecclesia.
EXPOSITIO IN PSALMUMLVIII. (
C Divisio psatmi.
In finem, ne disperdas David~intlluli iiiscriplione: Primo ingressu psalmi orat Dominus Cliristus,
qitando mitit Saul, el cttstodmt domum ejus, ut eum
non ex eo quod de Patre natus est Deus, sed ex en
inlerficeret(I Reg. xix, 11).
deMaria factus est homo, ne ei inimtci
/n finem, jam dictum est sine fine. Ne dispcrdas quod nocere Virgine ad instar lumiirsmaleria-
Davidin liluliinscripiione; et hoc quoque Ireqiienler ipsius imo praevaleant;
ul Passio Domini haecindicia declaretui'. Iis cx surgens, ad resurrectionis suae paulniim
ponilur, per conscendcns excellentissimamsummilatem. Sccundo
Irrite siquidem tenlabat disperdere Judaeorum insi-
divina tolies inlerdixit auctorilas. Per hu- prosequitur, quemadmodum in (ine saeculi conver-
nia, quod lendi sint Judaei, et pro eis oraiio mirabili piclala
jus enim tt(u/i incorruplibilem inscriptionem, mani-
Tertio designnt quae facluri sint post
fes'al regni Domini incommuiabilemfirmiiatem. Se- depromitur. el se in
conversionem, sanctis suis gaudere teslalur.
quitur, guandomisiiSau/, et custodivild omum ejus, ut
eam interficeret.Hoc quoque ad passionem Domini Quae parles diapsalmaiis termino dividuntur ; ut
iton lam minus neglectacesse decla-
convenienier aptalur. Domus enim indicat monu- renlur. exquisitaequam
mentiiin ubi iriduana morte requievii, ad quod cu-
stodienduro miseruni principes Judacorum, ad glo- r> ] Exposilio psalmi.
riam nominis ejus quasi disperdendam : ne per frau- Vers. 1. Ertpe me de inimicis mei», Deut meus,
dcni dicerelur resurgere, quod auditus fueral Cliri- et ab insurgenlibusin me libera me. Dum humanilas
slus antea praedicasse. Sed melius quod inimici per DominiSalvaloris eripi se ab inimicorumspirilualium
se maluerunt probrare, ut totus mundus factum fir- insidiis poslularet, quibus tamen non lenebatur ob-
inius potuissel agnoscere. Indubitaliim siquidci le- noxia, sicut ipse dicit: Veniet princeps hujus mundi,
stimonium est, quod praeslat ingratus; et nonpotest et in me non invenietquidquam (Joan. xiv, 30), nobis
graliosum dici, quod confirmat ille qtti reus esi. qtiod necessarie petamus oslendit. Ilte quippe sine
Quapropler causas istas millus ambigal ad passionem inacula peccaiorum, diabolum, vel ministros ejus
Domini pertinere, unde psalmus isle diciurus cst. Judaeos averti a se proposita liumilitate deprecalur;
Sed boc sollicitedebemus intclligere, ut quando lo- nos autem sic petimus, ut capti alque noxii ab iro-
quitur DominusChristus, quadam ab humilitate car- mtindis spiritibtis divina misericordia liberemur. Ca-
nis, quaedafnab exceilcntia divinitatis ejus accipere put nostrum hoc quidem petit, sed sine lege pec-
debeamus : non duos filios pulanles, sicul Nestorii cati: nieinbra vero sirailiier rogant, sed delictis ob-
4H M. AURELII CASSIOBORI U2
huxia. Inimicorum aulem quatuor esse genera per A A.jos suum exitium juste perderel, nisi ad v'i 'tve-
hunc el alium versum evidenter ostendil. Primura nisset auctorem. Sic triste frigus veniente lepore
dixit eript se nfrinimici» tantum, qui dispositum qui- dissolvitur : sic nox tenebrosa disccdil, quando cla-
dem nocendi habere poterant: non tamen, ut con- riias serenae lucis advenerit. Sed haec de se vere di-
festim laedefent, ardeniius appetebant. Additur se- cil Caput noslrum. Guteruni ista professio membris
cundnm, et ab instirgentifrusitt me (ifrerante. Abin- non potest conveuire subjectis.
surgentibu»dicit, quasi jam iniquitatis snae tempe- Vers. 4. Stne iniqititate cucurri, et dirigebar : er-
state commotis, et futuris cladibus animi indigna- surge in occursum mihi, et vide. Potest quis curre e
tione praeparatis. et noii dirtyt, ut illi quorum viia tortuosis scmiiis
Vers. 2. Eripe me de operantibus iniquilatem, et irrotatur; nec ad rectum perveniunt iler qui nulla
de viris tanguinum libera me. Dicil tertium genus, ut veritate dirigunlur. Christus enim mundanaiii vitam
illi qui ihsurrexerant mente duraia, 195 scelus recto tramite transctirrit; nec iniquitas illi obViare
etiatn operatione complerenl; nec cogilationibus poluit, quae actus semper liumanitatis intorquet. De
tantum iniquiiatem suara, sed operis quoque ipsiits ipso enim octavus decimns psalmns ait : Exsultavit
consummatione roonstrarent. Seqtiiiur, et de viris ui gigas ad currendam viam : a summo cmlo egressio
tanguinum tibera me. Venil ad qttartum genus, ut B e;i<s, et occurftt ejus usque ad summumejus (Psal.
isti inimici uon solas contumelias appelere videren- xvin , 0, 7). Ilnc enim erat dirigi, unde venerat, ut
tur, sed ipsum quoque sanguinem effundere fesiiua- rediret. Sed sic venit a Patre, ut non recederet a
reni. Ilic autem significat Judaeos, qui innocentis Palre; sic discessita mundo, ut non desereret fide-
sanguinem sacrilego crimine damnaverunl, quando les, sicnt ipse ait: Non vos dimiltam orpltanos(Joan.
dixerunt: Crucifige, crucifige (Luc. xxui, 21); et xiv, 18); et, Ecce ego vobiscumsum usque ad con-
iierum : Sanguis ejus tuper nos et tnper fitiot rio- iummalionemswctili(Malth. xxviil, 20). S'quitur, ex-
tlros(Matlh. xxvu, 25). Qui merilo virt sanguinum turge in occursummihi. Hic jam tropicis allusionibus
dicti sunt, quoniam supra se injusle mortis oncra potentiaresurrectionisexprimitur, utpelatPatrenisibi
susceperunt. Petit ergo se ab eis pro huroana infir- occurrere, ad se scilicet venientera; cuin nfic ille ab
mitate eripi et liberari, qui tolitin taraen volunlarie ipso aliquando discesserit, nec iste ad euin, quanlum
suslinebat. Ei intende quia per liguram epembasim, ad snpernam naiuram pertinet, facie novitatis adve-
qu;c iteratio nuncupatur, in his duobus versibus nerit: sed sicut ipse in Evangelio dicit: Ego in Pa-
vcrba geminavit, eripe me, el libera me. tre, et Pater in me est (Joan. xiv, H). Quod auteni
Vers. 3. Quia ecce oceupaverunt animam meam, addidit, ei vide, significat, fac videri; sicnt Abrahae
irrtierunl inme forlet; neque iniquitas mea, neque pec-• G dictum est : Nunc cognoviquoniamdiligis Dominnm
catum meum, Domine.Anima bic dicilur vita corpo- Deumluum (Gen. xxn, 12); id est, cognosci feci.
ralis. C-cierura animam Domini Salvatbris nulla po- Tropica est enim ista locutio, et in Scripturis divinis
luit adversitas occupare, quae unila Deo immaculatai creberrima consueludine seminatur.
se conversaiione traclavit. Sed cum dicitur ahimai Vers. 5. Et lu. DomineDeus virtutum. Deus ls-
occupala, tempus ostenditur passionis. Seqtiitur,, rael,
irrtterunt in me fortes. Forles diabolumsignifical ciimi Vers. 6. lnlende ad visilandas omnesgentes: non
ministris; sicut ipse in Evangelio dicit: Nemo po- miserearisomnibut qui operanlur iniquilatem. Duo isti
Xestinirare tn domum (orlis, el vasaejus diripere, nisii versiculi in uno exponendi sunt, quoniam de se in-
prius alligaverit (ortem (Marc. iu , 27). Ipsi enim ini vicem pendere nosciinlur. Post resurrectionis igitur
corde Judaeascenderunl, ut Salvalor morli Iradere- mirabilem narrationem, pius Advoeatus interpcllat
tur. Ipsi populumpessimis instigationibus incitaruni,, pro nobis, dicens ad Palrem : E( (u, Domine Deus
m Libefatorem liumani getieris perfida voluntate5 virtutum, Deus lsrael; qui non putaris nisi Deus so-
damnarent. Qui fortet idCOdicuntur, quia morialiiimi lius Israel, id est unius genlis : inlende nunc ad visi-
supeiant fragiles imbecillitatcs. Cseterum potentiae ; landas omnes gentes, ut (ibi credentium copia
Cbristi forles esse non poteranl, qui cos divinis vi-- D [ erescat ex genlibus, quia sterililalem fidei in Ju-
ribus alligavit. Addidil, neque iniquilas mea, neque e daico populo comperisii. Et respice quod omnes
peccaltim meum , Domine. Quamvis in Domimiui >i genlesdicat, quoniam de tiniversis nationibus erant
Salvatorem diabulica fortiiudo surrcxerit, modoo (Domino juvante) credituri; sicui est illuil : Et dabo
eum in pinna templi constituondo, modo oflerendo o (ifri genies hwredilatem luam, el possessionemtuam
divitias : lamen nihil lale in eum praesumere ausi ii terminoslerrm (Psal. n,8). Ubiaulem revertitur ad
sunt, qualia nobis viliorum lentamenta efficaciterr Judaeos, dicit: Non miserearis omnibus qtti operan-
ingerere consueruni. Iniquiias liic pro malevolentia a (ur iniquiiatem. Haec oralio (si bene conspiciatur)
itilclligenda est; peccatum vero perlinei ad sceleriss praeceptisejus in nulla parte dissentit. Dicendoenim:
operalionem, quae oranimodis a Domino fuisse pro- Non miserearisomnibus, oslendit illis esse miseren-
bautur extranea. Natura enim humanitalis a Domino o dum qui puro studio supplicabunt. Nam licet omncs
assunijiU probatur esse, non culpa; sed tamen ip- i- homines operenluriniquitaiem, illis tamen parcendum
Bnra forlem sustinuit tentatorem, quia carnem no- esse non dubium est qui praedestinalisunt, et ad ciini
s'rae fragilitatis assumpsit; uec aliter fieri potuit utit devota mente confugiunt.
413 EXPOSITIOIN PSALTERIUM.PSAL. LVIII. *U
Vers. 7. tonvertenlurad vesperam,et famempatien- A } habebis omnes gentes. Irridendos eos pronuniiat, qui
tnr ut cane», et circuibuntcivitalem.Venliim est ad pracdicationesrectas audire noluerint, siciil est il-
psalmijaniiam secundam , in qua Judaici populi fu- lud Salomonis : Meis autem increpaiionibus non in-
tura conversio declaratur. Significat ergo in fine tendebatis,sed irriia faciebatis consilia mea; ideoqtte
mundi ex eis innumeros Domino esse credituros; el ego in veslra perditione ridebo , gratulaborquando
quod et Apostolus dicit: Nolo vos ignorare, fratres, superveneriivobisinterilus (Prov. i, 2i>, 2aj). Derisui
mysterium Itoc, ut non sitis vobisipsissapienles,quia enim erunt, quando inanes et fatui ab aeterni fegni
cmcitas exparte Israel contigit, donecplenitudo gen- intromissione pellentur. Sequitur, pro nihilo Iwbebis
tium inlroiret, et sic omnis Israel satvus fieret omnes gentes. Gentes, et in bono et in malo poni no-
(Rom. xi, 25), etc. Vides el ibi promissum esse, ut tissimum est. Ilic lamen illos dicit qui obstinalione
quamvis sera, tamen aliquando salutifera conver- crudeli in sua nequitia perseverant. Ipsos enim pro
sione saivenlur; et ideo ad similitudinem dici, finis niltilo habet Dominus, qui eum creaturarum omnium
niundi vespera competentcr edicilur. Sequitur, et non venerantur auclorem. Nam si hoc universaliter
famempalientur ut canes. lllius temporis Jitdaeortim dictum inteliigas, tinde erit Ecclesia Domini con-
significat voluntalein , quia sicut nunc crudelissima struenda? Scd mos est Scripturae divinae dicere pro
obstinationedurati sunt, iia el tunc fidei avidissima B I parte totum, secundum iliud Domini dictum : Nam
desideria patientur. Qui merito cahibus comparantur, cum venerit Filius hominis, putas inveniel fidem in
quoniamAntichristum illuui immanissimam bclluam, terra (Luc. xvui, 8)? Quod et si hoc generaliter
fnleicalore raptali, religiosis latratibus insequentur. velis accipere, quibus dicendum est: Venile, benedi-
Caneseriim a canendo dicii sunt. Melioresertini tunc cti Pairis mei, possideteparatum vobisregnum a con
canes, quam nunc sint hoinines : quando legem in tiilttiione mundi (Matth. xxv, 34) ? Reslat ergo ul bic
qua modo deiinquunt, tunc fideliter defensare 196 ; onmesgenieseos intelligas qui periidia facientedam-
contenduht. Nam quod dicit, famem, ccelestis verlii nandi sunt. Sunt eniin ex omnibus gentibus peri-
significatavidilatem, sicut ait prophela : Eccc in- turi, sicut justos constat ex omnibus nationibiis con-
duco famim tuper terram, non famem panis, nequesi- gregari.
lim aqttm,sed famem audiendiverbumDei (Amosvm, Vers. 10. Forlitudinem meam ad te cutlodiam ,
11). Addidit, et circuibunl civilalem.In eadem com- quia, Deus, susceptormeus es. Superius tortes dixi-
paratione permansit. Cantimenim consuetudoest illa nius esse diabolum cupi rainistris, qui fortiludinem
loca defendere, in quibus se norunt alimoniam repe- suam in se ponentes, ab aetema celsitudine corrue-
rire : ita et Judaeijam conversi civilatem, id est san- runt. Scd DoniinusChrislits liiimanneignorantiaefor-
ctam Ecclesiam defendent, quam correclis prsedica- C ( mam vertatis ostendens, fortitudinem humanitalis
tionibus circttibunl.Canes enim fidelibus comparatosi suae, Dorainidicit beneficiis applicandara; ut sicut
Evangelii Seriplura lestalur. Dicit quippe mulier per iilum insidiatorein noxia didicimus, ita per ve-
Cliananaea: Uiique, Domine: namet canes ediml de> rtHii Rcdeniplorem, quae sunt profutura noscaraus.
micis qum cadunt de mcnsa dominorum suorum Nam quod ait, ad te cuslodiam, mutata syllaba signi-
(Marc.-in, 28). Hoc schema dicitur senigma,id estt ficatper te cuslodiamforiitudinemmeam;quod in Scii-
obscura sententia, qiuc et ipsa pertinet ad allego- piuris divinis saepius invenitur. Quae figtira dicitur
riam.; aliud enira dicit, el aliud significat. protiicsiosparallage, cum altera propositioproallera
Vers. 8. Ecce ipsi loquenlur in ore suo, et gladius; ponilur. Sequitur, quia, Deus, tusceplor meut es. Me--
in labiis eorum: quoniam quis audivit ? Loquenlur rito ilii suam foriiiudinem pronuntiat deputandam,
pianc lunc in ore suo, quod nunc habere non meren- quem suscepioremsuum esse noscebat.
tur in corde, aliosque ad bona convertent, quae ipsii Vers. II. Deus meus, misericordia ejus prmvemel
prius credere noluerunt. Sequitur, et gladius in la- me : Deus itteus, ostendemihi inler inimicosmeos. Ex-
biis eorum. Eril utique in labiiseorum gladius ccele- pnnit quod superius dixil: Fortitudinem meam ad
stis, qui legitur bis aculus, ex utroque Testamentoi te custodiam.Nihilenim ei digntim oblulit humana
feriens, et ad saniuiem felices animas sua vulnera-- j) j conditio, ut mercretur mnneris ejus largitate gaudere.
lione perducens, de quo ait Apostoius : Et gladiumi 0 vere pietas stupenda Creatoris! De se nos docet
spiritus, quod esl verbumDei (Ephes. vi, 17). Addi- quod in nobis intelligere et custodire debeamus. Sed
dit, quoniamqttis audivit? Bene praemisit iu labiiseo vaeillis qui hanc regulara declinanies, in hominis
rumesse gladium, id est in ore ipsorum prscilicatio- putant arbitrio consistere, ut mereaiur ad aliqua Dei
ne^ frequentissimas , quohiaili rarus gentilis audiin- munera pervenire ! Ipse enim donat, ut bona veli-
rus est, cum ifl scelerata Aiitichrisli religione pef- mtis; jpse perlicit, ut ad ejus prrmia pervenire pos-
matfserint. Qiiis enim, cum pondere proferendumi simus; quod Aposlolus lucidissime declaravit : Quid
cst, tjuasi pefle nullds, quasi Omnino rarissimus. Si- aulem habes quod non accepisli? Si autem accepisit,
gnilicat ehiiti baec syllaba fr'e|tienler iiullum, ut: quid gloriaris, quasi non acceperis(I Cor. iv, 7)? Desi-
illud, fjui* i.imilislibi (Mich. vn, 18)? aliquandoi nat ergo Pelagiana haeresis redivivas suscitare ca-
uiiiilrt, tit lillid : Quis dabil ex Sioh salutare Israel! luronias. Nihil boni ex nobismetipsis habere possu-
(PtdLxUi,1)1 rous, nisi hoc a Domino sumpserimus. Sequitur,
VdrS. 9. Et IU, Domine, deridebis eos; pro nihiloi beut meus. ottendemihi inter inimicosmeot. Secun-
415 M. AURELII CASSIODORI 416
duni dicit munus beneficii, ut eliam inicr inimicos A i me (Psal. vi, 2, et xxxvn,2). Abusiveqnippe tracium
ipsius virlus majeslatis ejus possit ostendi; scilicet est ab Iiominibus, quia qunndo aliquamculpam vin-
ul de blasphcmisfiant religiosi, ct de iniqua couver- dicamus, perperain factis irascimur. CacteruraDeus
satione justissimi. omnia sub tranquilliute dijudical, quia nescit per-
Vers. 12. Ne occideriseos, nequando obliviscan- turbationis sustinere confusa. Consummationem vero
lur legit tum: ditperge ittos in vtrlule tua, et deslrue illam dicit, quam unusquisque patitur, quando- me-
eot, proiectormeus Domine.Hoc est quod superius mor peccatnrum suorum interna se castigatione
dixit, oslendemihi inter inimicosmeos; quoniam ab discruciat. Non erunt utique superbi, dumcosconstet
islis inimicis, qui Deo largiente crediluri sunl, ideo ad bumilitatis pcenilenliamesse venturos. Sequitur,
ira suspenditur, ne Dominilegem usque in finem sae- e( scientquia DeusdominabilurJacob, et finiumterrc.
culi ignorare videantur, et incipiant sic perire, ut Cum Judaeifuerint perfectareligione veraciter insti-
iiullus ex eis possit bonos fructus eraergere. Obli- luti, lunc agnoscenl Christum Dominum esse Jacob
viscitttrenim legemqui ejus praecepla non complel, patriarcbne sui, quod priraitus non crcdebant, Et
quamvis animo verba ipsius tenere videalur. Preca- finium terrw, id est calliolicaeEcclesiae, quae lofo
tur ergo ne gens Judaeorumfunditus pereat, sed ma- orbe diffusa esi, quod modo duralo corde noij sa-
gis errasse se gloriosa satisfactione cognoscai. Addi- B] piunt.
dit, disperge illos in virlute tua. De Judaeishoc di- Vers. 15. Convertenturad vesperam,el [ainempa-
cium lestatur eorum facta dispersio, ut peme per tienturut cunes,et circuibunlcivitalein.Post secundi
tolum raundum divisi dispersique declareutur. N»w diaplasmaiis iuterjectionem, ad ingressum teriium
quamvisjuri \ed., jugoj Romano sint subditi, suo ta- venit: ubi iterum conversioJudaeorumet resurrectio
men more vivunl ubique dispersi. Hoc est: Ne oc- DominiSalvatoris ostenditur. Et quoniara praesens
ciderit eos; namsi fuissenl, ul raerebantur, cxstincti, versus, qui in secunda parte jam posilus est iisdem
spes conversionis eorum fundilus interiisset. Dis- verbis, sed nen ipso intelleclu repctitur, quod in Scri-
persi ergo sunt Judaei, sive ut ad conversiouis provo- pturis divinis inesse saepe jam diximus. Ille enim
carentur sludia ; seu (sicul quidain volunt) ul inler primus pertinet ad finem sacculi,isle ad Dominipas-
contenliones hacreticorum, ab inimicis suis veleris sionem; sic enim ulrorumque sequcntia manifestant,
legis paralum testimoniura haberet Ecclesia; dmn il- et ideo secundumcausas praediclas eorum est inten-
lud indubilanier creditur, quod adversario snffra- tioperquirenda. In superiori eniin divisionevesperam
gante firmalur. Sequitur, el destrue eos, proteclor diximus finem saeculi significare; sed Iric iuititim
meusDomine.Adbuc in iisdem supplicationibusper- ipsum sexlae aUntis osienditur, quod est vespera,
severat, ut destructi Judaeiin melius conslruanlur, C I quando DominusSaivator mundo salutaris advenit.
sitque salutaris elevatio post ruinam. Nonenim Pau- Sic enim de ipso dicit Moyses : Occidetisagnum ad
lus aposlolus surrexerat ad salulem, nisi ad vocem vesperam(Exod. xn, 6); post cujus resurreciionis
Dominicadere meruisset. mirnculummultitudo credidilJudaeorum.Sequitur, et
197 Vers.13. Detictaoris eorum,sermolabiorum famcmpatienlur ut canes. Canis,voracissimuinanimal
iptorum, et comprehendanturin superbia stta, et de atque importunum, consuevit illas domos lalratibus
exsecrationeet mendacioeveltentur. Delicla orit eo- defendere in quibus edaciutem suam novit accepto
rum, id esl cogilationum insaniae fuerunt, quaudo pane satiari. Hismerito compiranlur Judaii, qui Chri-
consiliumfecerunt ul neci traderent Dorainum Sal- stianaclidei munere saginali, EcclcsiaraDei clamosa
vatorcm. Sermoquoque labiorumiptorum dcteslabilisi praedicationedefendere festinabunt; sicut Pauloapo-
fuii, quando dixerunt: Reut est morlis (Matth. xxvi,, stolo contigii, ul qui anie fuit persecutor Cliristiani
66). /n superbiacomprehentitunt, quando iidemdixe- norainis, postca divino munere jungeretur apostolis.
runt: Quit Itfctdedit hanc poietlatem? Et in qua po- Addidii, el circuibunt civitatem.Civitatcm significat
teslatehmcfacis(Ibid., xxi, 23)? Captos enim constatt Jerusalem, quae universaliier per mundum nosciiur
in superbiaIUU,quando viderunt postearesurgentem,, e-se diffusa.Hanc ergo circuisse Paulum, salutares
qncm prius facientem miracularespuerunt.Sequitur,, D generi humanotestantur Epislolae,quaeperunivcrsas
el de extecralioneelmendacioevellentur;scilicet quan- gentes velut sacra divina tonuerunt. 0 canemistum
do ab eis post conversionem dedecus amovetur,quodI beatum! qui populos persequilur infideles , furcs
in cunctis gentibus nunc habere noscuntur. De men- abigit, et ovilia sancia ctistodit; cujus lalratus per
dacio iidem evelleitur, quando Scripturas divinasi loluni mundum qtiasi grandisona tuba concrepuil.
veraci illuminationecognoverint,quas nunc sub fa'sai Vers. 16. Ipsi dispergenlurad manducandum; si
interprelatione suscipiunt. veronon (uerint saturati, et murmurabunl. Isli ergo
Vers. 14. /n ira contummalioniset non erunl; ett qui veram meruerunt babere doctrinam, ad mandu-
tcient quia Deus dominabiturJacob, et finium terrm. candum disperguniur, cibum scilicet spiritualem; ut
Ira Dominiduobus dicitur modis: sive quando vin- converlantur genles ad fidemcatholicam venienles;
dicalad salutem, utcst illud : Flagellat enim omitemi sicul Pelro aposlolo in visionediclum est : JMac(a,et
filiumquemrecipit (Hebr. xn, 6); sivc quando miltiil manduca (Acl. x, 13). Sequitur, si veronon fuerint
in ignem xlcrnum.de quoalius psalmus ait: Domine, , saturali, el murmttrabunt.Saturantur doctores, quan-
M<in ir. tua argnas me, nequein furore iuo corripitit
t do praedicationessuas viderint populos desideranter
 417 EXPOSIIIO 1N PSALTERIUM. PSAL. LIX. 41 j
assumere. Contra jejuni murmuranl, si verba sua A. . confitentium desperandum! 0 par benignitas et pu-
fructificare non coguoverint in ineutibus perfidorum. testas! Nam qui proinimicis oras, quis luoruin possit
Hos ergo verbi Dominidislribulores murmurare posse formidare quod pereat? Dona facere quae praecipis;
dicit, si non fuerint populorum credulitate saturati; dona implere quod expedit : quia sicut nihil praeter
sicut ipse dicit et in trigesimo quarlo psalrao: Re- te sumus, ita tecum boni totum possumus implere
Iribuebantmihi mala pro bonis, slerilitalemanimmmew quod nitimur.
^(Psal. _xxiv,12). EXPOSITIO IN PSALMUMLIX.
Vers. 17. Ego aulem cantabo viriutem tuam, el /n finem, pro his qui immutabuntur, in tituli inscri-
exsultabo mane misericordiamluam : quia faclus es plione ipsi Davidin doclrinam : cum succendit Me-
sopotamiamSyrim, et Syriam Sobal, et converlil
stisceplormeus, et tefugium meumin die iribulalionis Joab, et percussit Edom [ed., Iiummam] in valle
mem.Postquam de Judaeorum conversione loculus Salinarum duodecimmillia.
esl, ad Paireui subito verba convenit. Quae (igura Titulushic, nisi compeudiumquaeramus, inlcrpre-
dicitur prophouesis, Laline exclamalio. Ipse enim tatione nominum el commemoratione bellorum
cantabitin sanctis suis, dum ejus membra gaudebunt. omuino prolixus est. In primo positum e-l : /n finem
Etquale est illud gaudium de Domini semper con- his qui immutabuntur. Commutanturaulem in finem,
templalione gaudere! Nain sicul virtus divina nun- B quiveteris hominis errore deposilo, Domino Salva-
quatn deficil, ita nec gaudium quod de ipsius inspe- tori pura mentis intentione famiilantur; de quibus
ctione proveneril. Sequilur, el exsultabo mane mise- dicilur : Fuistis enim aliquando tenebrw, nunc autem
ricordiam tuam. Mane scilicet, cum nox saeculi istius lux in Domino (Ephes. v, 8). Quemadmodum vero
obscura transierit, quando jam misericordia Domini possinl immutari, subter exponit,tu (t(u/t inscriptione
in sanctorum rcrauneratione elucescit; ibienim ipse David in doctrinam. Tituii inscrtptio, Jesum Christum
exsultalurus est tanquam Rex et Dorainus, ubi suum significat Regem. Sic ergo muteniur, ut deserentes
populum in se gaudere conspexerit. Addidit, guia diabolum, Regem sibi Christum esse cognosc.nit.
factus es sutceptor meus. Exposuit quare in Chrislo David enim saepe diximus Domiuum significare. /n
Dominoea;su//a»t(humanius,quia factusesl suscepior doclrinam, adde scilicet Christianam : quia non suffi-
metts. Ipse enim suscipitur, quando Ecclesia cuncta cit cuiquam illum Regera suum dicere, nisi el ejus
salvatur; quale est illud : Si quis fecit uni ex minimit qui sludeat praeceptis obedire. Sequitur, cum suceen-
istis, mihi fecit (Muttk. xxv, 40). Adjecit, et refugium dit MesopotamiamSyrim, etc. Has victorias, postquam
meum in die tribulationismem. 0 quam gratum est Sauli successit in regno, fecisse David Regunf histo-
refugtum, quando t ibulationis tempore condonatur! ria comprehendil (// Reg. vin), quas incongruum
Omnis enim caro suspecta est, quandiu audiat: Ve- C videtur sub bac concinnitate deproniere, quando ibi
nite, benedicliPalris mei (Ibid., 34), etc. Sed tunc lalissime narrala noscuntur. Hoc taracn debemus
actemum refugium cfficilur, quando ad istam vocem adverlere, bella ista figuraliter posita propter viclo-
de.ideralissimam pervenilur. Hoc, sicut et in supe- rias Domini Salvatoris, quas in totomundo depaga-
rioribus diximus, accipiendum est a parte raembro- nis agit et perfidis, quorum verba psalmns iste dictu-
rum. rusest.ut revera destructi a superstilione veteri,
Vers. 18. Adjutor meus, tibi psatlam, quia, Deus, mereantur per gratiam novi hominis iiumutari.
susceptormeus es, Dettsmeusmisericordia mea. Dixi- Divisio psalmi.
mus psalmum ad actualem pertinere virtulem, quam
caro Dohiini Salvaloris etiam in hoc mundo sancta Populus ille qui erat priscis erroribus illigatus, in
ct venerabili operatione monslravit. Repetil etiam novara gratiam sanctae religionis adveniens, primo
ut post affiictionem, quam satisfa-
frequenter beneficia.ul nobis,quemadmodum gratias capite supplicat,
ciendo passus est, beneficii novitate reparelur. Se-
agere debeamus, oslendat. Susceptor enim humani-
tatis nos'trae 198 Verbum est, quod eam in Marioe cundo, inlerpositione diapsalmatis collocala, idem
ulero sibi sociare unire populus rogat ut post tribulationes quas pertulit, de-
Vjrginis atque dignatum esl,
ducatur a Domino in rounitissimamcivitatem, petens
nequaquam facta confusione vel permixtionesubstan- n auxilium sibide tribulatione
tiarura, sed unilate inefTabiliatque inenarrabili per- concedi, quod soli Do-
manente. Adjecit, Deits meus, mitericordia mea.Mira- mino probalur esse possibile.
bilis et amplectenda sentenlia. Nara cura multa dixis- Expositio psalmi.
set, nec tamen fuissent omnia comprebensa, ad po- Yers. 1. Deus, reputisti nos et destruxitti nos; ira-
stremum uno verbo complexus est: Quid est Deut tus es et misertus es nobis. Populus ille qui erat
ineiis,id est, Misericordia mea. Ibi omnia siint bene- priscis erroribus illigalus, repulsum se el destrucium
ficia, ubi universa munera designata. Quid euimboni sub graiianim actione commemorat; ut strages illas
non seniitur, ubi misericordiadonata cognoscitur? debellalarum gentium, quas titulus regem David
Conclusio psalmi. fecisse praecinuit (sicut dictum est) manu fortis ei
desiderabilis Cliristus in universo mundo potius pe-
Didicimus,Domine Cliriste, quam multa in carne regisse declarelur, non ferro, sed conversionis stu-
pcrtuleris, et quia pro persecutoribus luis semper diojnon per ignera visibilem, sed pcr charitatis ar-
oraveris. 0 vere Judicetu pium, sub quo nulli <a\ doreiu; quomodo Divinitas debellare ac viucere in^
419 M. AURELII CASSIODORl «0
visibiliter consuevit. Qui populus sopplicat ul a A devoto- Ostendit enim dura fidelibus suis, quando
velere superstiiione deslructus, et iu sancto proposito martyrum catervas saevis passionibus acquisivit.
commutatus, novae regenerationis gratiam conse- Oslendit enini in hoc transitnro mundo justis dura,
quatur.Nec moveatquod numerus pluralis adjunctus ut reddal in illa aeterniiatepreliosa. Non enim jubet
esl. Populus enim cum diciltir, plures in eo signifi- vacare lamulos suos, nec de latiludine se oiiosa tra-
cari posse non dubium est. Nam cum djcunt, repu- ctare: sed ul, duris laboribus exercilati, ad palmam
ttsti, ostendunl divino munere a studip scelerum ejus misericordiae mereantur adduci. Sic eniiu et
se ftiisse revocatos, ne in pravis dogmatibus eorum Paulus dicit : JVemocoronalur, nisi legitime certatus
vita Qniremr. Sequitur, e( destruxitii nos, Merito ad fuerit (II Tim. n, 5). Addidil, Potasti nos vinocom-
gratiarum actionem venit ista deslruclio, quae sic punclionis. Vino comparala est virtus, quaein bonuin
everlitut construat, sicdeponit ulerigat, sichumi- propositum studium nostrae voluntatis iraroulat, et
lial ut adccelorum regna perducal. Haecenira ver- facit recta sapere, postquam se inde rnerucrint !io-
ba non ingratorum suscipias, sed magis gaudenlitim mines divina largitate complere. Contra hoc liuma-
esse cognoscas. Addidit, iraius es et misertut es nobis. niim poculum sanitatem menlis excutiens, iniromit-
Iralus, adversaiosdebemusadveriere,quorumsuper- tit verba vanitatis. Sed potus ille non oris, sed mcnlis
stitiones el vilia justiiiae suaevirtute prostravil. Nimis nest;
J nec humana industria pracparatur, sed divina
congrue populus et iratum sibi dicit Dominum, cum iuspiratione concediiur, sictil superius dictuni est:
peccaret, et misertum, dum ad conversiouis remedia Et poculum luum inebrians quamprmclarumesi (Psal.
confugisset. Sic ulrasque causas singulis sermonibus xxu, 5)! Nam quid sit istud poculum, pulchre bre-
fecil intelligi. Quae figura dicitur emphasis, id est vilerque dcfinilum est, id est, vinumin quo non est
exaggeraiio, clariorem praebens inlellecium quam vitiosa copia, sed compunciionisubertas,
verba per seipsa declaranl. Ira misericors, indigna- Vers. 4. Dedisli metueniibusle significationem,ut
lio salularis, caplivitas libera, adversatio fructuosa. fugiant a facie arcus. Dedil timentibus significatio-
Iralus est ergo, quaudo supersliliones eorum sub- nein, quando per Scripturas suas edocuit in hoc
vertit; misertus, quandoeos ad cultum verae relig4o- mundo passiones multiplices suos fidelissimossusti-
nis adduxit. nere, sicut in Evangelio dicil: Tradenl enim vos ante
Vers. 2. Commovistiterram et conturbatti eam:sa- reges el prmsides,el in synagogissuis flagellabunt vos,
na contrilionesejus, quia mota est. Terram, univer- et eritis odio omnibus genlibus propter nomen meum
sum peccatorem debemus inlelligere, qui adventu (Maiih. x, 17, 18), Peirus quoque apostolus dicit :
Dominicomroolus est; sicut et in alio psalmo diclu- Tempus est ut judicium incipial a domoDei (I Pelr.
rusest: Vidit, el commola est terra (Ptal. xcvi, 4). C iv, 17). Vides ergo quia significationemdedit limenli-
Commotisunt ergo peccalores, quando cultnras suas bus se. Haecideo fieri ut futuri judicii pcena possit
Deo cognoverunt abominabiles exslitisse, quando si- evadi. Ipsa enim causa subsequitur, ul fugiant a facit
mulaira sua tandem aliquando intellexerunt esse arcus. Facies arcus diem judicii evidenler osteudil,
lapidea. Animadverterunt etiam divitias et honores, ubi Novi et Yeteris Testamenti quasi duobus inflexis
cacteraqite muudi liujus apud Deum postrema, quae jugis omnis populus judicatur. Sed ille ab isto arcu
ante putavere praccipua. Conturbati sunt quoque, sagittam, id est sententiam non suscipit, qui se in
quaiido inler doctrinas alias audierunl. Apprehendite , humiliutem confessionis devota inlentione prostra-
disciplinam, 199 nequando irascatur Dominus, el! verit. Agamus ergo Domino gratias, qui per signifi-
pereatis de via jusla (Ptal. n, 12). El vide ordiucmi cationes praedicationum timeri fecit bunc arcum, per
psatmi pulcherrima narratione disposilum; priusi quem iu judicio Domini omnis percutitur indevolus.
enim fuit, ut comraoverenlur; pest, ut eonturbartn- Vers. 5. Ut liberenlur ditecli lui : salvum me fac
tur. Sequitur, sana conlriiionei ejus, quia moia est. dexlera lua, et exaudime. Populus ille fidelium, divi-
Ceelesti Medicoproduntur vulnera, ut eontritis aegrisi nis jam virtutibus subjugatus, secundam partem
coinpetens medicina succurral. Sed juielligamusi supplicationis ingreditur, deprecans ut Dei virtus
quandiu eos dicit afflictos, ul usque ad contritionesi D J tribulationes eorum in gaudii alacritatem convertat.
pervenisse videantur. lsta esl cohtritin qux-nos effi- El bene precalur populus iste ut salvus fial dexiera,
cit forliores : isla esl debilitalio quai reddil valentes. quia in ipsa parte staturi sunt, qui perpetua felicitale
Conlerimureiiim ipenle, quando ad bumilitalem totai gaudebunt. Polerat supplicare ut salvus fieret et in
animi inlenlione descendimus, sicul in quinquage- hoc saeculo, sicut in languoribus pelitur, sicut in
simo psalrao dictuni esl: Cor conlrilum et humilia- tribulationibus postulalur : sed dextera Domini sai-
lum Deut non tpernit (Ptal. L, 19). Et ut misericor-. vum se fieri deprecalur, ubi aeterna salus est, et sine
diam clementissimi Judicis impetraret, addidit, quiai fine laelitia.
mota ett, id est a pristino errore translata est; ut tibii Vers. 6. Deus loculus est in sanclosuo : Lmtabor,
Domlno pareat, quae anle idolis serviebat. et dividam Sichimam, et convallemlabernaculorum
Vers. 3. Ostendisli populo tuo dura; potatti noti metibor.DeusPater locutusest in sancto suo, id est in
vino compunctionis. Post victorias saluiares quas; Chrislo, quando Verbum caro factum est et mundi
Dominttsde mundi isiius reconciliatione perfecit perr Salvator apparuit. Locuiusest autem significat evan-
gratiaiq, dicit populo luo, id est libi sul.ugato aiques gelicam veritatem, per quam venit redemptio firie-
 421 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. LIX 422
liiim et beatitudo sanclorum. Addidit, tmtabor, et(A A sissimam resurrectionera suam contulit spei nostrae
dividam Sichimam. Juste laelabatur popnlus, cuii copiosissimuro fruclum? sicut in Evangelio Dominus
prospere loeutus (uerat Dominus. Sed haec Hebraea i dicit: Nisi granum tritici cqdens in terram morluum
. noroina, perhunc etalios tres versus qui sequuntur,, fuerit, ipsum solum manet; si autem mortuum fuerit,
ro.ixlaGraecisLatinisque sermonibus, figurara faciuntt mullum fruetum affert (Joan. xu, 24). Adjecif, Juda
sardismos, quae fit diversarum commixlionc lingua-- rex meus. Juda Cbristus sign fieatur, qui secundum
rum. Nunc ad exponenda verba veniamus. Sichimai canem de Judae stirpe descendit. Iste ergp populus
interpretatur humeri; et quoniam ad onus porlaiiduini a lituli illa inscriptione non discrepat, qtii regem
divinum bumeri decenter aptantur, hic dixit: Drvi- sibi Judam, id est Salvatorem esse testatur. Et cum
dam Sichimam, id est onus devolionis divinae, quod1 exsultatione dicendum est : Juda rex meus, quoniam
unicuique ccelesti distribuiione conceditur. Hoc esll haecest fidelium gloriosa confessio
onus quod si defueril cadimus, si portamus erigimur;; Vers. 8. Moab olta speimem; in Idummam exten-
de quo scriptum est : Jugum meumtuave est, et onust dam ealceamenlummeum; mihi allophyli tubdili tunt.
meumleve(Matth. xi, 30). Laetus ergo populus divi- Moab pro gentibus ponitur, unde congregandam prae-
dere se dieit supra humeros sues gratiam servilutiss dicebat Ecclesiam. Oila spei tribulatio significalur,
et fidei, quam novit levissimo fasoe portare. Addidit,, B1 sed illa quara in hoc mundo sanctissimi sustinent
et contmUemtakernaculorummetibor.Patriarclia Jacobb Clirisliani, quae ad spem vitie aeternae,Domino prae-
supellectili peeoribusque ditissimus, cum se a Labann stante, porrigitur, sicut dicit Apostolus : Gloriamur
socero suo migrare decrevisset, venit ad convallem o in tribulationibus, scientes quia tributatio palientiam
Syriae, ubi mansionem ponens, oves ejus quievisse e operatur : palientia autem probation&n,probalio vero
narranlur, loco ipsi ex habitatione sua labernaculaa spem, spes autem non confundit (Rom. v, 4), etc. Olia
nomen imponens; et quia oves Jaeob hic Judaicae e vero et in roalam partem ponilur, eo quod in sensu
plebi convenieater aptantur, populum qui typumn pravo velut unda decoctionis exaesiuat; de hac scri-
sanctae tenet Ecclesi.c dicit : Metibor et convallem n ptum esl : Olla tuccensa in Aquilone (Jer. i, 13);
tabernaculorum, id est, de Judaica collectione habebp p quod utique diaboli significat machinaiiones, qui
non miniraam poriionem. Constat enim de variis na-i- dixit : Ponam tedem meam ad Aquilonem(lsai. xiv,
tionibus Ecclesiam Domini, quasiexdiversis floribus,if 13). Sequitur, in Idummam extendam calceamentum
in una cofonae scecie esse formatam. C.o.nvatlitenimn meum. Idumma terrena significat, quibus mundus
dicta est qyasi cayata vallis. tenelur obnoxius. Ad haec pervenit Evangelium,
U quando peccaloribus clemenlia diviua subvenit. Cal-
Vers. 7. Meus est Galaad, e( nieus,est Manasses, et
Effrem [ms,.A., Ephraim] fortitudo capilit mei; Judaa C ( eeamentum eniin praedicationem Evangelii conve-
rex meus. Discutiamus haec nomina, quoniam ea,i, nienter adverlimus, quia sicut pedibus nostris muni-
sicut jam diijimus, significatiooes rerum conlineree mina calceamentorum molestias spinarum aliasqtie
uianifestuin.est. Galaad interpretalur acervus testi-i_ injurias repellunl, ita et vit,Bnostrae gloriosiuf(fnp£ft1^
inonii, quod ad martyres referri posse non dubium n insliliilum, qund frequenter gressrbus cou^ajraifur, .
est. Tesles enim Graeca lingua marlyres dicuntur. r. evangelica praemunit aucloritas, ut lali/ffeiefeto '
Ergo acervus ille lestimonii, qui ccelestium granorum n communiti, hunc mundum sine aliquibus llsTiiiiitusl
numerositale collectus est, magnam significat esse ;e rounienle Doroino, traoseamus. Seriplum eVfSsjwiL:-
martyrum congregationem. Acervus enim de imo IO Quam tpeciosipedes eorum qui annunlianl pacem^jjff^i
surgens, ad summum lendil; qui juste martyribus is annuntianl bona (Itai. LII, 7)! et cateeali pedes in
comparatur, quoniam ad immorlalia dona perducti, i, prmparalionemEvangelii(Ephes. vi, 15). Uoc est ergo
coelesli summilale poiiuntur. Hunc ergo acervuin m calceamentum.quod nos rounil eontra vitia, haec de-
merito suuro fidelis populus dicit, ex quo constat at fensio quae saeculi hujus spinosa transoendit, ut
effeclus. Sequitur, et mcus esl Manasses. Manasses es laedere non queant, quae acuminatis insidiis proban-
:s tur armata. Adjecit, mihi allophyii subditi sunt. Hee
interpretatur oblilus. Inter illas enim persecutiones
fidelium, magnum opprobrium videbatur Ecclesia '. idem dicit populus Christianus aliophylo*,id est alie-
ia D
susiinere, quando quicunque 200 Chrislianus in- i- nigenas sibi subditos, quos jam quidem conslai esse
ventus fuisset, praeceptoprincipum paganorum capi- i_ confessos. Sed istos allophylos fictos vult intelligi
Uli crimine damnabatur. Hoc ergo opprobrium jamn Christianos, qui inler fideles assidua quidem fre-
probalur abolitum et fc.lici oblivione consumptum, i, queulationc convcniunt; sed quoniam vivunt anirao
quando Christianum esse in orbe Romano nunc glo- t- perverso, non sunt regaaturi cura Doraino.
ria esl. Merito ergo fidelis populus dicit oblivionemm Vers. 9. Quit deducelme in civilatemmunitam? aul
illam esse suam, quae erat de scelerum abolitione ie auis deducetme usque in Idummam? Desideriofuturai
tt be.uitudinis fidelis populus exclamat ad Bominura :
ventura, sicut Joseplt dicil : Oblivisci me fecil Deut
doloremet domum patris mei (Gen. XLI,51). Addidit, t, Qnis deducel me? id est nullus, nisi tu solus Ikus.
el Effrem (oniludo capitis mei. Effrem fruclificatioio Civitatem munitam Jerusalem fufurana dicii, quae sic
jr muniia atque perfecta erit, ut nulla uUeFiitsperse-
dicitur; sed quse sit isia Iruclificalio consequenter
1- cutione quatiatur, nec ailophylos liabeat mixlus,
cxponitur, (orlitudo capitis mei. Quis alter nisi Sal-
vator est Dominus, qui carne moriendo per glorio- >- quos uunc sustinet patienter Ecclesia, Sequiiur: Aut
425 M. AURELll CASSIODORI 42«'
quisdeducet me usque in ldumwam? Idumma, sicut. A sime, opus sunt arroa, qui habere talia probaris au-
superius dkimus, lerrena significal. Quis deducet xilia? Ipse enim pro le-pugnat, cui nullus resistit;
me? sub interrogalione legendum est, ipse, scilicet ipse insequiiur, quero nullus declinat. Ad nihilum
Deus, quem dicit inferius. Desideral enim el illos quippe perducit inimicos fidelium suorum, quoniam
populos sibi applicari, qui adhuc non meruerunt esse delet eos de lfbro vivenlium, ubi sibi scripti videban-
perfecti, ut completo nuinero praedeslinatorum, si- tur elati.
mul ad aeternaebeatitudinis gaudia pervenirent. Conclutio ptalmt
Vers. 10. Nonne lu, Deus, qui repulisli nos; et nor, Ecce raundi istius, si secunduro Domini tolerelur
egredieris,Deus, in virlutibus nostris? Dicendo, Nonne linperium, beata contritio. Ecce bumilitaiem terrenis
tu, Deus? ostendit de quo superius, quis, dicebat. Tu culminibus celsiorem, quando non potest deficere,
revera, Domine, perduces ad regna tua, qui nos fe- cui venit auxilium de tribulatione; et in ipso periculo
cisli damnare simulacra, ut prosit noliis te secutos, beneficium reperit, quod atterere consuevit. Sine te
quem evidenter agnovimus solum Creatorem no- enim Deus, universus mundi reus est principaius.
slrum, solum debere esse propilium. Dicit enim : Anxia sibi est quaelibet polestas, et per te gaudet
Qui repulisti nos, id est a malo probibuisti, ne in humilitas. Reconditi sunt, Domine, thesauri tui;
noslra voluntale versaremur erronei. Repulit enim aliud videtur ad
faciem, aliud facis inius habere ve-
Dominus a religione perversa, quem dignatur per- ritalem. Quis
possit enarrare magnificenliam tuam,
ducere ad dogmuta Christiana, sicut et in primo
qui nosti temporales tribulationes in gaudia acterna
versu hujus psalmi dictum est : Deus, repulisti nos convertere? Et illud
apud te est pretiosum, quod
et deslruxisti nos :iratus es, el miserlus es nobis. Se- in hoc mundo sceleralis hominibus videtur
abje-
quilur, El non egredieris, Deus, in virtutibusnoslris. clum.
Sensus talis esl: quamvis in fuluro de misericordiae EXPOSITIO IN PSALMUM LX.
luae spe magna laetemur, tamen in praesenti saeculo /n finem, in hymnis David
non ita nos cernimus adjuvari, ut adversarios no-
Absolulum et brevissimum psalmum Lalinitas et
stros, te opitulante, vincamus. Haec cum non fiant,
sed magis affliclionibus exponamur, aestimant ini- compendium tituli evidenter insinuat. Non enim,
ut supra, noroinibus obscuris historiaque compietus
roici, quod non egrediaris in virtulibnsnosiris. Verum
ista dissimulatio salutaris et gloriosa probatio est, es(, ut evidenter appareat titulorum indicia revera
saluiarium praeconesesse psalroorum. ln finem signi-
sicut dicil Aposlolus : Id enim quod in prmsenli esl
licare Dominum Salvatorero nulius ignorat, curo jam
momentaneumet leve iributationis nostrm, supra mo-
hoc frequenti exposilione claruerit. /n hymnis Grae-
dum in subtitnitatemlernm glorim pondus operatur in r'
cuin vocabulum est; interpretatur enim in laudibus,
nobit (II Cor. IV, 17).
lotus psalmus Christi praeconiapersonabit. Da-
Vers. 11. Da nobis auxitium de iribulalione, et vana quia
vid autern ipsum significat Dominum Salvalorem,
salus Itominis. Poslquam dixit sancta congregalio ab
inimicis se in hoc saeculoininime vindicari, venit ad cujus laudem decantat populus Christianus, qui toto
est.
consolatoriara orationem , ut de tribulatione mundi orbe diffusus
Divisio psalmi.
istius, quam jugiter sustinebat, Domini proveniret
auxiliuro : sciens tanto unumquemque illic conso- In prima parte psalmi a finibus terrae deprecatur
landum, quanlo hic pro ejus nomine fueril vehemen- populus fidelis, ut ejus audiatur oralio; quatenus in
ter afflictus, sicut in Evangelio dicit : Beati qui sancta Ecclesia perseverans, alaruin ejus velamine
persecutionem patiuntur propter justitiam, quoniam protegatur. Secunda parle gralias agit, quod justis
suam pius Miserator indulsil, et nomen
iptorum est regnum cmlorum (Malllt. v, 10). Sequi- haereditatem
lur, el vana salus hominis.Salutem non polest prae- suum in aelernam gloriam consecravit: ex qua re
stare indigus salutis, ideoque sperarc in homine non se laudes reddilurum jugiter Domino pollice-
tur.
debet, qui propriis viribus probalut, esse infirmus.
Hinc cst quod Jeremias proplieta dicit: Maledktus D Expositio psalmi.
homo qui spem suam ponit in homine, et a Domino Vers. 1. Etaudi, Dcus, deprecalionem meain; in-
recedit cor ejus (Jer. xvn, 5). tende oralioni mem. Fidelis populus, qui lamen mem-
Vers. 12. /tt Deo faciemusvirtutem, el ipse ad ni- bra sunt Domini, sancla charilate succensus, petit ut
hilum deducet tribulantes nos. Pcpulus beatorum, ejus audiatur oralio. Sed considereinus quid sit hoc,
bumana confidentia derelicla, In Deo se dicit facere quod c.taudiri deprecalionem suam petit, el intendi
posse virtutem. Non enim cum diabolo, incendio, gla- oralioni suae: si qua haec poterimus sublililate divi-
dioque cerlandum esi, sed illis virlulibus quibus dere. Deprecaiio est assidua quidem coramunisquu
Christus ipse pugnavil, ut superbiam humilitate vin- supplicatio, quam et hominibus a quibus aliquid pe-
catnus, divitias mundi paupertate superemus. Ad liuius, frequenter offerimus; hanc a Domino depre-
postremum ipse in Deo 201 /""' viftulem, qui in catur audiri. Oraiionivero suae,quam tantum sanclae
mandatis ejus jugiter perseverans, diabolicas tenta- Triniiali jure persolvimus, postulavit iniendi, id esl
tiones eodem miseranle calcaverit. Sequitur, el ipse prospici alque misereri, quoniam eam purissimam
ad nihitumdeducet tribulanles nos. Quid libi, fidelis- divinis conspectibus offerebat. Cujus talis virtus cst,
425 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. LX. ««
ut cum fideliler depromitur, probabile desiderium A . Omnisqui inhabilat in (abernaculo Doraini, in saecula
obtinere raonstrelur. - protegitur in velamento alarum ejus. Justus igitur
Vers. 2. A finibus lerrm ad te clamavi; dum anxia- in saecnlaprotegitur in velamento alarum ejus. Nunc
retur cormeum, in petra exallasti me: deduxislime. ad exponenda verba redeamus. Menssancta Domini
in
Congregatio sancla justorum, quae est haereditas Christi sibi beneficia largienda confidit, quo hujus
Domini,depressa malis saeculi,in universis sita gen- mundi periculis in tabernaculoDomini tutissime per-
tibtis congemiscens, clamat ad Dominum, quac ct severet; et hoc non ad breve tempus, sed quousque
carnis necessitatibus subjacebat, et ab ejus vitiis saeculavitae istius divina administratione peragan-
lolo mentis desiderio desinere fcslinabat. Clamat tur. Ita enim fidelium populus decursa sibi actatc
enim a finibus terrm, id est ab universo orbe lerra- succedens, in tabernaculoDomini per saecula conti-
rum, in quo est omnipotenlis Domini Ecclesia con- netur. Sed intendamus quare frequenler velamentum
slituta. Sed non a solis finibus hoc ctamatur, verum alarum Domini sacris defensionibus comparetun.
ctiara ab interioribus, et umbilico ipso terrarum, Primum, quod alaeavium in modura palmarum quasi
sicut in decimooctavo psalmo dictum est: /n omnem quaedam costae pulcherrimae porriguntur. Deinde,
terram exivit sonus eorum (Psal. xvm, 5). Clamat quia sic defendunt, ut onerare non possint. Tertio,
ergo isle populus qui superius dictus est: Exaudi, B quoniam aestus et frigoris inclementiara a dilectis
Deus, deprecationemmeam : intende oralioni mem. pullis affectuosa protectione depellunt. Ita defensio
Dicit etiam quando iste clamor velut sacrilicium Doraini,si ad eura pie confugiarous,potestates aereas
Deo "fuerit immolatus in anxielate cordis: quando a nobis efficit alienas, ut nec furor eorum incensus
enixius clamatur ad Dominum, cum periclitanti ani- noceat, nec venenum frigidum viperea qualitate per-
maeremedia necessaria postulantur. Sequitur clamo- cutiai. Merito ergo proteclio Domini alis noscilur
ris exauditio, et praemium singulare justorum, in comparata, quae nec subjectos onerant, et laesionem
peira exallatli me. Pelra significat Dominum Salva- totitts contrarietatis emendant.
torem, sicul dicit Apostolus : Petra autem erat Chri- Vers. 5. Quoniam lu, Deus, exaudisli orationem
sius (I Cor. x, 4). In hac petra se exaltatum esse meam: dedisii hwredilalem timeniibus nomen tuum.
pronuntiat, in qua omnis aedificatusest Chrislianus. Inlerposito diapsalmate, populus fidelis venit ad se-
Constat enim exallalum, qui ibi noscitur esse fun- cundam partem laelus el exsultans, qtiia orationem
datus. Adjectum cst, deduxisti me; in illam scilicet suam gloriatur auditam; per figuram scilicet aetiolo-
futuram requiem quam beatis suis Dominus pollice- giam, causam rei rationemque subjungit cur in ve-
tur. Nam quod dixit, deduxisti me, usus iste pro- lamento alarum Domini prolectioneque laeielur:
phetiae est, ut illa quae venlura sunt pro praeterilis C merito, quoniam ejus exaudita rprobatur oratio. Se-
dicat; sicut in vigesimo primo psalmo jam dictura quitur, dedisti hmreditalem timenlibusnomen luum.
est: Foderunt manus meas et pedes meos, dinumera- Hmreditatem significat futtiri saeculi regnum, quod
verunt omnia osta mea (Psal. xxi, 18). Quaefigura beaiis famulis pollicetur. Haereditasquae non morte
dicitur prolepsis, id est praeoccupatiofuturorum. relinquilur, sed cum largilore suo perpetuo munere
Vers. 3. Quta factus es spesmea, lurris (ortiludinis possidetur; quac sic venit ad filios, ut a testalore
a facie inimici. Causa reddilur quare sit deductus ad minime deseratur. Haechsereditas non habet finem;
praemium: quia spem suam constituerat sibi Domi- sed cum semel suscepta fuerit, nunquam a nobis
num, qui confidentes acdificai,et in se pracsumentes aliqua permutatione discedit.
semper exaltat, sicut dicil Aposlolus : Gloriamurin Vers. 6. Dies super dies Regis adjicies; annos ejus
tribulationibus,tcientes quia iribulatio patientiamope- usquein diem swculiet smcula. /Elernilatem significat
ratur, palientia probationent,probatio vero spem, spes Domini Salvatoris, qui vere Rex noster dicitur, quo.
autem non confundit (Rom. v, 3, 4, 5), elc. Sequilur niam ab ipso regtmur, et ejus virtute salvamur. Dies
omnino magna comparatio : Turris fortitudinis a facie cnim sttpra diesmore humanitatis proferlur, qui ideo
inimici.Per lurris forlitudinemipsum Dominumsigni- plurimi dicuntur, quoniam illis et nocles succedere
fical Salvalorem. Turrts enim civilatis muros vindi- D comprobantur. In illa vero aeternilale unus est dies,
cat, et irruentes hostes cx alto vulnerat; sic virtus qtii nullo termino finietur; sicut in alio psalmo dicit:
Domini populum suum defcndit, cum aperte inimi- Quia meliorest dies una in atriis luis super millia (Ps.
cum ejus oris sui contradictione prostraverit. Sed Lxxxin, 11). Hoc etiam et de annis debemus acci-
turris illa virtutibus esl plena, non gladiis; pugnat pere, quoniam talia tropice dicuntur de Domino
verbo, non praelio; jubens omnia, non decerians: Chrislo. Denique et versus ipse sic sequitur, usque
quaro non aries quassat, non aliqua machinamenta in diemsmculi et smcula, ut ostendcret unum diem
debilitant, nec localiier defendit, sed per totum esse apud Dominum, qui saecula ista transcendit.
mundum famulos suos invicta protectiorie custo- Dicla sunt quippe smcula,quod in se revolvant tem-
dit. pora.
Vers. 4. Inhabitabo in labernaculotuo in smcula: Vers. 7. Permanebitin mternumm contpectu Dei:
prolegar in velamenloalarum luarum. Et hic quoque misericordiamet veritatem ejus quis requiret eorum ?
202 calegoricussyllogismusenascitur, qui eo modo Ecce illa diei jelernilas evidenter expressa est; sed
colligitur Justus inhabitat in tabernaculo Domini. hoc jam a parte membrorum congruenter accipitur,
PATHOL.LXX. Id.
427 M. AURELH CASSIODORI 428
sicut multis locis conslat expositom : quoniam quae A rum polest specialiter et continentes hujusmodi
sequuntur capiti convenire non possunt. Dicit enim: aliquos indicare.
Permanebit in eeternum in consptetu Dei; quod de 203 EXPOSITIO1NPSALMUMLXI.
populo fideli magis congruenter advertitur; hoc In finem, pro Idiihum pialmus David.
ctiam et sequentia declarant. Adjecit, misericordiam inter verba notissima tituli repetit ldithum, de
et veritatemquis requiret eorum? Quare enim quaeratur quo proxime io trigesimo octavo psalmo jam dixi-
misericordia, ubi nullus est miser? Quare veritas, mus. Sub istius quippe norainis significatione semper
ubi cuncti Deum videbunt? Nullus siquidem eorumi aliquid declaralur eximium. Est enim ejus interpre-
indigus erit bonorum talium, cum in aeternum pos- tatio, transiliens eos, id est amalores hujus saeculi,
sideant regna cceiorum; sictil ipse Dominus apostolis'• quos miles Christi contempta mundi voluptate trans-
suis dicil :Nunc quidemtristiliam habelit; rursumautem> cendit. Sed quoniaro ista transililio beatura nobis
videbovot, et tmtabiturcorveslrum, et gaudtum veslrum1 videtur significare proposilura, introducitur quidam
nemo auferel a vobis (Joan. xvi, 22). /n illa die non< sancttts, qui et rauudi desideria reliquerat, et in
rogabitis me quidquam. Sic fil ut nemo sanctorumi Domino spe firmissima permanebat. Talis enim
mtsertcordiamaul veritalem requirat, cum illius con- praemittit finem, id est Dominum Christum. Sequilur
lemplationis inaestimabili munere perfrualur. B quoque ptalmus, hoc est probabilis vita, quae Domini
Vers. 8. Sic psallam nomini tuo, Deus, in smculum 1 regulis obsecundat. Conjungitur etiam David, ut vita
twculi: ul reddam vota mea de die in diem. Sic signi- laudabilis ad Dominum Christum tendere videatur,
ficat ila, quemadmodum in subsequentibus deciarabil. ubi est salularis et absoluta perfectio.
Psallere enim se dicit populus beatorum sempilerno> Divisio psalmi.
nomini; verum hoc non brevi tempore, sed in smcu- Transilitor iste, quem diximus, saecularium vitio-
lum twculi, significansdevotionem suam imroutabilii ruro, cum orbem terrarum plenum saevis videret
perennitale mansuram. Sequitur, ut reddam vota1' erroribus, alios persecutores, alios haereticos, alios
mea de die in diem. Haec eadem decora diversilate vanis desideriis implicari. In primo roembro psalmi
repetuntur. Nam quod significat smculumsmculi, hoc'• animam suam Deo profitetur esse subjeclam , quia
declaral de die in diem, id est semper; ut et hic voia' per Filium unigenitum munus salutare suscepit,
nostra reddamus, el ibi laudes Domini perpelua hi- arguens eos qui solo nomine se dici desiderant
laritate canlemus. Vola enim su,i se Domino reddere Christianos. Secunda parte iterum animam suam
compromiltit, ut ei aeternas gralias sulficienler ex- subditam dicit esse Doraino Patri, quoniam per ejus
solvat; sicut etalius psalmus dicit: Vota mea Do- Verbum salutarem palientiam conquisivit : confir-
mino reddam in atriis domus Domini, in conspectui C mans plebem confessione (ideli, nt toto cordis af-
omnis populi ejus,in medio tui,Jerusalem (Psal. cxv, feclu sperare debeat semper in Domino.Tertio mem-
18, 19). Reddamus ergo vota nostra in islo transito- bro errantes populos monet ut in Deo magis quam
rio die, ut in illa perennitate laudes Domini, eodem| iu mundi istius caduca debeant felicitate confidere.
praestante, decantare mereamur. Exposilio-psalmi.
Vers. 1. Nonne Deosubdita fmss. A., F., subjecta]
Conclusio psalmi.
erit anima mea? ab ipso enim salutare meum. Per to-
Audiant Donatistaea finibus lerrm Ecclesiam cta- tum psalmum pro universali parfe sanclorum, unus
mare, et ipsi eam localem dicere protinus con-' inlroducilur fidelium, qui saeculi vitia relinquens,
quiescant. Contra vocera mundi quis possit audiri? soli Deo se subditum esse commemorat. Hoc est
lmpudentissimum est adversum trium teslimoniumi enim Domino dici subjectum, a mundanis vitiis esse
loqui, etcontra generalem senlentiam non erubescunt; vacuuin, et sancta credulitate completum. Est enim
impudenter armari? Cur novis inventionibus animasi increpativus modus conlra eos qui putant eum nimia
fatigant? Accipiant certe quod credant, non quod prosperitale feriatum.et quasi in quadam quietissuae
sua iniquitate pervertant. Oral fidelis populus a fini- oliosum esse laetitia. iVonne convertendum est, ut
bus terrm, quia factus esl Dominus spes ejus; postea- D planius fiat. Dicamus enim : Ne non Deosubdiia erit
que se auditum hymnidica exsultatione gratulatur, anima mea? Quae figura dicitur anastrophe, id est
quoniam in conspcctu Domini jugiter apparebit. conversio. Subditus est utique Deo qui seroper hu-
Quid jam satisfaciat, si hoc non satiat? Yidemus militer alque slrenue illud agil quod ad ejus raan-
quotidie fieri quod promisit, videmus mundum ad data cognoverit pertinere. In ip o dtleclatur, in ipso
Christianae Udei regulas convenire. Et, proh dolor! reficitur, et praeler eum nibil aliud mens beatissima
falsitas nititur abscondere quod decrevit veritas concupiscit. Erit infinilum tempus significat, quod
indicare. Hujns autem psalmi nec supputatio vacat. nullo fine claudendum est. Sequitur causa justis-
beati. Di-
.Sexagenarius enim numerus pertinet ad continenles sima, quare Deo Patri subdita sit anima
et viduas, quod digitorum ipsorura mmua designat citautem,afr ipso enim saluiare meum; id est, unige-
infixio [mt. A., F., inflexio]. Unde psalmus istefide- njtus Filius, qui recte credenlibus salutaris existit.
libus Domini sexagenaria praemia pollicetur; non Ab ipso enim cum dicitur, Filius significalur. Haec
quod ibi aul martyres aut virgines desint, qui friictu enim propria unus Deus sancta Trinitas babel, qttod
centenario gloriantur; sed in congregalione mulio- Pater ingenilus, Filius genitus, Spiritus sanctus a
429 EXPOSITIOIN PSALTERIUM. PSAL. LXI. 430
Patre et Firioprocedil. Hoc fides integra, hoc catho- A \ pulsione quassatum. Sed istae comparationes 204
lica profitetur Ecclesia. Dene itaque Idithum Deo illum nobis sensuro indicare noscuntur. Putatis inse-
subditum te esse profiteris, a quo inaestimabilebene- cutores sacrilegi Christianum populum defensorem
ficium tesuseepisse testaris.Sed ut sanctum Verbum firmissimum non habere, quem sic passim impia vo-
una atque aequabili[ms. A., aequali]veneratione co- luntate trucidatis?
leretur, intende quid sequitur. Vers. 4. Verumlamenhonorem meum cogitaverunt
Vers. 2. Etenim ipse est Deus meus et satutaris repetlere, eucurri in titi; oretuo benedicebant,et corde
meu»; adjutor meus, non moveboramplius.Dixerat su- suo maledicebant. Superior versus respicil ad paga-
perius a Patre genitum salutis auctorem, nunc qui nos, iste autem ad Judaeoset fictos pertinet Ckrisija-
sit iste salutaris trina confessione compleclilur. nos. Duobusenim modis laborat Ecclesia, sive quando
Primo M minorem crederes dicit: Ipse est Deus eam gentilis error insequitur, sive quando haereticl
meut; sicut supra de Patre Deum dicit. jEqualitas prava contentione dilacerant.!//onor erat sancti viri
enim sommi nominis subslanliam et potentiam uni- catholicaet fidelis Ecclesia, Christus ipse qui roembris
tatisostendit.Unde Pater Augustinus in libro decimo suis et caput et dignilas est. Hunc infideles repellere
quinto de Trinilate (Cap. 3, ante med.) ita dicit : cogitabant, quando, ne puro corde coleretur, sacri-
Batione etiam reddita intelligentibus, clarum est in B ] legis dogmatibus obviabant. Tunc sanctus vircursum
subsUntia veriUtis, non solum Patrem Filio non vitae suae in siiit steriliiate peragebat, quia invenire
esse majorem, sed nec ambos simul aliquid esse ma- non poterat quem potaret. Hocenim «iiii agit, ut fo-
jus quam solum Spiritum sanclum;aut quoslibet ris positum humorem desideret in sua membra tra-
duos iu eadem Trinitate majus esse aliquid quam jicere. lnde est illud evangelicuin, Sitio (Joan. xix,
unum; aut omnes simul tres majus aliquid esse 28); Mulier, da mihi bibere (Joan. iv, 7); non ut ab
quam singulos. Sic perfeclam atque singularem na- illa aquam lanlummodo perciperet postulavif, sed ut
turam sanctaeTrinilaiis mirabili verilate monstravit, ei fidei potum, quo ipsa satiaretur, ingereret. Sequi-
Repetit talularis meus: salus enim humani generis lur eliam causa sitis, ore suo benedieebant.Qnod illis
quaein Adam perierat.redinlegrala est per Dominum accidit qui legera Dominifallaci meditatione perlrans-
Christum. Sequitur, adjulor meus : quia in mundi euni, et non hoc operibus demonstranl quod ore
istius concertalionibiis implicato solus adjutorium pronunliant. Additum esi, et corde suo matedicebant.
praestitit, ut mundi vitia transcendere potuisset. Non Corde enim maledicunt qui sanctas Scripturas vitio
moveborampHus,non superba professio est. Nonenim perversae novitatis intelligunt.
moveripoterat,cujus Deus et salulariset adjutorerat Vers. 5. Verumtamen Deo subdita erit animtt
Dominus Cbristus. Quo loco figuraropossumus for-' Q mea, quoniamab ipso esl patieniia mea. Post diapsal-
tassis advertere quae dicitur epidiorthosis, Latine matis pausationem, venit Idithum ad secundum
superioris rei correctio. Nam quod adjecit, amplius, membrum psalmi, similia repelens quas superius
significat aliquando se motum. Fuit enim tempus dixit, animam suam Deo esse svbjectam; ut ipsa re-
quando iste Idithum praegravatus carnis imbecilli- petitio menti noslrae robur credulitatis infigeret. Sed
tate titubavit: sed postquam veri dogmatis illumina- istud diligentius persrrutemur, quia causa gratula-
tioue completusest, moveri non poterat, qui, juvante lionis, quantum ad verba, nou videtur esse consimi-
Domino, fidei firmitate constabat. lis. Ibi enim dicit, ab ipso salutare meum; hic ait,
Vers. 3. Quoutque irruilis in homines, interficitis quoniam ab ipso patientia mea. Sed lieet aliis verbis
universo», tanquam parieti inclinato et macerim im- dicatur, unum tamen esse intelligimus si altius per-
pulsm? Postquam fidem suam trina praedicatione scrutemur. Patientia quippe nostra Christus est Do-
vulgavit, ad persecutores Chrislianorum verba cmi- minus, propter quem et adversa libenter patimur,
vertit. Dicit enim : Quandiu agmine facto supra ho- et susceptae regulaeobservalione gaudemus. Sic enim
mines innocenles irruitis? Non vos revocat timor et in septuagesimo psalmo cantatur: Quoniamtu et
divinus, ut inde magis saeviatis, quia culturas dae- patientia mea, Domine(Ptal. LXX,S). Nam ttt eum-
monum cootempias esse cognoscitis. Et ne puta- D dem in hoc sermone sensum possis advertere.aperte
res persecutionem istam aut nuditatibus fieri, aut sequentia declarare noscuntur.
tormentis ievibus actitnri, addidit, inlerficilisuniver- Vers. 6. Etenim ipse ett Deut tneut, et talutarit
tos, ut usque ad mortem perducerent, quos Deo de- meus; adjutor meus, non emigrabo. In Deo salutare
ditos esse sentirent. Univertot autem, devotos intel- meumet gloria mea; Deus auxitii mti, et spes mea in
ligere debemus.Sequuniur aptissimaecomparationes. Deoett. In his duobus versibus Christus Dominusin-
Tanquam parieti inclinato, qui etsi non impellatur dicatur, dequo snperius dixit, patlentiamta. Ettan-
occumbit: quia in casum vergit quidquid a soliditate quam si ei diceretur : Quis est iste patientia tua ?
sua foeril mejinalum. Addidit, ei macerim impulsa. respondit: Ipte ett Deut meus, et salutaris tneus:
Maceria est saxorum sicca constructio, quae sine quia revera animae suae satutem jam tunc per incar-
aliquo ligawine impensae,in altum ducta componitur. nandum Verbum provenire noscebat. Addidit, adju-
Et ne de ipsa novitate habere eain crederes aliquam tor meus: ne suis applicaret virtutibus quod evasit.
firniilatei», dixit, impulsw,ut facile ad imujii verge- Sequitur, non emigrabo,scilicet de hac eredulitate
ret quodautventorum flatibus, autaliqua fuerat im- quam teneo; sicut in decimo psalmo jam dktum est:
 451 M. AURELII CASSIODORI 432
In Domino confido : quomodo dicitit animm mem: A } pcrnae veritatis veniunt, ut vani rationabiliter esse
Transmigra inmontem sicut paster (Psal, x, 2)? Qua- dicuniur. Sed huic rei addidit vitium quo maxime
propler non se mutaturtim dic.it esse sentenliam, Iaborat humanitas. Mendaces filii hominum in stale-
quia hoc sibi utile cognoverat quod tenebat. Conge- ris; sive illos langit.qui ponderibus iniquis emen-
minat in Deosalutem, non ut genlium dii perpetuam lium decipiunt simpliciutem; sive quod homines sibi
mortem. Adjecit etiam, et gtoria mea, ut non solum placentes, jusli atque immobiles videri volunt, cum
salus, sed etiam illi credidisse sit gloria. Ponit quo- sint deceptrici mutabililate fallaces. Instateris enim,
que, Deus auxilii mei, ne sibi aliquid humana depu- hoc significat quasi in libra justitiae collocati, non
tarct infirmitas. Ad postremum quo cuncta conclude- creduntur amare fallaciam. Sequitur, ul decipiant ipsi
ret, dixit: Spes tnea in Deo est, ut et iila practerita, de vanilate in idipsum. Poterant enim non decipere,
quaeperceperat, Domino depularel, et futuram suam si eorum posset nequitia deprehendi; sed 205 cum
bealiludinem sanctus vir ipsi modis omnibus appli- justi esse credantur, facilius tecta perversiUte deci-
carei. piunt. /n idipsum, scilicet in aequitale, quam falso
Vers. 7. Sperate in eum, omnis conventut plebis; habere perfidi homines aeslimantur.
effunditecoram illo corda vestra : Deus adjulor nosler Vers. 9. Nolitesperare in iniquitate,et in rapinis [ms.
est. Postquam fidei suae sacramenla vulgavit, con- B I A., ei rapinas] nolite concupiscere.Ipsos adhuc monet
versus ad plebem, quae varia superstilionum vanitate quos detestabili probaverat consuetudine vitiatos.
laborabat, commonet ut spem suam debeant in Do- Docet ne sperare debeant, ubi fructus boni desiderii
mini virtule reponere. Dicit enim : Sperate in eum, non potest invcniri. In malitia enim qui sperat, se-
in illum scilicct quem sibi et Deum professus fuerat ipsum decipit, quia nulla utiiitas inde nascitur, sed
et salutem, vel caetera quae sunt dicta superius. Om- polius aeterna pcena procuratur; sicut in alio psalmo
nis conventusplebit. Alloquendo plebem non excipit jam dictum esl: Qui aulem diligit iniquitatem, odil
animamsuam (Psal. x, 6). Venit etiam ad pauperes,
potentes, quia mos est Scriplurae divinaesic ad par-
tem loqui, ut nec reliquos praetermiltere videatur. qui necessitate victus furlivum aliquid concupiscunt.
Adjecit, effundite coram illo corda vestra. Effundit Dicit eiiim, el in rapinis notite concupiscere.Nonenim
ante Dominum cor suum, qui peccaia sua uberrimis potest crimen rapinac indigentia tollere, nec quod
vindictse subj.icei excusari; sed potius continet nos
lacrymis confitetur. Cor enim aliter effundi non po-
lest, nisi creberrimo imbre lacrymarum; sicut in ille qui pluit super justos et impios, qui dat escam
omni carni. Nimis crgo ineplum est Crealoris poten-
quadragesimo primo psalmo diclum est: Hmc recar-
datus sum, et effudi in meanimam meam(Psal. XLI,3). tiam relinquere, et ad spem criminum convolare.Sed
Quod inler propria Scripturae divinaenon immerito C I ne solos pauperes crederes fuisse commonitos, se-
coroputamus. qucnii versu venit ad divites, ut introducto salutari
Vers. 8. Verumtamen vani filii hominum, menda- moderamine, nec iste ambiat, nec ille superbiat.
ces filii hominum in slaleris : ut decipianl ipsi de va- Vers. 10. Divitix ti affluant, notile cor apponere.
nilate in idipsum. Secundo diapsalraate decurso, ve- Non damnat largas divitias quibus dispensatio modi-
nit ad terlium membrum, exprobrans bominibus ficata pracstatur ; nam si cor eis non apponitur, ut in
nequitias suas; propler quod salutaris liujus psalmi ipsis singularis felicius judicelur, profecto necessa-
sacramenta vulgata sunt, ul pravas persuasiones riac sunt. Indeenim egentibus subvenilur, inde refi-
suas, emendata in melius voluntaie, relinquerent. ciunlur aegroti, inde pauperumnuditas operitur, inde
Dicit enim sententiam frequenler iteratam : Verunt- plures ad ccelorum regna perveniunt. Nam contra,
tamenvani filii hominum, ut vilium suum cognoscens qui divitiit apponit cor suum, aurum non vult expen-
humanitas, ad auctoremsalutisalque verilatis celerri- dere, sed celare, palrimonia cupii semper augere;
ma supplicatione festinet. Sic enim in trigesimo octavo et dum ibi spes (ota reponitur, fames earum rerum
psalmo dictum est : Verumtamen universa vanitas semper augelur. Merito ergo praecipit divitibus non
omnis homovivens(Psal. xxxvm, 6). Quodet Sapiens amare quod possident: sicut Apostolus dicit: Prm-
ille frequenter repetit dicens : Omnia vanitas vanita- D ] cipe divitibut hujus mundi non tuperbe tapere, neque
tum (Eccle. i, 2). Nonnullos autem movere solet, cur sperare in incerto divitiarum, sed in Deo vivo,qutprm-
et in Psalmis legatur : Vani filii hominum; et in Sa- stal nobis omnia ad (ruendum. Divitessint in operibus
lomone : Universa vanitas (Ibid., 14)? Nunquid cce- bonis, facile tribuant (I Tim. vi, 17,18), etc.
, lcstia et terrestria, quaeDeus creavit, et omnia valde Vers. 11. Semel loculus esl Deut; duo hmcaudivi:
. bona, cuncla in vanilate consistunt? Non ulique, sed quia polestas Dei est, et libi, Domine, miserkordia:
comparata potioribus illa minora nimis et inania ju- quia tu reddes singulis secundum opera eorum. Sicut
dicantur; sicut ait beatus Hieronymus : Lucema initium psalmi a Palre coepit et Filio, ita et nunc
lampadis comparatione pro nihilo est; lampas stellae series ejus decursa concluditur. Dicit enim : Semel
comparatione non lucet; slellam lunaeconfer, et caeca locutus est Deus. Si litteram intendas, quaestio non
est; lunam soli junge, non rutilat; solera Christo parva suboritur. Locutus est enim frequenier Deus
confer, et lenebrae sunl. Sic omnia vana fiunt, quae pairibus nostris, Noe, Abrahae, Isaac, Jacob, Moysi,
dum melioribus comparantur, fulgore proprio mi- caeterisque sanclis suis : sed semelatque specialiter
nuunlur. Sic homines, cum ad comparationeni su- locutus est Filiosuo, sicut ait sccundus psalmus: Do-
 433 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. LXII. 434
minus dimt adme: Filius metis es lu, ego liodie genui A , quibonis spiritualibus omnino nudati sunt. Hinc est
te. (Ptal. u, 7). Hoc enim nulli alteri locuium Pa- quod diluculo ad Dominum vigilat Ecclesia, deprc
trem fuisse manifestum est. Et ut quidam sentire vo- cans ne mundi hujus erroribus iraplicetur.
luerunt, locutus estsemel Deus: quoniam unum Ver- Dhiitio ptalmi.
bum ante tempora genuit consubstantiale sibi, im-
mensum, coaeternum, et coaequaliterpotens. Genitus mini Sponsa illa spiritualis, quae membra continet Do-
est enim Deus verus de Deo vero, lumen de lumine, Salvatoris, primo modo insatiabili desiderio se
esse raptatam, ut virtutera Domini cernere
iramorlalis de immonali, invisibilis ex invisibili, dicit
de et unitas potuisset: oplans ut ejus anima bonorum omnium
omnipotens omnipotente, caetera, quae
illa incomprehensibilis vere creditur habere com- pinguedine repleatur, quatenus ejus digna possit
munia. Discuiiamus etiam quae sunt isia duo quae se laudibus inveniri. Secundo modo gratias agit, quia
sub 206 velamine alarum Domini, mundi islius
Idithum dicit audiisse; qui poslquam vitia humana
ad procellas evaserit, inimicosque suos in inferiora ter-
calcaverat, provectus contemplatiooem divinam, rae asserens esse
per aurem mentis auscultans, cognovit potestalem ha- in DeoPatre cumdamnandos; Regem vero Christum
bere Filium in semetipso, sicut est illud Evffngelii: sanctis praedicat esse laUaturum.
Polestatemhabeoponendianimam meam,et potestatemB 1 Exposiliopsalmi.
habeo ilerum sumendi eam (Joan. x, 18). Sequitur Vers. 1. Deus, Deusmeus, ad te de luce vigito; si-
iliud secundum, et tibi, Domine, misericordia, sub- tivit in teanima mea. Primum ipsa repetitio venerandi
audiendum placet. Utrumque enim Deilatis est, ut et nominis affectum piaedeprecationis ostendit. Dicendo
misericordiler possit [mss. A., F., prosit], et poten- eniro, Deus, Deus meus, suum quodammodo dicit
ter misereatur. Sed ut hoc de DominoChristo dictum esse ; ut ejus se magis tali desiderio possit osten-
planius potuisses advertere, sequitur tempus judicii, dere. Addidit, ad te de luce vigilo. Ad ipsum vigila-
quia tu reddes singulis secundum opera eorum; sicut tur, quoties in mundi ambitione dormitur; nam illa
legitur: Paler non judicat quemquam, sed omnejudi- sic consequimur, si ista desererc festinemus. Bene
cium dedil Fitio (Joan. v, 22). autem adjecit, diluculo, quando tempns dominicae
Conclusio psalmi. resurreclionis eluxit, ut tunc ejus laudes caneret,
in hoc sentenliarum quando genus humanum exemplo suae resurrectionis
Respiciamus psalmo lumina, animavit. Sequitur, sitivit in le anima mea. Sitivit,
quasi quasdam relucere candelas. Lampat fides, co-
in Evangeliodi-
ruscat veritas quam debeat Chrisiianus populus in- propter aquam positum est, quam
cit: Mulier, si scires donum Dei, et quis est qui a te
tueri: ne mundi istius tenebris obcaecatus, rectae rC
fidei tramitem non sequatur. Abscedat gentilis error, aquam petit, lu petisses ab eo, el dedisset tibi aquam
vivam(Joan. iv, 10). Sitit ergo animafideliura Deum,
haerelicorura murmura conquiescant, vanitas homi-
raandata ejus et virtutes eximias concupiscit,
num fallaciaque deseratur. Non in ingenio, non in quando
saeculidogmatibus praesumatur; sed in vera sapien- omnia quando ipsum desiderat videre, a quo bonorum
fluenta constat emanare. Ipsa est ergo anima
tia pnnatur spes, quae talia solet dare qualia nullus
quae culta rebus ccelestibus, deserlum aestimat mun-
possit arguere. Fac, Domine, et nos vitia transilire,
mentibus dum, quaeseroper exaestuat, semper sitit, donec ad
ut ad te possimus purgatis pervenire. fontem illura raisericordiae divinae pervenire me-
EXPOSITIO INPSALMUMLXH. reaiur.
Psalmus David, cum esset in deserto Idummm. Vers. 2. Quam multipliciler tibi caro meat in de-
Psa/muset David frequenter indicant Dominum serto, el in invio, et inaquoso. Superius dixit in Deum
Chrislum, frequenter Ecclesiam : quia Christus in silisseanimam suam; nutic et carnemmullipliciter si-
membris suis est, et membra in suo capitc continen- mile desiderium habere testatur: ut sicut utrarum-
tur. Nam si quid patiatur caput, membra compaliun- que rerum auctor est Deus, ita ab utrisque partibus
tur; el ilerum si membra vexentur, caput sine dubi- expetatur.Sed intendamus quodmu/tip/tct/er dicendo,
iiilione compatitur; sicut et Apostolus ait: Si quidHD pius dicit in Deo sitisse carnem, ut quanto fragiliorj
patilur unum membrum,compatiuntur omnia membra; est, tanto ardentius pium medicum appetiisse videa-
sive glorificatur unum membrum, eongaudent omnia tur. Siiit ergo anima populi beati virtutes quas san-
membra (I Cor. xn, 26). Quapropter Ecclesiae, quae cta Scriptura commendat; sed iterum innumerabilia
in hoc psalrao locutura est, merito proposita sunt sunt quae caro sibi a Deo cognoscilur postulare.
verba, quae significant Dominum Salvatorem. Haec Utraque enim indigent salvari; sed caro plus eget
igitur tn deserto Idummm babital, id est in hujussae- cibo, potu, vestitu, vehiculo, somno, temperie hu-
culi aridiute, ubi siiit, ubi desiderat, ubi misericor- morum, salubritate aeris, sumplu, caeterisque qui-
diam Domini expeiit ambienter, donec ad illara bus anima non indiget; sed haec necessitas corporis
aeternamgloriamvenire merealur. Idumma enim locus expetere declaratur. Addidit ubi mulliplieiter sitiret
est ubi Bavid fugiens persecutionem Saulis laluisse caro ejus, scilicet in deserto (sicut et titulus dixit),
cognoscilur. Nominis enira ipsius interpretaiio est hoc est in mundi istius indigentia et sterilitate je-
(sicut jam saepe diximus) lerrena; ut evidenter in- juna. Sequitur, et in invio, quia mundus in se non
lelligamus desertum istud significare terrenos actus, habetviam, nisiDominum Salvatorem, qui iter est
435 M. AURELII CASSIODORI 430
caecorum, et per se errantium rectitudo salutaris. ^ Vers. 6. Sicut adipe et pinguedine rtplealur anima
Addidit, el inaquoso, id est steriii atque infruciuoso. mea; et labia exsuliationis taudabunt nomen tuum.
Aquosum enim diciraus, quod aquis abundat irri- Scripturas divinas novimus per similitudines terre-
guis; inaquosumvero aridura atque sterile, ut merito nas plerumque coalestia sacramenla monstrare. Adi-
ejus animanimia siccitate durescat. Unde per haec pes igitur sunt viscerum crassa velamina, quae in-
tria nomina mundi istius necessilas indicatur. lerna jecoris operiunt aique concludunt. Pinguedo
Vers. 3. Sic in sanclo apparui libi, ul viderem vir- vero est saginatse pecudis nutrita cibis obesitas. Ipsa
tulem tuam el gloriam tuam. Suslinendo silim, quam fuit sacrificiis digna, et immolationibus congrua. Qua
dixerat, carnis et animae in deserlo, et in invio, et similitudine petit Ecclesia animam suam virtutum
inaquoso, quod ad hujus mundi sterilitatem perlinere pinguedinesaginari, ut digna Domino possit offerri.
cognovirous: lunc apparuisse se dicit Ecclesia in san- Pinguis enim anima esse non polest, nisi a Doraino
cto fidelique proposito, quando Christum verum! pastaniiuerit. Sed pinguedo animaedivinarum rerum
Deurn esse cognovit. Intendamus autem quod dicit, scienlia est, recla lides, inconcussa patientia, et cae-
apparui tibi, ut videremvirtutem tuam, quia nemo ve- tera, unde saeculi istius macies jejuna superatur.
ritatem videt, nisi Deo prius apparere potuerit. Nami Sequitur, el labia exsuliaiionislaudabunl nomentuum.
si sol iste nos videre facitquando lumine suae clari- B ] Sicca enim labia ariditate peccati, divinis non pote-
tatis infulserit, quanto raagis vtrtus divina, sine quai rant, 207 laudibus occupari; sicul et in alio psalmo
nihil bonum nec accipere possumus, nec tenere ! legitur : Peccatori autem dixit Deus : Quare tu enarras
Vers. 4, Quia melior est misericordia tua super vi- justitiat meas (Psal. XLIX,16)? etc. Sed cum pingue-
tam: labia mea laudabunt le. Misericordiamdicit Do- dinem raisericordiseDominianiroa devota perceperit,
mini praemia, quae sanclis 6uis larga pieUie promit- noroen ejus digna exsultalione laudabit.
tit, quae longe poiior est a vitapraesenti. Islam enimi Yers. 7. Si memor fui tui tuper stratum meum, in
innumerabiles aerumnae possident, illam tranquillitas; matutinis medtlaborin te. ln isto et in inferiore versu,
aeternacomitatur; quaetantum distat a mundiali luce,, islo modo hypoiheticus nobis syllogismus apparet.
quantum tormenta possunt ab aeterna requie discre- Si memor fui tui super stratum meum, et jn matu-
pare. Hinc est quod et marlyrum catervae mortemi tinis medilabor in te : quia factus es adjutor meus, et
hujus saeculi libenter affectant, quia norunt pro isto> in velamento alaruin tuarum exsultabo. Attamen
interitu leraporali perpetue se esse victuros; sicutt memor fui tui super stratum meum, et in matutiuis
dicit Apostolus : Non sunt condignmpassioneshujuss meditabor in te, quia factus es adjutor meus. In ve-
temporis ad futuram gloriam qum revelabiturin nobis s lamenlo igitur alarum liiarum exsultabo. Hujus ila-
(Rom. vui, 18). Sequilur, labia mea laudabunt te.. iC que saeculidifficulutibus enumeratis, qtias in deserio,
Post beneficia quae praemisit, devolaelaudis obse- et in invio, el inaquoso sancta EcclesMaloleravit, ve-
quium pollicetur, quod Deo noverat esse gratissi- nit ad secundum modum, ubi securitatem suam Do-
mum; sicut in Evangelio Dorainus dicit, cum deceran mino asserit esse subjectam, quia sub velamenioala-
curassei: Nonne decemmundati sunt?et, Non esi tn- rum ejus inimicorum potuit vitare versutias: signi-
venlu»qui reverterelur, et daret laudem Deo, nisi hicc ficans et in tribulationibus ipsum expeti debere, el
Samaritanut (Luc. xvn, 18)? Sancla enim mens dis- in securitatibus nomini ejus esse psallendum. Nam
simulare non voluit quod cognoverat accusandum. cum dicit : Si memor fui, ostendit se recordationem
Vers. 5. Stc benedicamle in vita mea, el in nomine e Domini semper liabuisse, nec in rebus prosperis
tuo levabomanusmeas. Sic ad superiora respicit, quae e oblitam fuisse, quando solent humana corda collaia
dixerat : Meiior est misericordia tua tuper vitam. !. beneficia in memoria non habere. Per stratum enira
Sermo brevis in syllaba, sed ingens in quantitalee significat quietem, ubi solemusin somnos corpora
promissio. Quid enim raajus homo dare potest quamn noslra remitlere, et ad refectionis gaudia pervenire.
cum Creatori suo libenter animam probatur offerre?? Aptandum est rebus prosperis ei quietis, quando
Benedieitenim unusquisqueinvttasua perfecteDeum, i, Deura in memoria vix habemus. Retlit enim ad illud
quando bonis operibus in hac luce versatur. Addi- i- D quodsupcrius dixil, ad le de luce vigilo. Rectesiqui-
dit, el in nomineluo levabo manut meas. In nomine te dem fidelis in matuiinis vigilat, quoniam nec inter
Domini levai manus suas, qui operibus sanctis insi- prospera soa oblivisci poterat lucis aucloreni; bis
stendo, tensis manibus orai ad Dominum, ut ipsaa Apostolus dicit: Vosestisfilii luciset filii diei (I Thess.
oratio sanctae crucis designet effigiem. Saepe enimn v, 5).
commouemur taliter exorare; namet Moysesquando 0 Vers. 8. Quia factus et adjulor mens, et in velamento
contra Amalecitas pugnavit, tensis ad coelummani- i- alarum tuarum exsultabo. Yersus iste continet bene-
bus supplicabal (Exod. xvn, 11). Legituret in alion ficia quae illi fuerant Domino largiente collata. In
psalmo: Expandi manusmeas ad te (Psal. CXLII,6); I! periculis quippe ei fuit adjutor, cum esset in deserto,
et Apostolus dicil: Levanles puras manus sine ira et tt el in invio, et inaquoso. Sub urabra alarum ejus ex-
disceptatione(I Tim. u, 8). Et intellige quia in hac>c sulial Ecclesia, quando est tupra slratum sunm, id
uianuum extensione commonemur operam debere e est in prosperis collocaia. Sic intentionem totius
nos habere sanctissimam, quam et sancta fides com- l- psalmi, unius versus brevitate conclusit.
mendet, el aciionum fceditas nulla commaculet. Vers. 9. Adhmsitanima mea post te; me suscepit
437 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. LXIII. 438
dextera iud. Respicianius votum desiderantis, ut non A eiiam, imlabiturin Domino, id est in Patre; sicut
se viciham, Sed adhmsisse Domino dicat Ecelesia; ip-e testatur : Ego in Patre et Pater in me ett (Joan.
quod verbttm cohgluiinaiionem quamdam cognosci- xiv, 10). Adjecit, laudabuntur omnes.Cum sancti Dei
lur indicare; lit nunquam recedat a bono proposito Christuro laudant, ipsi fiunt sine dubitatione laudabi-
qui adhseret Domino. Quod nimia charitas, nimius les, quia non possunt praeconia ejus digne narrare,
faeit affectus, nt ita diligamus, quatenus adhaerentes nisi qui ad palmam indulgentiaemeruerint pervenire.
Deo, semper esse possiraus; sicut et Apostolus dicit: Addidit, qui 'jurant in eo. [Non dixit, qui jurant per
Qui adhmret Domino unus snirttus est (I Cor. vi, 17). eum, ne jusjuraudum crederes imperatum, quod alibi
Addidit, postte, quia peccavit Petrus apostolus cum vetuisse cognoscilur. Ipse enim dicit: Nolite jurare,
praeire VOlUit,dSclumqueest illi a Domino : Redi re- nequeper caium, nequeper lerram (Matth. v, 34), etc.
tro me, Saiahas (Marc. vin, 33). Quod proprium Scri- SeAjuranlin eo, qui ei mentis obsequium inviola-
pturae diviiiaeest, ut quos Dominus liberare mavult, biie compromittunt. Nam et alibi verbum istud si-
post se rediire praecipiat,ubi nullus locus errorisest. gnificat promissionem fidelem, sicut et in alio psalmo
Sequitur, me suscepil dextera tua. Dextera Patris legitur : Juravit Dominus David veritatem, et non
Christus est Dominus, qui suscepit Ecclesiam alarum fruttrabilur eum (Psal. cxxxi, 11). Jurare quippe
suanim velainine protegendam. B Divinitas per alium non poterat, quce similem non
Vers. 10. tpsi vero in vanum qumsierunt animam habebat.
meam; introibunt in inferiora terrm. tpsi, cum dicit, Quia obstruclum est os loquentium iniqua. Redilit
illos significat qui contrarietatibus scelestis Christum causaro laetitiae,unde rex lcetetur in Domino, et lau-
exstingUereientaverunt: in quoomnessanari, omnes dentur onmes qui ei promissionis suaedevotionem fi-
vivere probatissime comprobanlur. /n vanum qum- deliter impleverunt. Quia obstructumest os loquen-
sierunt anirham ipsius, quando falsis criminationibus tium iniqua. In isto mundo non omnino conficescunt,
sanguinem ejus effundere decreverunt, qui post tri- qui ihiquis locutionibus studere monstrantur. Sed
duum resurreclurus erat in gloriam sempiternam. melius tempus illius judicationis advertitur, quando
Sequitur poeha peccantium, inlroibunt in inferiora generaliier convicia omnis iniquitas obmutescet,
terrm: quia non adccelos evecti sunt, sed deorsum 208 et olterius non loquetur quod nullatenus sibi
eos terrae viscera Sorbuerunt. Malaesiquidem cogiia- prodesse cognoscit. Et intende quod in binis superio-
tiones in inia terrae verguntur, quia de ipsis exeunt, ribus versibus peccatorum vindicta relata est, et
et in eamdem iterum ccenosllatem volvuniur. Quod sanctorum cum Dominobeatitudo narrata est. Quod
Judaeisevidenter accidit, cum in blasphemiis, et in schema Graecedicitur syndiasmos, Latine collatio;
innocentte cruere versati sunt. C quod hic aestimo competenter aptandura, quoniam
Vers.ll. Tradenlur in manus gladii, paries vulpium diversarum partium bona malaque collatione facU
erunt. Traditaesl in manusgladii gensJudaea, quando referunmr.
eam principes Romanorum Vespasianus et Titus cae- Conclusiopsalmi.
de incendioque vastaverunt. Vulpis enim inter feras
0 vere sancta mater Ecclesia, quaefideles Deo sa-
animal est omnino subdolum, quod et fraudibus ci- et facis sine dolore ferre, quae
suam callida illusione cu- cris nuiris uberibus,
bum qUaerit, et salutem
homines te in mundi istius colluctatione HLenter asseris per-
stodit. Hls merito dolosi comparantur, qui Dicis etiam gratias Domino semper esse re-
siniulaia versutia iniquitates suas efficere moliuntur- lulisse.
ferendas, ut nunquam tribulaiio demergat, cum in
Quod bene ad Herodem refertur, de quo Dominus
amare Deinde
dixit: lie, ei dicilevulpi illi: Non apprehendet pro- ipsis nobis, quod bonis possimus, exponas.
extra Jerusalem Et in Canticis quid malis, quid provenire possit, ostendis ;
phetam (Luc. xm, 32). omni dubitatione detersa, vero Principi
Canticoftim ait: Capile nobisvulpei exterminantes vi- quatenus
nisibus serviatur. Concede, Rex
neam (Cant. it, 15). Quod bestiolae geiius in malo totis devotionis
nimia aeterne, ut qui nunc sanctae malris praedicationegau-
frequenler pohitur, quoniam (sicut diximus)
calliditate est versutum. Judaei enim coslestia cre- n demus, indulgentiae tuaeftituro munere perfruamur.
dere noluerunl, et partet vulpium facli stint, id est EXPOSITIO IN PSALMUMLXIII.
in subddlorum malitiam transierunt. Sive partes vul- In finem, psalmus David.
pium erunt, illiid significat, quando in illa Jerosoly-
mitana valstatione cadavera Judaeorum escae fuerunt Tituli hujus verba (sicut saepedictum est) absolute
vulpiumferartimque reliquarum. Yel, sicut aliis vi- referuntur ad Dominum Christum, qui per totum
sum est, JUdaeiparles vulpium sunt, dum se dolosis psalmum locuturus est. Sunt enim sine aliqua histo-
et fraUdUlentisprava voluntate Conjiingunt. riae narratione conscripta, ut ipsa claritas tituli lu-
Vers. 12. Rea;vero iwlabiiur in Domino; landabun- cem nobis venturi psalmi videatur afflare. Est enim
tur omhes ijuf jurant in eo. Regem dicit Dominurn Dominus de sua passione dicturtts, quae mundo vi-
Salvatorem; ipse enim est Rex in aeternum, quod tam praestitit, et lumen eredulilalis infudit. Audia-
ipsi speclallter convenire indicavit incommutabilis mus ergo intentis animis, quia licet saeperepetatur,
tilulut passionis. Nam et ipse interroganti Pilalo de novam taroen utiliialero ex ea semper accipimus
sedixit: Egoin hocnatut sum (Joan. xvm. 37). Dicit Qui psalmus sextus esse cognoscitur horum qui
430 M. AURELIl CASSIODORI 440
passionero resurrectionemque dominicam brevi re- A mum sibi noceant, qui alterum gravare festinant.
latione contingunt. Sed respiciaraus quoddixit, linguas suas exacuerunl;
Divisio psalmi. illud scilicet tempus oslendens quando una voce cla-
ln
fiex et caput nostrum DominusChristus verum lio- maverunt: Crucifige, crucifige (Luc. xxm, 21).
vicera quippe facti est sceleris prolata sentenlia; nec
minem se assumplurum esse declarans, prima posi-
occiden-
tione orat ut a populi Judaici timore liberetur : dolos interestqui occidat, si innocentem aliquis
inienderunt arcum
eorum fsctaque impia, quasi jam fuerint transacta dum esse pronunliet. Sequilur,
rem amaram; id est occultas insidias, quae, ut illi
coramemorans. Docensillos defecisse in persecutio-
minime senlirciilur. Perfidum siquidem
nibus suis, se autem ad resurrectionis gloriam per- putabant,
Judam datis triginta argenteis sollicitaverunl ut fieret
venisse. Secnnda positione irridet saeviliam Judaeo-
videbalur fuisse discipulus. 0 ret
rum , quia magis ipsi conturbati sunt de sceleribus traditor, qui ejus
amara et omni felle deterior, convivam ad prodilio-
suis, quando resurgente Domino, ejus annuntiata est ad necem, conservatorem pecuniae
fortitudo. Tunc enim laetitia justorum, etrectae fidei nem, discipulum
virtus apparuit. praemio subito fuisse corruptum !
Vcrs. 4. Ut sagitlent in occultisimmaculatum ; su-
Expositio psatmi. B bito sagillabunt eum, et non timebunl.De superioribus
Vers. 1. Exaudi, Deus, oralionem meamcumtribu- pendet iste versiculus, intenderunt arcum, ut sagit-
lor; a timore inimici eripe animam meam. A parte hti- tent in occullis immaculaium. ln occultis, sic acci-
manitatis assumptac, in qua passurus erat, poslulat piendum est, ut Judaei pulaveruni. Caeterum actus
Dominus Christus, ut in tribulatione positi, ejus eorum occultus esse Cbrislo non poluit, qui frequer,-
exaudiatttr oralio, quando lotis viribus pelitur quod ler praedictus est antequam fieret. lmmaculatum
prodesse sentitur. Sed quid petat diligentius audia- duobus dicimus modis: sunt isti communes immacu-
mus. Subdidit enim, a tiinore inimici eripe animam lati qui miscricordia Domini abluti redduntur omnino
meam.Non postulat ut minime pro omnium salute mo- purissimi; sicut in quinquagesimo psalmo dictum
rialurjundePeiruniarguitdicentem: Propitiustibiestb, est: LaMfrtsnte, et super nivem dealbabor(Psal. L, 9).
Domine,nonerillibihoc(Mattlt. xvi, 22)],sed ut a thnore Immaculatus autem solus vere dicitur 209 Christus,
populi persequenlis anima erepta sanclae dispensa- qui nullam conlraxit maculam peccatorum, sed cce-
tionis suaccompleat passioncm. Sic enim proposita Iesti puritale mundissirous ab omni delicto probatur
bona ad effectum perveuiunt, quando persequens non alienus. Merito ergo se significans dixit': Ut sagiitent
timetur. Nam si humana cedat infirmitas, iniquilas immaculatum; quatenus Judaeis timor majorcresce-
non vincitur, sed potius aucta roboratur. C ret, qui innocentis sanguinem fundere festinarunt.
Vers. 2. Prolexisii me a conventu malignanlium, a' Sequilur, subito sagittabunt eum, et non limebunt.
multiludine operantium iniquitatem. Consideremus Subito, et bic iu accipiendum est, sicut Judaei de-
quemadraodum se protectum dical esse qui passus meniissimi putaverunt. Nam quomodo credendum
est, etnon doleamus mortem, quam fidelibusDomini estsubitum, quod discipulis constatessepraedictum?
sceleralorum voluntas inferre tentavit. Proteclus esl Sicut in Evangelio legitur : £cce ascendimusJeroso-
plane a convenlumalignantium, quia dura illi eum tijmam, et Filius hominis tradetur ul crucifigatur
crederent comrauniler mori, resurrectionis ejus glo- (Mattlt. xx, 18); et his similia.quae de sua passione
ria probantur esse confusi. Proiectus est denique praedixit. Nam quod dixit, sagitlabunt eum, et non ti-
virtute divinitatis suae, quia filius erat hominis, et mebttnt, oslendit malignae cogilalionis effectum, ut
idem Filius Dei in duabus naluris una sine aliqua non solum tractatum scelus, sed eliam impletum esse
dubiiatione persona : Habens in potestale ponendi viderelur.
animam suam, et iterum sumendi eam (Joan. x, 18). Vers. 5. Firmaverunl sibi verbum malum; dispo-
Protectut est itaque, quia malignorum insidias po- tuerunt ut abtconderent laqueos; dixerunl: Quis vide-
tentiae suaevirtute superavit. Addidit, a multitudine bil nos? Verbum malum firmaverunt sibi, quando
operantium iniquilalem. Supra dixit, a convenluma- D dixerunt; Reus est mortis (Malth. xxvi, 66); sive
lignantium, quod adconsilia polest referri; nunc, a quando professi sunt: Sanguis ejus super nos et su-
muliiludine operanliuminiquilalem, ut actura expri- per filios nostros (Malih. xxvn, 25). Firmaverunt
meret propriae passionis. ulique dictum est, obstinalione durissima, non veri-
Vers. 3. Quia exacuerunl ut gladium tinguas talis munimine solidata. Sequitur, disposuerunt ut
tuas; intenderuntqrcum rem amaram. Per hos qua- absconderentlaqueot; dixerunt: Quis videbilnos? Hic
tuor versus usque ad divisionem, per diversas alle- describitur consuetudo pcccanlium. Omnis enim qui
gorias Judacorum significat persecutionem. Sed bic dolum parai, hoininem se putat fallere, ut possit ad
reddilur causa justissima quare protectus sit amulti- suas nequitias pervenire. Sic Judaeiscelerata menle
tudine operantiuminiquitalem. Nam quanlum illi tin- confusi Christum tantummodo hominem putantes,
guas suas velut morliferum gladium exacuebant, tan- maligniuiem suam non credebant agnosci, cui cuncta
tum eorum iniquilas frangebatur; ut in se potius ccelestia vel terrena veracius patent, quam sibi ipsa
mala converterent, quaecontra innocentis sanguinem sunt cognita.
praeparabant. Iste enim peccantium mos est, ut pri- , Vers. 6. Scrutali sunt iniquitates; defecerunt scru-
441 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. LXIII. 442
tantes tcrulinium. Accedethomoad cor a'tum, et exal- A possit absoluta sententia. Infirmalee revera sunt lin-
labitur Deut. In his duabus sententiis versus iste di- gum Judaeorum, quando dixerunt: Si Filius Dei est,
visus est. Dicit enim quemadmodumse consilia prava descendatde cruce (Matth. xxvn, 40). Et viderunt
confundant, et in opere cogitationis suae mens mali- postea resurgenlem de sepulcro, quem de crucis de-
gna deficiat.Contra bona volunlas et illuminatus sen- scendere iioncredebant posse patibulo. Ubiest, Judaei,
sus quem profectum habere videatur ostendii.; ut infidelitas vestra ? Adhuc de vivo dicebatis: Si Rex
quanto se Deo proximat, tanto divinilatem sibi exal- Israel est, descendat decruce (Ibiii., 42). Vosipsos
tataro esse cognoscat. Scrutati tunt Judaei iniquitates, consulo, vosipsos judicimn peto; quanto mirabilius
quas utique praetermittere debuissent, dum nullum est morluum posse resurgere, quam adhuc vivum de
ibi fructum salutis suae poterant invenire. Dixerunt cruce velle descendere ! Parva petislis, dum majora
enim: Si dimiserimuseum sic, venientRomani, el tol- provenerint.Sed infidelilasvestraiionpotuitsanarisi-
lenl nobitet locum et gentem(Joan. xi, 48). Perscru- gnismultofortioribus quampetistis. Addilumest, cou-
tali sunt etiam iniquilates, curo Dominuro audissent turbali sttnl omnesqui videbantees; reos scilicetatque
dicentem paralytico : Dimiltuntur tibi peccata tua confusos, contra quorum linguas resurrectio Cbristi
(Matth. ix,2); illi protinus eum blasphemare putave- gloriosa provenit. 0 nova mentis et admiranda callo-
runt, quibus ait Dominus : Quid cogitalis nequam in B I sitas! De illorum confusione turbabantur alii, ei illo-
cordibusvestris? Perscrutati sunt quoque iniquitates, rum protervilas ad pcenitudinemnon poteratinclinari.
sieut Evangelium dicif, cum diversas interrogationes Conturbali sunl enira ex iilis quidam credentes,
insidiantes adhibebant ut invenirent qua ex catisa quando ad apostolos venerunt et dixerunt: Quid fa-
accusarent eum. Sequitur pcena peccantium, Defece- ciemut, viri fraires (Act. n, 37)? A quibus salntaria
runl scrulanles scrutinium : quia seroper in cogilatio- monita percipiemes, per sanctum bapiisma dilui me-
nibus suis deficiunt qui ad res pessimas pervenire ruerunl a damnatione perpetua.
conlendunt: de quibus et alio loco dictum est: Infir- Vers. 9. Et timuil omnis Iwmo; et annuntiaverunt
maii sunl, nec [uil qui adjuvaret eos (Psal. cvi, 12). opera Dei, et (acta ejus iniellexeritnt.Frequeniei dixi-
Consequitur pars secunda sententiae: Accedethomoad mus generalilalem pro parte poni. Omnisenim homo
cor altum, et exallabitur Deus. Cum dicil : Accedet • hic inlelligendus esl, non ille universalis, sed qui ju-
homo ad cor altum, illos signilicat qui res divinas pia dicium fulurum considerata Domini polestate formi-
intentione perquirunt. Cor enim allum tunc est, dat. Nam ut intelligas de fidelibus lantum dici, vide
quando ccelestiacogiiai, et terrena devitat. Iste noni quid sequilur : Et annuntiaverunt opera Dei; scilicet
deficit sicul illi qui scrutinium perscrutantur, sed ma- gloriara resurreciionis, agnitionem in confraclione
gis magisque crescit, et usque ad hoc pervenit,utab 1C 4 panis, ascensionem in cuelis, variis linguis loculos
eo summus atque omnipotens Deus esse credatur; ! fuisse discipulos, et caetera quae per aposlolos suos
non quod Deus altior fiat, sed quia in corde sanctii post resurrectionem suam Dominus Salvator osten-
hominis semper Divinitas considerata grandescat. Et' dit. Isfa enim annuntiaveruntpraedicandodiversis; et,
nota quia superius de perlidis Judaeisdictum est, quia1 proh dolor! genles 210 auditis credidere miraculis,
defecerunt in cogitationibus suis; nunc autera de! quibus illi noluerunt animum pracbere nec visis.
apostolis dicilur cunctisque fidelibus, in quorum1 Additum est, et facla ejus intellexerunt; utique intel-
corde tantum exaltatus esl Deus, quantum cogita- lexerunt esse divina, quia taiia implere non poterat
tiones veras atque sanctissimas puris mentibus intra- humana fragilifas.
verunt. Vers. 10. Lmlabitur juttus in Domino, et speravit
Vers. 7. Sagittmparvulorum factm sunt plagm eo- in eo ; et laudabuntur omnes recti corde. Audivimus
rum. Post enumerationem Judaicae praviuiis, quam proroissionem Domini, et sententiara verissirae ju-
in necera Doraini peragere lenlaverunt, venit ad se- dicantis. Justum in futuro dicit esse laetaturum, quia
cundam positionem, ubi fremitus eorumet dura con-- hic discipulos suos noverat diversarum passionum
silia aptissima comparalione deridet. Quaefiguradi- afflictionibus ingravandos; sed lcetabuntur,quando
cilur ironia. Quid enim levius quidve inanius quami D sedebunt injudiciojudicantes duodecim (ribus Israel.
verum Judicemfalseadjudicare, quaro occidere veile: Contrislati sunt ad lempus, laetabuntur in aeternuui,
qui mortuos suscitabat, quam iigatum tradere quii quia majora sunt praemia Domini quam quae 111 ia
miindi vincula dissolvebat? Parvulorum siquidem sa-- fideiibus, munere lamen ipsius, probantur offerri.
gitim inania tela sunl, qui ludendistudiofragiles can- Sed ne crederes solis apostolis dici, sequitur sententia
nas in sagittarum consuetudinem jacere consueve- generalis, et laudabunlur omnes recti cerde. Corde
runt. Sic Judaeorum voia inefficaci malignitatce recti sunt qui per rectas semitas Domini gradiuntur.
saevissima,non intuIeruiitflendammortem,sed potiuss Ab illa enim regula qui pedem voluerit amovere dis-
gloriosissimampassionem, talesque plagas dederuntt tortus est; nec potest quisquam rectus dici, nisi qui
quibus mors ipsa moreretur, et promissa mundi sos- illi veritati praedicationique consentit. Tales enim
pitas Velociterimpleretur. redduntur semper laudabiles, quia et Dominum lau-
Vers. 8. Et infirmalmsunt contra eot linguw eorum;; dant, et ab ipsa Veritate laudantur. Quid enim lau-
conturbali sunt omnes qui videbant eos. In boc versuu dabilius quam ab ipso Judice in-conspectu omniura
Origenis est sequenda iranslatio, ut nobis conslaree angelorum gloriose et desideranter audire : Venite,
 443 M. AURELU CASSIODORI U\
bentdkti Patris mei (Matth. xxv, 34), et reliqua, quae A allegorica comparaiione describens), sanctosquc ejus
HOSEvangelii texlus edocuit. hymnidica in ipsum exsultatione gaudere.
Conclusioptalmi.
Expositio psatmi.
Nimis proflcue nos ex persona sua Dominus Chri-
Vers. 1. Te decel Itymnus, Deus, in Sion; et tibi
stus instruxit, ut ipse exponeret passionem suam,
refutare Nam cum reddetur votumin Jerusalem. Reversa plebs ad Domi-
cujus nemo potesl sententiam. Ju-
num de captivitate peccati, in magna exsultatione
daeisdiciraus : Ecclesia caiholica loqnitur, illi forsitan
prorupit, asserens solum Deum decere hymnum, non
negligenter accipiunt. Cum eis objicimus prophetam daemonuro
snnm, illi nihilominus ad falsas inlerpreUtiones re- rat turbas, ut putabat ante gentilius. Habue-
enim carmina quae immundis spiritibus idolisque
currunt, ut aliquod argumentum proveniat excusa-
lioni de assuroptione mendacii. Nunc quid dicluri fundebat; sed ad lumen verilalis adducta, ipsum so-
sunt obstinati, qui ipsura Dominumaudiunt de se fu- lum dicit debere laudari, qui Crcator omnium pro-
tura proloquentem, cui praesumpserunt ingererecru- batur agnosci; nec tamen alibi nisi in Sion, id est in
delissimam passionem; cujus resurrectionem inter contemplatione. Sed ista contemplalio rectae fidei
eos factam mundus agnovit, qui debitas pcenas incre- _ lumen declarat; in ipsa enim verus hymnus dicitur
dulis, Udelibus autem aeterna praemiacompromittit ? B Domino disciplinabili carmine, non lingurc clamore
Sed ut boc expressius intimaret adjecit,
Supplicale, Judaei, dum lempus est, quaerite dum po- perverso.
et tibi reddetur volumin Jerusalem. Ab infidelibus vo-
testis interagnos potius ad dexteram recipi, ne adsi-
ta reddebantur et Marti, et Veneri, caeterisque dae-
nistrara cum haedisvos conlingat expelli.
monibus; ut si quis fuisset de praelio liberatus, sa-
EXPOSITIO IN PSALMUMLXIV. crificabat Gradivo; si quis ad fcedum adulterium
ln finem, psalmus David, canticum Jeremim et Exe- pervenisset, adorandam deam libidinis aestimabat.
chiel de populo trausmigrationis, cum inciperent Nuncauiem veritate recognila, de bonis operibusin
proficisci. Jerusalem Deo soli votum dicit esse reddendum, quoe
In finem, psalmus David, verba jam nota sunt; est visio pacis, in qua manet fixa iramobilisque feli-
restat ul sequentia dicere debeamus. Cum populus cilas.
Hebraeorum propler inobedientiam suam captivus a Yers. 2. Exaudi oralionemmeatn; ad te omnis caro
Chaldaeorumgente duceretur, Jeremias et Esechiel veniet. Iste populus qui prius dixerat: Te decet hym-
prophetaedixerunt (Jer. xxv, ll)eos post sepluaginta nus, Deus, in Sion, nuiic ad Dominum hymnidica
annos in suam palriam esse rediluros, eversaraque supplicatione proclamat dicens : Exaudi oraiionem
ab hostibus Jerusaiem meliore slatu reparaturos.*G mcam; ut ipseprius faceret, 211 <Iuodcacleris fa-
Addidit: De populo transmigrationis, utique Hebraeo, ciendum esse praedixerat. Ipse populus orati.nem
qui in Babyloniam civitatem migratus est; quod spi- suam exaudiri petit, quem superius diximus. Sciens
ritiialiter significat, quando peccatis facientibus in enim se esse moriturum, illum rogabat ad quem se
diaboll potestate traducimur. Babylonia quippe post banc vitam venlurum esse noscebat; ul bic ei
(sicut saepe memoratum est) interpretatur confusio, parceret, ne ibi de ipso judicaret. Sic enim de illo
quam specialiter ad diabolum manifestum est perti- judicio dicit Apostolus : Omnes enim stabimus attle
nere. Isle ergo populus, qui Babyloniam deserens tribunal Chrisli, ul recipial unusquisque propria cor-
post capiivitatem, ad Jerusalem clviutem Domini poris prout gessil, sive bonum, sivemalum(II Cor. v,
festinanat, illos respicit qui mundi istius confusione 10). Hicenim carnem, nonsolum sanclos, sed omnem
damnata, ad Ecclesiam Christi venire contendunt. hominem debemus advertere : quia onmes ad eum
Quibus auctoritate Patrum totus isle psalmus aplan- constat esse venturos, sive damnandos, sive in aeter-
dus est: quoniam, quando iste poptilus revertebatur nam reqtiiem collocandos. Et nota quod in Scriplu-
ad Jerusalem, Jeremias et Ezechiel morte praeventi ris divinis frequenler et sola anima, et sola caro pro
sunt. Sed ut nodum quaestionis hujus evitemus, ta- homine ponitur; ut est illud in Genesi: Et inirave-
lis nobis sit ordo verborum : /n finetn, psalmus Da- D ' runl in ASgyptumcum Jacob animw sepluaginla quin-
vid, canticumde populo tranmigrationis, per prophe- que [ms. A., duw] (Gen. XLVI,27). Et hic : Ad te
tiam Jeremim et Ezechiel, cum inciperent proficisci. omniscaro venitl. Quo loco utillimum est synecdoche
Sic recte inlelligilur, ut verba magis ad populum schematis meminisse, quae signilicat a parte totum.
quam ad Jeremiam et Ezechiel pertinere videalitur. Vers. 3. Verba iniquorumprmvaluerunt supernos,
et impietalibus noslris lu propiliaberis. Prwvaluerunt
Divisio psalmi.
quidem verba iniquorum, quando pagani parentes
Populus iste qui saeculipeccata deseruit, reverlens persuaserunt filiis suis antiquos "ritus et sacrilegia
ad Dominum Salvaiorem, prirao ingressu psalmi, quaecolebant. Tracli enim per infantiam, illud viden-
auclorem suum liberatus agnoscens, orationem suam tur sectili, quod rudibus animis imbiberunt. Prmva-
poslulat debere cognosci, definienssolum illum bea- luerunt super nos, dictum est, (anquam aliquod altis-
tum esse qui ad ejus atria meruerit pervenire. Se- simum mare, quod abundanlia fluentorum objeeta
cuiida sectione, spem dicit Dominum omnium finium quaequesubmergit, et enatare non sinit quaecunque
«$ie terrarum (diversas laudes ipsius, potentiamque voraverit. Sed liis erroribus pietas divina subvenit,
448 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM. PSAL. LXIV. 44*
quando BWutemhitindo adventu Domini Salvatoris A Yers. 6. Mirabile in «quilate. ExauttHnot, Dcu»
indulsil. Petserutandum est autem quid velit propi- salutaris noster. Quod dixit, Mirabilein mquitate, ad
liatus intelligi. Apte dicimus boe de sacerdolibus, templum respicit praediclum; mullis enim modis po-
quoties pef inimolata sacrificia peccatis nostris pro- test esse mirabile. Sed addidlt, in wquitnte, ut Illum
pitiam faciuht Divinitaiem; ut ira quae debebatur adventum ipsius debuisses advenere, cum bonos se-
delictls, cbnvertatur in gratiam salutis; ei qui erant gregat a malis, et unieuique^digna retribuit. Verum
factis suiSjustissime rei, reddantur Divinitalis mu- ut hoc de ipso intelligere deberemus, sequitur:
neribus ahsoluli. Sic Divinitas propitiata esl liumano Exaudi nos , Deus, talutaris noster. Ipse enim Deus
generi, quando nobiset sacerdotemet hostiam ipsiira Salvalor nosier est qui muhdo salutem contulit, et
contulitChrislum; sicut dicit Apostolus: Deus erat in humano generi sua pielate subvenit.
Christo mundum reconcilians sibi, non reputans illis Vers. 7. Spes omniumfiniumterrm, et in mari longe.
deliclaeorum (II Cor. v, 10). Postquam populus ille conversus orationem suam
Vers. 4. Beatut quem elegisli et assumpsisli, inha- simpiici corde profundit, bonisque Domini se asse-
bitabitin labernaculis[ms. A., in atriit] tuis. Quidatn ruit esse completum, venit ad secundam seclionem,
hunc versom aptandum aestiraant Domino Salvaiori; in qua laudes Domini virlutesque describit. Namsen-
sed nos illum magis ad communem beatum dicimus B sus iste Judaeorum persuasiones, et baereiicoruni
esse refereudum. Dixerat enim snperius, Impietatibus prava dogmala falce veritatis abscidit. Spes enim
noslris tu propitiaberis; nunc sequitur, Bealus quem Domini non est localis, neque unius genlis, sed om-
elegitti et astumpsisli; ut iinn lioc de illo singulariler nium finiutn terrat, quando illi per universum orbem
immaculalo, sed de peccaiore absolme dixisse no- humilia vota funduntur. Qui merito omnium spesest,
scatur. Beatut est igiiur quem eleyit Dominus. Sed quando fidelibus cunctis aeterna praemia compromi-
videquidait elegisti, ut hanc electionem nemo suis sit. Sed ne hoc lantum de sola terra intelligeres,
meritis applicaret, sicut ipse in Evangelio dicit: Non quam magnam vocant, addidit, el in mari longe. Sive
tos me elegistit, sed ego elegi vos (Joan. xv, 16). At- ad insulas respicit, quas non videbatur lerrae flnibus
sumi, est autem in seternam requiem collocari, quara inclusisse; sive ad mare longum, id est totius saeculi
sanctis suis pius Dominus compromitlil. Sed quid habitationera : de quo alibi dicit: Hoc mare magnum
talibus conlingit ipse subsequitur, Inhabiiabit in ta- et spatiosum manibus (Psat. cm, 25). Longum est
bernaculi*tui*. Inhabilare dicimus eos qui adeptum euim, quoniam habitaiio cjus innumeras cominet
locum nulla perroutatione derelinquunt. Sed quali.s nationes. Nam mare, mundum debere intelligi Do-
sitista habitatio, in alio psalmo dicit: Concupivit,et minus quoque tesUlur; ait enim discipulis stiis: Fa-
defecit anima mea in atria Domini (Psal. LXXXHI, 3). C eiam vospiscatoreshominum (Matth. IV, 19). Ubi enim
Ibi eniro habitare jam praemium est, quia nequeunt pisces roaxime, nisi in mari sunt ? Mari quippe juste
illuc introire, nisi quos coelestis misericordia digna- comparatur bic mundus, quia falsiiatibus amarus
lur eligcre. est, fluctibus diabolicis qualilur, et vitiorum tempe-
Vers. S. Replebimur in bonis domus tum: sanctum statibus commovetur.
est templum tuum.Si bona domus Dei, id est Jerusa- Vers. 8. Prmparans montetin virlute tua, accinctut
iem fuiurae ad liquidum voluerit perscruiari inens polentia. Versum islum paulo diligenlius perscrule-
humana, non sufficit; de quibus dicit Apostoius: mur, est enim verborum subtiliiale profundus. Quod
Quod ecuiu* non vidit, nec auris audivit, nec in cor enim diclum est, Prmparant montet in virtute, ad
homini*atcendit, qumprmparavit Deut his qui diligunt terrenas altitudines omnino non perlinet. Prmparare
eum (I Cor. n, 9). Sed quia fas est pro parle audita vero non dicimus, nisi 212 I" 00"a0"competenles
loqui, domui ejus bona sunt tricenarius, sexagenarius nlios usus necessaria qualitate providelur. El ideo
et centenarius fructus, quem ibi s-anctissuis fidelibus prmparalot montesaposlolos per allegoriam decenter
Dorainus pollicetur. Sunt etiam et hic bona domus accipimus, qui ad verlium praedicationiselecti sunt,
ejus, qua dicit Apostolus: Aliienim dalur sermo sa- fortiludinem habentes fidei, et altitudinem sanctita-
pientim,ulii termo scientim,alii fidesin eodemSpirittt, D lis, humiles conversatione, sed meritocelsiores. Hos
alii gratia sanitatum, alii genera linguarum, atii inter- Dominus prmpuravitin virtute sua, quia per eos fecit
prctationeslermonum (ICor. xu, 8,9), etc. Ft iniuere magna miracula; ut et magnitudine verbi incredulos
quod dixit, Replebimur, quasi ad mensuram no- converierent, et factorum admiralione durissima
stram, quanlura possumus capere, poUbimur : signi- corda mollirent. Sed quemadmodum haecprmparave-
ficans illud quod idem Aposlolus dicit: Unicuique rit, consequenter exponit, accincius potentia, id est
aulem nostrum dala est gratia secundum mensuram indulus ninjestale sua. Humanitas enim Domini
donationitChritti (Ephet. iv, 7). Sequitur, tanctum Verbi potesiaie praccincla est; ut quod homo non
est lempiumtuum. Sive hoc pertinet ad domum Dei, habuit, virtus divina praestaret. Accingimusenim nos
qiiaeestEeelesia; sivead incarnationem Domini,sirut houore baltei, dum tamen alia sit dignifas cinguli,
legitur in Evangelio : Detlruile templum hoc, et in quam naturacingentis. Sic et in psalmo quadragesi-
triduo mdificaboillud (Joan. n, 19); et paulo post mo quarto dictura est : Accingeregladio luo circa
tiit Evangelista : Hoc enim dicebat de templo corpo- femur, potenlitsime(Psal. XLIV,4); et alibi: Prascin-
ri* »ui, xisli me imtitia (Psal. xxix, 12). Haeceoim et Ulia
447 M. AURELII CASSIODORI 448
duas naturas indicant Domim Christi plenissimas A suraitur, tanto sobrietatem mentibus donare digna-
atque perfeclas in una eademque persona, sicut om- lur. Quapropter hoc genus loculionis in Scripturis
nis catholica confitetur Ecclesia. divinis est proprium, quoniam in bono plerumque
Yers. 9. Qui conturbat profundum maris : sonum ponilur. In scripluris autem saecularibus,vel in com-
flucluum ejus quis suslinebit ? Turbabuntur gentes. munibus fabulis ebrietas in bonam parlem penitus
Poslquam per allegoriam moiilium dixit apostolos non habetur. Subjungit, multiplicastilocuplelareeam.
esse praeparatos, nunc exponit quid per eos Domi- Verba ista inexplicabilem modum donationisosten-
nus fuerit operatus. Turbavit enim aposlolis praedi- dunt. Nam qui mullipticat locupletare, quantum sit
cantibus non solum superficiem maris, sed fundum non videtur exprimere, sed in immensum ducitur
maris, id est gentilium corda demersa profundius. quod verbis talibus pollicetur: locuples enim dici-
Nam cuin sua nuroiiia conticuisse ccrnerenl, et anni- tur, loca plura tenens. Ipsa est terra quam dignatus
hilata esse senlirent, merito corde turbati sunt, quan- est assumere, non quam humanitatis more calcavii.
do spes suas ad niliiluro pervenisse noscebanl. Nam Istam siquidem quam terimus non locupletandamle-
cum saeculum mare dicatur, congrue fundo maris gimus, sed potius immutandam; sicut Isaias dicil:
comparata sunt corda deraentium; inde enim surgit, Erit cmlumnovum, et terra nova (Isai. LXV,17).
quod fluctusexcilat peccalorum; inde venit inopinaia B j Vers. 12. Flumen Dei repletum est aquis; parasti
commotio, quae innoceiuiam verberat, sanctosque cibum illorum, quia ila est prmparatiotua. Bene mise-
defatigat. Sequitur, sonum fluciuumejus quis susline- ricordia Domini plenissimo fluvio comparatur. Non
bit ? Hic significal persecutores, qui iicet ipsi velut enim aliqua sicciute potest imminui, qui poutioni*
fluctus altissimi concitenlur, sonus eorum, id est bus crebris nescit cxpendi. Mundialis aqua aut iin-
dicta crudelia nullatenus ab hominibus sustinentur, bribus accipit augmentum, aut siccitate defeclum ;
nisi divina gratia concedente eorum protervia fracta Dei vero fluvius semper plenus, semper aequalis
superetur. Quis susiinebit? quantum ad horainura est; dc quo diclum est: Fluminis impetus tmtificat
perlinet fragilitatem dicitur. Nam, dono Dominisuf- civitalem Dei (Psal. XLV, 5); et ipse Dominus in
fiagante, martyrcs eorum violenliamsuperare polue- Evangelio ait: Qui biberit ex aqua quam ego do ei,
runt: unde niaxime conlurbataesunt gentes, quando non siliet unquam; sed fiet in eo fons aqum salienlis in
fidelissimos cernebant, et vivos facere virtules, et vitam mternam (Joan. IV, 13). Nec moveat quod alibi
morluos supplicaniium vola complere: contra sua singulari, alibi plurali numero flumina sunt posita.
numina et eorum potenliam pavescere, et responsa Unilalis enira virtus est multa complecti. Nam cum
denegare. Tunc enim ct DelphicusApollo conlicuit; dicamus pluraliter Ecclesias, unam lamen constat
lunc a Delpbis Diana disccssit; tunc Cytherea Venus C ( esse calholicam, quod inntuneris vicibus cognoscitur
erubuit. Sed quid, rogo, gentes facere poterant, esse memoratum. Sed postquam de potu Huminis
quando sua numina trepidare cernebant? dixit, de cibo spirituali subjecit, ne convivium Do-
Vers. 10. Et limebuntomnesqui habitant fines lerrm• mini copiosissimumamicossuos relinqueret ex aliqua
a signis luis; exitus malulini et vespere delectaberis. parte jejunos. Dicit enira, parasti cibum illorum. Ci-
Hic (empus significat quo apostoli diversa signa fa- bus ille non dentibus manditur, sed animaeavidilate
ciebant. Necesse enim erat ut universilas contremi- devoratur; de quo dictura est: Panem cmli dedileis;
sceret, quaeorbem lerrae habitare videbatur, quando panemangelorummanducavit homo(Psal. LXXVII, 25).
lalia signa cernebai quae nec lectio eorum prodide- Sic lolum ad communionem sacram convenienter
rat.nec visio ulla monstraveral. Ipse enim dixit unde refertur, quando et ejus sanguinera bibiraus, el de
timor ille concipi potuisset, id est, a signis luis. ejus corpore saginamur. Et ne aliquid casualiter
Addidit, exitus malutiniet vesperedeleclaberis. Exilus; factum putares, sicul arbitralur irridendagentilitas,
matulini est quando aliquis ex mundi istius felicitate> subdidit, Quia ita esl prmparaliotua. Sic eniro omnia
ad Dorainum converlitur Salvatorem. Matutinumi conligerunt quemadmodum sunt ab ipso disposilu ,
enim tempus semper clarescit, et processu diei gra- sicut ipse in Evangeliodicit : Nonne quinquepasseres
liara illuminalionis acquiril. Quod aulem dixit.e/]l D veneunt dipondio, et unus ex illis non cadet super
vesperedelectabeiis, significat quando gravia patien- terram sine volunlatePalris veslri (Luc. xn, 6)?
libus semper obscurura est: sed tamen ad Dominumi Vers. 13. Rivos ejus inebria, mulliplica generatio-
veniuntCrealorem, qui moerores eorum convertit ini nes ejus: in stillicidiis ejus Imtabilur cum exorietttr.
gaudium. lta ulrarumque rerum exilu deleclabiturDo- Rivos213 etiam liic dicit apostolos, vel alios fide-
minus, quia uudique devolos per abundanliam suae les, qui de illo Dei semper repleto fluroine biberunt.
largilatis acquirit. Sed ne poium ipsorum crederes esse tenuissimum ,
Vers. 11. Visilasfi terram el inebriasti eam; multi- dicit rivos ipsos inebriandos, ul ad tantam satietatem
plicatli tocupletareeam. Terram bic genus humanumi perveniant, quanta et ipsis abunde sufflciat, et aliis
deberaus accipere, quod satialuni atque refeclumest; profutura concedal. Redil igilur ad singularem nume-
quando Dominusadvenire dignatus est. Sed unde istai rum, quem ecclcsiatticae uniuii diximus convenire.
terra debriala sit, alter psalmus exponit dicens: Et! Dicit enira, mutliplicageneralionesejus, illius scilicel
poculumtuum inebrians, quam prwclarum est! Ebrie- rtut qui de flumine sancto profluit, ut per genera-
tas felix, salietas salutaris, quae quanto copiosius; tiones sticcedentes praedicatiobeata non deficiat, sed
449 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. LXV. 450
multipticelur,unde catholica seraper crescat Eccle- A Vers. 16. Induli sunt arietes ovium, et convalles
sia; ut qui modo imbuuntur sacro dogmate, post abundabunt frumento : etenim elamabunt et hymnum
alios docere videanlur; quod quotidie fieri evidenter dicent. Induii sunt, illam vestem nuptialem significat
agnoscimus. Dictum est de rivis, qui pertinentad qua arieles ovium, id est apostoli et sancti reliqui
proveclos [ed., perfectos]: nunc dicil desiillicidiis, vestieniur, qui doctrinaebonae[ms. G., bono] duces
quaead inchoantes respiciunt Christianos, quando an- exstilerunt populo Christiano. Sequitur, el convalles
gustata primordia latissima non potest inlroiredoctri- abundabunt frumento. Convalltt populos significanl
ua;dequibusdicitApostolus: Nonpotuivobisloquiqua- bumilcs , quia nihil his humilius, quae in quadam
si spiritualibut, sed quasi carnalibus. Quasi parvulis in terrae concavitate descenduni. Isti ergo humiles
Christolac vobit potumdedi, nonescam(I Cor. m, 1,2). abundabunt frumento, sicut ille publicanus qui nec
Stillicidia enim sunl guttae quae de tectis cadunt, oculos audebat ad ccelum erigere, nec aliqua meri-
non pondere, sed assiduitate penetrantia, quaequan- terum praesumptione confidere. Abundavit[rumento,
lum distent a rivis etiam visualis nobis ratio patefa- quia humilis convallis fuit : erectus est quia, prae-
Cit. Ergo in primordiis suis Imtabitur omnis fidelis , stante Domino, se ipse dejecit; et ideo fortior faclus
cum exorieturex aqua et Spiritu sancto, quando vere est, quia vires suas invalidas esse confessus est. Ad-
renascimur, et gloriseDomini ipsius dignatione prae- 6 jecit, clamabunt et hymnum dicenl. Finalis isla con-
paramur. Est enim nobis tunc magna laetitia, quando clusio ostendit nobis allusiones illas quas superius
antiqui hominis velustate deposita, in novae regene4 dixit, myslica similitudine suscipiendas. Neque enim
rationis gaudia commulamur. Sed licet haecDei mu- lines deserli ctamabunt, nec convalles, nec arietes
nera alio modo in auctoritate posita videantur, ovium, nec cactera quac dixit anlerius; sed clama-
conversa tamen provectus noslri ordinem videntur bunt illi et hymnumdicenl, ad quos res islaecompro-
monstrare cerlissimum. Primo enim ariditas fidei babili simililudine referunlur. Dixit enim prius cla-
quibusdam stillicidiis animatur; post rivis affluen- mabunl, et ne clamorem ipsum crederes esse confu-
tibus irrigamur: deinde, sicut dicit versus superior, sura, addidit, et hymnumdicenl, id estlaudem, quse
ad iluminis illius plenitudinem, juvanle Domino, rationabilibus creaturis noscitur convenire suaviter.
pervenimus. Sic per hoectria divini muneris ordo Conttusiopsalmi.
declaratur.
Vers. 14. Benedkes coronam anni benignitatislum, Intelligamus populum illum beatum qui venit ad
suaviute laetatusest; et
et campi tui replebunturubertate. Corona anni totns Dominum Chrislum, quali
esse beneliciura, quod tanta
hic mundus convenienter advertitur , per quem sciamus inaestimabile
„ exsulutione celebratum. Hymnum quoque
catholica dilalatur Ecclesia. Benedicit enim Dominus legitur
vere fecerit Christianos ejus quem primo versu psalmi promiseral, quanta
quos flumine,rivo, stillicidio,
dixit. Deinde vide : gralia diversitatis ornavit! laudem incarnationis ejus
quae jam superius quid sequitur et mundo praesti-
Et campitui replebunluruberlale. Camposdicit fideles mirabili brevitate describens, quid
fidelis institulor edocuit. Ad postremum in
homines atque juslos , qui aequalilati camporum terit,
resurrectione ventura universos sanclos ejus hymni-
aequissimopectore comparanlur. Tales enim ubertate
dica in co dicit exsuliatione gaudere. Sic et praeseniia
replenlur, quia frucium tricenarium, et sexagena- mirabili brevitate
vel Domino narravit, ct ad spera maximam
riiim, centenarium, largiente, praesta- concitandam futura nobis praemia compromisil. Tri-
bunt.
bue, Rex ccelestis, ut et nos erepti ab ariditale pec-
Vers. 15. Pinguescent fines deserli, et exsultalione
collesaccingentttr.Fines deserti populi gentium sunt, cati, flumine misericordiae tuae copiosius irrigati,
ut cum sanctis tuis
ad quos nullus propheta fuerat deslinatus; sed toti in pinguescere merearaur, hymnum
libi jugiter decantare possimus.
Jtidaeanalione prophetabant. Isti ergo fines deserti,
EXP03ITIO IN PSALMUMLXV.
pinguesmagnomunere DiviniUtiseffectisunt, quando
ad eos apostolorum praedicatio sancta pervenit, et /n finem, psalmusDavid, canlicum resurrectionis.
graiia Domini per fidem decorifacti sunt, quos pri- '.D Quamvis heec nomina quaein capite tituli sunt
dem increduiilatis macics horrenda turpabat. Prima posita, praemissa expositione videantur esse nolis-
denique satio per prophetas in Judaeanatione prove- sima, lamen non erit importunum scienlibus inter-
nit; secunda in gentibus per apostolos longe lateque dum ipsa repetere, ut intenlio lotius inscriptionis
diffusaest. Sed plus de istis finibusdeserti frumentum evidentius possit agnosci. /n finem,quod diclum est,
virtus Domini conquisivit, quam de illis terris quae respicit ad Dominum 214 Salvatorem, sicut dicit
cullaevidebantur, apparuit; sicut propheta dicit: Apostolus : Finis enim legis Christusad justitiam omni
Lmtare, slerilis qum non paris; erumpeet clama, qum credenli (Rom. x, 4). Psalmus ipstim sine arobiguitate
non parturis: quia multi filii desertmmagis quam ejus denuntiat, quia psalmus ex superioribus sonat, sicut
qum habetvirum. Coltesvero copiososmarlyres debe- opera ejus dictaque sonuerunt. David autem diclum
rous accipere, quia ipsi sunt post apostolos celsiores. est inlerpreUri desiderabilis et manu fortis, quac
IIoc enim significat, exsullationeaceingenlur, quia, verba specialiter pertinent ad Regem nostrum et
praeslanteDomino, perveniuntad yternum gaudium DominuraChristum. Restat nunc ut sequenlia dicere
per tolerautiam passionum. debeamu». Cantkum isiud generalc, qu.d dici de
451 M. AURELII CASSIODORl 452
Domine Salvatore praennssa nomiiia docuerunt, de, A dictum esl, date gloriam laudt ejus, et antidotum
gloriesa ipsius resurrectione praedicalur,per quod Ec- cceleste siliculosis animis hauriamus. Dat glotiam
clesia genles admonet, quas per gratiam Doraini prae- laudi ejus qui praeconia Dominifrequentala exsulta-
sciebat esse credituras, ut communiter gaudeant, quae tione concclebrat, ut totum ipsi depuUns, nihil hu-
erant in suo Capite reparandae. Sed quoniam geos manis aestimet viribus applicandum. Vilandum est
Judaease tantum ad beatae vitae praemiaputabat esse enim et omni sludio fugiendum ne fragilitas humana
venturam, quia inter cseteras naliones, quae adhuc laudibus suis arabiat erigi, quae magis debet justa
idolis deditae serviebant, sola legera veri Domini increpalione culpari.
babere videbatur (sed erat infidelilatis suae vitio Vers. 2. DicileDeo: Quam terribilia sunt opera luat
peecatura) propbetiae spiritu cantkum islud sancta in mullitudinevirtulis lum menlientur liH inimici lui.
profudit Ecclesia: asserens spem illam resurrectionis Audiamus quid Ecclesia genles uno commate doceat
non solum fideles ex Judaeis, sed universitatem de dicere, et magnam causam religiqnis sub brevitale
cunctis gentibus habiturara; sicut Dominus dicit : concludere. Quam terribilia sunt opera tua! Quamvis
Viwoego, dicit Dominus, et imptebitur gloria mea uni- opera Domini dicat esse terribilia, lamen quantuh.
versa terra (Num. xiv, 21). Denique et psalmus iste terroris habeant non edixit; sed opera Domini hac
sic inchoat: Jubilate Deo, omnit terra. g ratione arbilror esse meluenda , ut consideremus
Divisio psalmi. quid nobis possit accidere, si illa majestas, quaemnn-
dum miserata respexit, peccatis noslris facientibul
Contra persuasionem Judaeorum, qui se dicebant reddatur infensa. Deus enim pro nobis dignalus est
solos ad beatam vilam proeomnibus pertinere, mater homo fieri, sicut Leo papa ad Flavianum scribens,
Ecclesia spem generalis resurrectionis interpositis doctor a dicit (Epist. 10,ad Flavian., cap. 4):
tribus diapsalmatibus laeta decantat. Primo ordine Creator postolicus unus
hortans universitatem , ut de Domini resurrectione angelorum passus est esse monalium :
invisibilis in suis, visibilis est factus in nosiris; in-
congaudeat, quaecunctis erat fidelibus acterna praemia comprehensibilis voluit comprehendi; ante
tempora
praestitura. Secundo ordine invitat omnes ut veniant manens, esse
ad Dei opera consideranda; quatenus una credulitas coepit ex tempore. Universiutis Domi-
nus, servilem formam obumbrala majesutis suae im-
jungat quos unum praemium exspeclare videbatur. mensitaie suscepit. Impassibilis Deus non est dedi-
Terlio iterum monet gentes ut Dominum benedicant,
gnalus homo esse passibilis, et immortalis monis
qui nos licet diversis probet iribulationinus, tamen
legibus subjacere. Heec si consideremus, terribilia
ad requiem suae miserationis adducet. Quarto ordine nobis sunt
opera Domini, quando tantae dignationi
iierum invitat universitatem, ut commonita [e.d.,com- n nec illud possumus exhibere,
quod pro nostra salute
munila] exemplo liberalionis suae, amplius confidat nos ccelestis pietas admonere. Sic enim et
dignatur
in Domino : benedicens eum , quoniam orationem alibi
legilur : Domine, audivi auditum tuum, et timui;
ejus exaudire dignatus est. consideravi opera tua, et expavi (Rabac. m, !2). Sed
Expositio psalmi. timor iste affectuosuset pius est, dulcedinem habens,
Vers. 1. Jubilate Deo, omnis terra; psalmum dicite non amaritudinis qualiutera; spem generans, non
nomini ejus; date gloriam taudi ejus. Sancla Ecclesia, diffidentiam creans; dnsiderium cumulans, non ar-
sicut diximus, omnilerrm dicil esse gaudendurn, quae dorem charitalis exstiuguens. Sequitur, in multitudine
erat Cbristo Dominocreditura. Jubilatio enim dicitur virlutis lummenlienlur libi inimici tui. Muttitudo vir-
exsultalio cordis, quae immensilate sui verbis non luiis erat, quod curabat horaines diversa infirmitate
polest cxplicari. Unde merito a lali verbo sumpsit laborantes; sed in hac virtute mentiebantur inimici
initium, ut magni beneficii incomprehensibilis pro- ejus.quaudo dicebant: Haecsigna in Reelzebuth facit
barelur esse laelilia. Nara cura dicit, omnis terra, (Matth. xu, 24). Mentiii sunt etiam in multitudine
non humum, sed fideles significat ac devotos, qui de virlulis ejus, quando dicit : Videbilis Filium hominis
tali poterani gaudere miraculo. Qtiae figura dicitur venieniemin nubibus coeli (Matth. xxvi, 04, 65). Et
metonymia, id est transmutalio, quoties per id quod n illi dixerunt: Blasphemavit; quid adhuc egemus testi-
conlinet, id quod continetur edicitur. Judaeos enim bus? Ad posirenium mentili suntin mullitudinevirtu-
lali praedicationeconvincit, qui spem beatae resur- tis ejus, quando post resurrectionis gloriara daU pe-
reciionis sibi tantum aestimabant esse pollicilam. cunia custodibus dicebant: Dicile quia venerunt noete
Sequltur, psalmumdicitenomini ejut. Post illam inex- discipuli ejus, el furati sunl eum, nobis dormientibus
plicabilemjubilationem congruum fuit ut ad psalmo- (Matlh. xxvin, 15). Sic venerabilis mater sub com-
diam credituros populos hortaretur; quatenus quod pendio brevitatis futuraesanctae incarnationis myste-
animo conceperat, depromplit laudibus explicaret. ria declaravit.
Illud enim soli Deo cognitum, istud fuerat et ab Yers. 3. Omnt» terra adoret te, et psallal tibi; ptal-
hominibui audiendum, sicut legitur : Corde creditur mum dicat nomini luo, Allittime. Quia superius men-
ad jutiiiiam; ore autem fit confetsio ad salutem (Rom. titos fuisse dixit inimicos, nuuc generalitas admone-
x, 10). Quod autem dicit, nomini ejus, signiftcat tur ut veraciter adorel Dominum 215 Christum.
Dominum Salvatorem, ctijus adventu mundi vulnera Addidit, et psallat tibi, quod revera divinis dece.
probantur esse curata. Intendamus quoquc qn d virtutibus exhiberi. Subsequitur, psalmum dicat no-
453 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. LXV. 454
mini tue, Altissime. Prius dixurat, psaltat libi, post. A meavit, mundi hujus signiflcabatfluenta secure posse
iterum pene ipsa verba repeliit, sed bene perquiren- transire, et ad pcenitentiaetutissima pervenire. Unde
tibus longe diversa sunt; prius enim psalmodiam necesse fuit ut Ecclesia cumsanctis viris in idipsum
intelligi voluit : hic vero opera sanctilatis admonuit. se diceret esse tmaluram, ubi est gaudii nostri fons
Nam cum dicit, nomini luo, Aliissime,significat, sicut et salutis aeternaeorigo praeparau. Quodvero ait ibi,
supra dictum est, Dominum Salvalorem , qui Aliis- in idiptum, inter propria Scripturae divinaeconnume-
simus jure dicitur : quia nihii supra se altius, sicut randum est.
Pateret Spirilus sanctus, quidquam haberecngnosci- Vers. 6. Qui dominatur in virtule sua in mternum,
lur. Quod nomen positum est ad convincendam spe- oculi eju»tuper gentet respiciunt.Exposuit quod diie-
cialiter superbiam Judxorum, qui sic abjeclum esse rat, Lmtabimurin idipsum; scilicet: Qui dominalur
crediderunt, uteum crucifigere non paverent. Simul in virtutetua in wternum. Dominari enim possunl et
etiam hoc nomine convicii sunt Ariani; nam qui est principes terrarum; sed non in virlule tua, neque tn
Altissimutin deitate sua, non potesthabere majorera. mternum. Quapropter haecduo addita sunt, ut omni-
Vers. 4. Ventleel videle opera Domini, quam terri- potentis Regis virlus possit ostendi. Et ne promis-
bilis in eonsiliis super filios hominum. Sponsa Regis siones praedictasinanes putaret adhuc caecagentilitas,
aeterni ordine secundo gentes invitat ut miracula B addidit, oculi ejut super genlet retpiciunt, ut quod
Veteris Testamenti devotis possint mentibus inlueri; illae per se videre non poterant, aspeclu veri luminis
quatenus quod Hebraeo populo in figura contigit, in inluerentur afflatae.Dominusenim quos respicit illo>
se cognoscant verissime fuisse completum. Proprie minat; quos visitare disponit, et liberat.
vero dictum est, Venite, quasi adhuc longe posilis, Vers. 7. Qui in ira provocant, non exaltentur in
quasi adhuc in Babyloniacivitale morantibus. Videte semetipsis. Consueludo fragilitatis nostrae congrua
posilum est, id est lumine cordis agnoscite. Caeterum brevitate descripta est, quia dum ulia facimus unde
carnalibus oculis videre non poterant, quaeconsu- ad iraro Dominum provocemus, exaltamurin nobis*
bant esse praelerita. Opera Domini non isla dicit quae metipsis, peccata nostramagis cupientes defendere.
omnes pariter vident, ccelum,terram, mare et omnia Sed hos prohibet in seipsis exallari, quos oportet hu-
quae in eis sunt; sed illa invitat eos specialiter in- miles inveniri. Fideles enim non in so, sed in Cbrislo
tueri , quae fidelissimi spiritualiter agnoverunt , exaltari oportet, ubi allitudo firma esl, et nunquam
Hebraeis fugientibus divisum mare patuisse, qua- ruiturus ascensus.
draginta annis populos ad saturitatera pastos in Vers. 8. Benedicite,gentes, Deum nostrum, el audite
eremo, siccis pedibus transitum Jordanis fluenta vocemlaudisejus. Venit ad tertium membrum, in quo
praebuisse, et caelera quaeJudaeisfiguraliter contige- C gentes monet ut Deum verum consona praedicatione
runt. Subjecit, quam lerribilisin consiliissuper filiot glorificent. Sequitur, el audite vocemlaudis ejus, id
hominum.Filios hominum fecit terribiles atque me- esl quaedicit Pater de Filio fideli credulitate susci-
luendos [mt. A., factusest terribilisatque meluendus, pite. Voxenim laudis ipsius est: Hic esi Filius meus
cum, etc), cum per cos miracula roagna roonstravit. dtieclus, in quo mihi bene eomplacui(Matlh. m, 17).
Verum quaesint ista opera , quae vult genles adhuc Quam purissimis ac devotis mentibus oporlet audiri,
rudes agnoscere, sequentia declarabunt. ut unus atque idem credatur Dominus Cbristus, qui
Vers. 5. Qui convertilmare in aridam , et JJtumina ante saeculaex Patre progenitus est consubstantialis
pertrantibunt ptde : ibi tmtabimurinidipsum. Isla sunt ipsi, et ex Maria Virgine procreaius, nobis dignatus
opera Domini, quae snperior ver-.us admouuit. Con- est fieri in assumpta humanilate consimilis. Sancta
vertil mare in aridam, quando Hebraeumpopulumper eniro Ecclesia in hac fide vivit, in hacfide prolkit,
medios fluctus iter fecit haberc terrenum. Ftumina ui in DominoChristo nec sinc vera divinilate huma-
pertrantivit pede, quando Jordane dexira laevaque nitas, nec sine vera credatur humaniiate divinitas.
diviso, in terram repromissionis Judaicum deduxit Vers. 9. Qui posuit animam meam ad vitam, el non
exercitum. Sed quaerendum est ad quid plurali nu- dedit commoveripedesmeot. Nunc enumeral quibus ex
mero fluminaposuerit, dum legamus in Jordane tan- D causis misericordia Domini praedicetur. Duosunt ista
tummodo conligisse? Non immerito, quia licet in ipso sacraroenla liberationis nostrae : primum quod nos
solunimodo contigerit, frequenter Umen ibidem ac- per munus baptismatis ducit ad vitam; non eniro illuc
cidisse monsiratur. Naro et Eliaeillic talis transitus noslris meritis pervenimus, sed ipsius beneficio mi-
fuit, et discipulo ipsius redeunti similiter fluminis serationis attrahimur. Deinde ne nos exinde permit-
ipsius fluenta patuerunt (IV Reg. n, 8, 14). Sive tat expelli, qui gravibus viliis probamur onerati. Ipse
quia Scripturae divinae mos est, et unum pro pluri- enim nospenil ad vitam qui dixit: Ego sumvia, veri-
mis dicere, et plurima unitalis nomine vocitare. tas, el vita (Joan. xiv, 6). Ipse gressus nostros non
Sequitur, ibi Imtabimur in idipsum. Hic jam sacra- sinit commoveri, qui manum suam Petro ne merge-
meata Ulorum operum festinat osiendere, quia in returextendit(Ma/t'j. xiv, 31). Et ne erederes oliose
eorum prafiguratione veraciter post laetatus est po- isudici, a quibus periculis liberata fuerit, subler
pulus Christianus. Nam quod gens Judaea per maria enumerat.
ti.msivil, sequens Christi baptisma nuntiabat. Quod Vers. 10. Quoniam probasti nos, Deus : igne nos
fluminasine altitudinis periculo siecis pedibus trans- examinatti, sicut igne examinaiur argenlum, Hactenus
455 M. AURELII CASSIODORI 456
singulari numero propheUsse videlur Ecclesia; nunc.: A nibus roboraret, quibus tanta praemia pollicetur.
pluraliter loquitur ex merobris suis, per hos tres; Holocaustumenim dicitur lotum incensum. El quia
versus exponens fideles Domini quanlis tribulationi- se superius examinatumigne dixerat sicut argenlum,
bus affligantur. Probari nos facit Deus, quando per- juste se holocaustum oblaturum dicit, hoc est purga-
diversa 216 genera tentationum pro sui nominis; tam delictis animamsuam. Sequitur, reddam libi vota
confessionc tolerantiam beatae passionis indulgct. mea, id est ut laudes tuas stib perpetuitale decantem,
Non enim ille nos probando novit, sed praesciendo ) et cum angelis et potestatibus, thronis et dominatio-
cognoscit. Sequuntur diversaemartyrum poenae.Igns: nibus hymnum misericordiae tuae semper edicam.
enhn charitatis examinatur beala conscientia , quaei Ilaec sunt enim vota fidelium, liaecdesideria simpli-
tantum Cbrisli Domini aroore succenditur, ut itrcn- cium Christianorum, ul in illa socielate recipianlur,
lium flamraarum (ormenla vincantur. Scd iste ignis; qui se fidei et operum sanctitate junxerunt.
non consumptorius, sed purgatorius est. Daiur enimi Vers. 14. Quw disiinxeruntlabia mea , el. locutum
argenli exemplum, quod igne ideo decoquilur, tttt eslos meumin tribulationemea. Illa vola exponil, quae
purius inde reddatur. Jaceret enim massa argentii superius dixit, id est qumdistinxeruntlabiamea; fidelcs
cum sordibus suis, nisi magni caloris beneficionativai enim quamvis io afflictionesint positi (sicut Jobfuit),
inquinamenta deponeret. ] Dominum laudant, et se semper accusant. Ideoque
B
Vers. 11. Induxisti nos in lajtteum; posuislitribukt- probanlurdistinguerevotalabiis suis, quia dubiumnon
tiones indorso noslro. Induxisli nosin laqueum, id esll est divisum csse quod humaniuti iroputatur, el Di-
inirare nos fecisti cuslodiae catenas quas martyress vinitati semper oflertur. Et respice beatam tolerantiae
suslinere meruerunt. Laquettsqui non deciperet, sedi sanctitatem, ut illa se vota laudis dicat reddere post
probaret: qui corpus quidem necteret, sed animae e resurrectionem, quaein tribulatione concinuit, quando
vincula dissolverel; qui non ad reatum perduceret,, frequenter camis imbecillitate peccatur, et doloribus
sed absolulionis dona praeslaret. Addidit, posuistii vicla plerumque non sinitur anima probabilia com-
tributalionesin dorso nostro; videlicet verbera quaeetl plere disposita. Hic autem Dei munere lanta copia
Paulus pertulit, ct reliqua fideliumturba sustinuit. charitatis ostendilur, ut adversa orania superasse
Ad hoc verberibus humiliati, ut diabolicam super- monslrelur.
biam cum mundi ipsius delectatione respuerent. Nam1 Vers. 15. Holocausla medullala offeram libi cum
cum dicit : Posuisti tribulationesin dorso noslro, si- incenso et arietibus. Adhuc ipsa vota quae superius
gnificat corporeos dolores, quos de illatis verberibuss memoravit, exponit. Holocausla medutlttia sunl sa-
sustinebant. crificia quaepuro alque intimo corde divinis conspe-
Yers. 12. Imposuisti hominessuper capita nostra : iC ctibus damus. Nam quando in vicem holocausti con-
transivimut per ignem el aquam, cl induxisli nos inn tritionem cordis offerimus, oporlet ut intus habeat
refrigerium. lmposuisti, dicit, ut omnia ipsius volun- purissimam fidem, intus habeat opera fidei, quaead
lalefacla fuisseconstaret, sicut diciiDominus Pilato:: vicem medullaeoblationem pinguissimam reddant :
Nonhaberespolestaleminme, nisitibi data fuissetdesu- [- ne sit aridum atque vacuum quod divinis conspecti-
per(Joan. xix, U).Sequitur, homines,ut inielligeress bus immolamus. Quapropter talia se holocaustapro-
peccatores, quippe qui persecutionibus saevissanctoss mittii offerre, quae firmiutem habeant medullae, et
marlyres diversiscruciatibus affligebant. Supercapita n pinguedinem fidei salutaris. Addidit, cumintenso et
noslra, boc est, ut dares eis polestatem capitalera inn arietibus.Incensum significatorationes, quaead instar
nos ferre senlenliam. Addidit, transivimusper ignem n thymiamalis divinis conspeclibus offeruntur; sicut
et aquam, quod uiiquc factum est, quando alios mar- alibi legilur : Intret oralio measicul intensum in con-
tyrum ignis absumpsit, alios aqua devoravit, et perr spectu luo (Psat. CXL, 2). Arieles vero significant
diversa elementa mors eorum probalur implela. Se- apostolos, qu-iduces Christiano populopiis praedica-
quitur sacculiillius beala promissio, et induxisli noss lionibus exstiterunt. Et respice quoniam utrumque
in refrigerium, ul .ista omnia quae in mcmbris suiss conjunxit, dicendo, cum incensoel arielibus. Ipsum
paliebatur Ecclesia, non ad detestabilem pcenam,sod d D revera incensum suavissiroum est Domino, quod
ad quietisbeatiludinemcognosceres esse collau. Re- :- aposiolorum traditionibus probatur adjunctum. Me-
frigeriumest enim post perurentes curas delecubiliss mento aulem quod hic versus et sequens allegorice
el amoena securitas, quam in illa retribulione susci- proferuntur; per significantiasenira animalium de-
piunt qui pati pro Domininomine meruerunt. claratur oblatio devolorum.
Vers. 15. Inlroibo in domum tuam in holocauslis; ; Vers. 16. Offeramlibi bovescum hircis. Boves in-
reddam libivota mea. Hic redeunl membra Chrisli add telliguntur pracdicatores,qui pectora humana feliciter
numerum singularem. Dicit enim corpus ejus in do- i- exarantes , eorum sensibus coalestis verbi semina
mum ipsius se feliciter intralurum, id est in illam n fructuosa condebant. llirci vero inlelliguntur, qui
fuluram Jerusalem ubi non holocausta pecudum, sed d diabolicis pravitatibus sludenles]bispidis viliis ve-
puritas quaerituranimarum. Et inlendequoniara sicut it stiunlur. Hircus enim dictus esl quasi hirsutus. Sed
tribus versibus superioribus peenas martyrum dixit,;, et eos cum bobus offert Ecclesia, quando conversi
ita nunc aliis quatuor usque ad finem divisioniscora-i- Cliristo Domino confitenlur. Hircus enim fuit ille
memorat bonabeatorum; ut fidelcs in duris affliclio- )- latro qui pendebat in cruce; sed moxfactus est bos,
457 EXPOSITIO1N PSALTERIUM.PSAL. LXVI. 458
quandoadconversionemveritatis,Dominorespiciente, A Conclusiopsalmi.
pervenit. Dixitenim : Memeitfomei, Domine,cum ve- Pedisequa quidem cposilionc psalmus isle de-
neris in regnum tuum (Luc. xxm, 42). cursus est, sed modonobis est ejus adunanda con-
Vers. 17. Venite el audite, el narrabo vobis, omnes lextio, ut virtus hujus cantici evidenler possit ag-
qui timetisDominum,quanta fecil animmmew.Yenit nosci. Primum salutariter genles allocuta est sancta
ad quartam posilionem, ubinon jam rudes, sedfideles mater Ecclesia, ut generaliter iu Domiuilaudibus
advocat ac devotos : jam nihil de passionibus suis occupenlur, qualenus supernum desiderium mundi
commemorans, sed toium de animaesuaeliberatione nobis tollat affectum. Deindeinvitat eas, ut discant
locutura. Audiamus quantafecil animmipsius, ut et miracula Yeteris Testamenli ad praeligurationem
nos discamus expetere, 217 "|uodMatri noslraeco- illis polius visa fuisse concedi; quatenus ad spem
gnoverimusDominumcontulisse. maximam sequens populus concitelur, quando quae
Vers.18. Ad ipsum ore meoclamavi, et exallavisub veteri populo sunt praeslila, futurae regenerationis
tingua mea. Hisduabus rebus diligenler impletisper- beneficianunliabant. Docuit nos etiam quoniam de
fectus efficiturChristianus. Primum, ut ad Dominum diversis cladibus quas hic populus susiinet Chri-
clametore suo, id est rccta conscienfia, non volun- stianus, Dominimiseralioneliberetur, et ad illarafe-
tale perversa. Sic enim de his dicimus qui aliqua ra- ™Hcempatriain, ipso largiente, perveniat. Promissio
lione falluntur : Mentemsuam non habet; sunt alie- singularis, sponsio desiderabilis, ct hic, ipso prole-
na quaeloquitur. Ergo ore suo clamal, qui Domino gente, custodiri, et ibi, eodem largiente, in aetcrno
pure supplicat: quia illud non nostrum, sed omnino praemiocollocari. Hocsi fixo aniino semper intendi-
diabolicum est quod cognoscitur esse perversum. mus, nunquam mundi istius pericula formidamus;
Secundumscquitur, et exaltavi sub tingua mea. Sub sed cum laetitiasumraa cantabimus, quod in bujus
Hngua dicit, in conscientia : quia cor nostrum sub psalmi fine conscriptum est : Benedictus Dominus,
lingua nostraesl, ubi tacita cogitationelaudamus, et qui non amovildeprecationemmeamei misericordiam
exaliarenobis illum videmur, qui semper probatur suama me.
Altissimus. Et videordinem rerum. Primo dixit oris
EXPOSITIOIN PSALMUMLXVI.
clamorem; deinde venit ad purissimum cordis af-
fectum, unde et lacili solemus audiri. In finem, in hymnis, psalmuscanticiDavid.
Vers. 19. Iniquitalemst conspexitn cordemeo,non
exaudialDeus. Quod dixerat : Exaltavi sub lingua Hymnuset canlkum haecduo nomina, nisi subli-
Nam Deum lau- liter inspiciantur, unum videntur propemodum iu-
mea, ipsum diligenter exponit. qui :
dat in corde suo, non debet sensum varia imagina- * dicare myslerium quia utraque laudem Dominisi-
monstrantur. Hymnumdiximuscarmen esse
lione confundere,nec aliquaminiquitatemconspicere, gnificare
sed tolam illi mentem vigilanlissime deputare, ut[ metri alicujuslegecompositum; sicut omnes psalmos
in Hebraealingua constat esse formatos. Hi quoiies
locum in eo diabolus nequcat invenire. Sic enim pu-
in
rilas orantis accipitur, si nullis cogitationumsordi- soli poimntur titulis, significaniur organis et lym-
bus polluatur. Dicit enim : Si boc feci, non exaudiatI panis fuisse prolali. Sed i>te hymnusquem nunc pro-
Deus: oslendens quoniam qui lalia faciunt, inanibus, phetacanil,' ideo praemisit in finem, quia lotaoratio
visionibus illuduntur. ad Dominum Chrislum sine dubilatione dirigitur.
Vers.20. Propterea exaudivilme Deus, el intendit, Psalmus vero canticiest qui sola liumanaevocis mo-
vociorationismem.Quianon conspexeral iniquitatem! dulatione canebatur. Sed nunc per liaec nomina
in corde suo, proplerea se dicit auditum. Ille cnim! utrumque deprelienditur poluisse conjungi, ul et
clamorascendit ad Dominumqui pollulionem rerum; inslrumeiitis musicis ei liumana vocc caneretur; et
nonhabet humanarum.Inlendentes enimad ipsum , ideo omnis canlus ei/it/mjiusesl, non omnis hymntts
Ulera recipimus vicissiludinem,ul et ille nos mise- et canlus est. Namhoc nobis di^iinctionishujus prae-
ratus intendat. Deniquelioc sequitur, et intendit voci bet indiciura, quia psalmi qui canticuranon liabeni,
orationismem. Supplicemusergo ut donel nobisora-, poterant per sola musica instrumenla cantari.
tionem purissimam, quatcnus fideliler exoratus, et Divisiopsalmi.
ille nos plenissimede sacrario suacpietalis exaudiat. Post sexagesimiquinti psalmi canticum Resurre-
Vers. 21. BeitediclusDominus, qui non anwvit de- ctionis, mirabiliordine deprecationemsuam propbela
precationemmeam el misericordiamsuam a me. Duo stibjunxit.ut benedicti ad divinam cognitionemde-
ista connexa sunl. Quando Deus deprecationemnon duci mereamur, ad quam nostra non possint merita
amovet, misericordiamsiiiimsine dubilatione conce- pervenire. Prima ergo parle (ideiibus loquens sup-
dil. Namcum oralio nostra suspendilur, el illius mi- plicat ul benedici cum ipsis mereatur a Domino;
sericordia protelatur. Consideremus eliam quarlae quatenus illuminati corde, in cunctis gcniibus Cbri-
partis initium, qua fueril veritale conceptum. Dixit stum Dominumpraedicandumesseeognoscant.Deinde
enim : Venileel audile quanla fecit animmmew. Se- convetsus ad Dominum, proplietiaespiritu eonfilen-
cutus esl in fine veracissimacpromissionis effectus: dum illi dicil a populis, quia gentes judical in aequi
quia nec deprecationetncjus amotitssecognoscilur , lale. Terlio cumdera versum repelit, quem superius
ncc inhcricordiamsucm suspendissc monstralur. disii, lioc inysteriiim adjiciens, (|iiia fructum suum
PATROL.IXX. 15
459 M. AURELH CASSIODORI 460
lerra jam protulit; el ideo frequentato verbo postu- A Vers. 3. Confiteantur lifrt poputi, Deus; tonfitean-
lat nos debere benedici. lur tibi populi omnes. Postquaro fidem provenire po-
pulis exoravit prqpheta , venit ad secundam partem
Expositio psatmi. dicens ad Dorainiim ; Confileanturtibi populi, Deus.
Vers. _. Deusmisereatur nostri, et benedkat nos; Confiteanlurverbuin aequivocinnest; nam et laudes,
tlluiiiinetvuitumsuum super nos, et miserealurnobis. et peccatorum deploiaiiones noseilur indicare con-
Supplicalionemsuam Jjjjp propheU dirigens ad ne- fessio. Sed hic ulruraque debet inlelligi, ut etpec-
cessarii nominis cucurrit auxilium. Bene enim prius cata sua confiteaniurpopuii, el gloriam Dorainiprae-
miiemt petiit, qui de meriiorum suorura opere non dicare non desiiiant. Denique verbnra ipsura in uno
praesumpsit.Prius enim fuil, ut miserereiurerranti- versu noscilur esse gepiiiiiiluni, ul a fideli populo
bus, el poslea benedictionis suae dona praestaret. [ms. A., F., ad fidelera populuiii]totum cogno&ceres
Nambenediciio Domini nos semper augmenlat: sive esse faciendum. Nara quod addidil, Q.utnes,Doiiati-
cum illum benedicimus,nos absolute proficimus; sive stariini praviutes elisit, qui putant Ecclesiara Domi-
cum nos ille benedixerit, animae nostrae profutura ni in orbe terrarura nqn esse diffusam.
concedit. Sed quaeramusquam benediclionem pos- Yers. 4. Lmleniurel exsuUenlgentes: quouiamju-
tulat, quia multaesunt quae, largienle Doraino, con- B dicas populot tn aquiiqte, et gentes in tvcra dirigit.
ceduntur. BenedixitAdam anle peccatum dicens ci: Quaerendumnobis esl quare nioneat gentes twtari et
Cretciteetmulliplicamini, et replete lerram, el domi- exsultare, cum judiciqm Dominum dicat esse factu-
namini ejus (Gen. i, 28). Benedixit Abrabam cuin rum? Metuereenim potest rea conscienlia,, cum au-
dixit: Benedicensbenedkam le, et mullipHcansmulli- dil veracein Dqminunijudicaturuni. Sed de iliis dicit
plicabo semen tuum sicut slellas cmliel sicut arenam qui jam coufessi peccala , formidare nequeunt ven-
quwest ad otam maris (Gen.xxu, 17). Benedixitetiam lura judicia. Ulis enim non judex, sed advocalus est
terras in varios fruclus , ttl indigentiam nostrae fra- Cbrislus, qui se propria confessione daiiiiiaverunt.
giliUlis excluderel. Sed hic illam benediclionem pe- Quapropter exsultent gentes el gaudeant, quaefacieiii
tiit, quam suliter cxponit, ul tenebras nostraemen- ejus in confessione praevenire meruerunt. Sequimr
tis excludens, claritate nos Domini Salvatoris illu- causa, laetitiae : quia misericordi judici probantur
minel. Sequitur quippe, illuminet vultum suum super esse confcssi, qui novit humilium corda sanare, et
not. Haec erat petitio benedictionis, ut illuminaret' superborum colla coiicidere. Nara ut illam confes-
vultum tuum supereos : quia eum videre non pote- sionem quam diximus , debuisses advertere, dicit,
rant, qui in suis viiibus luminis beneficianon habe- el gentes in terra dirigit, utique in lioc mundo, ubi
bant. Ulum enim humanus videre non polest sensus, C eas facis delicu propria confiteri, ul diabolico ne-
nisi qui splendoris ipsius fuerit clariute perfusus. queatlt errore subverli.
Repelit, et misereaiurnobis.Necessatia iteralio, quo- Vers. 5. Confiteanturtibi popnli, Deus; confiteantur
niam et a misericordia Domini proficere incipimus, (ifrtpopuli omnes. Venit nd terliam narrationem, in
etin bona spe, i|SO largienle, servamur. Quaefigura qua versum quidem secundaepartis repetil, sed om-
dicilur epembasis, id est, repetilio crebra sennonis. nino rem aliam subler adjecit. In superiori enim ver-
Vers. 2. Ul cognoscamusin lerra vium tuam, in su posuil: Lwtentur et cxsultenlgentes; nune autem
omnibusgentibus saluiare luum. Evidenter expressit dicil : Terra dedit fructum suum; ut elsi unnm ini-
quod superius dixil, benedkat nos; et, tlluminei vul- tium sonet, non tamen senstis ipse propler sequen-
(uin suumsuper nos. Ad hoc enim ista proficiunl, ut. lia ad causas similes tendere videatur. Isios vero
in hoc mundo cognoscamus viam illam veritatis, id populos quos frequenler repetit, quidam eos duode-
est DomimimSalvatorem, qui nos ducit ad vium : cim tribus intelligere, volqerunt, qyaeiii ilio judicio
in qua nemoerrare polerit, nisi qui ab ejus reguiis remunerationis graliam conseqoentur.
deviare praesumit. Et ne nos probare hoc exemplis Vers. 6. Terra dedit fruclum suum : benedkutnos
aliis egeremus , quis esset via , consequenter expo- Deus, Deusnoster. Terra dedit fructum tuum, scilicet
suit, in omnibusgeniibussalutare tuum; ut nec unius D confessiones populoruin , quod superius provenire
loci via ista crederetur, et quale essel beneficiumi necessaria repelitionc memoravil. Revera suum,
mundi, teslimonio nominis sui potuis-el agnosci. quem pia Domini largitate percepit, non qtieni dia-
Quod nomen ipsi Cbrislo Dominoevidenter aptatum bolo seminanle generavii. Dedit etiam lerra fiuctum
est, quando beatus ille Simeon eum in manibus ac- suum, quando Dominuro Salvatorem diversanun
cipiens dixil: Nunc dimilteservumtuumin pace, quia gentium lurha suscepit. Illa enim quaeerat peccalo
viderunloculi mei salulare luum , quod parasti ante Adaespinis[ms. G., peccatorumspinis]et tribulisple-
faciem omnium populorum(Luc. n, 29), etc. Consi- na, vitalem fructum intulit, cum Dominijussionibiii
dera etiam quod in prirao versu loquitur ad popu- obedivit. Tunc enim aposlolorum fides in varias li.n,-
lum fldelcm, et subito convertitur ad Dominum guas sancto Spiritu replente prorupil; lunc viruitcs
Christum, non injuria, quoniam hoc est membris inaestimabilesmundus agriQ.vit;tune revera fruclmn
loqui quod capiti. llaec ligura dicitur prosphonesis, suum terra protulit, i|uando spinas diaboli tribulos-
id esl exclamatio, quoties inter alia quaeloquimur, que deseruit. Et quia fructus proveniie poluit, jusie
ad Dominumsubilo verba convertimus. benedictio postulaiur; dicit enim : Benedicat nos
 EXPOSITIOIN PSALTERIUM.PSAL. LXVII. «2
46i
Divtstopsalmt.
Deu»,Deu» noster. Dixerat semel Deus; sed ne gen- A ^r_
tilium Dominuspularetur, quia ipsi Deum se dicunt Providentiae spiritu propheta completus, quaeini-
colere, quamvisvanis crroribus implicenlur, addi- micis Domini accidant, vel quaefidelibus in futura
dit lamea, Deus noster; ut revera ipse solus colen- judicatione contingant, per optativum modum primo
AnsDeut credatur, quem sancta catholica colit et ingressu psalrai hujus conveiiieuter edicit, ut et per-
confilelur Ecclesia, hoc est, Patrem, et Filium, et fidos de pcena terreal, et famulos Domini prornissa
Spiritum sancium. remuneratione lsetificet. Secundo ingressu vinutes
Vers. 7. Benedicat nos Deus, et metuant eumom- significat quas contulit populoJudaeorum; ac deinde
nes fines terrm. Geminat, Benedkal nos, quod saepe dicit quemadmodumex his perfecitEcclesiam. Ter-
repetendum esi, et sine fineconstat optandum : quia tio per montis speciem significat DominumSalvato-
semper necessarium, semper probatur esse profi- rem, asserens quae beneficia praestiterit Ecclesiae,
cuuni. Quaefigura oiciiur Uulologia, id est ejusdem quando eam resurrectionis su.e munere sublevavit.
sermonis iteratio. Intueamur etiam quemadmodum Quarto iuiinicorum Doinini superbiani conquassan-
limor Dei inler 219 magna munera postulelur, dam esse pronuntiat, el conversionesel martyria ab
quando post benedictionempetitam melus ejus con- ulroque sexu etiam ex pessimis dicit csse facienda ,
cedi terrm finibus exoratur. Est enim inter prima B ] cum adventus Domini iuundo salularis illuxerit.
Dei munera, quoniam qui illum limere norunt, et Quinto dicit in ecclebiisDominumdebere benedici,
amare non desinunt. Sic enim et Salomon dicit: Ini- ubi aposloli, el Cbristus ipse praedicavit: supplicans
lium tapienlimtimor Domini(Eccli. i, 16), et in alio ut dona quac dedit fideiibus tuis, conservare digne-
psalmo: TimeatDomiuumomnt'sierra(Psa/.x.vxn, 8). lur. Moneteiiam ut velocitet ad Dominum veniant
Sed timor iste non ex bumana Irepidatione contin- qui in hoc mundo lanquam in -Egypio et .Ethiopia
git, sed divina inspiratione praestaiur. Hunc ergo li- comraorantur. Sexto ingressu universiutem monet
morem terrw finibus propheta raiseratus optavit, ut ut psallat Doinino Christn , qui jain resurreclionis
et credere inciperent, et credita cauta sollicitudine suaemiracula patefecii; ac deinde psalmum doraini-
custodirent. ca laude conclu.sii.
Conclusiopsalmi. Expositio psalmi.
Quamlatissimos fidei campos sub brevitate sua- Vers. 1. Exsurgat Deus, et dissipenlurinimici ejus;
vissimapsalmusisle complexusest! Supplicavitenim
el fugiam a facie ejus qui oderunt enm. Confidenter
Doraino Christo , ut adventu suo benedicere nos
propheu videtur optare quod novit esse venlurum,
larga pietate dignetur; quatenus salus mundi .
exspe- C Petit enim resurrectionem
ctata gentibus innotescat, et fructum misericordiae 4 Cbristi, in qua dissipa-
renttir adversi, scilicet Judaei, qui resurrectionis ejus
ipsius de plenissima reiigione percipianl. Sit ergo videndo
nobis el breviute dulcissimus, et prophetiae suae potenti.un, sceleris sui facinoraformidubant.
Ullio eorum uno verbo descripta est. Non
dignitate praeclarus, quando illud ante lot s;ecula eniin quippe in unam gentem populus ipse coliectusest, sed
,
prsedixil quod jam salutariier mundus agnovit. per orbein terrarum effusa cliarilaie'''disnersus esi.
Praesta, Rex aeterne, ut sicut te in humilitate carnis inaestiinabilispoena raaledicti: ut ab ejus
venisse cognoviraus,ita et in deitatis potentia con- Sequitur
cessura nobis clemenlem judicem sentiamus. facie fugiantcujus ubique constat esse praesenliani.
Quale est enim semper fugere, et inlensijudicis prae-
EXPOSITIO IN PSALMUMLXVII. sentiani non vitare? Addidit, qui oderunt eum, ut eos
/n finem, psalmuscanlici David.
siguificaretqui insua peitinaciaconstileruiU. Odium
Vim noroiiusistius hinc debemus advertere, quiaa enim illis rebus debemus quibus nos aequiescere
dum/inu dicatur, in iuitio semper apponiiur; signi- nullalenus posse profitemur.
ficat enim rerum caput el aeternale principium, sic- Vers. 2. Sicul deficit fumus deficiant.
ut ipse in. Evaugelio dicit : Ego sum principium,, Vers. 3. Sicul fluit cera a facie ignis, sic pereanl
propler quodel ioquor vobis(Joan. vm, 26). Sequitur r D peccatores a facie Dei. In istis duobus versibus sub
psalmu»cantki, qui humana tanturo solet, ut dictumi comparatione gemina peccatorum poena praedicilnr.
est, voce cantari. David autem ipsum Dominumde- Fumus est enim ex flamraa ista corruptibili surgens
signat, quemet finisille pronuntiat. Longus psalmus,, lenebrosa conglobatio,quae,quantum plos extollitur,
et ad fastidium relevandum quinque diapsalmatibus s lantum per inane tenualur. Huic peccatores merito
praenolatus,per quaenos divisiones conipetenter im- comparantur, quoniam ex flamma nequitiaesuaepro-
pressimus. Nam licet bas in aliis psalmis, quanlum ii ducunt fumiferasactioms, quae licet ad ahiora, su-
aspirat Dominus, humana perscrutetur iudustria,, perbia faciente, consurgant, necesse est ut sua ma-
istaeUraen Lucisionesabsolute sequendacsunt, quass gis, velut fumus, elatione deficiant.
Sequitw eorum
per diapsalmaU divina fecit auctoritas. Scienduml alia comparatio. Ceraest ex faviscollectatenera inol-
est autem tflto psalmo per mysiicas similitudines 3 lisque substantia, quaesic ignis calore resolvitur, ut
psalmigranuumloqui, qui sacramentis evangelicis s ejus corpulentia penitus absumatur. Hujus similitudo
omnino repletus est, et ascensionis Christi descri- delinquentibus
competenteraptatur, quoniam in ju-
ptione devotamonstratur esse praecipuus. dicio Dei a facie ipius sie dispereuiit peccatorcs,
4«5 M. AURELll CASSIODORI 464
quemudmodumceraedeliquatiludoproximo igne con- A / Vers. 6. Turbabuntur a facie ejus Palris orphano-
sumitur. Et intuere quod hic peccatores in subsun- rum °e(Judicis viduarum : Deus in toco sancto suo.
tia sua non dicit posse consumi, qui perpetuo igne Postquam dixit in conspectu Domini beatis esse
torquendi sunl; sed dicit eos a facie Deiesse peritu- gaudendum , nunc a facie ipsius praedonesatque im-
roi, quia nunquam ad graliam ipsius beneficiaque pios asserit esse pellendos, qui orphanos ac viduas
venturi sunt, sicut quidam erranlium dicere tenta- saevacupidilale dilacerant. Tufbati enim et nimium
verunt. Et nola quod in his versibus figura est para- formidantes a facie Dei tales expelluntur, quando
bole, id est rerum dissimilium comparatio; pecca- audierint: lte in ignemmternum,qui paralus est dia-
toribus enim fumus et cera comparala noscunlur. boloet angelis ejus (Matth. xxv, 41). Sed qui sit iste
Vers. 4. El jusli epulentur, et exsultcnt in conspe- a cnjus facie pelluntur, exponit, id est, Patris orpha-
ctu Dei; delectenturin twlitia. Sicut superius dicia est norum et Judicis viduarum. De quo et alibi legitur :
pcena peccatorum, ita nunc justorum remuneralio Pupillo et vidum (u eris adjutor (Psal. ix, 14). Quid
veiiiura narralur. Epulas dicimus exquisitas et abun- ergo depraedalor eorum pati poterit, qui judicis sui
danles copias ciborum, quibus et corpus relicitur, susceptos irapia laceratione contrivil? Patris autera
et plerumque desiderium 220 edacitatis augelur. et Judicis genitivos posuit casus, ut quid sit Deus ,
Ilis comparanlur pabula fidelium , sagina justorura, B 1 his complexionibus possit ostendi. Addidit quoque,
qui saturati adhuc desiderant, et de coslestibusdeli- Deusin locosanctosuo, subaudiendum est, qui im-
ciis inexplebiliter farciunlur. SeJ ubi reperianlur mulabilem servat firmamque sentenliam; sicui de
islx deliciae, subsequenter adjungitur; scilicet in ipso a Patre Augustino dictum est: Mutas tempora,
conspectuDei, ubi semper est desiderabilis et vera nec inulss consilia [Lib. i Conf., cap. 4).
iaetitia. Quale est enim exsultare sub conspectu tan- Vers. 7. Deus,qui habitare facit unanimesin domo;
ti judicis, ut illum quem hic juste metuiraus, ipsius qui educit vinciosin fortitudine. In hoc versu et duo-
munere liberati sub ejus praesentiagaudeamus? Ad- bus aliis qui sequuntur per duodeciraara speciem
jecit, deiectenturin twtitia, ut hoc ipsum illos possit definilionis quaeGraeceXKT'«VKMOV, Laline per lau-
delectare, quod laeti sunt : quia dum fvtitiam suam demdicilur, declaratur quis sit Deus, id est, Qui
nullo norunt fine claudendam, suavius in ea dete- habitare facit unanimesin domo ; sicut legitur in Ac-
ctantur, quam se araissuros esse non sentiunt. Sic tibus apostolorum : Multitudinis autem credentium
bealitudinis illius ventura felicitas sublucentibus erat cor unum et anima una (Act. IV, 32). Sive quia
quibusdam modulis indicatur. prophetaeet evangelistaein domo Dominiunum sen-
Vers. 5. Caniale Deo, psalmumdicile nomini ejtts; lientcs, verbum veritatis consentanea praedicatione
iter facite ei, qui ascendit super occasum; Dominusi£ loculi sunt. Et alibi ipse dicturus est: Quam bonum
nomen est ei; exsultale in conspectuejus. Postquam et quam jucundum habitare fralres in unum (Psal.
pessimorum pcenas justorumque praemia venlura cxxxn, 1)! /n domo enim illius ipsi habilant qui se
narravit, horlatur populos propheta ut in his quae mutua charilate consociant. Indoino veroEcclesiam
audierant fideli mente praesumentes, laudes Deo significai. Seqtiitur, quieducil vinctos in forlitudine.
hymnidicaexsullationeconcelebrenl.Canlalenim Deo Ilic humanum genus significat, quod vinclum lege
qui contemplalionem ejus puro ac fideli semper peccati fortitudinis suae robore liberavit. Alligato
animo contuelur. Psalmum dicit nomini ejus, qui enim diabolo, eduxit vinctosquos tenebat ille capti-
opera efficit, quaeille praccepil.Sequilur, iler factie vos. Dene aulem dictum est, eduxit, quia eos ab
ei, id est corda vestra purificata pracparate, qnae inferno liberans, adgaudia regni ccelestis elevavit.
dignelur sanclus Dominus inlroire; sive praedica- Vers. 8. Simililer eos qui in iram provocant, qui
tionibusbeatis cunctos imbuite, sicut Isaias proplieu habitant in sepulcrit. Enumerat adhuc quos educit
dicil : Parale vias Domini, rectas facite semitas ejus vinclos in fortitudine sua. /n iram enim provocant
(Itai. XL,3). Sed cui fiat istud iter edicitur, qui as- Dominum, blasphemi et pessima se conversatione
cenditsuper occasum.Ascendit utique DominusChri- tractantes. Ipsi sunt quippe qui vivi habitant in se-
slus super occasuma mortuis resurgendo, utcaptivam D pulcris, id est qui in fetida et carnali actione sepulti
duceret nostram captivitatem, et mors relinqueret sunt : de quibus et in alio loco diclum est: Sepul-
liberos, quos peccatis alligamibus lenebat obnoxios. crum patens est guttur eorum (Psal. v, 11). Nam licet
Necesse enim fuit tit occasustenebrosus cederet, raoriuos visualiter suscitaverit, humanum lamen
super quem Sol justiliae probabatur exortus. Et ne genus de sepulcris eripuit, quando eis per veram
quis ambigeret, quis ascenditsuper occasum,dicit : fidem vitre gaudia votiva restituit.
Dominui nomenest ei, ul nemo dubitarct Deum esse, Vers. 9. Deus, cum egredereriscorumpopulo tuo;
DominumSalvatorera, quem nefandi Judcei velut dum transgredererisin deserio. Jungendum est huic
communem hominem irucidandum esse putaverunt. versui, cognosceris. Adhucenim in operationis ejus
Sequilur, exsultate in conspeclu ejus; non in prae- laudibus perseverat. Egressus est quidem Deus coram
sentia hominum, uhi est caduca laelitia, sed in con- populo Israelitico, dum in colurona ignis apparuit,
svectuejus, ubi jugiter se puritas menlis oblectat; dum in deserto eos mannae largitate satiavil. Sed
et qnaslibet hic aerumnas patiatur, consideratione lioc roelius ad populumrespicit Chrislianum. Egre-
futnri praemiiseraper erigitur. dilur enim coram populo, quando educit vinctos in
40S EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. LXVII. 46C
lortiludine sua; quaudo rcsuscitanlur qui in sepul- A -\ coucessum est. Nam ipsum quoque Evangelium mut-
cris habilant. Ipsum euiin coulueiur fidelis, quando tarum constai csse virtulttm. Quid enira fortius quam
in operibus inagnis ejus pietalem poienliamque co- animas salvarc, quac errorum suorum vitiis poterant
gnoscit. Transgressus est eliam in deserto, quando ad interire ? sicut Jacobus apostolus dicit: Scire debet
gentes venil, ad quas propbeU nullus accessit; quae quis, quia qui convertifeceritpeccatoremab errore vim
velul eremus desolata a verbo Domiiii reddebantur sum, salval animam ejus, et operit multitudinemdeti-
alieuae. clorum (Jac. v, 20).
Vers. 10. Terra mola est; elenimcoetidistitlaverunt Vers. 14. Rex virtutum dilecli, et speciesdomus di-
a facie Dei, mons Sina a facie Dei Israel. Interjecloi videre spolia. Versus isie sollicilius inquiratur, est
diapsalmale, venitad secundum ingressura, ubi enu- enim verborura subtilitaie perplexus. Hic enim , di-
nierat quae Israelitico populo virlus divina concessit. lectum, Filium Patris debemus accipere, sicut ipse
Terra mola esl, id est terreni homines videndo lam, in Evangelio dicil: Hic est Filius meus dileclus , in
niagna miracula crediderunt. Cwli distillaverunl a quo milii bene complactti(Matth. in , 17). Quod sche-
facie Dei, quando in vicem stillicidiorum mauna roa dicilur antonomasia, id est vice nominis posita ,
descendil a facie Dei, quia per columnam ignis ac quando sic aliud nomen ponitur, ut lamen illud quod
nubis praesenlia ipsius noscebalur. Mons quoque B I necessarium fuerit sentiatur. Dilecti ergo Pater, Rex
Sina a facie Dei fumavit, quando ibi Moyses in dua- angelorum et poteslatum est, qui virtulibus impe-
bus tabulis legem beatus accepil. Nam et in Exodo rat; quod et de Filio convenienter accipitur, de quo
ila scriptum est: Totus autem mons Sina fumabat, alius psalmus dicit: Dominus virtutum ipse est Rex
eo quod Dominusdescendissetsuper eum (Exod. xix, glorim (Psal. xxm, 10); quod tamen sanclaeTriniuii
18). certum est convenire. Hic tamen Patrem vult intel-
Vers. H. Pluviam toluntariam segregans Detts , ligi, quia ditecti posuit, id est Christi. Seqiiitur, el
Itmreditalituw; elenim infirmala est: lu vero perfeci- speciesdomus dividere spolia. Pulchritudo domus di-
sli eam. Exponit illud quod superius dixit : Cmtidi- vinae cognoscilur, quando spolia diaboli, id est ho-
ttillaverunt. Ipsa est enim pluvia volunlariaqtiam lunc mines sceleiati in Domini Ecclesiam transferunlur.
comedendi avida gens Judaea promeruit. 221 Nam Spotia siquidem diaboli sunt populi quos Dominus
ut voluntaii ejus satisfieret, inexperlum miraculum alligato forte liberavit, sicut in Evangelio ipse dicit:
mundus accepit. Pluvia siqgidem illa tio/unlaria fuit, Nemo intral in domum fortis el vasa ejus diripit, nisi
non ista quaegeneraliter ubique diffundilur. Denique, prtas alligaverit foriem , et lunc domumitlius diripiet
iic sequitur: SegregansDeus hmreditatitum, quia non (Marc. in , 27). His enim spoliis domura suae pote-
hoc Dominusaliis gentibus dedit, quod tuuc Hebraeo( , Q statis omavii, Ecclesiam sanctam gaudere fecit, quo-
populo miseratus indulsil. Hmreditasenim ipsius fuit[ niam ferocis inimici vota frustravit.
populus Hebraeorum, sicut legitur : Et facta est por- Vers. 15. Si dormialis inler medios eleros, penuw
tio Domini populus ejus, Jacob funiculus hwreditatis; columbmdeargenlatw, et posleriora dorsi ejtts in spe-
ejus (Deut. xxxn, 9). Haec si ad tempus infirmatai cie auri. Subaudiendum, suscipient vos. Hic dormire,
est, DominoSalvatori miuime credendo, perfecit hm- non stuporem somni significat, aut oblivionemrerum
reditatemsuam , quando gentes reliquas in supple- quam pali consuevimus dormientcs; sed dormienles
mentum credulitatis admittit. dicit, in praecepiis Domini quiescentes, et in id-
Vers. 12. Animatia tua inhabitabuntin ea: parastii ipsum requiem babenles. Cleros enim auctoritate
in dulcedinetua pauperi, Deus. Quia superius dixeratt Patrum duo Testamenta debernus accipere, inter
de haeredilale Doraini, tu vero perfecisti eam, nunc2 quae monet coniinere alque quiescere Chrislianos.
adjicit unde eam perficeret. Animalia fuerunt gentes5 Sensus ergo lalis est. Commonet fideles : si dor-
vera religione vacuatae; sed cum ad Dominumvene- mialis inter duo Teslamenu, hoc est, si animam
runt, factaesunt ejtis, quaejam nihil indigeant, sedI vestram in Scripturis divinis ultima dormitione re-
rationabili ac pleno lumine compleantur. Haechabi- ponatis. Dormitionem vero pro morte poni Domi-
tabunt in Ecclesia, cum verae religionis cultura, ipso3 D
] nus in Evangelio teslatur dicens : Lazarus amicus
miserante, perceperint. Iterumque quae sint isla ani- nosler dormil; sed eantus ui a somno suscitemuseum
malia consequenter exponitur; dicit enim : Parastii (Joan. xi, II). Sequitur, pennw columbwdeargentalm.
in dulcedine lua pauperi, Deus. Paratti significatt Per hxc commala (sicut superius diximus) subau-
praedeslinatos,qui ab origine mundi, ipso miserante,, diendum, suscipient vos. Pennw significant celerita-
praeparati sunt. /n dulcedine tua, non saeculi hujus3 tem, quaenos in illam patriam ducunt, si hic in lege
ubi amara patiunlur, sed in illa suavitate in quai Domini quiescere mereamur. Cotumbmdeargentalm
pauperet Dei reges ditissimos antecellunt. Ecclesiam significant, quaem.;rilo columba deargen-
Vers. 13. Dominus dabit verbum evangelizanlibus s tata dicilur, quia innoceniiain liabet columbm, et di-
virtulesmultas [ms. A., wXuie multa]. Yersus istiuss vinis eloquiis argenteo colore resplendet; de qua
ordo talis esl : Dominus dabit virlutes multas evan- scriptum est : Una esl columbamea, una est dilecta
gelizantibusverbum. Dedit enim virtutes multas apo- )- viea (Cant. vi,8). Hujus columbmposteriora, id est
siolis, qui verbum ejus veneranda confessione prae- ullirna, in specie auri clariticata resplendent, quia
dicabanl, quando eis languenlium turbas sanare e poslquam de lioc mundo discesseril, supra aurum
407 M. AURELIl CASSIODORl 4(58
ejtis gralia relucebit. El respice quod in hoc mundo A . bonum creditur, in montis istius cst gratia consti-
nrgenio- comparata est: in illa vero resurreciione lutuin !
aufi cam specie dicit ornandam, sicut in quadrage- Yers. 18. Utquid suscepisti [ed., suscepisti nos\
simo quarto p>almojam dictum est: Astitit regina a montes uberes? mons in quo beneplacilumes( Deo ha-
dexlris titis in vestitu deauraio, circumamiclavarielate bitare in eo. Dixit superius monttm debere inlelligi
(Psal. xtlv, 10). Dominum Salvatorem; sed nunc reprehendit pro-
plieta , ne qtiis debeat montes istos intelligere, qui
Vers. 16. Dum discernit cmleslis reges super ter- emincntiae comparantur, quamvis et
aposiolnrum
ram, nive dealbabunturin Selmon. Post diapsalmatis ipsos per Dei graiinm ubereseSse noscamtis. Addidit
silentium, venit ad psalmi tertium membrura, ubi enim , mons in quo beneplacitumest Deo habitare in
enumerat dona quae conlulerit Ecclesiae resurrectio- eo. Sed
quem montem debefemus advertere , evi-
nis gloria conlributa Dorainus. Cmleslis reges sunt denter designat. Cbfisius esl eflirrt solus mons qui
aposloii sanclique ponlifices , vel caelcri fideles, qui Pairi complaciit, ut in eodem habitaret; sicnl ipse
probabiliter regere corpora sua divino munere me- testiUiii-: Hic est Filiits meus dilectus, in quo mihi
ruerunt. Rex ergo a regendo vocaius est. Et merito frme complactti (Matth. m,17). Nam quod dicit:
boc iliis nomen impositum est, qui ctipiditates sau- tfi Habitarc in eo, et Patri, cl Filio utrumque com-
culi refrenare divina virlule poiuerunt, sicut Apo- mitiie est; sicnt ipse in Evangelio dicit : Ego in Pa-
stolus quosdam iticrepans dicit: Sine nobis regnaiis, ire , et Pater in me esl (Joan. xlv, 10). Com ergo
el utinam regnarelis; ut el nos vofriscttmconregnure- dicit, in qno beneplacilumesl Deo habitare in eo, in
mus (ICor. iv, 8). Hos ergu reges dum super eum co- quo , el in eo , quia communi linguae non convenit,
lumbam quam '•uperius dixit, discernit concorditer proprium lioc Scripturae divinaeesse dicamus; sicut
Dorainus atque distribnil, super nivem dealbabuntur et in sexagesimo quinto psalmo dkit : /fri, tn id-
in Selmon, id est supra candurem nivis elucescunt, ipsum (Psat. LXV,6).
qni Ecclesiam regere (ideliter alque ordinare no- Vers. 19. Elenim Dominttshabitabh usque in fi-
scuntur. Quod autem dictum est in Selmon, nonieii nem. PoSl illos montes
quos dixerrtt ndri debeie
hujus moiilis umbra inierpretntur, qnae hic congrue <;ni apostolorum eminentiae comparanttir
divina virlus intelligilur. I|>saenim ab sestuvitiorum inlelligi, de Domino Salvatore loquebalur, qtii est
(quia
nos defendit ac reficii ipsa nobis coalestiadona con- mons
monliuni, et sanetus sanclorum * et Rex re-
cedil, sicul sanctae Mariae angelus annuntiavit : Spi-\ gura , et Dominus doininanlium ), redit ad salnii-i
ritttt sanctus superieniet in le, et virtus Allissimi Auclorem dicens, monlibus illis, id est apostdis
obumbrabit tibi (Luc. t, 35 ) ; et alibi: Sub umbra' C \ inbabitare Dnmiuiim (Ihrislum a:.^»« i» fineiti; -ci-
alarum luarum prolege me ( Psal. xvi, 9 ). Haec est licel
usque ad majesiatis suae perfectissimum tenui-
umbra qnae in bono ponilur. Denique laudem monlis est (inis sine fine, el bonorum oninium
niim, qui
sequenti versu diciurus esl. Dealbabunturaittem po- perfecta pleniludo.
nitur et in uialo ; sicut in Actibus apostolorum le-
Vers. 20. Currus Dei decem milliinn imiiiplex,
gilur: Percuiiet le Dominus, paries dealbate ( Act.
millia Imtanlium: Dominusin illis in Sina in saucto.
xxui, 3 ) ; hoc et Evangelium quoqiie tesiaiur : Si-
tnileseslis monumenth dealbalis, qum plena sunt ossi- Oonsueludo est Scripturae divinae allegorice loqui,
bus morluorum IMalllt. xxin 21). ut cuni aliud dicat, aliud velit inlelligi ; quod in
hoc psal i o positum freqtionier invenies. Unde hic
Vers. 17. MontemDei monlem uberem; mons coa- currtts significatur hominum juncla copulatio, quia
gulalus, 222 ,no"s pinguis. Per quintam speciemi ila sanclos charilas vincii, sicut loris et jugis ani-
drliniticnis, quaeGraecexai-a rfv \i*iv, Latiue ad ver- malia socianlur. Unde et Dominusait : Jitntim meimi
bum dicilur, exponit prophela quis sit monsille Sel- suaveest , el mius meusleveest (Malth. xi, 50). Sa:;-
mon, querh supefius dixit; ac si diceret : Montem i ctoruin ergo tinanimitas currus est Domini, queni
dico, id est ipsum Dominum Salvatorem , de quo>_ ille velut imriga insidet, et ad vo'untatis SUKmiuiu
Isaias propheta cecinit: Ert( in novissimis diebusi slerium saluiari leiic nioderatnr. Sed ul istum ctimnu
prwparatus mons domus Domini in vertice monlium, oslenderet no.i cquis deditum, sed bnmanis cogiia-
et elevabilur super cottes, el ibttnl ad eum omnes' lionibus aUributum , uit, decem millium muliipkx ,
gentes (Isni. n , 2). Addidil, monlem uberem, ex quod beue ad innumeros populos, non ad eqins
quo perpetua ct suavia fluenla descenduni, quii noscitur pertinere. Subjunxit , mi//t« Imtantium ,
aquas habet irriguas, et ccelesti suavitate condifas. quod tilique de fidelibus debet intelligi. Et ut osien-
Siibjungil, mons coagulalus, scilicet propter parvu- deretur laelitiaeplenitudo, ait, Dotnnus in iltis, qui
los eniUrieiidos, qui non esca corpulenta, sed coa- magnae exsulutionis est cumulus, et bonoriim oni-
gulato lacte polaudi siinl. Add>ditetiam , mons pin- nium dulcedo mirabilis. Sequitur, in Sina in sancto.
guis, ijuia ferlililale sua semper iberrimus est. 0> Sina nions est deserti in qtto Moyscs le^em accepit,
mons breviler quidem laudatus, sed ccelestium re- inierpretaltirque manilatiim, ubi ievera Dominus
rum qualitalc copiosus : ex quo aquae vivaedecur- requiescit, qu niaui in sanctis maudalis ejus solet
runt, lac in parvulorum saltiiem praeparatur, pin- praeseniia conlueri.
guedo spirilualis aguoscitur, et quidquid siiinuie: Vers 21 iseendit in alinm, '•aplivamduxit capti-
469 EXPOSITIO IN PSALTERlUM. PSAL. LXVII. ^O
.tlafem. 0_uampulchre per ideam figiiram triumpha- A dicia surit. benique sic seqiiitur, ei D&miniexitus
toris acttts flescribitur! Idea est, enim species, ciim mortts. Exitus mortis qui Doihiho fuit, ipse hos li-
rettl futuratii veltit oculis offerentes motum animi berat, ipse a rhbrte perpeiua facit exire. Quo i pul-
concitlrauS. llle ejaim erucilixus descendit ad inle- clire arbitrdr esse subjiiflcturo, ne humaria caiisa-
ros, et llberatbs d Capiivilate perduxit ad ccelos. felur inflrmitas, quare morior ? qdafe deficio? Ad-
Necessfi eolrn fiiit rnortcm perire, ciijus regntrai tiibifa cst querelis nostfis magna c ralio : Domini
vita pervaSii. HaecSunt spolia iila quae supefius di- exitus morlis. Exhus mortis est Ddmtnt, hoc est re-
xit, unde isaiicta ornaiur Ecclesia, unde Domini sufrectio votiVafidelium. Revera exitus illi singula-
regna [ed., castra] complenda sunl. Ascendit ipse fis ac mirabilis fiiit, quia et ipse ab iriferis egressus
iitique qUi propter rlos descendii eruendos [ ed., est, et nos inde suo friiinere praestilit eiire.
Vers. 2S. Vefiimlattiert Deus cohquassabil capita
erudienddS]. In alium, videllcet Siipra ccelosccelo-
runl; et qUodsiiper Orrinesattitudines atque honores inimicorumsuOrum: t>er(tcemcapilli perdmbulahtium
esse digttbscltur, sedet ad dexteram Patris. Quis in delktis suis. Ne inala perlinacium iriulta esse
dicit: Verumtamen Deus conquassubit
jaiti lideliiim de concesa libertaie dubitet, cum sit crederentur,
exsdnclus ra.eriius, et captivata capiivitas ? capita inimkorum suornm :' qilaienus snpra perfidos
Vers. 22. Dedit dona hominibus: elenim qui non B et perlinaces vindictam quoque praevenire cogno-
crcrfiinl inndfrilare, Dominus Deus. Adhuc in illa sceres. Capila inimicorumsuht auctores Jddaicae qili-
sed et haereiicoritni'irie dubitaiitthe
triumphi sirililitudine perseverat, qtiando ad im- dem seditionis,
mensa gaudia Concitandafeslivitas itidicitur, et dona doctores. Illi enim in carne Christnni persecnti snrit;
isti autem criideliores in ipsam etiam (si dici fas
praestaiitUr. Doria eriim Dominl fuerunt supef apo-
slolOs SpiHtUs sancti concesa maghalia ; sive quod est) Deilatem desaeviunt. Sequilur, verticem capilti
Doctor geritiutri dicit: Unicuiqueautetn nostrum data perambutantium, id est, qui tales sibi calnmniarum
eil grattd iecMdummensuramdondtionisChrisii(Ephes. minutias quaerunt, ut ipsos tier(tces capiilorum per-
etenim noh credunl ambulare ac perscrutari >osse vii!eantur: sigiiifi-
iv, 7). Sfequitur, qui inhabitare, cans versutias inanium
DomiAu»Deui. Hic subaudiendum est, eos conver- quaesiionum, quae profutura
et non riecessaria detesiabili ditputatiorie
lit, Ut iioblS po.Sit verbis integris constare senten- deseruni,
tia. Nanl Qui hoh credunt inhabitare, id cst qui ad perquirunt. Et ul eorum studi.i inania comprobaret,
Domiilt MiJgligQht ul in addidit, in delictis suis : ubi cogitatio insipiens fuit,
penetralia pervehire, doino
quae perauxil ad culpa^; Ut sunt Manichaei-;Prisoi:-
ejtis cuhi Ddellbus habilare praevaleant, Dominus' et caeleri qui se cce-
DeuseoS cbhtertit, qui fidem Suam huniano generi' lianislae, Donalistae, MonUni,
fetoribus miscuerunt.
misefatds indulget. Ipsa enira esl gralia quae gratis' pC nosi dogmatis
Vers. 26. Dixit Dominus: Ex Batah converlom:
daiur, quia nos ipsius bona praeveniunl, duiii et convertam de
boniiin velle coricedituf. profundis maris. ln hoc versu auctoritas
ipsum qMioqud nobis doctissirai Hieronymi absolule sequenda est,
Vefs. 23. Benedictus Dominus de die in diem: qnia translatio ejus lucida cunctam nobis abrogat
prosperumUer faciet nobis Deus salntaris noster. Pos-t t quaeslionem.Dixit Dominus. Quaeramusquid Mxerit,
triumphaiem illam descriptionem , brevis quidem,, quia nescio quam magna promissio est quam Domi-
sed magna dichur laus. Benedictus Dominus de die' nus pollicetur. Basan interpretatur siccitas, quae hti-
in diem, id est cunctis diebus omnique tempore be- msnum genus possederat ariditale peccali; sed eam
nedicendus est. Qui ascendit in attum, captiv.>mdu- D minus convertit ad viridiiai, m suam, dum II11llu-
xit captivitalem, dedit dona hominibus, ipse etim , vios salutis inftidit, el germinare fecit vitae fru-
prosperumiter faciel nobis. Iter quippe cursum vitae ; ctum, quae prius inferebat exitium. Adjecit, conver-
signilicat qui jam prosper effectus est, quoniam Re- lam de profundis maris, scilicet populos quos de
demptorein suum muiulus agnovit. Adjecit, Deus s nrandi istius profundo liberavit. Mare enim mun-
salutaris nqsier, ut nullus de prospero dubilaret iti- dum istura debere suscipi, frequenti lectione jam
nere, cui aux salularis est DominusChristus. Dicantt noium est, qui el gustu amarus est, et viiiorum
milii quos speclacula humana deleciant, quid lalei fluctibus inquietus.
in ediiioiiiBuspomposis consulum videaiu ? Huc ani- Vers. 27. Ut intinguatur pes tuus in sanguine: lin-
mos, hiic ota deflectani, illud salutariter corde re- gua canum luorum ex inimkis ab ipso. Illum popu-
spiciaht: unde non ad lugitiv;m laetitiam, sed adI lura quem superius converlenduin dixerat ex pro-
exsiiltatiohem destinentur ae.iernam. lundis maris, nunc ad quid perducatur exponit;
Vers. 24. Deus nosler, Deus salvos faciendi: et' utique ut pes ejus, id est, acdo boni
proposili us-
223 Dominiexiius morlis. P, sl diapsahnatis inci- que ad sanguinem gloriosi martyrii perveuiret. Nam
sloheiri, ti& qiiarttim ve;iil ingressum , ubi dicitt qui ante gradiebatur in voltiptuoso mari, post am-
qiieniadmodum morle sua nos salvos ctfecerit. Aitt bulare fecil in sanguine, quod est durum iler carni,
enim: Deui hosier, Deus salvos faciendi, subaudia- sed beata via est animae,quam,ipso niiserante,traiis-
inus hic, nabel potestatem salvos faciendi nos. Qua- imus, si in eo spem nostram cordaque reponimus.
propter ipse nos satvos fecit qui est Deus [ed., Do- ' Addiu est obscura quidera , sed nimis amplecienda
mJHus] nftiier Jesus Christus, qui pro nobis moiii sententia : Lingita canum tuorum ex inimicisab ipso.
dighiilbs esi, qui ascendit in ahum, ei foeil illa quaee Cuneset in malo ponuntur, sicut Apusiohis ait : Vi-
471 M. AURELU CASSIODORI 47-2
dete canes, videtetitalos operarios (Phitip. III , 2); et A.dici
A debet, ubi recta fides est, et vera confessio.
in bono, sicul hic posilum esl: de quibus ait in Ibi enim jure laudatur, ubi non maledicilur. Nam
Evangelio Chananaea: Utique, Domine, nam ei ca- quomodo ab illo laudem suscipiat, qui se irapia
nes edttntde micis quw cadunt de mensa dominorum superstilione 224 commaculat? Sequitur, de fon-
tuorum ( Marc. LVIII,7 ); et in alio psalmo dicium tibus Iirael, de doctrina scilicet Christiana , quam
est : Convertenlurad vesperam,et famempaiientur ut apostoli gentibus infuderunt. Font enim religionis
cancs ( Psal. LVIII, 7 ). Isti enim canet pro Domino inde per caeteras naliones eraanavit. Fons quippe
latrare non desinunt, domumque ejus cautissima a fovendo dictus est, quod corpora noslra labore
sagacitate custodiuiU.Hic ergo dicit: Lingua canum fessa vefoveat.
titorumex inimkis ab ipso, quia prius inimici fue- Vers. 51. /fri Benjamin adoletcenliorin pavore :
runt, qui postea clamosis latratibus Ecclesiam Do- principet Juda ducet eorum: principesZabulon, prin-
mini vindicarunt. Sed hoc ipsum a quo fieri poluis- cipes Nephthatim. Hunc modum locutionis proprium
set, adjecit, id est, afr ipso. Ab ipsoulique Domino, Scripturarum divinarum esse diximus, quando He-
qui amara mutat in dulcedinem, trislitiam vertit in braea uomina ad aliquod mysterium significationis
gaudium, aegriludinesdetestabiles in s.ilutem. interserit. Dubiura quippe non est omnes propheUs
Vcrs. 28. Visi sunl gressus lui, Deus: ingressus B evangelicacpraedicalionis bealum tempus optasse;
Dei mei Regls, qui esl in sancto ipsius. Tolus hic quod nunc Psalmigraphus vehementer affectans,
versus incarnaiionem significat Doraini Salvaloris. per nomina tribuum, et DominumChristum et ipsos
Dicit enim : Visi sunt gressus tui, Deus, sive per indicasse probatur apostolos. Ibi Benjamin adole-
ussumpti corporis formam, sive per vestigia praedi- scentior in pavore. Ibi, scilicet in lemplo Jerusalem,
calionis, quibus innocenter ille in hoc mundo san- ubi verba Domini Paulus audivil; quod et textus
clis gressibus ambulavit. El ut DominumSalvatorem Actuum aposlolorum evidenter enarrat. Sive, ut qui-
evidenter oslenderel, adjecit, ingressus Dei mei Re- dam volunt, ifrt, in Ecclesia, ubi dixit psallendura
git, quia ipse Rex in hoc mundo specialiter ingres- esse. Benjamin Paulura designal apostolura, qui fuit
sus est, de quo scriplum esl in lilulo passionis: de tribu Benjamin; ipse enira dicit: Nam et ego ls-
Rex Judmorum (Marc. xv, 26). Nani et corpus ipsius raetita sum ex semine Abraham, de tribu Benjamin
evidenter cxprcssit dicens : Qui esl in sancto ipsiut. (Philip. III , 5). Adolescentiorin pavore , quia scilicet
Sanclum enira fuit lemplumcorporis DominiChristi; aetate fuit adolescens, sicut in Actibus apostolorum
in eo enim erat plenitudo divinitalis, quam perfidi in passionc beali Stepbani Lucas dicit : El falsi le-
videre non poterant. stes deposueruntvestimentasua secus pedes cujusdain
Vers. 29. Prmvenerttntprincipesconjuncli psallen- C adolescentisnomineSauli (Act. vn, 57). Qui quamvis
ttbtts in medio juvenum lympanistriarum. Principes essel adolescens aulate, adolescentlorexstitit in pa-
apostolos significat, qui et principessunt credentium vore, quando ad vocem Domini corruit, qui ei ini-
populorum, et prceveneruntomnes in sanclitate do- seratus intonuit : Saute , Saule, quid me persequerit
ctrinae : et ideo dttces effecti sunt, quia ipsos sunt (Act. IX, 4) ? Adolescens autem ab adolendo , id est
populi postea subsecuti. Addidit, conjunctipsallenli- a crescendo dictus est. Principes Juda, Dominum
but : ne crederes paucos fuisse, ronjunctam quoquei indicat Salvatorem, qui de tribu Juda descendit,
niiiliiiudinem psaltentiumconvenienter adjunxit, quii sicut Joannes in Apocalypsi dicit: VicitLeo de Iribu
jini laudes Domini non voce lantitm, sed et bonisi Juda, radix David(Apoc.v, 5). Addidit, duceseorum,
actibus personarent. Sequitur, in mediojuvenum tym- id est populorum , qui erant in Ecclesia consliluti ,
panislriarum. Ne sexum femineum crederes essej quod non solum ad Paulura vel ad Dominum, sed
contemptum, in mediodicit istumactum juvenumtym- et ad illos aptandum est quos dixil inferius, prinei-
panistriarum, id est juvencularum prima aetate t'o- pes Zabulon, principesNephthalim.Zabulonet Neph-
reiitiuni, quae tympana sua , boc est corporis len- thalim Iribus fuerunt Judaico populo constitutae,
sionera ad Domini laudes gloriamque verterunt, , unde reliqui apostoli traliere leguntur originem. Et
inacerantcs se jejuniis, carnisque magis afflictione i D hi omnes principes bene appcllali suni, quia eos
gaiidentes; quod hodieque in multis virginibus di- honore ac primatu dignissimos fideliura lurba se-
vina virtus operalur. Alii vero lympanistriarum, ec- quebatur. Dicuntur enim principes et qui reges non
clesiarum intelligi voluerunt , quarum alria velutt sunt, sicut in Exodo legitur in dedicatione taberna-
quibusdam tympanis laudes Dominipopulorum jubi- culi, quomodo obtulerint dona duodecira principes,
latione concelebrant: de quibus sequenti versu di- singuli de singulis tribnbus Israel (Exod. ixxv, 27).
cturus est. Congruit autem ipsorum quoque nominum significa-
Vers. 50. /n ecclesiis benedkite Deum Dominum,, tiones edicere, quoniam et ipsaeyrobantur Ecclesiae
de fontibus Israel. Interjecto diapsalmate , ad quin- i- convenire. Juda confessio dicitur; Zabulon habita-
tatn psalmi translatus est sectioncm, in qua dicit it culum fortitudinis; Nephlhalim dilatatio mea. Quse
irbi Dominusdebeat benedici. Ait enim fidelibus: InB si diligenter inspicis, Ecclesiaecatholicaecompeten-
ecclesiirbenediciteDeum Dominum, quia non per di- i- ler aptabis.
versa convenlieula paganorum, neqtte haerelicorura n Vers. 32. Manda, Deus, virtuli tum, confirma
speluncas, sed in Eecietia caiholica Dominusbene- :- hoc, Deus, quod overalut tt iu nobit. Post illara n>
473 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM.PSAL. LXVll. 474
adventu Domini beatissimam praedicationem, quasi A i feras silvarnm increpare, Uuros abjicere, vaccas po-
jam inaestimabili acceplo munere ad Patrem pro- pulorum invehere ; ul hi qui approbali sunt, id est
pheu convertitur dicens : Manda, Deut, virtuti tuw. quos charitas spiritnalis.decoctis sordibus vitiorum,
Virtus enim Patris, Christus est Dominus , sicut velut argentum inundissiinum , ad animae puritatem
Apostolus dicit : Chrislum Dei virtulem et Dei sa- usque perduxit, corroborentur atque proficiant. Ad-
pientiam(I Cor. i, 24). Manda ad personarum perti- jecia est quoque seutentia quaedissiparet haereticos.
net distinctionem ; nam unum velle illis est, unura Ipsi eniro sunt gentes qum bella volunl, id est quae
'posse perpetue. Quid autem mandetur, edicit, Con- contenlionibus non ad profectum animse tendunt,
firma hoc, Deus, quod operatus es in nobis. Magna sed ut perversis suasionibus captivent animas in-
pelitio, ut confirmel Deus in nobis Odem suam, nocentes.
quam donare dignatus est. Opus enim Domini fuit, Vers. 36. Offeruntvelociterex JEgyplo : JElhiopia
ut caeta gentilitas lumine veritatis nfflau, verurai festinal manut dare Deo. Non gravat ei hunc versum
DominumSalvaiorem cognoscere poluisset, secun- secundum translalionem Patris Hieronymi recipere,
dum illud Apostoli : Benedictus Deus, et Pater Do- qui et propter Hebraicam veritatem sequendus est,
mini nottri Jetu Cliristi, qui benedixit nos in omnii et nexum nobis ambiguilatis absolvit. ALgyptuset
benediclioneipirituali in cmleslibus: in quo cl elegil'.
; B Mthiopia pro incolarum suorum lenebrosa nigredine
nos ante mundi consiilutionem, ut essemussancti et! semper in malo ponuntur. Quaefigura dicitur synec-
immaculatiin ipso (Ephes. l, 3, 4). doche, id est a parle totum; significat enim mun-
Vers. 33. A templo luo quod est in Jerusalem, libii dum, qui densis lenebris 225 vitiorum diabolo
offerent reges munera. Cum soleant in templo mu- premebatur obnoxius. Hic Domini clarificalus lu-
nera offerri, hic a templo Jemsalem dicit niliilomi- mine ad aeiernae vitae meruit munera pervenire.
nus offerenda. A templo ergo Jerusalem offerunt re- Commonel ergo propheta gentium populos ut offe-
ges munera, qui in Ecclesia Dei recta conversationei rant velociler ex uEgypto Deo munera, hoc est ani-
vivenles, sui cordis oiferunl puritatem, qu.indo jami mas suas mundana sorde purgatas. jEihiopia quoque
vcnitur ad praemium, quando grana scgregantur ai fesiinei manus dare Deo. MeUpiiora a bellantibus
paleis, et una fit Jerusalem mater omnium qui subi tracta, qui, ne crudeliter intereant, manus suas vi-
Cliristi lege vixerunt. Regesutrumque possumus ac- cloribus dedunt, ut, arrais deposilis, periculum mor-
cipere, quia et ipsi imperatores offerunt seipsos Deo> tis evadant: sic Mthiopia commonetur ne se tardet
munera ; sive fideles homines, qui suum corpus perr Deo tradere, quatenus victa floreat, quae in sua li-
Cbristi gratiam regere meruerunt. Et respice quod1 berlate snrdebat.
Jerusalem tanlum dicil Domini templum, ubi et vi- C Vers. 37. Regna lerrm, cantale Deo, psallite Do-
sio pacis est, et discordanlium haereticorum nonl mino. Hanc quoque parlem pulchra exhorlatione
miscetur adversitas. conclusit. Dicens cnim, Regna terrw, omne genus
Vers. 34. lncrepa feras silvarum; conciliumtauro. humanum significare voluit; quia licet sint gentes
rum inter vaccat populorum. Ut illa sancta credulilas3 quae non liabeant reges, tamen hoc verbo concludi-
confessionis munimine firmaretur, dicit propheta : turquidquid gentium csse senlilur. Quod dicit, can-
Jncrepa ferat silvarum , id est argue superbos homi- tate, ad aniuiaerespicit puritatem; psallile, ad ope-
nes et feroces, qni in prava persuasione consistunt,, ras sanclissimas, quae Douiinoprobantur acceptae.
ut istorum invectio fidelium sit solidata munilio. Vers. 58. Psaltite Deo, qui ascendit super cwioscm-
Pro iniquis enim hominibus vel diabolo feras ponit,, lorum ab Orienle : ecce dabit vocemsuam, vocemvir-
sicut in alio psalmo dicilur : Exterminavit eam aperr (ulis suw. Post quinti diapsalmalis inlerpositionem
de silva , et singularis fcrus depaslus esl eam (Psal. prophela venit ad sexlam partem, admonens fideles
LXXIX, 14). Addidit, conciliumtaurorum inter vaccas s ul Deo psallanl, qui resurrexit a monuis. Nam cui
populorum; subjunge nihilominus increpandum, hoc; Deo psallerent exponilur, qni ascendit super cwlos
est haereticos indomitos, qui erecta cervice sedu- cmlorum,DominusutiqueJesus, quide ccelodescendit
cunt animas innocentes, et ad suum gregem trahuntt D ad liberandam infirmitatcin nostrae naturac; ipse
quos infelici persuasione decipiunt. Vaccmquoque» eliam supercwloscwlorumasccndii,qti\sedet ad dex-
populorumsunt mulieres, ductili volunlate levissi- teram Patris. Considcrandum est autem quod fre-
mae, quaeperfidiaedoctores Unquam Uuros seqtiun- quentcr in Scripturis divinis plurali numero cmlos
tur, de quibus dicii Apostolus : Ex his enim sunt quii dictos invenies, dum legalur, /n principiofecit Deus
penetrant domos, et captivas ducunt mulierculasone- cwlumel lerram ( Gen. i, 1 ), cum lainen pluraliter
ratat peccatis, qum ducuntur variit desideriis, semper r dicti, et cceli leganlur el lerrae. Modusenim iste lo-
iiscente*, et ad scienliamverilalis nunquampervenien- cutionis lalitis palei, ut abusive singularia plurali
(es (// Tim. m, 6, 7). Cur ergo tales debeam incre- nuinero dicamtis, ct pluralia singulari. Ab Oriente
pari, subter adjectum est. vero quod dixit, Jerosolymam evidenler ostendit,
Vers. 35. Ut non excludantur hi qui ptobati sunt ar- quae est in Orientis partibus collocata : unde Domi-
gento: ditpergegentesqum bella voluni. Utilitas illiuss nus aposlolis videntibus, asccndit ad ccelos : terra
increpationis ostensa est, quia dum talsiias argui- multis plena miraculis, ubi fidelium credulitas plus
tur, nihilominus verilas comprobatur. Oportet enirai aspeciibus quam lectionibus eruditiir. De qua pulchre
«5 M. AURELH CASSIODORl 476
ac vere Leo paier apostoliciis dixit: Et quod alibi A _ geminat Deus lsrael, ul in hominura cordibus irifi-
non licet iiori credi, ibi non polest non videri. Quid geret, ubi Deus mirabilis apparerct.
ehirh Iaborat intelleclus, cui est magister aspectus? Ipse Aabil viriutem el fortitudinem plebi [ed., ple-
Et cur lecta vel audita stint dubia, ubi se et visui et bis] ium, benediclus Deus. Ne quis de humana imlie-
tactui tota humanse salutis ingerunt sucramenu? cillitate diffideret, nec se cfederet ad Unta praemia
Uiide hec illud quoque judico iranseundum, quod illi pervenire, veraci protnissione firmatur, quia Domi-
triumphali ascensioni, illam quoque imaginem taber- nus rfafrttfidelibus sttis t»'rfu(empatientiae, et fidei
naculi in Epistota ad Hebrae6s bealus apostolus Pati- fortitudinem, ut possiiil ad setema praefniiipervenire.
lus mirabiliter applicavit dicehs : Chiistus autem Et ut designaret eVidetttius qui possil dare quae su-
assistens Pontifex fulurorum bonorum, per amplius el perhis dixit, addidit, benedictut Deus, idest, qui
perfectius labernaculum ndh manufactum, id est non omnium ore semperqhe debeat benedici, ut sicut
Itujus creationis, neque per snnguihemhircorum el vi- nunquam beneficiis cessal, ita et benedicliones sem-
tulorum, sed per propnum sanguiiiem ihlrotvil semel per accipiat. Non eriifh duobus verbis landem ejus
in sancia, wlerna redemplioneinvenla (Hebr. n, 11). credamus bfeviter explicandam; nam etqui Scripturas
Et ilertim : Non enim in mahufacta sahcla Jesus in- cjns meditatuf, benedicil Dominum; et qui jussa
froivil exemptaria verorum; sed in ipsum cmlum, ul: B 1 ipslus sancta operalione compleverit, benedicit Do-
appareat nunc vultui Dei pro nobis (Ibid., 24). Slc minlim; et qui ei fidcliler confitetuf, behedkit Dotni*
igilur aclus iste magnificus, qui nunc per gaiidia prae- num. Sic fit ut brevis ista laudatio, lolius vitae no-
clara describitur, illo tabernaculo corigrue pralfigu- Sirae tempore sub assiduitate solvatur.
raius esse monslratur. Sequitur, ecce dabil vocem Conclusiopsalmi.
suaht, vocemvirtutis sum. Hoc iriulti. modis Ihtelligl Cucurrit copiosus psalraus ingentium niore fluvio-
potest. Deditvocem suam, quando pafalylicd dlxit :
rum, qui quantum plus terras occupant, tanto amplius
Surge el ambula; qtiando Lazarum Suscitavlt, qiiarido fecundanl. Fluvius qui non ore, sed magis
dacmonibtisut obsessOsrelinqUefent iihperavlt. Dabit agros auribus hauriafur; fluvius qui potetur menle, non
ctiam vocemvirtutissuw, quando in novissimo die, tit
corpore; fltiviusqni sine aliquo Immore semper irri-
rcsurgat humanum genusedixeHl. Qiiid enim foftius guus est, puros seusus inebrians, et peccalis ebrios
qinm revocare favillas ad corpuS mobile, vivamque 1 ad sobrietatem mentis adducens.
et naturam illam mOrtalitatis aa1 aeter- Aqua quae simnl
subsianiiani, sitim tollit et famem, quaenon digestionibus 226 ef-
nrc viiacdona perducere? sicut ih Evangeliolegitur :
funditur, sed perccpla semper augetur. Oremus ut
Veniet Iwra, et qui suut in monumehlisaudient Vocem_ iste nos fluvius sine intermissione
et ( possideat. Non
ejus, procedent (Joan. v, 28). erimus arena sterilis, sed ager fecundus, si bene-
Vers. 39. Datehonorem Deo super Israel: magrii- ficio Domini alveus
et virtus in nubibus. Adliuc itl ejus nos semper teneat occupa-
ficentia ejus ejus ipsis tos. Memento tamen
quod hic psalmus ascensionem
exhorlationibtis perscverat. Cttm enim dicit: Date Dorainimirabili
honorem Dco, ipsi magis ut lionorentuf liortatus est; prae cacteris fulgore descripsit.
nam qui Deo dat laudes se facit esse laudabilem; sic'. EXPOSITIO1NPSALMUMLXVIII.
el qui illi dat honorem sibi conquirit sine dubio di- /n finem, pro Itis qui commulabuntur, David.
gnitatcm. Super Israel dum dicitur, Ecclesia calho- /n fihem ad Dominum respicere Salvatorem nullus
lica signiflcalur, in qua Deus vere cOnspicitur, dumi ignorat, qui in hoc psalmo suam nafraturus est pas-
recu fide sentitur. Israel enim interprelatur vir vi- siohem; itaut ejus v.rba* ct evangelica testetur aii-
dens Deum. Quapropler alibi non potest videri, nisii ctorilas, et de eo Apostolus sumere doceatur exem-
ibi ubi ei probatur verissime populus confiteri. Se- plhm. Legittir ehim Iri Evangello : Et dederuht in es-
quitur, mngnt/tcen(taejus, et virtus ejus in nubibus. cani meam fel, et ih siti mea potaverunt me aceto
Magniftccniiapertinet ad illud, quia semper magnai (Joan. II, 17); Ct alibi : Zelus domus luw comeditme,
facit; virius, quoniam imperio ejus famulatur effe- ApOstolusquoque Paulus ait : Fiat mensaeorum co-
ctus. Omnia enim facit quw vull in cmlo et in lerrn11) ram ipsis in laqtteum, et in retribulionem, ei in scan-
(Psal. cxxxiv, 9). Sed ista magnificentiaetvirlus Do- datum; obscurenlur ocuti eoruth ne videanl, el dorsum
mini in nubibusesse dicitur, non in islis visibilibus,, eorum semper incurva (Rom. xi, 9). Quos versus liic
quaeaut aquas depluunt, aul corpulenta qualitate den- positos, memor lector, invenies. Uhdequisdubiiare
sanlur; sed aliquas poteslales designat superna ra- possit bunc psalmum passioni dominicaeconvenire,
lione pollentes, qnaejussis Dornini intellectuali con- cui talis ac tanta in liunc inlellectum sufiragatur
dilione famulantur; de quibus dicliim est : Mandabo< aucloritas? Sequilur, prohtsqui commutabunlur.Isu
nubibus meis, ne pluanl super eam imbrem(Isai. v, 6). igiltir commutatio sigiiificatpOpulOsChrislianos,qui,
Mnltisetiim significalionibus sermo iste repletus osl;; veteris homin;s praviUle deposita, ih novae regenc-
quod eliam respicit ad apostolos et prophetas. raiionis sunl munere commulati. Vro his autem quod
Vers. 40. MirabilisDeusin sancits suis, DeusIsrael. dictum est, inlelligendurh estquoniam revera passio
Ecce ne nubes illas inlelligeres aereas, dicil : Mira- Domini pro cunctis fidelibtis collocala [ ms. G., cdl-
bilis Deus in sanctis suis, sive in angelis, sive in ho- lata] monstratur. David quOque Subjunctum est, ut
tninibus, qui ejus jussionibus obsecundanl. Iierumi et finis et iuitium Domlho Christo corigrueret; sicut
 477 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM.PSAL. LXVIII. 478
ipse de se dfcil: Ego swn Alplta et Oinega, tnilium et A allusionibus Dbmlhas descHbere comrjrobaiur. Sed
finis (Apoc. 1, 8). Sic totius psalmi virtus tituli huhc versum subtiliter inqhiramus, quia hori parvae
hujus dispbsilionedeclaratur. Memento autem quar- profutlditaiis esse dignoscilur. In illa conditione rc-
tum buiic esse psalmorum qui passionem resurre- rura de limo quidem terrae hominem Deus creavit,
ctionemque dominicam latius eioquuntur. sed non de proftihdo. Factl silnt autem hbmihes /t-
Divisio psalmi. mus profundi, quando et originali et quotidiariis pec-
catis tenenliir obnoxii. Per huiic limum profuhdi
Haclenus diapsalmalum beneflciodivisiones intre- ett Dominus, quando demeritiumturba Judaeo-
merito infixus
pidus adnotavi , sciens segregationem ibi rhrri clamabat : Crucifige, crucifige (Joan. xix, 6).
poni, ubi silentia divina provenernnt. Nunc autem Qnorum caro originali peccato dedita liraus eral;
oremus Dominumut qui donat in lerra viara, ipse in sed scelerata calliditas sibi nomen adjecerai.
itinera. totum profundi
abyssis cauta praeslet Per psalmum Limus enira dicliis esl, quasi ligaris humum.
Sequi-
(sicut diximus) ex forina servi loquitur Christus. tur, ei non esi subslanlia. Omne malum subsiantia
Primo capite deprecatur ut salvus fiat a Patre, non esl, quia snbsiantia dici non potest, qUdea Do-
a
quoniam gratis Judaeis mullas tribulationes inse- miinocreata noh est; lion enim silbsislit, seil accidii,
cuiionesque perpessus est. Secundo a
capite posiulat 6 uec exlrinsecus fnanet, sed tanlum videlur esse dum
parte mcmbrorum ne decipialur spes fidelium in ejus provenit. Veracitef ergo negat fuisse subslanliam vi-
resurrectione confisa : omnia se dicens aequanimi- liatam
naturam, qiiam a se noveral non creatam. Sic
ter sustinuisse quaeiniqui videbantur ingerere. Terfio cl in alio : Et subslantiamea tanquam
psalmo legitur
precatur ut ipsius exaudiatur oralio, quatenus de luto nihil ante le est (Psul. xxxvin, 6); non illa
ntique
hujus saeculiejus conversatio immaculata liberetur. quam Deus creare poluil, sed quae, diabolosuadente,
Scire naraque dicit Deum, quaniis inimicorum appe- vitiala snccubuit. Sive illiid debemus ad-
latur insidiis, ut usque ad Passionis exitum machi- verlere : Crucifixus sum simpliciier
nalo discrimine pervenirct. Quarto, virlute pracscien- non est cariiis Virtns evadendi iiiiquitale Judaeorum, et
mortireram passionem
tiaesuae, quaecontingere polerant inimicis, venlura veni in altiludinem maris, et lempestasde-
a forma servi se Addidit,
pronunliat. Quinto paupcrem pro- mersit ine. Ille
laudes se dicit redditurum qui supra maria fixis gressibus ambu-
fneiur; unde et paternae
lavil, qui Petro dexteram nc mergeretiir extendit,
clementiac: hortans fideles ul in Domino debeant se iempeslate dicit esse demersum?
suafn de mundi istius ad- quemadmodura
confidere, qui Ecclesiam Hic allitudo maris copiosam popuii significat insa-
versitate iiberavil, et sanctis suis in ea perenni feli- niam. Itein
lempestas est sedilio concitata demen-
ciiate prospexit.
C tium; ipsa enim demersit Dominum Salvatorem,
Expositio psalmi. quando eum pervenire fecit ad crucem.
Vers. 1. Sdivum me fac, Deus :quonidm intraverunt VerS. 3. Lafrorawtclamans, raucm (actm suht (auces
aqum utqite ad animam tneam. Deiiatem Clirisli itn- mew : defecerunt oculi mei, dum spero in Deum
passibileril cUncta mentis sanitasconfitetur; sed as- meum fms. G. el ed., vhmm].Quacrenduraest quem-
sumpsit infirmitatem nostram, quae subjacere posset admodum hic dicit, Lnboravi clamant, diim iegatur
exiiio. Ex ipsa nunc dispensationc clamat : Salvum in Evahgelio : Non respondebal 22!7 eis veiium;
me fac, Dtui, ut quia mortcm refugere non debuit quod Isaias quoque dicil : Sicut ovis ad occisionem
qiiam volunlarie sustinebat, resurrectionis auxiliuin ducluSest, et sicut agnus coram londenle se, sicnon
poslulavilj uthumanitas ejus celerius fieri salva po- dperuil os suum (lsai. LIII, 7). Utrumque verum,
tuisset. Passus est enim ille quia voluit, patiumur utrumque completum est; nam et Ucuit cum trade-
martyres et nolentes; sic enini ipse Dominus Petro relur, ut cjus dispositio ad mundi salutarem termi-
dixil apostblo : Cum senueris, alius te prwcinget, el num perveniret, et oinnino clamabal cnm diecbal :
ducet quo tu non vis (Joan. xxi, 18). Nunc causa red- Paterjtisle, mundus te non cognovii(Joari. xvu, 25);
ditur quare S. sttlvumfieri po-tulabal: scilicet, quo- vel illtid : Pater, si fieri polest, transeat a me calixiste
ttiaminlraveruht aquwusquead animam meam. Aquas \)(Maith. xxvi, 39); et iteriun : Pater, ignosce illis,
pro seditionibus plebis motuque populorum debere quia nesciunlqttid (aciunt (Luc. XXIII,34). Nam et illo
ssscipi saepiusScriptura dlvina iestatur, sicut esi il- tempbre/afroi-flnsc/amaiiil, quando dicebal: Vwvobis,
hid : Forsitari velul aqua absorbuissent nos ( Psal. scribm et phariswi; vm mundo ab scandalis ( Malllt.
GSXIM, 4); Et sequilur, Torrenlem perlransivit animii XXHI,13; idem, xvm, 7), et his similia. Laborabdt
nosira : forsllttn pertranssset ahimnnoslra aquaih in- crgo clamans, quando non audiebatur a perfidis.
tokrabitem. Quapropter populus ille Judaicus usqttead Labor enim inaudilum signilicat claraorein, quia
animamDOiriiriiSalvatoris iutravil, quando eum i rtt- laborare illos non dicimus, quos volum suum imple-
cifigeresceleraia menie praesuriipsit. visse ieslainur. Denique sic sequilur, raucm factm
Vers. 2. Infixus sum in limum profundi, et non esl suttl fauces mem. Raucedo quando fauces nosiras
substaniia; vini in aliiludinem maris, el tempeslasde- possidet, verba nostra ad aiienas aures confusa per-
mersitme.Piimb sciendum eslschema csse characle- veniunt. Merito ergo dicit fauces snas raucab esse
: rismos, qux Laline informatio vel descfiplio ntinctt- facias, quia dicta ejus hequaquam sacrilegus populus
- palur; passionem
quippe suam futuram auibusdam audiebat. Adjecit, defeceruntocult mei, dum spero in
479 M. AURELIICASSIODORI 480
Oeummeum.Oculosistoscarnalesde/ecissecredamus A quiabsolvendisuntdebitis suis. DominusautemChri-
Doraino, qui morte conclusi sunt, quia cordis oculos slus peccata non habuit, sicul ipse dicit: Ecce veniet
in sua deitate semper intentos habuit, qui nunquam princepsmundi litijus, el noninvenielin me quidquam
carnis lege peccavit. (Joan. xiv, 50); de quo et Isaias dicit : Peccatum
Vers. 4. Multiplkaii sunt super capilloscapitis mei non feeit,nec dolusinvenlusest in ore ejus (Isai. LIII,
\ui oderuntme gralis. Scimus capitlosnoslros ad de- 9) : sed magis, sicul dicit Apostolus : Eum qui non
jorem capilis esse concessos : sic Ecclesiaeapostoli noveratpeccatum,pro nobis peccatumfecit(II Cor. v,
rant tributi, ut, sicut caesaries ornat caput, ita et 21); id est, Pater Filium suura hosliam pro peccatis
Jinnes fideles decorare probentur Ecclesiam. Ergo constituil immolandum. Quod Pater Augustinus in
ut oslenderet plus esse numerum infidelium quam libro Enchiridion (Cap.il) subtiliter comprehendit
devotorum, dicit multiplicatos esse perfidos Judaeos atque disseruit. Quapropter insipienliamvel delicta
supra numerum capiltorum, id est, recte credentiuro. a parte membrorum posita debemus accipere. Quae
Quod si ad lilteram velis accipere, per auxesin di- figura dicilur lapinosis, id est humiliatio, cum verbis
ctum est, ul per hoc lurbam Judaicaemultitudinisin- huinillimisrei minuilur magnitudo.
dicaret. Sequitur, qui oderunt megralis. Gralis plane, Vers. 7. Non erubescantin me, qui te exspectant,
quando illum persecuti sunt, quem propitium oplare I" DomineDeus virtulum; nonrevereanlursuper me,qui
debuerunt. Gratis enim lunc odisse dicimur, quando1 requiruntle, Deus Israel. Ecceversus iste declaravit
quempiam sine aliquibus offensionibusexsccramur; a membris dictum quod superius ail. Precatur enim
sicut et in trigesimo quarto psalraojam diclum est :i Jesus Christus, ne de se ipso erubescantqui resur-
Quoniamgralis absconderuntmihi interitum laqueisuii rectionem ejus gloriose dcsidcrio sustinebant, quam
(Psat. xxxiv, 7). carnalibus oculis non poterant intueri; sicut ipse
Vers. 5. Conforlati_un( inhnki tnei, qtii me perse- Dominus dixit : Multi prophetmel justi cupierunt
quimtnrvtjusle; qttwnon rapui, lunc exsolvebam.Su- videre qum vos videlis, et audire qum vos auditis
perius dixil : Super capillos cupitis mulliplicalosini- (Matth. XIII,17). Petit ergo infirmilas carnis, ne ali-
micos; et ne crederes tantum eos numerosos, noni ler eveniat quam Spiritus sanctus praedixerat per
eliam noxios fuisse, addidit, confortati sunt, quando> prophetas. Cum enim dicit : Domine Deus vimtum,
id quod conabanlur efficere, probanlur implesse. Elt oslendit impossibileniliil esse omnipotentiaeipsius.
ui illos inimicos sua culpa cognosceres excitalos,• Nain qui virtutibus iraperat, non est quod non pro
adjecit, qui me persequunturinjuste; hoc cst, quodI sua voluntate perficiat. Et intende quemadmodumad
superius dixit, gratis. Revera injustum fuit ut quii resurreclionis mysterium transferatur. Dicit enim :
venerat ad Judaicos populos salvandos, eos potius>C ( ]Vonrermeanlur super me qui requirunlle, DeusIs-
inveuisset iniraicos. Subjunxit, quw non rapui, tuncc rael; id est, non humanas insultationes diutius de
exsolvebam.Rapuil Adara suasus a diabolo, quando» mea dormitione sustineant, qui le requirerecompro-
hoc quod illi praecepluminhibuerat, praesumpsitat- banlur. Et bene addidit, Deus Israel, ul qui diviui-
tingere. El merilo iuorte damnatus est, quia vitae e utem ejus poteranl intueri, non seducerentur infir-
delegil conlenmere Praceptorem. Cbristus auteuin miute carnali.
peccau non rapuil, dclicla nescivit, et tamen cru- Vers. 8. Quoniam propter le supporlavi imprope-
cem, quasi aliquod delictum perpetrasset, excepit,' rtum : operuit reverenlia (aciemmeam. Reditad per-
et solvit pro nobis quod pro se jusle non pertulil;' sonam suam per hos sex versus pene usque ad finem
et ut nostraemortis cbirographum vacuarel, ipse to- divisionis, enumerasisdiversa convicia quaepertulit
lius culpaepersolvit debitam quantitatem. a Judaeis. Quod schema dicitur synatbroismos, La-
Yers. 6. Deus, lu scis insipientiammeam,el delicla a tine congregatio, ubi multas res ad invidiara facien-
mea a le non suni abscondita. Yenit ad secundumca- '" dam in unum cumulum congregaraus. Supporlavit
pul, ubi jam loquitur pro parte membrorum.Insipiens IS enim improperium, cum ei dicebatur a Judaeis : /n
enim esse non potest Chrislu., de quo dicit Aposto- '" Belzebuthejicis dmmonia(Maitlt. xn, 24); et alibi :
Itts: Dei virlutem,et Dei sapkntiam(ICor. i, 24). Sed °- Ecce Itomovoraxet polalorvini, publicanorumet pec-
insipienliamhabere pro illis dicitur, qui, sicul ait ti-
'" catorumamkus (ldetn, xi, 19); et alibi : NonneItic
lulus, commutati csse noscuntur. De insipientibus IS est (abri fitius(Malth. xm , 55)? et his similia. Se-
enim facti sunt vere sapientes, quia rectaereligionis is quitur illud quod solet evenire in bono negotio lace-
gratiam post magna crimiua pcrceperunt; de quibus >s ratis, quos tanto amplius conslat ad terapus tristes
idem dicit apostolus : Qum stutta sunt hujus mundi '' effici, quanio in se cognoveiint iniqua confingi.
elegit Dtus, ul confundat sapientes (Ibidem, 27).)• Vers. 9. Extraneus faclus sum fralribus meis, et
Simili raodo pro suo corpore Capm loquitur Clnistus >s hospes228 /*'*•*malrts meal- Judaeos hic appellat
dicens : Delictamea a te non sunt abscondita. Cer- f- fratres, qui eraul ci sanguinis vicinitale conjuncti :
tum est enim quia Deo manifesla sunl cuncta quae ne quibus extraneus faclus est, quando ei credere no-
gerimus, et nobis plerumque ignota sunt quaeculpis is luerunl. Nam cum ipse esset de semine Abraham
surripientibus perpetramus. Dehumana quippe igno- o- secundum carnem, illi malis operibus abdicati, a
rantia dictum est : Delictaquisinlelligit(Psal. xvm, i, patriarchaesunt origine segregati, sicut ail in Evan-
15)?Meritoergo ad illos referenda suni delicta ista, i, gelio : Si fiiti Abrahwesselis,opera Abruliwfecisselis
481 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. LXVHI. 482
(Joan. vni, 39). Adjecit, el hospesfitiis malris mem. A operui, dixit, animam meam, quasi aliquo pallio tri-
//ospilemdicimusquemlibetdomum nostram ad tera- stitiae circuradedi. Sequitur, et factum esl mihi in
pus habiuntem, qui non nomine consanguinitatis,sed opprobrium.Semper boni malis opprobrio sunt, quia
tanquam peregrinus excipitur. Matrem vero suam minime eorum sceleribus acquiescunt, dum illis stu-
Synagogamdicit, de qua orlus esl, dum inJudaeagenle diose detrahunt, quibus nulla socieute jungunlur.
nasci dignatus est. Filios ergo matris ipsos dicit, Testantur enim isla opprobria, alapas, flagella, con-
quos superius dixit el fratres. Sed isti filii, si fuissent sputa, quae Dominus Salvalor ab insana plebe per-
veri, non ut hospitembabuissent, sed ut fratrem cha- pessus est.
rissimum suscepissent DominumChristum. Vers. 12. Et posui veslimentummeum cilicium, et
Vers. 10. Quoniam zelus domus lum comedit me, factus sum illis in parabolam.Per cilkium tristitia
humani
el bpprobria exprobrantiumlifri ceciderunt super me. significalur et lacrymae, quando Dominus
imbecillitate permolus, suscitaturus Lazarum
Ipsa est sententia quam evangelistaecommemorant. generis flevit. Nusquam enim legitur Dominum usum fuisse
Quapropter nullus ambigat hunc psalmum passionis cilicio. Factus esl
doroinicaepraedicere veritatem, quando et incarnalus quoque Judaeis in parabolam,
Dei Filius ipsa verba locutus est. Comedebatenim quando per similitudines quasdam carnalem populum
docere videbalur, sicut in Evangelio legilur : Dixit
eum zelus domusDei.quando funiculofacto calhedras I
Dominus parabolam ad turbam (Matth. xm, 34); et
vendentium columbas, et nummulariorum mensas
in alio psalmo : Aperiamin parabolis os meum(Psal.
everlit (Joan. n, 15), docens aliud esse templum
LXXVII, 2). Parabola est enim natura discrepantiura
sanctum, aliud negoliationis officium. Sed istum
simililudinefacla comparatio: more
zelum quid fuerit consecutura patenter adjungitur, rerum sub aliqua
et opprobria exprobrantium tibi ceciderunt super me. providentiaesuae, ut qui ccelestia capere non pole-
audita percipere po-
Nam postquam indigni salutaribus monitis increpa- rant, per lerrenas similitudines
tuissent.
bantur, opprobria supra eum quasi conferla lela mi-
Vers. 13. Adversumme exercebanlur [ed., loque-
serunt, 'U pro admonitionibus sanclis vicissitudinem in me psallebant qui
redderent jurgiorum. Dicebant enim : Nonne hic est bantur] qui sedebantin porla; el
Et in loco : bibebant vinum. ln portis sedent qui convcnlibus ho-
filius Marimet Joseph (Luc. iv, 22). alio
minum sedula curiositate miscentur. Nam sicut porta
Hunc autem nescimusunde sit (Joan. ix, 29); et his
euntium ac redeuntium turbas excipit, ita diversa
similia quae insana Judaeorumturba loquebatur. Sed
esl trivia, vel plaleaepopulorum numerosiute complen-
quod dicit, exprobrantium tibi, quacrendum quare lur. Porta
dicat Patri exprobratum, dum non legamus a Judaeis quippe dicta est quod inde portentur om-
nia. Dicil eniro passionem suara gentis Judaicaefuisse
lerapore passionis Domini Christi lale aliquid per- C ( fabulam, ut nullus
excipereturquia tali colloculione
pelralum? Sed exprobratura est Patri ab eis, sicut
redderetur alienus. Testis est hujus causaeille locus
in septuagesimo septimo psalmo dicturus est : Et
ubi Cleoplias a Domino necdum revelato
male toculisunt de Deo, et dixerunt : Nunquid pole- Evangelii
rit Deus parare mensamin deserto (Psal. LXXVH, interrogalus est, et ille respondit: Tu solus peregri-
19)? nus es in Jerusalem, el non
Vel quando insani de forniato vitulo diceoanl: Hi cognovistiqum facta sunt
sunl dii tui, Israel, qui le eduxerunt de terra JEqypli in ea in diebusItis (Luc. xxiv, 18) ? Omnesenim cives
eamdem fabulam habuisse roonstrantur, quando pe-
(Exod.yxiM, 5).Undenunc recleChristusDominusdi-
regrinus dicitur, qui hujus causaeputabatur ignarus.
citceciV/tssesupra seopprobria, quae Deo Patri anterio- De opprobriis ac conviciis Judaeorum hactenus est
ribus temporibus exprobrabant, ut ex consuetudine
locutus ; nunc, quanlum mihi videtur, de fidclibu.
magis impia, quam hoc noviter aliquid putares ef- dicit . Et in me psallebant qui bibebanl vinum. In
fectum. Sequitur, cecideruntsuper me, ut effectum1
Deum psallunt qui aclione probabili diriguntur, et
morlis ostenderet, quem crucis dignalione suscepit.
reddunt quaemonitis ccelestia inandala sus-
Tuncenim caduntsuper nos mala, quando ea vilare1 operibusNam ut hoc de fidelibus intclligere debere-
cipiunt.
non possumus. mus, ait : Qui bibebantvinum. Vinumnon ebrietatis,
Vers. 11. Et operui in jejunio animam meam, et' '" sed illud spirituale de quo legitur : Poculum tuum
faclumestinopprobriummihi. Jejunium dicimus, quo- inebrians quam prmclarum est ( Psal. xxn, 5) ! Ipsi
lies a cibis carualibus abstinemus, nec esuriem no- enira psallebant,qui per inteiligcntiam supernam sa-
stram aliqua comeslione satiamus. Ad quam similitu- lutari nectare potabantur. Alii hoc Judaeis perfidis
dinem jejunasse se dicit Dominus Chrislus, quiai applicant, qui, quasi impleta cogitalione sua, de nece
hominum fidem quam valde esuriebal, minime poie- Domini temulentissime garriebant.
rat invenire, sicut et in trigesimo quarto psalmoi Vers. 14. Ego veroorationemmeamad te, Domine:
dictum est : Ego autetn, cum mihi molestiessenl, in- lempusbeneptaciti, Deus, in multitudine misericordim
duebamme cilkio, et Itumiliabamin jejunio animami tum. Venit ad lertiura caput, ubi contra raaledicta
meam(Ptal. xxxiv, 13). Eodera modo el silire se: Judaeorumorationis suae exposuit sanclitalem ccelc-
dixil, quando ad Samariunam vcnil, et aquam pe- siis Docior, insinuans jurgiis hominum non inflam-
liil, dicens: Silio, da tniltibibere(Joan. iv, 8); id ed,, matis rixis, sed piisorationibusobviandum. Vid.amus
ut (ldem ab ea quam quaerebat agnosceret. Sed quiaI nunc quid sid lempus beneplaciti.Illud tcmpusesl fre-
jejunium istud ab humana indevolione trahebatur,, neplaciti, quando incarnaiionis sute bencficio peri-
485 M. AURELII CASSIODORI 484
clitantem imiiidiiinab imiiiiiiciiiiliberavit exitio. Iloc A
_ (Prov. xvin, 3). liepetit iterum euradem sensum
(empus est beneplaciti, dc quo et Apostolus ait: Ecce aliis verbis quam superius dixerat: Neque urgeat su-
nunc tempus acceptabile, eccenunc dies salutis (II Cor. per me puleus os suum. Puleus enim est lerrae aliius
vi, %\. Tempus quod vicit omuia saccula; tempus excavata profunditas, in quem per allegoriam vere
qilpd mundum reparavit labcntem; lempus quod incidunt peccatores, quando se a vitiosa voluntale
aeternilalem contulit ct salulem. Sed hoc tempus non abstrahunt; uraelque super eos os suum conclu-
quomodo provenerit decenter exponit; ait enim : dere, cum usque ad mortis suae lempus in pessiraa
In mullitidinemisericordimtum.Nam si multiludo mi- voluntate persistunt. Hoc ergo totum a se effici petit
sericordiwnon fuisset, nequaquam redimi poteramus alienum, quoniam peccati contagia non habebat; ul
229 obnoxii. Nou enim parva mi,sericordia fuit, membia sua cognoscerent quantis periculis subjace-
qtiae tam ingenlia peccata superavit. Multitudo qui- rent, nisi clemenlissimi Domini muneie respirareut.
dem fuit delicli; sed multo numerosior misericordia Quaefigura dicitnr meUbole, id est iteratio, quaudo
illa quaevicit; sicut et in quinqusgesimo psalmo di- ima res repetitur sub varietate verborum. Legitur
ctum est : Ei secundummultitudinemmisericordiarum eliam puteut in malo, ut in libro Geneseos: Valtis
luarum, dele iniquitatemmeam (Psal. L, 2). autem siivettris habebal puteos multos bituminis(Gen.
Vers. 15. Exautfi me in veritate salutis tum. Com- B ] xiv, 10); in istos sacrilegi profanique milluniur.
memoraio tempore misericordiac, quo passione sua Sunt etiam et in bonam partem memorati, qui Scri-
salutem mundo praestilit, consequens fuil ut et re- pturas divinas repositas in altisstraa proiunditate si-
surreclionem sibi evenire precaretur, quam in veri- gnificant, quales fuerunt patriarcliae,Abrahani, Isaac,
Ule pollicitus fuerat per prophetas. Precatur ergo el Jacob, vel ille de quo Moysesin eremo Hebraeum
Patrcm non natura deitaiis, qua ei semper aequalis populum Domini jussione satiavit. Sic utrisque pu-
est, sed infirmius assumpti hominis, in qua minor leis unum quidem nomen, sed causa diversa est: illi
est Patre. enira in tanarum dirigunt, isti ad ccelorum regaa
Vers. 16. Eripe me de luto, ut non inhmream; ti- Iransmittunl.
bera me ex odienlibus mjs, el de profundo aquarum. Vers. 18. Exaudi me, Domine,quonutmbenignaest
Pcr assumptae carnis infirraitatem, in qua miseria miserkordia tua ; secundum multitudinem miseratio-
j.iceat genus bumanum, potenter exponitur. Doce- num [ed., misericordiarum)tuarum respicein me. Pe-
nuir enim ul in iisdem verbis et nos Deum rogemus, riculis humanaefragilitatis (ut oporiebat) exposilis,
quibus caput nostrum exorasse cognoscimus. Hoc voce membrorum ad illam salularem revertiiur de-
plane subtiliter perscrutandujn est, quare se supc- precationem; dicit enim : Exaudi me, Domine, cau-
rius inlixum limo dixerit, el hic ne in ipso haerere IC samque quare exaudialur adjungit: uon quia raere-
possit exorat. Infixus utiquc limo fuit, quoniara sus- lur humanitas, sed quia misericordta Dominiesl be-
ceptae carnis infirmitate tenetatur, unde eliam mor- nigna, seraperque ad benefaciendum parata; cum
tejn crucis accepit. Hic autem compelenler esposcit tamen pie petitur, et ei purissirae suppiicaiur. Et
ut aniiua ejus a desideriis luteis, id esi liujus mundi ut ipsara benignilatem pius doclor exponeret, adje-
cupiditalibus. rcddatur aliena. Quod bene suscipitur cit, secundummultiludinein miseratioimm luarum re-
a parle membrorum, quia ille luio iitliwrer,;non po- spice in me. Ad ipsara semper redit, quara debilibus
teral, qui peccali maculam non habeliat. Libera me scit patronam, cui omnia peccata cedunl, (|uaravis
ex odieniibus me. Istud ad Judaicum poptiluin mani- numerosissima coraprobenlur. Et iiituere quod ubi
fesium esl pertinere, quia resurgente Cbristo eorumi pietas poslulalur, semper homo respici dieitur; nara
odia fruslrala evanuerunt. Nam qttod dicit: De prc- si peccata respiciat, nos sina dubilatione con-
fundo aquarum, ad populura ipsum non esl dubium deranat.
pertinere, qui et profundus erat malignitate consilii, Vers. 19. Ne avcrtas(aciemtuam a puero luo; quo-
el seditionibus turbulentgs- niam tribulor velociter exaudi me. Suscepti liominis
Vers. 17. JVonme demergat tempeslasaqum, neque• forma servatur; nam sicut in se respici ^avit, ita
absorbeat me profundum, neque ttrgeat super me pu- D ' nuuc ne averlat faciem suam a puero suo deprecatur.
teus os suum. Simili raodo et iste versus ponitur, Puer enim frequenter legilur Dominus Christus ab
quemadmodum et ille superior. Dicit enim in se- innocentiae puritate, cui simplex aetas hoc benefi-
cundo versu psalmi : Veni in altitudinem maris, et', cium largitur, ut vitia mundi malitiamque non dili-
lempestasdemersil me; el liic rogat ne demergatnr ai gat; sicul ipse testalus est : Talium esl enmregnum
lluctibus, id est a saeculiislius tempestate saevissima, , cwlorum(Matth. six, 14). Legitur enim puer, secun-
qti;c in modum maris animas obruit, qtiando eas vi- dum illud : Ecce puer meus quemelegi, dilectus meus
tio pravitatis involverit. Denique per totum tracu- in quocomplacuitanimmmem(Isai. XLII,1); et alibi:
tum boc decenter insinuat; ait enim : Nequt absor- Puer nalus est nobis, et filius datus est nobis (Ident,
beal me profundum. Profundum ulique peccatoruml ix, 6). Jusle ergo remedium velociter petii, qui se
est, quod voracitate quadam deglutit animas irapio- posiium iu tribulalione cognoscit. Tolis enim viri-
rura, ul ad pcenitudinem redire nequeant, qui de. bus salus poscitur, cum tempore necessitatis opiaiur.
aciuum suorum iniquilate desperant; sicut legitur : Vers. 20. Intende animm mew, et libera eam : pro-
Peccator cttm venerit in profundum malorum, spernilI pler inimicos meos eripe me. Inlende, dicit, antmte
485 EXPOSITIOLN PSALTERiUM- PSAL. LXVIII. 48«
mew, ul re,ye,rac,qtupos fiat liberationis, ctiin eam A , tori, juste dicit non se invenisse qui ejus animiim
Divinitas prppitiata respexerit. Sequitur quoque consolaretur.
causa quare debeat inlendi; scilicet, propler inimi- Vers. %5. Et dederunt tn iseam meam (el, et in siti
cos meoseripe rue. Propter inimicosenim celerrimum mea pataverunt meaceto. Iste versus est qui consum-
pelebjt re,gurrectiouis auxilium . ut qui coniemp.se- niavit venerandam DominLpassionem;Maltbaeusenim
rant cruc.t(i*um, terlio <Ueresurgenti credere de- refert (Cap. xxvii, 34), cum Dominus dixisset, Si-
buiisent; quatenus lali beneficio liberui, a perpetua tio, oblatum illi fel cum acoto perniixtum; ut revera
damnatione redderenitii' excepii. facta Judaeorumamaritudo potionis ipsius et ausieri-
Vers. 21. Tu enim scis improperiummeum, confu- tas indicaret. Ille enim disil, Sitio, quia fidem in
sionemel verecundiam meam; in conspeclu tuo sunt ipsis desideratam non polerat invenire. Isti obtule-
omnes tributantes me. Improperium, confusionemel runt amarissimos mores suos, qui nulia conipun-
verecundiampro humano genere sic suscepit Domi- ciione conversi sunt.
nus Salvalor, ut morteni. Nqn enim isu pro suo Vers. 24. Fiai mensaeorumcoram ipsis in laqueum,
reatu sustiiiuit, sed oninia Itaecinnncens pertulil, ut ei in relribulionem, et in scandalum. Postqqam in
nos bonus, Jjjagister in Ulibus rebus posilos exemplo oratiqne sua fuluram exposuit passionem, veniens
suae patientiae miseratus instrueret. I mi>roperiumB \ ad quartum modum non maledicendi volo, sed quod
quippe pertulu, quandn dcebant Jtidaei : Blasphema- erat etnersurum praedicens, per tolam divisionem
vit, quid adltuc eqemits testibus (Mutlli'. xxvi, 65)? Judaeis digpa faclis pronuntiat esse veotura. Mensa
Confusionem,cum plel.s insana Judauirmn clamaret: Dominiest utriusque legis intellectualis epulatio, in
Alios salvos fecit, seipsum satvum fucere non potest qua convivarum more pascuntur, qui delicias Do-
(Idem, xxvn, 42). Verecundiam,quando 230 a,ar mini aviditaie mentis esuriunt, et sancli Spiritus sa-
pis (lage)lisque caedebaiur, et Poiilio Pilalo imnia- luberrima ebrielale complentur. Ipsa inensaest quam
culalus Agnus tanquaii) r>us iratlilus e-l. Sequilur, apostolorum corona praecingens,dapes coelestisinu-
inco spectu tuo sunt omnesqui tribulanl me; scilicel neris absumebat. Mensa enim et iu bono et in raalo
qui Ulia faciebant, ane coiispeciumDivinitatiserant pouitur, sicui dicit Apostolus : Non polestis mensw
jam positi, quamvis ad lenipus judicii adliuc non vi- Domini partkipes esse el menswdwmoniorum(I Cor.
dcrenlur adducti. lloe ad invidiam pertinet excitan- x, 21). Illam ergo saiicum babueruiil Judaei,qtiando
dam, ut nefarium scelus piaesente MajesUte com- manda,ta Domini sub integriute coluerunt. Post-
mitlerenl. quam vero a fide jejunare cceperunl, mensa eorum
Ver?, 22. Improperium exspeclqvitcor meuin, el coram ipsis gentibus tradila est, ut gravius doleret
miseriam;et suslinui qui simul eontristareiur, et non < C ipsis videntibus adempta felicitas, sicui eos in
fuit; et consolanieinme, et non inveni. Improperium Evangelio Dominus increpat, dicens : Auferetur a
et miseriam exspcctavil cor ejus, quando iniquiiales vobisxegnumDei, et dabilur genli(acienti (rucium ejus
Judieorqm, et diversa quae passtis est, pro sua vo- (Mattlt. xxi, 43). Sed ne quera inoveat quod dicit,
luntaie suslipuit, et consideratione bumani periculi mensa eorum, qux revera Domini esse cognoscitur,
passionem suam beuignus excepit, scut in Evange- similiter ipse Dominus in Evangelio dicit : /n lege
lio /egilU.r: Desiderio desideravi hoc pasclia incindu- vestra scriptum eU (Joan. vm, 17); non quia Judaeo-
carevobiscum(Luc, xxu, 15). Aliler enini illa cruei- rum erat, sed quia ipsis conslat fuisse prolatam. Se-
fixio provenire non potuii, ni>i iilius desidcrium quitur, tn laqueum, scilicet ut de littera, in qua Ju-
fuisset; contra cnjus desiderium volunlatemque daei alios astringere coiiabantur, ipsi in eam potius
Judaeoruminsania mininie praevalere potuisset. Se- caderent obligati. Additum est, et in relributionem,
quitur, et sustinui qui si u/ contristarelur, et non fuit. quia subtracu illa mensa et gentibus Iradita malo-
Si passionem Domini quivras, et discipulosejus con- rnm retributio fuit; quippe quando in ea epulari no-
tristatos invenies quando traditus est Pilato, et mul- lentes, ab ea merilo videntur excludi. Adjicitur, et
tos alios fidelium quando ducebatur adcrucem. Sed in scandalum, quia deserenles pacis auclorem, ipsi
hic non istam coutrisuiionem fidelium debemus ac- D sibi et rixas et prava studia concitavemnt. Vindicta
cipere, quando illi cam modis oinnibiis habiiermit, gravis, ultio vehemens, humani generis refectionem
pro qua Pelrus audivit : Redi retro, Salanas (ilare. jejimis faucibus amisisse.
vili, 53); sed hic magis persecutoruni iiistitiam de- Yers. 25. Obscurenturoculi eorum ne videanl; et
bemus adyertee, qua ; indevotan mentes concordi- dorsum iltorum semper incurva. Cousial banc poe-
ter respoerunt, qtiaudo laetiscelus suum videbantur narn atrocium fuisse Judaeorum, ut qbseuratis oculis
implere; pro quibus etiam Dominusin Passione po- Solem verissimum non viderent. Nam qui inlendere
situs exorabat diceus : Paler, ig-'0sce illis, quia ne- noluerunt, ipsa illis optalur pcena, ne videanl, Adje-
sciunt quid faciuni (Lttc. xxm, 3i). In illorum eniro (it, et dorsum iltorum semperincurvq. Iloc illis eve-
tristitia socium non habnit, quos scelus peragere nit qui nimio delictorum pondere praegravati, cervi-
obstinata inente cernch.it. Adjecit, et consolantem cem suam in terram cernuli semper incurvant; nec
me, el npn inveni. Doctores sanctos ille populus con- eis ad ccelum respiciendi possibilitas datqr, qui gra-
solalur, inquo pra:dicalionumverba proficiunt. Sed vati sunt onere peccatorum. Dorsum enim dictutn
<j_iaJudaeorum peitinacia resislebat Doinino S-ifva- est, quasi descendens deorsum. Narr. qyod dixit,
487 M. AURELHCASSIODORI 488
semper, significat impios, qui nulla satisfactione A A,Pharaonis (Exod. x, 20); non quia retn malam Do-'
conversi sunt. minus apposuit, sel quia fieri permisit, quod saluti
Vers. 26. Effunde super eos iram tuam, et indigna- multorum expedire judicavit. Addilur poena pec-
lio irce tuw apprehendat eos. Cum dicitur, Effunde, cali, ne intrent in justitiam Domini, id est ne parlici-
magnitudoirae significatur, quae in morem fluminis pes Christo fiant in illo regno juslitiae. llli enim ad
copiosa descendit. Hoc etiam designat, super eos, ut justitiam, hoc estad regnura Domini perveniunt qui
non tantum eos possit contingere, sed eiiam probe- hic eam sereno mentis lumine contuentur. Quodper-
turobruere. Sequitur, et indignatioirm tum. Indigna- fidis accidere non poiest, qui cordis obstinalione
tio est irw, quando vindicta vehemens in peccatoris caecati sunl. Vel sic, Apponeiniquitatem super ini-
nece consurgit, etilludconseqtiiiur quod timetur. Ad- quitatemipsorum, qunniam occiderunt propbetas et
jecit, apprehendateos, quasi damnatoset lerritos qui- Dominumnecaveruni.
busdam manibusapprehendat; ut non liceat effugere, Vcrs. 30. Deleanturde libro vivenlium,el cum ju-
quod datur pro sceleribus sustinere. slis non scribantur. Verba lalia per tropicam loculio-
Vers. 27. Fiat habitalioeorum deserta, et in taber- nem de Deo dici frequenli lectione notissimum est.
naculiseorum non sil qui inhabiiet. Hoc ulrumque Ju- Nam delere, et scribere, el librum habere datum est
daeis conligisse manifeslum esi, cum civitas illa Je- B I homini causa memoriae, ut quod menlis infirmilale
rusalem frequenli captiviiaie delela est. Facltrm est relinere non poterat, adjumento scripturae, eum res
enim ul et domus privatae fierent desertae, et taber- poscerei, potuisset agnoscere. Sic enira et Moyses
nacula, id est Domini templum, vel Regis palatium dicit ad Dominum: St huic populonon parcis, dele
sine cultore remanerent. Et nota quod in domibus me de libroviventium(Exod. xxxn, 32). Sed liber isie,
privatis Aafrttaiionemposuit, in Domini templum in- Domini notitia est inviolabilis firmaque sententia.
habilationem. Ibi enim habiumus mansione corpo- Dicilurergo de Judaeis: Deleanturde libro viventium,
rea ; hic aulem inhabitamus, ubi frequentamus devo- non quia scripti erant, sed quia scrrptos se esse ju-
tae mentis affectu. dicabant. Ibi enim quod scribitur deleri non polest,
Vers. 28. Quoniam quem tu percussisli, perseculi quia totum in praedeslinatione solidatum est; et
sunl: et super doloremvulnerum meorum addiderunt. nullus eventus mutare poterit quod illa providentia
Ituer infideliumjustissimas pcenas causa poni.turdo- superna decrevil. Sequilur, etcumjuslis nontcriban-
minicae passionis, quia percussum persecuti sunt, tur. Idem ipsc locutionis est modus, ut scribere dicat
sibique traditum deleslabili feritate necaverunt, Deum, quod est in illa judicatione faclurus, sicut in
sicut ipse dixil: Non haberes in me poteslatem,nisi Evangelio dicit: Sed polius in hoc gaudele,quia no-
tibidata esset desuper(Joan. xix, 11). Legilur 231 C mina veslra scripla sunt in cmlis (Luc. x, 20). Hoc
eliam : Qui proprio Filio non pepercil, sed pro nobis enim accidere negat eis qtti non sunt, sicut tilulus
omnibustradidit illum (Rom. vm, 32). Scriptum est ait, piis satisfactionibus immutati.
quoque absolulius, quia Deus frequenter perculit ad Vers. 31. Pauper et dolens egosum, et salut fms.,
saliilem, ut est illud Deuleronomii: Ego occidamel salus tua] vutlut tui, Deut, suscepitme. Postqiiam Ju-
vivere (aciam, percutiamel ego sanabo (Deut. xxxn, daeisquae fuerant emersura prophetiaepraedicatione
39). Quapropter percussum se dicit DorainusJestts compelenler oplavit, vcnit ad qnintam parlem, ubi
Christus a dispensatione qua passus est. Sed hinc Ju- multis modis expouit a dispensationeiocarnationis
daeidetesUbiles exstiterunt, quoniamquod oporluit sui propositi sanctitatem. Dicit enim : Panper et
pro mundo fieri, per ipsos crudeli voto probatur dolens ego sum. Pauper, sicut dicil Apostolus: Qui
implctum. Seqnitur, et super doloremvulnerummeo- pro nobis pauper factus est, cumessel dives, ul illiut
rum addiderunt. Eodem modo dicta esl et ista sen- inopia nos diviles essemits(II Cor. vm, 9). Dolens,
tentia. Dolor erat vulnerumpio Domino, cnr non dei quia, sicut lsaias dicit: Infirmitatesnostras ipse por-
infideli populo sitim suam esuriemque satiabat. Ad- taiit, el pro omnibttsdoluil (Isai. LIII, 4). Et quare
diderunt Judaei gloriosam quidem Domino,sed sibii dicit: Ego sum, cura multi pauperes sint dolentes ?
perniciosissimam passionem, ut illi detestabile in-.- D Sed ideo sibi banc proprietalem deputavit, quia
ferrent exitium, qui venerat pro salule cunctorum. nemoalter liunc dolorem pro totius mundi culpa sus-
Vers. 29. Appone iniquilatem super iniquitatem> linuit. Sed hoc per figuram dicitur metriasraon, id
ipsorum, et non tntrent in tuam juslitiam. Iniquitasi est mediocritatem, quando rem raagnam humiliato
prima fuit Judaicaenaiionis, ut prophelas ad se mis- voto dejicimus; quod personaeDomini Cbristi fre-
soscxstinguerent. Apposla est autei» iniquitassuper quenter aptatur. Sequitur, et satus vultus tui, Deus,
iniquilaieinipsorum, quando ipsum qnoque Dominuin i suscepitme. Suscepit utique humanitatein omnipo-
noslrum iesum Christum crucifigere maluerunl;; tens Verbum, quando mundum Deo reconciliare
quod in Evangelio colonon»m et vineae parabolai dignatus est. Salus vultus tui, forroa unigeniti Fili>,
dicta testatur : Quidamhabuit vineam, et sepe circum- in qua aequalisesl Patri; quaesalularis recle dicilur,
dedit eam (Matth. xxi, 33), usque ad locum ubi ait : per quam fidelibus mcdicina conferlur. Suscepit tue,
Ei ejictente.eum extra vineam occiderunt. Sic eniml dicitur a parte qua niinor est Patrc, ut collocatusad
dicitur, Apponeiniqttitalem,pcr (ropicam locutionem,, dexteram ejus, et paupertaiem deponeret el dolo-
queinadmodum leclutn cst : Induravit Dominuscorr rera.
489 EXPOSITIOIN PSALTERIUM. PSAL. LXVIII. 490
Vers. 32. Laudabo nomen Dei cttm cantico, el A enim liberat a laqucis carnalibus, quos suis regulii
magnificaboeum itt laude. Hoc bene potest intelligi connexos agnoverit.
ai) his qui eoramutali sunt, id cst a partc inembro- Vers. 36. Laudent eumcmliet lerra, mare el omnio
riim. Laudet enim in Ecclesia nomen Domini caput qumin eis suni. Dalur magnarum reriiin brevis ei
nostrum cum cantico, quando hymnica exsultatione absoluta sententia, ut in cceli commemoralione om-
fit adunatio raagna (idelium. Ipse enim in nobis et nia eum debeant laudare ccclestia, terrae quoque ter-
laudat et magnifical, quod nos veraciter laudare restria, maris universa natantia. Et ut (ierel perfecia
cognoscit. Nam si nobis esurientibus esurit, si nobis conclusio, dictum est, et\omniaqumin eis sunt. Sic ad
sitientibtis silil, quemadmodum et nobis laudanlibus Domini laudes inviuitir quidquid creaturarum essa
non ipse collaudat? cognoscitur; sic et Apostolus complectitur dieens :
in nomine Jesu omne genu flectatur cmlestium,
Vers. 35. El placebit Deo super vitulum noveltum, Ut
cornua producentemet ungulas. Hic psalmodiaevir- terrestrium et tnfernorum, et omnis lingua confitealur
lus exponitur : quia inulto acceptior est htus puro quia DominusJesus Chrislus in gtoria est Dei Patrii
corde fusa Deo, quam potest pecudumplacere macta- (Philip. n, 10)
lio. Iste enim prioris oblationis mos fuit, ui pro pec- Vers. 57. Quoniam Deus salvam faciet Sion, e(
calis offerretur novellus vilulus. Significabat cnim gI wdificabuntur civitates Judw; el inhabitabunl ibi, e(
liaecviclima innocentis ac novaevitae munera secu- hmredilateacquirenl cam. Quale opus sit Domini in
Ecclesiae suae conslructione, ex laudum ipsarum
tura, quaedefensionem haberet in cornibus, peduin
vero munimen in ungulis, per quas sacculi isiius as- magnitudine potemer advertitur, quando ccelum,
terra, et omnia quac in eis sunl, laudareDo-
pera conversatione sanclissima calcaremus. Produ-' minummare,
coinmoiienlur, qnia salvam faciel Sion, quac
centem,quod ait, cornua, illud significat,quia Chri- bic multis
stianorum populus per dies singulos virtute Domini persecutionibus, multis fatigatur angustiis.
Sion euim Jerosolymitano lemplo cohaeret, parvus
semper augetur omnino colliculus, sed nominis qualitate grande-
1
Vers. 34. Videant pauperes et Iwtentur; quwrile scens; significat cnim speculationem, qua sola
respi-
Deum, etvivet anima veslra. Poslquam dixit plus esse' citur Deus, in qua diriguntur corda fidelium, ef om-
sacrificialaudis quam pecudum immnlaliones, con- niumcreaturarum rationabiliumuna
felicitas, si Domi-
vertitur ad pauperes, commonensut debeant twtari, num contemplentur auctorem. Mdificaim sitnt enim
quando jam non in solis faculutibus oblatio posiia' civitatesJudm, quando Ecclesia catbolica per buini-
csl, sed in mentis affectu, ubi et pauper potesi esse' litatem piam toto orbe dilfusa est. Non enim in setli-
ditissimus. Nolite ergo, divites, gloriari, qui potesiis' p ficiis parietum gaudet Dominus, qui sunt ulique ve-
babere vilulos cornua producentes etungulas , quia1/ tustate perituri; sed fideliumdevotione, hoc est
lapi-
Detis isla respuit, ct mundissimum cor requiril,' dibus vivis, unde Jerusalem futura construitur. Ei
quod illi magis habent qui divitias vestras obnoxia1 bene diclum est, civitatesJudm, id est Domini Salva-
menle non quaerunl. Sequitur, quwrile Deum, et vivel toris, qui ex origine Judw carnis
propagatione de-
animaveslra. Pauperes monei ut escam mentis quae- scendil; sicut de ipso
desiderent legitur : Vicit Leode tribu Juda
rant, non corporis, et illum panera ange- (Apoc.v, 3). Sed ne tantum civiiales, non eiiam lia-
lorum, unde potius anima saginetur. Respiciamus bitationes futuras adverteres, dicit, et inhabitabunt
quod dicit, vivetanima veslra, dum el peccatorura ibi; quod est proprie fidelium inhabitare, ubi con-
vivat anima. Sed illud proprie vivere dicimus, qtiod staiuer mentis versantur. Ilanc autem Ec'
aulem puritate
in beatiludinis jucundiute consistit. Illud li- clesiam bic habitant Cbrisliani. Haredilale
vero ac-
cet vivat, 232 mor' Juste putamus, quod perpelua quirent eam, quando ad Jerusalem illam acternam
tristilia et gravissimis doloribus oneraiur. Domini miseratione pervenerint. Hwredilas enini
Vers. 35. Quoniam exaudivtt pauperes Dominus,, ipsa esl quae, sicut jam dictum est, non morte, sed
et vinctossuos nvn sprevit. Exaudiri quidem pauperes s leslatore in aeternunt vivente praeslabilur.
gralanler audimus; sed qui sinl isti pauperes dili-- TJ Vers. 38. Et semenservorttm ejtts possidebileam,
gentiusinquiramus. Pauperes sunt Christi, sicul sacpc e el qui ditigunt nomenejus inhabitabunt in ea. Terrai-
dixiraus, qui mundi istius divitias voluptatesque e num psalmi istius promissio beata concludit; fed
despiciuni, et eligunt indigenliam humaiiarum re- quantum grande est praemium,tantum adhibere in-
rum, nt spiritualibus epulis farciantur. Hos exaudirii telligentiae debemus adnisum. Semen hic operam
dicit DominusClirislus, qui indigentia inundi repleti,i sancUni, non carnis progeniem debemus accipere.
sunt, et lanqiiain si lotuiii possideant, sic pauperta- Nam illos reprobatos constat esse, qui se ex Abrabae
tis suaesecuriute laetantur; sicul Apostilus nionet : dcscendere gloriabantur origine, quibus dictum est
Tanquamnihil habenles,et omniapossidentes(II Cor. a D^mino: Si ftlii Abrahmessetis,opera Abraltmfecis-.
vi, 10). Nam quod dicit, etvinclos suos iwn sprevit, ',, sctis (Joan. vin, 39). Quod si seinen bonos actns, ul
omnes quidem communiter vincti sumus lege pec- in multis locis diclum est, velimus adverlere, inte-
cali, ct quibiisdanicompedibus irreliti, quia deside- :- gra nobis poterit conslare sententia. Nam quicunque
ria humana perquirimus. Sed Dominusnncios suos <s imitatores eorum sunt, qui Deo factorum probitate
non spernit, id esl qui ejus legibus vinciunlur. Ipsos s olacuerunt, ipsi possidebunt futuram tcrram, quae
PATROL.LXX. m
401 M. AURELU CASSIODORI 49i
nullo jam fine muianda est; regnum scilicet Do- Averba A posiu sunt, metus est futuii judicii, et re-
mini, quod sanclis suis fideliter pollicelur. El ne cordatio peccatorura ; hic autem spes liberalionis,
1'orsilan semenistud delraheres ad carnis originem, et futuri pracmiipromissa securitas suslinetur. Nam
unde Judaei maxime gloriaiuur, praeceptura addidit ut hanc recordationem ostenderel, adjecit, quod sal-
generale : El qui diligunl nomenejus inhabitabuntin vum me fecit Dominus; ut non de metu haec memo-
ea. Ipsum est enim quodsuperius dixit, semenservo- ria, sed de accepto beneficio probaretur esse con-
rum, quod hic, gut diligunt nomenejus. Inliabilabunt cepu. Congruum quippe fuit, ut quoniam in supe-
in ea, dixit, perpetua felicitate potienlur. Terra, riori psalmo passionem suam narraveral Domiims
quacjam non spinas tribulosque producit, quae ho- Cbristus, spemque resurreclionis addiderat, post
mines labore non pascit, quaevenena non parturit, caput suum simililer el mcmbra loquercnlur, quaie-
quaenunquam suos incolas perdit, quaenon vicissim nus et passiones suas fideles edicerent, et spem vo-
sole atque astris, sed quod est felicius, jugiler de tivaeresurrectionis assumerent.
proprio auctore lucebit. Et noia quod ordine suo Divisio psalmi.
psalmus iste conclusus est. Primum quod ex persona Martyrumconfessorumque populus, qui nmltiplici
DominiCbristi prolalus esl. Deinde inchoavit ab ora-
quidem, sed lelici clade laborabat, prima positione
lione. Tertio passionis dominicaegesta memoravit. I Dominum ut a persequentium periculis
assona verilale consensit. deprecalur
Quarto verbis Evangelii liberetur, et irrisiones eorum irrius faciat; qualenir..
in
Quinto spe fidelis populi dicta conclusit. Sic quar- conversi, dicia sua salutariter ernbescant. Secunda
tus iste psalmus est qui passionem Domini praedicta
parte supplicat ut magnificans Domiuum exsulict
iege proplietavit. turba fidelium, quoniam ipse pauperes et egenos
Conclusiopsalmi. suos juvare et liberare dignatur.
Audivimus psalmum ccelesti dispensalione mira- Expositiopsalmi.
bilem, ubi quanta esl in divinitate pntesus, tanta Vers. 1. Deus, in adjutorium meum tnlende; Do-
in humanitale constal humilitas. Assumpsit sanctum
mine, ad adjuvandum me feslina. Pia confessio ini-
Verbum naturam nostrae imbecilliutis, sicut titulus limu sumit a Domino, unde novit periclitantibus
ail: Pro his qui commutabuntur; ut per indebitam venire Et ut aerumnassuas beatissimo-
nos a morte In- praesidium.
mortem suam liberaret juslissima. rm:a marlyrum ccetusostenderet, dicit, in adjutorium
travit erebi ul
[ms. A., aerea] clauslra* pandercntur meum intende. Tunc enim adjutorium poscimus,
inferna. Yictus est interitus Salvatoris adventu, et quando
tenebras aeternum periculis subjacemus; ul aliquo remedio
perpetuas jure perdidit, postquam (C sublevali, calamitaies diversarum possimus vincern
lumen accepit. Debcllavit diabolum per bumanam
tenebat et imbecilli- passionum. Intende, dicit, propilius respice ; quia
naturam, quam obnoxiam; per
tatem carnis superalus est fortis, quando supra imi- omniaDominus.etiamcumnonrogatnr, agnoscit. Sed
mos iste periclitantium est, ut ita liberari credant, si
versas rationabiles creaturas extulit quod omnibus se a Domino
infirmius fuit. Cui enimdixit respici posse cognoscant. Et ne longius
spiritualibus angelorum, proiraheretur benelicium quod sciebat venturuni
sicut Apostolusait, Sede a dexlrismeis (Hebr. i, 13)?
Nam quaelibet alia nalura non est unita Cbristo, sed esse, adjecit : Domine, ad adjuvandum me fesiina.
Sic dicitur, festina, quasi misericordia divina tarda-
sola carnis nostraeglorificala susceplio. Revera om-
revera damnata ret, et per moram adventus ejus fierent tormenla
nipotens, misericors, qui beavit,
obnoxia miserias nostras graviora. Feslina ergo dicit Domino, qui feslinabai
perdiu restituit, liberavit, de hujus saccitliclade liberari. Namilli conjuncu csi
a nobis fecit alienas, et pracstitit hominera per suara
voltintas et accelerata perfectio, dum omnia Crea-
mortem vivere, quem creatum immortalem diabolus
fecerat interire. Concede, ortlnipotens Deus, ut qui tori serviunt, quoniam ejus imperio cuncta faiiiu-
carne es dones nobis lanlur. Sic in uno versiculo mulla conckisa suiil.
pro nobis dignatus pati, quod
coronare digneris. . Quaefigura dicilur epitrocbasmos, id est dicii roia
D tio, cum eaquae latius sentienda sunt, br.viter ex-
233 EXPOSITIO IN PSALMUMLXIX plicantur. Sed non sequendus in omnibus generaliter
/u finemDavid, in rememoraiionemquod satvutn me bunc locum facundissimusCassianus (in decima col-
fecit Dominus. latione (Cap. 10) plurima de ejus utilitate disserens)
Finis el David, ut saepiusdictum est, significant tanto honore concelebrat, ut quidquid monachi as-
DominumSalvalorem, ad quem diriguntur baecverba sumpserint, sine liujus versiculi trina iteratione non
fidelium; quia totus hic psalmus ex persona marty- inchoent. Quem repetita saepius
laudecongeminans,
rum dicitur, qui varia quidem perseculione labora- niniis utilem probat esse ejus memoriam.
liant, sed spem fixamhabere in Domino minime de- Yers. 2. Confundantur et revereantur inimici mei,
sinebant. Adjeclutn est, tn rememoralionem.Duobus qui qumrunt animam meam; avertantur retrorsum et
enira modis memores sumus, cum peccalorum rc- erubescanl qui cogitant mihi mala. Imitator capilis
cordatione supernam justitiam formidaraus, et ite- sui populus martyrum, emendationem inimicorum
rum dum concessa beneficia purissimo corde reti- suorum expostulans, dicit: Confundanturel reverean-
nemus. In trigesimo septimo itaque psalmo, ubi hacc tur inimicimei. Confundiest, quando voluntate.ssuas
 493 E.XP0S1T10 IN PSALTERHJM. PSAl. LXIX. m
iniqua conscientia studio veritatis agnoscens. des A mini cessnri. Et ut nobis sensus ipse manifesiius
facti sui perversilate turbalur. Revereri est, quandoi elucescat, verborum ordo reddendus est; hoc est:
justitiam laeaamnostra operatione cognoscimus, ett Dicant semper qui diligunl salutare tuum : Magnifice-
pro his rebus pcenas nos incurrere formidamus. tur Daminus. Infelligamus lioc verbum ab hutnana
Quod illis accidit qui, perversitate damnata, ad pie- consuetudine fuisse mutuatum. Magnificatur eiiira
tatem Domini conversionis studio redire festinant. ille qui laudibus crescil, qui bona opinione grande-
Sequitur, gui qumrunt animam meam. Bene singu^- scit. Caelerura Deus non habet incrementum, quia
lari nuroero animam suaro posuit turba fidelium, qui- ipse in se totus, singularis, et ineffabilis inlelligilur
bus est (sicut Scriptura dicit) anima et corunum (Act. plenitudo; nec aliunde potest crescere, qui consuevit
iv, 32). Qumrebantergo inimicianimam fidelium nonn creaturis oranibus incrementa praestare. Sed magni-
ad venerationem, sed ut satisfacientes odiis suiss ficando, nos inde proficimus, et cum laudes Deo san-
eam a corpore suo segregarent. Quod factum est inl cta mente persolvimus, nostra conscienlia semper
martyrum passionibus, quarido eos trucidabal per- augetur.
secutor infensus. Legitur et in bono, qumri, sicutt Vers. 5. Ego vero egenus et pauper sum; Deusad-
est: Periil fuga a me, et non est qui requirat animam u juval me: adjutor meus et liberator meus es tu, Do*
meam (Psal. CXLI,5). Et quia hoc verbum homony-_ B mine : ne tardaveris. Turba fidelium cum dominica.
mum est, addidil, ut auferanl eam; quatenus isttid inn passionis imilaretur exemplum, ipsa quoque verba
malura positum intelligere debuisses. Subjunxit, ejus ad suam transtulit psalmodiam. Dicit enim er
nvertantur retrorsum et erubescanl qui coijilant mihi ,j persona sua Dominus in alio psalrao : Ego vero ege-
mala. Avertiturrelrorsum qui (sicut saepe dictum esl), nus et pauper sum; Dominus curani habel mei (Psal.
a prava cogitatione discedcns, Doraini jussa subse- ._ xxxix, 18); sicut et hiedictum est a persona beato-
quitur. Sehsus ergo Ulis est: Qui cogilant milii mala,, runi. Sed dum dicit : Ego vero egenus et pauper sumf
banc retributionem suscipiant, ne in sua iniquitatee significat illos diviles fuisse mundanos, de quibus
persistant. 0 pia sanclorum, etiam ipsa qttaeputaturr dicit: Confundantur et rcvereantur inimici mei, qui
adversiias! Melius optabant inimicis qiiam sibi ipsijj qumrunt animam meam. Sed videarous, cum sil cos-
petere videbaulur in prosperis conslituli. iesti tbesauro ditissima, ubique se egenam et paupe-
Vers. 3. Avertantur statim erubescentes,qui dkunta rem- dicit gloriosa paupertas; utique, quia muudanap
mihi:Euge, euge. Prioris sensus excullio est,ula a copias non habet, et intus, ubf est dives, semperanibil»
BUOproposito erubescentes, velociter compellantur„ semper desiderai, semper accipit; sicut Aposfolusdi-
abscedere, qui falsis laudaiionibus cognoscuntur ir cit: Fratres, egomenon arbitror apprehendisse(Philip.
fidelissiinos increpare. Euge enim sermo laudantis js C iH. 13); et iterum : Si quis existimat se scire aliquit^
est; sed hic sub ironia, id cst sub irrisioue diclum m necdum cognovil quemadmodum eum oporteat scjjrfi
adverti debel, quoniam ab iniraicis videtur esse pro- )m (I Cer. VIII,2). Vides merito dici tales egenos, lalss
latum. Sive illos increpat qui afflicliones martyrumn pauperes, qui continue acquirere gratiam Diviniutui
pcenasque collaudant, et non ad auctnris gloriam m exoptant. Egeni enim sumus quando jugiter indjge-
referunt quod eis est larga pietate concessum. Naro n rous; pauperes, dum seroper ad beneficia IpsJuaavida
uirumque vitiosum cst, aut alienis calauiiutibus il- l_ mente properamus. Sequitur, Deus adjuvat me, id
ludere, aut homines de sua possibilitate laudare. est in tribulatione mundana, ubi cum vitiorum ad-
Vers. 4. Exsultenl et imtentur in te omnes qni qum-,,_ versitaie pugnamus, ubi et spiritus immundos liosjes
runt le, Domine, el dicant semper : Magnificetur Do- j. patimur, et Domini miseratione liberamur. Addidjt
. minus, qui diligunt salutare tuum. Postquam de per- r_ utrumqtie conjunctum; ut adjutor sit Dominus in
sequentium iniquitate et conversione loculus est, se- B_ necessitatibus, et de hac saecuii clade liberator. Et
cunda posilione deprecatur ut exsullent et imtentur ir intende quia dicii,. tu, Domine, ut tota s|ies nosira
omnes qui diligunt Dominum Christum. Illis enim m ad eum debeat fixa respicere. Sequitur, ne tardave-
e_ ris. Periclitantium mos est tardum judieare, quamvis
confusio et verecundia, islis exsultatio et laetitia pe-
rcnnis optatur; 234 sicilt in Evangelio Dominus JS p1 celerrimum praestetur auxilium. Ilie enim competen-
dicit: El ibunt hi in supplicium mternum,justi autem m ter el mensurate facit omnia; sed nos tardtini puta-
in vitam mternam (Matth. xxv, 46). Sed hunc veracis :g mus, quod desiderio magno requirimus.
lactitiaemodum compelenter insinuat. Dicendo enim, i, Conclusio psalmi.
in le, f Uetur caducam esse Iaetitiam quae humana ta Totus bic psalmus ccelestis pbilosophiae luce
praesumptione gloriatur. Adjunctum est, omnes qui <t resplendet; est enini morali probiute formatus :
qumrunt te, Domine, non suis viribus, sed lua pie- .- petens in afflictionibus reroedium, et inimicorum sa-
tate reqnisili. Nam ut te quaereret genus humanum, i, luberrimam confusionem; ut erubescentes mala sua
tu illud de ccelo prospiciens misericorditer inqulsi- i- deserant, qui pravis aetibus obsecundant. Deindebo-
sti; ipse enim ad nos venit, ut ad illuni redire me- e- norum laetitiam et aeterna gaudia compromittit, et
reremur. Isti tamen qui Dominum qumrunt, quid de- e- quod est in afflictione surama praesidium, celerrime
beant dicere salutariter admonentur, id est, dicant nt Dorninum venire deprecatur, qui bujus mundi prae-
temper : Magnificetur Dominus. Semper, continuum m gravantes angustias adventtis sui visilatione submo-
tempus oslendit, quia nunquam debet a laude Do- o- veat. illo enim viso, diaboli corruii superbia, quaa
495 M. AURELIICASSIODORI 400
olim impia dominatione regnabat. Religatus est qui A \ tamen, Deus, in le speravi; igilur non confuinlar io
mundum peccaiorum vinculis illigabat; et enusque reternum. Nunc quae sequunlur, Doniino juvante ,
Domini virtute perduclus est, ul nunc sanctos pa- tracletrius. Eligitur quidam fidelium.quietprimis tem-
veai, qui pridem liumano generi nequissimtts impe- poribus fuit, et in prsesenti esse non desinit, el usque
rabat. Unde desideranter et saepe dicendum est : ad finem saeculiperfecta in Dominomentis solidiiate
Adjutor meus et vrolector meus es tu, Domine: ne consistit. Hic toum spem suam in Domiuo ponens ,
lardaverii. gratiae nobis divinaesacramenta commeudat, ne false
EXPOSITIO IN PSALMUMLXX. in nobis praesumentcs, muneris ejus prosperiute va
David psalmits, filiorum Jonadab, et priorum capit- cuemur. Intelligamus quid est, quod sc. petit nott
1 vorum. confundi in mternum; scilicet in illa judicii retribu-
' David et
psatmus assidua ileratione nolissima lione ubi confundi omn-inopoenaleest. Hic enim fie-
snnl. Quod atilem dicit, filiorumJonadab, elpriorum quenler prospere confundimur , quando. a pessima
captivorum, virtutem psalmi per historicas causas intcntione revocamur, et in bonara parteiii traducli
insinuat, in veslibulo monens, quod iu penetralibus probabililer erubeseimus, qui pridem de nostro sce-
Inquiratur. Jeremias enim propheta refert (Jer. vm, lere gaudebamus. Praemisit ergo causam quare con-
*9)Jonadab fuisse Dei sacerdotem, qui filiis suis prae- BI (undi non debeat in mlernum, scilicet quoniam spe-
cepit in lemplo degere, et probabili se sobrietate ravit in Domino.
Itractare; quod eos constat fecisse, et oljedientise Vers. 2. In tua juttitia libera me , et eripe me .
suae apud Deum magnam gratiam comperisse; qui inctina aurem luam ad me, et libera me. Cum dicit :
nunc pro fidelibus ac devotis ponunlur. Nam et /n tua juslilia , misericordiam petit divinam; illius
1psum nomen indicat causam. Jonadab quippe inter- quippe cst jttstitiae parcere supplicanti. Sic enim
pretatur Domini spontaneus, id est, qui Deo incoa- aequiuti ipsius placitum est homini remittere , qui
clo desiderio serviebat, sicut scriptum est: Volun- sua noscitur facta damnare. Libera ab imminentibus
tarie sacrificabotibi (Psal. LHI, 8). Sequilur, et prio- periculis dicit; eripe a pntestate diaboli, ne cuin eo
runi caplivorum. Hanc hisloriam Regum textus enar- sub aeternitale damnetur. Cum eniradicit, inclina,
rat. Nam cum Israelilicus populus divina mandata humilem.se jacere profitetur : quia nisi divina gratia
contemneret, primse, secundae, et terliae caplivitali ad liominem se liberandum inclinaverit, ad illam
decre.tus fuerat subjacerc. Sed ut agnoscens ad stip- niisericordiam suis meritis non polest pervenire
pfcati.^nem Domini correcta mente reniearet, ante- quain cupit. Non est enim cujusquam meritttm, quod
quani prima captivitas proveniret, per propheiam ad illuni atiingat, nisi ipse misericois ad peccatores
'eis hoc malum denuntiavii esse venlurum. Sed ilu C I pronus advcniat.
consucta nequitia in sua obslinatione manserunt. Vcrs. 5. Esio mihi in Deum proleciorem,et in locum
Isti ergo nunc in loco contumacium ponuntur, qui munitum, ul salvum tne facias : quoniam ftrmumen-
frequenter admoniti corrigere noluerunt. Commo- tum me.umet refugium meum es lu. Potesl aliquos ,
nemur ergo in hoc litulo ut devotionem babeamus nisi bene inspiciatur, offendere, quod supra prote-
'filiorum Jonadab, non contumaciam Judaeorum, qui ctionem divinam munitutn locum noscitur addidissc :
captivi esse meruerunt. Psalinus enim totus ad lio- quasi vero locus defendat, quem virtus superna non
minem pcrtinet fidelem qui mundi spetn renuens, in vindicat. Sed prima senlentia rogat ul ab inimic!s
Doniiuo pura devotione confisus est : gratiam divi- spirilualibus ejtis anima protegattir; deinde petil
Tiitatis tola nobis inteniione commendans, per quam etiam corporis sospilaiem, quaeab inimicoriim telis
peccatorum nostrorum hexibus possimus absolvi. ac gladiis loco munitissimo vindicatur. Metaphora a
Divisio psalmi. caslellis tracta , i[uia tunc adversarios evadimus,
locis munitissirais vindicamur. Sed locus iste
Per figuram elhopieiam introducitur persona ge- quando
divina est, sicut in alio psalmo dicit : Sttb
ncralis, quae peccatorum captiviiaie liberau divinis umbra prolectio
alarum luarum protege me (Psat. xvi,9).
mandaiis adhaerebat : praedicans 235 nobis Cbristi
Domiiii eximiam charilalem, quac nullis meritis prae- JJ Quando enim cum Christo sumus, nullas diaboli in-
sidias formidamus ; quoniam fraudalur nequissimus
cedentibus gratis semper impendilur. tlaecin prima
ille proprio volo, ubi est divina defensio. Et vide sua
partc psalmi ab hmnanis iniquitatibus jugiter se petit suis
debere liberari, ut Dominogratias referre mereatur. quam pulchre sunt reddita. Firmamenlum per-
tinet ad protectorem; refugium ad locum munitum.
Secundo loco supplicat ne in seneclnte ejus beneli-
ciis privetur, cujus auxilio in juvenlule protecta Quae duo merito sibi a Domino venire credidit, quia
est. Tertio loco dona ejus enumerans, jugiler se nibil suis viribus applicavit. M-Wmohic et aliud sen-
tiendum , ut firmamenium in boc saeculo Dominus
agere gratias pollicetur. dicalur , ubi et patientia quacritur; refugium in illa
Exposilio ptalmi. bealitudine aelernaubi jam aliquod periculum non
Vers. 1. Deut, in te speravi; Domine,non confun- limetur.
dar in mternum. Hic iterum hypothelici syllogismi Vers. 4. Deus meut, eripe mede manu peccatoris,
facies nobis decora subridet eo modo. Si, Dcus, in et de manit contra tegemagentiset iniqui. Clamaihomo
Je speravi, Domine, non confundar in aeternum : at- ille generalis (quia capiivus fuerat lege peccati ; sed
*97 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. LXX. ,498,
per diyinam gratiam se confidebat absolvi) ut eripta- A praesenssaeculumet futurum. Hic enim illi pro libe* :
tur a potesiale noxia peccaforis, qui semper illud ratione cantamus, ibi autem gratias pro aoterna re- -
afTccutfacere quod nec divinaelegi,nec aequiuti cer* muneratione peragimus. Ita fit ut Dominus laudari -
lum est convenire. Sed quia peccaloremuniversaliter semper debeat, quia conlinuum est omne quod ;
dixerat, nunceumpariibusduabusexpqnildicens: De pracsial.
manu conlra legemagentiset iniqui. Contra legemagit Vers. 7. Tanquam prodigium factus sum mullis : ,
qui accepta lege facit contra regulas mandalorum : ut e( (u adjutor fortis. Prodigium.tn hoc saeculo fit fide-
suut Judaei, qui inler reliquas gentes legein susce- lis, quando alia sectatur quam potest araare pec- .
pissenoscunlur. Iniqui vero sunt pagani, quamvi, et caniium mullitudo : quaerunt illi divitias, iste pau- .
Judaei, qui nulla Domini lege refrenanlur, sed more periem ; quaerunt illi epulationes, iste jejunia; quae- •
ferarum faciunt quodcunque libuerit. Sic omnem runt denique illi gaudia , iste Iristitiam. Quemadmo-
-
peccatorem duabus bis partibus probatur amplexus. dum ergo non potest videri prodigium, qui se contra
Ita et Apostolus loquitur de genere utroque peccan- multortim cognos.cilurtraclare consensum? Hoe est •
tium : Qui stne lege peccaverunt,tine lege peribunt ; quod oratores humile (ed., humiiis] causaegenusesse
et qui tn lege peccaverunt, per legem judicabunlur dixerunt, quod sic contemptibile creditur, ut por-
(Rom. n, 12). , I lentum potius aestimetur. Sed negligendaesunt hu- i
B
Vers. 5. Quoniam tu es palientia mea, Domine; manae imputationes, quando divinaenobis probantur >
spes meaa juvenlute mea. Dicit quapropter de manu favere virtutes. Caducumest enim omne contrarium,
peccatorit eripi debuisset; scilicet, quia patientia ubi adjuior probatur esse forlissimus. Sed cum di-
ipsius Dominus erat; ut cum ad ipsum intenderet, cit, adjutor, admonet ui, Dei gralia suffragante, nos >
el per eum se salvaudum crederet, omnia libenti quoque ad bonum nili et conlendere debearous, ne •
animo suslineret. Patientia est enim honestatis aut divinis beneficiis inveniamur adversi.
utiliuiis causa, rernm arduarum ac difficiliumvo- Vers. 8. Replealur os meum laude tua , ut possim
luntaria et.diulurna perpessio. Sequitnr, spes mea a cantare gloriam tuam, lola die magnificentiamtuam.
\uvenlutemea. Praemisit patientiam, et spes ejus di- Dixit hactenus buniano generi quara diversa beue-
gne secuU est; sicuti el Apostolus dicit : Tribulatio1 ficia contulisset, nuric quoque et hoc petit a Domi-
patientiam operatur, patientia probalionem, probatio no, ut possit ei gratias agere competenter. Nam si
aulemspem (Rom. v, 3, 4). Prius est enim , ut cum ille os nostrumnon repleat, nec lingua movetur, nec
Dei gralia per patientiam probemur , et tunc illam desideria honesta flammanlur. Magna (si considere-
fructuosam spem,ipso donante, habere merebimur. mus) nostra felicitas est totura pelere, nec pelendo
Nam quod addidil, a juientute mea, illam aUaiemsi- C ( semper borrere. Creator uoster inde magis offeudi- •
gnificat in qua Domino credidit. Naro quocunque:,, tur, si a pia supplicationis importunitate cessetur.
tempore ad ipsum veniatur, merito juventus nosirai Sequilur causa cur repleri desideraverit os suum lau-
dicitur, quia in ipsa pleuissimo robore solidamur. dibus Chrisli, scilicet, ul possimcanlaregloriamluam. •
Sive illud, a juvenlute mea, significat ex quo ccepitt Gloria est multoium ore celebrata laudatio. Sed huic '
conlra diaboli pugnare veisulias. Ipsa euitn auas estt bono addidit perpetuitatem; nam cum ponit, tola die,
quaead cerlamen dirigiiur, et ad colluctationesar- nunquid noclibus a laudibus Dominidicit esse ces-
duas aplissima vivacitate prsiparatiir. sandum , iiiaxinie cum se illo tempore laudibus Do-
Vers. 6. /n (e confirmatussum ex ulero; de ventre t mini calliolica consoletiir Ecclesia? Tunc enim ve-
malris memtu es proleclor meus : in le cantatio meai spertini, tunc noclurni, tunc malutini peraguntur,
semper.Hunc versum paulo sollicitius perscrutemur,, cum populus fidelis invigilat. Sed dicendo diem ,
ne nobiSaliqua obviare possit absurditas. Dfxitenim:: , conclusit el noctem; sicut et in Gencsi legitur :
Spes mea a juventute mea. Nunquidconftrmatio ejus; Faclum ett vespere, et faclum esl mane dies unut
in Deum esse potuit, quando in materuo utero nullai (Gen. i, 5). Quaefigura dicitur synecdoche, id cst a
fullus ratione vegetatus est, maxime cum legatur : parle totum. Magnificenliamvero dicit, quia magna
Ecceentmin iniquitatibusconceptussum, et in delictiss D1 praestilit, ut aurem suam ad humilem inclinaret, ut
peperitme maler mea (Psal. L, 7)? Sed hic uterumi protegeret periclitantem, ul eriperet de manu pecca- •
sanctae niatris Ecclesiaedebemus accipere, ubi pri- toris, ut eain confirniaret ex utero, etde ventre ma-
mum fidei rudimento concipimur, deinde ex aqua ett tris protegere decrevisset. Sic uno magnificenlice
Spiritu sancto generamur. Tunc enim confirmatio) nomine pracdiclorum beneficiorumlaus cuncla con-
nostra potest esse Dominus, quando ad eum fideii clusa est.
munere venerimus. Addidit, (u es protector meus ,* ; Vers. 9. Ne projkias me in lemporesenectutit; cum
uliqtic, quoniain adversus 23G diaboli nequiliass defeceritvirtus mea, ne derelinquasme. Venil ad se-
ipse nos protegitac defendii; et in hoc mundo pracstat
t cundam partem, in qua veheiiientius supplicat ne
evadere, ne peccatis possiuius oneranlibus imerire. temporeseneclutissum projkiatur a Domino, quando
Sequitur relributio praemiorum, ut sicut semper be- fessa virtus corporis plus iodigetadjuvari. Sed hanc
nefieia, ila el psalmodia debeat esse continua. Nami senectutem non solura aetatem finitimam debemus
si tempus a muneribusnon vacal, quare se quispiami accipere, sed etiam cum iribulaiionibiiscrebris atque
abejus glorificatione suspendat? Signilicat enim ett martyriis robur animaeconseneseit. Hoc eniin signi-
499 M, AURELll CASSIODORI 500
licat, cumdefeceritvirtus mea, id est quando paiien- A 4 funduntttr enim dicit, cum tua viderint disposita
tiae firmitas quassata raollescit, nec sustinere potcst! non mtiiari. Deficiunt detrahentes animm mem, id est
viribus suis onus tribulationis impositum. Tunc ergoi obloqncntes inaniter, qui institutum reclum morda-
se petit non debcre derelinqui, quia cum ipso totumi cibus derogationibus solent oblatrare. Admonet enim
poterat sustinere. t.des patientiae virtute superari, quos tantum prac
Vers. 10. Quia dixerunt inimki mei mihi, et quii cepit sustinere, ut ipsi magis in suis oblocutionibus
cusloiliebantauimantmeamconsilium feceruntin unum. deficere videantur; quatenus saltem cessent sna ni-
Bedditur causa cnr ad subveniendum pietas Dominii raietate fatigati, si nequeant desinere ratione con-
debeat provocari: quoniam debilitate captala insi- vicii. Sequitur , operiantur confusioneel pudore. Pul-
dianlium fervor accensus cst, dum credunt facilei cherrimis verbis depingitur iniquorum ventura cor-
decipi, a qoo non polest delectis viribus obviari. Ett rectio. Operiantur dixit, quasi quodatn velo roseo
ne crederentur leves inimiei animaesuae , dicit ad- verecundiaeeorum facies obtegantur; quod solet ac-
versus ei s gui cuttodiebanl eum, ad decipiendi sci- cidere his qui actiones pristinas vita meliore con-
licet studium, non ad salutis votum. Sequitur, con- demnant. Addidit, qui qumrunt mala mihi, sictit illa
tilium fecerunt in unum. Truculentior seraper estt mulier periclitanti Job proprio viro dicebat : Die
inimicorum adunatacollectio, et quod non dividitur,, B ] verbumitt Deum, el morere (Job n, 9). Quod pravi
gravius uno fasce portatur. Nara cujusmoiti sit istadI solent facere suasores , qui blandimenlo salutis car-
consiiium subseqtaenter exponit: ait enim : neacocculto vulnere animas videntur impetere.
Yei*. 11. Dicenies : Deus dereliqttit eum; perse- Vers. 14. Ego autem semper in te sperabo , et adji-
quimini,et comprehendileeum, quia non est qui eripiat! ciam super omnem laudem tuam. Decursa enienda-
eum. Hoc est quod virille fidelissimus sive in affli- lione, quarn peccatoribus deprecatus est accidere, ad
ctionibus positus, sive in senili aelate metnebat. Ho- suam delectationem bonumque converlitur; ut sicul
stesenim carnales mundana potius contuentes, cum illi de divina potenlia desperabant, ita iste sperare sa
viderint hominem crebra calamitate fatigaium, cre- semperdicat m Domino. Quaefigura dicitur syncrisis,
dunt a Deo desertutn, qui divinam puUnt gmiam ini id est coltatio, quando quis roeliorem causara suam
solis corporeis viribus constiiulam. Persequiminieum,, quam adversarii esse demonslrat. Sequhnr, et adji-
dixerunt.quia fugere non poiem.Compreltendite,qu\:\i ciam super omnem lctudemtuam. Hoc plane nisi dili-
reluctari violentissimis non valebat. Ex eo enim a f)o- gentius intueamur obscnrum est. Nam quainvis divinis
sniooderelictumarbitrati sunt, qu-iaeum truculentiae: laudibus niliil possit adjici, quando augmentum non
suaetraditum esse senserunt. Quod quidam el Do- recip t admiranda perfectio, lamen est quod abiho-
mino Saivatori «ppiicandum esse putavernnt. Sedl iC minibus possit nova praedicalione celebrari. Nara
decentter «rdo cst dictionis : ne personam quam ini ^curndixero Verbum Patris fecisse coelum et terram
mediuui tleduximus, Lncongruasubito varietate mu- et omnia quse in eis suut, perfecta Dominum devo-
tenuiS.Seqoitur, quiu non est qui eripiat eum. De- tione laudavi. Sed cuin adjunxero incarnaiuin esse
mentes prorsus, qui hoc «estimabant potius quod1 pro saluie cunclorum, adjeci cumulum laudibus ple-
videbant, quasi ©eus dcserat praemiis, quos exponitt nis. Sic enim inferiora testantur, quod ista laudis
injuriis, et «om magis coroirare velit, quos probarii ao.ectio ad incarnationem omnipotentis Verbi abso-
debere permrUii. Sic deliberal qui ad oculum judi- lute pertineat.
cat. Negavit praesentem Dominum qui fidelibus suis5 Vers. 15. Os meum pronuntiavil justiiiam tuam,
visuale venire «on putavit auxilium, dum crediditt tota die salutare tuum : quia non cognovinegotialio-
non existere quem arhitrabatur humanis conspecti- nes. Justitia Patris Salvator est Dominus , quem sa
bus non adesse. pfonwiKialurumgentibus pollicetur. Et ne forte aliam
Vers. 12. Deus, ne elongeris a me; Deus meus, int crederes esse justitiam, addidit salutare tuum. Qtiid
adjutorium meum respke. Humana putat inlirmitass enim aliud denuntiare potuit fidelis, nisi unde fides
elungare Deum, quando ei venire tardat auxilium. Christianasurrexit?undeEcclesiae in lotoorbeferfites
Ille enim sm, motu pregreditur, nec de loco ad lo-- D pullularunt? unde salus mundi gloriosa incarnatione
cum trai«sfeptur; sed omnia ineffabiliter replens , provenit? Tol» vero die (sicut saepe dictum esf) con-
universa votuntatis suae virtutibus adminislrat. Petitt tinuum tempus ostendit. Sequitnr, guia non cognovi
ergo ne g*atia ej«s ab ipso discedat, et gravioribus5 negotiationes.Pars ista versus, nisi bene requiratur,
iniqaerwu) exrwinaturiusidiis. Addidit, Deus, in ad- recipere cognoscilur quaestionem. Nam si omnis ne-
julorium meum resvice. Quia se nowrat affligendum,, gotiator omnino daranandus est, nec illi hanc pcenam
orat ut per adjulorium Domini ei digna patienliaa refugiunt, qui artes reliquas exercere noscuntur.
tribuatur. N_m quem ille adjuvat, raalorum contri- Quid est enim aliud negotialio, nisi quaepossunt vi-
tione non 4eficit; sed tunc spepoiius erigttur,., lius constare [ed., comparari], carius velle distrahe-
quando iribiilalionum fasce praegravatur. re? Deinde in vitas Patrum Paphnutium illuui san-
Vers. 13. Gonfundaniur el deficiant detrahentes « ctissimum virum per revelationem negotiatori legi-
arrimmtnem;loperiantnr confusioneet pudere qui qum- - mus comparatum , et invenimus hodiequein Ecclesia
runlmalamihi. Venit ad increpationes salubeTrimas,, Dei tractanles quidem -raercimonia, sed summa fida
quales calhcliea (acere consttcvitEktclesia.237 ^on-t- pollentes. Actus enim pessimus, non res honesta
 BOl EXPOSITIO IN PSALTEMUM. P8AL. LXX. 508
damnatur; sicut et divilem legimus non inlroirc in A celalem quce nunc agitur proxima fini, quando pro-
regnum ccelorum, cum tamen Job, Abraham, lsaac, ficit fides, et per universas Ecclesias Dei populus
Jacob, patriarchaefacultatibus quoque fuerinlaffluen- augetur, cum mundi istius tempora fugitiva decre-
tes. Nogotiatoresergo illi abominabiles scsiimanlur, scani. Senium autem tempus illud occiduum intelii-
qui justitiara Domini minime considerantcs, per gendumputo, quando et sccvusille tyrannus adveniet,
immoderatum pecuniceambilum polluuntur, merces et lurba marlyrum hanc vitam optato fine concludet.
suas plus perjuriis onerando quam preliis. Tales Do- Sequitur, donec annunliem brachium 238 '""'" 9e'
minus ejecit de templo dicens : Nolite fucere domum nerationi. Homo ille fidelis loquiiur iniroductus,
Patris mei domum negotiationis, speluncam latronum petens a Domino ul usque ad teneclamet senium in
(Joan. n, 16).Ergo sensus iste laliter complectendus Ecclesiaecongregatione permaneat, donec brachium
est, ut pularaus : Os meum pronuntiavit justitiam Patris, id est Dominum Salvatorem succedenti ge-
tuam, quia non cognovi negotiationes, illas scilicet neralioni hominum debeat prsedicare, sicut legitur :
tjuocmalis actibus inquinantur. Et brachium Dominicui revelatumett (Isai. un, 1) 1
Vers. 16. Jnlroibo in potentiam Domini; Domine, ut religio Chiistiana totius mundi devotione diiaie-
memoraborjustitixtuw solius.Potenliamhomines icsti- tur, maxime cum in fine saeculisanctorum prsede-
mant pernegotiationes acquirere, et in hoc mundo Qeri £ stinatus numerus compleatur.
prteminentes. lste bealus, neglecto tali proposito, in- Vers. 19. Omni qum ventura ett: potentiam tuam
troire sedich inpotentiam Domini,id est ad regna eoe- el justitiam tuam, Deits, usque in allissima. Omniquat
lestia, ubi revera pervenissecertafelicitasest. Introibo ventura est, ad superioris versus extrema jungendum
autem dixit.ut ostcnderet Jerusalem supernam clau- est, id est generalioni. Et ne forsitan putares illis
sani perfldis,aperlam esse fidelibus. Et quid ibi fa- lantum dcnuntiandum fuisse brachium Domini, id est
cturus sit subsequenter enarrat: Domine, memorabor DominumChrislum, qui eodem tempore fueruut, cum
jusiitice luostolius; illo scilicet tempore cum agnos ille pro nobis incarnari dignatus est,addidit, queeven-
sequestrat ab hsedis, cum totos gentium populos tura est, ut hanc prsedicaiionemnsque ad finem sae-
momeniauea aequilate discernit, cum impios in ge- culi cognosceres esse faeiendain. Sequitur, potentiam
hennam, Cdelesmiliil in requiem sempitemam. Tunc tuam et justitam luam , Deus; hic quoque redden-
enim vere memor eril justiiiae solius Domini, quo- dum est, donec annuntiem.Nam poteniia ad gratiani
niam eam et mirabilem, et singularem esse cognoscit. incarnationis respicit, per quam liominci))liberara
Vers. 17. Deut, docuisti me a juventute mea; et dignatus est; justitia ad judicium, in quo Adam ino-
usque nunc pronuntiabonihabiliatua. Juventutemi\lx\- bedienti mortem adduxisse cogno«cilur. Nec moveal
mus debereaccipi ex quo coeperit homo ad divinam Q quod ordine praeposteraio dicia sunt, cum hoc fre-
gratiam pervenire, quia tunc animae viribus firmus, quenterin Scripturis sanctis invenias. Usquein altis-
tunc incipit esse robustus. Docuisti autem, sive ad sitna vero illud declarai, quia utruinque mirabilc ,
libros pertinet divinos, sive adinfusamcoelitus fidem. ulrumque gloriosum est, reparatum hoinincm per
Et ne tantum hanc scientiam in primordiis crederes gratiam, qui prius fuerat per justitiam jure duiiiia-
acquisilam, dicil, quod beatis memibus solet acci- tus. Tendamus etiam intellectum utque in allissima ,
dere; etutque nunc, ut per spatia teinporum ejus quia Deus homo sedel ad dexteram Patris , regnans
doctrina crevisse videretur. Sequitur, pronuntiabo cum eo et Spirilu sancto per infinita sxcula ssccu-
mirabiliatua. Utique mirabilia fuerunl, ut doceretur lorum.
indoctus, ut ex perfido fieret devotus, ut ex pecca- Vers. 20. Qum fecisti magnalia! Deus, quit simitis
lore justissimus. Hcec ergo se prxdicaturum esse libi? Postquam gratiam Creatoris et justiiiam cjus
prouunliat, quse in ipso fecerat divina clementia. usque in nltissima dixit esse progressam, venit ad
Vers. 18. El usque in seneelamet senium, Deus, tertiam partem , ubi hymnica exsultatione con-
ne derelinquat me : donec annuntiem brachiumiuum celebrat quantam juslitiam peccantibus oslenderit,
generationi.Apud Grsecos duo nomina ist.i diversa et conversis ilerum clementiam suse pielatis indul-
siiiit; senectam gravitatem vocant, senium aitateni D ] serit. Adam quippe inobedicntem protinus paradisi
linilimain. Sed quia Lalinitas bsec duo dissonaniia voluplate privavit; latronem confitentem ad ejus
sibi non habuit, hic cetatesduae, quasi simili no- amecna vclociter intromisit. Hsecsunt magnalia qua;
iuinc nuncupantur, id est, senectaet senium. Sensus Dominumfecisse leslatur; quoniam ct ad judicandum
crgD talis est, ut quia se dixerat a juveniute sua do- singulariter fortis oslenditur, el ad liberaudum nul-
cium, ut solam Domini juslitiam prcedicarct, nunc lus ei similis invenitur. Ouos! cum admirationc le-
pelil ut neque in matura , neque in senili anate gendum est, quia nullus comprehendere, nullus
deseralur a Domino; quatenus ejus fortiludine ro- sufficit digne laudare. Magnalia enim a magnitudine
feoralus,usque ad linem suum laudes possit debitas vocilanlur, qiue stuporem humunis mentibus per
explicare. Sed vidcamus aelalesistae quibus sunt as- suam videnlur facere granditatem. Intulit quoque :
signandaelemporibus. Juventus fuit Ecclesise, quan- Quis similistibi? quia ex operibus suis cognoseilur
do Dominus crucifixus est Cbristus, quando mar- singularis. M:gnitudo siquidem facti, potetitiam le-
tyrum lurba dimicavii, et morientibus fidelibus slatur auctorjs.
Eeciesiae virlus apparuit. Senectam vero dicimus Vers. 21. Quantasostendistimihi tribiu:.i.jiiet »»«/-
505 M. AUKELH CASSIODORl 504
tas et malaslel convertut vivificastimc. Quantat item A esse veritatis, quasi spirituulia dolia vinum Domini
sub admiralione legendum est, quasi innumerabiles incorrnplo sapore servanlii.
passiones. Intende etiam quod dicit, ostendisti: quia Vers. 24. Psallam tibi, Deus , in cithara, sancttu
fidclibus ad prcesens duras tribulationes ostendit, et lsrael. Frequenter diximus fulelium Chrislianci'iim
quamvis malmvel multw esse videanlur , in bonum duas maximas esse virtutes, spirituaiem ad bene
taraen recidunt, quia prodesse conlendunt. Multas credendum, actualem ad bene agendum, quas hic se
rrgo quantiiaiem , malas indicant qualitatem. Se- per species musicas uirasque Domino oblaturum
quitur, et conversusvivi/icastime. Si naturam Verbi esse promittit. Nam quod ad spiritualem virlutcm
consideres, semper inconvertibilis, semper probatur perlinet, in superiore versu psalmum se cantalunnn
Immobilis; sed conversusdicit per tropologiam, id esse pollicitus est; quod ad aciualem, in cilhara lau-
est converti me fecisti : quia distortus fueram lege dare se Dominum dicit. Psalmus enim (sicut sccpe
peccati. Fidelium quippe iribulaiio ducit ad vitam , diclum est) de superioribus sonat; ciihara de iufe-
sicut in Evangelio dicit: Beati qui lugenl, quoniam rioribus melos ad superna transmittil. Sed cui psal-
ipsi consolabunlur (Matth.y, 5). lalur vel citharizetur dicit, sanclo Israel, non qnem
gentilitas putabat erroneum , sed quem patribus
Vers.22. Et de abyssis terrw ilerumreduxisli me; nostris vera fides ostenderat.
j»
multiplicaslijustitiam tuam, et conversusexhorlatuses " Vers. 25. Gaudebunt labia mea, dum cantavero
tne. Abtjtsos quidem legimus allitudines divini sen- tibi : el "nima mea quam redemisli. Labia, os
239
sus, sicul in alio loco Psalmista dicit: Judicia tua interioris hominis dicit; habet enim et mens vocem
ubyssus mulla (Psal. xxxv , 7). Sed hic ideo lerrx suam, qua lacile clamai ad Dominum. Nam ul hoc
addilum est, ut profundas mensuras et voragines
spiritualiler intelligeres , adjecit, anima mea quam
debuisses inlelligerc peccatorum, unde se frequenler redemisti.
Ipsa ergo gaudet in labiis suis intcruis ,
ad vitce gaudia revocatum esse profitetur. Sed ad- qucc se redemptam esse cognoscit.
vertamus quid sibi velit boc quod ilerum dicit. Ite- ' Vers. 25. Sed et
lingua mea lota die medilabitur
rum posilum est pro frequenii, eo quod mullipliciter
juslitiam luam, cum confusi et reverili fuerinl qui
aliquid iteretur. In sexto quippe psalmo auctoritatem quwrunt mala mihi. Sicut superius dixit: Psallam
secuti majorum, diximus septem modis remissionem verilalem luam in vasis
psalmorum et cilhara, si-
nobis Dominum concedere peccalorum. Primo per
gnificare volensanimae corporisque virlutes , ita et
baptismum, secundo pcr niartyrium, tertio per elee- labia cordis sui cantatura promisit. Nunc autem ad-
mosynas, quarlo cum debiloribus nostris debita re- jecit, linguam meditaturam essejnstiliam Dei, id est
laxamus, quinto per conversionem fratrum, sexto-1Q corporis sui suhslantiam, quce lunc plenissime lau-
per abundanliam charitatis , septimo per poaniten- des Domini mcdiiabitur, quando regnum ejus in illa
tiam. Forle adhuc et aliis remissionibus nostra fra- resurrectione perceperit. Sed ut finem sceculidebuis-
gililas sublevatur. Sciendum tamen idco iterum ses advertere, sequitur, cum confusiel reveritifuerint
dictum, ut medicina ejus frequentior indicelur. qui quceruntmala mihi. Quod utique plenissime tunc
Nam quod dicit, multiplicasti juttitiam tuam, su- fiet,
quando a dextris jusii, et a sinistris impii fuerint
periorem sensum probatur exponere : quia justi- collocati. Duobus enim modis confunduntur et rcve-
tiam suam multiplicat , quando nobis per diversas1 renlur iitimici, quando aut hic poenitentiam
gerunt,
causas alflictionum subvenire dignatur. Justitia enim' et se errasse
cognoscunl; aut certe in adventu Salva-
Domini saepe dicitur, cum misericordiam facit, et' loris, dum illa
quae fieri non credebant, suis oculis
ilerum misericordia ipsius justitia nuncupatur, quia' inanifesta conspexerint. Tunc
ergo sccurae exsulta-
sibi semper ulriimquc conjuneliim est, sicut in cen- tionis tempus est sanclis,
quando jam locum domi-
icsinio psalino legilur : Misericordiam et judicinm' nationis
impii non habebunt; et laetabuntur justi,
cunlabo libi, Domine (Psul. c , I). Sequilur , et' cum malorum omnium terminus el bona
advenerit,
conversusexhorlatus es me. Hoc verbi.imquam pater- Dominus sinc fine
conccsserit, in qua Christianorum
num sit debeinus adverlcrc, ul famnlossuos quamvis' .
D permanet indefecta petitio.
prcemissa districlione casiiget, tamen trisles pcr-
nianere non paliiur, dum Scripiurarum divinarumi Conclusiopsalmi.
eos sanclo alloquio consolaiur. Exhortaiio, conso-
Cum lolus bic psalmus graliam Domini, quacgra
lalio debet intelligi, quae aninios componit, afflictio-
tis datur, summa iutentione commendet, admonei
nem relevat, et mentem sanat diversis languoribus'
etiam nos incarnationem Verbi, per quam salus hu-
sauciatam.
mano generi provenit, felici vicinitate declarandam :
Vers. 23. Ego aulem confilebortibi in vasis psal- more solis, qui proxima luce consurgens, roseam
morum veritalemluam. Cum Dominus fidelibus suis3 praemillitauroram ; ut gratiam praclari splendork
per exhorlationes pias prxmia eeterna promiserit, , prseparatus possit oculus inlueri. Palres enim nnstri
hicjam justus ille generalis laelus veritatem se psal- psalmorum nuinerum in Vcteris ac Novi Testamenti
lere confitelur , id est, quia Domini promissa coni- sacramentis ita crediderunt esse dividendum, seplcni
p.snda sunt. duni nescit fallere, quo.l ceternaVeritass scilicet dccadas ponentes in sabbalum, quod ad pri-
poHicetur. Pulchre aulem definitum cst psalmos vasa a mam illam perlinet sine dubitatione culturam ; oelo
$05 EXPOSITIO IN PSALTEKIUM. PSAL. LXXI. 506
vero nostto tempore deputanles, qui resurreclionem A pro npbis ; quem revera dicere nos recte pacificum
Bomini per singulas hebdomadas dieoctava venera- ipsius verba testanlur cum dicit: Pacem meam do
mur; et ideo per ulramque suppulationem Vetus vobis,pacem meam relinquo vobis \Joan. xlv, 27).
et Novum Testamentum sacralus iste numerus di- Sed pax ista.non est quara bella dislurbent, non est
gnoscitur continere psalmorum. Quod enim cenlum quam inquieludo ulla concutiat; sed imperlUrbata
quinquaginta possunt in numero singulorum, hoc semperatque ccierna manens, nnllius inimici contra-
valent significare quindecim decades in ordine de- rieiate dissolvitur. Ipsa est de qua prophela dicit:
nariuriim ; coque fit ut calculus iste psalmorum No- Dabo vobis solatium verum, pacem super pacem.
vo et Veteri Testamento competenter aptelur. Scien- Divisio psatmi. -
dum esl plane quod in prima parle Veleris Testa-
Per totum psalmum propheta loquens, adventum
menii, et nova misceat sacramenta myslerii. Dici
enim in septenario numero et passionem Domini significat Domini Salvatoris ; in una eademque per-
sona modo humanjiatem ejus, modo divinilatem al-
Christi, et in oclavo calculo multa ponit de Yeteri
ternis partibus evidenter 240 ostendens. In prima
Testamenlo, ut utrumque culturse nostrae convenire
modis omnibus sentiatur. Meminisseaulem debemus parte verba facit ad Patrem, jtidicium Filio pelens
arithmelicain, vel alias disciplinas psalmos comme- T> I ad populos judicandns, quod tamen praedeslinatum
morare frequenter, quas in subsequenlibus, prout anle sccciila esse cognoscitur. Secunda, in judicio
fiierit opporlunum, de ipsis perstriclim aliquid com-;. Doraini fil.iospauperunl dicil.esse salvandos, et hu-
niemorare curabimus; ut quamvis breviler dicta, miliandam diaboli sine dubitatione superbiam. Nam
lion lamen videanlur esse preeterita. Tantum est ut et ipsum quoque Yirginis partum per quasdam simi-
mirabiliter cognoscilur indicare. Terlia
astrologiam sacrilegam summa intenlione fugiamus,~ litudines'
qiiam etiam nobilium philosophorum judicia damna- , parlerefert quaebona contigerint de Spiritu sancto,
verunt. Quapropter praesenti operi terminum pona- et Maria Yirgine, nato Domino Christo. Quarla ab
humanum
mus, quatenus et quies parumper adhibita lectoris omnibus regibus dicit adoranduin, quia
a liberavit. Quinta pronun-
reparet studium, et futura pars digesta psalmoruui genus diabolipotestale
de significantia Novi Testanienti sumat competenter tiat, quohiam humanis oculis visus, firmamentum
Inilium. Amen. fuii credentium, et proveclus sine dubiiatione ju-
storum. Sexta aelerno Domino totius mundi con-
EXPOSITIO 1N OCTO DECADAS sensu laudes perhibct esse solvendas. Septima hym-
NOVO TESTAMENTO CONVENIENTES. num Domino Christo jucundissima devotione per-
PR/EFATIO. f, solvil. Sic Novi Testamenti clarum manifestumque
f1 initium per hujus psalrai seriem conslat expres-
. Explicatis septem decadibus (sicut dictum est) ini sum.
Bguram.Yeteris.Teslamenii, nunc ad reliquas octo1
Expositio psatmi.
Veniamus, quarum numerus plenissime nobis resur-
rectionis dominicaecognoscitur indicare mysterium , Vers. 1. Deus, judicium tuum Regi da, eljusthiam
tuam Filio Regis. Cum dicilur, Deus, non videlur
ut, bis partibus diligenter inspectis, revera liber\ ,
Psalmorum lolius divinaeScriptUraethesaurum com- hoc nomen aliquam designasse personam ; sed quo-
niam sequitur, da Filio, cerlissime Pater invocalus
plexus esse videalur. Nam licct sint omnia spiriiua-'
libus plena divitiis, et magnis illustrata luminibus ,' , esse cognoscitur. Illud enim nomen relativum est,
et hoc, quod non dicit, indicat; sicut seryi appella-
pene nullum tamen ex his (ut arbitror) volumen in- tione seniilur et dominus. Scire autem debemus nd
venies, quod lantis rebus cceleslibus doceatur esse
Nec distinguendas declarandasque personas sanclae Tri-
complclum. moveat quod pars illa quam dixi-
mus ad sacramentum Testamenli Veteris pertinere,' nitatis sola haec nomina posse sufficere. Nam cum
a bealiiudine Doraini Salvatoris sumit initinm; et ite- dixeris, Deus Paler, Deus Filius, Deus Spiritus san-
rum in subsequeniibus psalmis invenies quod primis . ctus, plenissime sanctaeTrinitalis visus es declarasse
D
constat temporibus actitatum. Quaeomnino non de- personas. Hcecenim nomina in sancla Trinitaie sola
bent adversa judicari, quia et Vetus Tesl^mentum sunt propria ; cactera vero, id est nalura, potestas,
de Novo plenum est, et Novumfacit plerumque Ye- aeternitas, omnipotentia, et his similia probantur
leris mentionem. Nunc ad titulum veniamus, qui in- esse communia. Quapropter beatissimus prophela
desiderio glorioso flammatus, peiit a Palre judicium
terpretatione. nominis sui ad Novi Testamenti no- dari
scilur pertinere mysterium, inscrifciturenim : Filio, quod sciebat esse venturum; sicut in
Evangelio lcgitur : Pater non judicat quemquam; ted
IN SALOMONEMPSALMUS LXXI. onvte judicium dedit Ftlio (Joan.y, 22). Judicium
Stlomon ihlerprelatur pacificus. Quis est auteiui enim dictum est quasi juris dicium, id est quod in eo
revera pacificus, nisi Dominus Christus, qui lioini- jus dicaiur. Et ul veracissima probarelur esse peti-
nem diaboli versutia deceptum, ad Creatoris sui re- tio, eadem iterum sequenti comraate geminavit. Iloc
vocavit obsequium, feciique colere salutis p:incipem,, est enim quod dicil, et justitiam tuam Filie Regit,
qui sequebatur miserrimus mortis auclorem? Ipsei quod superius ait: Judicium tuum Regi da. Quod in
enim Mediator Dei et tiominum hodiequc interpellat'. Scripturis divinis ad exprimendam causain frequentei
B07 M. AURELl! CASSIODORl 508
invenis esse repelilum ; sicut est illud : Qui habital A i dicio esse probanlur abjecti, dum et a testimoniis
incoetitirridebit eot, elDominut subsannabiteos (Psal. remoii suni, et a consessu honorabili submoventur.
II, i); et illud : Cceli enarrant gloriam Dei, ct opera Deus aulem pauperes non in humana, sed in suaju*
manuum ejus annuntiat firmamentum(Ptat. xvm, 2). slitia judicabit, quia ipsos niagis elegit, quos morta-<
Nam et sequens versus eodem modo depromitur. litas superba despexit. Addidit quoque, populi, ubi
Quaeligura dicitur epimone, id esl repetitio crebra subatidiendum est fidelis. Non enim quoscunqua
sententiae, quoties una res ad inculcandam causam pauperes Dominus elogit, sed quales ipse dicit:
diversis sermonibus iteralur. Meminisse autem de- Beali pauperesspiritu, quoniam ipsorum est regnum
bemus, quotiescunque autipse DominusChrislus sibi coelorum(Matth. v, 5). Sequitur, et salvos faciel fitios
peiit dari, aut alier ul ei concedatur ex| oslulat, na- pauperum. Pauperes Christi sunt aposloli vel pro-
turara huinanitalis evidenter osiendi. CaelerumVer- pheta», qui mundi istius opulentiam electa Domini
bum omnipolens cum totum habeat Patris, nihil sibi pauperlaie conlempserunt, de quo scripium cst:
indiget dari, sicut ipse in Evangelio dicii: Omnia Qui cum dives esset, pauper factus esl proper nos (II
Patris mea tunt (Joan. xvi, 15). Cor. vin, 9). Quorum filii sunt populi Chrisiiani;
Vers. 2. Judicare populum tuum in lua juslilia, et eorum enim prcedicationegenerati sunt, quibus do-
pauperet tuot in judicio. Exponit causam quare pe- Bcentibus
1 credere meruerunt, sicut Apostolus dicit :
tiverit Filio judicium dari, scilicet, utjutlicet orbcm Filioli mei, quos iter,umparturio, donecChristus for-
lerrarum per jusliiiam Palris, quam lamen et Filii meturinvobit(Gal.\\,i')); et iterum : In Chrislo
esse non dubium est. Nam ideo dicit Patri, in tua Jetu per Evangelium ego vos genui (I Cor. iv, 15).
justitia, ne quis ausu sacrilego discrepare sibimet in tUs ergo salvos faciet, quos filios aposlolorum esse
aliquo sanctam oestimetTrinitatem. Sequitur, el pau- cognoverit. Adjecit, et humiliabil calumnialorem.
peres luot in judicio. Dicit etiam pauperes Patris, 241 Calumniatoremdiabolum significat, superbum,
dum ct Christi Domini esse deelarentur ; ut idem crudelem, insatiabilem, malorum omnium principem.
intelligatur in illa majestate nihil potestalis esse di- Discutiamus enim quare dictus est calumnialor.
visum, sicul ipse in Evangelio dicit: Oinnia qum K litieram judices amiqui damnaiionibus affigebant;
habet Pater mea tunt (Joan. xvi, 15). Pauperes ergo et quoniam crudelis impugnator condemnationibus
Dei suntqui, mundana superbia derelicta, humililati favet alienis, K litterce mililem calumniatoremappel-
se per omnia tradiderunt. Nam et si pauper super- lare voluerunt. Calumniator ilaque est qui innocen-
biat, non est Dei pauper; et si locuples humilitalem tiam alienara in reatum nititur exquisita machina-
djligat, non est sacculidives. Voluntateseuim talium tione perducere; quod diabolo congrue videlur ap-
sunt inspiciendae,non nomina. IG tatum, qui bumanum genus suis fraudibus tot scecnlis
Vers. 5. Sutcipiant monlet pacem populo tuo, et probatur impclere [ms. A., impedire] Quid enim
colletjuttitiam. Permontes significari frequenter dixi- plus calumniosumquam auclorem esse criminum, et
mus apostolos et propbetas, qui ad superna firmiter cslturam sibi velle vindicare terrarum? Hunc euim
elevati ccelesligratice proximanlur. lsti ergo tales pci- spiritualem lyrannum humiliabit Dominus, quan-
cem,id est Christum suscipiantfidelipopulo praadican- do illo cum perftdisdamnalo, fideles se viderint re-
dum. Ipse est enim Domini populut qui ei credidit, et gnare cum Chrisio.
spirituali se conversalionetractavit. Sequitur, et colles Vers. 5. Et permanebitcum sole, el ante tunam, in
justitiam. Collet dicit inferiori gradu caeteros bea- smculumsccculi.Hic honor sanctce incarnationis ex-
los, qui recte Domini videnlur praedicarc manda'a. ponilur, qiiscpermanet unita cum Verbo; sedetenim
Nainet pacem (quod superius dixit) Dominum signi- ad dexteram Palris, regnaus in gloria sempilerna.
ficat Salvatorem ; eljuttitiam, eum ipsum sin'. dubi- Sol quippe legitur Vcrbum Palris, Filius De;, qui
taiione desiguat; sicut el alibi legiiur : Justitia et Dcus homo, unus ex duabus et in duabus naturis
pax otculatcesunt (Psat. LXXXIV, 11). Pax enim vere distmctis atque perfeciis permanet Christus; de ipso
dicitur, quia per ipsum homo reconciliatus esl Deo; enim dicturi sunt impii: Sol non ortus est nobis, et
Juttitia, quoniam orbem terrarum sub aequilateju- Djustiliw lumen nen tuxit nobis (Sap. v, 6). Sequitur,
dicabit, qui eiiam diabolum per justitiam magis el ante lunam in scecuiumsoeculi; subaudiendum quod
quam potenliceviriute superavit. superius djxit, pemanebit. Permanet vero Christus
Vers. 4. In tua jutlitia judicabit pauperespopuli, ante tunam, scilicet ante conspeclum Ecclesiae,qucm
et salvos faciet filios pauperum : et humiliabii calum- cordis semper luminibus comuelur. Luna enim Ec-
niatorem. Hactenus optando loculus est, nunc ve- clesiae merito comparatur, quae nativum non habet
niens ad secundam parlem prophetiae virtute, quae splendorem, sed a sole certis modis suscipit lrmen;
sint advenlu Domini praeslanda, diversarum parabo- quod astronomi inler alia diligenter exponunl. Mirum
laruin pulcherrima varietate commemorat. Nam cum prorsus et altius stupendum lot siderum cursus, tam
superius dixerit Patri, in tuajustilia, nuncdicitde ingenliura rerum arduas sublilesque mensuras niunerg
Filio, in suajuttitia; ut firmiter teueas nihil ibi esse Creatoris usque ad humanam poluisse pervenire no-
aut discrepans aut divisum ; sed quae est Patris, tiliam. Sic ergo Ecclesia a vero illo Creatore mensu.
ipsa est et Filii sine dubitatione juttitia. Nam et ali- rate suscepit luraen , quse modo persecutionibus vi-
ter potesi iulelligi. Pauperes Christi sseculiisiius ju detur imminui, ilerumque tranquillitate recepta, cla-
509 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. LXX!. 610
rissimi luuiiuis hilaritate completur. Nam quod dixit, A sia, aut constitutus praedestinatorum numerus com-
j» sceculumsceculi,tempus indicat omnino perpetuum, pleatur.
sicut legilur : Et regni ejus non erit finit (Isai. ix, 7). Vers. 8. Et dominabilura mari usque ad mare, et a
Yers. 6. El descendetsicut ptuvia in veltus, et sicut flumine usque ad terminos orbis terrm. DominabilUr,
stiUicidiatlillantiasuper terram. Hic ipsum mysterium dixit, cultu religionis latius innolescit utique Domii
glorioseenativiialis exponitur. Nam Dominus ille vir- nus Christus, de quo superiora canunt, et infenora
lulum anle cujus conspectum lerra treniefacta con- diclura sunt. Istud autem ad Salomonem liliuni David
cutitur, omnis crealura lurbalur, cum non poiest omnimodis non poiest pertinere, qui tanlum in gente
ullalenus sustineri, quando se mavult manifesla po- Judcea rex fuisse cognoscitur. Mare enim Oceanum
leslale cogoosci, voluit leniter in uiero virginali sine debemus adverlere, qui aream lotius terra; (sicul
aliqtio strcpitu, lanquain pluvia tn vellus agnae de- quidara dicunt) limbosuo circumactus includii. Nam
scendere;ut virtutem suam hinc magis oslenderel, si si marfa ista nostralia velis intelligere, totius miindi
illun ineffabilem potentiam temperasset; sicut dicit ambitura, quem versus isle significat, non prcevalebis
Apostolus : Qui cum in forma Dei essel, non rapinam adveriere. Sequitur, el a flumine usque ad terminos
arbitratut est ette se mqualemDeo; ted semetipsum orbis terrce. Pulchra quidem brevitas, sed ingentia
exinanivitformamserviaccipiens,in simililudinehomi- JJ n«bis sacramenta profudit. A flumine, a Jordane di-
num factut, et habitu invenlusut homo (Philip. n, 6, cit, unde per totum orbem lerrarum saluberriraa re-
7). Sed consideremus tantae rei qualis similiiudo sit gula sacri baptismalis emanavit. Hoc aulem per figu-
posila. Yetlera lanaesunt ovium, quae sic aquam re- ram periplirasis dicium est, id esl per circuilum,
cipiunt, ut nulla divisione rumpantur, et iterum sic tolius mundi amhitum per raaria fluviumquesignii
reddunl, ut in suis integritatibus perseverent. Audite, fitans.
si qui adhuc eslis increduli, et pudeat hoc de summa Vers. 9. Coramillo procidentJlthiopes; el inimici
Divinilatenon credere, quod videtis minimas creaturas ejus terram lingent. ASthiopespeccatorespopulos de-
indicare. Sgquilur,etsicut stillicidia ttillantiatuperter- bemus advertere; nam sicut jlli leterrimo corio ve-
ram; scilicet quaein raodura roris summa lenitate de- siiuntur, ita animsedeiinqueniium scelerum obscuri-
scendunt. Haecsi pura mcnte consideres, bcesitaiionem tate tenebrantur. Ergo isti jElhiopes, qui sunt
de partu Yirginis non habebis. Illud enim ingens mi- peceaiores, ante illum procidunt, quando se pceui-
raculum, ut sine aliqua dubitatione credi possit, tenlioe humilitate prosternunt. Adjecit, et inimici
exemplo duplici comprobavit. Hic Ambrosius ille ejus terram lingent. lllos quibus est Domini misera-
qusedamEcclesiaecandela mirabili fulgore lampavit, tione parcendum, coram ipso dixit procidere. Isti au-
dicens (Tom.V, hym. 24) : G lem Judaei pertinaces inimici nomin.miur, qui in sua
obstinatione mansuri sunt. Qua?ergo illis est puena!
V«A,B&Lempior .genlium, Terram lingunt, id est terram sapiunl; hoc enini.sapit
DslgadepartuinVirginis,
ftjretnr omne saei-ulum, unicuiquc quod lingit: quibus in modum serpenlig
'fatieiteoat partus Deum.
242 humus est esca poenalis. Hoc ad humililalein
Unde ettam beatissitni papaeLeonis corusco similis ipsius juste dicimus esse referendum , qu niam qui
sermo respleiiduit. Ait enim (Epist. 10, ad Flaviam, Christum Deum credere noluerunt, tali ultione dam-
cap. 2): Conceptus est quippe de Spiritu sancto inira nandi sunl.
uterum Virginis matris, quse illum ita salva virgini- Vers. 10. Reges Tharsis et intulm munera offerent;
late «didit, quemadmodum salva virginitaie conce- reges Arabum et Saba dona adducent. Tharsis, refe-
pit. Digm*1>atres, et pontificatus arce pollentes, quo- rente PalreHieronymo (/nisat.cap.xxix,tim. 1), in-
rum suarissima doctrina sermonum lantum valuit terprelatur contemplatio; quod ad fidelesreferenduni
declarare miraculum [ms. A., myslerium]. esse non dubium est, qui in divina coniemplatione
Vers. 7. Orietur in diebusejusjuttitia el abundantia defixisunl. Reges ergo Tharsis, id est dominatores
pacit, donec extotlatur tuna. Nunc venii ad tertiam vitiorum, dona offerunt Domino, quando ei probantur
partem.in qtta per OTdinemdeseribunlur, in orlu suo D animo servire devoto. Intulm vero sunt, qui circum-
Dominustraafia quantaque praestiterit. 'Intelligamus fluentia mundi vitia a suis corporibus excluseruni,
ergo quod drxft: Orieturjustitia, quasi ante non fue- nec dominatur in eis mare mundanum, qqod perfide-
rit, quaesemper adoranda [ms. A., in adoranda] ma- rum cordibus constal infusum. Insula enim dicta est,
jestate regnavtt. Sed orietur dicit ex tempore sanclae eo quod in salo sit posita. Ipsi sunt ergo puri pectoris
incarnationis, quando erat partu Virginis nascilura. munera, quae divinis altaribus offerunlur, ipsum sa-
Juttitia enim Verbum Patris est, quod omnem crea- crificium qued Dominus suaviter assumit oblattim.
turam et tempora fecit universa; de quo legitur: Sequitur, reges Arabumet Saba dona adducenl. Ara-
Veritas de terra orta esl, et justitta de ccelo prospexit bia ponitur pro hominibus suavi et terrena se dele
{Psal. wtsxiv, 12). Addidit, et abundantia pacis, do- ctatione tractanlibus. Nam sicut illa patria diversis
necextoUatwtmta; ethic quoque subaudiendum est, aromatibus sensum narium mulcet, ita isii ad delecta-
orietur, Abundantiaergo pacis est, dum religio Cbri- liones mollissimas illecebris soerularibus invitantur.
stianorum loto orbe dilatalur. Donecextollalur luna, Reges ergo Arabicesunt, qui blandimenta ijorporum
dixh, id est quandiu protendatur et augeatur Eccle- rigidae subjiciunt disciplinae. Similiter Saba, uude
5*1 M. AURELH CASSIODORl 512
bahaeidicti sunt, quamvis corporali delectatione prae-A conversatione deliuquunt, in selerna calamitate reci-
valeat, et jucundis odoribus sit referta , suaviora ta- piunt. Ab istis ergo uturit, vel ab ipsa obligatione
iiien conversi ejus populi offerunt dona vinulum. peccali liberanlur fideles animm, quando per poeni-
Quod autem dicit, adducent, ad ipsos respicit offe- tentiam reddunlur divinis muneribus absolutce.Se-
reiidos; quia post advenlum Domini pecudum sacri- quittir, et prmclarumnomeneorum coram ipso.Revera
ficia cessaverunt. prmclarumnomen, ut Christiani dicantur, ut de suo
Vers. ll. Et adorabunt eum omnes reges terrm; Rege resplendeant, et accepta vocabult dignitale
omuesgentesservientei. Venit ad quartum membrum , glorientur. Quod tamen lsaias increpans Judseos prse-
ubi adorandum Dominum a cunciis gentibus dicit, et cinuisse dignoscilur, dicens : Interficiet vos Dominut
beneficia ipsius subler exponit. Per omnes reges , Deus, et servos suot vocabit nomine alio (Isai; LXV,
cuncias nos voluit inlelligere nationes ; quia nulla 15), ulique Christianos. Addidit eliam, coram ipso,
gens est qw.jein parte populi sui proprium non adoret quoniam anle ipsum et in ipsius regno victuri sunt.
quclorein. Et ideo ne lantum de regibus adverteres Felix praesentia anle Deum semper esse, quemjam
dibtum, addidit, omnesgenles servientei; scilicet quae non formides offendere. Adde quod tale prcemiura
per universum mundum et linguis dividunlur et pa- est illum videre, ad quem nullo modo possit nunc
Iriis. Sic Donaii perfidia noscilur esse convicta, qui B vel ipsa cogitatio pervenire. Sic in isiis paucissimis
localem putat Ecclesiam, quam per lolum orbem verbis felicitatis illius, quamvis tectum, aliquod ta-
conslat esse diffusam. Et intuere qtiia dixit, reget men nobis designatur indicium.
adorabunt, qui puiantur adorandi; gentesautem ser* Vers. 15. Et vivet, et dabitur ei de auro Arabim, et
vire, quae terrenos dominoshabere noscuntur. adorabunt de ipso temper: tola die benedicenteum.
Vers. 12. Quia liberavitpauperem a potente,et ino- Ecce jam prcedictscvisionis quintus est modus, ubi
pem cui non erat adjutor. Causam reddit quare Do- praesentiam Domini conlulisse dicit fidei votum, et
mino Christo ab universis gentibus serviaiur : quia firmamenta terrarum. Nam cum dicit, et vivet, aeler-
pauperem, id est fidelem populum a potente diabolo nitaiem ejus majestatisosiendit; sicut in Veteri Te-
liberavit, quem supra calumniatoremdixit; hunc alio stamento crebro legilur : Vivit Dominus.Vivit ergo
loco forlem nominat, sicut est istud Evangelii: Nemo, non crcaturse cujusquam vila, qua vel angeli poliun-
intrat in domumfortis, ut vata ejus diripial, nisi prius, tur, sedbeatitudine singulari.qua sola Trinitassancta
ttlligaverilfortew (Matlh. xn, 29). Quaevocabulama- perfruitur. Sequitur, et dabilur ei de auro Arabim.
litlam ejus significant, non honorem, nefandam aslu- AurumArabiwprac caeteris lerris ferlur esse purissi-
liam, non laudabilem principatum. Sequiiur, et ino- mum, et summo splendore pretiosum. Quod bene ad
pem cui non erat adjutor. Et hic subaudiendum est ai C sapientiam refertur, quoniam legimus : Accipilepru-
communi liberavii. Inopem vero diximus plus esse, denliamsicut argentum,el sapienliamsicut aurum pro-
quam pauperem, qui opem non habet vitae, nec sua, batum (Prov. VIII,10). De ista ergo Sapientiaquseper
praevaletfacullate subsistere. Hos ergo liberavitDo- aurum Arabim significatur, dabilur Domino munus,
minus Chrislns, dum veniens in hunc mundum dia- cum ad eum devoti purgatUsimo corde perveuerint.
boli jusiissime pressil astuliam, etinopiae humanige- Sive magorum munera fortasse signiiicat, quaemerito
neris spirituais affltientiae gratis d.na concessit. auro Arabimcomparantur , quoniam puritaie cordis
Merilo ergo subjunxit, cui non erat adjutor, quia hu- oblata sunt. Antiqui aureum colorem pulcherrimuin
manum gcnus ad idolorum culiuram exsecranda se> vocaverunt; et ideo aurum ab aura diclum esse 243
superstilioniecontulerat. Et quid ab eis adjuvari po- voluerunt, quod nirais gratissimo colore resplendeat.
terat, qu;e vel sensum pecudum non babebant? Nam hodieque aureum dicimus, quod pulchrum vo-
Vers. 13. Parcet pauperi et inopi, et animas paupe- lumus aestimare.Sequitur, el adorabunt de ipso tenw
rum salvas [aciet. Cum dicit, parcet, generaliler om- i- per. Hoc ad humanitatem ipsius constat referri,
nes peccatores ostendil. Illis ergo parcilur qui inii quando ore proprio quemadraodum oraretur insti-
aliquo reatu delinentur. Parcel ergo et electis suis,, tuil. Nolumest enim dominicaiorationis beneficium,
qui licet sancla conversatione resplendeant, aliquaa D I quo ulilur semper Ecclesia, quam sanctissimus Pa-
sibi tamen egcnt dimitti. Sed ne putarelur usque adi ter CyprianusCarthaginiensis anlisles et martyr, pri-
hoc tantum Dominumparcere, ui a lormentis debitiss mus exponens, brevitatem illam profundissimamrai-
pauperes liberaret, addidil, animas pauperumsalvas it rabili eloquentice decore dilatavit. Adjecit, lota die
faciel; ut quibus dimitlil peccata, eis et pracmia fu*;* benedicenteum. Tota die, tolius vitse nostrae tempus
lura concedat. Ipsi enini satvi fient, qui regnum Dei;i ostendit, quce merito dies dicitur, quia fidelium
possidebuni. Unde nec istud potest congruere Salo- i- corda nullis tenebris obcsecantur.
moni, ut animat salvas faceret, qtiod soli Diviniiatiti Vers. 16. Et erit firmamentum in terra in summis
ccrtum esl convenire. montium; superextotleturtuper Libanumfruclut ejus.
Vers. 14. Ex uturis et iniquttate liberavil animatu Summa moniium excellentiam significant propheta-
eorum, el prmclarumnomeneorumcoramipso. Vturm m rum, quos frequenter dicimus accipi debere pro
ab usu appellalaesunt, quaecreditaepecuniaesemper ir montibus. Firmamenlumautem istorum monliumest
procurant augmenlum. Sic in peccato versantibus is mique DorninusChrislus, quoniam quod per illos de
usura crescit malorum, quando quod in temporali li ipso praedictumest, eodem veniente cousiat imple-
815 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM.PSAL. LXXI. 514
tum. Sequitur, uiperextolletur super Libanum fructus,A xxn, 18). Et qtiia tribus nominavil, ne bocdepaucis
ejus. Quia superius sanctos Dei montibuscomparavit, gentibus inlelligere potuisses, quse sub hoc nomine
et ipse est mons montium; bic elecius est mons, populum habucrunt divistim, addidit, emnet gentel
cujus fructus comparelur DominoChristo. In Libano magnificabunteum. Magnificabunleum dicit, lauda-
siquidem (sicut ssepe diximus) cedri nascunlur exi- bunt utique significal. Nam illum quis potest facere
miae, snmmaque proceritate pollentcs. Sed quid po- grandiorem, cui omnes viriules summitatesque de-
test fructibus Domini simile reperiri, a quo sancti serviunt? Sed illurn prsedicando nos magnificamut,
producuntur excelsi? Neque enim lale est, quamvis quia ipsius laude proficimtis. Hoc enim aJ prseco-
proceras arbores in quamlibet allitudinem crescere, nium Deitalis ejus dici nul'a potest perversitas dif-
vel nubila tangere, quale bealos 'ad ccelesiis regni Uleri. ...
gaudia pervenire. Vers. 19. BenediclusDominusDeus Israel, qui facil
Vers. 17. Et florebuntde civitalesicut fenum terrm: mirabilia magna solus. Septima vero pars, quac su-
tit nomenejus benedictumin smcula. Nonnullam vi- perest, introilur, ubi decursis omnibus Dominus
detur facere quaBStionem, quia/enum terrm nuac Christus magna exsullatione laudatur. Quando Do-
acternseviise simile facit, quod frequenler impiis le- minum prsedicamus, benedicere quidem illum dici-
gilur comparalum; quod omnino non debet permo- B mur, non quod per nos aut sanctificelur, aut cre-
vere. Sicul enim dicitur Cbristus leo, quia polens scatjsedcum nos ille sua benedictione sanctificat,
rcx ferarum esl; ex alia vero parte diabolus intelli- tunc et tuitio provenit, et augmenla procedunt. Et
gitur Ieo, quia ferox el iruculentus esse dignoscitur; qui sit iste dominus per quintam speciem defini-
ila et fenum,quia primitivusterrse fructusest, virens lionis evidenter insinuat : Deus Israel, id est Deus
alque gralissimus, sanclis Domini non incongrue universaelerrae; sicut alius propheta dicit: Quieruit
comparatur: ex illa vero parte qua cito arescit et le, Deus Israel, ipse Deus univertm terrm vocabilut
succiditur, peccatoribus jure similatur. Ita fit tit di- (Isai. LIV,5). Addidit, qui facil mirabilia magna tolut,
versis qualitalibus inspectis, una eademque res ap- quia nullo indiget adjutore. Nam licet et angeli et
tissime [ed., diversimode] comparetur. Florebunt multi justi miracula faciant, non soli, sed Domino
ergo de civitalejusti, id est de Ecclesia Dei, sicut fe- juvante, perficiunt.
num lerrm, cujtis non aetas sanclis, sed decora viri- Vers 20. Et benedictumnomen majestatit ejus m
ditas comparatur. Et inspicendum quod dicit, de mternum, et in smculumsmcuti; el replebitur majettatt
civitate florebunt, non in civitate, quia cie ista civi- ejus omnisterra: fiai, fiat. Superiore versu Deum dicit
tate hujus saeculi,in illa (lorebunt beatiludine sera- esse benediclum; secundo nomen majestatis ejus, sci-
piterna. Hic enim tribulationlbus afficiuntur, ut ibi G licet quia de Christo dicti sunt Christiani, quod vo-
perpetua gralulatioxe coronentur. Sequilur, sit nomeu cabulum totius orbis terminuin sacra veneratione
ejus benedictumin scccuta.Postquam descripsit bea- complevit. Nam sicut ipse xternus est, ita et nomi-
litudinem sanctorum, revcrtitur ad laudem Domini, nis ejus praeconiaperseverant. Nam quod sequitur,
quo illi beati sunt; ac si diceret: In seternum glori- et replebilur majestale ejus omnisterra, sanctos dicit,
ficetur Deus, qui seternam gloriampraestalurus ag- qui ipsius clarilicatione repleli sunl. Terram enim
noscitur. hic omnem fidelem debemus accipere, qualem revera
Vers. 18. Anie sotem permanel nomenejus; el freue- Dominus replere dignatur. Adjecit, fiat, fiat. Optaniis
dicentur in ipso omnes tribus lerrm : omnes gentes est quidem dicere fiat, sed nimium desiderantis ip-
magnificabunleum. Jantia sextae parlis aperitur , ubi sum repelere. Quod magis ad mysterium aliquorum
et aeternitas Domini significatur, et lerr.irum om- psalmorum positum debemus advertere, non (sicut
nium generale servitium. Et ne sanctum Dei Filiura aliquibus visum est) libri unitatem ad multas perdu-
tcmporalem aliquis blaspbema cogilatione sentiret, cere sectiones. Magnificus psalraus, quem geminata
anleomnemcreaiuram nomenejuspermanereprofessus vota secuta sunt; advenlus enim Domini omnino de-
esl, sictil Evangelium dicit: Inprincipio eralVerbum, buit desideranter optari.
el Verbumerat apud Deum, et Deuseral Verbum.Hoc
erat in principioapud Deum(Joan. i, 1,2). Eece nomen 244 Conclusiopsatmi.
ejus quod permanelin aeternum.Nam utillud Verbum Perpendamus, auditores eximn, contra Eutychis
intelligas, quod est posilum ante tolem, sequitur, et Nestorii bella nefaria olim nobis arraa rectse fidei
omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso faclum est fuisse provisa; ut in duabus naluris verissimis atque
niliit (Ibidem,3). Videsergo nomenejus exstitisse anle perfectis in una persona existere et permanere creda-
creaturas universas; quippe qtii creator est omnium. tur Deus, Dei Filius, DominusJesus Cbristus : ne ad
Nomen enim dictum est, quod notam rem faciat. Hic eos comprimcndos laborare possimus, qui tantaeau-
tolem pro omnibus creaturis ponit, quia conspectibus ctoritatis robore commpnemur. Nam cum utramquo .
nostris gralior elucescit. Hsecest enim species sche- naluram in hoc psalmo reperiamus expressam, Euly-
malis synecdoche, quae significat a parle totum. Se- chis pravum dogma unam naturam defendeutis ex-
quitur, benedicenturin ipso omnestribusterrm. In ipso, pellitur. Cum vero una persona Cbrisli Douiini praa-
DominoChristo dicit; sicut et Abrahaediclum est: dicalur, Neslorii venena damnantur, quia cum hic
/«i seminetuo benedicenturomnes tribus terres (Gen. psaltr.us duas operationesdicat, unam tamen Domini
515 M. AURELUCASSIODORI 510
Christi cognoscitur pracdicare personam. Non enim A } loquitur psalmum. In prinia parte zelasse se dicit
quidquam plurali numero dixil, quia unum Filium felicitalem mundi, pacem coniuens peccatoruiu : ad-
Credi voluil. Ipse cst enim qui ex Patre ante ssecula mirans cur inimicis Dei et paganis prosperitas lanta
natus est, qui irt utero Virginiscarnem nostraemorta- provenerit, ut os suum usque ad cwlum extollere
lltalis assumpsit, homousinn Patri secundum divini- viderentuT. Secunda parte reversurum dicit populum
tatem, homousion quoque nobis sccundum huma- suum ad salubre consilitim, el pristin* cogilationis
nitaiem, invisibilis deitate, fuctus est humanitate erubescere pravitatera, donec ultima impiorum in-
visibilis. Pati homo propter nos dignatus est, per se telligere atque conspicere mereatur. Tertia parte,
impassibilisDeus, non suimnitaiem divinilalis immi- propter dolos suos mala impiis provenire testalur,
nuens, sed humilitatem carnis exaltans. IIoc sancta. quia sanctos viros felicitate sua scandalizare vide-
prophetia dicit, hoc Evangeliorum frequenter textus; banlur, se tamen beneficioDorainid* his malisasserit
insinuat, hoc per totum mundum beala canit Ecclesia, esse liberatum. Quarta dicit, quomodo ad perfectum
ul a catliolica lide ille cognoscalur extraneus, quii intelleclum, Dominomiserante, pervenerit.
tali nou fuerit slabilitate fundatus. Meinentoprsetereai Expositioptalmi.
quod hic quartus est psalmus cx his quos de duabtis; Vers. 1. Quam bontu Itrael Deut hit qui reclosunt
naturis locnturos esse praedixiinus. £] corde j[ed.,rectis corde]\Rccordaius Ataph, quoniain
EXPOSITIO IN PSALMUMLXXll. istius saeculifelicibus invidisset, et usque ad niiniam
trislitiam inde pervenerit, quia Dominus peccaiores
Defecerunt taudes David filii Jesse , psatmusAsaph.
in hoc sseculofforere paterettir, se ipse condemnans
Dum in titulis superioribus David tantum videatur1 eructavii veram
suavemque sententiam, diceiis :
ascriplus, bic addidit, fitii Jesse; scilicel ut illum Bonum esse Deum, sed his qui recio tunl corde, id esl
David patrem Salomonis intelligere debeamus; quod
studio p.etatis intelligunu Unde ad-
ad personara exprimendam propbetae competentcr qui opera ejus
verlilur pravis distortisqtie mortalibus dispositionem
adjectum est. Hsecnona est species definitionis,quam ejus sacrilegis cogitalionibus displicere. Sic sanis
Graecix«6'vmxviroxici),Laiini per quamdam imagina- oculis serenissimus sol
lionem [ea\,imaginem] dicunt, quando nominalama- videtur illis refulget, econtra obscurus
tre vel patre, ad intelligentiam individuae personoe quorum lumina infirmiiatc detinentur.
Vers. 2. ifei aulem pene moti sunt pedes, pene ef-
sensus nnster adducilur. Congreganlur etiam mulia!: sunt gretsus mei. Ut intelligeres sanctuin virum
res ad personascommuniler [ed., comiterj exprimen- fusi conlra sesuperiorem proiulisse senteniiam, quodfa-
das; ut est illud : Socrates filius Sophronisci, cujus miliare seinper est
mater est Phaenarete, calvus, ventrosus, simus. Hsec' ul justis, suum profitetur errorem;
pene lapsum se diceret, cui adminisiratio Doraini
cnim omnia solum Socratem indicare ac definire G irrationabiliter
displicebat. Scriptura frequenler per
Bosfiinlur. Sed in hac re tanta ponenda sunt, quanta
individuide ab omnibus ccete-' tropologiam appelial pedem arbilrium mentis , quo
posstint quo quseritur, fixa volunlale consislit. Hunc dicit pene fuisse com-
ris sequeslrare personam. Laudes ergo istius David
nisi motum, quando a vero inlellectu ejus animus discre-
defecisse dicil; quod perscrutemur, omnino Nam cum dicil, pene,cito se ad viain veritalis
conlrarium est, ut in medio pene opere prophetae di- pabat.
rediisse comniemorat; ut damnaret errorcm qui sur-
cat prseconiadefecisse. Sed causam hujus dicti ab
Cuin Israeliticus de ripere festinabat. Sequilur, pene effusi suni gressus
origine perquiraiiius. populus
lerra iEgypti per miracula humanis oculis apparen- mei. Gressut signilicare diximus actus humanos, qui-
vitaenostrae semitas ambulamus. Ergo gretsui
lia liberaretur, pro collatis beneficiisDeo laudes per bus per
isli bonaeconversationis pene in aliam parlem fuenmt
sacrificia pecudum, et instrUmentorum musicorumi
sub ingratitudine animi videbantur
consonalione reddebal; quse in figuram f.icta sunt dilapsi, quando
ad Christus Domi- 245 impiis lanta concedi. Et respice quia peneef-
usque pleniiudinem temporis quo dicit gressus suos, non lapsos; ul intelligas
nus adveniret. lstaeergo taudet tempocales, quaepro (usos
menlis nostrae tanquam liquidum elemen-
divinis beneficiis reddebantur, defeceruntatque mu- vigorem
tum dispergi posse, cum a vera cogitatione ccepcrit
tatse sunt, quia nunc 1'cclesia catholica immolatio- D Unde intelligimus et sanctis viris cogita-
nem corporis et sanguinis Christi, et sanctam peragit discrepare.
liones pravas frequenter surripere; sed iterutn in sa-
psalmodiam. Sequitur, ptalmut Asaph. Asaphsigni- nitatem
ficare Syhagogam Hebrsea lingua testatur, quae Do- prislinam eos reverli, quando a semelipsis
minum quldem colebat; sed videndo ilorere malos,' fuerint celeriter, Doraino prsestante, correcti.
Vers. 3. Quia scdaviin peccatoribus,pacempecca-
in pessimas cogitationes incidefat; ex cujus persona
torum videns. Secula est causa eur gressus ejus vide-
in hoc psalmo ipse Asaph IoqUitur,qui in suo nomine'
rentur effundi, qula peccaloribus sic fuit invidus,
Synagogaecontinetsignificationem.Degentilibusenim ut eos
graviier ferret quictos. 0 incongxuumzelum
popolis, et de his qui legem Doroini susceperunt,' inviderc
mulla dictUrus est, quae ad emendationem nostram perituris, et eos putare felices,quos aclerna
certum est daranatione perceUi. Seqnitur, pacem
utililerdicuntur, he lalibus cOgitaiioiiibuspolluamuf.
peccatorumvidens. Revera quia pax isla non intelli-
Divisioptalmi.
gitur, sed videtur, aspectus noslros eludens, sed ui
Sicut diximus, Asaph ex typo Synagogaeper totumi sua nece grandescens. Nam cum peccatores videntsr
BI7 EXPOSITIOIN PSALTERIUM.PSAL. LXXII. 518
locupletes, multisque dominari popu'is, el in mundo A gue est enim validumque peccatum, quod arbitrio
non esse quod timeanl, pulantur habere pacem ; magis quam necessitate committitur. Naiu ut exag-
sed pax ista cura conscientia semper litigal, rixatur gerarelur culpa, in abundantia rerum eos magis dicit
intrinsecus; et cum hostem non habeat, secum ipsa deliquisse, quam aliquod scelus inopiseexcusalione
decertal. cogitasse. Addidit, transierunlin ditpositionemcordis.
Vers. 4. Quia non est declinatio morti eorum, et' Transierunt, quasi a rectis semitis erraverunt. Nam
firmamentumin plaga eorum. Adhucdicit de prospe- hodieque sic dicimus : Transivil nos, quando ab ali-
rilatibus impiorum. Ait cnim : Quia non est decli- qua veritate sensus noster erraverit. Peccaiores cnini,
natio morti eorum, id est, quia in morlem cilius noni in dispositionemcordit transierunt, id est erraverunt,
declinant, nec die protinus"urgenlur extremo : sedI quando sorte teterrima rationabiles homines insenr
cum eis ad pcenitendum detur spatium vitce, illii satis idolis serviebanl.
magis scelera probantur augere. Sequitur, et fir- Vers. 8. Cogitaveruntet locuti sunt nequitiam; ini-
mamentumin plaga eorum, subaudiendum non est:' quilalem in Excelso locuti sunt. Duplex malum est
quoniamvel si eos hic contingat aliqua adversitate! nequiliamcogiiare, eamque tanquam bonum aliquod
perslringi, diutina illis 11011 videtur permanere tristi- palam proferre; nam quem decuerat propler cogila-
tia; et ideo ad medicum non recurrunt, quia ne- B ] tionem sceleris poenitere, culpam geminat, dum
quaquam in mundanis languoribus longo tempore: facinora cogitata divulgat. lllud maxime quod sen-
jacuerunt. sisse nefarium est, dixisse sacrilegium. Sequilur,
Vcrs. 5. In laboribushominumnon sunt, et cumi iniifuitalem in Excelso locuti tunt. Hoc est quod
hominibusnon flagellabunlur. Homines hic sanctos3 mens perfida parluriebat, ut contra suum auctoreni
viros intelligamus, qui et labores in hoc saeculo ) blasphema verba loqueretur; ut illum queni lau-
suslinem, et diversarum afflictionum flagella pa- dare nemo digne sufficit, ad iram provocel injuriosa
tiuntur, ut correcti ad Dominumredire mereantur. loquacitas.
lsiud peccatoribusobstinatis non provenit, quod adI Vers. 9. Posueruntin cmlo[ed., in ccelum]os suum,
salutem datur devotis. Si vero dictum contra spiri- et lingtia eorum transivitsuper lerram. Ponil in cmlo
luales nequitias seslimamus, potest de ipsis conve- os suum qui Jovem, Mercurium, cceteraqueporlenta
iiienter adverti, qui in boc mundo sceleribus suiss quce numina Deo pulat esse similia. Ponit etiam
congruas non recipiunt ultiones. Nec cum hominibus s in codoos suum qni res humanas tyrannica voluntale
flcigellaniur,qui cum seqttacibussuis divina jussionee transgressus, malorum suorum nullum fore putat
damnandisunt. Tribuialio siquidemistius saeculifide- i- ultorem ; sed poiius superba iniquitate subjectus,
libus votivacorrectio est, quam impii non accipiunt,, 'G Deum credit non cognoscere quod differt in lem-
quoniam a futuris rauneribus arcebuntur. pore vindicare. Sequilur, et lingua eorum transivit
Vers. 6. Ideo tenuit eos superbiaeorum; operti sunt\t super terram. Super lerram ulique transeunt,qui ultra
iniquitaleet impielatesua. Inlendamusquo perveneritit mensuram huraanitatis loqutintur; etdum sint ipsi
peccatoTumresoluta securiias, et desinamus illorum n imbecillitatefragiles, tenere se immortaies sesiimant
gaudiis invidere, quos in foveam cognoscimus ir- dignitaies.
ruisse. Malorum quippe libertas confert absolute e Vers. 10. Ideo reverteturhuc populustneut, et diet
superbiam, dum contemptumsemper uutrit impunita a pleniinvenienlurin eis. Poslquam malorum licentiam
protervitas, et subjectum se malis esse non credit, t, descripsit et consuetudines pessimorum, nunc ve-
qtii niliil quod obviare possitexpaverit. Tenuitautem n niens ad secundam partem, ad viam verilaiis ideo
dixii, idesl, quasi quibusdam manibus apprehendit,, reversurumpoputumdicit, quoniara Doraini illumina-
ut elabi nequeant, cum jam tenentur astricti. Su- t- tione complendusest. Sed quia illos reversosdicimus
perbiaeorumdixit, quse revera diaboli esl; ipso enim m qui de locis palrioticis exierunt, congruum est illos
auctore hoc facinus exstilit, quod eum oeternacru- i- populos liic advertere, qui aliquando in accepta Do-
ciatione damnavit. Sequitur, operii sunt iniquitate eiet mini lege manserunt, sed per varia desideria imin-
impietaiesua. Si dixisset amicti, esset illis forsitaniii D dana dispersi sunl, et iterum correcti ad Domini
vel liberum caput; sed cum dicit opertos, tolos eos )s praeceptaredierunt. Quapropter Asaph bunc poputum
intelligamus esse demersos. Iniquitas enim potest st ad se rediisse dicit, qui ad agnitionem veritatis,
esse mediocris; sed addidit impielatem,qusemalorum m Domino pracstante, reversus esl. Sequitur, et dies
oimiiumprobatur extrema. Etconsidera quoniam hic ic pleni invenienturin eis. Dies 246 P'e"' sunt, quando
versus et subsequentes malorum scelera moresque le Chrisius Dorainus in plenitudine temporis, quam
describunt. prophetaececinerunt, advenire dignatusest; sicut
Vers. 7. Prodiit [ms. G., provenit]quasi ex adipe oe Apostolusdicil: Cum autemvenit pleniludotemporis,
iniquilaseorum; transierunt in disposilionemcordis. s. misit Deus Filium suum (Galat. iv, 4). Tunc ergo
Ex macie provenit malilia, quando scelus aliquod >d dies pteni Judaicum populum perfidia sua vacuatuiu
quisquara mundanis opibus desolalus excogitat. Ex 'x repereruin , quando inter eos aliqui corde revelato
adipe autem proceditiniquitas,quando hi qui affluen- n- CbristumDominum conspicere meruerunt.
tia |>raesenlissaeculi,Domino prscslante,repleli sunt,
t, Vcrs. 11. Et dixerunt: QuomodoscivitDeut: el ti
Ouidguarain divinamdetiaeiionem delinquunt. Pin- i- est scientiain Excelso? Illos quos superius geversos
519 ' M. AURELH CASSIODORI 520»
esse memoravit, nunc ex qua cogitatione transeant; A 1 succenderit. Sequitur, et index meut in matutino.
cvidenter exponit; ut Domini misericord:a declare- Eccejam ad lemperiem sanitatis rcdiit, qui morbo-
tur, qui de blaspherais facit justos, ct de insipientibusi sis caloribus sestuabat. Indicem dicit sibi Dominum
populi prudentes efficil ac devotos. Dubitaveruntt Cliristum, qui nobis viam veritatis evangelicis praedi-
enim sciisse Deum tol mala sceleralissimos commi- cationibus indicavit; el lempore malutino resurgens,
gisse, quibus videbant omnia mundi secunda pro- spem nostram de isto mundo auferens, ad coeioruni
venire: nescientes poenas eos graviores incurrere,, regna protendit.
qui tandiu exspeciati, in sua probali sunt obstina- Vers. 15. Si dicebam: Narrabo sic : ecce natio
tione roansisse; sicut et nonagesimus tertius psalmus3 filiorum tuorum, cui disposui. Jam vicina verilate
dicit de talibus : El dixerunt: Non videbil.Dominus, > commonitus sccum ipse deliberat, cl ad lantam rem
nec intetliget Deut Jacob (Psal. xcui, 7). Sequitur,' perductus cogitatione mulliplici fluctuat. Dicebat
el si est scientia in Excelso? Blasphemus isie sensus3 enim : Si annuntiavero plebi Deum mortaiia non
est, et in insipienti volunlate cojiceptus, dubiiasse* curare, oceurrere sibi putat prsedicaliones priores,
scientiam esse in eo qui sapientiam humano donatt quas Israelitis ante prscdixerat, ul Deum colereht,
ingenio, qui et angelos ipsos, et potestates ccelorum i cce!i lerrsDqueCreatorem, qui per suam sapicnllam
providentiae luce locupletal. Scitus enim dictus est,, B '. universa disponit, bonis mahsque pro suorum actuuiii
quasi scire citus. Unde supra memoralus psalmuss qtialitate restiiuens. Quomodo ergo poterat aliter
dicit: Qui plantavit aurem non audiel, qui finxill nurrare, qui talia vistis est ante docuisse ?
oculum non considerat, qui corripit gentes non arguett Vers. 16. Existimabam ut cognoscerem,hoc tabor
(Ibid., 9)? e.sl ante me. Primns gradus est scientiae, quando
Vers. 12. Ecce ipsi peccatores et abundantes in sm- oeperimus intelligere minime nosse, quod antc nos
culo obtinuerunl divitias. Proditum esl quod insi- scire putabamus. Prius enim persuaserat sibi Dcum
pientium corda fatigabat, quorum raliocinalio est sinee non curare morlalia, quoniara peccatores videbat
ratione, iractatus sine consilio, cogitatio sine sa- divitias possidere ; modo autem existimat esse quae-
pore; ut idco non pularel Deum sciisse quod agitur,', reudum, ul veritatem rei mereatur agnoscere. Con-
quia peccalores divitias possidebant; quasi illis justiss stai ergo repudiatum priorem sensum, quando alter
ac fidelibus talia sil pollicitus, et non magis pau- ut agnoscaiur exquiritur. Sequitur, hoc labor est ante
percs in mundo esse voluit, quibus ccelorum regnaa me. Revera aestuanti laboriosum erat tantam rem
promisit. lucida veritate cognoscere ; nt et prosperitates pec-
Vers. 13. Et dixi: Ergo sine causa justificavi cor "" calorum despiceret, et Domini patienliam verilatis
meum, et lavi inter innocenles manus meas? Asaph se ;e C ipsius consideratione laudaret. Ante me, quod dixit,
quoque faluis cogitationibus profitetur illusum; sicut >t forlitudinem difficoltatis ostendit. Quis enim molem
superius dixit: Mei autem pene moti tunt pedes, pene ie istam ignorantiae, nisi per gratiam possit Divinilatis
effuti sunt gressus mei; ut cum se prolitetur talia re-:- irrumpere ? Sicut et in alio psalmo Iegitur: El in Deo
pudiasse, in nosiris sensibus pravas cogitaliones non n meo transgrediar murum (Psat. xvn, 36).
sinat ullaienus inlroire. Quapropler increpative pro- '- Vers. 17. Donecinlrem in sancluarium Dei, et in-
nunliandum est: Ergo tine causa jusiificavicor meum? ? tetligam in novissima [ed., novissimis] eorum. Ad-
qua&iinani spc aliquis se puiet elusum, si in hoc 'C vertit aliquando Asaph, quod intelligere feslinabat.
bibimundo fruclum justiliae non sentiat esse collatum. i. Repetit enim prsediclae qucestionis aliler verilatem
Cfliisaenim a casu dicta est, quod saepe bona sit,t, se non poluisse cognoscere, nisi Iegemdivinam, quod
saepe mala. Hoc genus causae ab oratoribus anceps >s est sancluarium Dei, contuens, inielligeret novNsima
dicitur, quod maxime in deliberalionibus provenit, t, peccatorum : quoniam in futuro judicio felicilas
quando dubius est animus quid sequatur. Addidit, et humana damnabitur, qucehic ad lempus florere mon-
lavi inler innocentesmanut meat. Adhuc hoc ipsum u slratur. Quo remedio haesilatio cuncta sublata est,
quod coepit exsequitur. Ac si diceret: Quid mihi lii quia non debet pius animus offendi, cum se magis
profuit probabili me convcrsatione Iractasse, si di- i- TJ rebus talibus sentiat edoceri. Quod genus orationis
vilias possident qui vitia non relinquunl? Lavat enim m dicitnr deliberativum, quando et partes ponunlur,
inter imocentes manut suas qui pias operationes lau- j- quse nos dubios redduni, ct eligitur sententia, qusc
dabili peragit instituto. Nam Pilatus non lavit inter er et ulilitati conveniat et decori. Dixit enim qund eis
innocentesmanus suas quando flagellatura Dominum m scrupulum commovebat : Si dicebam, Narrabo sic.
cruci tradidil afligendum. Occurrebat utiqne illa fceda varietas : Ecce natio
Vers. 14. Et fui (lageltatus lota die : elindex meus
us filiorum tuorum, cui disposui. Ad poslremum eligitur
[mss. G.et F.,cattigatio mea]inmaiurino.Quasipoenas as sententia quse cuncta salvaret : Hoc labor esl ante
suas adhuc commemoiat, quas, ut illi videbatur, ir- r- me, donecintrem in sanctuarium Dei, et intelligam in
rite suslinebat; ul iste flagellatus pauper esset, cum m novissimaeorum. Sic deliberativum genus partibus
impius securus suas divilias possideret. Pessima aa suis regulari observatione completum est. Sciendum
reputatio, sed vicina correctio. Sicut aegroiis fieri;ri cst sane de topicis omnia quidem argumenla proce-
solet, qui tunc diutino languore liberanlur, quando Jo dere; sed quando generaliter dicuntnr, 247. a<l
in segriludinis fine eos copiosior febrium flamma na dialeclicos pertinent; quando autem particulaiim et
521 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. LXXII. 542
specialiter exprimuntur, oratoribus convenire non A j saeculoimaginem in se Domini polluerunt, ita in illa
dubium est. fulura patria eorum effigies non videbitur, qui in
Vers. 18. Verumtamen prbpler dolos posuisli eit gehennx sequestratione mittendi sunt. Peribit ergo
mala; dejecislieos dum allevarentur. Asaph venit adI imago, quando se eis ipsa veritas alienata subtraxe-
tertium membrum, ubi peccatorum commemorat; rit; nec similitudinem relinere possunt, de cujus
ulliones, quas superius eis dixerat in fulurum gravi- beatiludine nil habebunt. lmago enim est alicujus rei
ter infligendas. Et ne omnino in mundo mali puta- existentis simililudo forraata.
rentur immunes, aut scelera sua crederentur haberei Vers. 21. Quia delectalumest cor meutn, et renesmei
modis omnibus impunita, dicit: Posuisti eis mala; resoluti sunt. Superius prophelavit impios a regno
ut quamvis mundana felicitaie potiantur, reatum in se Domini submovendos, nunc causam reddit quia per
gestent, qui non potest deserere omnino criminosos. ipsos factum fuerat, ut cor ejus noxia delectatione
Nam tales etiam hic frequenter incurrunt ruinas, mundanis felicitatibus invideret. Unde apparet gra-
quas eorum vel suspicio non babebat. Sequitur, vissimum esse peccatum, quando aliquis occasionem
dejecisti eos dum allevarettlur. Dejecisli dum dicit, ex praebuerit cjide alierius conscientia pollualur; sicut
allo significavit elisos. Et ut hoc intelligeres, addidit, nec illa res parva est, quse juvante Domino bonis
dum allevarenlur, id est, dum in cothurnum su-. ]B praestat exemplum. Addidit, el renesmeiresoluli sunt.
perbiaeamplitudine ruinosa conscenderent. Et per- Renes frequenter diximus pro mentis conslantia poni.
pende quia ipsuns lempus clevationis significat quodI Nam sicut isti corpus continent, ita animaestabiliia-
ruinae. Non enim dixit, postquam elevati sunt; sed, tem et illa custodit. Renes ergo suos dixit esse reso-
dum alletarentur, quorum erigi cadere est, et suble- lutos, quia mundanarum rerum felicitatem incauta
vare demersio : quoniam ad illam sumraitatem ten- volunlate qusesierat.
dunt, quse subita prsecipitatione dissolvitur; sicut jami Vers. 22. Et [egoad nihilum redactus sum, el ne-
et in alio psalmo dictum est: Vicliimpiumsuperexal- scivi; ut jumentum faclus sum apud le. Merito ad
tatum et elevatum sicul cedrosLibani: el transivi, et'. nihilum redaclus fuerat, qui lalibus desideriis inhce-
eccenon eral (Psal. xxxvi, 35), et reliqua. rebat, ut peccatoribus invidendo, auctori suo facere
Vers. 19. Quomodofacti sunt in desolalionem! su- videretur injuriam. Ad nihilum enim pervenit qui
bito defecerunt; perierunt propter iniquilatem suam. fructu verse intelligentiae vacuatus agnoscitur. Et
Quomodoadmirantis est, ut subito desolatus appa- hoc quoque nescisse se dicit. Ipsa est enim profunda
reat, qui tanta felicitate pollebat. Desblatus, utique ignorantia nescire quod pecces: unde in alio psalmo
desertus ab illis rebus quae eum tanquam numerosa dictum est: Delicta quis intelligit (Psal. xvm, 13) 1
familia circuibant. Hoc enim conlingere malis possei G ( Sequitur, ut jumentum factus sum apud te. Jure se
non dubium est, quando debitum pavendae mortis jumentum dicit, quem carnalis aemulatioquasi irra-
incurrunt. Sequitur, subilo defecerunt. Exponit ctiam tionabile animal insidebat. Apud Deum enim in vice
quemadmodumad desolalionempervenerint, qui prius sunt pecudum, qui ejus prseceptis resistunt, et aliud
felicia malis evenisse mirabantur. Nam quod dicit, sentire volunt quam sanctis regulis coniinetur; sicut
subito defecerunt, significat repentinse mortis adven- in alio psalmo dictum est: Nolite fieri sicul eqimt et
tum. Et ne illos crederes communiter mori, addidit, mulus, quibus non est intellectus(Psal. xxxi, 9).
perierunt propler iniquitatem suam : quia mali sic in Vers. 23. Et ego semper tecum; tenuisti manum
hoc saecolodeficiunt, ut tamen iterum in illa damna- dexteram meam. Cum dicit, Et ego semper tecum,
tione perpelua cladc moriantur. ostendit se ab idolis alienum auciori Domino pura
Vers. 20. Velut somnium exsurgentis, Domine, in mente credidisse. Sed in hoc errabat, quia de pecca-
civitate lua imaginem ipsorum ad nihilum rediges. torum felicitate Domini judicia discernere nescicbat.
Pulchra cdmparatio. Talem dicit esse felicitatem Quapropter hic distinclio plena ponenda est,
quo-
malorum, quale somnium evigilantium. Praastigiis niam est compleia sentenlia. Sequitur, tenuisti ma-
enim quibusdam eiusi, frequenter ad illa nos perve- num dexleram meam. Dixil, tenuisti manum; et ne
nire somniamus, quae nimia cupiditate perquirimus. D I putares sinistram (quia et^psa pars habet corporis
Pauper enim subito dives efficilur, criminosus hono- manurn);, addidit, dexteram meam. Cujus enim hsec
rabilis invenitur, fruitiir alter optato conjugio, non- pars a Domino tenelur, semper absolvitur atque li-
nullus desiderato potitur imperio. Et his omnibus beratur; sicul Petro mergenti dexteram tenuit Domi-
subilo derelictis, patentibus oculis non respicimus, nus, euraque fecit elementum liquidum fixo calcare
quacclauso lumine cernebamus. Ecce illa admiranda vesiigio.
felicitas impiorum pervenit ad somnium. Sic enim Vers. 24. ln voluntate tua deduxisti me, et cum
jam mortui divitias possidere non possunt, sicut gloria assumpsisti me. Hic quoque gratia Domini si-
evigilantes sua gaudia perdiderunt. In hoc autem gnificatur, qua redemit peccatores. Non enim dixit,
commate distinctioT>lena figenda est, quoniam de merilis meis, sed voluntate tua deduxisti me; ad
superioribus pendet. Sequitur, Domine, in civilale intellectum scilicet saluberrimum, ad quem post
lua imaginemeorum ad nihilum rediges. Hic jam dicit mortiferas cogitaiiones tanquam de loco sepulcri,
quemadmodumin illa Jerusalem ccelesti irapii divinis Domino vivificante, reversus est. Sequitur, et cum
non possint apparere conspeclibus; sefl sicut in isto gloria assumpsisti me. Hic denuntiat Domini incarna-
PATROI.. LXX. 17
 &3 M. AURELH CASSIODORI 524
tionera futuram, in qua hominem astumere pietate A i paulisper recesserat, ul rediret, quando, sicut saepe
sua dignatus est. Quid enim mirabilius quam morla- dictum est, cogitaiiones pravas de peccalorum feli-
lem naturam incarnatione Verbi ad Palris dexieram cilate conlraxerat. Sequitur, perdidisti omnes qui
collocatam, et eam vivos et morluos judicaluram, fornicantur abs te. Fornkari est a Domino, quando
quae post delictum primi hominis diabolicis tentatio- adulterinis cogitationibus ah ejus amore casto devia-
nibus subjacebat ? Unde eliam probatissime alque mus, et luxuriam saeculi prseponentes praeceptorum
expresse Joannes Constantinopolitanus episcopus ait ccelestium non recipimus disciplinam. Quod illos
(In homil. de Ascens.): Coguoscamus 248 Q,1X facere manifestum est, qui culturas idolorurn vanas-
natura est, cui dixit: Eslo meaeparticeps sedis; illa que superslitiones impietatis affectant; et quidquid
natura quaeaudivit: Terra es et in lerram ibis (Gen. postremo contra catholicara fidem creditur, pollutis
ni, 19). sensibus fornicatur.
Vers. 25. Quid enim mihi restat in cmlo,et a le quid Vers. 28. Mihi autem adhmrereDeo bonum est, po-
volui super terram ? Postquam dixit quemadmodum nere in Deo spem meam: ul annuntiem omneslaudes
a pravo sensu voluniate Domini fuerit absolutus, ad tuas in portis filim Sion. Ecce declaratus est sensus
'
quartum venit ingressum: ubi jam bona misericordiae ille quem diximns: quia licet prava se cogitatione
[ed,, bonam misericordiamj ipsius liberatus enume- g{ polluerit, tamen a cultura Domini non recessit.
rat. Nam cum dicit, Quid restat in cmto, subaudien- Dicit onim, bonum sibi csse adhmrere Domino. Is
dum est, quid amplius peiam, id est, quatn quod enim Divinitati adhmret qui se illi vera fide atque
mundo daturus es? Beneficium scilicet sanctse incar- operum probitate conjungit. Nam sicut iropios dicit
nationis luae; ut Deus homo ex duabus et in duabus elongatos', ila se Domino adhcerere profitetur; ut
naturis distinctis atque perfectis unus Cbristus ap- illis contraria faciendo, disparem vicissitiidinem re-
pareat, et damnatum lege peccati per jratiam re- munerationis inveniat. Sequitur, ponere in Deo spem
tlemptionis absolvat. Increpative aulem conira se meam. Exponit verbum quod superius dixil. IIIc
dicit quod sequitur, ela le quid volui tuper terram ? enim adltmretDeo qui spem suam ponit in Domino :
quasi diceret: Ego veritatis ignarus, qualia supcr quia nihil potest esse beatius quam illi omnia com-
terram sperabam, ut peccatorumbona cuperem ba- mitiere, qui novit suis cultoribus congrue profulura
bcre communia, cum lu beneiicia parares in selerni- prsestare. Addidit, ut annuntiemomneslaudes tuas in
late mansura? lste sunl potius diviiisequas salubriter portis filim Sion. Sion frequenter diximus montem
cupere debeamus; isia felicitas de qua se Ghrislianus esse Jerosolymis consiiluium, qui nostra lingua spe-
,faudeat essc locupletem; ut sit pauperin hoc saeculo, culaiio inlerpretatur. Islius ergo contemplationis
dives in ccelo. ( filiam, catholicam constat esse Ecclesiam, ubi revera
Q
Vers. 2(j. Defecit caro mea et cor meum: Deus cor- laudes Domino reddit, qui pura mente crediderit.
dis mei, et pars mea Deusin swcula. Deleclus diclus In porlis, ipsum ingressum Christianitatis mavult in-
est, quoniam deest illi effectus. Et jure cogitaiio telligi, quando ad veram fidem percipiendamipopulus
carnalis defecerat, quae se errasse noscebat. Sed illi novae regeneralionis adducitur.
confitetur, cui culpam revelare remedium est: de- Conctusio psulmi.
licta confiteri securitas. Et notaquod in uno versu, Quam mirabiliter Asaph iste cujus nomen indicat
cor et in bono ponitur et in malo. Defecit cor, uiique Synagogam, et praeteritos errores
respuit, el futurse
niala cogitatio. Deus cordis, bonum inlellectum signi- bona credulitatis assumpsit! Deliberavit enim sa-
ficai, cum se errasse salubriter sentiebat. Illud quo- pienter, elegit cximie, ut non immerilo post illam
que notandum est, quod frequenter Scriptura divina superioris psalmi de adventu Domini salutiferam
de corporis istiusmodi parte dicit emanare consilia; promissionem, septuagesimi secundi psalmi ei nu-
sicul scriptum est: De corde hominis procedunt cogi- merus convenisse videatur, quando utrasque cogita-
talionesmalm (Matth. xv, 19). Quamvis aliqui dicant lionum partes, velul jusla libra discernens, sequabili
in cerebro esse sapientiae sedem. Sed illi potius di- totum moderatione pensavit. Completa est his
centi de corde noslro crqdendum cst, qui corda no-1D admonittonibus insiitutio Christiani, ut nec cogita-
stra formavit. Sequitur, et pars meaDeus in swcula. tionibus malis delinquat, qui se Domino commendare
Illius hominis pars Deus est, qui se majestati ipsius festinat. Prsesta, Domine, ne nos talibus invidcre fa-
et (TOdulilate consociat, el probabiii actione com- cias, quos tua veritate condemnas, sed exsecremur
mendat. Insmeula vero quod addidit, semper se ipsii quos hcrres, el amemus certe quos diligis; quia te-
adhaerere promisil. Quod revera perfectorum est cum
neqneUnt habere portionem, nisi qui voluntates
nunquam ab illo velle discedere; sine ;quo comingit: tuas mente devotissima subsequuntur.
4 semper enare.
Vers..27. Quia ecce.qui elongant se a le perdbunt; EXPOSITIO IN PSALMUMLXXIII.
perdidisti omnes.quifornicaniur abs-ie. Illorum me- InleUectusAsaph.
mor est de.quibus superius dixit: Subito defecerunl; Iniellectus significat insnectionewdivinam, quam
perierunt propler iniquitalem tuam. llli enim se tton- psalmus isle studio pietatis omnimodis inluetur.
gaveruni ab eo, qui idolis servientes, Deo vero nnl- Asaph (sicut ssepe jam dicturo est) interpretatur Con-
lam reverenliam reddiderunt. Iste enim credens Deo> gregatio, quae nunc vocatur Ecclesia. Ista fuluras
525 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. LXXIII. 526
clades civltatis Jerusalem miseranda lamentalione A jam reservari creditur, quando sanctis locis reveren-
deplorat. Wjra pietas, stupenda clementia, malum tia non habetur?4JIepM/tsftVibjecistiest,quasialienos
futurum praesentem sibi facere planctum ; et sic: a tua defensione fecisti. In finem, hic inleritum si-
dolere veniura, quasi jam probentur esse suscepta ! gnificat et captivitaiem, quam Jerusalem lemporibus
Quod genus dictionis charitate plenum, proximiques Vespasiani atque Titi principum a Romanis legilur
dileclione compunctum el in hoc psalmo, et ini pertulisse. Sequitur, Iratus est furor tuus super oves
septuagesimooctavo, et in centesimo trigesimo sexto> gregis tui. Ovesdicit populum Judseorum, ut nomina-
reperies fuisse cantattim. Scire autem debemus quidl tus grex pii Pastoris misericordiam commoveret. Ad_-
intersit inter poenitentes et lamentantes, quoniami didit tui, quia semper in eis temperanlius vindicamus,
sunt tristes lacrymseutrisque communes. Pcenitentess quos aliquando noslros fuisse meminimus.
pro suis peccatis, aut pro generalitatis excessibusi Vers. 2. Mementocongregationistux, quam creaslt
rogant; u( Dominus 249 delicta dimiltat, ne puniatt ab inilio : liberasti viryamhmreditatistum, montis [ms.
errata cum judicat. Lamentantes vero pietatis intuilu1 A., mons] Sion, in quo habilasti. Inluere sollicite quot
deflent civitatis ruinas, et inlerilum suorum civium,, modis benevolentiam Judicis quserat, ut oratorum
quem [ms. A., quae] aut jan» passi, aut certe passurii argumenta hinc invenias fuisse progressa. Prsittita
sunt. Unde monel Apostolus charitatem proximi per-- g£ cnim dona numerantur, ut ad beneficia consueta
suadens, Gauderecum gaudentibus,flere cum flentibus s animus boni Judicis inviletur. Quapropter rogat ut
(Rom. XII, 15), Respiciamus nunc ordinem ipsumi sua potius bencficia in eis, quam eorum considerare
positionemque psalmorum. Septuagesimus primuss velit errata. Oongregatio enim Judaeorumevidenter
psalmus prqmisit incarnationem Doraini esse venlu- ipso adjuvante prsevaluii, cum eos sub iEgyptio po-
ram. In septuagesimo secundo, postpositis erroribus,, pulo crescere faciebat, et quando placuit miraculis
Asaph elegit quid sequatur. In praesenti aulem ci- insignibus liherare dignatus est. Nam cum omnes
vitalis subversio deploralur ; ut durissimus animuss creet atque disponat, Judaeosquasi specialiter creasse
Judaeorumvel ipsius civitatis suaecalamitalibus ter- dicitur, quibus el legera dedit, et prophelas contulit,
reretur. Totum fecit Medicus bonus, si sanilatemi et miracula magna concessit. Ab initio dixit, fidei
recipere voluisset aegrotus. Meminerimusautem quodi scilicet culturseque prolatse, quam per Moysenpopu-
ecclesiastiea tradit auctorilas his diebus vasiatamn lus accepil Hebrseus. Sequilur, tiberasti virgarnhoere-
Jerusalem, quando Christum Dominum crucifixitt ditaiis tum. HmreditasDominifuit populus Judaeorum,
plebs crudeli&simaJudseorum; ut non sit dubium] quandiu ei puro animo serviebat. Hanc hmreditatem
quod temporis malum receperit prsesumptionis ex-. virgamappeilavit propter Moysen famulum 0jus, cui
cessus. Nune ad reliqua transeamus. ( jussum. est per virgam magnalia facere, ut divina for-
Q
Divisiopsalmi. titudine roborati, de terra ^Egypti egrederentur in-
Per hanc enim virgamPharaonis est quassata
Israelitarum populus, qui figuram continet devolis- trepidi.
eam maris Rubri ffuenta divisa sunt,
simac Synagogae, per tolum loquitur psalmum. In1 duritia, perde sicco
per ipsam lapide flumina manaverunt; et
prima sectione deplorat cur traditi fuerint geniibus,' merito hmredilasista vocata est
ita ut sanctuarium Domini iniraicorum profanasset luit virga, quaetania va-
memorans Judseorum cor im- implere miracula. Haec ideo in commemoratio-
audacia, quorumdam nem venit, ut per eam quanta prsestitisset ostenderet.
poenitens Domini provocasse censuram; ex quibus Addidit quoque cumulum perfectionis
tamen in flne sseculi convertendos esse propbetat. insignem, id
est montis Sion, in quo habitasti. Illa enira qiiaeprse-
Secunda dicit, adventu Christi superstitiones et ini-
cessere miracula usque ad monlis hujus munera per-
quitales hominura fuisse destructas : enumerans di-
venerunt. Dubium quippe non est omnia Veteris
versa eum fecisse magnalia, inter quse petit ut Ju-
ideo [mss., a Deo] fuisse facta, ut Novi
daeiserrantibus subveniret. Tertia seciione rogat ut Testamenti
Nam quod dicit, montis
memor promissionum suarum ab interitu semen eri- veritas promissa sequerelur.
Sion, in quo liabitatti, Jerosolymam utique significat
piat Abrahae,et ad ipsum ascendatsuperbia Romano-' T
rum quise immaniter (ms.A., F., se inaniier] extule- JJ civiiatem, in qua Israeliticus populus insidebal, ubi
habitassedeclarat Christi Domini prsesentiam corpo-
runt. Quem psalmum sollicitis mentibus audiamus;'
est enira in excidii Jerosolymitani lamenialione mi- ralem, ut haecloca non sineret incurrere teierrimam
rabilis. vastitalem, in quibus humanis oculis apparere digna-
tus est. Fulgens plane lerra miraculis, dorainica vi-
Expositio psalmi. sitalione venerabilis, ubi dalum est oculis carnalibus
Vers. 1. Otquid, Deus, repulisti in finem? iralus estt videre, quod est summa beatitudo vel credere. Quod
furor tuut suptr ovesgregis tui. Introducitur populus; argumentum dicilur a laude rei Isesse; ut tanto plus
JudaeorumDeo supplicans, ut averterel ab Israeliiicisi hostibus cresceret invidia,quanto loca sancta fuerant
quodimminebat exitium. Dtquid? quserentisest, non; eorum praesumptionevastanda.
imputantis. Meritoenim territus quaerebat cur san- Vers. 3. Eleva manum tuam in superbiam eorumin
ctuariunj Dominipassurum esset nefandissimam vasti- finem : quanla malignalus cst inimicusin sanctis tuis !
tatera; tiinens ne, quia permissa est templi vastatio, Hsecverba non sunt irati, sed remediura magis cor-
Judaicusquoquepopulus funditus interiret. Nam quis; reclionis optantis. Prccvaluit revera Israelitae pelilio.
 S27 M. AURELII CASSIODORI 528
Ubi enim amplius religionis Chrislianae cultus etflo- A corum contemptus exprimitur, tantuih venire vindicta
ruit quam in Romana urbe, quae prae caeteris terris; celerius postulalur. Nam in his duobus versiculis do-
supersliliones sibi ante gentiura vindicavil? Elevatai lentis animus vehementer ostenditur, ut dicat, sic
ett ergo in ipsis potentia Domini, quando superbiami posuerunt signa sua in lemplo tuo, quemadmodum
eorum humilitatis gratia commutavit, perduccns eosi solent statnse principum in plaleis per loca edita col-
in finem, id est ad Dominum Salvatorem. Quantai locari, ut viantium memoria visis talibus instruatur.
enim nefandissima illic sunt signa templorum! Quot; Quid enim exsecrabilius quam ut h.ocauderent facere
Ecclesiarum ccelestium et beatorum martyrum donai in penetralibus templi, quod a sacrilegis prxsumitur
micuerunt! Ut utrisque conspectis, revera potentiai in plateis? Sequitur alia comparationis miseranda
intelligatur Domini Christi, qui ex tam superstitiosai conquestio, ut ita dicat januat illas templi reveren-
plebe reddidit sanctissimam civitatem. Sequitur, dissimi securibus comminuias, quemadmodum exci-
quanta malignatus ett inimicut in tanctis luis ! Inimi- soribus lignorum silvaesolent praeberelicenliam, uLi
cus significatpopulum Romanorum, qui illo temporei nullus custos, nullus contrarius invenilur. Antiqui
(sicjif dictumest) insignis idolorum cultor babebatur. autem januas a Jano dictas esse voluerunt, quod per
Qui malignatus est in locis sanctis ejus, quando sacer- ipsum anni (ut putabant) prseberetur ingressus. Ad-
dotes totaque ministeria 250 templi in prsedami B 1 didit quoque, in tSipsum, in templo scilicet, ut facti
missa patuerunt, cunctaque gens Hebraeorum autt qualitas de loci reverentia plus doleret. Sequiiur, w-
gladio subjacuit, aut caplivitati subjugata servivit. pennt et ascia dejecerunt eum. Bipennis est in piagas
Hoc enim nimis acerrimum bellum Josephi Historiai lignorum ferrum ab utraque parte formatum, quod in
septem libris celebrata describit. excidendis trabibus competenter aptatur. Dicta est
Vers. 4. Et gloriati sunt qui oderunt le in medioi autem ab eo quod bis acuta sit. Pinnum enim antiqui
atrio tuo; posueruntsigna sua tigna, et non cognove- acntum dicebant. Ascia, id est ferrum in obunci nasi
runl. Hinc jam per contemptum sacratissimi templii more curvatum, per quam manus artificis diligentius'
roajor in praesumentes crescit invidia; ut ipsara quo- persequitur quod conslat minutius abscidendum. Ergo
dammodo Divinitatem contempsisse videatur, quando> ut civitatem illam ostendat funditus fuisse vastatam,
sanctae religionis violator arguitur. Sed cum omne» per hsec instrumenla fabrilia, et magnas res simul et
scelus debeat subsequi poenitudo, hic*posilum est,, parvissimas dicit esse dejectas. Quidquid enim aut
gloriali sunt, ut non solum peccasse, sed ipsum quo- bipennis excidere, a.ut ascia persequi potuit, manus
que maluraad gloriam suara traxisse viderentur. Ad- truculenta dejecit. Quo Ioco ad exprimendum dolorem
didit etiam, qui te oderunt, ut patienter non debeatt prophetae, Jeremise sensus ille ponendus est: Videte
sustineri, quod ab inimicis cognoscitur perpetratum., G ( s»esl dolor secundumdoloremmeum qui factus ett mi-
Sequitur, in medio atrio tuo. Hoc ad magnum con- hi. Dedit me Dominut in manibus,et non polero slar
temptura perlinet exprimendum , ut non in exlremo> (Tftren. i,12,14).
aliquo loco, sed in medio atrio, sacrilegium commi- Vers. 6. Incenderunt igni sanctuariumtuum; in terro
sisse dicantur. Quod autem addidit, signa sua signa,, polluerunt tabernaculum nvminis tui. Crescit dolor,
et non cognoverunt, scilicet aquilas, dracones, csete- ubi calamitas eversionis augetur. Potuit enim bipennis
Taque quibus in prselio uti solebat Romanus exerci- ct ascia sola ligna concidere, sed ad postremum ignem
tus; aut certe statuas moniraenta viclorise, quas im- contigit omnia simul devorare. Sed quid, rogo, de
peratores supra fornices portarura in suis laudibusi privatis domibus fieri potuit, ubi furor hostilis san-
erigebant. Sequitur etiam cum dolore dictum, signa ;• ctuario Domini non pepercit? Quod autem dicit, ignt
ut ipsa repetitio ad vindictam celerem justum Judicem, incenderunt, in ssecuiaribus litteris schema dicitui
commoverel. Quaefigura dicitur epembasis, quotics; pleonasraos, ubi et superfluum aliquid poni fas est. In
ad auxesim faciendam de vicino eadem verba gemi- Scripturis vero divinis (ut mihi videtur) hsecfiguranon
nantur, ostendens quia humanis est viribus applica- convenit, ubi lotum utile, totum necessarium, totum
tum, quod divina fuerat dispensatione permissum. que perfectum est; sed raagis per hunc raodum locu-
Nam ut hunc sensum intelligas esse conceptum, in-1 . D tionis dictum debemus advertere, sicut usu dicimus:
tulit, et non cognoverunt. Quod si cognovissent, tibii Auribusmeis audivi, oculis meis vidi; cum tamen nec
utique reddidissent sacrificia; non autem elegissent; alienis videre oculis, nec auribus audire possit extra-
ad daemonumredire culturas. Quaecaptivitas vel ruinai neis. Sequitur, in terra potluerunt labernaculumnominis
longis post temporibus facta est, quam cognoscilur tui. Tabernaculumnominisejus, templum fuit quodSa
esse prophetata. Tunc enim quando ista dicebantur,, lomon mirabiliaedificationeconstruxit, in cujusdedi-
lemplum adhuc Jerosolymis non erat constitutum,, catione orans ait: Ego autent mdificavidomumnomini
quippe quod a Salomone filio ipsius legitur fabrica- ejus (III Reg. vm, 21), et csetera. Istud ergo laberna-
tum. Unde revera coelestis prophetiaemagna virtus> culum quod visilabat virtus ccelestis, manus polluit
apparuit, ut ante ipsius eversio praediceretur quaml vastaloris, et usque in terram deduxit culmina, quse
ejus constructio provenire poluisset. ad laudem Domini probabantur esse constructa. Et
Vers. 5. Sicul in via super summum: quasi in silvai nota quod in his qualuor versibus schema illud nobi-
lignorum securibusexcideruntjanuas ejus in idipsum: lissimum ponitur auxesis, quse Latine augmentum
bipenni el ascia dejecerunt eam. Quanlum plus inimi- nuncupatur. Crescit enim subinde atrocitas facti, ut
529 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM. PSAL. LXXIII. 530
tam immaniter excedenlibus ab omnipotenli Judice A improperaliones suslinebis, quas Judseus tibi movet
debeat.obviari. Quodsive in laudibus, sive in vitupe- incredulus ? Non ut eos perderet, quos flendos esse
rationibus utiliter nimis ac decenter apponilur, sicut judicabat, sed ut confessionis beneficio mutaret in
fecil Apostolus dicens : Scientes quod iribtdatio pa- melius. Sequitur, irritat adversarius nomen tuum in
tienliamoperatur, palientia autem probationem, proba- finem. Hoc exponil quod superius dixit. Tandiu Do-
tio vero tpem, spes autem non confundit(Rom. v, 3, minus murmurafiones patitur perfidorum, donec ad-
4, 5), etc. versarios suos ad confessionemsuinomiuis miseratus
Vers. 7. Dixerunt in cordesuo cognatio eorum inter adducat. Illeenim potens est sic corrigere deroganies,
se: VenitecomprimamusomnessolemnitatesDomini a ut qui prius morlifere locuti sunt, postea prsedicare
terra. Potuissent mala superius enuraerala misericor- salutariter audiantur. Irritat enim a canibus tractum
diam Domini comraovere, nisi adhuc fuisset in Ju- est, quorum latratibus R littera plurimum sonat. In
daeisobstinala superbia, Naralicet talia perpessi sint, finemsignificat mundi vesperam, quando gens Judaeo-
a blaspbemiis eorum animus non recessit. Dixerunt rum pro maxima parte creditura est.
enim in corde suo. Et ne pauci viderentur esse, ad- Vers. 10. Vtquid avertis faciem luam et dexteram
didit, cognatio eorum inter se; ut impoenitenti cordi tuam de medio sinu tuo in finem.'Quasi offenso, quasi
merilo nonfuerit suspensa calamitas. Sequitur, Ve-IB jrato Domino dicit, qui nolit peccatores populos in-
nite, comprimamusomnes solemnilalesDominia terra. tueri, ut adhue in sua videanlur perseverare nequitia.
Hic verba referuntur irascentium Judseorum,quoniami Ille euim quos dispensatione mirabili placatus atten-
viderant 251 eversam civitatem suam, et Dei san- derit, corrigit: quos propitius intuetur, emendat. Se-
ctuaria profanata , insipienter et furiose dixerunt -.; quilur, el dexteram tuam de mediosinu luo in finem.
Abjiciamus legem Doraini, qui nos vindicare con- Aliud sacramentum tangitur Veteris Testainenti. Nam
tempsit: non sestimantesmulto eos graviora poluisse: sicut Moysi datum fuerat per virgam miracula facere
mcreri, qui crucifigere uisi suntDominum Christum. (Exod. iv, 6, 7), ita illi prseceptum est ut dexteram
Talia enim Ataph ex sua persona dicere non poterat,, suam in sinum miiteret, exindeqiie prolala, leprosa
quem prsemissus tituli iniellectusprnabat. conspecta est. Jussumque illi est, ut iterum manum
Vers. 8. Signa nostra non vidimus [ed., videmus],, mitteret in sinum, el stalira curata est. Significans
jam non est prophela : et not non cognoscetamptius. quia populus Judseorum exiens a DominoChristo im-
Demenlissimi hominum qui talia sibi putabant postt mundus fieret; ad eum vero convefsus reciperet pri-
realum signa posse praeslari, qualia videbantur anle slinam sospilatem. Quodfactumideo commemoratur,
culpara tam immanissimam promereri. Veniebat uti- ut Judaeorumpopulum in antiquam redire prsediceret
que ilJis in animum quantas gentes patres eorum Do- G ( sospitatem. Hoc argumentum dicitur abeventu,quan-
mino juvante prostraverint, quse regna momeiitaneai do ad illud supplicatio tendit, ad quod rei ordinem
concerlatione subdiderint; et in realu maximo con- pervenire cognoscit. Sed ne in tali relatione diutius
sliluti, ipsa sibi subtracta dicebant signa, quaepalri- moraretur, ad laudes Domini festinus accedit, ut
bus suis tunc devotis noveranl esse collata. Sequilur,, omnia possibilia dicat illi qui tam ingentia cognosci-
jam non est propheta : et nos non cognoscet amplius. tur operari.
Adhuc ipsasunl verba desperantium Judceorum. Nami Vers. 11. Deus autem Rex noster ante smcula; ope-
quolies antiquis temporibus Israelitse aliqua calami- ralus est salutemin medio terrm. Venit ad secundam
tate premebantur, euntes ad prophetas Inslruebanlur sectionem intellectusille Asaph, quem titulus prceci-
ab eis jussu Domini quid facere debuissenl; quibus> nebat, et spirilu propbetiae Dominum Salvatorem
tamen eorum duritia obedire contemnebat. Sed cumI prxdicit esse venturum, enumerans per deraonstra-
eos completo adventu Domininon haberent, dicebantt tivum genus orationis quanta miracula fecerit in ccelo
a Dominose fuisse dereliclos, quando eos, per quoss et in terra. Et quia de ejus erat incarnatione dicturus,
admoneri consueverant, non videbant. De talibuss ne quis eum Dominum crederet temporalem, ante
enim scriplum est: Peccalor, cum veneritin profun- consiitutionem mundi Regemeum jam fuisse testatur,
dum malorum, spernit (Prov. xvm, 3). Ilsec omniai D - sicut ipse in Evangelio ait: Ego in hoc natus sum
dici non potuerunt, nisi a populo Judseorum, quiai (Joan. xvm, 37). Smcuta enim dicta sunt, quod in sr
Roraanisista contraria eranl, qui tUnc nefandis idoliss revolvant tempora. Sequitur, operatus est salutem in
serviebant. Revera Asaph intelligens el sanctitatee medioterrm. Quamvis boc el de factis miraculis possi
praecipuusfudilproJudaeismirabilemsupplicalionem. inlelligi, quse coram hominibus visualiter cognoscitur
Sed ne. inclemeniia Divinitalis pularetur, quod pro) operalus , lamen melius hoc de animarura salute su-
ipsis nonprobatur auditus, subjunxit culpas despera- scipiamus, quam operatus est praedicalione vitali. In
tionesqueJudaeorum; ut debitas ulliones suscepcrintt medio lerrm; cunclis scilicet cernentibus populis ,
merito, in quibus nulla fuit inter tam multa criminaa quos per terrm vocabulurn datur intelligi. Quaefigura
congrua poenitudo. dicitur metonymia, quando per id quod continet, id
Vers. 9. Vsquequo, Deus, improperabit inimicus;; quod continetur ostenditur.
irritat adversarius nomentuum in finem? Clamat lan- i- Vers. 12. Tu confirmasti in virtute tua mare; con-
quam qui adjulorempetit, gemit quomodo vulneratus is trivisti capita draconumsuper aquas. Vt revera osten-
qui medicum quaerit, dicens Domino : Quandiu istass . deret quod superius dixit, ante smcula Regemfuisse
531 M. AURELI CASSIODORI 532
Dominum Salvatorem, qui pro nobis pati dignatus A lingua foriis interpretatur, quod scepediabolum signi-
est; ut mortem moriendo destrueret, captivis liber- ficare jam diximus.
lalem, reis praemiacondonaret, refert miracula quse Vers. 15. Tuusest dies et tua est nox; tu fectsti
quondam fecit in gente Judseorum. Confirmavitenim solem et lunam. Versus iste et sequens omnibus ad
Robri maris liquidas abyssos, quando in duobus la- liiteram palent. Cunctarum quippe rerura creatorest
teribus sic aqua defixa est, ut mare navigerum iter Dominus; sed aptius videntur, si spiritualiterexqui-
faceret esse terrennm. Sequitur, contrivisticapila dra- runtur. Diem ponamus justo.s viros, quibus sempcr
conum tuper aquat. Mysterium superioris miraculi sapientise lumen irradiat; noctem homines terrenos,
decenter exponit, quia illa prsefiguratio transitus qui peccatis facientibus obscurantur; sicut in alio
maris Rubri aquas sancti baplismatis indicabat, ubi psalmo dictum est : Diesdiei eructat verbum, et nox
capita draconum, id est spirituum immundorum per- nocti indical tcientiam(Ptal. xvni, 3). Sed cum dicit:
ducuntur ad nihilum, quando animas quas iili pecca- Tuut ett diet et tua ett nox, significat quoniam in
torum sordibus inquinaht, fons salutaris emundat. utrisque Deus miracula magna facit, ut et illum inu-
Et nota quod in hoc et in aliis quatuor versibus per nere suae pietalis illuminel, et istum peccaiis emen-
figuram synathroesmos singulas congregat laudes; datum, regni sui faciat esse participem. Addidit, tu
ut enumeralio ipsa virtutum animum offensi poten- B fecislisolemet tunam. Ilsecomnia nomina per exem-
tissimi Judicis temperaret. pla magis planius exponunlur. Sol sapientem signi-
Vers. 13. Tu confregislicaput draconis; deditti eum ficat, luna stukum, sicut scriptum est: Sapiens per-
in etcam populo JEthiopum. Cum superius dixerit manetsicut sot; stullut autemsicutluna mutalur(Eccli.
plurali numero capita draconum, significarc volens xxvn, 12). Pulchra narratio, ut per similiiudines
nequitias spirituales, modo singulari numero ponit rerum Omnipotentis siupenda magnalia declarenlur.
draconem, ut ipsum Satanam indicare videalur, qui In ontnibus tamen inlelligendum est Crealorem Do-
quantum fortior, lantum nequior; et cum singulari minum solitam nimis et copiosam ostendere pie-
numero ponilur, iuter raalignosspiritus habere simi- taiem.
lem penitus abnegatur. 252 Confracium est enim Vers. 16. Tu fecisiiomnetterminosterrm : mslatem
caput ejus, quando superbia ipsius de ccelo dejecta et ver tu fecisti ea : memoresto hujus creaturm tum.
est; et nativam claritatera retinere non meruit, qui Non incongrue lerminosterrm dicimus omnes aposto-
se voluntaria obscuritate maculavit. Addidit, dedisti los et prophetas. Nam sicut termini agrorum fines
eumin etcam populo JEthiopum. Mlhiopes bene pec- [?rf., funes] distinguunt, ila et praedicatores Christi
calores advertimus, qui ante fuerant tenebrosa menle verse fidei jura custodiunt. Sequitur, mstalemet ver
teterrimi; sed ad Dominum conversi, escam ccepe- C tu fecistiea. Per hsectempora significat fideles diver-
runt habere diabolum, cum de ejus detractione sa- sa mortimqualitate pollenies; atii enimsunttanquam
tianlur. Nam hodieque quem pessimum intelligi vo- sestus fideiealore ferventesad martyrium usque per-
lumus, diabolura nuncupamus. Omnibusenim culpis ducti; alii mansuetudine temperati tanquam ver,
exsufflatur admissis, tolius dicitur auclor erroris, et, aequabili Domino devotione famulanles. Omnia cnim
sicut ille Christianosinsequitur, ita ab omnibus exse- et ista et talia ipse fecit, cujus gratia concedilur,
crabili iiorrorediscerpitur. Sic fit ut qui paganis ante qiiod in hominum bona volunlate monstratur. Addi-
venerabilis, uunc a Chrislianis detractionum mor- dit, memoresto hujus creaturm tum. Reddit causam
sibus corrodatur. Sive conversi jam fideles escam cur enumeratio illa praemissasit; scilicet, ut qui
ppssunl habere diabolum, quando per ipsius machi- facere consuevit magna, Judseis quoque delinquenti-
namenta tentationesque proficiunt; ipso enim perse- bus miseratus indulgeat. Et ut benevolentiam pii Do-
quente martyres fiunl, ipso alffigentepalientise mu«, mini provocaret, beneficia ejus frequenter enumerat;
nere coronantur. Quapropter meriio diabolus illorumi ut memor esse dignetur eorum quos creare digbalus
esca dicilur, quos faligationibus Crebris ad desideriai est.
votiva perducit. Vers. 17. Inimicus improperavitDomino,et populus
i D insipiens exacerbavitnomen tuum. Iltorum verborum
Vers. 14. Tu dirupisti fonteset torrenles, tusiccasti*
fluviosEthan. Hoc lotum per allegoriam de peccato- merainit, quse superius dixit: Venite, comprimamut
ribusdicit. Fonies illos appellai, quorum mala jugi- omnes dies festosDominia terra, etc. Inimicut utique
ter influebant; torrenies, qui subito concitati rapidisi fuit isie populus Judaeorum, qui talia dixit in Domi-
excursibus irruebanl. Haecenim duo genera peccan- ntim, ut llli videreiur exprobrare, cui vel ex aliqua
tiurn Dominus dirumpet, cum eos a diaboli faraula- parle gratias agere nulla polest creatura sufficere.
tione diviserit. Sequitur, siccasli fluviosEthan. Prio- Sequitur, el populut intipiensexacerbavitnomentuum.
rem excolit sensum, ul fluvios, id est inundationesi Insipiens utiquequi agebat indigne, ut illa patienter
diabolica iniquitate collectas non solura dirumpai ac3 audiret, quae debuisset omnino refugere. Et ex hoc
dividat, verum etiam desiccet et auferat. Fluviuss Dominumad iram provocaverunt, quia non pro suis
enim quando siccatur, ad nibilum sine dubitaiione3 peccaiis lalia sibi accidisse dixerunt, sed putaverunt
perducilur. Quod tunc contingere raanifeslum est,, injustum Deum, qui quasi non merentibus dominari
quando donans multitudinem peccatorum, diabolii periniltebat interitum. Consideremus igilur ordinem
conslat inundantia periissc consilia. Ethan Hebraea » saluberrimum supplicantis. Sic pro culpabilibusorat,
533 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM.PSAL. LXXIII. 534
ut eorum semper confiteatur errata. Hoc si .ludaeife-.A vitia velut quodam hospitio recipiunt, qui molis acti-
cissent mente devola, potuerant generaliter debita bus polluuntur.
vilare stfppfieia. Vers. 20. iVe avertatur humilis faclu» confutns l
Vers. 18. Ne tradat bestiisanimas confilentestibi: pauper el inops laudabunt nomentuum. Itolocoeorum
animas pauperum luorum ne obtiviscaris in finem. qui offendecevidebantur, ponit eos qui gratiam Do-
Ataph venit ad lertiam sectionem, cui merito prae- mini habere consueverunl: ut dilectio devotorum
missus est intetlectus: quando sic peccata populi su- odium contumacium temperaret. Quod argumentum
perius coftfessus est, ut lamen devotos a Domino nimis aecommodumest, quando pro aliquo detestabili
liberandos esse prsesumat.Supplicatenim vir sanctus ponilur persona gratiosa. Confundi autem non est
quod sciebat esse venturuin , ut fideliumanimas non humilis, sed superbi, qui Dei gloriam non agnoscens,
iradal.ne diabolus ad sua voia pervenial. Erant enim bumanis merilis applicai, si quid boni (Dominoprae-
in illo poputa etiam tunc vasa misericordiae, ex qui- stante) susceperit. Contra, hurailes Deum jugiter lau-
bus fuit Siffieon,Nicodemus,Nathanael, de quo Do- danl, se semper accusant: inlelligentes Divinitatig
minus teslimonium perhibel, dicens : Ecce vere Is- esse quod sapiunt, proprium utique quod delinquunt.
raelila, nt qao dolus non est (Joan. i, 47); et reliqui Istos rogat non debere confundi; quoniam quidquid
qui Domtiiocordis puritate plaeuerunt. Bestias enim B boni perceperint, Domiui muneribus intelligunt ap-
posttit diabedumcum rainistris, quorumcapita (sicut plicandum.Sequitur, pauper et inops laudabuntnomen
superius dixit) contrivit super aquas. Sequitur, el luum. Videamus quam sit ista gloriosa paupertas,
animat pamperumtuorum ne obliviicarisin finem. De quam felix probetur inopia, quaeDominumetiam la-
illis dieit qui superbia mundi repudiala, ad humilita- cita laudat, et de patientise suoe virtute concelebrat.
lem se sancitsskaam contulerunt: rogans ut eis Do- Mulus est si psallat superbus; pauper et inops laudant
mini Satvatoris beneficia non negentur; sed quia Dominum, et cum videntur habere silentium. 0 inse-
paupere» ejus facti sunt, ipsius largilate ditescant. stimabile bonum, si perpendatur intrinsecus! Pauper
Vers. 19. Respieein teslamentumtuum : quia reple- Dei dicitur, dives saeculi nuncupatur ; iste est Regis
ti sunt gui obtcurati sttnt lerrm domoruminiquilalum. aeterni, ille temporis utique fugilivi. Non sibi habet'
Respice, dixit, ut digneris implere quaecognosceris qtii foris dives esl, iste potius idoncus dicendus est,
anie promisisse; sicut scriptum est: Ecce diesve- qui in thesauris animae probatur virtutes eximias
nienl, dimt Dwninus, et consummabodomui Israet et condidisse.
domuiJuda tettamenlumnovum, non secundumtesta- Vers. 21. Exsurge, Domine,judica causam tuam :
mentumquod disposui patribus eorum (Jer. xxm, 5). memor eslo improperiorumtuorum, eorum qum ab in-
In illo enim poilicilationestemporales sunl, ut fuit £ sipiente sunt loia die. Post cuncta quse dixit, nunc
terra repromissionis et inimicorum 253 subjectio. facit Judicis causam; uteum efficaciuscommoveret,
Talia enim rudi populo debuit eoncedere, ul ad spi- cui negotii sui qualitas intimalur. Nunc ad ipsum
ritualia inlrepidus potuisset subinde festinare. In Dominumverba convertit, expetens ut causam suam
Novoaulem Testamento promittitur imperturbabilis conlra illos dijudicet, qui non desinunt pravis mur-
vita, regnum cuius non eris fiois, bealitutloperx>etua» muraiionibiLSincouare. Judicat caim caumn suam ,
et Domini eontemplatiogloriosa. In boc ergo testa- dum errantes facit inanifesta cognoscere, ulconversi
mente retpiceredicit Dominumdebere, ut cito erranti prsedicenl quod stultis cogitationibus abnuebant.
populo debeat profutura prsestare. Revera intelligens Sequitur, Memoresto improperiorumtuorum, illorum
factus est Asaph, qui talia petil, unde totus mundus scilicet quae superius dicta sunt: Jamnon est pro-
potuisset absolvi. El vide qua sapienlia cuncta dis- pheta, et nos non cognoscet amptius. Adjecit, eorum
currit: quia non erant bona, quse delinquentis po- qum ab insipienlesunt tota die. Et hoc de superiori-
puli commemorare potuisset, meminit promissionis hus pendet, quoniam ista opprobria ab insipientibus
Dominieaequse semper implelur. Sequitur alia causa dicta venerunt. Et ne putareniur ad tempus eflusa,
miserendi, quacdicitur qualitas absoluta : Quia repleti addidit, tota die; ut ipsa continuatio mansuetudineui
eunt qui obtcurati mni, id est pecCatoresqui ignoran- D patientissimi Judicis indicaret.
tise obseuritate demersi sunt; sicut et ipse pro eis in Vers. 22. Ne obliviscarisvoces quxrentium te: su-
cruce positus supplicavit, dicens: Pater, ignosceittit, perbia eorum qui te oderunt ascendat [ed., ascendit]
quia nesciuutquid faciunt (Luc. xxni, 34). Sed repe- semperad te. In primo commate miscuit iterura vota
tamus hunc versum, ut contexlio verborum facilius fidelium, ne abjiciat preces eorum qui ad ipsum toto
debeat apparere. Dixit, Retpice, quia repleti sunt qui cordis affectu clamare noscunlur; ut inveniant quem
obscuratisunt. Repleti eniin fuerant iniquitatibus, et quaerunt, et mereantur cernere [ms. G., ed., cerie]
necesseerat ut eos sequeretur obscuritas, qui merilo quemexpetunt. Sequilur, superbiaeorumqui te oderun*
tenebrisconiparantur, quoniam lumen sapientiaeper- ascendalsemperad te. Hoc congrue dictum de Romanis
diderunt. Addidil, terrm domorum iniquilatum. Isti advertimus, de quibus superius ait: In medioatrio tuo
sunt terttt domorum iniquitatum, id est terreni de posueruntsigna sua; utconlra hostesJerusalem omni-
domo iniquiiaium..Et ne forte hic terram in bonovo- potentem Judicem veliemenlissimecommoveret. Su-
iuisses aceipere,pulchre definiiumest quid sil corpus perbia est enim quam Dominusspecialiter exseccatur,
infidelium, hoc est domus iniquitatum : quia cuucta per quam el angelus corruit, et primi homiuis bea-
635 M. AURELll CASSIODORI 556
titudo discessit. Et considera quam prudenter acer- A Exposiliepsalmi.
rimum vitium in fine positum est, ut post omnia Vers. 1. Confitebimurtibi, Deus; confilebimurtibi,
diceret quod memorise finibus conderetur. Sic de- et invocabimusnomenluum: narrabo omniamirabilia
plorant simpliciter et prudenter qui pura Domino tua. In hoc uno versu per ordinem regula sanclae
mente devoti sunt: sic per dolorem quam^is nimium devotionis exponitur; nam populus ille Judaicus qui
falii nesciunt qui piis regulis obsequuntur. eratChristo Dominocredilurus, quem titulus monet:
Conclusiopsalmi. Ne corrumpas in finem, erumpit in vocem, et in con*
fessionera suara devotissime pollicetur. Confiieriest
Cognovistis, auditores egregii, quam suavia sint
fidelissimisviris officia pielalis: quemadraodumno- (sicutsaepe diximus)multorumconfatione($ic)aliquicl
profiteri. Nam etsi unus confessus dicatur, aliis jam
lint proximos suos tristiliam sustinere, ut de futuris in fide prsecedentibus,vel
subsequentibus cognosci-
eorum cladibus tantis lacrymis affliganlur. Ilaec est lur esse socialus. Sequilur iterum, confitebimurtibi.
revera charilatis sancta perfectio praesentare futura- Soliditatem promissionis repetitio ipsa testatur, quse
sibi pericula, quaeproximis formidantur esseventura. nunquam transitorie ponitur, nisi ubi mentis firmitas
Quid ageret iste de conspecta clade, quam [ms. A., indicatur; sicut est illtid: Paralum cor meum, Deus;
quando] futuram sic cognoscitur compuncto corde B R paralum cor meum (Psal. LVI,8), et his similia. Tibi
doluisse? Respiciamus ergo Scripturse sanctae quali diclum est, ut aliorum cultura
negaretur ; quia illa
sibi veritale consentiant; ut ante Asaph adhuc flo- est vera devotio
quee solum jusiissime veneralur au-
rcntem Jcrusalem deploraverit, quam post tot annos ctorem. Et illud
inspciamus, quoniam mortem ple-
Jeremias peracia captivitaie deffevit.Uirumquepium, rumque generat, vel semel terreno judici crimina
utrumque gloriosum ; sed plus isle nescio quo pacto confiteri: Deo autem frequentala confessio non par-
misericors fuisse cognoscitur, qui adhuc in prosperis lurit
amarissimo dolore noscilur periculum, sed salutem. Pulcberrimus currit
constitulus, esse percul- ordo verborum. Prius se dicit confiteri,id est peccala
sus. Quapropter considerare nos convenit, quod re-
deflerc; postea invocarenomenDomini.Sic enim di-
fulgente varielate contextus modo laelanliumjubila- gnum est, ut ipsius munere prius corda nostra con-
tione, modo poenitenlium gemitu, modo institutionc fessione purgemus, et sic ad auxilium suscipiendum
salutari, modo Iamenlantium dolore, modo salutari nomenDorainiinvocaredebeamus. Nam ad quos ve-
incarnatione praedicta, modo pollicitatione praemio- nire nisi quos jatn proprios esse cognoscet ?
modo terrore modo poterit,
rum, poenarum, laudibus domi- 6i eum invocetindevotus, judicium sibi videtur
nicis cunctus Psalierii textus ornatus est. Ut sicut Quod non veniam. Praemitlenda sunt ergo talia,
postulare,
corona suavissimisconserta floribus spiramen eliicit G ~, ut confidenierdivinam
ita et hic liber diversis virtutum possimusinvocareclemeniiam.
gratiosam, fragrare Adjecit, Narrabo omnia mirabilia tua. Cum
senliatur odoribus. superins
plurali numero dixerit, Confilebimur,hic singulari di-
254 EXPOSITIOIN PSALMUMLXXIV. cit, narrabo: quia populo Dei utrumque convenil, et
/n finem, ne corrumpas, psalmus canlici Asaph. singulariter dicere, et de pluralitate sentire. Sed ista
narratio vox introducta est fidelium, quia non me-
Verba lituli hujus, nisi ordine suo considerentur,' rentur magnalia divina revolvere, nisi qui se
obscura sunt. Asaph (sicul ssepediximus) Synagoga scunt cogno-
pura devotione Deo servire. Sic enim in alio
significatur, id est congregatio quae credidit, non
obslinata Nara resurrectionem psalrao legitur: Peccatori aulem dixit Deus: Quare
quse permansit. post tu enarrasjustitias meas(Psal. XLIX,16) ?etc. Sed quis
Doraini confessa legimur multa raillia Judaeorum,' omniamirabilia superna narrare, nisi ille qui
sicul inter alia testantur Actus possit
apostolorura. Qua- sanctam Trinitatem breviter rerum omnium profi-
propler hunc populumAsaph iste nunc admonet, ne tetur auctorem, et individuaevoluntati ejus applicat
fidem suam corrumpat in finem, id esl, in Dominum
quidquid in cceloet in terra ineffabiliadministratione
Salvalorem, qui ejus credulitatem accipere meruil, '
et fructum salutis invenit. lsta enim munera quandiu,D peragilur? Vers. 2. Cum acceperotempus, egojutlilias judica-
non disperguulur, manemus illaesi; quando fuerint bo. Mutatio
a reddimur alieni. Psalmum personaefecit nobis alteram partem. Sed
vitiata, conspectu Regis hinc datur inlelligiquemadmoduraAsaphprimo versu
cantici vero diximus esse, cum res actuales spirituali
lotum in hoc perfectse religionis regulam comprehendit, ut tam
contemplatione discernimus; quod psal- cito mereretur audiri. enim jam Dominus
Loquitur
mo, diligens lector, invenies. Christus: Cum accepero lempus, dicit, per id quod
Divisiopsalmi. factus est homo, sicut ait in Evangelio: Dedil ei
Primo ingressu fideles Judaei dicturos se omniaJ poteslatemjudicium facere, quoniam filiut hominit esi
ejus mirabilia profueniur. Secundo Rex ipse loqui- (Joan. v, 27). A natura vero deilatis audi quid di-
tur Jesus Christus, justitiam se judicaturum promil- cat: Omnia qumhabet Paler mea tunt, et mea Patris
tcns, cum tempus generalis resurrectionis advenerit. sunt (Joan. xvi, 15). Sed et illa natura quaeaccipit,
Commonetetiam ne quis audeat aliquid conlra divinaa et illa quae dat, unus est Dominus Christus ; sicut
maudata praesumere, ne eum possit aHerna pcena a dicil Apostolus: Et unus DominusJesus Christus, pei
torquere. quem omnia, et nos per ipsum (I Cor. vm, 6). Sequi-
537 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. LXXIV. 53*5
tur, ego justitias judicabo; ut compuncxacorda mor- A i siellarum ad aliquod flagitium se pervenisse, ut hoc
talium ante tempus judicii in hoc se mundo studio- magis impuiet Conditori, quod propria voluntate
sius precarentur absolvi, ne venientes in fulura illai peccavit. Sed quanto veracius quantoque utilius, ut
disceptalione inopinatam Judicis sententiam susli- suum confiteatur scelus, qui cum nefarium perpe-
nerent. traret facinus, ut liberaretur a crimine, invocare ne-
Vers. 3. Liquefacta est terra, et omneshabitantesini glexit omnium Redemptorem.
ea; ego confirinavicolumnasejus. Dicit Dominusante, Vers. 6. Quia neque ab Oriente,neque ab Occidente,
adventum suum lerram esse genus humanum , quod1 neque a desertismontibus.Versus isle aliquid expetit
ab illa soliditate verilatis in peccalorum labe rcso- subaudiendum, ut ejus nobis lucida possit apparere
lulum est; quippe quod derelicto auctorc nefandisi sententia. Dicit enim: Quia nequeab Orienle, neque
idolis serviebat. Sed quemadmodum salutari incar- ab Occidenle,nequea desertis montibus, addeudum ,
naiione subvenerit lerrm liquefactw,subsequitur, egoi deest Dorainus, ut te possit agnoscere, cum eum to-
confirmavicolumnasejus. Columnas apostolos debe- lum ubique constet esse praesentem, sicut alibi le-
mus accipere, qui confirmati sunt resurreclione, , gilur : Spiritus Domini reptevitorbemterrarum (Sap.
cum in Domini passione nutaverunt. Nam et ipse> i, 7). Quse figura in ssecularibus lilteris dicitur ecli-
eos confirmavit, quando Pelro apostolo dixit: Petre,, B 1 psis, id est defectus, quoties pleno intellectui verba
quoliesexpelivilvos Satanas ut cribraretsicul triticum!/ aliqua subtrahuntur. Sed hoc factum est non indi-
el egorogavi pro le, ne deficeretfides lua; el tu ali-- geniia sermonis, sed ot studiosius quaeralur quod
quando conversusconfirma fralres tuos (Luc. xxu, 31,, fuerit necessaria tacilurnitate suppressum. Quapro-
32). Et respice verborum aptissimam con.trarietatem. pter desinant blasphemi sacrilega verba cogilare,
Liquefactm enim terrcv, confirmatwcolumnwmeritoi quando se Judex profitetur esse prsesentem, cui sub-
subvenire potuerunt. Columnisenim meritoapostolii jacet omnia sub vcritate cognoscere. El ne aliquis
comparantur, quia terrena vitia in imo deprimunt,, rairetur in complexione raundi duas tanium partes
et supernae virlutes ad gratiam regni coelesiis ex- positas fuisse, hoc raelius spiritualiter, si possumus,
tollunt. exponamus. Orienteu, ponamus homines jam divina
Vers. 4. Dixi iniquis : Nolile inique agere; et delin- claritate conspicuos; Occidentem,peccatores quibus
quentibus: Nolite exatiare cornu. Hoc est quod supe- adbuc lumen veritatis absconditur; deserlos montes,
rius dixit: Ego confirmavicolumnasejus. Dixit enim falsos praedicatoresforsitan debemus advertere ; qui
per prophetas atque apostolos monita Noviet Veteris licet montium, id est praedicanlium sibi usurpent lo-
Testamenli, ne scelerati male agerent, sed ad Do- cum, tamen veritate deserti sunt, sicut sunt omnes
minum cito se humili satisfactione converlerent. C haeretici vel pagani. Ergo cum qmnibus generibus
Pius revera medicus observantiam salubriiatis dedit, bominum Deus preesens et cognitor esse monstre-
ne usque ad morbos noxios buraana infirmitas per- tur, nihil tale quisquam debet praesumere, quod
veniret. 255 Sequilur, et delinquentibusnoliteexal- etHiipossit in illa judicatione damnare.
tare cornu. Subaudiendum est et hic quoque , Dixi, Vers. 7. Quoniam Deusjudex est: hunc humiliat,
sed prius tniouis ait, ut omnia peccata concluderet. et hunc exaltat. Ecce omnis quaesliode medio pro-
Nunc venit ad maximum vitium excusationis , quo fana sublata est: Quoniam Deus judex esl, et cum
valde laborat liumanitas ; ut cum se quis non pati- shjudex, justum illum esse non dubium est. Judex
tur dicere culpabilem , ad excusandas excusaliones enim dum dicilur, sequissimussine dubitatione sen-
in peccatis, peregrinas quascunque sibi causas exco- titur. Et ut hoc in isto verbo declaretur inclusum ,
gilet in suo delicto, modo diabolum argucns, modo causa redditur sincera judicii: Hunc humiliat, et
suasoris verba dilacerans, qui cornu suum videtur hunc exallat. Humiliat utique superbum, exaltal hu-
erigere, quia peccatum suum proprium per alios [ed., milem , quia ille in se, isle confidit io Domino. Sic
alias] nititur excusare. Quapropter tales ad veniam el in Evangelio legitur : Omnis qui se exaltat humi-
redire non possunt, quia confessionis remedia per- liabitur, et qui se humiliat exaltabitur (Luc. xiv, 11).
diderunt. I Vides ergo justum judicem congruam partibus pro-
D
Vers. 5. Nolite exlotlerein altum cornu vestrum; ferre sententiam.
nolite loqui adversusDeum iniquitalem. Repetita con- Vers. 8. Ouia calix in manu Dominivini meri ple-
testatio formidinem magnse ultionis ostendit, quia nus est mixto; et inclinavit ex hoc in hoc. Ssepedixi-
semper gravius vindicatur quod ilerata jussione prse- mus caticem mensurara esse potabilem , qua segra
cipitur. Nam cum dicit: Noliie exaltare in altum cor- siti corpora reparanlur: dictus a calida potione, qua
nu vestrum,suadet ut a blaspbemacogitalione cesse- frequenler utiraur convivantes [ed., combibentes].
tur, quoniam ille in altum erigit cornu qui contra Ita lex Dominipulchre calix dicitur, quae ambienter
Deum concepta iniquitate reraurmurat. Nam vide ebibita atque recondita, animabusprseslalsuavissimam
quid sequitur, nolite loqui adversusDeum iniquitatem. sospitatem. Sequilur, vini meri plenus esl mixto. Vi-
Adhucin excusationiscurando vilio perseverat. Loqui- num in divinis Scripluris significat cceleste myste-
tur enira contra Deum iniquilalem, quaudo aliquis sic rium, sicut in illis hydriis factum esl quas Dominus
cestimatconstitutum, ut peccala minime declinare aqua fecit impleri; ut lalices fontium ruborem vini
potuisset, dicens: Non culpa sua, sed necessilate mutata qualilale susciperent, quem nalura non ha-
539 M. AURELII CASSIODORI 540
buil. Unde beatus Ambrosius in hymno sanctae Epi- Agnis A sublimitatibus eriguntur. Respiciant ergo su-
phaniae mirabiliter declamavit splendidissima luce perbi, quam sit hic lurpe mutilum pecus imitari,
verborum (Tom. V, pag. 356). 0uod aulem dixit, et erubescant se inde prseferre, unde futura illis
meri, sinceritatem designal, quod semper purum , deformitas cognoscitur imminere. Sequitur, et exat-
semper est limpidum. Nam refectos homines ad glo- tabunlur cornuajusti. Quaefigura dicitur catachresis,
riam virtulis, non ad vilium ebrielalis adducit, sicut id est abusio , quoties aliena rerum nnmina non ha-
in alio psalmo dicit: Et poculum luum inebrians, benlibus commodantur. Cornua enim justi munera
quam prwclarumest (Psal. xxn, 5)! Plenut ett mixtoi sunt futuri judicii, quae revera firmiter eriguntur,
Utique Domini calix: unde quamvis jugiler bibalur, quoniam in seterna pulchritudine permanebunt. Pec-
nunquam tamen expendilur. Quod autem dixit, mixto, calorum hic cornua videmus, quse ibi non erunt: ju-
Novum Vetusque sighificat Testamentum, quae ulra- storum bic non cernimus, quaeibi perpetuo munere
que permixla animarum efficiunt saluberrimam po- concedunlur. 0 humililas eximie decoranda, quai hic
lionem. Judaeienim vinutii biberunt, sed non mix- cerneris destituta 1 Quod majus pretium habere po-
tum, quia NoviTestamenti noluerunl recipere so- terit decus tuura, quam ut ille eam hic assumpserit,
spitatem. Itemque Manichsei non biberunt mixlumi de quo cuucta beatiludo sine fine gaudebit ?
vinum, quia NoVumTestamenlum ex parterecipientes> nT> Conctusiopsalmi.
veleris legis sacramenta ausu lemerario respuerunl. Audivimusverba Domini non de altitudine cceli,
Addidit, et inclinavitex hoc in hoc. Hic duos populos' sed de sancla scripiura Psalterii: cui lanto libentius
absolule signiDcat,Judseorumscilicel et genlium, quo-
pareamus, quanto nos communiter monuissedignatus
niam ex ore lulil non CredentiumJudaeorumquod po- est. Nam cum Dominus Moysi locutus esi (Exod. xix,
tandum conversis populis gentium inclinavil.Felix et
micuerunt, concrcpuerunt lonitrua, mons
secura refeclio ab illo calicem salutis accipere, qui|1 16), fulgura
quoque Sina totus fumavit, cunctos terror moriis in-
seraper novit profulura praestare. Hic modus locutio- vasit, et vitale mandatura sic pervenit ad populos,
nis proprius esl in litleris sacris, quoniam in scri- ut
magno se pularent discrimine periluros. En bene-
pturis saecularibus (ut arbitror) vix prcevalet in- ficia Domini Salvatoris, si intelligantur, jugiter ad-
veniri. miranda, linguam ipsius quotidie gestamus in mani-
Vers. 9. Verumtamen fmx ejut won ett exinanila;• bus. Voluntas dominica
patet nobis litteris com-
bibentex eo omnet pecCatoresterrm. Fmces dicunlurr prehensadivinis, et
per corporalemprsestat aspectum,
reliquise vini considentes im densissimam crassiludi- ui intus cordis oculus salutariter instruatur. Nunquam
nem, ad quas solel pervenire quando liquor ille su- tacel si eura in Scripturis suis consulere feslineraus:
perior probatur expensus. Sed quia anterius plenum1 G « semper ad salutaria
responsa paratus est, nec absens
calicemdiximus, juste hic negavit fmcemejus exina-
aliquando reddilur, si eum puris raentibus appeta-
nitam, ad quam perveniri [ed., pervenire] non po- mus. Quapropler abjiciamus
(ut psalmus monet) su-
tuit; quoniain cunclii potantibus ejus plenitudo non1 perbiam , quse sceleralos ab ipso dividit: araemus
deficit. Fmcet enim hic non sordes, sed ima illa ai-
humKitatem, quse sanctos illi ccelesti charilate con-
que ultima vini debemus accipere. Nam 9
quomodo jwigit.
feecethabere potuit, quod merum atque purum anle
declaravit? Sed ut ad isiam faecemcognosceres mi-_ EXPOSITIOIN PSALMUMLXXV.
nime fuisse perventum, redil ad poculum plenum di- In finem, in laudibus, psalmus Asaph , canlicum ad
Assyrios.
cens : Bibenl ex eo omnespetcalotet terrm. Hic signi-
Omnia verba hujus tituli ex prsecedentibus expo-
ficat (quod soepediximus) Judaeosin finesseculicum
aliis peccatoribus de isto calice bibituros, quando sitionibus debent esse nolissima. Restat ergo quod
credere meruerint, seque 256 Ecclesise calholicse novum intulit ad Assyriosexplanare. Assyrii dirigen-
adunata fide conjunxerint. Omnes enim ad illam par- tes interpretantur, qui jam fidei regulis docti, rectis
tem perlinent, quse credere (Domino praestante)me- semitis arabulare contendunt. Hos alloquitur Asaph,
rueril. Mulli enim peccatorum in sua obslinalione. j laudes Domini mirabili varietate decanlans.
mansuri sunt. Divisio psalmi.
Vers. 10. Ego autemin smculagaudebo; cantaboDeo Asaph, cujus vocabulum interpretari dixiraus Sy-
•
Jacob. Gaudebeet cantabo.Christus dicil de membris nagogam, in prima parte dirigenles, id est, fideles
Judaeos: designans ubi nomen Domini fa-
suis, qui gaudet dum ab eis gaudetur; qui cantat, alloquitur
Deo Jacob, dum psalmodiara dicil Ecclesia. Quaecun- 'ctum sit virtutum declaratione notissimum. Secunda
• parte dicit admiranda quaegesserit. Tenia omnes
que enim membra bene gerunt, hxc (sicut ssepe di-
clum esl) Capiti ralionabililer applicantur. devotos admonet, ut Deoterribili munera offerre non
Vers. 11. Et omnia cornua peccatormiconfringam; ' desinant, qui spiritum priucipum salutari ernenda-
et exaltabuntur cornua justi. Ecce vox Judicis, ecce tione purificat. Quce partes diapsalmaium sunt inter-
vox Omnipotenti6insonuit. Nain qui antc psallebat positione divisa.
in membris suis, modo confringit cornua peccatoris. ;s# Expositiopsalmi.
In illa qyippe judicalione omnis polestas humiliabi- li- Vers. 1. Nolus in Judma Deus; in lsrael magnum
tur impiorum, et confracta dispereunt, quse hic ma- a- nomenejus. Potest bic versus nonnullam facere quae-
541 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. LXXV. 542
slionem, Curdictum sit, in Judwd notum Deum, ubi A 1 telligi; miroque modo in sahctis tantum mentibus
magis Christum Dominum constat esse crucifixura. requiescere dicitur, qui omnem locum spatiosa largi-
Sed quid sit Judmadebemus inquirere, ut nobis possitt tate complectitur.
verilas sehtentise relucere. Quamvis enim in duode- Vers. 3. Ibi confregit cornua arcuum, scutum, gla-
cim tribubus Judaeorumiuerit populus distributus, ai dium et bellum. Ibi, in illa pace seilicet, et in llla
Juda larrtenfilio Jacob Judseos constat esse vocatos; contemplaiione Deitatis quam superius dixit. Nam
ex cujiis genere reges sibi divina dispensatione crea- ubi Dominus pacis habitare dignatur, ista frangun-
verunt; ut vena illa regalis origine carnis prpveniret tur, nec possunt talia prsevalere, nisi ubi se humana
usque ad Pimcipis coelestis advenlum. Quapropter concertatio probatur accendere. Cornua arcuum si-
Judmamvefam Christi conslat esse Ecclesiam. Ju- gnificant nialitiara superborum, ex quibus veniunt
dma eniih confitens interpretatur: credens in illum innoxiis vulnera et nefanda discrimina. Scutum hic
Regem qul per Virginem Mariamvenit ex tribu Juda. accipiendum est ad concertationes iniquissimas et
Nam illi Judaeiproprie non dicuntur, qui se a Chri- diabolica fraude prcesumptas. Gladiusad periculosa
sto, id est a Judae genere exlraneos reddiderunt, atque manifesta vulnera. Postreraum intulit bellum,
unde eis nomen constat impositum. Ipsi enim in Do- quod absolute paci monstratur esse contrarium. Hsec
mini Iraditiohe dixerunt: Nos tegem non habemus,]B omnia notum est confracta atque rainuta diseedere,
nisi Cmtatem(Joan. xix, 15). Unde ergo Judsei ve- ubi venire certum est pacis auctorem. Quse figura
raciter dici pbssunt, qui non Regem Christum, sed dicitur energia, id est imaginatio, quse actum rei
Caesaretnse habere professi sunt ? Sequitur, in Israel incorporeis oculis subministrat.
magnumnomeh ejus. Israel interpretari diximus, vir Vers. 4. llluminans lu mirabililera montibusmter-
videns Deum. Et quomodo sibi islud noraen raliona- nis. Venit ad secundam parlem, ubi diversa Domini
biliter vindicare possunt, qui Deuranon agnoscentes, miracula consequenter exponit. El ne qusereretur
tanquam bominem crucifigere decreverunt, sicut ista illuminatio unde provenire potuisset, addidit,
diCitApoStolus: Si cognovissent,nunquam Dominum a monlibusmternis, id est prsedicatoribus, qui vere
glorkecrucipatient (I Cor. n, 8) ? Amiserunt ergo montes mterni sunt, quia perpelua et incommutabili
et istud nomen, qui majestali ejus nequaquam cre- sublimilale cousislunl. Terrcni enira montes lempo-
dere voluerunt. Miserrimibominum! qui cum raune- rales et inanimati sunt : illi munere Domini semper
ribus sacris simul et iiomina perdiderunt. Ad illos sapientes noruut esse perpetui. Et puichre veritatis
ergo (ut diximus) hic psalraus loquilur, qui vero lu- ordinem custodivit. Illuminare dixit Dominum per
mine radiali a perfidorum iuiquitate discreti sunt: montes seternos, quia ipse prophetis atque aposlolis
quibus revera macjnum nomen est Domini, quando G £ dedit, quod pcr totum mundura praedicationesancla
eum puro corde confitentur Regemregum, et Domi- vulgatum est. Et memoria reconde quia per hoc epi-
num dominanlium(Apoc.xix, 16). iheton, mtemis, veros praedicaiores a falsis seque-
25if' Vers.2. Et factusesl in pace locusejus,elhabi- stravit haerelicis. llli enim mlerni dici non possuut,
tatioejut in 5ion.Mirabi!isbrevisquesententia,quando qui perversitatis caduca docentes, cum suis dogma-
tocumDomini pacem esse professus est, quia nescit libus aboleniur.
in alio requiescere, nfsi qui se novit (Domino prae- Vers. 5. Turbali sunt omnes insipientescorde; dor-
stante) tranquilla conversatione tractare, sicut scri- mierunl somnum suum, el nihil inveneruntomnesviri
plum est: Super quem requiescit Sviritus meus, nisi divitiarum in manibussuis. Superius dixit tideles a
super humilem, el quietum, et trementemverba niea Dominoilluminalos esse per montes, nunc insipientes
(Isai. LXVI,2)? Sed ille probatur pacem habere cura corde turbatos posuit atque confusos. Non immerito,
Domino, qui adversum raandata ejus contraria vo- quoniam de prsedicationibns sanciis unde illuminaii
luntate non litigat, qui sequilur jussa dominantis, et sunl justi, insipientesinde turbati sunt, et recedentes
ad omne praeceptumdivinum suumfleclit arbitrium. « vero lumine, tenebrosa mundi desideria sunt secuti.
Pax enim vera est concordiam habere cum moribus Isti dormierunl vigilantes, somnumquein bonis acti-
probis, et litigare cum vitiis. Inspiciendum quoque D jj bus habuerunt, qui confusis senjper turbabantur er-
quod locum Domino dedit, qui loco non clauditur; roribus. Bene auteiu somnum appellavit infidelium
sed cum ubique sit totus, nec aliquibus spatiis am- vitam, quia vigilare non est profutura negligere et
bialur, localiter tamen inesse dicitur quibus propiiius caduca perquirere. Et bene addidit suum, ut eos a
adesse dignatur. Sequitur, ei habitatio ejus in Sion. beatorum quiete discerneret. Nam iste somnut fallax
Sion (sicut ssepe diximus) mons est Jerosolymis cou- alque deceplor est, ut modo se gaudeani divitias
stjtutus, cui norainis interpretatio est speculalio, per acquisiisse, raodo nobilissimo conjugio copulatos,
quam Deusfideliumcorde prospicitur [ms. A., corda modo claris honoribus fuisse subvectos. Sed vide
prospicit], Nam cum se oculis carnalibus Deitas re- qualis eos confusio suhsequatur, et nihil invenerunt
verenda nou pandat, cogitationi tamen purissimse viri divitiarum in manibut suis , ut soli hominum
se Divinilassumma non denegat; ex ipsa enim vi- perdanl [ms..4., quaerantjquod minime possederuni,
delur parte, unde ejus porlamus imaginem. Nam et fiatque illis in insana amissione luctus, qui non ha-
ipse mons fii Sion, qui eum meruerit sincera mente buerunt fruendo laeliliam.Et intende quemadinodum
conspicere. In illo ergo habilat, a quo probatur in- avaros designat alque delinit. Dicit enim, tiirt dii
543 M. AURELII CASSIODORI 544
(iarutn, scilicet qui pecuniis suis captiva mente de- A faceret omnesquietos[mss. G., A., mantuetos)terrm.
serviunt. Sequilur pulchra emphasis, ut adhuc in Versus iste ad superiora jungendus est. Dicit enim :
manibus suis quserant, cum se nihil tenuisse cogno- Terra tremuit et quievil, cum exsurgeret in judicio
scant. Emphasis quippe est exaggeratioduplex : una Deus. Bene autem dicitur exsurgere in judicio suo,
quse plus significat quam dicit, altera quse demon- quoniam hic quietus omiiia pertulit, cum judicatus
slrat etiam id quod non dicit. Sed hic illa pars ejus est Christus, quamvis et ibi cuncta sub tranquillitate
est, quae significat etiam quod non dicit. Nam po- dijudicet. Sed exsurge tractum est a judicibus mundi,
nendo viros divitiarum, lotius mundi desideria eos; qui, quando aliquid districta severitate censuerini,
habuisse designat, ut per sirailitudinemtomnidiversai dicuntur' exsurgere, quia commoti videntur cOmmissa
desiderii sui perceptione luderentur. crimina viifdicare. Et ne judicium illud ad solam
Vers. 6. Abincrepatione tua, Deus Jacob, dormiia- damnaiionem malorum crederes esse faciendura,
vetunt qui atcenderunt equos. Cum soleat increpatioi addidit, ul salvos faceret omnes quietos terrm. Quieti
streouos viros cautos atque vigilantes efficere, hic lerrm sunt qui nullis vitiis raundi hujus inflaramata
ub increpationeDomini, qui est Deus Jacob, dormi- voluntate rapiuntur, sed ccquabili se moderatione
tatse dicit incredulos; utique, quia sancta monitai tractantes (sicut superius dictum est), pacem mentis
negligenler aique slupidis mentibus audierunt. SedI B probantur habere tranquillam. Hi salvi fiunt, cum_
qui sint isti qui dormiiaverunt,consequenter exponit:: dono Domfni prsemiapromissa recipiunt.
qui ascenderunt equos, id est qui in supcrbiam cre- Vers. 10. Quia cogilatio hominis confitebiturtibi, et
scentes, quasi equis currentibus mundi istius illece- reliquimcogitationumdiem (ettum agent tibi. Venit ad
bras pervagantur. Et si causam lantaeprsecipilationis s lertiam partem, monens ut, quia solus est Dominus
exculias, fervor ille dormital, festinatio sterlit,, cui festivitas summa debeatur, reddant [ms.A., red-
actusque ipse tam prceceps somno sepultus est. Taliss dantur] vota Deo lerribili, qui superbiam principum
fuit ille Pharao qui ascendens currus alque cquos,, convertere potest ad humillimam sanctitatem. Cogi-
increpationes Domini ohstinata mente contempsil, ett tatio vero nostra primum confitetutDeo, quando pec-
dormitando pervenit ad seternum somnuni, ubi nullaa cata prseterita humili satisfaclione damnaverit. Sed
requies invenitur. quia fragilitas bumana semper debet lugere quod
Vers. 7. Tu terribilis es, et quis resitlet libi? tuncc peccat, addidit, et reliquimcogitationumdiem festunt
ab iratua [ms. A., ex tunc ira tua]. Paulo altentiuss agent tibi. Reliqtdm cogitalionumsunt, post effusas
intueamur quid versns iste pronuntiet. Superius di- lacrymas et assiduam conlritionem cordis, prseteri-
xit increpare Dominum eos qui ascendunt equos, idi torum criminum recordata pernicies. Haec Domino
est qui ad superbiam prosiliunt. In illa autem judi-- C ogit diem festum,quando se ab illo inlerilu peccalo-
calione cunclis dicit esse terribilera, quando in gloriaa rum sentit esse liberatam. Hinc est quod Hebraei
majestatis suaeveniens superbos addixerit, ct humi- emundati sordibus peccatorum, festivum munus Do-
libus corde perpeluam contulerit dignitatem. Hic ,c mino jubentur offerre; quod et quinquagesimus psal-
enim multi resistunt praeceptisejus, quando illa ma- i- mus mibi videlur tangere. Nam cum dicit: Vsque-
gis appetunt quae ipsius monitis inliibentur : tunc ic quaque lava me ab injustitia mea, et a deliclo meo
aulem quis resitiel tibi? Hoc negative legendum est, t, munda me (Psal. L, 4), prseleriti temporis pernic.es
quia nenio ibi potest improborum resistere, ubi co- >. melu venturi judicii Domino confitetur. Vis eliam
gnoscunt Dominumomnia scelerata damnare. Tunc [C audire agentem prophetam in spiritu diem fetium?
eniin dicit, id est lempore judicii, qui 258 etiam n Post multa cons*quitur : Tunc acceptabis tacrificium
dies irae dicitur et furoris : quia nihil ulierius per >r justiliw, oblationeset holocausta; tunc imponent[ms.
palientiam dissimulabitur, quando jam in impios )S G. et ed., imponam]super altare luum vilulos (Ibid.,
vindicatur. 21). Sic beata germanitas psalmorum mutua sibi
Vers. 8. De cmlojudiciumjaculatus [ms. A., jacula- a- veritate consentit.
tum] etl; terra tremuil el quievil. Hic virtus ipsa sa Vers. H. Vovete el reddite Domino Deo vestro,
judicationis expouitur, quia de illa summitate poten-1 D.D omnes qui in circuitu ejus offertis munera terribili.
liaesic descendiljutticium tanquara fortissima cerla- i- Cum omnia prsecepla Domininos implere conveniai,
que manu jaculum destinatum. Sed lancea ista pla- a- silque nobis necesse vocem ejus jussionis andire,
gam efficit temporalem : illud aulem judicium irapios QS hic adraonet Asaph ut primum vovere, postea red-
seterno vulnere sauciabit. Sequitur, lerra tremuit et dere debeamus. Non immerito, quia sunt multa quse
quievit. Terra (sicut saepe dictum est) hic significat at etiam non promiltentes debeamus exsolvere, ut est
corpulentos et gravissiraos peccalores, qui divince lae illud, Non occides,non mmchaberit,non furtum facies
sentenlise auctorilate damnandi sunt. Ili tremefient nt (Exod. xx, 13), et castera delicta quse velamur effi-
cum audierint : lle in ignem mternum(Matih. xxr, r, cere. Alia sunt quae nisi voveamus, implere nulla
41). Quiescent, cum in perpelua damnatione reci- ;i- lege constringimur, ut virginitatem servare, ereraum
pientur. Sed quies ista sine requie est : quiescunt nt pelere, et quolidiana nos maceralione jejunii con-
enim a raalis operibus, sed in supplicio non quie- ie- stringere. Talia ergo invitat promitli, quaenisi polli-
scunt, quippe qui aeterna flarama cruciandi sunl. ceamur, omnimodis non debemus. Licet enim et
Vers. 9. Cum exsurgeretin judicio Deut, ul salvot ios conjugium quaerere, et in sancta Ecclesiacommorari,
 S45 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. LXXVI. 546
et competenti refectione gaudere : sed lamen bis_ ; A congregatione canlabiiur, quae Ataph nomine conti-
ineliora cum promissa fuerint, jubet etse reddenda, neiur.
sicut dicit Apostolus : Qui malrimoniojungit virginem Divisio psatmi.
tuam, bene facit; et qui non jungit, tnetius facit (I Cot. Ataph iste, quem diximus viliorum transilitorem,
vii, 58). Addidit, Deo vestto, ut significel fideles, qui in prima narratione psalmi ad Dominum se clamare
cultura sanctse Trinitatis exsultant. Sequitur, omnes teslatur, et tribulationibus suis (quod solet fidelibus
qui in circuitu ejut offeriis munera. Isti sunt omnes accidere) se magis insinuat eruditum. Secunda nar-
quibus dixil: Voveteet reddite, non haereticis utique ratione cogitationesenumerat, quse solent pulsare in
nec paganis, sed eis qui altari ejus munera reddere hoc mundo corda laboranlium. Tertia beneficio Di-
catliolica institulione festinant. ln citcuitu quippe res vinitatis in meliorem sensum se asserit permutatum,
agtur, cum munera fidelium sacralissimis altaribus ut operam potentiamque Dei fixa mente cogitaret:
offeruntur. Nam quod ait, ferribili, specialiter respicit quibus rebus cognoscitur assidua exercitatione pro-
ad devotos, quibus etiam suavis esse dignoscitur, fecisse. Quarla narratione prosequitur, quemadmo-
sicut legitur : Servite Dominoin timore, et exsultateei dum per Dominum Salvatorem facta sint in populis
cumtremote (Psal. u, 11). Nam pravis el cOntempto- divina miracula.
ribus terribilis non est; nam si Dominura raetuerent, B 1 Expositio psalmi.
utique honesta se conversatione tractarent. Vers. 1. Vocemea ad Dominumclamavi: vox [ms..
Vers. 12. Et ei qui auferl spiritum principum, ter- A., voce] mea ad Deum, et intendit mihi. Asaph
ribili apud regestetrm. Adhuc magnificenliam Domini iste mundanorum desideriorum transilitor eximius,
fnlelis praedicalor exponit. Dicit enim vovendumitti non pro incolumitate corporis, non pro divitiis
terribili, qui aufert spiritum principum, id est super- acquirendis, non pro honore capiendo, sed amore
biaevel tumoris. Et ut conversos deberes adverlere, Domini, qui jam perfectis infunditur, clamat ad Do-
intulit, apud reges terrw, utique qui corpus suum minum; ut in hoc gymnasio confessionis contempla-
regere ac moderari Domini munere merueruqt. Hic tio Divinilatiseum spiritualilcr consolelur. Nam quod
eniin superbise spiritu vacualos reget intelligamus, dicit: Voce mea, modus ille locutionis est, quem
non polestate praetumentes, quia magis in ista parte jam in septuagesimo tertio psalmo posuimus, ubi ait:
miraculum est quod superbia tumidi non sunt puniti, Incendetunt igni sanctuatiuni tuum(Psal. LXXIII,7),
sed polius indulta conversione liberati. et his similia. Qusefigura in litteris saecularibuspleo-
Conclusiopsalmi. nasmos appellatur; quam nos quoque ponamus intre-
cum et Paler Augustinus, in modis locutionum
Ecce ille Asaph, qui in titulo dictus est commo- . pidi,
eam commemorasse noscatur. Sed
nere dirigentes, usque ad Doraini Christi sacramenta C frequentissime
animadvertcndum est quoniam ille tantum clamet ad
pervenit: terribilem regibus pronuntians, quem cru- Dominum,qui eum talia petit, qualia se daturum fide-
cifigcndum Hebrseorumclamavit insania. Quapropter libus pollicetur. Nam qui eum pro rebus transitoriis
inielligite, pertinaces, quia dirigentes non estis, sed rogat, non ad Dominumclamare cognoscitur, quani-
potius errantes, qui audire noluislis tam saluberri- vis ipsum petere videatur. Repetit, et vox mea ad
mum per cuncla monitorem. Et ideo dispersi per Deum, subaudiendura pervenit. Sed quid taraen ex-
aliena regna vivltis, sacrificia non habetis, qui sce- '
peteretnon designat; merito, quia non est illi neces-
ptrum noluislis patrioticum diligere, sed Romanum. sarium dicere quod prsestet, qui solus novit largiri
Nam dum confitentesLatino sermone dicantur Judaei,
quod expedit. Quapropter vere sapientes sunt, qui
quemadmodum sic appellari polestis lam graviter se potestaii Diviniiatis ordinationique commitlunt;
obstinati? Cur ergo ultionem tantam non advertitis, solum expetunt, el omnia prospera consequun-
ipsum
qui ipsum quoque nomen post omnia perdidislis? tur. Sic Isaias propheta dicit : Domine Deus nosler,
Dimidiatusest hic textus Psalmorum, et quantos Do- tuam da nobis : omnia enim prmttititli nobis
pacem
mini largitate transivimus, tanti nobis ad finem su-
(Isai. xxvi, 12). Sequitur, et intendit mihi. Ecce vox
peresse noscuntur. Oremus ut qui nobis gratiam .D illa brevis, sed pietate magnifica, adDominura missa
prsestitit in praeteritis, ipse nobis auxiliura concedat hoc egit, ut dignaretur intendere. Sed quid ibi non
efficaciter ki fuluris.
praestitit, quando talia miseratus indulsit? Illius
259 EXPOSITIO IN PSALMUMLXXVI. quippe respicere, liberare est, et tam magnaconferre,
/n finem, pto Idilhum, psalmus Asaph. qualia non prcevalet avidus precator expetere.
Vers. 2. In die tribulationismemDeumexquisivima-
In finem, notum est significari Dominvm Salvato- nibus meis nocte coranueo, et non sum deceptus : ne-
rem. Idithum quoque transiliens eos, in superioribus gavi consolarianimam meam. Solent mundanis desi-
titulis diximus nomen istud quid debeat indicare, deriis occupati in tribulationibus optare, ut ab illa
Asaphcongregationera appellari manifeslum est. Sic possint, quam sustinent, necessitate liberari : ut si
istorum nominum expositione tractata, congregatio aegroiusest, sanitatem quaerat; si peregrinus, patriam;
debet adverli, quaevitia istius sscculi gloriosis passi- si pauper, expensas. Iste, ut brevi peiitione omnia
bus transilivit, et ad illum finem pervenit, cui nihil profutura cOnduderet, nihil de suis angustiis voci-
potest simile reperiri. Totus ergo psalmus liic a fideli feratus est, nec impatienter quce siistiuebal ingessit;
847 M. AURELHCASSIODORI 548
sed tsnquam quietus ac malorura suorum nescius, ini A 1 vitia mundana transcenderat. Tacnit ergo, quoniam
die tributationitsum toto desiderio contemplationemi profunda nocte non habebat solatium humani collo-
Dominiperquirebat. Addidit, manibusmeis nocte co- quii: quo terapore cautius cogitat quicunque deli-
"
ram eo, et non sum deceptut. Hic complectilur quem- beral.
admodumDominumviriliter inquisivit, et quis fru- Vers. 5. Cogitavi dies antiquot, et annos mtetnos.
Ctus ejus actionis apparuit. Manibus meis, operibusi Ingreditur deliberativurn dicendi genus, quod suis
dicil bonis, quaedivinis noscuntur eonvenire manda- membris diligenter explicitum, in hujus partis One
tis. Nocte mundi istius significatvitam, qusequam- monstrabimus. Dicit enim quare turbatus est : quo-
vis lucem habere videatur, peccatorum tamen ob- niam d\es cogitavit antiquos, Adaevidelicet, quibus
scuritate fuscata est. Coram eo, id est non ad faciemi humanum genus peccatis tenebalur obnoxium : de
bominum, sed in abscondito, sicut ipse dicit : No- quibus et alio loco dicit: Ecce veteret potuitti dies
lile facerejuslitiam vestram coram hominibus(Matth. meot (Psal. xxxviu, 6). Sed isti temporales atque
vi, 1), etc. Illo enim prsesente fit, quando humanus. caduci sunt, et labili varietale fugitivi. Sed contra
non affectatur aspectus, ut vanis laudibus intume- dies anliquos, annos ponit mternoi, quia sicut isti
scat, cum sc aliquis boni quidquam fecisse dissemi- momento pereunt, sic futuri perenni longsevitatecon-
nat. Sequitur, el nonsum deceptus.Ille revera nonde-- B ] sislunt : in islis mors dorainatur, in illis regnat vita
cipitur,cui promissa coraplentur. Sollicitius autemi perpetua ; isti edaci Iristitia corroduntur, in illis
perquirendum est quare dicat: Negavi consotari t justi secura felicitate gaudebunt; in istis denique fu-
animammeam, qui jam Domini contemplatione gau- git omne quod venerit, in illis stabil quidquid acces-
debat. Sanctus vir jure negal illis rebus consolari i serit. Sed quid est hoc, quod iste vir jam Deo dedi-
animam suam, qirse humanis desideriis appeluntur; ; tus, contra dies antiquossetemilatem ponit annorum?
ut si faligatur vigiliis, reraissam vagationem quserat;; Cogitabat enim cur iabenles dies, et quos tenere
si jejuniis, corpus suum congrua hilaritate reficiat;; nemopossit, tantoperedesideretetquaerat humanilas;
si tristis est:, amicorum confabulationibus transfera- et illos mternosqui soli nobis sunt specialiter appe-
tur. Isti vero una fuit consolatio, intenlionem suam(i tendi negligamus, contemnamus, nec credamus esse,
ponere semper in Domino. dum eos imprsesenti non valemus aspieere? Merito
Vers. 3. Memor fui Dei et delectatus sum; exerci- ergo turbatus est, qui tam pravis persuasionibus pec-
tatus tum, et defecit paulisper spiritus meus. Eccee catores cognoverat subjacere.
quemadmodum refectus est, qui mundanis rebus ani-i- Vers. 6f. In menle habui; et meditalus sum nocte
mam suam consolatam fuisse denegavii. Nam cum n cum corde meo: exercitabaret ventilabamin me spi-
Dei memoressumus, totius munere suavitatis exple-'C ritum tneujoi.Caput istiusversus superiori jungeudum
mur; nec polest aliquid par esse, quando nos coe- est. Est enim ita : Et annos mtetnas in menle habui;
perit gratia divina satiare. Sequitur, exercitalussun\>i, non sicut slulii, qui hoc quodaudiunttnequecreduut,
el defecilpaulisperspiritus meus. Exercilatumse dicitit neque in sua memoriareponunt, sed oblivionimandant,
in illa contemplatione divina, cum tractaretqua sa-- quod negligentiusacceperunt. Iste enjm tin menleha-
pientia cuncta disponat, quali potentia universa con-i- buit annos mtetnos, quoniam credebat esse venturos.
tineat: omnia simul faciens, et tam multa mirabiti li Meditatur etiam eumcorde suo, qui animam suam fa-
ordinatione dispensans. Et necesse erat ut intellectuss cit aliquid cum ratione tractare. Cum illa enim lo-
cjus deficeret, cura se in una retraclatione tam innu-
>- quimur laciti, cum illa exercemur quieti, nec soli
merabilia, tam ingentia congregassent, sicut alibi >i sumus, quando cum ipsa suscepta altercatione con-
legilur: Consideraviopera tua, et expavi(Habac. III,> fligimus. Sequitur, exercilabar et ventilabam in me
2). Bene autem posuit, paulisper, quoniam etsi add spiritum meum. Proprie aclus ipse deliberationis ex-
tempus visus est defecisse,paulo post intelligkur po-'- primitur. Exercemur enim, quando per retractalio-
tuisse recreari. nes innumeras aestuamus,et quasi in palaestra animae
Vers. 4. Anticipaveruntvigiliasoculi mei : turbatus s spirituali concertatioite fatigamur. Ventilaturautem
sum, et non sum locutus. Vcnit ad secundam narra-- D sptrilus, cum huc atque illucin venli mqre celerrima
tionem, in qua cogitationum suarum cestus 260 D cogitatione transfertur. Spiritus enim virtus est
enumerai. Dicit enim oculos suos anlicipassevigilias, , animae, quse intentiones ejus implere coptendit.
quas in Dei laudibus solemniter exbibebat. Istas ususs Vers, 7. Et dixi: Nunquid in mternum projiciet
noster consuevii vocare nocturnos. Hoc enim illiss Deus, aut non apponel ut beneplacitumsil ei adhuc?
necesse est contingere, qui ad spirituales cogitatio- '- Cum iste Asaph transilitor vitiorum lotius mundi co-
nes semper intenti sunt. Reddit enim cura pervigiles s gitaret angustias, et spiritus ejus divinis meditationi-
sensus, nec somnum capiunt, nisi qui universa solli- i- bus exerceretur, dixit: Nunquid Deus in mlernum
citudine vacuanlur. Sequitur, turbalus sum, et nonsum n projiciet genus humanum, ul non ei adventus sui mi-
leculus. Ostendit revera tempus fuisse nocturnum,i» seratione prospiciat ? Ille enim jam beneficia Domipi
quando ipse horao recogitans animi sui secreta per- futura sentiebat, qui de cceleslis misericordiae pro-
quirit. Turbatus est quippe recordatione peccantium,, missa pietate tractabat. Sequitur, aut non apponet,
quia humanum genus in deliclorum prsecipiiia cor- ut beneplacitumsit ei adhuc ? Istud non, nequnqtiam
ruebat, et pio dolore pro aliis cruciabatur, qui jaran ncgantis, sed poiius affirmaniis est. Apponeleuim,
S49 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. LXXVI. 5!»
id est praestabit nt ei beneplacitumsit genus huma-1A praedictamvidentur et comprobanlur convenire sen-
num, quando dignabitur incarnationis suae declarare tentiam. .
mysteria. Quod aulem ait, adhuc, exspectantis est, Vers. 10. Et dixi: Nunc empi; hmc mutatio dex-
non dolentis. JNam qtiamvis fieri posse crederet, term Excelsi. Interjecto diapsalmate secundo venit
emergere taraen subsequenti tempore confidebat. ad tertiam narrationem : ubi post cogitationem bo-
norum translatus ad saluberrimum sensum, compe-
Vers. 8. Aut in finem misericordiam suam absci-
tenter se asserit immutatuni. Dicit enim primo:
det, a swculoet generatione?Misericotdia Domini est, Nunc ad
quod de Maria Virgine nasci secundum carnem pro lumencmpi, quasi sapere, quasi intelligere, quasi
nostra infirmitate dignatus e*>t.flanc Dominus non splendidissimum pervenire; quippe qui lseta-
turus erat in operibus Domini. Sed quid sit istud,
abscidit, quam pro hominum salute per prophetas . Nunc
cecinit esse venturam. De quo loco Stephanus epi- ccepi,sequenti sententia declaratur. Quaefigura
dicitur epexegesis, id est explanatio dicti superioris.
in
scopus encycliis ad Leonem principem scribens, Dicit enim : Hccc est mulalio dexterm Excelsi. Mu-
mirabiliter dicit: Indutus est Filius tunicam corpo-
talio nomen aequivocum est; nam mutati dicimnr,
ris, hoc est integrum hominem de sancta Virgine,
quandq in pessimam partem errnre aliquo facienle
quam sanctus Spiritus texuit in
ineffabiliter, ingres- B dilabimur. Sed ne tale hic
su inenarrabiMter, in egressu comprehensibililer. aliquid sentiretur, com-
mutationem in se dicit factam, quam dextera Doraini
Ingressus est invisibilis, egressus est visibilis ; in- consuevit
gressus est&eus Verbum, egressus est idem et ho- operari. Dextera enim Excelsi Christus
mo. In finem vero significat plenitudinem temporis, est Domipus, per quem sic sumus commutati, ut de
conditione servili mereamnr etiam ejus filii nun-
quande venire dignatus est; de quo tempore Joannes Hanc in se commutalionem fieri sentiebat,
apostolus dixit: FUioii, novissima hora est (I Joan. cupari.
concedi Christiano populo quandoque gau-
ii, 18). Addktit, a smculoet generatione. A smculo, quam
in quo deeretum fuerat ut veniret. A generatione, Ju- debat.
Vers. 11. Memorfui operum Domini, quia memor
daica scilicetv<|uos carnis cognatione etiam fralres
ero ab initio mirabilium tuorum. Commutatioiiem de
appellaredignatus est. 0 o
promissio gloriosa! per- se factara in sua dicit
cpplio [mss. prseceplio] salutaris, si agnoscere me- raeliora merelur permanere memoria , quia
ruissent q*od «is singulari munere prsestabaiur! suscipere, qui collata boua de
corde non probatur amittere. Sed ne tantum de se
Yers. ?. Nunquid obliviscetur misereri Deus, aut! exsultare videretur, sequitur, quia memar ero ab
continebitin ira jaiisericordiamsuam ? O.btivisciifTud I iuiiio mirabilium luorum; utique quae humano generi
possumusquod nobis accedit etrecedit; Deo auiem,, < G P>us miserator iqdulsit. Priraum, quod Adam fecit
cui misericordiasubslantialiter inest, quemadmodumi ad imaginem et simililudinem suam; deinde, quod
potest oblivisci,quod ab ipso non probatur auferri ?. oblationem Abel justi susceperit; quod in Arca Noe
Hiac ergopraenuntiabat misereriDeum, quia ejus prae- crescente diluvio in mysterium Ecclesiae animalia
videbat advenlum. Nam quse fortior misericordia( diversa salvaverit; ut Abraha ^i (iliumsuura offerente,
quam unde mundi clades cognoscitur esse sublata ?. typum sui adventus ccelesti pietate monstraverit;
Sequitur, aut continebit in ira misericordiam suam. postremo, quod ipse ad liberandum homiaem ve-
Respicequam mirabili ordine adventus istedescripluss nire dignaius est. Hsec erant ab initio, credo, raira-
est? Ubique misericordia ponitur, qnia miseris res3 bilia quse sanctum virura sua recordatiene mulce-
lanta praestatur. Facilius est enim Domino conlinere s hant.
iram, quse ab ejus tranquillitate cognoscitur aliena;; Vers. 12. Et meditabor ts omnibus operibus tuis,
sed^magis ad misericordiam pronus esse credatur,, et in observaiionibutluis exercebor. Cognoscawusquo
quse nunquam ab ejus majestate dividitur; sicut perr pervenerit mundi islius transilitor egregius. Promii-
Isaiam dicU: jVon in mternum vindex in vobis ero,, tit enim se, misericordia Domini suffraganie, in ejus
nequeper omne tempusirascar vobis (Isai. LVU, 16;. operibus , id est in Scripturis divinis assidua cogila-
Quapropter npn in ira continebit misericordiam, sedi D tione meditati: ubi nullum taedium, nulia satietas
in misericordia iram potius abstinebit, si tamen ini est; sed quanlura quis plus hauserit, lanto amplius
hoc saeculoconyersio devota provepial. Et memento) dulcia sensa perquirit: unde centesimus oclavus de-
quod ira In Domipo abusive, iion jprpprje, dicatur. cimus psalmus niulta dicturus est. Sed quia fidelibus
Peractum est deliberativura dicendi genus, cujus5 non sufOcitsolummodo legere, nisi etiam honorum
membra JBUIS versibus apta reddamus. Cogitatio ip-- opecuui fruclus sedula pietate raonstrare, dkil: ia
sius habuit dies antiquos et annos ceternos suisqua-- ob^ermUonibustuk exercebor,id est ia prseceptis tuis
liiatibus et efficientiis comparare, quas parles in) salutaribus bumili devotione versaJbor. Exeroilatio
sua mente ^posuit, et in eis spirilum 261 suumI enira bene nostra dicitur, quaudo jussa Domini ipso
diutinis^fl^luationibiis ventilavit: ele^it tamen ler-- miserante peragiraus.
tiae.par.is,(s^cql)n deliberationibus fieri solet) cer- Vers. 13. Deus, in smcto via tua: quitQeusmaynus
tam absolu^maue senlentiani. Dixit enim : Nunquidi sicut Deus nosler ? Venit ad laudes Domini, quibus
inmlernum^trpjicfelDeus, aut non apponel ut bene- fortitudinera ejus inansuetudinemque commemorat;
placilum.siijfifadfujj;?et r.eliqups.duoavers,us, qui inI ut benevolentiani piissimi judicis facilius impeicajient
881 M. AURELII CASSIODORI 852
iteratapraeconia. Apparet quippe sanctum virum cer- A ne haberes ambiguum quem populum liberavit, se-
tissima fuisse pollicitum. Constat enim et libris eum quitur, filios Israet el Joseph. Populum saepe db:i-
et operibus eruditura, quando ad paternas laudes de- mus intelleclu pluralem numerum continere, quam-
vota exsultatione prorupit. Dicit enim :Deus, in san- vis singulariter prolatus esse videatur. Quapropter
clo via tua. Sanctus, Christus est Dominus,sicut ipse filios Israet 262 Judaicam plebera, quae tamen cre-
dicit : Custodi animam meam, quoniam sanctus sum didit, debemus accipere ; Joseph alterara quse venit
(Psal. LXXXV, 2). Idem ipse viamse dicit, ut esl illud : ex gentibus. Sed sive quae credidit de Judseis, sive
Ego sum via, veritas, et vita (Joan. xiv, 6). Sed cum quaede gentium vocatione collecta est, unus est Dei
fidem hominibus prsebuit, qua Pater perfeclissime populus; quamvis tempore creduliiatis suae divisus
nosceretur, via Patris juste dicitur, quia per ipsura, csse videatur, sicut in Evangelio dicit: Sunt autem
qnemadraodum Trinitas coleretur, accepimus. Ipse oves quw non sunt ex hoc ovili, el oporlel me eas ad-
enim dixit: Ite, baptixate omnes gentesin nominePa- ducere, ut sit unus grex et unus Pastor (Joan. x, 16).
tris, et Filii, et Spiritus sancli (Mattlt. xxviu, 19). Se- Nam nomine Joseph, gentium fidem non inconve-
quilur, quis Deusmagnus sicutDeusnosler? Jam quasi nienter advertimus, quia iste Joseph, quamvis filius
eruditus, in Spiritu sancto laetusexsultat, potentiam- fuerit Jacob qui primo vocatus est Israel, lamen quia
que Domini universis prseferens simulacris, quse B I traditus est a fratribus et pervenil ad gentes, ubi ho-
falsa persuasione in terra colebantur; illa enim erant norabilis habcbalur et potens, ita ut ejus arbitrio
vilissima, infirma, despicienda; Dominusautem no- __Egyplioruiuterra regeretur, rationabiliter ejus no-
ster magnus, fortis et terribilis, omnia faciens quae- mine gentes indicantur, quae Domino Salvatori de-
cunque vult in ccelo et in terra. Ergo hic versus vota menle crediderunt. Nam et ipsutn nomen Jo-
contra illos increpandos dicitur, qui adbuc supersti- seph indicat crescens, quod gentibus convenienter
tionum errore csecabanlur; ut infelices agnoscant aptatur, ex quibus Christi Ecclesia semper augetur.
quem refugiunt, quos sequuntur. Iloc schema dicitur Ergo sensus iste est; quia et de populo lsraelitarum,
syndyasmos,quod Laiine interpretatur collatio, sive et de gentium congregatione liberavit eos in bracltio
conjunctio; fit aulem ex comparatione contrariormn, suo, id est in Domino Salvatore, qui ei credere puro
quando aut personce, aut causae sive in contrarium, corde maluerunt.
sive in simile comparanlur. Vers. 16. Viderunt te aquw, Deus; viderunt te
Vers. ii. Tu es, Deus, qui facis mirabilia solus: no- aquce: et limuerunt, et conturbalm sunt abyssi. Venit
tam fecittiin populis virtutem tuam. Cum dicit: Tui ad quartam narrationem, ubi jam lsetus refert quas
es, Deut, essentiam divinae Majestatis ostendit; sicut>r virtutes Christi Domini majeslas effecerit. Nam de
ipse dicit: Ego sum qui sum (Exod. m, 14). Esse; quo prius dixerat: Notam fecisti in populis virtutem
enim ipsi proprie convenit, qui ut sit, nullius adju- tuam, nunc dicit de ipso : Viderunt te aqum, Deus.
torio continetur ; sed naturse suse potentia scmperr Per aquas populos significari frequenter Scriptura
magnus, semper excelsus, semper incommutabilis> divina testatur, quando eas et videre commemorat
perseverat. Quapropter ip«e est qui facit mirabilia> et timere. Ipsae sunt enira aqum quce sensu rationa-
tolus. Nam licet hsec et sanctis suis facere ssepe> bili Dominum cognoscere vel metuere potuerunt.
prsestilerit, solus tamen est qui mirabiles operationes> Nam vide quid addidit: Viderunt te aquw, et timue-
ad effectum suse voluntatis adducit. Sed videaraus> runt; quando utique in bruto elemenlo non poterat
quare dixerit, tolut, cum et Filius et Spiritus sanclus> evenire, ut tantam miraculorum manifestationcm
cooperentur in omnibus? Solut dixit, quia Trini- cognoscerent et timerent. Sequitur, et lurbatmsunt
tatem sanctam unum Dominum, unum Deum veraci-- abytsi; id est, populos et in Itoc sermone debemus
ter conQteraur, sicut ipse dicit: Audi, Israel: Domi-- numerosiores advertere, qui more liquidi elementi
nus Deus tuus, Deus unus est (Deut. vi, 4). Sequitur,> vitiorum fiatibus commoventur. Sed feliciter tur.c
notam fecitti in populis virtutem tuam, id est, cum ini turbati sunt, quando ad conversionis studia pervcne-
hunc mundum misil Doniiaam Salvatorem, qui, sicutt D runt. Et intende quod subsequentia usque ad finem
dicit Apostolus, Dei virtus est, et Dei sapienlia (l Cor. psalmi per figuram parabolen dicunlur, quando res
i, 24). Notum enim fecit, quando eum et illi notum1 genere dissimiles sibimet comparantur.
babuerunt qui facie tenus sciebant, et illi altius con- Vers. 17. Multitndo sonitus aquarum ; vocemdede-
templali sunt, qui eum Patris Filiura fideli menieB runt nubes: elenim sagittmtuw pertransierunt. Multi-
crediderunt. Notus ergo factus est populis infidelibus s tudo sonitus aquarum est, quando psalmodia dulcis
solummodo corpore, fidelibus aulem et Divinitate ; offertur, quando gemilibus ac lacrymis culpa dilui-
sicut in Evangelio dicit: Beati mundo co-Ie, quoniam » tur, quando gratiae pro susceplo munere referu/ntur ;
ipsi Deumvidebunt (Malth. v, 8). et quasi mare confragosum, ila in sanciis Ecclesiis
Vers. 15. Lifcerasliin brachio tuo populum luum,, resonant diversa vota populorum. Sed quare sit
fitiot Itrael et Joteph. Sensum excolit superiorem. factus sonitusmultitudinit aquarum, pulchre subje-
Dicit enim quid prsestiterit humano generi paternaa cit : quia vocem dederunt nubes. Nubet, prsedicatores
clemenlia : quoniam t'n brachiosuo, id est in Domino o significare saope jam dixiraus; de quibus scriptum
Salvatore liberavit populumsuum; sicut legitur : Et't est: Mandabo nubibusmeis ne pluant super eam im-
brachium Domini cuirevelalum est (Isai. LUI, 1)? Etlt brem (Isai. v, 6). Qui vocem suam magnam deis-
ES3 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM.PSAL. LXXYH. 554
runt, cum pfseceptaDomini vulgaverunt in loto orbe A j lum pertinet Hebrseorura. Deducti enim sunt in
terrarum, sicut et alius psalmus ante praadicavit: Moysiet Aaton manu, id est operaiione quam divcr-
/n omnemlerram exivitsonus eorum, el in fines orbis sorum miraculorum novitale faciebant. Et bene
terrm vetbaeorum(Psal. xvui, 5). Hinc soniius venit dixit : Sicut oves, non (amen oves, quia non cre-
aquarum, hinc turbatw sunt obyssi: quia verba isia dendo facli sunt hsedi. Hic enim, sicul, veritatem
praedicationumerrantibtis populis devotionis studia non significat, sed iraaginationem. Moyses autem in-
conlulerunt. Sequilur, etenimtagitlm tum perlrans- lerpretatur assumptus , quoniam de flumine colle-
ierunt. Sagitlas hic evangelislas decenter adverti- cius esl a filia Pharaonis. Aaton vero fortitudinis
mus, qui prsedicalionibussuis devotos populos usque mons. Qusenomina ipsas quoque virtutes quas fece-
ad cordis intima medicinalilertransfoderunt, non in- runt videntur exprimere. Moyses enim inter alia,
flicto vulnere, sed salute. jubente Domino, in aquis est operatus, quando in
Vers. 18. Voxtonilrui tui in rota : illuxerunt co- mari Rubro Hebrseos viam fecit habere terrenara,
ruttalionet tumorbi lerrw : commotaestet contremuil significansper baptismatis donum liberandum esse
terra. Et hoc quoque comparative dicitur : quia populum fidelem. Aaton Ecclesiaetenebat imaginem,
lonitrui vox ita revolvitur, quasi de roiis venire pcr- quam 263 Dene nionti fortissimo comparavit,
quao
strepentibus audiatur. Sic enim cura de summo fun- 1
B et bonore sancto prceminel, et fidei soliditafe con-
ditur, spalio ccelorum volubili raurmuralione per- sistit. His enim ducibus Israelilarum popnlum divina
transeunt, ut rolatus atque sinuosus ipse sonitus virlute Iegimus esse liberalum.
senliatur. Sive magis in rota, orbem lerrarum debe-
Conclutio psalmi.
mus accipere, qui in speciem rotm absoluta rotundi-
tate concludilur. ln tota ergo, id est in mundo, vox Oldithum vere liumanarumrerum transilitoregre-
tonitruiejus egressa est, quando prsedicatores Chri- gie, qui psalmum mirabili institulione cantasii, in
sti circulum totius orbis verbis tonantibus impleve- tribulationibus exercitatus negasti te ullo modo con-
runt. Sed illoenubes, illa tonitrua, sequitur quid fe- solatum. Dcinde deliberalio lua ad perfectam nosci-
cerunt. IUuxetunt corusealionestumorbilerrm. Dignis tur pervenisse sententiam. Terlio seniis te jam feli-
comparationibus beneficia divina narrantur, ut res citer immutatum; nec tamen prosperis aniraum re-
ccelestes supernis similitudinibus exponantur. //- laxas : sed cum te semjfer intentum ad magnalia
luxerunlcoruscationes,divina prsecepla dicit veritatis Domini profileris, augmenlo quodam sapientiaejugi-
lumine radianlia, quse tenebras hominum per totum ter profecisse cognosceris. Quarlo miracula Christi
mundnm salutari illuminatione fugaverunt. Dicitenim sub magna exsultatione concelebras, et cum divcrsa
tonitrua et eorutcationes istse quid egerint; ut terra, r| percurris, inst tulionemCbrisiianopopuloqua salvetur
id est corpora noslra coramoverentur et contremi- ostendis. Praesta, Domine, ut solila nos jubeaspie-
scerent audito tanto miraculo. Commotos quippe et tate purgari; quatenus qui sumus acttium qualilale
tremefactos illos dicit, qui verbum Dci fideliter au- dissimiles, clementia tua faciat esse consortes.
dientes ad conversionis sludium Christi munere EXPOSITIOIN PSALMUMLXXVII.
pervenerunl. lntellectus Asaph.
Vers. 19. in mart vimtum, et temitmtumin aquis
mullis ':et vettigia tua non cognoscentur.Si ad lilte- Quoties intetlectus invenitur in titulis, magnsecu-
rei nobis significantia declaratur. Nam cum
ram hoc velis accipere, in mari fuit via ejus, quando jusdaminiellectumgeneraliter dicamus quidquid nos adver-
super dorsa pelagi visualiler ambulans, Peirum tere bonum malumque facit, hic tamen tunc intel-
ad
apostolum ut se veniret evocavit. Sive magis illud lectus ponitur, quando sensus nosler
perfecla intelli-
intelligendura est: /n mari viw in
tum, cogitationibus gentia tendit ad Dominum.
Ataph vero diximus He-
hominum, quae velut raare perfidum fluciuant : brsea
ubi tamen ille vias habet, quando eos sibi larga lingua significare Synagogam, Latine collectio-
nem. Sed quia intellectumpraemisit, fidelemhic Syna-
pietate subdiderit. Aquw multm, eadem conver-
sorum est turba gentiliura : ubi sunt semitmDomini, " gogam loqui posse declaravit. Exprobrare enim
id est vim ipsius, duro ad eos venire dignatur. Se- malis nequeunt, nisi corda fidelium.
Divisiopsalmi.
quitur, et vestigia tua non cognoscentur. Hoc cum
imputatione legendum est; ut cum palam venerit, Quanto psalmus hic probatur esse longissimus,
tantisque se demonstraverit miraculis, non sit ta- tanto studiosiusdebet numerosisdivisionibus aperiri;
men cognitus ab infidelibus Judseis. Merito ergo illis ut et per distinctionem melius elucescat, et ipsa par-
exprobrat, qui tantae majestati et tam praesentibus tium seclione faslidium longinquilatis abstergat. In
beneficiis credere noluerunt. Vestigia siquidem si- priraa parte psalmi, duo tantum versiculi personse
gnificanlpraesenliamcorporalem; nam vestigiura est Doraini probantur aptari, ut reverenlia cresceret
planise signura, quod facimus arabulantes. sequentiutn dictorum, ubi ipse rex facere videbaiur
Vers. 20. Deduxislisicut oves populum tuum, in inilium. Secunda parte Iatitis loquitur Asaph, im-
manuMoysietAaton. Cura hoc rairaculum nulli alteri putans Judaeis quod lantis beneficiis Domini exsti-
possit aptari, sine dubio et illa imputatio qu;e prae- tisse probarentur ingrati : illi tamen pravitate dis--
cessit, quia non cognoverunt vestigia ejus, ad popu- lorti, cor suura nequaquam Domini jussionibus-
PATBOL.LXX. 18
$55 M. AURELU CASSIODORl 858
admoverunl. In lertia vero numerantur quanta mu- A , Asaph, qui est inferius locuturus. Unde merito eum
nera Israelitico populo virtus divina praesliterit; nec inlellectus praecessit, cui tam magna erat lestimonii
tamen illi a murmurationibus cessaverunt. Quartai graiia conferenda. Sequitur, ioquar propotitienes ab
dicit qualis in eis vindicta provenerit, el quemadrao- initio. Loquitur utique ipse, qui loqui facit. Nam
dum sit miseratione Dominimollita sentenlia. Quinia quamvis alieno minislerio sermo depromatur, Spiri-
parte propter murmurationes eorum vindicatum in tus sanctus loquitur cnjus prsecepta vulgantur, sicut
eis est; se.d,iterum ad supplicalionem Domini, co- dicil aposlolus Peirus : Non enim unquam voluntale
gnoscenles ejus magnalia , redierunt. Sexta , denuoi humana allata esl prophetia : sed Spiritu sanclo acti,
1111 dolose locuti sunt, et errores solitos sunt secuti : toculi sunt sancti hominet Dei(II Petr. i, 21). Propo-
misericordia tamen Domini non eos passa est dissi- sitiones autem, obscuras ei abdilas significanl quse-
pari, quod malis eorum juste potuisset infligi. Septi- sliones , quse adhibita disputatione solvendsesunt.
ma dicit quemadmodum Dominum concitaverint ini Has suo loco positas competentius admoneraus. Ab
deserto , cum tamen propler ipsos decem plagis> iniiiovidelicet VetcrisTestamenli dicilur, sicut Ataph
,/Egyptiorum populus fueril vehementer affliclus. infra Iocuturus est.
Octava, beneficia Domini referuntur, et Judaicsei Yers. 3. Quanla audivimuset cognovimUsea : elpa-
obstinationis iterum culpa subjungitur. Nona , uliio> B. tres 264 ttottri narraveruntnobis. In persona Domini
gravissima subsequitur , ita ut captivilati populutni psaltni hujus honorabili capite constiluto, venit ad
tradiderit, et tabernaculura Silo, in quo baiiilarei secundam partem, ubi Asaph inlroducitur loquens,
inter homines videbaiur, abjecerit; posteaque elegitt cujus non tanquam humana verba, sed coelestem
inontem Sion, et David servum suum, de cujus se- debemus suscipere jussionem. Quanla multitudinem
mine Chrislus Dorainus nasceretur, qui mundo salu- rerum demonstrat; audivimuspertinet ad prophetas;
taris raedicus adveniret. Sic per hunc psalmum abi cognovimusad Novum respicit Teslamenium. Audita
initio eleclionis gentis Hebraicae usque ad adventurai sunt enim cum prophetarenlur; cognita dum imple-
DominiSalvatoris facta descriptio est. rentur per DominumChristum. Sequitur, et patres
nostri narraverunt nobis. Patres suos Moysen dicit et
Expositio psalmi. alios prophetas Veteris Tesiaraemi, qui de Domini
Vers. I. Attendite, populus [ms. A., popule] meus,, adventu multa locuti sunt, et itluminati prsedicave-
legem meam : inclinate aurem vesttam in verbaoris; runt, quod el iste fieri prsevidebat. Justi enim non
mei. In hoc principio loquilur Deus, qui per Moysen t essent, nisi probarenlur credere quse dicebant.
legem dedit Hebraeis. Et dum dicil : Legem meami Vers. 4. Non sunt occullala a filiis eorum, in gene-
attendite, non tantum vult quod dicitur auribus per- iG ratione alteta. Hsec quaerefert palres suos de adventu
cipi, quantum veritatem dicti cordis oculis intueri. Domini prsedicasse, dicit nec a fttiis-eorum abscon-
Allendit enim audila, qui res dictas devota mentei dita fuisse magnalia, id est a spiritUalibusfiliis, qui
respexerit. Dum dicit autem : Poputus meus, illosi eorum imitalores fuerunt. Nam quod dixit: ln gene-
profecto significat qui ejus mandatis obedientes fue-- ralione altera, jam non Hebraeorum, sed gentium
runt. Non enim aul prophetac, aut alii jusli a nostrai significat congregationem : quia [ms., qui] ex aqua
fide dici potuerunt alieni, qui actus illos primi tem- et Spiritu sancto individuasTrinitatis beneficio rege-
poris spiritualiter acceperunt, sicutdicii Aposlolus : nerantur; unde et illi intelligenliK vero lumine sunt
Nolo enim vos ignorare, fratres, quia patres nostrii repleti.
omnes sub nube fuerunt; et paulo post : Et omnet» Vers. 5. Narrantes taudes Dominiel virlutet ejus, et
eumdem cibumspirituatem manducaverunl, et omnes s mirabilia ejus qum fecit. Ordo verborum talis est:
eumdempotum spiritualem biberunt (I Cor. x, 1,3). Annunliaverunt nobis palres nostri, narrantes laudes
Sequiiur, inclinate aurem vestram in verba oris mei. Domiui. Facta quippe Domini narrare, laudasse esl:
llic affecius praecipitur audiendi, quoniara qui toto> cujus dum opera referuntur, gloria semper augetur.
corde vult audita percipere, aurem suam cognoscilurr. Virtules ejus, significat liberationes, quas fecit in
inclinare, ut humilis ac paratiis accipiat quod de orejBpopulo Judaeorum , quando eos de Pharaonis impia
sanctae potestatis emanat. Sed nola quodjam interf polestate liberavit. Mirabilia vero, quOd eos in de-
iideles accipitur , cui auscullandi lanta cura dele- serto magnalibus pavit, quod eis gentes potentissimas
gatur. levissima concertatione subjecit. Addidii, qumfecit,
Vers. 2. Aperiam in parabolis os meum; loquarr ut non tantura promissa, verum etiam completa esse
propositionet ab initio. Altentum sibi reddidit audi-- viderentur. Heecauiem cuncla ex Testamenti Veieris
torem, cum se parabolis dicit esse locuturum, ut nonn referuntur historia. Historia est eniffi praeteritariiin
remisse possit audiri, qui se tara granditer promille-- rernm fida commemoratio, ab aetatis noslraememoria
bat effari. Parabola enim Grseco vocabulo diciturr remota.
simililudo, quando illud quod intelligi volumus perr Vers. 6. Et suscitavit teslimoniutHin Jacob', et le-
comparationes aliquas indicamus. Sic enim ferreumn gem posuit in lsrael. Venit ad illud quod superius
quempiam dicimus, quando durura acfortem deside- i- dixit : Loquar propositionetab initio. Inilium quippef,
ramus intelligi; cum velocem, ventis aut avibus com- Vetus est Testamehtum, unde inferius dictu^us esti
paramus. El intuere quod Dominus os suum dicil il Hlud fortasse commemOrat in Jacob tettimoniumstt-
557 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. LXXVII. 558
scitatum, quahdo cum angelo colluctans, in pracfigu- A pravum; nam si utique direxisset cotiuum, hec ex-
ratione raturorum tactus uno femore claudicavit: stilerat ptavum, nec a Deo redditum fuerat alienum.
significansIsraelilicum populumpartim fidei firraitate. Ille enim dirigit mentem, qui ad divinas se correxerit
constare, partim a sua potius salute discedere. Hoc: jussiones; nec aliquid superbia humanse praesum-
enim fuit pbpuli erraturi, vel credituri testimonium,, ptionis excogitat, cum regi omnia Divinitatis admi-
quod Jacob concertatio illa praedixit. Suscitatum au- nislratione cognoscit. Nam quod repetendo dicit,
tem dixit, quasi in lucem redditum, quod sornno» genus, ad illos tantum respicit qui in sua obstinalione
ignorantise videbatur oppressum. Ipsum esi quod su- manserunt. Caeterumfueruni ex Judseis qui DominO
perius promisit : Aperiam in parabolis os meum; sci- pura mente faraulati sunt. Addidit, ei non est cteditut
licet quoniara ab isto initio erat talia loculurus. Se- cumDeo spiritus ejus. Illius spirilus non cteditur Csse
quitur, et tegempoiuit in Itrael, ut eos utique devotos; cum Deo, qui operas ejus visuales non intelligit my-
esse suo ©omino commoneret, ne vaga voluntate_ steriis spiritualibus applicandas; sed tolum ad illud
permissi in devios laberentur errores. Proprie dictomi vult referre quod cernitur : sicut Judsei fecerunt, qui
esl, legemfotuit, quasi peccatoribus juguni, levibuss tantum miraculis praesentibus intenli, nihil ad spiri-
pondus, erraturis vero conteslationis exemplum.. taalem intelligentiam salubriter retulerunt.
Unde alio loco ait ; Quia justo tex non est posilai B 1 Vers. 12. Filii Ephtaim intendentes atcum, et mit-
(/ Ttm. 1,9). Hoc est quod superius dixit : Loquarr tenles tagillas, convetsi sunl in die belli. Ephtaim
propositionesnb initio. Sed haec congrue suis locis,> ihterpretatur frugifer, sive ubertas. Hic filius fuit
diligens lecter, aptabis: quia ubique ista commemo- Joseph junior, quem Jacob avus suus primario loco
rare fastidium est. praeposleratis manibus benedixisse legitur in Veteri
Vers. 7. Qaanta mandavit patribus nestris nota fa- Testamento (Gen. XLVIII,15). Ejus
jfilii abundantes
cereea (iiiissuis : ut cognosmt generatio alteta. muneribus divinis, etpaterna benedictione polleutes,
Vers. 8. Filii qui nasceniut exsurgent, et narrabuntt defectu fidei corruerunt. lnlenderunt enim arcum, et
ea filiis tuis. Versus isti significant per generationes) miserunt sagittas, quando admonenteMoyse dixerunt:
hominum mandata Domini fuisse transmissa, nei Qumcunquelocutus esl Dominus Deus'noster, facitmut
quis putaret uni datum, quod omnibus cognoscitur et audiemus (Exod. xix, 8). Conversitunt 265 aulem
attributum. Acceperunt enim judaei quod ad Chri- tn die belli, quando Aaron dixerunt : Fac nobit deot
slianos non estdubium pervenisse.Ideocnim additunii quot adoremus (Ibidem, xxxn, 1). Vides pmnia para-
est, ut cognoscatgeneralio altefa, non utique Judaica, bolis et propositionibus explicari. Nam iste sensus ad
sed quam de genlibus coustat eleclam. Altera enimi illos pertinet qui aliquid prsecipitaia festinatione pro-
bic extraneos significat, non propinquos. Nam quodIG ( nittuot, nec tamen in ea cupiunt perseverare sen-
sequitur, fitii qui nascentur exsurgent, el narrabunt ea: tentia, sicut Petro apostolo conligit, qui ler negavit
ftliis suts, vult intelligi sine dubio Christianos, quii eum, cum quo se promiserat esse moriturura (Matth.
prsedicationes sanctas ad animarum salulem confe- xxvi, 35).
rendam siiis posteris utique tradiderunt. Vers. 13. Non custodierttnt testamentum Dei, et
Vers. 9. Vt ponant in Deo spem suam, el non obii- in noluerunt ambulare.
legeejus
viscantur operum Dei sui, e< mandata ejut exquirant.
Utilitas paternae preedicationis hie evidenter ostensat Vers. 14. Et oblitisunl benefactorum[ed., beneficio-
est, ul posteri eorum spem suam non ponant in lege, rum] ejus, et mirabilium ejus qum ostendit eit. Causa
quse punit, sed in gratia concessa quse redimit. Se- redditur quomodo filii Ephraim conveysifuerint in die
quilur, et non obliviscanlur operum Dei sui, sicut fe- belti; scilicet quia Nen custodierunt testamentum Dei,
el in lege ejus noluerunt ambulare, *t obliti sunt bene-
ceruntperfidi Judaei, qui, oblito auctoresuo, ad cultu-
ras se daemonumtranslulerunt. Addidit, et mandala factorum ejus, et mirabilium ejus qum ostendit eis.
ejus exquirant. Ipsa est enim Dei summi vera recor- Iloc sic planum est, ut expositione non egeat.
datio, si mandala ejus devotis raentibus implea- Vers. 15. Coram palribus eorum fecit mirabilia in
raus. I terra Mgypli, in campo Taneos. Venit ad tertiam
D
Vers. 10. iVefiant sicut patres eorum, genus pravumi partem in qua, post transitum maris Rubri, beneficia
el petamafum, collata describit. Isii sunt quos superius dixit, genut
Vers. 11. Genus quod non ditexit cor suum; et non pravum et peramarum. Narrat enim, coram patribus
ett creditus cum Deo spirilvs ejus. His versibus duo- eorumfacta rairacula, id est, Moyse, Aaron, aliisque
bus sub definitionibus pulchris notatur perfidia Ju- senioribus; ut manifestis rebus constantius credere
daeorum. Dicit enim : Ne fiant sicut patres eorum, debuissent, cura patrura dulcis ac firma soleat esse
quod fuit genut pravum et peramarum. Genus pravum, relaiio. Et ut omnem scrupulum dubitationis adirne-
quia veritatem recipcre noluerunf. Necesse est enim; ret, el provinciara dixit et locum ubi noscuntjir facta
distorti permaneant, qui regulam rectam non sequun- qnae dicta sunt. Sed nec hoc vacat quod dicit : In
tur. Perdkarum dixit, id est supra cunctas acerbita- campoTaneos.Tanisenim significat humfle mandatum,
les asperrimum, ut qui ad eos venerat salvandos, ini quod in terris positus Christus docuisse cognoscitur,
ejus potius armarenlur exiliura. Sequilur, genus quod! dicens : Discitea me quia miiissum et humilis corde;
non direxit corsuum, hoc est, quod superius dixit, et invenielisrequiemanimabusvestris (Matth. xi, 29).
559 M- AURELII CASSlODORI 560
Hocetiamcoram patribus/ecic.quandoNoviTestamenii A / cedttnl. Significabal enim nobis de pelra, id est de
mandata prsedicavit. Christo aquam prodire, quse nulla imminutione deli-
Vers. 16. Interrupit r.mareet perduxit eos; statuit ceret, sicut ipse in Evangelio dicit : Qui biberii ex
aquas quati in utrem. Cum sit mare liquidum ele- aqua quam ego dabo ei, non sitiel unquam, sed ficl in
mentum, ruplum potius maluit dicere quam divisum : eo fons aqumsalientis in vilam mlernam(Joan. iv, 13,
qiiia revera ruptum est, quando in geminum latus 14). Petram vcro significare Christura dicit Aposto-
peregrina sibi soliditale perraansit; ut non tara pe- lus : Bibebant autem de tpirituali, contequente eot,
lagus quam rupes putarentur excisae. Perduxit eot, pelra : pelra aulem erat Chrittut (1 Cor. x, 4).
ad promissam scilicet terrae securitalem, ubi jam Vers. 20. Et apposuerunt adhuc peccare ei : in
communi sorle sine melu pelagi viderenlur incedere. iram concilaveruntExcelsum in siccitate. Apposuerunt
JNamquod sequitur, tlatuit aquas quasi in utrem, hoc dicii, adjecerunt, ut inter lanta miracula non crede-
ad illud perlinet quod dixit, Interrupil mare; ut sic rent, cum etiam ipsorum clementorum conversa na-
staret nnda immobilis, tanquam fuisset inclusa in tura proclamarel. Peccare dixit, non credere, quod
vasis. Et nota queraadmodum resignanlur promissse nimis improbum constat esse delictum, a Deobene-
parabolae. ficia petere, eisque perceptis debilas gralias non
Vers. 17. Et eduxit eos in nube diei, et tota nocte B ] rcferre. Sequitur, in ira concitaverunl Exceltum in
in illuminatione ignis. Exponit qnod superius dixit : siccitale. Soepediximus tropicas esseistas locutiones,
Et perduxil eos in nube diei, siquidem diei significat quaeDomino verba tribuunt infirmitatis humanae; ut
DominumChristum : quia cum ipse esset verus dies, res arduae nostraeque conceptioni difficiles possint
tamen perfidis carnis suaenube celatus est. Unde rai- evidentius explanari. In iram concitaverunt, quando
rahile genus locutionis eluxit, sic autiqua facia nar- eum non credebant difficiliasibi facere, quem vide-
rare, ut magisqnse sunt venlura videatur expriracre; bant tam ingentia posse complere. Hoc enim in Deo
ut aliter audiendum, aliter sit nihilominus sentien- gravissimura constat esse peccatum, ut quidquam illi
dum : in nullo tamen dubia , quia sunt utraque ve- impossibile dicatur, qui summe valet efficere, quod
rissima. Hse sunt promissse parabolae coelesti inle- decernit implere. Rene autem dictum esi, in siccitate,
griiaie disposilae[ed., depositse], haec indicia certis- non tanlum terrae quam mentis, qui tot miraculis
sima veritatis. Sequitur, et tota nocte in illuminatione: compluti, perfidiae suse sterililate siccati sunt: quia
ignit. Hic evidentius significat Christianos, quos in totum carnalibus desideriis applicantes, ventre lan-
liac nocte sseculi, luminissui clarilate custodit. Orania tum, non sensibus explebantur.
enim Judaeisin figura contigisse lestatur Apostolus Vers. 21. Et tentaveruntDeumin cordibut suis, ut
dicens : Noto enim vos ignorare, fratres , quia paires C peterent escas animabus suis. Aliud est pelere ten-
notlri omnes tub nube fuerunt, et omnes mare [mss. tando, aliud confilendo. lsli utique tcniando petie-
'
A., G., per mare] transierunt, et omnes in Moyse runt, qui posteaquam acceperunt, indigna locuti
baplizati sunt in nube et in mari (1 Cor. x, 1, 2), etc. sunl. Tentare enim dicimus aliquid dolosis sermoni-
Unde a nobis magnsesemper gratiae referendae sunt,' bus postulare ; utsimplicitas videatur in verbis, cum
quia miraculis prsedixit taniis ac talibus , quaenobis1 sit in corde malitia. lsti ergo animabus suis non spi-
erat irameritis prsemialargiturus. riluales, sed carnales 266 escas subdole poposce-
i Vers. 18. Inlerrupit in eremo pelram , et adaquavil: runt. Sic enira dicimus segrolis dari escas propter
eos velutin abyssomulla. Consideremusquam ex con- aniraas in corpore retinendas, non quia pabulum sit
l.rariis rebus fuerint ostensa miracula. Undam maris; animarum, sed quia per ipsas videtur in hac vita
lecit primitus quasi saxeam pendere rupem, nunc' vigorcorporis contineri.
dicit petram manasse fontes irriguos; ut ostenderct' Vers. 22. Et male locuti sunt de Deo; dixerunl:
universas creaturas ejus jussionibus obedire, licet'• Nunquidpoterit Deus parare mentam in deserto? Uti-
contraria naturaliter inter se videantur existere. In1 que male , quia falsa locuti sunt. Quid autem dixe-
eremo dura dicit, collali muneris gratiam duplicavii;i rinl, subsequenter explanat : Nunquid poterit Deus
ul ibi facerel tale miraculum , ubi non erat aliud in1D parare mensam in deserto? Nunquid imputative le-
necessitate remedium. Adaquavit autem posuit, ut• gendum est; positum est enim pro non. Onefarium
jumenta magis videretur significare, non homines,quii scelus, de [ed., Deo] Omnipotenli nnn credere, quae
tantis beneficiis gratias agere nescieruut. Quod au- quotidie passim probatur efficere! Scriptum est
tera dixit, velut in abyssomulta, copiara largissimae ' enim : Qui dat escam omnicarni (Psal. cxxxv, 25).
undae declaravit, quaevelulde abysso pelagi ita multai Quid crgo illi tam contrarium, quam ut non credatur
profluxit. Et nota quoniam abyssum sccundum Grae- implere quod jusserit? Et ideo vehemens culpa,
cos generis ponit ubique feminini. quia talis diffidenlia supernam tangit injuriam. Mensa
Vers. 19. Et eduxil aquam de petra, el deduxit tan- vero significat pasiionem in qua reficimur esurientes.
quam flumina aquas. Hoc ad gratiam inculcandami Et dum dicit, parare mensam in deserto, quasi quod
magnaeadmirationis iteravit, ut de illa re aqua pro- solet in copia fieri, non potuisset in rerum solitudine
diret, quae nalurali siccitaie duruerat. Et ne putares5 procurari! Slulta nimis absurdaque vecordia huma-
parum aliquid emanasse, addidit: lanqttamflumina,, nam impossibilitatem ad divinam translulisse vir-
quae de uberibus montiura copiosa inundatione pro- lulem!
£61 EXPOSITIO 1N P3ALTERIUM. PSAL. LXXVII. 562
Vers. 23. Quoniam perciissit petram et fluxerunt iA Vers. 28. Panem angelorum manducavit homo :
aqum, et tortentes inundavetunt: nunquid el panem frumentalionem misil eis in abundantia. Caput primi
poteril date, aut patare mensam populo suo? Nimis versus istius de superioribus pendet; dixit enim :
fatua cogitatio exemplura magni rairaculi dare,et ejus Januat cmli aperuit, et consequilur, pluit illis manna
auctorem in reliquis arbitrari posse deficere. Nam manducare. Pluit, dixil, ul osienderet escse nimiam
qui de pelra jussit aquas effluere, cur non faceret largitalera, quse lanquara pluvia de ccelo descendit.
escas aerem esurieuti populo ministrare? Quasi vero Et ne dubitares quse fuerit illa pluvia, sequitur,
illajulus aliquo adminiculo potueril facere, ista so- manna manducare. Manna inlerpretalur quid est hoc ?
lus non valuisset implere! Sed hanc vecordiaeculpam quod sanctac communioni decenler aplamus : quia
paulo postsequitur vindicta justissima, ne quis post dum admirando cibus iste perquiritur, corporis do-
haectalia cogitare prcesumeret. rainici raunera declarantur. Addidit, panem cmlide-
Vers. 24. Ideoaudivit Dominuset distulil, et super- dit eis. Quis est alter panis coeli, nisi Christus Domi-
posuit, et ignis accensusest in Jacob, el ira ascend>tin nus, unde ccelestia spiritualem escam capiunt, et
lsrael. Veuil ad quartam pariem, ubi per figuram delecialione insestimabili perfruuntur? Denique sic
synathroismos, quae Latine dicitur congregatio, Ju- sequitur, panem angelorum manducavithomo. Panis
daeorumcrimina colliguntur. Deus enim cogilatioiies ]B ergo angelorura bene dicitur Chrislus, quia revera
murmurantium, eliam lingua quiescente, cognoscit, ipsius laude pascuntur. Neque enira corporalem pa-
qui solus potest internum tacitumque tractatum tan- nem angeli manducare credcndi sunt, sed illa con-
quam clamorem magnse vocis audire. Sed iniende templatione Domini, qua sublimis creatura reficitur.
quod prius dixit, distulit; nunc addidit, superposuit; Verura hic panis in ccelo replet angelos, et nos pa-
ne si vindicaret ad prsesens, crederelur murrauranles scit in terris : illos contemplatione delectans, nos
minime satiare potuisse. Sed distulit vindictain, ut sancta visitatione reficiens. Addidit: Frumentationem
ostenderet patientiam : superposuit aulem moras, ut misit eis in abundanlia. Adhuc in superioribus perse-
mauifesiaret potenliara; et tunc competenter ttltus verat, manna illud frumentaiionem dicens, non fru-
est culpas, quando incredulas raentes rerum ipsarura menlum; ut iilam copiara exprimeret, quse avidita-
perfectione convicit. Seqttitur, el ignis accensus est tem populi prsevaluit superare. Denique sic sequitur,
in Jacob. Jacob significatur supplantator, qui fre- in abundanlia; illud enim abundat, quod non potest
quenter a parte ponitur genlium, quae venientes ad aliqua aviditate consumi.
Chrislum, Israeliticum populum supplanlasse raon- Vers. 29. Transtulit Austrum de cmlo, et induxit
strantur, quando illis introeuntibus, istos constat 'n in virlute sua Africum; et pluit tuper eos sicul pulve-
expulsos. Ergo in gentibus istis quas diximus Ja- rem carnes, et sicut arenam maris volalilia pennata.
cob nomine significari, ignis charitatis accensus est; Quantum ad hi.loriam pertinet, hos venlos tanquam
et quanto illi murrauraiione profanati sunt, lanio vebicula dicit esse procuralos, qui jussam copiam ad
isli confessionis ardore profecerunt. Addidil, et ira destinala castra perducerent. Sed quia sunt el spi-
ascenditin lsrael. Sicut in Jacob charilatem accensam ritualiler exponendi, nunc eos posilos subquibusdam
dicit, ita in Israel iram ascendisse pronuntiat, ut figurationibus inquiraraus. Austrumet Africumventos
iili accenderentur ad gratiam , isli perducerentur ad scimus esse raeridianos, qui a parle lucidiore et
cu/pam. ferventiore proveniunt; quibus flantibus pigrum fri-
Vers. 28. Quia non crediderunt in Deo suo, nec gus expcllilur, et aeris leniperamenta prseslantur.
speraveruntin salulari ejus. Ideo superius dixit : Ira Sic ergo el verba Domini charitatis igne flagranlia, in
ascendilin Israel, ut ostenderel perlinaces; nunc au- Austri similitudine alque Africi, mundo salutarem
tem causa ipsiusobstinalionisexponitur. Dicitenim :' temperantiam prsestiterunt, plueruntque super
popu-
Non eos credidissein Deo suo. Et ne alterum pulares los pabula, unde fideliura aniraae satiarentur uberri-
esse Deum, sequitur, ncc speraveruntin salulari ejus, me. Pulvis enim hic significat imelligentise subtilila-
id est in Domino Salvatore; ut non solura eis illa ._. . tem, quse ad supernas cogitationes commota semper
raurrauratio invidiara faceret, verura etiam duritiam ' ascendil; arena.vero innumerabilem prudenlise 267
iiientis post seculam damnaret. copiam salsi maris sapore condilam : volatitia pen-
Vers. 26. Et mandavit nubibus desuper, et januas nata , ccelestia desideria , quibus anima devota velut
cmli aperuit. Hsec sub parabolis et propositionibus carnibus referla pinguescat. _4reiiavero marit, epi-
dici, in initio ipse testatus est. Ideoque quaravis per tlielon est decenter appositum , quoniam et fluviorum
hisloriam facta videantur, oportet lamen referri ad esse polcsi, quae non babet hunc saporem.
Domiuum Salvaiorem, ut uobis constet prsedicia sen- Vers. 30. Et ceciderunlin mediocastrorum eorum:
lenlia. Mandatumesl enim nubibus, id est prcedicato- circa tabernacula eorum. Ut ipsam quoque difficulta-
ribus, ut per januas cwli, hoc est per Scripiuras tem capiendi cibi murmuraniibus abrogaret, non
sanclas praedicatiogloriosa advenlura salularis [ed., solum circa tabetnacula. verum etiam in mediis ca-
SaIvaloris]Domininuntiaret, qui veremanna sumitur, siris eorum dicit cecidissequod magno desiderio re-
quando adorabili comtnunicatione gustatur. quirebant. Castra enim a castitate dieta sunt, quod
Vers. 27. Et pluit iltis manna manducare : panem beltis exercitus occupalus feedo luxui non vacaret.
cotti dedit eis. Nobis autem significatur, quod intra sepla sanctif
Z65 M. AURELII CASSIODORI >; >.
Ecclesiacomnia superna munera possumus accipere, A Vers. 36. Cum oceidereteos, tunc inquirebanteum;
si expleri bona desideria nostra divino munere postu- et convertebanturante lucem, et veniebantad eum.
lemus. Unde inaestimabilisvirtus sermonis est, et
historiae fidem complere, et spiritualibus rebus in- Vers. 37. Et memorati tunt quia Deus adjutor eo-
rum esl, et Deut exeelsus liberator eorum est. Non
telligenda cOniradere.
inquisiertint Deumquos dicit occisos; sed exem-
Vers. 31. Et manducavetuntet salutati sunt nimis; ipsi talium
turba reliqua supplicavit. Justorum itaque
tt desidetium eotum altulit eis. Ecce convicti sunt qui ploconsuetudo est, sive antequam mala pariantnr, sive
Deo aliquid difficile putaverunl. Expleverunt deside- cum patiuntur, Deum fideliter quaerere. Scelerali au-
rium carnls ratione jejuni, ventre pleni, sed menie tem tunc atl inslabili voluntate concurrunt,
ipsum
vacui. Haec figura dicilur synchoresis, id est conces-
quando aliqua necessitate turbantur. Judaicus itaque
sio, quolies aliqua importune desiderantibus conce- populus tunc limuit iram Dei, quando socios suos
duntur, quae ad utilitatem ipsorum pertinere non cernebat
exstingui; eo scilicet tempore cum ignis de
possunt. coelo descendens (sicut in Numerorum libro (Cap.
Vers. 32. Non sunt (taudati a detidetio suo; adhuc xvi, 49) legiiur) quatuordecira millia seplingentos
eicoeeotumetant in ote iptorum : et ira flei ascendit: occidit, quoniam Moysiet Aaron propter interitum
tuper eot. '>* Core sociorumque ejus seditiones injusiissimas com-
Vers. 33. Et occidit plurimot eorum; et electos movebant. Nam quod sequilur, et converlebantnrante
Itrael impedivit. Venit ad quintam partem. Hoc est lucem, et veniebantad eum; et memorati sunl quia
enim quod dixit superius : Distulit et superposuii, ut Deus adjulor eorum est, et Deus excelsusliberaloreo-
non ftaudateniur a detiderio suo : ne impotentiam rum est, illud significat, quando Domino irascente
Dei, quam sacrilega raente conceperani, per diffi- Judaici populi extreraa castrorum divino igne con-
cultaiem desiderii sui forsitan comprobarent. Frau- sumpia sunl; quo facto Moysen rogaverunt ut pro
dati a fraude venit; fraus enim dicitur quasi fracta{ eis Dominosupplicarei. Pius ergo in luce rogat, im-
fides. Satiaii suut ergo ad suam ruinam; non ut, pius cintelucem, sicut scriptum est: In vanum vobis
inde viverenl, sed potius interirent. Nam vide quidI est ante lucem surgere (Psat. cxxvi, 1). Sed hoc pro
sequilur : adhuc escm eorum erant in ore ipsorum; formidine videntur fecisse periculi, non limoris sti-
Bcilicetdum manna et coturnieum carnibus vesce- perni : quoniam inferius adhuc de eorum infidelitate
rentur. Etca enim ab edendo dicta est. Addidil, et, dieturus est. Et nota quod hie legitur liberalorem
ira Dei atcendit tuper eos. Et occidit plurimos eo- Patrem, liberat quoque et Filius, sicut in Evangelio
rum,et electosItraelimpedivil. Hic illam Exodi bisto-, p( legilur : Si vosFitius liberaverit, tunc vereliben eri-
riam langit (Exod. xxxn, 1). Absente quippe Moyse, lis (Joan. vm, 36). Liberal etiam Spirilus sanctus,
qui legemDomini suscipiebat in monte, contra Aaron, sicut Apostotus dicit: Spirilus vitce in ChristoJesu
populus surrexit insanus, expetens sibi debere deos tiberavil me a legepeccali et mortis (Rom.'vm, 2).
fieri, sicutomnisvidebatur haberegentiliias. Factum- Unde dubium non est sanctam Trinilatem sequaliter
que est tunc, ut vitulus ille nefandus exiret, cujus; posse, aequaliterimplere quod vult.
cullura ipsi erant ulique mugiluri. Tunc iratus Deusi Vers. 38. Et dilexerunl eum iu ore suo, et lingua
dixit Moysi, graviter peccasse populum Judaeorum: sua menlitisunt ei.
quo descendcnte facto conventu viginti tria millia eo- Vers. 39. Cor autetn eorum non est rectumcum eo;
rum leguntur exstincta; et Aaron, qui crat electus5 nec nec fideles habiti sunt] habita est
eos cecidit in Sic fides [ms. A.,
Domini, propter reatum. enira illis in testamento
ejus. Venit ad sextam partem, ubi
dixit: Percussus cstpopulus propter peccalum vituli\I Judteos iterum ad rediisse commemorat :
culpas
quem fecit Aaron. Quorum pessima raurmuraiio et Deumtamen misertum iilisessedeclarat. Dicit enim :
ipsum quoque Moysenimpedivit, quando dixit: Nun- Et dilexerunt eum iu ore suo, et lingua sua mentiti
quid de petra hac vobit aquampoterimusejicere(Num. sunl et.<Sic conligit eis qui se putant per solum
xx, 10)? Propler quod verbum prohibitus est in ter-" D ] credere timorera. Nam si Deusmixto amore nonme-
ram promissionis intrare. Sic ergo factum est, utII tualur, lolo corde non quserilur. Hoc enim peccatum
electosItrael peccantium prolervitas impediret. constal accrrimum, ut lingua se illi conlileri dicat,
Vers. 34. /n omnibus his peccaverunt adhuc, et 't dum cordis ima dissentianl. Quasi vero ille non om-
non crediderunlin mirabitibusejus. ni.i cognoscat qune aguntur intrinsecus, qui, sicut
Vers. 35. Et defecerunt in vanilate dies corum, et
't legilur, Scrulalor esl cordis et renum (Psal. vn, 10 ),
tmni eorumcum fettinanlia [ms. A., festinalione].Illaa et inore humanitatis illud solura audiat, quod liiigua
potius peccata exaggerant Deum , quae augmentis s proclamat. Nara qui ejus tesiimoniis fideliter credit,
gratibus semper accrescunt. Et quoniarn, nec mira- ipse eum veraciter diligit. Fides cnini dicla est, ab
biUbtu ejut credere voluerunt, dies eorum defecisse e eo quod fiatit dicta. Sicetiam Dominus ipse testatur
dieit, quasi languida labe consumplos. Dies enim n dicens : Populus hic labiis me honorat, cor autem
peccatorum cum festinatione trauseunt, sicut et ali-i- eontm longe esla me (Isai. xxix, io). De quibus me-
i- rilo Isaias propheta testatur dicens: Et nervut ferreut
bi scriplum est -. Vtrt tanguinum et delosi non dimi-
diabunl diessuos (Psal. uv,2i). collumluum, et (rons lua mrea(Idem, XLVIII, 4).
 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. LXXVH. S66
r
Vers. 40. lpse autem est misericors, et propitius fit.A rito ergo signa et prodigia sunt appellata, qute in
peccatis eotum, et non dispetdet eos. _£gypto facla monstrantur. Tanis huinile mandatum
Vers. 41. Et abundavit ut averteret iram suam ab diximus interpretari, quod in isto saeculb necessa-
'" ' 268 et non accendit omnem iram suam. Illud rium nobis ac salutare cognbscitur, ubi humiles ac
bic exemplum non inconvenienter apponitur, quan- prostrati esse debemus, qui veniae seinper suffragia
do Mofrses pro transgressore populo supplicans, poslulamus. Tunc autem erecti eriint justi, quando
dixit ad Dominum : Obsecro, dimilte peccatum populi in illa resurrectione jugiter bona mansura susce-
hujut; tinautem, dele mede libro quem scripsil manut perint.
tua (Exod. XXKII,32, 53). Oravil pro ipsis in cruce Vers. 47. Convertit in sanguinem flumina eorum,
posituset DominusChristus-.Pater, ignotce illis, quia et pluviales aquas eorum ne biberent. Hinc priraa pla-
netciunt quid faciunt (Luc. xxiii, 34). Sic istis suppli- ga inchoat _€gyptiorum. Nam sicut aqua in vinum
cationibug actum est, ut Dominiin eis ira placarelur. conversa in Evangelio (Joan. n, 9) legitur, quae po-
F.t propitim enim factus est peccatis eorum, cura ad pulorum permutalionem significavit in melius, ita
ipsius satisfaclionem non quidem omnes, sed multi hic, in tanguinem converta, denuntiat rerum spiri-
ex hisredire roeruerunt. tualium causas peccatores sentire carnaliter. Sanguis
Vers. 41. Et memoratusest quia caro sunt: spiriluti B enim ad carnem ponitur exprimendam; quod Ju-
vadens, et non rediens. Movitpium judicem fragilitag daicuin populum respexisse nen dubium est. Dicit
considerata peccantium, quod carnalis caeciiaslumen> etiam ct flumina et pluvialet aquas eorumin sangui-
coelestis sapienliaei,on videbat; et ideo exspectandos'< nem commutatas (Exod. VII, 17), ne praedicationem
dicit, quia si confestim fuisset eorum spirilus abro- ccelestem spiriiualiler intelligerent, qui erant car-
gatus, locum pcenitentiae perdidissent. Caro autem1 nalibus sensibns occupati. Ilaec et sequentia ad litte-
dictaest, quod cara sit animae suae. Mirabili autemi ram omnino manifesta sunt, quse in iEgypto conti-
brevitate defmitur mors liominis, id est, Spiritus va- gisse divinaehistorise texlus ostendit.
dens et non rediens, subaudiendum, in hoc mundo, Vers. 48. Misit in eos muscamcaninam, et comtdit
quoniam ad suum corpus in resurrectione constati eos; etranam, et exterminaviteos.
esse redilurum. Vers. 49. Et dedit mrugini fructus eorum, et labo-
Vers. 45. Quotiesexacerbaverunteum in dcserto, in res eorum locustm. Musca canina est improborum
iram [ed., in ira] concilaverunt eum in lerra sine' petulantium vindex datus aculeus. Rana est loqua-
aqua ? cissima vanitas haereticorum, quae coenosis sensibus
Vers. 44. Et conversisunt, et tenlaverunlDeum: commorata, improbis clamoribus garrire nondesinit.
et sanctum Israei exacerbaverunt. Venit ad septimain>C Mrugo est amor lUrpis, honestatem occulta iinrai-
partem, iri ;qua breviter obslinationem eorum acer- nutioue consumens. Locusta est malevola atque
biiatemquedesighat. Consequenter enim enumeransi assidua detractio, actus alienos invida Oblocutione
quanta illis in eremo vel apud _£gyplios virtus di- corrodens.
vina pr_esliterit: ostendens quia dum delinquentibus> Vers. 50. Et occidit in grandine vineas eorum, et
semper praestet, immemores tamen beneficiorumi motos eotum in ptuina.
peccareiiftn desinunt. Vers. 81. Et tradidit grandini jumenta eorum, et
Vers. 45. Non sunt recordati manus ejut, die quai possessioneseorum igni. Grando est comminatio Do-
HbetavHeos de manu tribulantis. Tribulatio fixam so-- mini quae verberat contumaces, eosque umbraculis
let habere memoriam; sed infidelibus nec ipsai suaedelectationis exspoliat. Pruina vero est praecur-
recordali» stare potuit, quatn validissime nostris> rens anlicipansque malitia, quaealienos labores per-
cordibus tristilia semper affigit. Recordari enimi venire non permittit ad fructus. Sequitur, et tradidit
dictum fest, revocare ad cor. Pulcherrime vero po- grandini jumenta eorum. Morte pecudum stultorura
silum est ikantts Domini, el Iharius tribulanlis. HoC i significatur occasus, qui malis innuraeris cccsi, lan-
cnim nomihe operatiu significatur ambortim. Sed1 quara vilia jumenta funduntur. Addidit, et possessio-
quani lohge disparia suht, quce unum videntur ba- D nes eorum igni. Ignis quidem et in bono ponitur et
bcre vocabulum! Hla populum liberare praevaluit,, in malo. Sed quia hic pro indignatione constat in-
isia in suaimnecem retinere tentavit. flictus, ignem, cupiditatem ignobilem debemus acci-
Vers. 46. Sicut posuit in Mgyplo tigna sua, elt pere, qui possessionem nostram, id est mentis sta-
prodigia suain campoTaneos. Unam rem duobus no- tum exsecrabili ambilione devastat. Restat decima
minibus designavit. ln Mgypto enim signa fecit, de primilivis, quam suo loco dicemus : quoniam duo
, quae inferius ipse dicturus est; sed et prodigia ibi- versus ad exaggerationem mali sequentis interposlti
dem demonStravitin campo Taneos. Tanis enira civi- esse noscuntur. Notandura est autem quod hae tres
las est iSSgypli,ubi sunl facta prodigia quaeleguntur. plagse, id est, mrugo, pruina et ignis (quas hic dixit),
Signa ^uxiquefuerunt in /Egypto duris cordibus, in Exodo penitus non legahtur. Ignem enim ibi dicit
quasi characteris impressa vestigia. Prodigia veroi mixtum descendisse cum grandine, ut fructus laede-
quasi pbrrtt dicentia, id est, quae prsefigurabantur ret, non tamen ut possestiones eorum incendere po->
esse vehltira. Omnes enim illse plagae ad aliquami tuisset. Pro istis vero tribus aliae ibi tres sunt posi-
/Significaiiliampriscis lemporibus contigerunt. Me- tae, ciniphcs, ulcera et tenebrae. Quod in litterii
 S67 M. AURELh CASSIODORI 568
diviius pro congrua intelligentia rerum frequenier AatqueA duris digna judicenlur [ed., indicentur] pro-
invenis; esae varialum, ut est titulus trigesimi tertiii venisse supplicia.
psalmi. Dicit enim : Ptalmus David, cummutavit vul-
tum tuum coram Abimelech,el dimisil eum et abiit. In Vers. 54. Et percussit omne primogenilumin lerra
:
Aegum enim volumine Abimelecb Palsestinorum rex Mgypti primitiat laborit eorum in tabernaculis
flon legitur fuisse, sed Achis, quse nomina (ut dixi- Cham. Ecce decima illa plaga primogenitorura, quam
ira Dei malos rainabatur, exponilur. Ta-
inus) pro sacramenlorum qualitale mutata sunt; lis enimper angelos
ut
quod hic quoque similiter debemus accipere. Nam et nolebanttantaque fuit, lsraeliticuni populum, quem
in Concordia Evangeliorum PatremAuguslinumsimi- _£gyptii ante dimittere, ultro poliusexire
lia collegisse maiiifestum est. compellerent. Primogenita sunt quse primo loco sen-
Vers. 82. Mitit in eos iram indignationis sum, in- sibus nostris reverenter occurrunt, ut est illud man-
et el dalum summum, Deum ex toto corde diligere, pro-
dignationem, iram, tribulationem : immissiones
ximi habendam modis oranibus charitaiem.
per angelos malos. Ordo vindictae verissima descri- Haec quoque
ptione narratur. Prius enim Dominus peccatis nostris quando pereunt, primogenitorum amissioue
et in ipsa prole rationis orbamur. Respi-
269 irascitur, quando nulla compunctione convcr- percutimur,ciamus plane quod populum yEgyptiorumdecem pla-
limur; ac deinde malitiara hominis in sua indigna- nB
Hebraeorumgentem Decalogi munere
tione, etira, et tribulatione derelinquit; ut propriis gis afflixeril, ut
adversilalibus affligantur qui divinis jussionibus obe- decoraverit; hoc sacramento numeri etultionem
datam reperias, et gratiam prtestitam fuisse cogno-
dire contemnunt; sicut scriptum est: Propterea tra-
scas. Sequitur, prhniiias laboris eorum. Hoc estquod
didit illos Deus in desideria cordis eorum, in immun-
superius dixit, omne primogenitum. Primitim quippe
ditiam, ut facianl qum non conveniunt(Rom. i, 24),' taborum ad lolum perlinet quidquid humana possibi-
etc. Sceleraii quippe hominis indignatio pertinet ad
lilas babere poiuerit. Et sicut supra dixit, in terra
Itimidam superbiam, ira ad audaciam nefandam, tri- ita et hic repelil, in tabernaculis Cham,
bulatio&dconfusam desperationem. Tunc per angelos Mgypti, Cham fuit paler Cbanaant, cujus posleritas
malosnd immistionespraecipitantur illicitas, et quasi1 terram quippe
ipsam possedisse cognoscitur.
jnudati defensione divina, in praedam cadunl perni- Vers. 55. Et abstulil ticut oves populum suum, et
ciosissimam bestiarum. Perscrutandum est eiiara eos tanquam gregem in deserlo.
| perduxit
quod dicit immissionesfactas per angelosmalos, quasi1 Vers. 56. Et eduxit eos in spe, et non timuerunl;
et per bonos angelos non deleveril peccatores. Per et inhuicoseorum
operuit mare.
bonos enim angelos Sodomam subverlit et Gomor-
rham (Gen. xix, 1), quos Abraham et Loth susciperei C Vers. 57. Et induxit eos in montemsanclificationis:
suis hospitiis meruerunt. Tentatus est etiam trans- montem hunc quem acquisivit dextera ejus. Venit ad
gressor per angelura malum, sicul in Regum volu- octavara partem, ubi Domini beneficia referuntur, et
mine dicil: Et introivit spiritus Dei malus in Saul! Judaicaeobstinationis culpa subjungitur. Sed quam-
(/ Reg. xvni, 10). Jusii quoque lentati sunt a dia- vis superioribus videanlur esse conjuncta, hic tamen
_bolo,ut Job el Paulus apostoius, et cseteri hujusce- ostenditur quid illa decima plaga corapleverit: scili-
modi. Consiat enim cuncta quaecreata sunt, Creato- cet ut populus Domini ab impia servitute liberatus,
ris aut permissioni, aut imperio subjacere. ad terrara reproraissionis incolumis perveniret. Sed
Vers. 53. Viam fecit semitmirm sum, et non peper- poiest bic nonnulla qusestiosuboriri, quia non illos
cit a morte animabus eorum; el jumenta eorum ini quos abstulit de terra _£gypti, eosdem in montem
morte conclutii. Cum dicit, viam fecisseDominum,, sanclificationis adduxil. Significat enim Sion mon-
qua possit ad vindictam infelicium pervenire, osten- tem, ubi conslat Jerosolymam constitutam. Sed dum
dit non esse ad eos veniendum, nisi Domini fuerintt ageretur de populo Judaeorotn, ipsos notura est ad
defensione privali. lra enim Doraini per tropologiami hanc civilalem fuisse perduclos, qui suis pairibus
dicitur; sed ipsa esl quamsuperius dixit, immissiones i succedenies, ei nomen el genlera Hebraeorumconti-
per angelos malot. Ista enim non licet diabolo facere,, D nuisse noscuntur. Significat lamen (sicui revera
nisi cum Domini voluntale permittilur. Quid aulerai faclura est) quia multi eorum ad Ecclesiam calholi-
ista ira fecerit, consequenler exponit: et non peper- cam, quam mavult bic intelligi, conversionis beneli-
cit a morte animabus eorum. Quud dixit, animabuss cio pervencrunt. Ipsa est enira quam Christus
eorum, pro horainibus accipiendura cst, quos in illai nosler, qui est .Palris dexlera, conquisivit. Paiet
clade cognoscitur occidisse. Nam pro toto homine; enim ut et figurale superiores versus inlelligere de-
solam animam poni (sicul jam diclum esi) Exodii beamus. Nam quod dixit, oves et gregem, significat
scriptura testatur, dicens : Omnes ergo animw qum e populum Christianum, qui in hoc saeculotanquam in
egrestm tunt de femore Jacob, animm teptuaginlaa deserto pascitur, si mundanarura rerum desideria
(Exod.\,S). Undeper figurara synecdoche provcnitt non sequatur. Educti autem nos sumusin spe a lerra
ista locutio, quaesignificata parte totum. Sequilur,, ^Egypti, id esl a tenebris peccatorum, qui fidei lu-
jumenta eorum in morte conclusit. Respice quemad- men accepimus. Et inimicot nostros, hoc est diabo-
jnodum cuncla quae vel ad vicium humanum, vcl ad] lum cum ministris suis operuilmare, dura nos sanctae
solatium pertinenl, dicit esse vastata; ut impiiss regeneralionis lavacra diluerunt. Sic illis in figura
£69 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. LXXYII. 570
facla sunt (sicut dicit Aposlolus) quse nostrac salulis Afabricatura.
& Hoc ergo tabernaculum repulisse dicit
indicia nuntiabant. Dorainum : in quo inter homines habitare dignatus
Vers. 88. Et ejecit a facie eorum genles; et sorle est, sicut in alio propbeta legitur : Vide quid feci
divisiteit lerram in (uniculo dislributionis. Silo, ubi eral labernaculum meum (Jer. vu, 12).
. Vers. 59. Et habitare fecit in tabernaculis eorum Sed metuendum esl nobis, ne offensus corporis
tribus lsrael. Ejicit a facie nostra gentes,quando bar- nostri labernacula deserat, quae Spirilus sanctus,
barici et imraites a nobis fuganlur errores. Dividit cum Dei munere bene nos traclamus, inhabilal,
autem nobis terram illam repromissionis, cura pro sicul dicil Aposlolus: Templum enim Dei sanctum
sua dignatione unicuique bealam dederit porlionera. est,quod eslis vos (I Cor. m, 17).
Funiculus autera distribulionis, tractus est ab iilis Vers. 65. Et tradidit in captivitalemvittutem eorum,
qui lerram tenso fune dividebant. Sequitur, et habi- et pulchritudinemeorumin manusinimici.lllud tempus
tare fecit in tabernaculiseorum tribus Israel. Divinae memorat, quando ab Allophylis Hebracivicli sunl, el
nobis Scripturae tradiderunt in eorum loco vel nume- csedibus eorum direptionique paluerunt. Quapropler
ro electorum populumcongregandura, unde superbi virtutem et pulchritudinem significat arcam tesla-
angeli probanlur expulsi. Ergo tribubus Israel, id est menti, per quam sibi inter genles videbantur invi-
videntibus Deum dabit tabernacula, quse ante super- B I cti, et surama decoris laude prsecipui.
biaeruinam adbuc innocenles angeli possidebant. Vers. 66. Et conctusitin gladio populum suum, et
Vers. 60. Et lentaverunt, et exacerbaverunt Deum hcereditatemsuam sprevit. Consequens fuit ul popu-
excelsum; et lestimonia ejusnon cusiodierunt. lus gladio caderet turpiterin ruinam, cui arcae digni-
Vers. 61. Et averterunt se, el non servaverunt tas probabatttr ablata. llle enim quos spernit anni-
pacium, quemadmodumpalres eorum; et conversisunt hilat; nec quisquara potest subvenire, cui se pro*-
in circumperversum. Nunc dicit contuniaciam Judseo- bantur solatia divina subtrahere. Sprevit enira
rura, etquid eis irato Domino contigerit, consequen- hmreditatem suam, quando populum, quem inter
lcrexponit; ut talia inobedientes debeant exempla multas nationes elegerat, pro scelerum suorum im-
nietuere. Arcus perversus est'270 maliiia peccato- manitate projecit. Haereditas quippe ab hero dicla
rum, quee non emlnus vulnera jaculatur, sed in se est, quoniam eam jure legitimo Dominus noscilur
magis spicula directa convertit. Quod utique dolosos possidere.
pali manifeslum est, qui dum aliis ingererc nilun- Vers. 67. Juveneseorum comedit ignis, et virginet
tur plagas, in se converlere suas potius probantur eorum non sunl lameniatm.lgnem bic iram bellaiuitim
insidias. debemus advertere, quaetraditos sibi tanquam con-
Vers. 62. Et in ira concitaverunt eum in collibus( : C sumptrix flamma devoravit. Sequitur, et
virgines
suis, et in sculptitibus suis mmulali sunt eum. Colles eorum non sunt lamentalm. Lamentari enim vacanlis
superbas ac lumidas significant cogitationes homi- est. Nam cum omnes imminentia pericula formida-
num, quibus semper Dorainus invenitur adversus, rent, nulli licuit allerius funeri justa persolvere.
quando in culturas daemonura iniqua prsesuraptione1 Lamenta cnim dicla sunt intra lares raonumenta,
prosiliunt, Mmulati sunt quippe eum, cum honorem1 sicut antiquis sepelire mos erat.
Doraini simulacris detestabilibus contulerunt. JEmu- Vers. 68. Sacerdotes eorum in gladio ceciderunt,
latio enim ista in malara partera, non in bonam de- et vidumeorumnon pbrabantur. In ipsa igiiur capti-
bet intelligi; nam vide quid sequitur. vilate filii Heli sacerdotis ab Allophylis gladio legun-
Vers. 63. AudivitDominuset sprevit, et ad nihilum tur exstincti; quorum unius uxor vidua facta, post
redegit nimis lsraet. Nona pars, quae superesl, in- subitum partum morie praeventaest. Ila conligit ut
troilur, in qua vindictaegenera numerantur, et post,i ejus vidua minirae ptoraretur, dum universos com-
advenlus Domini Salvatoris edicilur. Solet autera> munis interitus occupasset. Nam talia in illo populo
inter nonnullos facere quaeslionem, quare cum1 multis accidisse credenda sunt, quando pluralem
peccata fuerint aliquorum, ille laraen in omnibus> numerum auctoritas sancta memoravit, qu_e nihil
vindicasse dicatur? quod religiosis mentibus scrupu- ** ] noscitur referre superfluum.
lum non debet injicere. Nam elsi gentera captivitati1 Vers. 69. Et excitatus esl lanquam dormiens Dc-
tradidit, tamen sibi placitos conscienticc integriiate1 minus: tanquam potens crapulatus a vino. Consuetu-
servavit; sed eos magis in tribulationibus exercuil, dines istas horainum diximus propter res explanan-
quos selerno honore coronandos esse decrevit. Nam das ssepe Dorainocontributas. Dicitur enim a persona
si verilatis inlima perscruleraur, captivilatem passi demenlium, qui ita putant quando periclilanlibus
non sunt qui animo liberi fuerunt, nec inlerno hosti non subvenit, quasi vino etse craputatum. Sed ille
Iradili, quorum conscientia non potuit a Divinitate tantuin negligentibus atque infidelibus dormit, qui
subduci. nulla psalmodia, nullis bonis operibus excilant Chri-
Vers. 64. Et reputit tabernaculum Silo, tabernacu- stum. Et jure ab ipsis reddiiuralienus, qui eum sibi
lum tuum, in quo habitavit inler homines. Silo civitas quasi dormire dem enter inlelligunt. Excitalur etiam
eral ubi arca Domini fnisse legitur constituta : unde ad vindictam malis actibus provocatus, cujus patien-
per sacerdoles supplicantes, Hebrseidivina responsa lia dormisse crcdebalur; quod magis hic agnoscimus
capiebant, antequam templum esset Jerosolymis sentiendum. ExcitaveruntenimeumAIIophyli, quando
571 M. AURELJI CASSIODOIU 573
arcam testamenti ejusintersimulacra posuerunt. Et A et alibi de Ecclesia legilur : Deus fundavit eam i»
sequitur quse illis tali facto provenerint. Discutien- mternum(Psal. XLVII,9).
dum est aulem quod dixerit, lanquam potent, quia Vers. 74. Et elegit David servum suum, et sustulit
tunc sunt homines ad irara facileset ad virtutem po- eum de gregibus ovium: de post felantet accepil eum.
lentes, quando post crapulam vini de somno sur- Yers. 75. Pascere Jacob popuium[ms. A. , sertiwm]
gere consueverunt. Denique bealus Hieronymus, in- suum, etlsrael hmreditatemsnam. Aptissima nimiset
ter alios veridicus interpres, pro potenie fortis decora introducta est narratio; ut quia dixerat, elegit
posuil. Judam, nunc diceret, David , qui ab humanitate sus-
Vers. 70. Et percussitinimicostuos in posteriora; cepta Christo Domino proximabat. Sed melius hoc
ipprobrium sempiternum dedit illis. Hoc in primo de ipso suscipimus Domino Salvalore; nam in Evange-
libro Regum legitur (/ Reg. v, 6), quia pro sacratse lio caeci clamaverunt : Fili David, miserere nobis
arcae injuria Allophyli in posteriorapercussi sunt, ut (Malih. xx, 30). Et quia confidenter verum dixerant,
etiam vivi a soricibus exsecrabili sorte roderenlur. sub celeritate sanati sunt. Sequitur, et tustulit eum
Quod opprobrium eis permanet sempiternum,quia de gregibus ovium; de post fetantet accepit eum. Per
nullus alter laliier punitus est. Sic peccatores in istam similitudinera David filii Jesse (sicut et in aliis
"B locis DominiSalvatoris nobis sacramenta
posteriore vita percutit, quando eis sua debitanon ) pandun-
relinquit, et quasi a soricibus consumuntur, dum lur. Nam ille sublatus ab ovibus pervenit ad regnura :
eos diaboti cohors inimica vallaverit. Dominus noster functus officio pasloris, sedet ad
vere Rex regum et Domi-
Vers. 71. Et repulit tabernacutumJoseph, ettribum dexteram Patris, qui est
nut dominanlium(Apocal. xix, 16). Nec vacat quod
Ephrem non elegit.
dixit, oves ejus fuisse fetosas. Domini enira grex
Vers. 72. Sed elegil tribum Juda, montem Sion
spirituali gratia fecundus, (ilios noscitur habere co-
quem dilexit. Jttdicia Domini ipsorum quoque no- piosos; sicut in Canticis canticorum de Ecclesia le-
minum astipulatione declarantur. Joseph significat gitur : Dentet tui sicut grex tontarum ascendens de
augmentum, quod et in malo et in bono ponitur ; lavacro, qum omnesgeminoscreant, et tterilis non est
sed modo in contrarium accipiendum est, quia con- in eis ( Cant. iv, 2). Addidit, Patcere Jacob populum
slat esse repudiatum. Ephrem frugifer interprelatur suum, et Israel hmreditatemsuam. Hoc jam manife-
sive ubertas; Juda confitens sive glorificans. Memo- stius advertimus dictum de Domino Salvatore , qui
ria quoque condendum est, quod per Hebrsea no- gregem sutim solus valuit coelesti pane satiare , et
roina Scriplura sancta causas nobis ssepius dec arat baereditatem suam maxitne a periculis animarum
occullas. Quodgenus locutionis sacrarum litter; rum £C cunclis eripere. Jacob enira possumus intelligere po-
proprium esse non dubium est, quando tale al |uid pulum Christianum, qui hic degit in terris. Hmredi-
raundanis litteris minime continetur. Repulit ergo , tatem vero Israel, futuram congregationem quae Do-
tabernaculum Joseph , quia Hcet ipse fuisset ju tus, mini contemplatione pascenda est; quod ad tempo-
lamen ejus posteri qui ad semen carnis perlinuetunt, ralem regem omnimodis non potesi perlinere.
augmentamtindana el 271 provectum carnalera dc- Vers. 76. El pavit eos sine malitia cordis sui, et
siderasse noscuntur, tribum quoque Ephremnon ele- in sensu manuum suarum deduxit eos. Absolute lotum
gil, quia in fruge saeculi hujus carnali ubertate ad Dorainum pertinet Salvalorem ; solus enim fuit
praesumebant. Tribum aulem Juda merito delegit, qui peccata non habuit. Dicendo eiiini, tine matitia,
quae et confessione fuit humilis, el conversatione oslendit quia ita sint dicenda peccata. llla enim puri.
laudabilis : unde nobis secundum carnem Dominus tas, illa sanciitas, illa e ccelo veniens Majestas, hoc
Salvatoradvenit. Sequiiur, monlemSion quemdilexit. probata est docuisse quod gessit, hoc gessit sinedubi-
Ecclesiam catholicam signilical, de qua in Canticis talione quod docuit. Pavit enim praeceplor egregius
canticorum Dominusdicit : Vna est columba mea, quos docere dignatus est, sicut ipse testatur : iVontn
una est dileclamea (Cant. vi, 8). solo pane vivit homo, sed in omni verbo Dei ( Matth.
Vers. 73. Et mdificavitsicut unicorniumsanctifica-t) D iv. 4). Sine malilia cordis, sicut alibi dicit : Nec ett
tionemsuam, in terraquam (undault in smcula. Vni- tn ore ejus dolus (ltai. LHI,9). Sensusvero manuum,
cormumsignificat unam spem habentium in sanctis- actualem significat sanctitatem, ad quara fideles suos,
simara Trinitalem, ad quam fideliumsacratae mentes. prout ipsetribuit, gloriosa iraitatione perduxit. Sed
humiliter erigunlur, el tanquam validissimo comut nec istud David potest temporali regi ullatenus con-
fideifirmilale consistunl. Sequiiur, tn lerra quamfun- venire; sed cura ad Dominum Clirislum referuntur,
davil in tmcula. Quamvis tn swculofuturo Jerusalemi cuncta sibi decora parilitaie consenliunt.
prsedestinalaconsistat; in terra lamen, id est in ho-' Conclutiopsalmi.
rainibus sanctis sub _eteriiitate [ed., spe scterniiatis]
probatur esse fundata, sicul iu Evangelio Petro di- In nonnullis psalmis solemus exquirere quid nos
clum est: Tu et Pelrus, et super hanc pelram cvdifi- admoneat coelestisauctoritas. Hic tale fecit initium ,
caboEccletiam meam, el pnrlminferi non prmvatebunt t ut expositio magis quam principium psalmi esse vi-
aitvenus eam (Matth. xvi, 18). Ecce quomodo in<t deatur. Dixit enira parabolis se ei propositionibus
terra sub aeiernilale cognoscitur esse fundata. Nam(i esse locuturum, ut unusquisquevelociter cognosceret
 573 EXPdSITIO 1N PSALTERIUM. P3AL. LXXVIH. 571
faciem psalmi, cum forma ipsius expressa fueril di-- Aprocreata.
_. In hwreditatem, Jerusalem significat, ubi
ctionis. Quapropter sic pro suis delictis expulsos He- erat hmreditasDei in sanctis hominibus conslituta :
braeos, et intromissos asserit Christianos, ut uirius- qualis fuit Matatliias, Eleazar, seplem fratres cum
que legis intenlionem quasi in unius faceret botrii sancta matre; quales fuerunt mille, qui, ne sabbatum
decore pendere. Amemus ergo prolixitatem ejus, inl violarent, omnes se passi sunt ab hostibus quietis
quo dum historia refertur, Novi Testamenti gratiai manibus interire; et caeteri quos noiitia minime
declaraiur : more abyssi fluctuantis, quae tol luminai comprehendit. Addidit, tuam, ut excitaret judicis
reddit quot tremores effecerit. Modo enim ibi clari- animum contra adversarios truculentos : dicens
tas lampat, modo umbralilis imago circumvolat, ei in1 eos venissead laesionemrei, quse ad judicem perii-
eodem elemento videntur esse varia, cum nihil illic2 nebat. Haecoratores latius copioseque dixcrunl, cura
coloris accedat, nec recedat. Sic psalmi hujus ad- adversariis suisodium facere invidiamque niterentur.
miranda diversitas el historiam narrat, et longe aliai Vers. 2. Coinquinaverunltemplumsanclumluum, po-
Quaespiritualiter sentiantur, insinuat. Cujus simili.. suerunt Jerusalem velut pomorumcustodiarium. Aptis-
tudinem centesimus quarlus quoque psalmus subse- sime sancio viro sacrati templi prius occurrit in-
quilur. Et sicut in David actibus declaranlur Domi- juria : ut hoc inter inilia defleret, quod ad divinam
ni fulura mysteria, ita et per miracula quae Judaeis sB ] noverat contumeliam perlinere. Coinquinaverunt,di-
concessa sunt, Cbristiani populi sacramenla pan- xit, polluerunt: quoniam illo tempore non est ever-
duntur. sum sanctuarium Doraini, sedimpiae gentes in san-
EXPOSITIO IN PSALMUMLXXYIII. ctissimis locis simulacra nefanda praesumptioneposue-
Psatmut Ataph. runt; ut ubi colebatur verus Deus, ibi immundus
Sicut saepe diximus hcec[ed., hic] significationo- adorarelur spiritus. Sic enim de Antiocho in Macha-
minis ad actus illos pertinet qui ad mandata Domini[ bseorum libro legitur : Jussit coinquinari sancta, et
graiiamque referuntur. Asaph vero significat Synago- sanctum populumIsrael; jussit wdificariaras et templa
gam, quaetamen caiholicseconvenire possit Ecclesite. et idola, ut immolarenlcarnes suillat (1 Mach. i, 49,
Neque enim Christianis alieni credendi sunt, quii 50), ete. Sequitur dolenda nimis et iojuriosa compa-
graiiae domlnicaeclaritate fulserunt. Addeprophetas, ratio : Posuerunt Jerusalem velut pomorum cuslodia-
patriarchas et populum illum jam Christo devotum! ttum. Quod scbema diciiur parabole, ,'quandores sibi
ante tempora Christiana. Est ergo et iste psalmusi genere dissimiles comparantur. Custodiaria siquidem
totus in lamentatione positus, sicut et septuagesi- pomorum dicuntnr luguria, quse sibi hortorum culto-
rous tertius , qui futura tempora velut praeterita de- res ad depellendam solis injuriam, et ad custodiendas
- * forum improbas manus frondibus
plorat, et propter duritiam cordis sui genti graviter G liscisque [ ed., fo-
affligendae, pietatis studio precatur Christum Do- liisque] communiunt; quae mox ut poraorum tempus
minura subvenire. abscesserit, tanquam inulilia derelinquunt. Quapro-
Divisiopsalmi. ptergenlesquaeJerosolymara vastaverunt, illam templi
Priusquam de divisione dicamns, oporlet gesta- pulchritudinem singularera sic contemptibilem puta-
rum rerum breviier insinuare notitiam, ut dum causa verunl tanquam casellulam pomorum, quaevilis alque
praemiltitur, textus psalmi intelligibilius audiaiur. despecla transacta aestate deseritur. Unde el Isaias
Machabaeorumnobis primus Iiber insinuat Antiochum! dicil: Relinqueturfilia Sion velutumbraculumin vinea,
regem cum 272 Jerosolymam venissei, hostiliter ci- ei sicut tugurium in cucumerario( Isai. i, 8 ).
vitale opibus enudata, in templo Dei idola posuisse, Vers. 3. Posuerunt mortalia servorumtuorumescas
Hebraeosquedum diis suis sacrificare cogeret, multos, volatilibuscoeli,carnes sanctorumluorum besliis lerrm.
marlyres effecisse. QuapropterAsaph (quem diximus Posiquam de divini templi conquestus est injuria,
personam gestare fidelium populorum ) per totumi venit ad hominumneces; ut eos post sacrilegii culpas,
loquitur psalmum. In prima parte dinumerans quantat bomicidii reatus argueret. His tamen aliquid majus
temporibus praedictiregis Anliochi perlulerit Jerusa- adjicilur, ul crudeli immanitale trucidatos, fcris
lem popuiusque Judseorum.Secunda paric Dominum iD* etiam abjicerenl insepultos. Contemptus siquidem
rogat ut supra polentes inimicos iram suse indigna- corporum mortuorum non ad parvara refertur invi-
lionis effundat, et peccatis servorum suorum dignelur diara [ms. A., injuriam]; nam si sepelire est pietatis
esse propitius. Tertio prophetiaespiritu postulat vin- oflicium, volatilibuscwli abjicere, magnsccrudelitaiis
dicari nonperempiionis voto, sed correctionis studio. constat exemplura. Dicendo autem, servorumtuorum,
Exposilio psalmi. raartyres significat, qui in illa captivitaie copiosa
Vers. 1. Deus, venerunlgentesin hmreditalemtuam. persecutione floruerunt, sicut in iibro ipso legilur :
Quamvis longis ante temporibus David fuerit, quam Multi de populo Israel obtinuerunl, et confortali sunt
rex existeret Antiochus, omnia tamen more suo in eis, ut non manducarenlimmunda; et elegerunt
quasi transacta refert, quacSpirilu sancto repletus mori magis quam cibis a Dominovelitit coinquinari
prsevidebatesse ventura. Hinc est quod Asaph deflens (1 Mach. i, 65 ). Sequilur, carnet tanctorum tuorum '
subito ctamabat ad Dnminum ; Venerunt gentes, tan- bestiis terrm. Una res duplici varietate describiiur,
quam jam muros erurnpercnl, et formidata caplivitas m diversitas crudelis facti auditum possil judicis
inlroiret. Gem enim dicta esl, quod uno sit genere exaggerare piissirai. Non enira suffeceral mortuot
575 M. AURELII CASSIODORl 576
volatilibus tradere, nisi et feras perraitterent eorum A ]populuin (rahi, collegit reliquos fideles, atque in
corpora laniare. exercitum regis Anliochicum filiissuis lanla indigna-
Vers. 4. Effuderunt sanguinemeorum sicut aquam lione prosilivit, ut se et a jugo servitutis exueret,
in circuilu Jerusalem, el non erut qui sepeliret. Adhuc et iraperata sacrificia gloriosissimerespuisset; inlan-
in ipsa exaggeratione remoralur : ne cito transiret ab tum ut quemdam Judaeumidolis immolantem supra
animo, quod atroci commissum videbatur exemplo. ipsas aras amore sanctse devotionis exstingueret.
Dicendo enira, sicul aquam, crudelibus factis auget Yers. 7. Effunde iram luam in genletqumte nonco-
invidiam, ut ita sibi crederent bumanum sanguincm gnoverunt,et in regna qumnomen tuum non invocave-
effunderc licuisse, quemadmodum solet aqua sine runt. Postquam narravit llebraicaegenlis gravissimas
alicujus culpa decurrcre. Nam quod addidil, in cir- calamitates, nunc petit .a justo judice ut vastatores
cuitu Jerusalem, et non eral qui sepeliret, nefandissi- eorum affliciiones sustineant, qui nomen ejus orani-
mam copiara sccleratsecaedis ostendit, ut uon solura modis nesciebant. Effunde iram tuam, dicit, id est,
intra urbem, verura etiara circa muros civitatis lan- supra adversarins indignationem tuara abundanler
tuin provenissetexitiura; quatenus devotionem sepul- emitte; ut sicut nos itli comprimunt, iia tuis viriu-
turse nullus implere valuisset, dum par conditio tibus obruantur. Sciobai enim humanam victoriam
cunclos involveret; sicut in anleriore psalmo dicit: B tandiu posse prsevalere, quandiu divina potenlia per-
Juveneseorum comedil ignis, et virgines eorum non misisset. Et cum dicit, quw te non cognoverunt,cuhyis
sunl tamentatm(Psal. LXXVII, 65). mitigat Judseoruni: quoniam elsi multi deliquerant,
Vers. 5. Facli sumut opprobrium vicinis notlrit, , erant tamcn inter eos qui dominicis jussionibus
deritui et contempluihit qui in circuitu notlro sunt. serviebant. Istos enim dicit merito persequendos qui
Gloriam illam Jerosolymorum toto orbe mirabilcmi nomen Dominiomnimodis ignorabant. Sic culpa quae
usque ad opprobriumdicit venisse vicinorum, ut quan- excusari non potesi, superioris criminis collatione
ta prius nobilitale resplenduit, tanla postea abomi- levigatur. Nec vacat quod ante dixit, in gentet, postea
nalione sorderet; sicut et Jeremias in Lamenlalioni-- in regna; prius enira populis imprecatus cst, deinde
bus ait: Quomodotedel sola civitat quw abundabat ( ipsis regnis quaelalia fieri crudeiiter imperabaut.
populit, facta esl ul vidua qum mulliplicata erat in1 Vers. 8. Quia comederuntJacob, el locum ejus de-
nationibut: princeps in regionibusfacta est in tributoo solaverunt.Pro genie quae peccaveral, gratissimi pa-
(Thren. i, 1). Et paulo post : Hmc est civilat qum e triarchae nomcn objectura esi; ut recordatio sanciis-
dicebaiur corona glorim, jucunditas universmlerrm e siraiviri populi delicia miligarel. Quaefigura dicilur
(Ibid. II, 15 ). Sequitur derisui, et contemptuihis quili anieprosopon, [quando pro hoinine ingrato ponitur
'n circuilu noslro sunt. Eadcm repetita diversilate e C persona gratissima. Dicendoenim, comederunt,signi-
congeminat, ut illud quod dixerai opprobrium,clarius is ficat comedifecerunt.Saevitiamimpiaegentis ostendit,
monstrareiur. Dicit enim Hcbraeosfuisse derisui, qui li dum cadavera morluorum ferarum coraestionibus
prius fuerant Domini devotione reverendi. Contem- exponebant. Sive comedisignificat eos qui, lege Do-
ptui vero tunc sunt babiti.quandoeos captivitati tra-i- mini derelicia, irapia superstitioue glutiti sunt. Se-
diios videbant, quibus pridem tot regna cessisse e quilur, el locum ejus desolaverunt.Eversionem ei so-
cognoverant. Nec vacat quod additum est, qui in cir- litudinem deplorat pulcherriraae civitaiis, quando
cuitu nostro tunt: quia semper graviora sunt oppro- i- impia dominatione, persuasione gentilium civium
bria quae vicinitas novit, dum assidua reputationee suorum habitatione nudata est.
suscipitur, quod longinquiialis beneficiominirae sus- Vers. 9. JVememiner.siniquitates noslras antiquas,
tinetur. Sic totus iste texius a principio crescens, -,, cilo nos anticipet mitericordia tua, quia pauperes (acli
schema istud nobilissimum facit quod vocatur auxe- j- sumut nimis. Confessionedelictorum propiiium sibi
sis , Laline vero nuncupaiur augraentum. Ubi sunt iit judicem reddit, ut qui se per justiliam vindicare non
oratores qui ad artera vcrisimilem vcriiaiis officia ia poterat, per supplicaliones necessarias expiaret. Sed
Iranstulerunt? 273 Ecce quibus argumentis agit ;it cum sciret Asaph Antiochi regis terapore nonnullos
simplicitas iugeniosa, non malitiosacalliditas. I Judceorumesse seducendos, ut Dominicultura dere-
D
Yers. 6. Vsquequo, Domine,irascerisin finem; ac- > licla, nefanda idola sequerentur, non poterat pro
cendeturvelut ignis idus luus? Venit ad secundam rn antiquis lantum rogare culpis, quos sciebat fuluris
partem, in qua piumjudicein rogat ne usque ad fineinm quoque lemporibus ingenlia scelera perpeirare. Sed
irascatur gcnli Judaicse, quando se venturum pro- ci- hic, antiquos, similes antiquis culpis aestimo debere
phelarum sacris prsedicalionibus indicavil. Saucti ;ti senlire, quibus per innuraeros annos nefanda mundi
enim viri quamvis mala paterentur, sciebant se a pravitate peccatum esl; sicut et alius psalmus dicit:
Domino minime deserandos; sicut alius psalmus di- li- Ecce veteresposuisti dies meos(Psal. xxxvin, 6). Se-
cit : Casligans catligavit me Dominus],el morti nonon quitur, cilo nos anticipet mitericordiatua. Qui liraet
tradiditme ( Psal. cxvn, 18). Prophetiaequoque spi-)i- judiciura Doraini anlicipari se ejus misericordia rccte
ritu denuntiat fieri quae praevidebat esse ventura. a. desidcrat, quia nisi indulgentia praevenerit peccato-
Tempore siquidemipsiuscaptivitalisMailialliiasunus us rem, in judicionon absolvet erranlem. Addidil, qnia
Hebraeorumzelopaterncetraditionis incensns(/ Mach. h. pauperes (acli tumus nimis. Paupertas est enim in
II, 23), quia vidcbat ad idolorumculturam civicum m nobis exiguiias bonorum operum, et non habemus
577 EX OSITIO IN PSALTERlUM. PSAL. LXXVIII. 578
quod possimusofferre justitise, si nos incipiat vigor A filios morte punitorum [ ms. A., wior.t/.eaforwn]. De
aequitatisinquirere. Super hoc ponit et, nimis: ne quis illis dicil quos pro nomine Domini vinxerat irreli-
se putaret.de probitate actuum suorum debere praesu- giosa gentilitas, qui crebris gemitibus omnipotenti
mere, cum se bonis meritis ntmts pauperem essei Domino supplicabant ut ejus Ecclesia in fratribus
cognoscerel.' non deficerelj, etiamsi ipsos imrainens poena consu-
Vers. 10. Adjuva nos, Deus salutaris noster, propter meret. Sancti enim viri lalia semper petunl, quac ad
honoremnoministui. Cum dicit, Adjuva nos, significat. fidei augmenta proficiunt. Sequitur, secundummagni-
forsilan illud certamen quod Mathathias assumpturus; tudinem brachii tui posside filios morte punitorum. Ni-
erat ut Hebraeosa superslitionum clade liberaret;; mis pia suboritur et affectuosa precatio, ne filiot
ut causa humanis viribus desperala Domini virtule_ eorum Dominus a sua possessione projiciat, qui pro
juvaretur. Et bene infirmiiatem suam intellexit, quii ejus religione morte puniti sunt. Innumera enim lunc
Salvatorem medicumtotis viribus invocavit; quatenus_ ibi turba marlyrum fuit, quorum posleri Dominum
erepli Judseibonorem ejus nomini reddere potuissent. desiderant possidere, ne aliquo errore vitientur. Ille
Utiliier autem se adjuvandumpropter honoremDominii siquidem quando nos possidet, diabolica in nobis
dicit, non propter aliquod raeritum suum. jura non praevalent.
Yers. 11. Domine, libera nos, etpropilius eslo pec-. B ] Vers. 15. Redde vicinis nostris septwplum in sinu
catis nostris propler nomcn luum. Qui de propriis vi- eorum : improperium ipsorum, quod exprobraverunt
ribus desperat, necessarie ad auxiliura omnipotentis_ tibi, Domine. Tale est Redde quale quod superius
judicis currit, ut quod actibus propriis conferri noni dixit, Vindica;quod etsiafflictionemtribuit corporum,
potest, pietate sancti nominis tribuatur. ldeo enimi salulera laraen efficit animarum. Vicinos, finitiraos
Salvator dicilur, quia in se sperantes salvat, et im- dicit, de quibus superius ait : Facli tumus opprg-
minenles peccaiorum poenas conimutat in prperoia, , fcriamvianit nostris, Sepluptumnerfeclionem significat
Vers. 12. Nequando dicant genles : Vbi est Deuss muneris ccelestis, quod accipimus quando Spiritus
eorum? el innotescatin nalionibuscoram oculisnostris. sancti illuminatione complemur, de quo et alio loco
Reddit cansam cur petiverit plebem Domini debereB dictum est: Argentumigne examinatum, terrm purga-
liberari, scilicet ne illud usitatum dicatur a perfidis : tum septuptum (Psal. xi, 7). Quod ad conversionem
Vbi est Deuseorum? Nam quamvis fidelesdiversa fla- ipsorum non est dubitim pertinere, quando sic reci-
gella patiantur, istud tamen ab eis non potest ferri, piunt, ut in bonis partibus commutentur. In sinu
quando creaturarum omniiim insultatur auctori. Di- eorum, utique in animarum secreto debemus acci-
cendo enim, Vbi est? putatur aut praesens non esse, pere, ubi semper fit gloriosa conversio. Sequilur, im-
aut non posse defendere. Et respice quam necessariee *C properiumipsorum, quodexprobraverunttibi, Domine,
inter calamilates suas illud opprobrium commemorat, ' Fecerunt injurias, dicant laudes; fuerunt increduli,
quod ad divinam pertinebat contumeliam. Sequitur,. • sinl devoti; exstiterunt superbi, fiant humiles. Tunc
et innoteteatin nationibuscoram ocuUsnostris. Hic est;t enim Dominusgloriose vindicatus agnoscitur, quando
subaudiendum, vindicta, quam solet Dominus deper- maledicorum ore laudatur.
fidis facere, quando eos cogit desideria prava dam- Vers. 16. Nos autem populus tuus et ovesgregis tui,
nare. Cum dicit, coram oculis nostris, celerilatem n confilebimurlibi in swculum. Do illis (sicut arbitror)
poslulat ultionis; ut videat fieri quod aliquando no-,_. dicit reliquis qui Mathathiae studio congregati, le-
veral posse concedi. gem Domini custodirc meruerunt. Istce revera sunt
Vers. 13. Vindica sanguinemservorumtuorum, qui ,; otes Domini, quse ejus gloriam confitentes in fidei
effususett. Terliam partem quae reslabat exsequitur, firmilate manserunt. Potest autem hoc et generaliter
ut vindicelsanguinem fidelium, qui pro ejus uoraine e- accipi, ut ibi mixtus videatur et popnlus Chr-istianus:
martyria pertulerunt. Vindicatioest enim per quam n quoniam (sicut ssepe dictum esl) ex duobus populis
vis et injuria justa retributione defenditur. Sed hicc congregatio facla est una sanctorum. Intuendum au-
illud videlur optari, quod ad conversionem -respicit it tem est lamentationcm suam qua suavitatc conclu-
inimici. Nam cum bic [in eis lemporaliter vindicatur,•, D • serit, ut Domini dicat esse gregem, pro quo devotis-
interilum seternaedamnationis evadunt; sic enim inn simus supplicabat, ne diutius irasceretur eis, quos
Apocalypsilegimus(Apoc. vi, 10) : Sub ara Dei mar- suos csse meminerat.
tyrum aniraas postulare ut divino judicio vindicenlur. Et in smculumsmculinarrabimus laudem tuam. Hic
Quae274 vindicta accipienda est ad raodum quem n illam tangit futuri sseculi beatissimam psalmodiara,
diximus, quia beali viri crudeliter se non expetunt it quam chorus sanctorum sine cessatione dicturus est;
vindicari, cum acceperint monita : Orate pro inimicis :.s non ut alios instruat, quia ibi nulluserit indoctus;
veslrit, benefacilehis qui oderunl vos ( Matih. v, 44),i, sed ut bonorem debitum reddentes, praeconiorura
el his similia. Ad postremum ipse Dorninus prsece- :- ipsorum suavitate pascantur.
ptorura suorum polentissimus exsecuior in cruce po-
situs ail: Pater, [ignosceillis, quia netciunt quid fa- Conctusiopsalmi.
ciunl (Luc. xxin, 34). Secundus iste jam psaltnus cst qui honorabilem
Vers. 14. Intret in conspectu tuo gemitus compedi- ;- Jerusalem pia lamentaiione deflevit. Sed sciendum
torum; tecundum magniludinem brachii tui posside 'e quod septuagesimuslertius captivitatem continet quaui
1.
 879 M. AURELII CASSIODORI 580
v' pertulil sub Roraanis : iste vero Antiochi regis deflet A Ideo enim subjunctum est Itrael, quia ipsospropilius
sacrilegam et crudelissimam vastitatem. Conside- regil qui eurri puro corde respiciunt. Istael enim inter-
randum quoque et alla mente condendum est quod pretatur (sicutsaepediclumest) vir meute videns Deum.
charitatis studio commonemur EcclesiaetDei bonis Intende; ac si dicerel : Supra nos luraen tuaepietatis
laetari, et iierum calaraitatibusejus veheraenteraffligi. infunde, ut qui per nos sumus lenebrosj, aspectus
Legitur euim : Felices qui gaudent in pace tua, et tui reddamur clarilate conspicui. Sequilur, qui dedu-
felices omnes qui conlrisiatuntur in oinnibus flagel- cis velut oves Joseph. Joteph fidelera populum debe-
lis tuis! Quapropter convenil ut quod unicuique fide- mus advertere, qui sic in caulas Domini deducitur,
lium provenerit, ad nostros dolores proximitaiisstudioi quasi oves ad pascua congreganlur. Nam et ipsum
transferamus, sicut Apostolus dicit : Si quid palilur nomen Joseph significat sine opprobrio, quoddevolo
unum membrum, compatiunlur omnia membra; sive> populo ceriuin est convenire. Et noia propria verba
glorificalur unum membrum, congaudent omnia mem- «ingulis dala fuisse personis. Regitur qui hrael est;
bra (I Cor. xii, 26). Ilinc enim charitas illa praecelsa i deducitut qui Joseph est. Addidit, qui sedes supet
conquiritur, hinc praedicataunitas invenitur. Et si cau- cherubim, appare. Cherubim,pleniludo scienliseinter-
; preiatur, in qua Cliristum Dominum insidere mani-
sam boni istius altiuf,perscruteris, hinc el illa coelestis
affectio gignitur, quae Domini Ecclesiam locupletare> JJ B festum est. Sed quoniam adhuc in secreto suae ma-
monslratur. jeslatis erat, rogat ut beneficio sanctae incarnationis
EXPOSITJOIN PSALMUMLXXIX. appareat; quatenus fideles suos firmissimacredulitate
consolidet. Et vide quia trina invocatione versus iste
/n finem, pro his qui immutabunlur, letlimonium
contextus est, ut omnia cooperari sanctara significet
Asaph, psalmus.
Doclis viris et in auditorio Christi salutariter eru- Trinitalem.
ditis si quis usitata repetere conetur, offendit. Nam Vers. 2. Coram Ephrem, et Benjamin, et Manasse.
cum omnia tiluli istius verba jam nota sint, restat ut, Excita polentiamtuam et veni, ut salvosfacias nos. Ista
hoc quod noviter dixit lestimoniumAsaph perquireree nomina constatesse gentis Hebraicse, anie quos ut
debeanius.Iste Asapltante trepidus, anle sollicitus, quij appareat, spirituali virtute deprecatur; hoc est, ut
pro Synagogaepeccatis visus est psalmis prioribus ( sicul promissus fuerat per prophelas) ex Judaeorum
exorare, tanta uunc praesumptionecompletur, utjaraQ genle nascatur. Sed quoniam non incassum haecno-
commutatis in melius tesiimonium conversionis prae- mina more Scripturce divinae videnlur aptata, inler-
bere videatur. Dicil enim de primo advenlu Domini. pretationes eorura studiosissimerequiraraus. Ephrem
Salvatoris, qui bominem deterioratum lege peccati,' interpretatur fructificalio; Benjamin, filius dexterse;
ad sanctceconversationis dona perduxit, translatam- G Manasses, oblitus. Has virtutes inesse constat Do-
que vineamde /Egypto potentise suaeradice solidavit. . ' mino Salvatori; fructificaviienim quando ad lempus
Hoc est quod dicil leslimoniumpro his qui immulabun- corpore trucidato, ad perpetua coelorumregna sur-
tur. Cantalur ergo liymnus iste de adventu viri agri- rexil. Filius dexterae, id esl Filius omnipotentis Pa-
culloris, et vinea Dumini, ut jatu nan obscuris, sed ^ tris. Oblitus, illud iudicat quando injuriarum suarura
manifestis precibus ejus poslulctur advenlus. Qui ,j oblilus, in cruce posilus pro Judaico populo suppli-
psalinus ejusdem rei secundus esse dignoscitur. cavit. Orabat ergo ut in bis virtutibus veniret, quas
Divitiopsalmi. |' eum facturum esse nullatenus ambigeret. Sequitur,
excita potenliam tuam et veni, ut salvos (acias nos.
Ataph istequem titulus praecinuitcommulalum, inn Quantam nobis ulililalem per incaruaiionem Domini
prima sectione Dominideprecatur adventum. Secunda la noverat essc tribuendam, tanto studiose deprecatur
lestatur queraadmodum vinea, quaeest Ecclesia, toto ° ut excilet potentiamsuam, e. ventatad peccata humani
orbe sit dilatata.Tertio loco incarnationis ejus bene- -' generis abluenda. Quodenim desideriuin, quaepreces,
ficioper simiiitudinera vinese visitari deprecatur Ec- c" quac vola sufficiant illud expelere,
quod raundum
clesiam, seque Domino postulat adbserere. / possit a sua impietale salvarc?
Expotitio psalmi. ''
., D Vers. 3. Deus virtulum, converlenos, et ostende(a-
Vcrs. 1. Qui regis Israel, inlende; qui deducisvelutut ciem luam, et salvi erimus. Quoniam credebatin se
oves[ms. A., otiemjJoseph; qui sedessuper cherubim, n, mirabilia facienda, justc Deum invocavit virlutum,
appare. Persecuhdam speciemdefiniiionisquaeGraece ce qui solus prxvalet de increduliiaiis morte liberare.
eniioematice275 dicitur, Laline notio nuncupatur, r, Et quia se noverat esse distortuin, convertise magno-
, inagno desiderio venire Chrisius Dominusposlulatur; r; pere postulavit. Hoc enim cui convenial facere, nisi
ut per id quod facit, planissirae indicatus esse videa-a- virtulum Doraino, qui solus potens esl quse vult uni-
lur. Nara ista specSes definitiohis non per substan- n- versa complere ? Post conversiouisauiem beneficium,
tiara, sed per acius suos unamquamque personam m aple sequilur, ostende faciem tuam; quia solet Divi-
indicare cognoscitur. Recle igilur dicitur Regi cceli eli nitas hoiuincs jam converso corde respicere. Quod
et terrae: Qui regis Israel, cujus arbitrio ,et creataita enim addidit, et salvierimus, evidenler siguificat Do-
sunt et administrantur universa. Sed quamvis omnia lia ininum Salvatorem, cujus revera suraus incarnalione
in cjus poiestate sinl posita, illa tamen regere dici-ci- sajvati.
lur, qute se tractare ccelesti conversatione noverunt.it. Vers. 4. DomineDeus virtutum, quousqueirascerii
m EXPOSlTlO IN PSALTERIUM. PSAL. LXXIX. 582
in oruiionemservi tui ? Hoc de illo tempore sentien-_fl A rum. Vineaquippe a vitjbus dicta est. Hanc ex Mgypto
dum est quo Ataph venire Dominum postulabat. Et deduxil magnis notisque miraculis, et expulsis geu-
quia pro dispeasatione divina erat aliquatenus diffe- tibus, id esl, Amorrhaeis, Cethseis, Jebusaeis, csete-
rendum, dicit: Quousquairascerit tn oralionemservi risque aliis finitimis eorum, tanquam mirabiiis plan-
tui, ul non illa jam provenire facias, quse promisisse tavit agricola. Hoc est lestimoniumreddilum de im-
cognosceris?Et inluere pietatem ac desiderium sup- mutalis llebraeis, quod continetur in titulo. Vinea
plicantis. lralum sibi Dominura credebat, quoniam siquidem Ecclesiaeet hic pulcherrime comparalur :
humanogeneri subvenire tardabat. quoniam sicutillainier folia caduca necessarios infert
Vers. 5. Cibabisnospane lacrymarum,et polumdabis iructus. sic et ista inter turbas umbratiles peccantium
nobisin tactymis in- mensura? Postquam se differri ornatur frugesanctorum, qui saeculihujus alflictione
posse praBsenserat,enumerat mala qtiaepassurus erat tanquam torcularibus pressi, saporem norunt ema-
populus Hebraeorum.Dicit enim, Cibabisnos pane la- nare dulcissimum. Sive quia fossa plus proficit, et
crymarum, significans eos sub afflictione victuros. putata multiplicatur, quod soli merito datur Eccle-
1'anis enim-herymarum vila est plena doloribus; sed" siae, quaesolet passionis falce creicere, et persecu-
tamen in ea Dominimiseratione cibamur, quando cla- tionum plagis in sancto populo seraper augeri. Sed
dibus _erun_ilisqtie non exstinguimur, sed potius eru- B ; haec vtnea quemadmodum per universum mundum
dimur. Sequitur, el potum,dabie nobh in lactymis.. dilatata sit, subler edicitur.
Prius dixitpanem; nunc dicit et potum. Ista enim duo Vers. 9. Vtam fecisti in compectuejut, et plantasti
sunt quibus vivit omnis humaniias, ut panem pro> radices ejus, et repleta esl terra. Isti vinese fructuosce,
qualibet esca pooas, pptum pro omni potione. Nanv quse mundi spatia coraprehendit, viamfecil Dominus,
quod lempus a facrymis esse poterat vacuum, quibus dum ejus conspectibus apparere dignatus est. Ipsa
et ipsa refecrto videbatur esse ploratto? In mensuta, «nira proficiendi fuit causa, ut suum videret agrico-
in distribttto-modulo dicit, sicut ait Apostolus : Fide- Iam, et ab eo imbrem praedicationisacciperet, qua-
lis Deus, qui non patietur vot tentari supra id quod tenus fructus suavissimos procrearet. Sequitur, et
poteslis, ted faciet cum lentaliont etiam provenlunt pltntasti radices ejus, et replela est letra. Radicet ejus
vestrum,ut possitismslinere (I Cor. x, 13). sunt prophetae ccelestisRegis operatione plantati: ex
Vers. 6: Posutsli nos in contradictionemvicinisno- quibus illa felices palmites lendens, universum mun-
stris, et inimici noslri deriserunlnot. Contradictioilla dum quasi amoenisfidei umhraculis occupavit.
gentilis cogitanda est, quae adversun» prsedicatores. Vers. 10. Operuit montetumbra ejus, el arbutta ejus
Christi pravis contentionibus erigebalur, credentes- cedrosDei. Latitudo et allitudo istius vinesedecenter
illa se posse-defendere, quse in teraplis suis videbu-1G exponitur. Illos enim novil operire quos nutrit, quo-
tur adorare gentilitas. Sive raagis illud tempus com- niaun ejus umbra fructificai, etamplius facit crescere,
memorare videtur, quod in superioribus dixit : cjuia quse magis tegere comprobalur. Sed qualis est ista
sub rege Antioclto dum aliqui Judaei sacrificarent vinea quaemon.es operit? Utique superna, quoniam
idolis, comradicebanthis qui legem Domini custodire quaelibetaltitudo lerrarum cuncia sub coalo est. Se-
videbanliu.. Et ideo vicinos, parentes debemusadver- quitur, et arbutta ejus eedros Dei. Quia cedros dicit,
lere, qui eis proximiiate generis adhserebant. Sequi- bene arbusta posuit; vites enim quando in arbores
tur, et inimicinoslri deriseruntnos. Meriioinimicide- ascendunt, arbutta nominantur. Sed quamvis in tri-
ridebant, inter quos tam nefarium videbant esse gesimo psalmo cedrot pro superbia designanda posi-
certamen, ut pars eorum in pristina religione ccn- tas dixerimus , taraen quoniam bic est addilum Dei,
siaret, pars autem idolis coacta serviret. martyres debemus advertere, qui in EcclesiaCbristi
Vers; 7» Domine Deus virtulum, converte nos, et in allissima sunt cacuminaconslituti. Et hos Eccle-
ostendefaciemluam, et satvi erimus. Repetilur versus- sia protegit, quoniam in ejus esse gremio compro-
quemjam superius ante hos tres posuisse monstra- bantur.
lur : quia desiderantis mos est frequenter repetere Vers. 11. Extenditti palmites ejus usque ad mate,
qiiaemagbisprecibus postulat advenire. Ipsa eslergoj D .e. utque ad flumenpropaginetejus. Palmitet significant
facies, idestprsesentia Christi, per quam Isalvi factv -discipulosDomini, quibus ipse in Evangelio dicit:
tumut, perquam laqueos morlis evasimus : ipsade- Ego sum vitis vera, et vos patmites (Joan. xv, 5).
niquequae et indignis et confitentibusccelorumregna< Mare, ciinclarum gentium vull intelligi sanctissimam
largilur. credulitatem. Exlendisti enim dicit, quoniam ab Je-
Vers. f& Vineam ex Mgypto iranttulisli; ejecistH rosolymis haec vinea pcr apostolorum praedicationes
gentet, et.ptantasti eam. Venit ad secundam seclio- in cunctas mundi partes extensa est. Accipere enim
nem, in qua per mysticas figurationes, quae fuerunt non possumus localem, de quajara dictum esi: Plan-
gesla commemorat. Quod schema dicitur metabole^. tasti radices ejus, et repleta est terra. Propagines au-
unius rei frequens ileratio sub varietate verborum. lem ejut filios regenerationis dieit, qut a flunrine
Per hosenim sex versus 276 usque ad terliam di- Jordane emanaverunt, ubi Doraimis in exemplum
visionem, oinea ista describiiur. Vineamenira dicit nostraesalutis baptizari dignatus est.
Hebraeorurogentem, quam positam in typo conslat Vers. 12. f7<ouia'deposuisli[mss. A.,F., de»lru_risti]
Ecclesiae,unde lideliumnala est congregalio populo- '•(..maceriamejus, et «Mdemian.eam omnet qui transeunt
W5 M. AURELll CASSIODORI 584
viam? Istius vineaeqttaea Judaico popu.o ducit origi- \cwlo,/j ei vide; 2TJ scilicet quibus fluclibus laboret
ncm, miratur cur fuerit eversa munilio, hoc est, Do- humanitas, quibus pcccalis ad inferna rapiatur, ct
inini subtracta defensio. Maceria est enim de solis; delecletur vitiis, unde eam perpetua morte conslat
lapidibus constructa custodia, quae solet vineas dc- exstingui. Cum aulem dicil: Vtstfa vineam istam, et
fensabiliter circuire. Et merito lali verbo in supe- dirige eam quamplanlavit dextera tua, adventum san-
riori translatione permansit. Sequilur, et vindemiant' ctae incarnaiionis expostulat, ul praesentecultore suo
eam omnes.Hic vindemiant,in malo positum debemusi vinea plantala proficiat, sine quo nec fructus inferre
accipere, sicut et Jeremias dicit: Vide, Domine, eti polerat, nec proficuam habere culluram. Addidit, et
considera quia vindemiaslinos. Sacerdos et propheta\ super filium hominis, quem confirmasli libi. Omnino
desancittarioluode(ecerunt(Thren. n, 20). Vindemiant ; declaralum est quod superius dixit, vitita. Filiut
ergodicit, diripiunt alque conculcant; quod a trans- quippe hominis Christus esl Dominus ex Maria Vir-
eunlibus fieri solet, qui praedandistudio labores au- gine genilus, a Patre nalus anle omnia saecula. Qui
ferre nituntur alienos. Vindemia dicitur, quando ttvai ulique confirraalusest, quando de ipso verilas pater-
viti demitur; quod etiam isti vineseDeus per Isaiami nse vocis insonuil, dicens : Hicett Filius meus di-
prophelam minatur : Destruammaceriamejus, et erit! lectus, in quo mihi bene complacui; ipsum audile
in direplionem,et destruam parietem ejus, et erit in. B J (Mallh. III, 17).
conculcalionem(Isai. v, 5). Addidit, qui transeunt! Vers. 16. Incensa igni el effossamanu ab increpa-
viam. Gentes signilicat, quaeviam, id est Cbrislumi tione vuliustui peribunl. Incensa igni et effossamanu,
Dominum transeuntes, in idolorum sacrificiis jugiler: humana vitia significata debemus advertere. Incen-
permanebant. ditur quippe aliquis igne cupiditatis, sive calore su-
Vers. 13. Exlerminaviteam aper de silva, et singu- perbiae,quando crimina ncfanda commiserit. Effossa
laris (erusdepastus esleam. Exterminavit, extra ter- vero manu sunt, cum per operationem sceleratam
minos atquepatriam suam ubiquedispersit, quod ini aliis praeparamus insidias, et decipere volumus ne-
gcnte contigit Judseorum; hoc est quod superius aii, scientes, dumnos in ipsam magis foveamcorruamus.
vindemianteam. Aprum,Vespasianum forsitan debe- Ilaecergo peccata, ab increpationevultus Domiui per-
mus accipere, qui illis exstilit ct fortis et saevus.Perr ibunt, quando illis dicendum est: Ite in ignem mter-
hoc autem nomen significatur Judseis fuisse contra- num, qui paratus est diabotoet anyelis ejus (Matth.
rium, qui hoc animal inter caelerahabere videbanturr xxv, 14). Non enim ullerius visuri sunt.quem propter
immundum. De silva, scilicetde gentibus, quaemerito> sua scelera perdiderunt.
silvis squalidis comparantur, quae adhuc insitaedea Vers. 17. Fiat manus tua super virum dextermlum,
fructuoso germine non fuerunt. Aperenim diclus estt C ( el super filium hominisquem confirmaslitibi. Grande
ab eo quod in locis asperis commorelur. Singularem i sacramentum, grande munus Divinitatis exponiiur :
autem ferum, Titum ejus filium memorat, qui reli- quia tandiu forsitan dubitari potuit, quod Israel sal-
quias belli tanta populatione contrivit, utgenlem ett vus fieret, donec salutaris Dominus adveniret. IIIo
civiiatem quasi herbarum pabula terribili depastione e enim veniente promissio tota completa est, nec ulte-
consumerel. Necesse enim fuit hoc vinesecontingere, i, rius ab ipso discedit Ecclesia, quaeSponsi sui spiri-
cujus maceria videbatur esse deposita. Spiritualiterr tuali dilectione conjuncta est. Nam cura dicit: Fial
aulem aper propter ferocitatem et forlitudinera ni- manus lua super virum dexterm tum, operationem
miam diabolus intelligipotest. De silva autera dixit,;, sanctse incarnationis exposcit. Ipse est enim dextera
quia cogitationes ejtts agrestes aviaequesemper exi- Patris, de quo alio loco dicit: Non enim in arcu meo
stunt. Et nota quod bis sex versibus qui praedicti lt sperabo, el gladius meusnon salvabit me; sed dextera
suni, vinea ista describitur per quartam speciem de-- tua, et brachium tuum, et illuminatiovullustui (Psal.
finitionis, quse Gracce hypographice, Latine descri- XLHI,7, 4). Deinde more suo propter explanaiio-
ptionalis appellatur. Haec,adhibita circuitione dicto- i- nem repetit quod superius dixit, et super filium Ito-
rum factorumque, rem de qua quaeritur competenti li tninis. A communi jungendum est, Fiat manus tua,
significatione declarat. j) id est operatio sancta adeffeclum promissa perducat.
Vers. 14. Deusvirtulum, convertere;respicede cmlo o FiHus enim hominisidem ipse est Dominus Chrislus,
et vide, el visitavineamistam. qui etiam dextera Patris est. Sequitur, quemconfir-
Vers. 15. Et perficeeam, quam plantavitdexteratua;; masti tibi. Conlirmatusest utique apud homines (sic-
et super filium hominis, quemconfirmasiitibi. Relatis s ut jam dictnm est) quando de ipso vox paiernseve-
omnibusquae superius conligerunt, Asaph venit add ritaiis insonuit, dicens: Hic ett Filiut meut dilectut,
terliam sectionem, in qiia rogat ut omnipotens agri- in quo mihi bene complacui; ipium audile (Matlh. m,
cola vititet vineam dissipatam quam ptantare digna- i- 17). Quod non pigetejusdem exempli iteratione de-
tus est, et respicial super filium hominis, quem con- clarare, quando et in auctoritate eadem verba con-
firmavitsibi. Commutatus quippe in melius, hoc sin- stalesserepetita.
gulare remedium rebus omnibus expetebat, ut Christo o Vers. 18. Et nondiscedimuta te; vivificabisnos, et
Domino supplicaret. Cum dicit : Deus virtulumcon- '- nomen luum invocabimus.Ad superiora respicit pars
veriere, petit eum ut supplices suos serenus aspiceret,'., ista versiculi. Dicit cnim : Fiat manut tua super vi-
et periclitaniibus subveniret. Sequitur, respice de le rum dexterm tum, id est, ut miltere digneris Filiuni
 585 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. LXXX. 883
tuum, qui reum mundum liberet a crimine peccato- A _. linraacuiatos reudunt, quos pollutos propriis sceleri-
rum. Et non discedimusa te; id est, quem semel raente bus acceperunt. Sed ut partibus res expositas 278
concepimus,cordis oculis jugiter intueamur; neca in unam seriem colligainus, inlentio lituli talis est,
te devolionem noslram possimus amovere, cujus ad- ul /n finem designet Domioum Christum; pto torcu-
venire Filium magnoperecognoscimur expetisse. Et laribus Ecclesiam; Asaph congregationem; quinta
quae sit ulilitas ab ipso iton discedere consequenier sabbati baptizatos. Unde colligitur psalmum in Ec-
exponitur, vwificabisnot, et nomentuum invocabimut. clesia Domini regeneratae congregationi esse loculu-
Vitificabitnos, quando, peccalorum morte deposila, rum. Hic eniin Asaph ad historiam quidem loquitur
ex aqua et Spiritu sancto renascimur. Nomen autem Judaeisjsed raelius spiritualiter intelligitur de po-
ejus invocabimus, hoc significal, quoniam Domini pulo Chrisiiano.
Christi insiilutione salulari in oratione quoiidiana Divisio psalmi.
nomen Patris jugiter invocamus. In prima parte psalmi loquitur Asaph fidelibus, u_
Vers. 19. Domine Deus virtutum, converte nos; et per organa diversa musicorum laudes debeanl Do-
ostende faciem tuam, et satvi etimus. Quae suavitas, mino personare: quoniam multa beneficia suo po-
quse sit utilitas versiculi hujus hinc datur intelligi, pulo prseslare dignatus est. Secunda, verba sunt
quoniam in boc psalmo triplici eum repetitione me- B ] Dominicoraminanlisne idola colantur, sed ipse so-
moravit; ut quasi praii floriferi planitiem tensam lus adorelur qui praestare profutura munera consue-
per ordines cerlos jucunditas rosei coloris ornaret. vit. In lertia parte Asaph ex sua iterum persona relo-
In isla siqnidem brevitate regulam totius religionis
quitur, arguens infideles, cur fallaces exstiterint,
"exponit. Primura est enim, ut nos Dominus convet- cura eis dona Domini copiosa largitate collata sint.
tat; deinde, ut ostendalfaciem suam; tertio, ut salvot
efficiat.Non enimantequam convetlat, ostendit faciem Expositio psalmi.
suam; necsalvat, nisi nos prius luminesuaepietatis Vers. i.Exsultate Deo adjulori nostro: jubilule Deo
inspexerit. Quapropter versus iste mente condendus Jacob.Asaphiste, quemsaepediximus significareSyna-
est, quia per ipsum sub brevitale petimus, quidquid gogam,populoscoramonetfideles, ut nondesinant cura
nobis expedire monstralur. sumina lsetitiaDeolaudes dicere,qui eos a sseyissimii
Conclusiopsalmi. periculis est dignatus eripere. Adjutori aulem quod
dixit, verus Deus tali verbo declaratur : quia fictiiius
Nimis Asaph islum commutatumconstat in melius, deusnon est sed elisor; non sanans, sed vul-
tolo orbe et adjutor,
qui veniam Christi dilatatam conspexit, nerans; non sublevans, sed valde demergens. _Yos(t'd
palmites ejus monles obumbrare vidit et cedros. enim dum dicit, devotos se commonere testatur. Ju-
(]
Spectaculura revera beatum, cujus aracenitas ipsa bilate dictura est a juvando, id est deleciando; ut
cogilaia refectio est: ut loto mundo una vinea uin- quibus non poterat exsultatio verborum suflicere, in
bram faciat suis frondibus, ne quis fidelium redda- abundantissimam
atque inexplicabilera laetitiam pro->
tur sole fuscatus; de quibus scriptum est: Per diemsol silirent : docens
gaudenlibus animis Domino debere
nonutet te, nequeluna per noctem(Psal. cxx, 6).Verum non confusos aliqua anxietaie cantare.
mustuosissanctos infert gratias agere,
isla vinea pro botris fructus, Nam si terrena
fi- despicimus,semperex illo laeiisuuius,
marlyres creal, prophetas educit, apostolos gignit, ad quem mens incerta atque tiiubans non polest per-
delesedit innumeros; etquidquid in Ecclesia sancia venire. Jacob
similitudini significat populum Chrislianum, cui
gloriose gerilur, isti decenter aplalur. anterior Synagoga consentit, dum ad istura per gra-
EXPOSITIO IN PSALMUMLXXX. liam iranslatum est, quod illi constat ablatum. Hi
Jn finem,pto totcularibus, Asaph,quinla sabbati. sunt quos dixit: Quinta sabbali, qui de sacra scilicet
Pro torcularibus, Ecclesiam signilicari superiori- regeneratione nascunlur.
bus est tilulis indicatum ; sed quoniam ibi hanc prae- Vers. 2. Sumite psalmum, el dale tympanum; psai-
figurationem in uvarum expressione posuiraus, nunc terium jucundum cum cithara. Organa quidein ista
in baccarumvindemiis explicemus.Cum tunsus acer- D ] uiraque musica sunl, sed causas continere probantur
vus olivarum subjectus fuerit agricolarura arte pon- egregias. Dicit enim : Accipite psalmura, etdate bo-
deribus, nimiaque cceperit pressura torqueri, et nas operas. Psalmus enim ad divina verba pcriinc!
amurcam coenosam, el oleum pinguissimse puritatis intimanda, quoniam conformatio ipsius canoruu;
emanat. .Quod in Ecclesiaepersecuiionibus fieri posse venlrera (sicut saepedixiraus) habet in capite; quod
non dubium esl, quando et Deo puras mentes de- merito ad psalmum refertur, qui seraper resonat su-
clarat, et f_e_cilentasconsciemias evidenter assignat. perna mysteria. Tytnpanum est, quod tenso corio
Quinta vero sabbati, significat a sabbato quintum quasi supra duas (ut ita dixerim) melas sibi ab acuta
diem, quando Dominus in conditione rerum ex aquis parte copulatas solet resonare percussum; sic ho-
creavit animalia, sicut Genesis lectio decursa tesla- minum corpus, dum pro Domino tribulaiione qua-
tur : Dixil Deus: Producant aqum replilia animarum titur, ad superna mandata dulcius temperalur. Hoc
vivatum {Gen.i, 20). Hoc ad baptismatis gratiam si- ergo commonet, ut accipientes divina verba Do-
niilitudine decora conjungitur; quae revera animalia uiino debeamus offerre terrena ; quia lirac Deo bcne
viva sua fecunditate producit, dum sanctificatse aquae datnus lympanumdum eleemosynas facimu., cum je-
V PATRO- LXX. 19
 587 M. AURELH CASSIODORl 588
cum vitia saeculi cum suo A J tem Deo Jacob, id est Deo Chrislianorura. Ipse enim
' juniis corpus affligiraus,
nibilominns auctore despicimus. Addidit, psatterium rationalem creaturara ccelesti veritate [mt. A., virtute |
; jucundum cum cithara. Admonet etiam et haecduo1 judicavit; sicut in Evangelio aii: Pater non judicat
) jucundissime copulari; ut et verba Dei quae in psalte- quempiam; sed omne judicium dedit Fitio (Joan. v,
rio continenlur, et cithara quae humanos actus signi- 22). Hac ergo dispensatioue mirabili Dominum con-
ficare cognoscitur, in unam societatem debeant con- stat esse laudandum, qui et iegem 279 dedit, ei ju-
venire : quia utrumque melos sibiraet copulatum dicium futurum suae majestatis innoluit. Jacob enim
Domino probalur acceptura. Psalterium enim idemi diximus significare populum sequentem, qui adopla-
significat quod psalmus, cithara quod tympanum; sed> tus per gratiam Christi primae districtionis praecepta
diversilate nominum easdem res sub brevitale con- superavit.
clusit. Nam quemadmodum cithara contra psalteriumi Vers. 5. Teslimonium in Joseph potuit illud, cum
conformata sit, frequenter expositum est. In hoc au- exirel de terra Mgypli; linguam quam non noverat
tem et sequenti versu iterum nobis enthymematicus, audivit. Joseph significat augmentum. cujus nominis
id est rhetoricus syllogismus elucescit eodem modo; interpretatio testimoniura est Hebraei populi, qui de
Canere prseceptum est in Israel, et judiciuin DeoJa- lerra Mgypti multiplicatus e_i.ivit.Sedhoc ad nostram
cob : cantandum est igilur in inilio mensis tuba, ini B ] generalionem competenler aplatur. Nam sicut ille
die insigni solemnilatfe eorum. Modo reliqua per- per maris Rubri undas salvatus ejectus est, sic nos
scruteraur. a terra _£gypli, id est a viliis carnalibus absoluti, sa-
Vers. 3. Canite initio mensis tuba, in die insigni so- cra unda regenerante, renascimur. Nec nomen ipsum
lemnitatii vestrm.Praeceptura fuerat inter alia Judseis,, maris Rubri vacat: qula sicut illud Rubrum constat
ut a prima die septimi mensis, septem diebus lubai dici, ita et hsec aqua rubra polest nuncupari, quae
canerent, quod hodieque carnaliter faciunt, non in- una cum sanguine de latere Domini Salvatoris exi-
lelligenles ideo fuisse jussura, quoniam Spirilus san- vit. Sequitur, linguamquam nonnovnrat audivit. Lin-
cli gratia septiformis baplizandis erat toto orbe prse- guam hic Novi Testaraenti prsecepta debemus adver-
dicanda. Unde nunc fideles admouet Christianos, utt tere. Nam si sermones intelligas, quomodo linguam
laudes Dominiprseconiali debeant voce cantare, curaI quam nonnoverat populus Hebraeusaudivit, dum Chri-
novae regenerationis fuerint gaudia consecuti. Tubai stum Dominum locutum conslet Hebraice? Hoc ergo
enim cum ponitur, grandisonis aliquid praedicarii dicit, quia per Evangelium audierunt linguam, id est
clamoribus indicatur. Sic et alius prophela dicit: : praccepla, quae prius eorum notitia non habebat.
Exclama et exalta sicut luba vocem tuam (Isai. LVIII, , Sive illud significat tempus, quando apostoli Spirilu
l).Considerandum est quoque quod per organa nra-- iG sanclo repleli, tinguis ignotis et variis sunt locutt
sicae disciplinse et psallere Domino, et diem praeci- - (Act.II, 4) »
pimur solemnitatis implere, ul sicut illa redigunturr Vers. 6. Divertil ab oneribus dorsum ejus; manus
ad dulcisonura melos, et in unam convenientiamd ejus tn cophino servierunl.Et hoc quamvis ad histo-
suaviter colliguntur, ilaoranis actus nosterredigaiurr riam dici videatur, quando in ^Egypto Judaeorum po-
ad Dorainum, et jucundissima modulalione ejus au- pulus diversis necessitatibus serviebat, modo ut la-
ribus offeratur. Est enim disciplinse ipsius magnaa teres faceret, modo ut terram cophinis exbiberet,
vis delectabilisque cognitio, quam doctores s_ecu- tamen istud Chrislianorum parlibus diligeutius appli-
larium litterarum (largiente Deo, qui concedit omnee camus, a quorum dorso avertit Deusonera peccato-
quod utile est) fecerunt doctrinabili lectione cogno- rum, quando se felici humilitate prosternunt, sicut
sci,quae in rerura natuia prius tenebatur abscondila. ipse dicit: Venite ad me, omnes qui tdboratis et one-
Prima ergo hujus disciplince partitio esl harmonica,, rati estis, etego teficiam vos (Matth. xi, 2&).Cophinos
rhylhmica, metrica. Secunda parlitio inslrumenlo- autem dicimus per quos sordium purgamenta proji-
i um ejus est in percussionalia, in tensibilia, in fiati- cimus, ut loci puritas elucescat. Manus ergo suas iu
lia. Tertia dividitur in symphonias sex. Quarta divi- eis tenent qui peccalorum immunditiis occupantur:
dilur in tonos quindecim. Sic totius virlus pulcber-- D sed de hac servitute liberamur a Domino, quando
rimaeislius disciplinaelalibus priscorum distinctioni- scelerum nostrorura sordibus expiamur.
bus explicatur; per quosmodos in saecularibus libriss Yers. 7. In tribulationeinvocasti me, et tiberavi te :
raulta quidem legimus ostensa fuisse miracula. Sedi exaudivi te tn abtcondito tempestatis: ptobavi te ad
ut fabulosa forte laceamus, per citharam canoraml aquam contradictionis. Jam quidem Domini Salvaio-
Davidlegimus a Saule fugasse dsemonium(/ Reg.xvi,, ris verba referuntur, et poterat esse divisio, nisi
23); muros Jericho clangentibus tubis protinus cor- posl versum islum diapsalma sequeretur: ubi magis
ruisse (Jos. vi, 20), leciio divina testa.ur; utdubiumI competentius credimus esse faciendam.Sed quoniam
non sit musicossonos (jubente tamen ac permittente; persona mutata esi, hoc schema dicitur etbopoeia,
Domino) magnas plerumque fecisse virtules. quoties aliquem introducimus ad loquendum. Impu-
Vers. 4. Quia prmceptum in Israel etl, et judiciumt tantur enim beneficia, utgravior sestimetur offensa.
Deo Jaeob. Dicit causam quare debeant tuba canere : Ipse enim nos de tribulatione liberat, ipse in abscon-
quia lex dala esl per Moysen in Israelilico populo,, dito angustiam [mss. G. et F., in abseonditaanguslia]
qua cognita nullus peccare debuissel. Judicium au- nostrse tempettatit [ ms. A., tenMionit 1exaudit: sed
«80 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. LXXX. 590
probat nos in contradictioniDushsereticorum, quando A servire. Intelligaut ergo Ariani quimTs sociati siut,
aliquibus altercationibus velut ventis flantibus exci- qui se a calholica sniitale disjungunl.
tamur. Nam si ad hisloriam referas, aquam contra- Vers. 9. Ego enim sum Dominus Deus tuus, qui
dictionisdicit, quando in deserto fluenia Israeliticus eduxi le de terra Mgypti. Dilata os tuum, et implebo
populus incredulis mentibus expetebat. illud. Redduntur justsecausaequare deus adorari non
debeatalienus.Primumquod Deusnoster immutabilis
Vers. 8. Audi, poputus meus, et loquar Israel, et atque aeternus est, qui de se dixit: Ego sum qui sum
testificabortibi: Israet, si me dudieris, non eril in te * (Exod. ni, 14). Deinde, ut omnia intelligeremus ab
deus recens, neque adorabis deumatienum. Interjecto ipso fieri qusecunque nobis profulura succedunt, ait,
diapsalmale (quod nobis estindivisionibusmagnopere qui eduxi te de lerra Mgypti. Quae secunda species
custodiendum), venit ad secundam partem. Sedcum definitionis Grsece ennoematice dicitur, Latiuenotio
sit anterius loqui quam audire, hic prius positum est, nuncupatur. Hsec isto modo semper efficilur, cum
Audi; ut adverlas ad intelligenliam potius diclum, unusquisque de faclis propriis judicatur, quse ei ipsi
non ad aurium transilorium sonum. Dicil ctiam, po- tanlum, non et aliis videantur accidere. Sed hoc cum
pulus meus, ut illam sequesiraret amurcam, quse: Judaeis ad historiam dicitur, Christianorum 280
torcularibus Ecclesiae (anquam pars fsccilenta proji- B J generalitas commonetur. Educit enim nos de lerta
cilur. Illeestenim populus Dei, quinescit cuni malis Mgypli, quando per regeneraiionis gratiam a pecca-
aliqua morum permixtione confundi; sed in olei pin- tis telerrirais liberat-,quibus lenebamur obnoxii, cum
guedine ac purilate in Christi gratia mundissimus; manus nosirse (sicut ait superius) in cophino servie-
perseverat. Sequitur, Israel, et testificabor libi. Cumi bant. Sequilur, Dilata os tuum, et implebo itlud. Di-
hic ante judicem soleant testes produci, ipse Do- lata, divulga, dissemiua, confitendoutique, vel admo-
rainus judicii testem se dicit esse veritatis; ut nul- nendo; ut illa velis loqui quaedigna videantur auditu.
lus de faclorum suorum corapensatione dubitaret, Tunc enim sensus spirituali gratia repletur, quando
ubi talis aslipulalor exisleret; quod tamen conse- in laudcs Domini os dilatatum esse cognoscilur; ut
quenler exponil. Tesiificatur enim Dominus quandoi hoc per ejus gratiam inchoemus, et ejus raunere
in illo judicio majesiatis suse unicuique dederit proi corapleamus; sicut dicit Aposlolus: Dilataminiet vos.
factorum suorum qualitate sententiam : ubi testibus> Nolite jugum ducere cum infidelibus (II Cor. vl,
opus non eritul judicelur, sed ipsum judicium actuumi 13, 14).
nostrorum testimonium dabit. Dicturus est enim ju- Vers. 10. Et nonaudivit poputus meusvocemmeam,
slis : Esurivi, el dedislis mihi manducare; sitivi,et de- et lsrael non inlenditmihi.
distis mihi bibere (Matth. xxv, 35), et reliqua. Im- C Vers. 11. Et dimisi eos secundumdesideriumcor-
piis autem quod talia non fecerint imputabit; ita fitt dis eorum, et ibunt in voluntatibussuis. Quamvis ira-
ul judicium ejus non sinc testimonio esse videatur. pleverit Dorainus prophetarura ora dilaiata, dicit eos
AddTdit,Israel, si me audieris, non erit in te deus te- auditos non fuisse ab lsrailitico populo, dura ejus
cens. Repetit Israel, ut se familiarem intelligat, et adI minirae jussa compleverit. llle enim suae plebi tan-
jussa Doniini obedienler vota convertat. Magnmn> quunoleo loquebatur; sed amttrca non poterat au-
entm sacramentum uno verbo concluditur, ut jatni dire, quae erat velul inutilis respuenda. Addidit, Et
tunc ventura haeresisveritatis sentenlia vinceretur. dimisieos secundumdesiderium cordis eorum, et ibunt
Dixit eniiri, non erit in te deus recens, ne Verbum Pa- in votuntatibussuis. Sequitur ultiodigna peccati.Nou
tris quisqnam putaret esse sub tempore. Nara illei enim dimittitur impunitus, qui a Domini tuitione
reeens est qui antiquiorcm habet. Quapropter si re- deseritur. Ille enim quos relinquit, affiigit: quia raa-
censnon potest dici, coaeternum debet mentis sanilass lorum omnium retribulio est (anta bonitate fraudari.
conGteri. Et ne possit aliquis Deum Christum recen-- Putat enim peccator genus esse beneficii, si [erf.,
tem dicere, quem de Maria Virgine natura esse cogno- dum] suis voluntaiibus permittatur expleri, dum di-
scit, cujus humanitas facta probatur esse sub lerapore,, cat Aposlolus : Tradidit illos Deus in concupiscentias
dicii, non erit tibi deus recens: ouoniam ipse esl quii D
I cordis eorum, in immundiliam(Rom. i,24),etreliqua.
ante omne principium genitus de Palris substantia,, Vers. 12. Si plebs mea audisset me, Israel si in viis
aequalicum eo coseternitate consistit, regnans per in- meis ambulasset, pro niltilo inimicos eorum huniitias-
finita saecula saeculorum. Unde mirabili sancloquee sem, el super tribulanteseos tnisissem manum meam.
compendio Patres nostri duas naluras permanere ina Quaerendumest quare plebemdixerit suam, quaeeum
uno Domino Christo unitas atque perfectas dici ett non erat auditura? Suani dixit, quia ei legera dedit,
crcdi maluerunt; ut omnium haerelicorum morbosai miracula magna monstravit; ut culpa cresceret, cum
ac felida eructatio lanquam hialus pestifer salubrii in eum plebs elecla peccasset. Et nota queraadmo-
remedio clauderetur. In te autem quod dixit, signi- dum se in hoc primo versu subsequentia verba de-
ftcat in corde tuo, ubi debet veriias, non falsitas in- clarant. Quod dixit, plebs mea, hoc significat Israel.
veniri. Adjecit, neque adorabis deum alienum. Cum i Quod ait, audisset me, boc vult inteltigi, si in
supra inierdixerit coli recentemdeum non debere, hicc viis meis ambulasset. Ille enim et audit Dotninum,
adorare deum veluil alienum; ut pene par sit sceluss et in viis ejus arabulat, qui mandatis ipsius non re-
recenlemdeum putare, et nefanda idolis devolione e peritur adversus. Et vide ordinem fuisse servatuni.
591 M. AURELII CASSIODORI 592
Prius emm est doceri nos, ac deinde audita com- A j. ler, aeternusFilius, aelernusSpiritus sauctus. Distin-
pleri. Sequitur prsemium quod mereri non potuit in- ctio eniin in personis, unitas cognoscilur in ualura.
devolus : Ad nihilum inimicos eorum humiliastem, et Oranipotens Pater, omnipoiens Filius, oinnipotens
super tribulanles eosmisittem manum meam. Genera- Spiritus sanclus; trinum quidem iiomen, sed uiia vir-
liler sunl accipienda quae dicta sunt, quia tunc ille tus, una potentia. Filius a Patre incomprehensibili-
resistit inimicis nostris, quando ei fueriraus huraili ter geuitus; Spirilus sanctus a Patre et Filio ineffabi-
satisfactione devoli. Nam si Deomale agendo resisti- liter procedens: potestas non accidens, sed individua
nius, illeiterum nostris non contradicit inimicis; nec manens. Summitas sociabilis, regnura*sinefine, gloria
nianura defensionis super cos ponit, qui se ab ipso sempiterna, quae sola creat, sola peccata dimittit, et
superba reluctatione subduxerint. Unde iutelligere coelorum regna concedit. Sequitur, Neque adorabis
debemus, quando a nobis avertitur, non esse pietatis deum atienum. Deus alienus est, qui in sacrilegas cul-
defectum, sed.magna. ullionis aculeum. Suspendilur turas demenlium hominuin pravitate perveuit; nou
enim interdum a defensione sanctorum, quando tri- essentiam deitatis habens, sed honorem falsaemaje-
bulationibus el afflictione tentantur. Sed juslos sic statis accipiens; non qui homines creavit, sed qui
tentari patitur, ut non deserat; irapios aulem sic esl ab horaiiiibus fabricatus. Alienus revera, quo-
tribulari permittit, ut se ab eis reddat alienum. 3] niam alienata menie repertus est. Hoc si ulrumque
Yers. 15. Inimici Domini mentiti sunt ei; et erit refugiuius, veri Dei graliara promeretur, quia [cd.,
tempus eorum in mtemum. Post verba Domini redit qui ] novit de se male senlientes abjicere, et recte
Ataph ad teriiara partem, inimicos ejus digna exse- credentibus beneficia digna prsestare.
cratione redarguens. Menliuntur enim qui bonis se
pollicilationibus obligantes, in pessiraos iterum rela- 281 EXPOSITIO IN PSALMUMLXXXI.
bunlur errores. De paganis enim dici non potuit, Psalmus Asaph.
qui nulla fuerant Domini promissione constricti. Et Dictum est in prsefalione psalmos universos esse
ne forsitan quod eos florentes in hoc mundo vides, Davidicos; sed hos qui vocabulorum diversitate
Crederes jam reliclos, addidit, tn mternumerit lem- praenotantur, propter intelligenliam nominum suo-
pus eorum, scilicet punitionis, quando illis dicelur: rura in titulis fuisse praescriptos[ms. A„ perscriptos].
Jte in ignem mternum (Malth. xxv, 41); de quibus Ponitur enim hic Asaph, quod indicat
Synagogam,
etiani legitur : Vermis eorum non morielur, el ignis quse Dominiim Salvatorem corporea quoque praesen-
eorum non exstinguelur(Isai. LXVI,24). Quod schema tia meruit intueri, quando dignatura est Verbum
eclipsis Gra.ce, Latine defectus dicitur: sed non qui caro fieri, et iu gratiam noslrae vivificalionis occidi.
per ignorantiam deficit, sed qui se, ut potissimum rC Denique psalraus ipse sic inchoat: Deum stetissein
quxralur, abscondit. tynagoga deorum. Nec illud omittendum esse diju-
Vers. 14. Cibavit eos ex adipe frumenti, et de petra dico, quare Synagogam antiqui vocitaverint, quam
melle saluravit eos. Hic pietas Creatoris exponilur; nunc Ecclesiam Christianis temporibus nuncupamus.
ut inimicos, id est ingratos beneficiis suis repleverit, Synagoga est generaliler dicia congregatio, non
quos superius dixil fuissc mentitos. Ex adipe fru- satis exprimens hominuui coelum; Ecclesia vero
menti, sive manna significat, sive corpus Domini convocatio nuncupalur, quae de diversis gentibus
Christi. Adipem quippe dicimus animalium pingue- aggregala colligitur. Convocari enim ad iilos pertinet
dinem corpulenlam; quod nomen ad fruraentum qui ratione praecellunt; ut intelligamus Ecclesiam
abusive translatum est, ut significaret ei interius Dei et nomine crevisse semper et raeritis.
aliquam inesse bonitatem. De petra melle, hoc est de Divitio ptalmi.
sapientia Christi : quoniam ipse Petta est de quo su-
doclrinae raella manaverunt. Satutavit eos Asaph, quem pro significatione sui nominis in
pernse litulo constat appositum, contra Judseos de Chrisii
dixit, id est sancla praedicatione complevit. Sed per- adventu
fidi jejuni fuerunt fide, qui auribus aggravali audire per totum loquitur psalmum. In prima
parte commonens eos Deum in eorum niedio consti-
noluerunt [mss., ad satias audierunt]. "j tisse, et ideo non debere illos consortiuin suscipere
Conclnsiopsalmi. Secunda parle admonet ut intelligant
Redearaus nuncad sententiam superiorem.et more peccatorum.
dulcissimis floribus assidua ipsura esse Chrislum, qui in assumptione carnis
apum insidentes, repeti- et egenus esse videbatur. Tertio Ioco dicit
pauper
tione suavia mella carpamus : quia res salutaris eos honoratos ut filii Dei
necessaria inde su- fierent, sed ipsos iu raortis
quotiescunque repelilur, semper
studiosissime laqueos suo vitio corruisse.
inuntur.Quapropter perquiramusquare
sit dictum : Non etil in te deus recens, si revera vo- Expotitio psalmi.
lumus esse Israel? In hoc enim verbo fidei totius Vers. 1. Deut stetit in synagoga deorum; in medio
virtus sanclissima conlinctur : in hoc serraone inef- autem deos discernit. Uno verbo Jesus Christus mira
fabilis illa majcstatis naiura declarala est. Nam si bili nobis brevitaie declaratur. Ipse enim Deut
deus recens non accipitur, coaelerna sibi sancta Tri- stetit in synagoga, qui et sedet ad dexleram Palris.
nitas sine dubitalione sentitur : quia junior ibi non Situs eiiiin isti corporales sunt. Nam si majestatem
est, ubi senior non probatur. /Eternus est igitur Pa- ejus inteudas, ubique tolus, ubique plenus est; uee
893 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM. PSAL. LXXXI. ?9*
potest dici a natura deita-tis stare vel sedere, qui A pupillo, cui pater carnalis liiimana solalia non pr.fc-
nulla loci determinatione concluditur. Sed isie hebat. Nam sicut ante mundi constitulionem Verbuai
Asapb divina inspectione illuminalus, Deum clamat sine matre fuit, ila lerapore incarnationis suae idem
Jesum Cbristum in synagoga stelisse, cui nisa est ipse Dominus Christus exstitit sine patre terreno.
impiorum turba resistere; ut affectu paterno corri- Vers. 4. Eripite pauperem, et egenum de manu
geret quos in seipsos potius cognoverat insanire. peccatoris liberale. Ad illos haecverba fieri sentiuii-
Sic enim de ipso et Joannes Baptista dicit : Medius tur, qui manus suas quidem in nece Domini ininime
autem vestrum sial, quem vos nescitis (Joan. i, 26). miscuerunt, sed contra sceleraias prsesumptiones
Addidit eiiam, deorum, ut evidentius de hominibus obviam ire noluerunt, ul el illum a pernicie corpo-
dictum adverteres, inier quos corporaliier habilasse rali liberarent, et sc a consensu pravitatis exuerent;
cognoscitur Chrislus; sicul Baruch propheta pracdi- de quibus et alibi dicitur : Canes muli nescierunt
xit: Post kmc in lerris visus esl, et cum hominibus lalrare (Isai. LVI, 10). Ipsi ergo commonentur,
conversatutest (Baruch iu, 38). Nam hoc de homini- ne desinant injuste traditum eripere, qui erant
bus diclum ssepius invenimus; unde et ad Moysen iniquo facinore peccaluri. Nam cum possis obviare
dicit : Conslitut te deum Pharaonis (Exod. vn, 1). perversis, si desinas adversari, consensus erroris
Et inferius ps.ilmus ipse diclurus est : Ego dixi: B est. Pauperem vero et egenum de DominoSalvatora
Dii eslis, el filii Excelsiomnes. Sic eniin et filios Dei dici posse frequenter expositum est : quia cum
homines vocamus. Quod si ad naturam deitaiis refe- humanitalem suscepit, siraul et indigentiam nostrae
ras, unum est Verbuin quod veracitcr ac proprie sic paupertatis assumpsit, sicul et alibi dicitur : Pauper
debeat nuncupari. Dicimus nonnunquam abusive et dolens ego sum (Psal. LXVIII,50).
deos, Pt superas potestates, sicut ait Apostolus: Vers. 5. Nescierunt, neque intellexerunt, in tene-
Elsi sint qui dicantur dii, sive in cmlo, sive in terra: bris ambulant : ntovebuntur omnia fundamenta terrw.
nobit tamen unut esl Deus Pater (l Cor. vm, 5, 6). Vera conclusio, brevisque sententia : non illos intel-
Sequitur : ln medio autemdeos discernit. Ecce adhuc lexisse auctorem luminis, qui in tenebris ambula-
incarnatio ejus silu corporeo declaralur. Nam cum bant; 282 ^e quibus dicit Apostolus : Si enim
dicit, tn medio, locale spatium significat, quod turbis cognovissent, nunquam Dominutn gtorimcrucifixissent
ambientibus cingebatur. Deos discernit, id est apo- (I Cor. n, 8). Sequitur, movebuntur omnia funda-
itolos atque justos, qui majeslatis ejus monila fidem- menta terrm, ut veraciter de quo dicla sint supc-
que secuti sunt. Discernere enim ad praescientiam riora possis advertere. Signum dicit quod in cruci-
pertinet intellectumque divinum, qui nos de massa fixione Domini conslat evenisse; sicut Evangelii
peccali eripit, et ad ccelorum regna perducit. Unde C doclrina testatur : Terra mota est, petrm scissm sunl
etiam Apostolus dicit: Quit enim te ditcernit (/ Cor. (Matlh. xxvn, 51), et reliqua. Hoc enim si in causas
iv, 7)? alias tranferalur, sicut perfidi Judsei volunt, nullate-
Vers. 2. Quoutquejudicatit iniquitatem, et faciet nus poterit conveuire. Terra vero moia polesl.et
peccantium [ms. A., peccatorum] sumilis? Dicendo, spiritualiter accipi : quia iilo teinpore multi pecca-
Quot_»_jue,pravam consuetudinem longi temporis tores, id est terreni homines viso tanlo tniraculo
accusavit. Susceptaesiquidem legi durissime restite- crediderunt, ex quibus Cenlurio exclamavit dicens:
runt; directis prophetis mortes pessimas intulerunt; Vere Filius Dei erat isle (Ibidem, 54).
venientem Dei Filium crucifigere quam honorare Vers. 6. Ego dixi: Dii estis, et filii Excelsi omnes.
maluerunt; ut inerito sit dictum : Quousque, cum Venit ad tertiam parlem, ad aposiolos et justos
eiiam et ipsum Creatorem, quantum ad voluntatem reliquos verba convertens. Hoc enim honorabile
eorum attinet, interficere decrevissent. Facies atilera noraen solis fidelibus datur, de quibus superius
sumitis peccantiumdictum est, propter eos qui se in dixit : Deussietit in synagoga deorum. Promissiones
illa seditione crucifixionis discernere noluerunt; sed ergo lales acceperant, ut si mandala Domini custodi-
cura furentibus furuerunt, cum insanientihus clama- renl, fitii vocarentur Excelsi, per gratiam ulique, non
verunt, faciemque illam peccantium tetris vultibus 1) per naiurara. Solum enira Verbum est, quod subsian-
indueruni. Nam si facie fuissent divisi, et actibus lialiler et proprie dicitur Dei Filius; sicul est illud :
quoque poterant segregari. Dominus dixit ad we : Filius meus es lu (Psal. ii, 7).
Yers. 3. Judicate egeno et pupillo; humilem et Omnes autem lilii ejus vocanlur, qui sanctis jussio-
pauperem justificate. Interjeclo diapsalraale venit nibus acquiesciinl; sicut in Evangeliolegitur : Quot-
ad secundam partem, in qua commonet enixius quol aulem receperunl eum, dedit eis polestatemfiliot
Judaeos, ut debuissent intelligere quem videbant, Dei fieri (Joan. i, 12). Intende vero quod per deci-
et adverterent humilem propter se factum, cui ccelo- mam tertiam speciera definitionis, quam GrseciX«T'
rum potestates dominationesque deserviunt; pupil- «_IKV/_«V, Lalini juxta rationem dicunt, homines di-
/um fuisse, qui rector est omnium; egenum, qui cunlur dii et filii Dei; quac lunc exoritur, quando
donando nescit expendi; pauperem, cujus sunt orania majoris rei nomine res definilur inferior. Hoc etiam
quae in coelo et in terra creata sunt. Ipsum ergo argumentum comparaiionis refertur a rainore ad
comraonet juttificari, quem Judaeorum prolervia majus. Minores sunt enira homines quam dii.
Uesiderabat exstingui. Pulchre autem dictum est, Vers. 7. Vos autem sicttt hominesmoriemini,et tic
59g M. AURELII CASSIODORl 596
«I unus de principibus cadetis. Superioretn versumi A credere, dicite duas substantias, dicile duas formas,
dixii ad justos, nunc verba defleclit ad impios.i. sicut Apostolus ait : Qui cum in (orma Dei esset,
lncrepat enini incredulos, qui mori polius per su- non rapinam arbitratus est esse se mqualemDeo ; sed
perbiam quam per obedientiam vivere malueriint.',. semelipsumexinanivil formam servi accip'.ens, el ha-
Dicendo enim : Sicut homines, significat utiquee bitu inventusut homo (Pliilip. n, 6, 7). Tantum est,
peccatores, qui nullo prelio sunt rederapli, necc ne refugientes dograa salutiferuni, exitiutn vobis
de obnoxiis facti sunt liberi. Adjecit, el sicut unus ;s prseparelis sclernum. Sciendum vero est quod hic
de principibuscadelis. Vnus de principibus significat it psalmus quintus est eorum qtios de duabus naturis
diabolum, qui de coelo projeclus corruit, el poenam n Domini Chrisli conscriplos esse prsediximus.
suae perversitalis invenit. EXPOSITIO IN PSALMUMLXXXH.
Vers. 8. Exsurge, Deus, judica terram : quoniam luu Canticumpsalmi Asaph.
hmreditabisin omnibusgentibus.Cui dicitur, Exsurge, '> Cantici psalmi significantiam in praefationeposui-
nisi illi qui praevidebalur occidi? Judica lerram, '> mus, et per litulos, ubi locus exegit, frequenter
eidem ipsi dicitur de quo scriptum est: Cum autem 71 ediximus : quoniam nominum islorum virlus ad illum
veneril Filius hominis in majestate sua, et omnes '* nos inlellectum trahit, ut in rebus aclualibus ad
angeli cum eo, tunc sedebit super tedem majestalis ts B
I divinam contemplaiionem animos jugiler erigamus.
%uw,et congregabunturante eum omnesgentes(Malth. '• Asaph vero congregalionemLatina lingua resonare
xxv , 31 , 32 ). Hwreditabis in gentibus, terram m non dubium est. Scd iste Asaph, quoties in mediura
scilicet quam superius dixit, illam quam beali possi-' deducilur, sicut jam diximus, non est auctor ipse
debunt, et aeternam jucunditatem raagnse felicilaiis >s carminis , sed propter uominis sui significationem
accipient. virtutesque psalmorum apte titulis est appositus.
Conclutio psalmi.
j. Divitio psalmi.
Audite, Judaei; intelligite, pertinaces, quanta de
adventu DominiAsaph iste locutus est. Quid colitis, g) Asaph, qui multa jam in superioribus psalmis
si prophetarum vestrorum dicta nescitis? Venite te de Domini incarnatione praedixerai, nunc in primo
ad catholfcos sacerdotes, aperiantur aures vestrse $ membro de adventu ejus secundo diclurus cst:
ut possitis dono Domini diuturnam evadere surdita- a_ expetens ut quoniam in fine sseculi inimici ejus per
tem. Vos quoque, psalmi hujus primo versu cura- a. Anticliristum nimis erigendi sunt, ipsius cito debeat
mini, qui Nestorii et Eutychis pestifero vapore fer- r. venire judiciutn : 283 ne gravissimi hostis diulurna
vetis. De quo enim diciiur : Deut stelil in synagoga ,a licentia cunctam vastare possit Ecclesiam. Secundo
deorum; et sequitur, in medioautem deos discernil? ;i>£( membro in eos per similitudines quasdam nominuin
JS supplicat vindicari, correctionis voto, non maledi-
Stetit utique ab humanitale, discrevit a deitate unus
atque idem Dominus Christus; utrumque verum, ,; ctionis instinctu
utrumque perfectum est. Talis enim error est duas as Exposilio psalmi.
naturas divisas secundum duas personas in Christo Vers. 1. Deus, quis similiserit tibi ? Ne taceas,
Domino profiteri, qualis unam confusam credere, e> nequecompescaris,Deus. Haec figura dicitur epanale-
quamvis in unitate personse. Vobis enim Sedulii psis, id est verbi in principio versus positi, et in
versus ille dicendus esi: ejusdem fine repetitio. Considerandumest quid sibi
Amboerrore pares, quanquamdiversasequantur. velit istud iniiium, qtioniam summa brevitate ma-
Nam si hominem ad ccelos non exlulit, dicite 10 gnarum rerttni sacramenta concludit. Quis enim si-
quem redemit? Formam siquidvra servi assum- n- milit eril illi qui ccelum et terram, vel cuncla
ptam, legis non absumptam. Nulli autem datum m quae in eis sunt, momentanea celeritale perfecit?
ost tunc perire, quando ne aliquando perire possit, >'> Nam licet Dominus Christus, qui inler Judaeos con-
accepit. Nam si jam una natura sub confusione ie versalus est, a perfidis hominibus tantummodo cre-
magis vestra, o Eutychiani, facta est, ut putatis, is, ditus est esse simillimus, in lanttim ut eum et fla-
quomodo Filius horainis ad judicandum praedicitur' ur " gellis caederent, et senlentise praviiale daiunarent,
adhuc esse venturus? Aul quomodo videbunt impii pii iste tamen vir egregius qui Chris.tum potentise suae
in quem compunxerunt (Zach. xu, 10) ? Denique ut magniludine contuebatur, merito nullum n similem
hsec persuasio funditus tollereiur, post resurrectio-
o- esse profitetur, qui carnis veritate vestitus, divini-
nem Thomaedubitanti ipse respondit : Mitte manum \m latis suae jura non minuit: sed cnm Palre semper
tuam el vide, quoniam spirilus carnem et ossa non oii inanens, nobiscum habilare dignatus est. Veraciier
habet, sicul me videlis habere (Joan. xx, 27; Luc. ic. ergo posiluin est : Quis similis erit tibi? Sequiiur,
xxiv, 39). Considerale eiiam quae vos sequatur ab- b- Ne taceas, neque compescaris,Deus.Hic jain poientia
surditas. Nam cum ex duabus tiaturis unam factam m illa fuluri declaratur adventus, quando nee tacet qui
dicitis, aut confusionem provenisse creditis, aut ut judicat, nec compescitur qui virlutis suae manifesta-
unam periisse sine pudore firmatis. Quid refugiiis lis tioue declaratur. Talia enim in primo adventu non
confiteri quod Patribus nostris, Spirilu sancto reve-
e- fuisse mauifestum esl, quando Sicut ovis ad occitio-
lante, complacuit ? Certe si non vultis duas naturas
as nem ductui est, et sicut agnus coram londentete, tic
inconfusas, iramutabiles, indivisas. inseparatasque ue non aperttii os suum (Isai. LIH,7). Competcutteliam
597 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL.'LXXX1I. 598
virtutem suam, quando se passus est quasi reum. i A invidiam. Quod argumenti genus oratores ad sua
leneri, et Ponlio Pilato sine aliqua reluctatione; studia transferentes, animos judicum soliti sunt
contradi. Isla enim in futura judicatione cessabunt,, omnimodis commovere.
ubi polentia divinitatis elucescet. Vers. 6. Tabernacula ldummorum, et Ismahelitum
Vers. 2. Quoniam ecceintmtcttui sonuerunt, et quii [ms. A., F., Ismahelitm].
oderunt tt extulerunt caput. Singula singulis reddit. Vers. 7. Moab, et Agateni, Gebal, et Ammon, et
Nara contra illud quod ait, iVe taceat, subjungil,, Amatec: et atienigenmcum habitantibus Tyrum.
Quoniam ecce inimici tui sonuerunt; conlra illud1 Vers. 8. Etenim Assut simul venit cum illit: facti
aulem quod dixil, neque compescarit, causam reddit,, sunt in tusceptionem filiit Lot. Enumeratio istorum
ct qui oderunt te extuterunt caput. Sed hoc lolum1 nominum quam hi tres versus amplectuntur, Christi
ad Antichristi magis tempora competenter aptatur,> declarat inimicos, quorum significationesaperiamus,
quando tntmtei Domini tumulluosis seditionibus in- ut omnia temporibus Antichristi congruere videantur.
sonabunt. Et bene non posuit, locuti sunt, sed so-- ldummi interpretantur vel sanguinei vel lerreni;
nuerunl; ut eis hominum merito negarentur verba,, Ismahelitm obedientes mundo, non Domino; Moab
qui voces rationabiles non habebant. Intende etiami> ex paire, quod tali modo significat peccatorem, ut ad
quod plurali numero dixit, qui oderunl; et sequitur,>B palrem Adam ejus inobedientia referatur; Agareni, id
extulerunt caput, dura capita dicere potuisset: sedd est advenae;Gebal,vallis vana; Ammon,populus turbi*
omnibus insanis unum est caput Antichristtis. Quod 1 dus; Amalech populus lingens, id est fallaciter blan-
ideo dicit elatum, quia multa potestate gloriabitur,'> diens; Tyrus angustia ; Assur pro ipso diabolo positus
ui se eliam deuni ilicere praesumalexcelsum. esl, qui revera simul cum eis venit ad oppugnationein
Vers. 3. In plebent tuam astute cogitaveruntconsi- fidelium; Lot declinans interpretatur; unde inerito
lium, et cogitaverunl advertus sanctos tuos. Risoriaa lale nomen in fine positum est, ac si diceret: Omnet
potius quam dolenda conquesiio, contra plebem u aectinaverunt, simul inutiles facti tunt: non est gui
Domini cogitasse perituros, et astuta falsitate, id est>t facial bonum, non est utque ad unum (Ptal. xni, 3).
dolosa voluntale nisos esse decipere, quos pfobanturr Haec enim turba perditorum quae sub Antichristo
veritatis studia communire. Sed ui amplius eorum n congreganda est, allusione talium norainum eviden-
Ievitas exponeretur, addidit : Advertus sanclos luos;; ler expressa est, ut merito tot malorum vocabula in
u; non solum mediocribus dolum, verum etiam ipsiss illa intelligeres plebe congesla. Meminisse autem
quodammodo coeleslibus viris inferre conarenturr debemus hos versus per figuram polysyntheton fuissa
cxitium. decursos; quos si sollicite relegas, reperies eos mul-
Vers. 4. Dixerunt : Venite, disperdamus eos dee G tis conjunctionibus esse copulatos.
cjente,el non memoretur nomenItrael amplius. Re- Vers. 9. Fac illit ticut Madian, et Sitarm; ticut
fert inania verba dementium, quae merilo superiusS Jabin in torrente Cisson.
sonuisse posuit quam loculos Hac enim intenlionee Vers. 10. Disperierunt in Endor; facti tunt sxcut
facienda est Antichristi persecutio illa saevissima, , stercus terrm. Venit ad secundam partem, ubi pro-
ut Christianum nomen de orbe terrarum quasi raa- phetiae spirilu eis retribui deprecatur sccunduin
lum aliquod funditus ahrogetur : nescientes quia a 284 ordinem futurorum. Et quia superius raores
dum servos Christi necare cupiunt, sanctorum nu- eorum per noraina collecta descripserat, nunc quoque
merum assidua persecutione complebunt. De gente e retributiones eis per similitudines genlium fieri de-
autem quod posuit numero singulari, significat po- precatur, quas lsraeliticus populus, Domino juvante,
pulum Christianum; nam quamvis de raultis genti- superavii. Madian interpretatur declinans judicium;
bus doceatur esse colleclus, merito gens dicilur una,, Sisara, gaudii exclusio; Jabin, sapiens, sed isle mun-
quae de uno fonte baptismatis noscitur esse pro- danus; de quo Apostolus ail : Vbi sapiens, ubi scriba
creata. Sive ille persecutor unam gentein dicere e (/ Cor. i, 20) ? Qui omnes in iorrente Citson, et tn
potuit, quos in unam voluntatem sociatos esse co- Endor fonte perierunt. Factique tunt ul stercus
gnovit. Seu per figuram cxallage potest accipi, id est;t O terrm, dum cadavera eorum coi porali putredine sol-
per mulationem, quando pro numero plurali ponilurr verenlur; sicul legilur : Terra es et in terram ibis
singularis. (Gen. III, 19). His igitur qui in sua pertinacia man-
Vers. 5. Quoniamcogitaveruntconsensumin unum: suri sunt, similis opiattir occasus : quia sicut illi
advertum te tettamentum dispotuerunt. Teslamenlum t contra Israeliticum populum, ita isti bellabunl contra
in divinis Scripturis non solum dicitur morluorum,, fidelissimos illius temporis, utique Christianos.
sed etiam pactum imer vivos habitum : quoniaml Vers. 11. Pone principes eorum sieut Oreb, et Zeb,
menles paciscentiuui interveniens Scriptura testatur. et Zebee, et Salmana, omnes principes eorum. fn
Sic enim Laban et Jacob fecisse Iegimus lestamen- eisdem enumerationibus perseverat, ubi sola nomi-
tum (Pen. xxxi, 44), dura aliqua inter se vivi pepi- nura explanaiio necessaria est. Caeterum ad quas
gisse dpceaptur. Pactum enim quodammodoet per- causas posita sunt, proxime nos dixisse retinemus.
dili fejcissedicuntur, quando adunato sludio perse- Oreb siccitas interpretatur; Zeb, lupus, elZebeexi-
quuntur eos qui ab eoruin errore dissentiunt. Ett ctima; Salmana autem umbra commotionis. Hsec
inspic« quoniam dicendo, contra te, adversariis fecitt omnia exercitui optat Antichrisli, qui nulla conver-
S99 M. AURELII CASSIODORI C00
sione talvandi sunt, quorum in ipsis quoque nominn A implelut ignominia,qui peccatorum suoruni uon in-
bus tenebrosis detestabilis jam eorum senlitur inte- venerint laudalores; sed pntius eis in pracsenti
ritus. Quod genus loculionis proprium dicimus esse reputatur, quod in mala aciione gesserunt. Istos
Scriplurarum divinarum, ut per inlerpretationcs no- plerumque opprobrium corrigit, dum se viderint
minum virtutes possimus senlire dictorum. a generalitaie culpari.
Vers. 12. Qui dixerunt : Hmreditate possideamut Vers. 17. Confundanlut et contutbentut in tmcu-
uobit tanctuarium Dei. Ipsum est quod et superius; lum tmculi; et tevereantut et pereant. Redit iteruni
dixerat : Venile et disperdamut eos de genle, et noni ad pertinaces, qui Dei munera nou babebunt.
memorabiturnomenlsrael amplius. Hic enim princi- Possunl enim aliqui in hoc sseculo salutariter con-
!
pes malorura consiliorum significantur auctores. fundi et erubescere, quando conversionis dona per-
Hmredilale postideamus, contra illud ponilur, quiai cipiunt. Confunduntur autem et conturbanturin sm-
Domini dicitur hmredilas; ut illi magis hseredilatemi culum smcuti, qui seterna ultione damuandi sunt.
invadere niterentur, quaiu jure sibi Dominus vindi- Sequitur, et tevereanlur et pereant. Ipse sensus esi
cavit. Sed qnae sit ista hmreditas consequenter expo- quem superius dixit: quia ibi revereudo non profi-
nitur, sanctuarium Dei, id est populus Christianus;; ciunt, sed pereunt qui ad seternum supplicium desii-
de quo Apostolus ait: TemplumenimDei tanctum est,, B * nantur.
ijiiod estis vos (1 Cor. m, 17). Vers. 18. Et cognoscantquia nomentibi Dominus:
Vers. 13. Deus meus, pone illot ut rotam; et sicutt lu solus Altitsimut in omni terra. Cognoscantad ge-
stipulam ante faciem venli. nus respicit utrumque peccantium, sive qui obstina-
Vers. 14. Sicul ignem qui comburit silvas; velutt tione sua periluri sunt, sive qui adhibita satisfactione
(lammacomburcnsmontes. Hos duos versus propterr liberanlur. Omnes enirn cognoscunt omnipotentiam
similitudinem rerum junximus, in quibus raultiplices s Domini, quia ipse est tolus Altittimus, dum ipsum
calamilates praedicuntur incredulis. Impii enim dumI cognoverintet conversis parcere, et obduralos seterna
in mala cogilatione volvuntur, rotis fiunt similes,, ultione damnare.
quseposterioribus elevatis anteriora sua transmittere6 Conclutio ptalmi.
videntur ad tergum; nec quidquam proficiunt, dum
suis rotationibus atterunlur. Sequitur secunda com-" Meminerimushunc Ataph uon frustra undecim
ut corda durissima
paratio, ut levitas peccantium quasi vento meabili psalmis superioribus introductum,
voce verberata
Iransferatur, et huc atque illuc volilans incerta sem- Judaeorum frequenti Synagogseipsius
per voluntate movealur. Venti autem facies prae- " mollescerent, crescerentque vel ipsi nomini cui
'
sentia ipsius venti ponitur; non enim nobis venlus c videbaniur esse devoti. Quapropier adest cura prse-
si sibi non irapediat obstinatio perdito-
aliqua figuratione prsenolaiur, sed corporeum in hoc dicanlium,
tanlum sentimus, quod ejus impetu et Iranscursio- rum. Omnia deDoraini incarnalione perfecta, oniuia
nibus verberamur. Ignem quoque et flammam po- de genlium credulitate manifesta sunt. Judicii tem
suit judicii tempus, quando et silvse densissimse pus restat, quod oranes generaliter sustinemus; sed
antea oportet credere, ne ibi possit impios ullio
peccalorum, et montes superbiaecremabuntur.
Vers. 15. Ila persequeriseot in tempettate tua, et in praedicta damnare.
ira tua conturbabiseos. Ita persequeris eot, respicitit 285 EXPOSITIO 1N PSALMUMLXXXIII.
ad illa quaesuperius dixit; ut sic debeant extermi- i_ In finem, pro Jorcularibus filiis Core, psalmus.
nari, quemadmodum comparaiiones antefatae com- i- Quid significet In finem, frequenler expositum est,
memorant. Adduciintur aliae similitudines, in tem- i- et cum superioribus titulis pro torcutaribusdixerimtis
pestate tua, et in ira lua conlurbabiseos. In tempestate
le ad Ecclesiam pertinere, congruil tamen diligenter
tua, id est judicii tempore, quod tempestati meritoo inspicere cur Ecclesia visa est tale nomen accipere.
coinparalur: primum, quia improvisum est; deinde, ., Uva pendens atque intacta, et olivsebacca in arbore
quod subito fragnre conturbat, et locum tollit consi- i- constituta suavissimi saporis sui non indicant digni-
lio repenlina periculi magnitudo. Tempestas enim m " tatem, sed cura ad lorcular utraque pervenerint,
imbrium, aeris esl qusedam concitata sedilio, in qua ta nimioquepondere compressa detumuerint, tunc fru-
vehementer terremur, dum aquarum nimietate ve- _- ctus dulcissimi liquoris emananl, qui in follibus suis
xamur. Sequilur, et in ira tua contutbabiseot. Saepe .e recondiii non patebant. Sic Ecclesia Dei cum affli-
jam diximus itam Divinitali non posse congruere, e, ciionibus persecutionibusque conteriiur, declarantur
sed ab hominibus traclum est, qui quando scelera- a- merila sanctorum, quae quietis lemporibus cognila
tos judicant, fervore animi commoventur; nec aliter er non fuerunl. Islius ergo torciilaris pressura sanclifi-
ad damnandura homines veniont, nisi de comraissis iis cat, contritio meliorat, cujus labor ccelestis fructus
eorum criminibus excitentur. est, et pcena praesens requies sempiterna. Nec illud
Vers. 16. Imple faciet eotum ignominia, et qumtent n. vacai quod in octavo et in oelogesimo, et hic, tan-
nomen tuum, Domine. Hactenus futuras pcenas illis lis tum pro lorcularibut positum est. Significat enim ad
peccatoribus prophetavit, qui in suis remanserunt nt sanctam Triniiatem hoc mysterlum Ecclesiae perti-
sceleribus pertinaces; nunc ad illos convertitur qui ui nere, quod trini numeri repetitione sacratum est.
sunlDomino prsestante credituri. Nam iltotum faciet et Core vero calvitium interpretari supra janidictum
601 EXPOSITIO IN PSi^TERIUM. PSAL. LXXXIII. 6C2
est. Cujus nominis interprelatio denunlial CalvariaeA . lici sorte proruperit: praevidensbona futuri saeculi,
locum, ubi Christum Dominum constat esse cruci- quse ejus se credebal largitalibus adipisci.
fixum. Et ideo filii Core, Christiani modis omnibus Vers. 3. Etenim patser invenit tibi domum, et turtur
indicanlur, ex quorum persona psalmus iste canta- nidum sibi ubi ponat pullos suot. Cum superius ani-
tqr. Et intende quod de pretiosissima charitate Do- mam corpusque dixeril in Domini exsultatione gau-
mini psalmus iste secundus esl, qusenos supra omnia dere, hicavium ista duo genera ad quamdam siraili-
gratiaedivinae consociat. tudinem commendandamposuisse dignoscitur..Passer
Divisio psalmi. est nimia velocitate celerriraus, qui in silvis habitare
Filiorum Core, quos per significationem Calvariae non patitur, sed domum sibi in parietum forarainibus
ad Christum Dominum diximus pcninere, una intro- desideranter exquirit, quam dum invenerit nimio
ducitur perspna generalis, quaein prima fronte psalmi gaudio Isetus exsultat, quia se diversarum adversila-
insestimabile sibi desiderium demonstrat Ecclesiae. lum ulterius patere non credit insidiis. Sic anima
Secundo modo beatum esse profitetur cui Dominus jucundalur, dum in coelorum regna mansionemsuaiu
facit ad confessionis senserit esse praeparatam. Tttrtur vero abslinentue
prsestat auxilium, eumque gra-
tiam pervenire. Tertio multo praestantius dicit esse moderatione castissimus esl, qui uiia tantum copu-
in domo Domini abjectum habitare, quam peccato- B latione contentus, filiis suis nidum aedificare cogno-
rum labernacula cum quibuslibet mundanis hono- scitur; qui non ut patter praeparatam domum repe-
ribus inlroire. rit, sed novam sibi de quibusdam particulis fabricare
contendit. Huic caro nostra non irrite comparatur,
Expositio psalmi.
quacopera sua in Domini gaudet posuisse mandato.
Vers. 1. Quam amabilia sunt tabernacula lua, Do- Per hanc enim evenit, ut jejuniorum sacrilicia sua-
mine virlutum! Filius Core spiriluali fecundiiatere- viter offerantur, nt cibum pauperibus demus, et
generatus, et torcularibus Ecclesisecompetenter ex- sepeliamus defunctos, segrotis serviaraus, positos
pressus, ad fuluram Jerusalem desiderat pervenire: in carcere visilemus, et caetera pietatis officia, quae
iu qua jam nulla sint pondera tribulalionum, sed corporalibus noscuntur ministeriis explicari. Alii
beatitudine secura, imperturbata feliciiaie potiatur. turturem sanctae applicaverunt Ecclesise : quoniam
Dicendo, Quam, niagnitudinem rei esprimerc non prseter Cliristi Domini alterius nescit habere con-
potuit; sed dedit hoc infiniiissime sentiendum. Quis sorlium.
enim possit comprehendere quo ambilu aut afflictus Vers. i. Altaria tua, Dominevirtutum : Rex meut
requiem, aut aeternilalem conditio morlalilaiis cxpo- „ et Deus meus. Versus hic ad superiora respondet.
scat? Nam quod dicit, Dominevirtulum, nescio quam ' Ait enim : Attaria
inesse ut tale lua, Dominevirtutum, ubi jungen-
ibi raagnam sensit potenliam; quamvis dum est quod in primo versu psalmi dicium est,
munus non potuisset verbis exponere, aliquod tamen
Quam amabilia sunt! Qu.c figura dicitur «iro xo.vou,
ibi bonunl ingens esse monstraret. Quaefigura dici- id est, a comrauni, quando dicta superius ad infe-
tur emphasit, quae plus intellectu relinquit utique riora
respondent. Sed quoniam anterius dixerai
quam dicatur. domumpasseris, el lurturts nidum, 286 <Iu'd 'n eis
Vers. 2. Conenptsc.lel deficit anima ~meain alria debuissemus oslendit. In bis enim alta-
mea i n intelligere
Domini; cor meumet caro exsullavexttnl Deum ribus
quasi in domum gratissimam gratulatur [ms.
vioum.Quiquid conlra humanas vires assumiiur, de- G. et ed., fritinnit] fidelis anima: in his allaribui
fectus ibi pro rerum magnitudine reperitur. In illud carnis taraen sunt sancta, reponunlur.
mens directa ad opera, quae
enim necesse est deficiai, quo prae- ln illo altari spes firmissima collocatur, in quo bea-
sens non potest pervenire. Cogitabat quippe vir isle torum animaevelut in
qtiodam perenni prandio con-
sanctissimusDominivirtutes et prsemia, beatiludines viviisccelestibns epulantur : ubi satielas inci-
ex magis
illas coelestes et gaudia, Jerusalem mortalibus
lat, nec beata esuries aliquando discedit. Addidit
populis immortaliter Iaetanlem ; et necesse erat ut
Q
- ctiam, Rex meuset Deut meus.Rex a regendo dicitur;
in suis gaudiis sensus ipse succumberet, qui ad rem Deus videlicet a creando;
quamvis et liraorem tale
desideratam e vestigio non polerat pervenire. Sed nomen indicare monstrelur.
quam robustus sit iste defeclus, quam fortissima las-
situdo, consequenter exponit, dicendo: Cor meumet Yers. S.Beatiqui habitant in domo tua, Domine;
caro mea exiultaverunt in Deumvivum.Quamvis enim in smculumsmculi laudabunt te. Quid muneris con-
uiraque pertinere videanlur ad carnem, cor tamen ferant altaria illa praedixit.Nam si beatus hic habea
ad intelligentiam referri posse non dubium esi. Nam tur, cui ad tempus omnia secunda procedunt, nec
cujussapientiani proferre voluraus, ejus cor sine du- aliqua adversilate concutitur, quid deilla beatitudine
biiatione laudaraus. Utraque enim quibus constal sentiamus, cui nec in qualitate, nec in perennitate
humanitas, id est corpus et anima, in ccelestem dicit quidquam simile reperitur? Sed quia humanis verbis
erupisse lsetiliam. Sed advertendum est vir iste hoc bonum non potest explicari, (amen unde prove-
quanta fuerit sanctitate praeclarus, ut non solum ejus niat non tacetur. Dicil enim, laudabunt te. Inde est
anima, verum etiam caro, quse plus pravaricationis quippe illa beatitudo mirabilis, quam ut seternani
vitio probatur obnoxia, in exsultaiionem Doraini fe- intelligeres, subjecit, in tmculumsmculi.Sed qualis,
005 M. AURELII CASSIODORI 604
rogo, illius saeculi ventura lsetitia est, ubi dabitur Adebitur,
1 dixit, non, inlelligitur, quia illticl erat
copiose gaudcre, et nunquara ab ea posse discedere? oiiiiiium, istud vero paucorum.
Vers. 6. Beatus vir cujus est auxilium abs te, Do- Vers. 9. Domine Deus virlutum, exaudi precem
mine; ascensusin corde ejus. Decursa contemplatione meam; auribus percipe, DeusJacob. Ut revera unuin
felicitatis futurce, venit ad secundum modum, ubi Deura intelligeres illarum essevirtutum quas superius
Dei famulum etiam hic ostendit beaium : ne putaren- dixit: Ambulabunlde virlute in virtulem, exclamans
tur fidelibus praemia vel hic in totum fuisse sub- ipse quoque professus esl: DomineDeus virtutum. Et
tracta. Dicendo enim, auxitium abs te, Domine, pro- quis est iste Deus virlutum? Deus Jacob, id est Do-
didit hic labores colluclationesque diflieiles. Adjecit, ininus Christus, qui inimicorum suorum clementis-
ascensusin corde ejus. Utique illi beato cui est auxi- simus supplanlator agnoscilur, quando eorum pravas
lium a_,Domino,ascensusest in corde, quia semper neqtiitias, ad virtutum semiias facit pervenire dire-
proficit, semper ascendit, et quanlum Dominus prae- clas. Sive illud mavult in'elligi, ut sicut Jacob fecit
stat auxilium, tanto altius elevatur ad ccelum. Tale Israel vocari, quia viderat Deum, et istum quoque
est enini (verbi causa) quod dicimus, cum vicerit fidelissimum, qui bic loquilur, facerei majesiatjs suae
quis libidinem auxilio Domini, ascendit primum aelernam gloriam conlueri.
gradum ; cura dominalus fuerit superbise, salit alle- B ] Vers. 10. Prolector noster, aspice, Deus; elrespict
rum; dum superaverit avariliam, subit tertium; et in (aciem Chrisli tui. Venit ad terlium modum, ubi
lol gradibus evebitur quot viiiis fuerit absolutus. Sici deprecatur innotescere inundo Dominum Salvatorem.
perquintam speciem definitionis, quae Graece X«T« Haec non tnnquam dubitans vir sanclissimus optat,
Tiiv )i?iv, Latine ad verbum dicitur, beati facia de- sed poslulat ciio fieri quae noverat esse ventura. El
finitio est; compleclitur enim quid sit beatus, cui estI quia per redemptorem nostrum mundum sciebat esse
auxiliumabs te, Domine. salvandum, pelit ut sic aspiciat genus liiiinanuni,
Vers. 7. Disposuilinconvallelacrymatum,in tocum> qualenus in faciem Cltrisli sui respiciat Pater; non
quem disposuit: elenim benedictionemdabit qui legemi quod ille aliquando eum non respicil, sed ut praesen-
dedit. Convallislacrymarum pceniteniis humilitas est, tia incamationis genlibus illum iunotescere faceret,
de qua lantum quis ad superiora conscendit, quan- qui eis facie probabaiur incognitus. Ilaeefigura dicitur
tum in illa salisfaclione descenderit. Sed ne forsilani hypallage, Laline permulalio, quolies dicitur respici
quaereres ubi ascenderetur, subjunxil, in locumquem magis ille qui respicit, vel his similia, quae in Scri-
disposuit. Locus ulique ille ditpoiilus regnum Do- pturis divinis frequenter adhibentur; ul est illud :
mini significat futurum, quem contingere felici sorte Dominus de cmlo prospexit super filios hominum, ul
merebimur, si ad eum pervenire disposiiis a Domino C Dtdea!st «s!inlelligensuutrequirens Deum(Psal. LH,3).
regulis appetamus. Ipse enim disposuit gradus qui Vl videal enim dixit, id est, videre faciat. Simile est
ordinavit et locum. Qui vult accipere praemium, au- et illud : Iniellige clamorem meunt; non quod ille
diat quid jubelur. Sequitur, eienitn benedictionem deprecalus intelligat, qui novit omnia sicuti sunt, sed
dabit qui legem dedit. Cum propheiiae teinpus esset intelligi facial ab his qui ignorare noscuntur.
sub lege Domini conslitulum , nec adbuc venis.et Vers. 11. Quia melior est dies una in atriis tuis
graliae donum, eumdem dicit benedictionemdaturum, super mitlia.
id eslgratiani suam, qui legemdedit ante justitiam: Vers. 12. Elegi abjeclus esse in domo Dei magis
ilocens Doiuinura Christum utriusque Teslamenti quam habitare in tabernaculis peccalorttm.Ipsa sutit
evidenler auctorem, cum dicil, benedictionemdabit' atria Domini, in quibus supei ius coneupiisse se ct
qui legemdedil. defecisse testatus est, inquibus mia dies jusle desi-
Vers. 8. Ambulabunlde virtute in virtutem; videbitur deratur: quia semper aeterna est, quae solis adventu
D<"u deorum in Sion. Virtus primuin erat in lege, non oritur, nec ejus finitur occasu; quam non sequi-
nimc est virtus in gralia; sed jucuudior ista quae re- tur crasiina, nec pracceilii287 heslerna, sed im-
dimit [mt. F., reraillit], quam illa quae judicat. mulabilis manens constat unitate perpelua. Super
Praestet ipse qui ulrumque dedil, ut quoniam bonai "' millia, mundum isiuni significat, ubi millia dierum
per legem peccatores susciperc non meremur, abso- sustinent finem, ct ab uno illo vincilur quidquid in
lulionera nobis per gratiam conlerre dignetur. Intel- islorum multiplicationibus aggregatur. Mcrito ergo
ligat lamen Christianus de virtule tn virttttemsibimett talibus desideriis quaeritur, cui nihil simile reptritur.
ambulandum, ne se remittat ad otium. Sequitur, vi- Haecfigura diciiur parison, id est aequatiosententise,
debilr.rDeus deorumin Sion. Ecce duas illas virtutes> quaudo duseres e dherso ponunlur, sed una raagis
in unam dicit Chrisii convenire personam. Ipse eniini eligitur; sicut et hic, et superius fecil, et inlerius
visusest Jerosolymis in Sion monle, qui legem deditt ipse lacturus est. Sequitnr, Elegi abjectus eise in
et gratiani. Deum vero rfeotum quemadmodum de- domo Dei, magis quam habitare in tabernaculispecca-
beatnus advertere, proxime in octogesimo primo> lonim. Vir sapiens non judicabal ad carnis ocutum,
psalmo jam dicium est: quia et sanclos viros Scri- sed ad ipsius veritatis aspectum; ul esset abjectusin
piura divina deos appellare non desinit. Sic enimi domodominica , quam in gloria saeculivivere crimi-
dlcitur Deui deorum, quemadmodum Rex regum,, nosa. 0 abjectio illa pulchra ! o subliiuiias ista foe-
Sanctus sanctorum, et Dominus doiuinanliuni. Vi- dissiraa! Ipsa est scilicet quse superius dioitur, eon-
 605' EXPOSITIOIN PSALTERIUM. PSAL. LXXXIV. v C08
vallit lactymarum, palaliis omnibus sine dubitalione A*cundior, qui sic nobis Ecclesisetorcularia fecit om-
superior : ubi et»i ad tempus plangitur, inde tamen nino dulcescere, ut optabilius habeaimis tali fasce
sine fine gandetur. Abjectusenim dicitur, qui humana deprimi, quam hujus feliciiatibus sublevari. Und«
aestimationehabelur extreraus. Sed apud Deum ille jam merito dicimus: Concupiscitet deficit anima mea
magis honorabilisjudicatur, qui propter nomen ipsius in atria Domini, Sed sanctam petamus Trinitatem, ut
inter homines videtur esse despectus. quemadmoduiu sensus noslros dulcedo prsesentis
Vers. 13. Quoniam miiericordiam et veritatem di- lectionis affecit, ita jugiter in nobis maneat, quod
ligit Dominut Deut; gratiam et gloriam dabit Domi- ipse miseralus infudit.
nut. Causa redditur quare domus Domiui plus debeat EXPOSITIOIN PSALMUMLXXXIV.
diligi quam tabernacula peccatorum. In Ecclesia
enim ipsius primum miiericordia est, quia de pecca- ln finem, filiis Core, psalmus.
toribus efficit justos, et veritatem illis promissi ln finem, Dominum Salvatorem significare constat
praemiinonnegavit; sicut dicit Apostolus: Qui prius in tilulis, sicut dicit Apostolus : Finis enim legit
fui blasphemus,ac persecutoret injuriosus; sed mise- Chrislusaa justitiam omni credenti (Rom. x, i). Filiii
ricordiam consecutus sum (I Tim. i, 13); et paulo Core, psalmus. Quid sigflificetCore, ssepejam dixi
post: Bonum cerlamencerlavi, cursum consummavi,B mus. Hoctamen in sumina commonere sufficiat, liunc
fidem servavi; superest mihi corona juttitim, quam psalmura de illis dici qui jam DominoSalvaiori sin-
reddel mihi Dominusin illo die juslus judex (II Tim. cera mente crediderunt: de cujus prinio advcntu
iv, 7, 8). Ecce utrumque eomplexus est, et miseri- prsesens psalmus tertius approbatur.
cordiamDominiet veritatem.Subjungit etiam, gratiam Divisio psalmi.
et gloriam dabil Dominus.Ne solara graliam in hoc
saeculo sanctis putares esse collatam, sequitur, et In prima parte psalmi propheta Domino brevitei
de illa antiquiiatc Judaicsena-
gloriam dabit Dominus. Hic enim primo prsestat gra- gratias agit, quoniam
ad culiuram DominiSalva-
tiam, ut peccatores convertantur ad vitam; in futuro tionis pervenit populus
ctabitgloriam, utdivino munere justificali, angelorum toris. Secunda parie refett quemadmodumiramsuai.v
niereantur esse consortes. Gratia enim dicilur gratis Dominos in populo Judaeorum mitigare dignatusest:
expetens adventum Cbristi, in quo huraana caecitai
data, sicut ait Apostolus : Si aulem gratia non ex evidentissimum lumen credulitatis accepit. Terlia
operibus, alioquin gratia jam non esl gratia {Rom. xi, ad se ipsum verba converiit, et prophetian
6). Ipsa est quippe DominiCbristi graiia, quae nos parte
praeparat, adjuvat, corroborat, et coronat. spiritu incarnati Verbi praedicat evidenter adventum,
Vers. 14. IVon prtuafct.bonis ambulantes in inno- 'C Exposilio psalmi.
cenlia. Malorumtanlum poena est a munere Divini- Yers. 1. Benedixisti, Doinine, lerram tuam • aver
talis arceri. Innocentiam vero plenam Dei constaf titti captivitatemJacob. Prsevidens Psalmista futura
esse muneribus, sed haccinnocentia sui debet voca- miracula, tanquam de prselerito laetus exsultat:
buli fine cognosci. Ipse est enim innocens qui nulli advenlu Domini benectictamterram esse pronunlians,
nocet. Talis ergo non polest privari muncribus Dei, id est carnem utique quam ipse est dignatusassu-
qui jam hic dona beataeconversionis [ms. A. et ed., mere, Per Jacob enim patriarcham frequenter dixi
conversationis] accepit. Innocens aulem est qui hic mus significari populum lidelein, qui liberaius est a
disponilur in convalle lacrymarum, qui eligit abje- captivitate diaboli, quando roeruit Domini inisera-
clusessem dotinoDei magisquam habilare in taberna- tione salvari. Dicendo : Avertisticaptivitatem,osleudil
culis peccatorum; et his similia quse snperius dixit. eam pro humanis quidem iniquitalibus fuisse cras-
Vers. 15. Domine Deus virtutum! bealus homo qui satam, sed divina miseratione submotam.
sperat in te. Tot bona explicare non potuit, quae Ycrs. 2. Remisisti iniquilalemplebis tuw; operuistt
sanctus suus animus sentiebat; et ideo sub admira- 288 omnia peccata eorum. Remittere est debiluni
tione legendum est: DomineDeus virlutum! qui tanta relaxare, n»n causae alicujus intervenlu, sed pietatis
bona facis, quanta homines referre non possunt. Ad D jnluilu. Sic Dominus remisit ctilpam, dum reos per-
postremum inlulit aliquid aliud quam prcemisii: venire fecit ad veniam. Hoc est quod superius dixii:
Beatus homo qui sperat in le. Qnod schema dicilur Avertisti captivitatem Jacob. Capiivitas enim peccati
paraprosdocia, Latine inopinatus exitus; hoc est, fuit, quando mundus idolis serviebat obnoxius; sed
cum aliud proponitur, et aliud subjungilur. Intelli- veiiienie DominoSalvatore tecta esse, id est oblitte-
gatnusergo quanlum possutnussensum divinum quam iaia non dubiura est; cnjus advenlu et libertas nostra
multiplici decore reluceat; ut illud quoclmullis ver- caput extulil, et superbia diaboli confracla succu-
bis explicare non poterat, in paucitate concluderet. buit. Sequilur, operuisli omnia peccala eorum. Pro-
Beatusest enim qui spem suam in aeterna feliciiate pitiatio Domini sic evidenter agnoscitur, quando
posuerit. Bealut cujus bona non occidunt. Sed po- peccata nostra cooperla esse monstrantur. Illorum
stremum perfecte beatus est cujus spes in Domino enim abominatio, nostra absolulio est, el tunc securi
jigiter perseyera.t. reddimur, quando illa ad judicium non vocnniur.
Conciuii» ptalmi. Hoc bumano generi eonstat esse collalum, cum salu-
$ Mirabilispsalraus et omni mundana suaviiate ju taris Dominus dignatus est advenire. Et intende quod
607 M. AURELH CASSIODORI 608
per hos duos versus figura fit homceoteleuton,quia A _ tunc illa ptebsprospere lastabitur in te, quse infeli-
siinilibus litteris dictiones plurimae terminantur; citer gaudebat in se. Hoc enim provenit conversis,
dixitenim : Benedixitli, dvertisli, remitisti, operuisti. quando suscipere coeperint beneficiaSalvatoris. ,
Vers. 5. Mitigasliomnemiram luam; avertisliab ira Vers. 7. Ottende nobit, Domine, misericordiam
indignationit tum. Inlerjeclo diapsalmate venit ad tuam, et salutare luum da nobis. Sciebat quidem Do-
secundam partem, referens quemadmodura iram rainum esse venturum, sed rogat ut hscc benelicia
suam Dominus miligare diguatus est, et salus prove- non tantum oculis carnalibus videat (sicut ca.teri
nirel quibus desperalio pro faclorum suorum quali- non credenles), sed purissimo cordis intueatur as-
tatibus imminebat, sicut in Evangelioipse testatur : peclvi.Misericordiaenim Patris salvator est Dominus,
Non sum mistut nisi ad ovesqum perierunt domus quem sibi illuminalione verse fidei cohors beata po-
Israel (Matih. xv, 24). Sed inspice qua mensura sit scebat oslendi, non tanlum carnis velamine cooper-
posilum, Miiigasti.Prosequiiur iterum culpas, quas tum, sed potentiae su_e claritate conspicuura. Nara
in Dorainum Salvatorem Judaeorum nefanda pro- idem cum de ipso diceret, addidil, danobis, id est,
tervia studio perversitatis exercuit. Abira autem in- concede salulare tuum quasi ampleclendum, quasi
dignalionit tum, subaudiendum est, quoniam Judaco- possidendum, quasi munere selernse gloriae per-
rum avertil interiium, dum ad aegrotosmedicus, ad B ] fruendum. Perfidis enim tantura apparuit, non etiaiu
peslilentia plenos auctor salulis advenit. Quod non dalus. Da ergo dicit, ut cum in mente nostra ccelesti
soluui ad unam gentem, sed ad beneficium toiius dono recipilur, nullis tenlalionibus auferatur.
orbis aptandum est. Vers. 8. Audiam quid loqualur in me Dominut
Vers. 4. Converte nos, Deus talutarit notter; et Deus: quoniam loquetur pacem in plebem suam, et
averleiram tuama nobis. Cum superius dixerit, ope- super sanctos suos. Venit ad terliam partem, in qua
ruisti omniapeccaia eorum; modo quasi noviter petit, pulcherrimo schemate pracdicat Domini Salvatoris
averteirant tuam a nobis.Sed utraque conveniunl, si adventum. Nam postquam deprecalus est ut ei Do-
consideremus lempora peccatorum. Pro illis itaque minus appareret, quasi petitionis suae coinpos, su-
iniquiiatibus quas ante fecerat populus Judaeorum, bita illuminatione completus, dicil: Audiam, id est,
prius gralias egit, quoniam adventu Domini omnia non mihi loquendo officiam,qui jara seniio rae acce-
probantur esse mitigata. Hic autem pro futuris culpis pisse quod credam. Quod genus locutionis Scriplurae
iterum rogat, quia eos in passione Domini crudelia divinse proprium esse cognoscimus, quando niliil
scelera praevidebatiterum esse facturos. Denique hoc tale (ut arbitror) in libris saecularibus invenitur.
dicit, Converle, ut de perseculoribus defensores Vides propheliae polentiam hoc dicto fuisse revela-
ftant, de blasphemis praedicatores, de contradicto-(C tam. Intus enim loquilur Dominus, id est Spiritus
ribus discipuli. Dicendo aulem nos, personam po- sanctus, nt Psalmista foris fari posse videatur; in-
puli, de quibus loquitur sumit. Simili niodo acci- Irinsecus audit, ul extrinsecus audiatur; dicit lacitus
piendum est, averte iram tuam a nobis, ne genierai propheta, quod verberato aere a populis possit
Judaicam debita possit poenapercellere. audiri. Sequitur, quoniam loquetur pacem in plebem
Vers. 5. Non in mternumirascarit nobit, neque ex- suam, et super sanctos suos. Pax Dei Christus est
tendat iram tuam a progenie in progeniem.Sciebat Dominus, quam locuturum dicit Spiritum sanctum,
Domini patientiam impia hominum suslinere pec- quoniara est de ejus incarnatione dicturus. Plebi
cala, et ideo rogat ut non eos seterna damnatione dixit, sed sum, non indevotae, id est sanctis qui Deo
percellat, sed invitando demulceat, sustinendo lu- Domino probabili conversalione placuerunt. His
cretur, commonendo recorrigal, quod lamen eum enim pax est Dominus Christus, infidelibus autem
facturum esse noscebat. Perscrutandum est auiem scandalum et stultitia, qui bellura in sacrilega raente
quod duas progeniesposuit: prima est enim (ut qui- patiuntur , quia pacis auctorem reciis semitis non
busdam placet) ab Adam usque ad Christum, secunda sequuntur. Sed hunc versum paulo diligentius per-
quaepergratiam baptismalis usque ad finem sseculi scrutemur, quoniam scelestas mentes veritatis ipsius
peracta concluditur. Pelit ergo, ut quia priori gene- j)] atiestatione convincii. Hic [ed., hinc] enim evidenler
ralioni pro peninaciae suae qualitate juste iratus est cxpressum est quid sit Spirilus sanctus, id est Do-
Dominus, ne secundaegeneralioni idem velit irasci; minus Deut. Ubi sunt qui dicunt Spirilum sanctuin
quae, etsi a peccato immunis esse non potest, lamen Palre et Filio 289 esse minorem, et ita esse subje-
per gratiam baptismatis, et satisfactionem confessio- cium, ut putetur voluntalis suaejudicium non habere?
nis culparum suarurn sordibus desiderat expiari. Audiamus Spiritum sanclum, qui in propheta suo
Vers. 6. Deus, tu converlensvivificabisnos; et plebtt sponle loquebatur Dominum esse Deum. Nam et in
tua tmiabiturin te. MirabiliDominum pietate depre- Aclibus apostolorum de ipso aperte legitur Deum
catur: probans quia conversionem nostram de me- esse Spiritum sanctum, dicente Petro Anauia : Cur
ritis non habemus, sed ejus munere provenii, quandoi tenlavil Satanas cor tuum mentiri te Spirilui sancto
pro se aliquid animus salutariter concupiscit. Dicit; (Aci. v, 3)? Et post paululum,ostendcre volens qui
enim:/)eui, tu convertent vivificabit not; id est, , sil Spiritus sanctus, dicit: Non es mentitus homini-
quia tu praemiltis conversionis votum, ut ad vitaei but, ted Deo (Ibid.,i). Nam idem Petrus in Epistola
pervenire possimus inlroitum, Quod cum donaveris,, sua dicit: Spiritu tancto mitto de cmlo,in quemton-
609 EXPOSITIO1N PSALTERIUM.PSAL. LXXXV. 610
enptsctinlanaeftprospicere(I Pelr. i, 12). Qui si aequa- \tiita
J de cceloprospextt, quando humano generi peri-
lisnonesset, non in baptismo in nomine Deitatis cliianti Filius Dei mirabili dispensatione subvenit.
Palri et Filio reverendissimo honore cosequaretur, Potest et aliter hic sensus intelligi. Verilas de terra
sicul ab ipsa Veritate prolatum est: Ite, baptizate oritur, quando confessio peccatoris offertur; juttitia
omnei genlesin nomine Patrit, et Filii, et Spiritus de cmlo prospicit, quando fit reraissio peccatorura.
tancli (Malth. xxvm, 19). Quod solum testimonium Quod in publicani illius oratione provenit. Veri.ai
debel huuiano generi valde sufficere, quia ubi unum enim de terra orta est, quando ima respiciens , con-
nomen Deitatis dicil, ibi aut naturae aut polentiae fitendo peccata sua Deum rogabat; justitia vero de
diversilas non habeiur. cmloprospexit, cum descendil justificatus publicanus
Vers. 9. Et in eos qui converluntur ad ipsum : ve- magis quam ille pharisceus.
rumtamen ptope timentes eum salutare ipsius , ut in- Vers. 12. Etenim Dominus dabit benignitalem, et
habitet gloria in terra noslra. Qui convertunturad ip- terra nottra dabit ftucium suum. Et iste quoque ver-
tum, significatpoenilentes,qui raundi pestifera liber- sus ad poeniteniis humilitalem competenter aptatur.
tate derelicta, feiicia ejus eligunt subire servitia. Ipse enim sua benignitate donat confessionis affe-
Nam cum orbis univcrsus idolorum turpissima devo- ctum, id est imbrem prosperrimum lacryraarura; ut
tione flagraret, soli Judaei pulabantur prope timere B ] caro nostra piis fletibus irrigata, praemia possit af-
Doraiuum, qui per Moysen lege suscepta, uni Deo ferre copiosa.
videbantur esse devoti. Sed ideo dictum est: prope Vers. 13. Justitia anle ettm ambulabit; el ponel in
timentei, quia carnaliter omnia gerenles, diversis via gressus suos. Pari eliam modoet hunc versum ad
eum culpis conlumaciter irritabant. Non enim timere, illos aptandum esse dicimus, qui supplicationibus
sed prope timete dicii sunt qui legera ipsius carnali- piis a Doinino corriguntur. Justitia quippe umbulabit
ter, non spiritualiter acceperunt. Ut autem hoc de anle eos, quando, malorum suorum verilate recogni-
ipsis dictum intelligas, sic et Apostolus ait : Et ve- ta, remilli sibi humiiiter petunt quod scelcratis ausi-
niens evangelizavitpacem vobis, qui etatis tonge; et bus perpelrarunt; et quod gaudentes male ligave-
pacem hit qui ptope (Epltes. n, 17). Sed quamvis runt, per beneficia pise lamentationis absolvant.
lales fuissent, lamen Domii.us Salvator de ipsorum Tunc enim vere ponunt in via, id est in Christo gres-
elegit carnaliter gente procreari. Inde enira Virgo sut suos, qui ante semitis delestabilibus erraverunt.
Maria quae peperit Cbristiim : ibi conversatus est Conclusiopsalmi.
Dominus; ibi miracula, quse a fidelibus etleguntur
Audivimus, beate David, quid inlus tibi loculus
ci creduntur, effecta sunt. fuerit Dominus. Pax ista et super nos veniat, quse in
Vers. 10. Miseticordia et veritas obviaveruntsibi: r{ tuo corde
et sunt se. Hoc schema dicitur regnabat. Ecce verum Regem, quem vir-
juslitia pax complexw tus talis regebat; templum justiliae, palalium pieta-
fomatopceia, id est corpori. attributio, quando rebus
tis,lhesaurarium misericordise. Jure libi subjacebant
incorporeis corpora tribuunlur. Nam cum misericor-
dia et veritas, pax et justitia incorporea sint, duabus terrena, cui talis Dominus imperabat. Ecce quod
ullra omne imperium, supra omne possil esse prse-
gressum, duabus dcdit amplexum, quod utique con-
conium : de tuo semine omnipolens Verbum camem
stat esse corporeum. Postquam vero dixit ex qua
humanum genus salutare donuin
gente esset Dominusnasciturus, nunc quse praestite- sumpsit, per quod
rit advenlus sanctseincarnationis exponit. Ipso quip- redemplionis accepit.
pe prsestante, duo Testaraenta in unius seriem copu- EXPOSITIO 1N PSALMUMLXXXV.
lationis adducta sunt; in Novoenim misericordiaest, Oratio David.
in qua per graliam liberalur genus humanum ; in Oraiio nomen homonymum est, cujus etymologia
Veteri veritat, ubi lex et propbetarum annunliatio est oris ratio ; quac quando inler htimana judicia di-
continetur; sicut in septuagesimo psalmo jam diclum cilur, a disertis arlificiosa nirais [mss. A.,F., aninii]
est. Haec autem duo sibi obviaverunt,non ad exer- subiiliiate componitur; quando Deo funditur sira-
cendam contrarietatem, sed ad gratiam promissacD 1 plici atque humili supplicatione profertur. Sed haec
perfectionis implendam. Unum quippe constat fa- humililas aique puritas deprecationis sancto Verbo
ctum, quod temporibus probabatur esse divisum. Et sic convenit; si duas nai.uras in Cbristo Doraino (ut
ut genus ipsura foederis evidenler exprimeret, hoc mater docet Ecclesia) confiteamur perfectas alque
ipsum varia nominumiteraiione geminavit, amplexu verissimas, id est, Dei el hominis. Tunc enim vera-
quodam dilectionisduas res, id est juslitiam et pa- cium verborum nulla contrarieiate lurbabimur, si
cemiu mUtuam prolinus venisse concordiam. Quod sanctis proprietatibus apta reddamus. Nam si vis
fieri solet, quando se homines post longum lempus nosse potenliam Deitaiis ejus, audi Evangelium : In
videntes, nexu brachiorum studio charitatis astrin- principio eral Verbum, et Verbumerat apud 290
gunt. Deum, et Deus erat Verbum. Hoc erat in vrincipio
Vers. 11. Veritasde terra orta est, et juslitia de apud Deum. Omnia per ipsum facta sunt, el sine ipso
cmlo prospexit. Verilas de lerra orta esl, quando ex faclum esl nihil (Joan. i, 1). Et si vis inftrmitatem
Maria Virgine Verbum caro factum est; sicut ipse boininis cognoscere, audi Paulum apostolum dicen-
dicit: Egosum via, veritaset vita (Joan. xiv, 6). Jus- tem ; ln similitudinemhominumfactus, et habitu in-
611 M. AURELH CASSIODORI 612
reniu»ut homo. Humiliavit semelipsumfactus obediens eA} salvus fiam , cujus morle mundum constat esse sal-
utque ad mortem, mortem aulem crucit (Philip. n, 7,, vandura. Dicendo eniiu egenum se esseet pauperem,
8). Et ideo quando a parte humanitatis suae loqui- condilionem , quam susceperat humanitatis, osten-
tur, Divinitatis [ed., humilitatis] fragililas non pute- dit, quse ex se nibil habere potest, nisi quodlargi-
tur [mts. A., F., Divinilati fragilitas non imputeturj;; tate Divinitatis acceperit. Audiantegeni et pauperes,
quia sic liuniana extulit, ut nullatenus divina minue- suosque animos lali gloria consotentur, quando rc-
rit. Idem ergo alque untis Dorainus Christus oratur, , rum Dominus hoc de se dicit, quod pusitlanimes
quia Filius Patris est: orat, quia Filius hominis est. frequenter applicandura pulant esse miseriis. Sed
Inde Creaior, binc crealus; inde Dominus, binc ser- nec illos excludit, qui in divitiis suis pura Domino
vus ; hinc mortalilatis nostrae particeps, inde mortiss mente famulantur ; egenus enim et pauper Dei est,
ipsius inlererapior. Hinc est quod per libros divinoss quisquis meruerit mundi istius perversitate vacuari.
aptissimis locis duas operationes suas semper osten- Vers. 2. Cuslodi animam meam, quoniam sanclut
dii. Quod si hsec, devotus lector, fideli mente serva- sum : salvum
fac servum tuum, Deus meus, speran-
veris, orania veraciter tibi constare posse cognosces. tem in le. Potenter exsequitur qui sit egenus et pau-
Illud prsclerea debemus agnoscere firmoque anino0
twr, scilicet Dominus Christus, qui se veraciter
conlinere, quod oratio quando a Domino Christo' 1 sanclum
dicit, quia mundi istius illecebras ccelestis
funditur, institutio est sancta fidelium, forma bono- vitae conversalione calcavit. Audianl Apollinarisiae
rum, sincerae humilitatis exemplum; cum a subjectiss habere animam Dominum Cbrisium, el perfecti ho-
agitur, salisfactio delictorum, conlessio criminum,> minis sumpsisse naturam; quia non poterat non
lavacra culparum. Ibi magisteriura est docentis; liic c habere eam , ad quam
specialiter probatus est ve-
abolitio postulatur erroris. Nam sic innocens oravil,> nisse salvandam. Nemo enim liberat
quod de per-
quemadmodum et crucem sine aliquaculpa sustinuit. vasoris potestate non cripit; elsi non sil apud de-
Lazarum ploravit, ut nobis proximi ostenderet cha- fensorem
quod vindicat, captivitatis susceptse con-
rilalem. Persecutores fugit, ut nobis audaciam in- diiio
perseverat. Et respice quarn salutaris nobis
consultae temeritatis auferret. Haecenim et his si- forma est. IIle qui se veraciter dixerat esse
milia providus Docior effecit, quatenus et veritatem1 proposita
et a niundi illecebris alienura, talvum se a
sanclae incarnationis ostenderet, et fuluris Mani- sanctum, Divinitale /ieri deprecalur, ut nos instrueret salutem
chaeis cseterisque talibus obviaret. David aulem quod* non esse in humanis viribus constitutara, sicut et
positum est, Dominum signiGcat Salvatorem; sivee propheta Jeremias dicit: Maledictus homo qui spem
quiainterprelatio ejus (ut ssepe diclum est) manu-' suam ponit in homine, et a Deorecedit cor ejus(Jerem.
fortis ac desiderabilis habetur; sive quia ex ejuss C (
xvii, 5), etc.
generaiione descendit; humanitate enim ejus est ft-
lius, divinitate Dominus et Creator. Quod si hocc Vers. 3. Miserere mei, Domine,quoniam ad te cla-
gubernaculum iniprudens nauta reliqueris, in asper- mavi tota die. Unus atque idem Deus et homo Chri-
rimas caules navim tuse fidei sine dubitatione con- stus Jesus misericordiam petit, qui misericordiam do-
fringes. El nota quod hic psalmus secundus est, quii nat; docens perseverantia deprecationis pietatem
orationis titulo praenotatur. Domini modis omnibus impetrandam ; sicut ipse in
Otvtsto psalmi. fcvangelio docet : Bonum est orare, et non deficert
(Luc. xvin, 1). Audianl hunc locum , qui poeniten
Per tolum psalmum orat Dominus Christus, in1 tiam
agere in vilae suaetermino prava voluniate de-
priraa sectione dicens quse ipsi tantum probanturr sperant, et se ad excusandas excusationes impia
aptari. Secunda pro membris suis, quorum ipse ca- voluntate convertunt, cum in evangelica lectione
put est, hurailius deprecatur. Tertia ex sua iterum1 cognoscant latroni affixo jam cruci mouientanea ce-
persona reloquitur, quod ad eura specialiler intelli- lerilale subvenlum; et caetera similia, quse textus
gas pertinere. Sed haecorania unus atque idera Deus s
Scripturse dfvinae ad spem nulriendara uiorlalium
homo loqullur Christus. ,D mirabili
benignitate concedit. Semper suppiicare nos
Expositio psalmi. decet, qui frequenli culpa delinquirous. Inaestimabile
Vers. 1. .nclina, Domine, aurem luam ad me, et •t malum est ipsos homines spem sibi saluberrimam
exaudi me, quoniamegenusel paupersumego.Ex forma a tollere, cuui divina clementia sine cessatione nos
servi ( sicut prsefati sumus ) Christus omnipotenti li sibi jubeat supplicare. Pelamus hoc et setate florida,
supplicat Patri, ut ejus exaudiatur oratio. Nam quod d petamus in juventute positi, petamus et io occidua
dicit: Inclina, oslendit quia se ad ipsum extenderee senectule perducti. Nunquam cessare debet a preci-
non poteral humana conditio, nisi ipse suam Maje- >- bus, qui punienda pravitate peccavit; ne dum tem-
statem piissimus inclinaret. Aurem enim dicil, nonn pus supplicationis quserimus, misericordiam Doinini
istam corpoream , sed auditum illum spiritualera, nobis tali persuasione tollamus. Nam cum dicitur,
quo petentium vota cognoscil. Nam per tropologiain n tota die, totius vilse tempus ostenditur, ut per mulia
talia de Deo dici, frequenti expositione jam notaa tempoia annorumque curricula quasi unius diei
sunt. Exaudi autem me, significat, ut mea desideriaa continuus elamor esse monstrelur. Magna siquidcm
compleantur; quatenus resurreclione ego quoquee voce ille clamat ad Dominum, qui quamvis liugua
 613 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. LXXXV. 6U
taceat, bonis tamen operihus perseveranler excla- A { Ubi in diis, idola significalpaganorura, quse adbuc
mat. iu mundo nefanda devotione colebantur; sicut et
29] Vers. I. Lmtifickanimain tervi tui, quoniam1 alibi dicit : Quoniam omnes dii genlium dmmonia
ad le, Domine,tevavi animam meam.Jucundari petitt (Psal. xcv, 5). Potest hoc et ad homiues aplari, qui
f animarasUarafons hilaritatis el origo laetiiise,ab illa1 dii vocati sunt. Sed inspice quia non dicitur quid
scilicet parte qua servusest. Setvum se enim merito1 sit Deus, sed ei similis abnegatur. Quae species de-
dixii, quoniam ex Maria Virgine natus est, quac se; finitionis Grsece dicitur X«T'atfulptaivTOU_VC.VT.OU ,
profiletur ancillam. Nam dum ei angelus ex ipsat Latine per privantiam conlrarii ejus quod definilur.
nasciturum Chrislum Dominuni nunliaret, illa re- Addidit quoqne, et non est secundumoperatua, id est
spondit : Ecce ancilla Domini, fiat mihi secundum 1 similis. Et hoc quoque commasub illa, quam supe-
verbumtuum (Luc. i, 58 ); sicut el in alio psalmo1 rius dixit, delinitione complexus est. Quis enim (ut
dicit: £170seruws tuus , et filius ancillm lum (Psal. ille fecit) coelum terramque vel omnia quae in eis
cxv, 16). Lmtificari ergo pelit animam suam, quia1 sunt, moraentanea possit celeritate perficere, aut
non eain deorsum inclinavit ad terram, sed levavit l eorum exislentias continere?
seraper ad Dominum, ubi est vera laetilia, et sinei Vers. 9. Omnet gentes quascunquefecisti venient,
fine securilas. Sic caput Kcclesiaereferens gesta pro-. B
I et adorabunt coram le, Domine, el honorificabuntno-
pria, membris caeieris donavit exempla. men tuum. Cum adhuc sola esset gens Judaica quae
Vers. 5. Quoniamtu, Domine,suavis ac milis es ; unumDeum colere videbatur, praedicit omnes gen-
et copiosut in misericordia omnibus invocanlibuste. les, quse idolis tenebantur obnoxiae, ad culturara
Non substanlialiler, quod nulla potest crealura com- ejus esse venturas; quia Patrem vere coiil qui hono-
pri bendere, sed per quintam speciem definitionis , - rat et DominumCbristum : errorera eoriNnomiiino
quc Grsecedicitur xankxw Xs&v,pulcherrime nobis; destruens qui putanl per universum mundum religio-
ostenditur quid sit Deus. Suavis, quia post amarilu- nem Domininon esse diffusam. Dicendoeniiu : Um-
dinem hujus mundi dulcis est ad se recurrentibus. nes gentes quascunque fecisli, absolute probat uni-
Mitis, quia diu sustinet peccatores. Copiosusin mi- versitalem; quia nulia gensexistit, nisi quam ipse
sericordia, quia licet sint noslra numerosa peccata, plasmavit, sicut alibi dicit : Qui fecii cmlmn et ter-
multo abundanlior est pietas, quaetot relaxat offen- ram, mare el omnia c\um tn eis sunt (Psal, CXLV, 6).
sas. Restat ut ei jugiler supplicemus, quando eum Addidit quoque, et Iwnorificabuntnomen tuum. Cum
audiviraus omnibusinvocaniibusse non negare prse- Deo dicitur, et honorificabuntnomentuum, iiguraliter
sidium. significat honorabuntur devoti ex nomine tuo, quia
Vers. 6. Auriftuspercipe, Domine,orationemmeam, C * cultus hominum 11011 facit honorabilem Deum, quem
et intende voci deprecalionis mem. Intueamur quam constat bonorum omnium proculdubio largitorem.
convenienter orationis islius ordo decurrat. Prius; Vers. 10. Quoniammagnut es tu, e( jaciens mira-
enim fuit ut vox suppltcationis ascenderet, ac deinde1 bilia : lu es Deussolus. Hymnura Deiiaiis, quem su-
rogalus audirel. Percipe vero cum dicitur, non ali- perius incboavit, istius versus fine conclusit. Nam
quid suscipi transitorie poslulatur; sed in illis [ed.,, et diabolus magnum se putavit, quando dixit: Po-
illius]majestalis sinibus mavultrecondi, quemadmo- namsedemmeam ad aquilonem, et ero smilis Attis-
duiu peraures ab homine memoriaeprobatur infigi. simo (Isai. xiv, 13, 14); et superbi hodieque cunctis
Addiltiiuest, intende voci deprecalionismem, ut in- se aestimanl grandiores. Sed magnut dici vere 11011
lentus animus aperitet auditura. Quod totum per potest, nisi jDeussolus, cujus potestali iiullateuus
allegoriamdicitur, ut polentia Divinitatis per huma- valel aliquid comparari, qui nulla rautabiliiate con-
nas consuetudines intimelur. vertilur, sed seraper in naturae suse gloria perseve-
Vers. 7. In die Iributalionis mem ctamaviad te ;; rat. Addidit, el faciens mirabilia : tu es Deus solus.
quoniam exaudisti me. Cum superius dixerit: Cla- Cum legamus e! magns Pharaonis miracula diversa
mavi ad. te tota die; hic quoddara facere videlurr fecisse, hic diciiur quod ipse solus miracula possit
magnse petilionis augmentum, dicendo : In die tri-'• D efficere. Veriloquura dictum , si qualiiaiem rei verbi
buialionit mem clamavi ad le. Nam licel a sanctisi ipsius veriiate pensemus. llla euim vere nequeunl
viris jugiter Domino supplicetur, in tempore tamen1 dici miracula, quae ad niillam uiilitatem simulala
tribulationis enixius petitur, quando subvenire ne- deceplis oculis biandiuntur. Solus enim dictum est,
cessarie postulatur. Considerandus esl autem hic. quia sancta Trinitas unus est Deus, personis tanluiu
modus loculionis, qui in Scripluris divinis frequen- dislincta, non naiurae discretione separata ; sicut el
tissime reperitur, ul ideo se dical clamasse,quoniam1 alibi diclura esl : Audi, Israel, DominusDeus luus,
exauditus est, dum clamor prsecedat, ut Deus pos- Dominusunus est (Deuier. vi, 4); sic et Isaias dicit:
sil audire. Quaefigura dicitur anaslropbe, id esl per- Quoniam jutlut es,et non est Deus prwter te (Isai.
versio, quae fil quolies aul sensus aul verba proI XLV, 21 ).
aliquo decore verluntur. Vers. 11. Dcduc me, Domine, in via tua, et ambu-
Vers. 8. Non est simitis libi in diit, Domine; et'. laboin veritate tua : tmteturcor tneum, ul timeat no-
non ett tecundumopera tua. Magna laus brevi defi- mentuum. Oratione decursa , et laude Divinitaiis
nitioiieconclusa est. Dicendoenim : Non eit timilis couipetenter impleta, venit ad secundam sectionem,
615 M. AURELII CASSIODORI 616
in qua pro merobris suis orat, ut eis Domlnus pro- A }. lione superiorem locura sanctis, inferiorera pecca-'
futura concedat. Dum dicit: Deduc me, Domine, in toribus doctor Augustinus aestimatesse deputanduiu.
via tua, adhuc ibi non faisse monstratur; et boc Unde nunc gratias ageus fidelis populus, dicit ani-
DominoChristo non potest convenire, cum ipse di- mam suam ab inferno inferiori, id est poenali, esse
cat: Ego sum via, verilas et vila (Joan. xiv, 6). Sed liberatam.
hoc inagis congruenter accipilur a parte fidelium , Vers. U. Deus, injusti insurrexeruntsuper me, et
quoruiu caput est Dominus : qui nisi deducantur in synagoga potentium inquitierunt animam meam : et
viam, id est in Christum, in veritate videlicetambu- non proposuerunt le anle conspeclumsuum. Venit ad
lare non possunt. Sequitur, Imteturcor meum, 292 tertiam sectionem, ubi passionis suse raysterium et
«I limeat nomtntuum. Quid sit limor Domini mira- gloriam resurreclionis exponit. Loquitur enira Deus
bili ordine declaralur. Nam in timore isto mundano homo ex forma servi per id quod de MariaVirgine
praccedit prius causa periculi, aut alicujus angu- * natus est. Cum dicit injuslos, signiftcat Judseos,
stiae; in timore aulem Domini praemitiiiur laelitia qui ei reddiderunt mala pro bonis. Quod autemait,
cordis, ut aliquis ad ejus tiraoris dulcedinem venire superme, ut reura scilicet dicerent inuocentem, re-
mereatur. Et revera talem decet habere introitum, gemque suura plebs insana trucidaret. Synagoga vero
quem ad salutcm suam huraanitas senlit indultum. 6] potenlium, congregatio superborum est, quae bel-
Hunc judicem qui formidaverit reus est, illum qui luino fremitu, et dolosa machinatione consilii jusli-
timuerit sanctus est. Et ideo utraque miscendasunt, tiam abjicientes, animam ejus adimere qusesierunt.
ut et sub spe timeamus, et sub timore laetemur, Addidit quod sceleraiis solet semper roentibus pro-
8icut in alio psalmo legitur : Servile Domino in li- venire : Quia non proposueruntDeumante conspectum
more, et cxsultate ei cum tremore (Psal. n, H). suum. Nam quicunque facinus perpelrat, Deum ante
Vers. 12. Confilebor libi, Domine Deus meus, in conspectumsuum omnimodis non proponil, quoniam
toto corde meo, el honoriftcabonomentuum in wter- si illum credat praesentem, protinus a cogitato fa-
num. Hoc compeienler de omni dicitur Christiano , cinore revocatur.
quia illa est vera confessio, quaetolo promitur raen- Yers. 15. Et lu, Domine Deus miteralor el miseri-
lis arcano', sicut et lex docet : Ditiges Dominum cors, patiens et multum misericors, et verax. Per sin-
Deum luum ex tolo corde luo, et ex tota anima tua gula verba laudis, majestas palerna definitur. Quae
(Deuter. vi, 5). Sed et ille ex loto corde confitetur, species duodecima definitionis est, quam GrseciXKT'
qui totam spem suam ponit in Domino; nec in ca- ETi-aiuov, Lalini per laudem dicunl. Miserator euim
ducis saeculisolatiis praesumit, cum se ad Dominura esl, quia singulis rebus misericordiam facit. Mise-
universa menlis inlcgritate translulerit. Nam quod C ricors, quia seraper pia est ipsa natura Deitatis.
addidit, in mternum, illud significat, quoniam inter Patiens, quia peccalores sustinel, et ad votutn con-
sanctos ejus laudes Dorainojugiter personabit, dumi versionis invilat. Sequilur, et multum misericors.
inilla beaiitudine praemia promissa rcceperit. Quod ideo tale verbum adjecit, quia irabecillitas
Vers. 13. Quoniam misericordiatua magna esl su- nostra ipsara plus semperaccipit, cum eam frequenti
per me, el eripuislianimam meatnex infernoinferiori. reraissione promeretttr. Intulit, el verax, quia uescil
El confessio laudis offertur , e( misericordisecausai promissa sua aliqua imbecillitate subducere. Quod
subjtingitur. Dicendoenim : Quoniam magna esi mi- tamen de Patre sic dicitur, ut totura inesse et in Fi-
tericordia tua super me, beneficium magnum nescioi lio, et in Spiritu sancto sentiamus.
quod edicit. Subjungendo aulem , eripuisti animami Vers. 16. Respicein me el misereremei, da polesla-
meamex infernoinferiori, causa beneficii declaratur. tem puero tuo, el salvum fac filium ancillw tum. Mi-
Sed consideremus quia cum dical infernum inferio- sericordem Patrem , et patientem , et veracem, a
rem, infernum demonstral esse superius. Argumenla\ parte qua passus est Filius rogat, ut respicial iu eum,
talia in topicis dicuntur conjugala, quac orta ab uno) et celerrima illi resurreclione subveniat. Sic enim
nomine, varie commutantur, ut hic posilum est, , misertus est, ut in ipso illam naturam mortalem in
infernuminferiut. Infernum vero non irrationabiliterr D gloriam resurrectionis et aeternilatis eveherel; quod
forsitan arbiiramur esse sub tcrris , cum in Veterii tamen sic a Patre postulat lieri, ut a se factuin esse
Testamenlo de Dathan et Abiron legatur : Aperuilsee declarel. In Evangelio quippe sic ail: Solvile tem-
terra, et deglulivileos, el vivi detcenderuntad infe- pium hoc, et in Iriduo mdificaboiltud (Joan. n, 19).
ros. Sed quo ilinere illuc animce transferantur, , Quod ne aliter pottiissel intelligi, evangelisla subse-
quoniara in auctoritate divina non legitur, habemus s quilur: Hoc autemdicebatde templocorporissui (Ibid.
incertum. Infernum auiem habere inferiorem partemi 21). Sequitur, dapoteslatem puero luo; illam scilicet
Evangelii locus ille leslatur (Luc. xvi, 25), qui dicit,, quam ipse teslalur: Paler non judical quemquam,
cum inipium divitemullrix flamma torqueret, levasse e sed omne judicium dedit Filio (Joan. v, 22). Puer
oculos suos, et in sinu Abrahae vidisse Lazarum. autem in Scripturis sacris propter innocentiam men-
Unde apparet utrosque apud inferos fuisse, ut see lis ssepe ponilur Christus , ut Isaias dicil: Quoniam
videre valuissent, et illum ex inreriore loco ad su- puer natus est nobis, el Filius dalus est nobis (Isa.
periora oculoselevasse. Sed licel utrique apud in- ix, 6). El ilerum : Ecce puer meus, suscipiam eum,
feros essc viderenlur, pro meritorum tamen discre- eleclus meus, complacuiltibi in illo anima mea (Ita.
617 EXPOSITIO1N PSALTERIUM.PSAL. LXXXVI. 618
xi.:i, 1). Addidit, et salvum fac fitium anctllw tuw ; A } fuerit in abolitionera iransmissum. Filiis Core signi-
ancitlw ulique , quia de Maria semper virgine erat ficanl fideles Chrislianos, quibus propheta civilatem
veraciter et proprie nascilurus ; qu_e(sicut superius Dei praedicat, ut eis tantae gloriae major augeaiur
dixitnus) angelo sibi parium annuntianle, Dominise1 affectus. Nam cum dixit: Fi.its Core, oslendit ipsis
profitetur ancillam. dicendum, non ipsos esse loculuros. Sequitur,
Vers. 17. Fac mecum, Domtne, signutn in bono, Psalmus Cantici, ut de hujus saeculi labernaculis ad
ut videanlqui me oderunt et confundantur : quoniam1 intelligentiam supemae civitatis elevemur. Psalmus
tu, Domine,adjuvisti me et consolatus es me. Signutn1 enim de superioribus sonans, commonet nos cce-
dicitur ab eo quod ventura significel, et ex hoc quodl leslia cogitare, et in eis hymnica exsultalione gau-
videtur quiddam nos aliud senlire commoneat. Et« dere.
ideo illum eventum Jonae(Jonm n, 1) possumus hic! Divisiopsalmi.
fonassis advertere, qui triduo in ventre ceti demo-
firevis quidem psalmus, sed duobus diapsalmalibus
ralus, ad similitudinem dominicseresurreclionis est
in liltore salvus evomilus. Nam el in Evangelio ila cognoscitur esse divisus; quam nos, propositi nostri
lerminis ex-
dictutnest: Generaliomala et adullera signumquwrit,' memores, suis quodammodo divisionem
ad lide-
et signum non dabitur ei, nisi signum Jonm prophetm" plicamus. In prima parte propheta loquitur
_ les, coelestem prscdicans civitalem. Secunda Domi-
(Matlh. xn, 39). Vides ergo aliud esse negatum;'
sed boc tanturamodo comproraissum. Possumus et nus Salvator eara diversorum nominura allusiona
hoc signutnquod fieri postulavil, 293 aa resurrec- credituram esse pronuntiat, increpans Synagogam,
tionem ejus corapelenter aptare, maxime cum sequa- quare ipsa non cognoverit Deum, dum ei fides gen-
tium devota crediderit? Tertia parte propheta uno
tur, in bono. Quid enim illo bono praestanlius, quo
virtus divina.declarata, et spes credentium veraciI versu futuri saeculibeatitudinem tangit. Sic distincta
nobis cunciaui
pollicitalione firmata est ? Sequilur, ut videant quij permutatio personarum caliginem
me oderuntel confundantur; Judaeiscilicel qui ode- confusionis abstergit.
runt Christum, quos pelit resurreclionis miraculumII Expositio psalmi.
videre, ut eorum duritia se debeat immulare. Con- Vers. 1. Fundamenta ejus in montibus sanctis.
fundantur enim, ad bonum respicit; quoniam qui bicc Consuetudo humanae cogilationis est, ut cum se co-
dc suo malo confunditur, in meliorem partem sw.e e piosa perscrulatione collegerit, in aliquam parlein
dubitatione transfertur. In isto quippe saeculosi con- '" suaedeliberalionis erumpat. Tale enim hujus psalmi
fundimur, emendamur; qui autem non fuerintcon- videlur initium , ut cum adhuc propheta de civiiate
fusi, in ilia judicatione daranabuntur. Adjecit, 9110- "
C Dei nulla praemiserit, ita de fundamenlis ejus disse-
niatn tu, Domine, adjuvisti me, et consotatus es me. rere
videatur, quasi aliqua de culmine ipsius ante
Hic ordo verborum lalis est: Vl videant qui me ode-
jam dixeril. Novus ordo faclus est laudiseximise , ut
runt; quoniamtu, Domine, adjuvisli me, el consolalus s de
es me. Et eonfundanlur, scilicet quando me viderint fundamentisciviiatis supernse propheta sumere
videretur soliditas lotius
esse gloriosum, quera illi despiciendura esse putave- culminis iniiium, qualenus ntagna laudata
runt. Adjuvisti, pertinet ad contradictionem alter- sunt. Nonappareret, cujus prius fundamenta
immerito, quoniara fundamentum ejus
cantium et ad injusta cerlamina Judseorum; in qui- t_ Christus est
Dontinus, qui sic Ecclesiam suam con-
bus illi semper veritatis (estinionio superabantur. ut nulla possit qttassaiionetilubare, siculdicit
tinet,
Consolaluses, ad persecutiones saevissimasinsano-
Apostolus: Fundamentum enimdliud nemo potestpo-
rum, quas ille velut lempesiaiis impetura patientis- nere, prwter id quod posilum est, quod est Christus
sime sustinebat. Jesus (I Cor. 111,11). Mcrito ergo ab ipso sumpsit
Conclusiopsalmi.
exordium, quem rerura omnium constat esse prin-
ConsideremusDominiSalvatoris, a parte qua pas-" cipium. Josephus qtioque (sicut a quodam dictitm
sus est, quara bumilis ad Patrem fundatur oratio, qui 11 esl) vernaculus Judaeorumin libro octavo Antiquila-
omniraodis peccata non habuit, sed informans imbe- ;* tum litulo tertio raulta de lerapli conslructione locu-
j)
cillitaiem nostram, eripi se ab hujus saeculipericulis's tus est, quod a Salomone fabricatum esse dignosci-
postulavit. Quapropter erubescat humana temeritas lS lur. Nos enim et tabernaculura, quod ejus imago pri-
esse superba, quae se non dubitat ream. Christus IS raitus fuit, et templura ipsura fecimus pingi, et iu
pro inimicis oravit, mortem palienter excepil; et 5t corpore pandectsenostrse grandioris fecimus collo-
nos injurias nostras ulcisci volumus, si deirahentium n cari; quatenus, quod Scripturaedivinae texlusde ipsis
scrmonibus appetamur. Det ipse patientiae rauntis, '> eloquitur, oculis reddilum clarius panderetur. In
qui donavitexeraplura ; ut ejus vestigia sequenles, "' montibusautem sanclis, significat aposlolos et pro-
raoriiferosvitare valeamus errores.
phetas, qui soliditate fidei et e.vcellentia sanctitatis
. EXPOSITIO 1N PSALMUMLXXXVI. montesvocantur. Merito ergo tali vocabulo nunctipati
' Ft.tts Core, psalmusCanlici. sunt, in quibus est vera Dei Ecclesia constituia.
Propter memoriam reparandam breviler cotnmo- )- Vers. 2. Diligit Dominusporlas Sion super omma
neamus quaesaepcjam dicla sunt; quia pene in nul- l- tabernaculaJacob. Ecce jam de illa civilale Ioquitur,
lani utililatem putatur esse narralum , quidquid d cujus anie fundamenla iaudavil. Quse figura dicilur
PIIROL. LXX. 20
619 M. AURELH CASSlODORl 620
anastrophe, id est inversio : quoties ea quae superius A / qui peccatorum fuerant obscuritate teterrimi; sedin
dicenda sunl, ponuntur inferius. Dicit enim : Diligit ista Domini civiiate collecti sunt, de qtiibus reful-
Dominusportat Sion. Sion(sicuts_epe diximus) mons gentium sanctorum numerus in illa palria complea-
est Jerosolymilanus, interpretatus specula, per quem lur. Ecce ipsa sunt quseprsedixitversus ille supenor:
Jerusalem illa futura decenler advertitur. Cujus por- Gloriota dicla sunt de tc, civitas Dei. Nam quid glo-
tas ditigit Dominus, id est fidem, cliaritatem, bapiis- riosius, qu miui lanla foeditas prius errantium popu-
ma, pcenilentiam, el quidquid in illam civitatem torum in uuain sanctac civitatis pulchriludinem con-
acquisitos populos intromittit. Sive (ul quidam vo- venirel? Et raemento quod genus istud locuiionis
lunt) duodecira aposlolos significant, quorum sancla Scripturae divinae proprium esse jam dixiraus; scili-
praedicatio fidelibus seierni Regis palalia reseravit. cei ut per nominum interpretationes voluntas possit
Sludiose vero perquirendum est quod addidit, super intelligi dictionis.
omnia tabernacula Jacob. Tabernacula Jacob, signi- Vers. 5. jVa.er Sion dicet: Homo, et homofaclut
iicant Ecclesiam catholicam, quse modo consiruitur. esl in ea: el ipse fundavit eam Allissimus. Ecclesiae
llaec contra sseculi hujus adversilates expeditionali calholicse Matrem Synagogam forsitan hoc loco non
semper exercitatione confligit. 294 Et quoniam inconvenienier advertitnus, quam per Sion moutein
istafulurse illius Jerusalem portat iraaginera, ubi est Bj frequenter intelligendam esse jatn diximus, qtiae ex
beata vita et seterna felicitas, merito supra istani maxima parle populorura soluui bomiuem dicebat
illa spiritualis diligi dicitur, in qua jam nibil confu- Dominum Salvatorem ; quia Deum nec credere, nec
sionis, nihil perturbationis esse declaratur. Et in- intelligere merebatur. Et hic figenda esl inedia, quo-
tuerc quia illa sic plus amari prsedicitur, ut et ista niam illud quod sequilur scnsum alterum videlicet
sine dubio diligi sentiatur. intromitlit. Sequilur quippe, et Itomofaclus esl in ea;
Vers. 3. Gloriosa dicta sunt de le, civitas Dei. More quod jam confirniaiive legendum esl. Non enim hic
suo futura pro praeteritis ponit. Nam ista civilas in sic dicit hominem factum, sicut superius Synagoga
secunda parte Domini altestatione laudabitur: de dixit; illa enim errando solum hominem putavit;
qua nieriio gloriosa dicta referuntur, quae Creatoris nuncautem Dorainus de se confirmal definitiva sen-
sui cognoscitur voce prsedicanda.
tentia, et homofactus isl in ea: quoniam revera as-
Vers. i. Memor ero Raab et Babylonis scieniibus; sumpta carne Deus factus est bomo; sicut et Evan-
me: ecce alienigenm, et Tyrus, el populus Mthiopum, gelista dicit: Verbumcaro factum est (Joan. i, U),
hi fuerunt in ea. Secunda pars psalmi hujus velut, id est Filius Dei factus esl homo ; non ut Divinitati
quaedam nubes aperitur, de qua Dominus loiians,, aliquid imminueret, sed ut humanitatis naturam,
fidelibusrecordationis suc munera polliceiur, signi- IC quam liberare praedestinaverat, dignanter eveheret,
ficans per allusiones nominum eos de variis gentibusi Et ne forsitan DominumChristum crederes tempo-
colligendos. Raab meretrix fuit, quae exploratoresi ralera, addidit, ei ipse fundavit eam Altissimus; ille
Jesu Nave ad Jericho venienles occulte suscepit, scilicet qui tantura putabatur homo Jesus Christus
et pcr aliam partem, ne deprehenderentur, emisit. Synagogam ipse sua disposilione fuudavit. Et non
Cujus vocabulum signilicat superbiani, quae divina solum legem per Moysen dedit, verum etiani anta
largitate conversa, Dominimeruii impetrare cleraen- mundi initium ipse nnscitur fuisse principium ; sicut
tiam. Haecergo figuram gestat Ecclesiac,qusesusci- ipse in Evangelio testatur : Ego sum principium, pro-
piensanimassuperbia. vitiopericlitanies, alio ilinere, pter quod et loquor vobis (Joan. viti, 26). Meriloergo
id esl humilitaiis et patientiaedimitlit ad viiam. Ba- dictus est A.iisstmus, ut nulla haeresis Patrera dice-
bylon qubque civitas est mundi, quae confusio inter- ret esse majorem.
prelatur. Indicat enim saeculiislius populos, qui pro- Vers. 6. Dominus «arratii! scriplurat populotum
brosis idolis csecalis mentibus serviebant; sed raise- etprincipum: horum qui fuerunl in ea. llla praenun-
ricordia Domiuiilluniinati facti sunt Christiani. Hoc tiat quae sit ipse tempore incarnalionis de scriplura-
ergo dicit Raab et Babylonis se memorem, id est rum veterum commemoratione diclurus. Commonet
mundi istius populos, quilamen ad ejus se culturam D I enim frequenler in Evangelio quse de ipso praedixe-
bumiliier transtulerunt. SicPharisaeis superbienlibus> rit Moyses, ei quae propbeiae, ut et minus credentes
ih Evangelioipse respohdit: Amen dico vobis, quiai instrueret, el se earum auctorem esse monstraret.
publicani et merelricesptmcedenl vos in regnum cmlo- Ipsi enira sunt principes Moyses el prophetac qui
tum (Matlh.xft, 31). Sequilur, Ecce alienigenm, et! fuerunt in Synagoga, quorum erat testimonium nar-
Tyrus, el populus Mthiopum, hi [uerunl in ea. Ini raiurus. Et ne alios principes fortassis adverteres,
sensu eodem perseverat. Atienigenm sunt a Judaicoi dicit, horum qui fuerunl in ea, id est in Synagoga.
populh quidem extranei; sed illis non credentibus ini Vers. 7. Sicul tmtanliumomniumnoslrum habttalio
peneiralia Ecclesiae sunt recepti: sicul in Aciibusi estin le. Venitad tertiam partera, in qua iterum pro-
apostolorum dicit: Vobisquidem oportebat loqui ver- plieia rcloquitur, quam in uno versu et coepitet finii:
bumDd; ted quia repulitlis itlud, et indignos vosju- breviter coinprehendens quod serraonibus quamvis
dkastit mlernmvilm,ecceconvertimurad gentes (Act. longis non poterat explicari. Quaefigura dicilur bra-
xiii, 46). Tyrus signilicat angusiiam quae de poeni- chylogia, id est, brevis locutio, cum plura paucis
tentium afflictione procreatur. Populus Mthiopum, , amplectimur. Vis enim audire quara s)t incompre-
621 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM.PSAL. LXXXVII. 622
hensibilis illa laelilia,dicit Apostolus : Quod nec ocu- A , praecipuus,ubi rcsidentibus discipulis in eeenaeulo,
lus vidit, nec autisaudivil, nec in cot hominis auen- clausis januis, mirabiliier Salvator intravit; et caetera
dit, qum prmparavit Deus diligentibusse. Quapropter quae dives iila patria Domini passione promeruit.
pulchre hic diclum est: Sicut twlantium, quia non Sed cum tot miraculis decora resplendeat, etin mo-
erit ipsa laetitia qualis bic agitur ; ut modo tiliorum dum stellarum alterum possideat coelum, quis tam
susceptione lselemur, modo divitiarura et honorura parvam audeal dicere, quae sanctissimalide orbis ter-
munere gaudeamus, ctcslera quseexsultaiionem fa- minos probalur implesse? Ibi siquidem humanuin
ciunt, quando magnis nisibtis temporaliter acquirun- pascit aspecium, quod est credere beatorum.
tur. Sed illud lanto est majus, ut istius inundi quam- EXPOSITIO1NPSALMUMLXXXVII.
vis plenissimumgaudium, vix aliqua imago aut si- Canticumpsalmi, filiis Core, in finem, pro Maheleth
mililudofuturi saeculiesse dicalur. Addidit, omnium [mss., Meleth]ad respondendum, intellectus Eman
noslrumhabitatioeit in le. Omniumnotlrum signilicat Itraelilm.
fideles, qui DoininuraChristum aut venturum, aut Cum memoriam tuam, studiosissime Iector, fre-
venisse crediderunt. Habitatioestin te, ad Jerusalem quenti exposilione formatam retinere non ambigam,
loquitur, cui superius dixit: Gloriosa dicta sunt de quid significet Canticumpsalmi, filiis Core, in finem,
te, civitasDei. Sed in hac habiiatione jttstorum ces B restat ut quse nova sunt hujus tituli sequcntia per-
savit afflictio: orare transit, sed laudare succedit: scrutemur. Mahelethinterpretatur chorus divina verba
perpetua securitas raanet, quia perversitas nulla mi- decantans. Subjecit, ad respondendum, significans
scetur: aeterna laelitia perseverat, quoniam nequa- organa musica praevenisse, et chorum respondisse
quam contrarietate aliqua constat esse violandam. soleraniter. Sequitur, Intellectus Eman Israelitm.
Eman inlerpretatur frater ejus; quo vocabulo Domi-
295 Conclusio psalmi.
nus Chrislus appellat eos qui praeceptis ejus operi-
Laudala est ifemonstrativo genere civitas illa fide- busi|ue devoti sunt, sicutaii in Evangelio : Ite, dicite
lium, non temporalibus bonis, sed seterna felicitate fratribus meis (Mailh. xxvin, 10). lsraelilm Deumvi-
mirabilis, de qua pauca visa sunt dici, et lamen denles, quod utique illis accidere manifestum est, qui
omnium animi probantur stupore completi. Haecsi- per obedieniiae mysterium sancia Domini luce ra-
quidem laus non extenditur argumeniatione verbo- dianlur. Sed cum de passione Regis Christi sit psal-
rtitn, nec humana crescit iudustria, sed magna po- mus iste dicturus, et ad imitationis exemplum trahat
tius brevilale constringitur, ut vel aliquid exinde fidelissiraosChrislianos, ideo praemissosest chorus
capi posse videaiur. Reatus nimis qui illuc Domino ad respondendum;ul sicut iHiex multis vocibusunura
ducenle peryenetit, ubi cogitatio cuncta vincilur, C concenttim faciunt , sic Christo Doraino respondeat
qucelibetdesideria superanlur ; et quod est dulcis- devotorum adunata collectio. Hi sunl eliam Israelitm,
simaesecuritalis genus, lalis ibi felicitas accipiiur, qui ejus fratres nuncupari coelestilargitate uierue-
quse nulla contrarietate perdatur. Praesla, Domine, runt.
ut quod hic verbis explicare non possumus, ibi le Divisiopsatmi.
donante cernamus. lsta quoque Jerusatem quaeadiiuc Per totum psalmum DominusSalvator eloquitur a
in terris est et typum gerit illius cceleslis arcaui, in
dispensatione qua passus est. In prima narratione
secundadivisione laudata est; merito ubi est tanla-
Pairis deprecatur auxilium : per similitudinesvarias
rum rerum domicilium visuale virlutum. Ibi enim
natatoriam in sacri ut contemptum suum refert, quem illi illaturus erat
piscinam figura baplismatis, Judaeorum. Secunda quse sit passurus enu-
curaret infirmos, descendens Angelus commovebat. popnlus
asserens mortuos non esse a medicis susci-
Ibi Siloa (imperaule Domino) caecitcnebras lavit, et racrat, ut
damnalis ocuiis lucis dona restituit. Ibi mensa Chri- tandos, possint Domino confiteri. Tertia narra-
lione negat misericordiam Domini sepultos edicere,
sli ccelestibus plena deliciis spirilualiter saturavit
aut perditos laudes Domini personare: proplerea
apostolos; et ne nos ab illa coena relinqueremur resurreciionem sibi celerriraam venire
deprecatur.
impasti, sacer calix et communicalionemnobis prae- '* In orationis suaevero tramiie
stitit et salutem. Ibi lapis durissimus vesiigia pii Re- perseverans, loquitur
a parte merabrorum, diversas coiiimeraoranspassio-
deraploris ostendit, quando ante Pilatum judicem
conslitit audiendus. Ibi columna religaii in se Domiui nes, quas lam ipse pertulit quam ejus plebs devota
sustinuit.
flagella testaiur. Ibi spinea corona cernitur, quam
ideo salutari Domino constat impositara, ut totius Expositio psatmi.
mundi aculei collecii frangereniur. Ibi arundo ser- Vers. 1. DomineDeussalutit mem: in dieclamavi, -
vatur, quse caput Domini percussit, ut ipsum esse et noctecoram te. ln octogesirao quinto psalmo dixi-
initium rerum terris omnibus nuntiaret. Ibi crux illa mus orasse Christum per i I quod de Maria Yirgine
salutis et glorise loci reverenliam consecravit. Ibi naius est: designans humilitatem imbecillitatis hu-
manet lancea, quaelatus Domini transloravit, ut no- manae, quam est dignatus assumere. Qui simili modo
bis illius medicina succurreret. Ibi credentes hodie etiam hic curaPatrem precatur, nobisquemadmodum
ipsius sepulcra vivificant. lbi resurrectionis locus ad supplicare debeamus ostendit. Nam qui saluiis suse
coalosevehit corda fidelium. Ibi Sion ille montium Deum profitetur auctorem, omnia quse oportuerani
 623 M. AURELH CASSIODORl 62*
dici plenissirae ac breviter explicavit. bic magister A num genus liberare dignatus est. Adhuc enim de illis
oplimus frequenter admonere non desinit, quod hu- vanissimis dicit, qui putabant Dominum lancea vul-
niano generi novit profuturum. In die autera lsetitiam neratum, occisum pariter et sepultum, sic quasi
significat, et necteadversitatem declarat; ut quoniam unum ex hominibus sceleratis generaliter transiisse.
utrumque tempus humanam vitam complectitur, ju- Sed ad discrelionem suam addidil, quorum non me-
giler se ad Dominura ciamassedeclararet. ministi amplius, id est de quibus non babes curam ;
Vers. 2. Intretoraiio tnea in contpectutuo : inctina quoniam peccatis facienlibus a te reddtintur alieni.
muremtuamad precemmeam, Domine. Magna virtus Quod etiam in alio psalrao de impiis dicil: Periit
hie sincerissimse orationis ostenditur ; ut verba ve- memoria eorum cumsonitu (Psal. ix, 8). Addidit, el
racia non in auras tenues dissipentur, sedquasi quae- ipti de manulua expulsi lunt. Jusla redditur poeua
dam persona ad conspectura Domini introire videa- prolervise ; ut qui Dominum Cbristum sine adjuiorio
tur, et mandalura opus agere, quo caro nostra non Divinitalis esse putaveranl, ipsi a manu Domini pro-
valetpervenire. Inclinat aulem aurem suain Dominus, barentur expulsi, dum a gubernalione ejus peccatis
cuin inisericors dignalur audire, non ex partccor- facientibus reddebantur exlorres.
pulentise suac, quam eum frequenierdiximus non ha- Vers. 6. _Posuen.ntme in lacu inferiori: in tenebris
bere, sed virtutis suseoperatione mirabili. gJ [mss. G., F, in tenebrosis]et in umbra mortis. Adhuc
Vers. 3. Quia repteta est malis anima mea, el vita! aestimationes referuntur dementium Judaeorum.La-
mea tn inferno appropiavit. Considerandura est 296 ; cus enim el pro inferno ponitur, et pro sepultura
quod novo modo ideo se postulat audiri, quoniam! foveali, et pro mundi istius profundissima calami-
animam suam malis dicit esse completam; ntalis; tate sentilur. Quod hic voluit inlelligi, quia eum
ulique non suis, qui peccala non habuit, sed deli- persecutores sui in abjecta mortis condilione posue-
ctis mundi quibus laborabat humanilas. tltec enimi runt; ut quamvis injusle probarent morluum, non
pius miserator ad animae suse molestiam traxerat, crederent vindicandum. /n Iene6ris, id est sub obli-
dum omnibus condolebat, sicut et in trigesimo vionis csecilate derelictum atque prselerilum, quem
quarto psalmo dixit: Retribuebant mihi mala pro bo- nerao requireret, nemo salvaret. In umbra morlis,
nis, stetilitatem animm mem (Psat. xxxiv, 12); non peccatorum indicat locum , quia mors delinquentium
quia ipsesterilis erat, sed quia deilloruni increduli- umbrosos ac tenebrosos patitur manes, dum eis gau-
tate se perhibebat esse jejunum. Potest et ad hujus; diura non relucet, qui perpelua tristilise suaeobscu-
propriara tristitiam trabi, si hoc verbum ad illas ritate demersi sunt. Vmbra vero ponilur ct in bono,
iniquitates referas, quas ei Judaicus populus infere- ut esl illud: Sub umbra atarum tuarum (Psal. xvi,
bat. Sequitur, et vita mea infetno appropiavit. Hoc ad; Q ( 9); et alibi: Vivemusin umbra ejus (Thren. iv, 20).
tempus gloriosre pertinet passionis; sicut in Evan- El ideo pro locorum qualilate vcrbum hoc mullifaria
gelio dicit: Trislis est anima mea utque ad mortem; significatione varialur.
(Maith. xxvi, 38). Nam propter nos doluit, el mor- Vers. 7. In me confirmalaest ira tua, et omnesela-
tem nostram propter nos excepit. tiones luassuperme induxisti. Sic putabant illi qui in
Vers. 4. Mttimatut tum cum descendenttbusin la- suam perniciem polius praevalere permissi sunt,
cum: faetut sutn sicul homo sine adjulorio. Culpat quiaper iram Dei Jesus Christus ad Passionis peri-
eos qni putabant eum mortuum fuisse communiter. cula pervenisset; sicut evangelisla dixisse infidelem
Quse figura dicitur parabola, id esi rerum genere. poptilum referl: Eripiat eum st vult (Matth. \_ivn,
dissimilium comparalio. Multum enim discrepansi 43). Sequilur, ei omnes etationestuas super me indu-
fnit, illam singularem et mirabilem passionem mo- xisti. Hoc adliuc dicitur quanlum ad deliberationem
rientibtis reliquis hominibus comparare. Quod scbc- pertinuit nefariam Judaeorum. Credebatur enira Deus
ma multos versus inferiores amplectitur. Lacumi induxisse super Christum elationes, id esl araplissi-
enim dixit vel sepulcri locum, vel inferni allissimami mas indignaliones, quando eum pertulit crucifigi:
profunditalem. Sequilur, faclus sum sicut homo sine. niortem illam putantes pcenalera, cum di-pensationis
adjutorio. Faclus sum, apud eos scilicet qui deiiatemi J) ] ejus gloriam non viderenl.
ejus insanis mentibus non credebant, qui putabant, Vers. 8. Longefechti nolos meos a me : posuerunt
eum cum reliquis mortalibus interiisse. me abominationemsibi: Iraditus sum, et non egredie-
t Yers. 5. Inter mortuos liber. Sicut vulnerati dor- bar. Yenil ad sccundam narrationera, in qua per
mienles projecti in monumenlis [ms. A., in sepulcris], augmentura molesliarum actum suseineraoral pas-
quorum non meministi amplius: et ipsi de manu tua! sionis. Nam cum superius dixerit persecutorum suo-
expu.stsunl. Hicspecialiler designatpersonam suam ;; rum nefandissimum contemptum, nunc dicit noto-
solus enim inter mortuos liber fuit, qui ipsa quoques rum [ed., fugatorum], significans aposlolos. Noios
morlis clauslra confregit. ipsius enira tanlum raorsi enim ipsos appellat, qui eum perspicuis sensibus
libera, quia et volunlaria fuit, qui potestatem habebatt conspicere meruerunt. llle enim omnes notos habuit
a
ponendianimam suam et iterum sumendi eam (Joan. virtute divinitatis suae ; ipse autem sciebalur pau-
X, 18). Sed cum ille esset inter morluos liber, msli-. cis. lsti ergo nolt tonge facti sunt, quando ipsius pas-
matut ett taraen a demenlibus ticut vulnerati dormien- sione dispersi sunl; sicul legitur : Perculiam pasio-
tes. Yere autem diclus esl Dorainus liber, qui buma- rem, el dispergenlur oves gregis (Zach. xm, 7). lii
m EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. LXXXVII. C2C
«&ontinat_onet» vero tunc positus est, quando praeter- A et atterum qui sequitur liguram emphasim ponit,
euntes scribse el pharisaei crucifixo imputabant di- cujus illa pars hic intelligenda est, quse adverti facit
centes: Vah! quideslruil lemplumDei,el in triduumt id quod non dicit. Ail enim: Nunquid enairabit aliquis
nedificatillud(Malth. xxvu, 40), etc. Sequitur, tra- in sepulcro misericotdiam luam ? Hoc negative legen-
dilus sum, et non egrediebar. Mirabilis subtilisque. dum est, ut illud possii intelligi, quia vivi bomines
senlentia. lYadtlus esta Juda cohortibus insanorum, , et fideles misericordiam ejus narrare consuerunt.
scd se permiltente delentus. Sustinuit infinnas ma- Sepulcrum enim significat infidelium mentes.de qui-
TIUS potentissimus Dominus, ligatus est vinculis quii bus supra dictum est : Sepulctum patens est guttur
loco non potest claudi, audivit exsecrandas injurias,, eorum (Psal. v, 11). Ei. merito sepuicrum dicitur,
quem angeli cum tremore collaudant. Verumtamenl ubi anima peccatis morlua conlinetur; id est, iltos
non esl egressus de illa nube corporis sui, nec appa-- vult inlelligi qui non sunt Domino credituri; qitia
rere voluitquid posset, qui totum pertulil quod cru- nutlus eis misericordiam Domini videtur narrasse,
deiitas Judaic;c pravilalis ingessit. Non est enim. quam non voluerunt devota mente percipere. Illic
egressus,quando minime quid praevaleret ostendil. enim provenisse dicimus actum, ubi aliquem audiens
Sive de cusiodia dicit in qua eum Pontius Pilatus5 praestat effectura [ed., affectum]. Tale cst et istud
quasi hominem relrusit invalidum. B quod sequitur, aut veritatem luam in perditione; quia
Vers. 9. Oculi mei infirmati sunt prm inopia; cla- nemo putatur veritatem dixisse, quam videtur ne-
mavi ad te, Domine, tota die : expandi manus meas s gligens prseterire. Perdiiio quippe juste vocata est,
«d te. Cumoculos corporales Christi Doraini nusquami ubi veritas non admittitur, sed sola obstihalio custo-
infirmatosfuisse legeriraus, multo magis nec interio- ditur.
res ejus aegrotasse putandi sunt, qui semper sancti- Vers. 12. Nunquid cognoscentur in tenebrismira-
tate micuerunt. Restat ut ocutos Chrisli apostolos S bilia tua, aut juslilia lua in terra oblivionis? Sub
intelligere debeamus, qui in corpore ejus, id est ina eodem ordine variatis sermonibus cuncta descen-
Ecclesia, tanquam oculi ccelestilumine viguerunt. Hili dunt; ut negando quae non sunt, econlrario sen-
tamen infirmati sunt prm inopia, quia necdura acce- tianlur illa quae sunt. Nam mirabilia Domini a tene-
perant Spirilum sanctum, quo confortali postea nul- brosis mentibus non videnlur, quia praetermiltenles
latenus humana tormenta limuerunl. lnopia enimn Deum sapienliae lumina perdiderunt. Nec justitia
dicitur econlrario, ubi nulla est copia. Additum n ejus poiest in terreha oblivione cognosci, id est in
297 est, clamavi ad te, Domine, tola die. Hic dis-,- corporis crassissima caecitate, quae spiritalia inonita
tinclio ponenda est, ul isla continualio tolius diei .i deserit, dum ejus desideria carnalibus viliis occu-
ad clamorem, id est oralionem et bonorum actutim:_G C pantur. Memento vero quod li.ee omnia ideo dicta
operam debeat perlinere. Expandi manus nieas add sunt, ne in inferno ejus aniraa relinqueretur, sed ei
te. More suo operasrnavult intelligi, quasbonis sem- celerrima resurrectio proveniret; quatenus laus
per actrbus tetendit ad Dominum.Nam si hoc cruci;i Domini per beneficia ejus posset agnosci.
(ut quidam volunt) putaverimus esse jungendum,, Vers. 15. Et ego ad te, Domine, clumavi :etmane
quse sequunUir omnimodis discrepabtint. oratio mea prmveniette. Conlra illa quse superius di-
Vers. 10. Nunquid morluis (acies mirabilia , aut. cta sunt, Dominus Christus cum fidclibus snis per
medki retuscitabunt et confilebuntur tibi ? Hoc subb id quod resurrccturus erai, clamare se dicit ad Do-
negalione legendum est. Sed perscrulandum quodd minum : enumerans iribulalionum diversarum glo-
dicit : Mortuis non facies mirabilia, dum conslei re-s- riosissimas qualitates, ut lalibus inslitutis commoniii
suscilatos innumeros. Sed morluis, id est non cre- i- frrmarentur populi ulique Christiani. Dicendo enim :
dentibus mirabilia nequaquam fecil, dum eos ad con- i- Et ego, significat cum membris suis se ctamasse,
versioncm perducere non potuit infidelitas sua.>.' quorum ipse caput est Christus. Nam quando ipse
Mirabilia,enim illis fiunt, qui magnalia Domini sub >b clamat et Ecclesiam docet, quando cum fidelibus
credulilale conspiciunt. Sequitur, aut medici resusci- i- oral, unum corpus oslendil. Memenlo ergo quod
tabunt ei confitebuntur tibi? Idem et hoc dicitur ne- s- D
I usque ad finem psalmi varias calamiiales enumerai,
gative, qnia medici quos credidit humanitas arlis is quas in martyribus suis ipse sustinuit. Ubi syna-
beneficiosalutem dare languenlibus, morluos resus- s- throesraos figuram arbitror apponendam, quando
citare non possunt; ut Domino debeant confiteri, i, multae rcs in unum et multa pericula colliguniur.
quamvis sine Dei munere nec ipsam corpoream prae- !- Sequitur, et mane oratio mea prmveniette. Sollicite
valeant segris tribuere sospitatem. Sive boc magis is verba ista tractanda sunt, ne regulacilli veracissimac,
subtilius intelligendum est; quia medici, dum cor- r- quod Domini gratia cuncta prscveniat, aliquid videa-
poribus adhibeant curam, animas tamen peccatis is tur esse conlrarium. Orationemsuam corpus Eccte-
roortuas resuscilare non prsevalent; ut confessione le siae, quse mane, id est bonis dilucidatur operibus,
verissima vivificenlur, quos infidelitatis suse vulnera
•a prmvenire secundum adventum Domini dicit, hoc
perculerunt. est diem judicii; quae lamen oratio Domino prse-
Vers. 11. Nunquid enarrabit aliquis in sepulcro 'o slante donata est. Meriio ergo diclum est prmveniste
misericordiamtuam, aut veritalemtuam in perditione? ',? orationem suam, quando ante multa saccula sub assi-
Venit ad tertiam narraiioneni, ubi per islum versum ii duitate petebatttr, quod adhuc exspeclamus *esse
627 M. AURELH CASSIODORl 628
venturuin. Veniet enim ille tempore competenti; A h Vers. 18. Elongasti a me amicumet proximum, et
sed desiderium nostrum flagraniibus petitionibus nolos meos a miseria. Haecfreqtienter piis martyribus
oportet oslendi. Non enim nos suos esse dijudicat, contigeruni, a quibus terrore niortis officia hutuana
si non votis maximis a nobis expetituj adveniat. Sed subtracta sunt. Amicosenim significat, qui bonestis
cum de ipso clarissime dicatur, ipse ex sua persona studiis morura vicinitate conjuncti sunt; proximos
istud non potest toqui, nisi hoc dictum a membris qui nobis parentebe ordiue sociantur; nolos, qui ne-
Ecclesiaevelimus advertere. que araici neque proximi sunt, sed sola nos opinioue
Vers. 14. Vlquid, Domine, repellis [ed., repulisti] vel visione didicerunt. Quae genera hoininum fre-
otalionem meam, averlis [ed., averlisti][aciem luam quenter longe fecit a fidelibus seryis formidata cala-
a me? Hic desiderium sanciissimse menlis exprimi- mitas passionis.
tur, quia impalienler susiinebat differri, unde mun- Conclusiopsalmi.
dus poterat jure salvari. Repellereenim pulatnr pe- chorus est Cbristi quem praemissus titulus
Ipse
titionem noslram, et averiere faciemsuam Doininus,
pro Mahetelh nominis inlerpretatione praecinuit,
quando vota nostra distulcrit; et quamvis ille pro- quando fidelis populus ejus secutus sanctissimam
futura faciat, nos tamen gravitcr dilata «ontristant. nimis imitatione rcspondit. Hiiic
passionem gloriosa
Sed et hoc congruenter a persona martyrum dicitur, "I enim confessores tenuit carcer inclusos hinc mar-
;
qui talibus desideriis in hoc niundo fatiganlur. Dif- tyrum purpura et bysso pretiosior sanguis emanavit;
feruntur enim ad augmentum suum, procrastinaniur hioc
apostolorum per toium orbem dicla tonuerunt;
ad gloriam ; quia non tantum prodest audiri, qttan- hinc
tanquam sol purissimus fides sancta processit;
lum expedit pro muneris augmentatione differri. hinc ad
temporales mortes hodicque concurritnr,
Sicignis flatu venti repellitur, ut vivacius animetur. ut seternae vitae prsemia conquirantur. Quapropter
Vers. 15. Egens sum ego, et in laboribusa juven- nullus
pavescat miserias, quac faciunt beatos ; nul-
tute mea : exaltatus aulem humiliatussttm et confusus. lus tormenta formidet,
quae donant perpetuam so-
Hoc merito dicit Ecclesia, quae in egestate mundi et spitatem ; nullus limeat tristitiam,
quae gaudium
in laboribus a sua juvenlute fatigaiur; sicut in alio iribuit sempilernum. Quantum est enim temporaliter
psatmo legilur : Smpe expugnaveruntme a juventute mori, ut perpetua vita possil acquiri ? Quanium hu-
mea (Psal. cxxvm, 1). Haeccrescit persecuiionibus, raanam suslinere
senientiam, ut absolutionem me-
pressura temporum sublevatur, hurailitate seniper reamur impetrare divinam ? Quis uu.em erubescat
exlollitur : cujus longior aetas non est debilis lassi- pcenas, quas Chrisius Dominus perferre dignaius est ?
tudo, sed matura peifectio. Sequitur, exatialus autem1 Quis putet opprobrium, quodelegitCreator sustinere
humiliatut sum et confusus. Iloc speciatiter meuibris1'-'
( cunctorum ? Quocirca
pro eo subeamus uiundanam
probatur conveuire, non capiti. Exaltatus, dicit, calamitatem, si cum ipso volumus perennem habere
quando prius unusquisque fidelium res humanas tu- portionern.
niido corde cngitabat. Humilialus sum, quando adI
confessionis raedicabile donum, divina gratia mise- EXPOSITIOIN PSALMUMLXXXVIIL
ranie, pervenit. Confutut, quandoilIaquae293ma'e i Intellectus Eilian hraelitm.
gesseratpoenitentiaeprdfessionedamnavit.Obeatacon- Non lam secundum ordinem tituli, quam ad com-
fusio quseaelernumtollis opprobrium ! Nara quidquid' moditatem intelligentiac exponenda sunt verba quae
in reaium venerit pceniientium, perpetuis saeculis1 posuit, ut facilius nobis rei veritas eiucescat. Ethan
redditur absolutum. interpretamr r„bustus; Israelita videns Deum. Et
Vers. 16. In me perlransierunt irm tum : el terro- quia psalnuis iste erat laudes et promissiones Dorai-
rei tui conturbaveruntme. Pulchre diclum est, per- ni narraturus, ideo illi tale nomen constat apposi-
transierunt, qua-i non manstirae diuiius contigerunt. tum, ut fideliumverborum indicaret incommutabi-
Nam quando (idelis se affligii, iram Domini casliga- lem firmitatem. Intellecius enim (ut ssepe diximus)
tus eva lit. /n me atitem dicendo, afflictionem fide- ad superna referendus est, ubi revera recte intelli-
lium more suo illatam sibi essc testatur. Sequitur,1J
gens tendit mentis intuiium. Est enim de Christia-
el lerroret lui conturbaverunt me. Terrores utique1 norum spe et de magnificer.liaDoinini multa dictu-
venturi jtidicii, quos omnis caro peccatrix formidare- rus; perquae nemo decipitur, si supplicantis animus
lignoscitur; quod idem sotis roembris convenire' in istius Eihan conslantissima voluntate roboretur.
mauifestuin est.
Vers. 17. Circumieruntmesicul aqua lota die ; cir- Divtsiopsalmi.
cumdederunt me simul. Delicla utiqtie quae legis di- Ethan iste quem diximus indicare robustum, tan-
strictione damnanlur, hsec vclut aqua homines cir- ta mentis illuminalione comptetus est, ut Israetita
cumeunt, quando undique scalurire noscuntur. Ex_ verissime nuncupelur. Primo ingressu psalmi dicit
quo enim tatere non credaraus venire peccata, quae i se misericordias Dominicantaturum, quoniam multa
nec momentis horarum a nobis redduntur aliena ? promisit iideli populo profutura. Secunda parte di-
Merito ergo aquis comparata sunl, quae nos copio- versis modis laudes Domini potentiamque describit.
sissima inundatipne concltidunt. Quod apte loturaa Terlia in Cbristum Domiiium paternas potlicilatiohes
accipitur a parte raembrorum. enuraerat. Quarta Dominus Christus propler pas-
629 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. LXXXVIII. 630
sionem quara pertulit, tradilus inimicis esse roemo- A 1 fragilitas ideo prohibetur sacramenlorum se promis-
ratur. Quinta fragililati humanae postulat subveniri, sionibus obligare, quia non esl in potestate ipsius
quia non in vanum filios hominum ab ipso asserit quse pollicetur eflicere. Jurat ergo jusiissime Deus,
esse plasmatos. Sexta rogat Dominum, ut promis- cum jure sup promiltit omnia. Nam et ipsum nomen
siones suas irapleal, quas David servo suo fecisse indicat causara : juravil enim dicimus, jure oravil,
dectaratur, et meraor sit qualia servi ejus ab impiis id est juste locutus est.
opprobria sustinebant. Vers. 4. Vsque in mternum prmparabetementuum:
Expositio psalmi. el mdificaboin smcultimswcuti sedem tuam. Perven-
Vers. 1. Misericordias tuas, Domine, in mternum tum est ad illa quse Pater promiserat servo suo
cantabo: in generatione et progenie pronuntiabo veri- David. Praeparatus est enim Dominus Christus, qui
tatem tuam in ore meo. Jure robustus dicitur, qui ex semine ipsius descenderet carnis origine, usque
tam firma dicturus est. Isle enim Ethan Domini est in mlernum Rex regum et Dominus dorainantium.
misericordiat cantaturut, quse et seterna semper sta- Sed quod dixit, Prmparabo, ad humanitatem ejus
bililate consistunt, el perpetuis sunt celebrandae pertinet, non ad deitatem, qua consubstanlialis,
praeconiis. Fecit enim mirabilem in humano genere omnipoiens el coaelemus est Patri. Sequitur , et
pietatem, ut quod perieral requireret, et vulnerala B ] mdificaboin swculumtmculi tedem tuam. Pollicitatio
salvaret. In generatione vero et pfogenie quod addi- ista toia pertinet ad Dominum Salvatorem. Ipsi
dit, duos Significat populos, Judaicum scilicet et enira tunc sedes promitlebatur, quse postea in san-
gentilem, quibus se veritalem pronuntiaturum esse ctoruui erat facienda pectoribus. Sedet enim est
testatur, qugm dicit inferius. Sequitur, et veriiatem Domini omnis sanctus, quem quasi splendidissimum
tuam in ote meo; revera ut quam sensu perceperat, Ihronum dignatione suae majestatis insederit; sicut
ore loqueretur. Et bene dictum est, in ore meo, de Spiritu sancto legitur : Et apparuerunt illit dis-
quia quod ex ore progreditur, cito dilabilur; quod perlilm lingum tanquam ignis, tedilque super unum-
vero in ore versatur, diutina devotione celebratur, quemque eorum : el repleti sunt omnet Spiritu sancto
Vers. 2. Quoniam dixisli : In mternum misericor- (Acl. n, 3).
dia mdifieabitur : in cmtis prmparabilur veritas tua. Vers. 5. Confitebunturccclimirabilia lua, Domine,
Ipsa est veritas quam vir sanctus se pronuntialurum et veriiaiem tuam in ecclesiasanclorum. Venitad se-
esse prsedixeral. Et merito illam confidenter prsedi- cundara partem, divinae potentiae sacramenta dictu-
cabat, quando eam Dominus absolute promiserat; rus. Confitebunlurenim cmli, qui sunt veri praedica-
non enira potest falli qui sequitur verba veritatis. tores, quantis rairaculis Dominus mundura, prout
Sed videamus quid significet, 293 *» mternum mi- Q ( ipsi placitum fuerit, administret : queraadmodum
sericordiq mdificabitur. Sunt enira sedificatipnes quse omnis creatura ejus imperiis obsecundel; conver-
consurgere nequeunr, nisi eis fuerit praemissa der sionesque rerum nori casualiter agi (ut quidam va-
struciio, ut idolorum culiores, ut pessimarura con- nissinii putaverunt), sed ejus ineffabili virtute praedi-
suetudinum sequaces. Isti enim, nisi a malis suis dicanl conlineri. Addidit, et veritatem tuam in eccle-
fuerint destructi, in louum nequeunl sedificari, sia sanctorum. Mirabilia dixit ubique praedicanda ;
sicut dicfum est Jeremiae : Ecce posui le, ul mdificet veritatem aulera in sanclorum ecclesia confitendam,
et dettruas (Jerem. i, 10). lsla vero misericordia ubi creditur, Verbum caro factum (Joan. i, 14), ubi
non destruilur, sed semper viget, semper augetur. sancta Trinitas sic suseipilur, ut unus, sicuti est
Sequitur, tn cmlis prwparabitur veritas lua. Cmli Deus, Dominus cunctorum ore laudetur.
(sicut saepe diximus) significani apostolos, quorum Vers. 6. Quoniamquis in nubibus mquabitur Domi-
praedicalionibusactum esl, nt inculcarelur gentibus no, aut quis similis erit Deo inter filios Dei ? Nubes
religio Christiana. Yerum haec omnia usque ad dia- frequenter diximus verbi Dei esse praedicatores, qui
psalma mediis subdistinctionibus protrahenda sunt: per Spiritum sanctum populos divina gratia com-
quia totum ad itlud respicit, quod ait : Quoniam pluebant; sed tamen erant obnoxii Iege peccali;
dixisti. Quse figura dicitur, «iro xolvov, id est, a D] potentes quidem in miraculis, in prsedicatione terri-
communi, auando superiora ad inferiora rcspon- biles. Sed quis eorum esse poterat Christo similis,
dent. quanquara et ipse carnis velamine tegeretur? Aliud
Vers. 3. Disposui leslamenlumeleclis meis; juravi est enim qui de proprio potest, aliud qui de altero
Dcividservo meo. Nunc verba Domini refert, qnse clarus est. Simili modo nec inler fitiosDei babere
superius" euui dixisse memorayit. Nam quamvis poluit aequatem; quoniam ille per naluram est Fi-
oranibus denuntiasse videatur, eleclis tainen suis tius, sancti vero per graiiarn; ille sinealiquo pccca-
lantura ista disposuit, qui ei dono ipsius credere lo, isti per ipsum a peccatis probantur exuii. Quse
maluerunt; ne ad promissionera talem et illi tene- ideo dicta sunt, ne quis illum tanlum hominem sacri-
rehlur, qui de David semine se descendere carnali- legis ausibus seslimaret.
ter praeferebant. Addidit, juravi David servo meo. Vers. 7. Deus qui glorificatur in eonsilio sancto-
Divinum sacramentum promissionis noscilur esse rum, magnus el metuendus tuper omnes qui in cir-
securitas , quia sotus juste et definiiive promittit, cuilu ejus sunt. Exponit quod superius dixit, quia
ctii subjacet implere quod dixerit. Humana enim similem habere noii poterat, qui omnia conlinebat,
651 M. AURELII CASSIODORI 632
Ipse eniin DominusChrislus qui prsedicatur a san- _A vcrsiculi probatione confirmat. Ideo enim triumpha-
;.is, magnus dicilur propter quod Deus est; metuen- vii in coelode superbo diabolo : ideo in terra de per-
dus a potestate mirabili. Super omnesqui in circuiiu fido Judaeo, quoniam ipsius erat utique coelum et
ejus sunt; sancti scilicet, quos superius Dei filios terra. Cur enim diabotus, aut Judaeus in alienis re-
dixit, qui dono ipsius gratise proximantur. Sed jure bus superbirent, dum utraque habere «uum proba-
supra eos ille probalur excelsus, per quem omnes rentur auclorem ? Sequitur, ortetn terrarum et pleni-
noscuntur esse gloriosi. Considera vero quod pcr tudinem ejus tu fundasti. Haec increpatio adhuc
duodecimam speciem definitionis, quae GrseceX.«T' pertinet ad Judscos. Sensus ergo talis est : Cur
tiraivov, Laline per laudcm dicitur, usque ad divisio- voluerunt stulii in (e saevire in hoc mundo, cujus
nem subjectos versus decurrit, el per diversa praeco- lu, Christe, fundator es ; ut nimia dementia vi-
nia quis sit iste Dominusindicatur. deantur talia praesumere, quse humanas vires pro-
Vers. 8. DomineDeus virtulum, quis similis libi? bantur excedere ? Orbit terrarum, perlinet ad lolius
polens es, Domine, el veritas tua in circuitu tuo. Post spatium raundi; plenitudo ejus, ad omnes scilicet
illa quaesuperius dixit, aptissima est senlentia sub- crealuras quae in eo esse noscuntur. Sic per com-
secuta, Quif similis tibi ? id est, quia virtutum es memorationes latium rerum breviter cuncta com-
Dominus. Sancti enim dilantur virtutibus, non do- 1B plexus est.
ininanlur; lu autem illis r«bns imperas, quibus illi Vers. 12. Aquilonemet mare tu fundasti: Tltabor
te praestanle prseclari sunt. Merito repetilum est, et Hetmon in nomine luo exsultabunt. Aquilonem,
quis similis libi? Tu ex te potens es, illi de te; illi adhuc diabolum significat, qui dixit : Ponam sedem
veritale lua illurainati sunt, tibi aulem veritas lua meam in Aquilone, et similit ero Altissimo(Isai, xiv,
individuc semper inest. 13, 14). Mare sseculi hujus elatas et iniquas homi-
Vers. 9. Tu dominaris potestati maris : motumau- num potestates competenler advertimus, quaeconlra
tem flucluum ejus tu mitigas. Nunc dicit muttifarias Domini mandaia sacrilegis voluntatibus eriguntur,
enumerationes, per quas singularem potesiatem Do- non ut proficiant, sed ut vebememer occumbant :
inini evidenler ostendat. Polestas waris,. hujus sse- increpans ulrosque praesumptionem in se ponere
culi honor esl, qui frequenter in martyres Christi non debere, dum eos a Domino suo constet esse
rapido tumore surrexit. Sed tamen ne putaretur vo- plasmatos. Creatura enim superbire non debet Au-
luntas illa ex sua potestale grassari, dicit etiam his : ctori, quse ab eo ut existere potuisset, accepil. Se-
Tu dominaris, quando feroces uiotus pro sanctorum quitur, Thabot et Hetmon in nomineluo exsultabunt.
ulilitate converlis ; sicut ipse in Evangelio dicit : Thabor et Hermon, montes sunt Syriae provinciae,
Non haberet in me potetlatem, niti tibi data essel de- 4C quorum nomina ingentia sacramenta parturiunt. Tha-
super (Joan. xix, 11). El quia dixerat, dominaris, bor enim dicitur veniens lunien; quod specialiler
sequitur digna probalio ; quoniam fluctus ejus ipse ad adventum pertinet Domini Salvatoris, de quo di-
miligai. Et considera quia mitigat dixit, non tollit; ctum est : Eral lumen verum quod illuminat omnem
quoniam si eam funditus adimeret, coronam marty- hominem venienlem in hunc mundutn (Joan. i, 9).
res non haberent. Quod et si historice malis advcr- Hermon significat anathema ejus, id est diaboli,
tere, Dominum mitigare fluclus maris (Matth. vm, quod a Christianis Domino venienle suscepit. Di-
26) Evangelii locus ille testatur, quando periclitanti- gnum enim fuit, ut praesente lumine tenebrosus
bus discipulis, vento ut quiesceret, mari ut tran- diabolus vinceretur. Isti ergo exsuttabunt in nomine
quillum fieret, imperavit. Domini, sicut alibi fideles dicunt : Non nobis,
Vers. 10. Tu humiliasti sicut vulneralum, super- Domine, non nobis, ted nominiluo da gtoriam (Psat.
bum : et in virtutebrachiilui diipersisli inimicostuos, CXIII,1, 8).
Alii sunt qui hurailiantur ad ruinam, alii qui incli- Vers. 13. Tuwm btachium cum potenlia : firmetut
nantur ad gratiam. Sed ut in malo dictum debuisses manus tua, et exaltetur dextera lua. Brachium fre-
advertere, posuil: Sicul vulneratumsuperbum. 300 quenler quidem legimus humanam significare virlu-
Diabolura enim significat, qui elalus supra id quod 1D lem, sicut propheta dicit : Maledictushomoqui ponit
poierat, humiliatus est suo vitio inlra illud quod carnem spem brachii tui, et a Domino recedit cor
per naturam non erat, percussus mente, non cor- ejut (Jerem. xvu, 5). Sed non potest habere poten
pore. Sic ille iniquissiraus tanquam vulneratus de tiam, nisi quanta ei pro tempore fuerit attribula.
ccelocorruit in banc aeris donsissimam crassitatem, Hic autem, ul significaret Dominum Salvatorem, di-
sicut in Evangelio Dominus dicil : Vidi Salanam Clum est: Brachium tuum cum potenlia; hoc est illi
sicut fulgur de cmlocadenlem(Luc. x, 18). Inimicos esse quod posse ; nec aliquando potentia ejus tepe-
aulera dicit infideles Judseos, qui per innumeras scit, qui jugiler omnia facit quae vult in cceloet in
gentes Christi Domini virtule dispersi sunt, quera (erra. Addidit, firmetur manui tua, et exattetur aex-
Patris brachium (sicul ssepe diximus) auctoritas di- tera lua. Manus et dextera, si subtiliier inspiciamus,
vina testatur. longe diversa sunt, Rogat enim ut rnanus, id est
Vers. 11. Tut sunl cwK, et tua esl terra : orbem opera.io firmetur in superbos, quatenus inclinati
lerrarum et plenitudinemejus lu fundasti. Quia su- tribulationibus celerrime ad conversionis sludia per-
cerius geraina dixerat facta miracula, nunc ea istius ducantur. Exaltetur autem dexlera tua hic fortassa
«55 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. LXXXVIH. GZi
dictura est, id est clarificetur numerus prcedestina- A suavi exinde epulatione pascamur, et ibi perpetuse
toruni, qui est ad dexleram collocandus. laetitiaemunere perfruamur.
Vers. 14. Justitia et judiciumprmparatio sedistum: Vers. 17. Quoniam gloria virtults eorum lu es: et
misericordia et veritas prwibunl faciem luam. Sedes in beneplacito tuo exaltabitur cornu nostrum. Merito
quidem Domini semper aeternaest : sed lunc nobis cornu eorum, id est, potestas exaltabitur, qui in Do-
apparebit prseparata, quando ipsum cernemus judi- mino Salvatore, de quo dicit Paler : Hic est Fitius
care justitiam. Eo siquidem tempore sancta nobis meus dileclus, in quo mihi bene complacui (Matth. m,
sequiiaspatescet, et verus Judex ostendelur, quo an- 17), virtulem suam gioriamqueposuerunt: quia dum
gelorum mysteria videbuntur. Fit prmparatio sedis ad illum refertur omne quod datum est, ipse fit laus
ejus, quando haec ab hominibus in generali resurre- nostra et perfecta laetilia. Et nola quod in hoc loco
ctione cernentur. Sequitur, misericordia et veritas cornu, in bono posuit : alibi vero in malo , ut est
praibunt faciem tuam. Hoc ad lempus istius mundi illud: Et a cornibus unicorniorumhumilitatemmeam
non incompetenter apiatur. Faciem enim ipsius, id (Psal. xxi, 22); non immerito, quoniam dala pole-
cst declarationem judicii misericordiaet verilas prm- stas bona malaque facit.
ibunt. Misericordiaest, quia parcit conversis ; veri Vers. 18. Quoniam Domini est assumplio, et san-
tas, quia promissa resiiluit. Sic uirumque tempus B I cli Israet Regis nostri. Exposuit quare exattelur cornu
evidenter his sermonibus indicatur. in ipsura credentium : Quoniam assumptio, id est
Vers. 15. Beatus populus qui inteltigil jubilalio- gloria illa incarnalionis a sanclo Israel probalur im-
nem : Domine, in lumine vultut lui ambulabunt. pleta; in qua omnes spem habentes de profundo
Ethan ille sanctissimus, quem titulus prsemisit, post- peccati sursum erigimur, dum ipsius misericordia
quam Dei visus est prsedicasse mysteria, beati po- sublevante in seterna gaudia collocamur. Ecce ex-
puli multifarias laudes aggredilur per id quod rhe- posita sunt munera, quaepromittuntur populo intelli-
tores demonstrativum dicendi genus appellant. Ex- gentijubilationem. Peracla est demonslrativi generis
clamat enim : Bealus populus qui intelligit jubilalio- admiranda laudatio, ut in singulis rebus et potcntia
nem, id est qui immensam lsetitiam suam non ini ipsius narrelur, et quis sit isle Dominus, evidentius
propriis viribus, sed in Dei cognoscitur virlule po- approbemus. Nunc aliquid de lerlia divisione no-
suisse. Jubilalio est enim copiosa mentis exsultatio, scaraus.
qure verbis non potest explicari. Hanc ergo perscru- Vers. 19. Tunc loculus es tn aspeciufiliistuis, et
tari cordis arcano beati est populi; quam sic feliciler dixitli: Posui adjutorium super potenlem, el exaltavi
advertimus, si auctorcm ejus pura mente fateamur. eleclum de plebe mea. Hactenus Ethan a sua persona
Esl etiam omnino utilis, si et sic inlelligalur dictai C( loculus esl, nunc vcnil ad terliant partera, praedicai.s
sentcntia, quia ille beatus populus est, qui laudes> verba Patris, quacdicla sunt de Domino Salvatore;
Dei non solnm ore cantat, sed etiam luraine raenlis. ut superior laus indubitata docereiur, quam paterna
intelligit. Inletligere autem est, si Scripturas sanctass eliam firmavil auctoritas. Ssepe diximus sanctos ap-
calholicis regulis perscruletur; si dicta Patrum salu- pellari filiosDei non natura, sed gratia. lstis ergo
tari dogmate quis comprebendat, toiumque ad pie- filiis, id est propbetis et praedicaloribus verbi tocutus
tatem rectaefidci irahat, quam haerelicorum pravi- esl Dominusin aspectu, dum eos fecit conspicere quae
tatibus acquiescat. Addidit prsemium quod lales con- dicebant. Per hoc enim verbum illud ostenditur,
sequitur viros : Domine, in lumine vullus lui ambu- quia quidquid prophetse dixerunt, non ignoranter
labunt. Populus ille beatus, quem dixit intelligerei locuti sunt: sed in contemplatione certissima con-
jubilationem, in lumine vultus ejus ambulat, cum inl stituii, viderunt mente quod ore praedicaverunt.
contemplatione sanctseTrinitatis jugiter perseverat. Hinc est quod etiam videntes prophetae nuncupantur.
Ambukl enim, significat vivit, quia tempus islud1 Sequitur : Posui adjulorium super potentem. Quaera-
vitaenoslrse quadam commeatione peragitur. mus quid velit inlelligt adjutorium posilum super po-
Vers. 16. Et in nomine tuo exsuttabunt tota die : tenlem; nam qui adjutorium quaerit potens non esl;
et in justitia tua exattabunlur. Adbuc in illo prseraio>DJ qui potens est, non indiget adjuvari. Sed hoc di-
perseverat, quod datur huic populo, qui inlelligitju- ctum, aut de generali corpore Ecciesise possumus
bilationem. Nam cnm dicit Domino, in nomine tuo) non incompetenter adverlere, quod potens et ele-
exsultabunt, vetat in propria praesumplionegaudere;; clum esse nultus ignorat; el huic dicil adjutorium
ne decepta mortalitas ibi ponat lselitiam suam, ubii Chrislum Dominum datuin, qui de se in secundo
omnia sunt caduca. Sequitur, tota die, tolius vilse _ psalmo dixil: Ego autem constitutussum Rex ab eo
lempus ostendit, quia non decet aliquando inde de- super Sion montem sanctum ejus (Ptal. n, 6). Aut
sinere, unde constat perpetua et copiosa gaudia pro-- certe si hoc de Christo Doraino velimus advertere
venire.Quod cum ita factum fuerit, evenit ut exutlen- quod ait: Posui adjutorium super potenlem, ita in-
tur tnDominijustitia, 301quando in illa resurrectio- lelligcndum est, ac si diceret: Pater
perhibuit testi-
ne ad dexterara fuerint collocati. Ecce qualia donai monium potenti, id est Filio ; sicul in
Evangelio
parata dicit inlelligenlibus jubilationem. Quapropierp vox ad eum facla tesiatur, dicens : Et clarificaviet
negligentiam noxiam projiciamus, etad intelligenti:e; Uerum clarificabo(Joan. xn, 28). Hoc est enim for-
beata sludia concitemur; ul et hic, donanle Domino,, lasse quud dicil, adjutorium posiium
super potentem.
655 M. AURELII CASSIODORI 636
Adjecit, exaltavielectumde ptebe mea. Electum dici A psalmo jam diclum est: Tu es mihi refugium a pres->
Dominuin Christum Isaias propheta commemorat, sura qvwcircumdedit me (Psal. xxxi, 7).
dicens : Ecce puer meus suscipiam eum, electus meus Vers. 2J. Et veritas mea, et misericordia mea cum
complacuilsibi in itlo anima mea (Itai. XLH,1). Exal- ipso: et in nominemeo exaltabitur cornu ejut. Pater
latus est autem, sicut dicit Apostolus: Propier quod dicit de Filio, verilasmeaet misericordiamea cumipso
et Deus exallavit (illum, et donavil illi nomen quod est; ut intelligamus nihil esse divisum, 302 sed
etl tuper omne nomen ; ul in nomineJesu omne genu virlutes quas habet Pater, babere siroul et Filium,
flectatur emlettium, lerrestrium el infernorum(Pliilip. sictit ipse tesiatur : Omnia Patris mea tunt, et mea
n, 9). De plebe mea, significat gentem Judaeorum, Patrissunl (Joan. xvu, 10). Veritas pertinet adjudi-
unde natura consiat Dominum Clirislum. cium, in qua judicaturus est munduni; misericordia
Vers. 20. Inveni David servum meum: i« oteo san- vero ad pielatem, qua peccata diraittii, et oinriia
clo mei unxi eum. Quod dicit: Inveni David, Jesum quae praestat gratuita largitate concedit. Sequitur,
Christnm evidenter insinuat, quem supcrius dixit et in nominemeo exallabitur cornu ejus. Cornu hic si-
Poientem. Hoc enim nomen frequenier constat ad gnificat invictissimam potcstatem, de qua ipse in
ipsum referri, quia et manu forlis dicitur, et desi- Evangelio dicit: Dala est mihi omnis polestas in cmlo
derabilis invenitur; maxime cura talia sequantur, B el in terra (Matlh. xxvni, 18).
quseneque David, neque alleri cuiquam jusio praeter Vers. 25. Et ponam in mari manum ejus, et in
Domino Salvalori possint ullaienus convenire. De fluminibus dexteram ejus. Mare significal universas
ipso enim in alio psalmo jam dictum est: Propterea gentes, in quibus Salvator nosler gloriam domina-
unxit te Deus Deus luus oleo exsulialionis prw oarti- tionis accepit, quando ejtis nomini hurailiter devotis
tipibus tnis (Psal. XLIV,9). mentibus crediderum. Influminibus, fontium forsitan
Vers. 21. Manus enim mea auxiliabitur ei, et bra- fluenta significat, ubi Domino Salvatori populus re-
chium meum conforiabit cum. Hoc secundum formam generationis acquiritur. Sive Jordanem fluvium pro
servi diciiur, quce assumpta est in utero virginali. fluminibus ponit, in quo sui bapiismatis Dominus
Cui auxiliala est manus divina in passionibus suis, consecravit exemplum. Sic et coelos dicimus pro
et fortitudo Domini firmavit eam ; ut quam pro sa- ccelo, el terras pro terra, el roaria pro mari, et si
lule mundi pius Redemplor susceperal, propositam adhuc velis quserere Atbenas, Thebas, Mycenas et
his similia.
perageret passinnem. Hoc schema dicitur cbaracle-
Vers. 26. invocabit me: Pater meus es tu:
rismos, quod Latine informatio vet descriptio nomi- Deusmeus et Ipse
nalur, quando personam absentem quibusdam indi- (C susceptor salulis mem.
Vers. 27. Et ecjoprimogenilumponam illum, ex-
ciis velut prsesentem facimus intueri. Haec ergo fi-
celsum prw regibus lerrm. In his duobus versibus ab-
gura tolam partera divisionis hujus decora varictate
solute debetlalur iniquitas Judseorum. Quid enim
complectitur.
evidentius, quid planius, quam nt esse credatur Fi-
Vers. 22. Nihil proficiet inimicusin eo, el filius ini- lius qui invocat Palrem, et rursum credatnr esse Pa-
quitalis non nocebit eum. Islttd certe ad David quem- ter qui appellat Filiura ? Nam quamvis hsecduo no-
admodum pertinere poterit, qui et inimicos fortio- mina relativa sibi sint, unumque siifficiat dici, ut
respertulit, et diabolo instigante peccavit? Sed boc; amborum virtus possit intelligi, tamen ut omnein
veraciter de Chrisio animadverii necesse cst; nam> scrupulum ambiguilalis excluderet, ulraque posuit,
licet in eum saevierit diabolus, qui est protervus> ulraque firmavit, et adbuc non desinit Judseoruni
humaniutis inimicus: licet Juda filius iniquilatis no- insana deviare protervia, dum erroris causa fuerit
eete praesumpserit, nullus tamen eorum peccatum,, sublata. Haec enim quarla decima species definitio-
quod juste accusare potuisset, invenit; sicut fpsei nis est, quam Graeci xara TOU izpotrxt,Lalini ad ali-
dicit: Ecce venietyrincept hujus mundi, et in me noni quid vocant, quoties unum nomen sic dicitur, ut
invenietquidquam (Joan. xiv, 50). aliud ex eo intelligi posse videatur. Sequilur : Et
Vers. 23. Et concidaminimicos ejus a facie ipsius,, D J egoprimogenitumponam illum, excelsumprm tegibus
et odienleseum in fugam convertam. A [acie Cbrislii terrm. Perscrutandum etiam nobis est, quare dixerit,
conciduntur inimici, quando e.jus praesentia conver- primogeniium,quasi vero Pater sic genuerit substan-
sionis beneficio a propriis criminibus culpisque se- lialiter Filium, ut subsequeretur et aiius. Sed boc
parantur. Nam [acies ipsius cum peccatores dignatai locutionis genus Scripturse divinse constat esse pro-
fuerit inlueri, a pravitatibus suis concidnntur ; nec. prium ; sicut est et iltud in Evangelio de Joseph et
eonsensura ulterius tenebrosis deliciis praebere pos- Maria, ubi ait: Et non cognovit eam, donec peperit
sunt, qui ad praesentiamveri luminis, Doinino raise- filium suum primogenitum (Matth. i, 25). Nunquid
ranle, perveniunt. Odientesautem eutnin fugam con- consequens erit, ut virgo semper Maria post Domi-
vertuntur, quando impia vita derelicla, ad ejus coe- num Jesum Chrislum alterum peperisse credatur ?
perint festinare remedia. Peccati enim memoress Sed bene dicitur Primogenitus, quamvis solus pro-
sua facta refugiunt, et ad beneficia Domini saluber- betur ex Patris substantia genitus. Ipse enim dicit:
rima «e feslinatione converlunl. Felix ilaque fugaa Ego sum Alpha et Omega, primus et novissimus, ini-
criminum Domini qunsiisse refugiutn , sicut in alioo lium el finis, princepset origo David (Apocal. xxn, 13,
657 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. LXXXYIII. 638
16); ut merito serrao iste quaestionem habere non A j manifeste. Sive quoniam in corpore Domini pleni-
debeat, quando ipsuin et principium constat esse et tudo Diviniiatis habitare dignoscitur; unde et in
finem. Ponam, constituam dicit; sicut in secundo trigesimo psalmo jam dictuni est. Sequitur, neque
psalmo ait: Ego autem conslitutus sum Rex ab eo. nocebo in veritate ntea. Promiserat enim in superio-
Excelsum prm regibus lerrm (Psal. n, 6), sicul in ribus Pater: Manus enim mea auxiliabitur ei, el
septuagesimoprimo psalmo dictum est : Et adora' brachiummeum conforiabiteum. El quomodo poterat
bunt eumomnes regesterrm(Psal. LXXI,11). nocere, cui lalia visus est promisisse ? Et intuere
Vers. 28. /n mterntimservabo itli misericordiam quod dictum est, nequenocebo in veritale tnea. Nam
meani': et'testamentummeumfidele ipsi. Et boc a for- etsi inimici permissi sunt nocere, in veritate Patris
ma dicilur servi, quia misericordiam Patris aeterno> non est lsesus Filius, cujus passio totum raundum
videlicet honore susccpit, cui perpelua data est po- glorificalacomplevit.
lestas in cosloet in terra. Testamentum vero fidele! Vers. 34. JVeaweprofanabo lestamenlum meum, et
est illi, quando quaecunqueprophetse de ipso pracdi- quw procedunt de labiis meis non faciam irrita. Hoc
xerunt, integerrima verilate completa sunt. est quod superius dixit, neque noceboin veritate mea;
Vers. 29. Et ponam in smculumsmculi semcnejus, quoniam omnia veritatis ordine constat fuisse com-
el tlironum ejus sicul dies cmli. Smculumstecuti signi- B \ pleta ; quia nec testamentum suum mentiendo pro-
ficat seternitatem. Semen vero David Cbristus est fanavit, sed rerum fide honorabile fecit, dum quae
Dominus, qui in aeterna gloria collocatus regnat cum de labiis ejus progressa sunt, id est per sanctos pro-
Patre et Spiritu sancto per orania saeculasaeculorum. phetas prsedicavit, nutla 303 falsitate destructa
Thronus autem ejus, po.estas est futuri judicii, quae suot. Competenter enim prophetae tabia dicli sunl
tanta veritate peragenda est, ut sanclis omnibus coe- Domini, per quos ipse loqui dignatus esl.
lesii clariiate praefulgeat. Sciendum sane alios esse Vers. 35. Semel juravi in sanclo meo, si David
dies istos, qui sibi vicaria revolulione succedunt, et meniiar. Hominum consuetudo est frequenier jura-
illum fulurum qui continua luce perpetuus est; de re, ut eis possit aliquis credere : Deus enim semel
quo in octogcsimo tertio dictum est: Quia melior jural, quia nulla varietate lemporis immutatur.
esl dies ttriain atriis tuis super miltia (Psal. LXXXIII, Jurare aulem illius diximus esse ventura promittere.
11); ut merito dies cceli sit diclus, qut objeclu tel- Nam cujus se religione constringat qul non habet for-
luris tenebras non poiest habere nocturnas. tiorem ? Dicit eliam : /n sancto meo, id estin Christo
Vers. 30. Si clereliquerintfilii cjus legem meatn, qui dixit: Custodi animam meam, quoniam sanctus
et in judiciis nteis non ambitlaverinl. sum (Psal. LXXXV,2). Addidit quoque, si David
Vers. 31. Si justilias rneasprofanaverint, et man- C l mentiar. Si, negative positum esl, qnod eliam usus
dala meanon custodierint. Hos duos versus dicitde coriHnunishabel.
populo Christiano, qui vere dicuntur filii Sponsi: Vers. 36. Semen ejus in mternum manebit, et thro-
quoniam Ecclesia matre ex aqua et Spiritu sancto nus ejus sicul sol in conspeclu meo. Semen Christi
regeneraniur. Isti si legemDomini dereliquerint, si in sunt omnes qui ei mentc fideli crediderint; qtiia in
judiciis ejus non ambutaverint, sijustilias ipsius pro- ipsis futurum regnum seminatum est, quod ventura
fanaverint, si mandata ejus non cuslodierint, in sub- messis ostendal, sicut et in vigesimo primo psalmo
sequentibus digr.a eis promittitur evenire vindicia. ipse dicit: Semen meum serviet illi (Psal. xxi, 31).
Vers. 32. Vt°si/a_>o in virga iniquitates eorum, et in Manebunt ergo sancti in mternum, qui in excellenti
verbeributpeccata eorum. Venit ad sentenliam quam ac beata conversatione demorantur. Unde illos pro-
superiora minabantur. Visiiat tn uiYaa, quando di- prie manerenon dicimus qui a regno Domini respnun-
stricle vindicat; sic et Apostolus scribens Corinlhiis tur. Thronus autem Dei bic intetligendus est anima
dicit: Quid vultis, in virga veniamad vos, an in cha- fidelis, in qua revera insidet, quando eam majestatis
titate et spirilu mansuetudinis(I Cot. iv, 21) ? Visitat suse illuminatione compleverit; sic enim scriptum
quoque in vetbetibus, quando in nobis levius vindi- est: Sedes sapientimanima justi. Addidit, sicut sol in
catur. Aliter enim virga percutit, aliter flagella ver- D * conspeclu meo, erit scilicet anima illa justi, quam
beranl. Quod utrumque fieri manifestum est in sedem diximus Domini Salvaioris. Dicehdo auiem,
populo' Christiano pro qualitate peccati, quibus ta- sicut sol, comparationeni rerum visibilium facit. Nam
men proGcit ad salutem, sicut Salomon dicit: Quem si magnum est de creatura clarescere, mulio melius
enim diligit Dominus inctepal; flagellat auiem omnetn de Creatore lucere.
filium quemrecipil (Prov. m, 12). Nam vide quid se- Vers. 37. Et sicut luna perfecta in wternum, et te-
quilur. stis in cmto fidelis. Superius dixit de sole, quod ad
Vers. 33. Misericordiamautem meam nou disper- animam justi diximus pertinere: nttnc de luna dicit,
gam ab eo, neque noceboin verilatemea. Cum superio- quaehumano corpori hic convenienter aplatur, quia
ra de membris dixerit, nunc redit ad caput. Dicit per varias aetatesattenuatur et proficit. Sed ideo ad-
enim Pater misericordiamnon se a Christo dispergere, didit, perfecia, til in illo spirituali corpore jam non
sed tota plenitudine condonare : sicut Apostolus di- temporale aliquid intelligeres, sed de sola plenissi- '
cit: In quo habitat omnis pleniludo Divinitalis corpo- ma aeternitate sentires. Nara et ipsum corpus no-
raliter(Colots. n, 9), id est substanlialiter atque strum in mternumsic clarilate coraplebitur, ut tuna
659 »L AURELH CASSIODORI 640
perfecta; quae luna, id est compago corporis nostri,i A sli munitiones.ejus in formidinem. Maceria est, quae
tettis erit fidelis, ulique in qua promissa complentur. loca ad aliquam ulilitatem praeparata defensionis
Sed vide quid posuit, tn cmlo, id est in sancto viro. causa communit. Haecnon comiuixtione rei alterius
Ipsorum euim corpora sic lucebunt, quorum et ani- edificatur, sed in parietis modum saxorum tantum
inre divina illuminatione resplendent; sicut Salomoni adunatione construitur. A'd cujus similiiudinem po-
ait: Fulgebuntjusli, et lanquam scinlillm in arundi- nit simplicem illam mvictamque defensionem divi-
nelo discurrent (Sap. m, 7). Frequenter enim lunai nam, quam necesse fuit amoveri, ut gens Judaeorum
Ecclesiae comparatur. potuissel hoslium incursione vastari. Pulcherrirae
Vers. 38. Tuvero repulisli el sprevisti, el distulislii autem dictum est, munitionesejus posuisti formidinem,
Cliritlum tuum. Hactenus Christus paterna voce lau-- ut culpis facientibus ipsum Dominum formidarent,
datus est; nunc venit Ethan ad quariam parlem, ini eujus solebant munitione vallari. Et nota quod per
qua jam ex sua persona velut adversa superioribuss bos tres versus in similibus sonis exierunt verba di-
dicil. Ibi enim Cbristum ab inimicis suis Pater asse- versa ; dixit enim : Repulisli, sprevisti,
distulisli,
rit vindicandum, quod etiam jurisjurandi promissione e aueilis.t, profanasti, deslruxisti, posuisti. Quae figura
confirmat; hic autem spretus ac traditus esse me- dicilur homoeoteleuton, cum similibus lilteris dictio-
moratur. Quod duplici modo intelligendum est, utt B nes plurimae lerminantur.
illud advertamus ad resurrectionisgloriara pertinere: : Vers. 41. Diripuerunt eum omnes transeuntesviam :
sive magis, quod Paler Augustinus invenit, illud per- factus ett in opprobrium vicinis suit. Status ille
regni
tinere dicamus ad Dominum Salvatorem ; hoc autemn Judaici et fide noscitur direplus el opibus. Nam per
ad David servum ejus, qui niultis calaraitatibus pro-_. e«m iranseunies sublaiis facultatibus ejus religionis
batur afflictus, quando et Chrisli noraen, quod abb copias ad se violentissime transtulerunt : illi
magis
unctione venit, utrisquc cerlura est convenire. Ile- credentes ad quos Dominus corporaliter non venerat
ptttisti periinet (ut mihi videtur) ad illam parabolami cotnmonendos ; sicut ipse dixit: Populus quem non
quara ei Nalhan propheta dixit, in qua repulsus a cognovi servivit mihi: obaudilu auris ebaudivit mihi
dignilate regia cuidara injusto comparalus csl, quiii (Psal. xvn, 45). Merito ergo Judsei facti sunt vicinis
ovem pauperis devoravit. Bene ergo dictus est repul-. opprobrium, qui in Dominum gloriaecredere nolue-
sus, qui eiiam proprio judicio constatesse damnalus.i. runt.
Sprevisli autem dixit, contemptibitem esse fecisti,, Vers. 42. Exallasti dexteram inimicorum ejus :
quando de regno ejeclus, a filio Absalom fugieuss Imtificasti304 omnet inimicos ejus. Ista sine dubio
nudis pedibus ambulavit, et increpationes filii Jeminiij contigerunt, quando Judaei hostibus suis tradiii, di-
sub dttrissimis opprobriis suslinebal. Dislulisii nonu Q C reptiones et csedes vastissimas periulerunt. Tunc
ad veniara pertinet, eui stalira propheta respondit: : enim lactus efficitur inimicus, quando ejus volunta-
Et Dominutabstulil peccatumluum (II Reg. xu, 13) ;: tibus humilialur advcrsarius.
ted dilatus est in tribulaiionibus suis, quandiu re- Vers. 43. Avertisti adjutorium gladii ejus, et non
gnum repararet invasum. Chrittum tuum, significatt es auxilialus ei in bello. Merito ei gladius ille adju-
unctura ; quoniam illo tempore principes Hebrseorumi torium non praebuit, qui fortiludinem Divinilaiis
ungebantur in regera. amisit. Nam licet ferrum humana videalur esse de-
Vers. 39. Avertisti testamentum servi tui; profa-,. fensio, tamen niliil praevalet, nisi eum dextera su-
nasii in terra sanctitatem ejus. Hoc jara ad gentem s perna corroboret; sicut in alio psalmo jani dictum
pertinet Judaeorura, quod usque ad finem divisionisg est: Non enim in arcu meo sperabo, et gladius meus
cxsequilur. Humanitalis enim more dicilur : Averti- L non salvabit me (Psal. XLIII,7). Sic ergo populus ilie
sti, id est in aliam partera translulisli; ut quod Ju-,_ armatus, inerrais effeclus est; ut cum pauci plures
daeisfuerat promissum, ad ulililalem genlium uliquee vicerant, nec plures paucis resistere valuissenl.
perveniret. Non enim eis remansit saeerdos, nonn Vers. 44. Dissolvisti eum ab emundatione, etsedem
templum quod constat esse subversura; sed Christiani ,i ejus in terram collisisti. Frequenter emundal Divini-
oinnia sunt plenissime consecuti. Merito ergo diclum nD I las quos flagellat, ut purgalum recipiat quem pecca-
est ; Avertisti, quando perfidis ablalum, fidelibus is lis sordidum respuebat: quos vero ab emundatione
probalur esse concessum. Teslamentum, dixit, servi vi dissolvit,id est removit, hos jam et damnare decre-
tui, non quia David lestatus est; sed cui fuerat per >r vit. Quapropter illos hic significat Judaeos, qui ob-
teslamentum nativilatis Domini dignitas compromis- .. stinatione raentis Christura spernere maluerunt.
sa. Sequitur, profanasli in lerra lanclitatem ejus. s. Sedes quoque eorum in lerra coltisa esl, quando re-
Profanum dictum esl irreligiosum, quod porro a fa- t- spuentes Regem Dominum Salvatorem, nequaquam
no, id esta templi reverentia pellebalur. Immolatio io de genie sua principem ulterius habere meruerunt.
si ;tiidem pecudum et observantia sabbalorum, quae 33 Sedes enim pro regno posita est, quaemerito dicitur
priusfiguraliteragebantur, veniente veritate submota ta in lerra collisa, quando divisus populus aloue con-
sunt. ln terra enim quod dixit, inlelligere deberaus us fractus particulalim loto orbe dispersus est.
in loto orbe terrarum, ubi est Ecclesia catholica ca Vers. 45. Minorasli dies temporum ejus, perfudisti
(Oiistituta. eum confusione. Slalus ille quem dixiraus regni Ju«
Vers. 40. Destruxisti omnei macerias cjus: posui- ti- daici, cui promissa fuerat (si Doroinoserviret) seter-
 641 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM.PSAL. LXXXVIH. 642
nitas, mtnofalut ett Utique diebus angustis ; quia,A cesse esl ut ipsi animas suas de inferni -potestaie
pollicilationem Abrabse promissam obtinere non non auferant, nisi per illum qui nos de dominatione
nieiu'4. Et merilo in brevilatem redactus est, qui diaboli eripuit, et mortem moriendo prostravit.
sibi irrile longam seriem promittebat annorum. Ad- Vers. 49. Vbi sunt misericordimtum antiqum, Do-
didit etiam, perfudisli eum confutione, quia sordes mine, sicul jurasti David in veritate tua ? Venit ad
illas incredulilatis suae in facie suslinei, bodieque sextam partem, ubi Dominum deprecatur, ut genti
dum inler gentes omnes abominabili borrore confu- afflictaeet humana conditione [mt. A., F., humanac
sus, in vultu suo gestat opprobrium. Hsec quidem conditioni J fragilissimaedebeat subvenire, et impleat
Elltan ille robustissimus mirabili varietaie narravit; promissiones quas se David fecisse noscebat. Vbi
sed in his omnibus non agnovit Dominum fuisse sunt, non sub dolore dicitur, sed quasi tardans Do-
menlitum. Ille enim quod promisit David, id est, minus postulalur. Nara quemadmodum de illo dubi-
Cliristo suo, omnibus Christianis exhibuit. Nec ha- taret, cui dicitur, in veritate tua; scilicet ut cito prse-
bent Judaeiqusejuste murmurent, qui se maluerunt stet quod eum noverat esse facturum. Antiquas cnim
a promissione verissima [ mt. A., veritatis' segre- misericordias illas dicil, quas Abrahae patriarchse
gare. fecisse retinebat; antiquas enim non dicerel, nisi
Vers. 46. Vsquequo, Domine, averlis in finem: B ] ante Davidica tempora factas esse cognosceret.
exardetcetsicut ignis ira tua ? Ethan venit ad quintam Vers. 50. Memor eslo opprobrii servorumtuorum,
partem, ubi Dominutn breviter rogat, ul Judaico quod conlinuiin sinu meo, mullarum gentium. Ordo
populo miseratus indulgeal; quia nullus est qui verborum talis est, Memor esto opprobrii servorum
animam possil ab inferno liberare. /n finem hic, tuorum, id esl mullarum gentium, quod conlinui in
saeculiterminum debemus advertere, quando (sicut sinu ineo. Illi dicitur : Memoresto, cui transacta vel
ssepe dictum est) exspeclalur innumera conversio futura prsesenlh sunt. Sed more humanitatis hoc
Judseorum, propter illud quod ait Apostoltis: Quia diciiur, quia Dominus, dum prsestare differt, oblitus
cmcitasex parle lsrael conligit, donec pleniludo gen- fussse judicatur. Opprobrium vero contigit servis
tium intratet, et sic omnislsrael salvus fieret (Rom. Dei, quando geniibus idolorum amore raptatis, erant
Xi, 25). Rogat ergo, ne tn finem averlatur, quando pro crimine Cbristiani, et inseculione dignos judica-
exspectatur fidelis agnitio Judaeorum. Addidit, exar- bant, quos novsecultursestudiososesse cognoverant.
descet sicut ignis ira tua. Irascimur mediocriter, Hoc erat in sinn Christianorum, id est in secreto
quando aliquem sermone corripimus : exardescimus mentis affeclu, quia palam timebant loqui, unde
autem tra, cum vindicare disponimus. Adjecit etiam, probabantur exstingui.
Sicut ignis, qui objecta consumit. (
C Vers. 51. Quod exprobraveruntinimici lui, Domine:
Vers. 47. Memorare, Domine, quw mea substantia quod exprobraverunt commutationemChristi lui. Ex-
[ed., justilia]: non enim vane constituisti filios homi- ponit quod superius dixit : opprobrium multarum
num. Ille Etltan mentis firmitate roboralus rogat gentium. Exprobraveruntenim sub imputatione legen-
Doroinum, ut istam carnem peccatis obnoxiam ad- dum est, id est imputaverunt, quod magis credere
vcntus sui gloria liberare dignetur ; quia non est ad ac praedicare debuissent. Sed ne haberes ambiguura
hoc creala, ut eam permitteret quasi vanum aliquid a quibus ista dicerenlur, addidit, inimici tui, Domine,
interire. Nam cum memor fuit substantise nostrse, id est idolorum cullores, qui praedicationibus san-
et a raorle lilios hominum eripuit, ct in spe magnae ctis adversum ire modis omnibus festinabant. Re-
bealiludinis collocavit. petit quoque, ijuod exprobraverunt,ad exaggerationem
Vers. 48. Qttts esi homo qui vivii, el non videbit sceleris 305 eorum ; ut commutationemChrjsii fi-
mortem? aut quis eruet [ ed., eruit ] animam suamde delibus iraputarent, quara summa colere veneralione
manuinferi? Quis est? inlerrogative Iegendum est. debuissent. Commulatio vero Christi est, quia vete-
Qusefigura dicitur erotema, idest interrogaiio : ubi rem hominem in novam gratiam regenerationis evo-
subaudiendum est, nullus. Omnes enim homines cavit, et de lenebris peceatorum ad verae fidei lu-
sive justi, sive peccatores, mortem videbunt, quae pj men usque perduxit: quia mortali homini perennis
primo homini inflicta est lege peccati; sicut Aposto- vitaegaudia prseparavit; et his similia, quse Dominus
lus dicit: Propterea sicut per unum hominemin hune noster Christus peccatoribus donare dignatus est.
mundumpeccatuminlravit, et per peccatummors, ila Ipsaest commutatioChristi, quaeobstinalos deseruit,
in omnethominesmors petttantiit, in quo omnes pec- et fideles dono suae pietatis ascivit.
caverunt (Rom. v, 12). Quaenunc ideo commemorat, Vers. 52. Benedictus Dominus in mternum: fiat,
ut calamitatibus suis misericordiamCreatoris merea- fiat. Post illam felicissimam [ ms. G., fidelissimam ]
tur bumana condilio. Unde qui originale peccatum sanctissimamque coramutationem, dignuin fuit ut
mala praesumplionecredere notunt, quanto se libe- laus Domini subderetur, qui eam immeritis agnosci-
ros ab hac condilione dicunt, tanto ampl.us rnisera- tur contulisse morlalibus. Pulchre autem contra
bili sorte cbiistringunlur. Sequilur, aul quis eruet maledicliones gentilium temporales posilum est,
animamsuamde ntanu inferi ? Et hic quoque suban- Benediclus Dominus in wternum: quoniam quae di-
diendum est, nul.lus. De manu, id est de potestate cunt illi caduca sunt; laus enira Doraini permanet
inferi. Namcum omnes homines mori conlingat, ne- ,: in selernum, quia (alia donare novit, quse nullo finc
 643 M. AURELII CASSIODORl 641
clanduntur. Sequitur, fiat, fiat, ut de tantis prorais-- j^ fuisse Teslamenti Veteris, et prophetam Novi. De
sionibus nemo dubitaret, ubi confirmatio iteratat ipso enim in Evangeliodicit:_Stcrederelit Moijsi,cre-
succederet, et tanquara subscriptio boni principiss derelis el mihi, de me enim ille tcriptit (Joan. v, 46).
sacris jussionibus addcretur. Sed hoc raagis ad psal- Et quia utraque psalmus iste conjunxit, raerito illi
morum laudem debemus accipere, non (sicut qui- tale nomen apposiliun est, quod duo sacramenta vi
busdam visum est) ad liberi aliquam sectionem. sui nominis indicaret. Moysesquippe inlerpretatur
Conclusiopsalmi. assumptus, eo quod de aquis a fitia Pharaonis fuerit
0 vere robuslum illum Etltan non corporis valitu- elevalus; quod propter mare Rubrum Israelitas si-
dine, sed animae[ ed., animi ] firmitate conslanlein,' gnifical: propter graliam vero baplismalis pertinet
ad Cbristianum. Additura est eliam, homi-
qui praeceptumnobis vitaesubscriptum de illis sacris nis populum
altaiibus lauquam fidelissimus liumani gcneris pro- Dei, ne alterum forlasse cogitares, nisi eura qui
curaior explicuit. Nunc oremus ut, quod auribus divinis colloquiis honoratus, meruil esse primarius ;
ul jam non servus, sed homo ipsius esse dicerelur.
percipimus, mente condamus. Sic enim victoria no- Hoc eniin non de famulis, sed de liberis dicimus et
stra peragilur, si post talia sacra non adversum
sicul in Exodo legitur : Loquebalur autem
exlraneos, sed contra nostra vilia liligemus ; el re- amicis,
spuentes quae sunt lerrena, quaeramus sine aliqua B > Dominusad Moysenfacie ad faciem, ticut loqui solet
cunctalione coelestia. Interprelatio enim islius no- homoad amicumsuum (Exod. xxxm, 11).
minis Qdeleset palientes commonet Cbristianos, utI Divisiopsalmi.
nulla adversitate frangantur, sicul Apostolus ait,, Moytet vir sanctissimus, et operibus mirabilis,
hujus maximum virtulis exemplum; de se enim dicit:: et colloquio divino reverendus, in prima seclione
In labotibus plurimit, in carceribut abundantius, int inchoat a laude Judicis, beneficia ejus breviter po-
plagit supra modum, in mortibus frequentius. A Ju- testatemque commeraorans. Deinde infirmitati no-
'
dmis quinquies quadragenas una minus accepi. Ter slrse, quam et ipse mullis modis ostendit, posiulat
tirgii cxtus tum, temel lapidalus sum, ter naufragiumi subveniri. Tertio exorat adventum Domini Salvalo-
feci, nocte et die in profundo maris fui (II Cor. xi,, ris celerius innotescere, quem sciebat humano generi
23, 24). Sequuntur etiam cselerse passiones, quaes profutura prseslare.
istum Ethan opere raagis quam nomiuc compleve- Expositio ptalmi.
runt. Eii, beate apostole, honoris tibi vicissitudo Vers. 1. Domine, refugium factut et nobis, a ge-
tributa est; ut sicut sanctam praedicaiionem tuam
neralioneet progenie. Moyses ille venerabilis in typo
psalinorum attestatione Armasti, ita et psalrai de
tuis operibus exponantur. * sanctae Ecclesiae, quain praefigitrationegestabat, Do-
C
mino fusa oratione gralias agit, quod in hoc s.ccnli
EXPOSITIO IN PSALMUMLXXXIX. salo factus fuerit ejus insigne refugium. Primuiu quod
Oralio Moysi hominitDei. inter Hebraeorumfilios est, ut moreretur, abjectus ;
Non est dubium (sicut saepediximus) talia nomina deinde quod regis _<Egyptiorumperiulit nefanda
titulis adhiberi, quae lextum psalmorum inlerpreta- certamina; lertio maris Rubri inaudila miracnta;
tione sua videantur aperire. In primis oratio posita postremum muimurantis populi contumaciam fonni-
est, per quara ira Doraini suspendiiur, venia procu- dandam : sed in bis omnibus factus est illi refuqium,
rattir, poena refugilur, et prseraiorum largiias impe- cum ab universis discrirainibus noscitur esse tibera-
tralur, cum Domino loquitur, cum Judice fabuiatur, tus. Merilo ergo periculorum suorum recordatus,
pnesenlem sibi facit quem videre non praevalet, et tale cognoscilur fecisse principiiun. Verum ut boc
illttm per eam placal, quem suis actibus vehemenler non tantum de uno 306 homine, sed de universali
exaggerat [ed., exacerbat]. HaecDomini quodammo- Ecclesia debuissemus advcnere, nobis posuit, non
do praeslat secrelum, praebet stiggeslionibus locum, milii : quoniam cunctae Ecclesise, qu_e in hac saeculi
ad penetralia Judicis peccator admillilur ; et nullus lempestate versatur, lulissimum refugium semper
inde respuilur, nisi qui iu ea tepidus invenitur. D £ est Dominus. Nam vide quid sequitur, A generatione
Quod mavult peiit, supra quam mereli.r acquirit; et prcgenie. A yeneratione, significai ex quo genera-
tristis ad eam venit, sed laelusabscedit. Oraito quip- ri cceptum esl genus humanum. Progeniemvero dixit
pe sancla sic devolos salvat, ul beatos reddat, dum usque ad lineni sseculi, cura progenies sibi humani
criminosos accipiat. Innumera sunl hujus bouitatis generis peraetites singulas reparata succedit; ac si
exempla; sed illud sufficiat, quod ipse quoque Do- diceret, semper.
minus, exempla nobis vitalia tribuens, orare digna- Yers. 2. Priusquam fierent montes, el formaretur
tus est. Unde merito tali ac tanlo viro prsemissaest orbis lerrm, a smcutoet usquein smculumtu es. Quia
eratio, qui frequenler indignanlem Dominum mirabili in primo versu dixerat : Refugiumfaclus es nobis,
supplicalionis placavit exemplo. Hunc autem psal- ne temporalem adverteres esse Deitatem, nunc de
lflum tertium noverimus esse eorum qui orationem ejus seternilate disseruit. Sed ut hanc perennitatem
In tilulo suo conlinere raonslrantur. Moysenenim aperlissime possimus advertere, montes hic non ali-
iilum celeberrimum virura per.quem Dominus legem quid terrenum, sed coelorum potestates exiralas,
Israelitico populo dedit, manifestum esl ministrum quoniam de universa terra subsequitur; ut revera
 645 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM.PSAL. LXXXIX. 646
dicatur Dominocongruenter, tu es, antequam ccele- A . comparanlur. Custodia enira nocturna, quae huma-
stia terrenaque formares. Istud enim prius non habet nas assolet exercere vigilias, lernis horis excubanti-
principium, sed immensum atque incomprehensibile bus depulalur, ubi sibi succedentibus turmis nihil
esse declaratur, quando ab ipsis quoque principiis longinqutim agiiur nec morosuro. Pulcbre aulem
prius esse dignoscilur. Sequitur, a smcuto et usque humanam vitam nocturnis comparavil excubiis, ubi
inswcutumtu et; quasi aut ante sscculum, aut pisl toium sub obscuritaie el trepidatione geritur, quando
saeculumnon est Deus. Sed iiic, a smculo et usque mens hominuin vitiiscarnalibus circumdata putsatur.
insmculum, oeternitaieindebemus advertere. Gra_- Iluic autem versui subdistinctiones ponendaesunt,
ci enim codices seternitatem habent, quod patres quoniam subsequitur plenitudo sententiae.
nostri a tmculo et usque in smculumtranstulerunt. Vers. 5. Quwpro nihito habenlur,anni erunt eorum:
Tu es competenter dicitur Deo, quia non habet prce- mane sicut kerba iranseat. Hoc erat quod de versu
leritum nec futurura ; sic enim et ipsi Moysidictum superiori pendebat: quoniam sicut duo illa quae su-
est: Dicesfiliis Israel: Ego sum qui sum : el qui est, perius dixit, hoc cst, diem prwteriium, el custodiam
misit me ad vos (Exod. 111,14). Unde merito vir noclurnam, qum pto niltilo habetuur, inlulit: Anni
sanctus posuit, (u es, quod ab ipso se atidisse memi erunt eorum. Et ideo sicut paulo ante dixit suppli-
nerat. Sed hoc ad Patrem, hoc ad Filium, hoc ad B ] candum est, iVeavertashominemin humililatem, ad-
Spiritum sanctum pertinere non dubium est. Essen- didit, manesicul herba transeat. Adhuc illa fugiiiva
tia enira individuseTrinitaiis, quae ab eo quod est, el transitoria vitaehominUmcomparanlur. Frequen-
esse veraciter et proprie dicitur, praesentiasemper ter enim herba intra momenlum aut pastu anima-
habet, quae inter nos attt prseterita dicimus aut fu- lium, aut aliqua trilura consuraitur : sic sunt anni
lura. hominum qui pro nihilo habcntur. Mane, id est in
Vers. 3. Neavertas hominemin hnmililalem; el di- ipsa vita qua fruuntur, transeunt atque peraguniur ;
xisti: Convetlimini,filii Itominum.Venitad secundam> nec de longinquilate eorum potest csse satietas, ubi
partem, in qua ille vir sanctus a Domino petii quae terminus festina celeritale suscipitur.
illum prsecepisse cognovit. Dicit enim : Ne averlas; Vers. 6. Mane floreat et prwlereal; vespereaect-
hominemin humilitatem, id est, ne in mundi istius> dal, indurel et arescat. Rene carnis infirmitas fugili-
concupiscentiam ambitionemqne projicias. Humili- vis herbarum aelatibus comparaiur. Mane signilicat
lalem quippe hic terrenam concupiscentiamdebemus• toiam hominis viiam, in qua et florere el prmierire
adverlere, quse apud Dcum abjecta atque contempli- dignoscitur. Vespereautem quod indicat lucis occa-
bilis est, non illam gloriosam qua pcccaia nostra sum, tempus dicit qtio transit homo de saecuto; mox
Dominoconfitemur. Hoe ergo vir sanctus deprcca- G ( enim ut in mortem deciderit, post dUrescit in cada-
lur quod Diviniias jubet, ne voluntas hominum a vCr, ac deinde arescit [ed., crescii] in pulverem,
ccelesiisublimitate dejecta, amare raundi permitta- quod et herbis et corporibus humauis noscitur esse
tur humilliraa, humilia ttiiquequae sua vilitate [ed., cnmmune. Sed hic mane et vespere(ul raihi videtur)
hurnilitate] sordcscunt. Sequiiur, el dixisti: Conver- non unum diera debemus advertere; partes enim
limini, filii hominum.Ilic et pro quia posiium est, ut istaenon sunt jungeudae,quia singulsepro brevitatis
unum nobis sensum apcriat adunaia senlentia. Vides intellectu sunt pasiiae. Hac autem ideo diligentius
quam sit probabilis superior illa petilio : quia cura excoiunlur, ne quis sibi hominum de vita longissima
Dominus praeceperit filios hominum converti, ipso blandiatur.
debeant miserante salvari. Quis eiiira alier polest a Vers. 7. Quoniam defecimus tn tra tua, el in fu-
raundi ambitu liberare, nisi is qui docuit lideles cce- rote tuo conturbatisumus. Vir sanctus meraor actuum
lorum regna perquirere ? Merito ergo petit ne dese- priorum itlum furorem Dei recordatur, quem pro Ju-
ranlur homines iu lubricis lapsibus, quibus dictum daica murmuratione susiimiil, quando ei Dominus
est: Converlimini. dixit : Cerno quod populus iste dura cervicesil: di-
Vers. 4. Quoniammilleanni ante oculostuos, tan- milte me ul irascalur furor meus contra eum, et deleam
quam diet heslerna, quw prmleriil, el sicnt custodiain D
J eos, faciamqttete tti gentem tnagnam(Exod. xxxn, 9,
nocte. Causa redditur quare saeculi ambitio debeat 10). Quapropter formidabili recordatione lurbatus
declinari: Quoniam milleanni non solum pauci sint est, qui pro tali populo supplicabat. Defecimusenim
anle oculos Dei, sed tanquam heslerna dies habean- dictum est, humana infirinitate fatigati : Conturbati
tur omnino praelerili. Quaefigura dicilur lapinosis, sumus mortis cngitata formidine, quam metuebaut
id est humiliatio, quando cujuslibet rei magnitudo propter debitas ultiones.
minuitur in exiguam parvitatern. Non enira vel ipsi Vers. 8. Posuisti iniquitates noslras in conspeclu
uni diei praesemi,sed praetcritocoraparalur tam lon- tuo; smculumnoslrumin illumitialionevullus tui. De
gissinius ordo saeciilorum.Mille enim finitum pro sseculo iransacti temporis dicit, quando Judaicus
infinito posuit, aetaiem veterum fortasse designans, populus et miraculis visitabatur et 307 pomis.
qui magnalongaevitalerepleti sunt. Sequitur, et sicut Non credendo enim quse videbant, ultoris Judicis
custodiain nocle.Ut illos mille annos (quos superius paliebantur aspectura. Nam in alio loco dicit: Beati
dixii) annulatosesse cognosceres, non jam uni diei quorumremissmsunt iniquitales, et quorum lecia stmt
prseterito, sed etiam nocturno terapori brevissimo peccata(Psat. xxxi, 1). llla enim tegebantur, quaead
C47 M. AURELII CASSIODORl 64«
veniam perveniebant: hsec autem illuminabantur,. V dicens, non debere legis praeceptatranscendi: quia
quaevindictam protinus sustinebant. superveniens Jesus Ciiristus, qui est mansuetudopcr
Vers. 9. Quoniam omnes dies nottri defecerunt: et fecia, nos corripit et emendat, si Teslamenta ejus
in ira tua defecimus: anni nostri sicutaranea medila- contumaciler negligamus. Et quoniam dixit, corripie-
bantvr. Rrevitalem vitae bumansedicit per iram Do- mur, praemisit mansueludinem, ut intelligamus ora-
inini provenisse: quoniam longioris vitae praesum- nes emendationes Dominifidelibus pietalis intentione
ptione peccabant. Ad quam enim brevitatem perve- provenire. SeqUilur, Qwis notii. poteslatem irm tum,
nerint post illam nuraerosilatem prioris saeculiinfra aut prm timore iram tuam dinumerare? Merilo ille
diclurus est. Nam quod dicit : Omnes dies notlrit i Moyses,qui experlus fuerat quanta Dominuspeccanti
defecerunt, ad annos pertinet imminutos. Quod vero populo reddidisset, dum eum crebris murmuraiioni-
sequitur,el in tra tua defecimut, ad tribulationes bus incitasset, exclamat nullius considerationem ad
scrumnasque respicit, quas in ipsa vita parvissima vindiclaeejus pervenire mensuram, nec dinumerari
sustinemus : quoniara insolenlia noslra aliter non po- posse quanla ille praevalet iratus efficere. Et nota
terat corrigi, nisi per flagella Domini probareraur quod in ulraque parte praedicatur virtulis immensi-
affligi.Sequilur nimis apta comparatio : Anni nostri tas. Nam sicut prsemia Domini plenissime nequeunt
sicut aranea meditabantur. Malignitatemvitae nostrai B intelligi, ita nec vindiclae mensura praevalet appre-
posila similitudo declaral. Aranea enim est animal hendi. Reneautem addidit, prmtimore, sicut ct alius
debile ac lenuissimura, quod transeunlibus rauscis prophela dicit : Consideraviopera lua, el expavi(Ha-
ad escam sibi procurandam quaedam relia dolose bac. in, 2).
contexit: sic anni eorum qui sceleratis operibus de- Vers. 12. Dexteram tuam,Domine, nolam fac no-
diti sunt, inanibus et subdolis machinalionibusoccu- bis, et eruditos cordein sapientia. Vir ille sanctissimuS
pantur. Aranea enim dicta est, quod sit arida nimis- et ulriusque Teslamenti inlellector egregius venil ad
que sublilis. Et vide quemadmodumactus ipsos [ed., terliam partem, in qua deprecatur Patrem, ut Jesus
ipsius] positum verbuni declaret. Meditabantur,dixit, Christus Judaico populo et gentibus salulariter appa-
non operabanlur ; ut ostenderet eos sine aliqua uti- rerel. Nara ut utrumque populum complecteretur,
litate transiisse, qui sub nullo fruclu bonorum, sed plurali numero posuit, nobis, sicut et in primo versu
sub ancipiti meditatione vixcrunt. psalmi jam factum est. Dexteramenim dicit ipsum
Vers. 10. Diesannorum nostrorum in ipsis septua- Dominum Satvalorem, de quo alibi scriptum est:
ginla anni; si aulem in polenlalibutoctogintaanni, et Dexteramanus tuw, Domine,confregil inimicos(Exod.
plurimum eorumlabor et dolor. Si annos illos ad lit- xv, 6); petens ut ipse illis notus efficialur, per quem
teram velimus advertere, multos hominum et nona- Q omnia profutura discuntur. El eruditos corde in ta-
gcnarios bene vigentes invenies, et iterum necdum pienlia. Desiderio ipsius non sufficit adventum Do-
septuagenarios debililate confectos; ut quod bic di- mini poslulare, quia multi eura corporaliter viden-
cilur, constare minime posse videatur. Sed numerum tes, Deum minime crediderunt, ideoque addidit,
septuagenarium legi potius dccenter aptamus, quae Eruditos cordein sapientia;id est inleltecium baben-
sabbatum diem septiraura observandum esse praece- tes in Dominum Christum. Erudilus enira dicitur
pit. Oclogenarium vero populo Christiano aptissime quasi ex oinni rude elicitus. Ipse est enim virtus et
depulamus, qui octavum diem Resurrectionis domi- sapienlia Patris, quem hic poslulat non corporeis
nicsesancta festivitale veneratur : ut duo Teslamenta oculis, sed erudilo corde cognoscere : quia hoc pro-
(sicutin septuagesimo psalmojam diximus, ubiopus fuit revera illum videre, qui eum meruerunt illumi-
isiud divisimus) per hunc numerum significasse vi- nata mente conspicere.
deatur. Ipsa sunt enim prsecepta, in quibus fideles Vers. 13. Convertere, Domine, aliquanlutum, et
animse saluberrima mentis valeludine reguntur. deprecabilis etio super tervos luos. Consuetudinem
Oclogenario vero numero addidit in potentaiibus, suam vir sanctus opcratur, qui dicit in Exodo: Esto
quia tuncrevera coepimushabere potentiam, quando placabilis super nequiiiam populi lui ( Exod. xxxu,
nobis Dominus Salvator apparuit. Isti sunt ergo dies Tjl2).Ipso affeciu, ipsa gratia rogat Dominum, ut
annorumnostrorum, qui nobis probabilis vilae confe- j-usiitiam suam aliqua lenitate retemperet; qualenus
run*. claritatem; ut merito dies Jdicantur, per quos exorari possit a peccatoribus, quibus jusle nosceba-
Dominum in verbis suis illuminata mente conspici- tur iralus. Inluendum est autem quod non dixit ex
mus. Et intende quid sequitur: El plurimum eorum toto convertere, sed aliquantulum : quia hoc magis
labor el dolor; id est, qui haecduo Testamenla trans- nobis expedit, quando nos aliquis stimuliis tribula-
cenderit, laboribus maximis et doloribus implicatur. tionis affligit; ut saepe commoniti saluberrima con-
Non enim illic est aliquid (sicut hacrelicifaciunt) plus versione valeamus peccatorum veniara promercri.
tninusve senlire, ubi ccelestem regulam servat mo- Yers. 14. Repleti sumus mane misericordia lua;
derata distinctio. extultavimuset deleclalisumus in omnibusdiebus no-
Vers. II. Quoniam superveniel super nos mansue- strit. Mitericordiamdici DominumSalvatorem nullus
tudo, et cortipiemur. Quit novii polestalemirm tum, ignorat, qui miseris datus est, ut per ipsum viverent,
aul prw timoreiram tuam dinumerare? Quia dixerat: qui per se cognoscebantur omniraodis inleriisse.
Plurimum eorum labor et dolor, nunc ipsum cxcolit Repletumse ergo dicit hac mitericordia mane, id est
649 EXPOSITIO1N PSALTERIUM.PSAL. XC. 6.P
lucida conlemplatione, quoniam vir sanctus Christi A hensus; quod oinnes libros divinos numerus arcanus
Doinini praevidebat adventum. Et necesse fuit ut, includil; quod et alia legis divinaeroysteria mullifa-
308 eJus cor exsultarel in laudc, delectarelur in rio calculo continentur. Arenara maris, pluviarura
contemplalione omnibus diebut vitaesuae, cujus ani- gutlas, hominum capillos legimus esse sub numero.
ma tali munere repteta, ccelesli exsultalione gau- Et ul brevi corapendio disciplinaeipsius laudem vir-
debat. Quae figura dicilur idea, cum rem futurami lulemque noscamus, Saloraon ait: Omniain mensu-
vetut oculis offerentes, motum animi vivaciter inci- ra, et numero, et pondereDeumfecitse(Sap. xi, 21);
lamus. ut cunclis indubitanter appareat aritbmeticamdisci-
Ycrs. 15. Delectatisumus prb diebus quibttsnos hu- plinam ubique esse diffus&m.Hanc auctores saecula-
miliasti, annis in quibus viditnusmala. Tribulaliones> rium litterarum diligenlius perscrutanles in multis
quas hominibus provideniia divina concedit, quami parlibus diviserunt, id est in pari et impari, in
veraci aestimationeperpenderat, ut delectatum se ini perfecto et imperfecto, in superfluo et irarainuto, et
eis diceret, per quas bumiliandnm populnm salula- caeterisquaein ipsis auctoribus evidentissime conti-
riter sentiebat. Sciebat enim fidelibus viris noxiarai nentur; quas studiosis legere et sana mente tractare
esse superbiam; et inde Dominogratias agit, unde; nostri qtioque permisere majores. Deum tamen in
credenles profecisse cognovit. Quapropler in illis. B ] omnibus rogemus ut sensus nostros aperiat, et ad
annis se deleclattimesse cnnlitetur, in quibus videratt veram sapientiam sua nos illuminatione perducal.
mala; mala scilicet quae gravia putabat, dum pale- Quidquid enim legeris, quidquid excogilaveris, ita
retur bumanitas. Nam viro sancto et eontemplantii dulcescere poterit tibi, si sapore superni muneris
veritatem non solum gravia non fuerunt, sed etiami condiaris.
suavia sibi exstitisse professus est.
EXPOSITIO IN PSALMUMXC.
Vers. 16. Respicein servostuoset in opera tua, Do-
mine; et dirige filios eorutn. Sancta conscientia non, Laus canlici David.
desinit facere in opere alieno quod exercebat in pro- Quando laut cantici dicitur, non commune aliquid
prio. Quibus enim orationibus pro Israelitis suppli-- scnlialur. Laus intelligi potest et bumaiia praedica-
caverit Domino, omnino notissimuinest. Nunc ea- lio; sed laus cantici animadverli non potesl nisi
dem simili fflne concludit, ut peccantibus Judaeis s divina laudatio. David autem hic, ipsum prophelam
parcat, et filios eorum sancta credulitate recorrigat;; debemus advertere, qui primam partem hujus psalmi
quatenus si illi (iniquitate sua faciente)dispersi sunt,, suavi relalione dicturus est. Amoenus admodum et
saltem eorum soboles in fine saeculi conversa, ad ve- ipsarum promissionum varietate dulcissimus: cujus
niam pervenire mereatur. Quod prophetiae spiritun r( undecimum et duodecimum versum diabolus ipsi
(sicnt ssepe dixiraus) noverat esse faciendum. Ett Domino Salvatori, cum eum lentasset, objecit. Hunc
considera quibus verbis pietatem boni Judicis invi-- hymnuin dsemonibuspia confidentiasemper opponi-
lavit, ut primo diceret, m servos tuos; deinde, inn mus, ut a nobis potius inde vincantur, unde contra
opera tua; quatenus etsi factis suis veniam non me-. Creatorem suum dolose aliqua dicere tentaverunt.
rerentur accipere, eam Creatoris opera valde lauda- Divitio psalmi.
bilis impetraret. Quod arguroentura apud rhetoress In prima parte Psalmista profilelur omnem fide-
dicitur a laude judicis. lissimumdivina vallari. Secunda laudem
Yers. 17.-Et sit splendor Domini Dei nostri super '" decantat Dominoprotectione
Salvatori. Tertia verba sunt Palris
nos; el opera manuum nostrarum dirige super not. ad omnem fidelem, quem in se devotissime
Domini not crucis s sperare
Splendor tuper est, quando ejus cognoscit, etinmundo isto defensionem, et iu fu-
impressione decoramur, et vexiilum triumphi ipsiuss turo illi [ed., ille] praemiacomprorailtens.
in fronte portamus; sicut Apostolus dicit : Mihi it
anlemabtit gloriari, nisi in cruce Domininottri Jesu u Expositio psalmi.
Chrisli, per quem tnilii mundus crucifixus est, el ego o Vers. 1. Quihabitatin adjutorio Altistimi, inpro-
muttdo (Galat. vi, 14). Ilinc etin alio psalmo dictum n t) lectioneDei cmlicommorabitur.Hic denuo categoricus
esl: Signatumest super nos lumenvutius lui, Domine e syllogismus ita sublevat caput : Justus babitat in
(Psal. iv, 7). Sequitur, et opera tnanuumnoslrarum n adjutorio Allissimi. Omnis qui habitat in adjutorio
dirige super nos. Opera nostra dirigit super nos,t Altissimi, in protectione Dei cceli commorabitur.
quando nobis donaverit veuiani peccatorum , ut cum n Justus igiiur.in protectione Dei coeli commorabilur.
fuerimus perversi, efficiaraur ejus correclione re- >. Nunc verba psalmi traclemus. Posito sancto David in
clissirai. contemplalionecoslesli, talis subito persona monstra-
ta est, quse tota mentis puritate devola superna ju-
Conclutio psatmi.
giter prolectione gauderet: cui multa beneficiadivi-
Consideremus,viri prudentissimi, quam multa no-i- nitus asserit esse collata, ut ad devotionem Domini
bis legis divinaemysteria per diversos numeros indi- i- mens nostra ardentius incitetur, quando fidelibus
centur, quod hic vitas hoininum seplnagcnarii et H spes magna promiltilur. Quae ligura dicitur diaiypo-
octogenarii mimeri supputatione recolligat; quod d sis, id est expressio habitus, ubi rebus personisve
cunclusordo Psalmorum mystico sit calculo compre- >- subjeclis et formas ipsas et babitus expriraimus. Qui
PiTHOL. LXX. . 21
r5l M. AURELII CASSIODORl 652
'tabitat, confirmative pronuntiandum est, id est qui. A indagare, si lamen (ipsius gratia-sufTragante)dignum
itigiler conimoratur. Habitare enim permanentis est, possimus aliquid invenire. Scapulm Domini suntope-
iton 309 discedeutis; sed qui totam spem suam non rationes mirabilium, per quas velut quibusdara hu-
m propriis viribus ponit, sed in Altissimi voluntate ineris virtus divina raonstratur. Pennm sunt inonita
eoustiliiit, sequitur absoluta promissio, quoniam la- prophetaruin, quae si pura raente recipiantur, fidele3
lis vir modis omnibus protegalur a Domino. Et inspi- animas ad coelos usque perducunt. Quaeres forsitan
ciendum est quod dicit, in adjutorio, ut designet in- quid ista prsestabit obumbralio, ut per diem sol non
lentionem verissimi Cbrisliani laboriosa Doraino urat te, neque luna per noclem?Item quid pennae
contentione servire. Et intuere qiieraadraodum sin- Dominicaeconferant,? Utique prolectionem Domini,
gulis verbis res magnaeresignalse sunt. Dicit enim : quam velut maternam pietatem inter mundi pericula
Qui bic habitat, illic commorabilur; id est, qui in isto te habere cognoscas, sicut el alibi scriplum est:
stculo ab ipso non discedit, in illa semper perenni- Jerusatem, Jerusatem, quoties volui congregare filios
tate mansurus est. luos sicut gallina pullos suos tub alis suis, et noluitti
'
Vers. 2. Dicet Domino: Susceptor meui es, et re- (Matth. xxin, 37)? Scuto circumdabitte veritas ejus.
(ugium meum Deus meus, et tperabo in eum. Hoc Scutum islud humanum illain partem tantum ex qua
dicit ille qui de animo suo noxias praesuraptionesab- B opponilur, tegit: clypeus vero divinus undique nns
jicieus, solum sibi credit utile, quod dignalur pielas qnasi murali munilione circumdat atque defendit-
superna praestare. Nam qui dicit: Susceptor meus es, Veriias autem incarnatio Chrisli Domini advertenda
totum se confirmat in ejus beneficia projecisse, ut de est, sicut legitur: Veritas de terra orta est (Psal.
felici quadam familiarilate glorietur. Item qui dicit: LXXXIV , 12); quse nos et scaputis obumbrat, et sub
et refugiummeum Deut meus, nullum sibi aliud esse pennis suit sperare facit, et sculi prolectione cu-
profiietur auxilium: sed quando bujus sseculitem- stodit.
pestatibus quatitur, ad portum divinaemisericordise Vcrs. 5. Non timebisa limore noclurno.
se confugere velle testatur. Et ne crederes post sus- Vers. 6. A sagitla volante per diem, a negotioper-
cepiionem beatam et refugium salutare non esse ambulante in tenebris, a ruina el dmmoniomeridiano.
jam aliquid expetendum, sequitur, et sperabo in eum.* Sicut dixit superius gecera defensionum, ila nunc in
ne quis in se fragilissimo debeat atiquando prsesu- his duobus versibu- denuntiat periculorum modos :
mere, sed in illo semper qui probalur omnia con- quia multo gralior satus fit, eum evitata cognoscilur
tinere. Hoc si Adam fuisset secutus, nec sibi conqui- discriminuui raullitudo. Timor ilaque nocturnus est
siisset reatum, nee suis posteris transmisisset hireticorum tenebrosa suasio. Sagitta volant pet
interitum. C diem manifesta persecutio lyrannorura. Negotiunt in
Vers. 3. Quoniamipte liberavitme de laqueovenan- tenebrit, cura pravo studio perquiritur, unde bene
tium, eta vetbo aspero. Causam dicit divini muneris, credentium cordis oculus obcaecatur. Dmmoniuntme-
quia ipse nos ab inimicorum sive spirilualiura sive ridianum est immane periculum fervore persecutionis
carnalium potest liberare versutiis, comparatione accensum : ubi ruina plerumque meluitur, quando
lacta venantium, qui ad capiendas feras retium la- iufirmitas humana superatur. Ruina enim dicla est,
queos ponuut, ut ignorantes possint dolosis insidiis quasi repelens iraa. Sed per has oranes aUusiones
irretire. Sequitur , et a verbo aspero. Verbum aspe- delinitioncsque rerum illud evidenter ostendilur,
rum esl omne dictum quod contra regtilas divinas quia nihil horum metuere pnssumus, quando Domi-
tanquam lethiferum poculum propinatur. Nam etst no protegente salvamur.
per injurias aut irrisiones a bono proposilo diverta- Vers. 7. Cadent a latere tuo mille et clecemmillia a
mur, verbumest utique asperum, suaque acerbbaie dextrit tuit: ad le aulem non appropinquabit. Cum de
durissimum. Et iterum si audiatur sermo blandus viro fidetissimo in prima parte loquerelur, quoniam
fellito melle conditus, acerbe illud debemus susci- merabra capiti suo connexa sunt, in secunda parle
pere, quia divinis probaiur jussionibus obviare. Nam venit ad Dominum Christum, ul illos qt.os Dei faiuu-
frequenter illa plus decipiunl quse mollissimis ser-\D lis insidiatos esse dixerat, peccat rnm suorum retri-
monibus iniimantur. Ab bac crgo asperitate gravis- butionem subituros esse monstraret. Sed hunc ver-
i-ima et amara dulceiine liberat Dominus nos, sum paulo sollicilius inquiramus. Non enim possunl
qnando in via ipsins gradimur, nec dextera laevaque a latere Domini, vel a dextrit ejus cadere, qui jam in
divertimus, ubi a diaboto posiios laqueos esse co- bealorum numero praedeslinati esse noscunlur: sed
gnoscimus. ln via enim, id <st in ipso Christo ausiis hoc de praesumptoribus bene diciltir, qui illud se
non est ponere, ubi fideles non pr.evalet sauciare. consequi credunt, quod minime promerentur. Cadenl
Vers. 4. Scapulis suis obumbrabittibi, et sub pennis dixit, quasi de alta beatitudine corruent, quam sibi
ejus sperabit; tcuto circumdabille verilas ejus. Pcr leraeraria, nnn fidelis anima promittebat. Lalus au
bunc versum et duos atios qui sequunlur, personse tem est Domini Salvatoris corona jusiormu, quaeeum
illi sanctissimae qnam propheta superius introduxil, ipso (sicul proraisit apostolis) in resurrectioue judi-
ijtiam pulchernmis allusionibus Doraini beneficia cabit. Nara hodieque quando judices petimus ab im-
compromittit! utcujus prius moresprobaverat, ejus peratore vel rege, sic eis dicimus : Mittite a latere
prscmia digna narrarei; quae nostradebel curiositas vestro, id est qui vobiscum liabet fidelissima devo-
 ,553 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. XC. 634
lione consilium. Latus enira diclura est, eo quod sub A, me dieitur uon venisse, qui se probatus est immacu-
urachio lateaf. Et quia spes hominum inaniler sibi lata conversatioue tractare. Hic enim flagellum po- '
promitlit excelsa, ex illa gloria eos dicil essc casu- situm est, quod delicta castigat, quod improbos actus
ros, qui sibi supra merita sua talia pollicentur. Et ulciscitur; et ideo negatum est per flageltum Christo
quoniamisti rari suni qtti tantam ac talem spem ha- Dominoproximasse peccalum. Quodgenus locutionis
bere noscuntur, mille a latere ejus asserit esse casu- schema dicitur hypallage, quae et in saecularibus
tos, ab illa scilicet summitale judicalionis. A dexlris frequenter invenitur voluminibus et divinis.
autem, quiamulti pulanl se ad dexteram collocandos, Vers. 11. Quoniamangelis suis mandavilde te, ut
decemmillia testatur inde ruituros, quoniam et ipsi cuslodiantte in omnibusviis tuis.
falsa opinione conceperant, quod in suis 310 me~ Vers. 12. /n manibus portabunt le, ne unquam of-
rilis non habebant. Haec aulem senlentia illos spe- fendas ad lapidempedemtuum. In hisduobus versibus
cialiler verberat qui aliquo bono prosperilalis inflan- verba sunt quae Domino Cbristo diabolus, de ejus
lur, et sanctos se putanl esse, cum non sint. Mtlle divinitate dubitans, cum eum tentare praesurapsissel,
aulem el decem millia fiuilum pro infinito numerum objecil. Sed ubi ille cecidit, nos sollicite gradiaraur :
ponit. Sequilur, Ad te autem non appropinquabil; hoc quoniam cautela sequentis est prsecedens lapsus
estquilibel ex ipsis qui sibi regnum Dei fallaciter B alienus. Saepe diximus in Domino Salvatore duas
pollicentur: qui revera longe erunt a Domino, quo- naturas, id est Dei et hominis unitas atque perfeclas
niam dum spein habenl in merilis suis, ad satisfa- in una eademque permanere persona, ita ut unus
clionis remedia non recnrrunt. esse Dei Filius et praediceturab omnibus et credalur,
Vers. 8. Verumlamen octilistuis constderabis, et sicut et Patres nostri veritatis ipsius illuminalione
retributwnem peccatorum videbis. Oculis luis, dixit docuerunt, dicenles : Solus ex Trinitate Filius for-
divinuui itluut lucidum perspicabilemquc conspe- mam servi accepit, quae forma illi ad unitatem per-
clum, quo bwninum merila judicantur. Juslilia enim sonae coaplata est; id est, ut Filius Dei et Filius
divina consideranttir homines, qui sunt ad sinistram hominis unus sit omnipolens Jesus Cliristus : ne non
vel ad dexteram coltocandi.Sequitur, Et retribuiionem Trinilas, sed (quod absit) qualernilas praedicetur.
peccaterum tidebis ; hoc est quod superius dixit: Hinc esl quod quando humilia de ipso dicuntur, hu-
Oeulistuit contiderabis. Hla enim consideratio erit manilati sunt sine dubio deputanda : quando atiquid
retributio meritorum. Videbis, id est, videri facies; potentius tonat, divinis virtutibus convenit applicari;
sicut est illud : Dominusde cmloprospexit super fil os quod hic et inferius utrumque servatum est. Nam
Aonunum,ul videat si es! inlllkjens <_«_re;mrens quod legilur, angetis mandalum, ut eum debeant
Deum (Psal. LII, 3). C custodire, itifirmitatishiimanaacst, sicut Evangelium
Vers. 9. Quoniam tu es, Domine, spes tnea; altissi- qnoque lestatur : Apparuit autem illi angelus de ccelo
mum potuitti refugiumtuum. Cum supra de peccalo- confortans eum (Luc. xxn, 43). El ut ipsam bominis
rum retribulione loqueretur, subito intulit, Quoniam naluram perfectissime declararet, adjecit, ne offen-
lu es, Domine, spes men, quod sensus superior non das ad lapidempedem tuum; id est, ne in legem quae
liabebat. Quaefignra dicitur paradoxon, quando exi- in lapideis labulis scripta videbatur incurreret, quam
lus inopinatus vel non exspectalus ingeritur. Inten- venerat gentes edocere, ejusque plenitudinera salu-
damus aulem sollicitius quid sit quod dicit propheta, tari integritate firmare.
Quoniam tu es, Domine, spes mea: quia resurgente Vers. 13. Super aspidem et basiliscumambulabis,
Dominospem resurrectionis membra reliqna perce- et conculcabisleonemet draconem. Hic jam divina
perunt, quaeerant posita in morle peccati. Praecessit virtus exprimitur, quae tantis rebns saevientibusira-
enim in Capite, quod corpus reliquum in se sperare peravit. Nam omnia ista nomina diabolo congruen-
debuisset. Verum :sta spes resurrectionis sancto viro ter aptantur : aspts est, dum occulte perculit; basili-
ideofacta esl, quia et ipse Dominus Salvator per id scus, cum palam venena disseminal; leo, dtim per-
quod mortuus esl, refugium suum noscitur in Altissi- sequitur innocentes ; draco, cum negligentes impia
iuo posuisse, sictit in trigesimo psalmo jara dictiwnD voracitate deglutit. Verum hsecomnia glorioso ad-
esl : Elto mihi in Deum prolectorcm, et in domum ventu Domini pedibus ipsius prostrala jacuerunt.
refugii, uttalvum me facias(Psal. xxx, 3). Unde me- Solus enim tam ferocia valuit subdere, qui Patri
rito sequitur illius exemplum, per qtiem -e in aeter- coaeternus et consubstanlialis secundum divinitatem
num noverat esse viclurum. probatur existere. Haec si diligenter sanclorum Pa-
Vers. 10. Nqn accedent ad le mala, et flagellum trum praedicationetractemus, nec aliqua deraentium
non appropinquabil tabernaculo ttto. Hic hcalitudo haeretica pravitate turbemur, omnia nobis, sicut
assumplaehumanilatis polenter exponitur : quia dum dicta sunl, absoluta veritale constabunt.
in hoc mundo a Judaeis et convicia pertulerit el fla- Vers. 14. Quoniam in me tperavit, tiberabo eum;
gella, dicit, tabernaculoejus, id est, sanclo corpori protegam eum, quoniam cognovitnomenmeum. Venil
nibil mili appropinquarepoluissc Merito, rpiia fla- ad tertiam partem, ubi Dominus Paler juslissimo illi
gellumesl ullio divina, quod solel hitmana crimina viro qui in prima parte noscitur introduclus, cle-
resecare; sicul alibi legilur : Multa flacjellnpeccalo- raenti dignatione respondit, ut corda fidelium tali
rnm (Ptdl. xxxi, 10). Hoc ergo supra illuni verissi- prnmissione roboraret. Hunc ergo beatum, qui Ita-
 655 M. AURELH CASSIODORI 656
bital in adjutorio Altittimi, liberaturum se a malis jA Psaimus emm (sicul saepediclum e-t; significat ope-
saeculi istius comproraittil, quoniara spem suam in ras spiriluales, quac sursura tendunt ad Domiuum
ipsius virtute reposuit. Sequilur, protegam eum quo- Christum. In bis enim cantare dcbemus et graiias
niam cognovitnomen meum. Exponit quomodo eum semper agere, quando ejus beneficioreddimur liberi,
tiberandum este promiserit; scilicet ut prolectus ab qui per nos sumus peccatorum ncxibus obligati. Ipse
oinnibus insidiis diaboli reddatur alienus. Causara enim cantat in psalmo, qui omnetn vitam suam in
quoque pise liberalionis adjunxit, quoniam cognovit gratiarum actione constituil. Dies aulera sabbati re-
nomen meum. Cognoscit nomen Palris, qui Filium quies interpretalur, per quam coramonemur ab orani
non pulat esse minorem, nec crealuram aestimat (ut prava aciione cessare, et feriatos animos a viiiis
quidam deinenlissimi volunl), sed Crcalorem potius reddere operum coelestiumsanctitate. Hanc recte Ju-
mentis inlegritale profitelur. daeinon coltint, cum observanliam ejus ad inlelle-
Vers. 15. Invocabit me, et ego exaudiam eum; cum ctum litterae transtulerunt. Sed illis est in die sabbali
ipto sum in tribulalione, eripiam eum et glorificabo requies, qui praecepta Domini ad Novi Tesiamenii
eum.Bealo isli qui in ipsius prolectione confidil, sin- significantiam ducunt, et veraciter intelligunt quod
gulare pracmium Dominus compromillit, ul eum in- in prsefiguratione diclum esse cognoscunt. Et ideo
vocatus exaudiat, et duplici modo profulura conce- B ] verba Ecclesiaein hoc psalmo debemus accipere, t]use
dal. Dicit enim, cum ipso sum in tribulalione, quod nobis per diem sabbali futuram requem coguosc lur
ad istum respicit mundum, 311 um ferventius an- intimare.
gusliis mens devota tribulalur; sic el ipse in Evan- Divisio psalmi.
gelio promittit: Ecce ego vobiscum sum usque ad
consummalionemsmculi (Malth. xxvm, 20). El vide Primo ingressu Ecclesia loquilur, bonum esse com-
memorans laudes Domino dicere, quod insipientem
quid sequilur, eripiam eum el gtorificaboeum. Ere-
et irreligiosum profiteiur modis oranibus ignorare.
ptus ulique ex boc mundo glorificandus est justus,
Secundo peccatores sicut fenura velociier asserit esse
quando in illa beatiludine collocatur, ubi jam locum
tribulatio non habebit. perituros. Tertio dicit justos florere ut palmarn, cre-
Vers. 16. Longitudine dierum adimplebo eum, et scere autem sicut cedros Libani : ut et pertinaces
otlendam illi satutare meum. Adhuc exsequitur prse- metus corrigat, et devoli felici pollicitalione congau-
mia quse promittit bealo. Longitudo enim dierum vila deant.
a?terua est, quam nullus tern.inat finis; sed in lir- Expotitio psalmi.
niauienlo suo slabili robore perseveial. Sequitur Vers. 1. Bonum est confiteri Domino et psallert
totius prsemii finis, qui non babel linem, et ostendamIC nomini tuo, Altistime. Sancta mater Ecclesia dicil
Uli satutare meum. Hoc est enim quod fidelibus in bonumesse Dominoconfiteri,ut in ipso capite breviter
sutnma remuneratione promittitur, quia salutarem profutura censeret. Confitemur aulem (sicut ssepe
Chrislum Dominum contuentur. Apparens emm itle dictum est) duobus niodis : quando peccala nostra
el cordis illuminatione conspectus, totam spcm ju- damnantes, misericordiam Domini jugiter postula-
slorum desideriuraque complebii. Sic sc et ipse in mus; confitemur etiam, cum beneficia quse suscipi-
___vangeiio bene credentibus pollicetur: Oslendamme- mus ejus semper muneribus applicamus, nec merilo-
iptum illis (Joan. xiv, 21). Hoc enim (ut quidam vo- rum nostrorutn esse dicimus quod ipsius miseratione
lunt) ipsi Christo non poleral dici, qui et salutaris praestaiur. Quapropler, quidquid horum fiat, bonum
est Dominus, et spes desiderata credentium : sed esl Dominoconfiteri. Deinde conversa dicit ad Doini-
melius (ul frequenter dicium esi) intelligatur potius num, et psallere nomini tuo, Altissime. A communi
a parte membrorum inlelligendum bonumest. Ptatlere enim significat piis
Conclusio psalmi. operibus Domini mandata peragere, ut sicut psalle-
rium de superioribus sonat, iia operatio nostra ad
Mirabilis virlus psalmi bujus, quae immundos spi- aures Divinitatis ascendat. Quapropter uno versiculo
ritus fugat. Nam unde tentare diabolus voluit, inde a •
D comprehensum est quod sanclas et muttiplices con-
nobis superatus abscedit. Memor est enim iniquus
cluderet actiones.
praesumptionissuae, memor est divinse victorite. Ipse Vers. 2. Ad annuntiandum mani mitericordiam
quippe et in nobis vincit, qui eum in
et se propria et veritatemluam per noctem. Mirabilitervita
virtute superavil. Dicatur erg.o a nobis post omnes tuam,
noslra duobus est sermonibus conclusa. Mane signi-
actus diei noctis advcnlu; cognoscat nos ipsius esse,
cui se recolit ame cessisse. Nec frustra tantam glo- ficai gaudium, nox auiem cognosciiur indicare tri-
riam psalmi hujus in tali numero aeslimocollocatam, stitiam. Et ideo quando in beneficiisejus Isetisumus,
mitericotdiam ipsius annuntiare debemus : quia prae-
qua' ter trina revolutione denarii ad omnipotentera stat
atque indivisibilem cognoscitur tendere Trinitatem. indignis et malis, bonus est. Per noctem vero,
id est per tribulaiionem, quando nos asperilates
EXPOSITIO IN PSALMUMXCI.
aliquaecastigare noscuntur, veritatem ipsius similiier
Psalmus cantici in die sabbati. annuntiare deberaus : quia nierito patimur quod de-
Ptalmut cantici commonet nos ut in universis liclis gravanlibus sustinemus. Ita fit ut utroque lem-
actibus nostris Divin(ati graiias referre debeamus. pore justissiiue debeamus laudes Douiinicoufiieri.
657 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM. PSAL. XCI. 658
Vers. S. /n decachordo psalterio : cum canlico eti A 1 profundm, significat tanlo plus hanc lestimationera
cithata. Decachordumpsaltetium decem praecepta le- aliescere, quanto de ipsa potuerit aliquis sedule ve-
gis significare manifestum est, quia ipsa chordae sunt; hementiusque tractare. Quapropter illud hic perfectse
quas si bonorum actuum qualitate tangamus, salutarei scientise genns est, nosse Deum talia lantaque prac-
melos efiiciunt et ad ccelorura regna perducunt. ScireI stare, quae humanus sensus non possit altingere,
auiem debemus cur iste numerus tantse rei videa- sicut in Habacuc propheta legitur : Constderawopera
tur adjunctus. Ipse est qitem Pythagorici TiTp«5a5a- tua, et expavi(Habac. III, 1).
TTJV vocant, id est quaternilatem divinam : quoniami Vers. 6. Vir insipiens non cognoscet,et stultut non
breviler comprehendit quod per infinitas suramas> intelliget ea. Diversis causis apta redduntur. Nani
noscitnr posse dilatari. Unus enim, duo, tres ett sicut de se dixit: Quia delectatti me, Domine, in fa-
quatuor faciunt decem, qui semper revolulus atquei ctura tua, et in operibut manuum tuarum exsullabo, et
repetitus, in extensas et infinitas supputationes egre-- reliqua : ita incredulos profitetur beneficia Domini
ditur. Neque enim in quibuslibet summis ultra istuml non posse cognoscere. Quse figura dicitur parison, id
ordinem novi aliquid reperitur, sed ita probatur esses est aequatio sententiae, quaesaepeparibus, plerumque
compositus, ut ipse fiat semper numerabilis, cumot conslat imparibus. Insipiens est qui coelesli sapientia
nullis novitalibus immutetur. Merito ergo talis cal-- B ] vacuatus, humanis versutiis probatur esse plenissi-
culus totius 312 rederaptionis noslra. continet for- mus. Iste ulique non cognoscelopera Dei, quia ca-
mam, qui per obliquas lineas charactere suo sanctae i suale credit esse quod geritur, sicut quidam philo-
crucis imitatur figuram, et in digitis decori circulii sophi dixerunt. Adjecit, et stultus non intelliget ea.
rotunditate concluditur. Addidit, cum cantico et ci- Sluttut utique esl qui nec divina cognoscit, nec ipsos
thata. Canticum et cithata est gaudiuui boni operis,, ssecuii actus intelligit, quos vulgo brutos vocamus.
id est eleemosynarum jucunda praebitio, sicut aitt Merito ergo isti non inlelligunt ea quaesuperius dicta
Apostolus : Hilarem datorem diligit Deus (II Cor. ix,, sunt, quia supernse coniemplationis nulla rationa
7). Cithara vero res indicat acluales, quae licet cuml flaininaniur.
labore et tensioue fiant, tamen habebunt fructumi Vers. 7. Cum exorientur peccatores sicut fenum, et
maximum, si junclo gaudio compleantur. Ipse enima apparuerint omnes qui operantur iniquilatem, ut inler-
cantat cum cithara, qui operas bonas perlicit sinee eanl in smculum swculi. Venit ad ingressum secun-
asperitate tristitiae. dum, in quo peccatores in isto quidera saeculosub
Vers. 4. Quia delectastime, Domine, in factura tua,i, brevitate temporis sicut fenum dicit florere; sed in
et in operibut tnanuumtuarum exsullabo.Intuere hancc i*lajudicaiione, ubi factis digna recipiunt, eos asserit
regulaiu veritatis ubique servari, ne humanis viribuss C i celeriter interire, sicut Jereuiias prophefa dicit: Onu
applicetur quod fuerit divina largitate collatum. Tuncc nis homo fenum, et omnit clatilat hominisut flot feni
enira elatio noxia provenit; tunc superbia Deo ini- i- (Isai. XL,6). Nam quod dicit: Et appatuerint omnei
mica turgescit, quando aliquid infirmitas humana dee qui opetanlur iniquilatem, futurum judicii lempus
Sua possibilitate prsesumpseril. Quocirca deleclatam n oslendit. Hic enim etsi inlelligantur multorum crimi-
sedicitmater Ecclesia in factura Domini, quoniam K nuiti rei, omnes tamen nobis apparere non possunl
quidquid boui acceperal ipsi sancto proposito modisS qui operanlur iniquilatem, raaxiine quando spiritus
omnibus applicabal. Et ut praedictseregulse integrilass iraraundos hic videre non possumus. Ibi enim cura
servaretur, non in sua felicitate, sed in ipsius operi-i- ad judicium veuerint, humanis conspectibus appare-
bus se exsultare profitelur, sicut et Aposlolus ait: : . bunt. Sequitur causa quare appareant, non utique
Iptiut enim tumus figmenlum,creati in operibut bonis 's ad gloriain, sed ad ruinam, id est, ut intereanl in
(Ephet. u, 10). tmculumsmculi. Et pulchre exposita est poena dam-
Vers. 5. Quam magnificatasunt opera tua, Domine!/ natorura : non enim sic pereunl, ut esse jam desi-
nimis ptofundm factm sunt cogitationes tum. Otnnia a nant; sed in smculumsmculi pereunt, qui nunquaui a
quidem opera Dei humanis sensibus profunda no- suis affliclionibus exuuntur.
scuniur, el quodcunque eornm quaesieris, altissimum nD J Vers. 8. Tu autem Aliissimusin mlernum, Domine.
sine dubitatione cognoscis. Sed raelius est per verbaa Subaudiendura, permanebis, non, ut Judaei putave-
ipsius prsedictas operationes cognoscere, ne pere- runt, tanquam hominem solum communi sorie truci-
grinum aliquid in medium videamur adducere. Post-;- dandum. Aplum est enim hoc de Doinino Salvatore
quam dixerat : Mane misericordiam, et verilatem n senlire, ul econlrario convincalur perfidia nefanda
annuntiandamesse per noctem,in decachordopsalterio, i, Judaeorum.
cum eanticoet ciihara, ipsa opera Domini, ipsa mira- Vers. 9. Quoniam ecce inimici tui, Domine, peri-
cula dispositionis vehementius obstupescit, et magni-i- bunt, et dispergenlur omnesqui operanlur iniquitalem.
ficentiani ejus cum summa admiratione prosequitur : Inimici Dei sunt daeroonumcultores, vel quicunque
ut tali imitatione formati, mundi istius discrimina a praeceplis ejus obviare monstrantur. Haeciuimicitia
calutariter possimus evadcre. In qua re nimis pro- i- Dei quidem dicitur, sed resistenli polius noxia coin-
fundm tunl factm cogitationesejus : ut sicut diabolusis probatur. Se enim persequitur, qui Domini jussa non
per superbiaro corruit, ila huinaiiiini genus iminili-
i- sequitur. Ille enim nescit pius Creator irasci, msi
taiis beneficio possit absolvi. Dicendo cnim, nimitf quando nobis existere videmur adversi. Denique
659 M. AURELH CASSIOUORI 000
subjungit qui sint isli inimici, id est, qui operantur A slolus dieit; Nunc tendo ad palmam tupernm vocatio-
vtiquitalem. Hi dispergentur, quando a grege Domini nis (Phiiip. tii, 14). Itsec supra terram hispida esl, et
fuerint segregali, quando regiium ejus non merue- quibusdat» lumoribus inaequalis; sed ubi ad superna
rint introire : quia illic congregari nequeuni, nisi qui processerit, dulcissimorum fructuunoisuavitate coin-
Doininodevotissima inlentione placuerunt. plelur, el quasi quibusdam radiis ornata dislenditur.
Vers. 10. Elexaltabilur sicut unieorniscornumeum, Sic justorura conversatio in hoc mundo duris est
et senectusmea in misericordiauberi. Vnicornisinter- laboribus plena, sed in supernis probatur esse pul-
dum superbiam indicat, sicut in alio psatmo jam di- cherrima. Sequitur cedri secunda comparatio. quse
Ctum est : Et a cornibus unicornuorum huntilitalem multo palrais probatur excelsior. Lignum bene olens,
meam (Psal. xxi, 22). Hic autem exattalionem signi- ad pondera portanda fortissimura; quod licet proce-
ficat unilatis, quam raerito dicit Ecclesia [ed., >]iia rum ubique nascatur, in Libano tamen monte celsius
merito dicit Ecclesiam] in fine sscculi exallandam invenitur. Ita juslus multiplici laude celebralus, et
esse, quando fideles munera probantur digna reci- cedri proceritatem et pulcbritudineui diclus est ha-
pere. Illa aulem unilas fortitudo sublimis esl; ei bere palniarum. Quaefigura dicitur ison, id est aequa-
sieul in hoc sseculocornua ornanl jumenta, ita ibi1 litas, quando res aliqtiae parililale similes, adhibila
sauctorum gloria decoral Ecclesiam. Exallabitur enim B laude vel detraclione, junguntur
dixit, quia peccatoribus in tartarum htni.iliatis, illius Vers. 13. Plautati in domo Domini, in atriisdomus
sublimilas celsior apparebit. Sequitur, et senectus Dei notlri florebunt. Quoniam justos viros elcctis
mea in misericordiauberi. Senectus candidum caput; arboribus comparavil, nunc amcenitatem et pulcliri-
habet. Qttsesimilitudo (ut arbitror) hic juste dalur tudinem Ecclesia»catholicaebrevissima commeinora-
Ecclesise,qnoniam omnia roeriia sanctorum lanquami tione designal; in qua, dutn planlatio dicitur, prse-
cani capitis purissima luce fulgebunt. Nec incassurai destinatio Doniini significatur : quia nisi quis in ea
addidil mea, quia senectus humana morbis gravissi- plantatus fuerit, creraentura felicissimum non habe-
inis sauciata lendit ad finem, querelis onerosa, co- bit. Considera etiam quod plantatos in domo Domini,
lore deformis est. Contra senectusEcclesiae ad vitam, tn atriis florete manifeslal : sciticel quoniam qtii in
ducit perpeluain, ad beatiludineni mirabilem, ad| ista Ecclesia per gratiam Domini plantatur, in ilio
pulchriludinem singularem, ul luceanl sicut 313 ; ingressu Jerusalem raodis omuibus florebunt. Atrium
angeli Dei raeruerinl in illa congregatione nume- enim initium dicitur mansionis; domut autem inte-
rari. Subjunxit etiam, in misericordia uberi, ut ett riora membra designat; et ulrumque siraul uni rei
multa intelligeres dona el beneficia sine dubilationes non polest convenire. Hic enim justus bene diciiur
perpetua; quod tolum contra saeculiistius senectutemi C ptantatm, qui radicibus virtuium terreiiis visceribus
dicitur, quae malis ingravantibus oneralur. tirniiier continetur. In airiis enira merilo florebit,
Vers. U. El respexil oculus meus inimicos meos: quando in illo resurrectionis initio auditi uiuneris
et inturgentes in me malignanlet audivit aurit mea. lelicilale gaudebil, id est, Venite, benedicti Patiis
Inimici sciticel sunt Ecclesise, quos superius dixitt mei, percipile regnum quod vobisparalum est ab ori-
operari iniquilalem. Tunc aperle in illa judicationei gine mundi (Mnlth. xxv, 54).
videbuntur, quando qui hic celati sunt, ibi cum suis5 Vers. 14. Adhuc muiliplicabunturin senecta uberi,
operibus apparebunt; quos tunc iratus respicit,( el benepatientes erunt. Senecta bominiiiiiarida atque
quando in sinislram parlera segregatos esse cogno- sterilis est; Ecclesia vero tunc inagis incipit esse
scit. Seqnilur, el inturgenles tn me malignantesaudi- uherrima, quando ad finem saeculi fuerit, Domiuo
vit aurit mea. Insurgenles sunt malignantes divites_ miserante, perducta. 0 senectus viridis, el floribus
liujus sseculi, qui hic paupertatem Ecclesise impiai comparaia inaiuritas! Apparet quoniam domus ista
clalione dcspiciunt. Hos audibunt [ed., audiunt] au- cilo tegitur, in qua homines plantantur ut floreant.
rcs omnium fidelium, quando increpationibus pro- In fine siquidem saeculi sanctorum numerus crescii,
priis sua desideria factaque condemnabunl: dicturii et persecutionibus crebris agitur, ut cito prsedesti-
sunt enim (sicut Salomon dicit): Quid nobis profuit( D " natorum numerus impleatur. Sic et superius dixit:
superbia, aul quid diviliarum jactanlia conlulil nobis s Et senectutmea in mlsericordianberi. Addidil, et bene
(Sap. v, 8)? et caelera.Ibi enim audiunlur sua vota\ palientes erunt, quia beaiorum passiones cceloruni
damnantes, qni se in hoc saeculobeatissimos aesli- regna conquirunt.
mabanl. Vers. 15. Vt annunlient: Quoniamjustus Dominus
Vers. 12. Justus ut palma florebit, ul cedrus Libanii Deus ttosler, et non esl iniquilas in eo. Sancli quos
multiplicabitur. Ad ingressum tertium sancta venilt superius dixit, benepatienteserunt, dum cosperint prse-
Ecclesia, ubi sic per comparationes memorat prsemia \ mia divina suscipere. Annuntiabunt: Quoniamjusius
beatorum, sicut superius dixil damnari posse facta\ esi Dominus, id est qui servis suis proraissa dona
peccanlium. Feno enim comparati sunt peccalores,, coniplevil. Et non est in eo iniquitas, ut in hoc inundo
quod delectabiti quidem viriditate oritur, sed celcr- pro se perluterit pericliiari, quos ibi ornabit coroita
rimo tlne siccatur; juslus vero dignissinie compara- niartyrii.
lur palmm. Paima eniin dicla esl quasi pacis alma,, Conelutio psalmi
'jure prsemium est in agone vincenlibus, sicut Apo- Coninionuitnos sancta mater Ecelesia quemadmo-
661 EXPOSITIOIN PSALTERIUM.PSAL. XCII. 662
dura peccatoresut (enum pereant, ct justi ut palraa A sed quia huraano generi Rex aeternusmanifestatione
floreant. Dixitetiam qua vicissitudine gaudeant quii sanctseincarnationis innoluit. Sequitur, decoremin-
liic crebris aftictionibus ingravantur. Ipsa est dies duit, id est pulchritudinemsuse majestatis oslendit,
tabbati quain titutus praedixit, in qua justi sub ex- sicut in Evangeliotegilur, quando transfiguratus est
sultationeIaudes Domini celebrabunl, ct liberati a! in monte Ttiabor coram discipulis suis : Et retpttn-
raundi hujus perseculionibusferiata securitale gau- duit faciesejus ut sol, testimentaautemejtisfacta swnl
debunt. Ne desperemus, bona promisit; ne pecce- atba ut nix (Matih. xvn, 2), qualia fullo non potest
mus, graviter comminata est. Sic totum pro nobis. facere super terram.
agitur, quod nos admonere dignatur. Induit Dominus forlitudinem,et prmcinxitte. Iste
EXPOSITIOIN PSALMUMXCII. locus est secundus, quem diximus a fortitudine. Et
Laus canticiipsi David,in die ante sabbatum,quando rcspice quod prius comma in eodera verbo finivit,
terra fundala ett. unde posterius inchoavit. Quaefigura dicitur epem-
laudemDivinllatis diximns basis, quoties ad decorem diclionis sermn aliquis
Canttcum ad ssepe per- iteratur, sicut est illnd : Ptallile
Deonostro, ptallite;
tinerc. Nanriquod addidit,tpsi David,Chrislo Domino psallileRegi nostro, psallite, et his similia. Fortilu-
probaltir aplatum, qui vere dicitur manu fortis ac. ' dinemvero
B induit, quando in passione sua Judaeisse
desiderabills: quoniamet solus potest praeslarequae tenere
quaerentibns respondit: Ego sum (Joan. xvm,
vult, el a suiscultoribus uiiicaaffectionedesideratur.
ante est 5, C). At illi abierunt retrorsum;et terrore magno
Seqtiitur, tn die sabbalum, quando fundata ad vira faciendam veneraiit, ipsi potius
feria perculsi, qui
terra. In die ante sabbatum,sexta significatur,' corruebant. Si ista duo spiritualiier
sabbaturti sine dubilatioiie Sed dum accipiamus, otn
qu_e prsecedit. iiino conveniunt; decorem induit eis quibus fidei
legatur in Genesi tertio die aridam apparuisse (Gen.• veritate Dei Filius apparebat; fortitudinem aulem
i, 0), inquirendumest cur terramsexlo die dical esse induti adversus eos qui ei credere noluerunt, judi-
[undatam. Sed hic hominem debemus accipere, qui1 cium coraminando praedicenseis debitas poenas im-
per terram congruenter advertitur, sicul est illud : pios esse passuros. Prmcinxitse, illud forte significal,
Terra et, et interram ibit (Gen. m, 19), quem interr se linteo et pedes dtscipulis lavit
quando prsecinxit
initia rerum sexlo die Creatorem legimus condidisse. xin, 4). Illa enim bumilitaset decoremhabuit,
El sicul eum sexla luce fecil, ila illumveniens eadem1 (Joan. est ccelorum Dominus humillimum
1 quia digualus
netatereparavit. Prima enim aeiasauctoriiaie Patrum
obsequiumsuis famulisexhibere. Ilabuit et fortiludi-
ab Adam usqtie ad Noe legitur comprebensa. Se- nem,
quia per hurailitatein diaboli malitiam super-
cunda a Noe usque ad 314 Abraham. Tcrtia ab1 .
C biamqueprostravit.
Abrabam usque ad David. Quarta a David usque ad Vers. 2. Etenim firmavit orbemterrm,qui noncom-
iransmigrationem Babyloniae.Quinia a transmigra- movebilur. Terliae argumentalionis locus oboritur,
tione Babyloniseusque ad praedicaiionemJoannis.
quem superius diximusab operibus. Firmavit enim
Sexta vero aetasa praedicationeJoannis agittir usqtie orbemterrm, id est
Ecclesiam, quando in Evangelio
ad fineui saeculi: in qua Dominum Salvatorem ve- dixit: Tu es
Pelrut, et super hanc petram mdificabo
nisse mauifestumesl, quando homini variis casibus Ecclesiam
meam, et portminferi non ptmvalebunlad-
fluctuanti fundamenta suaefidei propilialus indubit.'. versuseam
in euin humani (Matlh. xvi, 18). Vera laus, mirabileprse-
Tuncenim fundata esl terra, quando
credulitas. El ideo laus sanctae coniura, ut terra itla quae significat Kcclesiaintoto
generis est firmata orbe dillusam non coiumoveaturullatenus, quamvis
incnrnatlonisejus psalmi istiuscontexlione cantatur. ista
frequenti concussiouevexetur.
Divisiopsalmi. Vers. 3. Parata sedestua, Deut, ex tunc; a smculo
Primus locus est a pulchritudine ipsius, deindee tu es. Ipse est quarius locus quem supra diximus a
a forlitudine, lertio ab operibus, quarto a poleslate, potesiate. Sive illam sedem vult intelligi qua sedet
quinto a laudibus universilatis, sexlo a veritate di- ' ad dexleram Palris, sive istam quam habet in inenle
clorum, postremuuia laude domus ipsius, quam de-_.D fidelium,sicut legitur : SuperquemrequiescitSpiritus
cet aeterna exsullatioue gaudere. Sic istis septem [j meus, nisi super humitem, el quietum,el tremenlem
sedibus argumentorumdemonstrativigeneris esl for- verba mea (Isai. LXVI,2)? Parala significatpracdesti-
mata laudatio. Sed pro divisionibus (sicut in aliis3 nationem, qtiia tolum in illa veritate consistit quid-
psalmis fecimus) qu ntitatem ntiiueri sufficit poni, quid in administrationemundi evenire contigerit. Ex
quaiidoetipse calcuius apte disposiius res continuas $ tunc significatChristi incarnationera, quse fuit ex Ma-
separarc dignoscitur. ria Virgine,quando apostolos suos et cseterosfideles
plenitudine [ed., plenitudinem] suaemajestatis edo-
Expositio pialmi. cuit. A smculo deitatem significat, qua coaeteruus
Vers. I. Dominus regnavit, decorem induii. Hicz regnans cum Patre, nescit esse sub tempore. Per
primus est loeus argumentatlonis,quem diximus ai hsec enim verba, una quidem persona, sed dusesi- :
pulchritudihe. Nani quse ventura erant propbeta re- gnificantur naturse Doraini Christi. Unde necessa- .
spieiens, regnalurum Dominum magna exsullatione_ rimii est hanc regulam per loca congrua (sicut Pa-
concelebrat; non quia dnminari eoapitex tempore,, irtim firmat auctoritas) saepius commonere. Atque
6CI M. AURELII C.SSlOm.RI 664
utiuani sic deineutium haereticorum conquiescat im-. - A nunquam deserat; sic coraponil, ul nullatenus dissi-
probitas, ui boc magis importune quam necessariei peiur. Verum bacc sanclificatio(quod est praestantis-
repetere videamur. simum decus) non ad momentum tribuitur, sed sub
Vers. 4. Elevaverunt flumina, Domine, elevaverunt t aeterniiaie praesiatur. Longitudoenim dierum aeter-
flumina vocei suas, a vocibusaquarum multarum. nitatem significat, quae nullo potest fine concludi.
Vers. 5. Mirabiles elaiionet marit; mirabilit i» ex-. Nam (sicnt quidam dixii) longum non est, iu quo
telsis [ms. A., in alih] Dominus. Iste quinlus est ar-. est aliquid exireraum. Sic toiius deraonstraiivi ge-
gumentationis locus a taudibus universitalis, ubii neris seplem partibus dominici adventus est laudata
propbeta intuiln divinaecharilalis exsultans, flumina\ nerfectio.
dicit emanare Domini praeconia. Quae figura diciturr Conclusiopsalmi.
prosopopceia, quoties inanimatis rebus verba tri- Ecce sexta sabbati in incarnatione Domini, quam
buuntur. Quod schema in Scripturis divinis creber- tilulus ostensa est. Audiant insipientes
rime reperitur. Sed bonum est ut quaeramusquse sint hunc praedixit,
psalmiim, qui putant sptendidum adventum
ista flumina, quse voces suat elevant in clamorem. Domini
aliqua derogatione fuscandum. Per ipsum
Apostoli scilicet, qui de Spiritu sanclo poiali sunt,* declarata est hominibus potentia sanctissimseTri-
sicut in Evangelio, capul fluminumet fons aquarum,' u]
nitatis; per ipsum sacri baptismatis lavacra provene-
Dominus ipse lestalur : Qui credit in me, flumina de'
runt; per ipsum beatse communicationisdona collata
ventreejut fluent aqumvivw(Joan. vn, 38). Ipsa ergo
' sunt; per ipsum diversa charismatum mtinera flo-
flumina manaverunt sermones irriguos, ipsa in prx- mors occubuit, vita surrexit;
dicationibus suis voces erexere sanctissimas. Quae ' ruerunt; per ipsum
per ipsum diabolus victus; per ipsum homo nosci-
merito etevatmdiclse sunt, quoniam Auctori laudes tur esse iiberatus. Exsullant angeli, gloriantur cceli,
suas salutariler obtulerunt. Mundana enim flumina
et, proh nefas! adliuc houio ingratus redditnr, cui
cursus suos non erigunt, sed polius in inferiora de-
singulariler subvenisse uionstratur.
niergunl. Nam postquam de apostolorum praedica- EXPOSITIO 1N PSALMUMXCHI.
lione dixit, nunc exponit quemadmodum Ecclesia|
Domini largilale proficiat. A vocibusaquatum mulla- Psalmus ipsi David, quarla sabbali.
rum, gentes significat, quac ad catholicam lidem Do- Dum illa verba nota sint quaeprsecedunt, quid sit
ininurn laudando conveniuul. Ab islis ergo vocibus> quarta sabbati oportet nos diligentius perscrutari.
mirabilet factaesunt elationes marit, id est de saeculi i Quarta tabbaii est a sabbato quarta feria, quo die
istius salo animarum provenit salutaris ascensus. Domitius in principio mundi ltiminaria cceli inirabili
Mare enim est salsarum aquarum copiosa colleclio : C ( dispositione constituit. Hoc aptandum est ad sancios
sic Ecclesia sapientes populos in catholica unitalei viros, de quibus psalraus isle dicturus est; qui me-
coniplectilur, quorum mirabiles etationet tunc fiuut,, rito coeti lumiriaribjis comparantur, quoniam in
quando in mandalis Domini firma mente consistunt. terra ccelesti conversatione resplendent. Magnoau-
El hacc omnia ad ipsura referunt, per 315 quemi lem mysterio hunc et duos praecedentes psalmos
universa quse sunt bona provcniunt, sicul Jacobus5 talium dierum commemoratione praenotavit, ut per
apostolus dicit: Omne dalum oplimum, el omne do- significantias rerum virtulem videretur indicare psal-
num perfectum desursumett, descendensa Paire lu- morura.
ininum(Jac. t, 17). Ait: Mirabilitin exceltit Dominus, > Divisio psaltni.
quia mortalium laudabilis vila non est, nisi illorum Cum respiceret propheta humanum genus dete-
quos ipse facit excelsos. slabili persuasione confundi, ut putaret Deura cu-
ers. 6. Teslfmontatua credibilia facta sunl nimis.
rara non habere mortalium, quando versa vice justos
Dixit de adventu Domini prophela quac fieri veracis-
videbat contrarielale premi, et impios prosperitati-
sime praevidebat; nunc ipsum genus laudis exponit,' bus clevari: in Dorainum rogat ut re-
credibilia prima parte
quando lettimoniaprophetaruin utmts facta r. tribuat
superbis, per quos mundum tali sestimatione
sunt, dum incarnatio Verbi qnse prsedicta fuerat 1
esse vitiatum. Secunda parte ipsos invehi-
niundo salutaris apparuit. Hujus enim glorioso ad- cognovil
tur, oui stnltis murmurationibus blasphemabant, ut
ventu revelata sunl quse in sacris libris tenebanlurr
Deura humanarura rerum sollicitudinera
occulta. Quis enim sapientium de promissione mu- non pularent dum ipse crealuris suis probelur intel-
nerum dubitare posset, quando ipsa plenitudo qu;e habere,
advenit? ligentiam prsestitisse: beatum illum cxistimans qui,
promiltebattir mundi istius feliciiate despecta, in divina revereniia
Vers. 7. Domumtuam decet sanctificatio, Domine, ' Tertia ad eorum animos inviiandos Do-
in longitudinemdierum. Septimus locus qui restabat perseverat.
minum sibi dicit fuisse refugium, et fulurum vindi-
adjunctus est, quem dixiraus a laude domus ipsius cem fore
debere signari. Domut itaque Domini est universalis peccantium.
Ecclesia, quse per mundi ambitum noscitur consti- Expositioptalmi.
tuta; hanc decct sanctificatio,id est adventus tui co- Yers. 1. Deus ultionum Dominut; Deut ullioHum
piosa benedictio. Ipsum enim decus est, quod orna- libere egit. Videns propheta blaspheraorum iniquita-
jnenia ornnia possit excedere : quia sic ornat, utit les in magnam prosiluisse licenliam, dislrictionero
 665 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. XCHl. 666
eis Dominiquasi terribilia fulmina comminatur; ut A licet nobis privalas collocnliones advertere: ne quod
tantse majestatis timore perierriti, a suis perversita- tempus esset, quod a culpis improborum redderetui
tibus redderentur alieni. Dicit enim, Deus, terribile alicnum. Iniquitatem vero ad ulrumque pertinere
nomen, quoniam ex timore descendil. Et ut Domi- non dubium est, quia de illis dicitur, qui perversis
num inielligas Salvatorem, sequitur, uttionum Do- loquacitatibus efferuntur. Yerum ne illud loqui so-
minus, id est qui judicalurus est mundum, (t ullio- lummodo seriuonum esse sentires, addidit, qui ope-
nibus justis affligere veniet obstinatos. Quis ergoi rantur injusiiiiam; ut et sermone et opere detesta-
tali non terreatur auditu? Quis non pavescat vindi- ,biles jugiter apparerent. Diligenter autera intende
ceui [ed., judicem], qui se potest inlelligere pecca- queraadmodura usque ad finem divisionis hujus
lorem? Repetit, Deus ultionum libere egii, id est, augmenta semper scelerum facit. Quod schema di-
nullo inipediente judicavit; sicut fecit quando Phari-• citur climax, id est gradalio. Exaggerantibus enim
saeiset potestatem habentibus suas nequilias impu- ad superiora crescere decorus ascensus est. Qnod
lavit. Libere quoque egit, quando in lemplo docuit etiam in viriuiibus fecit Apostolus dicendo: Quis nos
populos tanquam potestatem habens. Sic et in alio separabit a charitate Christi ? Tribulatio, an angustia,
loco Paler de ipso dicit : Ponam super salutari meo; an fames, an nudilas, an perseculio, an gladius (Rom.
fiducialiteragam in eo (Psal. xi, 6). Quapropter con- B vin, 35)? et cselera.
stat eum egitte libere, cujus nec veritas reprebendi Vers. 5. Populum luum, Domine, humiliaverunt, et
poterat, nec potestati obviari posse constabat. In hmredilatem tuam vexaverunt. Populum tuum, viros
itto enim volunlaria humilitas, non patientiae neces- [ed., veros] dicit fideles, quos idem
perbibet humilia-
sitas fuil. tos, quoniiim Deo fieri contumelias audiebant. Ne-
Vers. 2. Exallate, qui judicat tertam; redde retri- cesse est eniin devotum famulum dolore cruciari,
butionem superbis. Exaltare dicitur humili, qui ab quando irreverentissimum
noscitur crucifixus. Sed aliqnid de Domino con-
irapiis comprehensus esse lingit audire. Hwredilatem vero populos significat
quamvis ista pro nostra redemptione pertulerit, tunc
Christianos, quos ideo dicit esse vexalos, quia innu-
exaltatusest coram discipnlis in majestate sua, quando meris cladibus eos
superbi perseculores aiterere
eum ad gloriara constat rcsurrexisse perpeluam. leniaverunt. Et
respice qtiam moderato verbo vexa-
Orat ergo sanctissimus, quod scit esse venlurum. tos dicit esse, non perdilos,
quia semper fidetes ten-
Non enim iraperaiiva verba sunt; sed per hsecsen- taiione proficiunt, et qtianto plus illis huinana vis
tentia cerli animi et devotio desiderantis ostenditur.
ingerilur, lanto amplius defensio superna praestatur;
Sequitur, quijudicas lerram; utaperte demonstraret sicut Saloraon dicit: Arcjentumprobat ignis, et ho-
Doniinum Christum, qui lerram, id est homines ter- '^1 niines acceplos lenlatio Iribulalionis (Eccli.
xxvn, C).
renos majestatis suseditione judicabit. Et ut hoc de
Vers. 6. Viduam el advnam interfecerunl, et pu-
iinpiis debuisses advertere, subjunxit, redde retribu-
occiderunt. Legitur quoquc : Esto pupillo ut
tionem tuperbis. Superbi enim illi sunt qui in sua pitlos
nec satisfactione ad paler, et pro marito matri illorum (Ibid., iv, 10). De
malignilate deficiunt, aliqua advena quoque in Pentateticho sic jubetur : Peregri-
Dominividenlur misericordiam pervenire. Superbus
num et advenam non noccbis: advenmenim et ipsi
autem et 316 diabolus dicilur, et qui ejus perver-
in lerra Mgypti (Deut. x, 18). Hic ergo ul cri-
sitatibus obsecundai. Istis ergo retributio reddenda fuistis
men exaggerel, inlerfeclas ait viduas, advenaset pu-
est, cum audierint: Ite in ignem mternum, qui para-
tus est diabolo et angelis ejus (Malth. xxv, 41). pillos; ut quos Dominus tuendos alque juvandos esse
eis manus scelerata non parceret. Ecce
Vers. 3. Vtquequopeccaloret, Domine, nsquequo praecepii,
arguinentuiu quod dictint oratores a laude r.ei
peccatores gloriabunlur? Adliuc in sensu superiore
de illis dicil obstinata laesse,quani bene tunc veritas profudil, quod nunc
persistens, peccatorihus qui ad usus veiisimiles subiilitas humana convertil.
voluntate durescunt. Dicendo enim, usquequo pecca-
tores gloriabunlur? isiud saeculuro significat, in quo Vers. 7. Et dixerunt: Non videbit Dominus, nec
superhiaesuse non habent modum. Nam in die judi- D I intelliget DeusJacob. Exaggeraverunt superbi nequi-
cii gloriari non possunt, qui poenas debitas conse- lias suas, ut bomicidiis atque oppressionibus inno-
quuntur. Repelilio enim ista dolorem diuturnae ex- cenlum, ad cumulum mali btaspbema quoque verba
spectationis ostendit, quia semper innocenlihus gra- subjungcrenl. Quae figura dicitur sarcasraos, qnasi
vis est criminosorum conspecta jactantia. usque ad pulpas penetraus hoslilis irrisio. Dicebant
Vers. 4. Pronuntiabunt, et loquentur iniquilatem: enim, Dominumnon videre quaeprobabantur sub iui-
loquentur omnet qui operantur injustitiam. Pronun- quitale peragere : seslimantes mala sua non respici,
tiare est aliquid coram aliis publica voce narrare. quando se non seuiicbant sub celeritate percclli. De-
Dicit enim de illis qui non solum corde concipiunt nienles, qni paiieniiam Dominitraxerunt ad infirmi-
mala, verum etiam ea sub libenaie disseminant, ut lalis injurias, cum facia sua nec videreeum dicercnt,
et se perdant, et alios deceptos inficiant. Sequitur, nec inielligere posse sentirent; dum illc pius mode-
et loquenturiniquitatem. Cum sil pronunliare, loqui, rator exclamet : Nolo mortem peccaloris, sedutcon-
illud mihi significare videtur, ut pronunliaiiones verlatur ei vival (Ezech. xvm, 23). Deusautem Jacob
publicas suasiones debeamus accipere. Loqui autem, dicit, Deus Cbristiani poputi. Solet enim hoc noineu
667 M. AURELH CASSIODORI C08
Scriptunt divina repetere, quia per ipsum subse- A et de lege lua docueriseum. Contra vanos bcne poni -
quens catholica significalur Ecclesia. tur, Bcatus; nam sicul illi cadncis cogitalionibus il-
Vers. 8. Intetligite nunc, qui insipienleseslis in po- luduntur, ita isti doctrinse coelestisveritale firraan-
pulo; et, slulti, aliquunilosapile. Exposita consuetu- tur. Venit ergo ad illos quos in titulo psalmi cosli
dine ntalignorum, venilad secundam parlem, in qua luminaribus comparavit. Sed hoc beatitudinis genus,
eos commonet ut landem aliquando a nefanda per- quemadmodum proveniat, consequenler exponit, di-
suasione discedaul. Insipientes itlos appellal qui in cens: Et de lege tua docueris eum. Isti enim non va-
Ecclesia constituti, saeculi istitis felicitate morden- nitatibus illtidunlur, sed vera doctrinae qualitate
tur. In populo autem ideo subjunxii, quia pravasi complenlur, liuntque revera beali, quoniam ccelestis
intelligentias suis conventiculis publica voce denun- sapienliaemunera perceperunt.
tiant, et docere videntur, quod ipsi pessima inteu- Vers. 13. Vt mitiges eum a diebus malis, donec
lione didicerunt. Stultos autem illos dicit, qui verae', fodialur peccatori fovea. lstud jam sanctaelegis con-
religionis cxpertes aperla conlradictione blaspbe- stat esse beneficium, ut in adversis intindi islius
uiaiit, dicenles : Nec videre Deum quod homines fa- discat Cbristianus patientiam, qua miligantur sera-
ciunt, nee intelligere quse delinquunt. Sequitur, et,, per adversa; legitur enim : Exspecians extpectavi
slulti, aliquando sapiie; id est, dementes, adverlilei B ] Dominum, et respexit ms (Psal. xxxix, 2), et bis si-
Domini pictalem, qui talia pulalis Dominum negli- railia. Diet aulem mali sunt, quando insultare cer-
gere, quse suis prscceptis cognoscitur inhibere. nuntur injusti, quando persecutoribus favet mun-
Vers. 9. Qui plantavil aurem, non audiet; aul quii dana felicilas. Sed vide quid sequitur, cxspectandum
finxitoculum, non considerat? esse donec fodialur peccatori fovea; hoc esi, cum dies
Vers. 10. Qui corripit gentes, non arguel; qui docet
•( ejus sepullurse proveneril, quando jam uon snper-
Itominemscientiam? Ilis duobus versibus per singu- biunt impii, nec ulleiius de prosperitate gaudcbunt;
las sententias decurrit pulcherriraa nimis et abso- sed lunc rccipinnt quod hic corrigere distulerunt.
luta probatio : qtiae tamen increpaiive legenda est.;. Vers. 14. Quia non repellel Dominus ptebemsuam,
Dicit enini: Qni tribuit aurem diversis creaiuris suis,i, et hmredilatemsuam non derelinquet.Quoniam supe-
sibi denegavit auditum I Qui plasinavit oculum, non n rius dixerat, ul miligcs eum, nunc asserit non esse
liabebit aspeclum! Qui praedicatiouibus prophela-i- repe/fendunt, quern propter coronale praemiuuiparvo
rum gentes arguit, ipse minime jtidicabit! Qui do- )- tempore commemorai esse fatigalum. Plebem vero
cuit bominem scientiam ipse rationis indigus perraa- i- suam designai fidelissimosChristianos, qui ad Dorni-
nebii I Quin potius artifex rerum modum uniuscn- i- nutn pura inentis iilentioiie festinant. Sequilur, et
jusque dispensans, nulli creatur.irum laulum tribuil,l, C hmreditaiemsuam no i derelinquet. Hmredilases( hu-
(juantum iu se esse cognoscit. Desinat ergo vanaa mana, qnse ad successorem prioris Domini migra-
prsesumpiio imaginari velle falsissima. Sola eni n lione transfertur. Nam hmreditat Chrisli, licet sit
Divinilas est quae omnia veraciter, omnia potest _t ejus sanguine conqnisila, nunquam suum perdit au-
nosse perfecle. Inspiclamus etiam quam putchre lo- )- ctoreni, sed cuni ipso nihilominus possidetur.
rutioitis ordo decurril. Dicit enim : Qui planlavit nl Vers. 15. Quoadusquejuslitia converlalurin judi-
nurem, et non sequitur, non habet aurem, sed dixil, I, CIMIII ; et qui lenent eam omnes qui recto sunl corde.
IIOIIaudiet. Talis eiiam modus locutionis sequitur, r, Justitia hominum tunc convertiturin judicium, quando
«ii/ qui ftnxit oculum, non dixit, non habet oculuin, t, apostoli, vel qui eorum meritis proximanlur (sicut
sed dixit, non eonsiderat; ut oslenderet virtutes au- »- eis proinissum est in Evangelio) sederinl sttper duo-
diendi videndique in Deo esse, non membra. Quas ns decim sedes judicare(Maltli.xi\, 28) cum Cbristo.
argumentaiiones breves atque lucidissimas enihy- y- ' Ista enim justiiia fidelium, quaein boc mundo exa-
inemata, id csi mentis concepliones dialectici ap- p- mini subjacei impiorum, ibi omues protervos sup T-
pellare voluerunl. Has pro breviiate stii oratores es bosque jndicabit, sicutdicit Apostolus : Nescitisquo-
frequenter propriis distinctionibus aptaverunl. Hic ic niam angelos judicabimus, qttanlo magis smcularia (1
autem syllogismus constat ex propositione et con- n- D Cor. vi, 3)! Et ne isti qui essent fortasse dubitares,
clusione, sibi tamen ulrisque contrariis; 317 S'CIU ui sub inleiTOgalionerequiritur, qui tenent eam, id est
bic factuni est;nara proposuit, Qni planlavit aurem; t; justitiam. Respondit, omnesqui recto sunt cotde. Re-
conclusit ex conlrario, non audiet, et reliqua quae in cii cotde sunl omnes sancti, qui divinse regulaecon-
eo versu sequuntur Imjusmodi. juncti avios non sequuiitur errores.
Vers. 11. Dominus novit cogilationes hominum im Vers. 16. Quis exsurget miliiadversus matignantet,
quoniamvanw sunl. Post illa quaedixerat, sequiiiir iir aui quis slabil mecumadversus operanlesiniquitatem?
vera seiiteutia : quoniain taliutn hominum cogita- !a- Venit ad lertiam partem, in qua sibi conlra malignos
liones oranino sunt vanissiraae. Et beue dictum esl, sl, spir.tus solum Deum adjulorem e-se tesiatur. Et quia
Dominusnovit, quia ipsi se per se nosse non pos- »s- nullus est hominum qui propriis viribus adversus eos
sunt, qui pravis cngitatiouibus occupanlur. Vanum im conflictare praevaleai, inlerrogative legendura esl:
enini dicimus quidquid a verilate discedtt, qtiidquid id Quts exsurgel miftt'?id esl, nemo pro me adversum
proficuum non habet fruclum. dseiuonescertaltirus assistit, duiu eos poiius homi-
Vers. 12. Beatus homoquein lu erudieris, Domine, te, nes nialis imitationlbus subsequantur, Adversari
 669 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. XCIII. 670
enim hostis esl, non sequacis. Addidit, aut quis stabit.Kgere enim, advertimus plasmare; unde et figulum
meeumadeersut operantes intquiiatem? Quasi in acie bene solemus vasoruui dicere forraatorem; nam et
cerialurus, quasi diversis jaculis vulnerandus; ut ille qui raentitur, allquid sibi videlur posse confiii-
nou inanus tnserendo vincat, sed ad victoriam magis gere. Unde hocverbum multis rebus apponitur; sed
patiendoperveniat. Istud enim tale certamen est, ut congrue tuuc intelligitur, quando causrsaut personis
vincat qui suslinet, et perdat itle nui vulnerat. Quem convenienler aptatur.
sensum et Apostolus dicit.: iVonesl nobis cotluctatio Vers. 21. Captabuntin animam justi, etsanguinem
adversuscarnem el languinem, sed adversus principes innocentemcondemnabunl.Hoc frequenter legimus in
el potettalet tenebrarum harum, adversus spirilualia marlyribus factum, ut trucutenti persecutores aliquo
nequitimin cmleslibiis(Epltes. vi, 12). dolo intercipere nitanlur animas innocentes. Capta-
Vers. 17. _Vtstquia Dominusadjuvit me, paulo mi- bunt enim dixit, quasi captiose tractabunt: quia ve-
nus habilaverat[ed., habilasset]in inferno anima mea. rara causam criminis in talibus invenire non pos-
Attendens prius ad bumanam imbecillitatem, nus- sunt. Islud autem quod sequitur, sub exsecralione
quam sibi reperit adjuiorem; sed conversus ad Do- iegendum est, el sanguinem innocentem condem-
minutn, statim quod opi ul ,ri posset, invenit. Dicit nabunt;ut quod sceleribus dalum est, improbitas
enini, Nitrquia Dominus adjuvilme, in illam foveam B hominum virtulibus tribuere non recuset. Sanguis
proiinus incidissem in qua peccaiores cerium est enim pro dolore pelilur sancli, cui laus et obsequium
posse demergi; hoc esi, paulo minus liabitaveraiin debuisset offerri. Hoc et ad DominumSalvatorem
inferno anima mea. Vanisenim persuasionibus po- potest referri, qui vere innocensalque immaculatus
luisset decipi, nisi meruisset a Dcmino liberari. pro nostra redemptione sentenliam injustae con-
Vers. 18. Si dicebam: Motusest pes tneus, mise- deranationis excepit.
ricordia lua, Domine, adjuvabat fne. Hic beueficiuiii Vers. 22. Et faclut est mihi Dominus in refugium,
celerrimaeconfessionis ostendilur, ut cum se lapsuiu etDeus meusin auxilium spei mem.Ut osienderet per-
diceret, stalim munera divina sentirei; qni felici secutiones hominum nil valere, eo tempore magis
sorle liberatus, inde reatum evadere praevaluit,quia dicit divinum sibi provenisse tefugium, quando su-
culpam Judlci non negavil. Slc Petrus c.itm vocaiuo perbia humanac persecutiouis inflata est. Per hanc
gressibus suis calcaret undas maris, expavil (Matth. enim sanctae martyrum gerrainant palmae; per hanc
xiv, 30); sed ideo cito meruit liberari, quia infirmi- coronalis illa bealitudo prseparalur; per hann nuplia-
taiem suara obrui proiinus exclaniavit: cui staiim lis stola conceditur; per hanc coelorum regna rese-
adfuiimiserlcordia divina, duin lensa manus eripuit, rantur; et quidquid desiderio magno petitur, ipsa
quem diffldentia cavenda raergebat. Tanium enim ' J potius ssevienie prae_,lalur.Sequitur, el Deus nteus
valet in principiis accclerata confessio, ut ante in- in auxilium tpei mem. Dum dicii, auxilium, ostendil
dulgeniia subveniat, quam poenapercellat. se adhuc esse passurum. Propter hoc denique addi-
Vers. 19. Secundummultitudinemdolorum meorum dit, el tpei mew, quoniam hic adhuc spein habcintts,
in corde tneo, consoluiioneslum tmlificaveruntanimam non rem lenemus; sed cum illud tempus revelationis
meam. Multa quidein vulnera, sed suffieiens omnino illuxeril, spem relinquemus, quia jain nostruin de-
medicina, quando secutidnm dolores asperos conso- siderium possideblmus, sicut dicit Apostolus : Nam
latoria dicit Venisseremedia. Nam quod ait, incorde quodvidet quis, quid tperal ? Si aulem quod non vicie-
meo, suas significat saluberrimas cogiiaiiones; ut mus speramus, per palientiam exspectamus(Itom. vm,
cum retributiones seternas inente revolverct, raala 24,25). Quaproptersictitctamorem sanctorum in su-
lemporalia sine dubitalione despicerel; ei conforlatus perioribus propbeta declaravit, dicendo : Vsquequo
inde sumeret remedium, unde se pervenire judicabat peccatores, Domine, usquequo peccw.oretgloriabun-
ad Cltristum. Ipsse sunt consolationes quae twiificant lur? ila nunc ponendo, Et factus esl mihi Dominus
ammas, quamviscorpora videanlur afflicia. in refugium,et Deus meus in auxilium spei mem, cau-
Vers. 20. Nunquid alhwrel tibi sedes imquitatts, sara tolius hacsilalionisabscidit.
qui fingis doloremin prwcepto?Negative dicendum 1D Vers. 23. Et reddet illis iniquitalem ipsorum, et in
est : Nunquidparticeps lui erit thronus insidiarum? malitiaeorumdisperdeteosDominusDeusnosier. Ecco
Quia justo Dohiino non potest proximare, nisi quod omnis dubitalio saluberrimo fine ctirala est. Nam
ejus constat regulis convcnire. Sic per speciem octa- illos quos dicebatur Dominus non videre, neque iu
vam definilionis, qnae Graecexar ayaipeTivTOOivuv- telligere, opportuno lempore relribuel illis opcralio
ttou, Laiine per privantiain conlrarii, uegando quod nes suas. Sed inlelligamusquid silquud dcit, el rcd
non est, defiiiilu; quid sii Clirislus Dominus. Sedes del illis iniquitatemipsorum, id est retribuet malis
enim iniquilais est mtindi istius volupiuosa posses- secundum voia nequiliae snae, non secundum illud
sio, quaeDominoadliaenre non potest, quando suos bonum quod videnlur facere neseientes. Nam qui
318 famulos, ne rebtis talibtts caperentur adrao - «anctissimos persequtinlur, ad ccelorum quidem re-
nuil. PraeceplUineitim ip-ius conlinet: Beati qui lu- na transmiltunt; sed credunt se perdere, quog sla-
genl, qiioniam ipsi consolabuntur; et iterum : Beal' tuerinl iniqua voluntale trucidare. Verum isli tales
quipersecutionempaliunlur propierjustiliam, qmniam in illa parte judicandi sunt, in qua malitiam eonce-
ipsorum est regnumcmlorum (Mallh.y, 5, 10). Fin- plsse noscuntur. Et nota quod boe nomen malitiat
671 M. AURELll CASSIODOR» 672
oranium criminum capax esse dicatur. Nam sicul A niino non reddamur absentes, quoniani ubique totus
cbarilas mullifarias virtutes continet, ita maliiiacri- est, tamen longinqui efficiraur, cum actuura nosiro-
mina diversa compleclilur. Ditpetdet eos, id est, a> rum qualitalibus submovemur, sicut per prophetam
suo regno elficiet alienos, ubi incomprehensibilemi Dominusdicil: Populus hic labiis me honotat, cor
pcenamsuslinentmati, cum a tanto munere reddun- aulem eorumlonge est a me (lsa. xxix, 13). Deindead
lur extranei. quas epulas invitet oslendit; ait enim, extultemut.
Conclusiopsalmi. Sed quoniam est m saeculi isiius exsultatio, quae
Respiciamus hunc psalmum quo decore respten- maximeanimos occupat infideles, addidit, Domino:
deat: quemadmodum illi murmurationi competenter de quo vera praesumptionegaudetur, ubi exsultatio
sedificalionemreperit, non utique ruijuara. Sequitur,
objectus est, qua maxime laborat humanitas. Nullus JubilemusDeotalulari
invideal periluris; nullus felices scstimet qui sub nostro. Jubilare ssepe dixiraus
aelernilaledamnandi sunl. Amemus potius affliciio- magnum niotum [ed., niodum] esse laeliiiae, qtti
verbis nequeal explicari, tameii amplis-
nes, quae fnciunt perpetuo felices. Nam si amaram quamvis
medici potionem non respuimus, ut mereamur tem- sima voce declaratur, inlus esse designans gaudiura
cui sermo non sufficit.Nara cum dicit, salutari noslro,
poralem suscipere sospitatem, quis islud sansemen-
tis affeclare non debeal, quod se propter aeterna B significat Dominum Salvatorem, qui nobis salutem
gaudia subire posse cognoscat; maxime cnra in ipsis nioriendoconcessit, patiendo excraplum iribuit, re-
miseriis amplius opitulelur nobis dextera Creatoris?, surgehdo salutaria munera condonavit. Hoc enim
El ideo non debemus esse solliciti, quia non nos ta- verbo satis abundeque monstraiura est cui laus ista
lis impugnat, qualis esl ille qui vindical. dicerelur.
Vers. 2. Prmoccupemusfaciemejus in confettione,
EXPOSITIO IN PSALMUMXCIV. et in psalmisjubilemus ei. Prwoctupare est ante ali-
Laus cantici ipsi David. quid facere quam ille videri possil qui creditur ad-
Virlus psalmi istius nec obscura nominum inler- venire. Faciem dicit conspectum ejus, quando tem-
pretatione praedicitur, nec hislorise alicujus similiiu- pore judicii sui cunctis impiis lerribilis apparebit.
dine declaralur; sed hoc aperte breviterque prae fo- Confessionemvero diximus duobus modis accipi de-
ribus legitnr, quod in peneiralibus invenitur. Laus,, bere. Confitemur enim, cura Dei laudes religiosa de-
vocis significat devotionem; cantUum, mentis hilari- votione persolvimus. Confiteraur eiiam quando pec-
tatem; quod in opere psalmodiae utrumque debett cata nostra pceniienlisesatisfaclione damnamus.Quod
esse sociatum, quatenus oflicium linguaenostraecon- bic admonet fieri debere, ul ante judicialem adven-
'
junclo gaudio complealur. Ipsi David, signilicat Do-- C lum debeamus noslra facinora confiteri : ne veniens
minum Salvatorem, cui laut isla cantatur. Nam prin-i- discutial quod nos sine dubitatione condemnat. Se-
cipia psalmi de ipso canunt; posleriora vero ab ipsoi qtwtur, el in psalmisjubilemus ei. Inspice quo mode-
Dominoproferunlur. Considera quia laudes humanxs ramine cuncta disponat : confessioni tribulaiionem
augmentis et exaggerationibus efferuntur : prseco- dedit, jubilationi lsetitiam, ut utraque rerum vicissi-
nium vero divinum qualibet excellenlia dicalur, re- tudine defaecatus,fideliumdevolus animus offeratur.
tractatum lamen semper altius invenitur. Nec vacat quod iterum jubilemus ait; ut rent niinis
Divisiopsalmi. necessariam ex ipsa repetiiione cognosceres.
Vers. 3. Quoniam Deus magnus Dominus, et Rex
Prsevidens propheta turbam Judaeorum Christo
Dominoposse resislere, prinio ingressu ad psalmo- magnus super omnesdeos. Hinc jam per tres versus
Dominojubilari. Quae
diam invilat populos Hebraeorum, laudes Domini causaereferuntur quare debeat
dicitur aetiologia, id est causae redditio. Di-
dulcissima veritate describens. Secundo ipse loqui- (igura
Deut magnut Dominus,ostendit
tur Dominus Christus, ne cor suum induret idem cendo enim, Quoniam
~ nnllum esse poliorem. Magnut quippe non dicitur,
populus Judaeorum, el hoc eis contingat quod patri- r. nisi
bus eorum, qui non meruerunt lerram repromissio- qui summaepoteslalis arcem lenere monstratur.
Sequitur, el Rex magnustuper omnet deot. Deot fre-
nis intrare. Sic mirabili dispensaiione perfeclum est,'* ab hominibus confictos, ut Jovem,
ul invitationibus blandis primura prophela populos 's quenter legimus
Martem, Saturnum, caeteraqueidola, sicut et in sub-
hortarelur; deinde ipse Dominus ob.tinatissimos
corda eorum conside- sequenli psalmo dicturus : Quoniam omnet dii gen-
adinonerel, quatenus lapidea tium dmtnonia; Dominusautemcmlosfecit(Ptal. xcv,
rala Domini sui majeslate mollescerent.
5). Legimus etiam deot, sanctos viros a Domino
319 Expositio ptalmi. constilutos, ut est illud : Deut stetit in tynagoga deo-
Vers. 1. Venite, extultemusDomino; jubilemusDeo :o rum; in medio autem deosdiscetnit (Psal. LXXXI, 1).
talutari noitro. Velut quidam praecojudicis, excila- i- Super illos autem, sive quos hominesfinxerunt, sive
tor populi gallus Ecclesiaeoranles invitat, ut de le quos ipse fecit, Rexest magnut omnipotens Christus,
somno hujus saeculievigilantes, laudes Doinino de- e- qui eos amplius excellil, quam potest privatis regia
beant jucunda exsultalione concinere. Venite enim m polestas emiuere. Qui revera proprie dicitur Rex,
illis dicitur, qui longe positi sentiuntur, qui se nec-
t- quoniam et creat omnia, et regit universa.
dum fidei integrilaie junxerunt. Nam quamvis a Do- 0- Vers. 4. Quoniam non tevtUit Dominus pleben
673 EXPOSITiO IN PSALTERiUM.PSAL. XCIV. 674
iuam; quontamtn manu ejut omnet fines lerrm, el al- A J ponitur. Adjecit, et ploremut ante Dominum,qui fecit
titudines montium ipsius sunt. Post magniludinem nos. Magna fiducia est ante illum gemerc qui nos
Domini prsedictam, venit ad ejus mirabilem iiifini- dignatus est sua pielate plasmare. Cito eniin cogno-
taraque clemenliam. Dicit enim Judseam plebemDo- scit faclurara suam, si ad sc nostra videritcorda con-
minumnon tepellere, quam sibi cognoscitur elegisse. versa. Anie Dominum est ergo plorate, pios flelus
Inde enim prophetse, inde apostoli et multi fideles, effundere, et pessima facta damnare; ut earum re-
qui Domino sincera mente crediderunt, sicut dicit rum indulgentiam mereamur, quas Domini timorc
Apostolus : Quid dicemut, fratres : nunquid repulit d&seriraus.Nam si tota cordis puritate deprecemur,
Dominut plebem tuam, quam prmscivit? Abtit. Nam facile nos qui fecit et reficiet. Sic per figuram cha-
ego Israelila sum ex semine Abraham, de tribu Ben- racterismon orantium imago descripta est.
jamin (Rom. xi, 1, 2). Sequitur, quia in tjianu ejut Vers. 7. Quia ipse esl DominusDeus noster; et noi
omnesfinesterrm. Islud ad gentes pertinet universas, populus ejus, et ovespascumejus. Hodie si vocemejus
quacChristo Domino fuieli devotione subjeciae sunt. audieritis. Triplex causa redditur quare Dowinusde-
Untisenitn paries fuit plebs Judseorum, alter vocatio beatadorari. Primum, Quia ipte est DominusDeus
genlium, qui in angulari lapide, id est in Cbristo noster, ut justc illi videalurmunus adoraiionisofferri.
Doraino venientes ora quodammodo sua insolubili B 1 Deinde, quia nos sumus populus ejus. Sequilur, et
charitate junxerunt; de quo scriptura est : Lapidem ovespatcum ejus; hoc est tertium quod conslat esse
quemreprobaveruniwdificantes,hic factus eslin caput: promissum. Dicitur cnim iterum quid sint fideles,
anguli ( Ptal. cxvn, 21, et Matlh. xxi, 42). Adjecit, utique ovet pascum Domini. Pascua significant su«
el attitudines montiumipsiussunt. Allitudinesmontkim perna dona, quibus anima suavi cpulationesaginatur.
sunt poteslates saeculihonoresque lerreni, quos ideo, Et bene definitum est quid sit populus Chrisiianus,
dicit esse Domini, ne de ipsorum elaiione turbemur. ovespatcum, quia aeternis deliciis felici sorle satia-
Nam licet mare ventis sscvienlibus intumescat, habet lur. Oves significant cordis simplicilatem, quam ha-
tamen terminum littus suum : sic polestates sseculi bere conslat populuro qui pastori suo mansucia pie-
mensuram dominalionis accipiunt, quamvis incaule tate consenlit. Sed his omnibus proponitur una
de sua potestate glorientur. conditio : Hodie si vocem ejus audieritis; scilicet
Vers. 5. Quoniamipsius est mare, et ipse fecil il- quam subter diclurus est. Nara qui vocem ipsius non
lud; et aridam manus ejus fundaverunt. Mare signifi- audit, nec grex ipsius dicitur, nec in pascuis collu-
cat genles, quae iu boc saeculodiversis vitiorum fla- caiur, sicut in Evangelio legitur : Ovet memvocem
tibus commoventur; quas ideo dicit faclas a Domino, r( meam audiunl, et sequunlur me mem,et ego cognotco
ut omnia voluntati ipsius subjecta esse cognosceres. eas, et nullus rapit eas de manu mea (Joan. x, 27,
Omnisenim qui res aliquas operatur, in sua potcstate 28), etc. Hodie significat seraper, quia jugiter au-
habet illa quae facit, sicut et alitts psalmus dicit: diendus est qui salutariler monet. Cujus sennonis
Omnesgentesquascunquefecistivenient, et adorabunt: vim Apostoltts potenter expressit : Sed adhortamini
coram te, Domine (Psal. LXXXV, 9). Sequilur, et ari- vosmetipsosper singulos dies, donechocliecognomina-
dam manusejus finxerunt. Dixil, mare; nunc dicit, et tur (Hebr. m, 13). Hactenus propheta locultis est,
aridam, quse lerra merito intelligilur, quia per se nunc subsequentia videamus.
semper arida est, nisi aut fiuviorum, aut imbrium Vers. 8. Notile obdurare corda veslra, sictttin exa •
inundalione rigetur. Sic et corda uosira ad bonos cerbatione secundumdiem tenlalionis in deserlo. Per-
fructus sterilia atque aridasunt, nisi Domini raise- ventum est ad ingressum secundum, ubi JudacosDo-
ricordia coinpluantur, et instabiles nos atque lilu- minus Salvator alloquitur, ne parcntura suorum
banies dono suae misericordise fundare digneiur. obslinalionibus iinitatis, a reqnie Dorainireddantur
Quapropler, sicut superius dictum est, his omnibus alicni. Dicit enim, Nolile obdurare corda vestra, quia
jungendum est, jubilemus ei. non credentium corda omnino lapidea sunt, et vere
Vers. 6. Venite,adoremuset procidamus ante eum; .n silicibus comparanda, quae imbrem fructiferum
ploremus ante Dominum, qui fecil nos. In principio non recipiunt, quia sterililatis suae ariditate dure-
psalmi invital populum ad jubilationem, nunc hor.a- scunt. Ponit quoque exemplaceleberrima, utquieos
tnr ad pcenitentisesospitatem: merito, quia prius ad obsiinalos esse noverat, notissima calamitate terrc-
exsultationem rudes populos invilavit, ne adhuc tre- ret. Tentatio enim Judaica (sicut in Exodo legitur)
pidantibusimponeret, quod pavescere potuissent. Sed conlra Moysengravi murmuralione surrexit, dicens:
postquam Domini gloria potentiaque narrata est, Nec escani sibi in deserto dari, nec aquam polabi-
aple confessionem plorationis imposuit, quando in- lem div.na largilate concedi (Exod. xvi, 3). Rem qui-
structus animusnon potuissetrespueresatuberrimara dera necessariam poslulabant; sed ideo fuit eoruni
potionem. Et nola quod hic sanctse orationis forraa detestabilis volunlas, quia non est credita in Divi-
tribuitur. Adoremusenim dicit, corporis nos in- nitate potenlia. Quapropter culpa illis parentum ne-
flexione curvemus. Procidamus autem, ante ipsum cessarie repetilur, ut debila viudicia timeatur.
nos 320 prosternamus, tolaque membrorum effu- Vers. 9. Vbi tenlaveruntme palres veslri; proba-
sione leudamur; quod fieri solet, quaudo animus ni- verunt me, et viderunt opera mea. Vbi (sicut superius
inia compuactione flammatus, precum humiliiaic de- dixit) siguilicat in deserlo; illic euim fragililas hu-
(173 M. AURELH CASSIODORl ''
tnana Deum tentavit; sed staiim virtus Diviuitatis A iinpiis utique non dabilur qui sua nialiguiiaie <•
apparuit, quando esca venil ex aere, potus ex Iapide. ruerun*
Sed petra produxit aquas; corda vero iiifidelium 321 Conclusiopsalmi.
duruerunt in lapideam siccitatera. Sed quaedemenlia
est adhuc sequi pravilates iltorum in quibus tam ve- Audiie, Judaei sacritega mente durali, ut si bene
ficia uon recolitis, sallem debita snppiicia forraide- 1
hementer cognoscilur vindicatum? Nam cum dicit,
lis. Quid est aliud in requiem Domininon inlroire,
paires «esiri, et eos quoque significal obstinalos, nisi
perpelua tormenta suscipere? Non vos implicet,
qnia illum unusquisque habel patrem quetn cogno- crror alienus, patrum vestrorum desi-
sciltir imilari, sicul Judaeis in Evangelio ipse Domi- quaesumus,
deria meliore conditione mulate. Si aquas in siccitate
nus dicil: Vof ex patre diabolo eslit (Joan. vni, 44).
ad fontem Domini convenile; si manna de-
Sequitur, probaverunt me, et viderunt opera mea. poscitis,
Probaverunt utique, quando manna esurientibus sideratis, corpus DominiSalvatoris accipile. Illa de-
derunt vestris patribns poenam, vobis ista tribuunt
pluil, quando illis colurnicum tributa est multitudo,
Quinimo priores vestros fide
quando irriguaeaquaede saxorum siccitate fluxerunt. requiem sempilernam.
Nam quod addidit, el viderunt opera mea, infidelitas superate, incredula eorura corda respuile; audienles
illuminatione divina credite, quod illi etiam vldentes
eorum arguitur, qtii carnalibus oculis inloiti sunl, R I
caecata noluerunt voluntate recipere. Nolite dissi-
quod cordis lumine minime crediderunt; et ideo vi- mtilare dum
derunl dixit, non, crediderunt. lempus est; nam sustinebitis postea ju-
Vers. 10. Quadraqinla annit proximusfui genera- dic.em,si raodo noluerilis agnoscere monitorem.
tioni huic; el dixi : Semper isli erranl corde,' el ipsi EXPOSITIO1NPSALMUMXCV.
non cognoveruntvias tneas. Tempus hoc in magnum i.aaticnm David, quando domut mdificabaturpott
sacramentum probatur esse memoralum. Nam cum captivilatem.
quailraginia diebus ad myslicum numerum Dominus Quantiim ad litteram pertinet, tempus illud signi-
jejunaverii, cura alios quadraginta dies cum aposto- ficatur in titulo cum a Zorobabel filio Salatbiel post
lis posl resurrectionem feeerit, ul totus mundus cre- captiviialem templum Jerosolymitanum constat esse
deret, Judaeiobslinalt reperli sunt, qui quadragintai reparatum, quod usque ad superficiem lerrae Chal-
annorum beneficiis acquiescere noluerunl. Quibus> daeorummanus inimica destruxit. Sed cum nihil lale
ideo paratur major ruina, quia in eis grandescit diu- in subsequentibus dical, nec aliquando tiiulus dis-
lurna superbia. crepel a narratione psalmoruin, restat ut eum spi-
vers. H. Quibusjuravi in iramea : Si introibunlini (G ritualiier exquirere debeamus. Destructa domus
rcquiemmeam. Duobus raodis jurare dicitur Deus.Ju-- mdificalur, quando anima post caplivitatem peccaii
rat ptacidusalque mitis, sicul in alio psalrao legitur : ad intelligentiamverilatiscceperit(Dominopraestanle)
Semet juravi in sancto meo si David menliar (Psal. remeare, Domusenim ista, id esl universalis Eccle-
I.XXXVIII, 36). Ilic autem jurare dicitur iratus, quiaa sia, in qua Christus inhabitat, vivis lapidibus semper
vmdictamnoscilur comminari. Sed hoc jiisjurandtim i exstruitur . quia quolidie de confitentibus aedifica-
ad lirmitalem pollicitationis rnanifestumest pertincre.'- lionis sumit augmentum; nec aedificaridesihil do-
Namsi hoiuiues jtiranl ut promissactistodianl,quanloo nec usque ad finemsaeculiprsedestinatorura nuraerus
tnagis jurare dicitur Deus, ut res praedictc neces- imp'eatur. Mentesane condendum est psalmum hunc
saria stabilitate consistant! Sed ille per se jurat quii secunduni esse eorum qui de primo e( secundo ad-
noii habet potiorem, sicut et ipse Abrahae dicil -: ventu Domini proloquunlur.
Per memetipsumjuravi, dicit Dominus : nisi beue- '"
Divisiopsalmi.
dicens beneclicamte (Gen. xxu, 16, 17). Humanitas
In prtma parte | salmi commonet prophela genera-
autem invocal Deum, quia ipsum perfidise novit
ultorem. Ilinc est quod bomines prohibentur jurare,' liialem cantare Domino, et in toto orbe terraruiu
non valent D annuntiare dorainicaeincarnationis adventum : quo-
quoniam propiia possibilitate promissa niam oranes deos ipse verus esiDominus. Se-
complere. Quid ergo jurat Dominns?quoniam non cundasuper diversas admonet
inlrabunt in ejus requiemobstinati; sed aeterna tnors parte gentes ut pritno >emrt-
ipsos offerant, postea raunera praedicationis exsol-
snscipiel qui non meruerunt ad salisfaclionis ejus vanl: Doraini advenlura
munera pervenire. Merito siqu deni ad requiemin- nlrumque commeraoraus,
trare non possunt qtii ipsum Clirisiura januain quando est judicatus ab homine, et quando judieaiu-
offendunl. Perscrulanduin est autem rus venerit mundum.
traitqui.litatis
quid sibi vetit quod dicit, ti introibunt in requiem n Expositio ptatmi.
meam? Qttem locura gentinm Doctor tali modo ex- Vers. 1. Cantate Dominocanticumnovum; cantate
planat, dicens : Et requievitDeusin die seplima abb Domino, omnis tetra. Superiore psalmo conimouuit
- omnibus operibus suis (Hebr. iv, 4). Qui ergo in- i- propheta Judaeos, ut deposita durilia cordis ad cre-
gressns est in requiem ejtis, etiam ip*e requievil abb dulitatem venireut Domtni Cbristi. Sed quia iu illis
opertbus stJis, sicut et a suis Deus. Significat enim n permansura cral obstinala malignitas, convenienter
beatitudinis illius tempus quando justi post ago- '- nunc adinoiiet gentes, ut canticum notiumdebeant ei
nem sitculi istius aeterna requie perfruunlur; auod d dicere. Cantat enim Dominocauticumnoium qui, ve-
 677 EXPOSITIOIN PSALTERJUM.P8AL. XCV. 678
tere bomlne deposito, per gratiam baptisniatis feli- A tatem, quoniam duin essemus captivi, pretioso san-
citer innovator. Et lunc de ipso domus Domini aedi- guine nos redemil. Nimis aulem congruil ad uirum-
ficalur, quando post imperium diaboli in numerura que, quia nec quantum magnus, nec quantum lauda-
bealissiniaecongregationis acquiritur. Iste cantus esl bitissit-polerat explicari. Sed quoniam consideranti
tqui mentem purissimam consolatur; islt modulatioi aestimatio deficit, pulcbre addidit ntmis, |ta non
quaeraedullitus delectat, quando vere cantat anima, exponendo quod inlendebat, significavit uberiime,
quaese a peccatis per Dei gratiam aestimat esse libe- et declaravit non comprehendendo quod voluit. Se-
randam. Sequltur, cantale Domino, omnit terra. Re- qnitur, lerribitis ttt tuper omnes deos. Hic debemus
pelitio ipsa suavis est, nec in lali verbo polest esse advertere deos quos sibi genlilitas itnpia praesum-
fasiidium, ubi se nullius explere valel affeclus. Di- plione composuit. Nam eos in sequenli versu mani-
cendo ej)im, omnis terra, catholicam significavit festat, quoniam quamvis illi stultis mentibus adora-
Ecclesiam, qtiaeper cunctum orbem noscilur essei biles [ed., exoiabilesj et raetuendi esse videanlur,
diffusa. Rrevi enim compendioet Judaeumconfutavit, multo terribilior esl Dominus, cujus nec mullitudo
quia gentes admisil; et Donalum destruxit, quia ge-• miraeulorum potest inlelligi, nec pleuitudo raajestatis
neralitati confessionis gratiam non negavit. Nam ul agnosci.
bomines intelligeres, cantate dixit, qui revera pos- B * Vers. 5. Quoniam omnes dii gentium dwmonia :
sunl laudes Domini personare; deinde quia pluralerai Dominut aulem ccelos fecit. Mirabililer per quintam
numerum aptavil ad terram, quod utique non conve- speciem definitionis, quaeGrsecexart. Tii»\i\iv, La-
niret, si lellurem voluisset intelligi. tine ad verbum dicitur, coraprehensum esl quid sinl
Vers. 2. Cantate Domino, et benedicitenomenejus;; dii genlium, id est dmmonia. Dmmoniasunl enim,
benenuntiate de die in diem saluiare ejus. Non vaoatt quae nulli prasslant; sed in se credentes semper de-
quod ista repelitio trino decore conslriicia est. Lausi cipiunl, semper illudunt. Nam quamvis daemones,
enim Christi totius houorest Trinitatis. Ipsius quippe; Latine acientes vocentur, qua.i dii manes [ed., San^
nomen benedicimus, quando salutare nosiruni per vtt], in bumano tamen sermone convicium tst,
omnia confitemur. Quce figura dicitur epimone, idI dum ita dicimus quos exsecratione dignos esse judi-
est, repelitio crebra seutentiae,quaesive in laudibus,, camus. Non immerito, quoniam in illis vera scientia
sive in viluperalionibus decenter adbibita, maguarai uon esl, quse Creatoris sui non obsecundat arbitrio.
vira exaggerationis accumulat. Seqttitur, bene nun- Sic et sapientes philosophos esse dicimus; sed bos
tiate de die in diem salulare ejus. Dies de die, duosi consequitur Apostoli definitiva sententia : Sapientia
significat dies absolute; quod perlinere ad Scri-- hujut mundi stullitia est apud Deum (/ Cor. i, 20).
pturas Testaraenti Novi et Veteris seslimamus, quiai G C VJndenecesse est ut hos scienles pro non inlelligen-
utraequeaeterni Solis claritale resplendent. Et indei tibus habeamus. Dsemonumest igiiur a Deo quidero,
benenuntialur satutaris Dominus, per quas et ven- sicut ei bonorum angelorum excellens hominescreata
turus et venisse monstratus est. Prophetae siqui- substantia, quae(propria facienle superbia) eousque
dem promiserunt adventum, evangelistaevenisse de- pervenit, ut naturaii dignitate deposila, malis ope-
clararunt. Ilaque faclum esl ut duo coelesles diett ribus semper insistat. Haec sunl dmmoniaquaealios
annuntiasse ejus gloriam comprobentur. perdunt, el seipsa decipiunt. llaec sunl uti>;uedii gen-
Vers. 5. Annuntiate inler cjeniesgloriam ejut, ini tium, qui per infructuosas valicinaliones et fuluro-
omnibutpopulis mirabilia ejus. Cura superius dixerit,, rum vana praestigia festinant animas decipere con-
t sulenlium. Sequitur, Dominus aulein cwlos fecit.
nuntiatesalutare ejus, hic dicit, Annunliate cjlorictm
ejus; quod utrumque aptissime posilum est. Domi- Ecce revera Domini digna laudatio. Nain cum dicit,
nus enim Salvator nunliandus erat; gloria vero ejuss cmlosfecit, oranes in ipsis factas creaturas suflicien-
annunlimda per gentes,quia lantl miraculi prsedicabatt ter oslendit. Sic enim in majoribus minora complecti-
auctorem. Audiat Judaeus, seque intelligat cont i- mur, cunt dicimus civitatem adificatam, domum
raacisesnae iniquitate contemptum, quia nondiciljl j) constructam; ibi enim reliquae parles comprehen-
Hebraeis,Annuntiate, sed gentibus. El ne hoc aliterr duntur, ubi generale dicilur nonien. Et rcspice quo
possis advertere, addidit qunqtie, in omnibuspopulis;; tendat, cmlos fecii. Dii falsa hominum imaginalione
quo dicto universas gentes absoluta ratione com- reperti sunl : Deus aulem cmlos fecit, ubi illi nec
plexus est. Sequilur, mirabilia ejus, id est incarna- accedere, nec babitare promerenlur. Sive cmtos,
tionis ejus arcanum; qui dum sil altissimus, fartuss apostolos et san tos viros signilical, qui daemonibus
est pro nobis liberaudis humillimus. Inleltigamus s imperare Doraini munere consuerunt. Sic deraon-
aulem quantum profecerit aedificatio sanctae domus,, strativum dicendi genus sub brevitate corapletinn
qoaelotum orbem noscitur complexa terrarum. est. Vituperavit enim superius deos geniiura, el laudcs
Vers. 4. Quoniam magnus Dontinus, el laudabilis 5 Domini subsequenler adjunxit : quia gralior diei
ntrhit; terribitisest super omnesdeos. Hx dicil quares splendor est, cum nox obseura praecesserit.
niiracuto ejus debeant et gloria prsedieari, Quoniatni Vers. 6. Confestio el species in conspectu ejus;
magnutettDominus.Qut. ligura diclturaetiologia,ideslI sanelilas et magnificenlia in sancliftcationeejus. Gc-
crmsaeredditio.Macjnusad 322 poteslatem perlinet,, neralitaiera quam instituit adraonere utiliiatem ca-
quia super cuncta polenlior es!. Laudabilis ad pie- tholieaereligionis ostendii. Dicit enim quemadm >
 679 M. AURELH CASSIODORI 680
i
dura ct speciosi et magmlici reddantur, qui ad indul- A mina, unde non sanguis eurrat, sed pice lacrymse
gentiam peccalorum pervenirc mcruerint. Confessio- defluant. Istse sunt hoslim quas in quinquagesimo
nem siquidem bene sequilur pulchriludo, quia nemo psalmo dixit: Cor contritum el humiiiatum Deus non
polest esse speciosus, nisi qui Domini fuerit mise- spernit (Psal. L, 19). Sed considera quia prius po-
rationemundalus. Foedosnos peccata nostra faciunt; suit, tollite, et sic introite: quia qui tales hostias non
sed poenitentiae reddunt lavacra decoros. Et ideo poriant, in atria Domini non judicanlur intrare. Non
raundissimam tpeciem anie Domini dicit stare con- est autem oliose suscipicndum, quod plurali numero
spectum, quse fuerit fideli confessione purgata. Se- posuit atria. Atria enim Dotnini sunt aposloli vel
quitur, tanctitas et magnificenlia in sanctificatione prophetae, per quos fidelis populus intrat ad Do-
ejus. Excolit quod superius dixit. Ipsa est enim minura.
species quse fidelibus datur, sanctitas et magnificen- 323 Vers. 9. Adorale Dominum in atrio tancto
tia, id est honor el beatitudo perpelua. In sanctifica- ejus; commoveaiura facie ejus universa lerra. Tunc
tione vero ejus, significat illam vocem quam audiluri revera Dominus
adoralur, quando fuerint bosliaeporta-
sunt electi: Venile, benedicli Patris mei, percipite re-
tae, quas superius intimavit; ut supplicatio confitentis
gnttm quod vobit paratum est ab origine ntundi (Matth. „ inereatur ad aures pervenire Creatoris. Nec vacat
xxv, 34). Ecce tpecies quae nec sole reddatur fusca, quod in anteriore versu alria posuit; hic vero
singu-
nec vetustate deterior : seraper fulget, semper nova lariler nlrium dicit, quia ex illis alriis, id est,
patriar-
est; nec aliquid suslinel adversum, quae non babet chis, apostolis et prophetis in istud atrium catholicae
in perennitate defeclum. Nam qnod dixil et magnifi- duntaxatEcclesia.
pervenilur, ubi ejus potentia maje-
cenlia, illud significat, quia semper magni sunt, staiis adoratur. Sequitur, commovealura facie ejus
semper excelsi, qui honorari ejus sanctificatione rne- universa terra. Quoniahi dixerat fidelibus bona opera
ruerunt. tollile, et inlroile, nunc dicit a facie ipsius amatores
Vers. 7. AfferteDomino, patrimgentium, afferleDo- sseculi submovendos. Non enim
dixii, commoveatur
mino gloriam ethonorem. Poslquam magnalia Doraini ante faciem
ejus universa lerra, sed a facie ejus;
etbeatorura dona praedicavit, in secunda parte stu- quod hodieque illis dicimus,
quos a conspeclu no-
diosius commonet gentes ut, omni cunctaiione depo- slro reddimus alienos.
Qui bene terra dicti sunl,
sita, Afferant Domino gtoriam et honorem. Nam cum quia terrena vitia non relinquunt. Quamvis hoc alii
dicit, pattim genlium, plus significat quam si solas in bonara partem accipi debere dixerunt, ut liinc
diceret gentes. Gensenim aliquos potest habere pe- terra
natio non advenas com- commoveatur,quando peccator ad pcenitentiani
regrinos, et dum dicitur, C fuerit, Deo miserante, perductus.SicScripturaediviiioe
plectimur, sed lantum gentem unius sanguinis indi- incomprehensibilis profuuditas, et divcrsis modis
camus. Ilic vero dictum est, patrim gentium, ut nul-
nultus red- intelligilur, el una constare veritate monstratur.
lus indigena, nullus hospes, peregrinus
deretur exceptus. Palria enim dicta est quasi patris Vers. 10. Dicite in naiionibus: Dominusreynavit a
atria. Sequitur, Afferte Domino gloriam et honorent. ligno; etenim correxit orbem terrm qui non commovebi-
Admonet etiam ut illa generalilas Domino gloriam lur; judicabit populos in mquitate, ei genles in ira tuu.
Illos admonet reverenda mysteria gentibus prsedicare,
afferatet honorem. Gloria esl Domini, cum sealiquis
laudabili conversatione tractaverit. Gloriticaturenim quosin atrio sanclo Dominumadorare prsecepit; ut
Dominus in lalibus, quando de lidelium fuerit con- in nationibus a ligno crucis Dominum debeant dicere
versalione laudalus, sicul in Evangelio discipulis tegnatutum, non ab ilto ligno paradisi, unde diabolus
suis dicit : Sic tuceat l-jx veslra coram hominibus, ul genus humanum videbatur tenere captivum; sed ab
videanl vestra bonavpera, et glorificentPairem vestrum isto scilicet ligno unde liberlas caput extulit, et vita
surrexit. In illo siquidem ligno mors transgressionis
qui est in cmlit (Malilt. v, 16). Honor esl aulem Do-
niini, quando in donis suis ei gratias referimus; et si pependit, in isto fides confessionis emicuit: illud
ad inferos, istud mitiit ad coelos. Regnavit
quid boni susccpimtis, ab ipso prolilemur esse colla- D pcrduxit
tum, sicul in Evangelto lcgilur : Nonne decemmun- autem, intelligamus innotuit, quando mundo Dominus
dali snnl? et non esi invenlus qui daret honorem Deo, Satvator apparuit. Nam quando ille non regnavit,
nisi hic Samaritanus (Luc. xvu, 17, 18). qui semper cum Palre et Spiritu sancto potestate
Vers. 8. AfferteDomino gloriam nomtnt ejut; lollile suac omnipolentise perseverat ? A ligno alii quidem
hosliat, et inlroite in atria ejus. Sicut supra dixil trina non habent translalores; sed nobis sufficit quod j
;
repetitione eanlale, ita hic lertio ponit Afferle, ut Septnaginta Interprelum auctoritate firmaium esi.
sacramenta sanclse Trinilalis tn dogmate Christiano Crux enim Domini pravum alque disiortum correxit
inesse semper agnosceres. Afferunlilaque yloriam no- orbemlerrm, dum per regulam lidei paganorum corda
mini ejus, qui devotionis studio commutanlur in converlit. Terram enim liic in bono debemus acci-
melius, el consubstantialem sibi Trinitatem atque pere, quod in Scripturis divinis frequenter pro loco-
omnipolentem per omnia confitenlur, personis tan- rum qualitale invenis esse variaturo. Hanc autenr
tum, non nalurae diversitate discretam. Sequitur : tettam dicit non esse penilus commovendam,quae in
Tollile Itoslias, et inlroite in atria ejus. Hoslias non soliditate fidei perseverat; non sicut illa quam supc-
viclimas pecudura dicit, sed conscientiae pura liba- rius dicit, Commoveatura facie ejus omnit lerra. llta,
 681 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. XCV. 682
commovetur,ut a mans convertatur operibus; istaTi i A gere, quem adhuc noscimur sustinere. De quo etiam
rtoncommwjftur,quae verae fidei soliditate consislit. Ezechiel propheta testatur : Hmc dicit DominusDeus
Sequitur, judicabit populos in mquitate. Populos hicc ossibusistit: Eece ego induco in vos spirilum, et vive-
mavult bomines fidetes intelligi, ijui judicandi suntt tis. El dabo in vos nervos, et inducamsuper vosviscera
sub tranquillitate supernse misericordiae, quando eiss carnis, et exlendam super vos cutem; et dabo spirilum
prsemia promissa restiluet. Nam quod addidit, gentes s meum in vos, et vivelis, et scielis quia ego sum Domi-
in ira sua, superbos iniquosque designat, qui portio-. nus (Ezech. xxxvn, 5, 6). Daniel quoque dicit: Et
nem cum diabolo sortiuntur. Et vide quemadmodumu multi dormientiumin terra per fissuras exsutgent, hi
duobus sermonibus tantarum rerum designat arcana. invilammternam,ei hiin opprobtium et confusionem
Mquitas pertinet ad beatos, ira ad poenas perpetuass (Dan. xii, 2). Tertam vero hic universum mundi
impiorum. Et nota quia per omnia commata versusg populum dicit; ut bonis praemia, malis supplicia
hujus jungendum est a communi: Dicitein nationibus. ._ seterna restiluat.
Vers. 11. Lmtenlurcmliet exsultet terra; moveatur r Vers. 14. Judicabit orbem tertm in wquitaie, et
mare et plenitudo ejus. Quoniam superius dixit:. populosin veritalesua. Prius posita est complexio gene-
Judicabit populos in wquitale, et gentes in ira sua,,t ralis, quia orbem tertarum, id est universum homi-
per quae futuri judicii tempus oslendit, modo fit ] nem aequitas divina judkabit. Subsequenter autem
it JJ
pulchra nimis el jucunda digressio. Dicit enira tuncc quemadmodura judicetur, exponit dicendo, populos in
Imtari cmlot, et exsultare terram, et commoverimare.,. veritate sua: quoniam in illa sequestratione dextrse
Cmlossignificat (sicut saepe dictum est) apostolos et,t parlis et sinistrse duo erunt poputi, quibus veritatis
prophetas, vel reliquos fideles, quos divina majestass susesententiam [ed., senteotia] dabit; 324 ut 1ui ei
tanquam ccelumnoscitur insidere; terra vero indicat,t fideliter credidertuit, ejus regni beatitudine per-
peccatores, qui tameu satisfaclionis beneficio adj fruantur; qui vero pertinaciter mundi vitia sunt
gratiam Domini redire meruerunt. Ipsa enim terraa secuti, pcenas debitas cum suo auctore sustineant.
exsultare polest in adventu Judicis sui, quse se a Perquirendum est sane quod et hic orbem terrarum.
peccatis propriis inlelligit absolutam. Sequitur, mo- dical, et in sequenti psalmo ponat, illuxerurtl fulgura
veatut mare et plenitudo ejus. Mare hic pro populis s ejus orbi tertm, et in aliis plurimis locis ipso sche-
ponit, qni in salo hnjus saeculi constituti, diversisg raate lerrara perbibeat esse conclusam; iterumque
lempestatibus agilantur. Isti movenlur ad gaudium, centesimus sextus psalmus quatuor cardinibus terrae
quando conversionis dona susceperint. Nam ut uni- Sftatia comprehendat, dicens : A solisottu et occasu,
versitatem gentiura intelligere debuisses, posuit, ab tquilone et mati (Psal. cvi, 3). Cujus rei eviden-
pleniludo ejus. ( tissimuin quoque Evangelii exstat exemplum, ubi
Q
Vers. 12. Gaudebunt campi, et omnia qum in eiss dicit, Emittet angelos suos cum tuba et voce magna,
sunl: lune extultabunt omnia ligna silvatum. Campos s et congregabit [ed., congregabuni]a qualuor angulis
hic similker in bono debemus accipere, quia itlaa terrm (Matth. xxiv, 31). Unde merito aestimo per-
plana dicimus, quae pulcherrima aequalitate tendun- qnirendum quemadmodum terrae possit et quadratio
tur. Camposergo dicit viros justitiae laude poltentes,, et circulus convehire, dum schemata ipsa (sicut
non superbia tumidos, non asperos iracundia, sed1 geometrici dicunt) videantur esse diversa. Formam
reansueta lenitate planissimos. Sequilur, tunc exsul- terrae ideo Scriptura orbem vocat,' eo quod respi-
tabunt omnia ligna tilvatum. Tunc, secundum dicitt cientibus extremitatem ejus circulus semper appareat,
adventum, quando judicaturus est mundum. Ligna% quem circulum Graeciop%ovr«vocant. Quatuor autem
silvatum per se amaros et steriles afferunt fructus;; cardinibus eam formari dicii, quia quatuor cardines,
sed cum fuerint insita, dulcissima ubertate pingue- quatuor angulos quadrati significant, qui intra prae-
scunt. Sic gentes, quae prius fuerant velut ligna silva- dictum terrse circulum continetur. Nam si ab orientis
rum, ad culturam fructiferam perductae, ante faciem ii cardine in auslrum et in aquilonem singulas rectas
Dominimagnosunt gaudii munere Isetaturse.Sed cuma lineas ducas, similiter quoque et si ab occidentis
dicit, omnia ligna, illam partem vult intelligi quaeI i D cardine ad praedictoscardines, id est austrum et aqui-
inseri bonis prseceplis potuit ac mulari. lonem, singulas rectas lineas tendas, facis quadratum
Yers. 13. Ante faciern Domini, quoniam venit: terrse intra orbem prsediclum. Sed quomodo qua-
quoniam venitjudicare terram. Quia dixerat credeniess dratus iste deraonstrandus intra circulum scribi de-
esse laetaturos, non dicit in angulis, non in secretis,, beat, Euclides in quarto libro Elementorum evidenter
sed ante faciem Judicis, quando insestimabilis ett insinuat. Quapropter recte Scriptura sancta faciem
copiosa laetitia est, quando prsemia tribuunlur, ett terrae, et orbem vocat, et quatuor eam dicit cardi-
secuntas sine iine praeslatur. Et ne primum illum(l nibus contineri.
incarnaiionis Domini putares advenlum, dicil, quo-
niam venit; el subsequitur : Quoniam venit judicaree Conclusioptalmi. \
terram. Nam si in illo primo coramale senlentiami Audiamus quae nos propheta commoneat cantare
terminasset, potueras itlura adventum, qui jam trans-- Domino, alferte ad eum hostias vivenles. Non sit
acius est» forte sentire; sed cum addidil, quoniam t nobis pars cum diabolo, et erit sine dubitaiione cum
vcmtjndiearetetram, illum nos tantum voluit intelli- Cliristo. Tunc enim (sicut lilulus ail) post captivi*
PATROL. LXX. 22
685 M. AURELIl CASSIODORI 684
tatem peccalorum Domini domus cx nobis potest A J efjudtctum correctioseitt* ejus. ln hoc versu qualls
Nnbitosns
sedificari, si meruerimus vivi laputes inveniri. Obse- sit Dominus impiis religiosisque Hiarratur.
cremus jugiter, deprecemur incessaiiter: agnoscet et caliginosus cernitur indeVotfs, duin cordi lene-
humilem, cnm ad damnandum venerit contumacem; broso nulla clariiate resplendet; sicut lippis oculis
nec puuiet peccatorem, cum probaverit jugiler con- sot umbrosus aspiciiur : quianebulas illas non habet
fitentem. origo luminis, sed debrlilas contracta catfialis, sicut
EXPOSITIO IN PSALMUMXCVl. ipse dicit in Evangelio : Ego in hunc mundum veni,
ut qui non vident videant, et qui videitt cmci fiant
Ptalmus ipsi David, cum terra ejutrestaurata est.
(Joan. ix, 40). Conlra subsequilur, juslilia el judi-
Psalmus ipsi David, constat ad Christom Dominum 1 etum. Hoc illis videtur
Dominus, qui sunt ptiro corde
esse refercnduin. Sequitnr, cum terra ejus tesiaurala1 mundissimi, quos bene correctionem vocavit, quia
est, id est, cum peccalores, qui ab ipso declinaverant errore pravitatis exuti, sedes sunl Domini Salvatoris,
errore pravitatis, gratia suffragante ad ipsum defse- quos ille sua majestate jam possidet, sicut legitur :
cata mentis sinceritate redierunt; sicut factuni est in1 Sedes sapientim anima jusli. Ordo autem verborum
Judseis, qui posl illam impietatem crucifixiouis, con- latis est, sedis ejus correctio; revera, quia tortis men-
versionis sunt gratiara consecuti. Polest et aliterr B libus325 non potest insidere justitia. Et nota quod
accipi, ut terra restaurata resutrectionis ejus videaturr per islumet qtiatuor versus alios qui sequunlur, adven-
indicare mysteria. Mortuumest quippe corpus ipsius' tus Domini primus variis allusionibusindicatur. Quae
legecommuni, scd restauratum est in gloriic '
munere
figura dicitur characlerisraos, quseLatine fnTormatio
singulari. Quapropier meinineriinus hunc psalmuni vel descriptio nuncupatur.
quartum esse de primo ejus adventu, per quem Vers. 3. Ignis ante ipsum prmibit, et inflammabit
mundus noscitur esse liberatus. in circuitu inimicosejus. Ante advenium Dominiignit
Divisiopsalmi. prmcessil, quando praedicationepros-heiarum infide-
In primo membro psalmi propheta per resurrectio- lium corda fremuerunt; «t iracundiae ardore stic-
nem Domini , virtotes ejus diversa praedicatione e censi, de praedicaniiuitt nece tractarent. Ipse est
describens, idolorum cullores digna increpatione8 ergo ignts qui ante ipsum prwibit, sed suos poiius
redarguii. Secundo ad Dominum verba convertit,> consumpsit auctores, sicot Isaias prophcta dicit: Et
gaudens Ecclesiam catholicam auctori suo rectee ttunc ignis adeersariosconsumet(Isai. xxVi, H). Se-
credidisse. Commonet eiiam tideles ut Isetentur inn quitur, el inflammabiiin circuilu inimicos ejus. In-
Domino, quia consuevit cos eripere qui videnturT flammabit (sicffl diximus) ad indignationem perli-
crudelium insecutionibus subjacere. " nct, et subituin animi calorem, quem illo tempore
Expositio psatmi. sanclse Ecclesiae patiebantur inimici. /n circuitu,
Vers. 1. Dominusregnavit, exsultet terra, tmientur r undique debemus advertere, quia dum pauci cssent
insulmmultm. Yidens propbeta iiiunduin exsecrandaa prsedicaioies, adyersariorum erat circumdans et in-
hominum superstilionc confusum, taudcs Doraini ii numerabilis niultitudo.
mirabili varietate dcscribit, ut inlideles agnoscenies S Vers. 4. Illuxerunl fulgura ejus orbi terrw: vidit,
verura Deum, ullerius spem in rebus vanissimis nonn et commota est terra. Pulcherrima nimis facia est
haberent. Factunique est iniiium, quod et breviierr aptaque comparatio. Nam sicut commotse nubes
cuncla concluderet, et deliramenta omnia submo- atque collisae (sicut physlci dicunt) fulgura jacu-
veret. Dominus regnavit. Quis ergo alter colenduss lantur, ita prophetartim verba veritatis indicia lam-
est, nisi ille qui solus cognoscitur imperare? Sequitur,', paveruni. Denique eos in Scripturis divinis frequen-
Exsuttet terra. Quid jam remaneat idolis, si universaa ter legis nubibus comparatos , ut est illud : Ei nu-
terra nomen veneretur aucloris? Terra enini sensi-- bibusmandabone pluant super eamimbrem(Isai. v, 6).
bilis lapidem non debet adorare brulissimura : quia a Intendaraus etiam quod hic iterum schema lerrse
ipse sibinegat effectum [ed., affcctumjqui ab insen- (sicut in superiori psalmo jam dictum est) in orbe
satis pelit auxilium. Unus taraen lapis esl angularis, >, ^ descripium e9t. Ipse est enim orbis qui appellaiur
qui spiritualiter coli debeat ct timeri. Adjecit, t, et circulus. Circulus autem est (sicut geometricl
Imtenturinsulmmttllm. Regnante itaque Domino perr defmierunt) forma plana, quae ex una circumducta
lotum mundum, dispositse lsetentur Eeclesiai : quae e linea continetur, ad quam ab uno puncto de tiTs
merilo insulis comparantur, quia mundi fluclibus s ,]uaein medio fnrmseconstituta sunt, omnes deductic
ambilae circumlatrantium persecutionum numerosi- rectae lineae sequalesSibiinvicem sunt. Qua compl»
tate lunduntur. Sed sicut isiae ssevienlibus fluctibus s xione recognila, valde nota nobis efficilur forma
nesciunt laedi, ita nec sanctaeEcclesise perturbatio->- lerrarum. Significatur eliam totus mundus et per
nibus adversariorurn probanlur imminui; quin potiuss directam lineam cceli, qu_c diametros mundi ab
illos suis cautibus frangunt, qui in eas undosis cul- astronomis vocilatur, ut est illud : A solit ortu usque
minibus irruerunt. Et vide quia dicit, multm, non,i, ad occatumlaudate nomenDomini(Ptai. cxn, 5).Li-
oranes, propter haereticaspravitates, quae erroribuss nea aulem intelligibilis est longitudo sine laiiludine,
suis ecclesiarum nomen imponunt. a puncto inchoans, in punctum desinens. Punctum
Vers. 2. Nubesel caligo in circuituejus; justitiaa vero esi cujus pars nrhil est. Meminisse ergo debe-
685 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM. PSAL. XCVI. 68S
mus quod hsec omnia, sive punctum, sive linea, sive A £ vindicant, quos eorum iniquitas non meretur acci-
circulus, sive trigonus, sive quadrangulus, vel alia pere, vide quid sequitur: Adorate eum, onines angeli
hujusmodi tbeoreraata, quoiieS ad aspectutn ve- ejut. Bonus enim angelus adorat Dominum, quia
niunt, «drptralibns definitionibus concludantur, id recto corde suum cognoscit auctorem; nec se ab
est sensibflftms: quOties vero sota menle capiuntur, hominibus adorarl permiuit, sicul in Apocalypsi
intelligillfflte'Kttttum esse non dubiura est. Quorum angeltts Joanni procidenti ad pedes suos dicil: Vide
noiitiam |>Ienrorem in libris geometricse disciplinae, ne fecefit, conservus enim tuus sum etfratrum luo-
diligens tccfor, invenies. Sequitur, vidit et commota rum(Apoe. xix, 10). Mali enim praecipiunt se ado-
ett terra. ffbfl iefra, illud significat, quoniam ho- rari, sicut in Evangelio Satanas dixit Domino Chri-
mines Velrboni Domini cordis lumine cognoverunt. sto, cum eum assurapsisset in montem, et ostendis-
CommotaHsi,magnaepraedicationisnovitate perterrita set regna mundi: Hmc omnia tibi dabo, ti procidens
est; ut deprehenderet se insensala idola colere, dum adoraveris me (Matth. iv, 9).
baberet adorabilem Dominum summum Creatorcm. Vers. 8. Audivit, et tmiata est Sion; etexsultave-
Vers. 5. Montes sicul cera fluxerunt a facie Do- runt filim Judm propter judicia lua, Domine. Yenit
mini; a ftttie Domini tremuil omnis terra. Hic monles ad secundum memnrum, in quo conversus ad Do-
signiftcant homines qui et saeculi liujus altitudinesl;B minum propbeta laetus exsultat : quia Sion, id est
apietuht, etiinsensata superslilione durescunt. His Ecclesia caiholica judicia Domini puro corde perce-
inirabiliter t-omparata est cera liquens, quoniam pit. Nam verbum qui crediturus audit, se audiisse
lattto facrTfttStn poonilentiamdefluunt, quanto [tnss., lsetatur; qui vero subdola raente perceperit, con-
quairta^fltnitia immobiles esse crediderunt. Nam tristalusabscedit:quiacontravoluntatem suam quod
cumdicil, afacieDomini, ostendit unde sicut cetafluxe- non esset crediturus audivil. Sion (sicut saepe dixi-
tunt morttet;qaod et in alio psalmo legitur : Nec esl: nius) mons est Jerosolymis constitutus, cujus inter-
qui st absttmittt a calore ejus (Psat. xvm, 7). Sed pretalio signihcat speculalionem: quae Jiene sanciae
Cum TepStU, a facie Domini tremuit omnis terra, il- dalur 326 Ecclesiae, quoniam in contemi lativa
los signitiCai qui ipsius miseratione conspecti, ad virtute praesentem Dominum semper aspectat. Se-
satisfacfrotlitsTemedia pervenerunt. Quod hodiequei quitur, et exsuliavetunt filimJudm. Filim Judm signi-
fieri compltmamus, cum potestates saeculi, vel pa- ficant religiosas mentes probatasque personas ; quae
gam, vetihseretici vocati, daranantes supersliliosumi idco ftlim Judm dicuntur, quoniam Cbrislo credere
votum, dtvinum magis etigunt subire serviiium. maluerunt, quse ex origine Judae descendisse mon-
Vers. $. Annuntiaverunt cmlijustitiam ejus, el vi- , strantur [ms. G., qui, etc, monstratur], «nde
p
detunt ettttiespopuli gloriam ejus. Post nubes prsedi- dicli sunt et Judaei. Et quare tmtata sit Sion conse-
ctas, quas inielligi diximus in prophetis, venit ad quenter exponitur, propter judkia tua, Domine; id
cwlos, quefcaposiolos debeinus adverlere, quorum' est, quia tristitiam servorum tuorum convertis in
praedicatiohibos sanelis justitia Domini mundo salu- gaudium, et superbum diabolum humilitatig vinute
taris inndtuil. Sequitur, et viderunt omnes populi prosternis.
ytoriam ejut. Viderunt hic, non carnalibus oculis, Vers. 9. Quoniam lu es Dominus altitsimut wper
sed corflis lumine debemus accipere. Gloria enirai omnem terram; nimis exaltatus es super amnes deot.
audiri, noh Videri solei; nara et alibi legitur quod Supra omnemlerram, bic bene inielligimus pecca-
sic intelligendum est: Et vidimus gloriam ejus, glo- tores ; supra omnes deos, justos homines compelen-
fiam quaii Unigeniti(Jonn. 1,14). Sive , ut quidara ter advertimus, quos deos reete dici frequenti expo-
volunt, pta.Conspicabilis [ed., perspicabilis] Dbminii sitiorre probatum est. Sive quoniam per haec duo
signilicatur atlventus. liUueainuretiam bujus Dominii significat eum et terrenis creatuns et ccelestibus
quam dtvetslh.modis primus indicetur adventus. Dixitt imperare; sicut et alius psalmus dicit: Quoniam
ignem, tfixil fulgura, dixit montet, dixit ecelos;; vmnia serviwtt iibi (Psal. 'cxvw, 91).
et per Ti&eOmnia unum votum est annuntiare Do-j -J) Vers. 10. Qui diligitis Dominum, odite malum.
minttm Salvatorem. Quod schema dicitur scnigma,, €uttodit Dominus animat sanctorum tuorum, de tnanu
id est dbsctita seulentia, quando aliud dicit, et aliudI peceatorum liberabit eos. Tidelur el bic calegoricus
vult inlelTtgi. syllogismus ita posse forraari: Sancti diligunt Domi-
Vers.^.^Con/utidarilHromnet qui adorant idola, quii Tium, quoniam custodit Dorainus animas eorum,
gtorianlur in simulacris suis: adorale eum, omnes s «t de manu peccalornm eripit eos; omnes qui dili-
dngeli ejtts. Advenlu Domini prophelato, idolorumi gunt Dominum, quoniam custodit Dominus animas
culiores increpat, qui tanta manifesiatione declarata,, eorum, et de manu peccatorum eripit eos, odiunt
non erubescunt adhuc colcre nescio quas ineplias.. malum: sancfi igitur oiliunt nialum. Nunc psalmi
Jdolum quippe dictum est, quod ipsum sit dolum,, verba tractemus. flic bonos alloquitur et fideles, ut
id est, hominum falsitate repertum. Simulactum, at a diaboli matilia seg-regenlur; ipse eflira jure dici-
simulaiiohe sacra compositum, quod illis detur ho- tur malus, per quem Tenit omne peccatum. Quid
nor allettns. Sic utraque fugienda ipsorum nominumI est ergo Domwmmditigwe? oAissediabolum ;
quia ,
interpretatiOne declarantur. Et quoniam spirilus im- sicut scriptum est: Nemo potest dttdbus dominis ser-
raundi*seCUpiuntadorari, dum falsos sibi honores> vire (Matih. vi, 24). Quse figora dicitur parison, id
687 M. AURELII CASSIODORI 688
est aequatio sentenii_e, constans dissimilibus raem- A cundo adventu psalmus iste dicturus est; qui tanla
bris. Et ne quis diabolum limuissel offendere, se- varielatis gratia describuntur, ut licet sint saepius
quitur, cuttodit Dominut animas sanctorum tuorum, praedicti, novi semper el mirabiles bumanis sensi-
de manu peccatorumliberabiteos. Jam nemo dubitet bus elucescant. Hunc enim de his rebus terliura
odisse malum, quando Dominus animas cognoscilur esse non dubium est. Sed isti qui ulrumque adven-
custodire sanctorum.Sed vide quia dicil animas, ne tum Domini sub una relalione complexi sunt, ma-
le teneres [ms. A., ne lenderes] ad corpora, quae gna uobis sacramenla declarant. In uno quippe
passim tradit ad peenas, ul martyribus reddal co- commonent, ut misericordem Dominum quccrere
ronas. Liberat enim de manu peccatorum animas, debeamus ; in altero, ul venlurum Judicem formi-
quando eas non sinit aliqua pravitale subverli, sed deraus. Sic isla salutaris pretiosaque conjunctio et
ita illaesaseripuil, quemadmodum sibi beneplacilas spei nobis causas tribuit el timoris.
esse cognoscit. Divisio ptalmi.
Vers. 11. Lux orta estjuslo, et rectis corde Iwtitia. Per tolum psalmum propheta loquitur. In prima
Justo dicit ortam lucem, id est verissimara fidem; ut parle commonet ut populus Christianus canlici novi
illuminatus talia credal, quse eura ad ccelorum regnai exsultatione lselelur, quando mirabilis est Chrisli
perducant. Est quidem et sanctorum lux ista com-. "* Dominiconcessus advenlus. Secunda parle diversis
munis, quam indiscrele vident el homines et jumen- niodis uberius dicil esse lselandum : quia exspccla-
la. Sed illa lux eorum propria dicitur, quae Chrisloi tum juslis ejus noscilur provenire judicium, in quo
Sole praeslalur : de qua dicturi sunl inipii : Erravi- sunt misericordia Domini praemiadigna sumpluri.
mus a via veritatis, et justiiiw tumen non luxit nobis,, Expotilio ptalmi.
et Sol non est ortus nobis (Sap. v,6). _Rec(itveroi Vers. 1. CantateDominocanticuntnovum.Propheta
corde oritur sine dubilalione twtitia, quando, Deoi fideles admonet Christianos, ut novaeregenerationis
praeslanle, lalia gerunt, quae sibi profutura cogno- sacramenta sumentes, novum cantkum de Doroini
sciinl. Sic el in isto loco indicatum esl quia muudii incarnalione concelebrenl. Novus enim homo can-
amatores nec firma Iaetitia, nec vero lumine per- lare debet canticum novum, non ille vetustus qui
fruuntur. necdum Adae peccata deponens, in prsevaricatione
Vers. 12. Lwtamini, justi, in Domino, et conftie- veteris horainis perseverat. jYouum utique, quia
mini memorimsanclitatis ejus. Cum superius dixeritt nunqttam aliquid simile mundus audivit. Novum,
quse bona jusli (Dominoprsestante) suscipianl, nuncz 327 1u°d nul,a vetustate sordescit, sed semper
ilerum ipsos commonet, ul in Domino tmtari de-. Q ( in suae dignilatis gralia perseverat. Sed unde veniat
beant, non in humano desiderio, aut in hujus sae- islud canticum novum, subter aperitur.
culi ruinosa jaclantia, sicut ait lsaias propl eta : Vers. 2. Quia mirabilia fecit Dominus; satvaviteum
_Vonest gaudereimpiis, dicil Dominus (Isai. XLVIII ., dexlera ejus, et brachiumsanctumejus. Causa redditur
22). Confitenlurautem justi tnemorimsanctitatis ejus, cantici novi, Quia mirabilia fecit Dominus; scilicet
quando in illo regno perpetuo fuerint coltocati : re-- quando caecis lumen, claudis gressum, surdis eliam
cordantes de quanta clade hujus saeculi (Dominoo donavit auditum, et caetera hujuscemodi quse contra
miseranle) sint subtracli. usum nalursehumanse facla, Evangeliorum texlus in-
Conclusio psalmi. sinuat. Sed ista fecerunt et sancti ejus. Audi quod se-
ut revera intetligas rem singularem novo
Consideremus hunc psalraum quam salubri nos quitur,
cantico fuisse concessam : salvavit eum dicit, id est
insliluiione componat. Ab idolorum culturis prohi-
Christum Dominum, dum mundi istius peccata nesci-
bel, unde seternara morlem potuissemus incurrere. dum triduana velocitate surrexit a raortuis. Sed
Laudes Doinini competenter insinuat, unde vila La vit, eutn
noslra sine dubitatione succedat. Docet alflicliones qui salvavit,subseqQiiur,dextera ejui, id est om-
non pavescere, nec mala hujus saeculi formidarc. ^"' nipotens Verbum; non quia alter est Christus, et alter
D
Orania enim periculosa, omnia morlifera magno omnipotens Verbum, quod sibi Nestoriana confingit
insania; sed hoc vult intelligi, ut ipsum salvasse
compendio possumus evadere, si salutis nostrae
dixit: Potestatemhabeo ponendiani-
diligaraus auclorem ; sicut dicil Aposlolus : /n om- cognosccres,qui
nibustribulationempalimur, sed non angusliamur; de- mam meam, et potestatemhabeoiterum sumendieam
Brachium vero quod addidit, sic et
ficimus, sed non perimus: temper mortificationemJesu (Joan. x, 18).
in corpore nostro circumferenlet, ul et vita Jesu ma- a- Isaias propheta de Filio dicit: Et brachium Domini
cui revelaiumest (Isai. LIH, 1)? Dextera pertinet ad
nifesletur in carne nostra mortali (II Cor. iv, 8, 9,10),''
et caetera quae Doctor egregius ad instruendum hu- operationes mirabiles; brachiumad fortitudinem sin-
u- ,
manura genus salutariler noscitur elocutus. gularem.
Vers. 3. Notum fecitDominussalutare suum, ante
EXPOSITIO1N PSALMUMXCVH.
contpeclumgenlium revetavitjuttiliam tuam. Nolum
Psalmus ipsi David. fecit Dominussatutare suum, id est Dominum Salva-
Simplices isti tituli planissima nobis verborum im torem; ipse est enira salutaris quera Simeon susci-
[.ositione subrident. Referunlur enim ad Dominum im piens in manibussuis dicit in templo : JYunedimillis,
oalvalorem , de cujus incarnationis gloria et sc- c- Domine, servumtuum in pace,quoniam viderunttcnli
689 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. XCVH. 690
tnei taluUtte tuum (Luc. n, 29). Ad exprimendami A _Sadventu Domini spem suam integra devotione repo-
quoque rei elarissimam veritatem, sequitur, anle con-.•. suit. Sequitur, cantate, el exsultale, et ptallile. Verba
tpectum gentium; sicut et Jeremias dicit: Post hmc enim hsec quamvis videantur esse simiiia, aliqua ta-
in territ vitus est, et cum hominibut conversatus est; men discrelione separantur. Cantare est gravissimi
(Baruch in, 38). Addidit, revelavitjustitiam suam: Chrisliani oris officio laudes Domino personare;
quia prius sub quodara vetamine prsedicatus fuerat; exsultare, cum magna affeclione animi vota declara-
per prophetas, quo subductoin adventu ejusipsa fa- re; psallere, bonis operibus Domini mandata com-
cies veritatis apparuit. Et nota quod ipse dextera, plere. Quod ideo commonet mullipliciter fieri, quia
ipse brachium, ipse saluiare, ipse Patris dicatur esset diversa ibi gaudendum est varietate virtutum. Quae
juttitia; ut unam illic substantiam, unam intelligasi - figura dicitur homoptoton, quia in similes sonos
esse polentiam.In qua enim parle potestesse divisus,, exierunt verba diversa, id est, jubilate, extuttate,
qui non similia [ms. A., dissimilia], sed omnia ipsiusi cantale, et psallite.
habere firmatur? sicut ipse in Evangelio dicit: Om- Vers. 6. Psallite Domino in cithara, in cithara et
nia Patris tnea tunt, et omnia tnea Palris sunt (Joan. vocepsalmi. Pulcberrima sibi copulatione verba ista
XVII,10). sociata sunl, ul quamdam harmoniam et ipsa de se
Vers. 4. Memor fuit miterieordimsum Jacob, et ve- "' facere videantur. Adbibentur enim instrumenta artis
ritatis sum domui Israel; viderunt omnes fines tertm; musicaead exercendum opus coelesle; quod necessa -
salutare Dei nottri. Memoffuit dictum est, quia pro- rie dicilur, ut illa perfectio per quasdam similitudi-
missacomplevit. Haecest autera promissio quam Isaias> nes indicetur. Psallit enim Dominoin cithara, qui per
prophetavil, dicens : Videbit omnis caro salutare Deii actum carnalem mandala Divinilatis operatur, qui
(Isai. LII,10). Huicautem promissioni aptum nomeni esurienti panem fregit, iiudum vestivit, praestitit so-
impositum est, misericotdim sum; ut Creator ctelii latium destituto, et caetera qusepossunt supernis jus-
terrseque homo fieri dignaretur, et humanum genusi sionibus applicari. Sequilur, in cithara et vocepsalmi.
peccatorura vinculis obligatum adventus sui beneficio> Eadem praeposterata verba subjunxil, ut quodvis
liberaret. Jacob (sicut saepe diximus) populum Novii prius eorum facias, tolura tamen ad Domini gratiam
Testamenli non incongrue videmur accipere : quiai pertinere cognoscas.
sicut Jacob fratri benedictione anterior exstitit, cumi Vers. 7. /n lubis ductilibus et voce tubm cornem;
postea nalus fuerit, ita et Chrisliana plebs prioremi jubitate in conspeetuRegis Domini. Respiciamus om-.
populum Synagogaefidei gre=sibus antocessit. Et ne! nia haecverba divinis mysleriis esse plenissima. Duo
intellectura noslrura diversa nominum dissimilitudoi C genera fuisse tubarum ad quasdam similitudines ex-
confundat, perscrutemur quareadditum sit, etvetita- primendas apud Hebraeos, Numeroruni nobis liber
tis sumdomui Istael; ut non soluih hoc datum intel- insinuat (Num. x, 2). Unum quod argento ductili
ligereraus populo qui post adventum Domini dictusi formabatur; hoc ad Spiritura sanctum, qui per pro-
est Cliristianns, sed eliam illi qui eura de Virginei phetas locutus est, competenler aptatur. Argenteus
nascilurumessecrediderunt. lsrael enim significatur enim a munditia dicitur et candore verborum; sicut
omnis fidelis qui Deum pura mente conspexerit. Mi- alibi ipse dicit: Eloquia Domini eloquia casla, argen-
sericordiam posuit in Jacob, et veritatem in Israel. tum igne examinalum, terroi purgatum septuplum (Ps.
Miseticordia quippe fuit, quandohominem liberaturus; xi, 7). Ductilibusautem significat quia fideles diver-
advenit;verilas, quandosancli faciead faciera vide- sis passionibus 328 lunsi (Domino largienle) profi-
bunt, quem "hic (sicut dicit Aposlotus) in mnigmiate ; ciunt, et tanlo plus crescunt, quanto amplius duri
per ipeculum (I Cor. xm, 12) conluentur. Addidit, mallei fuerint ileratione percussi. Malleus cnim est
viderunt omnes fines terrm salutare Dei noslri. Quoi diabolus, dequo propheta dicil: Contrilus est malleus
dicto haerelicorum pravitas omnis exclusa est, qui universmterrm (Jer. L, 23). Vox cst autem tubmcor-
putant Doraini Salvatoris localem concessam terris; new patientiaefixa lolerantia, quae velut cornea sub-
fuisseculturara. Viderunt, dicit, menle conspexerunt,, DI stanlia in viris fidelibus araore Domini perseverat.
quod per totum mundum conslat effeclum. Quantii His ergo tubis psallit Domino, qui ulrisque virlulibus
sunt enim qui eum carnalibus oculis in Judsea gentes devotus exsultat, qui et Dominummundo corde prse-
videre potuerunt? Sed cum hic dicat, omnesftnes ter- dicavit, et ejus misericordiam patientiae virlule susli-
rm, dubium non esl ad liJem esse referendum, utt nuit. Sequilur, Jubilate in conspectu Regis Domini.
nobis possit veritas constare verborum. Completa est in hoc commate, quae in superioribus
Vers. 5. Jubilate Deo, omnis terra; canlale, et! partibus suspensa videbatur esse sententia. Hic enim
exsultate, et psallile. Venit ad secundam partem, ini dicit ubi sit jubilandum, ubi cantandum, ubi exsul-
qua commonet diversis modis a devotis esse gauden- tandum, ubi psallendum, ubi in psalmo citharizan-
dura. Sad ad judicium Domini competenter ista re- dum, ubi in cithara psalmizandum, ubi jubilandum
feruntur, in quo et psalmus iste noscitur terminatus. in tubis ductilibus et corneis; scilicet in conspectu
Jubilate dictum est, cum magna delectatione in vocis Regis Domini,quando in illa judicatione jusli praeraia
gaudium prosiiite, ut quod non potesl explicare ser- promissa recipient. Per has enim varielates signifi-
mo confusaevocis, declareteruptio devotagaudentis. catur diversis sanctis operibus, diversis donis in con-
Omnisterrd, nniversalem designat Ecclesiatn, quacin spectu Domini esse gaudendum. Sive ista sic dicif.
691 M. AURELII CASSIODORI 692
hic esse facienda, ut semper ad eum raentis dirigatur A propter nomen Domini gravissiraa pericula pertule-
intenlio. runt, sicut dicit Apostolus : Omnes enim stabimut
Vers. 8. Commoveaturmare et plenitudoejus : orbh ante tribunal Dei, ut recipial unusquisquepropria cor-
terrarum, et universi qui habilant in ea. Hic jam terror poris, pront gessit, sire bonum, sive matum (II Cor.
fuiuri judicii et impiorumformidodescribiiur.quando v, 10). Isind lamen judicium ubi fiat evidenter ex-
mare illud quod est in pectoribus impiorum, delicto- pressum est; dicit enim Jocl prophela : Congregabo
Tum suorum recordationibus commovetur.Ptenitudo omnes genles, el educanteus in convallcmJosaphut, el
aulem ejus mcrito dicta esl, scilicet quia multa pec- disceptabocum iltis ibi pro populo meo, et pro hmredi-
cata ingentes excliant fluclus, et lunc magis plenis- taie mea Isruel (Joel m, 2).
sime commovelur, quando se reus novit esse dam- Conclusio psalmi.
nandum. Sequitur, orbis terrarum; utique et ipse
commovendus est, quando in novam faciem venire Quid est hoc quod inslrumenta musica frequenter
in psalmis, quae non lam videniur
praedictus est, sicut legitur: Erit cmlum novum et posila reperimus sed provocare potius cordis
terra nova (Isai. LXV,17). Addidit, et universiqui ha- mulcere atirium sensum,
? ille sonus et modulatio tibia-
bitantin ea, ut revera hoc intelligeres de hominibus auditum Sed quoniam
g rum a sacris mysteriis nostra riiliiloniiniisaetate dis-
dictum, de quibus superius figuraiira dixit, commo7
veatur mare. cessit, resiat ut intetligentiam hujus rei spiritualiter
debeamus. Musicaest disciplina quae re-
Vers. 9. Flumina plaudent manibus in idipsum, perquirere
rum sibi congruentium, id est sonorum differentias
montes exsutlabunt anie faciem Domini, quoniam venit et
convenientias pcrscrutatur. Ilaec meritoponiturad
judkart lerram. Frequenler diximus Scripiuras divi- rerum spirilualium similitudines explicandas : quo-
nas per diversas siinilitudines loqui,ulct impiis
niam concentus ejus virtute inconveiiiemiaesubsisldt.
celata sinlquse dicunlur, etfidelesad ea perquirenda
Nam sive quando psalmodiam dicimus, sive quando
sludiosius incilentur. Unde et bic per allegorias mul-
iMandalis Domini operam nayanter [ed., voluntarie]
tiplices Domino dicit esse cantandum. Allegoria est
du.cissimac barmonise gratia tempera-
enim aliud dicens, aliud significans. Mare siquidem impendimus,
mur. Et si causaslmjus rei alta deliberaiione perpen-
superius peccatoribus comparavit, nunc flumina
sanctos viros significant, qui bonas operas coslesti vivat das, qnaelibet creatura rationabilis, si auctoris sui
imperio, ab hac convenieniia non probatur ex-
ubertatc manaverunt. ln idipsum, id est in Domino
cepta. Merilo ergo incessanter praecipimur Domino
Salvatore, cui praedictam operam eshibuisse mon- in psalmo citliarizare, in citbara psallere,
strantur. Sed respice quoniam haecomnia snb allu-, " psallere,
in lubis duclilibus et corueis; ut duhiumnon
sione sunt : quando enim manus habent flumina, jubilare
acluuin
nisi fuerint sanctis hominibus comparata? de quibus sit hacc instrumenta dulcisona probabilium
diclum est : Qui credit in me, flumina de ventre ejus nobis indicare concordiam,
fluenl aqttm vivm (Joan. vn, 38). Sequilur, montes EXPOSITIO 1NPSALMUMXCVIII.
exsultabunlante faciem Domini. Monles et in bono et Psatmut David.
in malo plerumque poni manifestum est. Impii enim Dignitalem istius nominis satis admirari non pos-
superbis nisibus iniumescunt, et ad duriliam saxoruHi sum, quod in litutis semper affixam aciem noslrse
obstinaio corde perveniunt. Mansueli auteni mentis ntentis erigil ad Dorainum Christum. lpsiusenim ho-
soliditate firmissirai sunt; et quamvis pia humilitate nor in boc psalmo potentiaque caiitattir. Sed quanta
curvenlur, spe futurae beatitudinis in summitates so- laus est sanclissimi viri, ut per ejus nomen eximium
lidissimas eriguntur. Hi sunt qui Domino adveniente lantae significetur majestatis arcanum ! Per ZJavtd
gaudebunt, quoniam in futuro judicio promissionis enim 329 et personam loquenlis adveitinius, et
ipsius dona recipient. Addidit, quoniam venitjudicare Christura manii foriem desiderabilemqiie semimus.
terram. Hic terram, omnem peccatorem corapetenler Quapropter, exiinio prteconerecognito, magni Judicis
advertiraus, quiaterrena semper vitia concupiscunt. D piaestolemur adventum.
Vides totum sensum ad illtid judicii terapus esse per- Divisio psatmi,
duclum, ut omnia quae dicta sunt illi inlelligeres In prima seclione commonet propheta universos
posse congruere. Christo Domino confiieri, quia judicium et
Vers. 10. Judicabit orbemterrm injuslitia, et popu- populos
jusiitiam in Jacob fecisse declaralur. Secunda com-
los inmquitate. Hic orbis terrarum impiis est nihilomi-
monet ptebem ul adoret Dnminum Salvaiorem, qui
nus applicandus, qni frequenter terrm appellatione
declaranlur. Isti sub juslitia judicandi sunt, qui per- Moysi et Aaron el Samuel propitius fuisse dignofci-
lur, quia pr;ccepta ejus custodiisse monstrantur.
tinacia sua nulla remissione liberantur. Populos au- Unde exaltandum et. adorandura dicit esse Dotiiiuum,
tem significat eos qui e.xHebraeisfideles probati sunt, fidelcs suos exaudire dignalus est.
qui
et qui devoti ex gentibus advenerunt, de quibus ail:
Habeo aulem et alias oves, quw non sunt ex hoc ovili; Exposilio psatmi.
oportet me et eas adducere, ut fial unus grex el unus Vers. 1. Dominus regnarit, irascantttr populi; qui
Isti in sedes super cherubim, moveaturterra. Cum dicit enim :
pastor (Joan. x, 16). e.rgopopuli mquitatejudi-
candi sunt, quoniam ibi praemia recipient, qui hic Dominus reattatiil, exponit quoniam gloriam suaere-
695 EXPOSITIOIN PSALTERIUM.PSAL. CXYIII. m
surrectioBis ostendit; non ut ante creditus est non Adiclum
_. est nomen ejus, quia ubique dilatatum esl;
posse regnare, quem Judsei videbantur exstinguere; terribite, quia ipse venlurus esl judicare vivos et
sed hic illud tempus ostenditur quando ipse post re- morluos; lanctum, quia immaculata et coslesti con-
surrectionem suam dicit: Dala est mihi omnis pote- versatione permansit: sicut et alibi dicilur de ipso :
ttasin cmioetin letta (Matth. xxvm, 18). Sequitur, QuoniammagnificavitDominustanctumtuum (Psc:l.IV,
irascantur populi, nihil ultra nocituri. Magno enim 4): sicut el Marisediclum est ab angelo : Propierea
gravitatis pondere deridentur, quorum doli atque quod nasceturex te sanclumvocabilurFilius Dei (Luc.
versutise nihil penitus nocuisse declarantur. Nam i, 35). ;
quod dixit, trascan.tir, non praecipitpropheta ad ali- Vers. 4. Et honor Regisjudicium diligit: tu parasti
quod facinus populos coramoveri ; sed ut sibi poiius mquitatem. Supcrius dixerat : Confiteanlur populi
irascantur, qui rem probati sunt fecisse nefariam; nonttnt tuo : modo qucmadmodum confiteri debeant
ut ciio ad conversionis salulem venianl, ctim propria evidenter exponil. Honor enim Regis esl praedicatio
volunlate sua cceperint facta daninare. Quod si ad gloriosa, quam illi semper offerimus coufitendo. iu-
lilleram velis accipere, qttaedamvidetur urbanilas: diciumdiligit, hoc cst, ul deliberando atque tractando
sicut et in Actibus apostolorum legitur ponlifici debeamus diligere Creatorem. Non enim ille aut la-
Paulum dixisse percussum : Feriat le Deus , paries B ] bili voluntate, aut caduca menle colendus est; sed
deatbaie. El paulo posl increpatus dixit: Nesciebam, fixa et perspicabili deliberalione sententiae, sicut
fratres, quodprincepspoputi estet. Scriptum est enim: solet semper puris cordibus apparere. Sequitur, tu
Principempopuli tui ne maledixeris (Act. xxm, 3 el S; parasti mquitalem, ut agnoscerent homines ab ipso
Exod. xxii, 28); non quia nesciebat, sed quia prin- hoc munus allribui, quo possint hanc intelligere, vel
cipem eum populi sub quadam urbaniiate denegavit. facere constanter mquitatem. Denique sensura istum
Iia et hic dictum est : Dominut regnavit, irascantur evidentius sequens versus ostendii. Sive (ut quibus-
popuU,id est, nihil ultra nocituri; quod non ad ex- dam placet) honor Regis est damnalio jusla nocen-
borlationem, sed ad derisionem videlur potius per- lium, quoniara iniquibte punitagloria regis semper
tinere. Quaefigura dicitur astismos, Latine urbana augelur.
diclio, venustatis et facetisecausa composita. Sequi- Vers. 5. Judicium et jutliliam in Jacob tu fecitti.
tur, qui tedtt super cherubim,movealur terra. Tu qui Judicium fecit in populo fideli, quando ei donavit bo-
sedes, indicativus modus esl secundse personse ; ad num malumque discernere; justitiam vero, cum re-
ipsum enira Dominum verba converlens hanc sen- lictis idolis Creatori suo meruit htimili devotione ser-
tentiam finit. Cherubim Hehrscum nomen est signi- vire. ln Jacob autem , in unoquoque fidcli dicit,
ficans plenitudinem scientiae; ubi quasi in Ihrono < C quia nominis istius commemoratione populus devotus
suo Dominuminsidere raanifeslat. Nam et homines ostendilur. Tu fecitti, quia nemo esl alius praeter
insidet [ed., insidentj, qui plenissima fide atque ipsum qui instituit et firmavit [mt. A., formavit] Ec-
operum probilale complentur. Adjunxit, moveatur clesiam; sicut dicit Apostolus : Fundamentum enim
terra. Sive illud significat quod superius dixit, ira- aliud nemo potest ponere, prmter id quod posilum est,
scantur popuH, sive magis ad conversionem peccato- quodest Christus Jesus (II Cor. ui, 11).
res postulat commoveri, qui (sicut jam dictum est) Vers. 6. Exattate DominumDeumnosttum, et ado-
letta merilo nuncupantur, quia lerrena vitia concu- rate scabellumpedum ejus, quoniamtanetum ett. Venit
piscunt. ad secundam sectionem propbeta, in qua populos
Vers. 2. Dominusin Sion magnut, el excelsussuper devotos commonet ut nomenDomiui magnificare non
omnet populot. Ut Deum illum quem dixit sederetu- desinant; quatenus illum prsedicando, ipsi poiius
per cherubim, DominumChristura evidenler adver- exaltari posse vidcantur. Caetenim ille huiumis yi-
teres , expressit, Dominut in Sion magnus, qui in ribus (sicut ssepe dictum est) non indiget adjuvari,
Jerosolymilanis parlibus horao apparere dignalus est. qui est summa virtus, et totius Majestalis adoranda
Et intende verba quaedicit, Dominut magnus, ne qtiis D ] perfeclio. Scquilur, et adorale scabellum pedum ejut,
cum pro passionis humilitate putaret esse temnibi- quoniam sanctum est. Quoniam beaius Augustinus,
lem. Addidit, et excelsus super omnes populos : quo- diligentissimus exquisitor, corpus Domini quod de
niara ille quem irreligiosa mentecontempserant, Rex Maria Virgine sumpsit, scabellum divinitalis ejus as-
excelsussuper omnes populos eminebat. Sion autem seruit (Enar. in psal. xcvm, ante med.) 330 debere
inlerpretatur speculalio, quod est Ecclesia, in qua sentire, propler naturara humanitaiis, qiiam est di-
Dominus spiritualiter inesse reverenda semper con- gnatus assumere : illi eniin virtuti esse subjectum
templatione monslratur. alque unilum, omnibus creaUiris constat excelsius,
Vers. 3. Confileanlurnomini tuo magnoet terribili, sicut dipit Apostolus: Quad \nfirmum est Dei fortius
quonianisanctum est. Post apparilionem carnis quae est hominibus(I Cor. i, 25); et alibide eodem Mediatore
facta est in Sion, confitendumdicil populis Domino Dei et hominum homine Christq Jesu Apostolus dicit:
Salvatori, de quibus superius diclum esl, irascaniur Propter quod Deus exaltavit illum, et donavilitti no-
populi. Bie enim in Ecclesia cathotica quotidie fieri men quod est super omne nomen : ut in nomineJesu
videmus, ntqui prius fuerunt blasphemi, paulo post omne geuu fleciatur cmlestium, terreslrium et infer
s.nt(BomiuQ pr_esiante) cwecli. Magnum autem norum (Pfiilip- u, 9): nunc dicendum nobis est quid
695 M. AURELH CASSIODORI 696
ia isto versu pedesejus significare videantur, scilicct. A ille scabeltum dicitur, qui se verrai, scarabaeo, herbic
Stabilitatem Divinitatis, quae semper in nalurae'sti_ei futlonura, et angulari lapidi comparavit, rion vilitatis
omnipotenti gloria tanquara pedum indefecta slabi- [ed., ulilitalis] intuitu, sed bumilitatis affectu; quam
litas perseverat. Hojus ergo Verbi assumptum cor- sumendo tanturo fecit excelsam, quantum prius fuit
pus, quamvis gloriosum, quamvis magnum, quamvis: in hoc mundo parvissiraa? Sequilur, quia custodie-
sit adorabile; tamen propter humilitatem humanita- bant testimonia ejus, et prmceptaejus , qum dedil illit.
tis, stabetlum pedum compelenter accipimus. Nami Reddit causas quare eos exaudire Dominus digna-
cum ipse dicat : Cmlum mihi sedes est; terra autem; retur : quia ipse iiltim vere diligit, qui ejus mandala
scabellum pedum meorum (Isai. LXVI,1); corpus ler- custodit, sicut ipse discipulis dicit : Si me ditigitis,
renum quod de Maria Virgine sumpsit, bene (ut opi- mandata mea servate (Joan. xiv, 15). Testimonium
nor) eadem similitudine scabetlum pedum ejus pro- est per signa aliqua praecedentis rei posita signifi-
batur intelligi. Et nota quia non dixit : Quoniami catio, sicut in Heplaleucho dicit : Hoc erit vobisin
sanctusest; sed, quoniam sanclum est; scilicet ut testimonium.Prsecepta enim pertinent ad legem quam
corpus a deitate mentis conteraplatione diseerneres, per Moysen visi sunt accepisse. Unde ostenditur effi-
sed ad unam personam referres, id est ad Ver6um. cacissime placereDeo, quando a nobisejus completur
quod caro factum est, et habitavit in nobit (Joan. i, imperium.
14). Pedes etiam Divinilatis per tropologiam dicit, Vers. 9. Domine Deus noster, tu exaudiebas eos;
sicut el scabellumdictum est. Etiam sic forsilan de- Deus, tu propitius fuisti itlis, el vindicansin omniastu-
bemus accipere, ut exlrema temporis designet, diaeorum. Dicendo, tu exaudiebas,et lu ittis propitius
quando Dominus incarnari djgnalus esl- Unde el fuisli, ostendit quidem desideria sanctorum in bonis
Joannes evangelista dicit : Filioli, novissima hora petitionibus fuisse completa, eosque beneficia susce-
est (Uoan. u, 18); Paulus quoque apostolus dicil: pisse, quae videbanlur necessario postulari. Sed ad-
Cum venissel plenitudo temporum, misit Deus Filium didit, et vindkans in omnia sludia eorum. Hoc pro-
sttumfaclum ex muliere, faclum sub lege(Gal. iv, 4). pterea positum est, ne semper nos quaereremus au-
Vers. 7. Moytes et Aaron in sacerdolibus ejus, et! diri, quando utrumque in ipsis videtur impletum.
Samuel inler eos qui hwocant nomen ejus; invocabant! Cognoscimusenim eos, et interdum exauditos fuisse
Dominum, et ipse exaudiebal eos. Ideo priscae auclo- cum peterent prospera, et iierura itt sludia eorum
ritatis magnos viros posuit, eisque gratiam Dominii vindicatum, ne huraana illis elatio surripere potuis-
asserit fuisse concessam, ut ad similem devotionemi set. Nam quamvis aliqui fidcles sint, et magna devo-
fideles populos incitaret. Et nola quia hic Moysent r tione venerandi, oportet in eos pro terapore vindi-
sacerdotem dicit, dum sic in Heptateucho non lega- cari: ne cor eorum ad superbiam videatur posse
tur; qui etsihostias non offerebat, sicut Aaron frater deduci, sicut et Apostolus dicil : Et ne magniludo
ipsius, vota lamen populorum coram Deo semper revelationumextollat me, datus estmihi stimulus carnis
exhibuit, quod sacerdotis officium esse monstratur. memangelus Satanm, qui me colaphizet.Propter quod
Quapropter merito et hic sacerdos dicilur, qui magnis\ ter Dominumrogavi ul discedereta me; el dixit mihi:
precibus, irascente Domino, pro populo supplicavit. Sufficit libi gralia mea: namvirtus in infirmitate per-
Samuel autem in lemplo Domini praedicabili sancti- ficitur (II Cor. XII,7, 8, 9). Quapropler audivimus
tate conversatus est, qui David unxit in regem. SedI exaudilos, et in eis intelligamus eliara vindicatura ;
quoniam sacerdotis non accepit officium (quia eratt ut cognoscamus misericordem Chrislum utruraque
de tribu Ephraim, unde sacerdotes fieri non l.cebat),, fecisse propitium.
addidil de ipso, inler eos qui invocantnomenejus: Yers. 10. Exallale DominumDettmnoslrum, et ado-
quia nominatim percurrere non poterat, quos mul- rate in monte sancto ejus : quoniam sanclus est Domi-
titudo infinita dilatabat. Adjecit, invocabantDomi- nus Deus noster. Et superius quidem pars versus
num, et ipse exaudiebateos. Quantum valeat sinceri- istius legitur, ubi facta divisio est; sed ibi subjun-
tas orationis in brevilale declaralum esl, quia fide-. D I cium est, et adorate scabellutnpedum ejus; hic autem
liter supplicanles efflcaciler audiebat. non montem, sed in monlesancto Dominumpraccepit
Vers. 8. /n columnanubis loquebaturad eos : quiai adorari. Quod ad montem Sion (qui est Ecclesia)
custodiebanl testimonia ejus , el prmcepla ejus qum 5 referri posse non dubium est, quac est monlium
dedit illis. Non vacat quod diclum est, in columna j inons, et sancta sanctorum, cujus ipse habitator est
nubis, quia semper ista in aedificationedomus pro) Christus. Sic ulrumque in sancta Ecclesia dicit esse
forlitudine ponitur et decore. In hac ergo specie lo- faciendum. Notandum est auiem quod sanctum Do-
quebatur illis Dominus, quaeventuram fabricam Ec- niinum in sancto monte pr_ecepit adorandum, quo-
clesiaenuntiabal. Sed quia illis tunc per nubemverbai niam sicut laus ejus non convenit ori pravo, ila nec
fecit, nobis per sanctum scabellum suum, id est perr ejus culluraetoci potest congruere turpitudo.
incamationem et loqui evidentius, et apparere di-
Conclusiopsalmi.
gnalus est. 0 scabellum omnibus templis excelsius,
omnibus spirilualibus crealuris mutto praestanlius ! Consideremus faciem hujus psalrai, quasi duobus
sicut dicit Apostolus : Cui autem dixit angelorum : luminibus splendere pulcherrimis. Incredulos terret,
Sede a dextris meis (Hebt. i, 5)? Sed quid mirum, si;i ut ad supplicationem devotissimam 331 perducan-
 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM. PSAL. XCIX. 693
697
Christnm Dominum adorare pracipit, i
A allegorice constai intelligi. Allegoria est enim figura
lur; udelibus
novit exaudire quos diligit. Beata plebs aliud dicens, et aliud signilicans..
quia ipse Vers. 2. Servite Domino in tmlitia; intrate tn eon-
quae de >taligaudet imperio : vitale quippe deside-
amare Creatorem. speetuejus in exsultatione. LicetservitiaDominidiver-
rium est agnoscere et Quapropter
moveat auditus Dorainus Chri- sis videantur ofliciis expediri, ut sunl ordines eccle-
exsuttationem nobis
Nam siastici, monasteria fidelium, eremitae solitarii, laiei
stus. Fidelis servi est diligere dominantem. qui
se devoli; omnia tamen ad isla tria verba proprie refe-
non babet charissimum gubernatorem suum, ipse
Natura rerum ut runtur, ut Domino sub lseiitia servialur, non in mur-
profitetur borrendum. quippe esl,
aut amaritudine mentis, sicut faclura est
ab eo te diligi posse nutlatenus arbilreris, quem muralione
in deserlo, quando contra DorainuraJttdaicus populus
charamente non appelis. Diligamus igilur, ut ame-
ut ut ad murmuravit. Sed ista twtiiia utique charilas est, quae
mur; qtiaeramus, inveniaraus; pulsemus,
valeamus. Contra omnes amenlias est (sicut dicit Apostolus) non inflatur, non agit perperam,
eum accedere
non ett ambitiota (I Cor. xm, 5), el reliqua quae hanu
eum tepide quaerere, quem tibi cognoscis ceterna be-
virlulem egregiam mirabili narralione describunt.
aeficia posse prsestare.
Quapropler illi sub laelilia Dominoserviunt qui eum
EXPOSmO IN PSALMUMXCIX. j supra cuncla diligunt, el invicem se fralerna chari-
D
Psalmus in confessione. tate respiciunt. 0 libera servitus! 0 servitium supra
cunctas dominaliones exiraiura , quibus talis lsetitia
Cum frequenter in psalmis posita sit pro rerura
hic tamen in titulo Ifibuitur, qualis in regnorum gloria non habelur!
jpporlunitate confetsio, singula-
Sed istam laetiiiam quse in hoc mundo prsecipitur,
riter probaturascripta: revera, quia lotusbicpsalmus
vide quale prsemium subsequalur. Dicil enim : Intrate
ad utrasque perlinet confessiones. Una est quando in
conspeciu ejus in exsultatione. Multo difficilius,
peccata nostra deplorantes [ed., depromentes], cul-
et misericordiam multo praeslanlius est anle tanli judicis gaudere con-
pabiles nos reosque profitemur, conscientia commonetur,
Domini concedendam nobis piis fletibus exoramus. spectum, ubi sic convenire
ut gaudia tunc sumal humilitatis, quando superbis
Altera, cum sive nobis beneficia collata laudamus, esse terribilis.
sive aliis praestita cura magna exsullatione venera- omnibus probatur
Vers. 3. Scitote quod [ms. A., quoniam] Dominut
mur. Confessio enim quasi confatio dicitur, sive poe-
ipse est Deus; ipse fecit nos, el non ipti not: nos autem
nitenlia, sive laus muliorum ore celebrata; qtiaeideo el oves pascumejus. In capite versus
sic dicitur, ut ad monstrelur. populus ejut,
plurimos perlinere
hujus contra perfidiara loquilur Judseorum, qui Do-
Divisiopsalmi. 4£ minum Salvalorem non pulando Deum, in Creatorem
suura manus injicere prsesumpserunt. Scitote, dixil,
In prima parte psalmi propheta commonet univer-
ut Dominumdebeat sub inlelligite, quod iste Dominus quem Dei Filium mi-
sitatem, magna jucunditate nime credidistis, ipse esl Deus qui fecit cceluni et
laudare, quia (anli Dominitriste non decet servitium. nos quoque ad suam imaginem simili-
utendum cre- terram, qui
Et ne semper hoc genere confessionis Et ne putarent humanam
secunda ut malortun tudinemque plasmavit.
deret Christianus, parte dicit, creationem patrum semini esse deputandam, adjecit,
nostrorum delicta poenitentes, indulgentise ipsius el non ipsi nos. Nam quamvis nativilati nostrse mi-
porlas intrare mereamur, quia misericordia ejus nisterium prsebeat carnalis operatio, tamen ille in
permanet in seternum. hunc mundura nos probalur adducere, qni cuncta
Expositio psalmi. facit ad exislentiam pervenire. Sequilur, nos autem
populus ejus, el oves pascumejus. Venit ad populum
Vers. 1. Jubilate Deo, omnis terra. Sollicitus pro- fidelem per coraparationes
pulcherrimas, quid sit
phetade populo fideli, ne se putaretsub anxietate tri- ostendens. Ovet, quia simplices sunt, et ipse earum
stiti* Christo Domino servilurum, primum a jubita- pastor est verus. Pascua ejus, id est divinarum
tionecflepil,quia ipsaestjusti perfectadevolioDomino1D Scriplurarum copiosa et dulcis epulatio. Ipsa sunt
sub mentis jucunditate famulari, sicut et Apostotus pascua quibus fidelis anima saginatur, el ad futurae
monet: Semper gaudete, sine inlermissione orate, in: beatitudinis amcena perducitur. Sic istis tribus ver-
omnibusgtatias agiie (I Thess. v, 16, 17, 18). Et ne1 sibus complexus est quid agere, quid credere, quid
quisse minime crederet evocatum, addidit, omnis! intelligere debeat Christianus.
terra; ut ipse inter hoinines non videatur existere, ' Vers. 4. lntrale potlas ejus in confestionem, atria
qui hanc vocem detrectat audire. Jubilatio est enim1 ejus in hymnis confessionum. Laudate nomen ejus.
(sicut saepe diximus) magno menlis gaudio commo- Venit ad secundam partem, ut quia superius dixerat
veri, non tamen in arliculata verba prorumpere. Nam1 in Domini laudibus esse jubilandum, nunc docerel
quod dixit, jubilate, et subjunxit, omnis terra, fre- quemadmodum illi unusquisque debeat confileri.
quenter et per casus nominum discrepanles, raagnos• Portm Domini sunt humilis pcenitentia, baptismum
indicat sensus. Nam cura terra singulari numero' sacrum, charitas sancta,
eleemosynse, misericordia,
denuntietur, jubiiate d.icit, quod ad pluratem nume- caUeraque mandala, per quae ad ejus possutnus per-
rum certum est pertinere; ut hanc terram ad homines,1 venire conspectum. Hortatur ergo
propheta 332
oon ad tellurem aestimares esse rcferendam, quodi ut per hanc humiiitatis confessionem, primo jauuai
m M. AURILII CASSIODORI 700
misericordiae Domini intrare debeamus : ne nos. A Sed ideo verba noscilur praemisi.se atUiss.ima,,ut ejus
exlra ovilia saevienlis lupi possit rapacitas invenire. virtus simplex atque perspicua sensus, lucidissimos
Adjecit, alria ejus in liymnis confessionum.Alria ejus,, ac nimis bonorabiles indicaret. Psafmus euim san-
et hic stibaudis, intrute. Significal enim prophelas,, clatu significat operatioi.em. Ipsi David itbi,ppnilur,
evangelislas, et quicunqi.e (Domino aspirante) do- tolum Cbristi virtulibus applicalur, ut nil.il de isto
cuerunt. Dicla enim iltorum Domini constat esse_ t. rreno regp intelligas, sed omnia de illo co^lesti
pal.tti.t, quando ipse in eis iuvenitur, si devola mente3 dicta fuisse cognoscas,
perquiriiur. Sed ut hanc confessionem divideres ai Divisio psalmi.
priore, posuit, in hymnis, qnalis fuil illa Dominii Congregalio ilta sunctorum quam per imiversuiu
Salvatoris cum dixit : Confitebortibi, Paier Domine e mundum catholica parit et multiplicat semper Eccle-
ceeliet lerrm (Malih. xi, 25). Non enim pro suis pec- sia. In prima parte psalmi cantare se dicit Donrino
catis aliquid confessus est, sed laudes Patri sinceraa miserkordiam et judicium, cofisortia.quereliigere pes-
dileclione persolvit. Congruus cnim ordo servatuss simorum. Secunda parte fideles se asserit djiligere,
esl, quia duin illa prius offerlur, ista jam securaa el cura eis gratissiraa babitatinne versari; dsemones
subseqiiilur. Addidil, laudale nomen ejus; ubi po- i- auiem cumsuisimmissionibusdesuocorde repellere,
iienda subdislinciio est, quia sequenli versni constatt I. 1 quos novit cum Dei famulis non habere ullatenus
esse jungciidiiin. pnrtionem; tit tali institutjone formali, et appetere
Vers. 5. Quoniam suavis est Dominus, in mlernum n bona, et mala renuere debeamus.
misericordia ejtts, et nsque in swculumsmculi veritas !t Expositio psalmi.
ejus. Ne qu s se pularet laudando fatigari, aul onli- Vers. 1. Misericordiamet judicium canlabo : tibi,
nuo labore flacceseere, causam reudidil quare prae- .- Domine, psallam. Coeleslisin terra multitudo beato-
dicandum esl nomen ejtis; id esl, quoniam suavis est tl rtun protnlit initium, quod breviter cuncta concltide-
Dominus.Quando enim provenit in suavilate defeclus,!, ret. Potestas enim Domini semper aut miserelur,
aut potest animus expleri, ubi semper proficit appe- !- aul.judicat. Sed neque wtseiicordta ipsius sine judicio,
titus? Dcleclatio ista nescit habere fastidium, ubi sic ic neque judicium sine misericordia reperKur; utraque
mens consolala reficitur, ut nullatenus tamen ejus is enim se mulua societate conjungunt; nec factuut
desideria dcponantur. Et ne suavitatem, quara dixit, t, ejus aliquod provenit, quod non plenum cunctis esse
crederes esse lcmporalem, in ceternum dicit ejus ts virlutibus senlialur. Nam sicut hic dixit, misericor-
muericotdiam permanere , quia cum semel prSBStitc- '.- diam el judicium , alibi dicit pro his duobus nomini-
rit fmura bona, ab ipso lainen perpeiue servantur ir bus, justitia el pax; el iterum, miserkordia elveritas;
illaesa. Adjccit, et usquein swculumswculiveritas ejus. s. Q
\ vel, justitia ei jttdiciumptmparatiosedis lum;utubique
SmculumtmcuH, et islqd significat quod nunc agiiur, r, Deum pium demonstret et jusium. Quod genus lo-
et illud quod. credimus esse venlurum : quoniam et 3t cutionis inler propria Scripturae divinaeconnuinerari
liic eslveritas Pomini, sjcut legitur : Veritasde tenaa posse non dubium est. Nam et in illo adventus sui
orta est (Psal. LXXXIV,12), el in illo saeculo, ulii iii tempore glorioso, primo loco misericordiamfacit,
piomissionuni ejus dona compleutUF, et ipse cum m quando dicit : Venite, benedictiPatris mei (Matth.
sanctis suis glpriosa perenuitate regnabit. xxv, 34), et caetera; sed non sine aequitale, quia
Conclusio psalmi. fidelibussuis promissa restituil. Postea vero judiciim
Mirabiliter hic psalmtts ulrasque nos confessiones sequitur, cura dixerit impiis : Disceditea me, male-
dicii, in ignem wternum (Ibidem, 41); quod tamen
edocuit, ut et alacres Dorainojubilemus, et peccato- non cst sine
rum noslrorum vulnera sine intermissione planga- pietate, quoniam post mullam patien-
tiam noscitur proferre vindiciam. Vides ergo haec
mus. In lioc eniin mundo utrumque necessarium est,'
duo et consentanea sibi esse, et suis ordinibus collo-
ut nec in tristitia desperet Dei servus, nec iterum
animus ejus prosperis reddatur elatus. Nam sicul caia radiare. Audiant itaqne misericordem Dorainum
saniias bominis humoruin pace consistil, ita perfe- peccatores, qui de sua 333 nequiter salute despe-
clus est Chrisiianus qui fuerit inler harum rerum Prant; inlelligant superbi Judicera , qui malum suum
vicissitudinem immobiliier lempcralus. Suscipiamus non sesliraant es.e punicndum. lia bic totum compen-
alacri diose plenissimeque cantatum est, quoniam in his
ergo menle qme dicta sunt. Qualis enim sit ista
duobus sermonibus, el cuncia opera Domini, et toiius
deploratio ex hoc dalur intelligi, ut in ea praecipialur
Dominusesse laudandus; inerito, quia inde provecttts Ecclesi.i!aedificaiioprohatur esse narrata. Adjecit:
evenil, uon reatus; non poena, sed praemia; non libi, Domine, psatlam. Dominopsallit qui bouis faclis
snis eum placare contendit. Ipsaest enim suavissima
deformis servitus, sed pulchra libertas.
virtus harmoniic, quando vox cognoscilur operibus
EXPOSITIO 1N PSALMUMC. consonare. Nam si hae duse res discrepabili sibi va-
Psalmus ipsi David. rietale dissentiant, nequaquam possunt psalmodiae
Quamvis lifuli ab hisloriis tracti virtutem videan- n- temperatam ellicerecantilenam, nec ad auresDomini
tur indicare psalniorum, tamen et siraplices idem :m vcnit, quod se miilua contrarietale confundit.
conlinere noscuntur. Est siquidem lextus iste mira- a- Vers. 2. Et inletligam in via immaculata, quando
bilis, et in forma perfectse,sanciitatjs iiiplqsqs., qui
|ui venksad me. Hic versus de superioribus pendet. Nam
ceuwuanum fructum debeat exspectare pra.nii_.ruin. n, si disciplinabilis illa psalmodia competenter dirigator
701 EXPOSIflO IN PSALTERHJM. FSAL. C. 701
ad DQ_RAMMU vjde tfttid piaestaf, ut intetligat in via Ajudicatur;
i nam quaa_vis anle faciem n,ocstw,rftve-
immacuka&t(jpando ad se Dominus venire dignetur, niant, tamen in conspectu menlis nostraa non swut,
Addid t,
quera magijapere sustinebat. Intelligam dicit, id est quae abomins.b'.UexsecralioDe refuginms.
credan puro oordjs affectu; ut quod oculis carualt- nou adlfwsit miki,, Hoc camnia omniBo suspe..siuu
bus no» videfeat, vivaciter conspiceret animaedeside- est; desiderat enim caput versus sequeotis,, ic| est,
rantis adnisu, Et quoniam tale desiderium spiritua- cor ptavuw; quod freq«ehter (actun, s^ecundumHeT
liter ja»vra>ntis erat, dicit queu.admoduro venire hraeoa iu P&alterii,vevsiMs ir^\erj.^mvs.Cw enim
dispouat) »» W»scilicel, immacuiata, quia Christus pxqvujn.aihmrete non potest, r.\si peccatoruoi iniqui-
Dominus pqccala non habuit, qui et per hunc mun- late d .stoniv lnvicern quippe sibi aeqnatia vola gltt-
dum _mm*euJatisgrcssibus ambulavit, Hoc est enim tinafttur, et ediversa divi^mnur qusecusque comra-
morum
quod dicjfe.EAinteUigamin vw immaculata, quando ria sunt; uee pravum recto convenit, quia
venies,ad flte, varietate diasentit. Hic auteni status iucidit couje-
Vers. 3. Petambulabam tn. t*nn.ocentia cotdis, mei, cturaUs, ubi quaeri.tlira,nt cuip quibitst copyjyat, W<-
tit utedja dmm n\em. Hypotheiicua denuo syllogis- quomodo vivat,
mus ap*!ituj : Si justus peramhulat in innoceniia Vers. S. Corpravum;deetinantetamemalignosuon
cordin m medlQ domus Domin,, non prqponit ante B ] agnoscebant. Diximus cox pramm superioribus esse
oculoa *u«s r«m pnatam.;attamen justus perambtilat jungendum, ut absotuia sentemia subseiuatur.
in iunoicejitiacordi» in medio domus Oomini; noq Peclinantet a me malignos non ctgnotcebam. Decli-
proponit igilur ante oculos. suos rem malam. Nunc n&ntesa me matignos, haerelicos dicit, qui pravis
sequen.tt$,v_t_ean.u8. Dicendo, perqmh.uta.ba.m, osteiw dcgmatibus, a cafholica prcedicationedisaentiunl, et
dit vi.am,puradt istius non se studiosissiine perquU declina,nte$jemitas rectas, per vias pessiraas se au-
siisse, s,gd.tanquani transitor _afuftiisse decursam, Ac ditoresque deducuut, Nan agwscebam dixit, quoniam
deinde, <jui4 possit innocentia paucis verbis absolvi- cum se b(.i»tiiatnsatque signatos asserant, t.on in eis
tur» Ut m mtdia domus Dei habitare mereretur; agnoscitur diviria dilectio, qui blaspbemi prpMntui.
quatenvM»et>reliquis bonuin exemplum praebeat, e.t in Domino, Uti enim Christiani veracitef recogiiQs
ipsa boBOrabiltconversatiane feluceau Nam quantum scuntur, qni se lidei praviiaie non poUuunt.
valeat innocentia liinc datur inlelligi, ut proptcr gra- Vers. 6. Delrahentemadversus proximum suum oc-
lissimam simplicitatem in columbse specie Spiritus cutte, huncpertequebar. Detrabit haereticuscatholico,
sancius appareret, etproptermansuetudinembeatam quando absentero aliqua obloculione dilacerat; nee
Agnum se vocare Dei Filius elegisset : designans audet palam cantendere, qui se novit irralionabilia
quoniam,illa coelesiiset vera sapientia in pectoribus C ( vindteare. Hos dicit persequendos, ut ad veriialis
placidis aique humiliiius conquiescat. sludia eoneileutur, qui deeepii variis qu;»sliouibus
Vers, 4, Non ptoponebaman\e oculos meot rem eludtintur. Proacimumenim dicimus et earuis nobis
malam; facientet prmvaricationesodivi. Non adhmsit soeielale conjuncium, et aliqua tegis vicinilate sor
mihi. Quoniam superius dixit ambulasse se in medio1 ciatum. Nam dum quidam eorum nobisoum Veins ac
Ecclesiae ininnocenlia cordis sui, hunc per (iguram Novum Tesiamenium suscipere videantui, rocie la-
setiologiam, quae Latine appellatur causae reddiijo, njen intelligere Seripturas divinas deteslabili volait-
hoc duobus modis exponit : primo dicens usque ad tale conlemiiunt.
positara div.sionem cum vitiosis se non habuisse Vers. 7. Superbo ocuio et insaliabiti catde, eum hoe
consortium ; deinde usque ad finem psalmi, asserit simul uan edtbam. Duo esse dicit genera perfidnrum.
ctim fidelibus suam se posuisse nihilomiinis porliq- Unum (sicut superius posuit) quod preijmis detrahit;
nem, et de. corde suo diaboli fugasse versutias. Sic sed illud jam, quemadmodum curari possit, ostendi(.
iuaximam pariem bujus psalmi hsec figura cognosci- Alittd vei>pquod tupetbo oculo, id esi voluiUato prae-
tur esse complexa. Nunc ad exponenda verba redea- lumida ei insatiabili cotde a blaspbemiis non 334
raus. Qui Deum credit utiorem, rem malara ante1 recedit, sie dicit esse viiandum, ut jam nec ipsura
cordis sui lumina non proponit: quia necesse est ut D ] cum eodem debeamus inire convivium, ne aures
despiciat terrena qui noscitur considerare ccelesfia. Christianorum ahominandis sermonibtts inqninen-
Sed qni in mundo eral, rem malam anie oculos snos tur, Sed et hac, acrius quidem tamen genus curatio-
quqraodo poleral non habere, nisi quia illi lalia dis- nis iudultum est, ut cum se mens impia sanctis viris
plicebanl, nec eorum vitiosa delectatione capieb;- exsecrabilem viderit factam, errorem, spqrq adbibiia
|ur? Jtiste ergo dixil sancta congregalio, ante ocutos satisfactiqne recorrigat, Nam si Aposlolus dicit de
cordis suj se non posttisse nequifias, quas de pene? Cbristianis male viveniibus, curq his nec ci&um su-
tralibus stiaementis evcluscrat. Recte siquidem illas mete(l Cor, v, 11), quanlo raagis hqc Jjericqnvenitde
res videre non dicimur, quas nullis deleclationibus Iruculentis atque obstinatis haerelicisl Sive bpc spi-
inluemuf, Sequilur, facientes ptmvaricaliones odivi. rimaliter intelligendurn est de cprpore pomini Salva-
Expostjit queniadniodum mala ad ejus non poiuerint toris, ut cum illis communicalio non edatur, a quibus
inierqos ocylosppryenire : quia prmvaricalionesbo- fides Chrisiiana discarpitur. Ej. intende q<tB ^VfiSH"
niinsinjjugi.ex hahuit odiosas. lllas enim V^ unus- periqra quae dicta 6Ui|t, sive quae in secunda diyt
quisque respice.re djcitur, quas t\ djligere posse sionis djcenda sunt, qmnia pertineqt §4 g|^ti|;n cfin-
703 M. AURELH CASSIODORI 704
jecturalem, in quo maxime diserta oraiorum exer- A coeperint apparere , lunc oratione debent ejici, tunc
centur ingenia. abominabiti exsecratione detrudi: ne paulatim noxie
Vers. 8. Oculi mei super fidelet terrm, ut sedeant crescenles , velut dies nos nebulosissima compre-
hi mecum; ambulansin via immacutata, hic mihi mi- hendat. Peccatores autem terrm sunt daemones, qui
nislrabat. Sancla illa congregatio venil ad secundara universam carnem deducunt pravis immissionibusad
partem, et sicut superius abominabiles sibi reddidit reatum. Peccalores enim jusle dicunlur, quoniam
infideles, ila nunc recle credeiitium virorura deside- peccatores faciunt. Ipsi ergo cum suis operibus in-
rat babere consortium. Illosenim cordis oculos quos terficiunlur, aniraaehominum sine dubitatione sal-
averlebata pessimis, nunc se profiietur sociare cum vantur. Hoc autem fieri manifeslum est, quando
sanctis. Fideles lerrm dicit, qui per totum mundum nobis compunctio lacryraarum divini roris misera-
habilanl Christiani. Sedeant aulem mecum, id est, in lione confertur. Neque enim eam, quando volumus
fidei unilale permaneant. Per hunc enim situm et offerre, praevalemus; sedlunc impenditur, quando
requies designalur, et immobililas mentis ostendilur. ipsius largitate prsestalur.
Volunt hcc aliqui propter excellentiara dictorum et Vers. 12. Vt disperdamde civilateDominiomnetqui
Christo Domino evidenter aptare; sed subito non R operanluriniquitatem.CivitatemDominianimampiam
est permutatio facienda, ubi setantum [ed., tamenj Patres esse dixerunt : unde diabolus disperditur,
introducla potest explicare persona. Sequitur, am- quando a sua intentione reraovelur. 0 crudelis, o
bulant in via immaculata, hic mihi minislrabat. Haec tyrannicse voluntatis iniquitas! Non sufficil quia ho-
est revera fidelium Christianorum manifesta proba- mines mori fecit, sed adhuc ne recuperati possiut
tio, et sua vita clarescere, et rainisirorum conversa- vivere, veheraenler insistit. Sed tu, Domine, qui
tione relucere, sicul jam in decimo septimo psatmo vides impudentissimum hostem, praesta validam de-
dictumest: Cumsanciosancluseris, et cumviroinnocente fensionem, ne ille ad volum suum perveniat, qui le
innocenseris, et cum elecloelectuseris, et cumperverso nobis infensum faccre insatiabili callidiiate festinat.
tubverterit (Psal. xvn, 28). Sed quamvis hoc nec a Tuis te verbis, tuis comraonilionibus exoramus :
laicis videalur exceplum, tamen specialiler sacerdo- Judica, Domine,nocentesme,expugnaimpttgnantesme.
tibus probatur imposilum, ut tales ministros ha- Apprehendearma et scutum, et exsurge in adjutorittm
beant, qui divinis regulis non repugnent. mihi.
Vers. 9. Non habilabit in medio domus mew qui
Conclutiopsalmi.
facil tuperbiam. Adhuc in dictis superioribus perse-
verat; negat enim cum superbis sibi fuisse aliquam 'C Cognovimusqualis fuerit iste sanctissimus qui in
portionem : ne crederetur eos probasse, quorum fa- raedio domus divinae misericordiam et judicium
miliaritatem sibi videbaiur adjungere. Istud autem Domini pura mente cantavit; quemadmodura malos
quod posuit, in medio domut mem, hoc vult intelligi: absolute vitaverit, bonis autem fuerit gratissima so-
quia nihil commissum talis habuit, nullo honore cielale conjunctus; concupiscentias cordis sui salu-
praeminuit, nulla potestale laetatus est; ut quasi in berrima deliberalione projecerit, ut merito hunc nu-
medio domusesse videretur, cui patrisfamilias sere- merum oblinuisse videatur, qui speciem desidera-
nus animus arridebat. Unde cognoscimus talia nos bilis coronae digilorum, dexlerae manus intlexione
habere debere in susceptis judicia, ut nullatenus designat. Hoc donum martyrum , hoc est virginum
pessimis hominibus faveamus; nec nobis grati vi- munus, et quidquid est eximium in Ecclesia, tali
deantur esse, qui morura pravitale vitandi sunl. fruclu pervenire demonslratur ad praemium; sicut
Vers. 10. Qui loquitur iniqua, non direxit in con- dicit Apostolus : De reliquo reposita est mihi corona
tpectu oculorum meorum. Et liic quoque versus ad juslitim, quam reddet milii Dominusin illa die justus
superiora respondet. Dicit enim sibi non ptacuisse , judex (II Tim. iv, 8). Orbis ipse terrarum hoc
qui aul iniquis dctractionibus, aut pravis noscebatur f. schemale fertur amhiri.335 Coeluminnumeris au-
studere colloquiis. Iniquum enim ad totum pertmet ctoribus legiraus esse convexum. Stellas videmus
quod divina pietas exsecratur. Non direxit, significat, sphaerica rotunditate fulgentes; solem ipsum circuli
non profecit. ltlos enim dirigi diciraus, qui accedendo pulchriludine radiare; lunam quoque cerlum esl in
proficiunt, aut aliqua prosperilale ineliorantur; quod hanc venire formam, quando noscitur esse perfecta.
utique non solet eis contingere qui toriuosis student Et ideo consideremus cujus haec persona sil meriti,
semitis arabulare. cujus elegantiae coraprobelur; ul in calculo posita
Vers. 11. /n malulinis interficiebam omnes pecca- esse videatur, qui el prscmiorumingentium continet
toret lerrm. Postquam dixit malorum se fugisse con- dignitatem, et creaturarum ccelestium portat imagi-
sortia, unde plerumque possunt evenire peccata, nem. Ptidetenim dicere peccatisobnoxium centena-
nunc ad mentis suae interiora conversus, illam pes- rii numeri fecunditaleprovectum; et quod sanclorum
tera tyrannicam, vastatricem generis humani, id est diximus merilis applicalum, indigno mihi fuisse col-
pravam daemonumsuggestiouem, quemadmodum de latum. Sed praestet divina potentia , ut ad judicatio-
penetralibus suis expulerit, decenter exponit. /n nem suara gaudere nos faciat remissione procul du-
malutinis, in ipsis videlicet initiis dicit, quando in bio peccatorum, et non pro meritis nostris damnel,
nobis suggestiones diabolicaevelut dubia crepuscula qui liberare solus prsevaletconfitentes.
705 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. CI. 7C6

PARS TERTIA.

336 TITULUS PSALMICI. j babuit; sed bumanam naturam ab adversitalibus hu-

A
Oratio pavperit, cum anxius fuerit, el coram Domino jus saeculipostulat liberari, quam est dignatus assu-
effuderit precemsuam. raere, sicut insexto decirao psalmo, etin octogesimo
Quamvisaliqui praesentempsalmum Domini Salva- quinto constal effectum. Alhid vcro cum in psalmo
tori aptandum esse putaverim, conveniens tamen octogesimo nono introducitur Moysis persona reve-
videtur afflicti magis ct gementis pauperis, sicut et renda in typo sacerdolali, qui pro peccatis tam suis
litulus ipse continet, introducere in hac relatione quam generalibus deprecatur; nec nou in prsesenli
personam, quia multa sunt quae illi immaculatsesan- psalmo persona pauperis adhibetur, qui sub poeni-
ctse incarnationi nequeunt convenire. Et primum, tentiaehumilitate anxius claraal ad Dorainum. Elideo
quod anxiut nusquam fuisse legitur Dominus Chri- omnis poenitentia esl oratio, non aulem omnis oratio
stus. Anxiusest enim qui in gravi discrimine consti- poenilentia est, qtiando et ille oravit qui nihil admi-
tutus, nullam partem, quam sequi debeat, novit eli- sit quod 337 realui potuisset ascribi. Sic isti psalmi
gere. Deinde quod in textu psalmi habet: Oblitus qui orationis tilulo praenotanlur, cum suis proprieta-
sum manducarepanemmeum; et illud : Quia cinerem libus probantur explicili.
ticut [ed., tanquam] panem manducabam, et potum n Divisio psalmi.
meum cuin fletu temperabam. A facie irm et indigna- Pauper iste mundanis diviliis egens, sed supernis
tionis tum: quia elevansallisislime. Et alia quaecum virlutibus abunde ditissimus, in exordio psalmi mul-
labore maximo vindicanlur, si ipsi Domino consen- tipliciler Dominum rogat, ul ejus clamor ad ipsum
tiamus aptari. Sed quoniam graviter vulneratum, et pervenire mereatur : quoniam jugi afflictionecontri-
duris calamitaiibus plenum, orationem fundere con- lus, ossa sua sicut in frixorio dicit esse confrixa. Se-
veniebat assiduam, anxii paupetit persona congruen- quitur fiebilis nimis et dolenda narratio, quae est
ter apposita est; cujus vocem nec verecundia ulla manifestaiio necessiiatum et probabilium lingua cau-
eomprimerel, nec indigentiae necessitas abstineret. sarum. Et ne post toi asperas calamiiates de casfi-
Nam cum dicit, coram Domino, talem orationem gatione sua viderelur ingratus, terlia parte Domini
vult intelligi, quae de sacculis animse ante pedes re- laudes dulcissima nimis inlenlione prosequitur, cujus
gios quasi aurei metalli copia decora fundatur. Vix adventu construendam dicit Ecclesiam; et cum sint
enim reperies (sicut quidam dixit) ut oranti cuiquam omnia perrautanda, ipse tamen permaneat in aeter-
non aliquid inane et aliense cogilationis incurrat ob- num. Infertur eliam sub bilaritate nimis votiva con-
staculum, et intentionem qua in Deum mens dirigi- clusio, sanctorum semen ibi esse dirigendum, ubi
tur, declinet ac frangat. Et ideo cerlamen magnum C babitat Dominus in gtoria sempiterna. Sic lex illa
atquesaluberrimum est orationi cceplsejugiter immi- poenilentiumregularis plenissime noscitur fuisse com-
nere, et cum adjutorio Dei obsistere vivaciter sug- pleta; inchoavit enim a tacrymis, finivit in gaudio.,
gestionibus inimici, quatenus fixa semper ad Deum Expositio psalmi.
mensstabili intentione contendat; ut merito possit Vers. 1. Domine, exaudi otationem meam, el cla-
dicere quod ait Apostolus : Certamen bonumcertavi, mot meus ad te petveniat. Videns propheta ante ad-
curium contummavi, fidem tervavi (II Tim. IV, 7). venium Domini humanos crescere indesinenter er-
Tales sunt pauperes Christi, qui non solum pro suis rores, personam pauperis convenienter assumpsit,
malis, verum etiam pro totius mundi calamitatibus qui calamitates mundi pcenitemise humilitate defle-
intercedere comprobantur. Egent in hoc saeculo, sed ret; ut cito illi misericors subveniret, quem tot mala
sunt locupleles Deo; vitiis vacui, sed virtutibus adunato fasce deprimebant. Dicit enim: Domine,
pleni; despecli hominibus, sed acceplr.biles Christo exaudi otationem meam, scilicet eam quara pius alle-
[ms. A., Deo]. Nam isle qui se primum lamentabili galor pro totius mundi liberatione fundebat. Sancto-
afflictionediscruciat, tanta gloria prophetise in sub- rum enim consuetudo est sic dolere calamitates alie-
sequenlibus refulget, ut evidenter possil agnosci quo nas ut proprias, sicot Apostolus ait: Quis infitmatur,
[mst. A., F., B., quod] ibi munere coronelur, quando D'. et ego non infitmor? Quis seandalizatur, et ego non
jam bic spe tanta reficitur. uror (II Cor. xxi, 29)? Sequitur, el clamor meus ad
Et nota quia dum ubique in tilulis nomina sint po- te petveniat. Noverat hic pauper doctus lege divina,
sita, hic pauper sine nomine introducilur ad loquen- precibus peccatoruin nubem quamdam frequenler
dum; scilicet ut cum uni datur, omnes sibi pauperes opponi; de qua Jeremias dicit: Opposuittinubem,ne
Christi cognoscerent altributum. Animo praeterea ttanteat oralio nottra (thren. m, 44). Habacuc quo-
condendum est hunc psalmum quartum esse ex his que propheta idem dicit: Vsquequo,Domine, clamabo,
qui notantur Oratio, quamvis poenilentium quintus et non exaudies, vociferaborad te injuriam accipient,
esse videatur. Sciendum est plane orationum duo etnon inlendes (Habac. i, 2) ? Quapropter memor
esse genera. Unum quando DominusChristus orat istarum rerum anxius suum clamotem festinabat ad
ad Patrem, non pro peccalis suis, qu_eomnino non Domtnum pervenire, ne delictis impedienlibus reme...
707 M. AURELIICASSIODORI 708
dium a Dominotardarel accipere, qui multi* proba- A audi nte. Qitantum se in humilitate poenitens Iste
baturcalamitatibus subjacere. Primoenimposuitora- prona mente proslraverat, tantum in ipsa supplica-
tione.m,nunc adjecit clamorem; ut studia supplicalio- calione crescebat. Nam dum prius dixisset, Incliua
nis crevisse cognosceres, cujus orationeminclamorem> ad me aurem luam, jam confidenliuspetit ulceleriu.;
maximum prorupisse senlires. Hunc aulem raodumi mereatur audiri; nam qui velocitaiem poslulat, de
sanctaeoralionis servandura devoiissirottsChristianusi impetratione securus est.
inielligal, ut idipsum cogitel quod orat, ipsum re- Vers. i. Quia defeceruni sicut fumus dies mei, et
Sidciat menle cui supplicat, omnes superfluas eogi- osaa mea skitt in ftixorio confrixa sunl. Subjanxit
lationes excludat, aliud non admittat extraneum: ne! causam deprecationis suae, nt illud oratiomm tam
(nt nit quidam) purissimis fontibus apros immittere! ingens desiderium miseriarum cognoscereliiTftiisse
videalur improvidos. Hinc etiain sancti Ambrosii se- mullarum, et faciliusbenevolenliam pii judicis «b-
cundnm Apostolum (i Cor. xiv, 15), horacsextae ro- tineret magnarum calamitatum allegaia necessitas.
seus hymnus ille *rcdoluit; ait enim:«Orabomente ! Fumum videmus de flmnma quidem egredi, sed in
Dominum, orabo simul spiritu: ne vox sola Deo ca- aurns liquidas tenuiss.me dissipari; nec substaetia
nat, scnsusque noster alibi dtictus aberret fliicttians,, " ejus raafiet, qiiamvis ex corporali incendio genera-
vanis praeventus casibus. > Tunc enim Deo accepta> fis esse videatur. Merito ergo diespeccatorum globis
•estoraiiocanentium, si pura mens idemgerat quodI furaiferis exaequanlur, quos involutis ac telris actio-
explical vox cantici. nibus decepti homitiesperdiderunt. Quod maximead
Vers. 2. Ne avertas faciemtuam a me, in quacunque e superbiam mundi respicit, quse quanto plus extolli-
die tribulor. Recolebat pauper iste beatissimus, re- tur, tanto amplius evanescit. Iste 33S *n'm P*uper
nuisse Dominum per isaiam prophetam pertinacium n ad hnmilitaiem saluiiferam Ghristi vehementer in-
munera peccatorum, cum dicit: Sanguinemvitulorum n lentus erat [mss. A., F., inhseserat}, qui dtabolicam
et agnorum et hircorumttolo. Cum veneritis anle con- arrogantiam superbiamque damuabat. Sequiiur, Et
tpectum meum, quis qumsivithwc de manibus veslris s ossa mea skut in frixorioconfrixa sttnt.Sicut opinione
•{lsai.t, 11,12)? Talia metuens iste atque recogi- prosperabene merilorura ossa, id «st animi forli-
tans, petit ne sacrificiumquod iramoiabat, id est poe-!- tudo pinguescit, qtiando eovum conscientia felici re-
nitentiam suam ita despicerei, sicnt supra meminit it cordatione Isetatur, sicut dicit Salomon : Fama bom
de immolationibns pessimorum. Sic et quinquagesi- i- impinguat ossa (Prov. xv, 50), ila recordaiione con-
mus psalntus ail: Cor contrimm el hutniliatum Deus is (raria peccaiorum, vittus lanquam frixa contrafbi'-
non tpefnit (Psat. L, 19). Supplicai ilaque ne a r, tur, dum oblocutiones hominum, et conscientisesuae
-coftspecluDomini reddatur alienus. Ista enim regulaa jndii ia graviter «xpaveseit. Sive hic confrigiUtr\>ec-
i- cator, quoniam fuluros ignes incendiaque formidat;
rectae petitionis est, tit nos respiciens, peccnta no-
Stra despiciat: quia sic nos miseratus absolvit, si iiam qui se pavescit arsurura, ipsius incendii terrore
illa non conspicit, sicut jam in quinquagesimopsalnoo jam frigilur. Quaeri solet quid sibi velit, quod talia se
dictura csl: Averte (aciem luam a peccatis meis (Ibi- i- dicant poenitentes perpeti, qualia htimana nalura
dem, 11). Qiiapropter non incongrtie de psatrao poe- 3- non prsevalet sustinere. Primum est, quod per exag-
nilentise poenilenlis mutuamur exempla, cum el el geraiionem posiiam magnitttlo delicti bette potest
eensus par probelur, cl causa consimilis. Addidit, t, intelligi, <«! tauta satis-far>tio
videtmr offerri; (ieinde,
tn quaeunquedielribulor. Quacunquedie, non conti- i- quod ad nova vitia non Iralinntur, qui se de pr;cteri-
nuationem signilicat, sed inlervalla temporis fuissc;c tis plurima debere cogiiosciuu.
declarat, quando urgebatur maximis vulneribus pec- > Yers. 5. Percussus sum skut fenum, et aruit cor
catorum, quandoeum detestabilis premebat inimicus; i; meum, quia oblitus sum manducare panemmeum. Per
ul quasi sub crudeli fera posilo Liberator piissimusis operationes humillimas benevolentia Judtcis cora-
subveniret. parala, veuit ad miseriarum suarum flebilem narra-
Vers. 3. Inclina ad me aurem tuam; in quacunque «e pj
] tionera; ul cito remedium sumeret, si passionem
die invocaverote, velocilerexaudi me. Mullis quidem m suam pio medico non taceret. Beneautem genus bu-
inodis, sed una pelitio est, ul oraiiouem pauperis is manum [eno transitorio comparatur, quod et viridi-
Dominusexaudire dignelur. Quaefigura Grsecedici- ;i- tatis habel laelitiam lemporalem, et percussum faciie
tur epiraone, Latine repelitio, quoiies diversisverbis
lis senlit injuriam; sic quandis in lege Doinini raanda-
eadem dicilur sub iieralione senlentia; quod per hosns tisqtie consistimus, tanquam viridia feha vegetamur;
tres versus a principio factum esse declaratur. /n- n- sed mox ut ab ejus prseceptis fuerimus diabolica
elina auretn, praebe, dicit, auditum; unde et auris 'is falcc succisi, statim arescimus, et cor nostrum pec-
ipsa abauditu dicta est; quia non erant meriia, quae
lae cati slerililaie siccatur. Non enim beneficii ejus pa-
se ad ipsum erigerc potuissent. Auris vero Domini ni bulum habere ipotest anima, a quodelictis facienti-
pro clemeniia ponitur, qua preces supplictim beni- li- bus probatur esse divisa. llli autem semper hilares,
gnus exaudit. Nam cum totos audiat, totos videat, U, semper amoenisunt, qui a.jussis Domini non rece-
solos illos audire dicitur, quibus praestare dignatur.
ir. dunt. Sequilur, quia oblitus tum manducare panem
Sequilur, tn quacunqucdieinvocaverote, velociterex-'x- meum. Reddit causara curpenuttum cor ejus aruerit:
* Hymnus iste Ambrosiidesideratur.
7$ EXPOSITIO 1« PSALTERIUM. PSAL. Cl. 710
quia obitt&ftKral pmrem suum mandutare, unde se _< A diei fulgor abscondit, ita adventus noetis prodncii
jtovanatspjritualiter possesatiari. De isto enim paite et conlra consuetudines avium, tnnc iBagis vigibm
DtrfninnS*eit: Ego sum panis vitm, qni de cmlo de- ei escAsquserere incipit, quando se in soporem aiii-
tcendi fitaMt vi, 5i). Nara qflemaiimodum poie_-at mantia cuncta componunt. Ita ct psenitens iste no
de amtesfoniBpanisconqueri corpWali&,qui se jejU* ciurno temporeescas animae sollicita curiositaie per
niis gaudehat affligi Viiic |ed., hftic] enim exprimittir qtrirrt: modo psalmodiaeoperam dando, modo elee-
natnra peccantinm , quia dum tfelictnm appetitur, mosynas faciendo, modo carceres oceulte vtsitando,
contempl-rttoDomini non habetur. solum Detnmvull habere lestem, cui calrgr)rroctium
Vers. #. _4vote gemitus mei trdhteterunlossa mea non tollil aspectun). Et nota quia sicut peticnims de-
carni mem PerScnrtanduD est qtiid velil intelligi, d signal eremitani atque solitariuin, fta nycticorax
voce gerkhHnmvi, Est enim vox femitus eiquifilium illum declarat qui se domiciiio suo retinetis a pu-
perdit. eal aWt possessio invaditiir, aut cui saeculi blica visione remotus est.
istiirs sVeteetatSe
grata sublrahitaif. Sed VOxisia non VerS.8. Vigitmvi,et factus sum sictit pmstr tmlc*»
esl gefflitHSttftrtornm; illi en'rrt$eim.nt propler talia t'n mdificio.Venit ad tertium genus, quod idem sim4-
quibus ^BcaMm ptacet, quia perittrra desiderant, et iitudine passeris liidicatur; ut qtii itrandicrimina tn-
ad Domini minime promissa fesrinant. lllo aulem * gebai, per omniom satisfaetionum -modosliisttirrere
gemitu arKHgebaturiste snnctissimus, quem mundi videretnr. Passerest aVisparva, sed nimia sstfacitate
amatores p*tius irriderent. Ideoenim addidit, ntei, sotlicil», quae nec fsrciletaqueis irretilur, nec per in-
ul se a «tmdinis desidcrris monstrarret exceptnm. ^tuviem ventris escarem ambitione decipiwr'. Haec
Seqiriror-, -aHkmseruniossa mea curni mem. Islud propter inftrmitatemstiam, ne aut ipsa aprsedatore ca-
(si ad litteram velis adverlcre) affliclis nimium piatur. aul fetusejus serpentinis devorentur insidiis,
iion potest convenire, quia et pinguibns ei de- inter aves unica «amione munita, ad tlomorum f_tsti-
liciosis hoe acctdil, ut caro ipsornm cognoscatur gia eelsa concurrit, ut a suspectis easibus reddatnr
ossibus adhwrere. Scd camem hic cutem non im- aliena, quae multis pericutis probatur obBoXi!.,tl_i?c
probe vtdfcmur accipere, quia et ipsa caro est; ul -merito comparatur, qui diaboli inxidiOsa[rhss. A.\,
revera exaggerala macies possil ostendi, dtim culis F., insidias]formidans, specialiier ad Ecclesiaesepta
ossibus «dboesissenarralur. Sic [ed., Sed] et Jere- *e conferens, in ejus fastigio vigilans tutissrme per-
tnias propbeta dicit : Confixaest ctttis eorum a dorso severat. Viticutn dixit, prdpter charitWem qu_e elx
ipsorum; Ottterum',facli sunt ut tignum (Tltren. iv, 8). mttltis 339 Bnum fac<t. /» mdiftcio,proptfer aliitti-
Sed ut magis ad spirilualem intelligeiuiam subeamus, ,o < dinem liilei et fortitudinera mentis. Considerandum
ossa snadicit (Idei firmitalera, qua consistiraus, qua est etiam quemadmodum istesupplicans a majotibos
valemus^ quam merito carni dicit adhmsisse propter avibns pelicano et nycticorace ceeplt, et pervemt
fratrum mediocritateiii, quae necdum firmala in Do- usque ad passeris minutrssimam pan-hatem : quo-
mini Christi conlidenlia permanebat. His itaqtie ad- niam gradatim pceuitudo descendens, primo loco
hmtebah quando pro ipsis sollicitus jugiier anxius grandis est, secundo mediocris, tertio consuetudine
eratt m a reignoDominiredderentur atieni. ipsa omnino tolerabilis. Hse autem aves per figuram
Yers. 7. iStmt/is [actns pelicanosolitudinis [ed., in parabolen homiuibus comparantur, fenere discre-
sotitudme\-:•faclut sum sicul mfclkorax in domkilio. pantes, sed consuetudinum quaHtate cotrsinatles.
Per haecnomina volucnim (nt arbilror) diversa nobis Quod argumenlum comparationis dicitur ex ma-
pcenilentiumgenera declaranlur. Peltcanus enim avis jore ad minus; multo enira niajor est honio qtiam
iEgyptia est, ciconiis corporis granditaie consimilis, passer.
quse namrali macie semper affecta esl, quoniam Vers. fl. Tttla die exprobtaverunt tne infmici fnei;
(sicut physiologi volunt) tenso intestino per viscera et qm laudabant itte adversum me jurabant. ©iabolicae
quidquid escarum accipit, sine Miqua decoctione consiat esse matttiae, ut servos Dei quos tyrannica
transmittit.-Hinc fitut adipeproprio rainime farciatur, D non potest prsesmmptfone comprimei*, aftfHciosa
quia parvissimo ciborum succo reGcilur ; quae tioh potius illusione decipiM,; ut qui apertis (eWbritWs
gregatimni caeteracaves volat, i-eddeleelatione se soli- non cedunt, derisoria magis increpatkme flectanlur.
taria con_»«4»i«r.
Eorum unum gemisdicitur esse quod Qu* figura dicitur ironia, id est irrisio, <rnsealiud
stagnis inhabilat, aliud (sicut dtctum est) quod in quam conattir ostendk. Quapropter istom affligentem
deserris iocis secretisque versatur. Per hoc igitur se et velot inaniter laboratitem p«ccato*resgraviter
aviutn-gefluspulcheriiiiie significantur eremilfe, qui irridebant. *t ut ereseeret ipshis Opprobrii magni-
lioniiininieonsortio derelicto, timore Domini remoia tudo, dicrteos m ipsa detestatione jurasse. Sic enim
se afflictionediscrucianl. Sequilur, facttts sum sicut consuewidb est perversts dicere : Si talem vftSm
nyctkoratsin domkilio. Aliud gewusintrodueitur pce- nofl habeara quatem isle sustinet, qai jatn non Vrvls
pcenileiuium]. Nycticorax Grsecovoca- hominihus, sed «adaveribas Jpotius vidfetw-esseietttt-
niteolis«[_!_.,,
bulo dicitur nociis corvus, quem quidam bubonem, «imilis. Laodaverant enim prios, cum Stccufari vita
quidam noctuam es-e dixerunt: alii magis corvo fruerelur; postea snb 4«rejuraf_*o sfetiBttM Wstft,
magnitudine et colore consimilem, quem specialiter quando eum similem mortuis aestimavelrunt.
in Asiaepartibus inveniri posse lestantur. Istum sicut Vers. 10. Quia cinerem tanqudm fanem mandtt-
711 M. AURELHCASSIODORI 712
cabam,el potummeumcumflelu temperabam. Causim A j sona introducla videatur, tamen (sicut saepe dixi-
reddit cur ab inimicis, vel a nolis in ejus facie mus) bona malaque generis humani prudcntissimus
malcdiceretur, sicut et Job perlulisse manifestum enumerator insinuat. Elevat enim Dominus suis be-
est, cujus viia proximis vel amicis gravissimo squa- neficiis creberrime peccatores, quibus opes confert,
lore sordebat. Sollicitiusaulem versus iste tractandus vitam concedit, sseculigloriam [ed., gloriosa] largi-
est, ne conlra hutnanam consuetudinem favillas tur, et in omnium facit celebritate versari. Sed dum
lignorum escam putemus esse pcenitentium. Cinerem in superbiam tumida mortalium corda conscenderint,
novimus exustorum reliquias esse carbonum, quas lanquam moderator eximius a collata largilale sub-
merito peccatis dicimus comparari; ut ipsa quoque trahitur; ul illi solerler advertant non fuissepropria
lenuilas deliclorum affliclionum doloribus absuma- bona, quaesubilo probantur erepta. Sed hanc elisio-
tur. Nam quamvis exiguum de peccato remaneal, nem felicem esse non dubium est, sicut alibi dictum
non perducil ad vitam; unde et in quinquagesimo1 est : Bonum mihi quod humiliasti me, u( ditceremju-
psalmo propheta clamat: Vtquequaque[ed.,Ampftus]| slificationestuas (Psal. cxvm, 71). Inde enim com-
lava me ab injuslilia mea, et a delictomeomunda me' punclio nascitur, inde animarum medicina prsesta-
(Psal. L, i). Merito ergo et ipsos cineres peccato- tur. Quod et iste pcenitens non ingratus, sed potius
rum sanctissimus pcenitens consuraere festinabal, B 1 emendatus, enumerat.
ne quid esset residuum, quod eum promereri noni Vers. 12. Dies mei sicut umbta declinaverunt, et
sineret regna ccelorum. Sequitur, et polum meum> ego sicut fenum arui. Putclierrime dixit homo post
cum fletutemperabam.lslud quamvis interdum videa- prsevaricationemAdae, dies suos sicu»umbram decli-
lur posse contingere, tamen et hoc quoque spirilua- naste, quia eos Sol verus Dominus reliquerat Chri-
liter sestimo requirendum. Polus esl animarum illa1 slus, sine quo vila omnis umbrosa est, et tanquam
satielas quae, sicut in septuagesiino quarlo psalmo1 illa non habens substanliam, ita dies nostri inutili
dicit: Calix in manu Dominivini meri plenus mixlo,i conversatione dispereunt. Dee/inatierMntergo dtei
et inclinavitex hoc in hoc (Psal. LXXIV, 9). Ipse ergo> ejus, quia ipse declinavit a Doraino. Tanto enim
polus est, quera bene fletibus teraperamus; ipse! quis imminuitur, quanto ab illa plenitudine segre-
calix, quem lacryinae noslrae faciunt dulciorem. gatur. Sequilur, el ego ticul fenum arui. Consequens
Tunc enim animae penetralia coelestisille potus in- fuit, ut cujus dies declinaverant, sicut fenum are-
greditur, quando piis fletibus irrigatur. Hoc erat1 scere debuisset. Beneficioenim vilali subducto,quod
poculum quod irrisoribus videbatur indignum; hic1 nos vegetat, et virenles ac floridos reddit, in aridi-
cibus qui deliciosis judicabaiur horrendus. Sed hoc' r taiem peccaii absolute perducimur, nisi iterum rore
magis bonus Christianus debel amare, unde possit1 divinae misericordiae in novam gratiam pullulemus.
ad illa cceleslisRegis convivia pervenire. Et intende- Complela est ingentium aftlictionum enuraeratio lu-
quia tolus hic versus per figuram diclus esl lapi-- ctuosa : nunc vidcamus quid nobis tertia pars indi-
nosin, quse hanc noscitur habere virtulem, ut hu- care videatur.
militatis aflectu magnam rem dejiciat usque ad vilis- Vers. 13. Tu autem,Domine, in wternumpetmanes;
simam parvilatem. Qusefigura in Scripluris sancfiss et memotialeluum in smculumsmculi. Post dignissi-
frequentissime reperitur, sicul dicit Apostolus: Elegitt mam satisfactionem, et generalibus malis competen-
Deut inftrma hujus mundi, ut confundatforlia (I Cor. ter defletis, pcenitens iile jam quasi caput elevans,
i, 27). el aliqua liberiate respirans, tertiam partem suble-
Vers. 11. A facie irm el indignationis tum : quiai valus ac recrealus ingreditur, et quantum se con-
elevantelitisti [mss. A., D., allisisli] me. ComraaistudI demnans humiliaverat, 340tanlum nunc ,n laudibus
ad superiora connectilur, ut grandis illa poenitentiae e Domini confidenter exsultat. Quapropter optime ab
magnitudo ex ira et indignationeDomini nascerelur. adventu Dominilaudis fecit inilium, per quem mun-
Dicit enim: A facie irm et indignalionis tum. Ira et \t dum noverat esse salvandum. Sequitur, et memoriale
indignaiio faciem non habent corporalem, sed li-- D luum in twculumswculi. Memorialedictum est salu-
mentibus sub iraaginatione semper apparent. Unde e tare promissura de Domini incarnatione venturum,
hic potenter ipsa energia formidantis expressa est:: quod nulla ssecula, nulla imrautare possit oblivio,
quia eum peccatoribus noverat comminari, dicentee sed in memoriaesinu reconditum, immobile semper
Jeremia : Vorauiteos leo de silva, et lupus ad vespe- per infinita saecula perseverat.
ram vastaviteot (Jer. v, 6). Et apostolus Pelrus com- Vers. 14. Tu exsurgens mitereberisSion, quiavenit
monet : Vigilate (inquil) et orale, quia advettarius :s tempus miserendi ejus. Coramonet nos pauper iste
vetler diabotus ut [ed., tanquam] leo rugiens circuit, ', sanctissimus quantum simplicis ac fidelisviri prae-
quterens quem devoret (I Pelr. v, 8). Merito ergo 0 valere possit oratio; ut ille qui prius nec hominum
irati Domini faciera formidavit, quem per prophetass se dignum aspectibus sestimabat, ne vel diei ipsius
suos talia peccatoribus praedixissecognovit. ha enira n libertate gauderet, qui cinerem sicut panem man-
ad nltionem pertinet, indignatio ad molura anirai ii ducabal, et polura suura cum fletu temperabat.
mediocrem. Indignamur siquidem et filiis, irascimur r Nunc (si fas cst dicere) quasi ipsum Dominum ad
aulem impetu grandiore jure puniendis. Addidit, l, promissa coinpellit, ul laboranti mundo adventus
quia elevansetititti me. Quamvis unius pauperis per- sui pietate prospiciat. Exsurgens dicitur quasi dor<
715 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM.PSAL. CI 7U
micnti, qui diutius subvenire distulerat. Et ut omnia A 1 Vers. 18. Respexit in oratiomm pauperum, et non
Doiuinus voluntatis suae ordine facere sentiretur, sprevitpreceseorutn. Pauperesappellat fideles Christi,
dicit, venil tempus miserendi ejus; non quia illum qui (sicut saepe diclum est) mundo egeni, ipso solo
terapus admoneat, sed quia ipse lempora aplissima sunt divites. Isti ergo Spirilu sancto repleli (sicut
deliberatione disponat. Islud tempus fuit de quo iste qui nunc loquitur) orationem Dominofundebant,
Apostolusdicit : Cum auiemvenit plenitudo temporis, ut jam venire prseciperet, ne diulius sanctorum vota
tnisilDeusFitium suum factum ex muliere, factum sub tardaret. Dicit enim respectamesse orationempaupe-
lege, ut eos qui sub lege erant redimeret (Galat. iv, i). rum, quia omnia ille incorporalia contuetur, cujus
Et aiibi: Ecce nunc tempus acceplabile,eccenuncdiet oculis nil probatur occultum. Hoc est enim ipsius
saliitis (II Cor. vi, 2). Quod argumenlum dicitur respicere, quod non spernere.
a tcmpore; hoc cfficacissimuminter oralores haberi Vers. 19. Scribantur hwc in generatione altera, et
solci. Quid enim impediat, quandocongruum lempus populusqui creabiiur taudabit Dominum. Pauper ille
invitat? Sion vero mons est Jerosolyinis constitutus, peccalorum recordatione contritus, vigiliis et anxie-
per quem (sicut saepediclum est) significalur Eccle- tate confeclus, jara quasi prophetali honore decora-
sia; cui revera miserlus est, quando eam et de tus, prsecipit ut Scripturse testimonio. aelas futura
genlibus collegit, et sacralissima inslitulione fun- B ] discat quod iu prsesenli se praedicasse cognoverat;
davii. ul ambiguun. nou esset videntibus, quando anle lot
Yers. 15. Quoniam beneplacitoshabuerunt servi lui ssecula cognoscerent esse prsedictum. Altera enim
tapides ejut, et terrw ejus miserebunlur. Subtiliter generalio significatur populus utique Christianus,
versus iste Iractandus est, ut possil agnosci quos; qui ab illo priore secundus est. Nam vide quid se-
servos, quos lapides, quos terram, per allegoriarai quitur, et populus qui creabilur laudabit Dominum.
velit intelligi. Servos Doraini dicit apostolos et pro- Creabitur, de futuro dixil, id est, per gratiam baplis-
pbetas, qui devotis mentibus ejus implevere servi- raatis regenerabitur. Iste sine dubio laudabit Domi-
tiiim. Isli tapides, id est Cbristianos, qui divina fir- nutn, ad cujus salutem venit, pro quo pertulit occidi,
niilate viguerunt, beneplaciloshabuerunl, quando ini ad cujus spem tertio die resurrexit a raortuis. Hic
eis pracdicationerasuam proficuam esse cemebant. Imdabit Dominum,novo scilicet canlico, sicut in alio
Miserti sunt etiam et lerrm, id est peccaloribus, quii psalrao diclum est -.Canlate Dominocanlkum novum
erant in Sion de gentibus congregandi; terrw utique! (Psal. xcvn, 1).
siiuiles, quoniam carnalia sapiebant. Et vide quarai Vers. 20. Quoniamprospexil de excelsosanclo suo.
proprie [ed., pronriaj verba rebus aptata sunt. La- Dominusde cmlo in terram prospexit. Hoc est quod
pides dicit beneplacitos,quia de ipsorum erant soli- C dicebat superius scribendum. Nam ut virtutem
ditate (Dominoprsestante) securi. Addidit, terrw mi- ipsius veritalis agnosceres, quod erat fuluris sseculis
serebuntur,quia per misericordiamChristi mundandii actitaiiduui, jam dixit esse perfectura. Prospexit enim
eraui, qui tcrrena labe sordebant. praeteritura significal tempus. Sed quaerainus unde
Vers. 16. El limebuntgentes nomenluum, Domine, , prospexit ? De excelsosancto suo, id est de ccelo.
et omnesreges terrw gloriam tuam. Haeccontra sse- Prospexit enira nobis, duin fragilitatem nostrse hu-
culi istius supersliiioncs nefarias depromunlur : quia, manitatis assumpsit : quia per ipsum facti suraus
limc non timebalur verus Dominus,quando raunduss liberi, facti imraortales, et in spe maxiina collocati,
devotus idolis serviebat; postquam vero adventuss si ad eum mereamur prona mente converti. Et ut
ejus salutaris infulsil, gentes conversae sunt per ti sensus ipse nobis evidentius appareret, sequiiur,
morem : de quibus superius ait, et terrm ejus mise- Dominusde cmloin terram prospexit. Legitur enim,
rebuntur. Reges quoqtte terrarum ejus gloriw credi- Dominusin cmlosedes ejus (Psal. x, 5). Inde igilur
derunl, id est qui corpora sua divinis regulis infre-- prospexit in terram, id esl ad nostri corporis fragili-
naiUes, sui imperatoies esse (Doraino prsesiante) ) talem, quaemundi vitiis tenebatur obnoxia. Et re-
valuerunt. El hi sunt de quibus superius dixit, Quo- spice quod in utroque prospexit, posuit, ut similitu-
niam beneplacitosliabuerunt servi tui lapides ejus.. D dine ipsa verborum unara sententiam esse decla-
lpsi enim jam gloriam Dominiverissime cognoscunt,, raret.
qui in assumpta fidei firmilale consistunt. Vers. 21. Vt audiret gemitumvinculalorum [mss.
Vers. 17. Quia mdificavilDominus Sion, el videbi- A., B., compedilorum],ut solval filiosinteremptorum.
tur in majestate sua. Versus iste de superioribus9 Causam reddil cur 341 Dominusde cmloin terram
pendet; quoniara oir.ues gentes ideo timebunl Domi- prospexit, scilicel, Vt audiret gemilumvinculatorum.
num, el reges ejus gloriam formidabunt : quia aedi- Vinculatoshic non significat huraanis nexibus illi-
licata est Sion, hoc est raater Ecclesia, de vivis la- galos, sed viros sanctos qui legalibus vinculis astri-
pidibus fabricata, in qua Doroini cultura usque adI cti, libertalis noxiae relinquere probantur errores.
finera mundi sine inlermissione proficiet. Isie autemi De quibus ait Salomon : Audi, fili, et excipe senlen-
Dominusqui mdificavitSion, idem assumpti corporiss tium, et ne abjkias consilium meum, et infer pedem
veritate videbitur tn majestate sua, quando Iiaedos s Itium tu compeJesillius, e' in lorquem illius collum
sequestrat ab agnis, in gehemiani impios mittens,, tuum subjice (Eccli. vi, 24, 25, 2fi). Et paulo posl
justis donunsbeatitudinem senipiternam. sequitur, Et erunt tibi comiiedesin proieciionemforli-
PATRO^.LXX 23
715 M. AURELIl CASSIODORl "1G
tudinis, et torques itliut itt tlolam gtorim (Ibidem,, A 1 fessionibns perseverans, ad requiem illam coelcsiis
30), elc. Ipsi sunl ergo vinculati, quos gemeutess regni velociier pervenirel. Paucitatem ergo dierum
atque ad se clamantes Dominusaudire dignatus est;; dixil, quia quandoque finiendos essc constabat.
ut mundum peccatis propriis irretitum beneficiosuac c _£.ernitati enim comparata vel totius niuiuli setas
tniscralioiiis absolvcret, el fitiot interemptorum,quili niinis videlur exigua, quia quodcunque fiuiendum
diabolica fraude perempti sunl, a paternis erroribuss est, longum dicere non deberaus.
divipa fqrtjtudine liberaret; quod in Ecctesia quoti- Vers. 26. Ne revocesme in dimidiodierum meorum;
die fieri per charismala snlemnia declaratur. in smculumsmculianni tui. Prioris petitionis voluntas
Vers. 22. V( annunlietut in Sian nomen Domini, , aperta esL: quii non pro vitse ambilu supplicabat
ei lans ejus in Jerusalem. Quod venluruin erat mira- qui petiit ne ad dimidium dierum suoruui, id esl ad
bili brevilate dcscnpsit. Annuntiatum est enini iu< transactam selalem revocetur.Revocalureniin in di-
Sion nomen Domit\iChristi, dum ibi primum diversis s midio dierum suorum qui ad antiqua delicla revcrli-
linguis majnalia Dei loculi probanlur apostoli. Hiuc c tur. Significat enim juventulem, in qua lubrica ple-
facltini es| ut a locali Jerwsa.emvelut a purissimo o ruraque voluntas appetitur, el aetatis fervore crimina
fonfe per Ecclesiam generalem pia Domini praeccpta a plus amantur. Sed hoc qui orat, magno se jam in-
'
decurrereul. Ideo enim auditum constat gemitum B telligit beneficio liberatum ; et non vult auiitiere
n
vincutatorum, ut sdutaris Doraiuus adveniret, etst quod divino munere cognoscitur acquisiisse. Sequi-
Ecclesiam suam sanclissima religione firmaret. tur, in swculumsmculianni tui. Meritose poslulaverat
Vers. 25. /n conyeniendopopulos in unum el regna a ad dimidios dies suos minime revocari, qui pervenire
[mss. A., R., reges], ut strviantDomino.Causasadbucc ad seleiniiaieiu Domini magna cupidine festinabat;
enumeral cur gemilus vinculatorura auditus est,L, ibi enim sancti perpetua cum Domino jucunditate
scilicet ul cqnvenienspopulus in unum laudes Domiui ;i gaudebunt, quando (sicul dicit Apostolus) Erit Deus
persana.rel. Dicendo cuim, in unum, virlus calholicae e omnia in otnnibus(I Cor. xv, 28). Attntvero (ui Do-
unilatis oslend.lur; nam quamvis populus iste dee mino per iropologiam diciiur: quoniam anni proprie
diversis mundi parlibus aggregelur, ad unum tamen n illorum sunl quibus et teinpora commuiantur. Sed
conveniunt, dtim una lidei regula contineiiiur. Sic ic istam Doininiaelernitaiemtribus versibus subter ex-
i; ponil, quos ideo simul ponimus, ut seternitas Domini
Ezechiel proplieta teslalur : llcecdicit Dominustiev.s:
Ecce egoaccipio omnemdomumIsrael de mediogen- i- et operatio illius sseculi sub una expositione decla-
tium, in quas inlraverunt ibi, el congregabo eos ab ib rentur.
omnibusqui in circuiiu sunt eorum, el inducam eos in n Vers. 27. Iniiio terram tu fundasli, Domine; et
terram sucim, et dabo eos in natione una (Ezech. i. G opera manuum tuarum sunt cmli.
xxxvu,21, 22). Et Apostolus ait : Vnus Dominus, s, Vers. 28. Jpsi peribunt, tu aulem permanes; el
una fides, unum baptisma, unus Deus et Paler om- it- omnta skut vestimenlumveterascent.
nium, qui super omnes,et per o.tnnia, el in omnibus w Vers.29. Etsicttt opertoriummutabis ea, el muta-
nobis (Epltes. IV,5, 6). Quapropler illi vere dicendidi bunlur : ttt aulem idem ipse es, et anni lui non defi-
suul convenire in unum, qui inscparabili Trinilali, i> cient. Cum dicit, Inilio lerram tu fundasti, Domine,
id est uni Deo credere devota menle fesiinant. Se- s~ ostendit quod a sanis mentibus non poles; abnegari,
quilur etiam felix commutatio, ut regna lerrarum m quia Crcalor ante creaturas suas sine aliqtto inilio
coalorumque serviant Domino; tunc raagis libera,>> cogiiosciiur exstilisse. Et intcnde quia hic opinioues
quando auctori suo fuerint fldeli servitule devincta.J- philosophorum mirabili brevitate deslruxit; quarum
Vers. 24. Et respondil ei in via virtutissum. Quara
m prima est, inundttm a nullo esse creatum; sccunda,
bene duobus verbis expressum e.-t quid sit religio 10 sine iine mansurum. Sed cum dicilur, Iniiio terram lu
Cbrisliana! id est, via virtutis, quara in doloribus 's fundasli, Dotnine; et opera manuumtuarum sunt cmli,
quidem gradiraur, in fribulaiionibus coinraeamus; >> prima ilia persuasio nefanda convincitur; ciini vero
sed hsec omnia in Christi nomine cqm spe maxima >a prenuniiaiur, ipsi peribunt, finem eos habere dccla-
suslin,emus. Huic ig.Uurvirtuii, quam Christus Do- '-^ravit; ut nullus in stellis gentili errore confideret,
minus praedicavit, sanclorum congregalio devola 'a cura eas imroutandas esse sentiret. Illud aulem
tespondet. Nam cum ille vocel ad bonam vitam, ipse >e aestimosollicilius intuentium, quare cuni Ycrbo fa-
illi respondere cognoscilur, qui imperiis ejus obse- ;- cla sint omnia, opera manuumcoelosdixit esse lun-
quens esse monstraiur. Quaprqpler respondetur illi li dalos? Sed hic nianum, virtutem jussionis debemus
noii lingua, sed vita; non voce, sed fide; non cla- i- accipere. Alio enim loco dicit: Quoniamipse dixit,
more, sed corde. Qu e omnia ad Ecclesiam catholi-i- et facta sunl; ipse mandavit, et creata sunt (Pscil.
cam pertinere uianifestum esi. CXLVIII, 5). Sic enim provenit, ut Scriptura sibi non
Vers. 23. Faucitalemdierum meorumenuniia ntilti. i. senliatur esse comraria, quando verba locis suis
lnter laudes Domini raultiplici varietue decursas w aplissima exposilione reddunlur. Adjecit, tu auiem
nunc pauper iste cupit agnoscere finem sa:culi; ut it vermanes; ut sicut selernilalem Dominiostendil dura
cito ad illam beatitudineni quam sanclis proraisit ii crcaret omnia, sic post ccelosmutatos ipsura diceret
Dorainus, accedere mereatur. Non enim araore vitae ae in majestatis suae gloria perraanere. Dicendo eniin,
luois suoedcsideral scire finera; sed ut in ipsis con-
i- omnia (ut arbitror), non ibi 342 angelos, non spi-
717 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM. i'SAL. Cll. 7iB
rituales creaturas designat, quae m sua dignitate A.rentur. Sequilur, et semen eorum m smculum imcult
inansurae sunt, sed illa quae commutalioni probantur dirigetur. Semen eorum significal opera fidelium,;
obnoxia. Hoc scbema dicitur synecdoche, id est quae in hoc mundo seminantur, ul in illa seternitate
a toto pars, quod in Scripturis divinis creberrime eorum laudabilis fructus appareat. Et intende quare
reperitur. Quod autem dicit, sicut vestimentumvele- sit positum, dirigetur; scilicel quoniam quae ibi sus-
rascent, boc ad carnis Iragilitatem videtur aptandum, cepla fuerint, in teterna directitudine collocantur,
quod etiaut in Evangelio noscitur comparatuin, ubi ubi nihil pravum, nihil potest esse distorlum, sed
ail: Nonne aitima plus est quam etea, et corpus quam sancti ejus cum Domino Salvatore recta atque stabili
vestimentum(Matth.v, 26)? Ipsum enim veterascil, voluntate gaudebunt.
quod more vestis morte consumitur. Addidit, et skut Conclusio psaimi.
opertorium mulabis ea, el mutabuntur. Operiorium Quam feliciler anxius iste deflevit, quousque ad
cceios forsitan debemus advertere, qui ad vicem gaudia se discruciando pervenit! Pridem similis pe-
velaminis terras operiunt, qui similiter ut alia com- licano fuil, in subseqtientibus pboenicicomparandus;
lnutanlur. Et ut facta Domini ostenderet jam sub pridem nycticorax, post aquila; ante passer, inde
aelernitate mansura, dicit, mutabis ea et mulabuntur: faclus est columba prseclara. Tales commutationes
quia nunquam erunt ad hoc corruptibile reditura. B habent qui se Domino pura menle subjiciunt. Regna
Nam si corruplioni ullerius subjacerenl, non dice- dicantur, exigua sunt; purpurae laudentur, frequen-
rentur esse mutata, sicut Daniel propheta testatur: ter utentibus sorduerunt. Ecce in pannis vincitur
Quoniamsapkntia el virlus, et inteltectus ipsius sunt, mundus, diabotus plorando superalur; el cui nullse
el ipse mutat tempora et scecuta (Dan. H, 20, 21). cohortes ad repugnandum sufficiunt, oratione unius
Subjecit, tu aulem idem ipse es, et anni tui non defi- pauperis inctinatur. Isli sapientes, isti diserti, isli
cient. Idem positura est contra illa quae dicta sunt: revera gloriosi dicendi sunt oratores, qui lalem
quoniam dum illa sinl commutabilia, Dominus sem- possessionem viclores accipiunt, de qua iniroici ad-
per imrautabilis perseverat. lpse omnipotenliara ejus versilate nullatenus excludanlur. Talem postremo
designat, quia revera ipse est, cura se digna semper haereditatem suniunt, quara sine labore seraper obti-
operatur. Es naturara ejus sub brevitate deelarat: neant, nec aliquando morte derelinquant. 0 conditio
quia ipse solus per se novit esse, qui ut sit, alio non beata poenitentium, quae de reis eflieis justos, de
eget adjutore. Sic istis tribus versibus et raulalio trislibus perenniter laelos, de mortalibus absolule
creaturarum, et seternitas Domiui mirabili breyilate perpetuos! Hic raaloruro societatera ad terapus ha-
descripla sunt. bent, ibi angelorum consortia aeterna felicitate sus-
Vers. 50. Fiiti setvorum tuorum inhabitabunt ibi, ** cipient. Quapropter quinlura poenitentium istum esse
et semen eorum in smculumsmculi ditigelur. Pruden- noscamus, qui se non defendendo defendit, non di-
tissime niinis aique utiliter oratione completa, pau- luendo diluit, non purgando purgavit; ad cujus pau
per ille sanctissimus, de peccaloruin suorum remis- pertatem si venire raeruerimus, oiimia uiundi regna
sione, et de spe futura resurrectionis exsultans, ve- sine dubitatione superaraus.
nit ad lerminum psalmi : ubi omnia sub brevitate
EXPOSITIO IN PSALMUMCII.
concludens, se cum sanctis ejus habitaturum esse Psalmus ipsi David.
congaudet, ubi est spes gloriosa fideliura, et requies
aelema juslorum. Fitios servorum tuorum, discipulos Post illas beati pauperis humillimas preces et (ara
prophelarum et apostolorum dicit, quos per fidei ute- magnae pcenileniise gemitus explicatos, totus bic
ruui sancta prsedicationegenuerunl; quibus ait Apo- psalmus Domini laude [mss. A., B„ F., laudatione]
stolus : Filioli mei, quos iterum parlurio (Gal. iv, 19); repletus est; ut pia dispositione praecedenles lacry-
hoc etiam ad Timotheum scribens in capite dixit mas praeconiorura gaudia sequerentur. Et ideo.
Epistolae: Ftiio charissimo(II Tim. i, 2), quem ulique (sicut saepe diximus) tpst David positum esl, ne quid
genuerat fide, non corpore. Inltabitabunt ibi, locum ad istum terrenum regem referre deberemus, quia
beatiradinis significat quem Dominus habet; de quo D superna laus manifestis sensibus explanaiur. Est
d;cil: Pater, volout ubi ego sum, ibi sint et hi mecum enira lucidus et liluli sui clarilateconsiinilis, ut sine
(Joan. XVII,24), in regno scilicet illo perpeluo ubi difficultate dietorum psalmi contiiientiam intelligerc
gaudium seternum e>t, el nunquam finienda secu- debeamus.
ritas. Sed ita filios servorum ibi cum Domiuo esse Divitio psalmi.
cognosce, ut et ipsos servos, id est apostolos et Per totum quidem psalmum propheia loquitu_•.
praedicatoresejus esse non dubites. Nam si discipu- Prima narratione ad animara suara verba facit, ul
lis locus beatitudinis datur, nunquid ipsis magistris benedicat Dominura , et beneficia ejus nnllateiius
est forsitan abnegandus ? Sed usus Scriplurae est debeat oblivisci. Secunda narraiione dicit qualia
aliquando minora dicere, ut et majora ibidera Moysi prsesliterit, et reliquis fidelbus suis, ut ipse
comptexa vMea.utur, ut in alio psalmo dictura est: intelligatur a saeculissemper fuisse munificus. Tertio
Si videbas {utem, currebas cum eo, et cum adulleris loco ad angelos verba convertit, virlutes supernas
poriionem Luam ponebas (Psal. xux, 18). Ibi enini alloquitur, et reliquas ralionales creaturas invitat,
minora dicia sunl, ut simul et majora crimina senti- ut Doinini jugiier laudibus occupeutur.
/il) M. AUKELII CASSIODORI 720
343 Expositio psalmi. A diabolo et angelis ejus (Malth. xxv, 41). Quarto,
Vers. I. Benedic,anima mea, Dominum,et, omnia saiial in bonisdesideriumbeatorum, cum eis dicitur:
.ntcriora mea, nomen sanctum ejus. Sciens proplieta Venite, benediciiPatris mei (Ibidem,34). Quinto, co-
nienies hominum variis illusionibus subjacerc, nec ronal in miserationc et tnisericordiasua, quando jani
semper in vera coniemplatione defixas, animam suam beatis praemia digna resliluil [ed., restiluetj, sicul
vir sanclus alloquitur, ut cum fuerit diversis cladi- dicit Aposlolus : De cmlerosuperest mihi corona jusli-
bus liberata, bcneficiorum omnium recordelur au- tiw, quam reddel mihi Dominus in ilta die jusius ju-
clorein : ne sibi aut alteri cuiquam putet esse tri- dex (II Tim. iv, 8). Hoc forte signiOcani quinque
buenduni, quod a solo Domino constat esse conces- panes, unde populi longa jejunia saiiavil: quoni >m
suni. Est enim gratum et honestissimura dicendi bsec et his sirailia in inagnum raysterium prsccessisse
gcnus cum anima loqui, ut universi intelligant omni- noscunliir. Sed perscruiandum est cur aquilw intro-
modis appelendum, quod sibi saluberrimum propheta ducatur exemplum. Huic avi jam aetate provectse,
noscilur dedisse consiliura. Sequitur, et omnia inie- stipernum labium cornea inflexione nasutum, tantum
riora med nomen sanclum ejus. Inleriora sunt animac, fcrtur excrescere, ul ei nou sil liberum escas soliia
cogitaiio multiplex, virtusque rationis. Ipsam quippe liberiaie decerpere, quac inlelligens unde sibi peri-
voluil cum anima convenire, ut harmonia fideli laus B 1 cit1uiti vitse possit accidere, os suum in saxo [ed., in
Dominiadunatisviribus assonaret. Saepeenim anitna saxtim] diciiur expolire, usqueqno onmia sihi ojtis
vult aliquid agere, et per phantasticas imaginationes imp 'dimenta submoveal. Quo faclo in antiquam va-
eluditur. Sed vir sanctus in Domini laude nibil a se letudinem corporis sui, escarum solila perceptione
voluil deviare, sed omnia uno conceniu canerc, quae revocatur. Sic anima in pristinam sanitatem reverli-
culpabiiiter sibi poterant discrepare. lur, si peccata sua iu petra quae est Christus Domi-
Vers. 2. Benedic, anima mea, Dominunt, el noli mis expolire non desinat. Revertilur enim ad cibos
vblivisci omnes reltibuliones ejns. Primum versum saluiares, quando delicta, quse sunl impedimenta
aeternaevitae, Domino prcestante, respuerit.
repetit decora rcplicalione verborum, ut siudium
Yers. 6. Faciens misericordiasDominus,eljudiciurn
maximum concitaret geminata sententia: ne ad opus
omnibusinjuriam patienlibus. Postquain dixit retribu-
tale anima dissimulatione noxia segnior esse vide-
retur : ante omnia monens, ut se cuncta ab eodem liones Domini, quas bic conversis in illo saeculove-
meminerit accepisse. Ille enim laudare nunquam raciter creditur posse praestare, nunc dicit breviter,
Dominus misericordias faciat speranlibus, el
desinit, qui collata benelicia non potest obtuisci. quia
fntuere praeterea quod dictum esl, relributiones:\ vindictam pracstet palientibus cunclis injuriam; ul
. C nullus in eis possit dubitare quae dicta sunt, quando
quoniaro atiud debebatur hominum deliclis, aliud
' ipsum Dominum tali definitione monstratum esse
retribulum[mss.A.,B., relribufjcognoscilurabsolutis.
Hoc est enim quod obliviscinulli fas est, ut qui eral cognosceret. Hic eniui versus per modum deOnitio-
nis ediclus est, quando per iilud quod singulariter
obuoxius pcenae,dignus fieret mox bonore. Sed quae
istaesint rctributiones Domini consequenter enarrat,' cfficit, aliquis indicatur. Nam interroganti tibi quid
sit Dominus? respondes
r : Faciens miteikordias et
quas si bomo cogitat, beneficia ipsius tota mente>
collaudat. judicium omnbus injuriam palientibus. Quapropter
abunde designatus est Dominus Deus, cum nuili al-
Vers. 5. Qui propitius fit omnibusiniquitalibus tuis,> teri
possit convenire quod diclum est. lllis autem
qui sanat omnes languores luos. miserkordias facil qui miserti fuerint, sicut in Evan-
Vers. i. Qui redimit de interilu vitam luam, qui sa- gelio dicil : Beali miserkordes, quoniam ipsi miseri-
tiat in bonis desiderium luum. cordiam consequentur (Matth. v, 7). Sequitur, et ju~
Vers. 5. Qui coronal te in miserationeet miserkor- dkium omnibitsinjuriam palieniibus. Hoc illis pro-
dia : renovabitur skul aquilw juventus tua. In his. niiltitur qui patientiae munere decorantur, de
quibus
tribus versibus exponuntur sub quinaria divisione» ait : Milii vindklam, et ego retribuam
(Rom. xn, 1'J,
retributiones futuri saeculi, quas sanctis suis Domi-- JJ et Hebr. x, 50). Nam qui se manu desiderant ulcisci,
nus pia miseratione [mss.A.,B.,F., misericordia] lar- furoremqiie suum inimici persecutione saliare con-
gitur. Quaefigura dicitur synathroismos, id est con- tendunt, vindiclam Doroino non reservant, qnia se
gregatio, quando in unum cumulum aspera criminai credunt posse distringere, quod deberent a Judice
aut nirois suavia beneficia colliguntur. Primo eniml posluiare [ed., praestolari]. Dedisti, sanciissinie
pro-
fit propitiuspeccatis eorum, quando remissis delictis_ pheta, animae luse salubre consiliuui, in quo se et
in pace dignatur suscipere peccatores. Secundo, sa- mundus sentiat consolatura; sic eniin lihi locutus
nat omnes languores fidelium, cum securitas et im- es, ut nobis diceres; sic tibi profuisii, ul et nos sine
mortalitas seterna in resurrectione conceditur, id est,, dubitatione salvares.
Cum cortuptibile hoc induerit incorruptionem, it mor- Vers. 7. Notas fecit vias suat Moyti, fitiis Israel
tale hoc induerit immortalitatem(I Cor. xv, 54). Ter- voluntates suas.
Superius dixerat quas retributiones
tio, redimet de inleritu vitam nostram, quando nos3 in illo saeculo plebs beata mereretur; nunc autem
abseternae morlis calamitate submoverit; scilicet, utt veniens ad secundam
narrationem, per unius exetn-
non audiamus: Ile in ignem wternum, qui paralus estt
plum probal quanta et hic prsestiterit servis suis -
721 EXPOSITIO IN ISALTERIUM. PSAL. CII. U<£
ne quis de fulnra relributione dubitare potuisset., A Senleniia generalis est, quia nemo est qui ejus gra-
Sed intende quemadmoduni Moyses et Israet indica- tiam gralis non liabeat, dum lex sub peccato cnncla
tus est distinclione verborum. Notas fecit vias suas conctudat, sicut iestatur Apostolus : Omnia Devs
Moysi, quando ei justitiam suae poteslatis [ed., pie- conclusit in incrednlitate, ut omniummisererelur (Ibt-
latis] aperuit, ut legera conscriberet, mores doce- dem, 32). Ille tamen communiter lionis malisque spi-
ret, et in vias [ed., in vi»] Doinini perfectae fidei ritum donat, salutem tribuil, indigentias adiiuit, et
gradibus ambularet. Sequitur, filiis Israel votuntates generaliter bonus esl. Addidit, neque tecundum ini-
suas. Hic voluntaies posuit, non vias, quia non omnis quitates nostras relribuit nobis; scilicet quoniam sup-
Israel, susceplo verbo Domini, in ejus jussionibus plicantibus ita pius est, ut tunc magis eum dignetur
ambulavit. Scimus enim quas seditiones populus ille absolvcre, quando se sluduerit unusquisqiie, adbibita
fecerit, ut voce judicis mereretur audire : Populus satislactione, damnare.
344 hic dura cervke esl (Exod. xxxn, 9). Ideoque Vers. 11. Quia secundum altitudinem cmlia terra,
crgo illis voluntalesDomini, non vias innotuisse dicit, confirmavitDominusmisericordiam suam super limen-
quia multa pars eorum viam Domini declinare prae- tes eum. Diligentius perscruleraur quid sibi velit isla
sumpsit. Sic aulem Moysi exeinplum hic positum comparatio. Tanlo majorera dicit a meritis eorum
intellige, ut tamen hoc quolidie Dominum et ope- B misericordiam Domini quam relribuit fidelibus suis,
rantem, et usque ad finem saeculioperari posse co- quantum potest a terra cceli summilas elevari. Qua
gnoscas. comparalione illud quoque signiiicalur, quia sicut
Vers. 8. Miserkors et miseratot Dominus, patiens ccelum terras operit, et competentia beneficia tera-
el multummiteticors. Misericorsestqui natura suacle- poribus suis homini tribuit, rhodo pltivias influendo,
mentissimus approbatur. Miseralor, quando miseri- modo prsestando serena, modo ipsum aercm ventis
cordiaesuae dona largitur. Polest enim aliquis mise- saluberrirais teraperando : ita et misericordia Doiniui
ricors ct miseratoresse in una duabusque causis; mi- fragilitati nostrae noscitur diversa praestare; sustinet
terkots autem el miserator nnturaliter praeler Dorai- enim ut corrigat, flagellat ut erudiat, probat ut prae-
nura nullus poteiit inveniri. Sed hic ideo miserkors stet, el per diversas operas beneficiorum uua volun-
praemissum esi, ut raiseratorem Dominuni non ad tas est subvenire peccantibus. Sed ut tolius sententiae
tempus, sed jugiter approbares. Hsec figura dicitur virtus possit intelligi, breviter dicendum est: Si fas
paronomasia, id est denorainatio, quae similitudine est ut ccelum non cooperiat terras, potest fieri ut
sermoitis concilat audientis affeclum. Adjecit, pa- Dominus non protegal sibi purissime servientes.
tiens, quod necesse est consequi misericordem; nul- Vers. 12. Quantum dislat oriens [mss. A., B., orlus\
lus enim misericors, nisi qui et patiens. Sic enira et iC ab occasu, elongavit a nobis iniquitates nostras. Dedit
Apostotus dicit : An divilias bonitalis ejus el longani- aliam pulcherrimam comparationem beneficio divino.
miiatis conlemnis?lgnoras fmss. G., F., ignorans]quo- Oriens est initium bonae vitae nostrae, occasus malse
niam benignitas Dei ad pmnitenliamte adducit (Rom. conversationis affectus. In occasu enim eramus, cum
n, 4)? Ipse auiem de se dicit: Hmc fecisti, et lacui. peccati vinculo tenebaraur astricti; in oriente autem
Exislimasli iniquilatem,. quodero libi similis (Psal. sumus, quando per aquam regenerationis nos Sol
XLIX,21). Sequitur, e< miWlummisericors. Multum vcrus invisitat, et tenebras facit nosirorum discedere
revera misericors, qui audiens omnino blasphemas peccalorum. Tanlum ergo iniquitates uostrae a nobis
voces, Solem suum facit oriri super bonos et matos, longe sunt, cum nobis peccata nostra donanlur,
el pluit super justos et impios [ed., injuslos] (Matth. quantum poiest clara dies a tenebrosa nocte distare.
v, 45) : vitalem spiriium magna pietate largitur; Sive per orientem signiiical regnum Dei; per occasum
exspectat errantes, ut debeant sua perperatn cora- vero gehennani, quae tantuin a beatorom sede disso-
raissa [mss.A.,_9.,F.,perpelrala commissaj damnare. ciata esi, quantuin dicit ille pauper in Abrahae sini-
Vers. 9. Non in finem irascelur, neque in miernum bus constilutus : Inter nos el vos chaos magnum fir-
indignabitur. Illis scilicet qui devola satisfactione matum esl (Luc. xvi, 23).
cognoscunt, qui ad eum redire diligunt, qui illece- JJ) Yers. 13. Sicut miserelur pater filiis, ita misertus
bras saeculicum suo auctore contemnunt. Contra, illis est Dominus limeniibusse. Ecce jam non extraneis
in ftnem iratcetur, quibus dicturus est : Ite in ignem neque longinquis comparationibus agitur; sed ad
wtcrnum (Matih. xxv, 41). Magnainfelicitas perire sub ipsa viscera pielalis vocabnla sociantur. Sic enini
pio Domino, ul lardes ilii saiisfacere cui te cognoscis raiseretur ut pater, sed quibus ipse pater esl; sic
errasse; maxime cura supplicationem tuam vacuam corripit ut filios, sed qui regni ejus li.eredes esse
non senlias, si tamen eam inlegro animo te obtulisse meruerint. Sequilur, ita misertus esl Dominus timen-
cognoscas. Polest hoc et de populo Judaico senliri, tibus se. Dum dicit, ita, designal nobis paternaa
queni converteiidum constat in fiiie sseculi; de quo correclionis affectum. Pater enim carnalis qui vult
et Aposlolus dicit : Cmcitasex parte Israel contigit, liliuin suuni bonis actibus erudire, frequenter euui
ut plenitudogentium introiret, el sic omnis Israel sal- corripit, frequenter Qagellat, sicut Salomon ait: Si
vus fieret(Rom. xi, 25 et 26). ditigis filium tuum, frequenta ei flagella [ed., frequen-
Vers. 10. Non tecundum peccata nottra fecit nobis, ter eum flagella], cum adhuc lener est (Eccli. xxx, 1),
ttque tecmdum iniquitates nosttas tetribuit nobis. etc. Ipsi eitim parenles vere diligunl filjos suos qui
725 M. AURELII CASSIODORI 724
•is sub piclale districii sunl. Sic et Dominus noster Aaddidit,
j et non cognoscet amplius locum suum, hoc
flagellal omneni filiura quem recipii, et timentes se est in hoc ssecutumnon potestredire, ubi suam vitam
nd studium bonse voluntatis adducit. possit iterare. Convicta est imbecillitate sua lmmana
Vers. 14. Quia ipse scil figmenlum noslrum. fragilitas. Audisti, homo, quid sis, audi quid eris, si
Memento, Domine, quod pulvis sumut. Hoc comma Dorainum rainime timere despexeris. Qua; figura
ad superiora jungendum est. Causa enim redditur dicitur parison , id esl aequatio sententiae, quoties
cur misereatur ut pater : sciticet quoniam nosraet- bona vel mala conjunclim membris dissimilibus alli-
ipsos ;ib illa nalurali dignitale dejecimus, et a factura gamus.
Creatoris repulsi , figmentum esse monslramur. Vers. 17. Miserkordia autem Dominia smculoest,
Merito ergo subveniri sibi pnslulat, qui spem in viri- et usque in swculum smculi super timenles eum : et
bus propriis non babebat. Sequitur, Memento, Do- juslitia ejus super filios filiorum. Exposila esl prins
mine, quod pulvit sumus. Dicit enim, Memor esto, veraciler inimana conditio propter insotentium prae-
Domine, non quia nos ex limo creasti [ed., formasti], sumptiones illicilas; nunc insinual spem, quaefideles
non quia immortales tua largitate fecisti, non quod debeat consolari : quia licei per nos simus fragiles
ad imaginera et similitudinem tuam plasmare digna- et caduci, per misericordiam Dominireddimtir abso-
tus es, quia isla omnia invidiara magis excitare polc- B '. lute perpetui; ut et quam fragiles simus debeamus ad-
rant peccatori: sed quia in pulverem nunc redacli vertere, et quid per Domini gratiam consequamur,
sumus ariditate peccati. Miserere eis qui se infeli- possimus audire. Et nota quod dixit, a swculo, id
ciler perculerunt: subveni qui in illo munere tuo' est, cnm administrari cceptus est mundus, ei diversie
minime consistere voluerum. Tu enim solus pius; creaturae auctoris sui munere proruperuni. Unde et
es peccatoribus, quia delinquentes se graviter per- mihi videlur hic convenienter adverti, et Adam (sicut
culcrunt. multi Patruui dixeruut) a Domini fuisse gratia [ms.
345 Vers. 15. Homo sicut fenum dies ejus, et sic- G.,ed., adDomini fuissegraiiamj revocatum,quando
ut flos agri ita floriel [rass. A., B., F., florebit]. Sunt ipse primus in saeculo fuil, siculi eliam Abel, Noe,
species definiiionum quae per rerum similitudines Abraham et caeleri Palres, qui lamen in saeculo,
atiquas explicantur, ul est illud : Ego sum via, veri- scd non a smculofuerunt. Nara quod sequitur, et us-
tas et vita (Joan. xiv, 6). Sic et in hoc et in subse- que in smculumsmculi, aeiernitatem Domini alisolute
quenti versu constat esse formaium. Quemadmodumi designat : quoniam et ille anie saeculum, el in sae-
si interroges, quid esthomo? respondetur, fenum dies>' culo, el post istud saecutummisericors esse monsira-
ejui, quod summa hilarilale pulltilat, sed celerrimai tur. Considera cliam quod addidit, s per limenles
velocitate desiccatur. Fenum est quod pluviis veloci- C eum, ne et illi hoc in se crederent esse facienduir,
ler in auras caput erigit, sed in ardoribus colla de- qui ei sceleralis ausibus obedire coutemnunt. Sequi-
ponit. Et ne forsitan aliquid soliditatis hanccompa- tur, etjustitia ejus sttper filios filiorum. Filios (sicut
rationem pulares tiabere, addidil, et sicut floi agri itai saepejam dictum est) uniuscujusque actus dcbemus
floriet. Ftos agri multo celerius transit quam fenii advertere; filios filiorum, operum noslrorum juslissi-
viridilas permanere monstratur. Sed quamvis pul- mam retribuiionem. Nam sicut nos operam nosiram
clierrimum videattir esse dum pubet, multum ftigiti- quodararaodo generanius, ita nobis retiibuliones re-
vum cerniiur es9e dum corruit. Ita enim et imbecilli- rum nostrae generant aetiones. Hanc unusquisque
las humana pulchre crescit, ila saeculi honores divi- justus recipiet, cum in aeterna fuerit beatitudine
tiacquegrulissiniaesunl.sed non ad finem longissimumi collocatus. Mulii enim fidelium filios non habuerunt,
perducuniur. Veraciler ergo his rebus transitoriis; aut sterilitatis evenlu , aut virgiuilatis studio. Quod
bumaniias comparatur , quia robustis viribus de- si ad litteram vetis adverlere (quod absit) pluriini
siituia, in casum mortis prona semper celeritate> sanctorum ista promissione fraudanlur. Nam et in
festinat. subsequenlibus spiritualiter dicium esse declaratur.
Vers. 16. Quia spiritus pertransibit in eo, et nont Vers. 18. Cuslodienlidusteslamentumejus, et me-
erit; et non cognoscet amplius locumsuum. Ad hanc; D moria relinentibus mandata efus , ut faciant ea. Isli
similitudinem coraparaiio superioris versus expressai sunt filii quos sttperius dixit, qui prseccpla Domiui
est. Describtt enim quid sit homo, id est, spiriius per- custodiunt, qui mandatorum ejus operibus sunl me-
transiens mundum, scilicet prsesentem, in quo diutis- mores, non sludio cantilenae. Nam et si quis Psalie-
sime non potest permanere. AudiatU qui superbiunlt rium voce reddat, memor ejtis non est, nisi quaeprte-
et se gaudent mundana felicitate subvectos, sic spi- cipiunlur effecerit. Ideo eniin dicta sunt, ut fiant,
ritus relinquere noslra corpuscuta, quemadmodumi non ut sola vociferationeeanienttir. IJnde doctisstmus
solent flumina loca inundata transire. Dtaenim spaliai Paler Augustinus in hoc psalmodisputans, Psalterium
ijuaeplena videntur esse torrenlibus, quam stint va- se non tenere professus est, nec totius legis dicta
cua cum recedunt. Non est ergo de fugitivo flatui recolere; scilicet ut non sotum ad audiendum, sed
prsesumendum, sed hic potius ngendum , qund pro- maxime ad facienduin cunetorum studium concitaret.
desse novimus in futurum. Et ne tbrsilan aliquis per Memoria est enim per quam animns repetit» qaae
melempsychosim crederet ad huuc mundum animasi audiia, visa, factaque cogRoscit.
essereditiiFas (sic.it nonnulli piitavernnteteinenlium),, Vers. 19. Dominus in emto paravil tedem stm* :
 m EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. CIII. 726
et regriuntejUsomhhim dominabilur.Venit ad futuri} i A sive in taudibus , sive in vituperationibus ad aniiuos
judicii fofin.dabilem prcedicationem: ne peccantiumi erigendos verbum saepius iterare, quod dictum est.
mentes Insolescerent, cum ultionemventuram malo- Dixjl aulem prius illos debere benedkere, qui Domini
rura aclUUinhfifltiraerent. Dicit ehim, paravil sedem i jussiones efficiunt; nunc admonet ipsam operam Do-
suam. HoCad iltud pertinet, qtiandO Dominus Jesus> inini auclorem suum debere laudare, Ut teriena coe-
ascendit in ccettim, sedet ad dexteram Patris, indei lestiaque concluderet. Namcum totum opus ejus sit,
venturus judicare vivos et mortuOS.Et ne atiqua im- omnia debent suum benedkere crealorem. Sequitur,
potenlia Domitii mordereris, ipsum dicit parasse se- in omni loco dominalionisejut. Sicut nulla creatura
dem suitm, qiii judicaturus est mundttm. Addidit, ett a laudibus Dominijubeiur excipi, ita nec locus quis-
regnumejus omniumdominabilur.Ne putarent paganii quani relinquitor, qui a tali munere segregetur. Nam
d_eir_ot.es sUosquoquo raodo regnaiuros, ipsum dicitt cum dicitur, in omni loco dominationisejus, nibil ex-
dominnttltum,qui paravil sedemtuam, id est Dominum I cipitur, quia ubique dominatur. Significans forte
ChristUm. Ecclesiam catliolicam, quse per lotura imindum erat
Vers. 20. BenediciteDominum, omnes angeli ejus : (Domino praestante) creditura ; ipsa eiiim uliique
potenlesVltlute,qui facitis vetbumejus, ad audiendam t Dominum benedkil, ubique collaudat, et gralias
vocemsetMOnUmejus. Cum superius de hominibusi B ] maximas hymnidica exsultatione concelebral. Addi-
propbeta loquerefur, venil ad tertiam narrationem,, dit, Benedic, anima mea, Dominum. Ipsa senieiitia
ubi ccelestes creaturas alloquitur, ut Domini laudes; conclusit psalmum, quaepulcherrimum fecit initiura.
debeaht celebrare. Et quoniam inter ipsos angelos; Sed quoniam in Scripiuris divinis omnia sacramento-
est magha discretio, illos tantum dicit praconio Do- ruin ubertate pinguescunt, haecsirailitudo (siculjam
raini dighOSexistere, qui ejus probantur jussionibus; dictum est) in octavo psalmo illos indicat, ut opinor,
obedirc : ostehdens neque homines, neque spiritualesi qui atria fidei sinceris mentibus ingressi sunt, et vi-
substanlias ad minisleriiimtantaemajestatis accedere, lam suam glorioso fine (Domino praeslanle) conclu-
nisi qui ejus voluntalibus obsecundant.Sic enim com- dunt. Digna commonilio, per quam se fidelis aniina
monet, otitnesangeliejus. Ejus quippe de illis diciiur consoletur, quoncontra omnes casus tanquam cly-
qui ab ipslus imperio nequaquam recedere voltierunt. peus inexpugnabilis assumatur. Nam si eum semper
Sequitur aliquidexpressius, potentesvirtute , qui [a- benedicimus,»b eo jugiter custodimur.
ciiis verbunl ejus. Ipsi enim virtute 346 possunt, Conclusiopsalmi.
qui ejusjussis obediuni. Potest auletn et diabolus nOn Benedictio Dominitimentibus eum quanla largitate
'
virtute, sed pravilate; non honore, sed praeuum- concetbituragnovimus. Festinemus ad mandata com-
ptione. Po.en.es siquidem illi Vere dicendi sunt, qui1( plenda, ut pervenire mereaniur ad praemia. Habemus
verbo Domini parere conlendunt. Et ne aliquid re- Dominumet naturam pium, et per misericordia-
ad per
linquerelUranibiguum, calcatlus insinuat, audien- rum dona
largissiiiiura.Quis dubitel ab illo poslulare,
dam vocemsefmonumejut, scilicet ut sint bumiles, si non petalur , offendilur? Denedicamus ergo
non superbi. Ipsi Suntenira digni benedkere,qui suum qui, omnes in commune Dominum, opera ejus hyranidica
et coghoscunt, et veneiantur auctorem. exsuttatione celebremus. Quale enim sacrilegiutn est,
Vers. 21. BenedkiteDominum,omnesvirlutesejus, ut cum omnis creatura
jubeaiur benedicere Domi-
ministti ejUs, qui [acitis vottmlatemejus. Rem ma- num, si homo desinal laudare
invi- Dominum, qui ad ima-
gnam, rem oftnino sublimem iterata judicavit ginem et similitudinem ipsius noscitur esse procrea-
latione solidandam, ut infirmitas humana cognosce- lus?
Audivimus, benedictio Domini quibus virluiihus
ret quam saiuberrimum essfet obedire Domino, castis ulique, humillimis, cbaritaie plenis,
mititat applicelur,
quando .psius voluntati ccelorum fortiiudo. ci
qui Domini reliqua mandata perficiunt. Arceatur
Etintendeproprietatesemicareverborum.Priusdixit, ergo hinc omne rjuod pravum est; excludatur uni-
qui fatiml verbum ejus. Et ne verbum intelligeres, versa malitia
mundi; emendentur illecebr.c; diabolus
qnod verberaio aere ab bominibussolet proferri, ad- foras roiltatur cum
voluntatem enim ver- I sequacibus suis. Quapropter au-
didit, qtii facilis ejus. Angetis dito tinto munere, completi tanta spe, sanclis operi-
btini DomihiCstvoluntas ejUS: quoniam illa sublimis bus
benedicamusDominum, religiosis faclis cantemus
spiritualisque Substantia bealorum angelortiro, cum Auctori. Non nos electio Judicis
Doininura contuetur , ibi veritalem ejus voluntatis repudiabit, si quae
hic nos peregisse cognoverit.
agnoscit. Nfecopus est toqui, quibus se Divinitaspro- praecepil
pitiala palefacit; non enim eis Deus verberato aere EXPOSITIO IN PSALMUMCIH.
loiiuilur, sed inspiramine suo voluntates eorum ad Psalmus ipsi David.
?uu'hivelte convertit. Sic erunt, ut crediraus, et beati Frequenter diximus psatmum illosactus significare
lioniinespostquam regni aeterni fuerint prsemia con- inorialium qui ad rerum divinarum intellecluin pro
sccuii. sna probitate respiciunt. Ad cujus similiiudinem et
Vers. 22. Benedicite Dominum, omnia opCtaejus, organum ipsum aptatniii [ms. F., aptum]est, quod
in ofnni toio dominaiionisejus; benedic, anima mea, specialiter psalmus vocatur, sursum habens tyinpa-
Donitltttnl.Benedicite,nune tertia iteratione gemina- num, ubi inelos dulcissimunieanoro sonitn tempera-
Wr.tjui»%ura dicitur fepetiiDasis,decorum scliema int. &avi&«etera taiitum persona ioquenlis adh*e-
 727 M. AURELH CASSIODORI fjg
tur. Caeleiuin omnia constat de Duinino Salvaiore A rum ore laudatur, et m sanctorum coetum veniunt,
narranda, qui in principio fecit ccelumet terram. Est qui se pridem nefandis sceleribus polluerunt. Vehe-
cnim psalmus iste tanta dispositione perfeclus, ut menterenim aptissime dictum est, quod toto geritur
aliqua hic dicta inlelligas.quae in libro Geneseoslacita cordis adnisu. Sed unde magnificatussit vehementer,
fuisse cognoscas. Quapropter quacsunt apta expone- consequenier exponilur, Confessionemet decoremin-
tnus ad lilleram ; quac vero fidei noslraepossunt indi- duisti. Induere est aliquem quod non habebat assu-
care notitiam, spiriluali inlellectu (sicut a raajoribusi raere. El quando Deus decoremnon habuit, qui crea-
accepimus) explauabimus. Unde sollicili esse dehe- turissuis omnia speciosa semper indulgel? Sed hic
inus, paratique ad audiendtim : quia ipse quoque vir incarnatio Domini Christi evidenter exponitur, quam
eloquenlissimus Paicr Augustinns hunc psalmum et. sumpsit ex tempore, per quam confessionemmorta-
sedttle dicit perquirendum , et de eodem laboriosis- lium largitor suoepielalis invenit. Recesserant eniui
sime disputandum. homines a cullu verse Divinitaiis, cum simulacroruin
Divisiopsalmi. sludiis et vanis religionibus scrviebanl. Sed eo ve-
volens ostendere conditiones rerum niente, qni tamen absens nunquam exstitit Divini-
Propheta di- et confessie et decus supernae Majesiatis inno-
nlodo late,
vina significare mysteria, priino per fabricam1 tuit,
coeliet lerrse quaedam nobis cognoscitur indicare do- u Ecclesiam eisque rebus indutum dicit Dominum, quibus
catbolicam conslat esse ornatam.
gmata |ms. C, dogmaiica], ut agnoscamus omnia Vers. 2. Amictus tumine sicut veslimento[ms. C.
sibi revera tanquam ab uno Auctore condila posse
sirailitudines suas invicera eled., lunien sicut vestimenium], extendenscmhtm
congruere, quando aliquas sicut pellem. Versus isti viginli duo usque ad divisio-
probantur aperire; secundo opera Domini diversis' ncm fulurani per figuram parabole pulcherrimis
figuris lecta enumerat; terlio profttetur in illo octerno allusionibus
saeculo 347 prseconia Domini jugiter se esse di- cxplicantur; quae fit quando res sibi
in genere dissimiles coraparantur. Lumen enim Ecclc-
cturuni, quac eliam hac vitce suae brevilate can- siam significal, de qua scripiura esl : Quw esi ista
taveral.
qum ascendit dealbata (Cant. ni, G)? Dealbaia eni^i
Erposiiio psalmi. jntelligitur illuminaia, quce recte velut vestis adver-
Vers. 1. Benedic, anima mea, Dominum : Domine e tilur Domini Salvatoris, non habens maculam iieque
Detts meus, magnificaluses vehemenler. Confessionem t rugaro. Ipsa est enim candida deatbata, de ctijus
et decorem induisli. Invitat prophela scmetipsum ad1 membris dicil Aposlolus : Fuistis enim aliqtiando te-
benedicendum Dominum; et quoniara noverat inri nebrw, nunc autem lux in Domino(Ephes. v, 8). Hanc
catholica fide unitalis graliam plurimum praevalere,, Q ( etiam tunica illa significavit, quse non potuit dividi
sibi tantura loquiliir, quod omnes debeat admonere.;. 'empore passionis. Haecest de qua dicilur , Amictut
Benedkere autera Deum, est ejus magnatia confiteri,, lumine sicul veslimenlo. Sequilur, exlendent coelum
ut cum de illo dicitur aliquid raagnum , unusquisque e sicut pellem. Bene dicitur Dominumcmlosexlendere,
verilati praestet officium. Haec igiiur senlenlia ad to-- ubi merelrices et publicanos eum constat admittere.
lum respicit texlum, ubi psalmi hujus prolixilas ler- Nara cum sint per justitiam coelijustorum, facti sunt
n.inalur. Sed cum ad suara (ut dictum est) animam n et gratise largitate peccanlium. Nec frustra compa-
loqueretur, subita conversione dicit: DomineDeus is rata est cmlo psllis; quia sicut omnia membra noslra
meus. Quac figura dicitur proanaphonesis, quandoo pellis tegit, ita et creaturas ccelorumambitus cir-
inler alia quaeloquimur, ad Deum subito verba con- curaactus includil. Senserunl aliqui coelum et de
vertimus. Generalem utique Dominum confidenterr justo dictum, quem sic per gratiam probatur ex-
suum asserit Deum, ut cum se ipsius servum essee lendere, quemadmodum potest tensa pellis excre-
profuetur, nullam se habere cum diabolo comprobet :t scere.
porlionem : ne in eo quidquam prsevaricator ille re- i- Vers. 3. Qui legit in aquis superiora ejus, qui ponit
quireret, quem alienum esse cognosceret. Sequiiur, •, nubemascensum suttm, qui ambulal super pennas ven-
magnificatus es vehemenier.Oportet nos vim istoruin n 'Vtorum. Quaravis ordinem conditionis exponere sen-
nominura diligenlcr inquirere; nam quando ille ma- i- tiaiur, quia et super ecelos aquae sunt positae, sicut
gnus non est, ut hominum laudibus magnificetur ? et in Genesi Lgilur, et ipse alibi dicit : Et aqum qum
Aut quid illi polest addi, qui est mirabilis et incom- i- super cmtotsunl laudent nomen Domini(Psal. CXLVIH,
prehensibilis plenitudo virtutum? Sed magnificatur tr 4): tamen et sacri baptismatis nobis reseratur indi-
Dorainus apud homines, qtiando eis magnus atque te cium; ut ccelum (sicui frequenter dictum est) omnem
excelsus esse claruerit; ut ipsum sentiant creatorcm, i justum debeamus accipere, cujus superiora, id cst
ipsuro bonornm omnium largitorein , ipsum redcm- i- emendatio fidelis animae aquis salutaribus irrigatur.
. ^plorem, ad postremum ipsum et judicem. Ex qtia ia Ita enim baec omnia ab illo auctore deposita sunt,
parte provenit, ut recte dicatur redemptorum [ed., ut et actus ecclesiasiicos dicia coelestiaindicare vi-
redemptor] Dominus magniftcari, qui quotidie fit lit deantur, et iterum conditiones rerura veracissima
credentium devotione mirabilis. Sic eiiam dicilur iir narratione testenlur. Sequitur, qui por.it nubem as>
sanctificari, sic glorificari, sic benedici, et his si-i- centum suum. Hoc quideni et ad tilteram congrue.iter
Revera, quando converso-
uiilif>.Adjecit,t>e/temen.er. )- accipitur quando Dominus post resii:rectioiiein vi
 729 EXPOSITIO IN PSALTEKIUM.PSAL. CIII. 7"0
denlibus apostolis ascendit in ccelum; sic enim in A ChristusJesus (I Cor. ni, 11). Supra queni si jugiter
Actibusapostolorum tegitur :Hmc cum dixitset, nubes manserimus, nullatenus inclinamur. Superjecta eniui
suscepiteumab oculiseorum (Act. i, 9). Sed et illud nesciunt litubare, dura sint fixa quaecontinent. Sie
aptissime probamur accipere , ut nubem ponamus veritas hujus sententise absolula nobis ratione con-
verbi Domini prsedicatorem, per quem Christus in stabit. Spiritus enim sanctus ideo interdum difficil-
membris suis ascendit, cura mentem peccatorum a lima dicit ad litteram , ul majori ambitu spiritualem
mundiislius pravitate mundaverit. Addidit, qui am- intellectum quaerere debeamus. Hoc ergo quod di-
bulat super pennas ventorum. Venti in isto aeris flu- ctum est, non inclinabilur in swcutum smculi, per
ctu quasi quibusdam pennis volare noscuntur; sed omnia commala trium versuum superiorum constat
Dominus ambulat super pennas eorum, dum volunta- esse reddendum. Quae figura dicitur hyperbaton ,
tes suas multo velocius operatur, quain potest esse quoniam ordo verborum longius explicatur.
excursus ventorum. Sive magis ventos,justorum ani- Vers. 6. Abyssussicut pallium amiciusejus, supet
mas debemus accipere : quia utroque Testamento montes stabunt aquw. Nec iste versus ad liistoriaiu
perdocti, velut duabus alis ad superna gaudia trans- potest referri, quamvis de superducto diluvio dicere
feruulur. Supra quos Dominus ambulare recte dici- videalur. Praeleritum enim tempus diluvii fuil, et
tur, in quibus misericordiam suaeoperalionis oslen- B nunc propheta de futuro prsedicat esse facienduro.
dit. Et nota quod in hoc versu, et aliis qui sequun- Unde necesse est ut hoc magis spirituatiter inquira-
lur, Dominummavult ostendere per id quod egit. mus , quando sibi ad lilteram lempora convenire non
Itcc secunda species definitionis dicitur apud Grae- possunt. Abyssusenim dicilur aquarum copiosissima
cos ennoematice, Laline autem notio nuncupatur. multitudo; quaeelin bonoetmato plerumqueponitur.
Nain cum Dominus per nalurara suam nequeat defi- Haecmerilo bic superstiliosis atque persecutoribus
niri, per illud tamen pulcbre cognoscilur, quod sin- comparatur, quia sicul pallium subjecla cooperit, ita
gulariter operalur. illi mundumfoedissimasuperstitione texerunt; ut non
Yers. 4. Qui facil angelossuos spiritus, el ministros soluni mediocres homines, sed in perniciem suam
suosignem urenlem.Commendanduraest animo, quia ipsos quoque sanctos viros atque eminentissimos lor-
hic specialiter de angelis dicitur, 348 I 11011 '" ,iur0 mentis corporum obruere viderentur. Sed hic abyssus
Geneseosevidentius non habetur. Nam et verba ipsa in malo posiia est, dum legatur et in bonn , ut est
sunt discutienda subtilius. Sptrt.us generate nomen illud : Judicia Domini velut abyssus mulla ( Psal.
cst incorporalis potenlisque substanliae, visibiliter xxxv, 7).Quod genus locutionis inter propria divina.
sive invisibiliter operans, quod ei divinitus inspira- Scriplurae constatesse deputandum. Denique sic se-
tur. Angelorumenim nomen non siguificat naluram,' •*quitur, SHper montesslabunt aqum. Sleierunt quippe
sed obedientiam. Angelus enim Graeca Lingua dici- super eos , qui monles fidei firmitate vocali sunt,
tur, qui Latine ntintius inlerpretatur : nam quando quando eos diversis posnis et mortibus affecerunl.
milliintur angeti fiunt, cum taraen nalura spiritus Aquas enim et abyssot, impios hic debemus accipere,
csse noscanlur. Addidit, suos, ut illos ostendcret qui qui sic ad obruendam properanl sanctitalem, quem-
recla mente Domini voluntalibus obsecundant. Ordo admodum polest cumulus undarum subjecta conte-
etiimverborum talis est: Qui spiritus suos facil ancje- gere. Sed ut hoc magis de superbis atque sceleratis
los. Sequitur, el minislros suos ignem urenlem. Mini- potuisses adverlere, sequens versus ostendit. Volunt
iler Dei esl omnis qui divinas exsequilur voluntates, etiam aliqui lioc ad litteram vindicare , ul abystum
et charitalis fervore semper accensus est. Talis enim dicant lerrae raarginem circumire; nam sicut exte-
vir coclestis ignis efficitur, quando verbo praedicatio- riora corporis nostri pallio cooperiunlur, ila et orbis
nis peccantium nequitias urere et consumere posse terrarum Oceaniambitu fertur includi,
monslralur. Sic enim ipse Dominus dicil: Icjttemveni Vers. 7. Abincrepationelua fugienl, a vocetonilrui
tmllerein terram (Luc. xu , 49), ignis uiique vitalis, tui formidabunl. Qui fugient nisi abyssi, nisi aquae,
ignis salulis, qui dum peccala consurait, animas nu- quae montibusCbristi supereminere videbantur? Nara
iril. " quamvis sanctos ejus diversis csedibus affecissent,
Vers. 5. Qui fundavit terram super slabilitaiemejus ipsi tamen increpati voce apostolorura, derelicta su-
[mss. A., R., siiam],non inclincibiturin swcttlumsmculi. perstitione, fugati suni; el quod est niaxiraum victo-
Vcrsus iste ad litteram non videlur posse constnre ; rise genus, conlia sua vola senserunt. Sequitur, a
nam cum (erram istam mutandam esse legerimus, vocelonitrui lui formidabunl. Praedicatio sanctorum
quomodofieri polest ut noninclinelur in swculumsw- sub hac allegoria pulcherrima relatione descripta
culi? Sed hic magis firmatam lerram, solidalam ad- est. Dicifenim, a vocelonitrui ttti; ut non illud hu-
verlamus Ecclesiam; quae terra ideo dicitur, quia ex manum eloquium, sed ccelestisvirtulissonitum fuisse
terrenis horoinibuscollecta esse monstratur, sicutin semires. Formidaverunl utiqite homines passim to-
alio locoait : Domini est lerra el pleniludoejus (Psal. nitrua praedicaiionum, quando judicii terror edictus
xxm, 1). Hujus stabilitas recle dicilur Cbristus, qui est, quando diabolum periturum audierunt cura se-
est immobilefundamentum et inviolabilis petra; de quacibus suis; et quamvis habuerint in boc mundo
quo dicit Apostolus : Fundamentumenim aliud nemo licentiam, ipsi sua scelera correcta mente dainna-
potest ponere, prmler id quod positum est, quod esl bant.
731 M. AURELII CASSIODORl 752
Vers. 8. Aieendunt montes, el descendunt campi; A voiuisset inlelligi, dixisset de ipsis montibiis aquas
tn locumqtiemfttndasii eis. Adbuc in tropicis allusio- flttere, non eis in medio constitutis transire po-
nibus perseverat : quoniain superbos et impios, tuisse.
quanditivOluitDominus,permisit in montes croscere; Yersi 11. Pbtabunt ea omnes bettim tilvarum, ex-
alque iterUraquando placuit, fecit in convallium hu- tpeclabunt onagri tiiiin [mss. A., B., F., in sitwtj suami
militate residere. Sic et persecutoribus tempus da- Bestiastilvarum hic genlcs intelligere debemus, quae
lUinest ut in altum surgerent, ac deinde inclinatii de illa idolorum cultura lanquam de siWisumbrosis,
Clirisiiano populo subjacerent : docens omnia ipsius; projeclis ferocissimis rhoribus, exierunt,ad potandas
Ordinaiioiielieri, cujus voluniaii non polest obviarij, scilicet aquas quas in Evnngelio est DominusSama-
sicut ipse Dominusin Evangelio Ponlio Pilato dixit: ritanae pollicilus, dicens : Qui biberil ex aqua quam
_Yonhaberetin me potetlatem, nisi libi data [ed., da- ego dabo ei, fiet in eo fons aquw talientis in viiam
tum] essel desuper (Joan. xix, 11). Et intende quo- mternam (Joan. iv, 15, 14-). Sequitur, exspectabunl
niatn hic montes in innlo positi sunt, cum superius. onagri sitini suam. Gurn dixerit besliat silvarumaquis
monUs significent fidelissimos viros; quod plerum- decurrentibus esse potatas, onagros tantum posuit
que iu Scripturis divinis diximus inveniri. Sequiiur silim tuam exspeclaret scilicet Judaeos qui neglexe-
iu locum quem fundasti eis. Illi scilicet qui campii B runl fluenla divinse pietalis haurire. Onager enim
jatu facli sunt, ad locum fundatissiniae descenduntt asinus est silvestris, qui inler reliqua animalia cor
Ecclesise, el in ejus penelralibus perinanebum. Naml dicitur habere pinguissimum; quod genus quantum
e( ipsis quoque peccaioribus modus est positus, neca patiehs est dnmilum, lanlum saevissimum redditur
ulira permittunlur excedere, quarh eis datum est li- cum sitvis retinentibus efferatur. His obstinali Judaei
cenlise suae frena laxare. Denique sic legilur : Com- merito comparanlur, qui ferocia meniis et callosa
pleta tunt peccota Amorrhworum(Gen. xv, 16), utt fatuitate durati sunt, nec satiari cilo poculis vitalibus
omnia sub volunlate Domini posita esse cognoscas. ,i acquiescunt. Nam quod dicitur, exspectabunt,illud
Hocenim et subsequentia evidenter explanani. sigoilical quod frequenler dicium est : quia in finein
Vers. 9. Terminum potuisli eis, quem non trantgre-i- saecuti Elia et Enoch venientibus, creditura est nuil-
dienlur, neque convertenlur[ms. G., revenenlur]ope- liludo Judaeorum. Miseri qui tandiu siiiunt, qui sa-
tite terram. Hnc si ad litieram velis accipere, dee tiari minime concupiscunt. His vita pcenalis est, qui
tiquisabundantibusdicit, quae diluvio recedente ul- [- tanta exspectalione cruciantur.
lerius terras nequeunl occupare, sicut in Genesiscri- i- Vers. 12. Super eo tiotucrescwli habilabunl, deme-
ptum est : Slaluam paclum meum vobitcum,et 349 t) oSopeirarum dabunl vocemsuam. Super illa scilicet
nequaquamullra inlerficieturomnis caro aquis diluvii, i, C qnsesuperius dixit : Qui emillii fonles in convatlibus,
itfflueertt deinceps diluvium dissipans lerram (Gen. i. cmtivolucreshabiiabunt.Haecsiquidem el convalleset
ix, 11). Sivero spiritualiier quaeras, poieslboCet de|e aquas irriguas [mss. A., B.( F., aquis irrigala] amara
paganorum ritu accipi congruenter; qui licet a sua )a noscuntur. Sed non vacat quod addidit, cmli, nam
pravitate rece-serint, nunquam in illam licenliam m si tantum aves voluissel adverti, volucres sufficeret
Deo sibi obviante remeabuni) ut humanum genus ts dici: sed potius animas sanctas pontificumccelestise
superstitionum suarum inttndatione cooperiaht. Ter- r- cwiversatione tractantes mavult intelligi, qui supra
minus quippe eorum adventus fuit Doraini Christi, li, populos Domini praedicationibus sanctis inhabitant.
cujus crescente religione, cuncta idnla [mtti, idola-a- Addidit, de medio petrarum dabuntvocemtuam. Istae
Iria] cura suis aucloribus corruerunl. Inspiciamus us volucret quaedictae sunl coelestes, non de terra, non
quoque sub qua increpatione ista referuntur, ut ra- a- de arboribus, sed de mecliopetrarum dabunt vocem
lionates homines putent se praeceptaDomininon de- e- tuam, quando apostolorum et prophetarnm exemplia
bere contemnere, cum ipsa elementa cognoscaniur ur aliqua prtedicnre noscuntur. Omnes enim fideles pe-
ejus jussionibus obedire. trw merilo dicunlur, quia ipse quoque pelra dicitur
Vers. 10; 0«t emtdt. fonles in convatlibut, inter
fer Chrislus; sic enim ipse Dominus Petro npostolo
mediunl «nonlftimperlranst'6un( aquw. Cuiii natura ] dixil : Tu es Petrus, et super hanc petram wdificaba
ra D
terrartiin describilur, causa nobis occullior pulcher-
yr- Ecclesiammeam(Maltlt. xvi, 18). Quapropler omnes
rimis allusionibus indicaiur. Certiim est enim con-,n. de petrarum lirmitale praedicant,qui aposlolorum ae
;se prophetarum tradiliouibus sua dicia confirmant.
valles aquis abundare copiosis, fffniiiimqueibi esse
freipientiam magnam, ubi sunt arva jacentia. Sed ed Vers. 15. Rigans monles de superioribussuis, de
illud polius debemus adverlere, quia in huinilitateHe fructu operum tuorum tatiabilur terra. Superius dixit
horainum, qui loco convaltiumpnnunlur, aqusedivin:cite altos montes fuisse praeieritos, et convalles humilli-
sentper exsestuanl. Spiritualiter autem monles hic ,ic mas lontibus irrigatas; nunc ipsosquoque montessu-
accipere debemus hsereticos ac superbos, inter quos os pernis aquis praedical esse complutos[mts. A.,B.,F.,
Scriplurae divinae perenni ubertate decurrunt, quiaiia completos], ne quid a Dominimunereviderelur exce-
in hoo mundo eas audire bonis malisque communc ne ptum. Paulus enim prius ingens aique arduus perse-
est. Et bene dictum esl : Perlransibunt, quia talesles cutor Ecclesise, irrigalus aqua spirituali, quam fe-
viros nuilo feoundasse beneficio sentiunlur. Nam si cnndos fruclus probatus est edere Christianis! Quod
res quotidie Dominus agit, ut doclores paganorum post
fut quidani dicunt) montcs hic juslos praed,cj_tores
i
 735 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. CIII. '•#»,
. conversionem magislros faciat esse fidelium. Sed A i hominis.Si vinum mundiale velis accipere, uon so-
isli tales de superionfr./sirriganlur, quando conversii lum cor, sed omne corpus ad tempus tmtificareco-
se errasse cognoscunl. Sequilur, de fructu operumi gnoscitur, ctim lamen frequenter et ad rixas incitet,
tuorum tatiabilur terra. Cum fructum lerra pariat, et ad excessum atiquem pracsumptionis instigel. Sed
'
quemadmodum poterit ex fructibus calcabilis islai cor pro menle positum est, unde sapere dicimur,
terra saliari? Frucitfciisautem terra satiatur, quandoi unde et inlelligere bona malaque sentiraur. .Item si
peccatorcs in melius comrautali, ulilia uimis et salu- et istud oleum putemus quo gcneraliter miindus uti-
taria ipso largiente percipiunt. Sic enim terra satia- tur, quomodo potest exhilarare faciem, dum seinper
lur, quando aliquis ab obslinatione liberatus, praeco-. . animi sit guudium, quod exit in vultus? Panis auteni
nia Dominididicisse cognoscitur. quemadmodura poierit confirmare cor solum, quod
Vers. 14. Producens fenumjumentis, et herbamser- pro tolius corporis refectione percipitur? Sed baec
vituti hominum, ul educat [mss. A., B., F., educas] ] potius ad animacparies referenda sunt, quaeperfectos
pancmde terra. Excolit quod superitis dixit, ul lerra, efficiunt Chrislianos.
illn coelesti.imbre satiata producat fenumjumentis,, Yers. 10. Salurabuntur ligna silvarum, et cedri
id csl eleemosynas faciat liis qui passim pettint, dei Libani quas plantasti. Ligna silvarum plebem signi-
quibusdictumest: Omntpelenli te tribue (Luc. vi, 30).• B ] ficant ingenlinm popttlorum, qtii Ecclesiaecatholicae
Jumenta cniin appellati sunt, quia verecundiam noni de diimosis aique inctiltis nationibusadvenerunt. H;rc
babenles propter ingluvicm ventris, in egentium vo- indicanl bomines utique inediocres. Cetfn auiem Li-
ces pelulanter erumpunt sicut jumenta, quaedum esu- bani declaranl nobilcs ac potenles, qui in liumano
ritint, nequaquam possunt a propriis vocibusabsti- gencrc taniiuaui cedri eminere noscunlur. Sed ut
nere. Herbam veio serviluti hominum, hoc esl, ul illii ipsos qnoquc seqtteslraret ab haereticis et paganis,
necessaria trihuantur, de quo scriptum est: Desudet t qui in boc sacculo maxima potestate subvecti sunt,
eteemotyna in manu tua, donec invenias justttm cuit addidit, quas plantasii : id est, qute tua pr.edestina-.
eam tradas. Hic enim hominesappellati sunt, qui ra- tione sunt in religionis amcenissimoparadiso consli-
lione plenissimiindigentiam suam tolerin.iae viribus: tulse, sicut dicil in Evangelio : Omnis plantalio quam
legunt. Sic duo genera egentium lalibus ailusionibusi »on plantavil Paicr meus cmleslis,erudkabitur (Matlh.
exprimuntur. Sequitur, ul educal panem de lerra. xv, 15). Sed nec interpretatio nominis ipsius praeter-
Educitur panis de lerra, quando Domini praecepta i eu.ida est, quaudo nobis aliquam significantiamprc-
coraplenlur, ut de istis carnalibus atque visttalibusi dere declaralur. Libanus inlerprelalur candidalio.
cibus fiat unde anima ccelesli refectione pascalur. Srcctili autem hujus poteslas qiiacdain videtur essa
Pants enim vere nosler est Christus, qui tunc de terrai C( feslivitas, ubi divites liomines ac polentes excelsi
producitur, quando aliquid indigentibus ejus consi- alque proceri, quasi in Libano monte nascuntur, qtti
derationeprsestatur. Sive hocpolest depraedicatoribus s tamen ad veram religiouem Dominiinunerc pervene-
dici, qui ccelesiibus divitiis imperilorum boininuini runt.
indigentias misericordiler expleverunt. Vers. 17. Itiic passeres nidificabunl, fiilkw domus
Vers. 15. Et vinum Imtifieetcor hominis, ui exhila- dux esl eorum. Illic , in cedris videlicet quas plan-
ret faciem in oleo, et panis cor hominis conftrmel. tasti, passeres nidificabunt. Passer enim minula et
Dixerat superius, ut educat panem de lerra; sed ne; cauiissima nimis avis esi, niouachorum signilicans
istum panem commuiieni deberes accipere 350 ^8. parvitatem, qui in ceilris Libaui, id esl in patriinnnio
quo caro nostra reficittir, subjnngil haectria spiritua- potentium Chrisiianorum velut in quibusdam ramis
liier sentienda. Nam cor pro rationabili inielleciui monasteria sibi quasi nidos aliquos acdificaremon-
poni frequens Scriptura tesiatur; qunpropter vinum t strantur, eoruraque robore stistentati, vclut passeres
twlifteatcot hominis, cum sacratum fueril in sangui- laudes Domini assidua voce praecinunt. Ccelesiis in
nem DominiChrisii. Iline nos inebriari licet, sictitt terra vila, imiiatio fidelium angelorum, spiritualiter
scriptum est : El poculum luum inebrians, quam t in carne vivere, et mundi viiia non amare; viiam
prmclarumest (Psal. xxn, 5)! ipsura est enim revera_.D ] prsesentemcontemnere, et fuluraebeatitudinis gaudia
meriim quod hctificat mentem, non quod ad reatuml setuper exquirere : ad posircmum ipsius templum
vitiaqueperducit. Ebrieias sobria, satietas fetix, qu.c> fieri, cujus imaginem comlitio humana suscepit.
merito laetifiearedicitur, quia nihil ibi culpabile re- Amcenusrevera paradisns, in quo tania florent poma
perilur. Exhilaratttr quoque/acies inoteo, cum regalos virtuittin. His enini lale propositum est, hosles suos
cbrisma conficiiur, sed illa faeies dequa dictum est:: non retuctandovincere, sedpatiendosuperare. Trium-
Acceditead eum et iltuminamini, et vullus vestri nont plms omnis illis est in proprii corporis passione; et
erubescent(Psat. xxxm, 6). Sequitur, et panis corr tniic advcrsarios efficaciter vincunt, quando laudabili
hominii conftrmet. Iierum cer ponitur, ut dicltim pro) humilitate succumbunt[mss..4.,B.,f'.,floren_]. Revera
sapienlia sentiatur. Nam si corporaliter velis adver- mitites Clirisli,qui nullam praesumptionemin httmanis
lere, nunquid panis cor hominit, non etiam reliquai viribus ponunt, sed adversa omnia virlute Dominisii-
raentbra eonftrmat? Nam inspice proprietaies verbo- perare se posse confkt#.rt. Hi cur» atiis non liabe»l
rum, ut haecrevera cngnoscas ad intellectum rerunii jrnrgi»,sed secum semper liiigant : miserentur omni-
posita fuisse coelestium. De vino dicil, tmliftcatcor r bus, sibi solis non parcunt; et ccelesti cliariiaEe
735 M. AURELII CASSIODORI 756
flammati, bona quaesibievenire cupiunt, aliis coni- A dentiir expressa, ad crementuin rerum de Ecclesia et
itiunicare contendunt. Sed magna est gloria illi ar- de ipso Dominoconstat esse subjunctum.
bori ubi nidus iste compingitur. Audial enim a Do- Vers. 20. Posuisli lenebras, et facta est nox; tn tpsa
mino se fuisse planlatum, qui tale continere noscitur pertrantibunt omnes bestimsilvarum.
iiistiluttim. Sequilur, fulicm domus dux est eorum. Vers. 21. Catuli leonum rugientes ut rapiant, et
Fulica mansueta avis et nigra est, anale quidem par- quwranta Deo escamsibi. Hic duos versus simul so-
vior, sed corporis positioneconsimilis,quaein stagnis> ciavimus pro necessaria contexiione verborum. Po-
delectabilitercommoralur. Haecad baptizandos bene! suit cnim tenebras, quando lempore passionis sexta
referlur, qui in sacratissimi fontis gratia perseverant. bora obscuritatera raundus accepit. Tunc revera nox
llorum itaque mansiones, id est baptismatis perseve- facta est discipulis alque credentibus, quando Petrus
ratio, dux est passerum qui in cedris nidificant; sci- anxio errore confusus negando tertio, fideiperdiderat
licel quia omniura Christianorum sacer fons dux est,, ctaritatem. Nox ergo et illis fuit, qui carnaliter in-
dura eos ad coeloruinregna perducit. tuendo, in illa cruce Christum mori communileraesii-
Vers.18. Monletexcelti cervis, petra [ms.G. et ed.,' inabanl. Iu liac ilaque nocie beslim silvarum, id csl
herinaciis. Cervus daemonia, et catuli leonum,quos diaboli corrupta vo-
petrm] refugium esl (ut diximus) B
venenosorum serpentium vorax, spinosa transcen- luntalegenuerunt, ad devorationemquserentesaliquos
ut escam malitiacsuae ( permiltente tamen
dens, et summa agititate praeditus, habitare diligit exierunt,
in montibus altissimis. Huic merito comparaniur Domino)reperirent. Nihil enim a quoquani fieri po-
fideles , qui diabolum voranl, quando nequitias ejus test, nisi quod ipse secrelo judicio aut ad probatio-
faciendum esse permiserit.
ad Domini laudem gloriamque convertunt, vitinque e nem, aut ad vindiclam
saeculi bona conversatione (ransi- Catuli enim dicii sunt eo quod calleant sensu naiium.
liujtis quasi spinas
beslias silvarum
liuni; et habiiant in monlibus, id est apostolis et Nec moveat quod stiperius diximus
mullitudines accipi debere nationuni; et hic videtui
piophetis, qui snnctis praedicalionibus suis in hnc cum minislris, quando [ed., quo-
mundo solida cacumina esse meruerunt. Herinacius significarediabotura
isie in Scripturis diviuis creberrimus usus est,
vero esl quem vocainus hericium , animal oranino niam]
ut uiri res personis sibi discrepanlibus applicttur,
timiduin, natura providente semper armatum; cujus sicut de monie
diximuset leone.
ciitem in vicem setarum sudes acutissimsedensissi-
Vers. 22. Ortus estsol, el congregatisunt; et in cu-
niaeque communiunt : cui lamen non sufficit nativa bitibus suis se
collocabunt. Cum in passionc Doinini
inunitio, sed ne aliqua fraude possit inlercipi, refu-
liabel saxis. Httic factaefuissent tenebrae, daemonesad escaui sibi quae-
giutn semperin compelenter npta- ("
tur, qui peccalissuis hispidus futura judicia meiuens, rendatn, permittente Domino, proruperunt : quia in-
venire poterant corda titubantium. Tunc au:em
pelram Christuni firinissimumnoscilur habere refu-
Merilo isla animalia tales quando ortus est sol, id est Resurreciio saucta decla-
gium. ergo nobis indicant
rata est, in majeslatein ejus minime sustinenies, in
viros, qui nunquara sea Dorainisoliditate disjunguni.
Et vide quia passeres cedrorum alta petunt; fulicm suis se trepidi cubilibus abdiderunt, id esl in pertina-
cium ut quia cunctis suadere
aquarum se habitatione defendunt; cervimonles eli- non pectoribus collocartint;
polerant, saltem quos deceperant, possiderenl.
gtmi; kericii petrarum se tuitione communiunt. Sic Sot enitn dictus esi, quod solus ita lucet, ut ex eo
per diversas aves atque animalia, Christianorum no-
dies liat.
bis vilse diversilas indicalur.
Yers. 25. Exiet [ mss. A., R., F., Estti] homo ad
Vers. 19. Fecit lunam in tempora [ms. G. el ed., opustuum, et ad operationem suam usque ad vespe-
tempore], sol cognoviloccasumsttum. De terrenis ad (1 ram. Quoniamsuperius dixerat ortum solem, con-
ccelestia transittim facit; sed el ipsa quoque sub qui- i_ gruenter adjunxit unumquemque liomintim in bac
busdam sllusionibus indicanlur. Luna (sicul ssepe e vita egredi ad suas operas exercendas. Iste enim
jnm diximus) siguificat Ecclesiam , quae in tempo- ,. usus esl raoitalium, ut quandiu in hoc mundd suinus,
ribus facta est, qttando eam mintii contingit et cre- ,_.-Dvenicnle die diversarum actionum qualilatibus occu-
scere; quae lamen sic minuitur , ut semper redeuntee pemur; unus enim agrura colit, alter se bellis exer-
351 integritate reparetur. Solem vero in hoc loco 0 cet, isle discit, ille docet; nonnulli regnant, multi
tnerito accipimus DominumSalvatorem, dequo impii ii serviunl; et quidquid fragilis mortaliias agit, vespe-
in fine raundi dicturi sunt: Erravimus a via veritatis, ra, id est saeculifine probatur coucludi.
et justitim lumen non luxit nobis, et sol non ortus est ;. Yers. 24. Quam magniftcata tunl opera tua, Do-
nobis (Sap. v, 6). Quod ulique de isto sole communi \\ mine! omniain sapientia fecisii; repleta est terra crea-
non poterat dici, quando scriplum est : Qui solem n tura tua. Post enumerationem figuratamreriiin, lidei-
tuum oriri facit tuper bonoset malos (Matlh. v, 45).I. que noslrac narraia niysleria, venit prophela ad
Isle ergo cognovitoccasumsuum, id est, gloriam suac c modum secundum, ubi laudes paternas post tanla
passioni» agnovit, cum suis discipulis diceret: Venit it miracula convenientcr exclamat. Dicendo enim,
hora, et Filiut hoministradetur in manus peccutorum n Quam, admirari se posse magis quam explicare pro-
(Marc. xiv, 41). Meritoergo post illa genera Christia- i- fessus est. Et raerito sic ccepta est laus ejus, cujus
uorum, quse superius per diversas significantiasvi- praeconia nulla sufficienlerpraevuletcomplere crea-
737 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. CIII. 758
tura. Nam non solum hoc hominibus arduura, verum A f Christus, qui si a credentibus excitetur, dicit imma-
etiam ipsis quoque angelis probatur immensum. nissiraaetempestati, ut quiescat, el quiescil. Sequitur,
Quantum enim magnificata sint opera ejus, inferiora draco iste quem(ormasti ad illudendumei. Hic aperie
declarant. Sequitur enim , omnia in sapienlia fecisti. diabolum significat, qui vere draco dicitur propter
Ista igitur tapientia Filius est, sicut dicit Apostotus : venenum quod Evae primse mulieri pestiferis sua-
Chrittum Dei virtutem et Dei sapieniiam, per quem sionibus inspiravit. Iste creatus bonus est, sicut in
omnia factasunt, ei sine ipso factum est nihil (I Cor. i, Genesi legitur, Fecit Deut omnia xalde bona (Gen. i,
24; Joan. i, 3). Et ut cooperalionem ejus virtutis 31); sed posiquam sua voluntate peccavit, a Deo ita
[ ed., virlutemque ] ostenderet, Patri dicit operanle formatus est, ut ei itluderelur ab angelis, quando pro-
Filio : Tu fecisti. Hoc etiaui et de Spiritu sancto idem pter exsecrabilem perversilatem nativa dignitaie pri-
ait Apostotus : Omnia cooperatur unus atque idem valus est. Sic enim dicit Dominus in libro Job : Non
Spirilus, dividenssingulis prout vult (I Cor. xn, 11). ett quidquam simile ei factum super terram (Job XLI,
Unde daiur colligi[ed., intelligi ] quod cooperatio 24). Adilludendum ei, ab angelis meis. llluditur enim
sanclae Trinitaiis his exemplis evidenler possit agno- et ab angclis Dei, sive per jusiissimas increpatiorfes,
sci. Addidit, replela esl terra creatura [tua. Non qui- ut qui crealus est ad obsequium Domini, foedisvidea<
dem similibus rebus ubique terra corapleta est, sed B 1 tur perversitatibus implicari. Sive magis iltuditur,
tamen quamvis eremus propter solis ardorem, velI quando ei animae coiifitentiuin imperio superno da
propter nimium frigus animantibus vacuus esse vi-. perniciosa potestate lollunlur. Illuditur etiara et a
deatur, qiiibuscunque tamen rebus creatura Doininii lidelibus viris, dura incentiva vitiorum ejus detesla-
terra completa est. Sive magis illud debet inlelligi: bili horrore refugiunt. Audis draconem, sed non om-
quia crealura religionis catholicse, quara Dominus-, nino timeas atrocem; sic enim forroalus est, ut el
Satvator inslituit, omnislerra replela esl, quando uni-. beneficio Domini el ab ipsis quoque hominibus possil
versalis Dominodeservit Ecclesia. De ipsa enim dicitt illudi. Invoca qui illum calcat, et incipis non limere
Apostolus : Si qua ergo in Chrislo nova creatura est; qui devorat; scriplum est enim : Super aspidem el
veteratransierunt, eccefacla tunt omnia nova (II Cor. basiliscum ambulabis, et conculcabis leonemel draco-
v, 17). Et atibi : Exuentesvosveterem hominemcum> nem (Psal. xc, 15).
actibus suis, induite novum, qui secundumDeum crea- Vers. 27. Omnia a te exspeclant, ut des illis escam
tus est in juslitia ( Ephes. IV, 22, 24 ). Ipsa scilicetl in lemporeopportuno. Versus isie illud significat, quod
creatura toius orbis imptetus est; unde et alius psal-. et alibi dictura est : In voluntatelua, Domine, universo
mus dicit : El dominabitura mari usque ad mare, eti sunl posita; et non est qui possit resistere voluntatilua
a flumineusquead terminosorbis terrm(Psal. LXXI,8). Q < (Esih. XIII,9). Nam cumdicit, Omnia, ostendil quo-
Vers. 25. Hoc mare magnumet spaliosummanibus; niam universa Dei nutu vivunt, quo et auctore creats
illic teptilia quotum non est numerus, animalia pusilla, sunt. Nam el draco spiritualis, cujus esca hominun.
el magna. Et in bac quoque parte usque ad divisio- deceptio est, nisi Domino permiitente non praevalel
nem, figura est parabole, quse diversis ac decoriss quidquam sua poieslale perficere. Deus enim quem
comparationibus explicatur. Sed quamvis in capite> pro raalis suis abjicit, fit diaboli pabulum. Quaproptei
bujus versus de mari navigero dicere videalur, la- si in escara inimici nolumus dari, non debemus esse
nien de hoc saeculo congruenter accipitur, ubi dia- lerreni : quia sic in principio matedictus est, ut ter-
bolicsesine numero serpere probantur insidiac, raali- ram comedat, sicut scriplum est: Super pectustuun
liaquedaemonumvelutquibusdam fluctibusanimarum, e/ ventremgradieris, el terram comedesomnibusdiebui
voluntas instabilis [ ed., inaestiraabili ] commovetur. vitw luw(Gen. m, 14). Quod si misericordia Domiu;
Mare enim ipsi reddunt, dum naufragare corapellunt:. ccelestes efficimur, ab esca diaboli omnimodis reddi-
quia dubium non est illum undas immanissimas pati, mur alieni. Addidit quoque, in lempore opportuno, w
qui mergilur gurgite peccalorum. Mare quippc a, non solum Dominuscreaturis suis escam tribual, ve-
raeando dictuin est, quod semper eal ac redeal [mss. rum etiam iilam sub opportunitate temporis largia-
A., B., F., accedat et recedat]. Sed isti spirilus in-. D lur. Volebat enim Job lentare diabotus, sed hoc non
nuraerabiles nobis, Deo comprehensi sunt, qui are- potuil efficere, nisi id potestasDorninica permisissel,
nani maris et pluviarum guttas enumerat; et ne, Nam et ille sanctissimus cognoscebat se Domini per-
oraniiio incomprebensibiles linquerentur, quanlitate, missione tentari, et ad omnia respondebat: Dominus
non qualilate eos definivit. Denique de cis dicilur, dedit, Dominus abstutil, sicul Domino placuit ita fa-
animalia pusilla etmagna; quoniam inter ipsos ett ctum est: sil nomen Domini benedictum ( Job i, 21 ).
raajores esse nequiiiu. probantur omnimodis el mi- H_ccest enim vera firmaque sententia, quod in Do-
nores. mini voluntate ( sicut dictum est) cuncta sint posila.
Vers. 26. Illic naves pertransibunl; draco islequemt Vers. 28. Dante te illis, colligent; aperiente le ma-
(ormattiaditludendumei.Illic, in mundoscilicet, quemi num luam, universa replebuntur ubertate. Adliuc in
superius mare dixit. Navet autem merilo significan- exponenda superiore sententia perseverat; ut cuui
tur Ecclesiae, quae periculosos fluctus niiindi per li- diabotica iniquitate vexamur, non illum credamus
gnum gloriossecrucis evadunl, porlantes352 popu- hoc ex sua potestale praesumere, sed potius ad illum
los, qui signo fidoirrciidciiinl. lu liis nanbus l_abit.il. recurramus sine cujus permissu nec facere quidquam
 739 M. AURELII CASSIODORI 740
potesl, el celerius viclus abscedit. Dicit enim : Dante A tabilur Dominusin operibus tuis. Adhuc ipsura docet
le t//t» coltiyent, ut inleliigas quia nisi dalum fueril magisler bonus, ne erremus elati: oplans esse quod
illis, quidquam colligere non valebunt. Sequiiur niiiiquain polest aliquando deficere. Dicitur enira :
etiam quod et ad prospera possis aplare, aperiente >Sttgloria Domini,non cujuslibet alterius. Itt smculum
te manum tuam, universateplebuntur uberlale. Conslat smculi,id est in aeternum, quia laudis ejtis nulius esl
enitn ibi esse rerum omnium causas, unde ubertas fiuis, quando et in hoc saeculoapud fideles Domini
conceditur, et copia sine iine praeslalur. Manusau- perpetua laus 353 habetur, el post istud saeculuina
tem significal polestalem, per quara abunde cuncta bealis aeterna persolvetur. Lwtabiturenim quod di-
replet, et mirabiliter universa disponit. ctura est, promissio futuri temporis est, non prtesen-
Vers. 29. Averltnte autemle [aciem tuam, turbabun- tis. Et inspice quod ubicunque comraemorat operi-
lur; auferesspiritum eorum et deficienl,et in pulverem bus, suis dixit, non tuis : ne tolies adinoiiiti insanum
suum reverlenlur. De illis inodo dicit qui concessaDei Pelagii sequeremur errorem, cujus nefandum vene-
munera minime profitentes, quod polerant suis viri- num liinc evideuter agnoscimus, conlra quod tolies
bus applicabant. Contra quos Apostolus dicit: Quid antidotum cceleste porrigilur, ne futura pericula gras-
enim habesquod non accepisli? Si aulemaccepisti,quid sarentur.
gloriaris quasi non acceperis(I Cor. iv, 7) ? El in alio Ig Vers. 31. Qui resptcil terram, el facit eam Iremere,
psalmo de tali legitur : Ego dixi in mea abundantia : qui tangil monles,el (umabunt [ed., [umigabunt].Jara
Non moveborin mternum(Psal. xxix, 7). Ab his ergo de illis dicil qui per Domini gratiam illuminali, pec-
talibus dum averterit Dominus faciemsuam, nudati cata sua prseterita conlremiscunt, cum se graviter
magno praisidio sine dubitatione turbantur; et mox errassc cognoscunt. Sed securior est illa humilium
ut ille spiritus superbiae, quera de rerum ub?rlate tremefactio, quam superborum insana prsesumptio.
conceperant, ablalus ftterit, omnino deficiunt, et ad Petrus euim lunc ad veniam redire meruit, quando
conversionem [ed., confessionem ] saluberrimam re- se admisisse magnttm crimen expavit. Sic enim et
deunt, qui in suis praesumptionibus crraverunt. Pe- alius prophela dicit : Super quemrequiescit Spiritus
tant ergo isli remedia, sua vulnera propria de(egant, tneus, tiisi super humilem, et quietum, et tremenlem
ul curenlur, el dicant : Exaudi me, Domine,quoniam verba mea (Isai. LXVI,2)? Hoc etiam monet Aposto-
defectt spirilus meus : ne avertas faciem tuam a me lus : Cum limore et tremorevestram ipsorumsalulem
(Psal. CXLII,7). His praestat Dominus proficuam me- operamini( Pltilip. n, 12 ). Vides ergo quam volivus,
dicinaro. Sublato eniro spiritu nequitise, quo inflam- quam stabilis |ed., spiritttalis] sit treraor iste, qui et
mabantur errantes, necesse est ut ad pulverem suum veniam parturit et salutera. Sed vide quibus ista con«
redeant, id est ad humilera confessionem, in qua in- £Q tingunt, scilicei quos ipse dignatus fuerit inlueri.
digentiamsuaefragilitatis agnoscuut; et feliciores esse Sequilur, tangit monleset [umabunt [ed., fuiutaatiunl].
.ncipiunt, cura a sua prsesumplione disceduut. Inspi- Monies hic peccaiores nimia elatione turgentes de-
cienda est atitera imc loco adminisiratio Domini, qua beraus accipere, qui dum fuerint Domimindignatione
tnundus regilur, quali brevitate, vel qua proprietate percussi, rerumque mundanarura atnissione privali,
discripla sit [mss. A., B., F., omnia descripta sunt]. luncad salutares lacrymas currunt, et quosdara fu-
Namcum nos respicit, omnia profutura succedunt; miferosde se tristitiae globos lanquam incensum sua-
et cum se averleril, humana indigeniia saluiari prae- vitaiis eraiitunt, qui ad superna conscendunt, niise-
sidio nudata succurabit. ricordiam impelrare probantur DominiCbrisli. Fumus
Vers. 30. Entide sptrtlum tuum, et creabuntur, ci enim bic in bono positus est; quippe qni nos ad ab-
renovabisfaciem terrm. Ecce illa quse exspectabuur solutionis facit gratiam pervenire.
inedicina provenit. Recreati sunt utique, qui se pul- Vers. 52. CanlaboDominoin vila mea; psallam Deo
»erem humiliter agnoverunt; his enim istud accidit meo quandiu ero. Decursis duabus panibus sub varia
ipii divina gratia reparati, mortis probanlur evasissc allusione verborum, venitad tertium modum, ubi se
pericula. Toties enim nos Dominus creat, quoties de sub aoternitate dicit laudes Domini cantaturum. Nam
velustate peccati in novum hotninem inslaurare di- jj TJeum ait: CantaboDominoin vita tnea, lempus signi-
gnatur, sicul in quinquagesimo psaltno legilur: Cor ficat, cum in hoc mundo degere videbuur. Sic eniiii
mundumcrea in me, Deus (Psal. L, 12). Respice eliam fit vita ista revera vilalis, si laudes Doraiui coniinua
quia ubi defecimus nostrum pulveretn dixit; ubi re- exsullatione cantenlur. El ne crederes Iaudes istas
paramur, Spiritum Dominicsse profitetur, ut nemo morte posse liniri, adjecit, psallam Deo tneoquandiu
suis meritis applicare possit quod munere Creatoris ero; scilicet in futuro sseculo, ubi et esse perpeiuum
acceperit. Audiant sacrilegi Spiritum sanctum esse esl, el psalraodia non babet finem. Pulchre autem
Creatorem; dictt enim : Emitte spirilum luum et crea- posilum est, quandiu ero; nam dum immortatis jant
buntur. Audi et alibi, ubi Creator Spirilus sanctus factus, quandiu est cupit psallere, semper ulique lau-
edicitur; ail enim Job : Spirilus divinus qui fecit me des Dominivelle probatur edicere. Quoindicio decta-
(Job xxxiu, 4); nam cum divinum appeilat, et ratum est quid sinl acturi qui in illara patriara inerue-
Deum et Crealorem Spirilum sanctum evidenter rinl feliciter iutroinilli. Laudabunt jugiter Dominum,
ostendit. quia eum semper videbunt, dura illa pulchriludo in-
Vers. 31. Sit gloria Dominiin smcutumsaculi; tm- enarrabilis excitat praeconiumsine fine diligenlis.
 741 EXPOSITIO IN PSALTERltJM. PSAL. CtV. Hl
Vers. 33. Suavis til ei laudatio mea ; ego vero dele- A _ epistota ad Marcellam Hieronymo traditur exponente,
ctaborin Domino.Duaequidem res sunt, sed utraeque_ qtii dixit : Primum Dei nomen est El, id est, fortis.
sihi parili societate consentiunt. Sic enim Domino fitt Deinde Eloim et Eloe, quod ulrumque dicitur Deus.
tuavii nostra laudalio, si nos deleclemurin Domino;; Unde geminatum frequenter inveniiur, ut est, Deus
i quantumque ille nobis dulcescit, tanto [ mss. A., B.,, Deus meus, respice in me (Psal. xxi, 2): et illud, Deus
1F.,
lantum] illi efficimurchariores. In se enim unus- Deus meus, quare medereliquisti? et, DeusDeus meut,
quisque reperit, qualis apud majestatem illam essei ad lede lucevigilo (Psat. LXII,2), ethissimilia. Quar-
possit. Amans diligitur, negtigens spernitur, deside- tum Sabaoth, quod est exercituum. QuintumHeliun,
rans sustinetur. Sit ergo nobis Divinitas dulcissima,, qtiem nos excelsum dicimus. Sexlum Esereheie, quod
ul et viia nostra ei reddalur accepta. Pro nobis enim1 354 >'' E"odo tegitur: Qui esl misit me ( Exod. m,
jubemur ut ex toto corde, ex tota anima, ex totai 14]. Septimum Adonai, quem nos Dominum genera-
virtute Deum diligamus; ut in ea iterum mensura1 liler appellamus. Octavum la, quod Deo lantum ap-
ipsius dono dilectionem recipere mereamur. plicatur, et in Atlehda extrema syllaba sonat. Nonum
Vers. 34. Deficiant peccaloresa terra, et injusti ita% Teiragramraaton, quod ineffabiie nuncupatur. Deci-
ul nonsint. Benedic, anima mea, Domino. Deftciunta% inum Saddai, id est robustum et sufficientem ad
terra peccatotes,dum terrena cupiditale privati, perr B orania perpetranda, et cactera. Novus plane titulus et
Dei gr.iliam ad meliora studia concitanlur; ct iniquii dicli ipsius brevilale conspicuus; boc Ecclesiis voti-
simili modo deficiuni, quando mali jara esse desinunt. vum.hocsanctis festivitatibusdecenteraccommodum.
Haecenim magis oratio quam malediutio est : quiaa Hinc ornatur lingua canlorura : isttid aula Domini
omnis justus cum Dei Ecclesiam cupit augeri, pecca- laeta respondet, et tanquam iusatiabile bonum tropis
tores optat sine dubiiatione converti, maxime cumri semper varianlibus innovatur. El ideo exspecianda
noverit desiderabilem adventum Doraini usque add [ed., expetenda] sunt suavia dicia psaliuorum, quibus
praedestinatorum numerum posse suspendi. Sequi- lam dulcis praeco praemitiiuir. Quid enini sequi po-
tur, Benedk, anima mea, Domino. Dignura initiumu test, hinc datur intelligi, ubi et liiulus ipse laudatio
psalmi, dignus et finis , illum semper benedicere quili est. Notandum prseterea t.uod per omnes bos viginti
'
nequaquam desinit fidelibus aliquando praestare. Haec c psalmos qui Atletuia litulo praescriliuniur, id est prse-
quoque similitudo sententiae (nisi fallor) sicut illa su- sentem civ, cv, cvi, cx, cxi, cxn, cxm, cxiv, cxv,
perior, ad illos referenda est qui, praestanteDomino, i, cxvi, cxvn, cxvm, cxxxiv, cxxxv, CXLV, CXLVI, CXLVH,
religiosa principia vilse susecum glorioso iine junxe- CXLVIII, CXLIX, CL, Domini magnalia describantur, et
runt. copiosa in eis exsullatione gaudelur [mss. A.,B.,F.,
Conclusiopsalmi. C gaudendumj. Quorum numerus parili societate Novi
et Veteris Testamenti gloriam forlasse designat, ut
Audiviraus, bone rex, quanla nobis de veriiatis ar-
Creatoris semper debeat et ubique taudari.
cano sacramenta proludens, docuisti queraadraodum potentia
vero causam non inveniraus, cur in his
tendatur coslum, supra ccelos aulera aquse sint posi- Evidentiorem
tantum psalmis Atleluiasit positura.
tae, lunam factam in tempora [ ed., in temporej, so-
lemoccasum suum in magnummysterium cognovisse. Divisiopsulmi.
Discant patius hanc esse veracem conditionem rcruma Sciens propheta populum Iiebraeorum offendisse
superfluestudiosi, qui de stellarum cursu vanis sup- frequenter Dominum (quoniam spem suara in tempo-
piitatioiiibuseluduiUur.Audiant magistrum co3leslem,, ralibus rebus beneficiisque posuerum), priina parte
doctorem veracem, narratorem creaturae suae, qui adj fideles admonet ut eum spiritualiler semper exqui-
, ineplas exquisitianes ctirrunt; qui dum discipuli fal- rant. Secunda per patriarchurum exempla eorum
sarura opintQoutnesse cupiunt, cognoscendseverilatiss corda confirmat, osiendens illos a Dominonon fuisse
tempora perdtderunt. dereuclos, quiejus imperio servierunt. Tertia parte
EXPOSITIO 1NPSALMUMCIV. dinumerat quanta et quatia palribus eorura virtus
Alleluia. JJ divina praesliterit: pericula Joseph honoresque descri-
introilum in /Egyptum commemorans Hebraeo-
Hoc verbi decus a praesenti psalrao fccit inilium,! bens,
Israeliticus poputus
nec ante a quoquara rcperis positum, quamvis mulii rura. Quartarefertquemadmodum
ab inimicis suis jussione Domini per Moysenet Aaron
scriptores fuerint primitus Hebraeorum. Scireaulem
. diversis plagis ..Egypliorum fueritvindicatus. Quinla
debemus Alletuianeuiri generis esse definitum ; quod
describit quanta Hebrseis praistiterit in deserlo; ut
et sonetus Hieronymus in expositione ejusdem psalmi
non in leinporalibus bonis gaudereni, sp.dut raagnis
cvidenter designat, qttod eum in Hebraicis fontibus
beneficiis deliniti, justificationes ejusetlegem devoto
credimuSinvenisse. Et ideo ubicunque se locus attu-
a pectore custodirent. Sic longittido psalrai compcitdio
lerit, doctissimo viro praefixam regulam subseque- divisionura per partes missa dulcescit.
mur: quoniam unum atque integrum manere debet,
quod nullius linguseprsesumplione mutatum est. At- Expotitio psajlmi.
leluia entm apud ipsos dicitur, laudaie Deum; id est,, Vers. 1. ConftteminiDomino,et invoealenomenejus;
allelu, laudate; ia quippe invisibilem signifieatt annuntiate inter gentesopera ejus. (n hoc versu tribus
Deum; qued unum ex decera iiominibus esse Dei, inct constat partibus ordo dictorura. Primo dicit, Confite-
743 M. AURELII CASSIODORl 744
mini Domino, id est, laudate eum, et bonis faclis gra-. A praesenlianiejus cupit, a prava se actione suspendit.
liani vobis Divinitatis acquirite: quia idipsum est lau- (2ua>siDileniin faciemJudicis, quando dixit Apostotus :
dare Dominum, ore illi honorem deferre, el operibus Bonum cerlamen cerlavi, curtum consummavi,fidem
ejus jussiones efticere. Illa enim confessiohic intelli- servavi: de cmtero reposita est mihi corona juslilice, \
genda esi, quae Domini praeconiacelebrare non desi- quam reddet mihi Dominut in illa die juslus Judex
nit, quando et subsequentia tale votum actionemque (11 Tim. iv, 7, 8). Talis ergojusle faciemjudicisaua'-
declarant. Deinde Dominum coramonet invocari; ut sivit, qui se corouandura esse Domini miseratione
post ministerium sanctissimaelaudis grate possimus praesensit.
audiri. Praemittendumest enira boni aliquid, ul Judex Vers. 5. Memenlotemirabilium ejusqumfecit; pro-
nos placatus cxaudiat. Tertio dicil, annuntiate inler digia ejus, el judkia oris ejus. Venit ad secundam
gentesopera ejus; quod bene potest gloriosis evange- partem, ubi palriarcharum nomina et beneficia refert;
listis, et sanctissimis apostolis, el nunc sacerdotibus ut plebs devota possit advertere, nullum Dominoinani
conveuire, qui per gentes universas magnalia ejus devotioue serviisse. Mirabilia itaque pertinent ad di-
aiiiiuiuiare noscuntur. visionem maris Rubri; 355 Vr°digk ad plagas quas
Vers. 2. Cantateei et psaltile ei, narrale omnia mi- misit in iEgyptum; judkia oris ejus, quoniam cuncta
rabilia ejus. Exponit quod superius dixit, ConfiteminiB '. complevil quae Moysi suo famulo proraisisse digno-
Domino. Cantate enira ad hymnos pertinet offeren- scitur. Sic in uno versiculo quaesubler latius dicturus
dos; psalliie.nA pias operas explicandas. Et tunc eral, propositionis loco breviter ante praefatus est.
dixit narranda mirabilia, quando fuerint duo ista prae- Hoc lamen totum sentiri mavult de Christo Domino.
missa. Omnia enim, significat ista quaedicturus est. Quod argumenlum dicitur a persona.
Non est enim humanarum virium omnia narrare quae Vers. 6. Semen Abraham servi ejus; filii Jacob
virtus Diviniiatis operatnr, sicut in cenlesimo quinlo electi ejus. Subaudiendum est quod superius dixit,
psalmo dicturus est: Quis loquelur polenlius Domini, Mementote.Perscrutandum est autem quod in magna
auditas faciet omneslaudes ejus (Psal. cv, 2)? Sed istud discrelione propheta Abrahm semen, servos appeliat,
schema dicilur a parle totum, quod in Scripturis filios Jacob eleclosDomini esse commemorans. Judsei
divinis frequenter invenies; nec aliter recte potest enim contumaces quos hic mavult intelligi, carnis
Evangelii dictum illud intelligi: Verbumcaro faclum Abrahm semen fuerunt; quos merito servos dicit,
est, et habilavit in nobis ( Joan. 1, 14); quasi non et quoniam perfidia facienle filii esse noluerunt, quibus
aniniam siinul assumpserit, quam specialiier liberare ipse Dominusdicit: Vos si filii Abrahm essetis, opero
dignatus est. Abraltw fecissetis (Joan. vm, 39). Filios Jacob verc
Vers. 3. Lauddminiin nomine sancto ejus; *wtelur C significat fidelissimos Christianos, qui hacredes Do-
cor qumrenliumDominum.Ne quis forsitan suis viri- mini esse noscuntur.
bus applicaret, cura boni aliquid operalur, .caulus Yers. 7. Ipse Dominus Deus nosler, in universa
doclor fragiles monet dicens, non in sensu proprio, terra judicia ejus. Monelur semen Abrahae et seinen
sed in Domino esse gloriandura; ut jactantiam fal- Jacob, ut Salvatorem nostrum non unius gentis
sam rcfugiant, cum hsec a Divinitale concessa esse Deuni, sed Dominum credanl esse terrarum. Nara
cognoscant; sicutct in alio psatmo legitur : ln Do- sicut ubique dilatala est Ecclesia, ita per orbem pro-
minolaudabilur anima mea (Psal. xxxin, 3). Non ergo pagala sunt ejus sine dubitaiione judicia. Dicendo
vetai ul laudemur, quia bonis actionibus non potest enim , Ipse Dominus, coramonet ilium intelligi debe-
rcs ista dencgari; sed ut in Domino lauderaur, qui re, quem populi Judseorum crucifigendum esse de-
pracstat illa quac bene gerimus. Et ut consotalionem creverunt. Sed qui hanc vocem non advertunt, ipsi
dc tali re sumcrent, adjecil: Lwlelur cor qumrentium se specialitcr a patriarchis alienos esse profitenlur.
Dominum; scilicet inde Imtetur, si praedicatur in Do- Yers. 8. Memor fuit in smculumtetlamenti tui,
miuo; nonautem si de suo posse laudatur. Praecipuuui verbiquod mandavilin mitte generationes.Memor fuit,
nobis et gloriosura siquidera esse debet, quando no- cuin promissa complevii. In smculum, in aeternita-
men ejus extollilur, qui nobis beneficia profutura D tem, quiaquidquidDominusproraisitperennifirraitale
largilur. Imde nimiae irapudenliae fuit aliquid quos- mansurura est. Teslamentisui, prophetarura significat
dam adversus hoc dicere, contra quos non tam cre- prsedicationes, quas de Yerbi incarnatione prscdixe-
bra lestimonia, sed pene lex tota prolata est. runt. Sequilur, quod mandavil.Mandareesi per alium
Vers. 4. QumriteDominum, et confirmamini; qum- aliquid dicere; quod ulique factum est, qtiando pro-
rite fackm cjui semper. Hortalur ut se ad praemia fu- phelis dalum est futura prophetare. /n mille genera-
tura confirment, qui eum quserere delegerunt. Sed tiones; finilum pro infinilo positum est, quod tameii
istud desideriura, ista inquisitio non est hic aliquo sseculiistius line concluditur, ubi generatio humana
tempore (inienda : quoniam addidit, semper, maxirae sequenii sibi aciaie succedit.
cum tegatur : Qui petit accipit, et qui qumritinvenit, et Vers. 9. Quod disposuit ad Abraham, etjuramenti
pulsanli aperielur (Luc. 11,10). Nam quod dicit, qum- sui ad Isaac.
rile faciem ejut, prsesenliam significat, quam solus Vers. 10. £1 sfa.uil illud Jacob in prmceplutn, el
quaeril hurailis acdevolus. Judicem enitn desiderare hrael in testamenlum mternum. Ad illud respondel
t\on pote.t, nisi qui de ipsius pielate coiilidit; et cum quod superius dixit tcstammti sui. Illa enira quaeiil
745 EXPOSITIOIN PSALTERIUM.PSAL. CIV. UC>
Veteri Testamenlo Abrahmet Isaac patriarcliis pro- A panis conlrivit,id est triticeum fructum perduxit ad
missa sunt vel jurata, slatuit ea, id est firmavit Jacob nihilum ; quod revera hominum esse noscitur firma-
et lttael, iriNovo scilicet Testamento quod est seter- raentum , sicut in superiori psalmo dixit: Et panit
num. Jacob enim et ltrael Christiana tempora ple- corhominis confirmat(Psal. cm, 15).
rumque significare saepejam dictumest. Novutnvero Vers. 17. Misitanle eos virum; in servumvenunda-
Testamenlum proprie dicitur seternum, quia nullum tus est Joseph. Anle palriarchas quos me-
superius
1111 aliud aliquando succedit, io quo est omnium pro- moravit, mtstt Joseph, quem merito dixit
virum, quia
raissorum completa perfeclio. multa passus viriliter cuncla sustinuit. Consideran-
Vers. 11. Dicent :Tibi dabo terram Chanaan, funi- dum est etiam quod dicit eura Dominum misiste,
qui
eulum hwreditalis veslrw. Chanaan interpretatur hu- fratrum suorum
iniquitate distraclus est. Novit eniui
milis. Ergo humiliumterram convenienterChristianos Deus bene uti malis atienis; et sicut
peccatores
accepturos esse significat. Hoc est quod superius praeceptaejus exsecrabititer convertunt, ita ilto dis-
dixit, testantentummlernum.Haec enim terra humili- ponente facla pessimorum ad eventus prosperos
talis et inclinaiionissic a fidelibusaccipitur, ut aelerno transfeiuntur. Nam venundatus
Joseph ad servitium
munere teneatur. Funicutut auiem hmrediiaiis,hujus pervenit ad gloriam, et ipse postea fratrum misertus
raundi significat tortuosas angustias, quas Dominus B j est, qui eum crudeliter perdere decreverant. Sic
pro salute cunctorum sua passione dissolvit. Illius enim ornnia illiadversa felicilercoiiligerunt, ut rais-
enim susceptio carnis nostra probatur haereditas, in sio facla sit Domini,
Joseph dolosa venditio ; sicut et
qua seterna patrimonia vitae coelestis accipimus, si ipse suis fratribus dixit: Pro salute enimvestra misil
ea fixe atque inlegerrime credere niereamur. Nam me Deus in
Mgyptum (Gen. XLV,5); et ilerum ipse
ista comparatio ab eis tracta est, quibus agri ac dicit: -Vot
quidemcogitaslisde me maluin, sed Deun
possessionestenso fune dividebantur. vertit illud in bonum (Gen. L, 20). Quae vero perm-
Vers. 12. Cum estent numero brevi, paucissimiel lerit, consequenter Ordo autem verborum
exponit.
ineolmin ea. talis est: Misitante eos virum Joseph, qui in tervum
Vers. 13. Et perttansierunl de gente in genlem, et venundatut est.
356 Istud eniin, Qui, subaudire de-
de regnoad populumalterum. Venit ad tertiam par- bemus, ut nobis constet absolula locutio.
tem,inqua consequenter enumerat quanta patriar-
chis virtus divina praestiterit. Denique vide quid Vers. 18. Humitiaveruntin compedibuspedet ejus,
sequitur. ferrum pertransivit anima [ms. F., animam] ejus.
Vers. 14. Non permiiit hominemnocere eis, et cor- A praeposito Pharaonis Puliphar, Joseph quidem re-
ripuit pro eis reges. pI d-actusest in carcerem ; compedes autem accepisse
Yers. 15. Nolite tangere chrislos meos, et in pro- non legitur. Sed fieri potuit ut qui in ergastulo re-
phetit meit nolile malignari. Hic tempus illud signifi-. irusus est, et ferreis nexibus ligarelur , maxirae qui
cat, quando rex i_Egyptiorumdivinitus adraonitus; in tanto crimine fuerat accusalus. Ncc illud discre-
est ne Abrahse nocere praesumeret; quod similii pat quod ibi narratum est, raiseralione custodis car-
modo de Isaac constat effectum. Quapropter eviden-. ceribus fuisse prselaium; fieri enim potuit ut et ista
ter ostenditur divina protectio, ut eorum salus nuni praecederent, et ilta sequerentur. Quapropter ipse
humanis viribus, sed superno munerc pracstaretur. Scripturas divinas probabiliter intelligit, qui singulis
Illud quoque perscrutandum est quod supra raemo-. quibusque locis crediderit inesse veritatem. Nam et
ratos patriarchas christos appellare detegerit, ctun! in centesimo lertio psalrao dictuni est : Qui facit
adhuc non fuisset unclio celebrata. A Saul enim hsec 3 angelossuos spirilus, quod utique in Genesi non legi-
res sumpsit initium. Sed quoniam erant in spiriiui lur. Sed Spiritus sanctus aliqua in prsecedentirela-
Chrisliani, ejusque fidei probantur esse devoti, sicutt Honepraetermiltit, ul subsequentia graliam reperiant,
de Abrabam Dominus dicil: Concupivitdiem meum t cum causseveritate servala aliquid novitaiis edicunt.
videre; vidit et gavitus est (Joan. vm, 56), merilo_> Refert ergo bumiliatos pedes in compedibus, ut affli-
ergo appellati sunt sacro nomine, quos jam Christii JJ ctionem corporis indicaret. Addidit, ferrum pertrans-
fides probabalur amare. Nam et ipsa Domini verbal ivit anima ejus, ut nec ipsa anima a poenisprobaretur
sunt posila dicentis : Nolite tangere christos meos, ett excepta. Nam quamvis condolendo corpori subjecta
in prophelis meisnolite malignari. sit passioni, habet tamen et proprias pcenas, cum
Vers. 16. Et vocavitfamemsuper terram, et omne e gravi cogitatione torquetur. Pertrantivit anima ips;us
firmamentumpanis conirivii. Signilicat tempora Pha- ferrum, quando in has redigebaturanguslias : ne inter
raonis, quando in _£gypto seplein annis fames saeva a mala quae 'injuste passus est, praevalerentin eura et
grassala est. Et quaravis fames substantialis non sit,, crimina falsitatis. Ferrum aulem hic indicat tribula-
sed sola esl discessio copiarum, sicut nox appellaturr tionem durae neccssilatis, quae in sestuante anima
solis absentia : vocata tamen dicitur tanquam aliquai pervagatur, dum de futuris sollicita, jam mala pati-
persona subsistens quae poluisset audire- Sed Scri- tur quae limere non desinit. Talis illa in Evangelio
pturarum divinarum mos est taliter loqui, ut est illudi loculio est, ubi Siraeon dicit ad Mariam : Et luam
Aposloli: Quivocat ea quwnon tunt, tanquam ea qnm e ipiius anitnam perlransibit gladius (Luc. n, 35): si-
suni (Rom. iv, 17). Scquilur, et omne firmamenlum it gnilicaushabiluram matrera gloriosam tristiliam do-
P.ITROI.. LXX. 24
747 M. AURELII CASSIODORI 748
minicsepassionis.Quodgenus loculionisinter propria A Vers. 23. El introivitlsroelin, M.guplum%«llacob
Scripturae divinaecredimus adnotandum. habitavitin terra Chanaan.Ordinem rerum ceuipeten-
Vers. 19. Donecveniretverbumejus. EtoquiumDo- ter exsequitur, quia post illa qusedicta sunt, jubente
mini inflammavk eum. Superiori sentenliaehic ver- Pharaone cognalio Joseph ad terras _£.gyptieodem
sus adjjiwclusest. Dicit eairo, tanditt cogitationem ordinanle deducla est; quod Geaesis suavis textus
Joseph fuisse gravissiacvam, donee tempus veniret,ubi explanat (Gen. xi.vi). Sed Itrael qui dklus esi, ipse
verbumej,us,a rege Plaaraene pro interpieiando som- est et Jacob. Verum ne eadem verba repeterei, di-
nio quaereretur, Tunc enim et gteriam reperit, et versitate nominum revelalioois. suse dicta variavit;
claustra.carcer_ataedvsevasit. Sed quod dixil, verbum nam Israel egressus ex ^Egypto haMtavitin lerta
t'm, loquentis iudicat propriam vocem. Cseterum Chanaan. Chanaan vero fuit filiusCham nepos Noe,
ipsiui nen fyit, quod ei divina iaspiratioae eollatum ex quo ^Egypiii trahere leguatur originera.
egt. Denjque sic sequitur, Elaquium Domini inflam- Vers. 24. Et auxit pppulumsuum nimis, el confir-
mavil eum.Inflammavit,udiquead loqueodum vivaci- maviteum supet inimicot ejus. Auxit popuiwn suum
ter incitavit, ut corara principe futttra diceret eura fecunditate uascendi, quando ibi rarisskua fuil rau-
fiducia veritalis. lntus enim eceleslisflammaehimen lier quaenon habuit parlum. Confimavit auiem eum
accepit, ut praeviderettalia quaeregai illiussapientes B ] super inimkos suos, quandoillis crescenlibus, Jigy-
doctoresquesuperarent. ptiorum turba notissimis plagis vehementer affecla
Vers. 20. Jtftsit tex et solvil eut»; prtaeeps popu- est. Ilic enim per quaradam propositionej» dieuntur
lotum el dimisil eum. Misit signifkat ministros quii in summa quae gesta sunt. Cseterumquewadmodura
regiis jussionibus obsecundanl. Regent, Pharaonemi singillatim facta sint, consequenter expoait.
dicit, in cujus regno fuerat carceri mancipalus. Sol- Vers. 25. Convertitcor eorum ut odireni populum
tii^scilicetareatuquo tenebatur astriclus. Sequitur,, ejus, et dolum facerent tn servotejus. Yenit ad quar-
Princeps poputorumet dimitit eum. Ipse est princepti tam partem, ubi _4Egyptios memoratHebraji_sinvktiam
Pharao, quem supcrius regem dixit; sed proplerr habuisse saevissimam,atque eos, opertkus stibjecisso
gratiani locutionis verba variavit. DimitUeum, i«test> durissimis. Prsestandoenim telicia popvjolsraelitico,
clauslra carceris fecit exire; w qui terrarum Do- convertit Domiuusad odiura el dolos. cor ^Egyplio-
minum a cogitationumangustiis liberaverat, ipse iami rura, non quia ipse raali auctor est, sed praestando
nuft-.lei.ttsergastula pateretur. Sed ne sola illi con- aliis beneficia, mentes excilavit obliquas. Nccesse
cessa vjderetur esse dimissio, dicit etiam quo honorei est enim ut scelerali boraines alienis prosperis in-
dilatns est. lumescant, qui se norunt mereri noa posse similia;
Vers. 21. Et conslituit eum dominumdomus suw,, C I sicut in sacriliciis Cain et Abel factum est, quando
et principemomnis possettknit suw. unius sacrUicium respuit, aUerius libenter accepit,
Vers. 22. Vt erudiret principessuos sicut seipsum,, Sequitur, dolum facerent in servos ejus. Consequens
el senioret suot prudentiam docerel. Iu his duohus s crat ut posl concepium odium saevieos populus ad
versibus, quam poteslatem dederii Pbarao Josepti,, dolosas macbinas perveniret. Ulud enim significat.
evidenter exponit. Consfiluii eum dominum domus s quando eis tateres facere prajceperant, et pro labore
tum, et principemomnisposscssionissuw, quando eum n geminando negalse suntpaleae, eteaetera qusein ilc
currnm fecitascendere, et prseconisvoceceleberrimaa saevissimodorainatu plebs Hebrseonun Domiao de-
nuntiari hunc secundum dominumesse postregem.i. vota sustinuit.
Qusepoteslas a praefectis hodieque retinetur, qui et;t 357 Vers. 26. ilisti Moysm secvum suum, e\
vice sacra judicant, et cunctarum provinciarum po- Aaron quem elegU ipsam* Istos ad Pbaraoaem quas;
lestuem maximam babere noscuntur. Sed in hiss quosdam testes constat a Doroinodestinatos, ut po-
rehas ditionem dedit illi, quam sibi. In subsequenli li pulum sibi placitum abire pemisisset illacsum.0
autem versu, supra ipsum cognoscitur esse quod d inaestimabilispielas Oranipolentis!Ab bomine fragili
tribnii; dicit enim, ul erttdirei ptincipes suos sicul
'i petebat ficri, cujus ordinationi a nulla creatura po-
teipsum. Hoc secundum gentilem intellectum Pha-'-1> terat obviari, ut revera iios infirmos deceat qua mo-
raonis debemus accipere, qui credebat primarios is deratione vivere debeamus, quando volun_a.essuas
popnli sui in hanc sapientiam pervenire poluisse, ut it Creator sanctus sub tanta ctementia peregisse co
et ipsi somntoruminlerpretes esse raererentur, et add gnoscitur. Inlendamus quoque et istud genus locu-
tantam docirinam scientia eorum poluisset adduci,, tionis Scripturse divinae esse proprium. Suiecerai
ul consnlti de redubia certa loquerenlur. Nam si eoss enim dici, quem elegit; sed addklit, ipsum, ut hoc
saneteviro in discipulamm fidei tradidisset (tindee quoque evidentius explaiiatet. Qua»forma loculionis
illunt Demino plaettisse manifestnm est), fuissel uii-
i- in Scripturis divinis creberrime reperitar, sicirt est
qtte iliis Synagogaeordo noviter inslltulus. Sed cum n el iltud : /n quo habitavili» ipto (Psal. LXXIII,2).
talia no» leganlur, minime religionem desidcrasse,, Vers. 27. Posuit in eii verba ttgnmutn suorum, et
sed tantum divinationis ejus gtoriam quaesiisse cre- \- prodigiorum in terra Chantan. Posuit stgnifieat eol-
dendus est more gentilium , qtii futurorum [ms. G. ?. locavit in eis, Moysescilicel et Aaron, vetba tigno-
et ed., ad fulura] cupidi, unde proveniat ipsa re- :- rum et prodigiorum, quaeab eis praedicabatur Dorai-
veiatio, non appetunt intueri, nus esse faclurus. Signa sunt quasi vestitgiaaliqua
74£ EXPOSITIO IN PSAlfERIDM. PSAL- ClV. 750
futuraram, si«e nr«.t.erit3rur« reru,m.; prodiaiawoA i A qui&iEgyptiis lociis a perniciosa clade sentiretur ex-
perlineut ad mirabUesevcatus, qui in rerum ord.ine ceptus.
antea uon _fueruiU.Pr<.diaiB.n? imjai dictum est ab eoi V%ra.32. Pmit plwm eorm in grandmem, ignem
quod paji-Qdtcat, Sed haec sigtw e.tptadigia in #<gy- camburenlemiu terra [ip&.E, et ed., lenrat»]t>worum.
ptiis fecAa,{.uut,,,ut, skqt _»ul<oruf»Patn.ro dicitt Vers. 33„ Et pemmt vineas eerumei ficulneas eo-
auctorius, ajiqttid portenderep.t Christiano pppuloi rat», el eontrivit omn# lignum finium emum. Ultio
subseque_*li; quod suis locis aptissime comraoue- quinta narraiur, Similis, est superiori sententise et \
mus, ista loculia, ubi ait: Posuil in eisverba tignorum SKO-
Vers. 18. Mitit tenebras et obteurmit eos : quia( rtmi. Pmil, statuit sigoificat ac decrevit. ^gyptio-
exacerkatnfunt semanes ejus. Legunlur quidem yEgy-. rum enira adhuc plagarum enumeratio persoverat,
u| pluvia qu.sead fecundiiatem terrae datui', eonver-
ptii aerts leaebr»» inter plagas reliquas pertulisse;
sed melHH iptelligamus corda eorum fuisse poliusj te.retur in grandinis noxiam vastitatem; eujus ietus
non minus intercipit, quam ubi iapidum eopia densa
obscural», q» Doroini prseeepta eontemnebant. Ex-.
acerbamwtt aniem signilicat acerbe acceperunt, autt ceciderit. Hsec agrorum liquoreum prebatur ineen-
certe i*jurle*is abominationibus respuerunt. Nam in; dium, cutu tactu noxio fruc.lusarefacit, quoscunque
enumerati«ne t
feeit *
J3 saxatilis unda percqsseEit. Ignem vero (ombmextem,
plagarum ipsarum eompetens .
initium. Non enira ad reliqua venire potuissent, ntsi fulmina significat, quse solent exeitata tempeslata
obscuratts senslbus ineurrissent profundissimam, dessevire-Sequitur, el paecussil vineas eontm el ficul-
. neas wum, e( co»(rtvi«omne tigmm ftuium eorum.
eaecitaiem; quod et hodie sic fieri peecantium usus
ostendil. Quod dicit, >jcrcus*il, ad superiora respieit, sive
graiidinenci,sive fulmina, qu_ecoetestis poteutia tecris
Vers. 29. Convertit aquas eorum in sancjuinem, ef' velut tela infesta
jaeulatur. El ne tanluin fieulneas
occiditpistes iorum. Dicit secimdam plagam, quae in'
puiares, aut vineas esse percussas, atkfktit, omne li-
historia Exodi prima legilur; sed ipsae plagae futurae*'
guuw finim mum; ut et sata non dubitares eversa,
cladis indicia nuntiabant. Convertitenim aquas eorum' ubi arborum
in tangUinem, quoniam erant inler maris Rubri1 quoque robora eognoseeres fuisse con-
triia. Majora enim coHtineiUintellectqm H.inorum.
fiuenta perituri. Pisceseorum occiti sunt, ne spes vi- Vers. 34. Dixti, et venit totusta et bruchus, eujus
vendi hominibus relicta videretur, quando illud est nm etat wmerus.
inter tatices mortuum, quod nativo elemenlo proba- Ve*s. 35. El comedit emne fenum mr» eorttmet
balur enutritum. omnem fruclum terrm iptonm. Sexia inchoa» plaga.
Vers. 30.jtftsil in tetram eorutn ranas, et in cubi-- t(^ Sed et bcecloeutie superiori sententia»similis appro-
libus regu» iptorum. Hsec tertia est. Ranarum eiss batur, id est, Dixit, et venit cynomyiaet einiphes. Lo~
societatem dedit, quia et ipsi tacum aecepturi pror- eusta rere mater bruchi est, quem mala fecunditate
babaniur aquatilera; a quo sigoo nee reges earum,, progenerat, quse ad iltam prsedam quasi convoeatus
id est priores excepti sunt, quando erant altissimaJJ exereitus eun» sua prole descendit. Et ne erederes
abyssi demersione morituri. Sed hoc iuter caetera i inaniter deductum, omnem fructum terrw iltius ab eis
plus videtur esse mirabile, ut nec regum domus abi> dicit esse consumptum.
hac plaga cernereniur except», quibus multorum» Vers. 3S. Et peteustit omue primogeniium in terra
Utinisteria talia poteraiu submavere porteuta; ut$ Mgtjpti, printitias omnis taboris eortm. Venitad se-
evidenter detur intelligi, nullis opibus nullisque so-< ptimam, quantum ad hune psalmum pertinet', novis-
latiis divinU passe jussionibus ohviari. simam plagam, ubi jam victi _£gyp_ti>rut_ipoputi
Vers. 31. Dixit, elvenil cunomspa etciniphesinit malorum numeresitate eesserunt. Nam quemadmo-
omnibus fimbus eorum. Quarta plaga subsequitur,, d«m amplius toterare poterant, qui et omnia «isteia
Dixil, et venii. in magnam signifieanliam duo istaa perdideranl, et desolatos se ipsls qnoqtte victuatibus
conjuncta sunt, quia Diviniiaiis imperium nultum» swttkbant ? Sie graviler per partes perit, qut divinis
potest sustmere tardi latis obsiaeuhnn. Nam si eviden- ] jttssionibus reluctandum esse ptilaverit. Ric nonnutla
i- J)
ter itUendas vel ipsa verba qs» sibi videntur essee qusestk) videtur oborM, eur 358 septem iEgyptio-
sociata, tafnen persyllabas suas alfqira mora protra- ram ptagas tantttm psatraus iste coatmemorel, cum
huntur. iinsto aulem Domini tton dltetat temptre, >, decem sint ir»Exedl naTratione deseriptae. Frequen-
quarrdo jam ifsa votuntas effeelttses-t. Cynomyia si-I- ter diximus in Scripturis divinis a parte totum debere
gnificat musttm caninam, quae eaeteris rauscis om- seattri, sietit in Ivangelto fegitur, Verbum cdro fa-q
nino morincior est, et impornmiiate saa viotentior,', ettm est, et habilavit in nobh (Joan. r, 14); quasi notit"-
'
uude infest* M ssevissimi aahmaBs eferJvattvum no-\- et animam simttf assumpserit, qoam speeJatiter libe-
men aceeptt. Ciniphes gemis est cnlicwmfixis aculeis s rare dignatus est. Sie, commemorata carne, simut et ^
permoWsftjm,quas vutgtis eoiBnevrt vccare «inzalas.:. animasuseip? debere cognoscittir; qiroif muttis tocis
AgnoscaMf'tMtaamesqttt fatuis elatlonibtis intume- invenis esse prsedicatnm. Deinde quod septenarfus
scunt, qnenfttm Pharao ille saevt»et ttarus nec mu-i- numerus Spiritus sancti virtute prebatur esse per-
scis pareSse peterat, qui se de tastia regnt elatione e fectus. Merito- ergo deeem plagas in septenarii nu-
jaetafert.-l» «Kttihts aulem finibus eorum dicit, nee meri retatione eonclusit, ut totum pertectum intetli
751 M. AURELII CASSIODORl 752
geres, cnjus pariem dictam esse sentires. Deinde A i rata sunt vota aesiderantium. Carnespetit popums He-
congruum fuil ut rem notam varia relatione descri- brxorum, et coturnices accepit. Constat enim tam in
beret, cum jEgyptiorum pcenas, el totidem Hebrxo- volatilibus quam in quadrupedibus carnes esse sine
rum beneflcia praedicaret. Sic non diversum, scd dubio dulciores. Deinde unum postulavit, et geminala
causa varielatis videlur esse pulcherrimum. Sive (ut venerunt. Sequiiur enim , et pane coeli saiuravit eos.
Patri Augustino placel) libera est laudatio a lege Sunt enim ista Exodi lectione noiissima, quando co-
narranlis : nam qni texit historiam, necesse habet turnices in .nodum irabris densissimi depluebant
omnia commemorare plenissime; qui vero laudal, \ed., deQuebanlJ; manna quoque «l Judaeus populus
pauca de plurimis tetigisse sufflciet. Breviter ergo satiaretur, accepit. Sed ut haecin praefigurationem
priora dicit, quia non hie nescientes docet, sed com- facla monstraret, non dixit, manna, sed pane caeli,
memorat ulique retinenles. Et quoniam est in subse- quaienus in illo munere Domini Salvatoris sentiretur
quenli divlsione dicturus septem beneflcia Doiniuuin advenlus. Ipse est enim panis vivus qui de ccelode-
Hebraeo populo praestiiisse, praemisitseplem plagas scendil(ioan. vi, 51). Manna quippe dicilur, sicul in
inimicos ^Egyptiosaccepisse, ulnumerus ipse (sicul septuagesimo septimo psalmo declaralum est, quid
arbitrari possum) bonarum et malarum rerum in hoc esl hoc ? Cujus nominis auferens quxslionem, quod
psalmo comprobabilis haberetur. B interrogatio illa mannse perquirebat, expressit di«
Vers. 37. El eduxit eos in arg&ntoet auro , et non ceudo, pane coelisaturavit eos. Sic cnim et cceli Du'
erat in tribubus eorum infirmus. Enumeratis plagis minus indicatur, et quid sit mauna evidenter agno-
quas dedit jEgyptiis, venil ad qnintam partem, in scitur [ed., osiendilur].
qua totidem heneflcia Hebrseisdicit esse collata. Ait Vers. 41. Disrupit pelram, etfluxerunt aqum, abte-
enim: Et eduxiteosin argento et auro. Priraum ilaque runt in sicco flumina. Hoc quoque in figuram gere-
benelicium fuit, ut populus lnnga servitute confe- batur Domini Cbristi, ut petra aquas profudisset
clus, non egenus inanisque discederet. Aurum el ar- irriguas. Cbristus enim Dominuspetra spiritualis est,
gentum Israeliticum populum ab /Egypiiis praecepio qui vilales aquas emanal, unde satiatum desiderium
Domini discedentem legimus accepisse, ut non re- animaesitim nesciat ullerius sustinere. Abierunt in
pentina subreptio, sed longacoperationis merces esse ikco flumina, significat gentium peccalores, qui me-
videatur. El quia dubilari non potest omnia Domi- rito sicci dicunlur; quoniam delictis siccabuutur
num jusla praecipere, sine culpa videtur factum, urentibus [ed., arentibus]; isli imbre Domini vire-
quod ejus imperio constat impletum. Quaproptei scentes, in novum hominem pullularunt, de quibus
sequitur secundum beneflcium, ut illa necessitale Dominusdicil : Venilenim Filius hominis quwrereet
migrationis nullus infirmitale corporea patuisset »f- C salvumfacere quodperierat (Luc. xix, 10).
fligi; quatenus omnia navanter [Mss. A., B., F., Vers. i% Quia memor fuit verbi sancti sui, quod
ovanter] implerent quse illis pracipiebanlur a Do- tocutusest ad Abraham puerum suum.
mino. Vers. 45. El eduxil populum suum in exsultatione,
Vers. 38. Lwtata est ASgyptusin profectioneeorum, et eleclos suos in lastitia. In his duobus versibus,
quia cecidit timor eorum super eos. Diligenler hunc miraculorum qusesuperius dixit causa narratur; ideo
versum deberaus inquirere. Constat enim discedente enim dicunturfacta, quoniam Abrahseconslabanl esse
populo Hebraeorum iEgyplum non fuisse laetatam, promissa. Et respice quod dicit, electos suos eduxit
quando eum persequendum esse judicavit; sed post- in Imlitia: quoniam illi qui murmuravcrunt Domini
quam illi demersi sunt qui ad insequendos Hebraeos furore percussi sunt.
ire decreverant, tunc qui in ^Egypto remanserant Vers. 44. Et dedit eisregionet gentium; et labores
omnino laetati sunt, quia similia minime pertulerunt. populorumpossederunt.
Reddit enim banc causam cum dicit, quia cecidit Vers. 45. Ut custodiantjustificalionesejus, et legem
timor eorum tuper eos. Ipse enim timor fuit, ut in fa- ejus requirant. Venit ad septimum beneficium. Dixit
vore gentis Hebraicse ipsa quodammodo viderentur enim primum, eductos in auro et argento; deinde ex
elementa pugnasse. Et intende quia per figuram me- D eis nullum inlirmatum; lerlio expansam nubem,
tonymiam, qiue Latine transnominatio dicitur, sEgy- quae et lumen prxstaret in tenebris, et in die remo-
p(um, non jEgypiios memorat fuisse laetatos. Per veret solis ardorem; quarto coturnicem daiam;
id enim quod continet, id quod continetur osten- quinto refert coelesti pane satiatos; sexto in locis
sum est. aridissimis aquas irriguas emanasse; ad posiremum
Vers. 39. Expandit nubemin proteclionem eorum, promissionum veritatem fuisse completam, ut eis et
tl ignem ut luceret eis per noctem. Utrumque munus regiones gentium traderet, et labores inimicorum
contra temporis inclementiam probatur esse conces- pielate copiosissima largiretur. Quod enim dixit, n-
sutn. Nubesdata est, ut soiis temperarel ardorem ; giones geniium, ad possessionem videtur perlinere
ignis concessus est, ul tenebrarum potuisset auferre terrarum ; laboret vero populorum, ad divitias longo
caliginem, Hoc est lertium, quod lsraelitico populo tempore congregalas. Et ne in prsesentibus rebus
constat esse concessum. haererent corda raortalium, intulii spiritualia bona, ut
Vers. 40. Petierml carnes, et venit coturnix, et ejus debeant et 359 requirere et custodireraandala,
pane ceelisaturavit eot. Intuere quema.du]odurasupe- ne tantuui in illis spern habe/ent; qu« si ad lempus
753 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. CV. 734
deliniunt. non lamen ad coelorum regna perducunt,, A bilatione cantetur. Sed inspiciamus quod a superiori-
sicut Apostolus dicii: Quod si in liac vila tantum int bus dictis nec titulum nobis cognoscitur mutasse,
Chrislo sperantes sumus, miserabilioressumus omnibus t nec causam. Titulus est enim Alleluia, causa confes*
hominibus(I Cor. xv, 19). Justifieationes autem ejuss sio, quae miro modo ad laudes Domini omniiio fe-
sunt, ut Deuin toto corde diligamus, proximos tan-- cunda est. Quantorum enim hinc ora soluta sunt?
quam nos amemus, patrem veneremur, iilium charumi Hinc Moyses cum viris, germana ejus Maria cum fe-
habeamus, et caeieraejustiiiae, quae in diverso rerumi minis transitum Kubri maris divina laude celebra-
genere sunt praeceptae. Has admonet custodire [ed.,, runt. Hinc Debbora jucunda exsultatione praecinuit.
cuslodiri], quia earum rerum evidens est et absolutaj Mulli etiam prophetae canticos diversos tanti mira-
praeceptio. Lex vero ejus fuil die sabbato debere re- culi confessione profuderunt. Non immerilo, quia
quiesci, in Pascha agnuin anniculum immolari, sa-- magnalia ista totius liumanas redemptionis sacra-
cerdotes cum veste mystica ad altare accedere.et t mcnla testantur. Ab ^Egypliis enim eripimur, quando
caetera quae in hunc modum a Domino praecepta no- ab operibus diabolicis divino munere liberamur.
scuntur. Sed haecet his similia non corporaliter, sed1 Mare Rubrum transimus, quando baptisinatis sacra-
spiritualiter sunt quserenda. Ideo enim addidit, re- menta percipimus. In deserto pascimur, quando di-
quirant, quia novil praecepta legis umbram et specu-- B vina gratia concedente in mundi istius rerum bona-
lum esse futurorum. rum largitate satiamur. Ad terram promissionis per-
Alleluia. ducimur, quando in illa felici palria munere supernac
pietatis intramus, ut merito talis causa frequentei
Hoc non oliose percipias, quod aliis psalmis alle- iterata praedicetur, quae tantorum magnalium praefi-
iidam capiteeiin flne ponitur, aliis vero in solo ti- decoratur.
tulo praenolalur. lsti enim qui in capile fineque con- guratione
Divisio psalmi.
cordant(ut opinor) ad illam intelligenliam referendiI
sunt quam in psalmis esse diximus qui capite et fine> Introducitur confitens populus Hebrseorum, qui,
similiter terminanlur, ul sunl praecedentes centesi- relicta perfldia patrum suorum, ad pietatem Domini
mus secundus el centesimus terlius. Sive quia ex-. (ipso miserante) perductus est, ut intelligaraus, cum
pressius semper itifunditiir, quod sententia iteralai fuerint conversi, et ipsos Alleluia merito pro sua re-
geminalor, ut esl, Non sic impii, non sic; el, fiat,, demptione cantare. in prima igitur narratione de«
fial; vel, Amen,amen, dico vobis; et Abba, Pater ;'lioee precatur prophela ut societur populo beneplacito,
est enim Abba, quod Paler. Sil forle et alia causai qui erat DominiSalvaloris adventu de gentibus con-
quaclatet. De bac autem re nec a docloribus nostriss n gregandus. Secunda patrum suorum peccata dinu-
aliud potuimus accipere, nec nobis est aliqttid am- merat quae fecerunt in iEgyplo : mirabilia Domini
plius sentire concessum. recto corde minime contuentes, pium tauien Domi-
num ab inimicis suis eos liberasse confirmans. Ter-
Conclusio psalmi.
tia, ad peccandi sludia refert eos reversos; Dominum
Ecce utrumqtte alleluia cantatum esl, decursus esl tamen elecii sui Moysi precibus dicit fuisse delini-
psalmus ccelesli laude plenissimus, qui et praeterita1 tum. Quarta, iniquitates eoruni asserit iteratas, Do-
veraciter referret, et in futuris nos salubriter com-
niinumque illos decrevisse perdere, nisi Phinees
moneret. Passi sunt iEgyptii dignissimas ulliones;' servi sui
supplicatione placarelur. Quinta, adaquam
acceperunt Judaei dona coeleslia. Nune unusquisque contradiclionis Moysen ab illis exacerbatum esse
noslroui exspectet eorum relribulionem, quoruin commemorat, posteaque filios suos incullura idolo-
imitalur exemplum. Inspiciendum eslautem lumine rum crudeliter occidisse. Lnde Dominus vehementius
cordis quod in fine psalini positum est, ul aJ jusli- iratus, tradidil eos gentitim servituii, ac deinde mi-
ficationes Domini, el in lege ejus tota inentis inten- serlus in conspectn inirnicorum eosreddidit gloriosos.
tione dirigamur. Nam et si bona temporalia suscipi- Sexta, precatur quod noverat esse venturum, ul de
mus, sicut Abrahani, Isaac, Jacob caelerique fideles' _ universis nationibus Ecclesia catholicacongregetur, et
qui abundanti lacullate floruerunt, in illam parlem laudes Domino aelerna cxsultaiione concelebret.
esse polius debemus intenti, unde ad coelorum pos- Nunc partcs psalini per apertas divisiohum semilas
sinuis regna perduci. Isla enim qnae delectabilem ambulemus.
videri faciunt mundum, in selernitale non habent lo-
cum. Meminisseautem debemus hunc psalmum se- Expositio psalmi.
cundum esse horum qui dum miracula Hebraeis col- Vers. 1. ConfiteminiDomino, quoniam bonus, quo-
lala describunt, per figuram allegoriam [ms. G. et niam in saeculummisericordia ejus. 360 Sicut supe-
ed., allegoricam], quae aliud dicit, aliud significat, rior psalmus in primo versu declaravit, quia confes-
ventura Cbristiani populi sacranlenta declarant. sio illa ad laudes Dominidebuisset apiari: ita et hic
designat coufessionem istam ad medicinam posnitu-
EXPOSITIO IN PSALMUMCV. dinis applicandam. Sed et hoc quoque ad praeconia
AUeluia. Domini pertinere non dubium est, quando major
Ecce iterum alleluiatica nobis gaudia redierunt; gloria est pietatis confltenti parcere, quam viventi
ecce breviter praecipitur ut Domino totius psalmi ju- sine offensione praesiare. Hebrseorum siquidem com
 755 M. AURELIlCASSlODORI J.*l
puncla congregatio, et divina irispifatione cbffecla, A j pariim contumaeem fuisse, partim in Doininiconsti-
loquilur ad reliquam pleberii, ut anliqhi effbfis pfa- tisSe mandatis. Unde isti suppliciter precantur ut in
vitate damnata, ad diviham debeat redif.eclemen- illdfum sttcietate debeant aiinumerari, quibus potest
liam. Et ne aliquis de culpafum suarulh nlitrievosita- aeterna beatitudo gfatia Divinitalis attfibui. Et ul fi»
tibus [ed., numerositate] terrefeluf, addidit, Quo- des eorum perfectissima ttosCerelurioptant se visitari
niam bonus. Quis enitn fluMlet ad fetirrtWcurfefe, a DominoSalvatow, eujas adventu se noverant esso
quem slbi audit posse celerrime subvehiret BoitM* salvandos. Ipse est enirii salutaris, de quo beatus
enim Dominusrecle dicitur, qui delihquentefnpascit, Simeoftait: Nunc dimiltis[ed., dimim] servumtuum,
qui exspeclat errantem, Qui solemtuum fdcil orirt Domine, iecundumverbum tuum in pace : Quia vide*
sitper bonot et malos, el pluit superjuslos et injustos runt ocM mti salutati tunm, Quod parasti ante fa*
fms. G. et eu\, impios] (Matth. v, 45). H6c etiam ciem omnium populorum; Ltinien ad revetalivnem
ipsius Yerilatis voce dectaraliif : Nemo bonus, nisi gentinm, el aloriam plebis ittde Israel (Ltic. H, 1»,
solusDeus (Marc. x, 18). Addidit,qudhiantin smculutn, 30, 31).
misericordiaejus. Audilo bono Domino, he se liu- Vef*. 5. Arfi'idiitt/«mtft bonitaieelectorumlitdrttm,
mana negligentia :>bsludiosa et sedula siibplicaiione ad Imtandumin ImtiiiHgmtii luce, ul lauderis cum
suspenderei, remedii causam dicit: iit ad contessio- }$ J hmreditatetuu. Hoc esl quod Se pelebant a salutari
nem celerem Dominidebeat munere feslinare. In sai- Domino visitari, ut bonilalem ejus viderfini, quain
culum, vitce iiujus sigiiifical cursum, ubi hiiseri sunl clectis erat advenlus sui munere praestaturus; qua-
quicunquedelinquunt; ubi ias est corda noslra Coh- tenuscumChristianopopulogauderent,qui deejus erat
verti, et misericordiam postulafe. Ibi eniirt damha- [ed., erant] incarnalione laetaturus[ed., laetaturi].Ipsa
tio est conflteri peccatum, ubi jam conslat esse ju* est enim gens Domini,quaede gentium est diversitate
dicium. collecta, ut esset grex unus, et pastor unus. Sequi-
VefS. 2. Qiiis loquelur potenthis Domini, mditas tur harum rerum suavissimus fruclus, ut laudetur
failtl omneslaudes ejus ? Populus iste quem dixknus, Dominus cum hmredilaiesua. Ulrumque enim con-
oTvinOfumOpeftlinoestlrtiationecompletus, negal lili- junclum esi, quia in praeconioDomini sui fldelisfa-
ifiariumsehSuhicompfelientlere, quod de illa plenis- mulus [ed., populusj sine.dubitatione laudatur, sicut
sitlie \fni; A.,B., F., plenlssimajdebeatMajestatenar- in superiore psalmo dictum est : Laudamini in no<
fare\ Qttii ti\\m, signiflcat nullum. Cui enim aut in- «itnesancto ejus. Quapropter fidelisiste populus lanto
gcnlufn svippelitad cbgitandUm, aut lingua ad de- desiderio ad conspecium Domini feslinabat, tanla
pfbfriehdiuti, ut lania ilnlnensitas unius possit ore se Christianaeplebi charitate miscebat, ui nefas sil
naffari? Ubi meritrj dicendum esl: Noh mihi si lin- C ( pulare eum spiritu non fuisse conspectum, quem
gu& celituiri sint, oraque centum, ferrea v&xiAddi- tania gratia cognoscimus expelitum, sicut ipse in
dit eliafn, auditas faeiel omnes laudes ejus. Et hic Evangelio dicit : Abraham desideravit viiiere dieiii
quoque Subaudidildahl est, quit, ut perfecla nobis meum; vidit et gavisusest (Jcan. vin, 56).
pbssil corislare sehteriiia. Pulchfft autetii varietate Vefs. 0. Peccaviniut cuni pntri&itiindilris; injusU
iliclUriiest i quis audltas faciel dmites laudes ejus? egimut, iniqv-Uatimfecimus. Venit ad sfecundamnaf-
Illa enim pbsstini audiri, quae pfobantur et dici. Hic rationeiri, libi praedictus populus humili Saiisfactiona
quoque hiociiis inlif nroprias loCuiiones biibendus prosiefhituf; ht llla in prihcipio psaltni declarata
est. videalur esse confessio. Dicit enim, ptecasle se citHi
Vers. 5. tieiiti qui cuslbdiuntjudiciumtt fatUtit ju- patribus, quoniam iri eorum erant lurilbis et ofigino.
stitiaminomni iempore.Postquam hegavitlaudesDo- constiluii. Nam cum fuerit tempus longe diviSUIII,
mini posse comprehendi, senteniiain dicit qua se quando in yEgypto patres eofhm mirachla fafctaC3f-
consoleiur gentis humanum, ut cum illa neqaeal naliter accepefunt, curri rtiilia bohllhb Satisfaetiririe
implei'e, hocsaliem custodirefestinet. Custodireei\'m responderent; et aetas ista Hlultitm pd§teifioresset,
iudicivm est, qui inier alios recte judicat; justitiam quam praescntis psatmi sefies cahiafeiur, dubium
autera facil, qui aequabiliteragit. Sive ille bealosdi-1D non est illa eos peccata gemere, quse ex parentuiri
cil, qui judicium ih iide custodiunl; justitiam vero in suorum probabantur nequitia sustihefe. Hoc hseresis
opere demonstrant. Sed vide quoniam addidii, in Pelagiana non accipit, dum putat originale peccaturii
omni lempore, sicul iri Evangelio dicil: Qui perseve- ad prolem Adacnullatenus pervenire poluisse. Cum
tnverit utque in finem^ hic soiviit erit (Matlh. xxiv, inajoribus enini suis peccant, qui se per gratiam Do-
13). Merilo ergo isti lales beali dicti suut, qui prac- mini ab eorum delicto non separani. fjuod Paler
cepta Dorriinipura mente cuslodiunt. Haectertia spe- Auguslinusdiligenlissima libforum disputalione coti-
Ciesdefinilionis est; queeGraecepeotes, Latine quali- vicit (Lib. i contra Julianum). Nunc auieiri quando
talita dicilHfjquae dieendo quid quale sit, id quid sit Domino aspirante mcus compuricla resipiut, merito
oslendlt. a se peccata paferitum vblebat abstergit qui ab ipso-
Vers. 4. Memenio nostri, Domine^ in beneplacito rum coeperat obligaiionibuSsegregari. Et ut puris-
populi Irtf; titsi/Bhm in saiuldri tuo. Orant devoli, ul simaeconfessionishrmilas apparerel, haeceademtrina
inter efjs debeaht oestiiriarl,qui Domino Qdeli opere iteralione confirmal, Hoc est enim Peccavimusquod
placucrunt. Novimus enim lsraeliticum populmii injuste eijimus; hoc est injune egimus, quod iniqui
 757 EXP0SIJ10 M*PSALffiRrUM. PSAL. CV. 758
tatemfitmitm Vnaio enim uau6q*»eq«eceierius ab-1A jussionis est, nt parere proevaleanl, quse audire non
solvitur, qtianto a semetipso vivaciler damnalw. naverunt. Siccatummare non pro universitate debe-
Quasfguna 4ic*tttr schesis onomaton^ id est wuhi- m«s accipere, sed tantum quanlum illis iter aperiret.
tude MnmM toiqunctoTan divertis verbis uftami Nam pius ind* miraculum fuit ut undae liquidae
rem sigttiitriMMm-.Est et atta •ofcia in hoc iocoi exeisis lateribus constilissent, nec flueota fluerent,
tradita texposMo: quia cum majorimt* suis peccat,, sed montium quatlam firmitate consislerent. Sequi-
qoi detieta swHii*aon 361 tleeiiaat, sed eadem fa- tur, et deduxit eot in aquit mukis sicut in deserto.De-
cit qwittprwret «ros fecisse cogf»scit< ita tamea tit[ sertum est maxime quod aquarum inundatione dese-
a pestem reatus ortginalis peccali, ftisi per grattami rilur, ut nuilum ibi anima) possit habitare periculo
ttwnini mi pbssit excludi; «iccitatisingenito. fiducli sunl ergo Hebraeiper abys-
Vers. ?t futret itostri vt JEfgptt iton inteUexerunt
t sum tanquam per 4ocadeserta^ quaenimia sterilitate
immttf/m *M, et non fuertmt memotes mvltkudinisi siccanlur: ostendetis qaoniam sie aruit ilia via flnen-
mimkiarikm-tam, vt itritaverttnt tucendentes in BM- torum, ut usque ad iter potuisset pervenire pulve-
brummare. Duo sunt quaebeneffcia rionsta commeri- reurn.
dant, inieiteerts «t memoria; qaod ulrumque ini Vers. 10. Et liberavit eos de manu odientium, et
perndis ftriesedencfatur. Nvn intetitaxrmi, pulcher-. 1i redemh eos de manu tHimicorum.Quamvis esset et
rima ioeatifoo signatum esu Viaefeamerrim praesUri;; hoc beneficinm, si eos de jootestatealiena jiberaret,
sed qtta eama fieret, non a» ete probabaiur agnosci. tamen auxil munet-is quantitatem dicendo, de mmu
Nianndeeemplagispercussisttnttfi^yptii-, ul Deealogoi odientium; qtiibus utique parcere non pdterant,
fuluro Hefcrtedruwigervs devota serviret. Dimissii quos immatiiler impctebant. Horrebant plane propter
sunt a Pfeanfone, «t et iUi revmquerent diabolumi quos et lantas plagas susceperant, et feiuin suarum
cuat ministrts-.Sed ifli carnanter quae gesta sunt in- amissione privabantuf. Intelligitur etiatn de conspi-
tuentes» spirilualfs gralioe ratnirte pfsciiiia quaesi- rata dtemontim criborle, qua? humanum fenus sti-
verunt. iftm fwernnt atttem wemoret misericordim i mulo peccatorutn et odit et perculit. Sequitur» et re~
fierainit «rauido videntos Pharswtis exerciium ante- demHeos de manu inimkorum. Hoc si ad lilteram
quaat mare Rabrum divideretttr, credebant se eva- velis accipet*, non videtur posse congruere; nam,
tfetidisubsrdi* perdidisse; etebntra Meysen loeuti ut liberaret Hebr;vos, nullum JEgypiiispretium de-
evnt meMus sibi fuiese duro sttojacere serviiio, dit, quibus magis pro sua contumacia plagarum dura
quam tata gens perire potttisset in eremo. Post hssc gemirtavit. Sed hoc propheiiaespirltudictum creda-
consequees fuit, ot irriturett Domirium mcendentes mus de lemporibus Chrislianis, quando Dominns
in Rnbrumraare*,quando non erediderunt posse fieri,', C Salvator peccatores obnoxios prelioso sanguine suo
quod ejtts audiebanl omnipotenliam polliceri. Ita a dtaholi redemit imperio.
factum est, ut «ee intelligerent virtutem Domirii, Vers. 11. Ei operuii aqua tribulantes eot: unut ex
nec ejtts temtfieia devota mente retinerent. Berie eis nou remansit. lloc quidem ad lilleram sine con-
autein positumest, irritaverunt,quasi per se qnietnm troversia videlur intelligi, quia nota est in Exodo
atque ptacalura, infensum et iracandum sibimet commemorata descriptio. Verum unus ex eis nonre-
reddiderunt. Asctndentts autera in Rubritmmarc, di- mansit, non ad universam ^Egypliorumgenlem respi-
ctom eOnstatpositione terrarnm : quoniam cunctis cit, sed tantum ad insequentium mullitudinem ten-
regionibus jEgyptus perhibetur huniilior, et inde dit, quae ibi usque ad mimnium prohatur exstincta.
discedeafesloca petere visi sunt altiora. Remanserantenim de «Egyptiistqui laetareulnr in pro-
Versi 8. Et liberaviteos prbpler nomenmum, ut fectioue eorum; sieut iu psalmo supefiore dixit:
noiam facertt \potentiam suam; Dieendo, propter no- Lmtataest JEgyplut in profeclioneeorum; sed iili sci-
men tuumt designare mihl videtur DominumSalva- ticet qui in casu siiviilinon fuerunl.
loretn, Bttjugvocabuloconvenit salvare periclitantes. Verg. 12. Et crediderunt in verbisejut, et cantave-
Deus enim qrtando liberat peceatores, non propter runt laudes ejus: Post miraculumtale dicendo; credi-
merita eorum praestat, sed proptef nominis sui po- D 1 deruntt, duriliam cordis demonslrat^ quod non atite
tentiam demonstrandam; ut pius evidenter appareat, everttum rei, sed post cffectummiraculorum credere
si immerilisbttneficia larga concedat. Quod enim di- maluerunl. Nam eisi bonum sit visis rebus acquie-
cit, tiMntn fecit potentiamtuam, non carnalibus uli- scere, multo melius pfomissa credidisse; sicut in
que oeuliSjeed spirituali cogitatioriBvidehtibus. Nam Evangelio Thomaedicit: Qttravidtitt credidisti: beati
si omnibtu notam fecitstts nequaquam durus populUs quinon tiideruntet crtdiderunt (Joan. xx, 29). Quod
de incredulitate peccasseti vero addidit) el cantaveruntlaudes ejus, hymnum si-
Vers.>%.fil increpavit mare Rubrutn, el exsiudtum gnificat Exodi qtii ail : Cantemut Domino^ gloriose
ett; et dttiuxit toi in aquis muhis sicut in destrlo. In- enim honorificatus ett (Exod. xv; 1), et caetera quae
crepitibnem vocavit occultum Divihitalis imperium : Hebraetis popuius peracto miractllo magfia exstil-
quia fflareih ExHdo voce Domini nusquam legitur tatione cantavit, sicul in tituii expositione narralum
increpattitn. Agil eniin ille occullis motibus universa esti
quaepnecipit, et quasi ad audientes loquituf, quae Yers; K; Cilo (ecermt-, et oblitititnt operumejus;
sensuhi HoHbabeitt attribuiunu Tanta eniin virtus non tut(inu«riin( const7iitmejut. Venit ad tertiaui
 750 M. AURELII CASSI0DORI 760
narrationem. Cito fecerunt; acsi diceret, summa ce- A quia terrena sapuerunt, ut ipsa poenaequalitas sce-
leritate mutati sunt, ut qui laudes Dominode colla- lerata facta testetur.
tis mirabilibus canebant, paulo post contra eum ne- Vers. 18. Et exartit ignit in tynagoga eorum, et
fandas murmurationes assumerent. Non sustinueruntt flamma combuttit peccaloret. Hoc factum est supra
contilium ejus, quando prius conceperunl despera- ducentos quinquaginta complices Dathan et Abiron,
tionem, quam ejus parata beneficia provenissent. qui eorum infeliciler vota secuti sunt, ut thuribula
Dominus enim, qui eos liberaverat talibus tantisque) tenere praesumerent, quod idem Numerorum textus
miraculis, nullam eos victualium rerum passus fuc- eloquilur (Num. xvi, 35). Synagoga vero hic noti
rat penuriam sustinere. Sed illi anticipaverunt con- templum significat, sed adunationem, quam peru-
siliuni supernum, qui ejus noluerunt exspectare5 slam divino constat incendio, ut qui in ineensi prae-
disposilura; more fragilitatis humanae, quae dumi sumptione peccaverant, ccelestiflamma cremarentur.
sibi nimia festinatione providere putat, incaute dispo- i- Ideo enim addidit, eorum, nt eam a populo Domini
sitionem Divinitatis anticipat. separatam fuisse sentires. Flamma vero dicta est a
Vers. 14. Et concupieruntconcupiscentiasin deserto,, flagello comarum suarura.
et tentaverunl Deum in siccitate. Hoc erat quod con- Vers. 19. Et fecerunt vitulumin Horeb [mss., Co-
silium ejus minime sustinuerunt, ul in deserto co-- gB reb], et adoraverunt tculptile. Hoc quoque nolissimaa
mestionem sub diffidenlia peterenl, et aquam sibii bistoriae narratione declaratur, quando Moysiabsen-
dari sub murmurationibus postulassent. 362 Qll3e e tiam Judaei minime tolerantes, prodigioso sensu in
figura dicitur cacozelon, id est raala affectatio, quo- Horeb monle deserli, deum metallicum sibimet effe-
ties ingenium judicio caret, et spe boni fallilur prae- ccrunt. Sed quanto ipsis jumentis deleriores erant,
cipilata velocilas. Concupieruntaulem concupiscen- qui nec vivum pecus aestimabaut irridendis devotio-
tias. Genus hoc locutionis in Scripturis sanctis om- nibus adorandum! Horeb vero interpretalur Calvaria,
nino creberrimum est; ut est, Desideriodesideravi it ubi postea Dominum crucis paiibulo carne constal
manducare vobiscumpascha (Luc. xxu, 15); el illud,t occisum; ut in ipso eodemque nomine jam tunc el
Qui maledixerilpatri vel malri, mortemorietur (Exod. in illo deserlo Horeb culturam Domini perfidi ne-
xxi, 17); sive, Castiganscasligavitme Dominus (Psal. fanda praesumptione violarent, quorum posteritai
cxvn, 18), et his similia. Ostendit enim nimielatem„ erat in Calvariae loco crncifixura Dominum Chri-
desiderii positio geminata verborura. stum. Illud quoque aestimo considerandum quod
Vers. 15. Et dedit eis petitiones[mss. A., B., pett-;. dixit, adoraverunl tculptile, quia in Exodo legimus vi-
tionem] ipsorum; et misit saluritatem in animas eo- ,. tulum conflatilem collatis ornamentis raonslruosa
rum. Temporalia petentes, merito carnea beneficia aG C quodam indicio fuisse formatum. Sed duas res hie
susceperunt. Duobus enim modis dicimus animara Q dicias debemus advertere, ut vitulum adoraverint in
esse satiatam, cum escis corporalibus pro carnis in- deserto, et postea scnlptilia simulacra in repromis-
firmitale reficitur, etcum spiriluali jucunditate com- sionis terra coluerint; quod in subsequenlibus ipsa
pletur. Sed hic animas eorum carnibus potuque dicit it dicturus est.
esse saginatas, ut ipsa voluntas quae desperationee Vers. 20. Et mutaverunt gloriam tuam in «tmiftfu-
peccaverat, rebus emergentibus vinceretur. dinem viluli manducantit fenum. Gloria eorum fuit
Vers. 16. Et irrilaverunt Moysenin castris, et Aa- i- adorata Divinitas, quam inlelici comrautatione per-
ron sanclum Domini. Saluritatem ventris secuta se- >- dentes, usque ad hoc pervenire meruerunt, ut dese-
ditio est, quae plerumque causas excilat, unde peri-i- rentes coeli terraeque Creatorem, deum sibi facerent
cula perniciosa proveniant. lrrilari aliquem dicimus, ;, similitudinem vituli fena comedentis.0 nefarium sce-
ad iracundiam provocari aut actionibus aliorum im- i- lus sic potuisse decipi, qui lanta miraculorum fue-
probis, aut verbis asperrimis. Illud enim signiflcat, t, rant visione cumulati! Quale enim piaculum fuit,
quando Dathan et Abiron honorem sibi contra Moy- r. tnuluni animal Deo simile credere, quod sacrilegium
sen et Aaron excitatis conteniionibus assumebant. t. fuisset vel hominibus compararc? Sed hoc loium
Cnde eorum poena prosequitur, trri(at>eruntenim vi- i- D
] impalientia fecil levissimorum hominum, quaesem-
ros sanctos ad interitum suum : quia per invidiam m per ducit ad culpas et praecipitat ad ruinam. Nam si
loquebantur, quod Domino displicuisse agnoscitur. r. causam rei sub verilate discutias, nullum crimen esi
Quod congrue inter laudes Domini ponilur, quia suos as quod non impatienlia matre nascatur. Contra hoc
famulos vindicassedeclaratur. illud vere remedium est, illud flxum indubitatumque
Vers. 17. Aperta est terra et deglutivitDalhan, et praesidium: Exspectans exspeclaviDomitium, et re-
v operuit super congregationemAbiron. H;ec, ut testatur ir spexit me (Psal. xxxix, 2).
Numerorum liber (Cap. xvi, 31, 32), supra illos os Vers. 21. Oblili sunt Deum, qui salvavit eot, qui
contigisse manifestum est qui gratiam supernam Aa- a- fecit magnalia in JEgypto, mirabilia in terra Cham
ron et Moysi collatara venenosis invidiae dentibus is [ms. G. et ed., Chanaam], terribilia in mari Rubro.
appetebant, ut sibi honorem conlumaciler assume- e- Magnacrescit super Judaeos oblivionis iovidia; ul
rent, quem supradictis cognoverant misericordiam m quod beneflcium in mente habere poiuissent, quibus
Domini conlulisse. Quibus similis exitus provenil, il( liberatio sua in memoria permanere non valuit. El
quia causa una schismatis fuit; deglulili sunl a terra,
a, ne putaretur parvum, quod ab animo videbatur ex
761 EXPOSITIO IN PSALTEHIUM.PSAL. CV. 762
:lusum, dicit, magnalia; quaeetsi pro beneflciis col- A occupantur, alia exaudire non possunt. Et nota quod
lalis a perfido animo retinere non poterant, certe vel hoc verbuin exauditionis communi usu supplicibus
pro ipsa rerum magnitudine recolere [ms. G et ed., tantum, non superioribus applicatur. Unde, quia hic
recoli] debuerunt. Addidit etiam, mirabilia, quaenullo dicit non exaudilum Dominum, constat inler pro-
ntodo excusabiliter, quamvis mutabiles de suis men- prias eloculiones Scriplurnedivinaeralionabiliter esse
tibus excludere debuisseni. Ad postremum cumula- referendum. Addidil, tn labernaculissuis,.ut non hoc
vit et ierribilia, quae solent humanis animis vivacius laborautibus, sed oliosis contingere videretur. Major
insidere, quorum dum pavor revolvilur, memoria enim criminis crescit invidia, cum murmurare con-
non deletur. Sed qualis bic stupor, qualis accusaiur tigit oliosis.
amentia, ut inter tanla magnalia declinare potuis- Vers. 25. Et elevavit manum suam tuper eos, ut
sent, quaea tanto operabantur auctore. Et considera prosterneret eos in deserto.
quam multas res singulorum verborum adjectione Vers. 26. Et ut dejiceretsemeneorum in nationibus,
cumulavit. Quae figura dicitur auxesis, id est aug- et dispergerel eos in regionibus. Ilic juslilia Domini
mentum paulatim ad superiora conscendens. Hoc praemillilur, ut secuta pietas majore gloria sen-
Bive in laudibus, sive in vituperalionibus omnino tiatur. Dicil enim insurrcxisse Domini poteslatem,
praevalidumest. B ut in excedenlibus vindicaret, eosque in deserto pro-
Vers. 22. Et dixit ul disperderel eot: si non Moy- sterneret, qui praecepta Domini audire noluerunt,
ses electus ejus sletissetin confractionein conspeclu Deinde ul semeneorum, id esl reliquos corum humi-
ejus, ut averteret iram ejus, ne ditperderet eot. Haec liaios inter nationes redderct, qui pridem gloriosi
oninia Exodi textus enarrat, quando Dominus ad cunctis gentibuscxsiiteruni. Ad postrcinum inclina-
Moysen locutus est, ut tam acriter peccantcm popu- los atqiic despectos per regiones dispergeret, ne quid-
lum irasua consumere permisisset; sed illem con- quam ulterius de sua congregationeproesuinercni.
fractione, id est in perditione illa quam populus me- Vers. 27. Et consecruli sunt lieelphegor, et mavdu-
rebatur excipere, stetit contra Dominum dicens : Si caveruntsacrificia mortuorum.
dimittit UHspeccatum, dimilte; sin autem, dele me de Vers. 28. Et initaverunt eumin studiis suis, et mul-
libro tuo (Exod. xxxn, 31, 32). Osanclum virum, et tiplicata est in eis ruina. In his versibus ct excessus
omni laude dignissimum, quando a monlc Sina ad major, et veliemenlior ira sniijungilur; ul non soliwn
castra descendit, et ante simulacrum vidil populum ad tempus sacrificasse, sed etiam ipsi quoque idolo
nefanda gesticulatione gaudentem, commotus adver- geutium Beelphegor consecrati esse viderentur. Sic
sus eos tabuias fregit, el gladio alterulrum jussit in- cnimin culturas daemonum rilusque transierant, ut
terfici; sed ubi universalis calamilas immincbai, se jam non Domini, sed daemonumservi esse probareu-
polius precatur exslingui, ne paleretur gentein gc- tnr. Pulcherrime aulem dictum est, tacrificia mortuo-
neraliter 363 inlerire. Ulrumque pium, utruniqtie rumt, quia defunclis hominibus impendi cullura ipsa
gloriosum; ut merito loquerelur cum divina cle- probabatur, quos gentilitas immortales deos esse
mentia, qui cjus dilexit facere constitula. Simul el judicabat. Sed intende sollicite quod multiplicatam
illa virtus ostenditur, quia precibus sanclorum sacpe ruinam supra eos dicit quibus eral sancli sui preci-
pcenas debitse mortis evadimus; non quia valet ali- bus parciturus. Ulud enim quod deliebatur, multipli-
quis Domini mutare disposita, sed, ila ui eveuiunl. catum dixil mole peccali ; ut major fieret clementia
ab eo noverit esse praescila. quibus numerosior relaxabalur offensa.
Vers. 23. Et pro nihilo habuerunt tenam desidera- Vers. 29. Stetit [mss. A., B., et stetil] Phinees, et
bilem; non crediderunlin verbo ejut. Venit ad quar- exoravil, et cessavitquassatio.
tam narrationem, in qua Judaeosnec futuras promis- Vers. 30. Et reputatum est illi ad justitiam, in ge-
siones in animo dicit habuisse, nec transacta mira- nerationemel generationemusque in smculum. Stelit,
cula. Ideo enim nulla videbantur, quia semper verhum ipsum soliditaiem menlis ostendit: ut in illa
carnaliter et visa et audita cogilabant. Desiderium generali periurbaiione solus ausus fuerit confiden-
siquidemcorporale cilo fastiditur acceptum. Sed ad- " tiam deprecantis assumere. Nam cum legatur (Num.
verte quam magna terra inlelligenlibus fueril, ut xxv, 7, 8) telo transflxisse Judaeum qui mulieri
desiderabilisessedicerelur; illis tamen nulla visa est, Madianitidi contra velitum Domini miscebatur, la-
quia nibii in ea spiriluale senserunt. Sequilur, nou men quoniam hoc zelo divino fecisse cognoscitur,
credidermt in verboejus. Filium significat, cui plebs oraiio magis dicta est quam operalio. Quisquis enim
nefandissima non credebat. Sive hoc ad lilieram bonis aciibus occupalur, exorat. Cujus homicidium
congruenler aplalur, quia ideo murmuraverunt, quod non horruit, quoniam adullerii maculam vindicavit.
ejus promissionibus minime credere maluerunt. In lantum enim post effusum sanguinem innocens
Multaenim de se eorum perfidia facil intelligi, sed fuit, ut ipsius quoque judicis meruerit voce laudafi.
ubique reatus est. Vers. 31. Et irritaverunt eum ad aquas contradi-
Vers. 24. Et murmuraverunt in tabernaculis suis; cttonis, et vexatus est Moysespropler eos, quia exacer-
non txaudierunl vocemDomini. Dum murmuraliones baverunl spiritum ejus. Et distinxil in labiis suit. Ve-
exercent, vocemDomini nullalenus audierunt. Islud nit ad quinlam narralionem, ubi illa referlur offensio,
enim illis plerumque contingit, qui dumaliis vocibus qnando post lol oslensa miracula sub nefandis mur»
763 M, AURELIl CASSIODQR» ™4
mnratianibtis aqua petebatur, quaesic noscitur expe- A non parcerent pro quibus pii parentes etiam uuerfici
tila, ut «mtrodtetis magis videretar esse quam po- non recusant.
stulatto. lbi enim Moy&es»sicut iti libro legitur Nu- Vers. 36. Quos sacrificaveruntsculptilibusChanaan.
merotum (Cna. xi, 10), nimia Judaici populi impor- Vers. 37. El inierfecta esl terra i» sanguinibut, et
lunitate tticcensus, dilfidenler excrepuit dicens : Au- conlaminataest in operibus eorum; et (ornicali sunt
dite me, rebellet et increduli : num de pelra hac vobis in obseriationibus suis. Adhuc in ipsa auxesi in his
atjuampoterimus ejicere? Quo sermone et ipse quo- duobus versibus perseverat; quod schema Graece
que peecavil, qui jam lantis miraculis praeacceplis dicitur climnx, Latine gradatio, qiiia per gradus
non crcdidit Dominum quae fecil esse facturum. quosdam, sive in laude, sive in viluperatione sensus
Quod diclutn Miis suis a priore constanlia omnino noster ascendit; quam proximequidem diximus, sed
dislinxit alque separavit, quando islud ambiguelocu- non piget frequenter repctere quod auctoriias ipsa
ius est, •dum illa certissitna fide promisisset. cognoscitur iterare. Etquia dixerat filiorumfiliarum-
Quod locuiionis genus Scriplurae divinse proprium que sanguinem [usum, adhuc crescit invidia, adhuc
esse dicimus, quando hoc ncc lilterae saeculares,nec giandescil scelus, quando illa monimenta rhariiatis
commuuis usus exeicel. Hic aulem Moyses, sancti- horrendis sculplilibus sacrificatamemorantur. lnter-
lale servata, hac taniiim meruit ullione percelli, ne B i fectam igitur terram crudeles homines debemus ac-
in lerrain inlroiret promissionis, quide Dominoma- cipere, qui se magis iniqua devolione trucidarunt;
gna promillere non praesumpsit. Nam post obitum interficiendo enim fllios suos, tain nefario scelere
ejus cum ad Je-um Nave ioquerelur Dominus dixit: parentes poiius videbanlur exstingui. Tropica enim
Conforlareigilur, et etlo robustusvalde, ut cuslodiaset! loculione positum cst interfectam terram, dum ler-
facias omnem legemquam prmcepil libi Moyses servusi reni homines dicantur malis actionibus interempti.
meut (Jos. i, 7). Dicendo enim servus meus, gratiami Exposuit eniin quemadmodum interfectam dixerit
in eo mansisse suae pietatis ostendit, terram cum carnales et insipientes pessima fuerinl
Vers. 52. Non disperdiderunt gentet quas dixeratI actione demersi. Nam ilii fornicati videntur in Do-
[mss. A., 13., dixil] Dominusitlis. mino, qui se adullerinis superstilionibus polluerunt.
Vers. 53. Et commixtisunt inler gentes, et didice- Vers. 38. Et iratus est animo Dominusin vopulo
runt opera eorum; el servierunt sculptilibuseorum, ett tuo, el abominatusest hmreditalemsuam.
factum est illis in scandalum. Tanquam parum \ed.,, Vers. 39. Et tradidil eos in manus aenlium, et do-
parvumj fuisset quod peccaverat in deserto populusi minali sunt eorum qui oderunt eos.
Hebraeorum, sic postquam terras promissionis in- Vers. 40. Et tribulaverunl eos inimici eorum, el
travit, oblilus Domini mandalorum, cum illis se ma- G ( humiliatisunl sub manibuseorum. Hoc quoque tropica
gis genlibus vetita societate conjunxit, quas propteft loculione dictum esl; qnia perturbatio animi cadeie
idolorum culturas eis fuerat delefe praeceptuin : aJ- non probatur in Dominum, sed vindietae ejus exc°-
denles malutn sceleribus suis, ut se eorum quoquei tala polentia, humana consuetudine ira vocilalur.
superstitione polluercnt; faetaque illts est tcandalumi Sed quid fecit iralus ? Aversus est ab illis, quod ma-
[ed., m tcandalum] repromissionis terra, quae fueratt lorum omnium constat extremum. Sic quando iilud
in magnum praemium, Domino largienle, concessa. quod conlinet subducitur, necesse est ut earum quae
Miserrimi homiHum, qui Dei munus in peccata ver- conlinentur rerum ruina prolinus consequatur. Tra-
terunl, Ut quod ille donaveral ad gfatiam, exceden- dili sunt cnim opprobrio servitutis, qui gloriar
libus fleret ad ruinam. Sic irionemur recte uli bene- videbantur in iJolis. Scquitur, et dominatisunt eorum
flciisdivina largitateconcessis : rie magis inde perea-i- [ms. G. et ed., eis] qui oderunl eos. Quainvis omnis
mus, unde sublevali fuisse cognoscimur. Scandalum n dominatus gentilis videalur esse inolestissimus, ad-
Gfaecum noirien est, signiflcans sinislrum, quod d didit, r/«i oderunt eos, ut gravius essel cum serviret
mentes eorum in taevampartem perversa imitationee infenso. Nullis enini obsequiis lalis Dominus placari
deduxit. potcst; nam qui semper odit, semper iraius esi. De-
364 ^ers- 34. Et immolaverunt filios suos, et fi- i- D nique vide quid sequitur, et tribulaverunl eos tntmict
lias suas dmmoniis. eorum, el humiliati sunt sub manibus eorum. talis
Vers. 35. Eieffuderunlsanguineminnocentem, san- t- ergo vicissiludorccipitur, ui qui atrtanii Donlinoser-
guinemjilioruni suorum et filiarum. Quamyis in Scri- i- vire noluerunl, odientibus inimicis justo judicio pro-
pturis divinis effusum sanguinem humanum ab He- i- barenlur esse subjecii.
brocis qui iri terrara repromissionis ingressi sunt, in
>n Vers. II. Smpe tiberavit eos. Ipsiaulem exacerba-
sacrificiis daemonum non lcgalur, tamen ab aetate le verunteumin consiliosuo; et humiliatisunt in imV/ui-
sequenli hoc fieri potuisse non dubium est, quando lo talibussuit.
et praesens Scriptura index probatur esse veritatis. s. Vers. 42. El respexit eos cum iributurentur, cum
Et inspice quemadmodum veraci relatione peccan- t- exaudiret orationemeorum. Dupiici modo hic miseri-
tium exaggeratur iniquitas. Primo enim dixit: Effu- i- cordia Divinitalis [ed., Domini]exponitur. Praemisit
derunt tanguinem innoceniem; et ne putarentur ex- K- beneficia, cl humana non cessavit iniquiias; inlulit
tranei, addidit, filiorum suorum et filiarum, quoriimm vindiciam, ci aftlictis iterura dignata esl donare cle-
salus in humanaconversatione dulcissima est, ut illis
is meiitiam; ul intelligamus ipsum et bona pfajmillere,
 768 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.P8AL. CVI. 7««
et flageUatisdenuo subvenire. Hoc enitn in his ver-- A i bis similibus et virtuliDusindicatur.
sibus reperis, si diligenter inlendis. Vers. 47. Benedictm DominutDeus Itrael a tmculo
Vers. 43. Et memorfuit lestameuti tui, el pmnituit t et usque in smcuiutn;et dicet omnit populut; Fiat, fiat.
euinsecwdum multitudinemmisericordimsuw.Causam> Haec est laus quam superiore versu congregatns
dicit quare fuerit Israelilicus populus, cum saepius s optavit populus [ms. G. et ed., congregatos optavit
peccaret, auditus; nec usque ad perditionem debi- populos] personare. Hoc etiam nunc sancta canil Ec-
tam Domini miseratione pervenerit; propter Tesla-- clesia, quaese de lanto bono prarsenti lempOre con-
mtnlum scilicet novum quod cst aeternuro,ubi Dominii sotalur. Sed hoc ilicit ab isto saeculo uSque ad illud
advenlus eluxit, qui nulla successione mulabitur. perpetuum saeculumcsse faciendum,ut continuata
Ipse eoim promissus est Abralue, quia de ejus erat' laus nunquam debeal liabere fastidium. Sed cunl
semine nasciturus; hoc erat absconditum in prophe- pracdictoshymnos devotus Judaeorumpopulus canat,
lis, sed Evangelii tempore revelatum est. PcenUuit ' quis est iste aller qrii dicit: Fiat, fial, scilicet (ut
anlem, moro humaniialis edicitur, quae dum pomi- mihi videiur) populus ille praeputiiest, qui eo tem-
let, consuevit mutare disposilum. Apud Dominum > pore in fide non erat, quando psalmus iste caneba-
enim curicta certis modis ordinata discurrunt; nec: tur; qui lamen prophetiae virtule fulurus introdu-
aliquid novum conlra praescientiamejus evenit, dumi B I ctus esi, ut amore universitatis diceret: Fiat, fiat.
omnia quae sunt facienda cognoScit, Necesse enimi Sic hodieque in ecclesiis orantibus sacerdotibus
fuit ut nobis nostro more loquerctur, qui nalurami respondetur Amen, id est, Fiat. Sic jam illis tempo-
mortalitaliSi tlt nos in aelernura viviflcaret, assum- ribus ipsi indicabantur, qui nunc idem faciunt. Cori-
psit. Sed Considera quia ista poenitentia Domini tunci venit enim magis haecverba ad tatem inteltectum
fleri dicitur, quando el nos paenitenles esse coguo- trahere, quam librorum delerminationes advertere,
scit. Talis enim nobis ille efficitur, quales nos sibiI sicut fjuibusdam placet.
esse probaverit. Addidit, secundummutlitudiiiemmf« Conclusiopsalmi.
sericordimsum, Ipsa esl quae cuncla peccata superatj Cantalumesl Alteluiafeslivum,responderuntomuia
ipsa quaeusque ad nostram cafrtem venire dignata tilulo suo. Nam iicet divcrsa dicta sint, in uiiani ta-
est. Mutlilndt enim misericorditt juste dicilur, per men graliam tanquam voces canori
organi convenissa
quam mimdui noscitur esse liberatus. noscuntur. Quapropter summo desiderio supplice»
Vers. 44»Et dedit eosin misericordiat, in conspectu mus, ut nos de
beneplacito sibi populo esse conce-
omniumqtti eot teperant. In miserieordiasdicit eot dat, qui de pravis recta, de amaris
dulcia, de tem-
datos, qtiia ditrersa charismalurn munera suscepe- poralibus facere consuevil aeterna; quatenus et nos
runt. Alii enim prophelae, alii apostoli, alii marty- "G in Cliristo Domino
gloriantes communiter dicere
res, alii confessoresex ipso populo Domini niisera-- mereamur : BenediclusDominusDeut Itraela smcufa
tione floruerunt, ut eosdem postea miraculorUmin- et in smculum. Meminisseautemdebemus quod
tuitu venerarentur gentes, quris ante Velut abjecta hicusque
psalraus, quaravis habeat, Peccavimut eum patri-
mancipiapossederunt. Sive magis ad diabolum vel bus nostrit, injusle egimus,iniquilatem fecimut, ad
ministros ejus referri polesi, utcoram els redderen-
pifinitentes tamen non debeat applicari. Primum, cui
tiif liberi, quofum pravitate prius videbantur esse festivum Alleluia
> praemi^sumest; deinde quia loqui-
captivi. Uride Ariostolus dicit Principem polestatis tur populus Heliraeorum, cum singulaepersonae poe-
aeris httjtts,nfttldberafur ttt fiiiit [ed., ih filhs] infide- nitenlibus
denlur; terlio plus hisloriam coniinet
lilatis (Ephei. u, 2); et alibi: Ut resipiscanla diabolt delicta deplorat. In muliis praeterea psalmis
quam
laqtteisctipWuii [mSs. A., B., F., edpti] ab ioso se-- de peccati satisfaclione breviter invenis dici; cum
cnhtiumipiittt Mttntdlem (II tint. H, 26). tamen non ad ipsam causam videantur aptari.
Vefs. 18. Satvbs fac nos, DdmineDetts nosler, et
EXPOSITIO IN PSALMUMCVI.
congrigiitios di niitionibus. Alleluia.
VrirS.46Vtil 'cdnjlteamurnominisanclo tuo, tt gio-
riemur in laude \ua. Populus ille Cui ab initio psalmi 0D Quoniam psalmus iste cum aliis duobus superio-
islius verba dedirrius, postqUam Se copia Domirticrc fibus simili titulo praenotatur, convenire priinmus ui
laudis expievit, Sexta narralibne Patfetri DominUm rifjs quoque ipsofum felationes sub nna expositione
depfecatiif ilt Ecclesiam suam de gentium congre- memofemus; quatenus miinus tanli seereti facilius
galione perficiat. Illud quoque stibjungeris, el gtorit- possit intelligi. lh primo AlMuia commendalur po-
mur in IdMi tna, rioii in huirtithajaxianlia, sed in piihis Judaeorum, de qiio nulla querela esti Secundo
te, ubi estfeViJra llxa gloria, et Sitte flhe iaetitia. Et ebs dointtiemorat, qui in eadem gente cfeberfimis
intuere qtlod hie Salvafe diciitlf PalBf ; legitur etiam fjffensioriibiiserraverUrit, et ad DOfriirii gMtialh ipsius
et Fiiiiim salvare, Ul esl illud : Venii Filius hominis niisefittione feVersi sriht. Hic autehl commhrfetur
salvumfaf&e qttodperierat (Lud. xix, 10). Pffedicii- populus Christianus, ut laudes Domint pfb collaiis
tur eliam satvare Spiritum sancturn, ut est illud ad sibi beneficiis debeat personare. SIC [ed., hic] bre-
Titutfi: SdCvoshbs fecilper /rttfacftilhtegeherdtioniset viter pOtestintelligi, quotl Iri unbqdoque eofrihi debet
rendliiiftdnis365 J>>'rt'!itssantti (Til. m, 5). SiCiri- iliqriiri. Unde nuric pfbplieta (ut dictuM eSl) com-
divisibilisTfihitalis aeqiiaUtaeatque unitas, et ver* monei populumChflSiiabtinl,qui Ddttiihlredemptione
m M. AURELH CASSIODORI 783
salvatus est, ut confitendo pralerita, novum cantet A I ruerunt. Signiflcal autem specialiter populos gen-
Alletuia. Vox ista suavis est, hic sermo festivus est. tium, qui sanguine Dominiredempti, et de potestate
Quapropter veneranter audiamus stupendamagnalia, diaboli ipsius miseratione sublati sunl. Tanta enim
quaetanli tituli splendore praenolantur. duritia rigens atque stupida manus illius fuit, ut nisi
Divitiopsalmi. fuso sacro sanguine laxari nullo tempore potuisset.
Nam ad eos pertinere quod dicitur, sequentia decla-
Post Hebraici populi confessionem,de quibus prae-
rant.
cedentes psalmi locuti sunt, propheta venit ad po-
totius orbis su- Vers. 3. De regionibuscongregavileos : a solisortu
pulum Christianum, qui per spaiia et occasu,ab aquilone et mari. Per figuramperiphra-
peistilionum solitudine atque errore vagabatur ; in
sectione commonens eum ut laudes Domini sim, quae Latine diciiur per circuiium, exponit dia-
prima bolicaedexterae quaefuerii potestas in toto orbe dif-
debeat confiieri, quoniam ejus glorioso sanguine re-
fusa ; ut beneficium sauctaeincarnationis hominibus
demplus Ecclesias accepit, qui per aras daemonum
stulto eirore. Secuuda innotescat, quaeet auctorem perniciosum majeslatis
lucosque rapiebalur gratias suae
dicit Domino peragendas, qui geniilium animas ve- potentia religavil, et vinclo vasa mortis cripuil.
Dixit prius, De regionibus. Et ne putares de paucis
rilalis pabulo jejunas, religionis suaeuberlate saiia- .
' provinciis congregalos, addidit, asolis ortu el occusu,
B
vii, et eorum vincula peccatorum inexsuperabili ab
virlute dirupit. In tertia Palri gratias pra;cipil esse aquilone et mari. Cum tres cardines mundi desi-
gnaverit, pro quarto, id est pro australi posuit ma-
referendas, quia DominusCliristus adveniens, dia- re: ab illa parte Oceanumvolens
boli portas aeneas vectesque ferrcos omnipoientiae ciam mundi intelligi, qui cun-
suacmajestatc confregit. Quarta DominoChristo sa- et illa marginemdicilur circumire. Similis est
in Genesi, ubi semini Abrahaeuui-
crificium laudis a sacerdotibus commonet offeren- versumdescriptio orbem promittit, dicens: Leva oculos luos, et
dum, qui inler saeculi hujus immanissimos fluctus vide a locoin quo nunc tu es, ad aquilonemet auslrum,
Ecclesiarum gubernationi quasi quibusdatn navibus et ad orienlemet ad
mare, quod est occasus(Gen. xiu,
praesidere noscuntur: describens quemadiriodumet 14). Occasus enim dicilur, quasi horarum casus. Ila
ipsorum leniationibus virtus divina subvenire digna mare quod iiic posuil pro auslro, ibi pro occidente
tur. Quinta iterum dicit a sacerdotibus et senioribus! conslat esse nominatum. Vocabulum
siquidem islud
Dominumesse laudandum, qui squalentem mundum'
parte mundi potest competenler aptari,
aridilate peccati in amcenissimamjucundilatem coe- pro qualibet universam terram circulo fertur suae perva-
munere videntes quando
lesti commutavit; quod recti corde! includere. Unde evidenler adverlitur hanc
nimia exsultatione gaudebunt. Illudauiem conside-' gaiionis
C adunationera non de Judauis dici, sed de
randum est, quod praedictaeparles similibus versibus generalem Ecclesia catholica, quae ex toto orbe noscilur con-
inchoare noscuntur. Quod genus carminis a magi- .
siris saecularil>usinlercalare vocitatur : libi adeo re- gregata. Vers. 4. £rratierttttt in soliludinein siccilate, viam
petitio crebra geminatur, ut necessaria commoniiio
civitatishabitalionisnoninvenerunl.
freqnenti repetilione dulcescat.
Vers. 5. Esurienlesel silienles,anima eorumin ipsis
Expositiopsalmi. defecit.Quamvis diversae genles gauderent numero-
Vers. 1. ConfiteminiDomino, quoniam bonus, quo- silale populorum, tamen in solitudine versabantur,
niam in swculummisericordia ejus. Praevidens pro- cum nullos verissimos doclores, nullam Ecclesiam
phetapopulum Christianum adventu Domini gratiam(i habere probarentur ; quia superstitiosa genlilitas
perceplurum : ne securitale tanti heneficii aliquaa viam civitatis Domini, ubi babitare debuisset, nec-
negligentia lentarelur, commonel eum et prodere e dum cum idolis sacriflcaret, invenerat. Esurientet
peccata sua, et laudes Domini personare : quia hocc autem eJsifienfescuriosos hujus saeculi significai vi •
verbuin, confiteri, ad utrumqne diximus perlinere.. ros, qui veritatis semitas diversis opinionibus exqui-
Ille enim praeconia Domini saluiariier assumii, qui li rebant. Sed quoniam non crediderant ejus Auclori,
prius eum deliclorum suorum confessioneplacaverit. t. D in vera sapientia non poteranl inveuiri. Sequitur,
Subsequitur eliam, quoniam bonus, ul peccatoribus s animacorum in ipsisdefecit. In ipsis, ulique labori-
sitconfidenlia post satisfaclionem pio Domino sup- >- bus atque studiis eorum animositas lassata succu-
plicare. /n «eecufum vero hic, significat in anernum:: buit: quia sic Deuin desiderabant quaerere, quem-
quia nullum lempus est quod ab ejus misericordia a admodum non polerant invenire.
reperiaiur exceptum. Nam et hic consuevit parcere,:, Vers. 6. El clamaveruntad Dominumcum tribula-
et ibi fidelibus dignabitur aeterna praemiacondonare. i. renlur, et de necettitatibut eorum liberaviteos.
Ila fit ut seuiper bonus supplicibus suis, semper mi- i- Vers. 7. Et eduxit eos in viam reclam, ut ireni in
sericors approbeiur; nam et cum judicat bonus est,t, kitalem habitationis. Quemadraodumduobus versi-
quia justitia bona est. bus superioribus descripsit errantes, ita nuncduobus
Vers. 2. Dicant nunc qui redempli sunl a Domino, ), aliis refert ad Dominidona redeuntes. Clamaverunt,
366 auot tedemit de manu inimici. Dicanl utique le significatmagno desiderio quaesierunt. Quae tameu
Alieluia, quod litulus ait, et se jucundis exsultatio- i- compunctio a Domino venit, ut illud desideranter
i>iuusconsolentur qui ad Dominigraliam venire me- i- petalur, quod cognoscitur esse prohcuutn. Et ut vim
769 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. CVI. 770
ipsius nominis indicaret, addidit, cum tribuiurentur.. Agravitis, animamprobaluraffligere. Ferrum signilicat
Quo tempore clamor cordis totis viribus excitatur, duritiam malorum, quoniam ferreum plerumque di-
quando et imminens periculum timetur, et praesum- cimus quod durum esse monstramus.
ptio iiuraana subducitur. Sed vide quid clamor isle Vers. 11. Quia exacerbaverunteloquia Domini, et
prastiterit; videlicet ut et ie necessitatibutliberaren- consiliumAltissimiirritaverunl.
tur, et semitas veritatis agnoscerent; quatenus qui 367 Vers. 12. Et humiliatumett t» laboribu»cor
pridem in invio errore vagabantur, accepta via san- eorum; et bifirmali sunt, nec fuit qui adjuvaret. In-
ctissimaerelirionis ad Ecclesiaebeatae feliciter atria luendum est quod in his duobus versilras figura sit
pervenirent. parison, id est aequalio sententiae; exponit enim in
Vers. 8. ConfiteanturDomino misericordim ejus, el primo versu quemadmodum peccaverint, et.in.se-
mirabilia ejus filiis hominum. Venit ad secundam se- cundo quae receperinl. Quod schema in hoc psalmo
ctionem, in qua commonet jam fideles ut Domino frequenler, diligens lector, invenies. De illis enim
gratias referre noh desinani, qui ejus copiosa bene- dicit qui sedebant in tenebris et umbra morlis, quia
ficia perceperunt. Veraciter autem et saluiariler contra Domini eloquia facientes, in ejus regnlis vi-
diclum est debere Domino confiteri misericordias vere respuebant. Et necesse erat ut paterentur ira-
suas, quia quidquid in nobis videtur laudabile, ejus B tum, quem judicabant esse temnendum. Denique
constat esse clemenliae, qui peccata relaxat, spem vide quid sequilur, ef consiliumAltissimiirrilaverunt.
tribuit, et ad bonitalis suae dona perducit. Nam quod lrritaverunt plane, ut qui superbi in prosperitaiibus
dicit pluraliter, misericordias, illud significat, quo- exslilerunt, in tribulationibus et angustiis humiles
niam multis quidem, sed diversa largitur, sicut dicit redderentur. Justum consilium, saluberrima uiedi-
Aposiolus : Sed unusquisqueproprium donum habet cina, ut raorbus saeculi contrario remedii munere
ex Deo, unus quidemtic, atius autem sic (I Cor. vu, 7). curaretur. Adjecit, infirmali sunt, id est a. saeculi
Quapropterpio Domino semperdignum est confiieri, praesumptionedejecti sunt; ut faciiius ad poenilentiaa
qui nos el a periculis liberai, et splendore suae pie- remedia pervenirent, si incitamenta contumaciae
tatis iUuminat. Miraculavero quae fecit tempore in- perdidissent. Addituin est, nec fuit qui adjuvaret,
carnationis suae, per evangelistas et apostolos po- subaudiendum, alter. Nemo enim praestat peri-
steris dicit esse praedicanda, sicut conslat effectum. clitanti, nisi cui omnipolens Deus praceperil sub-
Memenloautem quod hic versus per quatuor divi- venire.
siones usque ad finem sine aliqua permutatione re- Vers. 15. Et clamaverunlad Dominumcum tribula-
petitur, ut sicut de qualuor rnundi partibus dicit renlur, et de necessitatibuseorum liberavit eos.
licclesiam congregatam, ita de totidem cardinibus C Vers. 14. Et eduxit eos de tenebris et umbra mortis,
orbis laudes misericordise ipsius devotis meniibus et vincula eorum disrupit. Ecce quare humiliati sunt,
offeranlur. quare inflrmati; scilicet ut ad Dominum clamarent,
Vers. 9. Quia saliavit animam inanem, et animam delicta propria confitentes. Silebant enim in elatione
esurienlem satiavit bonis. Inanis est anima, quando positi, velut insensata pecora nullum verbum salu-
mundi perversitatibus occupata, ad Cfeatorem suum tare fundebant. Compunctio facta esl, et tunc vocem
reverli nulla devotione festinat. Animam vero esu- proflcuam reddiderunt. Et inspice misericordise Do-
rienlem dicit, quando jam divina gratia visitata ad mini quibus distinctionibus exponunlur. Primo, de
Domini [mss.A., B.,F., a DominoJdesiderat venire necessitate[ed., necessitalibus]liberavit eos, qui pre-
medicinam. Q<todfactum est in gentibus, quaeinten- mebantur servitute diaboli. Deinde, a superslitionum
tionem suam primum in idolorum vanis desideriis suarum tenebris eduxit animas peccalorum sorde
cccupabant; lunc enim erant inanes et vacuae, pollulas. Tertio, non dixit, vincula eorum solvit, sed,
quando bonis fructibus privabantur elusae. Secundo disrupit. Sic diaboli tyrannica potestas Christo ve-
esurientes tatiatm sunt, quando Domini miseratione niente disrupta est, ut nunquam in iliara qua fuit
commonitae,vota sua ad poenitentiaestudia transtu- dominationera redire prcevaleat.
leranl. ]D Vers. 15. Confiteantur Domino misericordm ejus,
Vers. 10. Sedentes in tenebris et umbra mortis: et mirabilia ejut filiis hominum. Venil ad teniam se-
vincuiis tigatos, in mendicitateet ferro. Genlium quse ctionem, ubi ilium versum repetit, quem in secunda
ante adventum Domini fuerunt, in hoc versu vita parle jam dixit. Hi sunt intercalares, quasi in medio
describitur; tedebant enim in tenebris, quoniam [mss. calle positi, id est in carminis itinere conslituti.
A., B., F, quando] vacuatae lumine fidei, perfldiae Admonet enim liberatos [mss. A., B., F., liberatori]
caecilate reddebantur obscura. Et cum dicil, seden- gratias agere, quia januas peccatorum et inalorum
tes, ostendit eas longo situ ibidem fuisse versatas. omnium claustra virtus divina confregit.
Vmbra mortis fuit saeculi istius vita vitiosa, quae Vers. 16. Quia contrivit portas cereas, et veetes fer-
illius futura morlis teterrimam portabat imaginem, reos confregit. Hxc esl causa qua dicit Domino con-
Vinculisutique ligati erant, qui dominatione diaboli, fitendum, quia pro liberatione nostra portat mneat
peccatorum tenebaniur nexibus obligati. Mendicitas vecletqueconfregit, ut ipso nobis Viam prabenle, vi-
ad indigentiarit boni perlinet: ubi multo gravior tam islani possimus sub securitate transire. Portm
est oiunino penuria, qusc non corpus, sed, quod est sunt mnem hominum consueludines viliosae, qua
771 M. AURELH CASSIODORI 772
nos ita In peccalorum atriis recludunt, ut exeundi A 1 siquidem sermo ad coneordiaut perlinet, oou,ad.d>
nequeant prabere licentiam. Vectesaulem ferreos, stantiam poteslatis; nam sequalitatem essc ia Trim*
spiritus immundos non improbe videmur accipere, tate poientiae vel naturat, in Scripturis divinis,fre-
qui iltas januas peccatorum, ne circumdatos exire quenter asseritur; quod inter alios deeenler a Patre
liceat, obserare[mss. A.,B., F.,observare]noseontur. nestro Augustino in libro Testimonioram constat este
Haec enlm duo metalla pro fortitudine delktorum coHeetum (Et ter. 181, de Temp.).
videnlur adhibita. Sed ista hofninumviribus desperata Vers. 21. Confiteantur Dominomttrkordim ejut,
virtus divina confregit, quando periclitantes adventus et mirabilia ejut filiis hominum. Quarta sectio rene-
sui lumine miserata respexit. ti'is versibus introitur, quibus expositi» praeiieta
Vers. 17. Suscepit eos de via iniquitatit eorum : suffieiet. Commonet aotem saeerdotes ut Domino
propter injustilias enim suas humiliuti tunt. Quamvis sacrificeot, et mirabilia ejus populu) non desinant
omnia Dominus majestatis suae prasentfa complere praedicare.
videatur, lamen sie a peccatoribus longinquus red- Vers. 22. Et sacrificenttacrificium tettdw, et pro-
dilur, ut non ei flant proximi, nisi quando ad eum nuntient opera ejus in exsultatione.Dominosaerificium
ipsius miseratione venerint compuncii. Sed quantum reddit qui laetushostiam laudis obtulerit: quia mullo
noceat ista deserlio, patenter exponltur; dicil enim, B ] praestantius est eum bonis aciibus psalmodise illi
proptet injutlitiat suas humilialot; non illa humililate jubilaliones offerre, quam peeudum victimas immo-
vitali: alia est enim illa humilitas quse erigit, non lare. Nam qualia saerificia sint prabenda conse-
ista quacdejicit. Humiliatur quippe in interitum, qui quenter exponit; scilicet ut 368 prsedieatores
ad iltam non meruerit pervenire medicinain. beneflcia ejus tacere non debeant; qualenus et ipsi
Vers. 18. Omnemescamabominataest anima eorum, reddant debitum, et fldellbus competens doclrina
et appropiaverunl[mss. A., B.,F., appropinquaveruni] [mss.A.,B.,F., medicina]monstretur. Sed qualis sit
usquead portas mortis. Quantum ad lilleram perlinet, ista pronuntiatio aptissimo verbo deelaralur, id est
languentium consuetudo describitur, qui per faslidia in exsulialione; non trislis, non diffidens, sed Iuetus
cibi, discrimen incurrere probantur cxidi. Sed hic atque promptissimus, ul ab audientibus possit intel-
spiritalem escam, id est legem Domini et salutaria ligi confidentia praedicantis. Illa enim celerius ae-
pracepta potius debemus adverterc, unde fidelis quiescimus credere, quac doctores videmus ftxa et
anima vivit, et copia superna reficitur : de qua im- grata mehte praedtcare.
piorum mens exiliosa fame jejuna est, dum aegrolante Vers. 23. Qui descenduntmare in navibus, facientes
anima bonarum rerum noscitur sustinere penuriam. opei-ationemin aquis multis. Cum dicit, descendunt
Gravis morbus et exsecranda calamitas, divinae legis IC mare, signilicat sacerdotes qui sseculi istius procel-
appetenliam non habere; nam unde pos-it vivere, si losa descendunt. Nam cum dicit, descendunt, ostendit
suam vitam cceperit non amare ? Hinc factum est ut inferiora loca esse saeculi, ad quae descendi posse
ad ilta claustra morlifera venirent [ms. G. et ed., ve- testatur. In navibusautem (ut saepediximus) Eccle-
niretur]; quae ideo non sunl ingressi, quoniam erant sias significat, quae ligno crucis mundi istius tem-
Domini miseratione liberandi. pestates enavigant. Sic enim mare descenditur atque
Vers. 19. Et clamaveruntad Dominumcum tribu- transitur, si tutissimis navibus insideatur, ubi gu-
larentur, et de necessilatibuseorumliberavileos. Istum bernator est Christus, ubi remiges apostoli, et
versura constat esse repetitum, quoniam in simiti sanclorum pontificum beata collectio. Sequitur,
causa unam decuit esse senlentiam. faeienietoperationemin aquis mullis. Adhuc in cadem
Vers. 20. Misil verbumsuum et sanavil eos, el eri- comparatione persislil. Sacerdoles sunt enim qui
puit eos de inleritionibuseorum. Hic agnoscimus qua- operantur in aquis multis, id est praedicant populis
lis languor sit spirituales delicias fastidire, ut sola Cliristianis. Aquas enim multas, populos signiflcare
ccelestis Medici praesenlia tale potuisset periculum non dubium est, quando in Apocalypsi, quid essent
aegriludinisamputare. Venit enim Dominus Salvalor, aqum interroganti Joanni responsum est : Populi
qui nos reftceret ac sanaret: ne spiritualis cibi jeju-'.D sunt (Apoc. xvn, 15). Quis autem verior polest esse
nia peccatorum corda consumerent. Nam quod ait, inlelleclus, nisi quem tanlae veritatis confirmat
Misil verbumsuum, ad charitatem dicitur Palris, non auctoritas ?
ad imparilitatem potentiac; nam mittitur et a Filio Vers. 24. Jpsi viderunt opera Domini, el mirabilia
Spiritus sanctus, sicut et ipse in Evangelio ait: Ex- ejus in profundo. Ipsi pradicalores qui operas ejus
pedit vobisut ego vadam: si enim non abiero, Para- spirituali intelligentia cogcoveruut; ut mare Ru-
clilus non veitietad vos; si autem abiero, mittam eum brum, baptismura; ut Jonaetriduanara illam ferini
ad vos (Jaan. xvi, 7). Et iterum Filius mittitur ab> venlris innoxiath habilationem sepulcrum Domini
Spiritu sanclo, sieut Isaias de Christo ait: Spiritus signiflcare cognoscerent; et his similia, qgae Scri-
Domini tuper me, propier quod unxil me, evangelixare plurarum divinarum praefigurationibus agebantur.
pauperibus misit me (Isai.Kxt, 1). MilMtureliara po- Eoque ftt ut mirabilia ejus in profundo respiciant qui
tior a minare, sicm Tobias amgelummisit. Sed neque operas ejus spirituali aestiniationeconsjderant.
ntinor est Filius dum a Palre mitlitur, nee Spirilus Vets.»25. Dixit, et stetit spiritus procellm, et exal-
sanctus Filio, quoniam ab codem deslinatur. Iste lati sunt fluclus ejut.
 773 EXP0S4TI0 IN PSALTERIUM.PSAL. CVJ. 774
Vers. 9fts Ascwtduntusque ad cmtas, et descendmt A Sulijungitur repetita quidem, sed nimis gcata con-
utque ad abgssos: anima torum in malis,tabescebal. clusio, ut de necessitatibuscunctis tiberaretur aniinus
Ne illi q/am snperius dixit operst» Dounini in pro- acstuantis.
fuod« posse coaspkere, aliqua elatione turgescerent, Vers. 31. ConfiteanturDomino misericordim e/u«,
mif»ceoru» prccellas et fluctus cowsequenter expo- ef, mirabilia ejus filiis hominum. Ventt ad quintani
nit. Dixii,etstetil s-piritusproeellm% signiflcat quando sectionera»ubi gratias agere Domiuo sanctaro mone.t
Dorninua teaapestates tribulationum nostrarum pia Ecclesiam : quia diversa beneflcia humaoa generi
miseratiooe guspendit: ne malis crescentibus obrua- pius miserator indulsit. Sed inspice quod eumdem
mur, sed ilerura nisi ipso protegente liberemur. Haec versum quarto repeiiit; ut quadrifaria Ula mundi
diUtio nobis flt. majoris causa periculi. Exattanlw divisio, quam superius dixit, a sotis orlu et occasu,
enim flucttu in mentibus humanis, quando putamus ab aquifone et mari, his concordans partiJKis red-
meritis aaslris- altribui, unde sola yidemur divina deretur; quatenus ftdelis coafessio uMqvieeadem,
gralia po«SAILberari. Sed isti fluclus,narralione pul- ubique celeberrima cantarelur. Cottgrueuat enim
cherrima deserihunlur. Astendmt tnim usque ad cm- ut unaat religwnem, uaura populum, unam Ec-
los, qttando saeculielationibus eriguntur; descendunt clesiam» uoa quoque sanctitas praedicatianis iuclu-
usque ad abyttot, cum in desperaiionem metumque B dere.1.
perveaerintt Et vide quid sequilur, anima earum in Vers. 32. Et exaltent eum ia eccksia pJebis, e.t m
malis tabescebal;utique, quoniam usque ad profundas calhedra seniorum [ms. G et ed., senuta\ iattdjentewu.
abyssos formidine faciente descenderaut, Tabescebat Exaltari dkit Dominum, qui supra omnes ccelorum
enim et io bouo positum esl, sicul irigesimus octa- terrarumque potestates exeelsus est; non quod. UH
vus psalmus dieit: Et tabescetefecisti sicut araneam qutdquam possit addi, sed ut nos irt ipsius exalta-
mimam,ejus (Psal..XXXVIII, 12). Sed hic ideo additum tione diebearattsattgeri. Nam quando eum cogitamus
est, in matis, ut in qua parte positum sit, absolute atque laudamus, iwraeosus et inconiprel^osibilis
debuisset intalligi. apparel Altissimus. Hic autem plebem,nou quodcun-
Vers. 27. Jurbati tunt, el comtnotisunl sicut ebrius, que abjeuum ttomtntti» genus debemus acctpere, sod
el omtis tapientia eorum devorata est. De ipsis adliuc tllam nobilem veraqwe religione poUeBtenji, qu*
dicit de quibus superius ait, anima eoium in malis Qowiaum religiosis actibus semper exattat. Nam
tabescebat, Turbau tunt, ad confusionem peitinet coa>dticit, et iu cathedra seniorum laudeMeum, omnes
sensus; wmmoti smH, ad iras protinus evomendas. doctares praccipit iaudes, Domini peisouare, qui i«
Quapropter talium sapientiam dicit esse deglulilaro, eaiAedra seuiontm reMdere ooscuntur; i4 ett qui
quia sapienUa non potest nisi apud quietos et im- Q successores veterum pontificum esse wornerwV.
perturbatos anjmos inveniri. Sapientia mrum bene aedCatriedfam siquidem doctwribus,dari, iu pjrimo
de illis dieitwr qui sibi ante videbanlwresse.doctores: psalino suificienter exposUum est.
sed eam coastat esse dcglutitam, quae perturbatis Vers. 33. Quia patuit flumina in demtuw, et cxitus
mentibus non prsevalet apparere» His igitur exera- aqwruw in titim. Cattsara reddit quaie debeat D«-
plis moaentur sacerdotes, ut Domino supplicent; miuct coofiteri turba ftdeiium : quia refurobata per-
qualenus cfir eoruni in hunulilale consoltdct, ne fidia Judaeorutn, omnis pleoitudo venit ad populaoi
diaboiicis tentationibus venlilenlur. Christianuni. Iila siquidem flumina, \d est. prophet»
Vers. 28. Et clamaverunta,d Dominum cum tril/u- vel apostoli iwu credentiJws Judaeis.ad deserta gctt-
larentur, et de necessilatibuseorum liberavil eos. tiura transierunt. Nam cum verba Dej conlmnax po-
Vers. 29. Et statuil procellam ejus in auram, el si- pulus Hebrawrum spirttualiter nequaquam stiscioejre
luerunt fluctus ejus. lili velut ebrii, quorum sapientia voluisset, velut fons irriguus derivatus ad geates
degltttiia «idebatur, clamore saluhri ad vitalia con- onsnes diviaus Ssermotranslatus esl, et (acli sunt
silia re4fofu&t. Ad Dominumquippe conversi, cce- uberrinii, qui prius stccati fueraot ariditale pec-
perunt essejaatisobrii. Quid autem egeril auxiliaris cati. Mirabiliter autem dictura esl, exitus aqiwum
claino* expotiitur, et de necesshatibuseorum liberavit ryiu sitim, id esi, ad gentes quaeaquascoetestes siiien-
eos. Ipsaeautem necessitates, queroa4modumremotae ler liaurirenl, non ul Judaei exiliabili contemptu
sint, altegoriea descriptiene narrantur. Sequilur respuerent.
enim, «f ttatuit ptocellam ejus in auram, el siluemut Vers. 34. Terram [ructiferam in saisilaginem, a
fiuetttstym. Tempesias iUa saevtssiroa,quae ab liu- malitia inkabitammm m ca. Quia prius dixerat gen-
ntana 6rapiiia*«aoii poterat snslineri, tn auras jussa tium evocaiionem, quae pertinet ad Christianos,
dissarittt, eanfeslimque fragor ilie sajvienlium ma- nuoc dicil expulsionem Judseorum, quae illis per
lortn» irapono, Dominaotis abmttttiit. superbiam proveaisse dcclaratur. Terra enira erat
Versi.3iL Kt Itemi sunt qmiasiluerunt; et deduxit fructifera, quando superna religione florebat; sed
eos « pattuat wluntatis eorum, et de necessiiatibus facta est salsilago, cum Domiai praeceptacontempsit.
eorum liinermnte&s. Dicit quod solet post pericula Humor enim salsus fructiwis prohaiar adversus:
labore fessisaaaergere, ut se gaudeant ingenti clade q«ia ubicunque dorainatus fuerit, gratjara fecundi-
liberat«»,uq«a«do ad pertum cqeperint venive tulis- tatis intercipit. Sed quare illis conti^erit causa sub-
simum. Porks enim a portandis navibus est diclus. juncta est: proplcr maliiiam scilicct eorum qui ler-
 775 M. AURELII CASSIODGRI 77C
ram illam fructiferam, id est Domini tabernaculnmi A comparati, omnimodis probantur exigui. Hi vexati
subdolosis [ed., subdolis] mentibus habitare vide- sunt a tribulalione malorum et Holore; vexati utique,
bantur. quando eos diabolicaeinsidiaeperculerunt. Necesse
Vers. 35. Posuit detertum in ttagna aquarum, el: est enim hos dotor el tribulalio subsequaiur, qui
terram tine aqua in exilus aquarum. auctorem salutis reliquisse noscuntur. Sequitur, ef
Vers. 36. Et collocavilillic esurientes; et constitue- effusa esl contentio super principet eorum. Breviter
runt civitatemhabitationis. Isle versus ad populiim sacerdotes haereticorum designati atque notati sunt,
pertinet Christianum, qnorum siccitati sacri baptis- a quibus merito dicitur effusa contentio; quia non
matis data est nnda salularis. Stagna enim pro fnn- salutari doctrina, sed tantum morlifera loquacitate
libus Ecclesiarum arbitror posita, a quibus suscepta contendunl; quippe qui Scripturas divinas locis ali-
aqua, quieio lacu relinetur, donec novaeregenera- quibttssiiscipiunt, el pro parle maxima derelinquunt.
tionis dignitas impleatur. Stagna siquidem a stando Hi quoniam sua vanitate seducli sunt, per invia la-
dicta sunt. Terra enim sine aqua, incredula signiflcat buntur erroris : quippe qui viam salutis deserunt, et
corda gentilium, quaerigata unda baptismatis, san- tortuosis semitis immorantur. Audiant ergo ubi am-
cta pradicalione floruerunt. Sed in isto beneflcio bttlant, et quo possint pervenire cognoscant.
collocalitunt qui Dominimunera gloriosa nimis avi- Vers. 41. Et adjuvit pauperemde inopia, et posuit
ditate complexi sunt. Civitat autem /tatntaftonisest sicut oves familias.
Ecclesia catholica, in qua flrmiter se constiluunl qui Vers. 42. Videbuntrecti, el Imtabuntur, et omnis
supernis jussionibus obsequuntur. iniquitas oppilabit os suum. Superitis de airogantibiis
Yers. 37. El seminaverunlagros, et plantavermt: haerelicis dixit, nunc ad humiles calholicos redit,
vineas; et feceruntfruclum nativilatis. principes illorum jejunos deserens, el istorum pau-
Vers. 38. El benedixit eos, et mulliplicati sunt ni- peres adjutorio ccelesti reficiens. Iste enim pauper
mis, et jumenta eorum non sunl minorata. Seminant esl nnus ex [ms. G. et ed., in] omnibus, qui mundanis
agros et plantant vineas, qui corpora sua mundatis illecebris derelictis, continue januam ccelestis mise-
seniibus peccatorum coelestiinstitutione purificant; ricordiae pulsat, ut in illara familiam mereatur ad-
ut fructus illos inveniant, qui Domino placere no- nilii, quae sicut ovet innoxiae simplicitatis honore
scuntur. Felix labor, proventus mirabilis, sic ope- decoranlur. Hoc cum sancti viderint, sine dubita-
rari ut Rederaptor gentium placalus possit agnosoi. tione gaudebunt, quia fidelem respiciunt suis coe-
Ager enim dictus est ab agendo, quod ibi diversa tibus acquisitum. Quo facto diaboli iniquitas obinu-
victus causa peragantur. Addidit, et feceruntfructum Q tescet, quando electis Domini non erit quod possit
nativitatis, et benedixiteos, el multiplicati sunt nimis. opponi.
Fructus a fruendo dicitur; et ideo qui fruclum spi- Vers. 43. Quit sapiens el custodiethmc, et intelliget
ritualem faciunt, benedictione Domini perfruuntur : misericordiasDomini? Mirabilis psalmus decoro fine
quos vero infecundos esse conligeril, absciduntur; conclusus est. Quis sapiens? ac si dicerel: Qui vere
sicut Evangelii illa liculnea, quae luxurianiibus foliis sapiens est custodit ista quaedicta sunt, ut Christi
slerilis videbatur in pomis. Multiplicaii tunt autera, se magis velit esse pauperem, qnam hacreticorura
quando fideles benedicti sanctas operas[mss. A., B., principem ; ut eligat se eoelestis Uegis pulsare
opulentias] intulerunt, et gloriosiores facti sunl per januam, quam docere verba nocentia. Isle enim
Dei gratiam fecundiiate merilorum. Sequitur, et qui potuerit sic eligere, sic judicare, lunc accipiel
jumenla eotum non tunt minotata. Jumenla simplices misericordiasDomini, quae nullo possunt :empore
bomines debemus accipere, fidei quidem probitate terminari.
pollentes, sed nulla diserlitudine gloriosos, meliores Conclusiopsalmi.
vita quam lingua: plurimura valentes, non sermone,
sed corde, qualem Paulum legimus simplicem qui Licet omnia psalmi hujus suavi fuerint praedica-
daemonibusimperavit. Tales ergo non sunt rainores D tione narrala, ille lamen locus animum 370 menm
facli, qui magnam videntur Domini gratiam conse- pracipua delectalione permulsit, qui Dei Ecclesiara
cuti. Sic ista hominum duo genera habere sanclam brevi complexione de cunctis dicit mundi partibus
testatur Ecclesiam. adunandaui. Ait enira : De regionibuscongregaviteot.
Vers. 39. Pauci facli sunt, et vexali sunl a tribula- A solis ortu et occatu, ab aquilone el tnari. Sed operae
tione malorum el dolote. pretium est hunc versum paulo diligentius perscru-
Vers. 40. Ei effusa est contenlio supet principes tari; est enim astronomicaedisciplinaeoptimus indi-
eornm: ei seduxerunt eos vana eorum, et seduxil eos cator. Dicendo enim qualuor cardines mundi, sche-
in invio, el non in via. In his duobus versibus itlos mate quadranguli terrarum orbem depinxit. Hunc
describit qui haeretica pravitate decepti, Ecclesiam autem psalmum a doctissimo Patre Augustinoreperi
Dontini derelinquunt; de quibus Joannes Apostolus fuisse divisum; quem ita se populo commemorat ex-
dicil: A nobis exierunl, sed non eranl ex nobis; nam planasse, ut eum jam non adeo crederet exponendum.
si estenl ex nobit, mansissenlulique nobitcum(I Joan. Hoc nos, in quanlum concessum est, imilantes, uni-
l!, 19). lsti ergo pauci suni, quamvis multi sibi esse versos psalmos adhibitis divisionibus credidiraus
videanlur; nam ad illatn imiversalem Ecclesiam parliendos : judicantes explanalionibus noslris non
777 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. CVII. 7, ;
minima praeberesolatia, quod tanti Patris monstravit A A dulcisonum revera psallerium, quod sanctis modula
auctorilas. tionibus consonaret.
Vers. 2. Exsurge, glorid mea; exsurge,psalterium
EXPOSITIO IN PSALMUM CVH. et citliara; exsurgam diluculo. Postquam se Dominus
Canlicum psalmus David. Christus secundum carnem Patri cantare dixit et
(n boc psalmo perquirenda novitas inesse cogno- psallere, nunc ait, Exsurge, gloria mea, quae per
scilur, quoniam eum de quinquagesimi sexti et psalterium indicatur et cilharam. Psaiterium ad mo-
quinquagesiminoni partibus constat esse contextum. rum perlinet probilatera, cilhara ad afflictionem
Sed cum ipsa verba sint posila, quae in illis ante jam corporis et dolorem, per haec ostendens et actus
dicta sunt, ad intelteclum (amen alium perducunlur : laudabiles, et gloriosissimam passiouem. Addidit,
quoniam mutatus titulus, qui semper continenliam exsurgam diluculo. Pulcherrimus sequitur ordo di-
psalmi indicare monstratur, aliterque partes ipsas, ctorum ; nam post signiflcationera passionis, hoc
quam superius diclae sunt, persuadet inlelligi. Cun- necessarie de resurrectione Domini probatur inlelligi:
ticum enim frequenter diximus ad divinarum rerum quia lali lenipore (Evangelio teste) surrexit a moi-
coutemplationemreferri; psalmum vero ad actuales tiiis. Quod si boc et de raembris ejus velis accipere,
operas, quaetamen divinis aoscuntur convenire man• B j etiam de quolibet fideli congruenter adverlitur: quia
datis; quod in primo versu etiam ipse leslatur : diluculosemper exsurgit,qui piis operibus in ecclesia
Canlaboet ptalmum dicam Domino. David autem si- Dominum laudaturus assislit. Nam licet profunda
gnificatRegem Christum, qui in hoc psalmo locuturus nocie vigilet, nescit tenebras pali qui tanto radiatur
cst. Quapropter singula magna debemus inlentione splendore praconii.
perquirere: quoniam psalmi in quibus ex persona Vers. 3. Confilebortibi in populis, Domine; psal-
sua loqui dignatur, reverenlissima subtiiitate pro- mum dicam tibi inler gentes. His dictis universalis
fundi sttnt, ut tanti secreti dignitas densiore velamine significatur Ecclesia : quia (sicut saepe dictum est)
protegatur. pritmmi multi de Judaeo populo crediderunt, postea
Divisio psatmi. introntissa est gentium plenitudo. Et vide quemadmo-
Per totum psalmum (sicul dictum est) loqnilur dmn singulas causas congruentia verba distinguant.
Dominus Christus. Primo ordine per id quod horno Confiieri se dicit in populo Judaeorum, ubi propria
est palernae gloriae giatiam Iaudis exsolvens: quo- voce locutus est; psallere autem in gentibus, ad quas
niam suscipiens mirabile passionis arcanum rcsitr- directi aposloli mandata ejus sanctis pradicationibus
rexit in gloriara sempiternam. Secundo humiliat itr.pleverunt: se dicens revera psallere, quod per
semper humanitatem suam, ubi tamen et potentiam C ( ministros suos cognoscitur effecisse.
propriae majestatis ostendit; ut duas naluras vera- Vers. 4. Quoniam magnificata est usque ad cwlos
citer in una DominiChristi cognoscas esse persona; misericordia tua, el usque ad nubesveritat lua. Hoc
non quod in duos filios dividatur Christus (sicut quoque dicitur Patri : Magnificata est enim miseri-
quorumdam sentit itnpietas), sed quod unus atque cordia ejus usque ad cmlos,quando supernae polesta-
idem Filius Dei, nunc secundum carnem pro nobis tes ejus beneficiis perfruuntur. Nara licet bonorum
assumptam, nunc secundum potentiam Verbi loqua- angelorum etdiversarum poiestatum summa'dignitas
tur et gloriam. Discerne enim naturas tam Dei quam habealur, ipso tamen praestante beati sunt. Magni-
horainis, et omnia sine offensione transibis, sicut a ficata est autem usque ad nubesverilas ejus, quando
Patribus sub brevitate praeceptum est: Da passiones praedicatoresverbi, velut imbriferaenubes, infideles
carni, da Divinitati miracula. populos compluerunt.
Expositio ptalmi. Vers. 5. Exaltare super ccelos,Deus; et super omnem
Vers. 1. Paratum cor meum, Deus, paratum cor terram gloria tua. Hoc excolit quod superius dixit:
meum; cantabo et psalmumdicam Domino. Sanctitas 371 quoniam pramisit magniflcatamesse usque ad
illa gloriosse incarnationis, dum suam puritalem ceelosmisericordiam Domini; seculum est, Exaltare
refert, quemadmodum laudes Domino dicantur, ]Tisuper cmlos,Deus; ut cujus misericordiara manife-
ostendit. Paratus enim ille ad talia semper erat, stum cst ccelesiia conlinere, jusle super cmlosdebeat
qui ad praeconia Palris peccatorum discrepantiam exaltari. Et iterum quia dixit, usque ad nubesverilas
non habebat. Nam et ipsa repetitio confldentiam lua, merito subjunctum est, et super omnem lerram
promissionis ostendit: quia firmissime constat dici, gloria tua. Ipsa enim se evidenter exponunt, quae
quod repetita noscitur professione solidari. Sed quod allerulra declaratione pandunlur.
ille vere de se promittit, nos bene dicimus si nohis Vers. 6. Ut liberenlurdilecti tui. Salvumfac dextera
peccata relaxari ipsius munere confidamus. Sequitur, tua, et exaudi me. Venit ad secundam narrationem,
cantabo,et psalmum dicam Domino. Merito ille de se quara diximus quinquagesiini noni psalmi esse ulti-
talia dicebat, cujus et sernio et actus divinis regulis mam parlem. Unde merilo hic facta divisio est, ubi
consonabat. In illo siquidem psalterio non erat chorda pars alterius psalmi noscitur esse conjuncta. Et ut
minus, nec vox ejus aliqua malorum actuum rauce- evidenter intelligas passionem Dominiad utilitatein
dine perstrepebat; sed jucunda exsultalione cum fidelis populi fuisse collatam, salvum sc fieri depre-
°
Spiriluali canlicojungebantur ct opera eralque illud catur, ul credentium turba liberetur. Quo tenipora
PATROt. LXX. 25
779 M. AURELII CASSIODORl 780
resurrectjonjs evenisse non dubium est, quandoapo-1A carnes susceptas decoquit, et in quaiudam suavitalem
stoli vel omnes credentes deitafem Domini Saiva- fervido vapore perducit; sic ille sibi traditos inces-
loris tali manileslatione senserunt. sabili consumplione [ed., consummatione]castigat,
Vers. 7. Deus,loculus est in sancto s,uo: Imtaboret eosque nolens in humilitatem confessionis assidua
dividam Sicliimam, et convallem labernaculorumme- insecutione perducit. Ergo more humanitatis Do-
tibor. Per hunc et alios tres versus qui sequuntur, minus dicit de diaboli persecutione spem sibi esse,
mixta Graecis Lalinisque sermonibus, figqram fa- quia multi quos ille feslinat affligere, conversi ni-
ciunt sardismos, quae fit diversarum cpmmixtione tuntur ad Domini beneflcia nsmeare. Sequilur, In
linguarum, sicut jam in quinquagesjmonono psalmo Idumwam extendam catceamentummtum. Idumeea
diximus. Nunc ad exponenda verfoaredeamus. Cum terrena significat et sanguinea, quara Dominus per
dicil, in sanclo suo Deum locutum,se significat evi- Evangelii pradicationem possessurum se esse signi-
denter. Et inlellige quant vim habeal, in sancto suo; ficat. Calceamenlumenim in quinquagesirao nono
non enint dixit, per sanclum suum, sicul per pro- psalmo, Evangelium diximus significari, quod Do-
phetas, per apostolos, aliqsque qui Domino placue- minus usque ad homines terrenos extendens, lege
runt; sed hic dicil, in sancto sup, ut Verbum caro sua mundum universali praedicationecomplevit.Adje-
factum unavoluntaie cum Palre loquerelur. Sequitur, B ] cit, mihi allophyli subditi sunt. Allophylialienigenaa
tmtaboret dividamSichimam. Signiflcaiionesomniura inlerpretantur; significant autem populum Christia-
istorum nominum sollicite debeqius exquirere, quo- num, qui de diversis gentibus ipsius miseratione
niam occullarum rerura revelare nobis probantur collectus est. Subditos enim quod dicit, fuluros fide-
arcana. Sichima interpretatur liumeri; humeri aulem les esse testatur.
significant opera quibus adnitentibus atque guber- Vers. 10. Quis deducet me in civitatemmunitam,
nantibus solemus aliquid manibus operari. Sensus aul quis deducet me usque in Idummam? A parte
ergo talis est : posl rcsurrectionem suam Imlaturum [ntss. A., B.,F., et ed., aperle] humanitalis aptissima
se dicit, quoniam operam, id est gratiara suam apo- interrogatio pramiltitur, ut consequens responsio
stolis et fidelibus divisit, qui passipnisipsius et pra- subsequaiur. Negat enim hominum se solatio-per-
dicationis gloriam sunl secuti. Addidit, et convallem duci posse, ubi ipse ad liberandos fidelessuos desi-
tabernaculorummelibor. Convallemsignificat humili- der.it pervenire. Ipsa enim natura hoc humiliter
tatem. Tabernaculorum ecclesiarum dicit, quarum dicit, quaeait: DeusDeus meus, tespicein me: quart
specialiter sanclissimam coustat esse virtutem. Hanc me dereiiquisti(Ptat. xxt, 2)? Ipsa quae dixit: 0«'
ergo humilitatem metilus est Dominus, quando uni- misit nie major me est (Joan. xiv, 28). Ad postremum
cuique fidelium, prout voluil, charisinalum donai (G quae ait : Paler, st fieri potesl, transeat a me calit
distribuit, slcut dicit Apostolus : Unicuique autem• iste(Matth. xxvi, 39). Ab ipsa enim parle loium
nostrumdata esl gralia secundummensutamdonationisi humililer accipilur, ut homo Deus perfectissimus
Chritti (Ephes. iv, 7). senliatur. Civifas munita forle significat infemtmi,
Vers. 8. Meusest Galaad, et meusest Manasses, ct( qimm nuila hiimana vis poluit aperire, nisi qui por-
Ephrem (ortitudo capitis mei. Juda rex meus. Galaad' las ejus cognoscilur infregisse. Unde in praecedenli
Latina lingua dicilur transmigralio, quae revera Do- psalmo dictum est : Quia conlrivit porlat mreas, et
mini est, quando genles, ipsius vocalione compuncta,, vectes ferteos confregil(Psal. cvi, 16). Urbs ad susci-
ad eura feliciler emigrarunt. Manatses interpretatur pieudum patens, ad dimittendum clausa consistens:
oblivio, quo verbo significatur popqlus Judecorum,, quae lunc munitionis suae legem perdidil, quando
qui obiilus beneficia divina, Chtistum Dominum sa- eara gentiiiin Redemptor intravit. Nam porlas in
crilega praesumptione crucifixil; postea lamen ejus> malo et in bono poni psalmus vigesimus lertius te-
miseratione ad ipsius religionem culturamque re- slalur, qui ait: ToHileportas principes vesiras [ed-,
ineavit. Sic utrurnquc populum nominum istorumI priiicipis tiesfrt], «f elevamini, portm mlernales(Psal.
commemoratione suum esse testalur. Sequitur, ett xxui, 7). ldummam diximus lerrena significare; ad
Ephrem (ortitudo capitis mei. Juda rtx meus. IsludI B ] quam Dominus post resurrectionem venit, quando
de sua passione loculus esl. Ephrem fructificatio ) inaistimabiligloria patefacla, universis genlibus om-
diciturjsignificat enim spineam coronam quamsuprat nipotens innotuit regnator. lpso enim modo el ista
caput impositam in sua passione suscepit. Haecfer-- petil fieri, sicut illa qttsesuperius dixil.
tilis ullra omnes fructus fuil, ut lolum mundum illaI Vers. 11. Nonne lu, Deus, qui repulisti nos, et ucn
humilitate lucraretur. Judam vero regemjuste suumI epredteris, Deus, itt viriutibusnostrit. Secula est illa,
dixit, quia de ejus origine carnis propagatione: quam in superiori versu suspenderat, absoiula con -
descendit. fessio: quoniam haecquae in resurrectione facta sunl,
Vers. 9. Moabolla spei mei. In Idummamextendam i a sola poluerunt deiiale oompleri. Quis eniin clan-
calceamenlum meum ; milii allophyli subdili sunt. sirum mortis infringeret? Quisjanuas muuiiae civi-
Moab, sicul Hierqnymo placet, significal ex patre,, talis aperirel, nisi ipse Dominus 372 Christus, qui
quod est sine patre. Unde diabolum vull intelligi,, conlra ordinem liumanae naturae tertia die surresit
qui raalis operationibus Deum non babet patrem, sed d amortuis, et gloriam suae majeslalis ostendtl? El
jusiuin judicem. Istc ergo ollm cvinparalur, quae £ inluere sublililcr quia superiora singulari nuuieru
781 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.P.SAL. CVIII. 782
percurrit; hic autem pluraliter perhibet se repulsum, A , probatur esse perduclum? Sic el ipseDavid in Para-
ut caput cum membris suis talia diccre senliatur. lipomenon(/ Paral. xvi), psalraorura partibus adu-
Repulisti nos significat dislulisli, quia et ipsum adl natis, hoc est, cenlcsimi quarli, et nonagesimi
gloriflcalionem suam conslat esse dilatum cum ini quinli, et centesimi quinli, Spirilu sanctp repletus,
hac vita moraretur; et omnium fidelium hodiequei ante arcam foederis laudes Domini magni* exsulta-
glorja suspenditur, donec ad resurrectionis praemiai tionibus personavit; ut tanquara ex diversis aroma-
veniatur. Sequitur, ef non egredieris, Deus, in virtu- libus suave incensum fieret, quod ad conspectum
tibusnoslris. Teinpus illud significal quando tenlusi Domini feliciter pervenirel. Sine difficultate quippa
ettraditus esta turba Judaeorum, quando flagellis ai conjungitur, quod sibi nullalenns repugnare mon-
praside caesus, dementium Judaeorum sputa susti- stralur. Quapropter el hunc psalmum ex aliis ideo
uuit. Tunc enim si voluisset divinitas ista repellere, credamus esse formatunt, ut anima esuriens sapo-
omnis adversilas confracta cecidisset. Sed distulitt rum diversitatibus pasta recreelur. Unde et hodieque
iniraculum suaepotestatis ostendere, ut dispensatumi de partibus psalmorum aliquid cantoribus compagi-
ordinem proficuaepassionis impleret. Hocel fidelibus; nare arbitror esse permissum. Nam et hoc hnic loco
usu proyenit, cum ad probationem suam diversisi convenire dijudico , quod operatio dominica cx duo-
cladibus affliguntur. B bus populis unam fec.itEcclesiam.
Vers. 12. Da nobisauxiliumde tribulalione: et vana' EXPOSITIO IN PSALMUMCVHI.
salus hominit. Hic cum membris suis Dpmini clamat' In finem, psalmus David.
huraanitas, ut de tribulationibus istius mundi resur- Titulus iste psalmi praecedentium verborum expo-
rectionis securitas concedatur; quatenus tandem ali-
saeculi Non silionejam notusest;et ideu referendus est adRegem
quando tempestas hujus conquiescat. : quoniam oranes sermones ipsius tendunt
enim auxiliumpelil de deliciis, sed de tribulatione,' supernum
ad Dominum Christum. Ipse enim in hoc psalmo lo-
unde hominibus per divinam clementiam novit pro- culurus est iniquitatem Judae vel populi Judaici,et
venire remedia. Et ne in poiestatibus mundi spes suae sacramenia praedicens.
ulla remauerel, adjecit, ef vana salut hominis, quia passioms
revera infirma talis est et caduca praesumpiio. Divisio psalmi.
Vers. 13. In Deo (aciemustiirfutem, et ipse adnihi- Per totum quidem textum (sicut dictum est) loqui-
lum deducettribulantestws. Haecet Doraini Salvatoris> lur DominusChristus. Prima parte Judaeos increpat,
et cunctorum fldeliumvox est, quoniam spiritualibuss qui mala pro bonis Creatori suo reddere maluerunt.
atque carnalibus inimicis efficaciter divinis virtu- Secunda Judaetraditoris el perfidi populi narratur
tibus obyiatur. Audiaut quoque hunc psalmum, quii C iniquilas, et quae illis erant [ed., erunt] pro tanta de-
carnem Dpmini dicunt et divinitatem unius esse na- testatione ventura praedicuntur. Tertia precatur per
turae; quos raerito coelestisoratpr Ambrosius in libroi id quod homo est, ut liberatus periculo passionis,
de Incarnatipne Domini (Cap. 6) jncrepat dicens:: cito resurrectionis gloriam consequatur.
Quae tanfuni sacrilegium inferna yomuerunt? Jami Expositio psalmi.
lolerabiljores sunt Ariani, quorum per istos perfldiae ' Vers. i. Deus, laudetn meam ne tacueris, quia os
ipsius robur adolescit; ut majore contentione asse- peccaloris et os doloti super me apertum est. Locuti
rant Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum uniqs' sunl adversum me tingua dolosa. Dominusac Salvator
non esse subslanliae: quia isli divinitalem Dominiet1 noster peiit per id quod formam servi est
' dignalus
carnem substantiaeunius dicere tentayerunt, et cae- assumere; ut laudem ejus resurrectionis silere [ed.,
tera quae locus ipse noscitur continere mirabilis. sileri] non faciat Patcr, qui secundum carnis humi-
Quapropter inlelliganl illis se scelestiores potissi- iitatem Judseorum erat convicia dura passurus. Hoc
mum 4iclos> Quos a se universalis Ecclesia reddit1 cst eniin, Laudem meamne taceas, id est ne tacere
extraneos. Non immerilo; nam cum Verbum caro> [ed., taceri] facias. Est enim decora diversitas ut
;
factum Christi nomen acceperit, aliudque sit Ver-• qu niam inimici mendacia
loiiuebantur, contra eos
bum, aliud caro : in una natura posilus (sicut ipsi1 toto orbe veritatis telimonia canerentur. Sic enim
volunt) dici Christus, non pptest inveniri nequior' illos per gloriam suae resurrectionis convinci deside-
perfidia (nisi fallpr) cunctis baeresibus. Nam cum di- rai, ul reatum propriae perversiiatis agnoscant, ct
versae particulatim tangant majeslatis injuriam, haec: celerius recurrant ad remedia
sola (proh dolor!) ausa est proesumere,unde et ipsumi aeternum perire debeant contumaces. confessionis, ne in
Quae figura
nomen flcfeinpstra nitatur funditus abrogare. Scien- dicitur syncrisis, id est
collatio, quae fit quando
dum sane hunc psalmum sextum esse ex bis quos* comparalione quadam
justiorem eausam nostram
de duabtis ualuris locuturos esse pradiximus. quam adversarii demonstramus. Sed ista laus certa
Conclusiopsalmi. erat, quia de veritate manabal. Sermo autem ille
falsissimus cognoscebatur esse, qui de ore dolosi
Quambene sibi copulantur quae ad salutem ope- et perfidi probabalur exirc. Nani quemadmodumpo-
randam generis humani ab uno fonte descendunt!! lest dici verum, quod ipsi veritali docetur adversum ?
Quis enim Jtpn miretur in superioribus diversisquei Aperlum iiajiue os, conlumelias designat quas per-
psalrais dictura, quod liic in tantara coiivunicutiami liiiii a Judaeis. Sed hic singulareiu numeruut ideo
783 M. AURELII CASSIODORI 784
ponit, quia (sicul saepe diclum est) populum utroque A . fessione salvari, sed desperatione malorum laqueo
modo appellari fas est; nam licet nomine unus au- praefocalus occubuii; uec potuit habere dexleram
diatur, inlellectu lamen373 plurimi esse noscuulur. liberam, qui lola sinistrae partis scelera sapiebat. Sic
Sequitur, Locuti sunt adversum me lingua dotosa. enim unusquisque facere significatur, qualis est illc
Loculi sunt igitur lingua dolosa, quando sanctam qui ejus dexteram tenet, ut esl iliud in malo : Dex-
Doraini simplicitatem verbis capliosissimis appete- tera eorum , dextera iniquitatis (Psal. cxun, 11); in
bant, dicentes : Licel tributum dareCmsaril El illud: bono : Providebam Dominumin conspeclumeo sem-
Magister, icimus quia verax et (Marc. xn, 14). Ilaec per, quoniam a dextris est mihi (Psal. xv, 8). Qua-
enim verba subdola cogilatione proferebanl. propter his significationibus totius vitaenoslrae qua-
Vers. 2. El sermonibusodii circumdederunlme, et lilas indicatur.
f.xpugnaverunlme gratis. Dicendo, sermoiittwsodii Vers. 5. Cumjudicatur exeat condemnatus,el oralio
circumdederunt me, tempus illud significat quando ejus fiat in peccatum. Hoc dicilur de futuro judicio,
iniqua conspiralione Pilato dixerunt, Crucifige, cru- quando peccatores justissima pronunlialione dam-
cifige(Luc. xxm, 21). Nam sermonesulique odioruin, nabunlur, ut estillud Evangelii: Discediteame, ma-
non veritatis fuerunt, qui moriem iinmaculati expe- ledicli, in ignem mternum, qui paralus est diabolo el
lere videbantur. Circumdederunlaulem, insanam mul- B angelisejus (Matt. xxv, 41). Et considera quod dixil,
titudineni significat, quae quaquaversura verba ne- exett, scilicet de congregalione justorum, unde om-
quissiraa personabat. Expugnaverunt gratis, quando nis qui egreditur impioruin partibus aggregalur.
nnte prasidem innocentis sanguinem falsis accusa- Oratio vero ejus, quam inler alios apostolos susce-
tionibus impetebant. Gratis vero dixit, quia factum perat peragendam , in gravissiraum illi peccatum
eorum nullum illis poiuit afferre compendium, sed probalur esse conversa , quando ibi continelur : Et
inagis deleslabilem pullulavit inleritum. Nam sicut dimiltenobisdebila nottra ticut el nos dimittimusde-
justi gratis amanl Dominuin , cum eum propler se bitoribusnoslris (Matth. vi, 12). Sed quid ille deben-
tantum diligunt, non propler aliquod temporale be- tibus dimitteret, qui bcneficioruin omniuui tradebat
nelicium quaerunt: ita impii gralis exsecranlur, quia auctorem? Merito ergo in peccatum illi conversa est
causam jusli odii reperire non possunl; sicut et in sancta orafio, qui detestabili peccavit exemplo.
sexagesimo oclavo psalmo diclum esl : Multiplicati Vers. 6. Fiant dies ejus pauci, et episcopatum ejui
sunl super capitlos capitis mei qui oderunl me gralis accipial alter. Sic dicit paucosdies Judae fieridebere,
(Psal. Lxvm, 5). quasi longa aetas ejus per crudelissimum peccatuut
Vers. 3. Pro eo ut me diligerent, dettahebant mihi; iraminuia esse videalur, sicut et alibi dixit : Viri
tgo auLrn orabam. r sanguinum et dolosi non dimidiabuntdies tuot (Psal.
Vers. 4. Posuerunt adversum memalapro bonis, el LIV,24). Sed hoc fieri raerito videtur, cum juniores
jdiitm pro dilectionemea. In his duobus,versibus fa- senioribus comparantur. Nam cam alii cenleuis an-
cienda esl rerum posilarura dislincta separatio, ut nis vivant, dimidiala illorum aetas conspiciiur , qui
ea quae occulte dicla sunt manifestius innolescant. nec quinquaginla vixerunt. Sic et Judae aposlolatus
Tribus igilur modis pcccatum omne conlrahitur. pauci diet facti tunt, quando alii post ipsurn apostoli
Primus delicorum gradus est, non reddere bona custodita Domini volunlate manserunt. Et ne numc-
pro bonis. Secundus reddere mala pro malis. Ter- rus ille sacratissimus apostolorumJuda mortuortim-
tium exlreinum est vitiorum, (ribuere mala pro bo- peretur, jam lunc praediclus est in cjus toco aller
nis. Contra, tali numero laudabilia peragunlur, im- fieri, ut duodenarius calculus custodita imegrilaie
pendere bona pro bonis; secundo malum pro malo constaret. Episcopalut autem sumraus in Ecclesia
non reddere ; tertio perfeclissimum virtutis genus gradus est. Episcopus dictus superinspeclor, eo quod
est, bonum promalo tribuere. Et nota quoniam sicut Domini gregera, ipsius gratia suffragante, quasi pa-
Judaeiextremam illam viliosissimam partem facere stor caulissimus alta sede custodiat, sicut Lzechiel
decreverunt, ut cum diligere debuissent, ad odia propheta dicit : Speculatorem te potui domus [cd.,
iniqua prosilirenl: ila Dominussummumillud bonum D domui] Israel (Ezech. ui, 17). Et nota quia in Vctcii
perfecta pietate restiluit; ul in cruce posiius pro illis Testamento bic primum hoc nomen positum est. Cujus
oraretquteumdecreverunt iinpiavolunlate trucidare. rei virtutem Apostolus evidenter insinuat, dicens: Qui
Vers. 4. Conslifue super eum peccatorem, et dia- epitcopatumdetiderat, bonumopus detideral, (I Tim.
bolus stet adextris ejus. Venil ad secundam partem, in, 1), etc. Quapropter nomen istud non iam honoris
in qua primum de Juda malorum omnium capace est quam laboris. Nara qui alios speculandos susce-
mulla dicturus est. Deinde plurali numero miscet et pit, se jugi debet excubatione conspicere, ut non
impios Judseos, qui Olii ipsius imitaiione sceleris illi conlingal quod dicit Apostolus : Ne aliis prmdi-
exstiterunt. Quapropter certissimus futurorum pra- cans , ipse reprobus efficiar(I Cor. ix, 27). Illudquc
dicit supra Judam traditorem constituendumesse dia- meminisse nos convenit in Actibus apostolorum evi-
bolum; qui merito peccatordiciiur, quoniamdeliclum dentissime declaratum, hunc versum de Juda esse
traditionis ab ipso sumpsit initium. Et ne forsitan conscriptum; ait enim Petrus: Viri fratret, oportet
dubitares de quo dicerelur, adjectum esl, et diabolus implere Scripturam , quam ptmdixit Spiritut sanctus
tfef a dextris ejus; scilicet quia nulla meruit con- per os Davidde Juda, qui (uit dux eorum qui compre-
 785 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. CVIH. 780
henderuntJtsum (Act. i, 16). Etpaulo post sequitur,. A dicina. Pupitli vero dicti sunt quasi pusilli, qui par-
Scriptum est enimin libro Psalmorum : Fiat habitalio vitate aetatis ad regendum se probantur infirmi.Unde
ejus deserla, el non sit qui habitet [ed., inhabitel] in et pupilla oculorum dicla est, quia omnino in corpore
ca; el episeopatumejus accipiatalter; ut nulli dubium nostro videtur exigua.
sit de ipso hoc omnimodis sentiendum. Sic istum Vers. 11. Fiant nati ejus in interitum; in generatione
psalmum de passione Domini, et evangelicis verbis, una deleatur nomen ejus. Eosdem natos dicit, quos
et Petri apostoli attestatione cognoscimus esse pro- superius pupillos ail.; et quoniam solent aliqui pec-
phetattim. In hoc autem versu figura est intelligenda catorum genus propagare longinquum, ipsam quoquc
hypexseresis,quae Latine dicitur exceptio : quoniam spem illis posteritatis abscidit, ne quo se bono [mss.
Judas ab honore episcopatus, id est apostolatus ex- A., B., quovis bonoj menles pessimae consolentur.
cipitnr. Sive magis una generatio illa dicenda est, quando
Vers. 7. Fiant filii ejut orphani, et uxor ejus vidua. nascimur in peccatis. El ideo petit ut ad secundam,
Quamvis alibi non legatur Judam uxorem habuisse id est regeneralionem non perveniant (qui tamen in
vel filios, laraen ex ista prophetia eum maritum pa- pradestinatione reputsi sunt), ut in prima pecca-
tremque fuisse datur inlelligi. 374 "lo enim oc* torum suorum faece dispereant, nec secundae nativi-
cumbente, affectibus ejus sine dubio talia contige- B tatis beneficio laqueum morlis evadant. Sed haec et
runt, ul vidua fieret uxor relicta, et filii orphani cum his similia de illis dicuntur qui in Domini judica-
patre caruissent. Quod si ad spirilualem sensum velis lione damnandi sunt.
referre, filii possunt inlelligi qui eum in illa tradi- Vers. 12. In memoriam redeat iniquitas patrum
tione secuti sunl : uxor volunlas, quac nobis tan- ejus in conspectuDomini, et pecealumtnatris ejus non
quam conjux semper adjuncla est: de qua filios pa- deleatur. Per tropologiam dicitur, /n memoriamDo-
rimus , cum opera nostra, quasi quodam ventre ge- mini peccala redire majorum; ut et novis [mss. A.,
ueramus. B., F., suisj deliciis nefarius Judas et parentum er-
Vers. 8. Commoliamoveantur filii ejus, et mendi- roribus lorqueatur. Priscorum enim peccatis (sicut
cent: ejiciantur de liabitationibussuit. Ad ulrumque saepe diximus) ila quis reus est, quando eorum sce-
quod dicium est poterit pertinere , sive ad carnales leribus sequacissimus invenitur. In contpectu Domi-
fllios , sive ad opera nostra. Commolisignificat vio- ni, id est in disceptalione judicii: quoniam dum
lenter expulsi; ut Iioc graviter doleant, quod patiun- peccata Dominus respicit, auctores eorum sine du-
lur inviti. Mendicent, bonarum rerum indigentiam bitatione percellit. Inde et propheta claniat : Averle
signiflcat, ut omnibus pateat nullam eos opem ha- faciem luam a peccatis meit (Psal. L, 11). Peccatum
buisse rationis, qui talia sunt secuti. Ejiciuntur vero C vero matris ejus, est Synagog* nola protervitas, ut
de habitationibussuis, quando de congregatione Do-' et prophetas occideret, nec ab ipsis daemonuni sa-
minici populi redduntur alieni: ubi nou mente, sed erificiis abstineret. Sacrilegi enim Judae traditoris
tantum corpore prius babitasse videbantur. illam partem dicil esse genitricem , non quae viros
Vers. 9. Scrulelur fenerator omnem substanliam sanctos protulit, sed quae innocentium sanguinem
ejus, et diripiant atieni omneslabores ejus. Per com- fudit.
paraliones factas versus iste declarandus est, ut lo- Vers. 13. Fiantcontra Dominumsemper, et disper-
tius nobis confusionis removeatur obscuritas. Debi- eal de terra memoriaeorum. Nunc pluralem numeruni
tor quando ad persolvendum idoneus non est, fe- ponit, quia Judaeosmavult contumaces intelligi. Natn
nerator ejus, a judice percepla flducia, ingrediiur sicut in uno sancto multos beatos advertimus, ut est
domumobnoxii sui, et omnia quaecunquehabere po- illud : Tu es Petrus, et super hanc pelram mdificabo
test diripit, et satislacit sibi pro pecunia multtata : Ecclesiam meam (Malth. xvt, 18): sie iterum in uno
sic et diabolus, quando peccata hominibus mulla pessimo multi detestabiles continentur. Petrus enim
congregaverit, et in eis obstinata voluniate perstite- gerit Ecclesiaetypum, Judas vero damnandaeBaby-
rint, accipit potestatem ut obnoxii substantiam diri- loniae ponat iraaginem. Unde merilo post eum de
piat, et pro libilo suo de humana sibi laceralione D ] perfidis dicit, quia ipsum scelerati malis facinoribus
satisfaciat. Hoc nunc optatur Jud.r, ut datus in po- subsequuntur. Fiunt ergo peccalores contra Domi-
tesiate diaboli bonis omnibus enudetur. Atieni quo- num semper, quando a regno ejusalienati in gehennoe
que sunt spiritus immundi, quibus diabolus tanquam conlrarietatem, justilia faciente, mittendi sunl. Nam
mancipiis imperat ad nocendum. Et bene dicli suni cum Dominus sit aeterna beatiludo , conlra ipsura
ulieni, quia regno Domini probantur extranei. Isti fleri bene dicitur, qui perenni ultione damnatur. Dis-
laboret diripiunt mandata Domini transgredientium, perit autem de terra viventium, qui in beata patria
dum eosbonis omnibus privaverini, percepta licentia. non videtur. Nec in commemoraiionem veniunt,
Vers. 10. Non sil illi adjutor, nec sit qui misereatur quando nullam ulterius misericordiam consequun- .
pupiltis ejus. Quoninm et boni viri diaboli quidem tur. Illos enim dicimur memorari, quibus sumus -'
tentaiione pulsantur; sed Dominumadjutorem habere aliqun praestituri.
non desinuni, ul ab imminenti pcriculo liberentur. Vers. 14. Pro eo quod non est recordalus facere
Malos dicit tali adjutorio deserendos , ut remaneat misericordiam. Dicit juslissimae ultionis causam :
iniquitas desperata, cui sublrahitur saluberrima me- quoniam pietatem non potest invenire qui eam aiiis
787 M. AUREI.II CASSIODORl 788
conteinpsil impendere, sicut scriptliin est : flentt mi-- A
i onere vestis indutus est, uoi tali voluhiatc noseilvn
sericordes,qubniam ipsis misertbitur Deus (Matlh. v,, involritus. Secundo intravii maledictio in inleriora
7). Sed quamtis ad singularem numerum reversusi ejus situt aqua, quando deliberavit facere quod ei
sit, adhuc tamen intelligere debefflus populuih Ju- fuefat ihiquissima iiispiratione suggestum. Aqua
daeorum, qtii rifiseficordiam rion feeit apostolis vell enim quando visceribus viiiosis recipitur, semper
fidelibus Christi, quando eos post paSSionernDominii ingreditur ad hocendum. Terlio influxit iniquitas
iniqua pefseculione vexavit : quia istud de Juda noni sicut oleumin ossibus ejus, qu;>ndoeffeclum rei in-
potest intelligi, quando anle crucifixionem Dominii audita perversitaie complevit; ut jam non interiora
de hac luce transivit; et aflligere non potuit (idelesi carnis, scd etiam ipsa ossa penetrasse videfetur.
ejus, qtiiit (empus non liabuit eos persequendi. Dicendo enim ofeum significat delectationem faci-
Vers. 15. Et persecutusest homlnem pauperem ett noris, quod sic corpus nostrum molliter ingreditur,
meridicum, el compunctumcorde morti iradidil. Ett ut nos quadam jucunditate perihulceat. Quod con-
istud ndhuc de Judaeorumest populo seiiliendiiin, quii stat malis mcntibus accidere, quando in scelere suo
et Chrlsliim el discipulos ejus riefanda praesumptiotie
5 aliqna delectatione gloriantur.
trucidavit. Persequi plerumque facit homines, aut di- Vers. 18. Fiat ei sicul veslimentumquo operitur
vitiafum ambilus,aul snperbiaeodiosa jactantia. Pau-. B ] [mss. G. eted., operietur], et sicut xona qua semper
peremvero ei mendicuminsequi sola saevitiaest, cujuss prmcingitur.Adhuc in ipsis cPmparationibusperseve-
nec honor quaeriiur, nec abundantia facultatis ambi- rat, ut hoc peccatum quo ille involvi inaluit, simi-
tur. Moreautem suo a nalura humanitalis assumplae j litudine vesiis alterius indiceiur. Supra enim dixit,
pauperemsfi Dominusef mendicutn esSe cOmmemo- induit, quod peninet ad lunlcam ; nunc dicit, ope-
rat. Mendieusde nosiro, dives de Suo , sicut dicitt Wfitr, quod vidclur pallio convenire, ut gemiriala
ApostoluS : Qui propter hos pduper factus est, cumi veslis irigentitim signiflcet onera peccatorum. Se-
estel dives: ul iltiut ihopia not divitet essemus(IIr quilur, ef steuf zona qua semper prmcingilur. Zona
Cor. Viii, 9). Compunclwmvero de ipso Capite dicii liic, non il'a muliebris accipienda est, sed istud
posse nori arbilror, qtiia tale non occurrit eiemplum;; balteum quo nostros lumbos accingimus, sicut in
sed niagls cdmpknctumad peccalorem aeSlimorefe- Evangelio de Joanne, de Elia vero in Regum vo-
fendUfti, 375 lui deliclorufn recordatione coinpun- lumine legitur : Et zona pellicea circa lumbos ejus
gltuf, iit ad satisfactionem redire mereatur; quodI ( Matth. III , i ; IV Ileg. i,8). Hoc enim nomen
iimuiueri.slocis Scriptura lestntur. Necessarie ita- utraque significatione donalum est; qua similitu-
qtie de membris aecipiendurrt eSl, quia Christus Do- dlne dicit sic peccatis alliganiibus fuisse constri-
rainus peccala non habuil. Popiilus enira Judaeorum iC * ctum, ut nunquam suis oneribus exueretur, obsti-
comjtunetotcbrde persecutus eSl, sicut de bealo Ste- nationis perfidia pragravalus. 0 infelix populus,
phanOVel Paulo apostolo constat effecliim. qiiani male vestilus est! Istae vesles sunt quae pec-
Vrifs. 18; Et dikxit maiedictionem, et venietei: elt catores ardere faciunt, rion calere; quae iu flain-
notuit benedictionem,et prolongabitur [mss. A., B.,, inam mittunt, non a frigdfls necessitaie defendunt.
F., elongabitur] ab eo. Adliuc de perfido populo di- Vers. 19. Hoc opus eorum qui detralmntmihi apud
cit i quia ditexit matedictionem,tunc Scilicet quandoo Dominum, et qui toquuntur mala adversus animam
ait: Sangnis hujus super nos et super filios noslros s meam. Hunc versunt coniri omnes quidem perfidos
(Matth. xxvn, 25). Quod eis provcnisse manifestum n debemus accipere ; sed tamen speciaiiler duas hae-
est, qui contra Dominum impia volunlate durati,i reses videiur impetere. Apud Deum Palrem de-
sunt. Notv.il autem benedictionem praedictus po- trahunt Ariani, quando et Filium minofetn esse
pulus, quando a caeeo illuminato intertogatus est: testanlur, et itnpudenter iriferiorem dicunl, quem
Nunquid et vot vultis discipuli ejus fieri (Joan. u, , Creatorem omnium cornmuniter confilehtur. Apolli-
27, 28)? Al illi quasi malediclo acerrimo provocati ti naiistae quoque loquuntur mala adversusanimamDd-
responderunt : Tu tis discipulus ejus; nos autem n raini, cura dicunt deitatem ejus solam carnem ho-
Moysi diiciputi sumus. Quo dicto prolongata est abb D '. minis sumpsisse , non animarn ; nec lot exemplis
eis benediclio, quando illis derelictis venit ad gen-i- perfidia ipsorum superata discedit. Quapropter non
liuin fldem ; sicul dicil Apostolus : Vobis quidem ii solum conlra istos, sed contfa omnes haereticos
oportebat loqui verbum Dei; sed quia repulistis illud,, superius dicta bene intelliguntur, qui portionerri in
el indignos vosjudicastis mlernm vilm, ecce converti-i- regno Domininon habebunt.
mur ad gentes (Act. xm, 46 ). Vers. 20. Et tu, Domine, Domine, fac tiiecutnnii-
Vers. 17. Ef induit se matedictionemsicut vesti- i- sericordiam propler nomen itium, quia iuavit est mi-
menlum, et intravit sicut uqua in ihteriora ejus, et ef tericordia tua. Libera me. Venit ad tertiam narratio-
sicut oleumtn ostibus ejus. Subliliter intuendum est st nein, in qua precatur a parle qua passus est, ut
quemadmodum peccali ipsius qualilas quibusdam iii gloriam resurrectionis acceleret, et inimici ejus
dictionibus indiceiur. Primo induit se praedictus po-3- confusionisdedecore vestiantur. Dum dicit, fif tu,
pulus maledictionemsicul vestimenlumiquando insii- i- Domine, subjungilur superioribus diclis, hoc est, si
gante diabolo eonsensum praebuit, ut Dominum m Judas tradidit, si Judaeus crttcifixit, ef fit fuc mise-
Pontio Pilato tradere malttisset. Ibi enim quodam m ricoriliam; ut contra illa quae facta sunt resorfeciii»
78S EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. CVI11. 790
glondsa prOvehMat.Sive Filius ad Patrem dicit: Et A 1 melius genua ad ipsius memhra reterantur, quae re-
tu fdc, iit viftiitem sriaecooperatibnis ostendat; o.n- vera inftrmala sunt, quando apostoli ejus passioue
nia eiiifri fjiiaefacit Pater, operaiur et Filius, sicut dispersi sunt. Quid enim plus esse potuit infirmius
dicil ipSe : Othhia enim qum Pdiei facii, hmc et Fi- quam ut Petrus negaret, et reliqua fidelium turba
lius similiier facil. Et : Sicut habei Paiet vitam in se- Iatuisset [ed., latitaret]? Sequitur, ei cato mea im^
metipso, iic dedit et Filio habere vitam in semelipso, mutata est prooter oieum. Oleum hic significat gra-
ul omnes honori/icentFilium sicui honorificantPatrem tiam divinam, sicut in quadragesimo quarto psalmo
(Joan. v, 19,26, 23). Domine, Domine, dum repe- de ipso jam dictura est: Propterea unxit te Deut
lit, affeclum suavissimac precationis oslendil. Quae Deus tuus oteo lcetitim pm consortibus tuis (Psal.
figura dicitur epezeuxis, quoniam in uno versu sei- XLIV,8). Ipsa est enim gralia, quae carnis infirmi-
nionem siue aliqua interpositione geminavit. Propter tatem in immorlalitatis gloriam corrimutavit. Quod
nomentuum, ut ejus cullura toto orbe dilatetur; Ubi etiam membris Christi haud improbe lidelur aplari.
magna clementia Divinitatis asseritur : quia nullis Vers. 24. Et ego factus sum opprobrium illis ; vide-
humanis meritis poluit contingere, ut natura mor- runt me, et moverunt capita sua. llla tangit quae
talis lam ingentibus elevata probetur esse miraculis. plebs erat Judaeorum sub detraciione diclura, sic-
Misericotdiamvero dicit, quia carnem est dignaius B 1 ut ait in Evangelio : In Beelzebuth principe dcemo-
assumere, per quam humano generi auctor piissi- niorum ejicil dmmonia(Matlh. xn, 24). Et alio loco :
mus subveniret. Sequilur, liberame, a passione sae- Nonne hic est filius Joseph fabri (Luc. iv,22)? Et
vissima utique Judaeorum. ilerum dicunt: Vah ! qui destruit templum Dei, et in
Vers. 21. Htioniam egenut et pauper ego sum, et tridvo remdificat illud (Matlli. xxvn, 40); et caelera
cot meum centurbatum esl in me. Eijtnum se dicit et quae insanis quidem nienlibus videbanlur opprobria,
pauperem humilitate carnis, sicut superius constat sed ipsa fuerunt qu;e nobis probala sunt conferre
exposiium. Audiant pauperes j audiant egentes, et niedicinaui. Moverunt autem capila, ad consuetmli-
gloriosum sibi cognoscant esse quod dicitur Chri- nem pertinel nimis irascentium; nam quoties furore
stus. Cor denique ejus potuil tonturbari, cujus caro succendimur, turbutenta commolione capilis com-
pro nobis cognoscebatur exstingui, sicut ipse vicina miriamur.
passione professus est: Trisfts est anima mea usqiiei Vers. 25, Adjuva me, Domine Deus meus : salvum
ad mortem (Matth. xxvt, 38). Quae omnia salutari[ me fac propter misericordiam tuam. Adjuvari se sus-
disposiiione narrantur, ut propier haereticos ct per- cepta deprecatur infirmius. Ips; eiiiin misericor-
fecta nalura hominis in Christo Domino ^alent; diam petit, qui et auxilium iribuil. Rogat ul bomo,
ostendij etn09, quemadmodnm supplicemns, pos-. C praestat iit Deus; quod nullum polest confundefe qui
sinius edoceri. duas naturas in Domino Chrislo salulariter confite-
Vers. 92. Sicut umbra cum declinat, ablatus sum, lur. tnntinierabilia enim talia reperiunlur, quae ne-
et excutsussum sicut locusla. Hic facilitatem persecu- qiteunt alia ratione constare.
tionis osteiidit: quia lanta celeriiate de medio dis- Vers. 26. Ut sciant quia manus tua hmc; et tu,
cipulorum raptus est a mrba Judaeorum, quanta so- Domine, (ecisli eam. Ne sibi Judaicus popultis arro-
let velocitate umbra nociis solis lumine venienlei garel potestate propria persecutum Dominum Sa!-
discedere. Excussus esf autem ticut locusta, durai valorem, per id quod passus est dicit ad Patrem :
perseeutionibus crebris loca videbatur mutare di- Sciant homines hanc dispensalionem a te, Domine,
versa; scilicet quando de Nazareth venit ad Capbar- fuisse praeparatam : ne applicent stulti viribus suis
naum, de Capharnaum 376 in Bethsaida, de Beth- quod lu ad satiitem mundi fieri magna pielate decre-
saida tn Jerusalem, quoe loca prospiciendo magis> visti. Ut sciani, dicit, persecutores , qui ulique ne-
peccatoribus circumibat, ne scelus suUm populusi sciebant. Ipso enim resurgente evidentissime cogno-
persectltor impleret. Locusta enim inanus apprehen- verunl: quia nisi Dominus perraisissel fieri, nequa-
denlis evilans, quibusdam saltibus evolat: cui se eti quam potuisset impleri. Sequitur, quia manut tua
"
propter parvitatem comparat, et propter celerita- hmc, id est potestas, et subaudiendum operaia est.
tem discessionis associat; quod humilitati noii po- Vers. 27. Maledicenl illi, et tu benedices; qui in-
lest vidftri [ms. G., esse] indecorum , qui se etiami surgunl in me confundanlur [ed., confundentur], ser-
vermibus ceniparavit dicendo : Ego siim vermis ett vus autem tuus Imtabilur. Per flguram syncrisin quae
non homti (Ptal. xxi, 7). in hiijus psalmi principio posita esl. Maledicent illi,
Versi 23; Genuamea infirmatd sunl prm [niss. A.,, significal eos de quibus Matthaeus evangcli-la dicit:
b.,a]jejunio, el caro mea immutata etl propler oleum. Transeuntes autem blasphemabanteum, moveniesca-
Cum Etangelio teste (Matth. iv, 2) doceatur quadfa- pila sua ( Maith. xxvu , 39 ). Paler Filium benedicit,
ginta diebus et quadraginta noctibus Christum Do- cum dicit: El clarificavi, el iterum clarificabo (Joan.
minum jejunasse, genua tamen ejus infirmata essei XII, 23). Sed vide ijui moledicent, qui pleni sunt fal-
non legimus, sed lantura esuriisse declaraiur. Unde3 silate, qui crudeliter saeviebanl, qui inalum pro bono
si lianc esuriem ad genua referas, id esl corporiss reddere festinabant. Benedkit autem Paler fons et
stabilUaiem, quibus seraper insistiinus, potest con- origo veriialis , totius auctor boniiatis, el virtuluin
gruenter aptari minus : nisi hoc scrupulum movet,, omnium pleniludo. Admirandum in utraque parte
791 M. AURELII CASSIODORI 792
praeconium; ut el perfidus populus malediceret, et A / asperrimam dissolutionem] liberatur, sicut dicit
Ciiristum Dominum gloria paterna laudarel. Adili- Apostolus : Compellorautem ex duobus : desiderium
dil, qui insurgunt in me cenfundantur. Judaei sunt habensdissotviet esse cum Christo, multo magis me-
qui inturrexerunt adversus Dominum Salvatorem , lius; permanere autem in came necessarium propter
nt neci eum traderent, qui nd eos veneral pro sna vos (Philip. l, 23). Et alibi : Quis me liberabit de
pielate salvandos. lsti confusisunt, quando resurre- corpore mortis hujus ? Gralia Dei pet Jesum Christum
clionis cjus miracula cognoverunt. Sequilur, servus (Rom. vn,24,25).
autem tuus Imtabitur. Agnoscamus quae natura loqui- Conclusiopsalmi.
tur, quae se dicit et servum. Nunquid Deus poiest
esse cuiquam servus?Sed in hoc servus est, sicut di- Quintus iste psalmus est eorum qui pracdiciisre-
lalius de Domini passione locuti sunt, id est
cit Apostolus : quia semelipsum exinanivit formam gulis
vicesimus primus, tricesimus quarlus, quinquagesi-
servi accipiens(Phitip. n, 7). Sic et Isaias propheta
mus quarlus, sexagesimus octavus, et pracsens cen-
de Christo dicit: Ecce servut meus, suscipiameum ;
tesimus octavus. Primo inchoaverunt omnes ex,per-
electus meus, complacuitsibi in eo anima mea (hai.
sona Domini Christi; secundo ab oratione probanlur
XLII, 1), etc. Desinant ergo liaeretici minorem Fi- fecisse serraonem; tertio passionis dominicaegesia
lium in deilate sentire, quaudo sic expressam au- 1
diunt humilitatem carnis, ut et nomen ei sit posi- dixerunt; quarto verbis Evangelii assona veritate
tum servilutis. consentiunt; quinto in spe fldelium magna exsulla-
lione finiti sunt: ut mystico huic numero, qui quin-
Vers. 21. Induanlur qui detrahunt mihi revercnlia, datus est, quinque libris ascriptus
ct opcriantur sicut diploide confusionesua. Ilic quo- que virginibus
dignitas se prasentis psalmi sociata conjungeret.
nlam populi inlercsl credituri, oralio potius quam est, Sed quamvis et illa sint salutis nostra magna mi-
malediclio dalur. Nam qui reuerenfia induitur, jam
racula, nihil tamen evidentius, nihil acceptius est,
pcne conversionis inunere gratulalur ; ut illuin li- quam incarnali Dominiadorandam
meat Deum, queni prius credebal hominem esse ncm. Omnia suscipere passio-
temnendum. Diplois, duplex genus esl pallii. Pelit congruunt, omnia sibi lucida parilitate
respondent. Virgo peperit, Messias venit, Agnus m-
ut
ergo ulriusquc legis intelligenlia vesliantur, qui maculattis occisus est, Redemptor surrcxit a mor-
nunc ulraque perfldia facienle nudati sunt. Confusio orbis audiia credidit, et adhuc Judaeussimulat
enim Judaeorum est legem non inlelligere, quae lo- luis, se nescire quod totus mumlus agnovit. Praesta, Do-
lies SalvHor^m Dominum praecinuit advenire. Sive
obstinatis ccnversionem, luraen obscuris, in-
illud genus vull cxprimere, quod solel in proverbiis mine,
p credulis fldem; ul pro quibus in cruce positus orasti,
dici; id est, confusionis duplici pallio vestiantur, (
dum ante Deum et homines erubescunt. periciitanlibus subvenire digneris. Nam quibus sua-
dere justa non possumus, recle pro illis libi, Domine,
Vers. 29. ConfiteborDominonimis in ore meo, et
in medio mullorum laudabo eum. Hoc dicitur a parte supplicamus.
membrorum, qnoniam post resurrectionis manife- EXPOSITIO1N PSALMUMCIX.
stationem toto orbe diffusam ipse deprecatur, et ore Psalmus David.
Ecclesiae calholicae confessio Patri competens exhi- Verba qtiidem ista notissima sunt, qnaa velut pro
bettir. In mediomultorum, universalem designat Ec-
laudes adhuc scripto regali pranotaia foribus affigunlur. Sed isle
clesiam, quae Domini, circumjectis per- litulus non dicit :
non desinit conflteri. enim mundus Lege et recede; sed, Lege et ac-
fldis, Quandiu cede. Quapropter magnalia Dominiveneranter intre-
agitur, Ecclesia Christi maledicorum turba praecin-
mus, <|uia omnino psalmus hic et de sacra incarna-
gitur. tione Domini, et de omnipotenli ejus deitale plenis-
Vers. 30. Quia astitit a dextris pauperis, ul talvam
sime breviterque dicturus est; ut in quibusdam locis
(acerel a persequenlibusanimam meam. Causatn dicit simili alliludlne vel decnre, initio illius
Evangelii
quare Palri in membris suis debeat confiteri; sci- eructatus esse
licel quoniam confusis persecutoribus ipse salvatus Y« videalur, ubi ait: /n principio erat
est. Superius dixit a dextris Judaeastare diabolum , Verbum, ei Verbum erat apud Deunx,el Deus eral
uece sibi autem Verbum(Joan. i, 1). Quapropter (ut ita dixerim) est
quoniam erat delictorum pollutus ;
dicit aslitisse a dextris Palrem , quia peccalum non' quidam sol fidei nostrae, speculum coelesiisarcani,
babuit. Sic et fidelibus assistit, cum delicla remillit armarium sanctarum Scripturarura : tihi totum sum-
matim dicitur quod utriusque Testamenli praedica-
[erf., remiseril]. Sequitur, uf salvam (aceret a perte- lione narratur.
Quapropter amando tenendus est,
quenlibut animammeam. Hiiqne satva facla esl a pcrse-
anima ' cujus dulcedo crescit ad meritura, quod et compen-
(juenlibtis ejiis, quando persecutorum nequitiae diosa brevitate
liulla pravitate consensit. Hoc et ad membra ejus' colligitur. Nunc divisionem ipsitis,
quoniam est personarum varietate distinctus, audia-
competenter aplatur, qui nesciunt perseculoribus mus> . ...
mtrcpidi.
cede'e, 377 quamvis diversis crucialibus affligan-
tur. Non enim salva fit anima, quando a lemporaliI Divisiopsalmi.
morte subducitur : sed quando ab hujus saeculicar- Sanclissimtis prophela in secretum aliissimaecon-
cere prosperrima dissolutione [mts. A., B., F., peri' templalionis eveclus, in primo versu insestimabilla
 793 EXPOSITIOIN PSALTERIUM.PSAL. CIX. 79i
verba refert, quaeomnipolens Pater omnipotenti ett A j humanitatis gtoria declarelur. Nam verbum Iiocillud
coaeternosibi Filio dixerit, naturam simul Deitatis ett designal, ut Caput nostrum ad Patris cognoscerelur
humanilatisostendens. Nam cum pronuntiat, Dixitt dexteram collocatum : in qua parte ponendisuntqui
DominutDominomeo, naturam ejus deitatis ostcndit. a perfidis Divinitatis munere segregantur, propler
Cum subjungit, Sede a dextrit meit, donec ponami illud : Pater, volout ubi sum ego, ibi sint et hi mecum
inimicot tuoi tcabellum pednm tuorum; et, Virgamt (Joan. xvn, 24). Nam si naturam deitatis excogites,
virtulis txuetmittet Dominusex Sion, et dominaberis t quem locum poiest habere pariis sinistra vel dextrae
in medio inimicorum luorum, humanitatis ejus sub- qui omnia ubique plenissimamajestate complectitur?
staniia declaratur, quae potuit quod non habebatt Nam quod dicit Filio dexteram datam, non ut majo-
accipere. In secunda vero divisione inchoat Paterr rem quisquam credere debuisset, sed ne Ariani mi-
naturam «jus divinitatis pro modulo nostrae capacita- norem (sicut praedicant) concepto scelere meittiren-
tis aliquatenus indicare. Dicit enim : Tecum princi- tur. Adjecit, donec ponam inimicos tuos scabellum
pium in die virtulislumin splendoribussanclorum: ex; pedum luorum. Scabetlum dictum est ab eo quod
utero ante luciferum genui te. Tertio loco prophetai scandatur, id cst ascendatur. El considera quod bic
loquitur usque ad flnem, formam iterum ejus huma- donec, flnitum pro infinilo sii positum; quasi vero ad
nitatis ostendens, cum dicit: Juravil Dominus,et nont B ] dexterara Patris non est ille sessurus, postquam ini-
pmnitebiteum, etc.; ut in his capilibus Verbum caroi mt'« ipsius ut scabellum pedibus ejus fuerint incli-
factum, quod estDominusChristus, triplici illumina- nati. Usus enim Scriptura divinaeest verbum istud
tione potuisset agnosci. et pro brevi tempore dicere, et pro aeternitale de-
promere. Temporaliier, ut est illud Isaiae: Claude
Expositio psalmi. osliumtuum pusillum, donectranseatira Domini(Isai.
Vers. 1. Dixit DominusDominome : Sedc a dextrisi xxvi, 20). Donec autem et alibi, sicul hic, significat
meis,donecponaminimicostuotscabellumpedum tuo- tempus aelernum; nam sic in centesirao vigesimo
rum. Congruum videlur primum flguram ponere, per sectindo psalmo diciurus est : Ita oculi nostriad Do-
juam inilia hujus psalmi intrinsecus possimtts inlen- minum Deum noslrum, donec miserealurnobis (Psal.
riere. Idea figura cst quaeLatine dicitur species, per cxxn, 3). Et in Evangelio similitcr dictum est de
7u:imres invisibiles cernendce sensibus offerunlur. Joseph : Non cognoviteam donecpeperit filium suuin
Ait enim ; DixitDominusDominomeo: Sedea dextris primogenitum(Malih. i, 25): quasi vero post partum
meis. Una deitas, una potestas, una aeternilas. Pater eam cognoverit, quaevirgn permansit. Hoc etiant suo
dicil ad Filium quod nec ille ore protulit, nec ille loco repetita cura iractabimus; quod idioma, id est
uiribiis intentis [ms. G. el ed., intentus] audivit. Vult C proprium, Scripturae divinae possumus nuncupare.
enim Pater, etnovit Filius; vult Filius, et novit Pa- Per pedes auiem Domini stahilitas aeterna significa-
ler. Scd nec ipsa volunias nobiscomprehensibilis est, lur, trbi ille lanquam vestigiis positis omnipotentiae
nec ipsa notio humanis sensibus polest apparere. suaevirlute consislit. His pedibus constat esse sub-
Merito ergo ad noslram consuetudinem descensom dendos, qui quotidie vitiorum contrarietate derelicla
cst, quatenusimbecilla instrueretur humanitas, quan- revertuntur ad Dominum,et tanquam tcabellum pe-
do usque ad illam secretam integrilalem liominutn dibus, ita ejtts praedicationibusinclinantur. 0 beatum
non poterat cogitaiio pervenire. Dominus Domino. scamnum quod pedibus sanciis apponiitir, supra om-
His nominibus aequaliias substantiaeet virtuiis po- nia regna evehitur,' cui subjeclio tanta praeslatur.
tenlia declaratur. Geminaiio siquidem ista unius no- Nam cum sedenti ad dexteram scahellum subdimr,
minis et personas competenter expressit, et unam sine dubio de illis inimicis dicitur, qui conversi ad
naturam deiiatis evidenterostendii. Nec moveat qtiod dexleram collocaniur.
nonnunquam Jesus Christus ipse dicitur et Filius, Vers. 2. Virgam virlutit lum emittet Dominut ex
ipse el Dominus David. Nam si causas discnti.is, Sion, et dominaberisin medio inimicorumtuorum. Et
utraque verissima sunt. Filius secundum camis ori- hunc vcrsuiii propheta loquiturex personasna, lati-
ginem, sicnt in initio Maiihaeiscriptum est: Liber D dem in eo offerens DominoChristo. Virga virtutis
generationitJesu Christi, filii David (Malth. i, 1); et est sceptrum regisepolestatis, qua sustentantur fide-
alibi clamabatur a caecis: Fili David, misererenobis les, affliguniur increduli, terrentur ingrati. El ut
(Idem, xx, 30). Hic aulem Dominusdicitur David, ostenderet Filium cujuslibet rei indigentiam non ha-
secundum deitatem qua creator est ipsius; quod bere, tum dixit, quia potestas illa deitatis suae pro-
eiiam in hac noslta conversaiione hodieque contin- pria atque aeterna est. Sed ut hoc manifestius possis
git, ul fllius episcopus factus, patris sui pater voce- advertere, addidit, hanc virgam emiltel Dominut ex
tur, non nascendi ordine, sed honore. Illud enim Sion, qui est ulique omnipotens Paler. Dominusau-
quod natum est ex semine Davidsic honoraiiftn, sic lem ex Sion dicilur, et Filius, sicul Isaias dicil: Quia
magnificatumcst, ui esset idem et Dominus David de Sion exibil lex, et verbum Domini de Jerusalem
et filius. Sequitur, Sede a dextris meis. Victori Filio (Isai. II, 3). Audiat haereticusPalrem loqui de pote-
et per sanciam incarnalionem totius mundi trium- state et majeslate Filii. Quo jam dicente possit im-
phalori, post resurrectionis gloriam lionorabiliscon- bui, si nec ipsi credal auctori? Addidit, ef domina
sessus 378 offeriur, ut per hunc situm susceptae berit in tnedio inimicorumiuorum. Exposuil emissa
795 M. AURELH UASSIODORl 796
virtutis virga qmd faciet, scilicet ut dominerisin me- A sancforum sunt, quando in resurreclione lucebunt
die inithicoriim tttorum. Considera clementissimum sicut angeli Bei, ei ita puriflcati atque perspicui
terbum, rit hic Chrislum Supra inimicos dominari eruiit, Ut illam majestatem queant cordis oculis in-
dixeril, noh vludicare : qula lunc illiS dominatur, ttleri. lllud enim lumen nisi in melius immutali vi-
quandb ad ipsum delinquentium lurba converiitur. dere hon possunt, sicut dicit Apostolus : Omnes re-
Aliler eriim dotitinalur fidelibus, aliter regnat ingra- sUrgemus,sed non omnesimmutabimur(l Cor. xv, 51).
tis : istos beneficiis et correctione educat, illos vin- VerS.4. Ex uleroante luciferumgenui le. Postquam
dictoediStfictiorie percetlit. In medio autem dixit, in dixit in splendofibus Sanctorum Filium esse genitum,
ahirtia, in praecordiis, ubi DOminusrequiescit, emun- rlunc de ejus .tancta generatione diclurus csl, quae,
datis sordibus utique peccatbrum. Sive Cliristum licet sit inenafrabilis, aliqua lamen commemora-
domhiari dicit iii Ecclesia, quaeest inier hsefeiicorum tione perstfihgitur. Narraiio ineffabilis, intellectus
aC superstilionum rabiem in isto saeculoconstituta. incomprehensibilis, 379 cogiiatio sttpra omnium
Hactenus de natura deitatis et humanitatis ejus pro- creatufarum vires, quae angelorum quoque superat
phela locutus est, nunc secUndaepartis disculiamus senSum; et lamen nobis se, prout capere potuisse-
inilium. mus, indulgens. Deus enim aclerimsalque incommu-
Vers. 3. Tecum principium in die vtVfuttslumin B tabilis in sua natura permanens, dignatus est assu-
tplehdoribus sanclorum. Venit ad secundum c;iput, mere hurtianitatem noslram, ul veterem hominem
ubi per hos duos versus verba Patris accipienda siinl, innovaret, ut de moriali faceret immortalem, de
ut fas fuit de generatione Filii sancta loculurus. peccalore juslum, de alienalo sui regni juberet esse
Nara ut coaeierniialem evidenier osfenderet, dicit parlicipem : ne imaginem suam in confilentibus pa-
omnipotens Pater de omnipolente Filio suo : Tecum teretur perire pius, quam annihilare voluit crudelis
principium in die virtuiis lum. Nam et ipse Paier prin- inimicus. Nunc ad versus islius exponenda verba ve-
cipium est, ut est illud : in principio erai Verbum niamus. Dicit enim Pater ad Filium : Ex utero genui
(Joan. l, I). Ibi enim Patrem designat eSse princi- le, id est ex arcano subslantiae meae, ex ipsa scilicet
pium ubi erat Verbum. Filius quoque in Evangelio deilate, toitiin ex loto, omnipotentem de omnipo-
principium declaraiur, dum aii : Ego suih prihcipium, tente, lumen ex lumine, summum ex summo, quod
propter quod el loquor vobis (Joan. vin, 26). Verum nulla investigatio, nullus sensus possit attingere.
non duo principia, sed sicut unus Deus, ita et unum Nam quemadmndum valeat comprehendi, de qua
constat esse principium. Hoc etiarii et de Spirilu san- scriptum est : Generationemaulem ejus quis enarrabit
cto constat sine dubio sentienduiri. Nam eum de (Isai. LIII,8)? Mira brevitas, et sufficiens pro nostra
principio loqtieretur, sutijunxit : Ef Sptriftis Dei su- 6 inllrmitaie mensura:quia necplus possumuscapere,
perferebatur super aquas (Gen. i, 2). Sed liic sancti, et hoc abunde sufficit ulique credidisse. Ante lucife'
quemadmodura sit principium, in principio neqiigunt rum cum dicit, immensitatem acternilatis ostendit.
intiieri. Nam cum Filium videret Pliilippris, dixit : Lucifer enim pro omnihus stellis ponitur, quasi a
Ustendenobis Pairem. Quibus ait integHtas : Qtii me parte totum, qui diem signilicat esse venlurum. Et
videt, videt et Palrem (Joan. xiv, 8). tunc enim, ut ostenderet incomprehensibile nescio quid, dicit-
quando per graliam Domini plenissimo coeperint prius esse genitum antequam illud existeret quod so-
splendore radiari, vidcnl principiiim Chrisiura in let venturuin diem saeculonuntiare. Non enim potest
principio esse Paire cuni sancto Spiritu. Quapropter principium ejus comprehendi, a quo cuncta creata
perfidia desinat Ariana cohsurgere. ldeo eriini prin- sunt. Nunc ad tertiae parlis veniamus iniiium, in
cipium Pater et Filius dicitur, ut eorum coaeternilas qua iteritm propheta reloquitur.
declaretur; nam si esset tempus quandd nOn erat Vers. 5. Jtiravif Dominus, el non pmnilebiteum :
Filius, solus Pater dici poiuif esse principium. Se- Tu eS Sacerdos in mternumsecundumordinemMel-
quilur, in die virtulis lum in splendoribus Sanctorum. cliisedech. Hic iterum prophela (sicut dictum est)
Respice singula verba quam vim habeant, quem ho- promissionem memorat Patris. Juravit euim Filio,
norem. In die siguificat celernitatem, ubi unus est D sed jam Christo, qui ex Maria Virgine uatus est.
dies, tibi jam a bealis claritas et virlus divina con- Nam soli Veibo quid potuit promittere, qui omnia
spicitur, de quo scriptum est : Beaft muhdo cotde, ciim ipsb semper noscilur possidereIJurare est enim
quoniam ipsi Deum videbunt (Malth. v, 8). El de im- alirpiid flrmum sub atteslatione promiltere. Et cui
piis legitur : Totlatur impius, ne videat gloriam Dei melius convenire poterit, nisi iili qui sermonis sui
(Isai. xxvi, 10). Omnes enim videbunt Filium hbmi- effectum divina potestate complevit? sicut Apostolus
nis judicare vivos et mortuos, sed deitatem ipsius dicit in Epistola qUaescribildr ad Hebraeos: Ut osten-
soli beatissimi conluenlur. Ubi suni ilii qui etiam derel Deus pollicilaiionis hmredibus immobililatem
muic duas naturas in Chrislo Domino minime confi- consilii sui, inlerposuit jusjurandum, ut per duas res
lenliir? Peccator videt humanitatem, beatiis conspi- imnmbiles,quibus impotsibile esl mentiri Deiim, for-
cit simul et deitatem. Quod si una esset (ut confin- fisstmHmsotatium habeamus,qui confugimusad lenen-
gunt) nalura, nun potcrant peccatores carnem quam ddm propositam spem, quam sicut anchoram habemus
couipunxerunl in resurrectione solam respicere, et animm tutam ac fitmam (Hebr. vi; 17, 18, 19). Hinc
deitatem ipsius pariter non videre. Sptendoresaulein esi fsicut jam dlctum est) quod homines jurare me-
 797 EXPOSITiiJ IN PSALTERiuU PSAL. CIX. fS8
fito prohibenlur, dutHquod efficere nequeunt, teme- A J conquassabitcapita mulla in terra copiosa.Propriela-
rarie sllb Dei atteslailione promilldnt. Jurat aulem les iniuere verboruin. Reges confringendos iri supe-
per se OeUs,Stetlt Abrahae prdmisit : Vivoego, dicit riore versudixit pfopier superbiam tyrannicaiii, nunc
Dominus: tjttbHiatiiaudisti vocehxmedtn, et noh pe- populos judi'c'ari perhibet propter peccata communia;
percistl filitfiito uhicb propter the : ntsi benedicensbe- utrique tafneh a suis inieiiiionibus feliciier cadunt,
nedicathtie (Bett: xxn, 16, 17), eie. fVeepmhitebit: dum a piiofe maligniiaie bono proposito conversio-
tum; UliqtiB;qiibfiiam de tali ac tarita fJisperisatione i his abscedilnt. Ei cOrisidefa quomodo hic dicituf,
cuncta gavlsa siiril. Legis eiiahi, PeBitifefme fecissei judicure ut impleal ruihas. Implei enim ruihas, quan-
homihehx(6«i. vi; 7), quando alitfetiillivii advemhmi tlo de cordibus liiimanis facit peccata corniere, deli-
cordsi fti&rtalidhidemerserant iri gtirglieth peccaio- tidqiie iioxia emeiidaiione saluberrinia liisperire.
ruih. Ilofcatiletft dicitur ]iro humariitails consuetii- QUod per iltud exempiutn potesi inlelligi, ubi ait :
diiie, coi aTiterres qtiam videbalUr Spefare succedit. Deslrues ebs, et hoh mdificaitis eos (Psat. xxvii, 5);
Seqniiur, tu es Sitcerdos in mterhttih sectihdum ordi- quob!hlique noh diceffelur, riisi destruerehlur aliqui
ttcm Melchisedech. Hoc etiam propbeta promisissei prospeiius inriovandi. Sequitiir, conquassabitcapila
Filio commemorat Patrem. Cui enim potest veraciter ihultdih ierra cbpiosa. Capild illornih utique qiii caput
el evideiUer Sptarl, nisi Domino Salvatori, qui cor-. B j non liabent Clirislum; narii qui diaboitim diversis
ptis et satigultiem suam in pauis slc vini erogatione seqtiiihtur erroribus, chrti fuerint correcti, capiie suo
salutariter eOHSecravit?sicut ipse lii Evangelio'dicit: sine dubilatione quassantur. Copuf vero dicilur su-
Nisi mnnducWiUiitcamem Fitii hbihinis, et biberitis: blinic atque bonorabile cuiinen corporis iiosiri, ap-
ejus tawjuinvtihihon habebitis vitam mterham (Joan. pellatum a Capiendo, quod sensus nosiros capiat
vi, 54). Bed in Ista carne ac sangtiiiie nil cruehtuiil, uiiivcfsos, id est visurri, auditum, gusiiim, 386
nil condpiiblle! lhens humana cohcipiat : he (siciit olfactiiin, taciiiii), qubd tiiique alia inembra nostra
diclt ApostnlUg)Quienim corpus Dbtniriiindighe man- excepto taciu non capiunt. Et ideo capui nostrum
dneUt, fMitiuiH sibi manducai (I Cor. xi, 29); sed reele possumus dicere, quem decernimus sequi. Ter-
vivifieatrlcem substaniiahi atque salutarem, ci ipsiuS rain vero copiosamdicit, qu;e peccalores abundanles
Verbi pffjpflam faclam, per quarn petcalofiitn re- enutrit, quasi mcssem gernienque vitiorum.
missid et tetUffiiSe vitae dohj praeslarilur. QiJehi ordi- Vers. 8. De torrente in via bibet [mss. A., B., F.,
nem per mysliealfi similiiudinem Melchisedeclijusiis- bibil]; prbpteiea exallabil capul. Ibrfehs fuii iiirbu-
simus rex iristituit, quando Domino panis el viiii lenla persecinio Judaeorurri,de qua DomihusCliri-
frricthSoblulit. Constat enim pecudum victimas pe- slus bibit ih vid, id est in hac vita dum corjjore per-
riisse",quae flieturit ordinis Aaron et Melchisedech fj ( luiil. Sed dum tn tita dicitur, illata vis bsienditur, et
manefe potius inSiitiilum, quod (fjlii orbe ih sa- veloclssiihus iransilus indicatur, per quehi iiihefah-
cnmenlofUhl erogatione celebratur; quod adhuc teS velii sdleht ad aliam mahsionehi. Ipse eSt au-
Judaeiiidn IHttSlIlguntobstitiaii, ciim eoriim et sacer- lem qui aurjivit, Sede d dexlris meis; ipse est cul
dtJSet Saeflficiadfcmedio probentiir ablaia. Sdcerdos diciitif; TUes Sdcerdosttt mternutiisecttnduimordinem
Slilem pfaeelhUefllcitur Christiis, qtii semel se prb Metchisedeth; i|ise qtii coiKJuassatcdpila peccatbriim;
nobis obtdiit ittlmolandum, de qtio dicit Apostolus : cUi prtipter mefituni gldriOsac [iassionis datiihl esi
7'tt/tsthim dtcebttl, ut nobis esset pontifex, sanclus, nomeiiquid esi sttper omne nohieii, ui in noihihe ejui
ihnbcihi, impdllutus,Segreqalusa peccatoribus, et eic- onihe getiu fleclatlir cmlesiium, tertestiiuhx e't itiferho-
telsior ccslit (dclus (Hebr. vif, 26). Queiri sehSurnnii- rurii [Phitip. ii, 9, 10). Audis passurti, pagane vei
rabililer el evltleriteT exseqttitiir. Ih merhtim verd Judse, lfegeet ipsum esse fiiiururfi judlcem, ut con-
ciiiti dicilur, ipSfj signiflcattif DoniihuSChfistus, qiii treniiscas binnirjotenieih Deuiri, qui homlneiiijudicas
perinariei ih glbrik Sempiterna. negligeildura.
Vers. 6. DoiMtxUs a dextris luis : confregit in dieirm Conclusio psalmi.
suceiegei. Qdod Paltef dicitur feCisse, hoc et Filium,
lioc ct Spirituril sanctum siiie flubio cdnstat opera- 1) J Septiihus quidem psalinus esl quem de duabus
tum. Illud aaterit movere potesl, crim ih psalmi hu- naliiris DomiiiiCiifisti pracdicatufnesse memoravi-
jus initio Pater dixerit Filib : Sede a dexiris nieis; muS. Sed quofiiam dicit Aposlolus ad tlntbllieum
nunc iterum propheia dicit a dextris Fiiii Patris ope- Scribehs : Pimdicd vbrbum, insla bpporluhi, impor-
ratam fuisSe'Vlrtutem. Quod ideo dictiirii est, ut cum inhe : tttgue, exhoriiire, inttepd cum oiHnlphiieiuia et
haecvicissiliido aequalisponiiiif, mrljlls liic aut iiiiritis dbcitiixd(II TiM. ivj 2); veiim vbbiscum qui uriarii
aliquid nulld modo sentiatuf. Reges confregit, illos riattifarn iri Cbristo Doiflino faclam piitatis adhuc
sighiilCattJUquibus securidus psalmus aiit: Asiitehini tfiisceffecdllbqiiia. NbbiSciimcerie cfeditis qbod ih
reges lerret; tl piihcipes conveneruntin uniim adversus ulefo MSiiaRseriiper VifginiS Veritutncaro facltihxest,
Dominttm'& attbetsus Christutttejiis (Psal. n, 2). Hos el liabitaisilfrt ndbis (Jodh. i, 14); eumque iri asSum-
confregil, qilando Superbiam eofhm omnipoleniiae pta humaiiitale passurii el Sepuliiiiri,qul teflia die
f iia; viftltiS pMtratit: qriia nisi fuissertt torifracti, resurrexit a rhbrtliis; vishm deihde corpofaliler apo-
in iiiSlitiaeSrJ* uiiijlie ndxio rigdre cdhsiiiefaHt. Siolis ac credglilibus sibl; ilSberidissequoqUe in coe-
VerS. 7.. jtidiciibit ih Mtibriibiii, iniplebit ruihas, los' cdin carne qua resuffexit a fribftdis, hactenus
799 M. AURELII CASSIODORI 800
omnino praedicatis. Sed quid in posterum lerrena A Divitio psa.tni.
sapitis, qui usque ad coclestia pervenistis? L'bi est Populus bealorum diversis mundi panibus aggre-
ergo illa natura cum qua Dominusascendil in ccebs? galus, primo ingressu psalmi confileri se dicit Do-
Mortejam perire non poluit, testanle Apostolo : Hoc mino in congregatione justorum, ubi est aeterna laus
tcientet quod Christus tesurgens [ed., surgens]a mor- et sine fine praeconium. Continet autem haec pars
luit,jam non moritur, mors ei ultra non dominabilur. praedicti alphabeti litteras sex. Secundofldeles ejus
Quod enihxmottttus est peccato, mortuus est semel; dicit copioso munere satiatos, adventum Domini
quod aulem vivit, vivil Deo (Rom. vi, 9, 10). Qnare compromittens, ut haereditatem pollicitam avidissi-
diceret, vivil Deo, et non vivit Deus, si una facta est ma intentione perquirant; in quo aliaedecem littera
natura quae vivit? Sed est aliud, videlicet quod vivit sunt digestae. Terlio redemptos asserit Christianos,
Deo, utique quod mortuum est semel peccato. Audis et Teslamentum Novum aeterna gralia consecratum. \_
denique, Sedet ad dexterara Patris, et dubilas eum Ista vero residuas sex lilteras recipiens, totum alpha-
relinere quod humanitati ejus potest solummodo betum decora pcrfectionecomplevit.
convenire? Permitlite, quaesuraus,spem salulis no-
Expositio psalmi.
strae Christum Dorainura semper dici, qui recte po-
test tali nomine nuncupari, cum in duabus naturis B Vers. 1. ALEPH,BETII.Confitebortibi, Domine,in
adunalis atque perfectis in gloria Palris permanet ini lolo corde meo, in consiliojuslorum el congregatione.
ssecula saeculorum. Nam si dicta vestra diligenlii Confitebor(sicut saepe diximus) aequivocumnomen
examinatione pensetis, quoties JesumChrislum unius> est, sed pro locorum diversitate 381 suscipitur.
esse natura dicitis, toties eum fllium sanclae Virgi- Confitentur enim et qui peccata deplorant, item et
nis abnegatis. Et videte unde jam vobis salus vcniat,, qui Domino gratias referunt confilentur; sed illud in
si a vobis Dominura Salvatorem perversitas confes-• lacrymis, islud in gandio est; illud in afflictione,
sionit abscidal. istud in sancta mentis alacritate noscitur constitu-
tum. Undehic profusa laetitia exsultat populus fide-
EXPOSITIO 1N PSALMUMCX. lis, quamdam imaginem futuri saeculidesignans, nbi
Alleluia. voces istae conlinuae sunt, et laudes Domini devota
mente concelebrantur. Nam ut sinceritatera suae in-
Quamvis hoc nomen laudis generale esse videa- tentionis ostendat, laudaturum se dicit eum toto
tur, tamen ibi maxime apponitur, ubi magna cxsul- cordis*affectu, nt nihil cogiiatio adversa subripiat,
tatione gaudetur. Laudat enim Dominura populus s nec splendidam lucidamque mentem diabolica vi-
suus, qui a mundi clade liberatus, vitiorum nescitt G C deanltir fuscare praestigia.Sequiiur, in consiliojusto-
suslinere servitium. Quaelaus futura fignram nosci- rum el congregatione.Si consiliumjustorum et con-
tur portare laeliliae, ubi Dominus a fidelibus suiss gregalionem hic velis exquirere, omnino videtur
absque intennissione conspicitur et sine fine lauda- difficileut in hoc saeculoelecios omnes invenias, ubi
tnr, sicut in alio psalmo legitur : Beali qui habitantt Ecclesia permixtione bonorum malorumque com-
in domolua : in tceculatmculorumlaudabunt te (Psal.'. pleta est. Sed qui hic loio corde confitenlur,jam
LXXXIII, 5). Est etiam psalmus iste apud Hebraeos s videnlur in illa congregalionejuslorum psallcre,quam
alphabeti ordine decoratus, qui per capita comma- de cunctis gentibus in futiirum manifesium est Do-
tum sive divisionum primus cunclis litieris adnota- minum congregare. Et videamus quid nobis ista
tur : illos nobis justos indicans, qui (divina graliaa verba denuniieni. Consiliumjustorum est, quando
tribuente) perfeciis virtutibus elucescunt. Nam sicutt beati cum Domino rcsurreclionis tempore judica-
superiores psalmi alphabetodes quasdam Htleras mi-i- bunt, sicut in primo psalmo dictum est: Ideo non
nus habentes, illos designant qui non adeo universis is resurgunl impii in judicio, neque peccatoresin consilio
merilis repleli sunt, sed tamen in sancto concilio o justorum (Psal. i, 5). Hoc enim in Evangelioaposto-
babitare noscuntur, ita et isti, completis litteris om-
i- lis et sanctis suis specialiter Dominuscompromisit,
nibus, excellentiummerita videntnr indicare justo-- D 1 dicens : Sedebitis super duodecimsedes, judicantes
riiin. Est et alia causa, ut Pater Hilarius dicit (Pro-i- duodecim tribtis Israel (Matlh. xix, 28). Congregaiio
is vero signiflcal totius Ecclesiae bealam coronam, de
log. in Ptal.), posiii hujus alphabeti: Scimus parvulos
et rtides per lilteras erudiri, ut sapientiae praceptaa diversis mundi partibus adunalam.
conquirant; sic bujusmodipsalmi pueris et incipien- i- Vers. 2. GIMEL,DALETH.Mayna opera Domini;
tibtts dantur, ut primordia eorum quasi quibusdam n exquisilain omnesvoluntatesejus. Hincjam enumera-
elemcntis docentibus instruantur. Nam quamvis is tiones sincerissimaeconfessionis ingredilur, magnam
quosdam et sine litleris Scripturas divinas didicisse e immensitatera bonitalis ostendit. Quid enim magni-
legeriraus, facilior tamen res est Dei gratia fragili-i- ficentius quam de impio facere justum, de hoste fi-
tati noslrae per litteras prudentiam discere, quam m lium, decaptivo liberum? LUin eis complealur quod
illud miraciilum sustinere. Commonemurergo per sr Apostolus dicit : Ubi autem abundavit peccatnm, su-
huc sacramentum, quatenus pronissimi ad eruditio- )• perabundavit el gratia (Rom. v, 20). Exquisita, id est
nis studia fesiinemus : quando ut eleraenta meditari ri singularis, exacta, cui nihil potesl simile reperiri.
ac digcere debeamus, ordo ipse poniiur ljtterarum. Permittit enim diabolum saevire, ut ex illius iniqui-
801 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM.PSAL. CX. 802
late sibi debeat fidelissimosinvenire; novoque modo A et sanguinis sacri, quaeest salus gentium et reraissie
nascitur de affliclionegaudium, de persecutione lem- peccatorum.
porali aeternasecuritas. Et ne putares pro parte lau- Vers. 6. CAPH,LAMED.Virlutem operum suorum
datura, adjecit, in omnes voluntates ejus. Quidquidi annunliavitpopulotuo, ut det illit hmreditatemgentium.
enim facit, eximie alque incomprehensibiliter opera- Hic est impleta sententia, qu;e tribus versibus conli-
lur, sicut in Genesi scriptum est: Fecit Deus omnia netur. Virtut operum fuit, quam dicit in Evangelio :
valde bona (Gen. i, 31). Sic iila invesligabilis, illa Cmcivident, turdi audiunt, leprosi mundantur, mortui
inaestimabilislaus sub brevitate conclusa est. resurgunt: et bealus qui non fuerit scandalizututin tnt
Vers. 3. HE, VAU. Confessioet magnificenliaopus (Matth. xi, 5). Annuntiavit, manifestam fecit, populo
ejus, et juttitia ejut manet in smculum smculi. Opera scilicet Christiano, quem redemit sanguine pretioso.
illa Domini, quae superius dixit, nunc iterum quem- Sed hoc iili prophetiae spiritu dicunt, qui ante ad-
admodumintelligantur exponit. Gloria enim et decor ventura Domini in eum sancta fide crediderunt. Dedit
(sicut Pater Hieronymus transtulit) est opus ejus: autem eis hmreditatemgentium,quando Ecclesiam ca-
quoniam et laudabilia sunt nimis, et decora quae fa- tholicam de cunclis nalionibus vivis lapidibus fabri-
cit. Diximusenim Confessionem illain hic accipiendam, cavit. Ipsa est hmreditas quaepromissa est Abraliae:
quae verbis praeconialibus explicatur. Sequitur, ei B ] Muliiplicabosementuum sicut stellas ccetiet ticut are-
juslitia ejut manet in tmculum smculi. Hic justiliam nam qum ett ad oram nxarit (Gen. xxn, 17). Aperuit
Domini, sententiam futuri judicii debemus advertere, enim causam quare virtutem operum suorum annun-
quae omnino perpetua est. Justitia quippe ejus manet tiabit populo suo; scilicet ut daret eit hmreditatem
in smculumsmculi, cuni peccatoribus dixerit : Ite in gentium.Ipsa enim intentio fuit miraculorum ut cre-
ignem mternum,qui paralus estdiabolo el angelis ejus: derent, et pramia compromissacredentes acciperent.
(Malih. xxv, 41). Ilerumque justilia ejus manet in Vers. 7. MEM,NUN.Opera manuum ejus vtritas et
smculumtceculi, quando fidetes advocaverit, dicens ; judicium : fidelia omnia mandala ejut. Pulcherrimis
Ventfe, benedicti Patris tnei, percipile regnum quod variisque sentenliis in hoc et sequenti versu laudes
vobis paratum est ab initio mundi (Ibidem, 34). Sic Dominidescribuntur. Quaeduodecimaest species de-
in utraque parle jusfifia Domini perpetua et incom- finilionis, quam Gracci/.«T'eWamov, Laiini per laudem
mutabilis perseveral. dicunt. Opera quippe virtulis ejus est, quando con-
Vers. 4. ZAIN, HETH.Memoriam fecil mirabilium fitentibusparcit, et bealos ex impiis facit, deinde cum
tuorummisericorset miseraiorDominus. Adsecundiim obstinatis posnas debitas reddit. Quapropter proprie
venit ingressum, ubi ostendit esca coelesli fldelissi- dictum 382 est> Opusejus verilaset judicium. Veri-
mos paslos, id estadventu Domiitiutique Salvatoris. C tas est enim cum fidelibuspromissa restituit \judicium,
Memoriamergo fecit mirabiliumsuorum, quando plu- quod impiis comminatur : quoniam qui hic pracepta
rima nova et inusitata monstravil. Tunc enim omnia ejus facere negligunt, ibi vindictam perpetuam susti-
Deura regere potuit evidenter adverti, quando visae nebunt. Sequitur, fidelia omnia mandata ejus. Scri-
sunt consuctudines reruin sacris jussionibus immu- ptum est: Serva mandata, et servabuntte (Eccli. xv,
tari. Convertere enim veraciier non polest ordines 16). Fidelia vero sunt, quoniam nullo mendaciodicia
rerum, nisi qui eas et fecisse et administrare cogno- variantur; sed absolute nos custodiuut, cum ea cu-
scitur. Et utostenderet qui fecit memoriammirabilium stodire Dominimunere festinaraus.
suorum, sequilur, misericors et miseralor Dominus. Vers. 8. SAHECB,AIN. Confirmalain smculumsm-
Misericorsnaluram ejus pielatis osteudit; miseralor, culi, facta in veritateet mquitate. Huroana verba in-
tempus quo adventu suo misericordiam fecit, et hu- cassum missa solvunlur : Domini auiem sermo con-
mano generi larga pietate subvenit. firmaius permanel in aeternum. Nescit enim titubare
Vers. 5. TETH, JOD. Escam dedit timentibus se; quod Veritas loquitur. Sequilur, facta in veritate et
tnemoreritin tmculum lestamentisui. Quod dixit, Es- mquitate. Mandaia illa, quaesuperius dixit, ut ea cre-
cam dedit timentibus se, signiflcat ulique spiritualcmi deres certissimis effeclibus esse plenissima, facta
cibum. Quis enira escara communem putet (idelibusi D ] dixit esse quam * dicta. Et ut dignitas eorum amplius
ad pramium datam, quae et peccatoribus passim co- appareret, adjecit, in veritate et mquitate. Veritat est,
gnoscilur allributa ? Sed ut magis hoc de advenlut quia dicta complenlur; mquilat est, quiajustitiaepon-
Domini Salvatoris debuisses adverlere, sequitur, , dere proferunlur. Has enim virtules manifestum est
memoteril in smculum testamenti sui. Memor erit,, ejus continere mandata.
humanitatis consuetudine dicitur, qtiia tunc quis ali- Vers. 9. PHE,SADE,COPH.Redemptionemmitit po-
quid in mente habuisse putatur, cum promissa com- pulo tuo; mandavil in mternum tettamenlumsuum.
pleverit. Insmcutumaeternilaiemsignificat, quia verbai Sanctum et terribile nomen ejus. Hic enlhymematicits
testamenti sui solidissimaveritate custodit. Nam sic- syilogismus jam nobis frequentatus oboritur; cujus
ut proraissns est in Veleri Testamento DominusSal- proposilio est: Redemptionenx misil populo suo, man-
vator, ita itt Novoadvenire dignatus est, in quo escai davil in mternum teitamentum suum. Sequitur exspe-
data est ttmenli/mseum,id est communicalio corporis5 ctata conclusio : Sanclum est igitur el terribilenomen

* Hic aiiqua videtur deesso conjunciio. Euir.

803 M. AUKELHCASSIODORI 804
ejut, Audiamus reliqua quss sequuntur. Perventum A t Conclutio ptalmi.
est ad ingressum terlium, in quo Dominum Salvato- Quam bene fidelissimuspopulus isle laetatusest!
rem propuntiat esse venturura, qui timendus, aman- Fuil et nostrum gaudiumaudire gaudentem. Alacritas
dus et continua exsultatione laudandus est. Conve- enira mentis augetur, quando alterius laetantisprola-
nienter autem dicitur, Redemptionemmitit, quoniam ta verba suaviter hauriuntur. Sed nec hoc quoqie
hoe videbantur indigere captivi. Sed tale pretium fuit putetur otiosura, quod post cenlesimum nonum psal-
quod tyrannus non sumeret, sed ille qui absolveba- mura baecexsultatio fideiium tali numero cnllocatur.
tur acciperet. Lucratus est captivus redemptionem Respiceenim dulcedinemsecurilatemque canenlium,
suam, et ipse est magis inde ditalus qui lenebatur et invenies hic imaginem illius praemiicontributara,
obnoxius. Sequiiur, mandavitin mternumtestamenium quam operariis in EvangelioDominus pollicelur,quos
sutttn.Mandflredicimus, absentibus verba per medias ad laborem vineaevocationis suae muneribus invita-
destjnajraperspnas. Quod faclum constat, quando vit. Ipse est enim denarius qui et mane et sero ve-
TestamenlumNqvuntper apostolosatque evangelistas nientibus dabitur. Denarius, quoniam coronalisest ;
sqos transmisit ad genles. In miernumautem recte unus, quia Hnempenitus nonhabebit. Additaest huic
dicjlur, qqia nullum illi aliud suceessururasignifica- psalmo et alphabeti decora perfeclio, ut graiiae tantae
tpr, sicqtjp Yeteri Testamenio constat effectum. Hoc B ] exsullationis litterarura inslitutio jungeretnr.
cst enira quqd cuncia conclusit, quia pleniludinera EXPOSITIO1N PSALMUMCXI.
suani, quaeprius fiierat proinissa, restituit. Merito Alleluia, contiersionisAggmiet Zacharim.
ergp mternumdicitur, quod nulio alio indigere co-
uomen Cum jam frequenter solum posuerit Alleluia, vi-
gnoscitqr. Addidit. Sanctum et lerribile ejut. deaiinis
Siatxctumpertinel ad incarnalionem, sicut ipse di- adjectio ista nominum qqid yeljt intelligi.
et Zachariasprophetaefueruqt qui post trans-
cit : Ct($ladi animam meam, quoniam sanctus sum Aggmut
Terribilezd Deitaiis migrationem Babylonisesub Dario rege longo post
(Ptal. LXIXV, %). omiripotenliam ista sirtt canlaia. Re-
sicut in aiio dicitur: Tu terribilis lempore prophetaverunt quanj
excelsae, psalmo es, versi enim in Jerusalem suam, cum reparari
pafriam
elqqis repistellibi (Psal. LXXV, 8)? Quaeduo ad illud
ut amemus limere templum viderent, laudesDomini magnaexsultatione
peninent, advocatum, judicantem Ad quam similitudineniet hic psalmus
debeamus. Huacenira competenterutraque conjuncta profuderunt. aureis
ne aut solus amor aut integerrimi alphabeli litleris, quasi regulis
sppt, nps ncgligentes reddat, noscitur esse contextus; quem post absplutionera
lantum timor despeiatos efficiat.
peccatorum perfeciissima debeat Christianus alacri-
Vers, 10, RES,SJ», TAD.Iniiiuin tapreatia iimor canlare, Et memento quod instituior fideliuin
fs lale
Dpmitxi. Intellectus bonus omnibut facientibus eam "
( hicquartus est psalmus; pslenditepim post libera-
[inss.A.,B.,F., eum].Laudatioejus manetinsmculum tionem
smculi. pulchre definitumest quid sit timor flomini; 383 delictorum quanta sinl bona fidelium,
scilicet Initium sapientim- Per hunc enim ad Domi- et quaesit retribulio perlidorum.
num vplut quibusdamjanuis introitur. Namsi melus Divisiopsalmi.
ejus judicii nesciaiqr, cpnversionis medicinanegligi- Per totura psalmum propheta loquitur, Prima
tur. Timeamus ulciscentem,ut mcreamnr Redemplo- admonitione quid faciat beatus vir, et quanta bona
ris [ed., redempiionis] graiiam reperire. Sequitur, Domini gratia mereatur, ostendit; coplinet autem
intellectusbonusomnibus facienfibuseum. Ne sapien- litieras sex. Secunda adventum Domini significat
Ijani pulares humanaip, qua: incertis casibps nuiat_ Salvatoris, per quem homines ex pcccaloribus et
el fluctuaf, dicit de ista coslesli sapientia : lntellectusj impiis in aeternum beati esse promerentur; quaedi-
bonus, jd est verus atque salutaris, qupm constat in, visio tredecim litteras Hebraicas noscitur cpntinere.-
illa nou esse, de qua scripliim est: Sapienlia hujus, Jn tertia parte contraria impiis provenire testatur
mtfndi stuliitia est apud Deum (I Cor. )ii, 19). lste; quaeresiduas habet liiteras tres.
ergo iniellectusqui in timore Pomini probalur inlen- Expotitio psulmi.
lus, utilis alque fructuosusest : qupaiam inde nasci- p Vers. 1. ALEPH,BETII.Beatusvir qui timet Domi-
lur, qupd ad perennem glpriam perducere videatur. num: in mandalis ejus cupiet[mss. A.,B., F., cupit]
Adjecit,laudqlio ejus maneijn smculumsmculi.Eccei nimis. Diversis modis Beatus vir in ineriium deduci-
intetilip psalnii tota declarata est. Populus ille fidelis> lur : ne dissiraulatione aliqua ejus appetentia negli-
a diabolica pravitate liberatus, |ra^iasagens Domino,i
gatur. Decel enim animo nos frequenler revolvere,
sententiain religiosaementis expressit; quod et hic: unde probamur sub aeternitale gaudere. Sed cum
fncere debent qui devoti sunt, et in ijla coelestiJeru- bealitudo nulla sit sub lituore mundano, qui potius
salem a beatis constat esse peragendum. Laudatio' miseros facil, manifestum est tamen nutla aeterna
enim ejus non clauditur terniino, quia nec fipeni ha- reperiri gaudia, nisi quaeDomiaifuerint tiuiore pra-
beie potest beneficium.Hic laudaliir, quia peccatores> parata. Ipso enim compellente, desideramus quod
liberat; ibi praedicatur,quia devotos corpnat. Merilo> uos beatos possit efficere. Denique sic sequilur, in
cigo Alleluiain liiulo psalmus iste cognosciiur sus- mandatis ejus cupietnimit; quod per timorem Donii-
repisse, uui et a laude Dorainifecit initium, et in ejus» ni cerlum est posse contingere, quando Dominum
laude finitus est. diligendo metuimus : ne nos a regno suo reddat ex-
 805 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. CXI. 80G
traneos. Beafuserge qui timet Domjnum,etc, species A nuni justum sine dubio sustinebunt \Iidem, sustine-
duodeciraaedefiniiionis Graece dicitur y.aj snmoy, bunt jiidicium].
Latine per laudem, Vers. 5. TETH, JOD. Jucundus homo qui miseretur
Vers. 2, GIMEL, D<VLETU. Pofen»irx (erra erit semen et commqdai; disponet termonessuos in judicia. Ju-
ejus; generatiorectorum benedicctur,Jam illiqs beati cunilumdieil nnn lam hominibus acceptumquani Deo
quem superius divit, praemiadescribuqlur. Sed cum gratqm. Qui miseretur, id est, qui egenlibus donal.
ipse pradicit hurailes sibi esse gralissimos, ita ut Conunodaivero,qui reiepiurusaliijiiid in hpc rnundo
justi ejus pauperes dicanlur, quaeramus in qua terra sperantibns iu neccssjtale miitualur, sicut dicit in
pofenfesdicantur effici, qui hic probantur esse deri- Evange|ip : Omni petenti le da, el volenti muluari abs
sui. III illascilicet qua cum Domino regnaturi snnt te, ne proliibeasemn (Ma(ih. v, 42) : quia et haecnon
sancti, ubi non divitiae humanae, nec honores tem- niininia nierces esi ad praeseqs eruere [ed., servare]
porales faciuntpotentes, sed contemplalio Domini et periclitantem, el lideliter recipere solam praesiitaepe-
sine fine laudatio. Ipsa revera est potentia cui non cuiHaequantitaiem.Potestautem inielligi, ut hpcqitpd
succedit infirmitas; sed quod esse meruerit, aetetna mi$eretur, id esl qqod pauperibus donat, commodate
felicitale custodit. Semen opera signilicat bonarum yide^ur, quando dat Iiomo teraporalia, receplurus
rerum, quaein hoc saeculo velut semina jaciuntur, B aeteip;i. Sed )icet utraque ad nianuales videantur
ut frucius futuraemessis adolescat. Generalio autem operasperlinere, lainen non soluin de pecunia mise-
rectorum bene dicitur, non ista carnis, sed illa quae rendum dicit pauperi, aut speranlibps cammpdan-
imitatione justorum per similitudines operum nosci- dum, sed de omni beneficio quo indigpre cognosci-
lur esse propagata. Unde et diabolus peccalores fi- tur destilutus. Unde impigrj debeitius facerp onine
lios habere memoratur, quibus diclum est: Vos a quod potest aiteri subvenire. Sequimr, Disponet
patre diabolo estis (Joatt. vm, 44). sermones suos in judicio. Dispositip sermonunnor-
Vers. 3. HB, VAU.Gloria et diviiimin domo ejus, et dinem significat iipperturbatpm atque tranquillum,
juslilia ejixt manel in smculumsaculi. Adhuc in bonis qui probabili ralione narratur. Yenienti quippe Pa-
beaii praemissa descripiio perseveral. Beaii doinus trtfamilias dicendum est : Domine, quinque lalenla
est men|is secrelum, ubi divitiat sanclas et gloriam dedisti mihi, ecce alia quitxquesuperlucralus sum
perpetuam rpponit quisquis Dominiprajcepia imple- (Matth. xxv, 20). Ipse ergo disponit itxjudicio ser-
verit. Sed illa gloria non habet finem; illae divitim tnonet imt, qui se Domini dona ge ninasse probave-
non maligna subrepiione dispereiini, sed de Domini ril; npn ut ille qui suffossum taleutum caulcla sterili
reandatis venimit; unde quidquidacquirilur, perenni et noxia parcitate servavit. Quod potest etiam ct ad
integritate servatur. Denique sic sequilur, ef justiiia r, illura pertinere qui divinasScripiuras inuiieipDomi-
ejus manet tn smculumsacitli. Juslitiq quidem homi- ni perscruiatus, aut infructuosa taciturnitato retinet,
nis dicitur, sed quse, Deo largieute, prastatur. Nam aut pia voluntate disseminat.
cum sit nomen generale, advertilur lamen propria, Vers. 6. CAPH,LAUEO.Quia in tmculumnon com-
cum divina dispensatione ad unumquemque hominem movebitur: in memoriamternaerit justus. Reddit cau-
res concessa pervenerit. Etne aliquis se temporali- sam quare vir juslus disponat sermones suos in ju-
ler existimaret fleri beatuni, addidit, manet in scecu- dicio; scilicetquia in smcvlumnon commovebjtut,id
lum smculi.Hactenus beati iilius bona narrala sunt; esl, a gloria Domimnullatenus separabiiur. Sequitur,
nunc unde fieri possit beatus edicilur : ne lantum t'n memoria mterna eril jutlus. In memoria utique
desiderium movisse, nnn etiain et causam docuisse teterna erit jusius, quia vocalur ad praemitim. Impiis
vidcremr. enim dicilur : iVon notitvos (Luc. xm, 25). Quapro-
Vers. 4. ZAIM,HETH.Exorlum esl in tenebrislumen pler 384 sicul'"' 1UI deputanlur ad poenain de
reclis corde; misericors,et miserator, et juslus Domi- ntente perhibentur excedere, ita isti propler beati-
iius. Venit ad admoniiionem secundam, in qua Do- tadinem percipiendam itt memoria dicuntur Domini
mini primus significafur adventus, qui confiientes permanere.
beatos fecit, et superbos pro sua iniquitate damna- .rj Vers. 7. MEH,NUN.Ab audilu malo non timtbil:
vit. Sed iste adventus Domini mirabili proprietate paraium est cor ejus tperare in Domino.il)um audilum
describitttr. Venit enim lux quaesuperat omnem lu- malum dicit, quem audituri sunl impii : Ite in ignem
cem; el ut graiior esset, adjecit, in tenebris, non islas mlernum(Matth. XLV,41), et reliqua. Malusenim illis
quas solls facil absentia; sed qttaepeccatorum magis videtur qui justa severitale pleclendi sunt: quia fas
praesentia tenebrescunt. Intus sunt ejiiin in corde dici non est, nisi justum Domini semper esse judi-
istaclenebras, ubi sol mundanus non possit accedere, cium. Et ne solum beatos putares pcenas noxias noti
quas illud lumen expellil, quod morlem vicit, et de- timere, sequilur, paratum eor ejut iperare in Domino,
licla contrivit. Sed cum reclis eorde dicitur, perversi ut promissa ipsius percipiaut, qui saeculi illecebras
ab isto Inminc separantur. Sequilur, misericort, et ejus juvamine calcaveruni; quibus ipse dicturus est:
miseralor,tt jttstus Dominus.Pauca sunt quidem ver- Vetiife, tenedtcft Palrit iuei, pereipite regnum quod
lia, sed omnium creaturarum rationahilium actus vobis paratum ett ab origine mundi (lbidtm, 34). Cer
iinplexantia. Nam qui confilentur, habent inisencor- autem posituni est pro reclse menlis affectu, quod
lem \tnst. A., B.,F., misericordiam]; q«i contem- sine aliqua cunctatione promissa novit expetere.
807 M. AURELH CASSIOBORI 808
Vers. 8. SAMECH, AIN.Confirmatumett cor ejus; i\ impetus ut deficiat; se jam dentibus suis mordet, se
tioncommovebitnrdonec videat inimicossuos. Quia pa- proprio dolore castigat, exigens a se cruciatus quos
ralum fuerat cor beali sperare in Domino,consequen- hic sustinere cogebat innoxios. Adjecit, desidetium
ter adjnnctum est, confirmatum est cor ejut. Omnia peccatotumperibil; scilicet quia sicut illic vota bea-
enim caduca contemnit, qui illa fuerit deleclatione torum in regno Domini plantata florebunt, ita pec-
completus. Confirmaturergo cor justi, cum nulla sae- catorum desideria succisa marcescent.
culi felicitate mollescit; et peccatorum bic respiciens Conclusiopsalmi.
potentiam, exspectat potius eorura ruinam. In hoc
enim mundo inimicot patitur potentes videre, ut ibi Quara pulchre alphabeto descendente bealus iste
eos possithumiliaios aspicere. Sedcum hic videamus descriptus est, ut simul facta ejus narrarentur et
inimicot nostros esse carnales, qui nobiscum aliqua praemia ! Quis se videre non credat quae sancta veri-
adversitate confligunl, spiriiualesvullintelligi nequi- tas pollicetur? Sed ipse nos facial accipere, quod jam
concessit audire. Hocenini alphabetum, quo carmen
tias, quas hic penitus non videmus, sed in ilta nos
certum estjudicalione eognoscere. Etcum dicit, do- islud implelum est, ad perfectionem sapientiae perli-
necvideatinimicossuos, subaudiendum esl, humiiiatos nere non dubium est, per quod et divinarum rerum
intellectus agnoscitur, et imperitiae culpa declinatur.
atque conlritos. 0 dispositio [ed., dispensatio] sancta "]
tunc eos Sic conslat psalmos diversa suavitate variaios, ul
Crealoris, qui fractos facil videri, cum pos- humana irabecillilas discendi non
sint esse derisui, non timori! possit sustinere
Vers. 9. PHE^SADE,COPH.Dispersit, dedit paupe- fastidia.
ttbus : justitia ejut manet in smculumsmculi; cornu EXPOSITIOIN PSALMUMCXII.
ejtu exaltabitur in gloria. Haecsenteniia ad illud prae- AUelttia.
ceptum dominicum pertinet : Si vis esse perfeclus, Ecce verba lituli sui subsequens psalmus exponit ,
vendeomnia tua; et da pauperibus; et veni, tequere me nam cum sit, Alleluia, laudate Dominum, ita et ipse
(Malth. xix, 21). Ipsa est dispersio quaefeliciter con- fecit initium magister verus, doctor egregius, cujus
gregat; ipsa erogatio quaeccelorum regna mercatur. nescit sermo fallere, quia de veritatis fonte constat
Haecqui fecerit justiliam operatur, quia Doraini prae- emanare. Quid enim dici potest certius quara ubi
cepta complevil; etin hocille semper irianet, quo- rerum praeceptor, proprlus probalur expositor?
niam ab illo auctore aeternarecipit dona,qui condidit Divitio ptalmi.
saecula. Sequitur, cornu ejus exaltabitur in gloria.
Cornu pro polestate poni seepe jam dictum est, sicut Propheta David psalmi lextunt sub brevitate trans
Daniel propheta testatur, dicens; Quatuor autemcor- . currens, prima parle commonet devotos , ui laudes
G Domino jugiter exsolvant, el in toto orbe praedicare
nua, quatuor reyna sunt (Dan. vn, 17). Quam necesse
est illis ibi dari, qui hic videbantur pia humilitate non desinant. Secunda parte ipse facil quod alios mo-
net, ut magister verus non tam verbo, quam docere
prostrati! Hactenus de beatorum bonis locutus esi:
nunc psalmum de impiorum affliclioneconcludit. videatur exeraplo.
Vers. 10. RES,SIN, TAU.Peccator videbit, et ira- Exposilio psalmi.
tcelur; dentibus suis fremet el tabescet : desiderium Vers. 1. Laudate, pueri, Dominum; laudale nomen
peccatorumperibit. Postquam beati definitionemdixit Domini. Constat hoc nomen simplicibus el purissimis
et praraia, in tertia parte peccatorura notavit invi- dari, quandoet ipse Dominus puer vocalur, siculesi
diam. Quae figura dicitur paradigma, quolies beato- illud : Puer natus est nobis (Isai. ix, 6). Istam siqui-
rum hortamur bonis, malorum autem deterremur dem tetatem pro innoceiilia 385sua a Dominocon
exemplis. Hoc enim schema in his psalmis omnibus stat eleclam; dicit enim discipulis suis : Sittite pat-
inveniiur, qui loquuntur dc inslitutione beatorum ; vulot venire ad me, talium ett enim regnum cmlorum
quamvis et alibi interdum reperiatur aplaium; sicut (Matih. xix, 14). Merito ergo hos propheta commo-
etinprimo psalnto constat effectum. Irascetur, dixit, net laudes Domino debere cantare, qui corde puro
scilicet sibi, qui noluerunt a pravitate suspendi. Vi- ad eas videntur accedere. Non enim hic aetas esl
debant [ed., videnl] enim se praesumpsissequondam electa, sed puritas. Respice quoque in hac repetitio-
de gloria caduca, de potestate fugitiva, et alios beati- ne quamdam esse disiantiam. Dominum laudat, qui
ludinem accipere, quaenescit aliquando desinere; ira se probabili actione commendat: Nomen Dominiideiu
justa, indignatio vera, sed non proficua temporibus laudat, qui virtutes ejus sancta praedicationeconce-
uliionis. Poluerant enim ibi non indignari, si hicsuis lebrat.
vitiis redderentur infensi. Sequitur, dentibustuis fre- Vers. 2. Sit nomen Domini benedictum, ex hoc
met et labescel.Peccator et invidus in sua fluctuans nunc et utque tn smculum. Ne forle sibi momenta-
maiignitaie describilur : iracundiae quidem sute reti- neam laudem pueri crederent iraperatam, dicit et
nens malum, sed nulli ultra nociturus. Hic enira im- modo in hoc saeculo pradicandum, et in illa quoque
pie coramovebatur, ul alterum laederet: ibi jusie sibi aeternilate laudandum. Sed ne vel hoc localiter pos-
ira«cilur, quoniam pro sua malignitate punitur. Sic sit intelligi, subter dicit quemadmodum ubiquc lau-
ei Isains ail: A'o«al pax impiis, dicit Dominus(Isa>. delur.
LV(i)2l>. Naui fremitus ejus hoc agit ul labescat; Vcrs. 3. .4 solis orlu usaue ad occatum, laudatt
ft-9 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. CXlll. 810
nomen Domini. Hic universalem designat Ecclesiam, jA pes vindicent et egentes ; nam de slercore et pauper-
ut per lotum mundum, cujus fabricator est Chrislus, tate erigitur, quisquis de hac labe corporis per Dei
ejus praconia debeant non taceri. Justa commoni- gratiam sublevatur. Rex denique ipse mundanus
tio [mt. G., communilio] est Domini, salutaris in- inops est munerum Dei, et in stercore volvitur, cui
junctio; ut Crealorem suum crealura cognoscat, carnis vitia dominantur. Elevat ergo ab islis Domi-
eumque magnificare debeat, quatenus ejus laudibus nus quoslibet ordines, quaslibel aelates, cum mise-
semper accrescat. Hoc schema diciiur periphrasis, ricordiae suae dbna Iargitur.
Laline per circuilum. In aliis quippe locis, per or- Vers. 8. Ut cotloceteum cum principibus, cum prin-
bem, in aliis ex quatuor cardinibus, liic autem per cipibus populi sui. Declarat ad quid pauperis et ino-
solis cursum, quasi per quamdam lineam declaratus pis pervenirc possit erectio, scilicet uf collocelurcum
esl mundus. principibus populi sui. Principes enim populi sunt
Vers. 4. Excelsus super omnes gentes Dominus, el patriarchae, prophetse, apostoli, et quicunque Deo
super cmlosgloria ejus. Per has duas partes, uni- probabili conversalione placuerunt. Sed hic princi-
versas vult intelligi creaturas. Gentes, terrena cun- patum, non honorem credas qui bominum suffragio
cla suscipiamus. Cmlos, adverlaraus universa coe- conquirilur, sed illum qui Domino largiente praesta-
lestia : quoniam super omnia probatur excelsus, cui B ; lur, qui bumilitate altus est, qui fide certus, qui
ipsi quoque cceli subjecli sunt, sicut in alio psalmo mentis robore soiidalus. Nam quod addidil, populi
legitur : Exdltare super cmlos, Deus, et super omnem sui, signiflcat Ecclesiam catholicam, quae toto orbe
lerram gloria tua (Psal. cvu, G). Sive genles, carna- diffusa est.
les homines; cmlos vcro spirituales debemus acci- Vers. 9. Qui habitare facii slerilemin domo, matrem
pere; ut super omnes creaturas Altissimus sentiatur, filiorum Imtantem. Hic facta est conclusio superio-
qui cunclarum rerum condilor esse dignoscitur. rum sensuum, ct descendentium pulchritudo verbo-
Vers. 5. Quis sicul Dominus Deus nosler, qui in rum. Nam quod dixit: Suscitans a terra inopem, et
altis habitat ? Venit ad secundam parlem, in qua jam de slercore erigens pauperem : ut collocet eum £tm
ipse laudes dominicas ex factis ejus laetus exsolvit. principibus, cum principibus populi sui, exponit ubi
Dum quts dicitur, nemo alius significatur, quam qui hoc fieri ppssit; scilicet in Ecclesia,
quae ante ad-
tanlum propria potentiae suae majestale glorielur. ventum Sponsi sui slerilis fuerat; sed facta est maier
Qtti in attis habiiat, id est, in excelsis creaturis suis, laela filiorum, quando praedicalionibus apostolorum
quas ipsemagnas facit, cum in eis habitare dignatur; ex aqua et Spiritu sancto copiosos filios in toto orbe
ut sunt angeli boni, sancii ejus, et reliquae potesta- procrcavit. Quondam fusca, nunc pulchra ; quae per
tes, quae prasentiae ipsius dignitate grandescunt. G aquara fecundissimam parit, et virginitalem sua-m
Sed ne putares istam amplitudinem humilia velle glpriosa integrilatecuslodil. Ipsa fuit igilur sterilis,
despicere, vide quid sequilur. quam Dominus in domo sua habitare facit tmtantem,
Vers. 6. Et humilia respicil in coelo et in terra. de partu scilicet et numerositaie sanctorum.
Exponitur quod superius dictum est, qui in altis ha- Conclusiopsalmi.
bitat. Ipse enim humilia reipieit, ut fiant ejus dono Vehementer admiror quoties istum nunierum re-
semper altissima. llli enim supra piam humilitatem perio ingentium sacramentorum honore plenissimum.
sedes est; ipsam visitat quaenihil in se sperans, sed Ipse enim calculus aposlolos complectitur; ipse
de sola Domini largitate prastimit. Sed istam humi- lsraelilicum populum divisit in tribubus, futuram il-
liiatem in qualitale mentis accipe, non in positione lam, sicut Pater Hieronymusait (In cap. xxxi Ezech.),
lerrarum. Sequilur enim, tn cmloet in terra. Quae significans bealitudinem duodenaria quantitate distin-
esl incmto humilitas, nisi illascilicel in qua humili- gui. Verbi gratia, ul primum locum habeant apo-
tale sua sancli angeli placuerunt? Virtuies omnes stoli, secundum prophetae, tertium martyres, quar-
coelorum ipsa laude praecelsaesunt; et quidiiuid fi- tum infanies post baptismum rapti, quinlum virgi-
deliter humile fuerit, ibi Dei sedes ei aeterna poten- nes, sexlum recte poenitentes; ul sic usque ad
tia reperitur. /n terra enim quod dicit, signiflcat D duodecim partes per diversas merilorum distantias
sanctos viros, de quibus scriptum est: Super quem gradiatur. Hoc tangere videlur Apostolus cum dicit ;
requiescet [ed., tequiescii] Spiritut meus, nisi super Alia claritas solis, alia clarilas lunm, alia ctarilas
humitem, et quietum, el trementim verba mea (Isai. stellarum (I Con xv, 41); et alibi : Stella a stelta
LXVI,2)! Sic tn cmlo etin terra humilitas Deo pla- differt in claritate : sic erit et resurrectio mortuorum.
cita reperitqr, sicut superbia probatur exosa, per 386 Quapropter iste psalmus post cenlesimum
quam diabolus cecidit, per quam homines in tartari duodenario numero constitutus, futune nobis bea-
penetrale merguntur. Erubescant elali, et seipsos litudinis imaginem compromitlit, quando ad illam
accepta ratione convincant. Ubi credanllocum habe- aeternae laetitiae similitudinera jugiter Dominum a
re superbiam, cum coelum et terram ab humilitate pueris pracipit esse laudandum.
videanl occupata? EXPOSITIO IN PSALMUMCXHI.
Vers.'*Muscitans a terra inopem, et de stercore Alleluia.
erigent pdMptrem.Hoc beneficium non sibi soli ino- Cum jara multi psalmorum praecesseririt,et alii qtto-
PAITROL.LXX. 26
811 M. AURELII CASSIODORI 812
que secuturi sint qui Alleluiapraeriotantur,non incas- A debere suscipi, qui more undarum tumidis cogita-
sum tot psalmi talicapite videntur ornari. Nam sicut tionibus fluctuanl; Jordanem vero pro quolibet flu-
in metodia hoc composiium nomen diversos lonos re- mine debemus accipere, qui variis desideriis homi-
cipit, ita ct multiplices causas ad vim suae prnedica- nes rapiunt, et in raare illud inagniini nefanda pra-
tionis assumit. Non enim uno modo dicitur : Lau- cipitatione deducunt. Ista enira duo quaegenus hu-
date Dominum; sed, sicut ex diversis actibus laus manum diversa delectatione rapiebant, adventu
isla colligitur, ila et Alleluia variis negotiis et com- Domini respecto, a suis consuetudinibus retrorsum
petentibus narrationibus applicalur. Est enim inten- pr.T.cipitataredierunt. Etlicet haec historia referatur
tio psalmi istius , ut ab initio Hebraici populi per in Veteri Testamenlo, aliis lamen hic verbis et simi-
magna miracula plenitudinem legis (qui est Christus litudinihus indicatur; ut evidenter adverteremus
Dominus) mundo praesiitam nuntiaret, per quas si- antiqua illa facta spiriiuali intelligentia salulis no-
militudincs rernm, el hodie unumquemque liberari strac indicia nuntiasse.
approbal Chrislianum. Vers. 4. Montes exsultavcruntut arietes, et cotles
Divisio psalmi. velul agniovium. Paulatim evidentius descendil nd
Per totum psalmum prophela loquitur. Primo tempora Cliristiana. Monlesaposioloset evangelistas,
modo coramemorat quae miracula Dominus HebraeisB " vel omnes verbi pracdicatores accipi posse manife-
stum est, qui et supernam lucem a terris caeteris
praestiterit, et populo Christiano. Secundo sub in- Et merito monies appellali
terrogatione dicit cur fugeril mare, quare cursum primitus acceperunt.
suum Jordanis abstinuit [ed., retinnit] : responsio- sunt, propler sanctitalis amplissinium cacumen, et
nein gratissimam jungens, a facie Domini lerramt fidei solidissimam flrmilaiem. Isli enim exsultaverunt
fuisse commolam. Tertio simulacra gentium inutilia in operibus Suis tanquam arieles, qui fidelissimum
deinonstrat adoraloribus suis ; et religio DominiI gregem ad caulas Dominidivino juvamine perduce-
bant. Collet autem mediocritaiem significant laie
quam sit utilis ei saluberrima propriis cultoribus
credenlium, quorum pectora fidei semina efficaciter
(onsequenter exponit.
acceperunt. Collesenim dicti sunt a colendo. Ista
Expositio psalmi. enirn spirilualiter advertere nos debere raiio ipsa
Vers. 1. In exilu Israel de [ms. G. et ed., ex]I compellit, quando ad lilteram omnimodis probanlur
JEgyplo, domusJacob de populo barbaro. Hic exifunt1 absurda. El ideo respice qua suavilate priores simi-
illttm debemus accipere, quando nos a peccalorum1 litudines ad hanc inlelligentiam videntur esse per-
vinculis conlingit exire. Tunc enim ab /Egypiiorum,> ductae, ut sibi orania puicherrima collalione respon-
id est a dacmontim turba liberamur, quando bar-" ^G deant.
baricse severitatis illius jura non patimur; et vere6 Vers. 5. Qutd esf tibi, mare, quod fugisli; et tit,
reddimur Israelilae, cum pompaemundi hujus a no- Jordanis, quare conversus es retrorsum ? Secundum
slra coeperint mente discedere. Barbarus autem a' ingreditur modum, in quo decora interrogaiio prae-
barba et rure diclus est, quod nunquam in urbevixe- mittitur, ut dulcissima responsio subsequalur. Quae
rit, sed semper ut fera in agris habitasse noscatur. figura dicitur peusis el apocrisis, Laiine percuncta-
Domusvero Jacob veraciler eflicimur, quando Clni- tio atque responsio. Requiritur enim mare, disciili-
siiani dogmatis praecepta servamus. tur tluvius cur suas consueludines perdiderunt; ut
Vers. 2. Facta esl Judma sanclificalioejus, Israel;' ipsa gressus defixerint, quae pridem involuta orania
potesias ejus: Israel regnabit in ea. Tria ista com- rapiebant. Et bene additura est, retrorsum: quo-
maia versus bujus divisa expositione noscamus, Ju- niam univcrsae correctiones tunc nobis
proveniunt,
dmam[ms. G. et ed., Judam] dixiraus non solum ad^ qimndo Domini beneficio noslra se instituta conver-
Hebraorum pertinere nalioncm, sed ad omnes fide-" tunt. Nam
quod pene ipsa repeliit quaesuperius di-
les posse respicere. Verus enim Judas Salvalor cst' xil: Quid est tibi, mare, quodfugisti; ct tu, Jordanis,
Dominus, in quo regnum et poteslas Israelitarum,'» quare conversuses reirorsum? alia figitra est, epa-
id esl videntium Deum noscilur esse perpetua ; ilaa iDnodos, id est
repettio rerum quaa jiinctim diclae
qui eum circumciso corde seqiuintur, Judaeivera- sunt. '"
ciler nuncipanlur. Potestas autem ejus Israel dictaa Vers. 6. Montes, quare exsultastis ut arietes ; et,
est, quoniam in ipso magna miracula proprine virtu-'" coltes, velut agni ovium? Priorura versuum ordinem
lis oslendit. Nam ubi ille non habet poteslatem, cuslodivit; sic enim sub alio modo et hic sunt po-
in |»
qui omnia quaevuli facil in cceloet terra ? '" sili, sicut in priraa divisione videnlur esse narrali.
Sequi-
lnr, Israel regnabit in ea; scilicel quoniam vir videns
1S
lnterrogat enim saeculumper mare vel fluvium, quid
Deum in beala illa congregalione regnabit, ubi san- '" fuerit quod ejus ligamenta soluta sint. Et
quoniam
cti sunt omnimodis congregandi. erat una responsio secutura, et jllos quoque inter-
Vers. 3. Mare vidit, et fuyit; Jordanis conversus us rogat qui exsullasse pracipue videbantur. Unus enim
est retrorsum. Videns propheta ingentium miracu- u- Auctor et illa fecit obstupescere, et haec praestilii
lorum se mole superari, viliorum omnium causas as flxa prosperiiale gaudere.
duahiis allusionibus plenissima brevitate conclusit. '• 387 Vers. 7. A facie Domini commola est terra ,
Mare, frequenler diximus peccalores islius saeculi lli a (acie Dei Jacob. Secuta est competens quae para-
813 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. CXIII. 814
batur utriosque responsio. Audite, conversi; audi- A eum omnipotentem esse cognoscas, dum ubique
te, fidelissimi Christiam, comtnotionero istam, id effectum suse voluntatis ostendat.
est permutationem, quae huraanae terra felieiter eve- Vers. 12. Simulacra gemium argenlum et aurum,
nit, non factam tremore montium, sed prospera opera manuum hominum. Venit ad tertium modum,
conversione populorum. Nam si quaeras quid sit Do- ubi propheta simulacra geniium irridet, et Dominum
minus, audi, J9eus Jacob. Ipso enim misericorditer Israel congrua laude concelebrat. Hoc genus causae
apparente abejus facie, id est prasentia salutariter dicitur demonstrativum, quod et vituperationem et
ferra commotaest, quae mortis stupore pigra riguerat; laudem dignoscitur continere. Nam quinque versibns
quaetamen sic a sua superstitione commota est, ut in vituperat deos paganorum : deceni vero Deum lau-
cullura Domihi aeterno fixa robore permaneret. dal excelsum, ut et in ipsa quantiiatedictorum, re-
Vers. $.' Q»t convertit petram in slagna aquarum, rum discrepantiara monstraret ambarum. Sed quo-
el rupes in fontet aquarjum. Petram (ut arbitror) Ju- niam superius invisibilem Deura dixerat, quae vult
daeorum duritiam debemus advertere, quam in sacri omnia facientem, hic merito irridenda dicit idola,
baptismalis tlagna converlit, cum eos ad religionem quae ad humanilatis formam composita, vel ipsis
fecil venire tranquillam. Quam simililudincm Domi- corporeis sensibus probantur exiranea. Nam licet
nus in Evangelio dicit: Polens est Dominus de tapi- B inveniantur et aenea et lignea simulacta, utilius ta-
dibushit suscilare filios Abrahm(Matth. m, 9). ldem men illud elegil, quod gentilitas judicabat reveren-
rupes, boc est arida et dura corda genlilium, divini tius adorandum ; ut erubesceret colere viliors»,quo-
eloquii manare fecit fonles irriguos; ut qui ante rum et pretiosa probantur irrisa. Sed ne putares
sterilibus superstitionibus siccabantur, post audili hsec signa naturae alicujus vivam babere subslantiam,
[mss. A., B., F., avidi] fuerint verbi coelestis praedi- ad vilitatem dicitur exprimendam, deos illos genti-
cationes influere copiosas. Hactenus superiores ver- lium mortalium manibus fabricatos. Pudor est dicere
sus per figurani parabole noscuntur esse decursi. simulacrum ab illo coli, cujus ipse auctor potuit in-
VerS. 9. Non nobis, Domine, non nobis; sed no- veniri; utquid mortaii valeat prastare, qui nisi vo-
mini tuoda gloriam. Super misericordiam [ed., mise- luisset homo, idolum non potuisset existere ? Sic et
ricotdia] tuam et veritalem [ed., veritate tua] tuam. Jeremias talia deliramenta pulchra definitione conclu-
Cum multa beneflcia dixerit quae nobis Christus Do- sit, dicens: Nihil aliud erit, nisi id quod volunt este
minus profutura concessil, nimis vera subsequiluf aurifices (Jet. x, 9). Quibus etiam Sedulii (ut ita di-
et affectuosa petitio; ut propler nomen suum huma- xerim) poetae veritatis versus illi repetendi sunt:
no generl praestaret utilia, qui probabilia merita in Lignee, ligna rogas : snrdis clamare videris:
peccatoribns nequaquam poterat invenire. Nam cum n A.muiis respousapetis.
bona largialur immeritis, ipsius gloriaeprobatur esse Nam si quseris scire quid sit veraciter Deus, audi
quod concedit. Sequitur, Super misericordiamluam Isaiam dicentem : Ego Dominus, hoc est nomen meum
et veritatemtuam. His duabus rebus gtoriam Domini in mlernum: gloriam meam alteri non dabo, neque
postubitdebereconcedi. Miseticordia est enim, cum virtules meas sculptilibus. Qum a principio sunt, ecee
miseris ac delinquentibus peccala dimittit; veritas, fiunt: ut nova qum ego annuntiabo, et priusquam ma-
cum bealiludlnis fulura promissa restiluit; sive (ut nifestarem ea audire vos feci (Isai. XLII, 8, 9). Quo-
alii votunt) eutn judicaiurus esl irapios. Ulrasque niam ego svm. Ante me enim non fuit alius Deus, et
euim res, sive dum parcit, sive dum judicat, ad glo- post menon erit (Ibid. XLIH,10).
riam Domini pertinere manifeslum est. Vers. 13. Os habent, et non loquentur; oculos ha-
Vers. 10. Neqttando dicant gentes : Ubi esf Deut bent, et non videbunt.
eorum? Subsecuta est causa quare dignetur Domw Vers. 14. Aures habent, et non audient; natesha-
nus devotis misericordiie sure dona praestare. Quae benl, et non odorabunt.
figura dieitur actiologia, id est Causac redditio. Ne- Vers. 15. Mantts habent, et non patpabunt; pedet
fandam qnippe imputalionera petit amoveri, quam in habent, el non ambulabunt: non clamabunl in gulture
isto saeculo paliuntur creberrime Christiani. Nam suo ; neque enim est spiritus in ore ipsorum. Et in his
quoties martyrum corpora diversis suppliciis affli- tribus versibtfs verissima descriptione notati sunt,
guntur, ipsa vox est tyrannorum, ipsa genlilium : qui fafsis numinibus suis membra horoinum inaniter
Ubi ettDeut eorum ? Quasi non possit eripere quos assignare voluerunt. Nam qnid, rogo, illi
opus fnit
ul coronet tormenta patitur sustinere. os, qui loqui non poterat ? Quid oculi, qui conspicere
Vers.il. Deus autem noster in coelo sursum; in non valebat ? Quid aures, qui non erat auditurus ?
cmloel in terta omnia qumcunquevoluit fecit. Contra Quid nares, qui nullatenus fragrantiam sentiebat ?
dementium verba gentilium, qui dicunt: Ubi est iVaresautem a gnaritate diclaesunt, quod nos faciant
Deus luus? veracissima nimis infertur et absoluta odoratus agnoscere. Quid manus, qui res
palpabiles
sentenlia, Deum nostrum omnia facere qum vutt in ignorabat ? Quid ptdes, qui se movere minime pra-
cmloet in tetra. Nam cum dicitur, in ccelosursum, valebat ? Et ut talibus rebus augeretur
irrisio, addi-
supra omnes creaturas potens esse monstratur. Se- dit; ut nec ipsis quoque animalibus ratione caren-
quitur, omnia eum facere quacunque vel in minimis, tibus debeant comparari, quando tn gutture tito non
vel in maximis ereaiuris suis voluerit operari, ut habent vel confusum clamorem,
quem pecofa emit-
 815 M. AURELII CASSIODORI 816
tere propriis quibusdam vocibus consuerunt. Se- A i Vers. 21. Benedixit domum Jtrael, benedixit do-
qniiur senlentia qucccuncta concludat, et hominibus, mumAaron. Haeceadem pulchra varietale congemi-
et pecoribus ideo illos incomparabiles inveniri: quiai nat, ut benedictionent Doraini prastari talibus incul-
»wjtesf spirilut in ore iptorum. Voces enim reddere, cata ralione crederemus. Nam cum dicit, memor fuit
sive articulares, sive confusas animantium esse noni noslri, gratiara divinae pietatis oslendit. Quibus enitn
dubium 388 est: in quibus aptissime long.i enu- meritis debebatur, ut Christus Dominus adveniret,
meratio facta est, ne cito paganorum opprobria fini- qui et errantes populos doceret, el conversos sua
renltir. benedictione salvaret ? Benedixitenim domumIsrael,
Vers. 16. Simites illis fiant qui faciunt ea, el omnes•< de sanctae Mariaevirginitale nascendo. Benedixitquo-
qui confidunt in eis. Audit forsitan paganus el gau- que domum Aaron, sacerdotii honore praecinclus,
det se suis nurainibus comparatum ; sed intelligati sicut de ipso in alio psalmo dictum est: Tu es Sa-
quantum tali patrocinio potuit proficere, ut de ra- cerdot in mlernum secundum ordinem Melchisedech
tionabili homine usque ad insensibiiia melalla me- (Psal. cix, i).
ruerit pervenire. Intelligat culturam suam in da- Vers. 22. Benedixit omnes timentesDominum,pu-
mnationem propriam fuisse conversam, et refugiatt sillos cum majoribus. Post speciales enumerationes
illud adorare, unde plectibile judiciuin cognoscilur;' B ad benediclionem generalitatis ascendit: ubi simul
excepisse. Sxmilet quippe illis (iunt, qui sequi lalia1 omnes benedicunlur qui servire Domino pura menle
decreverunl. Nec illud omillendum est, quod fabri- delegerunt. Hoc enim fecit in piscatoribus, hoc fecit
catores et cultores hujus rei una perculsi probantur in regibus, nec ullum genus hominum ei credens
esse sententia. Similis est enim iniquitas alios suis' probatur exceplum, quod sit ab ejus muneribus alie-
operibus decipere, et culluris se pessimis obligare. num. Quae figura dicitur anacepbaleosis, id est re-
De his eliam dicit Apostolus : Qui commutaverunt ( capilulatio, quae fit quando ea quae superius dicta
veritatemDei in mendacium, et coluerunt et servierunt( sunt lalius, breviter in memoriam postea revo-
creaturm potius quam Creatori, qui est benediclusin' canlur.
smcula (Rom. i, 25). Hic etiam illa figura convenire' Vers. 23. Adjiciat Dominus super vos, supet vos et
monstratur, quaeappellalur sarcasmos, idesladver- super filios vestros. Adjiciat, duplici modo videtur
sarii derisio violenta, quae ipsas quoque culpas pe- intelligi: sive benedictionetn quam in hoc saeculo
netrare dignoscitur. sanctis suis Dominus pro parte concedit, sive adjiciat
Vers. 17. Domus Israel speravit in Domino: adju- nuraero vestro populos fideles. Qood et nostris tem-
tor eotum el ptoleclot eotum est. Damnatis iniquita- poribus facit, et usque ad finem sacculi non desinit
tibus perlidorum, ad celebranda praeconia Domini' < G operari; ut de gentibus Ecclesia praedestinata ,in
laetus accedit. Donxus Israel Ecclesiam cognoscilurr unum gregera redacta congaudeat, et unius pastoris
fidelium significare populorum. Ipsa enim sperat in' glorioso regimine perfrualur.
Domino, quaemundana desideria semper abjiciens,* Vers. 24. Benedictivos a Domino, qui fecit cmtum
sola ipsius deleclatione perfruitur. Et quid ei pro- et terram. Cum superius optaverit propheta ul bene-
veniat, consequenter exponit : adjutor enim et pro- dicerentur fideles, jara ipsa pradeslinalione confi-
teclor ejus efflcitur, cui orania servire demonstran- sus benedictos dicit esse justissimos. Et vide genus
tur. Adjutor, quia carne laborantes in hoc mundo,> benedictionis, Domino, posuit: quia ipsa esl perfe-
in quanlum utile novit, adjuvat; protector, quoniam1 cla beatitudo non sibi queraquam praparari, sed
animas sanclas nulla sitvit diabolica fraude sub- Domino. Hoc enim verbo et fldelium corda roboran-
verti. tur, etfutura beatitudo, unde provenire possit osten-
Vers. 18. Domus Aaron speravit in Domino: adju- ditur. QMIfecit cmlumet terram : sive verbum signi-
' Jor eorum et
protector eorum est. Quod priore versu1 ficat, cujus operatione oninis creatura perfecla est,
generaliter dixit, hoc nunc de sacerdotibus decora1 sive pusillos et majores, quos superius dixit, qui
iteratione retexuit, ut excelsus ordo ponlificum non1 ejus misericordia ad catholicae religionis gaudia per-
m generali coramemoratione, sed speciali praeconio; J D venerunt.
laudaretur. Aaron enim in populo Judaeorumprimus3 Vers. 25. Cmlumcmli Domino; terram aulem de-
sacerdos elecius esl, cujus commemoratione merito9 dif filiis hominum. Cum jusli coelum dicanlur, Do-
ordo ipse declaratur. minus Christus Coelum ccelorum convenienter acei-
Vers. 19. Qttt timent Dominum sperent [ed., spe- pitur, sicut Sanclus sanctorum, Deus deorum, et
raueruiif] in Domino: adjulor eorum et proteclor eo- caetera quae in hunc modum granditer efferunlur.
runxest. Exponit quod superius dixit, Domus Israel,> Cmlumautem dictum est, quod intra se celet uni-
et domut Aaron. Ipsi sunt enim qui timent Dominum,• versa. Cum enim cmtumcmlorumdatum sit Domino,
el tperanl in Domino. Duo enim ista sunt quae bea-' . sicut in sexagesimo septimo psalrao legitur : Qui
tos faciunt et felices, quos consequitur quod su- ~ atcendil super cmlos cmlorum ab oriente; terra est
perius dixit, ut eis et adjutor sit Dominus et pro- hominum filiis altributa, ubi se per graliam Domini
ttctot. multipliei colluctalione purificent, et ad aeternam vi-
Vers. 20. Dominus memor fuit noslri, et benedi- i- tam ex istius mundi agone perveniant. Dedit aulem,
tcilnos. ad humanilatem pertiuel incarnalionis ; nam Verbo
817 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. CXJV. 818
Divisio psalmi.
quid dari poluit, qui cum Patre et Spiritu sancto A ,
sempercuncta possedit et possidet? Liberatus propheta de profunda fovea peccatorum,
Vers. 26. Non mortui-laudabunt fe, Domine, neque etiam in illa petra misericordiae constitulus, primo
omnes qui dttetndunl in infernum. Mottuos hic illos merabro gratias agit: quoniam se exauditum essc
dicit qui perpetuis cruciatibus affligendi sunt; eo- cognoscit, et contra omnia pericula mortis efncaciter
rum voces non suscipit Dominus, quia beati tanlum se Dominum invocasse testatur. Secundo iterum
sunt, qui ejus praconia personabunt, sicut Salomon clamat ad Dominum, ut liberatus perveniat ad illam
dicit: A thortuo, ouast ex eo qui non est, perit con- requiem sempiternam, quam fidelibus promitiit Do-
fessio(Eccli. xvn, 26). Et paulo post : Nos aulem mini munere concedendam.
viventesel sani laudamus nomen tuum. Dicendo au- Expositio psalmi.
tem, neque omnesquxdescenduntin infernum, oslen- Vers. 1. Ditexi, quoniam exaudivit Dominusvocem
dit et sanctos ad infema quidem descendere, sed in orationis mem. Amorem Domini horninibus duobus
Domini exsultatione gaudere. Mori enim justis et provenire constat arliculis. Esl unus quando pro
peccatoribus probatur esse commune, sed nimis collatis beneficiis et ab infidelibus diligitur atque
longa discrelione separanlur, sicut in oclogesimo laudatur, sicul in alio psalmo dc peccatore legitur :
quinlo psalmo diclum est: El eripuisti animam meam B Confilebiturlibi, cumbenefeceris ei (Psal. XLVIII,19).
ex inferno inferiori (Psal. LXXXV, 13). Alter est certissimus atque perfectus, cum devoti
389 vers. 27. Sed nos qui vivimus, benedicimus animus nulla accidentium malorum adversilate deji-
Dominum, ex hoc nunc et utque in smculum. Exposi- citur : sed in miseriis suis spe ftiturorum, in cliari-
ta parte damnatorum, aptum fuil ut pulchritudinem tate Domini semper accenditur, sicut dicit Aposto-
psalmi beatorum bona concluderent. Vivorum enim lus : Quts nos separabit a charilale Chrisii ? tribulalio?
cst Dominus, non mortuorurn, sicut in Evangelio an angustia ? an perseculio? an fames ? an nuditas
legilur: Non ett enim Deus mortuorum, sed vivorum (Rom. vni, 35) ? eic. Hunc ergo modum propheta
(Matih. xxn, 32). Vivorum autem accipiendum est, subter exponit: quoniam in tribulalionibus elangustii§
non ista vita viventium, quam communem sanctis suis dilexit, quando illi tribulaliones et dolores pra-
constat esse cura irapiis; sed illa de qua in alio psal- stilerint, ut Dominum invocare mereretur. Quapro-
mo legilur: Placebo Donxinoin regionevivorum(Psal. pter David non in regni amplitudine laetus exsultat,
cxiv, 9). Et ne ad lerrena bona mens humana de- non de mundi felicitate gratulatur, quam noverat
scenderet, ad illa coelestia congruenter ascendit, transituram ; sed gaudet orationem suara in angu-
quae nec in laudibus possunt habere terminum, nec stiis a clementissimo Domino fuisse susceptam, quod
in praeraiis sustinere probantur occasura. (J prodesse sibi perpetue sentiebat. Et vide quo com-
Conclusio psalmi. pendio et causara posuii, et ralionem causae moraen-
tanea celeriiate subjunxit. Quod schema dicitur
Luxerunt nobis quasi granati mali minuta pul-
hisloriae corio revelata dulcissima epitrocasmos, id est dicti rotalio, quae breviter et
cherrima, quae succincte ea quaesunt dicenda perstringit.
melta sudaverunt. Quod enim versus, tot gratiae;
Vers. 2. Quia inclinavit aurem suam mihi ,* et in.
quot verba, tot poma sunt anirase. Monemur enira diebus meis invocabo eum. Auris, sicul jam diclum
per similitudines veleris populi, hujus mundi quasi est,
appellata est ab audilu, quam merilo ad nos in-
yEgypliacam dominationem relinquere ; ul possimus clinare dicitur
ad lerram promissionisbaptismatis itinere pervenire. nulla ad Deus, quia ut nos dignelur audire,
Festinemus intrepidi, adventu Domini adversitates ipsum humana merita videnlur atlingere.
factum in adventu Domini veritatis ipsius tra-
nostraesolutaesunt. Mare fugit, Jordanis retro timo- Quod
dit auctorilas, quando mundi sceleribus miseralus,
re conversus est, simulacra gentium quasi metalla
medicinam bealae incarnationis aitribuit. Et quoniam
insensata contempta sunt; Domini autem nostri
Et ejus circa se uberrimam cceperat sentire pietalem,
gloria ubique colitur, ubique pradicatur. ideo, in diebus suis cum multis tribulationibus
juvante Deo, psalmorum virtutes sludiosissime per- angeretur
D (sicut inferius dicit) invocasse se Dominum profite-
quiramus: quoniam se et fidelibus aperiunt, el in- tur. Nostros enim illos dies dicimus, ubi propria
credulis semper abscondunt.
iniquitate peccamus, et anxios dolores pravis cogi-
EXPOSITIOIN PSALMUMCXIV. tationibus suslinemus. Mirabilis sententia, beala vi-
Alleluia. cissitudo, et fidelem semper beneficia quaerere, et
Excitat nos de sorano hujus saeculisoleranis ac clementern Dominum conlinua benignitate prae-
vera coramonitio, et velut quidam spiritualis gallus stare.
ad opera nos cogit venire fidelium. Audiamus san- Vers. 3. Circumdederuntme dolores morlis, et pe-
ciamvocem, pium sequamur imperium [In mss. A., ricula inferni invenerunl me. Causas adhuc reddit
B., F., imperium deesf], et relinquamus impium [Ab aplissimas, cur vir sanctus dilexerit Dominum, non
ed. tt nxt. G., et relinquamus impium aberat]. Lau- illas in quibus se amari putat humanilas, si inflatis
da io enim Domini dignitas operum et pretium est honoribus evehatur, si divitiarum mole grandescat;
laborum, quando nec suavius quidquam potest dici, sed ideo se dicit divina gratia visilatum, quia dolo-
ncc salubrius actitari ribus et periculis probabatur affectus; meritp, quan*
819 M. AURELll CASSIODORl 820
do ista perducunt ad gloriam, illa pracipitant ad, A cordem Dominum generaliter esse professus est :
ruinam. Et inspice verba simplicia magnis sensibus nunc aulem universaliter parvulorum se dicit esse
esse farcita. Circumdatum se dicit doloribus; et ne cuslodem, et postea humiliatum et liberatum esse
putares mediocres, addidit, moriis. Adjecit eliam, prociamat, ul per hunc ordinem rerum ostenderet
inferni pericula, quaeconslat tormentis omnibusesse quod in Evangelio legitur ; quamvis de muilis gen-
graviora. Sequilur quoque, inveneruntme, quasi ino- tibus sit aggregalus, unum gregem Domini, el unum
pinatum, quasi securum, quasi a Domini defensione illi esse pastorem. Parvuli sunt qui sibi certissiine vi-
sepositum ; ut facilc potuerit capi, quem a tanto denlur exigui; sed sola Dominilargitaie grandescunt.
coniigerit munimine segregari. Et vide quale verbum est positum : custodiens,di-
Vers. i. Tribulationemel doloreminveni,et nomen xit, tanquam paslor eximius, qui gregem suum a ra-
Domini invocavi. Audis tribulationemet dolorem, et paci lupi incursione defendii. Sed inspice quod ordi-
fortassisoffenderis; sed quas divitias gerat imrinsecus nem congruum servans, prius humiliaium, postea se
thesaurus iste, cognosce. Haesunt tribulatioiies quae dicit esse liberalum; ul vulnera dolere [mss. A., B.,
ad Dominum exclamare fecerunt, hi dolores qui F., dolores esse] non possint, quaead sanitatem coe-
medicinaliter corda punxerunt, ul ad verum medi- g leslis Medicimunere pervenerunt.
cum ciamaret aegrolus, unde venire indubitatum Vers. 7. Convertere,anima mea, inrequiem tvam;
coastat auxilium. Et inspice quid mutata haec verba quia Dominus benefecit tibi [ms. G. el ed., tnihi].
parturianl; superius ubi captus est, a doloribus Cantet hoc anima cum prophela, quae peregrinatur
390 inventum se dicii: hic ubi remedium reperit, a Domino. Canlet lioc ovis illa quae erraverat, et
inveniste seipsos dolores asseruil. llle enim causas Custodis revecta humeris, ad caulas meruit redire
calamilatis suae cognoscil, qui se afflicium, ul con- Pasloris. Cantet hoc filius ille qui mortuus fuerat et
vertalur, intelligit. Nam et medicus lunc quaeritur, revixit, perierat et inventus est. Cantet hoc populus
quando viscera huraana morbus aliquis gravare sen- devotus qui, pretioso sanguine redemptus, ad desi-
titur. Sequitur, et nomen Domini invocavi,quo prae- deratam requiem pervenire Domini largitate prome-
stante et dolor et tribulatio celeriter vincerenlur. ruit. Quapropter animam suam horlatur propbeta ul
Vers. 5. 0 Domine, tibera animam meam! miseri- converiatur ad Dominum, unde illi et tranquilla venit
cors Dominus, el justus, et Deusnosler miserebilur requies et abolitio peccalorum. Suam ergo requiem
[mss. A., B., F., miseretur]. Enumeratis passionibus dicil, quae illi dala esl per graliara, non meriloruin
suis, propheia venit ad secundum membrum, ubi compensatione possessa. Denique sic sequilur: Quia
exclamat ad Dominum, ul anima ejus a peccatorum C Dominus benefecittibi.
profunditate liberelur, sicul dicil Apostolus: Quis Vers. 8. Quia eripuit animam meamde morte, ocu-
me liberabitde corpore mortis hujus ? Gralia Dei per los tneos a lacrymis, pedes meosa lapsu. Declaranlur
JesunxChristumDominumnostium (Rom. vu, 21,25). causae quare superius dixerit: Quia Dominusbenefe-
Quaeiigufa dicitur proanaphonesis, Latine exclama- cit tibi. Sed haec intelligamus prascientiae virlule
lio, quoties inler alia quaeloquimur, ad Deum subito prophetam dicere de fuluro : quoniam adhuc in isto
verba converliraus. Quapropter tribulaliones no- saeculoviventibus convenire non possunt. Ait enim :
stras el dolores diligenlissime divino munere per- Eripuit animam meam de morte. Anima: quippe ju-
scrutemur; lalent enim atlius, et plerumque saeculi siorum, cum de isto saeculotranseunt, ab illa nn rie
deleclatione velata sopiuntur, quae nisi divino adju- liberantur, de qua in Evangelio dictuin esl: Sine
lorio quaeramus,iutrinsecus vocem istam saluiarem mortuossepeliant mortuossuos (Luc. ix, 60). Et cum
eructare non possumus. Nam cutn dicit, libera ani- dicit, eripuit, beneficium divinaevirtutis ostendil,
mam meam, confitelur eam sine Dominosemper esse quia nisi pcr ejus polentiam non valuissel a morle
captivam. Sequitur, misericorsDominus, et justus, et perpelua liberari. Sequitur, oculosmeosa lacrymis.
Deus noster miseretur. In supefiori commate liberari D Cessant ulique iacrymae sanclorum, quando jam
petiit animam suam, hic autem promittit Dominum mors animaennn probatur esse suspecla ; non enim
misericordemet justum ; ut nec ipse in illa petitione in securilate plangilur, sed in islo agone ubi cala-
|mss. A., B., F., liberatione] dubiiasse videretur, mitas venlura meluilur. Addidil, pedesmeosa lapsu.
necalios facerel anxia voluntate pendere. Mitericors, Cum dicil, a lapsu, oslendit lubricum el pronum
quia illi incHnavitaurcm suam ; jnttus, quouiam cor- esse peccatum. Sed bene iilic non formidatur ruina,
ripuit peccatorem ad veniam reqnlrentiain. Misere- ubi jam est aclerna ptosperilas. Nam in isto saeculo
bilur, cum recipit filiura queni flagellat. Unde co- constituti (sicul diclum est) et morlem animacjusti
gnosce haectria posita ad fragililatem humani gene- tiraeni, et assidue lacrymas fundnnt, el pedes .suos
ris insiruendani, quae saeculidelectationibus inliian- a lapsu non credunt ullalenus alienos. Hic eniui col-
do, asperos putat dolores qui pro salule aniinae luctalio est, et ideo cuncta sub metu sum; unde
conferuntur. intelligimus his tribus periculis subjacere genus hu-
Vers. 6. Custodiensparvulot Dominut; humiliatus manum, quod adhuc in islius vitaecoiluctatione ver-
twm, et liberavitme. In magnam significalionemprae- satur. Nam vide quid sequitur.
posteravit ordinem, quem superius dixit. Liberari Vers. 9. Placebo Dominoin regione vivorum.Per-
enim primo petiit animam suam, et postea miseri- scrutandum est quare dixeril de fuluro, Plaeebo Do-
821 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. CXV. 822
tnino in regionevivorum, quasi non et hic in regione A I Expositio ptalmi.
mortuorum placeant sancti, qui sunt Judicis ore lau- Vers. 1. Credidi, ptoplet quod locutut tum: ego
dati ; cum et in Genesi legalur: Placuit Enoch coram aulemhumiliatus sum nimis. Martyrum populus ille
Deo, et translulit iltum Detts (Gen. v, 24). Job quo- reverendus ordinem veri dogmalis servans, prius se
que Dominivoce laudatus est (Job i, 8). Et in Evan- dicit ctedidisse, et postea fuisse proiocutum, propler
getio de Nflthanaele ipse Dominus dicil: Ecce vere illos scilicet destruendos, qui veraciler non creden-
Israelila, in quo dolusnon esl (Joan. 1, 47). Sed liic, les, aflectant de ejus aliqua pradicare magnalibus.
placebo, dixit, j:(m securus, jam qui displicere non Post veram siquidem fidem sancta debet venire con-
possim, nec quidquarmdubium suslihebo, quando, fessio, ne illud audiat imporlunus : Peccatori autem
sicul Apostolusdicit, Mars absorptafueril in vicloriam, dixit Deus: Quare tu enarrasjustitias meat(Psal. XLIX,
et corruptibilehoc indwrit incorruplionem, el mortale 16) ? Sequilur, ego autem humitialut tum nimit. Ne
hoc induerit immortalitalem (I Cot. xv, 54); lunc inlelligeres pradicationes veracissimas humilialas,
enini jUsli ita placebunt Domino, ut ullerius de quae tanto plus enitescunt quanto amplius persecu-
peccatorum adversitate nihil meluanl. In regione torum studio comprimuntur. Se dicit esse humitia-
vivorum, dixit, in congregatione sanclorum, ubi tum, quia sancta religione crescente, ipsi videbantur
omnis viverisrevera colligitur, et a morientium sorte B ] poenistemporalibus subjacere.
separatur, Sicut in Evangelio Dominus dicit : Qui Vers. 2. Ego dixl in excessu [mss. A.,B., meo]
credit ih Me, transiel de morte dd vilam (Joan. v, mentismem: Omnishomo mendax. Ne illam vera-
24). cissiraam confessionem quam, Doroino prastante,
Conclusiopsalmi. susceperat, aliquis putaret mortaliura viribus appli-
SalutarU psalmi istius intentione tractala, conlra candam,omnetn quid proprium huroanitas habeat, ipse pro-
hominemscilicet esse mendacem.Sed
mundi dolores animi fonitudinem debemus objicere. fitetur,
vide ijUodhanc considerationem non facile poiuit in-
Dicamus, sicut psalraus inclioat: Dilexi, quoniam ex- ad supernam conteraplationem per ex-
audivit Dominusvocemdeprecationis mem: quia non venire, nisi
mentis evectus : quando anima corporea sor-
cst poenaquaepromovet, non est dolor qui perducit cessum
ad requiem; nec durus aestimandusest fletus, qui de purgata, causas rerum manifestis speculalionibus
ut sibi
seterna gaudia subministrat. Intendamus enim non inluelur. Magna siquidem prudentia geritur,
aliquis imprudens esse videatur. Nam sicut leves ac
quod patimur, sed quod speramus, et temporale falui se esse veracissimos
malura sine dubitatione mollcscit, 391 CUJUS menliuntur, ita illuminati
Pro~ mendacesse esse
cognoscunt. Quapropter haec nos
sperrimus intenditur finis. Hogemus ergo omnipo- C .
certa constringat, utquando carnis fragilitate
tentiam Christi, qui haec solus valet inaestimabili regula mendacessumus, nostrum esse faleamur; quando
virtute superare ; ut acie malignilatis infracta, nec
divinis muneribus applicemus. Haecautem
illa nobis omnino flant aspera, quae nunc videntur veraces,
senlentia pertinet ad figuram paroemiam, quoniam
austera. Sic enim Domino in regione vivorum pla-
hoc proverbium humani sermonis frequentatione ce-
eebimus, si in boc saeculomorlificare uostra corpora lebratur. Tale est illud
nomine festinemus. quod in Aclibus apostolorura
pro ipsius gloriae Saulo dictum esl : Durum est libi contra stimulum
EXPOSITIO1N PSALMUMCXV. ealcilraie (Act. ix, 5); revera durum, quoniam suis
Alleluia. nisibus percutitur, qui in acutum calces elisisse
monstratur. Notandum vero quod excessusmentiset in
Sic debei nobis aliquando Domini laus increscere,
ut non alleluiatica possimus gaudia fastidire. Vox malo ponatur, sicutest in Paralipomenon : Et deditti
eos in id est in excessu mentis, etin commo-
fidelium, sermo beatorum, modulatio sancta canen- tione elexsiasi, in interitu (II Par. xxix, 8).
tium, unde el auditus corporeus suaviter delinitur, Vers. 3. Quid relribuam Domino pro omnibusqum
et anima fessa coelestidelectatione recreatur. Intro-
mihi? Bene dubitavit quid rettibuete possit
ducenda suntenim martyrum verba, qui et confes- ,D relribuit
nihil habebat. Nara
sione gloriosa [mss. A., B., F., confessionis gloria] huraanitas, quae boni proprium
cum dicilur, quid ? haesitatio magna (ed., nostra]
viguerunt, et passione mirabili munera sunt Domini
monslralur. Quid enim illi ab homine potest reddi,
consecuii.
dum seraper ejus nos constet munere contineri ?
Divisiopsalmi. Merito ergo dubitabat, cui dignum de suo nihil oc-
Per iotum hunc psalmum invictorum martyrum currerat. Verura ne omnino redderelur sterilis, con-
verba referunlur. Prima positiorie beneflcia Domini iisus de misericordia Domini, quid retribuat, subse-
commemorant, quibns cum haesitarent quid eis di- quenter exponit. Sed istud est magnopere perqui-
gnum potuisSetreddi, occurrit utique gloriosus ca- rendum quod dicitur, Deum nobis retribuisse quae
lix iile martyrii, qui tamen Domini largitate praesta- contulit; quasi boni aliquid ei prius dederimus, et
tur. Secunda, chorus ipse servum se Domini, et sic ab ipso collata suscepimus, cum Aposlolus cla-
filium Ecclesiaecatholicaeprofileiur : ne praeler fide- met: Quid enim habes quod non accepisti? Si autem
lissimos viros Deo placitos haerelicorum quoque accepisti, quid gloriaris quasi non acceperis(I Cor.
quispiani pularet esse martyrium. IV,7) ? Dominus enim retribuit nobis bonum pro
823 M. AURELII CASSIODORI 824
malo, ul quod pradicavit verbo, monstraret exem- A 1 siiam laudis; quod sacrificium nimis Domino videtnr
plo. Ille enim alapis caesus, ille judici traditus, ille acceplum. Ipse enim in Evangelio docet: Decemsa-
flagellis immeritis verberatus, nobis resurrectionis nati sunl, et non est inventus qui daret gloriam Deo,
spem tribnit, et ccelorum rcgna promisit. nisi hic Samaritanus (Luc. xvn, 18). Non enim iste
Vers. 4. Calicemsalutaris accipiam, el nomen Do- de illis fuit qui beneficium Domini ingrata tacitumi-
mini invocabo. Digna quidem promissio; sed si in tale presserunt; sed iste accepti boni gratiarum
liumanis viribus ponatur, periculosa prasumplio. aclionem se restituere Deo corapromittit.
Quis enim potest confessoribus tormentorum patien- Vers. 8. Vofa mea Dominoreddam in alriis domus
tiam dare, nisi ilie qui pro nobis dignatus est cali- Domini. Postquam dixerat oblaturum se hostiam
cem passionis accipere? Nam ut hoc impossibile laudis, ne crederelur ubicunqtte esse solvendam,
humanoe virtuti absolute monstraret, secuius est, dicit, in alriis domus Domini, id est iu Ecclesia ca-
el nomenDomini invocabo. Cujus fretus auxilio cre- iholica toto orbe diffusa, qua continentur omnes ve-
debat se complere, cui carneam fragilitatem non rissimi Christiani, non haerelici qui sunt vana pravi-
putabat posse sufficere. Pulcherrime vero ae brevi- tate discreti. Nara quod dicit, Vofa mea Donxinored-
terdefinita est martyrum mors, calixsalularit: calix, n dam, seipsum offerre videlicet pollicetur. Omniura
quia sub mensura bibitur; salutarit, qnia in aeler- enim fidelium votum est Christo se oflerre, et in ejus
nam salutem, Domino praslante, propinalur. De Ecclesia recta credulitate consistere. Sed ut agno-
isto calice dixit et Dominus in Evangelio : Polestis sceres quae esset ista domus Domini, vide quid se-
bibere calicem quem ego bibiturus sum (Matth. xx, quitur.
22)? Vers. 9. In conspeclu omnis populi ejus, in medio
Vers. 5. Preliosa in conspectu Domini mors san- tui, Jerusatem. Ecce instruxit quam domura Doraini
clorum ejus. Bene dicitur, prefiosa, quae Domini san- dixerit superiore versiculo, In conspectuscilicet omnis
guine noscitur comparala ; illius enim passione glo- populi ejus. Dignum enim est ut publice debeal lau-
rificaia est, ut in conspecluejus esset eximia. Hanc idari, qui pati pro omniura salule dignatus est. Doini-
enim cognoscimus Dominum famulis suis magna nus enim perfectissime novit, etiamsi in cordis se-
gratiae ubertale conferre, quam ipse est dignatus as- creto fiai. Sed hoc ad aedificalionempopuli pertinet,
sumere. 0 mors vitalis, o interitus ambiendus, o ut bona confessio generalitatis auribus imbibatur,
transitus gioriosus, qui membra Christi imitatores sicut in Evangelio dicit: Qui me confessutfueril co-
sui capilis facis, et ut sit pretiosa, non divitiis obla- ram hominibus, confitebor el ego illum coram Palre
tis efficitur, sed effusione sanguinis comparalur ! C meo qui estin cmlis (Malth. x, 32). Addidit, in medii
Vers. 6. 0 Domine, quia ego servus tuus; ego ser- tui, Jerusatem, ubi pax Domini conquiescil, elunitas
vus tuus et filius ancillcetum! Ditupisli vincula mea. sancli populi Domini coniemplatione.laeiatur.
Vcnit ad posilionem secundara, ubi munere singulari Conclusiopsalmi.
suscepto exctainat dicens: 392 ® Domine, ego ser-. Psalmus hic magnifico martyrum honore sacratus
vus luus! Admiratur enim se talia beneficia susce- est, qui nobis et ad exemplum datus, et ad patroci-
pisse, qualia ipse pro redemplione mundi esl digna- nia largienda tributus est. Veneremur lalium dolo-
tus assumere. Queraadmodura enim non miraretur res, hujusmodi poanas studio nobis charitatis opte-
servus, et conditione primi hominis implicatus ad mus; ut si non meremur tali consummaiione corona-
illa vcnire quae tanta majestas dignata est elegisse ? ri, salteirt in studiis possimus similibus inveniri. Cur
Pavor est dicere quae beneficia suscipiat, qui suis enim tales dolores Christianus velit effugere, per
actibus merelur offensam. Nam ut admirationis quos se novit ad ccelortim gaudia pervenire ?
istius declararet augmentum, repetit, ego servus tuus.
EXPOSITIO 1N PSALMUM CXVI.
Adjecit, el filius ancillm tum, ut humilitatem suam
triplicalis confessionibusindicaret. Filius autem an- Alleluia.
cillm ideo videtur adjectum, ul Ecclesiam calholicam Duobus quidem versibus, sed plenarius tiluii ho-
omnimodis indicaret, quae ancilla est dum servit,
D nor apponilur, ut intelligamus quamvis pauca ver-
sponsa dum jungitur. Et ideo corhpetenter adverli- ba in Domini laudibus semper esse plenissima. Quis
mtis non esse martyrium, nisi quod servus Domini, enim dubitet
exiguum non debere dici, unde potest
el catholicaefilius meretur Ecclesiae. Sequitur, Di-
magnificentia snperna laudari ? Cui congrue apponi-
rupisti vincula mea. Virtutem hic martyrii sentimus tur schema quod Graece diclur hyrmos : quoniam
exponi, cujus impelu triumphali dirumpuntur omnia seriem orationis usque ad ultimum servans, nec
vincula peccatorum. Nulla enim in homine macula
personam noscitur mutasse, nec causam ; sed uuo
remanere potest, quam pius sanguis abluerit.Notan- sensu usque ad terminum quod ccepit exsequitur.
dum autem quod versus hic tantam virtutem credi-
tus est liabere, ut a nonnullis diceretur posse homi- Continentia psalmi.
nibus peccala dimiili, si eum in fine vilaesuae terliat Licet hic psalmus pro paucitate versuum divisio-
confessione congeminet. nem non recipiat, omnes tamen compendio suae lo-
Yers. 7. Tibi sacrificabohosliamlaudis. Quia diruptat cutionis exsuperat. Est enim primus quidem atomus
fuerant vincula peccalorum, sacrificare se dicit ho- psalmoruro, puncti prceferensdignitatera, undelinea
825 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. CXVH. m
oritur, et diversae scbematum species doctissima va- A Spiritum sanctum et Dominum, et priore loco luisse
rietale formantur. nominatum ; ail enim Paulus ad Thessalonicenses:
Expositio psalmi. Dominus autem dirigat corda vestra in charitale Dei
Vers. I. Laudate Dominum, omnes gentes, et cot- et patientia Christi (II Tim. m, 5). Oratur enim Spi-
laudate tum, omnes populi. Et istum quoque psat- ritus sanctus ul corda credentium dirigat el in cba-
mum ad pcrsonam martyrum debemus aptare. Di- ritate Dei et in patientia Christi. Quapropter untis ex
cunl enim sancti viri, quasi jam gloriosa passione Trinilate ante vel postea nominatus, audiemi nullum
perfuncli, ut omnes genles ad laudes Dominidebeant praejudiciumpoterit exhibere, quia humana loculio
excitari, qui talia pracstitit servis suis, ut ipsius po- aliter se non valet expedire. In Deo enim nulla est
tius imbuerentur exemplis. Ubi sunt Donatistae,qui disparilitas vel diversitas aestimanda: qui i ubi unus
lantum suae congregalioni fidem prastitam mentiun- Deus recte creditur, ibi minor et major non poiest
tur ? Clamat chorus ille sanctorum, omnes gentesDo- inveniri. Nescil enim numerum unilas, nec gradum
minum debere laudare; atque utinam vel nobiscum admiltit aequalitas,sicut scriplum est: Non ascendet
facerenl, quod se agere singulariler mentiunlur! per gradus ad altare meum (Exod. xx, 26).
Sequitur, el collaudate eum, omnes populi. Collauda- Conclusio psalmi,
lio est cunctorum fidelium in unum redacta lauda- B Parvus
psalmus plenissima brevitale con-
lio ; hsecenim Ecclesiaecatholicae apta cognoscitur, clusus est.quidemenim ut
Omnes Quid araplius potuil dici, quam
quae de diversis mundi partibus aggregalur. Creator debeat toto orbe laudari? Fecunda brevitas,
enira genfesin suis populis generaliter commonentur, constricla
nc quis se in judicio Dominidicat esse praetcritum. copia, arctum latissimura, el sine fine an-
gustum. 0 dulcis et admiranda diversitas! modo
Vers. 2. Quoniamconfirmataest super nos misert-
paucis senlentiis salutaria dicere, modo magnalia
cotdia ejut, et veritas Domini manet in mlernum. Causa
diffusa oratione narrare, ut taediosa mortalitas nec
redditur quare debeat Dominus toto orbe laudari: in ipsa cura sustineret fastidium, cui praestatamoana
qiioniara promissiones suas, quas per sanctos pro- varietas
adventus sui visitalione [mss. A., B., F., veritas] appetitum. Quacri
phetas effecerat, complevit. forsitan potest cur duos lantum versus psalmus iste
Confitmataest enim in populo Chrisliano misericordia conlineat, cum e diverso cenlesimus decimus oclavus
ejus, et non commovebiiur in mternum, quando ille centum septuaginla sex versibus productus esse inon-
qui praslitit, ipse uos (ut credere dignura est) eliam stretur, aliique complures dispari modo pro rerum
sua miseratione custodit. Addidit, ef veritas Domini formati sunt. Sed illud fortassis indicare
manet in mtetnum. Hic verilas Domini Filius signifi- res ista qualitale
cognoscitur; quoniam sicut harmonia, id
catur, 393 s'cut 'Pse ^'c' 1: ^9°sum v,a > veritat el
sicut dementissirous esl, musicaevirtutis pulchra modulaiio , ex diversis
vita (Joan. xiv, 6). Nam, putat C sonis aique accentibus unam perfectam faciunt can-
Arianns (quod dici nefas est), erat tempus quando tilenam, sic et isti psalmi modo breves, modo me-
non erat Filius : fuerat utique tempus quando esset
diocres, modo longissimi, in unum concentum sua-
Patcr sine veritate, sine via, sine vita. Sed quoniam vitate dulcissima rediguntur. Sive (quod credere
sine his rebus Pater nunquam fuisse credendus es», futurum regnura Doroini significatur,
convenit coaeternumet dignum est)
saluti nostra et ipsi veritali ubi diversa merita sanctorum pro actuum qualilate
consubslanlialem Pairi per omnia Filium confileri.
fulgebunt, cum tamen omnibus una beatitudo el.sua-
DcinrJescriplum est: Omnia per ipsum facla sunt, et vitas aeterna
prastetur.
tine ipso (aclum est nihil (Joan. l, 3). Nam si tempus
est factum per Filium, quomodo existere poiuil tem- EXPOSITIOIN PSALMUMCXVII.
pus, quando non erat auctor ejus ? Sic errores pra- Alleluia.
vos seqoitur semper absurdilas. Subjiciunt quoque Legimus in Apocalypsi Joannis apostoli (Cap. xix,
tertiam falsitatem: Pater semper anterius Filio prae- 1, 4), Alleluia in coelo cantare multitudinem copio-
dicatur. Et ubi est illud? ln principio erat Verbum, sam ; quod etiam qualuor animalia et viginti quatuor
et Verbumerat apud Deum (lbidem, 1). Vides nibil Q seniores adorantes Dominum dicunt, quod totus ille
ibi fuisse prapositum ; nam et multis locis primus coelesiis cxercitus in voce tubae grandisonae hymni-
Filius nominatur, ut est illud Apostoli ad Ephesios : dica exsultatione concelebrat. Quapropter ad hoc lau-
An nescitis quia omnis fornicaloret immundusnonha- dis officiumet nos alacriter accedamus. Quod si puro
bet hmreditalemin regno Christi et Dei (Ephes. v, 5) ? corde canimus, sanclis virtutibus pia devolione mi-
Et ad Galatas : Paulus aposlolus non ab hominibus, scemur; fitque honor et graiia terrenorum, quaebea-
nequeper hominem,sed per Jesum Chrislumet Deum titudo probatur esse coeleslium.Quocirca intueamur
Patrem (Galat. i, 1). Et ad Thessalonicenses: Ipse hunc psulmum speciosa fronte relucentem ; in ipsis
autem DominusJesus Christus, et Deus Paler noster, quippe principiis quatuor versus pari fine conclusit,
qui dilexit nos (II Thess. n, 13). Et ad Corinlhios nt evangelico numero totum mundura uni Domino
secunda: Gratia Domini noslri Jesu Christi, ef cha- laudes debere reddere, adhortatione quadrifaria com-
ritas Dei (H Cor. xm, 13). Et ut istam aequalitatein moneret. Hos intercalares non possumus dicere, quia
de tota inteiligeres Trinitate, addidil, ef communica- nullos alios miscet, sed uniiines eos apio forsitan
tio sancti Spiritus cum omnibus vobis. Legitur etiam nomine vocitamus, qui simili verborum consonantia
827 M. AURELII CASSIODORI 828
terminantur. Hoc et in centesimo trigesimo quinto A tninum, ut illos ostenderet quos in centesimo decinio
psalmo per omnes versus absolute facturus est; quod tertio psalmo dixerat: Pusillos cum majoribus(Psal.
quemadmodum se habeat, suo loco evidentius cora- cxiu, 13), qui in unam sncielatem Christo Doinino
moneraus. pura mente devoti sunl. Sic divcrsitas isia noniinu n
Dittsio psalmi. generalitatem complectilur absolute fidelium.
Fidelis populus peccatorum nexibus absolutus, in Vers. 5. /n iribulationeinvocaviDominum,et exau-
priroa sectione generaliter hortatur, ut unusquisque divit me in latitudine. Exemplum proprium ponitur ,
Domiriodeheat confiteri: quoniam in tribulalionibus ut audientium animus excitetur : quia magnuin cre-
exauditus, professus est hominera nullatenus foiini- dulitaiis incitamentum est, ipsuni gralias agenicm
dandum. Secunda in solodicit Dominoconfidendum, audire qui pertulit. Sed considera quod addidit, tn
per quem gentium iuimicitias probatur evasissc, et lalitudine: quoniam nos de saeculi quidem angusiiis
ad veracissimaevitae pervenisse remedia. Teriia se- liherat, sed in magna pracmiorum suorutn laiiiudine
ctione aperiendas sibi portas dicil essc justitiae, ubi miseratus acceptal. Eripit de temporalibus malis,
dicit etiam de angulari lapide, id est de Domino Sal- sed bonis nos potens esl implcre perpetuis. Saeviant
vatore. Quarla reliquis Christianis frequentanda Do- ergo quantumlibet transitura discrimina, tumescaut
mini alrla persuadet, de adventu sanctae incarnatio- *" adversitales caducae; latissime redditur quod in hac
nis suavi delectatione congaudens. mundi brevitale fidelis populus ingravaiur.
Exposilio psalmi. Vers. 6. Dominusmihi adjutor esl, non timeboquid
Vefs. 1. ConfiteminiDomino quoniam bonus, quo- facial mihi homo.
niam in smculummisericordia ejus. Populus ille bea- Vers. 7. Dominus mihi adjutor , et ego videboini-
torunt qui a propria fueral clade liberatus, reliquos micos meos. Quamvis versus isti pene videantur esse
commonet fldeles ut Dominilaudibus constanter in- ronsimiles, singulis taraenverbis omninodiscreti simt.
vigilent. Ista enim confessio ad laudem perliuet ab- Nam cum se dicit auxilio Domini hominem non li-
soluie: sive quia illi est Alleluia prapositum, sive inere, carnales designat inimicos, qui visualiter rcli-
quia a diversis angustiis ereptura se Domini misera- giosorum propositum persequuntur. Cuni vero aii,
tione laatatur. Laudis quoque causa subjungitur, quo- videboinimicosmeos, spirituales nequilias vull inlet-
niam bonits, quod nomen Deo proprie cerlom est ligi, quas in illo judicio dicit esse videndas, ubi jam
convenire ; nam cum ab incredulis Judaeissecundumt diabolus cum caelerisministris suis destructus atque
carnis aspectum Chrislus Magister bonus diceretur,, damnatus humanis conspectibus apparebit. Nam ciim
resporidit ipse : Quid me inlerrogatis de bono (Malth., ni modo maxima pars hominum inimicos suos carnales
xxix, 17, et Marc. x, 18), qui me ccelorum Dominum! aspiciat, illud magis optasse credendus est, quod hic
esse non Creditis? Adjiciens, Nemo bonus nisi solusi videre non poterat. Sive orat ut latentem inimicum
Deus. Sed Cum legatur, Bonus homo de bono the- valcat inlueri, qualenus cautior effeclus ab ejus insi-
sauro suo profert bona (Matlh. xn, 33), 394 miasii diis reddatur alienus. Et nota quod in principiis am-
videtur esse contrarium. Sed hotninem bonum dici- borum versuum eadem verba geminavit. Quaefigura
raus per Domini gratiam factum; nam ille solus pro- dicilur anaphora, quae etiam in sequentibus versibus
pfie per se dicilur bonus, qui eos (acit implere quodI invenitur.
boni sunt. Sequitur quonxamin tmculummisericordia i Vers. 8. Bonum est confiderein Domino quam con-
ejus. Ipsius quoque boni quem dixerat, exposiliP di- fidere in homine. Populus ille beatorum divino mu-
lucidatur: quia non solum praestat immeritis, sed int nere liberatus, fldeliter ac pie docens, venit ad se-
aciernum misericordiae suaedona concedil. In smcu- cundam seciionem, dicens : In Deo solo, non in ho-
lum enim , perpetuitatem significat futuram, ubii mtne confidendum; in illo scilicel qui veraciter
unum est saeculum,et una dies, nec permutatio ullat promiltit, iion in isto qui fallaci prasuinptione se
succedit. decipit. Quanti enim stulti dicunt: Facio quod volo,
Vers. 2. Dicat nunc Israel quoniam bontts,quoniamtD 1 ncc dominum meae voluntatis habeo, putantes quia
in smculummisericordiaejus. per arbilrium iiberum utililas sit explicanda morta-
Vers. 3. Dicat nunc dohxus Aaron quoniam bonus,, lium ; quos arguit Jacobus apostolus dicens : Nonne
quoniam in smculumtnisericordiaejus. ex concupiscentiisveslris dicilis: Cras ibimus in illam
Vers. 4. Dicant nunc omnes qui timenl Dominum % civiialem,el mercabimur, et lucrum faciemus; quam
quoniambonus,quoniamin smculummisericordiaejus. ul dicatis: Si volueril Dominus, et si vixerimus, (a-
Cum in his versibus legantur similes fines, pramissat ciemushoc aut illud (Jac. iv, 13,15), cl reliqua. Est
eos expositio competenter amplecliiur. .Illud tameni quidem in mala parte exsecrabilis libenas arbitrii;
altius perscruiandum est, cur in principiis versuumti ut pravaricator Creatorem deserat, et ad vitia se ne-
tantum nomina variavit. Ait cnim : Dicainunc lsrael,!, fanda converlat. ln bona vero parte arbitrium libe-
quod lotum pupulum compieclitur beatorum. Se- rum Adam pcccante perdidimns, ad quod nisi per
cundo versu ponilur, Dical nunc domus Aaron, signi-i- Chrisii gratiam redire non possumus, dicente Apo-
ficans sacerdotes, quos propter honoris sui reveren- stolo : Detis est enim qui operalur in vobiset velle et
tiam Singulariteraestimavitesse memiirandos.TertiusS perficerepro bonavoluntate (Pliilip. n, 13). Uude as-
quoque versus ait: Dicant nunc omnet qui timent Do-i- sidua oratione precandum est, ne nos voluntas per-
 829 EXPOSITIO IN 1'SALTERIUM.PSAL. CVII. 830
versa rapiat, sed inspiralio divina possideat: quo- A , runt. El isti quoque versus appellandi sunt unifines,
niam quidquid ex nobismelipsis sapimus, mortifera sicut et illi qui in capite psalmi sunt positi. Et no-
contra nos audacia concitamus. Jure ergo veluit in tandum est quia sicut Caput pleruraque de membris
homint confidcndum, qui per se nec alteri, nec sibi loquitur, ita nunc membra de suo Capite prolo-
praevaletdare remedium, sicut et Jeremias dicit; Ma- quuntur.
Itdictut virqui confiditin homine, et ponit spemcarnem Vers. 12. Circumdederunt me sicul apts favum, et
bruchiisui, el a Dominorecedit cor ejui (Jer. xvn, 5). exarserunt sicut ignis in spinis ; et in nomihe Domini
Quapropter desinant praesumptores illas sibi partes vindicavi in eis. Adhuc et isti versus de Domino lo-
a6sumere, unde eos justius possit sententia divina quuntur. Ipse enim a saevienlibus Judaeis circumda-
damnare. Hinc etiam Pater Augustinus tamtra Pe- tus, passionis suae per lotum mundum mella profu-
lagium, Ccelestium ei Julianum haereticos copiosis dit. Apes enim favum circumdant, quando per domos
libris mirabiliter disputavit, et venenosi dogmatis cereas liquores dulcissimos rocondunt; et cum sibi
arma confregit. putant victualia reponere, faciunt unde homines pos-
Vers. 9. Bonum esi sperare in Domino, quam spe- sint sua desideria satiare. Quod Judaeos manifestum
rare in principibus. Duo verba mulata oranino aliam . est implesse, quando rem cuncto orbi duicissimam
g
lecere sententiam. Superius enim confidwe se dicit, amaris conatibus effecerunt. Apes enim quasi a pe-
hic sperare; ibi in homine,hic in principibus; ut illic dibus dictaesunt, quod sine pedibus nascantur. Spiwe
de carnalibus, hic de spiritualibus dixisse videatur. saeculipeccata designant, quibus Judaeorum populus
Princeps enim et diabolus appellatur, ut esl illud ferociter incitatus, in deliciis suis velut ignis con-
Evangelii: Ecce venit princepshujut mundi, et in me crepans aestuavit. Sed in eis quoque Domini gratia
non inveniet quidquam(Joan. xiv, 30). Sic et bouus vindicatum ett, quando de illo inelle quod co.ndide-
angelus dictus est princeps, sicut in Daniele legi- rant nescii, conversi ad Dominum suavissime sunt
tur: Miehael prmceps vester [ed., magnus] (Dan. repleti.
xn, 1). Quapropter nec in bonis, nec in malis ange- Vers. 13. Imputsut versatus sum ut cadetem, et
lis, sed in solo Dominospem hominis dicit esse po- Dominus suscepit me. Hoc jam de se omrte corpns
nendara. Nam etsi bonos pro impensa nobis pietate iidelium verissima voce testatur. Imputsus enira ille
diligimus, beneficia in ipsis Domini,non propriaepos- cadit, cui Domini fortitudo subtrahilur. Et inspice
sibititatis jura laudamus. vWnverborum; Impulsum se dicit elversatum ut ca-
Vers. 10. Omnes gentes circumdederunlme, el in deret; sed Domini susceptione flrmatus est. Soli enira
nomineDomini ultus sum eos. Hoc populus ille me- (" vtriaii non cadunt, qui Christi virtutibus continen-
rito dicebat, qui spem suam in Domini proteclione tur, ut frequenter fieri solet quando bene meriti
posuerat, significans labores Ecclesiae, quos primum traduntur ad poenas. Ideo enim tradi videntur ut ca-
in Capite suo, id est in Domino Christo perlulerai, dant, id est ut a recta credulitate mutentur: sed
et post in suis passionibus sustinebat. Primo enim Domini dextera confirmaii non cadunt, quoniam in
quando religio innotuit Christiana, omnes gentes, in iidei sanciitate consisiunt. Alioquin infideles caduut,
ejus perseculione surgentes, diversis cladibus affe- eliam cum stare in perliuaciae suaeobstinatione cer-
cerunt fidelissimosviros: qui lamen in suis perse- nuntur.
cutoribus (juvante Domino) vindicarunt, quando
eos conversione mirabili subdiderunt, ut de se pce- Vers. 14. Fortitudo mea et laudatio [mss. A., B.,
nilentiaepoenasexigerent, quas pridem innocentibus laus] mea Dominus, el facius est mihi in talutem. Non
ingerebant. Nam qnod dixit, genles, et subjungit ge- potest impulsus cadere, cui auxilium Domini forti-
nus masculinum, ultus sum eos, sive ad intellectum tudo videtur praslare. Sed ne putarelur sola peri-
perlinet, quia in gentibus populi signilicanlur ; sive cula declinare, quem Dominidona servabant, adje-
schema est exallage, 395 'd est immutatio, quoniam cit, factus est mihi in salutem: quia per ipsum aeter-
genus hic nominis immutavit. Dnam vitam suscipiunt, per quem et saeculi hujus
Vers. 11. Ctrcumdatifes circumdederunt me, et in ruinas evadere promerentur. Ipse enim est et forti-
nomine Domini ullus sunx eos. Perscrutandae sunt tudo et laudatio lelerna beatorum.
minutiae verboruni, quoniam discussa (sicut saepe Vers. 15. Vox Imtitimet satutis in tabernacutisju-
dixiraus) non minima nobis sacramenta parturiunt. storum ; dextera Domini fecit virlutem. Chorus ille
Primo pOsuit, gentes, quod ad Ecclesiam propter fidelium laetus exsultat, quoniam dura persecutores
martyrum populos pertinebat, qui studentes culluris eorum putarent eos moeroroconfici et tribulatione
daemonum, passim lacerabant populos fideles. Modo consumi, iili divina contemplalione gaudenles de sua
antem sub ipsa repetitione verborum noluit gen- pcena laelabanlur, quam sciebant sibi ad aelerna gau-
les ponere, ut magis passionem Domini subtiliter dia profuiuram. Hic enim tabernacuta justorum hu-
indicaret, quam a solis Judaeis specialiter constat mani pectoris secreta designant, ubi seinper laeti
impleiam. Ir. quibus tamen est in nomineDominivin- sunt, quamvis forinsecus affligantur. Et ut cognosce-
dicatum, quando raulti ex his pcenitenles mala quae res unde istud gaudium venii, adjecit, dextera Do-
fecerunt, vocabulumChristianorum sumere merue- mini fecit virtutem, id est Christus, per quera Pater
831 M. AURELII CASSIODORI 832
virtiriem operalus est m exa>tatione sanctorum; quod A appellari, sicut ipse in Evangelio dicit: Ego sum
inferius ipse dicturus est. ostium ovium (Joan. x, 7), elc. Sequitur, justi intra-
Vers. 16. Dexiera Domini exaltavit^me. Dextera bunl per eam. Et hoc quoque Subtiliter inquiramus,
Domini exoAiat,cum terrenis hominibus coelorumre- cur superius dixerit, portas justiiice, et hic posuit,
gu.i concedit. Quid enim potentius quam monales justi inlrabunt per eam? siguiflcans (ut mihi videlur)
indiierc immorlalitatem , corrupiibiles incorruplio- jam non Scripturas divinas, per quas transeunt et
nein, pcccatoribus beatitudinem, de hoste fortissimo injusti ; sed illam Jerusalem quae portam habet Do-
inflrmis dare vicloriam '? ininum Salvatorem, per quem justi tantum homines
Vers. 17. Non moriar, sed vivam; et narrabo opera inlroibunt. Quod bene utrumque complexus est, ut
Domini. Contra illa haecdicunlur, quae adversum Ec- et istud, et illud futurum steculum significare vide-
clesiam Chrisii perseculorum loqui solet insana pro- retur.
cacitas, quae cum se delere nomen aestimat Chri- Vers. 21. Confitebortibi, Domine,quoniam exaudisti
stianurn, prastare potius videtur augmenlura. Cui me, et factus es mihi in salutem. Islam confessionem
merito dicilur a fldeli: Non moriar, ut tu putas; sed non afflicli populi debemus advertere, sed lactantis.
vivamvita quam nescis ; ad quam mente praelumidi _ Gratias enim agit, quia illi Dominus satularis illuxit,
pervenire non possunt. Narraturum se etiam opera etRedemptor gentium oculis humanis apparuit. Unde
Domini polliceliir, ut semper augeatur Ecclesia lali revera inletligimus et a prioribus justissirnis Domini
pradicatione vulgala. Quid potest crndelibus perse- adventum fuisse jugiler expetitum, sicut ipse in Evan-
qui, quos vident semper persecutionihus augeri ? gelio dicit: Multi prophelm et jusli cupierunt videre
Quanto melius et ipsi viverent, si conversi facia qum vos videtis, el audire qum audilis ( Matlh. xm,
propria deplorarent! 17), etc.
Vers. 18. Castigans castigavil me Dominus, et morli Vers. 22. Lapidem quem reprobaveruntmdificantes,
non tradidit me. Ne sibi aliquid persecutorum super- hic faclus est in caput angnli. Sub allusione fabrican-
bia vindicaret, tormenta ipsorum saevitiamque fero- tium exponitur inanis opera Judaeorum. Soli quippe
cissimam castigalionem Domini esse confirmat, ut[ hominum adhuc in mundo unum Deumcolentes aedi-
tota illa iniqua potentia ad correclionem fldelium vi- ficare videbantur, dum caeleraenationes idolorum se
deatur esse concessa. Qtiid se de poiestate jactant, , cullura dcstriierent. jEdificantes enim tendunt sem-
quibus nihil pro sua titilitaleconceditur? Crudelitas; per ad angulum, ul commissorum parietum solidiias
illorum nostra correclio est, furoris flamma proba- impleatur. Judaei vero fidei suae fabricara minime
lio. Non se meliores aestiment quod delinquunt : C ( perfecerunt, quoniam ipsum, qui erat lapis fortissi-
filio non parcilur, ul erudiri posse videatur. Sed hsec> niiis, angularis, more dementium pulaveruni csse
bene castigatus edicit; solus enim morti non traditur,, temnendum. Dominus autem Cbristus per tropolo-
cujus hic vitia commissa purgantur. Et nola quod1 giam (sicut innumeris locis coristat expositum) ideo
ail, cattigans castigavit. Hoc enim genUslocutionis ini lapis dicitur angularis, quia duos ad se populos e di-
Scripluris divinis saepius invenitur : nt est illud, Be- verso venientes gentilium atque Judaeorum tanquam
nedicens benedicamte. Multiplicans multiplicabo se- geminos parietes in unam soliditatis gratiam colli-
men tuum, et bis similia. Quodargumenlum (tit saepe; gavit[ed., collocavit]. De hoc tapide prophetae, de hoc
diximus) dicitur a conjugatis. apostoli, de hoc diversi multa dixerunt. Angutus
Vers. 19. Aperite mihi porlas justitim, et ingressuss enim tractus est ex Graeco sermone, id est, a ybvv,
in eas confitebor Domino. Populus ille fidelium [ed.,, quod Latine dicilur genu. Hoc inflexum speciem
fidelis] venit ad lertiam sectionem: Jerusalera cupiens5 anguii conformi qualitate restituit; nam apud Grae-
introire, januas ejus fervore spirituali sibi postulatt cos originem sui nominis in derivationibus omnino
aperiri. Quibus ergo dicitur, Aperiie, nisi prophetis3 custodit, ut tetragonus, pentagonus, et bis similia.
atque apostolis, qui coelorum ctaves mysticis virtu- Vers. 25. A Domino factus esl hic, et est mirabilis
tibus acceperunt ? Per has enim doctrinae januas in-- , [mss. A., B., F., faclum est hoc mirabile] in oculis
y.
troducti, intus jam positi veraciter Domino confite- noslris. Ne lapidem istum saxeis montibus putares
mur. Caelertimquidquid extra Ecclesiam catholicaml excisum, in salutem mundi factum dicit a Domino.
geritur, nequaquam Domini laudibusapplicatur. Benee Sed dum memoral factum, natura huntanitatis oslen-
aniem per allegoriam prophetae alque apostoli portm c ditur, qure et creata esse monstratur. SicelApo-
appellali sunt: portm enim dictaesunt, per quas vi- stolus ail: In simititudinemhominumfactus, el liabitu
clualia civiialibus importanlur, sicut et per illos ani-
i- inventusui homo (Phitip. n, 7). Et alibi, Qiit factus
marum pabula constat illata. esl ei ex semine David secundumcarnem (Rom. i, 5).
Vers. 20. Hmc porta Domini, jusii iulrabunt perr Iste quippe lapis qui est fabricae decora copulatio,
cam. Cum superius dixerit portas, quaerendum estt flbula parielum, in fundamentis perpetua fortitudo,
quare hic portam voluii ponere numero singulari;; mirabitis est in oculis fidelium, qui non solum enm
scilicet ul designaret propheias atque 396 aposloloss corporaliter vident, verutn etiam illuminata mente
januas quidem esse cceloruin, sed has omnes ad unam n conspicitint. Viderunt enim et Judaei, sed non mira-
posse perducere: quia universoe consuerunl ad Do- bilem, quia solum intuebantur carnem, quam vide-
minum inlromittere Salvatorero, qui el porta potest,t bant esse communem. Fidetiura autem sensibus, qui
833 EXPOSITIO IN PSALTERlUM. PSAL. CVII. 851
eura Filium Dei esse professi sunt, mirabilis el terri- A stituile, dicit, id est deliberala custodite sententia
bilis apparebat, sicut Petro apostolo, qni dixit: Tui diem solemnem, qui honore Domini et sanctorum
es Christut Filius Dei vivi (Matth. xvi, 16). confessione sacratus est. In confrequenlaiionibus,id
Vers. 24. Hmc dies quam fecit Dominus: exsultemus; est processionibus crebris, quas populi turba con-
ei tmtemurin ea. 0 quam suavia verba sancta nobisi densat, et reddit celeberrimas devolione festiva.
probatur eructare credulitas ! Nam licet Deus cun- Quod vero addidit, usque ad cornu altaris, prohihen-
clos dies creaverit, singulariter tamcn dtem fecisset tur aliqui forsitan (quod 397 multis in usu cst) au-
dicilur, qui Christi Domininativitate sacratus est. Ini dita Evangetii lectione discedere. Non enim ad cornu
quo merito exsultare convcnit et tmlari, quouiamt allaris accedunl qui communicationis gralia non re-
in eo et diabolus jus perdidit, et salutem mundusi plentur. Hoc de isto altari visuali (ut mihi videlur)
accepit. compelenter accipimus, quod corpus et sanguinem
Vers. 25.0 Domine,salvumme fac! o Domine, bene> Domini solemni nobis frequentatione largitur. lllud
> vero altare est ante conspeclum Domini, ubi purifi-
prosperare! Interjectiones Istae desiderium magnae > animis per contemplation»m sanctaro juberour
pctitionis ostendunt, ut et hic de mundi isiius clade catis
liberentur, et ibi prosperrima sorte ad dexterami . accedere; ut in hac acluali solemnitate illud semper
collocentur. Duo enim isia sunt quae fidelis expetitt debeamus inspicere, sicut jam in quadragesimo se-
Christianus, ut et hic eripiatur a peccatorum morte, ctindo psalmo conslat expcsitum, ubi ait: Et introibo
et iltic collocetur in requie sempiterna. Nam istass ad altare Bei, ad Deum qui tmtificatjuvenlutem meam
affliciiones quas hic patiuntur, islos dolores quoshicc ( Ps:il. XLII,4 ). Cornu vero significat potestalem,
amore Domini sustinent, ibi sine dubio prosperantur,, quam sanctum alt ire habere nianifeslum est.
quando jam ad gaudia aelerna perveniunt. Prosperarij Vers. 28. Deus meus es fu, ef confitebortibi; Deus
enim, est aliquid asperum facere tranquillum, titit meus es tu, el exallabo te. Quam bene verilas rsta
grata nobis fiant mala praeterita , quae credimus ina professionis iteratur, ut Dominum nostrum dicamus
aeterna gaudia cotnmutanda. esse, quem pura mente non desinimus adorar.t! Iu
Vers. 26. Benedictus qui venil in nomine Domini: primo enim commaie dicit, confitebor tibi, quod ad
benediximusvos [mss. A., B., F., vobis] de domoDo-. gratiarum pertinet actionem. In secundo, exaltabo te,
mini. Quarta sectio quae superest introiiur : ubi dee quia pradicationibus beatorum per cunctas gentes
adventu Domini suave munus laudis offertur, et sub- exaltatur Dominus Cbristus, qui reddit bontim pro
tiliter Antichrisii praesumptioiniqua damnatur. Ilacc c malo, qui inimicos dum possit exstinguere patienler
fjgura dicitur emphasis, qute significat etiam id quod<jC exspectat; et conversis lalia reddit qualia sanctis
non dicit. Dicendo enim, Benedictus qui venit in no- ,. suis misericordia gratuita compromisit.
Vers. 29. Con/itebortibi, Domine,quoniam exaudisli
mineDomini, illum constat esse maledictum qui inn
suo nomine creditur esse venturus. Et ut Christum a me, el factus est mihi in salutem. Hic quidem versus
omnipoteniem Dorainumesse cognosceres, dicit eumQ quoniam repetilus est, jam superius in tertia parle
venitte in nomine Domini,ne aliquid de ipso carnaliterr probalur expositus ; -hoc tamen breviter edicimus, ut
mens humana sentiret. Hoc etiam et Evangelji textuss lianc confessionem laetissimam post percepta beuefi-
ostendit, dicens: Ego veni in nomine Patrismei, et,( cia fusam intelligere debeamus, sicut nos commo-
non accepistisme: si alius veneritin nomine suo, illum„ nuit et litulus Alleluia.
Vers. 30. ConfiteminiDominoquoniam bonus, quo-
accipielis (Joan. v, 43). Sequilur, benediximusvosde<e
domo Domini. Ab illo populo fideli quem prafati su-h niam in smculum misericordia ejus. Et hic quoque
mu?, hoc dicitur reliquis Chrislianis, qui quasi sacer-,. versus in capiie psalmi probaiur esse jam dictus, ut
dotali dignitate subvecti loquuntur ad plebem, osten-,. sicut a Christo fecil initium, ita ipsi concordare vi-
dentes Domini benedictionem devotae plebi per anti-. deafur el finis. Ipse enim in Apocalypsi dicil: Ego
stites salubriter dari. Et ne hoc dubitanter acciperes,h sum Alpha et Omega (Apoc. i, 8). Merito ergo et in
dicit, de domo Domini, id est de Ecclesia catholica,( 0I capite confessio posita est, et in fine repetita, quia
unde salutare baptisma venit, unde communicatio 0 in omni vita noslra ipsam nos oporlet assumere, et
sancta procedit, unde olei sacrati unctione mun-. in ipsius delectatione finire.
damur, unde omnis denique benedictio vera pra-
statur. Conclusiopsalmi.
Vers. 27. Deus Dominuset illuxit nobis: constiiuilee Recordemur hunc psalmum non incassum velul
diem tolemnemin confrequentalionibus,usque ad cornu u quibusdam fulgoreis coloribus esse contextum.
In
altarit. Cum dicit, Deut Dominut, ad superiora re-- capite enim quatuor versus unifines
posuit, et iierum
spondet, ut sic intelligas : Benediximusvos de domo o in fine primum versum psalmi decora ileratione
ge-
Domini; imo non nos, sed DeusDominus. Ipse enimn minavit, atque iterum quem vicesimum primum po-
benedieit ore sanclorum, et lucescit nobis, quando3 suit, eumdem pene ultimura repeliit, ut
quasi vestis
nos a peccatorum obscuritatibus alienat. Sequitur,, illa pontificis aureis quibusdam filis, et vermiculata
conslifutte diem solemnem in confrequentationibus, , pulcliriludine contexta fulgeret. Illa enim in fimbriis
usque ad eernu altaris. Illud jam dicitur benediclis,, habuit tintinnabula, isli in fine eadem retinuiunt
qui polerant dies festos celebrare solemniter. Con-- quaein capite dicta sonuerunt. Pontifex igitur quando
835 M. AURELHCASSIODORI 836
ingrediebatur Sancta sanctorum habebat hanc ve-. A gritate famulantur : Genus electum, regale sdcerdo-
siem, ut antistitis reverendi nullatenus ignoraretur tium, gens sancta, populus acquisitionis(I Pelr. n, II),
adventus, cum etiam tacitus vocalis [mss. A., B., vo- ab origine generis humani usque ad finem saeculi
cabulis] incederet. Iste sic decora varietate dispoisitus i colligendus. Sed quamvis horum sit innumera mul-
esl, ut praeconia sanctae incarnationis pulcherrimisi titudo, unus tamen ubique introducitur ad loquen-
quibusdamsentiantur indiciis. Cooperialnos, pieRex, dum, ut virtus unilatis in Ecclesia concordi [mss. A.,
ista vestis eloquii tui, et hoc resonent te prastante. B., F., concordatim] possit agnosci. Nunc videa-
actus [mss. A., B., hac remanente prasentiant actus]] mus quae in hoc ccelesti paradiso spiritualia poma
nostri, quod tua, Domine, praecepta jusserunt. Me- nascantur.
minerimusaulem hunc psalmum quintutn esse eorumi 398 Expositiopsalmi.
qui de prirao adventu Doraini rairabili narrationej Vers. 1. — i. ALEPII.Beati immaculali in via, qui
prolati sunt: quinque fortasse panibus comparandii ambulanl in lege Domini. Cum oranium desideria no-
qui esuriem observantium populoriun copiis ccelesti- minis istius ardore rapiantur, nec quisquam possit
bus expleverunt. reperiri, qui nolit pramia beatiludinis adipisci, con-
EXPOSITIOIN PSALMUMCXVUI. gruuro fuit viros sanctos votis probabilibus iter osten-
"j dere, ne mens confusa mortalium ignorala via
Alleluia. possit
errare. Nam el illi beatos se aestimant, qui saeculi
Festivo psalmo et divinarum rerum virtute plenis-
ambitionibus eluduntur. Sed ne aliquid late puta-
simo, desiderabile Alleluia pramiltitur, ut meritum n retur eligendum, primura posuit plurali numero im-
divini carminis honore lituli possit agnosci. Est enim
allissimus profunditate sensuum, et contextus quasi ' maculati, ut de fidelibus hoc, nonde Christo debuis-
set adverti. Ille eniin solus naturaliier immaculatus
similiumrepelitione verborum,modo profiteudoquod est, qui peccalum non habuit. Sancti autem imma-
accepit, modo iterum eadem sperando quae meruit. culqli fiunt,
quando indulgentiaemunera consequun-
Qui more nobilium fluviorum lenis ire conspicitur,' tur, sicut in quinquagesimo psalmo dicit:
cum nimis profundus esse noscalur; quem tamen Lavabis propheta
me, et super nivem dealbabor ( Psal. L, 9).
oportet (juvante Deo) instituti nostri mensura per- Sequitur, in via, id est in
ipso DominoSalvatore, qui
currere, ne qui nos hactenus constrinximus, subila dixit: Ego sum via, verilaset vita
inundatione fundamnr. Est eliam Hebrais elementis enitn ambulare (Joan. xiv, 6). Ibi
ad rudes et docibiles in schola Christi populos in- sed justorum est, non pedibus corporeis,
struendos tali ordine depictus, ut versum quem pri- non gressibus probabilis actionis. Nam ut adverteres
eum illam viam dixisse in qua possit errari,
ma littera sortiia fuerit, eadem et in seplem subse- ' Q *
sacramenlum illud forsiian in subjunxit, qui ambulant in lege Domini, id est qui
quentibus affigalur, aut non peccant, aut per gratiam cotlestemdigna sibi
cordis circumcisione designans. Sic iste psalmus in satislactione
sua lingua per singulas litteras octonis versibus gre- in prospiciunt. Nec illud vacat quod dicit,
sibi collatus lege Domini; est enim et lex peccati, sicut Apo-
galim decunens, undique parlium aequa- stolus ait: Video aliam
litate finilus est. Quod nos dicimus et divisionis legem in membrismeis repu-
' gnantem legi meniit mem, et captivumme duceniemin
causa positum, et ut perfectuui numerum possit in-
Et ideo additum est, Do-
dicare justorum. Istis eniriililteris et Hebraa sapien- lege peccati(Rom. vn, 23).
ut eam discerneret a lege peccati.
lia disciiur, et divinorum.libroriimsaciatiisnumerus mini, 2.
Vers. Beati qui scrulantur testimoniaejut, in toio
continetnr. Has enim lilleras signilicatioiiessuas ha-.
corde exquirunt eum. Superioris adhuc sensus esl et
bere (beato Hieronymo testante) cognovimus, quod
ista senienlia. Nam licet beatismt immaculatiqui am-
nunc lepetere videtur esse superfluum, cum sit jam
tn
alterius labore cotleclum. Hunc autem psalmum ett buldnl tiia, id est in ipso Domino Salvatore, et in
j. lege ejus devota mente gradiunltir, additum esl ta-
centesimumquadragesimumquarlum,eiDeiiteronomii men illis
caniicuni Josephus refert elegiaco melro esse com- ]" virtutibus, qui scrutantur testimoniaejus. Et
quae sit ista perscrulatio subsequenter aperitur, id
posilos. est qui in lolo corde suo Dominum exquirere maluc-
Divitio psalmi. runt. Videnlur enim perscrutari testimoniaejus et ler-
Psalmo isli morali Hebraeas Iitteras ad suum nu- u- giversatores haeretici, sed toto corde suo Dominum
nieruin [ed., sui numeri] divisiones illustrabiles nonon non requirunt, quoniam per humanas versutias affe-
iucongrue dicimus contulisse : in quo sibi oclonos ios ctant novas invenire calumnias. Tolum eniin cor
versus (ut supra mcmoralum esl) singulae vindican- in- suum ad Scripturas sanctas roerilo posnisse non di-
les, cunctum carmen pulcberrima parilitate descri- ri- citur, qui ad falsitatis ambilum plectibili errore
bunt; qui nulla permixtione confunditur, sed novi- vi- transferlur. Unde sauclus Primasius Justinianopoleos
tates rerum mulatis sibi liiteris explicat. Per toluraim diserlus antisles, sub titulo Quid haereticumfacit, li-
ilaque psalmum universaiis sanctorum c torus e o- brum unum conscripsisse dignoscitur. Nec illi viden-
quitur, qui ab initio mundi sive fuerunt, sive siini, ni, lur totum cor suum ad Domini lestimonia posuisse,
sive fuluri esse credunlur. Inter quos reperiuntur Lur qui neglecta disciplina mandatorurii ejus mundana
apostoli, prophetae, marlyres, confessores, eccle- le- gaudia concupiscunt. Et vide ordlnem sanctne vera-
siastici ordines, et omnes qui sancta Domino inte- te- eisque doctrinte: prius dicit bealesesse qui ambutant
 837 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. CVIII. 838
in lege Domtnt; deinde gut scrutantur sacrarum fesli- A genus, in toto corde exquirat Dominum. Et ne haec
monia littefafam : quia rion est dignus ista perqui- tanta negligenda viderentur, sequiiur jussionis do-
rcre, nisi qui se probabili cognoscilur aciione tractare. minicaeveneranda praceptio, ut mandata ejus non
Utrasque vero sententias leriia species delinitionis solum sedule, sed et niraie requirantur. Nimius euim
am plectitur, quaeGracepceotes, Latine qualilativa di- dictus est, in nulla re dubius, qui propositae rei in-
citur. Beatus enim vir quid sit, per actuura suorum tentus semper assistit. Ubi esi sententia gentilium
hic ostenditur qualitatem. toto orbe celebrala : Ne quid nimis. Ecee nimium no-
VerS. 3. flfott entm qui opetanlwt iniquitatem, in bis a Veritate pracipitur; ecce a Moderatore rerum
viis ejus ambulavetunt. Cum Joannis aposloli vcracia omnium sine defectu aliquid fleri debere sancitur.
verba sint: Si dixerimus quia peccatum non habemus, Istud enim nimis significat mulium atque infinilum ,
nos ipsos teducimus, et verilasin nobis non est (I Joan. sicut et in alio psalmo dicit : Nimis profundm
I, 8), videntur nec sancti in viis ejus ambulare, quosi factmsunt cogitaliones tum (Psal. xqi, 6 ). Et alibi:
cognoscimus habere peccala. Verum haec quaestioi iVJmisexaltatus es super omnes deos (Psal. xcvi, 9).
veritatis ipsius voce dissolvitur. Sunl enira illicitai Sive mandata Domini nimium custodire pracipimur,
desideria quaeoriginalis peccati necessilale commit-. TJ ] quando ipsi quoque saluti nostra corporeae ea prae-
timus, sed in eis consensu animi non tenemur: ini ferre 399 debere censemur. Quapropter vires nostrae
istis mcns beata non ambulat, qaae dono Dominicor-. possibilitatis excedere divina militia est, quia totum
dis probltate superantur; ul (verbi gratia) repentei ibi nimium decet, quoniam et illud infinitum est quod
pulchrum aliquid concupiseere, cibum desideranter nobis tribui postulamus. Perquirenda est quoque no-
expetere, bonis odoribus commoveri, iniqua subitoi minum islorum distincta cognitio, ne quis ea credat
suggestipiie Confundi, et his similia quae orationei esse confusa. In priori versu dixit, tegem Domini;
sancla et crucis signaculo deslruuntur. Ita fit ut et: lex auiem Domini est, sicut Apostolus ait, umbra
peccata sancti suggestione carnis habeant, et tameni fulurorum (Colos. n, 17), quam non decet [mss. A.,
dura eis minime relaxatur effeclus, ea non operarii B., docet] ad litteram, sed spirituali ordine custo-
vcraciter aestimentur. Haecenim Pauli apostoli testi- diri. Ut (verbi graiia) lex sacrificiorum, observanlia
moniis evidentius approbantur : ambulavit in viis Do- novae lunae, ritus circumcisionis, et caelera hujusce-
mini, quarido dicebat: Bonum certamencerlavi, cursumi modi, quae typum magis quam speciem certum est
consummpvi,fidem senavi (II Tim. iv, 7), et reliqua. habuisse veritatis. Secundo versu ponit tettimonia :
Peccatum autem non voluntarium faciebat, quandoi < £ testimonium est evidens et prafinita eonditio, cujus
clamabat: Non enim quod volo bonum lioc facio, sedI statuto commoniti, res praeteritas non possumus obli-
quod nolomalum hoc ago (Rom. vn, 19). Sequitur visci, ut in Genesi ait Jacob : Testimonium trit vobis
ejus expositio quaeomnem naevum dubitationis abs- [ed., nobis] collis iste, et, Teslimoniumetit lapisiste
tergit: Siautem quod nolo, inquit (Ibid., 20), illudl (Gen. xxxi, 52). Scriptum estetiara et in libro Jestt
facio, jam non ego operor illud, sed quod habitat ini Nave : Duodecim lapides afferte de mtdio Jordanis,
me peccatum.Vides tautum illos accusatos qui ope- ul sinl hi in teslimqnium fitiis vestris (Jot. iv, 5,
6).
rationibus peccatorum nefanda delectatione consen- Sic nobis pracepta divina tesiimonia sunt, quando
tiunt. Quapropter merito dicuntur in viis Domini noni commonent ne peccare debeamus, sicut apostolus
ambuUtre, qui operantur iniquiiatem. Operalio enimi Paulus ait: Teslificoreoram Deo, qui vivificat omnia,
iniquitalis est consensiis malorum, qui tamen a san- et Jesu Christo, et electorum angelorum, ul hme eutto-
ctorum cordibus dono Domini probalur alienus. Namt dias (I Tim. v, 21). In prasenti quoque versu man-
et ipse Apostolus hoc monel: Non ergo regnet pec- data posuit, quse non suni umbrae futurorum ut lex,
calum in vettra mortali corporead obediendum desi- sed praesentem habent manifestae operatiouis effe-
deriis ejus ; nec exhibeatis membraveslra arma iniqui- clum. Quod Dominus in Evangelio absolute declarat,
taiis peccato (Rom. vi, 12). Et Salomon : Post con- dicens : Primum mandatum est, Diliges Dominum
cupiscietitiat cordis lui ne abieris ( Eccli. xvm, 30).. D] Deum tuum ex loto corde tuo, et ex tota anima tua, tt
Obedientiam ergo peccaii veluit, non suggestionesi ex lota virlute tua (Mattlt. xxn, 37), etc. Hoc enim
quas caro propriis viribus vitare non pravalet. Re- sicunidictumest.utabomnibusdebeat el per cuncta
spiciamus atttem cur hic tiias plurali ntimero posuit,, lempora cuslodiri. Quapropier sive lex, sive lesti-
et suportus singulariter dixil: Beali immaculali int moriia, sive mandata Domini custodiantur, ad beati-
via. lbi significat Dominum Salvatorem, qui cerlai tudinis cerluiri est raunera perveniri. Quae verba cuin
via est ad Patrem venienlium, sicut ipse dixit: : praedictis definitionibus suis menle condenda sunt,
Ncmo Wdit ad Pairem, nisi per me (Joan. xiv, 6). quia in snbsequentibus versibus frequenter ea posita
Nam quod hic dixit, in viis, designat proplietas ett reperimus.
apostolos, vel quicunque popuium vera praedicatione e Vers. 5. Utinamdirigantur vimmem ad custodien-
docuerunt. das justificationes tuas! Cum vitam superius beati
Vers. 4. Tu mandasti mandata tua custodiri nimis.'. viri evidenter expresserit, nunc etiam populus flde-
Dixerat beatnm esse cui hsec talia suffragantur, utt lis bonoram sibi proventum votis intercedentibus
sit immaculatus, ambulet in iege Domini, scruteturr postulavit. Utinam verbum semper optanlis est, ut
testimonia ejus, et quod est perfeetissimum vivendii quod nostris nou possumus viribus adipisci, divina
839 M. AURELH CASSIODORI 846
misericorijia largiente, mereamur. Cum dicit, dirigan- A L hosiilis atrocitas invenire. Nunc videanius quid lit-
lurvimmem, ostendit eas, quanlum ad humanam im- tera secunda conlineat.
becillilatem pertinet, tortuosas. Vimmemacius signi- Vers. 9.—ii. BETH.In que corrigit juvenior suam
ficant quos in hac vita peragimus. Addidit, ad cuslo- viam ? Itxcustodiendo sermones tuos. In prima liilera
diendas juslificationes tuas. Hic jam, quod superius partes bealitudinisfidelis populus indicavil,in quibus
optavit, aperuil; ad custodiendas enim juslijicationes se deprecalus est cuslodiri; nunc idem in secunda
Domini nemo poteril pervenire, nisi cujus vim a Do- litlera conversionis tcmpus ostendit, exponens etiam
mino dirigi comprobantur. Sed discutiamus quid in sermonibus Dominiquibus deleclalionibusperfrua-
significeutjustificaliones. Juslificalionesigilur Domini tur. Quapropter per figuram erotesis sub interroga-
apud piiscum populum fueruntmullae atque diversae: lione proponit : In quo corrigit juvenior viam suam?
ut sex annis tanium famulus serviret Iiebraus, (ilius iElaselecta estNovi, non Veteris Testamenli, quando
affectu et disciplina palris erudiretur, pater ut re- de seniori liomine in robusta sumus aetale reparati.
verenter in omnibus haberetur, Deus ut summo ti- Juvenior enim dicitur veleribus comparatus, quia
more el amore coleretur, sacerdos honorabilis esset, comparativus gradus frequenter vimobtinetposiiivi.
proximus ut lanquam propria ulilitas amarelur, et Sed iste juvenior quemadmodum eorrexeritviam suam,
his similia quae fieri sancta Scriptura praecepil. Ilacc B ] subsequenli responsione confirmat dicens : In cuslo-
ergo nequeunt cuslodiri, nisi misericordia Domini diendo sermones tuos, tunc scilicet cum evangelicam
probentur attribui. disciplinampopulus Christiauus accepit. Eo siquidein
Vers. 6. Tunc non confundar, dum respicio in om- tempore hoino correctus est, quando, velere pravi-
niamandata (ua. Causa redditur quemadraodum pos- tate damnata, ad rectae fidei dona pervenit. Cusfodit
sint justificationes Domini jugiter servari, id est, autem sermonesDomini qui non eos lantum mcmoria
si mandata respiciantur universa. Sed cum dicit retinet, sed actionum probitate restiluit.
omnia, in nullo comraonet esse peccandum : quo- Vers. 10. In loto corde meo exquisivile : ne repel-
niam scriplura est: Si quis de lege minimumnon fe- las me a mandatis luis. Hoc quoque munus est Do-
cerit,reus est totius legis. Respicereaulem est mandata mini 400 1u°d eutn se foiocordeasserit exquisiisse:
semper anle oculos habere quaejussa sunt, ut si quid non enim quaereret, nisi inquisitus fuisset, sicut in
torlum coraroittitur, salutari emendatione protinus Ezechiele legitur: Quod perieral requiram, et quod
corrigatur. Caelerum qui in mandata non respicil, in erraverat tevocabo(Ezeclt. xxiv, 16). In omni siqui-
quo erret modis omnibus ignorabit. Hanc quoque si- dem bono Domini gralia pravenimur, ct ul velimus
militudinem Jacobus ponit apostolus dicens : Si quis rogare, ipse se dignatur infundere. Sequitur, ne re-
auditor estverbi et non factor, hiccomparabiturvirocon- C ( pellas me a mandalit tuis, tanquam indignum bene-
stderanti vultum nativilalis sumin speculo : considera- ficiis luis; ut quem te fecisti toto corde petere, lu
vil enim se etabiit, elstatim oblitusest qualisfuerit. Qui etiam digneris audire. Repellil enim a mandatis suis
autem perspexeritinlegemperfectametpermanserit,non subdole se rogantes, sicut in alio psalmo legitur :
auditor obliviosusfactus, sed faclor operis, hic beatus Virum sanguinum el dolosum abominabiturDominus
dicit: Sanctus enim spirilus
infactosuo eril (Jac. i, 23, 24, 25). Tales ergo lau- (Psal. v, 7). Et Saloraon
dantur a quorum conspeclu mandata Domini non re- disciplinm effugiet fictum, el subttahet se a cogilatio-
cedunt. nibus qum sunt sine intelleclu (Sap. i, 5). Rogat ergo
ne ab intelligentia legis divin» repellatur sicul in-
Vers. 7. Confitebortibi, Domine,in directionecordis, dtgnus, ut agnoscamus banc intelligentiam non me-
in eo quod didici judicia justilim tum. Confessio hic reri, nisi eos qui noscunlur lolo corde deprecari.
significat laudem qu.int decet populum dicere beato- Vers. 11. In corde meoabscondi etoquia tua,til non
rum. Direcliocordis esl lidei calholicae sancta regula,
peccemtibi. Curn legamus operaDomini esse pradi-
quia eum confiteri non polest haereticorum distorta canda, sicut Pelrus in Actibus apostolorum dicit:
versulia. In eo, quod dicit, didici, indicat a beatis Non enim possumusqum vidimuset audivimus non lo-
Palribus sibi traditam disciplinaiu, non aulem(ul. D
gui (AcL iv, 20); hic dicit in corde suo eloquia Do-
quidam faciunt) sludio perversitatis inventam. Ju- mini, ne peccaret, abscondita.Sed utrumque verum
dicia verojustilim Dei sunt, quia famulos suos libe- esl; nam sicut decet fidelibus ea opportune pradi-
rare dignatur a diabolica pcrsecutione laborantes. care, sic non credentibus oportet abscondere, sieut
Vers. 8. Justificationestuas custodiam: non me de- in Evangelio diclum est: Ne dederitis sanctum cani-
relinquas usquequaque. Perfecta est propositaebeati- bus, neque miteritis margaritas veslras anle porcot
tudinis decora conslruciio. Petit enim a Domino ut (Matt. vn, 6). Et alius psalmus dicit : Posui ori meo
juslificationibus concessis dignetur devotum popu- cuslodiam; dum consistitpeccaloradvertum me. Obmu-
lum suo munere custodire. Justificaliones enira quid tui, el humiliatus sum, et silui a bonis(Psal. xxxvui,
significent, in quanoversusuperiorejamdictum csi. 2); ul intelligamus peccati genus esse obstinalis elo-
Etquoniam noverat tentationesdiabolicasundiquecir- quia Domini pradicare. Unde el Paulus apostolus
cumire, ut legitur : Adcersariusvesler sicut leo circuit dicit: Hmreticum post primam et secundamcotteptio-
qumretihquem decoret (l Petr. v, 8), peiit se quaqua- nem devita (Tit. ni, 10), elc.
versus undique ctislodiri, ne possit locum nocendi Yers. 12. Benedictuset, Domine: docemc juslifica-
 *
8M EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. CXVIH. 342
tiones tuat. Ne aliquis eruditionem sanctam propriis A culmen oblivio nefanda destrueret. Meditati enim se
viribus applicaret, praemittil*Benedictuses, Domine, dicit juslificationes Domini, ne possit quod reiinere •
id esl, qui gratis prastas: quia in homine non potes expetit oblivisci.Noveratenim quo vitio mens humana '
inveuire quod eligas. Sed hic benedictionem, laudem premeretur, et contra hoc auxilium reperit, unde
significatDomini; nam cum nos Deum benedicimus, oblivio violenta debuisset excludi. Respice quern- *;
ejus facta laudaniJS; cum ille benedicit, nos sancti- admodum diversis causis propria verba subjuncta J
ficare diguatur. Sequitur, doce mejustificationes tuas. sunt. In superiori quippe versu, id est, In mandaiis '!•
Cum superius dixerit, In corde meo abscondi eloquia tuis exetcebot, dixit: ubi parte opus est actuali; man-
tua, nunc dicit, doce me justificaliones-tuas, qaasi data enim sunt Domini: Non mmchaberis,Non fal-
nihil ante didicerit. Verum sanctae congregalioni esu- tum teslimoniumdices (Exod. xx, 14,16), etc. Haec
rienli silientique justitiam non sufficit raandata Do- enkn oportuit non tanlum audire, sed facere; ideo-
mini verbo didicisse; sed petebat ut ea factis potuis- que posuit, exercebor: hic autem dicit, justificaiiones
set ostendere, ubi noverat plenitudinera se gralise medilabor. Juslificationesquippe dictaesiint (sicut su-
reperire. Dicitur ergo, doce me justificationes luas : perius expositum est), Hebraum puerum non am-
hoc est, praesta me facere unde electos tuos juslifi-.. plius quam sex annis debere servire, ad significan-
care consuesli. - tiam beati populi, qui in hoc saeculoservit, ut in illa
B
Vers. 13. Jn labiis meis pronuntiavi omnia judicia resurrectione a cuncta obnoxietate liberetur. Hoc
oris tui. Chorus ille sanctorura pronuntiassese dicit ergo quia fuit in cenigmate constitutum, meditabor,
judicia oris Domini, quae locntus est per prophetas dixit, ut frequens iteratio intellectura futuraerei evi-
et apostolossuos, quando ea labiissuis recensuit, et; dentius aperirei.
populo pradicavit. Omnia judicia, signiflcat quae> Vers. 17.—ni. GIMEL. Retribue servo tuo, vivam, et
scripta vel dicta sunl. Caeterumuniversaliter non po- cuttodiam termonft tuot. Venit ad tertiam litleram,
test pronunliare, quod nulla notitia pravalet appre- in qua humanam indigentiam confitetur, et gratiam
hendi, sicut in alio psalmo dictura est: Judicia tuat Doniini per cuncla commendat. Increpatos asserit su-
abyssusmulta (Psal. xxxv, 7). Apostolus quoque te-. perbos.qui GdelesDominiiniquis motibus persequun-
slatur : 0 altitudodivitiarum sapienlimet scientimDei,, tur. Retribue siquidem dicit, non meritis redde, sed
quam intcrulabilia sunt judicia ejus, et investigabiles s iterum da, ut qui prastitisti petitionis affectum, ef-
vimiptius (Rom. xi, 53)! Et ipse passione vicina di-. fectum quoque postulationis attribuas. Denique hunc
cit apogtolis: iVonomniadixi vobis. Quapropter figu- sensum declarat sermo subjunctus cumdicit, sertio
raliter pro parle dicilur toluin, quod in Scripturis3 suo. Servusenim Christi dici non polest, nisi qui non
divinis frequenter constat effectum. ( suis meritis, sed divinae gratiae reputat quod bont
Q
Vers. 14./n via tesiimoniorumtuorum delectatus s aliquid fecisse cognoscitur. Domini autem custodire
tum, ticui in omnibus divitiis. Via leslimoniorum estt mandata, revera viventis est: 401 contra, mortuus
Dominus Christus, quoniam de ipso loquentia ad ip-. jure dicitur, qui inobediens approbatur, sicut in
sum ducunt: via certa, iler infaligabile, quaestuosus s Evangelio de infidelibus legitur : Stne mttluos sepe-
labor, ubi quisquis perveneril, inaestimabiliumdivi- lire mortuossuos (Luc. ix, 60). Sepelire enim mortuos
tiarum deleclalione mulcelur. Et intuendum quod1 viventium erat; sed quia infideles videbantur, recte
seqUitur, ticut in omnibusdivitiis. Hic divitias, spiri-- mortuos appellatos esse cognoscimus. Et adverte
tuales debemus accipere, de qriibus Apostolus ait: : confessionem sanctam; sic se judicavit esse viclurum,
Qnoniamin omnibusdivites facli estis in ipso, in omni t si poluisset Domini custodire sermones: merito, quo-
verbott in omnisctentta,sicut leslimoniumChristicon- niam qui eos cuslodit ab ipsis sine dubio custoditur,
firmatumett itxvobis(I Cor. i, 5,6).Caeterum cohorss et mors ei non dominabitur, quaein impiorum depo-
sancta saeculares divilias non polerat testiraoniiss pulatione grassatur.
Domini comparare, quas ipsa velut sordes aliquass Vers. 18. Revela oculos tneos, et considetabomita-
cognoscitur abjecisse. bilia de lege tua. In hoc versu infirmitas humanitatis,
Vers. 15. ln mandatis tuis exercebor,et considerabo oD] el beneficium supernaemajestatis exponitur./leve/aie
vias tuat. Ecclesiasticaedisciplinaeordo servatus est.t. enim diclum est, removere velum. Quodam enim
Prius enim fuit, ut exerceretur in mandatis divinis,ii operimento ignorantiae interior aspectus obducitur ;
id est, frequenti operatione usum rerum necessaria- t- et nisi misericordia ipsius fuerit hoc velamen abla-
rum assiduo labore peragere, et sic ad intellectue § tum, Scripluras sanctas lumine cordis non possumus
ejus penetralia pervenire. Nemo enim meretur tan- i- intueri. Pelil ergo auferri sibi imperitiae caecitatem,
tum secretum conspicere, nisi cuidaluro fuerit bona a ut illuminatus gratia divina queat Dominividere mi-
conversationeccelestibusse beneficiis proximare. Etit racula. Quaesunt autem ista miracula ipse testatur
nota qnod exercitatio in Scripturis divinis plerumque e dicens, de tegetua. Superius diximus tegem urabram
in bono ponitur. fuisse fulurorum, quaesignificantiam venturae pleni-
Vers. 16. In tuis justificationibus meditabor, non n tudinis continebat. Immolabaturquippe paschali festi-
bbliviscarsermones tuos. Oblivio non natura nobis ts vitate agnus immaculatus, qui Christum Dorainum
venit, sed ab originalis peccati infirmitate descendit.
t. significabat occidi. Sacerdos veste pulcherrima et
Huic remedialis opposita est meditatio, ne memoriae B coruscabili tegebatur, ut futuri Pontificis et coelestis
PATROL. LXXt -•-.,..•. 27
6K • M. AURELH CASSIODORI 844
Kegis indicia nuntiarei. Promissiones quoque Domini A turnilate crepare, et in mordacia dicta prosihre;
fuerunt, ut Jsraeliticus populus in terram perducere- quod Deus per Scriptriras dfvinas frequenter facit,
lur fluentem lac et mel, quod ad illud futurura saecu- cum lerrorem eis suas indignationis ostendit. Seqoi-
ium pertinere non dubiura est, ubi sumutae beaiilu- tur generalis et absoluta sententia, maledictos esse
dinis gaudia copiosa dulcescunl. Rogat ergo populusi qui ejus tentant mandata declinare. Nam ut praeepla
ille sanctorum, ut reveiato corde isla consideret, quaei Domini non eompleat humana fragilitas, levius ma-
superduclo velamine non poterat inlueri. lum est; istud vero nefarium est per superbiam de-
Vers. 19. Incola ego sum apud te in terra: non abs clinare, unde animaro suam a peccalorum nexibus
condat a me tnandata lua. In hac terra jusli sunl in-- possit eripere. Nam et illum Adam qui declinavit
colm,qui propriaro iu mundo non habeut mansionem;; mandata Domini constat esse maledictum, hodieque
corporesiquidera in lerra positi sunt.in ccalis auterai maledicti sunt qui simili scelere polluuntur. Mandala
probabili cooversationc consistunt, sicut Aposlolusi enim quaesint, jam sunt dicta snperius.
dicit: Conuersatioautem nottrain cmtit est(Philip. ni,> Vers. 22. Aufer a me opprobrium et eohtemptum,
20). Et merito hic dicuntur incolm,quibus in aliena' quia tettimonia tua exquisivi. Ecce de illo choro san-
patria nullus affectus est, sed ad tempus terram suiJ ctoram el martyrum verba sonuerunt, qui diversis
corporis colunt. Non enim erat ille dives incota, qui>B I poenis subjecti [ed., subacti], superbis el improbis
horrea construebat, et longaeviiatem vitae suae in1 opprobrto et contemptui esse videbantur : nunc ro-
multa congregatione posuerat. Sed isti sunt vere tn- gant ut manifestatione misericordiae Domini, eorum
cotm, qui thesaurum suum in ccelo reponunt, ut corr derisio et vilitas auferatur. Quod et in alio psalmo
eorum futuram patriam semper affectet. Petit ergo3 legitttr, ubi ait: Quia multum repleti sumus c ntcm-
ftdelis populus mandatorum Dpmini conscium se3 plione, el, multum repleta est anima nostra oppro-
tieri, quia non deprehenditur in Uabyloniae parte8 briumabmdantibus[ed., abundantium],etdetpectiotu-
versari [ed., conversari ]. illius enim potest scire8 perbis (Psal. cxxn, i). Testimonia vero divina
quisque votum, cui el lamulari velle cognoscitur. exquisierunt,ut tatia paterentur, quando constat esse
Mondata enim essedixitnus : Diliges DotninumDeum4 praceptum : Beali qui persecutionempaliunlur pro-
luutn ex tot<> corde tuo, et ex lota antmu tua (Deut. vi,< pter justitiam, quoniamipsorum ett regnum ccclorum
5), eic, Haecpelit non a se abscondi, id est subtrahi1 ( Mailh. v, 10 ). Sed hic diligentius intuendum est
atque denegari, unde salutera animae suae noverat' quare a se petant martyres opprobriaremoveri, tinde
esse veniuram. Rogat ergo ut ei nullatenus celentur,• se noverant Domini raunere coronari. Sed haec ora-
quae peccatoribus probantur absconsa, quamvis ge- tio pro persecuioribus fundilur; ut duro conversi
neralilet pronunliata esse videantur. (u fuerintad Doniinum,martyribus tollatur opprobrium,
Vers. 20. Cotjcuptvifanima mea desiderare juslifi- quando et illi ipsam religionem coluerint, quam in
cationestuas, in otnni tempore.Concupiscentiain malo 0 aliis
persequendara esse putaverunt. Quod, praestante
et in bono ponitur : in malo : Non concupiscesrem n Doinino,frequenter factum esse
cognovimus.
tui
proximi (Exod. xx, 17); in bono : Concupiscenlia a
Vers. 25. Efentm sederunl prxncipes, et adversum
tapientimperducit ad regnum(Sap. vi, 21); ila et hic me servusautem tuus exercebaturiit tuit
est: anima mea dcsiderare loquebanlur,
positum Concuptuif jusii-
tuat. Violenta et in for- justificationibus.Auditum se a principibus marlyrum
ficationes res, utraque parle chorus exponit,quijudiciario more residentes 402*
lissima; non enim facile labitur, quod concnpiscen- de innocentium
liae radicibus atligatur. Nam ut ipsam vim sermonis perditione tractabant. Et ut [ed., Et
in omni ut huic qtioil] gravius lerrere potuissent, ipsi crain accusa-
poluisset ostcndere, adjecit, tempore, tores et judiees.Se vero merito dicit servumDomini,
desiderio nulla interinissio, nulluin tempus valuisset '
inter vitae de
obsistere. Potest enim et infidelis ad lempus rein qui in illa vitapericula ejus justificatione cogiiabat
bonam concupiscere, sed hoc perfectis desideriis po- quid receplurus esset qui in ista tempora-
liter gravissima sustinebat. Exercebaturenim ad pro-
pulus sancius allribuit, quod omni tempore concupi-
vit. Hoc est enim concupitcere, quod desiderare:. jjVectura '. suum, non cruciabatur ad poeniiin. Tales
aniroae mundum vicerunt, quae sensum doloris sui
nemo enim desiderat, nisi qui concupiscit; nec ite-
\ aeterni pramii cogitationibus molliebant.
rum concupiscit, nisi qui desiderat. Quapropler ple-
nissimam voluntatem indicat geminala professio. Vers. 24. Nam et testimonia tua meditatio mea est,
Vers. 21. lncrepatli superbos : maledicti qui decli- et consolalio mea justi/icationes lum tunt. Consitium
nant a mundalistuis. Cum sint hominum innumera-. inventum est conlra malignantiuin coucilium, ut ad-
bilia crimina, superboshic asserit increpatos, qui Deo 0 versura improbos furores Domini tettimonia meditala
seroper probantur odibiles. Superbia est enim pcrr sufflcerent. Eorum quippe cogitatio quoslibet miligat
quam angelus cecidit, per quam Adam de nalurae suae £ dolores, nec timori relinquit locurnqui in promissio-
dif nitate dejectus esl. Nam sicut humilitas omnium n . nibus Domini jugiter occupatur; sicut dicit Aposto-
pax probatur esse virtutum, ila superbia viliorumii lus : Timor non ett in cliaritate, sed perfecta diteetie
mater esse dignoscitur. De ipsis enim scriptum est : foras mitlil timorem (I Joan. iv, 18). Consolationem
Suverbis Deut retistit, humilibus autem dal gratiam m vero suam esse professus est Doroini justificationes,
(Jac. IV, 6i. Increpare enim dicimus, quasi de taci- i- quas suis martyribus pollicetur. Consolantnr ettirti
Uh EXPOSiTlO JN PSALTERIUM. PSAL. CXVIII. 846
in aillictione praesentiumreruni.spe venientium prae- jA tia singulari, qui dicta Domini ad spiritualeni signi-
miorum. ficantiam trahit. Mirabilid vero ipsa vocat, quae su-
Vers. 25—iv. DALETH.Adhmsit pavimento anima perius dicit juttificationes. Prabent enim intellecta
mea : vipifica me secundum verbum tuum. Ad quar- miraculum, quando sic in praesenti Sunt posila, ut
lam litteram venit fidele concilium, in qua se dicit longe futura significare videantur.
corporali quideni necessitale constrictum, sed sola Vers. 28. Dormitavitanimamea ptmtmdio: confirma
Domini pietate saivandum, petens ut ab eo vias ini- me in verbistuis. Post illam petitionem sanctam cog-
quitatis amoveat, quoniam viam veritatis elegerat. noscimus eum fuisse dilatura, quarido animam suam
Pulcherrimis autem allusionibus exponilur humana dicit dormitasse vrm imdio, quod accidere solet eis
conditio. Pavimtntum est soli alicujus in lenitate qui longis exspectationibus differuntur; ut intellige-
tnaxima constructa soliditas, quae merito noslro cor- remus per patientiae bonum, divinum nobis venire
pori comparalur, quoniam et ipsum simili nitore le- prasidium. Dormitat ergo anima, quando a sua inten-
vigalur. Mhmsxsse,seergo dicit carni suae, quod vi- tione flaccescit, et in otium fessa remiiliiur, dum ad
tiosum esse non dubium est. Anima enira si adhmreat illud quod intendebat minime pervenire moustratur.
corpori, detictis favet; si voluntate sil divisa, virtu- Et vide quia dormitavit posuit, non dorraivit; dormira
tibus. Quapropter merito se petebat per tierfcum,id £'. enim obliviosi atque socordis est, dormilare fessi et
est per Cbristum Dominum t>t»i/Scari:quia per con- exspectantis. Quod verbum ei alter psatmus edicit:
sensum carnis se noscebat exsiingui. Sed perscrU- Si dedero sqmnitm ocuiis meis, et palpebris meis dor-
tandum est quare illud concilium beatorum, quod mitationem (Psal. cxxxi, 4). Et alibi, Ecce non dor-
superiasi^terat: Servus autem tuus exercebatur in mitabit neque dormiet qui custodit Israel (Psal. cxx, 4).
tuis jusdfteottontfcus,hic confileatur adhmsisse pavi- Sed ut hunc quoque defectum ab anima fatigata re-
menlo aJttejm suam. Ut revera intelligamus quam- moveret, sequitur, confirma mtin verbis luis: quate-
vis sanctii watia Domini perfruantur, multaque vir- nus si adhuc exspectatio differenda erat, in verbis
lutum yarffitate colluceant, quandiu sunt in hac Domini fixa atque immutabilis anima permaneret.
carne mortali, esse tamen unde se deprecentur ab- Cognoscimus enim tali remedio quasvis moras,
solvi, sicut in Evangelio Magister optimus dicit: quaevis leedia, quoslibet labores omnimodis conso-
Posiquam omnia feceritis, dicite: Servi inutiles sumut, landos, si legem Domini frequenti iteratione medi-
quod debuimus facere fecimus(Luc. xvn, 10). Et aliiii temur. Hanc aulem aniriiae dormitationem Cassia-
Scriptura dicil : Justus in principio termonis accusa- nus servorum Dei oplimus institutor accidiam vocat
toreststti(Prov. xvm, 17). (Lib. x Instit., cap. i), quam magno studio niona-
Vers, 2fc Vids meas enuntiavi, et exaudisii me : C chis persuadet esse fugiendam.
doce me juttificationes tuas. Qui se pavimento adhm- Vers. 29. Viam iniquitatis amovea me, et in lege
sisse profesSi sunt.merito in consequentibus sua pec- tua misereremei. Ad illam conteraplationem veritatis
cala pto_iderunt; et ideo sequitur, exaudisti me. evectus, petit quod in isto SIRCUIO necessarium fuit,
Mlra compensatio, stupenda vicissitudo, Domino suo ut via iniquilatit, hoc est diabolus ab ejus infestatio-
propria niaia*dicere, et ab eodem pramia salutisac- nibus tolleretur, et iit lege Domini oplatam miseri-
cipere.lfiuis riori bonis talibus inciletnr illi ad prae- cordiam reperiret. Per legem siquidem nemo justi-
mium efnfiiEeri,cuinon possis negare quod feceris? ficabitur, sicut Apostolus dicit : Scientes quia nemo
Perscfutandfurn quoque quod dixil: Doce mejustifi- justificabilur ex opcribus legis, se.dex fide Jesu Christi
calioneiiuas, non ad audiendum, sed ad facieudura. (Rom. in, 20). Et iterum, Per legem enim cognitio
Ille entm divinarum rerum doctus oslenditur, qui sibi peccali (lbidem). Juste ergoibipetit misericordiam,
credTtafecisse monstratur. Sive petit ut illas jusiifi- ubi se per legis vincula non <redebat absolvi.
cationet adverteret, quae praceptae figuraliter esse 403 ^ers- 30- Viam verilatis elegi; judicia tua
videBafjfiif. non sum oblitus. Via veriialis Dominus Christus est,
1
VefS. &!'.' Viam justificalitinuM tuarum inslrue me, sicut ipse dicit: Ego sum via, veritas et vita (Joan.
et ixffl$bim mirabilibus tuis. Mefito cohors sancta D ; xiv, 6). Elegisse se dicebal sanctissimus. chorus
\ustifieiafaixii1nViam intelligere quaerebat, quac suas culluram Domini Salvatoris inler diversas mundi su-
vias, I(J'esf fJeccata prodiderat: quia nisi iilas dam- perstiliones, quibus insipienter mundani popnli ser-
neTtrais,_rf nftam:pervenire ntHt possumus. Instrue viebant. Eligere enim non est, nisi de multis unum
'Hhe,ap* imieilectura peftinet; «l adverterel, quod legere. Sed videamus.quare se dicit elegisse, cum di-
saepe ^fiff dictum est, quali mysterio post sex annos catur in Evangelio : Non vos me elegistis, sed ego
serVttSrftflJrXartturHebrans; septimus terra fructus elegi vos (Joan. xv, 16). Jure igitur populus beatus
pecofiDOsegentibusque donaretuf; quod post an- is a dicebat, qui jam electus fuerat, ut eligere po-
liirtd quiifqttagesimuni quodlibet illod priori reddi tuisset; sicut in alio Ioco dicil: Elegi abjeclus ette in
DomTttol Jflftebaiur, et his similia quae iustificationi- domo Domini (Ptal. LXXXIII, 11). Merito ergo se
bus Doniihl corivenire monstfantuf. Haec enim me- obtitum Domini nondicebat esse judicia, qui tali-
rito ddMitabat agnoscere, quat( fatiirae spei nostrae electione gaudebat.
probaHrrarniyst-ariacontinefe".Sfiq(uitur,et exercebor Vefs. 31. Adhmsi testimoniis tuis, Domiue: noli
in thitdMtitut tfiii. Utiqne etiereeiur Sensu et pfuden- me confundere. Ille qui so pavimenlo prius adhm-
 847 M. AURELIl CASSIODORI 848
ttsse dixerat, nunc se Domini /esiimonits adhmsisse • A subtilesque m.nulias omne bonum et a Domino tri-
commemorat; ut ostendat provectum se vitac divino> bui, et per ipsum servari, et ejus gralia semper au-
munere percepisse. Sed quoniam totum in divinat geri. Et vide quam pulchro ordine cuncta desceu-
tuitione consistit, rogat ut de muneribus coltatis nor.: dant. Prius petit, ul lex ei poneretur, id est Novi Te-
'; cadat, ne ad verecundiae confusa perveniat. Non1 stamenti, quia Veteris jam tenebat; deinde, ut legis
enim se sancta conscientia negligenli securitate re- ipsius inlentionem cognoscere meruisset, quatenus
miserat, sed magis quod acceperat humilis amitleret eam cordis integritale servaret.
Cprmidabat. Sic enim confundi poterat, si perderet Vers. 35. Deducme in semitatn mandatorumtuo.
quod tenebat. rum, quia ipsam volui. Cura in quarla Kttera cucur-
Vers. 32. Viam mandatorum tuorum cucurri, cum1 risse se dicat viam mandalorum, hic se in eamdem
dilatares eor meum. Via ista quam multifarie dicitur,> deduci iterum postulavit. Sed mandala ista Nevi
quam diversa qualitale tractatur! Dixit enim supe- Testamenti debemus accipere, ubi se perduci ma-
rius : Viasmeas enunliavi; deinde, Viam jitstificatio- gnopere precabatur, quoniam Veteris Testamenti
num tuarum instrue me; et iterum, Viam iniquitatis! cucurrerat. lla fit, ui, et lidei complealur desiderata
amovea me ; repetit, Vianxverilalis elegi; ad postre- perfectio, el sancta Scriptura nihil sibi coutrarium
mum, Viam mandatorum tuarunx cucurri; ut sive1B dixisse videatur. Nam cum dicit: Ipsam volui, Novi
bonae, sive malae vilae viam dici omniraodis inslrua- Testamenli spiritualem gratiam probalur e*pe-
mur. Vcriiatis ordinem servans, cucurrissese dicit tere, per quam se ad coelorum regna noverat perve-
viam mandalorum, quoniam cor suum a Dominoasse- nire.
rit esse dilatalum. Non enim potuisset vel ambulare Vers. 36. lnclina cor meum in testimonia tua, et
vel currere, nisi cor ejus in latitudine scientiae fuis- non in avariliam. Diligenlerverba ista tractanda sunt.
set exlensum; nam cum via mandatorum ejus Iega- Inclinari cor siium petit in lestimonia Domini, ubi
lur angusta, nisi dilalato corde non curritur. Anima non per rapacem avaritiam, sed per laudabilem hu-
enim quando iumen veritatis acceperit, in muitifa- militatem praestante Domino pervenitur. lnclinaii
rias agnitiones aperitur; et latior redditur virtuti- enim melius eonspicimus quae ante oculos nostros
bus cognitis, quae prius fuerat anguslata peccalis. esse monstrantur; nam illi qui erecti et vanilate
Bene autem dixit, cucurri, ut oslenderet sc ad fidem supini sunt, nequaquam possunt subjecta oculis in-
rectam velociler Domini munere pervenisse. Cueur- tueri. Addidit, et non in avaritiam. Sciens illa cohors
rtf enim viam justus, donec (sicut dicit Aposlolus) sanctorum avaritiam capacem esse vitiorum, hanc a
perveniat ad palmam supernae vocationis (Philip. se expetit amoveri, ut potuisset toto corde ad Scri-
ni.14). C pluras sacratissimas salubriter inclinari. Avaritia
Vers. 35. — v. HE. Legem pone mihi, Domine, enim est temporaliura rerum flagrans omnino desi-
viam justificalionum tuarum, et exquiram eam sem- derium, unde et primus homo peccavit, et suis po-
per. Ad quiutam litteram plebs beata processit, mul- steris viiia incentiva dereliquit. Hinc et diabolug
lis modis expetens ut in lege Domini ejus debeat accusavit Job, dicens (Job. i, 10): Propter divilias
munere custodiri. Inquirendum plane quam sibi /e- q«as illi dederat, non propter ipsam conteraplatio-
gem petat populus iste constitui, qui superius dixit, nera qua bonus esi, ab eo Dominumfuisse dilectum.
et in lege lua miserete mei. Ulud dictura est de Veteri Quod sequens impugnavit evenlus, quando vir san-
Teslamento; nunc autem novam tegem postulat sibi ctus in omnibus adversis Domino gratias actitavit.
debere poni, veniente scilicet Domino Christo; ut Petit ergo populus beatus ut hanc avatitiam de corde
illo advenlu sanctac incarnalionis expleto [ms. G. ejus amoveat, et ad testimonia Domini solo probiu-
et ed., explelus], perfecto Christianae fidei robore tis iuvitelur affectu.
firmarelur; sicut diclum est: De Sion exibit tex, et Vers. 37. Averteoculosmeot ne videant vanitatem,
vctbum Domini de Jerusalem (Isai. n, 3). Denique in via tua vivifica me. Multi hujus saeculiprudentes
jugiter se eam dicit exquirere. lllud enira desiderio continentiae se lege moderati sunt, ut hominum ma-
inardescente semper exquirilur, quod venire magnis 0 gis quam Domini judicio 404 complacerent. Sed
preclbus postulatur. isti operam suam vano sludio perdiderunt; quoniam
Vers. 31. Da mihi intelleclum, el scrulabor legem scriptum est: Ne faciatis justiliam vestram cotam
tuam; et custodiam illam in toto corde meo. Conside- hominibus (Malth. vi, 1). Unde nunc plebs beata
randum est quid sibi velit quod iterum petil, quae deprecatur ut ocuioscordis ejus a tali proposilo Do-
>prius se accepisse memoravit, id est, Viam manda- minus dignelur avettete: ne perversa consnetudine
j totum tuorum cucurri; scilicet quia dona Domini mundanis possit deleciaiionibus implicari: quia nos
I cominue sunt pelenda. Semper enim prastat qui do- et per oculos peccare non dubium est, dura conspe-
nata conserval; et probabili desiderio continue peti- ctaruro rerum ambitionetraducimur. Ah hac enim se
mus, quod in nobis permanere jugiter postulamus. vanitate fieri dep.ecatur alienum, qUoniam sciebat
Ipse enira perscrutatur hanc legem, cui inlellectus inde maximum venire peccatum. Binc notanlur et
prastalur a Domino. Et ut constantiam piae perfe- iili qui diversis spectaculis occupantur; hinc qui
ctionis ostenderet, eam se dicit in toto corde suo Di- mulierum fcedoamore rapiuntur; hinc qui alienarum
viniiatis munere cusfodtYe; declarans per universas rerum possessionem improbe coucupiscunt. Sed
 849 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. CXVIH. 850
huic petttioni additur et illa perfectio;' ut iri via sua, A Precalur ergo ut supra eam Dominus Salvator ad-
id est in Domino Chrislo eum vivificare dignetur, veniat, qui est misericordia peccatorum, et vita iide-
in quo vere vivificalur,quia mors ejus virlute supe- lium. Et ut hanc misericordiam specialiter ipsum
ratur. debuisses advertere, secutum est, salutare tuum;
Ven. 38. Statue servo tuo eloquium tuum in ti- revera per quem salus gentibus venit, qui ranndo
more tuo. Stattte, dicit, stare Tac, id est, infige, con- aegrotanti medicinam suae pietatis attribuil. Secun-
solida atque cpnfirma : ne sanctum eloquium fugacii dunt eloquium tuum, dixit, id est secundum promis-
oblivione dilabatnr; quod in nostris semper debet; sionem tuam, quara per prophetas cognosceris fuisse
sensibus stabiliter permanere. Cui rei bene addidit,, pollicitus. t
rtmorem, ut semper oremus ne suscepta munera pos- Vers. 42. Et respondeboexprobranlibus mtnt ver-
simus amittere, et gravius sit dulcedinem didicisse> bum, quia speravi in termonibusluis. Haecnobis indi-
quaepereat. Subjunxit, tuo, qui ab bumano timore> cat absoluta [ms. G. eted., absolute] sententia, cuin
longe discretus est. Iste enim sic lormidat, ut dili-- adversanlium fuerit objecta versulia; qui tamen
gat; sic quaerit, ut nunquam desinat amare quemi possunt recipere rationem, non nobis tacendum, sed
metuit. Et quia plurimi eloquia Domini suscipiuntt respondendum esse viriliter : ne sibi malignantium
negligenter, et tanquam fabulas inutiles audire decli-• B ] praesumpliosuperior esse videatur. Exprobrant enim
nant, merito addidit, in timote tuo, ubi nec culpai verbo, qui Filium dicunt esse mihorem, vel qui eum
conquiritur, nec ad desidiaediscrimina pervenitur. carne passum minime crediderunt; sicut dicit Apo-
Vers. 39. Amputa opptobrium meum quod tuspi- stolus : Si enim cognovittent,nunquam Dominum glo-
catut stan, quia judicia tua jucunda. In hac sententiat rim ctucifixistent(I Cot. n, 8). His prasumptione Do
maximum vitium humanitatis exponitur. Multi enimi mini respOndendum est, qui doctrinam salutarem
in opprobrium cadunt aliter quam habeat veritas su- non ad reverentiam audiunt, sed ad injuriam potius
spicando; quam culpam a se desiderat amputari.. exprobratiouis adducunt. Sequitur, quia speravi in
Pro mullis enim malis saepe bonum testimonium da- sermonibus tuis. Atque [ed., utique] ideo dicit re-
mus, atque iterum dc bonis mala dicimus nescien- spondendum, quia speravit in sermonibttt Domini,
tes; et necesse est verecundiam incurrat, qui igno- qui dicit: Cum veneritisanle principes et potestates,
rans aliquid asseverat. Suspicio enim sacpissimepro- nolite cogitare quomodo aut quid loquamini; dabitut
balur incerta, quae viro non convenil Christiano ; cnim vobisin illa hora quid loquamini. Non enim voi
haec ergo suspicio ducit ad opprobrium, quqd exc estit qui loquimini,sed Spititus Paltit vettti qui toqui-
peccato nascitur. Jure ergo sibi quaerebat amputari,, tut in vobis(Matlh. x, 19, 20).
unde reus poteral inveniri. Primo confessus est in-- C ( Vers. 43. Et ne auferas de ote meoveroum vetitatk
firmitatem suam, nunc Domini cognoscitur laudarei usquequaque,quia in judiciis tuis spetavifmss. A., B.,
judicia, cujus verbum verum est firmaque seutentia. F., supetspetavi]. Rogat ut confessionem veritatis de
Quapropter amator veritatis merilo sibi jucundum) ejus ore nullae pcenae,nullus terror extorqueat; sed
Domini dicebat esse decretum, per quem se et re-> quaelibet tormenta fuerint inflicta in una voce con-
qniem reperire noverat et coronam; sicul Apostolus s stanliae perseveret: quia non in viribus humanis,
dicil: Bonum certamen certavi, cuttum consummavi, > sed in divinis cognoscitur sperasse judiciis. Sed
fidem servavi; de reliquoreposita ttt mihi corona ju-- cum dicit, usquequaque,significat verbumveritatis ad
stitim(IITim. iv, 7). tempus aliquibus fuisse sublatum, ut Petro apostolo
Vers. 40. Ecce concupivimandata lua; in mquitate e contigit, qui ante galli cantum ter Dorainum denega-
tua vivifica me. Diversa beneficia superius sibi co-- . vit (Lue. xxu, 37). Sed non usquequaqueablatumest
hors sahcta tribui postulavit; sed in hoc versu con- vetbum vetitatis de ote ipsius, quando culpam suam
secutam se dicit plenitudinem graiiarum, quia con- et fletibus diluit, et sanguinis effusione raundavit.
cupiverat mandata Domini, quae veram prudentiainn Sequitur quare non debeat de ore ipsiusveritas con-
conferunt et salutem. Petit autein in mquitateDominii fessionis auferri, quia in judiciis tuis speravi. Judicia
se vhificari, qui adhuc superstes esse videbalur, utt S ] erant Domini, quod turbae marlyrum diversis crucia-
inlelligamus non esse veracissimam, vitam, nisi:i tibus agebanlur. Sed in liis se magis spem gerere
quam Dominus Christus fuerit prastarc dignalus. profitetur, quia 405 scriptum est : Flagellal om-
jEquitas autem Patris Verbum caro factum est, cuii nem filiumquem recipit (Hebr. xu, 6). Iniqui enim
omne judiciura dedit, ut orbis terrarum in ejus exa-- cura molestantur desperant; sancti viri, si affligan-
mine judicandus assistat; sicut Apostolusdicit: Quit tur, spem magis suae dilectionis accipiunt. Hactenus
: factusest sapientia nobisa Deo, et justitia, el sancti- - lilterae istius versus babuerunt orationem, subse-
ficatio,et redemptio (I Cor. t, 30). quentes vero usque ad finem narrationis ordine de-
Vers. 41. — vi. VAU.Ef veniatsuper me miseri- promuntur.
cordia tua, Domine; salutare tuum secundum eloquium t Vers. 44. Et cuttodiam legemtuam temper, in smcu-
tuum. Ad sextam lilteram congregatio sancla perve-- lum et in tmculumtmculi. Iste et alii versus usque ad
nit: in qua sibi postulat salutarem Dominum deberes finem littera non habent deprecationero, sed narra-
concedt, ut inimicos de tanta remuneratione confun-- lionem. Superius enim petiit ut acciperet, hic jara
«Jaf.et in lege Dominiassidua meditatione proficiat.. de pcrceptis beneficiis gratias agit. Cuttodirese legem
851 M. AURELH CASSIODORI 8,'i2
Domini semperaffirmal, quia in ipsa variari |ed., va-- A potest dilectio reperiri. Non enim ut alia dileclio
riare] nefandum est. Sic enim cuttodire potest, sii mandatorum Domini mediocris esse potest, nisi
(quod superius dixil) non auferat de ote ipsius veri- vehementer (quod hic expetitur) diligatur. Qua-
tatis verbum. Inierdum semper ponitur usque adl propter mandata Dominj jure vehemenlerdilexit, per
finem hujus saeculi. Sed hic cum dicit in smcu- quae in cordis latitudjne fnlucialiler ambulabat.
lum smculi, illam perennitatem significat quae nonI Vers. 48. Ef levavimanus meas ad mandata tua
ha.bet finem. Sed cum superius dixerimus legemI qumdilexi nimis, ei exercebarin justificalionibut tuis.
umbram fuisse futurorum, id est, immolare agnumt Superiori versu dixit: Meditobar in mandalis tuis,
immaculatum, oclavo die ritum circumcisionis adhi- quod ad virtutem rcspicit inspectivam; modoaulem
bere [ed., adhiberi], vel his simjlia : quemadmo- dicit: Lavabo manus meas, qund ad partem pertinet
dum in aeternum legem se cnsfodire dicit, cuml acluatem. Levare enim manns signilic.it bonis operi-
non solum post resurrectiouem futuram necessariai bus occupari. Caeteriimqui malis actionibus detine-
non sint ista, sed hic quoque jara videantur abolita. tur, non levat manus suas, sed dejicit. Et vide, quia
Sed ibi alia lex erit Domini, quam se promittitt in ulrisquepartibusponit, qumdilexi; ibi,vehementer;
populus custodire sanctissimus; scit enim per hancu hic, nimis; quoniam ulrumque opus sub magna am-
umbram legis ad mysterium aetemae legis ascendi;; B bitione faciendum est, ut fructum possit habere,
novit etiam consuetudinem angelorum et potestatuml Doniiiio miserante, qui perficit. Addidit, etexercebar
Dominumsine fine laudare; scit summaebealitudiniss in justificalionibus tuis. lbi meditabatur, ubi mentis
esse solemnitatem jugiter Dominum contueri; scitt intenlione traqslatus est; hic exercebaiur, ubi quae-
dcnique fidelium ibi esse leges, quas se profcssuss rebat operis frequentatione proficere. Et nota quod
est sine fine servare. exercitatio in Scripturis divinis plerumque in bono
Vers. 45. Et ambuiabam in latiludine, quia man- ponitur; in litteris autem saecularibus, vel in com-
data tua exquisivi. Ipsa est latitudo, quatn in quarlaa inuni locuiione, in bono autnunquam aut raro poni-
liltera dixit: Viam mandalorumtuorum cucurri, cumt lur. Quam locutionem Scripturarum divinarum pro-
dilaiares cor meunx; scientia scilicet multiplex atque> priam esse diciraus. In justificationibusfuis pertinet
salutaris, quam ideo meruit, quia mandalorura imel- ad utrumque; ul et mandala Dominicum delecta-
ligeutiam requisivit; quam tnerito dicimus esse» tione meditaretur, el operas manuum ciim charitate
charitatem, de qua scriplum est: Charitas Dei diffusaa perficeret. Ista enim duo sunt (ut saepe dicimus) quae
est in cordibus noslris per Spiritum sanctum, quii perfeclos faciunt utique christianos. Finita est cum
dalus est ntbis (Rom. v, 5). Contra peccatorum cordaj littera narratio, quam a versu quarto scilicet incboavit.
in bonitate coangusta sunt, quod tangit Apostolus sCG Vers. 49. — vu. ZAIN.Memenlo verbi tui servo
cum dicit: Non angusliamini in nobh, angustiamini i tuo, in quo mihi spem dedisti. Ad seplimam litteram
aulem tn vitceribut vestris (II Cor. vi, 12); quiaa venit chorus ille sanctoruiu, in qua speni promis-
Deum mens coangusta, id est polluta non recipii;; sionum Domini sensibus nostris omnino commendat,
sed tn iattfudine mentis suscipitur, a quo coelum a ut firmum in mente nostra permaneat quod gloriosa
terraque completur. Patulum enim domicilium debet!t veriias pollicetur, asserens propter eam fideles
esse, ut tanlam mereatur recipere majestatem. adversa hujus mundi tolerabiliter et libentissime
Vers. 46. Et loquebar de testimoniis tuis in con-:_ sustinere. Quis enim morlem lemporalem nieiuat,
spectu regum, el non confundebar.Loquebaturde testi- j. cui aeternavita promitiitur? Quis orbilates pignorum
moniis Domini, quoniara petiverat et acceperat utit cogitet, cum se jungendum choris noverit angeiorum?
responderel exprobrantibus sibi verbum. Qua flrmi- i- Quis labores carnis timeat, cum se in perpetuam
late roboratus ante reges saeculi, qui poterant elataa rcquiem noverit collocandnm? Ex humana vero
poteslate lerrere, non se dicit fuisse confusum, sedd consuetudine mementodtcitur Deo, qui nibil potest
veritatein, quam mente conceperat, intrepidis sermo- >. ullatenus oblivisci; non quia dignum erat in illa
nibus exercebat. Con(unditur autem ille, cujus per :r majesiate ponere oblivionis injuriam, sed precalur
ratiocinaiionem dicta vincuntur. Ad verecundiam mD ] ut cito servo suo conferat clemenlissiinaepromissio-
enim venire non potesj, qui veritatis ipsius testi- i- nis effectum. Has enim tropologias in Scripturis
moiio roboralur. Non enim ille sub qualibet neces- s- uivinis frequenter invenics, ut est illud in Genesi:
sitate negandus est, qui dicit: Qui me negaverit it Recordabor(mderis mei (Gen. ix, 15); vel in Exodo:
eoram hominibus, negabo el ego eum coram Palre re Et recordalusest Dominus quod [ed., jazderisquod]
tneo, qui est in cmtis (Malth. x, 35). pepigeratcumAbraliamellsaacel Jacob(Exod. n, 24).
xi Verbi lui forlasse signiflcal proiiiissionem quam in
Vers. 47. El meditabarin mandalistuis, qumdilexi
veliementer. Hic ostendit frequenlalae meditaiionis is Evangelio dicil: Beali qui lugent, quoniamtpsi con-
urdorem. Meditari enim mandala non polest nisi qui ui solabuntur. Bedli qui perseculionempatiunlur propler
ea assidua lectione cucurrerit. Et ut hanc frequeu-ti- jusiiliam, quoniamipsorumest regnumcmlorum(Mqlth.
liam cvidentius declararet, addidit, qum dilexi. ci. v, 5). Et alio 406 l0C0 : ^ort vos dimittam orpha-
Negligere enim nunquaro polest homo quae diligit. it. nos (Joan. xiv, 18); et his sirailia. Servo tuo, subau-
Sed ne hanc quoque dileciionem tepidam forsitan :iii dienduin, imple promissura : quia si velis sine aliqua
«stimares, addidit, vehementer, supra quam nulla lla adjeciione superioribus aptare quod dictum est,
8» EX ITIO IN PSALTERIUM. PSAL. CXVHI. 884
verba srbi nequeunt convenire. Quae figura dicitur Ase / defecisse dicat, quia peccatores legem Domini
ellipsis,M est defectus, quoties verbum suspendiiur, deserere cerncbantur. Necesse est enim ut sanctum
ut vivactusinquiratur. Sequitur, in quo mihi spem virum alterius culpa contristet, dum animus pius
dedisti; ht illa scilicet proraissione verbi tui, quam saivos fieri desiderat universos; et quem non optat
jure » veraci Domino compleri fldelis populus expe- ^ excedere [ms. G., excidere], affligiiur cum ei pcenas
tebat [ed., exspectabal]. cognoverit imminere. Scit enim quia gratuite illatttm
Vers. 50. Hmc me consolataest in humilitate mea: malum suum polius gravet auctorem. Unde sancla
quia eloquium tuum vivificavit me. Spem quam sibi cohors non tantum poenis suis, quantum tyrannicis
dicilde Domini poilicitalionibus exstitisse, ipsam se torquebatur excessibus.
in necessitatibus hujus mundi eontolatam fuisse le- Vers. 54. Canlabilesmihi erant juttificaUonet tum,
statur, qnoniam inter quaslibet catamitales aniraus in ioco incctatus mei. Cum dicilur, cantabiles, signi-
fidelium reficitur, quaiido talis retributio cogitaiur. flcat psalmodiara cum magna delectatione peragen-
Quis ettim temporales insidias metuat, cnm adI dam, sicut dicit Apostolus : Cantantet et psallentes
aeterna Domini promissa respiciat? Nam cum dicit, in cordibut vestrisDeo (Ephes. v, 19). Cantus enim
consolatattt, ostendit inler aerumnassaeculi hoc sibii semper relevat labores, et non far.it animo surripere
solatii fatsse, ut in praesenti vita affligeretur, et dei fj
| taedium, qui conteraplationis magna suavitate mul-
futura spei promissione gauderet. Hoc etiam signi- cetur. Nam quod addidit, in loco incolalut mei (sicut
ficat, ttt humiUtale mea; quia sancla revera probatur saepediximus), significat hunc mundura, ubi pere-
humilitas omnia patienter, omnia ouin gratiarnmi grinatur oninis qui Chrisio Domino devotus est.
actione sastinere. Hanc etiam spem tribuit in Evan- Expulsi siqui lem in Adam de sede paradisi, in hac
gelio dicens apostolis : In patitntia vettra posside- terra incolatum gerimus, quia patriae illius bealiludi-
bilit tawmas teslras (Luc. xxi, 19). Sequitur, outai nem non haberaus. Ita fil ut in hoc mundo peregrini
eloquiumtmmt vivificabit mt. Causam reddit quare5 essevideamur, sicuteiApostolusriicit: Quandiusumut
humilitas ejus fuerit consolata. Promissio quippei . tn hoc corpore,peregrinamura Domino(II Cor. v, 6).
tanti Judicis firmavit animum sustinentis; et ne> Vers. 55. Memor fui in noctenominis lui, Domine,
temporalem timeret interitam, spes consolalionis> et custodivi legem tuam. Per noctem, mttndum istitm
vitAficatitafflictum. significare posse non dubium est, in quo peccatorum
Vers. 51. Superbi iniqne agebant utqucquaque, at regnat obscuritas. Sed ulinam oculos corporeos elau-
lege autem tm non decUnavi. Tempus significatt deret, et non cordis luraina periculosius obcaecaret.
quando a superbis persecuioribusvehenienterhumi- Hanc nociem Dominus depelfil, quando judicii lem-
lis Ecclesta vexabatur. Sed haec omnia dicif essei G i Pore veniens iltuminat abscondilatenebratum, et ma-
frustrata, cum ei tnalignorum non piluit nocere> nifestat consiiia cotdis (1 Cor. iv, 5), quae nunc
saevitia. Et respice quoniam humilitatem suami excessibus nutriunlur illicitis. Sed in hac nocfe me-
fidelis populus vivificatam dicit: superbos autem, moremse dicit fuissenominisDomini, cum omnia bene-
id est malignos atque tyrannos crudeliter egisse com-. flcia ipsius non meritis suis, sed divinis muneribus
memorat, qui non vivificandi,sed potius mortificandii applicaret; sicut el in alio psalmo legitur: Adjuto-
sunt. Per htee enim duo verba designat genus huma- rium nottrum in nomine Domini,qui fecit cmlum et
num; fcumilesquippe dicendi sunt, qui mandatisi terram (Psal. cxxm, 8). Et Apostolus memorai :
Domini obedire contendunt; tuperbi, qui diabolicisi Qui gloriatur, in Domino glorietur (II Cor. x, 17).
suggesUonibtisintumescunt. Sequitur, a lege autemi Sic enim fidelis noctis istius tenebris non involvitur,
lua non dectinati; scilicet ut illi putabanl qui perse- quia cordis lumine clarificatur. Consequitur digna
quebantnr innoxios. Et cum dicii, non declinavi, professio; ideo enim custodivit legem Domini, quia
significat in veritatis jugiter se mansisse senientia. (uit memor in nocte nominis ejus. Non enim custodire
Vers, 62. Memor fui judiciotum tuotum a smcuto, , valuisset legem Domini, si suis aliquid meritis appli-
Domine; et consolatus sum. Memor judiciorum ple- casset.
ctibilia non prasumit, quia metu pccnarnin revo-. D ] Vers, 56. Hmc facta est mihi, quia justificationes
catur qui incentiva pravitate succenditur. Cumi luas txquisivi. Hmc facta est mihi, subaudi, consolalio.
dicit,ajorcttfo, significat cum adminislrari coeptus estt Quod magis de nocle quam de lege debet intelligi,
inundus. Hoc enim illa cohors potuit dicere, quae > ut quae peccatoribus est caecitas, ipso viris sanclis
pcr suecessiones generationum longis tetatibus cog- illuminatio esse videatur. Sic enira credentes non
noscitttr exstitisse. Natn si aeternum tempus voluissett patiuntur tenebras, quamvis in hujus mnndi caecitate
ostendere, saeculum saeculi diceret, sicut frequenterr versentur. Sequitat causa quare i111nox facta sit
insinuat. Qtia cogitatione consolatum se dicit, quiai consolatio, quia justificaiiones tuas exquisivi. Si enitn
fimulos suos virtus divina non deserit, sicut et alibit dixisset, meas, sustinuisset adhuc densissimam caeci-
dicit: Juvtnior [mss. A., B., Junior] fui tt senui,, tatem; sed quia dixit, fuas, mundi tenebris uon
tt non vtdt juslum derelictum. potuit obcaecari.
Ven. 53. Defeclioanimi tenuit me, pro [ms. G.,, Vers. 57. — vm. HETH.Portto mea, Domine, dixi
F., prm] ptccaioribus derelinquentibus legem tuam. custodire legem tuam. Agmen beatum ad octavani
Hic pictas t.inctae conversaltaais exeonitur, ut dp|ore) lilterain venil, in qua desiderat videre faciem Doroinl,
855 M. AURELH CASSIODORI , 85$
quia ejus mandatis noscitur obsecutus. Portio a A / Paratum cor meumy laratum cot meum (Psal.
parte dicta esl. Illitis enim partis sumus, cujus LVI, 8). Sequituri tm turbatus. Improvisa
voluntatibus obedimus. Quod verbum frequenter forte conturbant. Non enim facit formidare animum
invenis dictum, ut est illud: Filiis Levi nonerit deliberata sententia. Uhde et Dominus in
Evangelio
portio, nequesors 407 »» rnedio fratrum eotum, quia pramonens dicit: Non turbetur cor vestrum (Joan.
JDominusDeus pars est eorum (Deut. x, 9;. Unde xiv, l);quoniara non potest dici
merito porfio piorum Deus dicitur, quia in regni ejus pida cogilalione confunditur. Infertparatus, qui tre-
etiam ad quid
felicitate victuri sunt. Sequitur, dixi custodire tegim paratum se esse dicebat, scilicet ut mandata Domini
tuam. Dixi, id esi, stalui, decrevi, atque promisi custodirel; quaesicbene atqueintegre
servantur, cum
Domini pracepla servare: unde factus fuerat in adversitas nulla metuitur.
Domini portione, id est in Jerusalem beala, non iu Vers. 61. Funes peccatorumcircumptexisunt me; el
fiabyloniae parte confusa. legem tuam non sum qbtitus. Cum dicit, funes pecca-
Vers. 58. Deprecalus sum faciem tuam in toto corde torum, ostendit tot^sse laqueos quot peccala com-
meo: misetete mei secundum eloquium luum. Duplici mittimus. Funes enim sunt iraplicita et tortuosa
modo bsec facies Domini probatur intelligi. Christum ligamina, quibus se delinquentes semper
astringunt,
quera credebat esse venturura indubitata cogitatione B
I sicut Isaias dicit: Vm qui trahunt peccata lanqumn
desiderans, incarnationem ipsius quaerebat aspicere, funem longum (Itai. v, 18). Et alibi: Vinculis suo-
quae mundo salutaris poterat apparere, sicut et in rum peccatorum unusquisque conslringitur (Prov. v,
alio psalmo dictum est: Deus virtutum, convertenos, 23). Sed hoc referendum est ad corporis pravitatem.
et ostende faciem luam, el salvi erimus (Psal. LXXIX, Nam cum dicit, legem tuam non sum oblitus (quod
8). In toto corde, sine ulla haesitatione, ut non tan- est bealorum), cur se ipse peccatorum nexibus dicat
quam [ed., tit nunquaroj de futuro suspensus, sed esse complexum? sed fieri potuit ut caro delictorum
velut praesenlem videretur rogare certissimus. Pos- funibus complexa ligaretur: animus autem sanctus
tulat etiam misericordiam adventus ejus debere incentivis vitiis reluctans, legem Domini non fuissel
compleri, qui per prophetas innumera noscitur oblitus, sicut Apostolus dicit: Ego ipse mente servio
annuntiatione promissus. Sive magis deprecari vide- legi Dei, carne autem lege peccati (Rom. vn, '25)
tur, ut in futura illius resurreclione ejus faciem possit Vers. 62. Media nocte surgebam ad confitendmn
inspicere, sicut legitur, Beati mundo corde, quoniam libi, super judicia justitim tum. Non vacat quod dicit,
ipsi Deum videbunt (Matlh. v, 8). Et Apostolus: Media nocle surgebam; scit enim hoc tempore pri-
Videmusnunc per spcculum in mnigmale; tunc autern mogenita ^Egyptiorum fuisse percussa (Exod. n, 4,
facie ad faciem (I Cor. xm, 12). Sed quia peccatorem C ( 5); scit etiam ea tempestate Petri et Pauli et Silaa
se noverat, sibi postulat debere misereri; quatenus in carcere positorum vincula resoluta (Act. XII, 6),
per gratiam liberatus, videat quod suis non poterat scit quoque sponsum media nocte esse ventiirinn
merilis intueri. Secundumeloquiumtuum, illud scilicet (Mttih. xxv, 8); ideoque eodem tempore surgit
quo Deilatis suae promittit sanctis beatam nimis et ad laudes, ne inter fatuas virgines janua clausa
incomparabilem per omnia visionero. remaneat. Nec vacat quod dicit, surgebam, quia
Vers. 59. Quia cogitavi vias meas, et convertipedes semper surgilur, cum ad Dominipraeconia festinatur.
meos in lestimonia tua. Ordinem humanae conver- Ad confitendumhic significat ad laudandum : quia
sionis [mss. A., B., F., conversationis] exponit. sequilur, super judicia justitim tum. Nam si poeni-
Prius est enim ut nosmetipsos districtius arguamus, tentiae confessionem voluisset intelligi, super mise-
et sic ad Domini mandala migremus. Cogitaveral ricordiam tuam dixisset, non superjudicia jiistilicotum.
proinde examen illud gloriosum tiias suas, id e t Vers. 63. Particeps ego sum omnium timentiumtt
actus humanos; sed quoniam ei omnimodis displi- et custodientium mandala tuo. Hic evidentius dixit,
cebant, pedes suos eontierfn' ad testimonia Doroini quod superius in capite littera posuit, porlio mea,
gradienda : in quibus si aliquis ambulat, firma potest Domine. Sic enim erat Domini porlio, ut et famulo-
habere vestigia. Videbat siquidem in humanis acti- D I runi ipsius pariiceps esse probaretur. Et respice
bus esse peccata; in divinis autem mandatis florere quemadmodum virtutem ecelesiasticseunitatis osten-
justitiam: et sapienterilluddeseruerat, quod exposi- dit, tit omnium fldelium se dicat esse parlicipem, non
tum periculis sentiebat. Dicendo enim , comierft unius Ecclesiae, sed quae in loiius mundi capacitaie
pedes meos, ostendit primitus fuisse perversos. diffusa est. Etmerito se ubique partes haberedicit,
Vers. 60. Paratus sum, et non tum turbatus, ut quando universalis congregatio talia loquebatur. Pars
tustodiam mandata tua. Cum diflt, paratum, oslendit enim ipsius erat, quidquid Deo placere poterat in
•
deliberasse se pro mandatis Domini quaelibet peri- tolo orbe terrarum. Et respice quam humiliter par-
cula sustinere. Paratum se enim ad pracepta Domini licipem se dicit ftmenftum Deum, cum legatur in
custodienda ille testatur, qui nec persecutores metuit, Apostolo : Parftcipes Christi facli sumus (Hebr. m,
et illecebras hujus saeculi a suis sensibus effugavit; 14). Et in quadragesimo quarlo psalmo, quosdam
sicut et Apostolus Paulus ail: Ego enim pro nomine parlicipes Christi signiflcalos esse meminimus, cum
Jesu non sotum alligari, sed el mori paraltts sum (Act. dicit: Propterera unxit te Deus, Deus tuus oleoImtitim
21,13). Unde similiter et in alio psalmo dictum est: prm contortibus tuis (Psal. XLIV,8). Quisquis enim
 857 EXPOSITIO 1N PSALTERJUM.PSAL. CXVIH. 858
iu novitate vit» ambulaverit, erit particeps Chrisli. A t sed intellectum non potest earum rerum prastare
gic et humfliter locutus est, et tamen ad ipsam quaepracipit; Detfs autem prius cor illuminat, ut
significantiam, qnid sit parlicept Christi, animum in sensus electorum ejus verba descendant. Sequi-
bene intelligentis extendit. Et quia dixit, omnium tur, quia mandatis tuis credidi. Cum mandata ideq
limentium.te;ne illos debuisses advertere qui Domini pradicentur ut fiant, perquirendum est quare dixe-
judicia servili llmore formidant, addidit, ef cuslo- rit, mandatistuis crediSi. Propter illam promissionem
dientiummandata tua, qui devotissimi comprobantur Dominiquaedicit: Quiaudit vtrba mta et facit ea, timi-
timore castissimo et amore reverendo. litettviromdificanlidomumsuamtupra petram (Matth.
Vers. 64. Mitericordia tua, Domine,plena estterra: vu, 24), etc. Merito ergo subjunxit, credidi, quia
justificationesluas doce me. Cum dicit: Misericordiai pramia sibi obedientibus raaxima compromisit.
tua, Dotnine, pltna est tetta, ostendit utique dilata- Vers. 67. Priusquam humiliarer ego deliqui; prop-
tionem fidei Christianae, quam sic misericorditer terea tloquium tuum custodivi.Respiciamusquemad-
tmplevit, ut undique nomen vanissimaesuperstitionis modum in hoc versu humana vita describitur: prius
evacuasse doceatur. Et nota quod justificationes enim peccasse se dixit, cura originali vilio teneretur
Dominiquamsedule petit discete, cum 408 frequen- obnoxius; post humiliatum se esse professus est,
ter eas se fuerit custodiisse professus; scilicet ut B ] ut culpa careret, quam contraxerat in radice; ad
ostendat mandata Dominiinfatigabiliter exquirenda, postremum Dominieloquiumcustodivit, quia humiliari
quatenus sub tali desiderio profectus nosier possit meruit, sicut dicit Jacobus apostolus: Humilibus
semper augeri, sicut in qiiintaelilterae primo versu autem dat gratiam (Jac. IV, 6). Et ul frequenter
dixit: Legempone mihi, Domine, viamjustificationum excedentiumliceutiam cohiberet, post humiliationent
tuarum, et exquirameam semper. suam eloquium Domini, id est Scripturas sanctas se
Vers. 65.—ix. THETH.Bonilatem fecisticumservo dicit ejus dono toto menlis conamine custodiisse.
tuo, Domim, secundumverbumtuum. Populus beatus Vers. 68. Bonus et lu, Domine, et in bonitatetua
nonam litteram cantaturus ingreditur: in qua gratias
doceme justificationes tuat. Petit bonum magistrum
agit humiliialum se fuisse, ut ad justilicationes ut in sua bonitate
Domini devotissimus perveniret, testimonia ejus dignetur docere discipulum. Quae
dicitur paronoraasia, Latine denominatio, quae
asserens sibi supra omnes esse divitias. Cum autem figura
simililudineverbi convertit in se auditorum affectum.
dicit : Bonitatem fecisti cum servo tuo, Domine,
collata sibi munera profltetur. Bonus quippe Domi- Vers. 69. Multiplicata est tuper me iniquitat
nus servis suis tribuit bonitatem. Sed quae sit ista superborum; ego autem in tolo corde meo scrutabor
bonitas subter exponit, dicens : Bonum mihi quod Q ( mandata tua. Apte pelit bonitas auxilium, qui subi-
humiliasti me, ut disceremjuslificationes tuas. Non lurus erat colluctationis incertum; ut juslificationes
enim de felicitate mundana gratias agit, sed de afflic- Domini, quas lectione didicerat, in suo certaraine
tione salutari. Meminit enim piam disirictionem declararet. Tunc enim perfecte discuntur mandata,
esse quae corripit. Intelligebat quippe bonitatem cum fiunt. Dicit enim multiplicatam super se perse-
illam debere dici unde proficitur, non unde inani quenlium iniquiiatem; el ideo petit ne pcenis gravi-
exsultatione gaudetur. Sic facit et medicus bonita- bus superborum devoia ejus macularetur hurailitas.
tem com secat vulnera; sic paiercum filiura caedit: Sed contra illam saevissimara factionem, vide quid
qui licet ad tempus inferant poenas, conferunt tamen sequitur: ego autem in toto corde meoscrutabor man-
de afflictioneremedia. Noverat ergo Dominura piis daia tua; ut quantum illi contendebant seducere,
suppiicationibushonorandum, cujus clementia tribu- tantum iste videretur mandatis Dominicis adhaerere.
lationes noslra permutantur in gaudium, quamvis Sic gloriose vincuntur qui poenistemporalibus san-
ad tempns graves esse videantur. Sequitur, secundum cios vincere lenlaverunt; et quantoeos a lege Domini
verbumtuum; illo scilicet quo dicitur: Qui se humi- dividere nisi sunt, tanto illos mandalorum scruta-
liat ixallabiltit, el qui se exallat humiliabitur (Mattlx. tores amplius effecerunt.
xxiu, 12). I
D Vers. 70. Coagulalum est sicul lac cor eorttm; ego
Vers. 66. Bonitatem el disciplinam el scientiam vero legemittammedilatussum. Coagutalumet in bono
,doceme, quiamandatis tuiscredidi. Perquirendum est el in inalo ponitur: in bono, sicut in sexagesimo
cur adhuc petit doceri, quod jam superius accepisse seplimo psalmo jam dictum est: Mons coagulatus,
professus est. Scilicet quoniam bonarum rerum mons pinguis (Psal. LXVII,17); liicautem in malo
nulla satietas est, quae more flagrantis incendii, dictum debemus accipere: nam iniquitatem super-
qnanto amplius per arida ligna cucurrerit, tanto borum, quam superius multiplicatamsupra se fnisse
copiosius sestuabit. Nam et Apostoli fldei calore lestatus est, vnlt intelligi conduratam, quae raore
ferventes dicebanl: Auge nobis fidem(Luc. xvn, 5). laclis in crassiorera substantiam fuerat impia deli-
Docet ergo Deus bonitatem, inspirando charitatis beratione constricta. Lacdictum est a liquore, quod
desiderium. Doceldisciplinam,cum intribulationibus de interna substantia naturali potius liquore decurrat;
patienliam donat. Docet scientiam, cum salutarium a enim in i convertitur, ut amicus, tnimicus, et his
rerum ipse cognoscilur attributor. Sed aliter docet similia. Sed quantum illi in roalo durescebant, tanto
Detis, aliter magister humanns : ille verba promit. iste a lege Domini se segregare non polerat; ut
 m M. AURELII CASSIODORl 860
illorum crudelis obstinatio pia perseveranlia vince-, A intellectum quaurebat, qnem humanitatis ratione non
retur. poterat iiiveuire; iilum scilicet purum, contempla-
Vers. 71. Bonum mihi quod humiliasti me, ut dis- bilem, devotum, quem ante peccalum adhuc Adae
cerem justificationes tuas. Bonum dicebat sibi quod incorrupla simplicitas possidebat, non istum de quo
pcenis saevienlibus subdebatur, non prasentia cogi- sibi bomines videntur esse sapientes, et pecoribus
tans, sed futura desiderans. Cceperat enim de illa ex aliqua parte praeminere. Petit ergo intelleclum,
dulcedine gustare, quae omnes suavitates probatur ut Dominimandata cognoscat; quatenus quem Adam
excedere. Humilitas enim ista Jerusalem tangit glo- per inobedientiam perdiderai, cohors sancta per de-
riosa fastigia; nam sicut superbia mergit ad tarta- votionis obsequia mereretur.
rum, ila ista tollit ad ccelum. Ista quippe linmiiialio Vers. 74. Qui timentte videbunt me, et Imtabuntur,
quale pralium habeat consequenter exponilur; dicit quia in verbo luo supersperavi. Pulcherrima pio Do-
enim, ut disceremjustificationes luas, id est, ut face- mino causa miserationis oblata est; quoniam si cui-
rem quae docuisti. Tunc enim perfecte discilur, libet de sancta coiigregalione prasliterit, cunclorura
quando pracepla Domini lideli aclione monstraniur. animos magna hilaritate complebit. Sciebat enira
Vers. 72. Bonum mihi lex oris lui super millia auri clementiam ejus velle facere, quod fidelium corda
et argenli. Quoiies in hac litlera bonitatem memorat IBroboraret; et petit talia in se fieri, unde omnium
cohors illa sanctorum, quam ideo frequenler petiit, devotio possii augeri. Videndo enim alterius praemia
quoniam magis ac rnagis crescebat ei dulcedo boni- proficit sancta conscientia, dtim ad imitationem lau-
latis. Consideremus autem vim islius verbi quod dicit, dabilium rerum proposita semper exempla proii-
oris tui, non tam prophetarum, non aposlolorum, ciunt. Addidit etiam propter quid omnino debeat
sed pracepia evangelica sibi testatur esse pretiosis- impetrare, quia in verbo,id est in Chrislo Dominose
sima, quae Chrisli Domini sunt ore prolata. Sequitur, sperare profitelur : ubi nunquam decipit spes, nec
409tuper millia auri et argenti. Aurumet argentum potest animtis quasi caducis desideriis eludi, qui in
cupidiiatibus hominum videtur esse pracipuum. Sed tanta veriiate meretur infigi.
qnia bonilas illa comparationem similem non poterat Vers. 75. Cognovi, Domine, quia mquitasjudicia
invenire, pramisit, super millia, quod infiuitum tua, et in veritatc lua humiliasti me. Cum legatur
atque incomprehensibile est; ut auri argentique alibi, judicia tua abyssus mutta (Psat. xxxv, 7) : Et
comparatio tali adjeclione \ilesceret; quidquid enim ilerum, judicia Dei invesligabilia (Rom. xi, 53),
dixeris, «uper semper cxcedit. Facla est ergo com- quoerendiim est cur hic dixeril : Cognovi, Domine,
paratio absque similitudine, pretiuro sine modo, aroor quia mquitasjudicia lua. Sed quoties immensum at-
sine fine. Sic eniin dileciio tanta indicari [mss. A., (C que incomprehensibile legitur, illud aelernum judi-
B., F., indagari] meruit, ut nuila res ei potuisset cium debemus accipere, quod ex toto liic non vale-
xquari. rnus advertere. lstud vero prasentis mundi est,
Vers. 73. — x JOTH.Manus tum fecerunl me et quod se cognovissetestatur; ut hominem animi tu-
plasnxaverunlme: da mihi intelleclum ut discam man- more peccantem humiliatum corrigat, et supplican-
datq tua. Ad decimam lilteram cohors gloriosa pro- tem sibi misericordia divina recipiat. Quis enim du-
greditur, in qua petit intellectum mandalorum sibi • bilet summae aequitalis esse judiciinn, ut qui per su
met debere concedi, ut veracissimae vitae munere perhiara delinquunt, devota humilitate purgentur?
perfruatur; expetens ut Domini misericordia fiat Et intuere quia hic non dicit, credidi, sed cognovi,
immaculata, ne possit in illa judicatione confundi. id est expertus sum; ut in suis passionibus atqua
Si velimus igitur de hoc versu disputationes colli- beneflciis hanc se aequtlatem Domini cognovisse
gere, singulorum librorum magis edimus quantita- monstraret.
lem, quam aliquid promissa brevitate narramus. Sed Vers. 76. Fiat nunc misericordia tua ut consolelur
sufficiat nobis (praestante Doraino) intellectum rei me, secundum eloqniumtuum servo tuo. Merito peliit
compendiosis sensibus aperire. Legitur enim : Opera misericordiam, qui prius in humilitate sua confessus
manuum luarum sunt cmli (Psal. ci, 26). Legitur' " fuerat jusla Domini fuisse judicia. Nam inler aeru-
etiam : El aridam lerram manus ejus finxerunt (Psat. mnas muliiplices et saeva certamina tormentorum
xciv, 5). Idem el hic : Manus fua? fecerunt me, et consolatricem rerum istarum misericordiam petit: ut
plasmaveruntme. Sed h;cc oninia tropice dicta sunt. adversitates saeculiferre potuisset, quas sibi adpur-
Nam manus habere corporeum est. Si vero proprie- gationem vitiorum proflcue noverat conlributas. Non
tatem operationis Dominicae velis advertere, nuli: enim auferri sibi talia postulavit, sed in eis se expe-
Dixil, et facta sunt; mandavil, el creala sunt (Psal. tit consolari. Consolalio enim esl, quando raiseria-
CXLVIII, 5). Quapropter operationis ejus virtus hu- rIIIII paiientiara donat, tormenta saeya retemperat,
mano more ntanut vocanlur, per quas nos consuevi- et afflicti animi moerores beatitudinis promissione
mus operari. Fecerunt autem, quidam volunl ad ani- confortat. Sequitur, secundum eloquium tuum servo
mam perlinere; platmaverunt ad corpus, quod de tuo. A communi subjunge, fiat, id est secundum il-
limo terrae cognosciiur fuisse forraatum. Justa voce lam promissionem qua spopondit in Evangelio se
factura sua clamat Auctori: Da mihi inlellectum, a tribulatos in passionibus mininie relicturum.
quo cognoscor esse plasmala. Sed perquiret qualem Vers. "'T. Venianttnihi miterationet tum, et vivam;
 861 XPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. CXVIU. 8C*
titia lex tua nuditatio mea est. Sufflcienter expres- A ttimonia tm; quos leetio quidem divina jam imbuit,
sum est quid per misericordiam Domini conseqtta- sed necdnm opera salutaris instruxil. Convertantur
mur, vitara scilicet aelernam. Nam cum istud sibi di- enim de perfectis non poterat dici, qui et leclione
ceret esse trioaendum, postulavit ut veraciter vivere sacra, et pia operatione fulgebant.
inereretor; quia sola ilta bene diciiur vita, quara Vers. 80. Ftat cor meum immaculalum in tuit ju-
nec molesth nlla sollicitat, nec mors suspecta con- ttificalionibut, ut non confundat. Cot suum tmmacu-
trislat; de qua in Evangelio dictum est: Si visvenire latum peiit fieri peccatorum remissione, non meriti
advitam, terva mandata (Mutth. xix, 17). Nec ino- qualitate. Nam sictii in principio psalmi dictuin est:
veat quod non addidit aeternam; tanta est enim vis Gui peccatum suum dimiililur, sine dubilatione mun-
ejus noniisis, ut cum sola vita dicitur, aelerna potius datur; nec polest illam stolam induere nuplialem,
sentiatmvflsnc ergo vilam dicit se debere prome- nisi qut per divinam gratiam indulgentiae mernit ac-
reri, quia meditatio ejus bonis monstrabatur operi- cipere purilatem. Ibi enim solus ille non confundi-
bus occupata. Nam meditationtmhic non solam acci- tur, cui peccata donantur. Et intende quod post vir-
pias leclionem, sed magis opera legis. Non autem tutes exiinias chorus ille sanctorum cor suum inma-
per istam solam tneditationem beati efficimur, quae culaium fieri deprecatur, ut nullus hominum prasu-
leclionis repetitione traclatur; illa enim medilatio £ roeret, quod solam Christi Domini babuisse certum
beatos facit, quae operibus sanctis eoelorum regna est sanctitatem. Nam qui confessus fnerat manibug
conquirit, sicut Apostolus dicit c Non enim auditoret se Domini faclum atque plasraatum, qui humiliatum
legisjutti smt apud Deum, ted faetores legit jutlifi' juste se dixerat ad creberrimas passiones, qui exer-
cabuntur(Rom. u, 15). citatus est in mandatis Doraini, in ejus quoque lege
Vers. 78. Confundanlur tuperbi, quia injutte [ms. meditaius, non audet dicere immaculatum cor sibi
G. et ed., injutti] iniquitatem ftctrunt in me; ego au- esse; sed petit ut fiat quod necdum in ilia resurre->
tem exeretbor in nxandaiis tuit. Non convenit plebi ctione perceperat, ubi audituri sunl: Vetxite,benedi-
sanctaain adversarios suos maledictionis voto [mts. cti Palris mei, percipite regnutn quod vobit paratum
A., B., F., motuj prositire, cum ipse dicat: Diligite ett ab initio mundi (Malth. xxv, 54), etc. Et vide
inimicoi vettrot, el orate pro calumnianiibus vobit quemadmodum unum verbum diversis causis adhi-
(Malth. v, 44). Ipse quoque subjecit, ego autem exer- bitum est. Supra petiit impios debere confundi, ut
eebor in mandatis tuis, ut nihil eum contra regulam cprrigantur; se vero postulat non debere confundi,
feeissecegoosceres. Sed, confundantur, ad emenda- ut interitum damnationis evadat.
tionem pertinet, non ad supplicium serapiternum. Vers. 81. —xi. CAPB.Defetit in salutate tuum
Tunc enim conscientia peccanlis bene confunditut, Q anima mea, tt tn terium fuum speravi |mss. A., B.,
quando mala pristina propria volnntate damnantur; F., supersperavi]. (indecimam Iilteram peregrinus ia
et incinit odisse quod videbaiur ante diligere. Istud hac terra populus decantat, in qua nimium deside-
410 en,ra orat provenire superbis, ne diutius bacr rium suum in adventu Domini feliciter conliietur.
chari ausibus [mtt. A., B„ F., usibus] videantur il- Enuraerai qupque quantas superborum insecutiones
licitis. Sequilur causa probabilis quare supetbi de- pertulerit, Ad poslrentum peiit ut in mandatis Do-
beant amfundi; scilicet, quia injuste iniquitatem(ece- mini ipsius mupere perseveret. Defectus et pro fine
runt in me. Quid enim injustius diei potest, quam eos alicujus rei dicitur, ut est illud : Inxmiei defecerunt
velle pergequi qui mandatis videbantur sacr.itissimis framem in fintm (Ptal. ix, 7). Nonnunquaro ponitur
occupari? Sequitur, ego autemexertebqt in tnandatii et pro desiderii nimjetate declaranda, ut est illud :
luit. Cenlra insidias iniraicorum et superbiam pra- CpncMpiutt et dtficit anima mca ta attia Domini(Psal,
tiimida se iniquitate jactantem, ponit salutare rame- Lxxxijt, 3). Idem et hic sancia congregatio dtfecisse
dium, BxerGiliumutique mandatorum. Non enim adr dicit animam suam in Domiiii Saivaloris nrdemissi-
versus perfidps et crudeles aliqua obluctatione pu-r mam charitatem. Mos enim iste hpmaniiatis est, ut
guavil, aul verborum litigipsa conlentione se uii- quod pmnino concupiscimus, in eo lassari ac deficere
scuit; sftd tanquara venlo flabili diciis inanibus J) vidpaniur, quando dilatione suspensi, ad vota nostra
verheMtus, prepositum suum quieta mente perage- pervenire non possumus. Ut si cbarissimum filium
bat, ut inde magis adversarii pelerius caderent, duni clementissjmus pater longa exspeclatione dilaturo
nullispis bumanis viribus restiiisset. Quod patien- anima fesiinante sustineat, si uxpr castissima dul-
liaegsmpsprnat sine dubio Christianos. cigsimqptroaritun), pqpne ampre 'aliganiP deficiunt,
Vaj§. 79. Convertanturad me gxtitimenl te, et qiti qups videre desideranter exposeunl? Quapropter
novermi lauimonia tua. Ad distinguendas perspnas, Defecit anima mea, significat, jassaia es( atque fali-
prppria verba signata sunt. Supra enim de superbis gata; quod per njmja spjet desideria prpvenire.
dieuim pst, confundantur; hic autem de incipientibus Consideremus. ergp saiictissinii des,iderii magnitudi-
dicilnr, Comertanlur qd me, id est ad te. Ad Donii- nem, tanta se rnenlis inlentione fatigasse, ut usque
num enim bene inlelligitur converti, qui in Ecclesia- ad defeclitm lelicis.simum peryepiral. Sed ne defe-
fMm pojpH cqpgrpgfttipne versari; illi SfiilJQPtqui ctus iste fidpi videjrptqr ocpasus, i* *j/«f«r« se dtftr
jaill tifflere coeperaiit,sed oPridum fuerapt lota meii- cis.sedicit, qupd Hebrssa lipgua dicitur Jetus. Et ne
liS inientjpne convergi. Addidit, «' tui novetuttltt- aliquis ita. senliendnni forsiian UubiUrat, addidit, tt
 865 M. AURELII CASSIODORI 864
in verbumtttttm tperavi,"td est in unigenitum Filium, A quando roundus iste finietur, ut de persecutoribus,
qui est Dei virtus el Dei sapientia (I Cor. 1, 24), de id est diabolo cum ministris [mss. A., B., F., dia-
quoet alibi iegitur : Verbumcaro (actumest, el habi- bolicis ministris] praparata ultio compleatur; uon
tavitinnobis (Joan.i, 14). quia vitaesuae tempus volebat agnoscere : sed ccle-
Vers. 82. Defecerunt oculi mei in eloqtdumtuum, ritatem futuri judicii postulabat, in quo jam beatis
dicentet: Quando contolabetis tne. Repetitur saluta- erit requies, et gaudium sine fine mansurutn. Mo-
ris et confirmativa defectio, quae non ab infirmitatei vere autem potest, quare finem sseculi desideravit
mentis venit, sed a gloriosa potius animi virtute de- agnoscere, cum legatur in Actibus apostolorum :
scendit. Supra enim dixit, nimio desiderio Doroinii Non est vestrumscire tempora velmomenta qumPater
Salvaloris, defecisseanimam suam; nunc ocnlos cor- posuit in sua potestale (Acl. i, 7)? Primum, quia et
dis tali arabitione defecisse commemorat. Ipsi eniroi discipuli hanc rem interrogaverunt Dominum Chri-
sunt qui interius Ioqui possunt, sicnl scriptum est: stum; et congruum fuit, ut in typo apostolorum ,
Clamaviin toto corde meo, exaudi me, Domine. Nami quod dicluri erant, cohors sancta loqueretur. Dein- '
cum lingua loqui soleat, hic legitur oculos dixisse:: de, sic intelligendum est: quia finem malorum bea-
Qttando contolaberis me. Constat ergo oculos istos; lus populus expetebat, quem nisi post mundi istius
esse intellectuales, id estlumina cordis [mss. A., B.,, B terminum videre non poterat.
luminaria] intrinseca, quaeDominoefficaciter suppli- Vers. 85. Narraverunl mihi iniqui fabulationet, ted
cant et silentiosc quodam sermone proclamant. Ocu- non uf lex tua, Domine[Domineabest a mss. A., B.,
lot aliquid dicere, non est coramunis aut usilata lo- F.]. Iniqui sunt evidenter haeretici, vel Judaei, quo-
cutio; sed istum composilionis inodura Scripturae di- rum perversa loquacitas nescio quas sibi narrare vi-
vinaenecesse est ut proprium esse fateamur. Et re- detur ineptias, quando relicto ordine veritatis , in-
gpice vira syllabae: In eloquio dixit, non ab eloquio. ventionibus probantur studere falsissimis. Haecsunt
Deficereenim ab eloquio Domini, totius boni reverai a lege Doraini omnino discrepantia, quando illa ve-
privatio est; nam tn eloquio ejus deficere, semper ritatem docent, isti nituntur suadere fallacias. In-
augere est. Tandiu enim se dicit defeclura istum ro- telligite, dementes, qui a veritate eatholica discedi-
bustissimum perfulisse, donec exspectata incarnatioi tis, dogmata vestra inanibus fabulis comparata. Cui
Dominicordis aspectibus appareret. Unde evidenterr vos placere [ed., complacere] creditis, cum a Spiritu
agnoscimusjuslos viros, etsi carnalibus oculis ad- sancto notatos vos tali nomine sentialis?
ventum Domini non viderint, fidei lumine ab eis5 Vers. 86. Omnia mandala tua veritas : iniquiperse-
semper intuitum; sicul et ipse Dominus discipulisi cuti smt me, adjuva me. Contra illud quod de haere*
suis in Evangelio dicit: Abtaham cupivit videte diemi G C ticis dixit : Narraverunt mihi iniqui fabulaliones; hic
ineurn,vidit, et gavitus est (Joan. vm, 56). proftletur omnia mandata Dominiesse veritatem.Ve-
Vers. 83. Qttia faclus sumSicutuler in pruina : ju- titas enim verum loquitur ; sed perfidi eam quibus-
slificationet tuat non tum oblitus. Quoniam superiuss dara nebulisobcaecarecontendunt. Sequiturenim, ini.
se petiverat consolandum; nunc causara reddit curr qut persecittisunt me, scilicet jubendo perversa, falsa
illis Dominusdebeat subvenire. Uler in pruina nativoD suadendo, et quocunque modo persequentium gras-
caiore desertus, glaciali rigore contrahitur, sic cor- sari solet iniquiias. Adjecit, adjuva me, quasi con-
pus sanctornm incentivo vitiorum calore vacuatum,, tra immanem belluam, hostem crudelissimum , leo-
beneficio conversionis attrahitur; et cum sic fueritt nem saevum, et caetera quae nos vitare suspicio for-
felici sorte maceratum, provenit quod sequitur, utt midolosa compellit.
juttificationet Domini possit nullatenus oblivisci. Vers. 87. Paulo minus consummaveruntme in terra:
Uter enim corpus mortale significat, pruina benefi- ego autem non dereliqui mandata lua. Cum dicit: Pau-
ciura 411 conversionis [mss. A., B., F., conversa- lo minus consummaveruntme, et nimietatem persecu-
lionis] osiendit, per quam evenit, ut caro nostra la- tionis ostendit, et se tamen non defecisse Domini
sciviens afflictione pcenitentiaecontrahatur. Tantum n munere declaravit. Verbum autem consummaverunt,
enim crescit calor fidei, quantum de fiamma subtra-£ i- fj et perfectionem signiiicat et defectum; ut si vim rei
ctum fuerit corporali. Sed uter iste beatorum est,;, diligenter inlendas , magis eos perfectos fuisse co-
qui animam confitentem de propria facit contritionee gnosces, sicut Evangelium dicit: Contummatumett,
proficere. Nec aestimes indecorum vivos hominess id est perfectum est: Et hmc dicens, emisit spiritum
uiribus comparatos, cum Dominus in Evangelio di- (Joan. xix, 39). Si vero strages morienliuro cogites,
1 cat de
praedicatione lidei locuturus: Nemo mittitvi-i- pene consummatosimmisericorditer arsiimabis. In
num novumin utres veteres,alioquin rumpunlur ttlres, t, terra, in hoc saeculo,ubi martyres pertulerunt. Ad- :
el vinum effundilur, et ulres peribunt; sed vinumno- >- didit, ego aulem non dereliqui mandata tua; scilicet \ .,
vum in utret novos mitlunt, et ambo contervabuntttr ir ut usque ad flnem ejus constantia perveniret, sicul^,
(Matlh. ix, 17). legitur : Qui perseveraveritusque in finem, hic talvut '
Vers. 84. Quot tunt dietservi tui [cd., servo tuo] : erit (Maltk. x, 22). I
. quando facies de persequentibusme judicium? Sciens ts Vers. 88. Secundum mitericordiam tuam vivifita
sanctorum ccetus usque ad finem saecuti tentationi- me, et cuslodiam tetlimoniaorit lui. Post desiderium
l,us diabolicis membra Domini subjacere, interrogatit singulare Domini Salvatoris, post afflictionem cor-
 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. CXVIII. 86C
g65
utris similitudine declaratam; post gloriosa i
A saeculum in patriarchis, nec secundum in apostolis
poris
vel petmanere potuisset. Nam si hoc ad
supplicia passionumvidetur petere se vivificari, tan- vel credere
referas universalem , quae mirabili mole le-
quam adhuc uon vivat: et cusioditurum se teslimonia terram dicamus
oris Dominl pollicetur, velut. adhuc non caslodiat. gitur esse suspensa, quemadmodum eam
Sed vivificame dixit, in iUarne seterna vila constitue, permanere, quam mutaudam ut coelum lectio divina
confirmat?
ubi sanctis vita est, quia nnlla contrarietale pulsan- Vers. 91. Otdinalione tua pettevetat diet, auontam
tur. Quod aulem dixit, us-todiam teslimonia oris tui; omnia terviunl tibi. Quotiessingulari numero dies po-
non quia inprasenti nor custodiebat, sed usque ad nitur, venlurus ille signiGcatur, qui unus atque aeter-
flnem vitae suae adjuvante Domino cuslodilurum se nus est et non habet noctem : de quo scriptum est:
talia promittebat. Sive, ut quibusdam placet, sancto- Etetit illis Dominus lumen mlernum (lsa. LX, 19).
rum vox est qui martyrium desiderabant, qui paulo Et ne quis de tanto miraculo crederet disputandum,
ante dixerunt: Iniqui persecutisunl me, adjuva me ; addidit [ed., adjecil], omnia servire Greatori, qui pro
sequitur etiam , paulo minus consummaveruntme in sua voluntate et lemporalia et aeterna disponit. Po-
tetta; ideoque addesiderium martyrii aestimant esse test autem de infidelibus nonnulla quaestio oboriri,
referendum. Ipsi enini vivificari se petebant raorte qui non videntor servire Domino, quando ab ejus de-
gloriosa, ul amittendo pro fide hanc vitam , merca- B ] votione discreti sunt. Sed et ipsi serufunf cum judi-
rentur requiem sempiternam; et tunc potius acci- cantur; non enim liber dimittitur, qui puniendus essa
perent honpres aeternos, cum eos perfldi credebant monstratur. Sive, omnia, inteiligere debemus dd
esse consuroplos. Considerans lamen imbecillitates| quibus loquebatur, qitibus dies perpetuus erit; quia
humanas, istud dicit secundummisericotdiam Domini1 infldelitalis tenebras nullo tempore patiuntur.
tribuendum, qui mortua vivificat, et imbecilla con- Vers. 92. iVtsiquod lex lua meditatiomea est, tunt
firmat. fotte periissem in humilitate mea. Nisi beneficia le-
Vers. 89—xu. LAHED.In mtetnum, Dotnine, ver- meditationis habuisset, ut prjenis non cederet,
gaiis
bumtuum permanet in cmlo.Ad duodecimam litteram1 et constanliam fidei periculorum despectione serva-
plebs coelestisadvenit, in qua virtutem Domini facta- ret, inter calamitates quas perpessus est, asserit Sfl
que describens, dicit orania teraporalia finera posse: perire potuisse; ut intelligamus quantom nobis prae-
suscipere; mandata vero ejus nequaquam terminum1 stet meditatio legis, quaepoluit a lam ingentibus li
reperire. Sed quoniam superius dixerat: Paulominus8 berare periculis. Medilatio quippe tegis est illa quae
contummavtrunt me in terra, admiratus potentiam1 pracepit vel cogitare, vel facere; ut iqteriore quasi
Domini, quinon permiltit statum Ecclesiae quamviss consiliario [mss. A., B., F., consolatorio] formatus,
atroci perseculione consumi, pia exclamatione pro-" C ( saevienlia tormenta superare possit intrepidus. ln
siluit dicens : In emlo verbum Domini permanere ; id* humilitate vero sua, in affliclionibus dicit, quas pia
est, in unoquoque sancto, quos de morte facit vi- intentione toleravit: a quibus se gaudet ereptum ,
vere, et de tribulatione gaudere, qui mandatis ejus8 quando ad sanctum meruit pervenire martyrium,
pia humilitale famulantur. Est enim in illis cmlum,> Humilitas enira et necessitate subilur, et voluntate
qui se conversatione ccelesti tractare noscuntur : suscipitur; illam suslinent criminum rei; istant
sive in angelis, et archangelis , virlulibusque coele- " exercent
puritate sanctissimi.
slibus, quas pro sinceritate voluntalis suae sanciaa Vers. 93. In mttrnum non obliviscar justificatio-
majestas inhabitat. Manet enim in eis semper Ver- nes tuas, quia in ipsis vivificasti mc. Devotionem
bum; quoniam et illi jugiler in miuisterio dominico9 promittit absolule post dona, quae Domini meruii
firmissima deliberatione consislunt. Verum hic ali-* impetrare clementia. Possunt alia memoria fortasse
qui nonnullam faciunt quaestionem, quemadmodum, decidere; beneficium autem nullus fidelium oblivi-
/n mternumVerbumpermaneat in cotlo, cum ipse di-- scitur, in quo vita praeslatur. IQuapropter necesse
cat: Cmlumel terta transibunt, vetba autem mea non n fuerat illarum justifieationumsemper esse roemorem,
ptmtetibmt (Luc. xxi, 33). Sed quamvis ista muten-* ' a quibus vilale munus noscitur accepisse. Justifica-
tur, in emlo petmanet vetbum, quia omnia cmlestiaa D tiones aulem sunt (sicut jaro supra dictum esl) pei
dignatione suae majestatis inhabitat. temporales causas inlellectus futurafum significatic-
: Vers. 90- In tmculum smcutiveritas lua : fundasti 'i num; quod occidebatur agnus immaculatus in Pa-
terram, et ptrmanet. In smcutum tmculi, tempora si- scha; quod mare Rubrum iter prabuit ad saluiem;
gnilicat in quibus duo populi, Domino prastante > , quod populus lerram repromissionis per Jesum Nave
crediderunt; quorum unus est legis et prophetarum,, intromissus accepit. Haecenira orania ventura per-
alius evangeliorum et aposlolorum, in quibus est Ve- :- fectioni constat indicia praestilisse. Has ergo juttifi-
tilat, id est ipse Dominus Christus, qui eis et donavit
it cafionesnon deberaus ullatenus oblivisci,quae nobis
credere,et in fundamento 412 fidei permanere. Sedd fidei priroordia praestiterunt. Nemo enim potest per-
cur istis saeculis veritas non defuerit consequenterf fecte gratiam donationis agnoscere, nisi et initia re-
exponit, dicens : Fundasli terram et permanet.Quod d rum meminerit, cur visa sint inchoasse.;
melius de sanctis hominibus datur intelligi, qui sicc Vers. 94. TUKSsum ego, salvum me fac, quoniam
fundati tuni, ut in Christi Domini credulilate per- •- justificationts tuas exquisivi CPsal.
xxni, t). Cum ie-
luaneant; quoniam si ipse IIOHfundasset, nec prius.s galur: Dominiest terra, et pkniludo ejut. orbit t*r-
867 M. AURELII CASSIODORI 868
rarnm, it untverti qui hdbitant in eo, chorus iste ne- A , sriit nimis, scilicet significar 5 chivitatem, quam cht»
scio qua Domini specialis gratiae remuneratione con- Deum haberc jubemur etpux"um.ai. Na.u quid latios
fidens, ait: Tuut tunx ego. Tuus enim sum, non ilfe dici potest, quaro traorfonirersam legem et cuncto-
polest vere dicere, qui aliqua se cognoscitur obsce- rum prophetarom dictn coucludit? De qtia 413 «'
nitate tractare. Viliorura quippe servus Dominum AposiolUSdicit: Chdritws Dd diffttta est in cordtbus
non merelur habere sanclorum. Apostolus enim Pau- nostris ptr Spiritum satcctutt,, aui datus est nobis
los non impudenter [ms. F., prudenter] hac voce (Rom. v, 5).
poluit uti, qui clamabat: Mihi vivtre Christus ett, e.t Vers. 97.—xm. MEM.Qur.nodo dilexi legemtuam,
mori lucrum (Philip. i, 21), et illud : Vivojam non Domine?tota die medilaliomea est. Populus beatus,
ego, vivit autem tn me Chrittus (Gal. n, 20); et his qui propbetarum atque Evangelii plurima mcdita-
similia. Ulud quoque considerandum est, quod cum tione profecerat, in hac litlera introducitur ad Io-
professus fuerit se esse Domini, adhuc petil ut sal- quendum : super docentes se ac seniores asserens
Biti fiat, utique in illa judicatione futura, cum beali divirta inlellexisse mandata; et ideo super mel et
intromittuntur in requiem sempiternam. Sed quare favum ori suo Scripturarum divinarum testatur pro-
ista salus petatur assidue, subter adjunxit, quoniatn venisse dulcedinem. Dicendo, Quomodo, promittit se
juttificationet tuas exquisivi.Alii enim honores appe- *»dicturum quemadmodum legem Domii.i praecipua irr-
tunt, conjugia quaerunt, mundi gaudia concupiscunt; lentione dilexerit. Ditexit ergo legem , non timuit:
iste sibi inaestimabiles putabat esse divitias, si Do- quoniam per dilectionem, non per timorem munda-
mini justificationet jugi studio probaretur exquirere. num praeceptum Doroinisanctos viros decet operari.
Perscrutandum est quoque, cur istas jufificaiiones Plus eniro acceplum est amanlem aliquid facerc,
tolies repetit; scilicet ut Veteris Testamenti signi- quam Solum infideliter timentem. Quomodo autem
cantias non putaret aliquis negligendas. dilexerit, consequenter exponit, dicens : Tola die .
Vers. 95. Me extpectaverunt peccatoresul perderent meditalio mea est. Tota die continuum tempus debe-
ine; testimonia tua intellexi. Exspeelaverunt ut per- »ius accipere, sicut et alibi legitur : BenedicatnDo-
dertnt, ad illud respicit, quod mali suasores blan- minum in omni tempore : sempertdus ejus in ore meo
diendo agebant, ut ejus animam pravitatis vulnere (Psal. xxxm, 2). Sancla enim conscientia semper
sauciarent. Nam si poenafuisset praecipitata, non di- habuit diem, quae clarificato corde incredulitatis te-
eeretur expectaverunt, sed acceleraverunt. Gravior nebras ignoravit. 0 indefecta meditatio, cui saeculi
estenimista persecutio, quae etcoronam martyrii istius non sufficit dies! Et ut humanam fragilitalem
stispendit, et moitem animaesuadere non desinit. Sed continuaemeditationi credamus poiuisse sufficere,
C
quo remedio illa vitare potuisset ostendit; inlelligens' hac nobis, ut opinor, ratione constabit; quoniam si
rmim testimonta Domini, non poteratad viiia nefanda quts quaslibet cansas respectu Domini sub modera-
perduci. Unde claret illos solos eripi, qui a lali pe- tione disponat, si cibos temperanter accipiat, si
riculo [mss. A., B., martyrio] Doroini fuerint illu- somnura convenienter capiat, legem Domini medita-
minatione liberati. Intellexi autera, accipiamus ope- tur in omnibus; quoniam se honesta et probabil;
ratus sum, sicut in alio psalino dicit : Beatus qui in- actione conimendat, sicut apostolus dicit: Sioe enim
telligit super egenum et pauperem (Psal. XL,2). Quid mandttcatis, sive bibitis, sive aliud aliquid facilis, om-
enim poterat pauperi prodesse, si eum tantum egen- nta in glorxamDei facite (I Cor. x, 31).
tem intelligeret, et nullo munere sublevarel? Qua- Vers. 98. Super inimicosmeos prudenlemme (ecisti
est.
propter intellectus mandatorum sancta operatio manda'o luo ; quiain mternummihi est. Inimici intel-
Vers. 96. Otnnts consummalionis vidi finem : latum
ligendi sunt obsiinati Judaei, haeretici, vel pagani,
mandaium tuum nimis. Inlraverat in divitias altilu- qui praecepta Domini aut minime intellexerunt, aut
dinis Det: viderat quod per partes non poterat ex- ea pravo studio non probantur operari. Supra istos
plicari : ad postremum brevi sententia quae fuerant'' prudenlem se dicit effectum; quoniara jussa Domini
dicenda conclusit; profitetur enim lotius consumma- et devotus accepit, et veram illis iniegrilatem ser -
D
lionit sc vidisselftnem. Consummatioest enim virtu- vavit [ms. G. et ed„ vera illis integritate servivit].
tum omnium completiva perfeclio: cui consummatio- Sed unde factus prudens fuerit super inimicos suos,
nis Chrislus est finxs; quem se merito vidissedicit; addidit, mandato tuo : quoniam dum illi fideliter
quoniam eum illuminata mente tunc credidil esse' obedivit, cunctos errantes sine dubitatione tran-
venlurum. Si autem ad litteram hoc velis advertere,, scendit. Ecce revera bealus honor, ecce regnum bo-
poiestel sic accipi: quoniamrebus saecutaribus ter- n.iium superbos transcendere, potestatibus saecuii
minus semper videtur hnpositus; mandata enimi praeeminere, el in sancta bumilitale fixa raente con-
Domini non habent finem; qnia latissima se virtutee sistere. Adjecit, quia in mternum mihi est; id est
dii-tendunt. Quod ideo sic positum est, ut nec am- inandatum luum. Sed quaeramus quod mandafum
biiiones saeculi aliqnis desideranter expeteret, qui- est, quod saeculoisto deficiente permaneat. scilicet t
bus finem datum esse sentiret; et mandata Domini i dilectio Dei et proximi; ibi enim et Dorainum supra ,
nimia feslioatione perquireret, quae latissima com- omnia diligimus, et proxirauro quemadmodura nos
probaret. Necvacat qnod latum mandatum tuum po- perfectissime tunc amamus. Merito ergo Uoc mait"
809 EXPOSITIO IN PSALTEMUM. PSAL. CXVIII. 810
iaium m mttttxmx sibi dicebat esse servandum, quo A («<«]•Ex hoc versu evideater apparet, et superius
beaii sancuconsjcteotiajugiler perfruuntur. iilos dictos inimicos qui legem Doraini nesciebant,
Vers. 99. Super omnes docenles me inleilexi: quia et doctores imperitisc caecitate deientos, et seniores
testimonia tuameditatio mea est. Videtur a beatorum non habuisse gravissimam fidei flrmitatem, quando
humilitate sstnctissima discrepare, si super Moysen se dicit ab omni via mala ipsorum pedes stiQSprohi-
atqne prophelas vel apostolos qui Ecclesiam Domini buisse, ne eorum potuisset perversitate subverti. Illa
•integerrima fide docuerunt, hoc dictum velimus ad- est enim certior explanaiio, qnando se ipsa conisco
vertere. Sed intendamus superiorem versum, et om- similis declarat auctoritas. Sed videamus quid nobis
nis quaestio calumniosa discedit. Non enim dixit su- istius versus verba >parturiant. Ab omni via mala,
per patres, aed super inimicosmeos, ulique qui legemi significat haereticorumpravas et pessimas suasiones,
Domini prava intentione docuerunt. Hic enim arguit, quibus ilii exitiabili dulcedine blandiuntur. Addidit
nonreprobat [ed., probat] magistros; scilicet phari- quoque, prohibui pedesnieos,quasi desiderantes illuc
saeos designaus, qui se ad lilteram lenentes, spiri- ire, ubi in atram foveam corruere potuissent. Ori-
tualem intelligentiam negligebant; quos et Duminusi ginalis siquidem peccati culpa pronos nos trahit sem-
iu Evangeliofrequenter arguit; sed cor eorum lapi- per ad vitia; et nisi gratia Domini muniamur, 414
deum rationem veritatis sentire non meruit. Suprai JJ ] facillime perversa suasione decipimur. llia est
lales igitur omnes doctores merito cohors Kvange- enim Domino juvarite salubris prohibitio, cum boc
lica tniet/exuse se melius dicit; quia pravitatibus; fieri non patimur, quod plenum periculis invenitur.
eorum repudiatis , sinceram doctrinam Domini Sal- Pedes aulem meos, significat mentis asscnsum, quac
vatoris accepit. Sed cur melius intellexerit, cattsami nos quodam vestigio ducit ad culpam , et ad vias
designat, quia tesiimonia tua meditaiio mea est. illisj matas compellit, nisi nos pielas Divinitatis absti axe-
enim (etfimonfaDomini non erant meditatio, qui per- rit. Sequilur, ut custodiam verbum tuum. Aliter enim
suasione falsissiraa longe aliud quam dictum fueratt verbum Doroini non potuit custodiri, nisi cum illa
senliebant. pestifera suasio probatur expulsa, sicut Apostolus
Vers. 100. Super senioresintellexi : quia mandatai dicit : Non potestis calicemDotnini bibere, et calicem
\ua exquisivi.Non esi hic jactantia superba, sed ve- dmmoniorum; non potestis mensmDomini parlicipes
rilas. Senioresdicimus et sapientiaematuritale prae- esseH mensmdmmoniorum(1 Cor. x, 20, 21).
claros, et longa nos aetate pracedentes ; de quibuss V^rs. 102. A judtcits fuis non declinavi, quia lu /e-
dictum est: Inierroga patrem tuum, et annuntiabit libi: gemposuisti mihi. Deciaravit illud quod superius di-
seniorestuos, etdicent libi (Deuter.xxxn, 7). Dicimus s xit: Abomnivia mala prohibui pedes meos, utique ut
etiam senioies, aetale quidem maturos, sed vitiorurai C ( eJus minime judicia declinaret. Sic enira perfectaebea-
affectatione[ed., affeclionc]tevissimos; sicut fueruntt titudinis integritas custoditur, quando liaereticorum
illi, de qnibus in Evangelio scripttim est: Feceruntt iniquitas perversa respuitur. Ajudiciis ergo iuis dicit,
tacerdotes contilium cum senioribus, ut eum morli 'i id esl quae tua voluntas sancta constituit, et vivendi
tradetent (jiafin.xxvi, 3, 4). Tales nunc senioresdi- nobis regulara dedil. Ab eis utique non declinare, hoc
cit, non canos mente, sed corpore. Ab istis ergo me-:- est in via recta consistere; hoc est ad ccelormn gau-
rito se amplius dicit intellexisse, quando quem illili dia pervenire. Sequilur causa probabilis, quia tu
sacrilega menle conlempserunt, iste suum venera- legem posuisti mihi. Cum lcgem per Moysem Dominus
batur auctorem. Frequenler enim Scripturas divinass dederit, eamquejusserit inviolabiliter observarj, non
juniores melitis intelligunt senioribus. Sicut Jacobb incongrue hic Evangelium intelligimus cum dicit :
qui se ad behedicendum praebuit et germano suoo Tu legemposuisti mihi. Illa enim quam per Moysem
promissurafructum primaebenedictiortis acepit. Sic- dedit, paedagoginobis prascntavit offlcium; ista vero
ul Samuel melius Heli sacerdote; vel Daniel me- totius plenitudinis dpnavit effectum. Merito ergo
lius falsis Senioribus, quos ipse Spiritu Dei plenuss sanctus populus de ipsa lege gaudebat, quam jam
niotle damnavit. Melius utique inleilexit populus s credendo susceperat. Denique vide quid sequitur.
novus, quam senior ille Judaicus, qui feliciter [mss.s. 0j Vers. 103. Quam dutcia faucibusmeis eloquia tua,
A., B., fideliter] sriscepit Christum Dominuro,quamn super mel et favum ori meo! Comparaliones islae,
ille qui mortifere credidit esse temnendum. Et ut eaa quamvis aliquid videantur habere pracipuum, tameit
ipsa veritalis testimonio comprobaret, sequitnrquaree non possunt rebus spiritualibus exaequari, njsi sem-
intettexeritsupra seniores; scilicet, outa mandaia tuaa per ponatur, super, sicut in nona liltera jaiii dictum
exquisivi. IIIi enim si exquisiissentthandata Domini,i, esl : Bonummihi lex oris tui super millia auriet at-
.uequaquam prndentiores se potueranl babere junioi-- genti; ut ea quidem inlcr homines pracipua, sed
res. Et vide quemadmoduui verilatis ordinem servat.t. divinaejuciindilati inferiora esse cognoscas.
Spiritua-
Dicit enim mandata tua, non hominum perversorum,, libus itaque deliciis magna ubertate
saginatus po-
de quibus dfatuirt est: Ignorantes enimjuslitiam Dei,
i, pulus bealus exclamat: Quam dulcia faucibus meii
et tuam volentes conttituere, justitim Dei non sunt tl eloquia lua! Dicendo: Quam, magnam quidem dul-
sttbjeeti(Rom. x, 5). cedinem sibi esse professusesi, sed non quara lin-
Vers. 101. Abomnivia mala prohibui pedes ineos, i, gua potuisset expriraere. Nam cum oinn.s guatus sa-
tit custodiamvtrbum tuum fmss. A., B., F., verba a piat in palato, considerandum esl h c quare dixi,
871 M. AURELIl CASSIODORI
faucibus meis. Faucet enim sunt gutturis nostri via, A facitxs iniendentes vtlut "Vae^rtW%
ubijamdeglutit» dulcedo nulla sentitur. Sed qui de loco (II Petr. i, 19). Sic et ipse IJiintlill:
eloquiis Domini erat absolute dicturus, mirabililer dicit: Sinl lumbi vestri proecincti, et luctrnm
illam partem posuit; ut cito ad cordis nostri pene- ardentet (Luc. xn, 35). Bene autera arientet addldit
tralia perveniret. Eloquia enim Domini non in palalo propter virgines fatuas, quibus cum oleum defecit,
sapiunt, sed magis cum fuerint deglutita dulcescunt. ad adventum Sponsi non potuerunt prastolari. Ver-
Sequitur, supet mel et favum ori meo. Melad Vetus, bum autem illud consubstanliale Patri a natura dei-
/aDumadNovum pertinet utiqueTcstamenlum. Nam tatis suae lucerna non potest dici, quod illummat om-
licet utraqne sint dulcia, tamen favi sapor est sua- nem hominemvenienlem in hunc mundum (Joan- i,
vior, quia gratia novitatis roajore cumulatur. Potest 9); sicut et ipse de se dicit: Ego sum lumen mundt
etiam et mel intelligi aperta doctrina sapientiae: (Id., vni, 12). Nam ista discretio et in Evangelio
favum vero, quae in quibusdam profundis cellulis facla est, ubi de Joanne dictum est: llle erat lucernu
probatur esse recondita. Quod utrumquc in Scriptu- ardens el lucens (Id.,\, 35). Et iteruni : Nonenim
ris divinis non est dubium reperiri. Addidit, ori erat ille lumen, sed utique missus est, ut lestimonium
meo: quaudo revera jpsam sapientiam, quam fauci- perhiberet de lumine(Id., l, 8). Sequitur, el lumen
bus degluliveral, ore praedicabat. Sic ct Ezechiel B semitismets. fn eadem translatione permansit, ut ver-
propheta dicit de Domino: El ait ad me: Fiii hominis, bum Domini, id est dicta prophetarum lumen dica*
quod invenislimanduca, et devora volumenhoc, el vade suis semtits prastitisse. Per ipsas siquidem, dum ad
et loquere ad domum Istael. Et manducavi itlud, et viiae bonae cursum inslruimur, clarificati corde rectis
factumestin otemeo sicut mel dulce(Ezech. 111,1,2,3). [cd., direciis] gressibus ambulamus.
' Vers. 104. A mandatis tuis intellexi : proplerea Vers. 106. Juiatii et stalui custodirejudicia justiiim
odivi omnemviam iniquitalis. Legem Domini edoctus tum. Post illam illuminationem verbi, quam suis pe-
acceperat: Ftlt, noli ambulare viam cutn impiis : di- dibus Iucere professus est, videamus si populus bea-
verte autem pedem tuum ab ilineribus eorum; pedes tus conlra praeceptuinpotuerit jurare, cum scriptum
enim eorum in maiitiam currunl, et velocessunl ad sit in Evangelio : JVonjurabis 415 tiequeper cmlum,
effundendumsanguinem (Prov. i, 15, 16). Audiverat neque per lerram, neque per Jerosolymam, neque pet
•tiam : Perdtdisfi omnes gui fornicantur abs te (Psal. caput tuum (Malth.y, 34), et caetera. Sed jurart
i.xxn, 27). Et alibi : Qui diligitis Dominum, odite non semper significat sacramenla prastare, in qui-
malum (Psal. xcvi, 10). Et caelera quaein hunc mo- bus invocando Divinitalem potlicemur, ne promis-
tum divina lectione prolata sunt. Talia quippe dum siones nostras mutabiliter excedamus. Sic et sancta
audiisset in mandatis Domini, viam iniquilalis intel- C devotio decreverat sibi atque constituerat inler quae<
lexit omniraodis exsecrandam , quae juslo Domino libel pericula Domini cuslodire judicia. Nam et ipsum
placere non poterat. Odio enim debent esse quae sae- nomen indicat causam; jurare enim est jure orare,
culi suni, ut rebus ccelestibus totus impendatur af- id est aequilalem dicere : ne vetit quispiam quod
fectus. Decet enim nos exsecrari quae tnala sunt, promisil in partem alteram seductus averterc. Sic
quia interdum a pravis necessitate prohibemur; quo- enim jurant, id csl firme constituunt sancti, qui
niam eonscius eorum videtur animus, qui aliqua illis jam sunt dono Domini roborati. In evangelio vero
delectatione consenserit. Sequestratur autemab illis prohibet Dominus infirmos, qui venerat ad parvuloa
rebus volunlas fidelium, quae odio intercedente da- sauciosque salvandos, ne velint temere promittere,
mnaverat; ut nec voto nec operaiione se polluat, quod nequaquam poterant suis viribus adimplere
qui mentem suam tali exsecratione purificat. Judicia vero justitim sunt, cum exallat hurailes, de-
Vers. 105.—xiv. NUN.Lucerna pedibusmeisverbum jicil superbos, et miscricordiaesuaedono relevat hu-
luum, Domine, et lumen semitis meis. Post terliam mili salisfaclione proslratos. Quod sequens versus
decimam iitteram ad quartam decimam cohors beata ostendit.
pervenit, in qua pedibus suis Dominici verbi lumen Vers. 107. Humilialus sum usquequaque, Domine:
radiare congaudet, animam suam humillima satisfa- D '. vivificamesecundumverbumtuum.CumsedicantChri-
ctione commendans : expetens retributiones Domini stimembra nimis/wmi/tafa.multarumperseculionum
pramiorum desiderio, non terrore vindictae. Sciens se ostendunt sustinuisse pericula; et ideo petunt se
ergo hujus saeculi noctem diversis offensionibus ir- secundum promissioncs Domini vivificari: quoniam
relitara, ut alibi laqueos, alibi scopulos, alibi con- in morle videbantur constituti conditione carnali
tineat profundissimas vaslitates, pedibus suis verbum [mss. A.,B., F., carnales]. Secundumverbumtuum,
Domini lucere testatur; ne abseutia veri luminis in- scilicet promissionem illam quae dicit: Venifead me,
cidal in ruinam, quara per suam providentiam vilare omnes qui laboratis et oneratiestis, et egoreficiamvos
non poterat. Sed hic verbum illud debet intelligi, (Malth. xi, 28), et his similia. Sciunt ctiam per hanc
quod per Scripturas sanctas prophetarum ore semi- humilitatem Dominum Christum diaboli vicisse su-
natum est."Quod bene appellavit lucernam, quae hu- perbiam : sciunt per patientiara raortis ipsius
manis usibus data est ad depellendam noctis profun- fortia superala: sciunt omnia perpessum Domiiiuiii,
. dissiroain caecitatem; sicut Petrus aposlolus dic.it: quae sanclis suis prarcepit sustinere. Et merito
Habenm cettiotempropheiicum sermonem, cui bene- liumililatesua petunl reinedia, per qua se noverant
873 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. CXVIII. 874
esse salvaodos. Per hanc igitur fideles supra regna A j Reg. xv, 20); ipseCain livore fratris aslrinxit (Gen.
proficiunt, per hanc superbia tyrannlca superatur, iv, 8), et his similia quaein hujus saeculilongissimam
per hanc in aeternum marlyres vivunt; nec potest vitam diabolica jugiter grassatur insania. In bac
dici perfectus qui hac virtute privalus est. enim mnndi silva tot laqueos invenis, quol vilia con-
Vers. 108. Volunlaria oris mti beneplacilafac, Do- tueris. Sed collegio isti sancto nihil terrenum prae-
mine, el judicia tua doceme. Cum se humiliatum su- valere potuit, qui se ccelesti conversatione tractavit,
perius dixerit usquequaque, ne illam inclinationem sicut in alio psalmo dicit: Anima nostra sieut passtr
necessitatis potius fuisse sentires, addidit, voluntaria erepta est de laqueo venantitm. Laqueuseontritus est,
wis sui sacrificia justo Domino-fieriposse gratissima, et nos tiberali sumus (Psal. cxxm, 7). Sequitur anti-
quae inter saevienlesangustias pius animus offerebat. dotum coeleste, quod contra istius saeculi cognosci-
Laudes enira vel in otio Dominoexhibere gratissimum tur venena pugnare; scilicet quoniam a mandatis
est; sed in tribulatione amplius probatur eximium, Domini minime declinavit. Ab illisenim qui non de-
quando infirmilas corporis dolore pressa non vinci- clinat, ulla deceptione non capitur : quia juxta ipsa,
tur, sed tunc magis anima felix in Dominilaudibus rionin ipsis insidiae sunt.
excitatur. Oris aulem voluntariasacrificia sunt, de- Vers. 111. Hmreditate acquisivitestimonia tua in
votionem laudis offerre, non alicujus mundanae uti- B ] mternum: quia exsuttalio cordis mei tunt. Mullis qui-
litatis respectu, sed propriac devolionis intuitu; ut deni modis acquxridicitur lucrativa possessio; sed
ipsum propter se Dnminum diligamus : veneremur ille honorabilis habetur filius, qui successione pa-
Auctorem, qui pluit super jutlos et injustos (Matlh. lerna gloriatur. Hoc enim legitimum nomen est, hoc
v, 45), qui inaestiroabililerbonus est. Petil ergo ut summaecharilalis indicium, et judicia seniorum susci-
ejus devotio Dominoreddalur accepta; quatenus hac pere,etdefirmissimapossessionegaudere. Tettimonia
oblatione placatus, judicia sua eum doceat, quaefide- enim sunt Domini pracepta sanclissima, quaeMoyses
libus dignatur mentibus aperire. Sed consideremusi populo in Deuleronomiilibro sub testificalione com-
gloriosurocordis ardorem, ut illa seinper avide pe- roemorat, dicens : Tetlot vobishodiecmlumet tertam
lat, quaese ssepius accepissc commemorat, sicut ini (Deut. xxx, 19). Et alibi: Estote mihi testes, et ego
nona littera dicit: Bonilatem fecisti cum servoluo. Et. vobis tttlit, dicil Dominut (Isa. XLIII,10). Sic et Apo-
Iterum : Bonilatem, ef disciplinam, el scienliamdocei stolus : Teslificot cotam Deo, et ChristoJesu, et ange-
me. Quod per hunc modum ulraque probantur inlel- lis ejus (I Tim. v, 21). Quapropter haec sunt testimo-
ligi. Jugiter enim sperandum est, ubi petendo sem- nia, quaese hmreditate populus bealus in mternumac-
per acquiritur. quisiitse gaudebat; scilicet quoniani talis hmreditas
Vers. 109. Anima mea in manibus tuis semper : ett Q in mternum capilur, non ad brevitatem temporis in-
iegemluam non tum oblitus. Cum animam justi latro- troitur. Sequitur, quia exsultatio cordis mei sunl.
cinantium persequerelur iniquitas, eamqne vellentt Merito exsu/faltonemsui cordis dicebat hmreditatem
diversis Iaqueis irretire, sapientissiroe illam in ma- regni coelestis, aeternis temporibus acquisitam. Ipse
nibut Domini dicit collocatam, ubi nulla nocentiumi enim meretur ad eam pervenire, qui probatur de tali
vis possit accedere, sicut Iegilur : Justorum animm: acquisitione gaudere.
in manu Dd tunl, et non langet illos totmentummot- 416 Vers. 112. Inclinavi cot meumad faciendas
tis (Sap. m, 1). Et iterum : Oves memvocem meamt justificationes luas in mtetnum propttr retributionem.
eudiunt (Joan. x, 27, 28); et paulo post: Et noni Audiveratcohorsistasanctissimaquam meditatiofre-
rapil eat quitquam de manu mea. Addidit, semper, utt quens jugiter instruebal: Discile a me quia mitis sum
nullum tempus dolosis subreptionibus relinquere vi- el humitis corde (Matlh. xi, 29). Et necesse fuit ut
derelur. Quod autem dicit, in manibut, significat ini cor suum ad faciendas juslificationes Domini modis
potestate, quia novit salutariter regere, qui se ejusi omnibus inclinaret, quae tali magislerio inslrucla,
probantur commisisse sententiae. Sequitur cur animat vitaliter superba mundi fastigia respuebat. Justifica-
ipsius credatur in manibus Dominiconstituta; scilicett tionesest quippe facere, mandata Domini humilitatis
quoniam tegemipsius non docetur tblitus. Sic enimi D sensibus operari, ut esurienti panem frangas, nudum
sub defensione ipsius sumus, dum a praceplis salu- vestias, condoleas calamitatibus alienis, et cxlera
taribus minime deviamus. Hoc ubique semper prae- quae humanum genus [ed., humano generi commen-
cipitur, hoc specialiter commonemur, ut sic redea- dare] Crealoris pielas commonere dignaia est. Sed
mus ad legem, ne discedamus a lege. considerandum estquod dicit in mternum,dum omnia
Vers. 110. Posueruni peccalorts laqutum [ms. G. ett quse supra diximus, landiu fieri possunl, quandiu
ed., laqueos]rnihi: et a mandatistuis txonerravi. Po- hujus mundi calamitatibus indigeniiaque vexamur.
tuerunt, significat tetenderunt atque armaverunt;; Qnis eniro in futuro misereatur afflieto, cum in
non enim tantum poni poterant otiosi. Neque enimi illo regno nulla probetur esse miseria? Sed qui
laqueut capit avem, qui non habet escam; sed illud1 hic ista facil studio charitatis in mttrnum illa facere
efficaciusdecipit, quod aliqua oblectatione blanditur. comprobatur, quia fructum earum rarum sub [td.,
Fuit enim laqueus diaboli armatus triginta argenteis3 pro] aelernitate recipiet. Addidit, Propter retributio-
(Moith. xxvn, 3), cum Judam cepit atque in interi- ntm; scilicet illani quam audituri sunl saucti: Vtnitt,
tum suffocavit; ipse Saulem vinxit zeio superbiae (/f benedkti Patris mei, percipite regnum qttod vobit pa-
PATKOL.LXX. 28
875 M. AURELH CASSIODORI 87(i
ralum est ab initio mundi(Mallh. xxv, 34), etc.Magna A . speravil in Dominoel confususesl (Eccles. n, 11)? ct
reirilnnio, quae.lamen de Domini largitate proveniet, iterum : Speranlet auttm in Dominomittricordia cir-
incolam fieri regni perpetui, consortem bonorum cumdabit(Psal. xxxi, 10). Sperat ergo Redemplorem
angelorum, patriam suscipere quae semper delectel, gentiumvenire, qui mundi maculas possit abstergere,
neculla percgrinatione deseratur; eruntque in illacon- qui vivificet mortuos, sanet aegrotos; et quod liga-
templatione defixi, ut illum jugiter appetant, de quo lum fuerat lege peccati, possit morte ipsa morienie
semper exsultant. dissolvi. Sic in unoversiculo totius religionis noslrae
Vers. 113.— xv. SAMECU. Iniquos odio habui, el le- conclusa perfectio est.
gem tuam dilexi. Ad quintam decimaro lilteram ca- Vers. 115. Declinate a me, maligni: et scrutabor
tholicum venit examen, in qua dicit, Iniquos, id est mandaia Dei mei. Sicut haeretici, cupientes tamen
adversarios legis odio sibi fuisse; legem vero Do- cognoscere veritalem, in mandatis Domininos profi-
mini se dilexisse commeroorat, et petit ul ab ejus cue frequenter exercent, ita ad perscrutaiidas sacras
pietate susceplus mala saeculi possit evadere, postu- leciiones obstinati, perslrepere nobis atque impedire
lans etiam carnem suam limore [mss. A., B., F., ti- noscuntur. Hos declinandos esse pronunliat, qui in-
morij dominico debere suhdi, ne possit ir. divinoju- sensatis contentionibus Scripturas Domini lacerare
dicio de ejus pravaricalione damnari. Hic eliam B '. contendunt. Quid enim illic humanus sermo proficial,
quaestio illa caput erigit, cur populus ftdelis contra ubi talia sunt vota ue credal? Quibus alio loco dici-
evangelica videtur aliquid pronunliasse mandata ? tur : Disceditea me, omnesqui operaminiiniquitatent
Dicit enim : Iniquos odio liabui, dum pratceptum sit: (Psal. vi, 9). Remedium est enim, quem converti
Orafe pro inimicis vestris, benefacitehis qui vos ode- velle non videris, vitare si possis. Ipsis enim prasen-
runt (Mattli.v,44). Sed si tempora consideres,omnia tibus dum conlenliosa semper malignitate conlligunt,
sibi concordare cognosces. Quando cnim pracepit dum calumnias exquisita vauitate concipiunt, ad
amare inimicos uoslros, adversilatis fervor et calor scrufanda raandata Dorainiidonei non possumus in-
injuriae temperalur: ut nialuui pro malo minime red- veniri, ubi lolis debemus aniniae[ed. animi] viribus
dere videamur, ut patientes simiis ad omnes contu- occupari.
inelias, sicut et ipse qui consputa perlulit, et flagella Vers. 116. Suscipe mt secundumeloquium fuum et
suscepil. Quando vero martyrii tempus occurrit, ihi- vivam,el non confundatme ab exspectalionemea. Per-
quos suasores odio habere pracipimur, cum ef ipsos fldis effugatis, et malorum hominum conversntiono
quoque fllios et parentes, si advcrsi sunt, alienata purgatus, a Domino se petit suscipi, ut possit ejus
debemus voluntate tonlemnere. Saepe enim quos verbi promissione salvari. Esset enim fortasse teme-
flamma non terruit, quos ferrum non subdidit, ne- ^ rarium Dominodicere : Suscipt me, nisi adjungeret
cessitudinum blaudinienta flexerunt; et ideo dictum promissionem, quac nescit aliquando decipere. Sed
esl: Si quis venit ad me et non odit patrem suum, et cum dicit, Vttiam,futurum tempus ostendit; hicenint
malrtm suam, et uxorem, et filios, cl fratres, et so- vere non vivitur, ubi camis fragilitate peccatur. Ex-
rore*, adhuc etiam et animam suam, non potest spectatio quoque ipsius erai, ut misericordiam Cliri-
meus esse discipulus(Luc. xiv, 26). Contra Deura sti devotissimus inveniret; quam spem in judicio
quippe persona nulla debet recipi; sed ipsius di- venturo se postulai adipisci: ne confusione deceptus,
lecliune praposita, decet necessitudines tunc amari, a sua possit extpectatione fraudari. Sed cum dicit:
cum eis nulta lidei repugnat adversilas. Quapro- Ab extpectaiione mea, nullum lempus ponit quo ex-
pter habita temporis rationc, utraque nobis po- spectare non debeat. Ros enim isla in pectoribus
lerunt absoluta verilate constare ; scriptum est enim: sanctis non habet fiuem, nisi cura pollicitatio su-
Tempus ampleciendi,el tempus longe fieri ab amplexu perna provenerit. Sic enim et alibi dicit : Extpe-
(Ecctes. lti, 5); et post multa : Omni rei tempus. ctans exspeciaviDominum, et retpexit me. Beala ergo
Srire autera debemus in hoc versu argumentum illud exspectatio(Psal. xxxix, 2), ubi est cerla promissio.
esse, qtiod dicitur in topicis ex c.outrario, quando Cur enim defectum spes fidelis suslinere possil, cura
senienliam nostram ex rebus diversis una proposi-' is qui promiltit nesciat immulari? Exspeclatio itaquo
tione concludimus. sanclorum est coelorumregna, 417 angelorum con-
Vers, 114. Adjulor meus el susceptor meus es tu, sortia promereri; et quod supra totum est, ipsunt
et in verbum luum speravi. Adjutor perlinel ad iin- [mss. A.,B., loiuin] jugiter videre, qui in beatorum
plenda mandaia, quoniam sine ejus adjulorio nec solet semper corde dulcescere.
inchoare quidquam boni possumus, nec implcre pra- Vers. 117. Adjuva me, et talvut ero : et meditabor
valenius. Susceptor autem noster [mss. A.,B., F., in justificationibus tuis semper. Quamvis verba isla
animaenostrae] faclus est per sanciae incarnaiionis sacpevideantur esse repetita, magnanobis tamen as-
arcanum : qua prastante suscepil hominem, ne pec- siduilatis istius sacramenta declaranlur. Hoc enint
caii lege possit funditus interire. Denique istam su- ad amplissimumdesiderium mentisdebetaptari, quod
steptionem vide quid sequitur, ef in verbumluum spe- iiulla indepoterat interraissionesuspendi; quia quam-
ravi, id est in deiiatis tuae prasidium summummeura vis accipiaraus a Domino, semper rogandus est ut
desideiium collocavi, ubi sperare licel, et spes lir- jugiter douet, ne collala beneficia possint a nobii
iuissime constiluta non decipit, sicut legitur : Quit fidei tempore discedere. Non enim repetitutn verbutn
877 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM. PSAL. CXVHI. 878
otiose debemus accipere, ne videamur incauie, quod /A omnis prmvaricator redditur; quoniam ab his nullus
scire nos expedit, omisisse. Addidit, ef meditaborin terrigena probalur exceptus. Consequens auiem erat
tuis justificationibussemper. Causamreddit obsequii, ut enixius diligerel leslimonia Domini, qui pmvarica-
ne post susceptam saiulem collato munere videretur torum nomine visus est omnes addicere peccatores.
ingratus. Sed cum promiltit meditari juttificationes Per ipsa enim testimoniacredebat sibi venire posse
semper, salutem suam jugiterdesideratcontineri; sic remedium, per qtiaead Christi gratiam desiderio fe-
enim faciendo Iocus tollitur absolute diabolo. Jwsft- stinanle tendebat. Nam cum lex nos addicat, sola gra-
ficaiiones enim duplici modo possumus accipere : tia est absolute quae liberat, ipsa quae compeditos
sive istas quas hicquotidie in peccalorum noslrorum solvit, ipsa quae de servis filios facit.
confessione peragimus, ut est illud Evangelii (Luc. Vers. 120. Confige [mss. G., F., infige] timoretuo
xvin, 13,14), cum publicanus peccata sua confitens, carnes meas, a judiciis enim tuis timui. Sciens congre-
de templo justificatus exivit. Decet enim quandiu in gatio spiritualium virorum, unde humano generi
isto saeculosumus, et a peccatis liberi esse non pos- pravaricatio legis supradicla provenerat, lanquam
sumus, in isla nos sempetjustificalione prosternere. saevissimumlatronem etindomabilemferam,carnem
Sed quia sequitur, semper,quod supra omne tempus suam non solum religandam, sed etiam configendam,
esse dignoscitur; ne non tibi videatur isti sseculocon- g] nova atque inusitata supplicalione deprecalur. Car-
venire, sed aliquid te deleclel de illa aeternitate con- nis enim vitia sunt lerrena delicla, quae uos legem
cipere. 'Meditantur sancli justificationes Dominisem- transgredi faciunt mandatorum, dum a proposit»
per, qoando angelorum choris sua desideria socia- veritalis abducunt. Quam merito deprecatur limore
bunt; quando laudes Domini perenni exsultalione Domini debere configi, ne ab eo possit nosia liber-
cantabuht; quando, sicut dicit Apostolus : Corrupti- tate dissolvi! Sic uno verbo significalum est, quem-
bile hoc indueril incorruptionem, ei morlate hocindue- admodum caro tractari debeat Cbristiani, et qua pie-
rit immortatitatem(I Cor. xv, 54). tale coiilra corpus stium niroie ac violenter oraret,
Vers. 118. Sprevisti omnes discedenlesa juslifica- exposuit; timore scilicet futuri judicii, ut hic morli-
lionibut tttis, quia injusta cogitalioeorum. Declaraium ficaliim, ibi reddalur aeternum : hic temporaliter
est cur assumebalur jusiificationum Domini frequens moestum, illic esset sub perpefuilate lnlissimum. Et
assiduaque meditatio. Meritoenira timorem movebat illud inspice quod dicit: limore luo; caslo scilicet
talis seculura sententia; quoniam spernuntur a Do- alque perlecto, qui non tantum habet ante oculos
mino, qui db ejus jusiificatione discedunt. Nam cum formidinem vindiciae, sed vehementer metuit amis-
sit justiflcatio peccalorum mentis pura confessio, sionem gratiae, in qua fidelis vivit, per quam omnis
merilo superbi spernunlur a Domino, qui tali se re- r( reficilur Christianus. Sed videamus qui clavi sunt,
niedio sariare despiciunt. Injusta quippe est eorum qui nos in illa Domini crucifixione conflguni; cha-
cogitatio et velle peccare, et justissimo Judici nolle ritas utique, quae nos facit et tormenta nostra negli-
satisfacere. Merilo crgo tales ab absdutiouis gratia gere, et moriis ipsius pericula plus araare. Felix qui
subrrioventur, qui toties commoniti, hic pio Domino clavo islo configitur, qui lali vulnere sauciatur. fpso
supplicare tempserunt. clavo transfixus est qui dicebat: Mihi vivereChrisius
Vers. 119. Prmvaricantesreputavi omnespeccaiores est, et mori lucrum (Philip. i, 21). Ipsa compunctione
terrm : ideo dilexi testimonia tua. Haec sententia nisi foratus est qui orabat: Nunc dimitte servumtuum in
diligentius perquiraiur, Apostolo vidttur e*se con- pace, quia viderunt oculi mei salutare tuutn (Luc. n,
traria. Ille enim dicit: Qui sine lege peccaverunt,sine 211).Ad poslremum in Canticis camicorum Ecclesia
lege peribunt (Rom. n, 1-2); hic autem omnes pecca- profiietur : Vulnerata charilate ego sum (Canl. n, 5).
tores terrm prmvaricaioresesse testatur. Nam quo- Configiergo se timoreDomiuisanctus populus depre-
modo polest aliquis esse sine lege, si omnes prmva- calur, ut moriendo vivat, qui prius vivendo morie-
ricatoret esse credendi sunl? Prmvaricari enim non batur.
est.nisi legem transgredi constitutam. Sed utrumque 4l8^ers' 121. —xvi. AIN.Feci judicium et ju-
verurri est, quoniam ab uno verilatis fonte descendit. 0| stitiam: ne tradas me persequenlibusme. Ad sextam
Sttte legeperibunt, de illa tantum constitulione dicit decimam lineram in aeternum membra Domini vi-
ApostoluS,quae labulis lapideis in monte Sina digito veniia pervenerunt, in qua iina voce petunt sacrae
Domini probaiur ascripta. Nam et aliae leges snnt, incarnationis advenlum, tempus esse dicenlia, ut ad
per quas populi divina?senlentiae subjacebunt; ut est destruendossuperbosdivina potentia debuisset osten-
illa praevaricatio Adae, de qua nisi Chrisii beneficio di. Intendamus itaque verba quae dicta sunt, ut ar-
liberetur, hnmanum genus constat esse judicandum. rogantiam sanctis odiosam nulla possil cogitare per-
Constringuntnr etiam gentes per naturalem legeni, versitas. Facit judicium quisquis judicat conira sc,
ne faciairlafteri quod nolunt fieri sibi; unde idem di- et pravitates suas ante examen Domini justa exse-
cit ApOStPlus: Gentesqumlegem non habenl, nalura- craiione cnndemnal. Sed ne hoc judtcium adulalo-
liter qum legit tunt faciunl (Rom. n, 14). Vides ergo riutn magis putares esse qtiam veriim, addidil, if
nierito hic diCtiimprmvaricatoresomnes esse, qui po- justitiam, quoniam per justiliam nos judicanius,
tueiuut aliquo errorc delinquere. Nam sive trans- quando delicloruro nostrorum vindices sumus. Ipsa
cressan prifnum legis, sive quae per Moysen daia est, cst erj;i>acquitasquoe nos absolvit a pmna : ipsa qua6
 879 M. AURELII CASSIODORI 880
liberat a realu, si nosmetipsos cognoscimus sceleri-1 - A niara supra ipsos magis atrociter saeviunt, quos mi-
bus involutos. Et quoniam peracta fuerat devoiaesa- nime seducere valuerunt.
lisfactionis integritas, petit modo ne tradalur pecca- Vers. 123. Oculi mei defecerunt in salutare, tuttm
toribus, qui peccata damnavit. Hoc est enim quod1 cf in eloquiumjustilim lum. Movere aliquos solet, cur
superius postulavit: lnfige timore tuo carnes meas,, plurali nuraero posuerit oculos, cum sit unus cordis
ut res noxia animae judicio subderetur, et servirett aspectus; nec poiest hoc ad istos oculoscarnales re-
potius affixa quae lascivire poterat effrenata. Perse- ferri, qui in illa longinquilate temporis nihil lale po-
quentes vero sunl diabolus cum ministris, qui noss titerunt inlueri. Sed quoniam cohors sancta loquitur,
indefecta malitia persequuntur, el traditos sibi cru- quam esse constat Ecclesiam, merito pluraliler di-
deli laceratione discerpunt. Meminimus eniro quiee cit: Oculi mei, sicut et alibi de ipsa legitur : Oculi
perlulerit Job ille sanctissimus, quantis cladibus pa- tui sicut columbmsuper abundanliam aquarum (Cant.
lienler subjacuit, quia illis se tradilum esse cogno- v, 12); et alibi: Oculi lui sicut columbmexlra taci-
vit. Sciraus etiam quanta Joseph passus fuerit, vel1 turnitalem luam (Canl. iv, 1). Istos ergo dicit ocu/os
Susanna, dum traditi fuerint manibus impiorum. itt salutare Domini defecme, propter sanctum incar-
Hinc eliam quotidie rogamus admoniti : Ne inducass naiionis adventum, quem tanto desiderio sustinebaf,
HOSin tentationem (Matth. vi, 13). Traduntur quoq«ea B I ut nullam requiem potuisset admittere. Unde merito
peccatores, ut digna commissis flagella palianlur,, defecit, quia nullum tempus vacationis accepit. Sa-
sicut Apostolus de impiis dicit: Tradidit eos Deus inn lulare enim significat Dominum Salvaiorem, de quo
reprobumsensum, ui facianlqumnonconveniunl(Rom. scriptum est: Salvum fac populum tuum, Domine,et
i, 28). Et alibi de peccatoribus ail: Quos tradidi Sa- benedic hmredilalem tuam (Psal. xxvn, 9). Sequitur,
Sanm, ut discant non blasphemare (I Tim. i, 20). ef in etoquiumjustitim lum, id est evangelica verba,
Petit ergo populus sanctus, ne tradaiur persequenii- quae dicturus erat populo credituro.
bus se, quibus ideo spiritus irascebantur immundi,, Vers. 124. Fac cumservo tuo secundum misericor-
quia videbant ab eis suas immissiones instigationes- diam luam, et juslificationes luas doce me. In assiduis
que damnari. Hoc est odium quod Chrisli mereturr precibus perseverat, quia petendi nunquam debet
tffectum; ab illo enim amari non potest quis, nisiii esse faslidium, ubi largitas donatoris non potest ha-
)b ejus inimicissimis horreatur. bere defectum. Infinita petiit, qui sibi bona fieri se-
Vers. 122. Suscipe servum tuum in bonum : nonrt cundum misericordiam Domini postulavit. Nam sicut
'.alumnienlurme superbi. Suscipe, diabolico brachioD illa aeterna est, sic ejus munera probantur esse pcr-
mpulsus videtur dixisse, ne corruat. Domini enimi petua. Bene addidit, serto luo, quia statim corruet,
•jiisericordia suscipimur, quando peccatorum nostro-- C ( P.ui alierius esse voluerit. Juslificationes vero inore
;*umcompulsione percutimur. Apte eniradictumesl: suo ipsas semper peiit, quas jam devotus accepit.
•Jomine, in bonum suscipe, quia in malum se adver- Hanc enim assiduitatero et oralio dominica designat
;am partem noverat impulisse. Servusautem libera- quae dicit: Panem nostrum quotidianum da nobis ho-
iionis indicium est. Servus enim a servando dicitur,; die (Luc. xi, 3). Justum esl enim, ut jugiter rogelur,
;juod eum caplum ab imrainenti interitu'domini suiii qui si non petaiur offenditur. Et respice, res is'ae
manus miserata servaverit. Sic et isle merito se ser-- quali verborum proprietale distinctae sunt. Miseri-
mm dicit, qui fuerat ab aniroac deceptione libcratus.i. cordiam supra se fieri petiit: juslificationes aulem
Quapropter hic servut et liberationis professio co- doceri se suppliciter postulavit.
gnoscitur et honoris. lllius enim non esl servus, nisi
ii Vers. 125. Sertiusfuus sum ego, da mihi intetlectum
qui sanctorum fuerit coelibus aggregatus. Calumnian- 419 ut sciam teslimoniatua. Quamvis universa quae
fur autem superbi, quando haereticas contenliones:s expediunt continuis precibus sint a Domino postu-
violento pondere falsitatis objiciunt, ut merito se a landa, maxime tamen divinarum Scripturarmu iu-
Domino deprecalus fuerit suscipi, ne eorum potuis- s- tellectus jugiter cxpetendus est; qui quanto plus
set altercalione prosierni. Sive lioc magis de spiri-i- percipilur, tanto suavior sanctis mentibus invenitur.
libus immundis melius dicitur, qui nobis improbe ie D Sed quia novit omnipotentem Dominum subjeclis
caiumntanlur;eicum ipsi sint maxime noslrorum cri-i- suis esse largissimum, dicit: Servus tuus sum, da
minum rei, nolunt nos concessa venia liberari; nam in mihi inlellcclum, qui solilus es donare quaejusle ac
cum ipsi decipiant, ipsi nos semper accusant. Sed >d fiducialiler peteris. Nam cum obnoxia se cuncta co-
quid inirum si peccatoribus calumnielur, qui Cbristoto gnoscant, magni tamen raeriti est ipsius famulum
,'Dominodicere tentavit: Omniahmclibi dabo, si pro- o- nuncupari. Servus quippe ipsius veraciler nequaquam
cidensadoravetis me (Malth. IV,9)? Et illud : Ponam m dici potest, nisi qui ejus famulatur arbitrio. Et vide
tedem meam ad aquilonem, el ero similis Altissimo xo quid dicat, ut sciam, id est ut accepta retineam.
(Ita. xiv, 13). Merito ergo dicitur calumniator, quiui Scire enira illud est, quod in notitiam nostram ma-
dum facit crudelia, pios seraper accusal. De ipso ;o nifeste veniens, nulla oblivione deletur.
enint et alio loco Scriptura dicit : Et humiliabit ca-
i- Vers. 126. Tempusfaciendi, Domine: dissipaverunl
tumniatorem, et permanebit cum tole (Psal. LXXI,4).). iniqui legem luam. Pravidens populus devotus tem-
Justissime itaque petit, ne humilis tradatur superbo,
o, poribus Antiochi a plebe Judaica legem Domini cul-
ne simplex calumnioso, ne devotus ingrato : quo- o- tura drcmonum polliiendam, vclut ad medicum el**
881 EXPOSITIOIN PSALTERIUM. PSAL. CXVIII. 882
mal aegrolus lempus essc subveniendi; ne raorbis,A gebar : omnem viam iniquam odio habui. Qui super
ingravantibus salus populi poluisset absumi. Dicil aurum el gemmas legem Domiiiidiligebal, necesse
enim: Tempttsest faciendi, non differendi quod ex- fuit ut ad omnia mandata ejus rectissimns appareret.
pedit. Jusseral enim per legem et prophetas, ut ve- Talia enim negligere non potes', nisi qui divina fue-
rus Dominus reverentissima devotione coleretur; rit inspiratione correctus; ut aurum habeat velut
sed quoniam hoc iu suaro perniciem contempsit terrenas sordes, gemmas ul calculos viles. Amare
obstinatio Judaeorum, clamat populus fidelis, Tempus siquidem non profutura demenlis est; sed illud decet
faciendi, id est ut mundo salularis appareas, peccata viros sanctissimos concupiscere, quaepossint pramia
dissolvas, mortem vincas, ipsumque diaboluin cum nunquam peritura conferre. Congruum ergo fuit ut
sua cohorte prostemas. Hoc estenim Domini facere, odisset perversam viam, qui meruit amare rectissi-
pradictis temporibus advenire. Unde et per prophe- mara. Iniqua siquidem via est, quae nos perducil ad
taro diclum est: Tempore acceplo exaudivi te, el in vilia; recta vero virtutum, quae nobis indulgenliam
die salutit adjuvi te (Itai. xux , 8). Et Aposlolus : tribuit et salutem. Sed hoc quam sludiose, quam fre-
Ecce ntutc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis quenler infunditur! ut inleliigamus bealos viros qua-
(/f Cor. vi, 2). Omnia enim quae Dominus facit, liura rerum delectatione pascanlur, qui hoc habent
aptissima dispositione corapleutur; ut ante lieri non B supra cuncta dulcissimum, quod saepius creduutesse
debeant, nisi quando ille miseralus indulseril. Hinc repelendum.
est quod nobis semper expedit habere patientiam , Vers. 129. — xvn. PHE. Mirabilia teslimonia ttta,
exspeclare quaejussa sunt, rogare quaeprosunt [mss. Domine : ideo scrutata est ea anima mea. Septiroam
A., B., F., promissa sunt]. Tempus aulem (aciendi decimam lilteram sancti populi intrat oratio, asserens
novit ille, qui ractor est. Addiditcausam cur debeat aperuisse os suum et attraxisse spiritum, ut ejus au-
facere quaerogalur, quia Judaei legemdissipaverunt, diatur oratio, exitusque aquarura transiisse lacrymas
quam ilie eos inviolabiliter custodire praceperat. pias, quia non sit a Judacis cuslodita lex Domini. Et
Dissipate enim est legem, aliter vivere quara ipsius intuere quemadmodum definitionem rei uno verbo
praeceptamonuerunt; et hoc magis facere, quod illa complexus est dicendo : Mirabilia teslimonia lua, Do-
cognoscitur sub orani exsecratione daranasse. Hoc mine. Mirabilia plane, quoniam per ea ceeleslisvirtus
argumentum rlietores inter violentissima praecepta hominibus terrenis innotuit, et nosse dederunt par-
posuerunt, quando utpreces audiantur, adjuvat tem- . vulis unde et angelorum sublimis natura beata dele-
pus aptissimum. ctatione completur. Haec semper sctutari licet, et
Vers. 127. Ideo dilexi mandala tua, supet autum assidua meditatione perquiri. Hic autem illud timere
et topazion. Quantum legera Domini dtssipaverat ne- iC non convenit: Altiora te ne qumsieris,et fortiora te ne
fanda praesumptio, tantum devotus animus ad man- scrutatus fueris (Eccles. m, 22). Ideo enim nobis
data ejus festinabat implenda. Grandis enim religio- pradicata sunt, ut ea pie atque diligenter noster
nis crescit affectus, quolies eam improborum irapu- seniper animus indagaret. Altiora enitn et fortiora
gnare tentat audacia. Pro hoc enim additum est, ideo. talia dici non possunt, quae ut perquirerentur edicla
Erat ilaque sanctissimo choro supet autum et gem- sunt.Haec autem quintaest species definitionis, quas
roas, quas pretiosissimas habet humanitas, mandalo- Grace xar« T>)V li^iv, Latine ad verbum dicitur. De-
rum Domini reverentiam custodire. Istud enim tem- clarata sunt enim-qucesunt testimonia Doraini, id est
poraliter humaais blanditur aspectibus : inde autem mirabilia.
in aeternamrequiem niens beata perducitur. Topazion Vers. 130. Declaratio sermonum tuorum illuminat
vero, sicut quidam scribere voluerunt, genus est me: 420 et intelleclumdai parvulis. Sermones sunt
lapidis, quantum inventione rarum, tantum mercium Domini, quos justorum prophetavit auctoritas; sic
quantitate pretiosum; qui duos ferlur habere colores, enim scriplum est: Ecce Virgo concipiet, et pariet fi-
unum auri purissimi, et alterum aetherea claritate lium, el vocabiturnomenejus Emmanuel(Isai. vu, 14).
relucentem : pinguedo rosea, verecundaque puritas, El alibi: Videbit omnis caro salutare Dei (ldem LII,
vicinus lapidi chrysophrasso magnitudine vel colore;'.D 10). Sed istos sermones qui fuerant longi lemporis
quia maxime lampat cum soiis splendore percutilur-, obscuritate reconditi, adventus Domini illuminalio
omniura gemmarum superans pretiosissimas clari- declaravit, quia per ipsum raanifesta sunt facta, quat
tates; in aspectum suura singulariter provocans ocu- sacris litteris tenebantur abscondita. Tunc enim Ver-
lorum cupidissimam voluptatem. Quam si polire ve- bum caro faclum est, Virgopeperil :tunc muti locuti
lis, obscuras; si naturae propriae relinquas, irradiat. sunt, surdi audierunt, claudi recto incessere vesli-
Haecregibus ipsis fertur esse mirabilis, ut inter divi- gio, et caetera miracula quae Domino serviere virtu-
tias suas nihil se simile possidere cognoscant. Nasci lum. Haecdeclaratioobscurilalem naturae nostraequie
dicilur in insula Topazion quae esl provinciaeThe- jacebat in tenebris, vi suae poiestatis Uluminare di-
baidse, unde et nomen accepit; de quo non sunt gnata esl; et inlelleclum dedit parvulit, id est qui se
mulla dicenda: ne quod Scriplura dicTt esse con- humiles atque egentes suis viribus agnoverunt. Sed
teniptibile; nos desiderabiie affectala laude facia- isti parvuli non de aetate metiendi sunt, scd de sim-
mus. plicitate conscientiae, de quibus dictum est: Siniie
Vers. 128. Ptoptetea ad omnia mandala tua diti- parvulos venire ad me; talium ett enim regnum cmtq-
«85 M. AURELII CASSIODORI 8di
rum (Marc. x, 14). Ipsis enim hic prastat purumi A . videamur offendere ; scriptum est euiin : Si quis to-
atque innocentissimumintellectum, quibus ibi aeter- tam legem servaverlt, offendalautemin uno, faclus est
num donaiurus est praemiura. omniumreus (Jac. n, 10).
Vers. 131. Osmeum aperui, et attraxi spiritum,, Vers. 134. Redimeme a catumniishominum,el cn-
tjuiamandata lua desiderabam.sl hoc ad litteram ve- stodiam mandata lua. Calumnia per antiphrasim, id
lis advertere, consuetudo loquentis expressa est. est percontrariam locuiioncmcliciturcnpitis alumna,
Prius enim ot aperitur, spiritus contrahiiur, ac deindei dum magis petat caput alienum, eique c mtraria sit;
•ii sonum vocis linguae mobilltas adhibetur. Si veroi sicut belluin quod non est bonuin, el lucus qui non
spiritualiter, ut oportet, intelligas, os dicit mentis> habet luceui. Calumnia est enim commentuui aliquod
introitum, qoi tunc aperitur, quando aliquid disceres periculosae falsitatis objectuin, quod bonis semper
festinamus. Attrahilauiem spiritum, cum jam muneres horiiinihusstudio perversitatis objicitnr, decolorare
divinosalutaris desiderii completnr affectu, etincipitI contendens quod rrcta conscientia fuerit actitatum.
lirma menle velle, quod ante per gratiam tamen Do-• ' Hanc paliebantiir videliret justi, ut eos ab aequitalis
mini visus est appetiisse. Aperuitergo os cordis suii tramite studio infestationis [ms. G. etcd., inlicialio-
infirraus et parvulus, et atiraxit spiritum, id est vir- nis] avertereni. Quanta enim, m anliquiores taci'ain,
'
tulem faciendi, quam per se non poteral adipisci.. B pertulil David, cum Sauli parceret, et apud injusium
Sed ut hocmagis ad intelligeiitiacbonum, non ad lo- regetn eo ipso fieret reus, quoniam illi probabatur
quendi officioracognoscas esse pramissum, sequitur,, esse propitius ? Qualis illi, rogo, calumnia est exci-
r/uia mandata tua desiderabam. Afdorem siquidemt lata, quando juvenculae dixerunt: Saul occidit mille,
volunlalis pramisit, ut postea contequenter expoue- elDaviddecem millia (I Reg. xvni, 7) ? Quapropter
ret desideria mandatorum. Consequi quippe non po- calumnim sunt hominum contra veritatis honorem
lerat, ut prlus se diceret locuturum, et postea desi- coniroversiae rcquisiiae; quas tnerilo a se sancta
derare quae prosunt. cohors deprecabatnr auferri, ut inandala Domini
Vers. 132. Aspiceinme,et miserere mei, secundum t amotis adversitaiibus indagaret.
judicium diligentium nomen tuum. Frequenter Domi- Vers. 135. Facicm tuam illumina snper tervmt
nus aspicif iratus, saepius inluetur ut perdat, sicutt luum ; etdoce tne juslificalionesluas. Legimus sancti
Sodomamet Gomorrham respexit, sicul castra jEgy- M iysi (Exod. xxxiv, 35) vultum ita a Domino fuisse
ptiortim. Aspicit etiam propitius, sicut in muneribuss clarificatum, ut eum Israeliticus populus respicure
fecit Abel. Respexit quoque supef fllios pauperum, ett non valeret; unde velamine superducto loquebaiur
non sprevit preces eorum (Ptal. ci, 18). Et ideo nuB ad eos : quia non poterant in ipso coelestem conspi-
in parterit susciperetur adversam, slaiim subjunxit,. C cereclarilalem. Vultusenim Moysifulgor erat legis,
ef misertre mei; quac merito (sicut saape memofalumn quem illi sustinere non potera it, quia velatis eam
est) roisericordia dicilur ; qtiia misefis larga pietalee curdibus audiebanl. Hoc ergo sanclus populus piit,
prastanir. Nec solum bic haesit fusa precatio, sedj ut t/tumtn.vlamDomini faciem possit conspicere, non
addidit, ttcundum judicium diligentiumnomen tuum.;. velatam; quaienus puri [ed., pura] gratia luminis me.
Jttdkium quippe ett Domini, ut nomen suum diligen- reatur afflari, nec jam aliquod paiiatur ohstaculum,
tibus misericordlnelargiatur auxilium, ne exspectaiioQ qui verilatis ipsins desiderab tt aspeclum. Potest ma-
fldelium decipiatnf, quac ipsitts semper consideratio- gis cohors sancta desiderare Domini Salvatoris ad-
ne suscipilur. ventum, cnjus facie illuminaia sunt tenebrosa pec-
Vers. 133. Grettus mios dirige secundumeloquium K cati i vitam conlerens mortuis, et certissima remedia
mum: et riondominetur mei omhis ittjttstitia. Grettuss desperatis.
meos sigiliflcat motus anirnaB; nam sicut per istnss Vers. 136. Exitut aquarum transierunl oculi mei,
de loco ad locum tfansferimur, ita ei in illis quibus- qnia non cuttodietunt legemtuam. Exitus aquarum si-
dam passibus, Sive ad meliora, Slve ad deterioraa gnificat lacrymas copiosas, quas tantas dicit fuisse,
progfedimhr. Hos sancta cohors secundum eloquium it ul ipsa quoque foniiunifluenla transcenderent. 421
Domini dirigi poslulabat, ne viliorum pravitaiibuss D Tt-anseMiit plane quando illa sine sensu cnrrunt, ista
seducta, in mortiferos laberelur errores. Secundum rt cordisaffliciione funduntur. Nam quod vincere quan-
eloqniumtuum dicii, id est secundum jussa quaeprae- s- litaie non poterant, felicissiinaecompunctionis qua-
cipis ad vitam huiriani generis corrigendam. Sequi- litate superabant. Hastune profundimus, quando pcc-
tur, ef non dontmefttr met omnis injustiiia. Necesse e catorum nostrorum recordatione mordemur. Nain si
enim erat utj Bigressttsejus tecundum eloquiumsuumn mandaia Doinini custodiremns, laelitiamulique lia-
DomimiBHrigere dignaretur, nulla illi injuttitia prae- :- beremus, non plorationis ardorem. Sed quoniain lalia
valere potuisset. Et vide quam caute petit ne domi- i- carnis necessitate vitare non possumus, donet Domi-
netttr ejos quae non poterat sic excludi, ut ulteriuss nus lacrymas quibus peccatorum sordibus abluaiiiur.
pulsare non posset; sed cum non dominatur evadi- Et illud quoque aestimo considerandum, qumiiam
mus.quiaservitusilla nos pracipitat ad ruinam. Nec c dicit per oculos salisfactionem venisse, per quos nos
illud vacatquod ait, omnit injuttitia ; scit enim quias plerumque illecebras liujus saeculiconstat attraliere;
si qna horum dominetur intercipit; nec prodest ali- ut nierilo per illos culpa ntundeiur, per quos et ex-
quid in multis servare legem, si eam in aliqua parice cessns admiuitor. Qui modus in Scrijiiuris divinis
885 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM.PSAL. CXVIII. 886
frequenlissime reperitur, sicut sexlus psalmus ait:: A Deo exerciluum: quia dereliqutrunt pactum tuum filii
Lavabo fttr tingulas noctei iectut* tntum : lacrymis s Israel (III Rtg. xix, 10). Phinees quoque sacerdos
meis ttfjtm* meum ricjabo (Psal. vi, 7). Et alibi:: cum videret Hebraeum cum Moabitide muliere mi-
FueruntmMi laerymm mempants die ac nocte (Psal. soeri, zelatus praceplum Domini, utrosque gladio
XLI,4). Qw figura dicitur hyperbole, quolies rela-- perforavit (Num. xxv, 8). Cujus zelus tantum pra-
tionis qualitas majore pondere exaggerata profertur. stitit, ut iram Domini solus averteret. Iste siquidero
Sancto enim cboro sic erat deflendum, ut omniaa zelus tribuit salutem, fidem retinet, pudicitiam ser-
peccata dilueret copioso imbre lacrymarum. vat, et Ecclesiam Dei gloriosa vivacitate custodit.
Vers. 157. — xvm, SADE.Juslus es, Domine, etf Vers. 140. Ignitum tloquium tuurn vthtmtntet, et
rectumjudiattm luum. Triumphatrix caruis suw co- tervus tuus dilexii illud. Ignilum esl eJoquiumDomi-
hors sanctprum ad ociavamdoeimam litteram venit,, ni, quia purgat corda mortalium mundana faecesor-
in qua justitiam Domini confitetur, et eloquia ejuss dentia ; et ut fornacis ardor exaestuansmetalla deco-
ignita cpniinua se dicit dileetione venerari : ad po- quii, eorumque vitia neceisaria purificatione con-
stremum petens intellectunj testimoniorum, undee sumit, ita eloquium Domini, peccatorum maculis
vivificari debeat in aeiernum. Sed posiquara peccatai detersis, humitium sensus emundai.lstoquippe igne
sua supsrius jrriguis dixit lacrymis expiata, ininc c B cor Cleophe ardebat, quando dicebat: Nonne eor
judicia Domini lideli menie collaudat, dicens: Justuss nottrum atdtnt in nobis etat, cum aperirel nobis Scri-
es, Donmt, et rtctum judicium tuum, qui peccaloress pturas (Luc. xxiv, 32) ? Hoc eliam igne succensus Je-
se semper jubes affligere, ut eos tua debeat medicinaa . remias enuntiat: Et erat ignis flammigeransin ossibus
salv.ire; quia nec illi aliquando probarentur sub lae- meis (Jerem. xx, 9). Isto eli :m igne et reliqui suc-
lilia corrigi, nec beneficia possent aliter divina co- censi sunt, qui triumphali charitate floruerunt. Qua-
gnosci. Suis quippe meritis putaret datum, si pecca- propter ignis iste serroo Christi est, sicut ipse in
ti.r jugjter floreret illaesus. Sed utrumque jusium,, Evangelio dicil: Ignem venimiltere tn terram,el quem
utrumque dignissimuin ; quoniam et delinquens perr [cd., et quid] volout ardeat (Luc. xn, 49). Addidit,
satisfactionem corrigitur, et judioia Domini humilii vehementer,ut hoc non ad roortem exaggeralum cre-
confessionedeclarantur. Hoc enim dicto Danielinterr deres, sed ad salutem. Sequitur quoque, tt tervus
ferocissimaleonum ora salvatus est, his verbis trium\ tuut dilexit itlud : utique diligebat quod vitam con-
puerorum flamma snperata est, banc senientiamt ferre noverat, et honorem dabat, quod seiebat ad re-
Jeremias in Lamcntationibus suis frequenter iteravit.;. mediuin humaui generis attributum
Dicamusigitur ei nos hunc versum in quibuslibet pe- Vers. 141. Adolescenliorsum ego et conlemptus:
riculis, dicamus in gaudiis; quia talis confessio el abb G juslificationes tuas non sttm oblilus. Mullis sanctis hic
aerumni»efipit, et in prosperitate custodit. versus videtur posse congruere. Nam huuc bene ac-
:- cipimus ex persona Joseph, qui a majoribus fratri-
Vers. 131. Mandasti justitiam tettimonia tua, et ve-
ritatem tttam nimit. Mandatti, significat pracepisti.t. bus contemptus, tanquam vile mancipium mangoni-
Tesiimoniavero sunt (sicul jam dictum esi) quae subb bus venundatus esse dignoscitur : qui tamen justifi-
tesiiflcatione prolata sunt, Heo continent justitiamn cationts Domini in se factas non est oblitus, quando
et veritatem : juslitiam, quoniam coquabiliter omniaa se pia in omnibus voluntate traclavit. Hle enim co-
discernonlt Veritatcm.quiapfOmissaretribuuiit. Me- gnoscitur liberatoris sui meminiise, qui ejus prace-
rito erg« tantura amabai, tantnm repetebat ista tetti-- ptis probatur obedientiam commodare. Hoc eiiam
monia, quando incompreheniibills atque reverendaa David ex persona sua potest dicere, qui ad regni cul-
viitus Domini per tatia eoncedebatur agnosci. Nimis,:, mina inter fratres suos pro imbecilla seiate non spe-
ad utrumqua potest laudabiliter pertinere, sive adti rabatur posSe sufficere; sed tamen iste justificationes
jusftfiam, sive ad veriiatem quia >«li(nim Dominiim ii Domini lanta devotione in memoria tenuit, ut ipse
nimit mtwdare, profutura districtio est; verilatem n Dominus diceret: Inveni David filium Jesse, qui (acit
vero niinis animis inculcare, caulela est. omnesvoluntatet meat secundum cor meutn (Act. xin,
VerSi 139. Tabescereme (ecit telut domus lum, quiaa D 22). Ad postremum quod firmameiiiura esse totius
obliti tmt terbu tua inimiei mei. Tabes est morbi ali- constat Ecclesiae,potest hoc dicere populus adopii-
cujus contracla necessitas, quae nos facit paulatimn vus, populus gratiae, populus novus, qui aelate sequi-
deilueinB,dum corporis soliditatem poenaliafflictione e tur, sed fidei dignitate pracedit. Unde bene suscipi-
consumit; quod sibi accidisse testatur zetodomus Do- tur loqaens per tolum psalmum cohors beata sancto-
mini, quaat non patiebaiur perfidorum lacerationee rum, quae422 cunctos fideles, cunetos beatissimos
violari, Zeltts enim et in malo et in bono ponitur. Inii probatur ampleoii.
maio, ut est illud : Zetus et invidia comedit domum n Vers. 142. Juttiiia tua, justitia in mternum : et lex
Jacob, Etin Actibus aposlolorum legilur: Videntes s tua veritat. Hic versus et jusiitiam Domini et tegem
autemiudmiimpteii sunt telo, et injeceruntmanussuass adhibita proprietate discernit. Hominum quippe ju-
in apoetob»(Aet. v. 17). Iste enim ducit semper adI stitia quantacunque sit, est sine dubio temporalis, ut
culpas, laqueosnectit, viam salutis intercipit. In bonoo est jusitia philosophorum, qui se videntur morum
vero positura est: Zelus domustum comedilme (Ptal. probitate tractare, quae sine Dei culiura reraciter
Lxvui, (0). Et Elias dicit: Zetant zelavi pro Domtno o vana glofia nuncupatur. Nam jtistitia Dominiih mter-
 887 M. AURELII CASSIODORI m
num manet, quia quisquis eara cuslodiverit, aeterna A qui tion tantum sermone promitur, sed
roagnacordis
felicitate gaudebit. Videbaturetiam et jusiitia Judaeo- intenlione profertur. Clamabatenim populusmurmu-
rum, qui litteram potius contuenles, fulura in ea pu- rans Judaeorum,et non exaudiebatur a Domino.Ta-
taverunt non esse mysteria. Justitia vero Domini cebat Moyses, et Dominusei dicebat : Quid clamaf
quam intellexit populus Christianus, in mternumser- ad me (Exod. xiv, 15)? scilicet, quoniam illas cogi-
vat; quoniara ipsa semper aelerna est. Iia etde lege tationes exaudit Aliissimus,quae pia intenlione vol
arbitror sentiendum, quoniara quicunque eam intelli- vuntur. Additum est, in loto corde meo : ne reputares
gere meruerunt, ccelesti veritale completi sunt. Ve- aliud cogitandum, quando clamatur ad Dominum.ln
ritas enim legis est Dominus Christus, qui de se ait: sola enim religiosa cogitalione tolus debet spiritus
Ego sum via, veritas et vita (Joan. xiv, 6). Quapro- occupari, ne mens divisaeffectum nequeat impetrare
pler merito definitive diclum est: Lex tua veritas, quem postulat. Et intende quid toio corde, quid totis
quod esl DominusChristus. viribus expetebat, non divitias saeculi, non conjugia
Vers. 143. Tribulalio et anguslia inveneruntme : nobilium feminarum, non transitorias dignitates, sed
mandata aulemtua meditaliomea est. Tribulalio et an- jttstificationesDomini, quas raens sancta super aurum
gustia sauctis viris magna sunt munera, quia norunt et topazion semper desiderat, semper exquirit. Nam
se pondere taliura compressi exsudare peccala, et ad B D quod dixit, requiram, utique quas facere debuisset,
illa gaudia tcndere, quae non habent fincm; sicut non quas lantum lectione cognosceret. Juslificaliones
Apostolus ait: Quis nos teparabit a charitate Clirisli? enim veraciter non requirit, nisi ille qui eas devota
Tribulalio, an anguttia, an persecutio,an fames(Rom. mente compleverit.
vin, 55)? etc. Haecenim bealis viris velut quoddaro Vers. 146. Clamaviad te, salvumme fac, et cutto-
antidolum est, quod dum aspere bibilur, fomenta diam mandata iua. Clamorem illum exponit qucm
[ms. C, inomenla; ed.,moninienta] salutis operaiur. superius dixil. Hoc est enim, Clamaviiix toto corde
Sequitur, inveneruntme, quasi exspectantem[ed., ex- meo, quod, Clamaviad te. Ad illumenim non clamat,
pugnantem], quasi tixiim, quasi ad earum certamina nisi qui pelitionem suam dirigit toto cordis affe-
praparatum. Subjungit quoque iltnd adjutorium , ctu. Sed cum dicit, salvum me fac, in anima vult
unde se sinedubio in diversis passionibus suis nove- inteliigi, non in corpore, unde revera Domini pote-
rat esse curatum : Mandala autetn tua medilatiomea rat custodire mandata. Neque enim salulem carnis
esl. Quibus enim tribulalionibus, quibus angustiisop- pelere poterat, qui libenter corporeis passionibus
primi poteral, qtii tali tneditatione gaudehat ? Nam subjacebat.
licet aflligerelur corpus invalidum, cruciaretur caro Vers. 147. Prmveniin maturitate, et clamavi: et in
passibilis, in requiem noscebatur esse transpositus, Q C verbo luo speravi. Prmvenilin maturitate quisquis in
cujus in Scripturis divinis erat animus occupatus. annis puerilibus modestiam senectutis anticipat, et
Vers. 144. /Equitas testimonialua in mternum: in- ante facil gravissimam mentem, quam possit anno-
leltectum da milii, et vivam. Iterum per definitionis rum numerosilate canescere. Qualis enira senibus
modum virtulein testimoniorumdesignat. Namsi in- laus est, si deflcientes in longo luxu, lassati polius
lerroges, quid sint testimoniaDomini? respondetur, conquiescant ? Contra, quae gloria est juvenibus, si
mquitasin mternum. Pulchre autem contra tribula- in ipso aetalisfervore morum regimine lemperentur ?
tionem et angustias, quaetemporalia esse noscuntur, sicut Jeremias ait : Bonumesl viro, qui grave porta-
posita est mquitas in alernum, ut tali spe unusquis- vit jugum a juventute sua. Sedebit singulariter el sile-
que contemneret, quae temporalia esse sentiret. Sic bit, quia suslinuil jugum grave (Thren. m, 27 , 28).
enim el in superiori littera definivit: Mirabilialesti- Sequilur, et in verbotuo speravi. Hocest ulique quod
monia tua, Domine. Addidit, intelleclumda mihi, et. in maluritate prmvenerat,et clamavit ad Dominura ,
vivificame. Qui sesuperiusadolescentem dixerat esse. quia in verbo ipsius, id est in advenlu Domini Salva-
contemptum, nunc maturior senioribusinter adversat toris iixamente sperare non destitit. Sancli enim viri,
petit intelteclum, ut agnoscat mundi istius pericula, quamvis desiderio magno flammentur, exspectationi
pro venlis transitoriis acstimanda.Sic enim vivificari; _.
]
suae ardorem seinper adjiciunt, dum tanto plus
poteral, si judicaret talia noncuranda; ut martyriij veutura felicilas expetitur, quanlo amplius eorum
morte viverct, el perpelua exsullatione gauderel. 0) exspectalio protelalur.
mors illa vilalis, o sanguis purpuris omnibus prclio- Vers. 148. Prmvenerunt oculi mei ad tediluculo,
sior, qui tribulationes el anguslias rnereris finire, ett uf meditarereloquialua. ln superiori versu prmvtnisse
insuper exspectas coelorumregna suscipere ! se dicit in maturitale, significans lempus juvenilis
Vers. 14S.—xix. COIMI. Ctamaviin toto cordemeo,i aetatis; nunc autem de hora diei commemoral.Prm-
-exaudime, Domine:juslificalionestuas requiram. No- veneruntoculi mei ad te dituculo, significans uiique
: nam decimam litlerani ingreditur reverentissimus s oculos cordis sui ante credidisse 423 venluro Do-
chorus, in qua justiftcationes Domini se pollicelur r mino Salvatori, quam ejus irradiaret adventus. Di-
exquirere, et in verbo ejus anlicipala confessione e luculo enim signilicat inilium Iucis, id est diei mon-
gaudere : adjiciens se cognovisse testimonia Domini ti stratus advenlus, quando post tenebras peccatorum
.in aeternuraesse fundata. Nuncredeamus ad versum.. quibus hic mundus tenebatur obnoxius, Domini vi-
Fidelium itaque clamor devotaemeutis affectus est,, talis praesentia emicuit; sive resurrectionem Domini
S89 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. CXVIII. 890
quaedilucutofacta est; ait enim Evangelium : Et cum Asecutionem
A injuste perlulisse, adversarios autem a
tssnl valdtdiluculo, venit Maria ad monumentum(Luc. lege Doinini factos esse longinquos.
xxiv, l),etC Sequitur, ut meditarer eloquia tua. Causa Vers. 151. Prope ts tu, Domine, el omnia mandata
redditur cftr ante diluculum mens devota surrexerit, iua veritas. Contra illam proximitatem violenlissimae
non ut agnm coleret, non ut salutationes pofeniium persecutionis, vicinitatem Dominisibi dicit esse re-
praveniret^ sed «t Dominimeditaretur eloquia, quae medium, unde salulis auxilium noverat esse ventu-
nunquani possunt pia vota refugere, dum suavitas rum. Dicit enim, prope et, Domine, quia ubique
eorum semper videtur accrescere, sicut in decima plenus, ubique totuses, non spatiis inclusus, sed
tertia litlera dicium est: Quam dulcia faucibut meis ipse spalia cuncta replens atque complectens. Nam
eloquia tua ! cum propheta vellet ostendere ubique ejus esse prae-
Vers. 449, Vocemmeam exaudi, Domine, secundum sentiam, alibi dicit: Si atcendeto in cmlum,ibi ts
mitericordiam tuam, et secundum judicium tuum vi- [ed., tuillic es] : si descendetoin infernum, udes. Si
vifica me. Respiciamus quam mirabili modestia veri sumpseropennastneasante iucem, et habitaveto in po-
famuli Domini Dominum deprecentur; et intelliga- stremc maris: etenimiltucmanuslua deducet me (Psal.
mus nibil esse prasumendum si aliquid nobis per cxxxvin, 8, 9,10). Sed cum dicit: Prope ts, Domine,
Dei gratiam prosperitatis arriseril. llle enim qui.. n coniiteturnon eum ignorare si perverse gerimus, nec
vincens aetatem puerilibus annis clamavit ad Domi- declinare cum fugimus. Una est ergo sahis ad ipsum
num, qui diluculo surrexit, semper ad laudes misc- festinare, quem non possis effugere. Addidit quoque,
ricordiam petit, et ut vivificeturexorat, quia in nullis' et omnia mandata tua veritas. Hoc ille potest dieere
est operibus, nisi in sola Domini pietate prasumen- qui veritati, id est DominoChristo credidit, et man-
dum. Cum dicit enim: Vocemmeam exaudi,Domine, data ejus salulari perfectione suscepit. Judaeus autem
secundummistricordiam tuam, non faabetquod contrai talia non potest loqui, qui noluit credere veritati.
peccata sua confidenter objiciat; sed illam tantum \ers. tSt.Abinitiocognovidetettimoniit luit,quia
petit misericordiam quae ex miseris beatos facit, ex in mternumfundatti ea. Ab initio significat a rudimen-
captivis liberos, ex morluis vivos, ex temporalibus: lis saeculi, quando a justo Abel (Gen. iv, 8) no-
sempiternos. Sequitur, secundumjudicium tuum vivi- men ccepit esse sanctorum, qui innocens a nefario
fica me, scilicet illo quo supplicanlibus parcis, quoi fratre in exemplum Domini Salvatoris occisus esl.
se damnantes clementer absolvis. Et cum addidit,, Cognovilquoque ab iniiio, quando Melchisedech sa-
vivificamt, confiteturse raortuum esse lege peccati. cerdotis oblala munera in dominici corporis prafi-
Vivificari enim non potest, nisi qui in se propriami guratione suscepta sunt. Cognovit etiam ab inilio,
non habetvitam. p. quando Abraham filium suuro in mysterium Domini
Vers. 150. Appropinquaverunl[ms. G. ct ed., appro- Salvatoris obtulit immolandura, et hissimilia, quae
piaverunl] persequeniesme injusle; a lege autem tuai sacrarum litterarum lectionibus continentur (Gen.
longefacti sunt. Noverat propheticus spiritus beatorumi xxn, 10). Haec sine dubio in mternum fundatasunt,
quaepericula graviter imminerent; et raisericordiami quoniam veritatis ipsius lestimonio comprobantur. Et
anle petiit, ut in eis nulla possint atrocitate supe- bene dixit, fundata sunl, quippe quae ad fundamen-
rari. Appropinquant enim persequentes,quando postt tum Chrisli Domini pertinebant. Ipse enim fundamen-
omnia usque ad carnis lacerationem videntur acce- tum singulare ac solidum est, sicut dicit Apostolus,
dere; sicut in vicesimo primo psalmo de Passiones Fundamenlum cnim atiud nemo potett ponere prmter
Dominidictum est: Ne discedasa me, quoniamtribu- id quod posilum est, quod est Chrislus Jesus (I Cor.
latio proxima tst (Psal. xxt, 12). Et in Evangelio : ni,ll). Unde evidenter apparet, quod saepe diclura
Suratte eamtis, appropinquavit[ms. G., appropriavit] ] est, iideles mente conspexisse Dominum Christnm j
enim qui me tradel (Matth. xxvi, 46). Pulchree ejusque sanctura adventum in prafigurationibus Te-
autem addidit propter discretionem, injuste, quiai stamemi Veteris agnovisse.
possunl et persecutionem pali qui rei sunt, in qui- Vers. 153.— xx. RES. Vide humilitatem meam, et
bus lalrocinia commissa puniuntur, sicut et in Evan-- rj eripe me, quia legem tuam non sunxoblitus. Ecce jam
gelio dicit, Beafi qui persecutionempatiuntur (Mattlx. vicesimam litteram populus vitiorum victor ingre-
v, 10), sed addidit, propier justitiam. Rene aulemt ditur, in qua se petit vivificari; quoniam mandata
hic dictum est, injuste; quoniam paliebantur malai Domini summo studio requisivit. Longe autem a pec-
pro bonis; ut quibus salutem pradicabant, mortii catoribus saltitem esse commemorat, quia similia
eos putarent esse subdendos. Sequilur, a lege autemt non feccrunt. Principium quoque verborum Domini
tua longt facti sunt. lsli scilicet persecutores quanto) verilatem esse testalur. Sed ut ad litterae hujus prin-
ad sanctorum poanas appropinquabant, lanto a Iege i cipia redeamus, dicit: Videhumilitatemmeam. Quod
Domini recedebant. Necesse enim est ut deseruntt bic videlur ad martyres pertinere, quorum corpus
justiliam, qui ad pravas semitas malitiamque festi- ita ingenlibus tormentis affligitur, ut non in ipsis
nant, quia Dominoproximare non possunt, nisi quii natura hominum, sed velut pecudum vilitas aestime-
ejus regulis obsecundant. Quac figura dicilur syn-- tur. De hac bumiiitate sequens psalmus dicturus est;
crisis, quolies meliorem causam nosiram, quamt Quia multum repleti tumut contemptione(Ptal. cxxn,
adversarioram esse monsiramus. Dicit enim se per-- *); et, multum revlela est anima nostta <opptobrium
 »91 M. AURELHCASSIODORI 892
abunaanltum, et detpectio 424 «nperMs. AudietAA Vers. 156. Miserationtt lum multm, Domine. se-
Apostoluin liumilianlem se : Ego autem sum mini- cundum judictum luum vivificamc. Miseralionetsunt
mut apottolorum(1 Cer. xv, 9). Sed ulhanc humi- Domini, per quas afflictis et sauciis diversis modis
litatem purpureo quodam pallio vestiamus, Doininus subvenire dignaiur: siGutJosephqui carcereis nexibui
quoque dicit: Ego aulem sum vcrmit et non homo, tenebatur inctusus; sicut Jonam quem cetus absor-
opprobriumhominum et abjeclio plebis(Psal. xxi, 7). buit; sicut Susannam, quam falso criraine taboran-
De ista liumilitato diaboli victa superbia est, ut ex tem per sententiam Danielis absolvit; latronem quo-
contraria parte caderet, ne quid se proficuum pra- que raomentanea eopfessione salvavit; et caeiera
sumpsisse gauderel. Sequitur, et eripe me; unde sci- miserationum genera, quae nullius potest explicaie
licet, nisi de poanarum urgentium necessitale, de pe- notitia. Sequilur, secundum judicium tuum vivifica
riculo mortis, et quidquid possunt in iila concerla- me. Ubique quale judicium petatur cautissimi' debe-
lione beati marlyres sustinere ? Non euim poterat mus advertere, quia non est buinan.e confideutiae
sancius populus peiere libcrari se ab otiosa humili- illud poscere, de quo dictum est: Ne intres in judi-
tile, cujiis erat inclinis ac devota professio. Legem cium cum tervo tuo (Ptal. CXLII,2). Judiciuui est
vero hic itlam senlcnliam dicit, quaeait: Omnis qui utique quod petere debemus, quando nos huniili
se exaliat, humitiabilur, et qui te humitial, exallabitur £B saiisfactione prosternimus, quando peccala nostr.i,
(Luc xiv, 11). Quapropter merito se hanc non di- leiuolisexcusationibus, confltemur. Tunc enim/urfi-
ccbal obliium, qui in ea usque ad vitae perseveravit ciumest Dorainitatibus misereri, quod ille bene pc-
extreinum. tit, qui se huiniliatum atque supplicem vivificari
Vers. 154. Judica judicium mtum, el redimeme: secundum judicium Domini postulavit. Ille enim
proptereloquiumtttum vivificame. Hic versus sollicita quando judicat iniserelur, quando misereiur et Judi-
pietale quaerendus est, ne (quod absit) coliors sau- cat: quia neque sine judicio miserelur, neque sine
ctorum per arroganliam judicari quaesiissevideatur: iuisericordia judicat: cui Psalmigraplius dicit: judi-
de quibus scriptum est: Jitstus in principio sermonis cium et misericordiam canlabo libi, Dgmine (Psal.
accuiatorestsui(Prov. xvm, 17). Sedjudicium siium il- c, 1). Omnes enim virtutes illi inesse irraiiifestuiii
lud dicit, quo verbo credidit, quoiucarnalionemDo- est, nec ei accedunt aut reccdunt in quo substm-
mini piiramenlesuscepil.Securumutiquejudiciuin.de tialiter esse noscuntur.
quo nullus possit Doininiforniidarejudicium.Nam in Vers. 157. Mulli qui persequunlur me el tribulant
his quaeper Dei gratiam bene credendo judicant me; a leslimoniisluis nondeclinavi. Exaggeralur nimis
sancti, tecuri semper efflciunlur : et merito in eis saevaepersecutionis injuria, quando unus se passum
examinationemdivinam pelunl.quiaseinipsisglori- Q dicit, quod mulli detestabiles intulerunl. Inde et
ficandos esse coguoscunl. Et respice quani pulcher- numerosa palma venit Ecclesiae, inde martyrum
rinie lacta denominatio est. Quod arguinetitum dicitur sanguis toto orbe sacralus est: quia furor saevien-
a conjugatis, quando uomen deuomine concordi asso - tiunn non esl in innocenlium persecutione kciaius.
nationc formatur. Sequilur,redime me. Quemredimere: Electorum numerus crevit, quanlum se lyraiinoruiii
poierat, nisi credentem : aut proquoroaximesangui- ira succendit. Verum inter haec oinnia nullatenus se
nem redemptionis effunderel, si fldelis lamnlus uoni a testimoniis Domini declinasse testatus est. Gratius
fuisset? Addidit, propter eloquium tuum vivificame. cnim devotio suscipitur, quae inter vitae pericula cu-
Illo scilicei ubi promillil : Quicredit in me, nonmo- stoditur.
rietur , sed habebilvitammternam(Joan. xi, 26). Vers. 158. Vidi nonservantes pactum, ettabescebam,
Vcrs. 155. Longe esta peccaloributsalus,quia jusli- quia eloquia lua non cuslodierunt. Pactum esl nter
ficaiionettuas non exquisieruni. In primo versu lil- dissidentes atfectu gratiae delinita condiiio; a pace
lurae hujus dixerat eripiendum se a persecutoribus dicitim, quasi pacis actum. Unde merito utriusque
e-se, quia legem Domininon fuisset oblilus; nunc; legis constilutum pactum vocatur, quod geuus huma-
aptissima conlrarietate a superbis perseculoribus sa- niiiii a divina gratia segregaiuro in pacem Dominl
luteiii esse longinquam, quoniam justificationes Do-• D ] concordiamque revocavit. Quapropler puctuntDomini
mihi minime quaesierunt, ut et devotos spe bonae'. esi,ut quicuuque persecutiones sttperaverit, glo-
tonversationis animaret, et perfldos proposita dam- riosa debeat eleclione coronari. Hoc illi ininime ser-
natione terreret. Quod specialiter intelligendum aes- vaverunt, qui Ifagili remissione conversi, in perse-
limo de Judaeis, qui salutem, id esl Dominuin Sal- cutorum suorum gaudia corruerunt. Quod cohors
vatorem, non ei credendo, a se longius effeceruni. stincta respicicns, affligebaiur se lidei socios perdi-
Nam ut credere poiuissent, juslificationes Testa- disse. Ei ut nimielatem doloris ostenderet, labescebam,
menti Veterisminimeperquirere volueruni, in qnibuss dixit, quod solet longa aegritudiue fatigalis corpo-
(iti saepe dictum est) prafiguratus est DominiSalva- ribus evenire. Sed unde tabescebat ostendit: quia
toris adventus. Merilo ergo a salule longe facti sunt,, pravaricalor nequaquam Domini eloquia custodivit.
qui respiierunl salutis auciorem. Nam dura illis a Eloquia autem sunt Domini, Qui perseveraveritusque
Pilato Christus Dominus offerretur, illi latronemn in finem, hic salvus erii (Matlh. x, 22). Sive illud
Barabbain, quales ipsi fuerunt, dimitti sibi obdu- paclum dicit Veteris Testamenti, quando populus
ratis mentibus elegerunt IMatih. xxvu. 17). liebraeus audiens verba Domini dix.it: Omnia quce-
 B95 EXPOSITIO1N PSALTERIUM.PSAL. CXVIH. 89*
cunquelotulttt etl Dominus,ei audiemus, et faciemut tA
i vertet. Sic in uno versu, et inilia noslra fidei, et
(Exod. xix, 8). Sed ubi deosalienosadoravit, foedis- adhuc venlura conclusit.
simaqne te dsemonum cullura maculavit, pactum >t Vers. 161. — xxi-Sm. Principespersecutismtme
illud prirra*protnissionis detestabili oblivione dere-- gratis < tt a vtrbis tuit (ormidavilcor meum.Vicesi-
liquit. Quodnecesse fuit sanctisviris usque ad tabeinn mani priraara lilleram sanctorum ccetus ingreditur,
dolerecorpoream, qui cives suos ac parentes eloquia 1 in qua persecutiones saevientiumchariiaie Domini
Doroinineglexissecernebant, traditosque in repro- sibi dicit esse gratissiroas, Seplies se quoque in die
bura sensiim pilssiraodolore luxerunt. laudes Doroinodixisse commemoral, cui etiam vias
423 Vers. 159. Videquia mandatatua ditexi, Do- suas notas esse profiielur. Principes, hjc quoqmt
mine: in ittatniteticotdiavivificame. Inlende quemad- persecutores deberous acciperc, qui cruentas Chri-
modum titrasque causas ornaverit similitudoverbo- slianorum insecutiones regnaniium atictoritalelece-
rum. Superlore versu dixit: Vldi non tervantets runt, sicut pradictum est: Tradent vos in synago-
pactum,et tabescebam;nunc dicit: Vide quia mandata a git suis, et flagellabunlvos, et anle regeset prm&idet
tua dilexi; ut ideo mereatur a Dominoconspici, quiaj siabiiis propter me, in tetlimoniumillis et gentibut
ille lnimlcosejus zelo pielatis intendit. Sed postquami (Matih. x, 17,18). Sic enim et diabolura principem
persecutorum saevitiam illataque supplicia memo-. B I dicimus, qui sibi primalum in sceleribus vindicavit,
ravit, venit ad charitatem quae cuncta commen- Gralit, quia nullum vexat reli^io Christiana, sed
dat. Nam sl non diligens mandata Dominitalia pa- magispraecejto dominicopro pmnibus orat, qui eara
teretur, nOrierat felix corona, sed vitlosa jactantia,, nituntur incompetenteraffligere; scriptum est enim:
sicut dicit Apostolus: Si tradidero corpus meumutt Orate pro inimicisvestris, benefacite iis qui odsrunl
ardeat, charilalemautemnon habeam,nihilmihiprodett t vos (Matth. v, 44). Gratis revera insecutionempatie-
(I Cor. Xlli, 3). Nara legi Dominicaequodammodo > bantur a principibus, quando neccontemni, nec cie
videtur ingratus, si quis tormenta martyrii cumi subtrahi tributa pracepta sunt. Dicilenim, Omnibiti
murmuratiorte pertulerit: sed debet hoc ipsum di- potettatibui lublimioributtubdili estote, nontstenim
ligere, per quod se credit ad aeterna gaudia per- polestas niti a Deo (Rom. xin, 1). El in Evangelio
venire. Dominus enim animorum qualitaies gratius( de iributo inlerrogatus Dominusdixit: RedditeCm-
respicit, quam cruciatumcarnalls passionisintendit;; jart;, qumCmtarit tunl; et Deo qumDei tunl (Mallh.
sicut et eleemosynas illas habet gratas, qu« sub! xxii, 21). Tributum quoque de ore piscis pro se et
animi hflaritate prastantur, Merito ergo vivifican- . Pelro ipse persolvit(Ibid. xvn, 26); ul cunclis indu-
dum se petebat a Domino, qui vitam saeculipro verai hitanter appareai gratit in illos impudenlissimam
religiooe Contetnpserat. C persecutionem faciam, qui se conversationeinnoxia
Vers. 100. Principium vetbotum ttiorum vetitat: iraciare maluerunl. Sed nnn tirnendotalia, Doraini
in mletnumomniajudiciajustitimtum. Principiumver- se subjunxit formidaste mandata; naro cum illi tem-<
botum tttotum, slgniflcare mihi videtur iniiiuniScri- porale nttnarentiir exitium, iste aeternumpavescebat
plurarum divinarum. Et quid est aliud nlsi inchoatioi interitum : ne absoluius humana sententia, iiicurre-
GenesU, quae dicit: In principio fecit Deus cmlum i ret aeiernajudicia. Illa enim verba forroidabat, quae
et terram(Gen. i, 1)? ubi tamen orania inclu6a ae Doiuiniisin Evangelio dixit : Nolite timere eot qui
significaianoscuntur; nam quae sunl ccelestia ccelo corput occidunt, animamaulemnon pottunt occidere;
conlinentur: terrena vero creaia per terrae signifka- ted potiuseum timete qui habet potestatemet corput
tionem debemus accipere. Sic illud principiumverbo- et animam perdere in gehennam(Matlh. x, 28).
rum totius veritalis probatur esse perfectio. Veritas Vers. 162. Lmtaborego supereloquialua; sicutqui
enim a principio vera loquitur, et verba sua usque invenitspoliamulla. Comparatioest facta beltaniium,
ad finem verilatis adducii. De bis enim scriptum est: qui el hostera se vicisse gaudent, et exuviasmullas
Cmlumit terra iramibunt, verbaauiem mea non prm- invenisse gratulaniur. Sed considereniusjlle animus
terlbnnt(Mntih.xxiv, 35). Quidquidenim ex iilo ve- pius qua ralione viris se comparasse videalur imma-
ritaiis forite descenderit, incommutabilivirtute con- D nibus. Martyres enim, quamvis humili sorte more-
sistit. Nantsicut dictuni est: Initium tapientim timor renlur, tnventeoanttpolia multa, quando et pracmia
Domini (Eecli. l, 16), ita et hic locutionis ordo for- divina reeipiebant, et ipsosquoque persecutores suos
matus Cst: Prmcfpiumverborumtuorum verilas. El conversos Domini tniseratinne gaudebant; ut ipsi
quouiam tetigerat quod in principio gestum cst, magis iierent spolium, qui viias ademeraut innn-
seqhiluret lllud quodpost inilndiistitis flneniconstat centium. Et ideo Isetarise dicit in eloquiis Domini,
esse faciendum, quando judicia Domiiii in aeterno id est in admonilionibus factis, sicut victor qui
ssecuioperrnanebunt. Dlcitenim justis : Venite, be- occisorum pradam rapere nimia cupidilate festinat
nedicti Pattit mei, petcipiu reqnumquod vobispara- Ista enim similitudoad laetiliamtriumphantiuintrnhi
tum etl eb initio mundi. Impiis aulein diclurus esl: tur, non aviditati effusi sanguinis comparatur. Posi
Ite in fgntmmternum,qui paratus etl diaboloet ange- tum est enim lioc frequenter in litteris sacris ad si
lit ejut (Mtttth,xxv, 34). Quasjudicia jusiitim ip-ius gnificatioues aliquas exprimendas. Spoliavit qnippe
eruitt stae dohiwiioue perpetua, quando sententiaro i£gyptios populus Hebraeornm,cum de ionga seru
tius nec tempus alhiuod mitafek, nec res ulia sub- tute Domina praestanle liberatus esl. Spolia tuli
895 M. AURELII CASSIODORI 89G
David, superbiam Goliae maliiiamque prosternens. A decenter opponimus. Caeterumtribulationibus et pe-
Triumphavit ipse Dominus de diabolo, quando alli- riculis in hoc mundo subjacet, qui se Dominifamu-
gata fortitudine ipsitis vasa mortis eripuit, quaetrans- lum esse profitetur. Nam et apostolis qui erant di-
lulit ad salutem. Ipse denique populus Christianusi versa persecutione lacerandi, dicit Dominus: Pacem
tmtatus esl, lanquam qui invenit tpolia multa supet meam do vobis, pacem meamrelinquovobis(Joan.xiv,
eloquiaDomini, quae Judaeisnon credenlibus ad com- 27); ut indubitanter appareat famulos Dominitran-
pendium propriae salutis eripuit. quilla semper menle frui, quamvis videantur diversis
Vers. 163. Iniquilatem odio habui, et abominalus i corporum afflictionibusingravari. Sequitur : El non
sum : tegem autem tuam dilexi. Mente condendumi est itlis scandalum, utique, quoniam qui vere diligit
est quod araorem bonorum malarum rerum 426 \ legemDomini, non in ea patilur scandalum, id est
odio comprobavit : quoniam animus nosler, si ini- aliquid sinistrum; sicut Judaei, de quibus scriptum
quiiatem recipere voluerit, nequaquaro se Iegi domi- est: Judmisquidemscandalum,Gentibusautemstultitia
nicse sub integritate conjungit, sicut in Evangelioi (/ Cor. l, 23). Scandalum est enim rnens offensa
dicit: Nemo potest duobus dominisservire (Malth.vi, aliud sentiens quam monetur, quod a diligentibus
21). Illeaulem verus amor est, qui veritatis afleclum, legem [ed., Deum] Domini probatur alienum. Totum
sic rigida deliberalione custodit, utomninoexsecre- . ]} 1 enim in ipsa debemus diligere, quidquid noscitur
tur quod ei potest esse contrarium. Quapropter noni continere; alioquin non amat legem, qui ineaoffen-
hominem iniquura, sed iniquitalem se dicit odisse,( ditur pro parte vel minima. Sed orandum est, ul Do^
quod fas est, atque eam sic abominatum fuisse, ul a, mini misericordia possit intelligi, quod non perraittit
se longe redderet alienam; quatenus legemDominij nostra irobecillitasintueri. Scandalumenim illic pali,
perfecla volunlate diligeret. Quod argumentum ex: hoc est ab electis Domini segregari; sicut omnibus
contraria rerum diversitate colligitur. Lex autem Do- conlingit haereticis, qui se ab unitate sanctaeEccle-
mini est (sicut saepedictum est) quaesub aenigmati- siae vitio pravitatis abscidunt.
bus agebatur, ut sex annis puer serviret Hebraeus, . Vers. 166. Exspeclabamsalutare tuum, Domine, et
agnus immolaretur anniculus, et his similia, quae mandata lua dilexi. Versus iste tali ordine et anliquis
ad Novi Testamenti possunt significantiarapertinere; fidelibus convenit et modernis, si utrumque adven-
quae merito se dilexissecommemorat, nequiseasub , tura Domini velirous accipere. Perlinet enim ad anti-
neglectu aliquo crederet audienda. quos fideles, si ab illis cxspectatum inlelligas Incar-
Vers. 164. Septies in die laudem dixi tibi, super nationis adventum. Convenit autem ad sanctos, qui
juditia justitim tum. Si ad litteram hunc numerum credere cceperunt post evangeticamjussionem, cum
velimus advertere, septem illas signiiicat vices qui- C adhuc futuri judicii prastolanlur advenlum. Quia
bus sc monachoruro pia devotio consolatur, id est neque illi mandata Doraini diligere potuerunt, nisi
matutinis, tertia, sexta, nona, lucernaria, comple- desiderassent plenitudinem mandatorum; nec isti
toriis, nocturnis. Hoc et sancti Ambrosii hymnus in mandata amare possent, nisi advenlum DoroiniSal-
sextaehora decanlatione tesiatur. Si vero spirituali- valoris timore castissimo.sustinerent. Salulare quippe
terlntendas, conlinuationem magis dictam sapienter Domini est salus Gentibus attributa, quae per an-
advertis, ut est illud : BenedicamDominumin omnii gelum pradicla est ad Joseph, quam Siineon in pace
lempore: semper laus ejusin oremeo (Psal. xxxm,2). remitlendus agnovit.
Sic est eliam bebdomas, quae in hoc semper nu- Vers. 167. Custodivit anima mealettimonia lua, et
mero revoluta, longissimum nobis tempus cxlendit,, dilexilea vehementer.Cuslodivit, ad toieranliam mar-
dum hoc nuroero clauditur quidquid in mundi istius> lyrii perlinet, ne amiltere videretur quodejus religio
aetateversatur. Nam et ibi pro inlinilo ponitur, ubii coutinebat. Dilexil vero, ad cbaritatem tormentis
ait: Septies cadit juslus, et resttrgit(Prov. xxiv, 16);; oranibus fortiorem, qu;c flamroas vincit, gtadios su-
iion eniro justo definitus est cadendi numerus : sedI perat, et ccelesti viriute cuncla transcendit. Sed ipsa
hoc est necessarium quoliescunque ceciderit ut re- dileclio non utcunque peragenda est, sed vehemen-
snrgat. Tale est et illud, redde vicinis nostris septu- D J ter' Qu°dtotius auimi nisibus explicatur; ut nec tem-
plum in linu eorttm(Psal. LXXVIII , 12); hoc est mul- pore se aliquo subducat, nec animi torpore lentes-
lipliciler. Et apud Moysen: Omnis qui occideritCaini cat. Sic enim ad illud pervenil, quod ait Aposlolus:
septuplum punietur (Gen.iv, 15), id est muliipli- Bonum certamencerlavi, cursum consummavi,fidem
ciler; et his sirailia. Verum ul has laudes continuasi servavi.De reliquo reposila esl mihi corona justilim,
debeag intelligere, subter adjunxil: Super judiciax quam reddet mihi Dominusin illa die juslus Judex
justilim tum: quia parcit videlicet supplicanii; et sici (//Ttm.iv,7,8).
l.umilibus pius est, ut non solum culpas diinittat,, Vers. 168. Servavitnandata lua et teslimonialua,
sed eliam eis aeterna praemia largiatur. quia omnes vim memin contptctu luo, Domine.Stipe-
Vers. 165. Pax mulla diligentibuslegemluam: etnont rioribus versibus singillatim posuit mandata et testi-
ttt iltit tcandalum. Cura sit Deus imperturbata puri- monia: hic litteram concludeus, utrumque conjun-
tate tranquillus, necesseestuldi/iaenitiu* legemejuss xil, ul utraque simul custodita cognosceres. Dicit
pacit gaudia concedarilur. Sed pax mulia, menliss ergo servassese quidem mandatd et ttstimonia; sed
puritas et pdei copia debet inlelligi, quae coplra vitia
a cur ea potuerit custodire, subter adjunxit, sciljcet
897 EXP0SITIO IN kPSALTERIUM.PSAL. CXVHI. 898
quia omnes vias ipsius Dohninus dignatus est inten- A i stat ulrumque, quia novit nos mulliplici virtute sal-
dere, ut non suis viribus, sed divinaepotentiae suum vare, sicut scriptum est: Quis tptravit in Dominoet
'-
posse deputarel. Fuissent enim cceca nocte confusae, confusns est(£cc/t. n, 11).
nisi eas verum Iumen dignaretur aspicere. Sed haec Vers. 171. Etuctabunt * labia mea hymnum, ctim
beatorum omnino vox est, ut anteSolem perpeluum docuerisme juslificationes luas. Ructare a rumpendo
atque lumen aeternum vias suas esse fateantur. Ncgat dictum est, quod digestio quaedam stomachi noslri
enim errorem praevalere potuisse, qui se respicere ciaustra dirumpens, in auras aolhereasoris strepilu
luminis profitetur Auctorem. Abscondebat enim post proferatur. Sed quanlo ille prophetarum deliciis
culpam Adam viam suam, abseondebat Eva, ab- fueral ulique saginatus, qui hymnum Domini jucunda
scondebat Cain necem frauis; nec quisquam eorum exsultatione ructabal? Evaporalio siquidera ista de
poterat dicere: Omnes vimmemin contpectu tuo, Do- irais menlibus venit. Nam cum inlus Dominus sen-
mine, qui se noverant cognitos interire. sum inopem saginaveril, provenit ut hymnttt ejus
427 Vers- *69. — xxn. TAU. Appropiel [mss. salutari crapula proferatur. Et nolandum quod fre-
A., B.,appropinquel]oraiio mea in conspecluluo, Do- quenter eloquium propheliae hoc verbo significalur;
mine; secundum eloquiumluum da mihi intellectum. ut est illud : Eructavit cor mtxtm verbum bonum
Advicesimam secundam litleram, Domino juvante, B I (Ptal. XLIV,2); el illud, Eructabo abtcondita a con-
pervenlum est, in qua sanclorum chorus quantum stitutione mundi (Matth. xm, 35); et alibi, Diet diei
ad finera psalmi vicinus est, tanto se Chrislo desi- eructat verbum (Psal. xvm, 3). Eructatttr ergo
derat proximari. Totum enim pertinel ad adventum hymnus, quando Spiritu Domini repleta [ed., re-
Domini Salvatoris, quem fideliutn devolio ineffabili pleli], non ad humani aniroi sententiam lingua fa'
desiderio sustinebal, ut ovem perditam revocare pie- mulatur (ul in comrauni loculione fieri solet), sed
tatis suaemunere dignaretur. Nam cum petit oraiio- ad supernura intellectum divini sensus sermo dispo-
nem suam conspectuidominico propinquare, mullum nitur. Sequitur, cum docueris me juttificationet tuat.
longe peccatorumprasentiam ab eodem esse mon- Ordo verborum talis est: Cum docueris me juslifica
stravil: quoniam illi nulla iiunt proxima, nisi quae tiones tuas, eructabunt labia mea hymnura. Promit-
purissima fuerint sanctitate purgata. Sequilur, se- tit enim graliam devotionis, cum Domini dona sus-
cundum eloquiumluum da mihi intellecitim.Petil ila- ceperit. Quod argumenti genus inter oratores habe-
que ut secundum eloquiumDomini sapiat, ne per hu- tur eximium.
manam prudentiam vanitate submergat : sludiosius Vers. 172. Pronuntiavit linguameaeloquiumtuum:
se purgans avitiis, quanlo jara fruebatur vicinilate quia omnia mandata tua mquitas. Sciens sancta co-
virlutis. Non enim intellectum roundanum petiit, sed G ( hors de otioso verbo reddendam esse rationem, elo-
inlellectumsecundum e/ooutumDei,qui proficit semper quia Domini se dicit pronunliare quaerenlibus; unde
advitam, cujus estvera cognitio et aeierna sapieutia. el animae salus acquirilur, el offensionura pericula
Esl aulem et inlellectus hujus soeculi,ut quorumdam non habentur. Nimisenim ctilpabile est, ut cum no-
labor infructuosus inanisque disputalio; scrulanlur bis Scriplurae divinae tanlis plenae muneribus offe-
enim cursus astrorum, vilas hominum in potestate ranlur, el lanla miracula Domini ubique praeful-
siderum collocantes. Quodsi admiltilicealauldoceri, geant, nos, reliclo vilali sermone, ad ineptas mundi
ad Creatoris potenliam non erit recursus, ad quem fabulas transferamur; el sic de noxiis rebus siiuus
omnis sensus confugiens noscilur esse perfectus. solliciti, quasi per ipsas nobis aliquid boni videatur
Vers. 170. lntret postulaiio mea in conspeclu tuo, acquiri. Hinc est quod Scriptura minalur, dicens :
Domine; secundumeloquiumluum eripe me. Grada- Dc olioto verbo nos teddilutos esse tationem (Matth.
lim ascendit sancla petilio. Nam qui anle dixerat, xn, 36). Quapropler mens sancln Domini ptonun-
Appropiet, nunc dicil, Inlret. Prius enim fueral ut tiabat eloquia, unde gloriam magis acquireret, non
appropinquarel, deinde ul ad conspectum Domini realus ignominiam reperiret. Sequitur quare semper
intrare poluisset; ut nihil applicemus humanae vir- pronunliari debeant eloquia Domini; scilicet, quia
luti, sed omnia per ipsius gratiam cognoscarous im- D I omnia mandata ipsius mquilalis honore praful-
pleri. Sed per hanc prasenliam quanla sit virlus gent. Et illud aptissime continua voce pronuntian-.
piaeoralionis ostenditur : quia nos per ipsam pra- dumest,quod et loquentem juval, el audienlium
senlamur, quando illa conspeclibus Domini offerri sensus aedificat.
posse cognoscitur; sicut et alio loco dictum esl,: Di- Vers. 173. Fiat ttumus tua ut salvum ttte facias,
tigatur oralio mea sicut incensum in conspectu tuo quia mandata tua tlegi. Cum dicil, Fiat manus lua,
(Psal. CXL,2). Et cum superius dixeril, secundum designat Doraioum Saivatorem, qui facttts ett ex se-
eloquinm luum da mihi inteltectum, hic dicilur, se- mine David secundum catnem (Rom. i, 3), per quem
cundum eloquium tuum eripe me; ut et ibi superna facta sunt et reguntur universa. Manum enim hic
videat quaedesiderat, et hic a terrenae concupiscen- dexleram debemus accipere, quia diversis nomini-
tiaelabe purgelur. Eloquium siquidem Domini prae- bus ipse Dominus signiticalur, sicul Isaias dicil: Et
* Hic et alibi possim illud verbum apud Cassiodo- di modum et ipsam Vulgatae editionis leelionem, re«
rain constanter sic scriptum invenimus, eructuare : scriosirous ubique etuctate. EDIT.
nos vero, iuxla usitutissimum apud auctores loquen-
899 M. AURELil CASSIODORl 900
bracliiumDomiuicui revetatum ett (Isai. LIII, 1)?AA nec desinit congregare. Una ovis est cuuctorum fl-
Et alibi : Dextera Domini fecil virtuttm, dtttera Do- deliura sancta congregatio; quoniam unus grex
mini exaltavit tne (Psal. cxvu, 16). Quapropter Sive et uinis est pastor. Et respice quam infirmae rei
manum, sive brachiuro, slve dexteram dicis, signi- comparali sunt homines, quando a Christi gratia
ficatur DominusChristus. Modui autem iste loculio- deseruntur, ovi videlicet erranli, quae periculis
nis freqnenler invenitur iu psalmis, quem proprium patet, quae direptionibus lupornm expnsita est,
Scripturae divinaenon immerito dixerimus, ut est il- quam non fuga eripiat, nec corporis valetudo de-
lud : Fiartt aurtt tttm intendenles in oralionem tervi fendat: sed quidquid libitum eit insidlanti perfe-
tui (Ptal. cxxn, 2). Qui modus dicitur optativus. rat, cum eam vis corporis nulla defendat. Et bene
Postuiat ergo venire DoroinoroSalvatorem, perquem dictum est: Qumperierat, nt agnosceres miserlcor-
cum reliquis te noverat esse salvandum, Quod autem dia Domini fuisse repertam, qui errantia recoiligit,
dicit: Etegi mandata tua, omnia se pericttla amore et perdila bonilale suae pietatis acquirit. Sed illa na-
Domini poslposuisse testatur. Nullus enim aiiqnid tura facta imbecillis et omnibus monstrata fragilior,
eligit boni, nisi his contraria conlempsisse doeeatur. incarnatione Domini omnia vicit, omrra stiperavit,
Vers. 174. Concupivisaiutaretuum, Domine,et lex et omnibus reddita esl excelsior, quae prideui vide-
Xuamtditatio nusatst. Perveuit ad ChrislumDorainurot *> t\ balur humilior, sicut dicit Aposlolus : Cut autem
sanctonim manifestior et absolnia deprecalio. Ape- angelorumdixit aliquando: Sede a dextris rnets, donee
ruit adunatio beatorum, quod prius per «nigmatai ponam inimicostuos scabellum pedum tuorum (Hebr.
petere videbatnr. lpsum enim vklere concupivetat,, 1, 13)? Sequilur, require tervum tuum. Christo dlci-
quem de utero virginati illisadhuc temporibus crede- tnr require, quoniam te non potest imbecillitas hu-
bat «**• venturui». Et ut sibi banc scienliam dei mana perqtiirere. Additum e»t quodsaepequidem di-
Scristuris divinis provenisse monslraret, sequilur,, clum est, sedmerito cuncta concludit: quoniam jtistui
.Et iex tiM medttaiiomea ett. In propbetis eniro eon- isle requiriiur, qui mandata ejas non probatur oblitut.
cupiverat4fe8 Chrisium Dominum, a quibus nasei- Conclutw ptalmi.
turum eum cognoverat esse prophatnttim; et neeesse<s Amplectendussuaviter omnino psalmus, qui lali
erat aroore magno expeti, quem anle tot saeculnad1 eonfessione finitus est, prolixitate magnus, admira-
salntem humani gooeris didicerat tndicatwn. tione profundilatis Oceanus, excellentium rerum
Vers. 175. Vtvefanimamea el taudabUM, et judi- amosnitate paradisui, quem virtutun» floribns oma-
cia tua adjuvabunt mt. Ad ipsum loqmtur quem desi- lum, per alphabetttm Hebraorum sanctorurti om-
deraverat intueri, promittens animamsuam in aeter- nium immarcescibilis corona cantavit. Et ut simili-
num vtvere, quam salulariler noverat credidisse.. n( tudines aliquas de rebus naturalimis exquiramus:
Laudabitte, cantico scilicet novo, quod liomo ille de- sicut groes litleris Graecisvolatus suos depingant;
bel salutariter innovatus. Judicia vero illa dicil, quae
e et tanta hujus rei vis esl, ut quamvis aves apices
se in famulis suis Dominus promisit esse facturum,, nesciant, tamen eos naturali institulione componanl.
id est, Venife, beuedicliPaitis mei, pereipitt regnttmii Vidimusigititr ejus sententias quasi stellas clarissi-
quod vobisparatum esl ab origine mundi (Matlh. xxv,, mas inccelo allissimo eollocatas; vidimus amplissi-
34). Tuncenim perfecte se credit juvandum, quando o mum mare illis piscibus plenura, quos aposlolorum
erit justorum numerus ad dexteram collocandus. retia Domino praecipiente traxerunt. Inlendamus
Vers. 176. Erratii steut ouis qumperieral: rtquiree etiaro, quod ordo ipse psalmorum non minima nobi:
urvum tuum, quia mandala tua non sum oblitus. Li- fuluri saeculi sacramenta deelarat. Convenkbal
cet diversas personas psaimus isle contineat loquen- enim ut Ecclesiam de tolo orbe collectam, el in Do-
tes, modo fidelissimos Veteris Testamenii, modo o raini laudibus commoratam, graduum cantica seque-
uovae regenerationis electos, alios marlyria susti- rentur; quatenus illa similitudo indicaretur, quae
nentes, alios in lege Domini assidua meditatione e est in saeculi fine facienda. Nam postquam omniuro
constantes; declaratum est tamen in membris Chri- baatorum numerus Domino fuerit prastante colle-
sti Ecciesiam catholicatn loqui, quando talis senten-- Dj ctus, necesse est ul ad illam Jernsalem supernam
lia in fine psalmi dicitur, quaesponste Dominicon- beatus populus elevatus ascendat. El ideomeminisse
venire monstiatur. Ait enim homo ille generalis quii debemttseorum alphahetodnm, qui completis litteris
in Adamerraverat lege peccati, et ad cauias Dominii adnolanlur, tertium esse hune psalmum, id est cen-
suis viribus redire non poterat, quoniam munus il- tesimum decimum, centesimum undecimum, et pra-
lud sapientiaeperdideratqnod habebat, Erravi, qtiasi >i sentem, qui trino honore signati, perfeciaefidei Tri-
:- nitatem nobis indicare noscuntur. Et merito ad fu-
a via tua discessi, et vitiorum invias soiitudines cae-
cus intravi; ut facile direptioni sateat, qui Pastoriss turam Jerusalem calculus iste deputatur, qui tolius
sui custodiaro non habebat. Et subjunxk illam evan- integritatis robore coranwnitur. Quatuorvero alpba -
gelicam comparationem (Matth. xviu, 12), stcuf t betodes, id est, vicesimus quarlus, tricesimus ter-
ovis qumpetierat, propler quam paslor ejus nona-- tius, trieesimus sexius, et centesimus quadragesimus
ginia novemdimisil in montibus, et eam quaerens s quartus, qui formati sunt litteris imminutis sccun-
Judaicis est appetitus insidiis: quam tamen ilte perr dum qualiior cardines mundi, non incongrue Eccle
cruicin suam multiplicans non omittit quaereic , siani catholicam. auac adliuc in isto mundo «cntur
 901 EXPOSltlO IN PSALTERIUM.PSAL. CXIX. 902
indicare noscuntur; quando adhuc imperfecta est,, j^ illamJacob pro parte aliqua his gradibus forlasse non
donec pnedeuinatorum numerum competenter ac- imraerilo dicimus comparandam; illa enimet ascen-
quirat. Sic magnarum rerum mysteria psalraorumt dentes habuit et descendentcs : in istis vero gradi-
istorum noscitur indicare collectio. Est eliam hic: bus beatorum solus ascensus est. A nonnullis etiant
psalmus et instilutor fideliura quinlus (sicut in ante- et quindecim anni qui regi Ezechiae sunt additi,
'rioribus psalmis jam dictum est), ubi quidquid adI huic similitudini videntur aptati, ut hie riumerus et
ecclesiasticam disciplinam pertinet, cohors beatai ibi perfeclae vitaecursum indicasse monstretur.
camavit, qui merito tali numero noscilur coilocatus. Divisio ptatmi.
Nam et ipsa arca Noe, quae specialiter typum gesta- Per totum psalmum propheta loquitur. In prima
vit Ecclesiae,centum annislegiturfabricala. Iota veroi parteclaroalad Dominum,ut libentur a labiis ini-
et Ita (sieut apud Gracos scribilur) octavi deciroii quis et a lingua dolosa. Secunda, vehententer affli-
calculi obtinet quantitatein. Sic isle numerus et co- gitur, quod in hac vila diulius commorans aliena
ronaeprsemium, ei sancti nominis decus in se conti- vitia suslinendo, malorum permixtione praegravalur.
nere monstratur. Expotitio ptalmi.
429 E&POSITIOIN PSALMUMCXIX. Vers. 1. Ad Dominumcum IribiilarercUtmavi, et
Canticum graduum. B exaudmtme. Inchoat primus virtuium gradus; in quo
Novi quidem lituli et mirabiles inchoan ur, sed int propheta terrena vitia derelinquens, confesiione la-
psalmi superioris explanatione reperti sunt; ut bea- crymabili petil se de mundi istius tribulatione libe-
titudinem fldelium populorum, quam ille unita me- rari. Initium enim provectus est delicta carnalia
ritorum varietate cantavit, isli in sacramentum Novii relinquere, et sic Dominosupplicare Nara qui unum
et Veteris Testamenti ordinatis quindecim gradibus gradum conscendit, lerram utique relinquit, el in
explicarent. Septenarius enim numerus (sicut saepe quodam adhuc humili ioco recipitur, cui elevatio
dictura est) significal hebdomadampropter sabbatum prima prastatur. Sed jam proculdubio habebit me-
Veteris Testamenti: octonarius dominicum diem, in rilum beati, qui vel in islo gradu potuerit inveniri,
quo Dominum resurrexisse maiiifestuni est, quod ad sicut legitor : Beati quorum remissmsmt iniquitates
Novum pertinet Tesiamentum. Qui simul juncti quiu- (Ptal. xxxi, 1). Quapropler exaudilum se dicit, quo-
lum decimum numerum complere noscuntur, in- nian) in tribulalione clamaverat. Dominus enira ne-
choata saeculi renuntiatione : quoniam mundanas scu differre, quem compuncto corde sibi seii6erit
convcrsalienes tanquam maloruin suorum gravamen suppiicare, sicitt in Isaia legitur : Adhucinvocantele
exhorruit. flinc quibusdam merilorum gradibus dieam : Eece adtum. Et inspice quam sit pulcberri-
ascendens, ad perfectaro atque seternam Domini per-1C rous ordo dictorum. Primum posila est Iribulaiio,
venit charitatem, quae in summo virtulum fasligio deinde exciamatio, terlio exaudilio, ut per ordines
noscitur collocata ; quod suo loco evideniius expli- certos ad Dominumconstet vota pervenire fidelium.
camus. Illud lamen aestimo commonendum, quod Vers. 2. Domine,libera animam a tabiit iniquit el
(divina gratia concedente) varia significatione meri- a lingua dolota. Positus in illa convalle plorationis
torum et in istis psalmis quindecim gradus ponun- (quaotamen jam gradus fidelium esse cognosciiur
tur, sicut in illo templo Jerosolymilano, quod a Sa- aniroarum) liberari sc petit ab imputationibus aspe-
lomone noturo est fuisse perfectura ; ul prasensordo ris et blandimentis callida suasionecomposilis. Nam
psalmorum, et in illa construclione prafiguratus, qui mundum coeperil vitiorum abominalione dese-
videatur esse pradictus. Terrena siquidem illa fa- rere, prima fronte conversionis iniqua labia patitur,
brica coelettis terapli similitudincm geslare videba- duin ejus propositum sceleratis oblocutionibus irri-
tur. Quapropter cum gradus audimus iu psalmis, non detur. Dicitur eniro ei ab iniquis : Quid le crucias,
terrenum aut corporeis gressibus subeundura nobis ut saeculi honores fugias, et humana blandimenta
aliquid smpicemur, sed mentis accipiamus ascen- derelinquas, ut et istum mundum perdas, nec ibi ad
sum. Ideo enim praemissumest, Canlicum, ut hoc ijj quod desideras aliquando pervenias? Sed haec sunt
potius ad animaeprovectum applicare debeamus. Sed in labiis constituia fallacibus : quia nulla videlicct
gradus iste humilitatis est ascemus, confessio pec- cordis deliberatione firmata sunt. Postquam ista
catorum, sicut in octogesimo tertio psalmo dictum minus valuerint, tunc suasores ad doiosa se blandi-
est: Ateentus in corde ejut dispotuit in convalle la- inenta converiunt, dicenles: Noli teclaudere, noii le
crymarum (Ptal. LXXXIII, 6, 7). Sic enim istos gra- jejunio fatigare, reslat tempus cum ista facias; qui
dus ascendere merebimur, si pro dcliclis nostris dum se putant loqui pro corpore, causas aniinaeno-
prostrati, Dominojugiter supplicemus. Sciendum est scuntur omnimodis ingravare. Ipsa snnt ergo iniqua
autem qttodgradus isti ascensum tantum, non etiam labia et lingua dotota, quaeprima froute ille patitur,
putentor hahere descensum. Nam quod nos caniica qui ad Domini jussa transfertur. Sed quamvis levia
graduum vocarous, apud Gracos &U TWV KimSaOtt&n putet esse quoedicta sunt, inde humanum genus cor-
positani etse cognoscitur, significans gradus istos ruit, idde conditionem roortis nccepit. Nam curn ser-
tantum ad superna tendenles. Quapropler jam bea- pens venisset ad Evam, primo illi dixit per labia
lorum esse credendi sunt, qui prastante Domino iniqua: Quare prmcepitvobisDominus,ul non mandu-
nuila possunt deceptione submergi. Undc scalara cetit dehoc ligno paradiii (Genes. in, 3)? Et cum iila
903 M. AURELII CASSIODORI 904
respondisset, a Dorainofuisse prohibiium, ait per' A querelam diversos sanctos habuisse non dubiuni eit,
linguam dolosam: Manducale, eteritis sicut dii. Vides3 sicut Ecclesiastes dicit: El laudavi omnet qui morlui
ergo raerito summisviribus expetitum, ut ab his sua- sunt superomnes qui vivuntusque nunc (Eccl. iv, 2).
sionibuspropheta liberaretur, unde humanum genuss Aposiotus quoque Pauluseiclamat: Ctipiodissolviet
noverat fuisse deceptum. essecumChristo(Philip. i, 23). Merilo ergo et pro-
Vers. 3. Qutd delur tibi, aut quid apponatur libit pheta in hac partecongemuii, qui simillimo Doraini
ad linguamdolosam?Post exclamationempramissami amore flagravit. Incolatus aulem signiflcat peregri-
ct meium imminentium periculorum, propheta re- nationem. Incolas enim dicimus qui ad leropus terras
verlitur ad inlerrogationem suam, quod facere ni- alienas colunt, sed a patria sua longe sejuncli sunt.
raium cogitantes solent. Haesitat,quaeriicontra tarati Quod de illis merilo dicilur, quorum conversatio
facinus immanissiraum,quod sibi remediuracrederell semper in ccelisest, sed adhuc hic corpore detinen-
esse praslandum, 430 ul opposito quodam muni- tur. Quod aulem dixit, prolongalusest, aifectum ni-
mine, transmissa tela tutus evaderet. El cum duass miuni desideranlis expressit. Cupienti siquidem fe-
res supra posuerit, a tabiit iniquiset a lingua dolota,, licem palriam videre, quamvis hic breve (empus
hic tamum dicit: Ad tinguam dolosam, quae ress probetur esse, longinquum est. Sequitur, habilavi
iitrumque complecliiur. Lingua enira dolosa, ett B cum habhantibnsCedar. Cedar Hebraeum nomen est
iniqua labia semper assumit. Sed ne tardarel auxi- quod nostra lingua inlerpretatur tenebra. Hoc ad
lium, medicina sequitur postulata. Quaefigura dici- saeculiluijus perlinet amatores, qui tenebrosis acti-
turerotesis, id est interrogatio, quando ad exerci- bus involuli, illa magis diligunt unde perire noscun-
tationem suam aliquis proponit sibi quae ipse re-i- tur. Sed utverbi hujus breviter noscamus originem,
spondel. Cedar Ismael fllius fuit, qui genti suae nomen dedit,
Vers. 4. Sagittmpotentis[ms. G. et ed., potenles] ] cujus lines usque ad Medos Persasque prolali [ed.,
acutm, cum carbonibusdesolatoriis. Ecce illud reme-:- prolelati] sunt : hi nunc Sarraceni appellantur. Quo
dium quod anxius quaerebai, invenil; ecce benefi- i- vocabulo competenter significat peccalores, inter
cium corapetens quod et labia iniqua destruat, et:l quos se adhuc habilare suspirat. Nccesse esl enim
linguaro dolosam Domini virtute confundat. Sagitim v ut bonus aniinus affligatur, quoties malorum per-
poteniit acutm, verba legis divinae sunt, quibus aut it mixlione concludilur. Hoc autem bene dicit, qui in
haereticorum, autsubdole blandientium corda, velut it primo gradu constilulus terram contempsit, caroque
quibusdamjaculis transforantur, sicutscriptum est: felici variatione deseruit.
Sagittmparvulorum factm titnt plagm eortim (Psal.f. Q Vers. 6. Multum incola fuit anima mea, cum his
LXIII,8). Potentis, quia nulli fas est obsistere quem n qui oderunt pacem.Repetil cum dolore quem superiui
virtus voluerit divina salvare. Acutm,propter celer- dixerat incolalum; ut non solum longus, sed etiam
rimura operationis effeclum: quoniam nulla tarditas is gravis esse viderelur. El ne isiam peregrinalionem
objicitur, ubi illa medicina praestatur. Caroonesautem m corporis taiiluro fuisse judicares, adjunxit, Anima
desolatorios nonnulli peccatores teterrimos atque ie niea ; quia sanctorum mens hic patitur incolatum,
malis aclibuscxstinctosintelligere voluerunt, quorum m ubi sub nulla delectatione babitare cognoscitur. Se-
formido et recordatio nostra vitia desolare noscun- i- quitur causa durissima cur iste incolatus acerbus
lur; dum metuimus talia conimiltere, quaeillos co- )- cxisterel, ut ipse patiens et benignus cum rixanti-
gnovimuspertulisse. Potest autem et illud intelligi, i, bus et haeretica pravitate distortis in hoc mundo
Ut carbonesdesolatorios,oraliones accipiarouschari- i- habitare videretur. llle enim odit pacemqui nonaroat
tatis igne succensas, quae nos vitiis ila mundant ai- t- Christum, quia ipse pax nostra esse dignoscitur,
qne purificanl, ut quod in nobis diabolus constru- 1- sicut dicil Apostolus : Ipse est enim pax noslra, qui
xerat, desolatum atque eversum divino beneflcio io fecitutraqueunum (Ephes. n, 14). El quale est audire
scntiatur. Sive magis illud est quod Isaias ait: Et Bf illum blasphemari, cui humili semper debemus ora-
volavitad me unus de seraphim, el in manu habebat at tione prosterni?
tarbonem ignis, quem forcipe acceperat de allari, et Vers. 7. Eram pacificus; cum loquebarillis, imptt-
tetigit ot mettm, et dixit: Ecce tetigit hoclabia tua, et gnabant mt gratis. Qui superius dixerat: Incola fuil
n- anima mea, cum his qxtioderunt pacem: ne putaretur
ait: Ecceabttuli iniquitalestuas, et peccala tua circum-
purgavi (Isai. vi, 6, 7). Quod nunc beneficiosanctae :ae iratus aut aliquibus conlentionibus lurbulentus,
crucis efficitur, quando Iabia nostra Dominirecorda- a- addidil, eram pacificus, cum pacis scilicet inimicis,
lionesignamus.Necimmerito forsitan signum crucis :is cum adversariis suis, cum odio se habenlibus, im-
desolatorium dicimus esse carbonem, quando fugat ;at plens illud quod dictum esl per Aposlolum: Si fieri
peccata credentium, cum tamen perfidis videaturex- x- potest, quod ex vobisesl, cum omnibushominibuspa-
stinclum. cemhabentes(Rom. xn, 18). Deindeipse Dominus in
Vers. 5. Heu me! quod incolalusmeut ptolongalus us Evangelioail: Diligiteinimicosvestros, benefaciteHs
ett: habitavicumhabitantibusCedat. Venitad secun- n- qut oderunt vos (Mallh. v, 44). Quae summa virtus
dam partem, ubi damnans saeculi vitia, viiam se cst ulique Christiani, inter turbulenla prasenlis sa>
pcenitelhaberelonginquam. lleu me, sermo dolentis tis culi semper placabilem reperiri. Verumtamen ne
csi, quod hiijus muiidi prolixitate fatigetur. Quam m ipsa pax noxia videretur errantibus, dum non pro*.
905 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM.PSAL. C-XX. 906
hiberentur a malis, subjunxit : Cum loquebar iliis,, A tractemus. Quamvis esset in secundo gradu jam po-
impugnabant mt gtalis. Loquebalur enim pacificus, , silus, festinans tamen altiora conscendere, oeulos
non persequens, non injurians, sed honorans verbisi suos propheta se levasse-dicit ad mentes, ut osten-
utique blandissimiset suavissimo poculo comparan- deret tanto plus desiderari pramia Domini, quanta
dis. Sed illi qui erant obstinala mente durati, impu- probantur largitate concedi, sicut in centesimo de-
gnabantgratis quasi inimicum, quasi hostem, quasii cimo octavo psalmo inter alia dictum est: Concupi-
male suadentem. Impugnare enim a pugna tracluma vil anima mea desiderare justificationes tuas in omni
est, quod furiosis revera convenit etsuperbis. Impu- tempore (Psal. cxvm, 20). Et in octogesimo tertio
gnabalur gralis, dum contentiones falsissimas inflam- psalmo positum est: Concupiscitet deficitanitna mea
mata iniquitate pateretur. Gratisenim dicimus, quod1 in alria Domini(Ptal. LXXXIII,3). Nam cum dicit,
nullis culpis praecedentibus sustineraus, sed sola inn Levavi,ostendit se ad conlemplationemaliquam fuisse
nobis nefanda voluntate grassatur. Ipsi sunt enim a provectum. Levare enim est aliquid ad altiora trans-
quibus se petiit debere liberari, de quibus ait: A l ferre. Oculos meos, utique cordis aspeclum; de qui-
labiis iniquis et a lingua dolosa. bus scriplum est: Revela oculosmeos, et-considerabo
Conclusio psalmi. mirabilia de lege tua (Psal. cxvm, 18); et illud, Prm-
Vides prophetam terrena deserentem, jam tenere B I ceplumDominilucidum, illuminans oculos (Ps. xvm,
Nam si istos carnales advertas, qnid poluisset
gloriosaeviriutis ascensum; sed tamen adhuc gemere,' 9). inde proficere, si montes consilos silvis aut saxis
quod cum malis se cognoscit habitare. Quapropter r
intendere ? Sed hoc si spiri-
videamus qui sit provectus secundi gradus, quia squalentibus elegisset
omnino proficuum est; ut oculos
nobis jam primus, Domino juvante, monstratus est. tualiter inquiras,
cordis sui, sive ad sanctos viros, sive ad libros di-
431 PSALMUS CXX. vinos, sive ad sublimes angelos credalur elevasse,
Canticumgraduum. qui raagnitudine el firmitate sua vere montes sunt,
Sicut nihil est novi quod de istis titulis loqui pos-- unde etiara competens sustinebatur auxilium. Sed ne
simus, ita superest ut de psalmis gradatim ascen- forsitan spem nostram in monlibus poneremus prae-
dentibus dicere debeamus. Primo enim in tribula- diclis, secundus versus ostendit unde nobis vera-
tione positus propheta, ad exemplum publicani illiuss citer venire possit auxilium: salutari ordine cuncta
qui ftunso pectore oculos elevare non audebat ad d disponens, quatenus sic speretur in monlibus, ut
coelum, liberare se petit a labiis iniquis et a lingua a tamen per illos auxilium nobis Dominum prastare
dolosa. Nuncautem respirans ad secundum gradum n noscamus, a quo est necessarium beneflcium et sa-
provectus, oculos levavit ad montes, ad intercesso- i- (C lutare prasidium, inconvulsa felicitas, sicut dicit
res utique sanctos, quorum suffragio munera su- t- Apostolus : Neque qui plantat ett aliquid, neque qui
perna mereretur. Hoc enim ex persona sua loquitur ir rigat; ted qui incrementumdat, Deut(I Cor. in, 7).
propheta, qui tamen et ipse inons erat et patriarchaa Et ne putares alterum Dominum, quoniam hoc aequi-
mirabilis. Sed ideo per istos gradus competenler :r vocum nomen est, dicit, gut fecit cmlum et terram:
ascendisse se retulit, ut nobis ignorantibus ccele- !- significansVerbum, per quod facta sunt omnia.
stium virlutum genera disiincla fed., districla] nar- Vers. 3. Non det in commotitnem pedemtuum, ne-
ratione monstraret. que dormitet qui cuslodit le. Cum superius a Domino
Divisio psalmi. sibi venire praesidium postulasset, subito conversus
Propheta (sicut diximus) ad ccelestem Jerusalem animae suae loquitur, ^ut in salutari petitione con-
divina largitate conscendens, prirao raembro ad san- stanti robore parseveret. Pes enim est pars ultima
ctorum merita elevasse se dicit ocuios suos.ut eo- corporis noslri, imperio mentis locorum nos permu-
rum precibus auxilia postulata mereretur, ne mens tatione transponens. Ad cujus simililudinem cogita-
ipsius hoslili impugnatione suceumberet. Secundo I tiones quoque nostras pedes vocaraus, per quas in
ordine indubitanter sibi promittit, quod se integre bonas malasque partes accedimus. Hos ergo pe-
noverat postulasse, docensut quoties bona flxo corde , D ^ des, unde et diabolus lapsus est, unde primus horoo
petimus, concedi nobis sine aliqua dubitatione cre- ,_ corruit, ad aniroam suam loquens oplat prophela,
damus. , ne peccatorum lubricatione vertanlur, et stante cor-
pore ruinam sustinere videatur in corde. Sed iste
Expositiopsalmi. lapsus elatio est, quae jam provectos famulos Dei
Vers. 1. Levavioculosmeosad montes, unde veniet et frequenter impellit adculpam, et dum aliquid sibi
[ed., veniat] auxitium mihi. videntur esse, pessimo labuntur errore. Sequitur,
Vers. 2. Auxilium meuma Domino,qui fecit cmlum m nequedormitet qui custodit te. Hoc ab humana con-
tl terram. Hinc categoricus syllogismus fotu quodam tn sueludine translatitia figura dicilur. Solent enim
more avis excluditur ita : Adjutorium meum a Do- )- custodes fessi furtum pati, quibus gravis somnus ob-
mino, qui fecit ccelum et terram. Omnis cujus ad- i- repserit; nec luminibus clausisvidere queunt, quando
jutorium a Domino est, qui fecit coelum et terram, i, gregis damna patiunlur. Subtililer autem oplat ani-
a vero Deoest adjutorium ejus. Adjutorium igitur ir mae suae, ne Domino negligenle infesti hostis deprac-
meum a veroDeo est adjutorium. Nunc verba psalnii li daiione vastetur. Dormitare autem dicitur Dominus
PATBOL.LXX 29
f.«7 M. AURELHCASSIODORl 908
quando nos in ejusfide lepescimus: in quo enim nort A 'dicturus est : Os eorum tdcutttm est vanilatem, et
dortuit tides, vigiiat Chrislus. Nam si nos ab ejos dexterd torttm dextera iniquitatis (Psal. CXLUI,8).
contemplatione discedimus, ipsequoque a nostra de- Sed i illa Vere dicenda est dextera, ubi gratia Domini
fensione sabtrahiuir, sicnt in illa navi factum est, coilata monstratur.
quando negiigeutibus discipulis Dominus dormiebat Vefs. 6. Per diemsol non itret te, nique ttma per
(Matlh. vni, 24); sed ubi fides eorum excitata est, noctem.Elementa quidem ista hanc habent naturam,
Dominus qttoque de soinno surrexit, et statim ab eis ut corpora rfostra adurant, quando aestivo fuerint
pericula marioa submbvit. Precator ergo ut vigilet calore ferventia. Sed quoniam rton est hsec propnetae
semper ad Dominutn, qvatenus intenta supra se iu- voluntas, ut omninode qualitate corporis sentiatur,
mina sui pastoris Iiabere mereatar. qui animabus vult sempet esse Consultum, dtem et
VierS.4. Ecce ttoh dvrmitttbitnequeobdormiel[ed., noctm, quod est sot et ttttid, intelligatrios adversa
dormfef]-qrtei cusiottHhrael. Haecseriterilia superioris velprospera, qnibus vita humani geheris varia vicis-
di«i Similiradoest. Optavit enim anteriusanimacsuse, situdine conlinetur, sicutet alio loco dictum est: In
die clamavi, el noctecoram te {Psiri. LXxxvh,2); si-
quod hrcfideli populo pfonuritiat eSse serVandum.
hmi efiith <sicut saepe diximus) interpretatur vif gnificatenim totius vitae temptts, quia clamandum
videns Deum. Brgo supra eos qui Deum vident, Do- •^ B est seroper ad Dominum. Ergo Dominus non per-
nvinnBrfon dicitur dortnitate : qiiia revera lalis in mittit tales in reatum deduci, aut scandaio interve-
noMs redditur ejus aspectus, qualis in ipso fuerit niente peruri, quando eis custodiae suae prastat
nostrte fnentis intuitus. Sed illi veracissime vident auxilium. Sic enim Israeliticum populum beneficio-
Demn qtti non solum ejus humanitatem, sed etiam rum suorum munere custodivit, ut eum pef drera
divinitatis contemplantur absque dubitatione poleri- nube protegeret, et nocte ignea columna lustraret.
liam. Incarnatro siquidem ejus est (sicut dicit Evan- Quod nunc facit bcculte inservis suis, quando eos
ab hoste saevissimoin prOsperis tribulationibusque
gelinm) Verbumcaro factum est, et habitavit 432 in
nobit [Joan. i, 14): dcitas autem ipsius (sicut idem delfendit.
Vers. 7. Dominuscustodit te ab omni malo; custo-
evangelista testatur): tn principio trat Verbum, et
Vetbumerat apud Deum,et Deuserat Verbum(Joan. diat animam tuam Dominus. Diversis modis promit-
i, 1). Haec qui ita crediderit, erit veracissimus titur diviria custodia, quae non soluiri ab adVersis
Itraet; et tton itotinitabit neque obdormiet, Dominus vindicat, Sed etiam beatos facit, et ad ccelorum regna
ctatlodiensenm. perducit. Addidit quoque, ab ohmi malo; sed hoc
ritalum non sic intelligeridum est, quemadmodum
Vers. 5. Dominus custodit te, Dominus protectio' Q p mortalitas putat, orbitates suscipere, daninis copio-
tua, tuper manum dextermtum. Venit ad ordinem se- sissimis irigravari, inopia pfemi, et caetera quaehujus
curidum, ubi jam sibi confidcnier promittit, quod vi- saecnti amatores aestimantesse gravissima. Sed illud
debatur fideliter expeliisse. Nolandum quoque quodI malum dicit, quod divinam gratiam tollit, animam
sic ad animam verba ista diximus fuisse conversa, perdit, (otasque Domini promissiones evacuat. Et
nt tamen ad membra Ecclesiae aptissima collatione! quoniam noverat hic sanctos vifos doloribus ingen-
referantur. Dicit enim: Dominuscustodit te, ille vi- tibiis fuisse Cruciatos, cPrporisque dispendio ad
delicetqui fecitcoelum et terram. Et ne ista custo-• martyrii praemia pervenisse, adjecit, custodiatani-
dia aliquid dubietatis habere potuisset, addidit, , mam tuam Dominus, qttam solam servat in sanctis,
Dominus protectio lua. Ubi est enim divina proteciio, , qui corporis detrimento «ternae lucls munera conse-
quis dubitet securam illicesse custodiam? Nam quodi quuntur.
dixit, Dominus custodit te, Dominus protectiotua, fi- Vers. 8. Dominuscuttodiat introitum tuum et exi-
gura est epembasis, quae Laline iteratio nuncupaiur. tum luum, ex hoc nunc et usque in taxulum. Postqoam
Hanc autem quam memorat protectionemubi essee varie diverseque optatum est ut Domini nirsericor-
possit, evidenter ostendit, id est, super manum dex- dia custodiret, venit ad finem psalmi, et cftncta con-
tetm tum. Manus commune nomen esl; ila enim ett Tjcltisit.
j Dicileuim: Dominuscustodiatintroitumtuum.
dexlera dicitur, et sinistra ; sed hic merito dextera a Hoc martyribus dicium corapetenter advenimus,
ponilur, ubi Dominus omnia prospera promisisse e quorum inttoitus a Domino cuslodiendus est, ne attt
mofistratur; scriptum est enim in Proverbiis : Lon- tormentorum violentia cedant, aut blandimentorum
giludo dierum et anni vitmin dextera ejns (Prov. m,, illectione seducantur. Qtiapropler merito oplat pro-
16), quod est aeternafelicitas. /n sinistra autemejuss pheta eofum inffoirum cusfbdtft, qui slne Domino
Sivilimetgloria, quod saeculi bujus bona significat,• nullatenus possunl esse cautissifhi, slcot in Evan-
quaetamen ab ipso dari posse non dubium est. Est >t gelio dicitur : DuhxViheritxsdhte principesel potesta-
quoque dextera ejus, quando sancli in ipsam partem n tes, nolite cogitarequotnedoattt cfhidloquamini; dabi-
ad percipienda raunera segregantur. Est sinistra,i, tttr enim vobisin illa hbraquotobdbdut quid loquamini
qnandopeccalores aeterna pcena damnandi sunt: illi, i, (JlfaMB.x, 19). Subjungit qiioqiie, ei exitum titum;
quia coelestia desideraverunt; isti, quia mundanaa ubi esl tota perfeclio, quahdo usque ad finem vitae
seculi sunt. Legimus quoque peccatores dexteram m perroanet in eis vera irrepreherisibilisque confessio,
sibi fecisse, quoe tamen sinislra est, de quibus idemn sicttt ait in Evangelib: Qut perse-jeratienfuiaue in
prophela in cenlesimo quadragesiroo tertio psalmo to finem, hic salvus erit (Ibid., 22). Ipse ergo luelur
m EXPOSITlO 1N PSALTEitlUM. PSAL. CXXl. 910
intreitmi; ipse eustodit et exitum, ut el vera proft- A viros, et bic jam in illa Jetusaiem anitno consistere,
teanlttr martyres, et ut nulla poenarum nimielate qui probantur in praeceptis Domini permanere. Ia
vincantUf.Sed isti consummatiorii vide quid addi- ilta autem vere dicilur iiare, in qua «ultus potest
dil: ex hee nunc et usque in smculum; quoniam qui- cadere. Denique respice quod dicit: Slantes eranl
cunqneperseveraverit, aelerna beneficia possidebit; pedesttottri. lbi enim statur, ubi semper llrma TO-
nee potest illic esse terminus, ttbi erit sine fine gau- luntate consistitur. Sed istud ttare non habet defe-
dendnm. etttm, non aliquo labore conficitur : sed in Sno ro-
Conctusiopsalmi. bore perseverans, nulla lassitndine fatigatur. Sequi-
tur, in atriistuit, Jetusalem. Hic atria pro penetralibus
Quara bene secundus gradus propheticos pedes ponit; attium enim introitus domtis est, in quo
intitubabiii ilrmitate continuit! quam benesupra se eommorari
forliora conscendit! Videamus nequennt habitantes. Sed hoc schematice
crevit, qui ad merila dictum est a parte tottrm.
quid in tertio gerat, qui hic custodiam Doniini
Vers. 5. Jerusalem qum «dificatur ut civitas, cujut
magnodesiderio postulavit. partieipatioejus in idipsum. Ne Jerusatem qtiam di-
PSALMUSCXXI. xerat terrenam potuisses advertere, ehitatem illam
Canticumgtaduum. ] coelestem mtrabili dividens sublililate significat.
B
Audivimnsgradum, intelligamus ad aliiora con- Dicitenim primiim : Jerusalem qum mdificaturut ci-
scensum; sed iste ascensus firmus est, qui Domino> vHas.Mdificatttrpktne, qoaequotidieusqws ad mandi
custodkute servatur ; qui quanlo meritis proficit,, consuramationem vivis lapidibus spirituali opera-
tanto se mentis subjectione prosternil. Ecce jami lione construiiur, id est eonfessoribus, mariyribus et
sublevatur propheta terlio gradu, secundis altior fa-- qui Dominosincera mente devoti sunt. AdtJidit, xtt
ctus, etde ipsa laetitiaprincipium psalmi sumpsissez civitat, quatenus similitudinem civitatis rn illa esse
declaratttr. monstraret. Nam cum «mnis civitas dkatur a civi-
433 Divisiopstttmi. bus, vcrius tamea illa civitas dtcitur, qnte tmanimes
In prima parte gaudet se propheta commonitum civescontinere monstratur. Scire autemdebemtisquod
ad supernam Jerttsalem esseventrirum, ubi jarosau- ista quae nunc agituT, continet indiseretos poputos
cti secura pfosperitate consistUnt, et cum Domino, , atque permixtos; illa vero miaefutura est, solos reci-
misericordiaipsius largiente, judicabunt. In secunda 'A pit sine dobitatiene perfectos; ista contrarietatibus
ad cives eis abun- quatitttr, illa jngi securitate laetatur; ista plena poe-
parte loquitur Jerusalem, optans
dantiam pacis, quam se dicit charitate fratrum et nitentium, illanescia lacrymaruro; ista spe credit,
Dominiamore pradicasse. C illa Deum facie ad faeiemvidet, eoqne fit ut, cufn
duaecivilales sint, umts taraen popnlns futurus cre-
Expositiopsalmi. datur esse fidelium. Seqailur apta nimts, sed ob-
Vers. 1. Lmtatus sum in [hisqumdicta sunt mihi: scura sententia : Cujus partkipalio ejut m idiptum,
indomum Dominiibimus. Decora nirnis et salutaris >s id est, cfvitalis istius participatio est in DotninoSal-
causa betitiae, quaeprima fronte praemissaest, ut et 5t vatore, qui esl proprie in idipsnm. ln idipsumquippe
. hilares et attentos redderet auditores. Sed ne moree significat a;lernitatem, quae nunquani desinil esse
humanitatis mediocregaudiumfuissesentires, dequo io quod est, sed semper uno atque eodem modo est:
perfeclobonoiatfari seprofitealurostendit, quia in do-'- virttts indefecta, poteslas incommulabilis, sobstantia
viiitnDominiiturum se esse testatur. 0 digna cxsul- I" per se manens, omnia quae vult efficacilerpotens.
latio illuc ire contendere, unde nunquam aliquis velit it Sicet ipse de sc Moysidixit: Ego sum qvtisttm(Exod.
exire! Sed perscrulandum est quis haec prophetiB « III, 14); et panlo post : Qui est misii me ad vot
dixerit? Scilicet Spiritus sanctus, qui cordi ejus is \Psal. ci, 27, 28); et in alio psalmo ipsi dicitur:
tacita voce loquebatur. Audierat ergo prophela non m Omnia ticul vettimentumvelerascent, et sicut oper-
aure, sed menie, non sermone, sed divino inspi- i- torinm mutabisea et mutabuntttr; Itt atttem idim ipse
ramiiie; intus enim praemonitus, ad iioec exsulta- a- j) es, et anni tui non deficienl.Qnapropter soli convenit
tionis verba prorupit. Sequitur, in domum Domini nt Creaiori esse in idipsum. Nam angehts qui se hoc
ibimus.Domut quse justos tantum recipit, angelos )s putavit esse, mox corruit; ille enim ex se non erat
conlinet, etipsum creaturarum omnium conspicere "e quoderat, ideoqoe in idipsumesse non poterai. Hoc
meretur AuctOMm; domus desiderabilis, domus de le etiam in quarto psalmo diclum est: m pace in id-
vivislapidibus fabricata ; de qua in alio psalmo di- i- ipsum dormiumel requietctm (Ptal. iv, 9). Quod lo-
ciuia est: Unam petii a Domim, Jxattcrequiram, ut nf «ulionis genus Scriptnrarum divtnarum proprium
inhabitemin domoDomini omnibut ditbus vitm mem m esse cognoscimus. Civitatisergo istius parftetwofta,
(Psal. XXM,4). consoriitun atqtie eommnnio est (ut dixlmus) eum
Vers. 2. Stanteserant pedesnostriin atriis luis, Je-
e- Domino Salvatore, sicut ei ipse in Etangelio lesta-
ntsalem. Qupniam sibi propheta aalernam illam do- i- *»r : Pater, tie/e «f ubi swn ese, ibi sint et «t mecttm
niumdixerat compromissam,jaiMipsatprafiguratione te {Joan. xvn, 24). In illa enim civitate erit Beminus,
futurorum inea se dicit stare, ad iquam desiderabat at cui sancti erunt (protit ipse concesserit) sine dubiia-
Eummo studio nervcnire; ut agnpscamus sanctos )S tionepartkipes. Hanc civitalem Isaias propheta mi-
 911 M. AURELII CASSIODORl 912
rabili laude describit dicens : Vocahuntut salutare A. sessio, dignitas admiranda, per Dei gratiam horoines
muti tui, ef pottm tum tmtitia. Nec etit tibi tol in lu- judices lieri, qui fuerant peccatis facientibusrei! Sed
mine diti, nequeortut lunm lucebittibi nocte; ted erit cum Dominus dicat ulrumque quod legitur : Ite in
tibi Dominustumen mternum, et Deus tuus gloria lua. ignem mternum; el, Venite, benedictiPatris mei, per-
Non enim occidetlibi sol luus, et luna tibi non defi- cipiteregnum (Matth. xxv, 41, 54), etc; quomodo
ciet; eril tnim tibi DominusDeus lumen mternum, et sancti cum Domino judicabunt ? Cum ipso revera
complebunturdies luctus tui, et populus tuus omnis judicabunt, quando jam mente purgati, et in con-
justus erit, el in mternumhmreditatepottidebunt ter- templalione parfeclissima conslituli, hoc sine dubio
ram (Itai. i.x, 18, 19, 20, 21). Cujus civitalisslu- judicabunt esse faciendum, quod a Dominocognove-
penda mysteria apostolus quoque Joannes in Apoca- rint conslitutum. Voluntas enim compar audientiuro,
lypsi sua mirabili praedicatione distingoit, ut pra- unum facit esse judicium, quamvis reliqui tacuisse
sentiam luam pene interesse credas, cum lamen noscanlur. Sederunl auiem quod dictum est, praete-
alibi le posilum esse cognoscas. Quod vero in iine rilum tempus ponitur pro futuro, quia omnia verba
superioris versus Jerusalem posuit, el hoc in prae- Deisic firma sunt; ut quamvis credantur esse ven-
senli capite geminavit, scheraa est anadiplosis, id tura, stabilitate sui aestimes esse jam facta. Sed
est congeminalio dictionis; quaehoc differt ab epem- B perscrutemur quid sit hoc quod sedes sedissedicat?
basi quam in superiore psalmo diximus, quoniam ibi Merito, quoniam sancti viri sedes sunt Dei; in ipss
potest sermo post aliqua verba geminari; hic autem enim sedendo gratia eos suae majestalis illuminat,
nullo alio intercedente repetilur. sicut legitur : Sedes sapientimanima justi (Isa. LXVI,
Vers. 4. Illuc enim ascenderunt tribus , tribus Do- 12); et alibi: Super quem requiescit spiritus meus,
mini: tettimoniunxlsraei ad confilendum nomini tuo, nisi super humilem, et quietum, et trementem verba
Domine. Dicendo, iltuc, signiiicat civitatem Jerusa- mea? Sequitur, in judicio, quo scilicet, nisi illo fuluro
lem, quam superius dixil: Cujus parlicipatio ejus in de quo legitur: Paier non judical quemquam, sed
idipsum. Et ut ccelestem esse cognosceres, addidit, omnejudicium dedit Filio (Joan. v, 22)? Sed quamvis
ascenderunt.Ad quam beati semper ascendunt, quo- non posuerit quale judicium velit intelligi, absoluta
niam jugi exercitatione proficittnt. Subjunxil tribus, lamen ratione cognoscimus illud esse ubi et sancti
in quibus erat Israeliticus populus distributus: sic sedebunt, et siraul cura Dominojudicabunt. Quod in
enim illi gcnti ad numerum filiorum Jacob duodecim Scripturis divinis frequenter invenis dicium, ut noit
tribus fuerunt, sicut Romano populo triginta quinque exprimalur res ipsa quae dicitur; sed tamen del ho-
curiae. In istis ergo tribubus significat sanctos, qui minibus iiitelligendum quod rationabiliter sentiatur,
Dominum Salvatorem Deum esse confessi sunt; nam iQ sicut jam inalio psalmo dictum est: Quis esl homoqui
ut ab.infidelibus tribus istas fidelium 434 segrega- vult vitam (Psal. xxxm, 13) ? Et in Evangelio Do-
ret, addidit, iribut Domini, quae utique ipsius esse minus : Si vis venire ad vitam, serva nxandata(Malth.
non poterant, nisi ei pura mente credidissent. Alias xix, 17); non enim dixit, aeternam, quod est omni-
enim tribus conslat fuisse diaboli, quse a Christo ma- modis sentiendum. Haec figura dicitur ellipsis, et
luerunt impia volunlate separari; quibus ipse in quia illi deest necessarius sermo, defectus vocatur.
Evangelio dixit: Vosa patre diabolo eslis (Joan. vin, Sed tamen quae sint istaesedes, laudando conse pien-
44). Verum quales essent istaetribut Dominibreviler ter exponit, dicens : Sedes tuper domum David.
indicavit: TestimoniumIsrael, id est, qui teslimonium Super domum dicit, super familiam Cbristi, quia
prabeanl sanctitati, et sinl probatio eorum qui clariores ibi erunt aliqui sanclorura a reliquis iideli-
Deumvident. Testimohiumenimconfirmalionempra- bus, sicut dicil Apostolus: Stella ab ttella differl in
stat ignorantibus, ut credant esse revera Dei famu- clarilate, tic irit et returrectio mortuorum (1 Cor. xv,
los, qui viderinl beatos viros actuum probitate con- 41, 42). Nam si alicui servorum hicinter confamuios
spicuos. Nam ut hoc non haberes ambiguum, subje- suos de domini sui anirao aliquid amplius scire glo-
cit, ad confitendumnomini tuo. Ad confilendumenim riosum est, quanto magis in illa domo Christi potest
dicit, ad laudandum, quia cum angelis omnes sancti ]D esse mirabile aliquam conlemplationem Domini plus
laudes Domini celebrabunt. Ipsum est enim verum habere, ut tanlo magisab alio distet, quanto eum
ttttimomum Israel, cum laudes Domini devolissimo divinitalem ejus conligerit amplius intueri. David
amore canlanlur. Sic illa fulura civilas beatitudine vero significat Christum, nomen ex parente carnis
sublucenli et honore pramisso descripta est. assumptum. Et intuere queraadmodumcivitalis illius
Vers. 5. Quta illic sederunt sedesin judicio, tedes facta descriptio est, ut diceret quid ibi agendum sit,
super domumDavid. lllos quos superius dixit, llluc quemadmodum construilur, qui illuc ascendant,
. ascenderunt, ne ees crederes minus fortassis hono- quid ibi acluri sint ? Quod schema dicitur characte-
randos, dicit, Quia illic tederunt. Illic utique, ubiet rismos, quae Latine informatio vel descriptio nuncu-
ascendernnl, et cum Dominojudicabunt.Tantusenim patur.
bonor sanctis promittitur, ut etiam cum illo ccelesti Vers. 6. Rogatt qum ad pacem tunt Jetutalem, et
judice judicare mereantur, sicut et in Evangelio ipse abundantia diligentibus te. Ad secundam narrationem
testatur: Sedebilit tuper duodecim tedes, judicantet propheta pervenit, ubi eos alloquitur qui sunt,
duodecim tribus Itrael (Matth.xn, 28). llonorabilis Domino praestante, judicaturi. Nqmeu istud aequivo-
 01?; EXP0SIT1O IN PSALTERIUM. PSAL. CXXIl. 914
cuni est. In hoc enim loco, Rogale, interrogate si- A aut commoda sua quisquam doceat; sed misericordi
gnificat, non supplicate. Perquirere enim et rimari animo propter fratres laboret et proximos, sicut ait
euncta convenit judicantem ; sed hoc ibi non fil ser- Aposlolus : Non qvtmrensquod mihi utile est, sed quod
monibus, neque interrogatione vocis , sed tacita multis (I Cor. x, 33). Non ergo propter utilitatem
mentis consideratione. Omnes sunt cum Domino suam temporalem locutumse dicit pacem illam futuri
(sicutdiclum esl) judicaturi, quando illuminati at- saeculi,sed propfer fratres et proximot, ut eam salu-
.
que sanctificati illam revera cognoscent esse verita- tariter desiderantes, unanimitalis se vinculo colliga-
tera, quam Dominus proprio ore dicturus est. Paci- rent [ed., coiligerent]. Cum vero dicit de te, ad Je-
ficosenim quaeritDominus: pacificosquaeril et cohors rusalem se adhuc significat loqui, in qua sanctorum
tota sanctorom, qui charitate plenissimi sunt, qui coetus est, id est adunatio beatissiroa populorum.
modestia pollent, qui pia humilitate pracelsi sunt. Vers. 9. Propter domum DominiDei mei [mss. A.,
Haecenim et sanctos vult quaerere, quac novit Domi- B., nostri] qumtivi bona tibi. Ne quis putaret alicui
num posse diligere. Sed istam pacem cujus esse dicit? rei sic affecturo deberi, ut Domini charitatem prae-
Jerusalem utique, id est populi fidelis, qui teropore termitlere videretur, addidit quare bona quaesiverit
judicii in pacis aeternitate recipitur. Admonet ergo Jerusalem; scilicet quia domusest Domini, ad quero,
propheta quod scit esse venturura ; ut illi qui cum B bene refertur quidquid diiectionis impenditur.
Domino judicabunt, talibus viris in illa patria con- Conclusiopsalmi.
gaudeant,qui et hic paceni diligunt, et ibi aeternae Respiciamus prophetam quatia in tertio gradu cha-
pacis praeroiaconsequuntur. Et quia in fine senten- ritatis verba profuderil, et in profectu ejus.praslante
tiaeJerusalem posuit, conversus ad ipsam brevissima Domino,
gaudeamus. Quantum enim sanctorum quis
demonstratione complexus est : Abundantia ditigen- ascendendo
proficit, tantum altiora et dulcioraverba
libus te. Omnia enira bona illis abundare manifestum
depromit.
est, qui diligunt Jerusalem; nam qui hic pauperes
PSALMUSCXXll.
fuerint, ibi bonorum oronium divites erunt; qui liic
Canticumgraduum.
fragiles, ibi indefecti; qui hic temporales, ibi ae-
lerni; et quidquid bpnorum esse potest, ista coelesti Libet respicere quemadmodum prophelalis ascen-
abundantia videlur inclusum. sus iste proficiat, et paulatim attiora pelens, indicia
Vers. 7. Fial pax in virtute tua, el abundanlia in nobis suae perfectionis ostendat. Nam qui prius ad
turribut ittis. Adhuc ad Jerusalem toquitur, cui optat montes oculos levavit, nunc ad ipsum Dominum lu-
talia qualia scit esse ventura. Viriut quippe ipsius mina sui cordis erexit: ut qui spiritualibus gressibus
pax sine dubitatione sanctorum est, quae vocatur et *G celsiora nilebatur ascendere, divinaese misericordiae
chariias ; de qua scriptum est: Deus charilas est feliciter proximaret. Pulchrum speciaculum, subire
(I Joan. iv, 16). Per hanc enim fiunt unum, per homines ad Deum, pigramque istam molem ad su-
hanc templum merenlur esse Crealoris; et quidquid pernae gratiae pramia sublevare! Quod tamen ille
eis promittitur, ipsius consideratione prastaiur. Pax solus efficit, qui de sepulcro Lazarura venire prae-
ista est qttam nulla bella concutiunt, quani seditio cepil (Joan. xi, 43), qui mergentem Petrum porrecta
nulla conlurbat: sed sine fine possidebitur quod ibi dextera liberavit (Matlh. xiv, 31) : qui Eliam atque
Christi miseratione confertur. Pax enim a parcendo, Enoch viventes transtulit (IV Reg. n, 11; Gen. v,
sive a pascendo dicta est. Sequitur, et abundanlia in 24), et his similia, quae quolidie virtus Divinilatis
turribus ttiis. Haecest abundanlia de qua superius operatur. Istos atilem gradus illi conscendunt, qui
dixil: Et abundantia diligentibus te. Sed hic per fur- hic charitate unum sunt. Ad caput enim festinare
ret aliquid signilicanlius videtur expressum, uthanc nequeunt, nisi qui Christi membra esse meruerunt.
abundantiam non aequalem omnibus, sed intelligeres Quapropter sicut hunc mirabilem aseensum corde
435 esse potiorein. Turret enim sunt quae objectu respeximus, ita nunc psalmi altitudinem sollieita
et altitudine sua civitales defendunt, el venientes mente tracteraus.
iniihicos prima fronte suscipiunt. Unde non improbe D ] Divisio psalmi.
marlyres significatos advertimus, qui oppositione metuens amitlere quod tenebat, et cau-
corporis sui, civitatem Dei piaconfessione defeudunt, tusPropheta
et quasi eminentia aedificia ila hostibus fidei repu- ex ipsa parte qua creverat, primo ingressu per-
severantiara precum devotus exsequitur, ut suscepta
gnare noscunlur. munera dlvino pramio contineret. Secundo Domi-
Vers. 8. Propter fratret meos et proximos meot,
num deprecatur, ut donet ei misericordiam; quia
loquebarpacemde te. More perfectorum virorum pa-
cem pradicans, pacis suae signa demonstrat. Dicit instigatione diaboli ab insultantibiis multa patiebatur
ut quem consortio suo maculare non po-
enim paeem istam Ecclesiaeideo se praedicasse pro- adversa;
et terant, saltem superbis despeclionibus sauciarent. -
pter fralret proximos suos, tit instrucli hac virtute
concordiaeditigerent ac quaererent unitatem. Fecit Expositio psalmi.
ergo quod docnit, ut amore fratrum pradicaret, Vers. 1. Ad te tevavi oculos meot, qui habitat in
quod suadebat [ms. G. et ed., sciebat] omnibus pro- cmlo. [mss. A., B., F., cmlit]. Salutariter admonetur
futurum. Hoc ergo commonet, ut non propter laudes humanitas ut inde petat auxilium unde inexpugna-
 A{5 lf. AURELII CASSIODORI 91»
We prasidium credit esse venturum. Nam qut sunt A feminas, stve masculos sub palienua [ms*. A.,B.,
Corde praetumidi, et mundana se potestate jaetantes, F., poenitentia] debere-beneficia divina perquirer*
li qua fitsrint laesione provocati, ad divitias recur- et ei jugiler supplicare. Istud autem, donee, in Scri-
nint, ad patrecinia peritura confugiunt, ut exiganti pturis divinis bproonymum eet; interdum quippe
de inimico poenam,qui irrogarepraesumpsit injuriam. significataliquid temporaJiter agi, interdum, semper.
Dei vero fathuB patieniissima se conversatione mc-. Teroporaliter, utest illud in psalnio centesimo nono:
derantes, quidqutd scandali, quidqoid tribulationisj Donecponam inimicostuos scabellum pedutn tuorum
pertttlerint, oeulot ad Dominum letant, et ad illumi (Psal. cix, 1). Semper autem significat, ut prasens
respiciunt, a quo se verarciiersalvari posse confidunt. psalmus declarat, donecmisereatur nobit, quasi vero
Seqoitnr, aui habilat in ccelo. Habitare Doroinum , oculi noslri in manibus ejus esse non debeani, etiam
jnultis regimns modis, ttl esi illud in Evangelio: Ego) postquam nobis fuerit misertus. Tale estet tllud
f» Pflfre, itPaler in me (Joan. xiv,10). Dicitnr etiam1 Evangelii, Non cggnovit eam, donec peperit filium
tiabitare in sanctis, ntin Levitico legilur: Habitaboin, suum primogenitum(Matlh. i, 25), quam constat vi-
hit, et ambulaboin ipsis, et ipsi erunt miki popnlus, etl rum nullo tempore cognovisse. Quapropter, donec
tgo ittis in Deum (Levit. xxvi, 12). De quibus et Apo- merito hic semper advertitqr, quamvis temporaliler
stolus ait: Vot estis templumDei, el Spiriius Dei ha-. % 1 dictum esse videatur. Quod loculionis genus inter di-
bitai in vobis (I Cor. m, 16). Sicetiam de utroquee vinae propria Scriptura enuroerandum est.
teslatur Evangeliuro : Ut omnes unum sint, et ego o Vers. 4. Miserere nobis, Domine, miterers nobis,
in illis, et tu in me (Joan. xxvn, 21). Legitur quoquee quia multum repleti sumus contemptione[mss. A., B.,
in ccelo sedere Dominum, ul estillud : Cmlum mihii F., despectione]. Venit ad ingressum secundum, ubi
sedes est: terra aulem scabellum pedummeorum(Isa.,. misereri sibi contemptus et opprobrii sui considera-
LXVI,1), et alibi: Cmlumcmli Domino,terram autem n tione deprecatur. Nam ille faraulus qui assidua ma-
dedit filiis hominum(Psal. cxm, 16). lorum afflictione vapulabat, oculosque suos in Do-
Vers. 2. Ecce sicut oculi servorum in manibus do- miiii miseratione posuerat, erumpit in necessariam
minorum suorum, Rbspiciamus intrinsecus quid nobiss vocero, sibique miserendum gemina petitione de-
siuiiliiudines istse designent. Attendunt servi ad ma-[. piorat, quia corpus ejus passionibus, aniraa labora-
nus dominornm suoruffi, sive quando per eos desi- ;. bal opprobriis. Quod merito ad rnartyres refertur,
derarit enutriii, ut tblius indigeriliae necessilales ,s qui (prasianle Deo) vivacitate animi injuriam supe-
evadaht; sive quando pro culpis suis vapulare ju- i_ rant passionum. Huic ergo repetitae misericordiae
bentuf, donec audiant, parce. Utraque enim ponttn- ,. causa subjungitur, quia mulium repleti sumus con-
tur in potestate doroinorum, sive spes continentiae, t temptione. Replentur enim contempiione,quando Doi
>, C
sive flnis aliquando vindiclae. Quaehos utraqUe con- i- famuli verberibus lacerantur, quando flammis sae-
venit facere, nt ocnios nosiros setnper tevemus ad id vientibus exuruntur, quando gurgilibus necantur al-
Dorainum, et cum aliquarn indigentiam stistinetnus, s, lissimis; nisi enim contemnerentur abunde, talia non
et cum pro aliquibus verberamur excessibus. Sed bic lc poterant sustinere. Mullum repleli, significat abun-
versus et sequeris per figuram homceosis deprbmun- ;i- dantiam passionum, quam tamen se oupide ac liben-
tur, par quam minhs notae rei, ex Slmilitudine ejus is ler pertulisse lestanlur.
quae magis nota est, tlenionstraiiodeclaratur. Vers. g. Et multum reptela est anitna notlra: op-
Vers. 3. Et ticut oculi anciitmin manibus dominm m probrium abundantibut, et detpeetio luperbis. Cum
sute, ita octtli notlriad DominumDeum nottrum, do- o- superius se repletum dixerit conlemptu eorum qui
nec misereaturnobit [mss. A., B., F., nosfrtj. Quidamm sibi videbantur esse felices, et hoc corpus suum pce-
et istum versum sic ad Dominum aptare volunt, ut nali assereret verberatione laceratum, dicit etiara
ipsum Denm Dominiuii dicerenl, propler illud exem- iii- animam quoque suam opprobriis it despecttonibus
pium: 436 Chrittum Dei virtutem, et Dei tapientiam im fuisse completam, ne quid restaret qttod non gravis-
(I Cor. i, 24). Sed ne discrepantia sexus aliquibus us simaepassionis subderetur injuriae.Opprobriumautem
abhorreat, potest sub hoc modo fortassis intelligi. ;i. D1 abundantibusideo posuit, quia cum perseculores es-
Superius de servis fecit comparationem et dominis; s; sent divites ac laetanles, viris sanclis paupertatem
et ne se sexus femineus pularet exceptum, huic [ed.,
(,, suani et liumilitatem iniqua invectione reputabant,
hincjquoque similitudines aliae conferuntur; quia lia dicentes : Quid vobis prodest roundi divitias non
sic attendit ancilla in manibus dqminmsum, sicut et habere, et futura nescio qu;v perquirere, prasenlia
servi in manibus dominorum suorum. Sequitur autem 'iii gaudia deserere, et tristiiiam plus amare? Ecce
sententia quas sexum utrumque concludit, ita oculi uli igo qin» video, leneo; lu spera quae inaniter potius
; nostrt ad Dominum Deum nostrum^ donecmiserealur ur suspicaria. Seqnilur, et despectiosuperbis.Despiciunt
nobis. Ita, dum dicilur, similitudo praroisSa decla-a- superbi huroiles, quando lales praedicationes eorum
ralur, nt sive allquid a Domino prosperum pelamus; s; audiunl, quibus obedire contemnunt. Nam cura su-
sive cum tormenta animi vel corporis sustinemus, ad perhi praesentia diligant, futura non traetant, et
Dominum semppr oculos elevemus. Addidit etiam tra aerius in illos iniquitate suae pravitatis insurgunl,
noifri, ut boc de se dictum uterque sexns acciperet.
et. qui regulis Domini servife conteiidunt. Verum his in
Suhjecit dontc misereatxtt nokit, nt osienderet, sive
ve judicio vettturo ui allorna conversio; in opprobrimii
917 EXPOSITIOIN PSALTERHJM.PSAL. CXXIII. «18
et despeetkmemveniunt abundantes atque superbi, A . tia fuerat dicpre : NuUs.tenus,(tplflimu^perjcula in-
sicut Salomonde talibus ait: Quid nobis profuit su- fljcja, superare, nisi qupd Dfiminus erat ttt npOis.
consue-
perbia, aut quid diviliarum jactantia qontulit nobit, ^irpul pt.pra^urapjliPrtis.hurnanaeperpiciosa
(Sap. v, &)?etc. Sciendum plane quia comrnvmiselo- t«da de medio tollijur, qua,ndo uqn djvitiaetipstrae,
quemias ordo poscebat ut diceret: Multum repleta nou cppsi^np., non yirt^s nobis sub.yejiis^e^icitur;
est animanostra opprobrio ahuudaotium, et despe- s^d misera,t,ioliomini sottt nps iiberasse mpnstratur.
ctione soperborum. Sed cum diroit, muitum repttia, Sequilur, HtQtnvnc Isxaei. Saluberrimum nimis esse
ett aninta nottra, opprobriumabundantibus, el despe- cogppscitur, qupd tantautfiant.[ms,. F, et ed.^flall,
clio suptttit, boc videlur esse proprium Scripturae a,uctoritateDpinin,»censetur. Nam,mtde ipsj fuerant
divinae, quodtaroen trahi non debet ad vitium, sed salvati, merito reliqui beati grati^s agere n^oneban-
ut si
quoniam nan est adhuc humanis regulis appre- lur, Haecest cnim charitatis et upiiatis virtus,
liensum. quid itni prosperurn cpncedaiur, omnes sibi prpve-
Conclusiopsalmi. riissp congaudeant; rursumque si quid cpntrarium
jngeritur, universi sibi accjdisse cpndoleanl. Qua-
Meritoiste qni jam quatuor gradus ascenderat, dicat Israti, subter adjunxit. ldeoque
propter quid
dementium invidiam suslinebat, quia res prospera P
qpi vult es?e Israel, pqro corde dicere talia npn re-
mordent semper adversos, dum vanis imputationibus cuset.
relardari creditur qui animae provectibus studere
Vprs. %. Niti. <\ttiaDomxnuserqt tn npbis : cum in-
monstratur. Intueamur virumet in precum perseve- homines in noti. Et bunc versum, et alips
nutlis irrisionibus surgerent
ralione mirabilem, et intepentem; tres confessores Israelem coinmo-
qui sequtint.ur, pii
sed diversas molestias, diversa vulnera uno medica- nent dicere, in psatmi capite loqui cceperunt;
levat ad qui
inine curantem; quod oculos suos semper
quoriiam e(si unusquisque aliquo casu propriis peri-
Dominum.
culis exuitur, ab omnipotente Doroino liberatur. Sed
PSALMUSCXXUI.
quamvis in istis omoibus pendeat una se.ntentia, nos
Canticumgraduum. taroen more nostro singulos versus ppjpiraus,pt quad
Gratbas istps et in mullis unum, et in uno muttos de a.liopro sens" explicapdo suhjmtgcndnm CSliJPm-
ascendere prpphela testatur, quando plurati et sin- moneamns. Iitchoat itaque sectipdps yersus DpRdenie
gulari numero in his psalmis locuius fuisse decla- sensu (sicut in prirqp jaw factu,m es(), ut iidp, se
ratur. Non injuria, quia et populus Dei ununi corpus Israel per Domini grai,iarpfuisse lihera,tum, q^ando
est Christi, et piebs iterum devota per unumquem- eos scelerati ^pniines insequebantur strociter. Qu.o-
que fidelium probatur effusa. Quapropter, sive hoc C modo enim aut caro fragilis suffiqeret, aut mntabilt-
unus, sive plures loquanlur, una tamen decantat tas humani animi Qrma consiaret, nisi quia Dqminus
Ecclesia.Sed isfi gradus in illo sunt itinere consti- erat m eis? Hle enim quandp in nobis est, ncc vilio
tuti, ubi ipse Rex patriae viam se nobis cognoscitur nestrae prayitatis auscedil, semper salyi, semper ma-
praebuisse; quam si, ipso prastjante, fideliter atque nerous iilae§i,quia persequeniiiim iniquiijtr?pon prse-
humiliter gradimur, ad ejus sancta tribunalia per- valet cpntra eum prp qup se gratia diyjnae virtutis
venimus. opponit. Quapropter intueiidhrii est, in his duobus
Divisio psalmi. versibus qui dicti sunt, et^jn tribus aijis qui sequun-
verba
Memoressancti confessores quanta pericula per tur, figurant esse a,naphoiam; quoniapi eadem
divinam misericordiamvelut impetum torrentis eva- per principia verspurp rppetita essp npscuptpr. ^iipd
schema plurimuin valet ad animos copomqvendps.
serint, primo capite fatentur se de tot saevienlibus
aerumnissola Dei misericordia fuisse liberatos. Se- Vers. 3. Forsitan,vivosdea/uf|?8e.tt(;t^, cum irasce-
relur animus eorurn.adv^um nos, Medielas versus
cundo, gratias 437 agunt, quia non sunt decepti a' istius ad superiora respondet. Ita.
e.i^ enim sepsys
persecutoribus suis; sed versa vice insidiae magis iste : Nisx]quia Donunuserat in nobis, cum
jungendus
ipsorum contritaesunt, eosque constat ereptos. D insurgetent hominesin nos, (otsitan vivqt rieg/ul«ifent
Expositio psalmi. nos, Hic eniro distinctionem plenam ponerf! debenius,
Vers. 1. iVist quia Dominus erat in nobis, dicat! ul reliqua nobis iterum absplula yprbPrum cppula-
nunc ltrael. Subita laetitia qiiaj dp praeieriti periculii lione respondeant. Naro qupd dicit yivosdegiuiittent
recoi;a>tipqfsdescendit, solet verbprum ordinem noni nos, humana cpnsuetudo npn est yjyps degtutjre
lenere. 4(JmirantU1'enim confes§pres quomodp eva-• centrarios; sed viyi deglutimur, qpa^p au( in ^sre-
serint insequentes, quemadmodum fragilitatem hu- ticas pravitates, aut in prpfundanj prajcipitationem
mamira,lormenta non vicerint: quomodo, deficienlei culparuronelaqda pravilate demergimpr.Qiipdsapctis
corppre, mensfide solidata noncesserit; et exiguami viris potuisset acciderp, nigieps yirtuj superpa Jjbe-
partem,yerbprum, quae de sensu magno descende- rasset. Sequitur medietas versps hujus3qmtm Wroen
rat, in capite posuerunt : quae tamen subsequenter ad inferiorem sententiam constat essa jungendam.
explapant, ut et periculis tantis [ed., periculi inslan- Djcit enim : Cum irascerelur animus toruni ajivertum
tisj nmi lpl|eretur admiratio, et paulo post sermo- not, Irasceretur, dixjt, quia juslissjjftaf paqsas jwn
num redderetur integritas. Copsueta quippe senten- habebant. Ira enim et iovidia judicio carept, ijnin
919 M. AURELll CASSIODORl 920
voluntates suas mente praecipitisubsequuntur, sicut A quod usus mundanus in rebus dubiis atque incertis
et Jobdicit: Stultum occidit iracundia, et parvulum tantum ponere consuevit. Quapropter aliquid hujus-
necat invidia.(Job. v, 2). Quid enim adversum Dei modi dictum, non est defectus robustissimae fidei,
famulos habere justum poterant, qui in eis Auctorem sed exaggeralio magna periculi. Nam cur dubitarent
omnium contemnerepraesumebant? Animus, Graecus aquam intolerabilem evasisse animat suas, cum ipsi
sermo est «ro TOV avsjiou,id est quod mobilitas ejus in superioribus professi sunt: Torrentem perlransitit
veniis celerrimis comparetur : sive «vtupor quod anima notlra? Subjecit, aquam intolerabilem. Ipso
sanguinem non habeat, utique qui corporalis non esi; modo aquam intolerabilem dicit, quam se tolerasse
sicut in libro dictum est, quemde Anima, Domino professus est. Aliter enim evadere non potuit, nisi
praestante, conscripsimus. confortatus per Dei gratiam omnia tolerasset. Into-
Vers. i. Forsitan velut aqua abtorbuissentnos : lerabilis ergo aqua dicilur, quando nostra infirmitas
torrentem pertrantivit anima nostra. Simili modo con- cogitatur. Nam peccalorum gurgescriminumque tem-
texti sttnt et isti versiculi. Est enim, si ita legatur, pestas tolerari non potest, quando a defensione Do-
plena et indubilata sententia : Cumirasceretur animus roini segregatos invenerit. Econtra omnia tolerabilia
eorumadvertum nos, forsitan velut aqua abtorbuittent fiunt, cum Deus in sanclis suis habitat; tunc enira
nos. Aquam hic iniquos popalos vult inlelligi paga- B 1 nec error subripit, nec luxuria trahit, nec snperbia
norum, qui idolorum cuhuris, quasi nimia quadam ventosa praevalet, nec hostis antiqui suggestio ma-
inundatione, terrena corda occupasse videbantur. Hii ligna grassatur.
servos Dei absorbere cupiebant, cum in sttas culturast Vers. 6. BenediclusDominus, qui non dedit nos in
Christianos perducere nitebantur. Sed eos virtus di- captionem dentibuseorum. Venerunt pii confessores
vina liberavit, quae Petro apostolo manum, ne mer- ad narrationem secundam, in qua Domino gratias
geretur, extendit. Aquam vero dixerunt antiqui, a agunt, quiaminime pro inimicorum voluntatibus cor-
qua sunt omnia, credenles exinde omnia fuisse pro- ruerunt; sed illi potius conlriti sunt, qui eos per-
creata. Sequilur, torrentem pertransivit anima nostra. dere maluerunt. Et vide quemadmodum inimicorum
Torrens est (sicut jam dixirhus) fluvius hibernis im- voluntas saeva describitur, ut more ferarum huma-
bribus subito concitatus, qui et rapidus cognoscitur nam innocentiam denlibus appetere viderentur.
et coenosus, quia non puro fonte profunditur, sed Quod etiaro de diabolo dicttim est : Inimicus vester
terrenis infectionibus sordidalur. Huic merito com- diabolus tanquam leo rugiens citcuil, qumrent qutm
paratur saeculiistius lurbidus cursus, qui nullo veri- devoret(I Petr. v, 8).
tatis fonte defluit, sed malorura omnium teropestatet Vers. 7. Animanostra sicut passet etepta ett de la-
coalescit. Iste lorrens est unde bibit et Dominus, dei C ( queo venaniium.
quo jam dictum est : De torrente in via bibit, prop- Vers. 8. Laqueus contritus est, et nos liberati su-
terea exaltabit caput (Psal. cix, 7). Merilo ergo et Is- mus. Bene istud sancti dicunt, quorum etsi corpus
rael ipsum perlransiisse perhibetur, unde et caputt affliclum, anima tamen, Dominocustodiente, servata
ejus potasse praedicturaest. Sed in his omnibus unai est. Paster enim (sicut saepediximus) avis est om-
est veraque confessio; quoniam de tantis periculisi nino cautissima, in parietibus habitans, quaeinsidias
sola Domini miseratione liberamur. posilas solerter evitat, nec facile capitur, quae ad
Vers. 5. Forsitan perlransiisset anima noslra aqnami escas quaerendas semper noscitur venire sollicita.
intolerabilem.Debemus ad inquirendum esse solliciii,, Laqueut est autem venantium, mundi istius quaelibet
quare ista pars orationis, forsitan, fuerit loties ite- dulcedo proposita, in qua tunc capimur, quando
rata, cum dubitare fidelibus non conveniat mundii suavis esse judicatur, sicut de muiieribus scriptum
pericula per nosmetipsos non potuisse transire, nisii est : Oculus meretricis laqueus peccatoris(Prov. vu).
quia Dominus erat in nobis. Hoc enim vera, hoc ca- Sic de avaritia, sic de superbia, sic de cunctis vitiis
tholica confitetur Ecclesia; sed usus est magni peri- sentiendum. Sed vide quid adjecerint, contritum la-
culi, ut quolies a maxima clade liberamur, sub dubi- queum, et se fuisse liberalos. Revera, quia se gravat
tatione dicamus : Pulas evasimus? cum nos nequa-- D ] qui alium onerare feslinat; et sicut legilur: lpse in
quam evasissedubitemus. Nam et alibi in re certa sic: foveamincidit, qui eam alteri parare contendit (Eccli.
ponilur : /Vtstquod lex tna meditatio mea est, tunc' xxvii, 29). Praeterea respice quod non ruptum, sed
forsitanperiissemin humilitate mea (Psal. cxvm, 92). conlritumlaqueumdicit. Contritumenim nec loreum
Tobias quoque propheta sic ait: Contierftmint,pecca- aliquid, nec stupeum dicimus, nisi quod alicujus me-
tores, et 438 fadte justitiam coram Domino; quiss talli duritiara habere monstratur; et ideo contritus
scit ti velit voi, et faciet vobitcum misericordiam t diclus est, ut in ipso oslenderet forlitudinem passio-
( Tob. xin, 8)? Et alibi scriplum est: Et elevalecumt nis, et potentiam liberantis. Quapropter contrito la-
ftttu oculot vtslrot in cmlum, fortitan miterebitur r queo, merito se dicunt ette liberalot, quando insi-
nottti Dominut, el talvabit vot (Judith. vn, 18, 24). diatores perducuntur ad nibilum, cum capere ne-
Vides tantis locis positura, forsilan, ubi non eratt queunt quos decipere tenlaverunt.
ullatenus ambigendum; unde non merito hanc ver- Vers. 9. Adjutorium nottrum in nomine Domini,
borum titubantiam, sed fldei magnam absolutamquei qui fecit cmlumet terram. Reddunt causam quare la-
constantiam proprium Scripturae divinae dicimus;; queus ille contritus est, quia nihil illi praevalere
 921 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. CXXIV. 942
potest adversom, cui divina virtus praestat auxilium. A tame n ct ipsum in fine mundi credamus inter csetera
Quid dementes quaeritis, contra illius servos insidias commutari. Sed ille Sion, id esl Dominus Christus
lendere, quem audistis coelumet terram jussione mo- non commovebilur,qui hac significatione declaratur.
mentanea condidisse? Facile illi est insidias vestras Et considera quia supra posuit, gut"confidunt; et
[ed., nostrasj destruere, qui consuevit iniqua orania poslea singulariler dixit, non commovebilur;vide-
cum voluerit dissipare. licet ut numerosam Christiani populi ostenderet uni-
Conclusiopsalmi. tatem. Addidit, qui kabitatin Jerusalem.Cum sciamus
Jerusalem a diversis gentibus funditus fuisse subver-
Quam bene in quinto gradu confessorum ascendit
cives frequenter ductosesse captivos,
beata devotio, ut qui corporeos sensus, juvanle Do- sam, ejusque
quemadmodura hic habilatores ejus dicit nullatenus
mino, superare valuerunt, quinarii loci provectione commovendos?Sed hic
Sed hi ne ne infirmi- quoque Jerutalem, coelestera
gauderent! caderent, corporis debemus advertere, quae significat visionem
tale tilubarent, illa humani generis remedialis prae- patriam
: de qua nullus polest ullo modo commoveri,
slabat humililas, ut spem suam totam in Domino pacis
qui meruerit in ejus soliditate constitui. Sic enim
ponerent, nec sibi boni aliquid ruinosis praesum- nobis veritas
patet, et ratio absoluta constabit, si
ptionibus applicarent. B nomina hujusmodi ad congruam significantiam trans-
PSALMUSCXXIV. feramus.
Canlicum graduum. Vers. 2. Monlet in circuitu ejus : et Dominut tn
Sciens Dominusinfirmitatis humanaelabilem gres- circuitu populi sui, ex hoc nunc el tisque in tmculum.
sum, iter istud virtulum quibusdam gradibus fabri- Sic forma terrenae Jerusalem praesenti versu descri-
cavit, ut securius ad ardua tenderet desiderium no- bitur, ut illa nobis coelestis patria potius indicetur.
strum, cum vestigium ponerelur in plano. Sic enim Etenim Jerusalera ista , quamvis et ipsa in monte sit,
calcamus dorsa graduum, ut inaequalem non patia- circumjectis montibus, in medio constitula, qusecel-
mur ascensum. Sed quamvis scala ista salutaris com- sis cacuminibus velut quaedam area circuitur. Haec
petentireraediovideaiiir esse constructa, nulla tamen forma diciionis Graecedicitur topothesia, Latine loci
firmitate consistimus, nisi illic Domini regimine positio. Montesenim etin bono et in malo ponuntur,
teneamur [mss.A., B., F., tueamur]. Quae lamen as- quoniam utrique super communem naturam magna
censiofit mente, non corpore. Namin uno magis loco altiludine praeeminerecernuntur. In malo sunt positi:
sedentes, et ceiluiaesitu retrusi, efficaciusistos gra- In Domino confido : quomodo dicilis animm mem:
dus ascendimus, quam si per hominum ora volite- Transmigra in montem sicut passer (Psal. x, 2)? In
mus; et ideo clamat prophela nobis esse in Domino C bono : Suscipiant montespacem poputo luo, et coltet
confidendum, ne laboremus incassum. justitiam (Psal. LXXI, 3). Sicut et hic monlet sanctos
Divisio psalmi. viros designant, qui Jerusalem illam coelestem qua~
quaversus inbabitant. Narn ut beatos viros debuisses
Conscendens propheta senarium gradum, qui per-
advertere, sequitur, et Dominutin circuitu populi sui.
fectus habelur in disciplina numerornm, popuium
enim non circuit, nisi quero sibi fideiem esse
fidelemprima coramonitione confirmat, dicens nulta- llle
cognoscit; circuit enim ad aelernaedefensionis auxi-
lenus commoveri posse, qui confidentiam suam in
lium , el lolius honoris cumulum conferendum. Adest
Domini virtute posuerunt; reddens causam, quare
enim per ineffabilem naturam suara ubique totus,
peccatores supra sortem justorum non permittat orania penetrans, cunctaque continens; nec more
excrescere.Sec undo deprecatur, ut rectis prosperitas
crealurarum, ut aiibi sit aliunde discedil; et cum
pravis vindicta proveniat. tamen omnia compleat, bonis praesens, malis absens
Expositio psalmi. esse dignoscitur. Quod de tota Trinitate intelligere ac
Vers. 1. Qui confiduntin Dominosicut mons Sion : credcre sine dubitatione debemus. Nam quod adjecit,
non commovebiturin mlernum, qui habitat in Jemsa- ex hoc nunc, istud saeculum significat, de quo dicit
lem. Generaliler cunclos alloquitur sermo prophe- ]) Dominus : Ecce ego vobitcumsum omnibut diebusus-
ticus, quoniam qui hic fuerint in vera religione que ad eonsttmmationemsaculi (Malth. xxvnt, 20).
constantes, el spera suara in Doraini defensione po- Usque in smculum, illud dicit, ubi jam sanctis po-
suerint, sicut Sion, Jerosolytnaemons, ita firmissima tenlissima majestatc sui luminis apparebit. Sed cur
soliditate consislunt. Sed hic nominisest interpretatio praebeatur isia defensio consequenter exponitur.
perquirenda. Sion enim dicitur speculatio 439, quae Vers. 5. Quia non derelinquet[mss. A., B., relin-
convenit Pastori Domino Jesu Christo. Non enim quel] Dominus virgam peccalorum super sortem ju-
tantae majestati insensatum aliquid poterat compa- storitm : ut non extendantjitsti ad iniquitatemmmus
rari, nisi sub aliqua significatione probabili, quod in suas. Virga boni malique potestas significatur. Sic
Scripturis divinis frequcnter invenies; nam et alibi enim in bono dictum est de ipso Domino Salvatore :
dictumest : Montes exsultaverttntul arietes, et colles Virgam virlutis tum emittet Dominus ex Sion ( Ptai.
velut agni ovium(Psal. cxm, i); et his similia. Dicit r.ix, 2 ); et dominaberitin medio inimicorum tuorum
ergo de homine, qui confiditin Domino, non commo- (Exod. vii). Accepit etiam Moyses virgam, de qua
vendtm ttte in mternum, sicuf montem Sion; cum miracula numerosa faciebat. Datur siquidem et illis
923 M. AURELU CASSIODORl 924
in mak>, qui semper fideles studio pravitatis affli- A nibus diceret Dominum praestitisse. Ipsc enira ad
gunt; naui et perseculpres sunl virga martyrUius; meliora parat ascensura, qui sibi in praeterilis ad-
ilem et iracundi doniini famulis suis, ut fuit Pbarao, fuisse Pomini cognoscit auxilium. Ultra eniui non po-
NabucbPdopozor,et caeieri qui asperrima domina- tuisset ascendere, si 4401U,C' 4e s? praesunierevo-
tionc rpgnarunt,. Sed hapc iniquara poteslatera non, tuisset. Quapropter salularem regulam complectainur ,
permiltit Domiuus diulipa libertate grassari; ul in- toto roentis affectu, ut ipse nobis concedat gradus
telligant fldeles, ad patieptice suae probationem hoc islos ascendere, qui nos magnalia sua fecit audire.
superbis breyissimo tempore fuis,se cpncessum. Pp* PSALMUSCXXV.
lerant eniui servi Dei aniraos suos ad iniquitates for-
Can{icumgraduum.
sjtan, exteudere, si persecutionem crederent longis
Post captivitatem oroniuropeccatorum, voceshea-
|etn,pprihuspermanere. Sors vero justorum est baere- Jerusatero quara
djtas. Domini, jd, est religio Chrisliana, supra quara torum ascendentium ad supernam
suaviter offeruntur, ut in itinerearduo positi, sancto
nofl sinit diuf,ius crudejes tyrannos insurgere, ne
se carmine consolentur1Iter felicissimum,fructuosus
ppssint Ecclesiam Domini longissiina persecutione
conterere, Picendo enim, non dcrelinquet, significat labor, nec aliquando decipiens, si ille ad quem ten-
habeatur. Quapropter animae
quoniam, etsi ad teinpus (eniatio permittatur, pop j. ] ditur, in corde semper
tamen libera in sua potestate deserilur, cui polius ponamus aurem, meniem purissiroam commodemus.
finis malps et lajnentabilis praeparalur inlerilus. Aliquid enim de Hlabealitudine sumimus, si sanctura
hauriamus.
Vers. 4. Benefac, Domine, bonis, et reclis catde. carmen cordis penetralibus
ConfirmatQpopulo el fideifirmilate solidato, venit ad Divisio psalmi.
secundam partem, in qua breviter Dominura depre- Sanetissimi viri divina miseralione liberali, prima
catur, qnod scit eura esse facturum; ut bonis bona,i parte psalmi gratias aguul, quod de obnoxietale sae-
malis digna restiluat. Boni autem sunt homines, cumi vissima peccalorum in tantam gratiam sunl recepti,
gratia divina praeventi, cceperintdesiderare et implerei ul inler gentes probarenlur esse laudabites. Secunda
qua?jussa sunl. Legimus eniro : Nemo bonus, nisi so-• parte deprecantur, ut captivilas eorum coramutetur
(us Deus(Matc. x, 18). Sed utrumqueveruro, utruro- in gaudiura : subjungentes mirabilem veramque sen-
que perfectumest. Namsi nostris viribus retinquimur,, tentiam : quia Qui seminant in tacrymis, i« gaudio
mali sine dnbio comprobamur; si divina misericordia1 mefenf.
suffraganlerespicimur, donec obedientessumus, 6onii Expotitio psalmi.
ulique reperimur. Sequitur, etrectiscorde.Rectiscorde s Vers. 1. In convertendoDominus captivitatemSion,
sunt qui Dominumsequuntur, non praeirecontendunt,• C
facfi sumus sicul consolati. Hic spirilualis exposilio
ut Pelro apostoto dictum est bumana sapienti : Red\'
probatur esse necessaria. Nam cura nullam desola-
retro, Satanas (Marc. vm, 53). Illi enim qui praecedere
e tionem temporibus David Sion sustinuisse declare-
volunt, errare non desinunt; qiti subsequi deside- lur, restat perquirere qualem captivitatemversus iste
rant, recftscordesine dubio comprobantur. His igiturr indicare videatur; ulique illam diaboli, qua mundiif
optat propheta bonum tteri, qui nesciunt a Domino 3 tenebatur obnoxius.
Captivifasenim Sion fuit, cum
prava voluntate separari. Ecclesiam Dei, quae tunc in paucis erat, idfilorum
Vers. 5. Declinantesautem«d|ed., tnj obligationem, • premebat iniquilas. Sed conversa est in libertatem,
adduceiDominutcum operantibusiniquitatem:pax tu- quando adventu Domini inferni vincula dirupta sunt.
per Israel. Sicutbonis et rectis corde bene fieri postu-
t- Sequilur, facti sumus sicut consolali; scilicet quoniam
lavit, ita nunc declinanlesad obligationemdicit posse e capiivitasilla quaefuit, quamvisa nobis fuerit auxilio
perduci. Pulchreautem definitaesi opera iniquitalis,, Divinitatis explosa, sicut cpnso/atosnos reddit, non
obligalioscilicet quaenos vinculis praviiatis inneciit;; oninino securos. Illic est enim certa consolatio, ubi
ut esse liberi nequeamus, cum lalibus laqueis lan- erit jam et complenda promissio. Habemus tamen
lisque constringimur. Et nota quod dicit declinantes,'.
> D inter islas mundi ambiguitates maximarn consola-
id esl jussa Domini non sequenles. Pari enim sen- lionem, quando illumconservare dona sua credimus,
tentia pereunt, qui et declinare jussa principis, etit quem nobis gratis pepercisse sentimus.
operari roalitiam velle conlendunt. Adjicilur cerlaa Vers. 2. Tunc repletum est gaudio os nostrum, et
promissio, pax super Israel. Verum ista pace omnia a
iinyuq ttpsfraexs^imione. Tm( scilicet quando Do-
promitiuntur eximia, quaeuniversura intellectum su-'" mini Salvatoris adventus (sicut jam dicthra est) ca-
perant, quaeomnia vola transcendunt; et ut breviler 'r n istram commutavit in gaudium, vitia in
piivil.tiem
multa claudamus, haecpaa;ipse Salvalor estDominus. '" virtutes, in cQgnitipneuidivjnarum re-
ignprantiam
Sed istam pacem omnimodis non habebunt, qui cum n interilum in vilsmtsempilerpa,m[ed., vivere
rum,
unitate litigant, etcatholico populo probantur ad- ut merito implerelur os gaudio, et
sempilernum ];
versi.
linguuexsultalione,quibus lalia Dproipirounpre prae-
Conclusiopsalmi. stahatitur. Sed hic os,signiftcat cordis arcaniini, ubi
Consideremqsqpara bene gradus iste firmatus est,, prirnum gaudia seminata coalescupt, et officiplingua;
ut et prseterita tQala pro^hela recplerci, et in otn-i- in Iructum vocis erumpunt. De ipso pre dicjtur; Cu-
925 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM.PSAL. CXXV. m>
state et victetequoniam suavit est Dominus (Psat. }\spiritu, de spiritu metet viiammtetnam,^Gal,.^i,%).
xxxiti, ft). Ipgeetiam clausis labiis clamat ad Domi- Spiriiualis ergo seminalio seniperin lacryipis est,
num, et olioso ore eificaciter vox compuncti cordis quia licet fideles, Domino praestante, virtutes opc-
auditur. rentur, aut praeterita peccala deplorant, aui futuris
Vers. 3. Tunc dicentinter gentes : MagnificavitDo- se culpis invotvere pertimescunt. Sic enim dictura est
ntinutfamt tumillk. Omnino certa laus est quam de ipsis : Beati qxtilugent, quoniam tpsi consolabuntur
adversarii proflientur, et magnuro pondus veritalis (Matlh. y, 5). Jsti ergp lales qui seminant in lacry-
iilum bonuni testiroonium dare, qui probatur contra mis, futuraepromissionis gaudia consequntur. Quibus
sensisse.Et intende diligentius, quia non dicil gentes, etiam Osee prophela dicit: Sente 441 ^0*" ad Ju"
sed tnfer genlet. Non enini in adventu Domini gentes ttiiian/, et melilemisericordiarip. (Ost., x, 12). Seminaiio
universalitpr crediderunt; sed inter gentes erant qui vero eorumest pacemquaerere,charilatis studio omnia
corapuncli taiia dicere poluissent. Videntes ergo reli- sustinere, jejuniis corpus edomare, eleemosynis se
gjonernflprere ia populo Christiano, Jam beneintelii- et pietate reficere, et quidquid ad disciplinam potest
gentes prpfossisunt revera Dominum esse cum ta- fidelium pertinere. Contra temporalium rerum cu-
libus, qui studentes rectae coascientiae nulla se pidi, etyana ssecuti desiderantes cum laetitia semi-
cupiebapt sujerslitione polluere. Et quoniam illos B ] nant, quando adulleria cpmraittunt, avaritiam dili-
videbant etiain virtutes operari, dieebant: Decrevit gunt, deiiciosas comessationesexqiiirunt, idololatriam
Dominqs magnalia facere cum illis, quorum precibus colunt, et caetera quaefiunt diaboli instigalione pec-
ceinebapt px,petita,compleri. cata. Sed in ilto die judicii cunt tristitia et fletu ope-
Vers. 4t Magnijkavit Domiim facere nobiscum: ras suas metent, de quibus scriplum est: Ibi erit
factisumuslcetantes.Ne superiores sermoneagentilium (letus et stxidor dentium (Matth. vm, 12). Sic uno
sub dubietate reUiiquerent, uune ad suam personam versjculoet bonarum rerum compensalip, et malarum
trahenles eor-uni dicta conUrmant, Faciebat enim relribulio declarantur. Quae iigura (Jicitur antista-
Dominus,cum ipsis magnalia, quando eos propiiius ibniisis, hoc est recompensatio, quando justa faclis
•Jignabatqr apdire. Et nola genus loputionis quod recipit, qui se aut recta, aut ptava cpnversatione
dicit : Mojnt/icauifflominus (actte nobxscum, id est tractaverit.
decrevit)magnos nos oslendere gentibus donatione Yers. 7. Euntes ibant et flebant, mitlentes semina
virtulum. Qupdet genus locutionis inter Scriplurae sua.
uivin* prppria suscipiendum oompetenter accipimus. Vers. 8. Vttuentes autem venient in [mss. A., U.,
Sequilur, /aefi sumus tmtanles; ulique de lanta gratia. eumj exsultationeportantes manipulas suos. Quarovis
Eral niifljrum cppiqsa laetitia, quando se videbant C I et hic versus ad gcnerales videatur bonns operas
specia}iter diligi, qui fuerant a pessima captivilate perlinere, lamen eleemosynas maxime (sicut et aliis
liberatj, Qp» figuradicitur dialyposis, id est expressio visum est) dignoscitur commonere; unde scriptum
habitus. gabitum autem bunc appellamus aniroi aut est: Sicut aqua exstinguitignem, ita eleemosynaex-
corporjs cpnstanlem, et absolutam aliqua in re per- stinguit peccatum (Eccii. ui, 33). Nam cum dicit:
fectioneBq. Euntet, provectus vitae sanctissimae significatur, in
Vers. 5. CpttDerie,Domine, eaptivitatemnostram, qua bene ambulando semper acceditur. Flebant ergo
eicut lortens in austro. Adventus Domini redemptione quando pauperes conspiciebant nuditate deteclos,
praedicata, fideles populi veniuntad secundam par- frigore constrictos, inopia saeva maceratos; ut prius
tom, deprecantes sua iterum peccala dimitti. Scri- pietalem corde facerent, amequam manus aliquid
ptiiui est enira : futlut in principio termonit accusalor larga praCsiaret.Sequitur, mittentesseminasua. Mit-
est suj (Prov. xvm, 17). Et rursuni : Dic tu primum tentes, in illo sseculo praemittentes, ubi ante facta
iniquilatestuat, ul justificeris(Ita. XLIII,26). Merilo nostra perveniunt, quam nos illuc irc possimus, sicut
ergo at in generali remissione gavisi sunt, et sibi scriptum esl : Thesaurizate aulem vobisin cmlo, ubi
veniam nrocantur atlribui. Sequitur decora compa- neque mrugo, neque linea demoliuntur, neque fures
ratio, Sicut torrent in auslro. Attsler ventus csl ca- D 1 effodiunt et furanlur (Maith. vi, 20). Nec vacat quod
lidus, qui frigpre ligalas aquas vaporis sui virtuie addidit sua, ut de propriis laboribus, non dc rapinis
dissolvit, et torrentein facil currere de suae affia- deemosytias facere debeamus. Misericordiaenim illa
lionis ardore; ^ic ergo delicta mortis gelu conslricta, est, de qua alter non gerail, de qua nulltis contrista-
quia [ed., quaejin se non habent vitam, coelestismi- tus abscedit; quia itlud offerendumest majestali, quod
gericordtaepaloresolvuntur, et velut liirbidus lorrens potcst sub pielate conquiri. Nam cum dicat Dominus
sub celpritsite di^veedunt.Sed ut nobis sensus possit sibi dari, considera si illi aliquid de pravitate possit
constare pjenitudo, pronuntiaiidu.mesl : Converte, offerri. Addidit, Venientesaulem venient in exsulta-
Domine, eaplivitaitm noslram, sicui torrens in austro tione, portantes manipulos suos. Venientes,illi veniunt
converlituf in liquorem. in exsultatione, qnibus jam misericordia divina prac-
Vers. 6. Qui teminanl in lacrymit, in gaudio me- paratur, qui hic taliter egerunt, qualiter superna
tent. Duis aeroinaiioiiei esse in hoc saeculo,Apostolo jussa praecipiunt. Hli aulem ad gaudium venientes
docenta, £Ofnevinius, sicttt ipse ait: Qttt in carue tt- non veniunt, qui hic se nequissimis actibus pollue-
minal, ittatne mtiet eotruptiohem; et qui seminat in run». Omnibus enim venire commune est; sed ad
0,7 M. AURELIl CASSIODORI ?-'-<

gaudium penrenire, beatorum. Haecdicuntur nomina A intelligit

Domini ordinalii dispositum. Secundo
Domino ioquuur Jesu Christo, et de
conjugata,quae fiunt ex verbis generis ejusdem. Et modo de ipso
quoniam snperius dixerant metere unumquemque apostolis ejus, vel quicunque ipsius mandata per-
operam suam, in eadem metaphora veraci sententia ficiunt.
perseverant. Addiderunt quoque,portantesmanipulot Exposilioptalmi.
tuot. Messores enim, opere consummato, gremio Vers. 1. Nisi Dominusmdificaveritdomum, in va-
num laboraverunt mdificanteseam. Planum est ad
[mss., gremiaj portant ad aream quaein agro spica-
rum congregatinne ligaverint; sic beati ferunl in quosdam aedificatoresPsalmislam loqui; sed non est
-
aream Domini fructuosissimas actiones. Sed felix dignum ut credamus hoc de strucloribus caemento
illud gremium, quod triliceis ponderibus ingravalur, rum, aut saxorum quadratariis dictum; sed illos
ne levitas stipularum vota messoris cludai; et tunc potius aedificatores debemus accipere, qui unum-
deprehendat inanitatemlaboris sui, quando jam non quemque Christianum veritale fidei fabricare con
pracvaletoperari. tendunt. Ipsi enim sunl domut, quibus dicit Aposlo-
Conclusiopsalmi. lus : Vosenim estis templum Dei, et Spiritus Dei
habital in vobis (I Cor. i,16). Sed si isti hominessuis
Quara bene seplimus iste gradaiium in figuram
Veteris Testamenti primum adventum nobis Domini B » viribus aedificare contendunt, laborare videntur in
populis salularem largien- vacuum, nisi gratia Doraini donet 442 verissimae
prophelavit, laetitiamque
dam esse praecinuit, ut ogdoas esset in reliquis, credulilatis affectum [ed., effecturoj; sicut et Apo
stolus dicit: Nequequi ptantat est aliquid,nequequ\
quam ad resurreciionem Domini perlinere praedixi-
mus. Nam et distinclionem hanc sequens titulus, rigal, sed qui incrementumdat Deus (Ibidem,7). De-
manifeslat; scribitur enim Canticum graduum Salo- bemus enim ad baec facienda studium commodare,
monis. Salomon autem interpreiatur pacificus,quodI sed ita ut Dominum credamus posse perficere, ne
nomenad DominumChristum maxime pertinet, qui: vanis praesumptionibuselusi, Auctorem et Perfecto-
miindum reconciliavit Deo, qui dixit: Pacem meam, rem rerum in nostram perniciempraelermilterevidea-
do vobis, pacemmeamrelinquo vobis(Joan. xiv, 27). mur. Meminerimusautem hunc et alterum versum
sub argumento dictos quod dicitur a necessario.
Denique psalmus ipse jam non futuram prophetiam,
sed ipsum fruclum ventris ostendere comprobatur, Necessaria quippe est Doraini aedificatio,sine qtto
ut cunctis indubitanter appareat, in sepluagesimo , nibil boni ad culraen perfectionis adducitur.
Vers. 2. Nisi Dominus custodierit civitatem, in
primo psalmo per decadas tolius operis Novi et Ve-
teris Testamenti indicia contineri; hic aulem per vanum vigilabuntqui custodiunt eam. De domo ad
C civitatem transilum facit, ut nec in singulis elatio
singularem numerum eadem fuissedeclarata.
detestanda surripiat, nec in Ecclesia sancta jactan-
PSALMUSCXXVI. tia perniciosa praevaleat. Ctvtfasenim DominiJeru-
Canticumgraduum Salomonis. salem inteliigilur ccelestis,cujus adhuc pars peregri-
Diximusnon vacare quod et isti titulo Salomonis s natur in terris, in qua episcopi vigilare contendunt,
quoque noroen adjunctum est, cujus interprelatione8 ut comraissumsibi gregem pervigili cura custodiant.
in Latina lingua pacificusest. Et cui aplius hoc vo- Quibusidem [ed., itemj dicitur : ne noxiis cogilatio-
cabulum poteril convenire, nisi qui populuin cir- nibus incitenlur, et credant aliquid humanas
vigilias
cumcisioniset praepuliiunitatis gratia colligavit; et:t praevalere,cum sola Divinilas incursionis pericula
quasi angularis lapis veniemesad se e diverso parie-'" possit arcere. Intelligimusquam sit impudens Pela-
tes stabiiitalis robore solidavit; de quo dicit Apo- '- giana, quam iniqua praesumptio, ut contra eam
stolus: Ipse est enim pux nostra, qui fecit ulraque e decreverit toties Spiritus sanctas dicere, quod tamen
unum (Ephes. n, 14). Additur quoque quod octavus is ipsa passa non sit audire.
usque ad finem gradalium esi, qui nuroerus pertinet st Vers. 3. In vanum est vobis ante lucem surgere:
ad resurrectionem Domini Christi, de quo omnirto o turgite pottquamtederitit. Adhuc ipsos doclores allo-
locuturus cst : indicans Novum Teslamentum, ad d j) quilur, ut elficacius populi corriganlur, cum etiam
quod haec praedida mysteria referuntur. Et notaa magisiros viderint esse praemonitos.Dicilur enim:
quod hic et in septuagesimo primo psalmo propier 'f In vanumett vobitante lucemsurgere. Surgit scilicet
distinctionem Testamenlorum Salomonis nomen i ante tucem qui in hoc saeculodesiderat beatitudinem
cousiat ascriplum, ut ulraque sibi assonare cogno- '" promereri, cum vera lux, id est Dominus Chrislus
scas. hic multa pertulerit, et usque ad crucis patibulum
Divitio psalmi. pro nostra salute dignalus fuerit pervenire. Quod
Exsultans propheta quod Spirilu sancto comple- i- pulcherrima comparatiene monslratumest. Nam qut
lus Novi Testamenti gratiam praevidisset, ne aut nt anle lucem sutgxl, adhuc in tenebris ambulat, et iter
sibi aut aliis de lanto munere forsitan surriperet et suum propter obscuritatem noctis expedire non prae-
pemiciosapraesumptio,primo ingressu docet sanctis- s- valel: sic et illi suntqui hic degere sub securitate
simos viros, ne quis propriis viribus aliquid boni ni contendunt, antequam resurrectionis gaudia conse*
applicare contendat, cum omnia in divina polesiate le quantur. Quibus dicitur: Sutgitt posiquamsedetitis,
sint posita: nec praecurrere quis velit teropus, quod
id id est prius humilialionem sustinele, et post ascen-
929 EXPOSITIO1N 1'SALTERIUM.PSAL. CXXVI. 930
sum praemia quaeritegaudiorura. Hic enim sessio A cimus, el aniroasconversorumlucrum [ed., lucratumj
humilitatera significat, non honorem. Quod sic esse esse profitemur; ut eodem modo et mercedem
omnimodis senliendum sequens versus ostendit. recipere dicatur, quam aliquando acquisiisse testa-
Nam ut capitis nostri evidenlibus instruarour exem- mur. Ista enim et his similia convenienter acci-
plis, sedit quando dixit: Tristis est anima mea usque piuntur ab illa parte qua passus est.
ad morlem(Matth. xxvi, 38). Surrexit cum ait: Data Vers. 6. Sicul sagittmin manu pottntis, ita et filii
estmihi otnnispoteslasin cceloet in terra (Ibid. xxvm, excuttorum. Sagitta lelum est, quaeet cito pervenit
18). Legitur et in bono, ante lucem; ut Jeremias ail: ad destinata, et pervolat oronino rectissima. Haec
Ego autenxloculus sum ad vos ante lucem, et non quando egredilur de manu potentit, et magua veloci-
audistis me. Et misi ad vos omnes servos meos pro- tate discurrit, et appetila percutit. Non enim polens
plxetas ante lucem, dicens: Revertimini unusquisque est ille qui dirigit, si sagittae cursus erraverit. Qua-
avia sua maligna (Jer. vu, 13, 25). Sed si aciem propter additum est, de manu potentis, ut nec de
mentis intendas, uterque de Clirislo loquilur, quam- effectu dubitares, nec de celeritale diffideres. His
vis videatur esse divisum. Praesens enim psalmus, bene apostoli comparantur, quia de manu potentis,
ante lucem, id est ante secundumadventum Domini id est Domini Salvaloris transmissi, celeriler ad de-
nihil gaudiorum dicit esse praesumenduro.Jeremias B stinata perducti sunt, et jussa fideliter impleverunt.
vero, anfe tucem, id est ante primum advenlum Naro ut hoc evidenter adverteres, sequitur, ita et
Christi populos commonet a pravitale discedere : ne filii excussorum.Excustoret recte dicimus prophelas,
possint in tortuosis ilineribus inveniri. Sic ambo qui penetralia Domini perquirentes, prophetaverunt
prophetaeadventumDomini utrumque tetigerunt. populis stupenda miracula. Excutere enim est tectum
Vers. 4. Qui manducatispanem doloris: cum de- aliquid inquirere, palamque facere; quod illis acci-
derit dilectissuit somnum. Declaravit quibus dixerit: disse non dubium est, qui vita probabili meruerunt
In vanumvobit etl ante lucem turgere, quando, ipso sancti luminis veritate compleri. Istorum filii merito
teste, panem doloris perfecli comedunt Christiani, de dicuntur apostoli, quorum praedicatione credentes,
quibus alius psalmus ait: Fuerunt mihi lacrymmmem eorum quodamroodo iide generati sunt. Nam gene-
panesdie ac nocte (Psal. XLI,4). Et alibi: Cibabisnos rationem quamdam ex doctrina descendere beatus
parxelactymatum, et potum dabit nobis in lacrymis in Paulus absolute testatur, dicens : Filioli mei, quon
mensura (Psal. LXXIX, 6). Quibus revera ipse dolor iterum parlurio, donee formetur Christus in vobit
panisest, cum se de afflictionereficiunt, et de mun- (Gal. iv, 19); et alibi : Nam in Chritto Jesu per
dana tristitia consolantur. Panis enim pertinet ad Evangeliumego vos genui (I Cor. iv, 15).
nutrimenluro, quod in illa puritale contingit, quando VI
fideles sibi dari poenasnon ad interitum aestiroant, 443 Vers. 7. Beatusvir qui implevitdesiderium
sed ad salutem. Sequitur quando debeant surgere, suumex ipsis. Excussorum filii, id est apostoli, desi-
derium illud habueruni, ul serviret Domino credens
qui prius jussi sunt sedere; illo scilicet tempore
cum fideles suscipiuntur in requiem, quibus mors populus Christianus. Hos ergo beatos dicit, cura
somnus est, et secura pausatio. Dilecti erfim Dei eorum labor ad gloriosa vota pervenerit; sive magis.
sunt qui eum nimia charitale perquirunt. Sed quanta quoniam ipsi desideraverunt atria Dominifeslinan-
illis praestantur, binc potest intelligi, ut tate nomen ter intrare, quemadmodum in quadragesimo primo
dictum est: Sicul desiderat cervus ad
acceperint; nam qui dilectusDei dicitur, aelerna sine psalmo jam
dubio prbsperitate cumulatur. fontes aquarum, ita desiderat anima mea ad te, Detts
Vers. S. EccehmreditasDomini,filii, mercesfructut (Psal. XLI,2). Sic et Aposlolus ipso desiderio flam-
venlrit. Ut ostenderet se propheta de fidelibus Cbri- mabatur cum diceret : Cupio distolvi et ette cum
sli superiora dixisse, venit ad secundum modum, in Chritto (Philip. i, 23). Quapropter ter quaterque
demonstrat DominumChristum. Dicit beali sunt qui pervenire ad talia vota meruerunt.
quojam ipsum est humana festinatione
enim : Ecce hmreditasDomini, filii scilicet Ecclesiae, Quod tamen desideriumnon
D
ex aqtta et Spiritu sancto generati, qui hmreditasDo- completum; sed ille concitat tale votum, qui donat
mini esse noscuntur. Et qui sinl isti filii, consequen- effectum.
ter exponitur: Merces (ructus venlris. Hujus (ructut Vers. 8. Noit confundentut cum loquenturinimicis
ventrit,id est uteri virginalispartus, mercetest omnis suis in porta. El boc ad filios perlinet excussorum,
ejus hmreditas,quae resurgens in ccelorum posses- qui mundi terminos sanctis praedicalionibusimple-
sionem mittitur, el aelerna cum Domino felicitate verunt. Porta vero civitatis Jerusalem Christus est
gaudebit. Mercesenim humanitati reddila dicitur, de Dominus, sicut ipse dicit: Ego sumjanua (Joan. x,
qua et secundus psalmus ait: Postula a me, et dabo 9). In ipsa enim loquitur, qui recte praedicat de
tibi gentethmteditatemtuam (Ptal. n, 8). Et Aposlolus Domino Salvatore, ut per ejus baplismum alque
dicit post alia: Propter quod exaltavitillum Deus, et pcenitentiamintroeuntes, coelorumregna possideant.
dedit illi nomen, quod est super omnenomen(Pltilip. Sed et illud perscrutandum est quare talis locus
n, 9). Caeterura divinitas ejus nihit accepit unde praedicatoribusest eleclus; scillcel ut qui non credit
rresceret, sed mundo contuiit unde periculum raor- exeat, qui acquiescit introeat. Tali ergo loco pius
tis evaderet. Sic enim et populum acquisitionis di- praedicatoret infidclcsexire facit, et devotos introire
 931 '... M. AURELH CASSIODORI 932
permillit; sive quia pnblica vox est, quae in porta ,A amore desceudit, ex charitale nascitur, ex dulcedine
loquitur, dum a commeantibus semper auditur. procrealur. Devotus timor timentem consolans, af-
Conclusio psalmi. flictumque reficiens: nesciens carere gaudio, nisi
tali fructu deposito; de quo- scripluro est: Ventfe,
Quam bene in altnm usque ad verum Solem quasi audite me, timotem Domini docebo vos (Psal.
Elias alter ascendit, non cufru igneo subvectas, sed filii,
timor esl, quo fiiii do-
virfBtom gradimts etevatus, nec auras motn corpo- xxxui, 12). Quam proficuus
:
ris oarrpens, sed aoimo sanctum culraea ascendens! centur qualis d sciplina , quae duicibus donatur
affectibus [ed., effectibus]! Et alibi de ipso praccipi-
Gtoria Domino Salvatori, qui in tervis suis miracula
tur : Et nunc, Israel, quid DominusDeus wus pvstulat
diversa monstravit. Iter habuit per aera iliius mor-
a fe, nisi ut timeas Dominum Deum iuum ex toto
taie corpns, propheta terram non deserens ad su-
cotde tuo, et ambutes in omnibus viis ejus, et ditigat
perna conscendit. Rogernus ut pennis aisericordiac
suaenos evehat, qui carnis fragtlilate deprimimur. eum, et cuslodias prmceptaejus ex toto corde tuo, et
Nihil ilii difficile est, nrisicum boni aliquid non pu- ex tota anima tua, ut bene sit (ibi (Deut. x, 12) ? Di-
tatur posse hoc implere. Perscrntemur ecgo sedtili ctum est quoqiie de eodem : Ttmor Domini sanctus
in smculum smculi (Ptal. xvm, 10). Sed
Scripturas divinas: revolvamus Hbros Novi et Vete- permanens
ris Testamenti, si filii esse volumus ixcustorum; ibi Bneforsitan timendum solummodo pu lafes Dominum
enim Dominum reperimus,si haecveraciter excutere cum tonat, cum coruscat, cum terras tremore con-
mereamur. cutit, cura criminosis minatur interiium, addidtt,
qui ambulant in viis ejus, ut non solurii suspendamnr
PSALMCTSCXXVB. ab actibus pravis, verum etiam irt fide probemur
Cahticum gradnutn. arobulare rectissima. Itli autom titnent Dominum, qui
Quam sit magnificus nonus gradris, numerus ipse ambulanl in viis ejus, et mandata ipsius devota mente
declarat, qui trina triplicaliorie protenlus, sanclum perficiunt. Sed videamus cur alibl sihgulari numero
nobis Trinitatis culmen ostendit. Sed cum ttmorcm ponatur via, et alibi plufali, Sicut IiiC factum est.
Domini legerimus initium sapiehtlm (Eccli. i, 16), Cum de se loquiuir Dominus Christus, viam se dicit,
perqtiirendum est cur propbela in tali loco eum ju- ut est illud : Ego sum via, verilas el vita; el iterum :
dicaverit esse memorandum. Duo timores sunt qui Nemo enim potest ad Pairetn venite, nisi per me
corda nogtra compungunt: unus humanuS, per quem (Joan. xiv, 6). Cum vias plurimas dicit, apostbW»
tiraemus aiit pericula cariiis pati, aut muhdi bona significat et prophetas, per quos venitur ad unam
deserere. Sed iste cognoseitur leniporalis, quoniam viam, id est, ad Dominum uiique Salvatorem. Qjnod
tandiu haec metulmus, quandiu m hujus saeculi con- G ulrumque Jeremias leslaitur dicens : Stalc in viis
versatione versamur. Divinus atttem timor per om- Domini, et interrogate semiids Dei mternales, et videte
nes provectus in hac vita nobiscum semper ascendit. qumest via bona, et ambutate in ea (Jer. vt, 16). Hoc
Nam *um illa <hujus saeculi formido in primo gradu etiam et in atio loco sic intelligendum esse monui-
Cummundo deseralur, iste seroper nobiscum manet, mus.
et in omni ascensu quasi lidelissimus comes assumi- Vers. 2. Labores (ructuum tuorum manducabis:
tur; sicut in coniesimo decimo octavo psalmojans beatuses, et bene tibi erit. In isto et duobus aliis ver-
dictum est: Infige timore tuo cames meas: a judiciis sibus qui sequuntur, enuroerat bona limentium
tnim luis limui (Psat. cxvm, 12©). Merito ibrgoet in 444 Deum. Sed primum considerandum est cuf
tali gradu et ubiqtre timor Domini debere nobis in- superius plurali numero posuerit, bealos, et nunc
esse prsecipitur; quoniam nobis custos necessarius singulariter dixerit, munducabis.Usus iste Scripiurae
approbatur. divinse proprius Cst ad singularem numerum redi-
Divisio psalmi. gere, quod pluraliter videtur esse propositum ; sci-
Primo raerabro prophela sub quibusdam allusioni- licet quia mater Ecclesia (sicut saepe dictum est),
beatos contineat, sancta unitate
bus enumeral bona timentium Deum, ut animos de-,O quamvis plurimos
voiorum coelestis praemii calore succendat. Secundo laetatur. Deinde perscrutemur quid velit dicere, ta-
cum non de fructibus tabores,
benedicit eos, ut gaudia aeterna recipiant: ne quis bores (ruciuum tuorum,
srd dc laboribus fructus sine dubitatione nascantur.
liunc timorero suavissimum pertimescat.
Sed labores significare voluit operaboma, quae in hoc
Expositiopsalmi. mundo ita liiint, ut eptilum suave in futura retribu-
Vers. 1. Bealt omnes qui timent Dominum,quiam- tionc concedant. Manducare est entm atiqtia esca
bulantinviisejus. Primo sermone timorem Domini refici, et de ipsa satietate gaudere. Isti etgo iabores
ab hnjus saecHliterrore divisit. Dicendoenim, Beati qtii sunt bonorum operura, percipiuntof in ilte re-
'
onmesqiiitiment Dohtinnm, ostendit non esse beatos surrectione, quando andilum fuerit: Venitt, benedkti
qui mundi h«jus pericula in amissione temporalium Patris mei, percipite tegnttm qttotl vDbrspWaturhest
' rerum sollicita mente
formidanl. Illa «nim miseros ab inilio mundi(Matth. xxv, 34). Felix comestio qnae
efficiuni, cum homines inani pavore disoruciant; non ventre digeritur, sed incons,nmptibiliperenriitate
. provectum non babent, sed immutationem; ascen- servatur. Natn et animas habere pabutum suum psal-
lum nesciunt, sed ruinam. Conlra timor Dominiex mus alter ostendit, dicens ; Gustale et videte quvniam
 !)33 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM.PSAL. CXXVH. 954
suavisest Dominus (Psal. xxxm, 9). Et ne islud pa- A / vum potest respicere Testaraentum. Nam quod uxori
bulum carneum putares, addidit: Beaius es. Nemo> vilem, filiis similavit olivas, parabole -figura esse
enim de carnali comestione beatus efficitur, nisi quii dignoscitur,quoniam res sibi genere dissimiles com-
per spirituaiia dona saginatur, Et ne istuni beatumt paravil.
mediocrem fructum crederes possidere, subjunxit, Vers. 5. Ecce sic benediceturomnit homoqui limet
et benetibierit. Ubi bene est, omnia bona confluunt, Dominum.Secuta est beati iilitis qui limet Dominum
et ad gaudhtm suavitatis adducunt. Significat enim peffecta cbnctusro. Nam CttWi itlicit: SH Wttetlfeetur,
illa praemia,qum nec oculus vidit, nec auris audivit, Significat(sicutsupetios conStatexposSttimJjSictttinj
necin cot hominisascendit,qttrnpmparavit Deusdili- meretnr beinedicij qai suuni timet auCtorem, ifai
genlibusse(l Gor. n, 9). foiifiidarc desirrft inania, qui casto Dofriihitrriiorc
Vers. 5.. Uxor tua sicut vitit abundansin laleribus COiripiettir. Et vrb^ordinem*ctofWii;iaitetiirJi pfius:
domuttum. jBccetib binediceturbtnixishomo; et he Sroihahc be-
Vers. 4. Fitii tui sicut novellmotitmrum, in circuilu nedictionem usurpafent contumacesac fatui, addidit,
mensmtme^Simili roodoiutellectus ad litteram et hic qui tHhetDvminnih.
quoque vitandus est. Natn cum plures sanctissimos_ Vets. 6. Sehedkat te Domhtuse* Sion, et videas
viros uxores et filios perspicias non babere, et ite-1B qutevoha sttitl ih Strttsahm omnibnsAiebutvitmlum.
rum sceteratos baec orania possidere, quomodo ini Vemtlttl^s^ndum membnim, um' pietaie sanctis-
istam partem beatitudinis applicabis, quaesubtracta sima illos postulai benedici, qtii ad omTreboiram
plerumquebonts, et iniquispotkis attribula cognoscis? studium Dominitifnbfe flammantar, ut agnoscainus
Uxor enim dicta est, quasi ut soror. Quapropter quam sil timor iste proficuus, cui benedictio sancta
uxorem&c beati viri sapientiam debemus accipere, geminatur. Dicit enim, Btnedicatte Dominusex Sion,
licut Salomon dicit: Qui voluerit tapientiam ducerei id est Dominus Christus, qui in hoc monte hornini-
sibi spontam (Sap. vm, 2); et alibi: Ama illam, et bus apparere dignatus est, et pro nominis sui quali-
-amplexabitttTte; et circumda ittam, el servabit te tale tanquam paslori opiimo semper ascribitur. Sion
(Prov. iv, 6). Ipsa ergo uarorest justorum, quaecasto enim (sicut saepe dictum est) interprelalur specula-
amplexu complectitur maritum. Vtfts vero mater est tio. Sequitur, ef titdeasqum bona sunt in Jerusatem.
uvarum, qttae dulcia vina profundens, corda noslfa Necessenobis est ista verba frequenter exponere ,
recreat: stc «t ista uxor, id est sapientia, fructus in- quiapositi sensus ex ipsis maxirae pendere noscun-
ferens juetMdos, suavi nos delectatione leetifioat. tur. Jerusalem indicalur visio pacis. Pax hic invisi-
Domttsautem nostra recte dicitur propria cogitatio, bilis res est, quae lunc videbitur, quando auctor
quando in eadem defixi, qtiasi in quibusdam aedibusiGejus( Christus Dominus beata mente conspicitur;
commoranrar.Istius autem domus parietes, duo strat optat ergo ut in Jerusalem videatcuncta qum bona
testamenta, in quibus roens sancla velut quibttsdam! sunt. Aspicitur enim illic ipse Dominus, qui et ipsos
lateribus firmata solidatur. Sequitur, Filii tui sicut: intuentes aeternos facit, et se jugi perpetuitate de-
novellmolivarum in circuitu mensm tum. De uxore; monstrat. Hoc ergo prophetiae spiritu sanctis opta-
sapientia raerito dicunlur filii nati esse, non filiae. tur, quod eis everiire posse cognoscitur. Sed ne hoc
Per sextim enim virileni plerumque mentis firmilas; cretleres temporale, additum est, omnibnsdiebusviim
indicatur : sive quia hic sexus nominatus utrumque; lum, ut ineffabili dono aetefhitatis cumulus adde-
complectitur, sicut et alibi dicit: Beatus vir qui timei! fettir.
Domintm(Psal. cxi, 1); non enim solum vir bealus, VefS. 7. Et vtdtas filios filiotitm tndrttm ; pax
est qui timet Dominum, sed et mulier beata est quae. [iriSs. A., B., F., pacem] super Israel. Adjecit et
Dominomtimei. Ipsi ergo circumdant spiritualem hunc versum benedictionibus suis; ut ille qui hic
mensaro, hoc est altare Domini,quando coelcstipane tifriet Domihum videat In illa beatittidine filios filio-
saginantur. Sed ideo fua dictum est, ut honor ponti- rum suorum; quod eliam et spadonibus accidere
ficis chtrius appan ret; sic enim de ipsis dicimus : posse non dubiuin est. Filii sunt (sicut jam dictum
Praesidet Ecclesiae suse : Redi ad Ecclesiam tuam ; IDest)qni spirituali doctrina generantur. Sed minus
quod verbum in usu constat esse cunctorum. lllud gaudii fuerat filios acquisiisse spirituales, nisi etiam
qttoque discmiendum est, quod filiosbeatorura olivis et ipsi qui docti sunt, alios filios generasse videren-
novelligeomparare maluerit; ipsae enim sunt viri- lur. Filios enim filiorum significat nepotes, quod
diores ac foniores, et ex omni parte firmissimae, utique beatis viris contingere potest, qui praedicatio-
fructum quoque copiosius inferentes: de quo fructu nibus sanctis populos instruere consuerunt. Et in-
et cibus conditur, et lumen accenditur, et fessocor- tiiere quod inter summa gaudia 445 memorat hpc
pori subvenitur. Nec puies ittcassum olivam atque videndum. Necesse est enim ut aequisitus fidelis
tiifemhis comparationibus fuisse sociatam; nam ille inagnum gaudiiunpariat acquirenli, quia magna inde
qtti a latrontbus in Evangelio vulneratus fuerat, in- probatur mercede cumulandus. Ad fuos illnd talen-
fusovino et oleo Iegitur esse curatus {Luc. x, 54): tum respicit, quod paterfamilias duplicaluro laetus
quoniara haec duo vitae nostrae mystica praesidia invenit. Sequitur sententia quae beatitudinis illius
subministrant; in vino ausleritas justitiae est, in oleo culmen snavitatemque declarat; ut supra iliam bea-
lenitas misericordi*; illud ad Vetus, istud ad No- lam Jerusalera pax, id est DominusSalvator insideat,
95S M. AURELII CASSIODORl 956
et cuncta beata faciat, quaecunque majeslatis stiaeA perverso Abel justus occisus est. Pertulit quoque
viriute complectitur. Hoc est quod superius dixit : temporibus Loth, quando multas iniquitales Sodo-
Videat qum bona sunt in Jerusatem. Ista enim pax roorum vir fidelis expertus est. Pertulit in Job no-
cst quam omnis desiderat devolus, cui suspirat, cui tissimas illas et creberrimas calamitales, quando
gemit, pro qua ipsam animaro libenter effundit. diaboli machinamenla gloriosae tolerantia passionis
Conclitiiopsalmi. vicla cesserunt. Pharaonis quinetiam populus Dei
acerbam dominationemsustinuit. Multi vero sanctis-
in
Cognoviraus praesentipsalmo quae Deumtimen-
simi tribulationibus et periculis appetiti, certamen
tibus sint promissa, quos fructus recipiat qui Domi-
atrocissimum sustinentes, martyrii coronam con-
num sincera mente formidat. Studio ergo maximo summala clade meruerunt. Ipsius quoque Chrisli
deprecemur, ut istum timorem accipere mereamur, Domini
non ad sed ad unde passione expugnata esl Ecclesia, quando
qui poinam petitur, salutem; visa cst Dominum perdere, quem
lalia proveniunt, qualia nunquam de mundi oblecta- imprudentibus
vitae suae praedicavitauctorem ; sed inde potius cre-
tione nascurrtur. Decetenim peti nimia supplicatione
vil, unde eam infideles putabant nihilominus incli-
quod summum est. Quapropter (ut diclurn est) Do- nari. Nec illud vacat quodsequiiur, dicat nunc lsrael;
minum jugiter expelamus, ut ipsius largitale merea- _ scilicet in hoc
saecuio, quando tempus est poeniten-
mur ad talia munera pervenire. Nam qui peccatores B
tiae, ut inslruantur reliqui fideles. Nam post resur-
et
opportune iroporlune praecipitsupplicare,promisit rectionem generalem solas Domini laudes cantabit
quod etiam et nos imroeritos possit audire. semper Ecclesia. Istud enim quod positum est, dicat
PSALMUS CXXVIII. nunc Israel, per tres versus qui sequuntur ubique
Canticum graduum. subaudiendum est.
Gradus iste decimus denario jam promovetur Vers. 2. Scepeexpugnaveruntmea juventute mea :
ascensu, terrena deserens, et supernis se gloriosa etenim non potuerunt mihi. Et in quinto psalmo gra-
vicinitate conjungens. Audiamuseum in alto posilum dalium superiore factumest simile principium. Quae
dulcius canenlem, quoniaro altiludo graduum psal- figura dicitur anaphora, id est relatio ejusdem verbi
roorum nobis intelligendorum praestat ascensum. per principia versuum pluriroorum. Nunc enim in-
Subiit quippe merilo, qui ad Dotnini proxiraalur telligenda est senectus Ecclesiae, dicente aposlolo :
aspectum. Sed tamen haecomnia humilitas praestat, Filioli, novissima hora est (I Joan.u, 18). Quidquid
quae Dei famulos decenter exaltat. Videamus quid enim in fine mundi gerilur, senectus aptissiine nun-
sit positum in hoc nuraero praemiali, quia ipse est cupatur. Quapropter a juventule sua bene se expu-
denarius quem laborantibus in vinea sua dives C ( gnatam dicit Ecclesia; ut inielligas quia nunquam
Dominuspia largitate concedit (Matth. xx, 9). Docct finita quae semper expugnaia est. Crescit enim per-
enim propheta toleranter nos saeculimolestias susti- secutionibus improborum, suaque contritione gran-
nere, quando Ecclesiae crebras fuisse comprobat descit. Nam etsi videatur sanclos viros in hac vita
passiones. amillere, tamen eos fulurae patriaeprobatur acqui-
Diviiio ptalmi. rere; et ideo non potest finiri, quando illam delri-
sancto in mentis suis conslat augeri. Nam et sequentia sic
Spiritu propheta completus, prima posi- dicit autem, efenim non potuerunt mihi.
tione monet Israel ut dicat quanta certamina et declarant;
Non poluisse sibi praevalere dicit, quos se superius
quales insidias a suis pertulerit inimicis, ne quis expugnaste commemorat. Imperfecta est enim ex-
fidelium de propriis tribulationibui desperarre vide- certamen redil; nec vicloria
retur. Secunda positione prophetiaespiritu pertina- pugnatio, quaeiterum ad
constat posse confligi.
cibus et iniroicis Ecclesiae per quasdam parabolas debet dici, postquam iterum
Quod tamen comroa sequens versus exponit.
iraprecatur, quod eis in judicio futuro noverat esse
veiuururo. Vers. 5. Supra dorsum meum (abricaverunlpecca-
toret; prolongaverunt iniquitalem suam. Consueludo
Expositio psalmi. .D est
nequissima perfidorum, ut quando aliquid uni-
Vers. 1. Smpe expugnaveruntme a juventute mea, verso populo publice nequeunt imponere, occulte
dicat nunc Israel. Admonetiir Israel, id est Ecclesia nitantur singulis aliquu suadere; ut vet paucos deci-
Dei,ut dicat expugnatamse smpeel ajuventute. Smpe: pianl, qui [msi. A., B., F., quiaj Ecclesiam Dei
signilicat frequentiam passionum. A juventule, pri- nulla poluerunl perversitate subvertere. Fabricalum
mura lempus aetatis, quando ab ipsis primordiis> vero supra dorsumsuum a peccatoribusesse teslatur,
saevissimascontrarietates, diabolo instigante, susti- qui dolos facere a tali parte feslinaut; ut qui a facie
nuit. Sic enira alius psalmus ait : Juvenior (ui et' videri possunt, a tergo minime 446 sentiantur.
senui, et non vidi juslum derelictum, nec semenejusi Hinc supervenlus inimicoruro graviter formidatur,
egentempant (Ptal. xxxvi, 25). Neutro generi mascu- cum dorsum niluntur subita incursioneturbare. Et
linum genus adjunxit; quod inier idiomata Scripturaei ut patientiae suaerobur ostendat, ipsum certaminis
divinae constat esse numerandum. Egentem pane,, genus exsequilur; quod nonnunquam et a superiori-
non enim vel puer, vel adolescens hoc viderat quodI bus plus limetur. Et ul iterum ipsas subreptiones
dicebal. A juventute ergo significat, qu&ndoa fratrei roomentaneas non putares, prolo- gatas dicit iusi-
957 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM. PSAL. CXXIX. 938
dias, quas assidue hostes fidei armatis sensibus in- A iorura quippe actibus neulrum frugi aliquid po'uit
gerebant. inveniri.
Vcrs. 4. Dominus juslut concidet cervicespeccato- Vers. 8. Et non dixerunlqui prmteribant:Benedktio
rum. Cum sit Dominus patiens, et magnanimis, et Domini super vos: benediximusvobitin nomine Do-
suslinens peccatorcs, dc illis delinquentibus mavult mini. Consuetudo inter Hebracoserat ut si agentes
laborantes in aliquo agrorum opere reperis-
intelligi, qui ipsius misericordia ad satisfactionem viam,
desiderant redire salularem. Cervkes autem pro su- sent, gratia indulta benedicerent; sicut in libro
Rulh legitur : Dixitque Booz juveni qui messoribus
perbia positas Scriplura teslatur, dicens : Cerno
hic durm cervicissit prmerat: Dominus vobiscum. Qui responderunt ei:
quod populus (Exod. xxxu, 9).
Et beatus Stephanus in passione sua Judaeos arguens, Benedicat libi Dominus (Ruih. n, i, 5). De quo riiu
dicit: Dura cervice,et incircumcisis cordibus et auri- magnificus hic a conlrario sensus assumptus est:
sceleratis inaniter operantibus benedictio
bus, vos semper Spiritui sartclo resliiislis, sicut el pa- quoniam
tres vettri (Act. vn, 51). Islis ergo haec vicissiludo nulla praestatur. Prmlereunles autem significat san-
ul certiices contra Dominum Icllialiter ctos viros, qui mundi istius confusa et periurbata
redditur, quas
temnentes, ad saeculi illius pacifica et quieta fesli-
extulerunl, jugo ipsius suavi salutari humiliiale sub- revera prmterire videantur, quae Domini
dantur. Quod saepe de persecutoribus factum esse gnantjut 1
amorc contemnunt. Nam si istos prmtereuntes velis
merainirous, ut fierent piaedicalores sanctissimae
tibi auctoritale divina firmari, audi Moysen : Trans-
religionis, qui prius idola nefandissirois persuasioni- ibo el videbovisionemhanc
(Exod. m, 5). El in alio
bus.[mt. G. et ed., perseculiouibusj vindicabanl.
psalmo superius dictum est: Vidi impiumsuperexal-
Vers. 5. Confundanlur el reveteanlur omnet qui1 lalum el elevalumsicul cedros Libani: et transivi, et
odetunt Sion. Venit ad positionem secundam, ubi1 ecce non eral (Psal. xxxvi, 55). Vides hoc verbum
usque ad finem psalmi per figuram parabolen, qui- saepe sanctis menlibus attributum. Sed ne ipsa bene-
busdam comparafionibus adversariis obstinatis prae- dictio putaretur bumanis viribus applicanda, sequi-
dicit esse venturum; quod eis in Domini constat' lur, benediximus vobis in nomine Domini.
Ipsa est
evenire posse judicio. Confundentur, cum perfidiam1 enim firma et vera benedictio,
quce sub Dominicom-
suam viderint in itla veritate damnari. Reverebuntur memoratione a quo venit omne quod
praestatur,
judicantem, quem bic temnendum esse putaverunt. expedit.
Ipsi enim oderunt Sion, id esl Ecclesiam, qui incar-
nationem Domiriiinsanis mentibus respuerunt. Conclusiopsalmi.
Vers. 6. Fiant sicut fenummdificiorum,quodprius- C Respiciamus hunc psalmum quasi duabus alis
decimum conscendisse fastigium. Dexlera
quam evellatur arescit. Solent mdificia deserta in eveclum,ala
cacuminibus suis caduca fena producere, quae anle quippe ipsius est, post pcrseculiones multas
tcmpus collectionis arcfacta dispereunt: quia nullaj Ecclesiaesuperborum denuntiata conversio. Sinistra,
firmissimaradice viguerunt. His peccatores obslinalij odientium Sion optata confusio. Quod propheta non
aptissima societate jungunlur : quoniam ct hic fre- roaledicendi studio loquilur, sed futurae veritatis
quenter dispercunt, antequam de hac luce tollantur; instinclu : quoniam licet et pro inimicis noslris prae-
nascuntur enim in cacuminibus superbiae, ubi nullaj cipiatur orandum, de obstinaiis taraen ac perituris,
soliditate consistunt. Nam si in convalle lacryinarumj quod veritas babebat, exposuit; nec tamen sine
germinarent, fructus suos usque ad raaturitatem, fruciu magnac pietatis haec dicta sunt. Multi enim
de praedicta pcena se corrigunt, quando obstinatis
(Domino juvante) perducerent.
talia imminere cognoscunt.
Vers. 7. De quo non implevit manum suam qui
melit, et sinum suum qui manipulos colligil. Inj PSALMUSCXXIX.
feni specie perseverat; et sicut superius in alioj Cantkunxgraduum.
psalmo de beatorum fructibus dicit: Venientesaulemt Nisi consueludo Ecclesiaesollicila mente recolalur,
venientin exsultatione,portantesmanipulossuos (Psal.. D potest quacstio nonnulla suboriri, cur in gradu un-
cxxv, 6), ila nunc de peccaloribus pronuntiat, necc decimo collocatus propheta, se pcenitentiae satisfa-
manu, nec sinu aliquid ex eis a messoribus, id estt ctione proslernat. In tali enim culmine constitutus,
&bangelis, qui ad judicium Domini populos congre- ct evectus ad gloriara sempiternam, trepidationem
gabunt, esse portandum : quoniam illa messis spiri- adhuc habere potuit, non ruinam. Similis enim ratio
tuaiis fuit quce fructum intulit, ista vero carnalis est,, in cenlesimo vigesimo seplimo psalmo reddita est,
quae nulla trilicei muneris fecunditate lactalur; utt cum timorero Domini per omnes gradus in boc
nec unam manum repleat, nec sinum onerare prac- mundo sanctis diximus convenire personis. Dicit
valeat. Talis est ista messis quae in dominico agroo eiiam Ecclesia in centesimo vigesimo octavo : Scrpc.
non seritur, sed in pecloribus superborum quasi ina expugnaverunt mc a juvenlule mea; et paulo post,
culminibus caducis enascitur. Nam quos fructuss Supra dorsummeum fabricaverunlpeccatores,mullas-
afferre potuit qum priusquam evellereturexaruit? Nec c que calamitates ascendens populus iste dinumerat,
illud vacat quod manum posuit ef tinum : manus per- quas adhuc sustinebat in mundo. Ita et hic quidquid
tinet ad operationera, sinus ad conscicnliam; iu nia- in excelsum propheticus animus tendit, ampiius so
PATROL.LXX. 30
«139 M. AURELH CASSIODORI 940
pia humilitate prosternil; utadhuc roente curvatus. A Vers. 2. Fianl aures tum intendentes in oralionem
agcenderet, 447 s' praesumptionemde meritis non servi tui. Pulcherrima supplicalione placatum sibi
haberet. Conscius eniin conditionis huinauae adhuc Judicem reddit, ut pelitionibus suis clemeutissimus
se humilius quam pridem subdiderat, inclinavit, quiat praestaretur audilus. Sed cum sil oculorum iniendere,
neiiio potest effugere peccatum, qui in fragili proba- hic auribus datum esl; scilicet quia virtus ejus ct
lur corpore conslitulus. Quando enim non aul cogi- nalurae potentia singularis nec auribus audit, nec
tatione deliuquimus, aut verborum superfluitate pec- pedibus arobulat, nec oculis videl, nec ore guslat,
camus, aut iroprovida actione delabimur ? Una esll nec naribus odoratur, sed incomprehensibili virtute
ergo securitas in hoc saeculo viventi, jugiter piisi operalur ista quae dicta sunt. Nam cum sit Deus spi-
precibus inclinari; ut qui a culpa esse non possu- rilus, sicut de ipso legitur : Spirilus est Deus (Joan.
mus liberi, per munera pielatis mereamur ab- iv, 24), seternus, omnipotens, penetranset conlinens
solvi. omnia quaeabipso creata sunl, ubique plenus, ubi-
Divisio psalmi. que tolus, de se et per se comscus; ex nostra tamen
Videns propheta plus mente quam corpore, nee consuetudine virtus qua videt oculi dicuntur, virtus
magnis delictorum fluciibus obrueretur, exordioa qua audit aures appellanlur, virtus qua perficit ma-
facto clamat ad Dominum, ut de profundo peccato-. B HUSvocantur, et his similia quae per allegoriam di-
rum liberetur, benevolenliaro boni Judicis quaerens s vinis operationibus applicantur. Cum enim dicit,
de calamitalibus indicatis : quoniam nutlus potestt tervi lui, misericordia boni Judicis commovetur [ed.,
esse salvus, nisiqui divina clementia fueritabsolutus.i. commoneturj: ne patiatur abjicere, quem se cogno-
Sequitur compendiosa conclusio , narrationem et!t scit fideliter invocare.
caelera praelermillens : quoniam siopporlune adhi- Vers. 3. Si iniquilatesobservaveris,Domine,Domine,
beantur , exornant ; si incongrue intromittantur , quis susiinebii? Ecce jam profundns ille deteclus est,
horrescunt. Seculus cst ergo bonus magister utilee unde clamabat ad Doininum. Iniquilalem enim vult
devotumquecompendium; citoad gratulationis gau- intelligi omne peccatum quod potest aliqua pravilaie
dia venit, ut agnoscerent pcenitenles quanta gratiaa commilti. Iniquum est enim quod justuin non est.
suscipiuntur, quibus tam velox medicina praestatur. El quis a lali coraplexione reddalur exceptus, nisi
Exposilio psalmi. solus ille qui jugiter potuit implere justitiam? Nara et
Vers. 1. De profundis clamavi ad fe, Domine,( sancti viri cum devola se conversatione iractare vi-
Domine, exaudi orationem [mss. A., B., ef ed.,,t deantur, tanien culpas ex tolo declinare non possunt,
vocem] meam. Profundum est quasi porro fundum, (j quendo et otiosus sermo reatus est, et in craslinum
cujus ima oranino demersa sunt. Hinc ad DominumC n G cogitare peecatum esl, somnis eludi, incongrua su-
propheta clamavit, ut facilius potnisset audiri. De ie bito cogitationc compleri, et caetera hujuscemodi.
isto profundo gloriosas fudit lacrymas Petrus; de le Videns ergo propheta nullum esse qui non aut cogi-
isto Publicanus peclora culpanda tundebat, qui sic in tationibus superfiuis excedat, aut vacuo sermone de-
altum venerat peccatorum , ut nec oculos levaret ad(1 linquai, aut inanibus actibus occupetur, territus cla-
ccelum : de isto denique loco Jonas tacitus vocife- e- mal ad Dominum, justitiaeipsius non sufficere genus
rabatur ad Dominum, qui in ventre ceti positusi,, humanum, nisi miserieordije suae praestet auxilium.
infernum vivusintraverat. Cetus enim prophetae ora- a- Quis sutiinebit? quasi pondus immensum, quasi mo-
toriura fuit, naufrago portus, inter undas domus, s, lero intolerabilera, quasi flammam consumptibilem.
fclix in desperatione subsidium. Non enim glutilus as Merito enim justitiam Dominisibi imporlabilem di-
est in escam , sed in requiem possidendam; et miro ro cebat, qui acluum suorum consideratione ejus judicia
novitatis exemplo venter ille ferinus reddidil pabu- u- formidabat. Quae figura Graece dicilur diaporesis,
lum illaesum, non solita injuria decoctionis absump- »- Latine dubitatio, cum habemus ambiguum, si possit
tum; sicut in libro suo ipse lestatur, dicens : Kt Kt inveniri quod quaerilur.
pracepit Dominuspisci magnoul deglulirelJonam : et Vers. 4. Quia apud te propitialioest, et propter legem
trat Jonas in venlrepiscis tribus diebusel iribus nocti-
:i- D
1 tuam susiinui le, Domine. Tcri itus autem justitia
bus, etc- (Jonmn, 1) : ubi orationes quoque suas as Domini, per quam pcenas nutli fasest evadere, ad
prophetica veritate narravit. 0 pcenilentia nimis et ct patronam misericordiam convolavit\Non est euim in
absolule gloriosa, humiliatio quae nescit cadere, 3, nostris actibus ut roereamur absolvi, sed ipsius pro-
luclus qui corda laetificat, lacrymaequae animam m piliationis est, utconfitentem reum liberare dignetur.
rigant. Profundus denique iste nescil inferos, qui [ui Sed si nomen istud diiigenlius perscruteris, propitia-
transmittil ad ccelos. Quapropter virtuiem sanctre ise fio fuit quando pereunti roundo Deus Filii sui incar-
orationis intende : quia (anto se credil celerius au- u- natione subvenit; ut humanum genus absolveret,
diendum, quantum de imis penetralibus clamabat ad quod erat peccatis nectentibus obiigatum.Sequitur, ef
Dominum. Denique sic sequitur, Domine, exaudi ora- ra- propler legemtuam, sutlinui le, Dontine. Propitialioni
tiontm meam. Ipsi sunt enim Altissimoviciniores, qui jui lex videtur esse conlraria, quia lex peccaium detegii,
sanctse bumililatis se visceribus abdiderunt. Sic cum
iro reum designat, lotumque sibi boroinero reddit ob-
de profundo oraret, ad Altissimi Redemptoris celcri-ri- noxiuro, sicul Apostotus dicit : Peccaium autem non
ter dona perveuit. cognovi,nisi per legem; nam concupisetntiam netcit-
941 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. CXXX. 942
bam, niti lex diceret : Non concupisces(liom. vn, 7). A / mus, quia sic sibi copulati sunl, ut mutua conjunc-
Sed itiam legem hic debemus advertere, id est evan- tione declarentur.
gelicam juBsibnem, quae dicit : Invicem onera vesirai Vers. 8. Et ipse redimet Israel ex omnibus iniqui-
porlate, et sic adimplebiiislegem Christi (Galal. vi, 2). latibus ejus. llle queni superius dixerat misericordem
Haecest ergo lex , quam se propheta commemoratt atque copiosum, bic jain quid sit facturus ostenditur.
tuitiriere,,per quam se jure credebal esse salvandum. Redimet itaque Israel sanguine pretioso : sanguis
Nam et ipsum quod dicit, sustinui, indicat charita- qui purificat non crueritat, qui non maculat sed
lem , quae totuin 448 sustinet, lotum patitur, etL eiiiundat; sicut Joannes apostolus dicit: Sanguis Jesit
spera suara desideranter exspeclat; haecsatutaritert Chritti mundat nos ab omni deliclo (I Joan. I, 7). Sed
inflammat corda fideliura, haec perfectosefficit utique; cum diciiur, ipse redimet, nullam possibilitatem in
Christianos. homine ut evadere poluisset, ostendit. Ipsae sunt
tniquitates quas superius nolebat intendi ; quoniam
Vers. 5. Susiinuit anima nreafn Verbumtuum;tpe- si illaefuissent respectae, rectimiuullatenus iste po-
tavit mmi mea in Domino. Repetitio ista superioris
tuisset. Sive (ut quidam dicere voluerunt) redemptio
serisuv explanatio est; ut in ariteriofe versu legeni1 Israel
illud significaiur quando in fine saecuii,
Novi Testaraenti dictam fuisse cogrioBccres, quahtfo* Elia lempus Judaeoruro creditura esl multitudo;
et ipsum Verfcttm, id est Dei Piliufo hic positum" g conspecio,
1 sicut et Malachia»
evidentef «ognosceres. Susitnaif ergo Ver6um, quia propheta commemorat, dicens :
Et ego mitlam vobis Eliam prophetam, antequam
incarnstibnem Dorriinicredebat esse vehfuram. Netrib 3 veniatdiesDomini
enim tustinei, nisi qui proiiiissum cupit accipere. Et nxagnuset praclarus (Malac. IV, 5).
Sed quid islis prbderil cum aiter evaserit, quando
ne hoc iverbum iransitofium aliquem putafes essee
gravius tbrquebitur qui solus reus cprrectis posteris
sermonem, addidil, speravit vnima mea in Domino. invenitur? Multo melius si
Vtrbtm ettim Dei, omnipotens est Filius, de quoJ praecederent fide, qui
est: In erat praelati sunt lempore.
scriptum principio Verbum, et Verbtimt
erat apnd Devm, et Deus erat Verbum. Hoc erat in<x Conclutio vsalmi.
r
principio apud Deum (Joan. \, i, 2); qtiod ullimis lem- De profundo quidem psalmtts iBte fecit initirim,
potibus de Maria Virgine incarnaiionem suniens, sed ad altitudinem magnam vetrit Sol prbvecttiS
propter interitum generis humani auferendufn, nascii ascendit; ut agnoscamus quam utilitatem habeat
dignattnrt est. prjenitentia , quae in tali cnlmine cognoscitui- cOllO-
VeTSi6. A custodtarnatuliria usque ad noctemipetel tata. Et ideo consideremus qtiam noxia sit supefbia,
itrad irt Bomino. . «ai nori desinit frequeris obviare. ffltedibina.Viblehto
G morbo non unum medicamen apponitur, sed conlra
Vers".7\ Quia apud Dominum miterlcordia, ei co- eum
htuttiplici cufiosiiate tractatlir. Nahi et Hla
piosa dpud eumredemptio.Explicitis sub omni decoreB arbor saepitis secufibiis caedittif, quae per ahras
principiis, ad cohclusionem psalmi laetissimusvenit. tenries magna libertatb ihxtiriat. Hbc enifii ifialbrii
Naiii sfifcufusde suis deiiciis reddiius , jam populiss
tii universani vitam ih DomiiioClifistb Superbise sexta pcenitehliaebipehne perclirsSumeSt,
pfacdicat, per ;' et nutantia railiorum merobra tremuefuni, sed in
debeaiii sjieYafe, quia EcclesiaeSiiae riioleslissihias s
ih aeterna coihiriiitare. Custo- sUbseqttenii septima sic cbrtcidilur, ttl iti tbrrini pro-
passioneS polest gaiidia tinus elisa frangatur. Redeo ad illbs q«i pderiiiehtiath
did triatuiiha est riianifestatib ilta Domini Salvatdris,'
agere in vitaesuaefine fastidiunl. fifccbriiisquaniIfegrS
quahilbsepulcriimcustodientibusjud&is resum pti cor- esse prohibitum qtibd a perditis homirtibiis difeitur
pOfisvifrilate sufrexit. Noclem verb significat bujuss negligendum; imo semper commohemur ul
saeculi lefftiiniim , ut usque ad riiundi finctn ih spe ab nunqiiam
ea, desidia faciente, cesSemuS.Hbrreanius efgb
bomirii debeat universalis Ecclrisia perdurare. Sed
supefbiarii quae angelum rie gratia shperiiaj ShavitatiS
diim lioc Tsraeli generaliler dicitur, nniisquisque e amerhus hUmilitatem ad ccfelosfirjfeles
fideiissimtis iie. fiite proprio conimonetur. Et cousi-" ejecit; velocitef conliteamuf quae
deia qiiia dixit : A custodia, iit ab adventu Domini1®
extulit; quod itiale feBiihns,ne
] possimus iricufrcre quod mefenitir.
ejus riiaiiifeStato nomine amplius debcat obediri.
Seqliiluf, Quia apud Dominum misericordia, et co-! PSALMUS CXXX.
pibsa afiu&ittmredemptio. Reddita est causa utirabi- Canticum graduum.
lis quare lsrael debuisset sperare in Domino : quiai Solliciti sensus agricolae dutu curvis aralris cam-
iri ejus hiahu misericordiaesl, quaepotest ex perverso> porum pinguium densa prosciderit, cultisque arvis
justuni facere, ex imbecillb Imrtiortalem, ex carneo> semina fecunda commiserit, arboreum culinen sola-
ahgeiis sirtiiteih. Hoc enitri ille de nobis cbnsuevttt toriis cantibus laetus ascendil, exinde jumentis suis
ostendere, ad qtiod huniaha riatura per se non po- frondea pabula ramorum desecationibus subministrat;
test perventfe. Addidit eliarii, copiosa redemptio, utt ut quae labor assiduaeseminationis addixerat, copiosa
pretibsuMltesanguis tanta fuefit iiberiaie ditissimus,, comeslione reficial. Sic propheta, posnitentiaelabbri-
qUatehuS ibtius mundi peccaia rediiueret; et veliut '- bus peraciis, spiritualium graduura ascensione sub-
qhbfjaitidllUViosalutari orberii lerrarbin a suis sordi- veclus, suavia caiiticorum nobis alimerita transriiit-
bus ekpiafet. Versus auteni duos ideo in uno posui- tit. Totus enimhic psalinusde mansuetudine atquehu
043 M. AURELII CASSIODORI 94*
miliiate cantatur; eoque fit, ut quos labor praemissaeA Vers. 4. Sicul ablactatus super matrem suam, ita
confessionis afflixerat, gloriosaedevotionis dulcedo relribues in animam meam. Nirais competenler edic-
reficiat. Suscipiamusitaque transmissuro cibum, et tum est, Si non humililer sentiebam, quia summum
tanti muneris dona guslemus : atque utinam boves sapientiae genus est non per elationem sibi aliquid
simus qui agrum Domini nostri sulcis regularibus persuadere, sed devolo animo sentire quod expedit.
exaremus! Memento autem quod tolus bic psalmus Monet ergo Scripluras divinas simplici ac puro corde
(ut diximus) ad superbiam pertinet destruendam, et se fuisse meditaturo, non ut Ariani, Manichaei,Do-
bumilitatem modis omnibus aedificandam, sicut et natistae fecerunt, et cseleri qui a vera religione divisi
Dominusin Evangelio dicil: Omnisqui te exaltat hu- sunt. llli enim si humiliter sentire voluissent, suam
miliabitur, ct qui se httmiliatexallabilur(Luc. xiv, 11). non eligerent dcfendere pravitatem; sed ad doctores
Quaesententia rerum summas ulrasque compleclilur. verissimos et sanclissimos venientes, fidei rectac in-
In superbia enim 449 designat diabolum, in humi- telligenliam percipere meruissent. Iste ergo se dicit
litate vero Dominum Christum. Ita sub brevitate humilitet sensisse, quemadinodum monet Aposlolus :
dictorura , et quid desiderare debeant homines, et Noli altum sapere, sed fime (Rom. xi, 20); et alibi in
quid eos refugere corapelat, evidenler insinuat. psalmo : IVonhabitabit in medio domus mem faciens
Divisiopsalmi. £ superbiam(Psal. c, 7); iterumque contra hoc viliura
B
Primo ordine propheta exemplo suo humilitatem orans, Doniinideposcil auxilium, dicens : Non veniat
et mansueludinera docens populum utique Chrislia- mihi pes iuperbim (Psal. xxxv, 12). Sequitur, sed
num, poenam sibi gravissimam ponit, si mandata exaltavi animammeam. Hic negat exaltatam animam
Domini non cum summa humilitate susceperit. Se- suam, id est in superbiaeculmen evectam, ubi ascen-
cundo conversus, hortatur Israel ut jugiter speret dere ruinosura est, promovere periculum. Namsancli
in Domino; quatenus tali spe roborata, cunctas adver- viri exaltant anirnas suas, quaudo eas' contendunt ad
silales saeculitolerare praevaleat. divinas praedicationeserigere. Quemadraoduraenim
Expositio psalmi. aut de sancla Trinitate possumus aliquid intelligere,
Vers. 1. Domine,nonett exaltatumcor meum; neque' aut satubriter de beata incarnatione sentire, nisi cum
elati tunl oculi mei. magna humilitate aniraam noslram levemus ad Do-
Vers. 2. Neque ambutaviin magnis, nequein mira- minum? Nam licere animam ad superna se tendere,
bilibussuper me. Talfter hic bypotheticussyllogismus> testis est alius psalmus ubi dictum est : Ad te levavi
enascilur. Si non esl exallatum cor meum, neque antmam meam (Psal. xxtv, 1). In illis enim rebus
elati sunt oculi mei, a superbia scilicet reddor alie- animam levari fas est, unde vivat, unde floreat, unde
nus; allamen non est exaltatum cor meum, nequei G ( coelestipane pascatur. In istis autem exquisitionibus
elaii suntoculi mei: a superbia igitur reddoralienus. pravis et infelici doctrina turgentibus exattari non
Nunc reliqua perscruiemur. Psahnus bic humililalerat decel animam, ubi mortero reperit, infernuro subit,
quidem pracdicat, lemperantiam docet, patientiam1 et aeterna infeliciiate damnatur. Adjecit decoram
monel. Sed cum propheta negat vitiosa, confiteturr nimis et subtilissimam comparationem, ut ita se
omnino laudanda. Quaeiigura dicitur anastrophe,» Dorainura desiderasse dicat, Sicut ablaclalus super
quando respuendo contrariam partem, illa vult in- matrem suam. Consueludo est eniro parvuli, quoties
telligi quaemonita divina jusserunl. Dicit enim non' ad alios cibos aetate crescente praeparalur,lac illi quo
esse exallalumcor suum, quod factumest a Pharaone,> solebat vesci a pia matre denegari, quatenus ad soli-
quando praesumens in nuraerositate genlis suae, Hc- diores cibos transeat: ne ejus substantia in leneritu-
braeos devotissimos per Moysen toties prohibitus,, dine quadam relicla mollescat. Sed tunc qua purilate,
crudeliter affligebat. Sequitur, nequeelati sunt oculi> quo desiderio, qua gratia roatrera quaerit, ut aniroo
mei. Elaii sunl oculi divilis illius qui in Evangelio » ipsius ad lamenta permoto ejus pene doleatur amis-
legitur (Luc. xn, 18) horrea sua parva cogitasse e sio. Hoc desiderium, hoc votum propheta sibi coin-
destruere, et ad copiam congregandam ingenlia fa- parans, ostendit quanta spes , quanla simplicitas,
bricare voluisse. Addidit, neque ambulaviin tnagnis. • '" quantus debcat esse ardor in Domino. Abtactatienim
Ambulavitin magnisPilalus, qui dixil DominoSalva- dicuntur qui sunt a lacte prohibiti. Et merito talis
tori : Nescis quia poteslalemliabeodimillendi le, el l facta esl comparalio : quia sicut infantes ubera ma-
polestalemhabeo crucifigendile (Joan. xix , 10). Ad d lerna sugunt, ita fideles parvuli Scripturae divinae
postremum subjunxit ad cumuium, neque in mirabi-- simplicilate nutriuntur, donec praeparentur ad soli-
libus super me. AinbulavilSiraon Magusin mirabilibus s dum cibum, dicente Apostolo : Non potui loqui vobis
super se, quandoSpiritum sanclumab apostolis Christi li quasi spiritualibus, sed quasi carnalibus; tanquam
pecunia credidit esse redimendum, ut prelio merca- parvulis in Cltristo lac vobis polumdedi, non escam
retur quod ejus mcrita non habebant. Sic dum taliaa (/ Cor. ui, 1,2). Nec vacat quod addidit, tuper ma-
negat, illa dantur intelligi quae Domino juvanlee trem suam, dum adhuc teneri sunl, et supra ubera
faciebat. Denique ila sentiendum sequens versuss materna portantur. Ipsis enim gravior est consuetudo
oslendit; sublracli cibi, qui [ed., quia] se escis aliis nesciunt
Vers. 3. St non humitiler sentiebam; sed exaltavi > consolari. Addidit, ita retribues in animam meam.
animammeam. More dictura est buraanitatis. Ipsi enim nobis poni-
945 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. CXXXI. 946
mus poenam, quando de atiqua causa juste [ed.,, A patientiam, quoniam in quacunque persona ista vere
justaj confidimus, sicutetin septimo psalmo dictumi tua sunt praemia. Non enim hoc passim humana
est : Domine Deus meus, sifeciislud, si est iniquitas, t voluntate sumitur, sed misericordiae tuae largitate
in manibus meis , si reddidi retribuentibusmilii mala,, praestatur. Quae ideo maxime inter virlutes exiraias
dccidamrheriloab inimicisineisinanis (Psal. vn, 4, 5). lionorata consurgit, quoniam eam dignatio tuaema-
Sed hic ordo nobis verborum faciendus est, ut versuss jestalis assumpsit. Denique consideremus quantum
hujus decarminata contextio ipsa se magis exponeree honorala sit humililas, quae superbiaecontraria, in
videalur. St non humiliter sentiebam, sicut ablactatus s duodecimo gradu noscilur collocata; illa euim de-
super matrem suam, sed exaltavi animatn meam. Se- Mergit in tartarum, hoec perducit ad coelum.
quilur compensativa condilio, tfa relribues in animam » PSALMUS CXXXI.
meam. Ita dum dicitur, illud significatur, ut si ego 0 Canticum graduum.
le praesumpsicontemnere, tu rae merito videaris ab-
Cum prophetam omnia cantica graduum ad pro-
jicere. Sive sic forsitan accipi debet, ut psalmus isle vectum
conlra illos videatur esse prolalus qui in aliquibus spei celsioris evexerint, istud tamen eum
omnimodis elevavit, quia incarnationis dominicae
tribulationibus atqtie adversitatibus consliluti, im-
sacramenta describit. Dignum enim fuerat ut post
patienler 450 agunt, et nolunl remedia sustinere B duodenariura
divina. Contra haee itaque dicit humilis et fidelis,' apostolorum numerum, tanquam caput
omnium ipse terlius decimus adveniret, quem nolt
quia differebatur audiri, cor suum in contemptum n
minime prosiliisse; neque suos elalos oculosdicit,' arbitror personae propheticae posse congruere, quia
lanti psalmi nisi DominoChristo rationabititer
qnia maxime parvuli hoc faciunt, qui parentes suos gloria
contemnere furiosa volunlate praesumunl. Nam et alteri non potest applicari. Nec enim ille humilis,
in malo : qui hactenus clamaverat de profundis, subito se in
ipsa comparalio posita potest accipi quo-
niam ablactatus infans super matrem exaltat animam" lantam laudem potuisset erigere, ut humanum modum
videretur excedere. Quapropter David ille desidera-
suam, quando mamillas ejus manibus lacerare e
bilis, ille manu fortis hic a nobis intelligendus est,
praesumit, et vagitibus atque fietibus agit, ut ejus in- in et hnmilitas assumptaeincarnationis convenit,
quo
dignatio possit agnosci. Deinde sequitur pcenalis illaa et omnipotenlia Deitatis excellit.
conditio, ut si fecit ea quaesuperius dixit, a Domino
Divisio psalmi.
projiciatur, qnemadraodumablaclalus infans maternis
uberibus probatur excludi. Nam ut hunc psalmum add Cum frequenter propheta in psalmis de incarna-
virtutem palientiae atque bumilitatis (ut dictum est)[\ tione Domini fuerit locutus, in hoc maxime gradu
intelligamus esse prolatum, subjecit, Speret Israel inmQ C tantum mysterium evidenter edicit; ut merito valuis-
Domino,ex hocnunc el usquein smculum: ne praeceps )S set ad gloriam perfectionis ascendere, qui humani
desperatio nostra ablaclatis infantibus merilo com- ,. generis salutem non desinit indicare. Priraa igitur
parata videatur. narratione Domini Christi verba refert, quibus Patri
Vers, 5. Speret Israel itx Domino, ex hoc nunc et el suo cognoscilur promisisse requiem se nullatenus
usquein tmcutum. Postquam bumilitatera et mansue- ,. sumere, nisi verae religionis affectum humanis pec-
tudinem sequendam competenier edocuit, tanquam :n toribus infudisset. Secunda narratione dicit esse co-
bonus magister secunda parte conversus, tiniim- ,. gnitum, quod veraciter fuerat a Domino Salvatore
quemque fidelium monet ut confidentiam suam po- ,_ polliciium, preces suas adjiciens, ut cito advenlum
natsempef in Domino, et in ea cunctis saeculis per- saluiarem praebeat, qui adhuc venturi lemporis dila-
severet. In hoc enim raundo licel sperare, illic autem m tione pendebat. Tertia parte promissionem quae illi
desiderala praemia conlueri. Nam smculuminlerdum m a Patre facta fuerat, perhibet esse complendam , ut
mundum istum significat, interdum regnum illud |(j fructus uteri virginalis thronum sedeat dominationis
Domini quod credimus esse venturum. Dicit enim,, aeternum, quatenus Ecclesiam ejus benedicat, pau-
ex hoc nunc et xtsquein smculum, id est a praesenti (i peres pascat, sacerdotes gloriticet, et potestalem
lempore usqtie ad aeternjtatem futuram; cum iiniiin I ejus perducat, inimicos induat confusione, super
„ jji
saeculumerit, et vicissitudo temporum in unitaiem m eum floreat sanctificatio aeterna justitiae. Quapropter
pcrpetuam feliciter immutalur. Sic lexlum psalmi n| hunc psalmum intentis anirois audiamus, est enim et
compendioso fine conclusit, ut sanctae humilitati |tj sensibus profundus, el verborum ipsorum significa-
conveniret et ipsa brevitas dictionis. tione copiosus.
Conclusiopsalmi. Expositio psalmi.
Mirabilis est nimis humilitas, quseculmine cora- l- Vers. 1. Memento, Domine, David et omnis man-
mendatur excelso. Nam si aliquis eremita cellulae ae sueludinis ejus. Usus est prophetae frequenter per
siire vacans talia diceret, magna tamen patientiae ae humanas consuetudines Dominosupplicare- Memento
laude fulgeret. Hoc purpuratus , hoc propheiarum m enira illi dicitur, qui nihil aliquando potuit oblivisoi.
dicebat eximius, ut tanto studiosius refugeret super- r- Non enim ut ad memoriam redeat Divinitas com-
Liam , quanto amplius bonorum claritale radiabat.t. monetur, nnte quam omne praesensest praeteritum et
Sed quid a robis exigitur, si ab illo talia pendcban-ti- futurum. David autem significalur Dominus Christus,
tur? Praesla, Domine, humilitatem regis, prophetae .ce qui per carnis semen de crealurce suae descendit ori-
947 M. AURELIJ CASSIODORI 918
gine. Sic enim avorum proavornmquenomi.nasubse- Adentibus A apostolis ascendit; quam se ante ingressu-
quenti aetaleponimus, ut eum majbrum suortim filium rum esse non perhibet, quam Domino Patri reperiat
{ratssedeclaremus. Nam Jesum Christum David dici, religiosorum pectorum locum. Ideo enim addidit,
testis est Jeremias cum ait : Et David \egem 451 domus mem, ut cpelesterasignificaret habitationem ;
ipsorumsuscitaboillis (Jer. xxx, 9); et itertim, Susci- sicut alio loco dicit: Cmtum milii sedesest, lerraau-
taboillis DavidregemOrientemjuslum (Jer. xxni,,5), tem scabellurnpedunxmeorum(Isai. LXVI,1). Sequi-
etc. Item Ezech.iel, l'.t excitabosuper eos pastorem lur, si ascenderoin lectumttratut mei. More suo res
unum attum, et pasceieos servttsmeus David, et erit: ccelestes pcr humanas consuetudines dignoscitur in-
fis pastor, et ego ero iltis in Deum, el David princepsi dicarc. Lcctus enim noster stralus quietem nobis
in medioeorum (Ezech. xxxiv, 23). Undeconstat noni confert et finemlaborum : unde leclus ipsius, id est
esse dicium de DaviddWoJesse, quando isii prophe- rcquies, consuroraaiio intelligenda esl beatissimae
tae longo tempore post ipsum luisse declarantur, et' passionis. Nam et ipsuro quod dixil, si ascendero,
prppbelia ipsorum dicere cognoscilur de futuro. sigiiific.itascensionem, quando ascendit in cceloset
Deipdepoluit dicere : Memenlomci; sed ut alierumi sedit ad dexterain Palris. Tunc enim jurationis, id
signiflcajet, dixil : Memenlo, Domine, Datitd.Qua- est promissionis ipsius vota completa sunl; quod et
' f.
propter conftdenler debel accipi, quod tantis lesti- B ipse in passione sua dixii cum aceto potatus esset:
moniis cognoscitur approbari. Nam quod sequitur,> Consummalumesl; ef inclinato capile emisil spiritum
et onxnit mansueludinii ejus , Uumensaepatientiae (Joetn. xix, 50).
virlus osteyditur, de quo tsaias dicit: Sicui otiisad' Vers. 4. Si dedero somnumoculit meis, aut palpe-
occisionemduclus esl, et skttl agnus coram londente & bris meis dormitalionem,aut requiemtemporibusmeis.
se, sk tteu aperuit os suiwt (Isa. LIII, 7). Hoc cerie* Quamvisnec illa superiora quaediximus, ad naturam
quomodopolerat de se propheta dicere, cum se me- deiiaiis ejus applicari posse videantur, hoc tamcn
m1inis$e,tUriam Ueltiaeum propter ttxorem ejus5 omnimodis discrepare cognoscitur, ul illa potentia
crudeliier occidisse (II Reg. xn, 9)? Unde et poeni- Divinitatis aul ocutis suis somnum,aul palpebrisdor-
tenliasipsius gloriosum exstat exemptum. milfttionemdedisse videatur. Sed haecomnia rationa-
Vers. 2. Steufjuravil Domino,votumvovitDeoJa- biliter bumanitati «jus convenire nosctmtur. Dicit
cob. Juravit, de Cbristo Dominodicilnr, cujus sacra- enim : Si dedero somnum oculis meis. Somnus iste
meutum est iirma promissio. Nam et ipsa verbi ety- inteliigendus est requies mortis : de quo et in alio
mologia (sicut jam dictuip est) significa|jure piayit,, psalraojam diclum est: Ego dotmivi et soporatus
id est veraciter firmequeproniisU; itinc sciljcet quan- sum; et surrexi, quoniamDominussuscepil me (Psal.
do Pelro carnaliter sapienti, ipse Dominusait : Re-- Q ( III, 6), etc. Soquitur, auf palpebrismeisdormitationem.
conde gladium luum in locitnt suunx. Calicemquem tx Consuetudo somni potenler exprimilur. Palpebrm
dedil mihi Pqler, non bibqm ittum (Joan. xvnt, 11) ? enima palpilando diciaesunt, quaenisi tremula qua-
Et itertim rie a suo propositoyld^ereture^cedpre, alk» 0 dam rcmissione quieverint, soinnus oculos non po-
lbco Petro dixit: Vaderetrq. me, Sfttana, scandalum n test introire. Itein sequilur, aut requiem temporibus
tnihies (Matth. xvi, 25),.S.ed,neiiiinareni pules queinn meis; quoniamrevera temporacapitis noslri requiem
jurasse coenoscis, audi de ipsp Pat,re : Juravit Do- habere non possunt, quando oculi crebris motibus
minus, et hon pmnitebiteum (Psat, ci^, 4)-E,'>Jiuratittif agilali, vigilare noscuntur. prius enim posuit som-
Dominusad Abruliam(Dcxtf.xxx, %0),.Et hoc ipsuni n rtum, el postca qaeniadmodum ipse somnusimplea
de Palre dicit inferius : JjttravitDominus Dctvidve- i- lur exposuil. Revera somrtus,quoniam triduana tan-
rilatem. Nam et illud qtiocl aii, Jurqvil Dominus, i, luni pausatione susceptus e-t, qui nullam corpori
ostendit alteram, non suam inleiligi,debere perso- i- corruptioncm intulit, sed quietem.
liam. Volumitaque Filii fui.t,ul propri.aeincarnatio- i- Vers. 5. Donec inveniamlocuth Domino,taberna-
nis adveniu recoriciliaretPattigeniishumanum, qnod d culumDeoJacob. Ventutn est ad illani promissionem
peccatis facientibus reddcbatur infensum. Quod ta- i- quae in sttperioribus dictis suspensa quaerebatur.Di-
men tiofumnon esta Paire divisum, pmnia enini quac c 'fj cit cnim votumsuum in hoc fuissesemper intentum,
vult Paler, yult et Filius, vult et S,piritus sanctus : donec Ecclesiaefirmitas sanctae praedicationisordine
quoniam una natura,' una potestas, uoa cognoscitur tr fundaretur. Locus enini Domini, est labernaculum
ct voluntas. Quid sit tamen isiud voiuni, subler ex- t- pectoris Christiani, et atria Ecclesiaecatholicae,quae
ponilur. ille,lanquam ccelum seniper inbabitat. Haecinventa
Vers. 3. St tnlroierotn tabernaculumdornusmew, ", tunt, postquam Dominiadvcntuconstructa viguerunt.
si ascenderoin tectumslralus [mss. A., B., sfraft] mci.i. Inventaplane, quando ipse nos quaesivit,ipsefeperit,
In li.ic versn et duobus alii.squi sequuntur, propheia a ipse sua pietale construxit; et labernactttumsibi ex
refurente verba intelligenda sunt bnmini ( hrisii a nobis et in nobis fecii, quando ipse nos aeternaevitae
parle humaniiatis ejus. Negat enim ei labemaculum m propria raiseraiione restiiuit. Et illud raemento, quia
se introire, et slratum lecli conscendcre, donec illala sicut Sitpetitisdixil promisisse Christum Deo Jacob,
i|ii:n Patri profnisit, cognoscainr implere. Taberna-i- iia et hic ipsi eum votumasserit reddidisse, quatenus
tuliim dicit, nisi fallor, coelestem habitationem, ;ibi
bi implcta veritas jurationis ipsius appareret. Sed ne
post resurrectionem siiam cum assmnpia carnc vi- i- perfidia Judaeorumhaecapposila, quam exposita tu-
910 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. CXXXl. 9S0
muI(uetnr(quaeScripturasdivinasin suam perniciem A res in fide constare non posse alter psalmus oslendit,
aliis quibuidam confictinnibus a via veritatis derivare dicens : Ibi ceciderunt qui operanlur iniquitatem: ex-
praesumit, nt inlegritatem rei abscondere videatur), pulsi sunt, nec poltierunt stare (Psat. xxxv, 13). Quod
andiat quid sequitur, et confusa tandera aliquando si hoc et ad historiam pie velis referre, significat
resipiscat. forle sanctam crucem ubi corporaliter stetit, quando
Vers. 0. Ecce audivimuseam in Ephrata, inventmus in en confixusapparuit: in qua stetisse recte dicilur,
eam in campissilvm. Post Dornini sanramentum, post tibi corpus ejus intixum fuisse rooostralur. Merito
studium ejus quod tota veritate complevit, propheta ergo hunc propbeta locumdicit adorandum, qui nobis
venit ad narrationem secundam, in qua ex sua perso- et fidei signum praestitit et salutem.
na promissionem 452 Dornini quam in Epliralaau- Vers. 8. Exsurge, Domine, inrequiem tuam, tu et
dierat, in campis sitvmse asserit invenisse. Ephrala arca sanctificationis lum. Postquam Domini Christi
lingua Latina significare memoratur speculum. Campt promissiones quaesuperius dictaesunt, propheta per-
vero sikm indicant corda gentilium, quae ex peccatis fectas esse cognovit: ne quidquam debitum esse con-
quasi silveslribus ac dumosis, nnindanle Domino, staret, exclamat ad Dominum : Exsurge in requiem
campestri puritate patuerunt. Campi siquidem a ca- tuam; ul eyenium rerum perfectae veritatis ordine
E declararet, id est, ab inferis resurgeret in deitatis
pacitate el spatio diffuso dicti sunt. Facti suni enimi \\
cx hispidis nitidi, ex agrestibus mansueti, ex sterili- siKV.beaiiludinem sempilernam. Et vide quod addidit,
bus fructuosi, ex cubilibus daemonumtempla Domi- tuam, quam libi tua majestas attribuit, quaeregnat
iiantis. Et ideo irt campis silvm, id est in gentibusi ciiimPatre poteslale aequali et gloria sempilerna. Et
dicit esae. coraperium, quod in imagine prophetiae > ne puiares caput membra sua posse derelinquere, ad-
Judaejs fuerat repromissum. Nam et ipsa quoque: jecit, t:i et arca sanctificationistum, boc sst Ecclesia,
Bethlehem, nbi Dominus natus est, appellata estt quam membra tua faciens, sanctificare dignatus es.
Ephrala, sicut Micbaeaspropheta dicit: Et tu, Beth- Non enim dixit, arcam Noe, non arcam (estamenli,
lehem, domus Ephrala, nunqttidminimaes in Iribubus: quae tameu utraque typum porlare videbatur Eccle-
Juda; ex le enim exict princepsqui regat populumt siae; sed ip-am speeialiter designavii, cura addidit,
meum Israel (Mich. v, 2). Et in Genesi scriptum est,F snnciificnlionistum. Denlque vide quid sequitur.
Sepullamtsse Rachel juxla Ephrala, quw est Beth- Yers. 9. Sacerdoleslui induanturjustitia [mss. A.,
tehem (Gen. xxxv, 19). Unde evidenler apparet au- B., juslitiam], et sancti tui exsultent. Adbuc de illis
diium fuissenasciturum Dominumin Bethlehem, sedI membris loquitur quaea Domino recipi deprecatur in
propter fidem gentium tn campit silvmfuisse com- requiem sempilernam. Sed videamus quid significet,
perliim. ( Sacerdolestui indttantur justitia, id est, tanquam ar-
G
Yers. 7. Introivimusin tabernacula ejus, adoravi- mis ccelestibusvestiantur; sicut Apostolus dicit: In-
mus ttj loco ubi steierunl pedes ejus. Cuin superiusi duli toricamjustilim et clmrilatis, ul potsilisignitaja-
«Jixeritin Ephrata se audiisse, quae in campis silvae i cuta inimici exslinguere(Ephes. vi, 14, 15, 16); sci-
reperierat, nunc ad confirroandum totius dcvotioniss licet ut intrepide hacreticorumjaculis valeant obviare.
effectum, introiisse se dicit in tabernacula Doniini ; Sive;'Msti<iaipsumsignificatDoroinumChristum,sictit
ut quodinspe firmissima gerebat, in hoc se profiie- Apostolusdicit : Qut factus est sapienlia nobis a Det
relur ropdispmnibus introiisse. Perscruiaitdum plane3 etjustitia (I Cor. i, 30). lpsum ergo decet sacerdotet
quod superius dicit Dominum singulari num.ero ta- induere, et semper corde gestare, qui tamen sic tn-
bernaculum.promisisse, et hic prophela cmn fidelibus s duitur, ut intns esse dignetur, sicut baptizatis idem
Chrislianis labernaculase asseriliufroiYe.QiiamChri- dicit Apostolus : Omnesqui in Christo baptizati estis,
stus Dominps catholicam promisit Ecclesiam, pro- Chrislum induitlis (Gal. m, 27). Sequilur, et sancti
phela liumero plurali dixit : quoniam tunc se fide 9 lui exsuttent. Consequens erat ut sancti exsultarent,
miscu^ p.op.U.lo Christiano, quandojam innumerabiless cum ipsum Cliristum Dominum induissent. Nam si
Ecclesiae toto orbe promissaesunt. Sed non suflicitt mundanum.gaudium est vestem sumere pretiosam,'
euni professpm fuisse intrasse tantmn Ecclesias, nisii D] quid de illa majestate polest oboriri laetitiae,quae et
et adorqste se dicerei, ubi DominiCliristi pedes san- bonorabilem facit, et circumdat modis omnibus ad
ctissiini consliterunt. Pedes significant evangelicas s salutem ?
jussiflngs, sicut scriplum est : Qifam speciosi pedess Vers. 10. Propter David servum tttum, non avertat
ei-angelizanlium pacem(Isai. m, 7). Ibi enim sleteruuti facienxChristi tui. Recordans propheta quaemala Ju-
pedes ejutj, ubi fidei veritas approbatur esse lundata. daicus populus fecerit in deserto, vel postea quanta
In hpcenim nobis in aeiernumstandum esi, ubi ple- Domino iniquitaie peccaverit; praevidensetiam quam
nitudo. legis et propheiarum Dominus Christus insi- iiigesturiis erat salptaretn quidem mundo, sed ipsis
stit. Stote pnim plerumque ad constantiam refertur,, lamentabilem passionem, in Dei Patris se supplicatio-
sicut in Evangelioscriptum est: Qui habei tponsam< ne proslemit : ne faciem Christi sui, id esi praesen-
sponsut tsl; amicus autem sponsi slat, et audit cumi tiam avertat a gente Judaica, quam olim promiserat
(Joan. iii, 29). Sidre enim pertjnet ad solidissimam t per propbetas; ut qui erat i econciliaturus roundum,
mentena, unde scriptum est : Qui perseieraveritusqtte » offensam quoque abstergeret Hebraorum [ed., Ju-
in fineitfhic salvuserit (Malth. x, 22). Nam peccaio- dx»orumJ.
951 M. AURELII CASSIODORI 952
Vers. 11. Juravil Deminus David veritatem, el non A bitur (Jer. xxvi, 18). Sed per hoc vocabulum Jerusa-
frustrabitur eum: De fruclu ventris tui ponamsuper lem superna declaratur, concors in populis, unila '
tedem tuam. Post iilam supplicalionem quae Domini virtute charitalis, purificaia per gratiam remissionis,
adventum breviter quidem, sed magno desiderio po- qure divinitate ejus atque potentia aeternaspeculatio- -
stulavit, tertiara narrationem sermo prophelalis in- ne perfruitur. Illa enim majestas summe bona, sum-
greditur, ubi ea quaeFilio promissa fuerant a Patrc, me beata, summe potens, quamvis ubique tota sit,
Jaetus enumerat. Quid enim firmius quidve potest beatorum pectora possidens, habitacula sibi facit,
dici constantius, quando ille jurat per quem juratur, quse suae misericordiaevirtute praeelegcrit.Ipsa est
ille promittit qui non potest falli? Sed non isti David: enim requies Domini, ipsuro speciale tabernaculum
ftlio Jesse, quia dicere potuit: Juravit Dominusinihi, in hominum religiosissimis pecloribus insidere, et
sicul et in hujus psalmi principiis dixit. Nam cumi sic ubique esse, ut in bis dicatur immensus et in-
dicit: Juravit 453 DbminusDavid, alterum signifi- comprehensibilishabitare.
cavit; illuro scilicet de quo in alio psalmojam diclumi Vers. 15. Vidttam ejus benedicensbenedicam,pau-
cst : Posui adjulorium super potenlem,et exaltaviele- percs ejus saturabo panibus. Vidua Christi dicitur Ec-
ctum de plebe mea. Inveni David servummeum: int clcsia : qtiia omni auxilio destiluta mundano, solant
\in abest a mss. A., B., F.] oleosancto meounxi eum., B spem suam ponit in Domino, paliturque quod vidua
Et paulo post : Ipse invocabitme : Pater meuses tu,, improbilatcs malorum, direpliones crudelissimasim-
Deus meuset susceptorsalulis mem.Et ego primogeni- piorum; et tanquam maritali auxilio desliluta sem-
tttm ponam illum, excetsumprm regibus lerrm (Psal. per mceret, semper aiteritur, sed mentis castissimae
Lxxxviii,20, 21, 27,28). Hoc est quod hic posuit,, fruilur indeinutalaconstantia. Ad cujus simililudinem
non fruslrabilur eum. Frustrare est enim in irrituml viduam laudat Aposlolits, dicens : Qum auttmvidua
proinissa deducere; quod hic merito negat posse pro- esl, ct dcsolaia, speret. in Dominum (I Tim. v, 5).
venire, quoniam deccptionis locus esse non potuit,, llaec quamvis et conjugalas et virgines conlinere vi-
ubi promissio vcracissimi declaratur auctoris. Sequi- deatur, vidna tamcn dicilur, quia praesidiodeslilula
tur, De fructu venlris tui ponam super sedem tuam. sxculari, spem suam in coelestiSponso reposuit, qui
Fruclus veniris est Domini Salvatoris doctrina cce- eam fecit dc fusca ptilchrara, de erronea rectam, da
lestis, de qua populus Christianus noscilur esse ge- crudeti piam, de caduca firmissimam.Sive (ut qui-
neralus. Frequenler enim diximus institutione fideli,, busdam placet) vidua dicitur Synagoga, quac nunc
quasi quodam venlrc generari posse credenles. Hos s Ecclesia esl: quoniam desincnte Iege, sub qua velut
ergo promittit Paler super Domini Cbristi esse sedem i quodam marito tencbalur obnoxia, veniente gratia
ponendos, quando conversi auctoris sui mandatis,,GC Christo esi sinc dubio copulata; et quasi a priori
doccre similia comprobantur. In illius cnim sedee conditione liberata, nuptias coelestes salva castitaie
recte sedere quis dicitur, cujus et prsccepta docere e promeruit. Quam comparationem et Apostolus fecit,
monslralur. dicens: An ignoralis, fratres (scienlibus enim legem
Vers. 12. Si custodierinlfilii tui testamentummeum,, loquor),quoniamlex dominabilur hominiin quantum
et testimoniamea hmc qumdoceboeos : et filii eorum n tcmporisvivii? Qumenim sub marito esl mulier, vivo
usque in smculumsmculisedebuntsitper sedem luam. i. marifo tiincfaesf lecjemarili [ed., juncla est legi] : si
Explanavit quod superius dixil. Nam el hic de apo- autem mortuus fuerit maritus, cvacuataesl a lege ma-
stolis loquilur caeterisque fidelibus, qui Christi filii
ii riti. Ergovivenletnarilo adultera vocabiiur,sijungilur
dici fidei integritate meruerunt; ipsis enim dicitur : cumalio viro, etc. (Rom. vn, 1, 2). Intendamusetiam
Sedebilis super duodecimsedes, judicanlei duodecim n quod dicit, benedkensbeneiiicam.Quisemel benedkit,
tribus Israel (Malth. xix, 28). His ergo sedes Domini li in ea tantum se testatur benediclionedesinere; betxe-
dabitur, qui el participes ejus regni esse meruerunt, l, dicensautem bcnedkit, qui jugi benedictione sancti-
sicut in Evangelio ipse dicit: Paler, volo ut ubi sunx>» ficat, modo in isiam partem, modo in aliam gratiam
ego, et ipsi sint mecunx(Joan. xvii, 24). El ne ambi- i- suae donalionis indulgcns. Quod nrgumentum dicilur
gerei quibus esset dandum, illis scilicet dicit qui E A conjugalis, quoniam nominmn ipsorum copulatio
tii D
lestamentumDominiet testimonia, oronemque doclri- I- noscilur esse conjtincta; quod eliam in subsequenti
nam pura devotionecustodiunt.Sed ne hoc praemiura m versu faclum esse roonstratur. Sequitur, pauperesejus
putares esse forsilan temporale, dicit, usque in sm- v- salurabopanibtts.Revera pattperesChrisliccelestipane
culum smcutisedebunt super sedem tuam. Cujns sae- :- saginanlur, quoniam in mundanis copiis semper esu-
culi non erit iinis, quia orane praemium ibi incom- i- riunt; sicut in superiori psalmo dicluin est: Divites
mutabili aeternitate perdurat. eguerunl el esurierunt; inquirentes aulem Dominttm
Vers. 13. Quoniametegit Dominus Sion, prmetegit tit non deficient omnibono (Ptal. xxxm, 11). Ipsi sunt
eamin habitationemsibi. ergo pauperesChristi, qui terrenis rebus quidem in-
Vers. 14. Hmc requies mea in smculumsmculi; hic ic digent, scd ccelesti copia perfruuntnr.
habitabo, quoniamprmelegi eam. Hoc secundumlille- e- Vers. 16. Sacerdotcsejtts induamsalulari [cd., sa-
ram nullatenus vindicatur, cum sciamus Jerusalcm m lutare], et sancli ejus exsultalioneexsullabunt. Sacer-
vetustam eversiones desolationesque frequentissime le doiesinduuntur saiulari, quando DominnraSalvatorera
perluliise : de qua scriptum cst: Sion sicut ager ara-
(t- summa fidei integritate recipiunt, et ipsius honora-
953 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. CXXXII. 954
bili misericordia vesiiuntur; sicut de baptizatis Apo- A j ipsum aulem florebit sanctificatiomea. Flotebit ad ex-
slolus dicit: Omnesqui in Cltristo baptizali estis, Chri- primendam sanctitatem glotiosmincarnationis edici-
slum induittit (Gal. m, 27). Unde licct proxime tur, quae sic floruit, sicut di'cit Apostolus, ut omne
dixerimus, non pigel tamen repelere quod nobis po- genu fleetatur cmlestium,terreslrium et infernorum ; et
lest divina mysteria declarare. Tales enim oportet omnis lingua confitealurquia Dominus Jetut Chrislut
esse doctores, ut primo ipsi irreprehensibiles sint, et in gloria est Dei Patris (Philip. n, 10). Quod ad com-
sic reliquofnra instruanl corda fidelium, sicut Domi- parationem dictum conslat agrorum; tunc enim
nus in Evangelio dicil : Qui autem docueril, et fccerit magnum viseniibus decus exsurgit, quandb amceni-
sk, magnus vocabitur in regnocmlorum(Matlh. v, 19). lates camporum floridis coloribus indiiunliir. Verum
Nam quod dicit, extultatione extultabunt, perpetuam lanta laus conlinui floris quomodo potest alteri r.on-
laelitiam vult significare sanctorum, quando cos non venire, cutn prophela effugatusa filio legatur esse de
solum exsultare, sed lacritiadicit gaudere perpetua. regno, et in quibusdam more humanitaiis gravissima
Potest enim quilibet in magna aniroi jucunditate pro- crimina commisisse monslretur? Dominus autem
silire, et iierum aliquando desinere; exsultationeau- Christus quidquid egil, quidquid perlulit, floruit in
tem illi extultant, qui nunquam a collatis praemiis ipso semper paterna sanctificatio: unde illi merilo
amovenlur. ] praesens psalmus aplatur, qui sine aliqua offensione
B
Vers. 17. Illuc producamcornu David: paravi lu- fuisse cognoscitur.
cernam Chritlo meo. llluc cum dicilur, illa beatiludi- Conclusiopsalmi.
nis requies significatur de qua superius Paler dixit: Audistis quid ascendens iste profecerit, audistis
Hmc requiesmeainsmculumsmcuti. Ipsa enim requies qua nosjucunditaiecompleverit. Nam licetab initio
Patris quaeFilii, ipsa Filii quae Spiritus sancti : quo- canlica graduura universa grandescant: licct ista di-
niam sancta Trinilas, quae est unus Deus, nec beali- cere celsiora, quae de Domini adventu clarissimo lu-
ludine separatur, nec potestate, 454 ncc natura roine lampaverunt. Creatore quippe prophetalo, ne-
dividitur. Sequitur, producam cornu David. Et hic cesse fuit gradum crescere, per quem augmenta
David inteltigendus esi (sicut supra diximus) Domi- sumere constat universa. Reslat nobis in sequenlibus
nus Salvator, cujus comu, id est fortitudo poleslalis gradalibus psalmis dilectio proximi et charilas Dei;
iu illa judicatione monstranda est, ubi ab ipso sanctis quae si pura mente conscendimus, tunc ad ejus glo-
acterna praemia concedunlur. Neque enim hoc de sc riosissimum perveniemus aspectum.
polerat David dicere, qui et ipse inter reliquos bea- PSALMUS CXXXII.
tos non daturus est munus, sed a Domino accepturus n
( Canlicumgraduum.
cst pracmittm. Et nt Dominum Christum debuisses
Post itlam praecedentis psalroi sanctissimam prae-
advertere, sequitur, paravi lucernam Christo meo, id
cst lumen pracdicalionis Baptistae Joannis, qui fuit dicationem, in decimo quarto gradu jam positus pro-
ut qui se
rcvera lucerna Christi, mundanis tenebris ccelcstc phela populis beatam praedicat unitatem;
in una charitalis
lumen ostendens; de quo ait ipse Dominus : Ille erat Chrisiiana religione conslringunt,
lucema ardens el Ittcens (Joan. v, 35). Lucerna sine convenientia perseverent. Quod licet ad monachos
dubio lucens, quae non carnalibus ocuiis, sed spiri- quidam aptandum esse judicaverint, nos tamen dici-
:
tualibus appareret, et in toto mundo emitteret de Do- mus et ad generatitatis concordiam perlincre quo-
mini sui oleo saginata copiosissimara claritatem. niara hoc non tanlum monasteriis, sed universae
tuba in unum colli-
Yers. 18. lnimicos ejus induam confusiotte, super pronuntialur Ecclesiae, spirituali
quidquid est Christi milituro in loto orbe lerra-
ipsumautem florebitsanctificatio mea. Inimkos ejus, gens enim reluclor beatis monasleriis diclum,
haereticossignificat et paganos, vel quicunque conlra rum. Non
inslituta vixerunt. autem sed nec generalitati aestiroo subtrahendum. Dignus
ipsius Ejus quod sequitur,
Chrhti Domini designat adversarios. Et sicut sacer- ergo locus qui collectionem fidelis populi contineret,
factam quam incarnatio Domini
dotes Dominisalutari gloria induti sunl, ita inimici quam constat ante
confusioriis velamine vestiuntur, quando illi au- * pretioso sanguine de gentibus acquisiisset. Et merito
D
cjus
dienl: Venite, benedictiPatris mei; islis vero dice- posl illam ponitur, per quam mundo praeslitum fuis-
tur : Ite in ignem mlernum(Malth. xxv, 34, 41). Et se declaratur.
Continenlia psalmi.
ui agnosceres hoc et Patrem facere quod Filius ope-
ratur, hic Patrem dicit inimicos ejus confundere, Ecce aller psalrous qui divisionem cognoscitur non
qnod Filium constat esse facturum. Ipse cnim in habere. Congruum siquidem fuit ut qui de unitate
Evangelio dicit: Pater non judieat quemquam, sed loquebatur, divisionis non reciperet seclionem : sim-
omne judicium dedit Filio (Joan. v, 22). Sed Patris plex roanens sine aliqua diversilate causarum, quos
teslimonio Filii gloria decenter exponilur. Nam et recte atomos nuncupamus. Non enim aut personam
alibi de unitate cooperationis dicitur : Pater meus mutat, aut causam, aut locutionem suam convertil
usquemodooperatttr, et ego operor(Ibidem, 17); quod ad aliud; ista enim tria sunt, quae divisionem viden-
etiam de Spiritu sancto intelligi debere non dubium turgenerarepsalmorum. Qui atomi adduo illa forte
est. Saepe enim de una persona dicitur, quod de lo- pertinent minula, quae mulier in gazophylacium mit-
lius Trinilatis potentia sentiatur. Sequitur, super tens, plenissimre misericordiae probatur muncra con-
 955 M. AURELII CASSIODORI 956
secuta (Matth. xxi, 2). Sic et nos, si virtutem psal- A l zatum Christnm Dominummansit (Joan. i, 32), qui
morum islorum piis mentibus hauriamus, remissionem est caput corporis Ecclesiae,crucifixum, tertio die
omnium suscipimus peccatorum. Ille enim ad laudes suscitatum, quod ascendit in ccelos, et sedelad dex-
Domini invitat, iste hortatur ad proximi charitatem. lcram Palris. Sequitur, quod descendil in barbam, id
Expositio psalmi, est Spirilus sanclns, qui supra apostolos inaeslima-
Vers. 1. Ecce quam bonum el quam jucundvm ha- bili potentiae suae virtute descendit (Acl. H,4), quan-
bilare fralres in unum! Ecce, ostendentis est polius do nationum diversarum linguis sub varietate locnii
quam loquentis; quod solet magna mentis inleniione sunl. Barbam siquidem benedicimus apostolos, quo-
protenia manu fieri, qtiam sermonibus cxplicari. Bo- niam haec robustissimae virilitatis indicium est, et
num respicit ad charitatem, quoniam perfecti viri fixa sub suo capite perseverat. Mullis enim passio-
communibus se hortantur exemplis, et alter alterius nibus divino munere superatis, apostoli viros se con-
virtutes imitando, mutuae dilectionis se incendio slanlissimos per Dei graiiam probaverunl: servanles
comprehendunt. Frequenler enim bonum facimus, ct etiam regulas quas a Domino acceperunt, sub suo se
adversitate animi dissidemus. Est enim perfecta vir- mansisse capite monstraverunt. Sed ne hanc barbam
tus, ut ipsum bonum debeat tibi placere quod feceris. cujuscunqiie hominis fortassis adverteres, addidit,
Habitare, id est in bono proposito permanere. Ipsa B ] Aaion, qui Chrisii speciem prseferens, jam ipsum in
est enim habitalio quam Dominus quaerit, non tecta sacerdoiio suo sub-quadam imaginatione gestabat.
parietum quae consociant corpora, sed quae animas Frequenterenim nomina deipso translalitia dicimus,
religiosa societate comungit. Tati enim dicto prohi- sicut Salomon, David, Samson : ita et hic Aarorr.
bel circumcelliones, qui diversa monasteria volun- Adjecit, quod descenditin oram veslimentiejut. Ora
tate 45S routabiii pervaganlur. Dicendo antem, vestimenti Domini Salvatoris significaiur Ecciesia,
fratres inunum, significal eos qui Cu\eisocielate suli quia usque ad exlremitates ejus descendit Spiritus
uno patre sunt constituti, quibus est (siculin Actibus sanctus, quando baptizatos usque in finem saeculi
apostolorura legitur) cor unum et mima wia (Act. misericordiaRsuaedignationesanciilicai. Ipsa estenim
iv, 32). Sed ct illi in uno babitant, qui ereroi solitu- Ecclesia, quae et per* lunicam illam designata esl,
dines pervagantur; qui quamvis corpore videantur quae dividi non potuit lempore passionis. De hac igi-
esse discreti, fidei laroeo concordia non probanlur tur veste Palres nostri spiriluatitcr et copinsa dixe-
esse divisi. Quod si ad litteram intelligas, bona esi et runt. Nam Josephus in libro tertio Antiquitatum li-
ista socielas, quse.frairurn ccetibu.scpngregatur, sicut tulo ociavo, magnarum rerum exinde sacramenla
in Actibus apostplorum legiuips.: Ei dislribuebalur patefecit: probans quatuor colores earum, id est,
unicuique prottt opus eral; nec enim dicebal aliqttis G C byssum, purpuram, hyacinthum etcoccum.elementa
[ed., aliquid] suum proprium inter illos, sed eranl illis niundi rationabililer indicasse. Hieronymus eliam sd
omnia communia(Ibidem, xxxv, 32): Sic lamen psrs Fabiolam scribens (Epist. 128), et de hac quoqucre
ista laudabitur, si illa animi concordia quam superius non destitit esse proficuus.
diximus, non negetur. Nam ui banc aduniiionem Vers. 3. Sicul ros Herrnon, qui descenditin monlem
non mediocre aliquod bonum, sed intelligeres esse Sion. Venit ad aliam laudis comparationem, quae
mirabile, sub mysticis comparationibus usque ad fi- iterum (sicut solet) significatione nominum ingeniia
nem, laus eam digiia prosequitnr, ut res preiiosissi- nobis arcana patefacit. Ros est tenuis ac levis pluvio,
ma cutn sui procconiigratia jungeretur. non pergullas veniens, sed per quasdam minulissi-
Vers,. 2. Sicut ungttentum in capile, quod descendit mas partes duritiam terrenas nriditatis infundens.
in barbam, barbam Aaron, quod descendit in oramve- Per hunc cuncta germinantia coalescunt, et in varios
sijmcntf ejus. Incipit superioris versus per compara- felus lemperatrcnis inunere perducuntiir. Hermon
tiones subiilissimas facla declaralio. Priscis enim Hehraeumnomen est montis ultra Jordanem fiuvium
Ipmporibus afii ungebantur in reges, alii in prophe- constiluti, cujus interpretalio (sicut a Patribus tradi-
tas, a.lii in pontificum reyerentissimam digniiatem ; luni est) signilicat analhema. Ros ergo montis istius
qiii ^amen simililudinem pronuntiabant Domini Chri- D I nutriens peccatores, qui sub anathematis exsecra-
sti, sicut et alia multa quaeillis temporibus figuraliler tione jacuerunl, descendilin montemSion, quando ad
agebanlur. Veniensautem inyisibiiiter el incorporali- conversionis remedium Domino largiente pervene-
terunctus est Dominus Chrislus. Caeterum corpora- rint. Sion enim significat Ecclesiam catholicam, quae
liler tinctus fuisse non legitur Rex omnipotens, Pro- recipil gentes, quae erant sub anatheinalis periculo
pbeta mirabilis, Pontifex aeternus, qui se immacula- constilulae. Quaerasforsitan quare dixerit,</ut descen-
tum prb peccatoribus obtulit immolandum. De isio dit, dum magis dicere potuisset, ascendit: quoniam
autem uiiguento quadragesirous quartus psalmus di- ad meliora iranslatus est. Sed usiis iste commtinis
cil: Propletea unxit te Deus Deiis tutts oleo Imtiiim est dicere de hls qui ad cogniiionemaliquam larde
ptm consortibns tuis (Psal. XLIV,8). Quod si adliuc [ed., trahemloj veniunl : Descendit ad veritatem,
cvidentius qnreras quid sit istud oleum laetiiitr, aut descendit ad jusiiiiam; utique quasi de culmine illo
unguentum spiriiualc, non abs.reest illud advenerc, superbiaeperveniunt ad planamlucidariique rationem.
quando Spiritus sancius secundiim lectionem evan- lloc est enim rorem de Hermon ad rnontem Sion
gelicam irt cotumbaespecie descendens, supra bapti- descendere, gentes de impietatis sede ad bealitudinis
957 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. CXXXIIL 938
amcena traiujire. Hoc est quod et yersus primus>A 1 tenus fideles viros perfecta operatio consequalur; et
edixerat: $pce quam bonum et quamjucundum habi- hic imiteniur suavitatem.qua: in illa patria in sanctis
tare fratret,ift Uffitnx! creditur mentibus essc mansura. Dignum est enim
Vers. 4- Q^Ohiafttillic mandavit Dominusbenedi- ut benedictioilli persolvatur, ad quem summo sludio
ciionemet vitam usque in smculum. Illic, in montei constat ascensum. Nunc de ipsius mandati virlute
scilicet,Sion, id est Ecclesiac, quae fratrum adnnaiio- traclandum est, ut intellecta sententia utilitatem
ne consistit, mqffdavii benedicliqntm, boc est, misitt nobis possil aperire discussa. Praeceptum est enim,
Dominum, Salvatorein, qui credentium vila est ett Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, el ex
beatitudp perpetua. yerurn hoc montis nomcn saepe > fofa anima fua, el ex lola virtute tua, et proximum
diximus ccelestero illam Jerusatem significare, cujus; tuum sicut leipsum. In hit enim duobut prmceptit
et haec terrena portat imaginem. Ipsa est eniin qure> tola lex pendet, el prophetm(Mallh. xxn, 37, 39, 40).
viiam coininet sjoe fine, quaegaudium sine intermis- Admiranda complexio in uno capite dicere, quod in
sione; ct quod omne genus fel.icitatisexcedit, a suoi Scripiuris sanctis possis omnibus invenire! Nam qui
benclicio regitur et possiddur au.cl^ore.piccndoen.im. i Deum ex toto corde, ex tola anima, ex tota virtute
i//ic, ubi concprdia significata est ostetidn.ur, quiai diligit, locum vitiis non relinquit. Ubi enim intret
discordibus benedictio nulla praestatur. Vides con- B \ scelus, cum Deo totus occupatus est animus? Diabo-
gregatio ifla qUibus simililudiiiibus, et quan'a admi- lus enim vacanlia desiderat, nudata perquirit; sed
ratione laudaia sil; ut nullus dubitet ingens esse2 ubi Deum praesentem reperil, sub magna confusione
donum, quandp ab ipso laudatur qui dainrus cslt discedit. Ita si Deum toto corde diligimus, ejusque
praemium. Cprniiderandumest eti.aimquemadtnodiim i nos potcstaii affectuosa devotione contradimus, ncc
uno sensu, una complexione psalmus iste cucurreritt tocum culpis dare possumus, et in viis semper reclis-
[mss., concurreritj. Quod schema dicilur hyrmos,, simis ambulamus. Vascula ipsa ciim aliquo liquore
quando series orationis tenorem suum usque ad ulii- p!ina sunt, supervenienlium .mgmenta non capiunt:
mum servat: ubt ncc persona aUa, nec causa muta- ila nos si divina charitas totos repleat, non erit quo
tur, quaro jara et in centesimo dccimo sexto psalino» crimen inlroeat. Sequitur, el proximum luum sicut
propter indivisibiLcrolextura posuis.sedignoscirour. teipsum. Proximum diligimus sicul nosipsos, cum
Conclusio nulli malum facimus, sed omnes simili rit nosmet-
456 psaimi.
affectione Iractamus. Nullius enim acquiescit
Ostensa nobis est unilatis utilitas, dectaratum quid ipsos aut pericula sibi calamitatis opiafe, aut
fralernus pracsiare possit affectus. Diligamus fratrcm ingenium, dolosis insidiis velle concludi; sed ita sibi omnes
lanqiiam nbs; amemus Dominum supra nos, ut ista .
. ' pr.ospicicupiunt, ui nullis adversitatibus appetantur.
dilectio proxiinoruiri ad illam nbs perducat Domini C
Haecsi in alios compari voluntate servemus, si quae
perfectissimanl ciiarilateni. Nam quid jucundius esse'
imiiari ih illa beata nobis impendi volumiis, fratribus similiai faciamus,
poiest qiiain bic uiiod patria
summo miiiiere consiat attribui ? Feranlur hic qni omne delictum, omne flagitium, omne cessat sine
dubitalione peccatum; talesque praesens regulared-
ibi nimis ainaiidi sunt. II c monasteriis, hoc Eccle-
dit, quales nos coelestis magtster esse praecepit.Istud
siis, hbc civitatibus, lioc villis, boc eremis esse pra> mandalum el bonos angelos forlasse amplectitur, qui
dicalum. Nullus enini ab isla fraternilate dividimr,
dura nobis qualia ipsi possident provenire cupiuht,
qni affectuifisanctae religionis liaberc nionstratnr.
Sed r.ec ilttid iiidiscussiini relinquenduin esi, quodJ consortes nos aeiernfeillius societatis acquiruni. Me-
hic primo ciiaritas poiiitur fralruni, et post sequilur mento praelerea quod charitaiis doniinicaehic lerlius
divina d lectio, diini in mandato priiuiitii locuni le- psalmus est, ut ex ipso numero virtus possit sanctae
neat : Diliges liominum lcuin luv.ihex loto corde luo, Trinitatis agnpsci.
el ex lola aniiriaiua (Deut. vi, 5); ei post scquiiur, Di't'!st'opsalmi.
cf proxtiiium luttmsicul leipsum -..Matih. xxn, 57). Prima parte invilat propheta ad benedicendum
tlabet hoc consiietudo doccniiuni, ut iiro cxplicandai Deum : ubi plurali numerb praedictam pieliem co-^
utiliiaie causarutn apiissinie convertatiir otdo dicto-- JI gnoscilur admonere. Deinde conversus pbpulum sin-
rum. Diguiimentin fuii (quouiam in bis ps dinis sem- gulariier benedicit: quia sancia unitas decus est ac
per ascehsus est) ut ad MIIIIIIHIUI pnsi cuncia pnnc- virtus Ecclesiae.
" '''" bmnibus pracstaniius esse decla-
retur, quoil.rebus Expositio psalmi.
ratur.
Vers. 1- Ecce tiunc benedicile D.oniinum, omnet
PSALMUS CXXXIII. servi Domini; qui.stalis,tn domo Domini, in athis do-
Caniicum graduum. mus Dei nostri.
Resptcia,muspculo cordis intetilo, qiicinnil.niod.nm i Vers. 2. In nociibusextoltitemanusvestra^in sancla,
vestigia summa virtuluin trtiiiMiiissis giailibu. pro- ei benediciieDominum. Ideo duo versus simul posui-
)hela conscenderit. Illi enim bcat.e fralernilali, qiiami n us, qu iiiiain sibi iiiyicem niulua connexione jun-
in unum dixeral congregandam, nunc quod superestt ciiuiiir, ui nobis inijilettis sensus evidentitis appare-
Milubriierpersuadet, ut fclix ndunalio in landes Do- rpi. Prinium quaramus cur et hic et in superiori
iiiini flagranlissimo charii.itis studio conciteiur, qua- psaluro, Ecce posuerit; scilicet ut rebus cerlis atque
959 M. AURELll CASSIODORl 900
perfeclis non solum sermo, sed etiam articularis prae-1A ne quis sibi aliqnid arroget, Dominum dicit esse bt-
starclur ostensio. Nunc autero diclum est, quia tot nedkendum, quando ipse donat et animummisericor-
gradibus ascensis, ille solus laudari debnit, qui tanta dem et substantiam largiorem. Sic cliaritatem Domi-
conccssit. Primum enim fuit, quod proficienter as- ni et laudibus sacris, et pia docet operatione com-
cenderat: deinde quod super hunc ascensum, alium plendam. llis peractis, respice quam digna retribulio
non babebat Tunc cnim roajori studio praedicandus subsequatur.
est Dominns,quando facit sua largitatc securos. Sivc Vers. 3. Benedicatle Dominusex Sion, qui fecitcm-
(ut aliis placel) lempus istud significat mundialc, lum el terram. Explicata commonitione, qua dixit
quando bic excrcendus est aninius, ut ibi actcrnisac charilalis studio in Domini laudibus et bonis opcri-
pcrpcluis laudibus occupclur. Benedkile Dominum, bus permanendum, venit ad parlem secundam, in
significal laudalc : quia nos illura benedicendo lau- qua uno versu populum benedicit, qui in unitalis con-
damus; ille autem nos benedicendo sanctifical. Au- slanlia el dileclione Domini perseveral. Prius enim
disli servum; etne aliquid putares abjectum, addidit omnia pluraliter dixit, nunc autem psatmum sub sin-
Domini; ut de potentia summi principis dignitas gularitale conclusit; tit qui anle fideles fratres in
cresceret servienlis. Hoc se nomine Paulus honora- unitate collegerat, modo illi populo jam diligenti Do-
bilem genlibus fecit; sic cnim Epistola ejus prrcfa- B ' minum benediclionis munera praestarenlur. Quapro-
tur : Paulus servitsCliristi(Rom. 1,1); cl iterum : St pter si volumus esse benedicli, amor nos sanctacTri-
hominibus placere vellem, Christi servtts non essem nilalis, et unitas beatae complectalur Ecclesirc. Et
(Gal. i, 10). De Moysequoque in alio psalmo : Misil intende quam competenter hunc psalmum perfectus
Moysen servum suum (Psal. civ, 26). Quaproptcr ftnis amplexusesl; ut qui usque ad Jerusalem coele-
istud jain de perfectis proprie dicilur, qui et aniici stem conscendit, benediclionem supernam loco re-
Sine dubio nuncupanlur. Seqiiilur, qui statis in domo munerationis acceperit.
Domini, in atriis domus Dei nosiri. Servum quidem Conclusiopsalmi.
prius dixerat ad honorem; sed ne inceria corda mor- Libet referre quemadmodum usque ad supernam
talium hoc et ad alios Iraherent, qui indevoti esse
Jerusalem gradus isti pervenerint. Priroo siquidem
noscunlur, dum omnes Domino crealurae conditionc saeculidesignat horrorem, post quem ad vir-
gradu,
subjecti sunt, addidil, qui statis in domo Doinini, id tulum omniura studia festinalur. Secundo, vir-
cst quorum animus in Domino religionis firmo vesti- tus divinaedefensionis cui nihil obviare
exponitur,
gio perseverat. 457 Sfare enim de illis dicitur, qui posse monstratur. Terlio, maguum gaudium cssc
a bono proposito facilitalis crimine non labunlur,
n dicitur in Ecclesia Domini pura mente versari.
sicut diclura est de diabolo qui archangelus fuit, el in inter quaslibet angustias docct conslanter de
Quarto,
veritate nonsletii (Joan. vm, 44). Nominata quidcm Domino donec miseratus cxaudiat.
praesumendum,
domus, concludit et atria; quoniam atrium ingressus monet ut liberati periculis, non nobisali-
Quinlo
csl mansionis. Significat enim eos, sive qui jam in sed omnia Domini virtulibus appliccmus. Sex-
quid,
penctralibus sunt Ecclesiac, sive qui in ingrcssu ejus lo, monlibus solidissirois comparalur confidenlia
essc meruerunt. Diversa enira loca sub unitatis gra- fidelissimiChristiani. In
septimo dicitur quam copio-
tia habere constat Ecclesiam. His quoquc diclisaliud sos fruclus metant in
lacrymis seminantes. Octavo,
genus firmitaiis adjecit, Dei noslri; hoc esl, non1 nihil permanere dicitur, quod voluntate propria unus-
quem gentililas colil, sedqucm vera catholica religio1 quisque fuerit operatus; sed illa tantum esse firmis-
confitetur. Addidit, In noctibusexlollitemanus veslras sima, quaeauctore Dominoconstruunlur. Nono,tiroore
in sancta, et benediciteDominum.In noclibus, mundi Domini pronunlialur homo beatus fieri, ct univcrsa
islius significat (elerrimum tcmpus, quod semper itii profutura concedi. Decimo, infundit patienliam
creberrimis tribulationibus obscuratur. In hoc ergo1 devotis, quam per Ecclesiaeverba commendat. Unde-
sacculolevandtc sunt manus ubi bona operatioDomini cimo, de profundis poenitensclamat ad Dominum, ut
merelur auxilium.Sic Moysesquandiu manus tendebat,1n in liberandis hominibus quanta sit Divinitatis poten-
Amalccb audaciasuperbapremebalur(Exod.xvn,ll): tia senliatur. Duodecimo, virtus mansuetudinis et
praesagans crucem beatissimaepassionis. Nam quodI humilitatis ostenditur. Tertio decimo, sanclae incar-
digitos extendebat, Decalogum fortasse significabat. nationis promissio et dictorum veritas approbatur.
Qni cum brachia remisisset, iniroici superbia despe- Quarto decimo, fratribus spirilualis adunalio prae-
rata surgebal. Et idco bonis operibus levandae nobis> dicalur, supra quos benedictio Domini, et aeterna
sunt manus ad Dominum, ut adversarius diabolus su- vita provenire monstralur. Quinto decimo, in laudi-
pcrna majestate vincalur. Sed intende quid significet,, bus Domini perfecta illa charitas excitalur, supra
cxtollite, id est uberius eleemosynam facite; Domi- quam nihil potest nec majus dici, nec gloriosius in-
nus cnim non tanlum a nobis exigit pia verba, sed1 veniri, sicut apostolus testatur: Deus charitas est
facta. Addidit, in tancta, ut eam manus seminet Chri- (I Joan. IV,8). Quapropter lanli miraculi jugiter con-
stiani. Nam si illam haerctici faciant aut pagani, ma- sideremus arcanum; ut talia semper inspicientes,
nus eorum non extolluntur in sancla; quoniam ipsam1 morliferos saeculivilemuserrores. Continet siquidem
solam elecmosynam Chrislus accipit, quam ejus no- bic numerus et illud praeterea sacramentum; ut cum
mini fidelis Christianus obtulerit. In quo tamen actu,, quinque sensus corporei, per quos fragilis bumanilas
m EXPOSITIOIN PSALTERIUM.PSAL. CXXXIV. 962
conlrahit orane peccatum, Trinitatis fuerint virtute A A similem qualitatem sanctae Trinitatis indivisibiletn
dominicae
superati, ad quintum decimuro gradalium psalmorum nobis ostenderet unitatem. Laudis enim
nos culmen educat; eoque fiat, ut corporis irobecil- usque ad divisionem positara multiplex causa narra-
litaie submota; donentur victoribus praemia sem- tur. Nam cum sint omnia valde bona quaefecit, cujus
piterna. ipse sit bonitalis advei titur, a quo talia manasse nos-
cuntur. Addidit quoque, suavis, ut non solum beni-
PSALMUSCXXXIV.
gnum, sed et duicem esse senlires. Sic enim et alibi
Alleluia. dicit: Gustate et videte quoniam suavis etl Dominus
Post gradalium pulcherrimam conslructionem, ( Psal. xxxin, 9). Psallite vero dum ponitur, ad bo-
quae usque ad illatn pervenit summitalem quae in nas corporis operaliones refertur; ut in hac mundi
seternumsecuros efficit et felices, congrue nimis po- conversationeDominumvideamur de noslra probitate
nitur, Alleluia; ut laudibus Dominisancta perfruatur laudare.
Ecclesia, cui tale munus noscitur praeparalum. Qua- Vers. 4. Quoniam Jacob elegil sibi Dominut, Israei
propier sinceris roentibusalacres Atleluia dicere fe- in possessionemsibi. Et hic versus adhuc ad illam par-
slinemus, ut illi sancto populo per divinam gratiam tempertinet, cur Dominus debeat praedicari. Non-
misceamur. iH nullos aulem titillare cognoscilur, quare non sit liic
Divisio psalmi. Abraham positus, cui primum haec possessio a Do-
roino promissa declaratur? Sed Abrahae vocabulura
Per totum psalmum propheta ioquitur. Primo in-
non hoc videbatur significare, quod de islo nomino
gressu propter nominis ejus potentiam, laudes Do-
poluisset advefti. Jacob siquidem supplanlatorem
mino dicit esse solvendas, quia fecit quae voluit in dictum est, qui benedictionent
cosloet in terra, magnalia ipsius diversa commemo- interpretari saepejam
fraternam gloriosa nimis cupidilate praeripuit. Quod
rans. Secundo, quoniam veritalis perfecta laus est
ad evocatani nuroerositatem gentium competenler
destruere falsitalem, idolorum cultores sub irrisione
diversos ordines ut Do- aptatur, quaeadvenlum Domini Salvatoris ad se cre-
redarguit. Terlio, admonet, dulitate trahens, Synagogaemunera promissa perce-
minura laudare non desinant. Sic gentis demonslra-
pit, et priorem populum religiosa festinatione supe-
tivum in ulraque parte mirabili exsecutione com-
ravit. Sed post illam palriarchae mysticam luctam
pietur.
quam Jacob cum angelo conslanter exercuit, ipse
458 Expositiopsalmi. quoque Israel appellari meruil; quia tanlae concerta-
Vers. 1. Laudate nomen Domini, laudate servi Do- tionis fixa mente pondera toleravil. Israel aulem in-
minum. ( terpretatur vir videns Deuro, quod ad illam pertinet
G
Vers. 2. Qui statis in domoDomini, in alriis domus significationem quara Dominus possidet in beatis.
Dei noslri. Post praeleritos (sicut dictum est) psal- Elegii itaque Jacob, dum Ecclesiaepopulum diversa-
mos, quibus ad omnium virlulum culraen divina mi- rura gentium congregatione subadunavit. Possidet
seratione prophela conscendit, in doroo Domini Israel, quando in illa beatorum resurrectione, ipse in
stautes alloquitur, ut post collala tara ingeniia bene- omnibus probatur habitare.
ficia laudare non dcsinant cceli terracque Creatorem. Vers. 5. Quia ego cognoviquod magnus esl Domi-
Et respice praecepta ista in his duobus versibus qua nus, et Deus nosler prm omnibus diis. Omnis relatio
distinclione creverunt. Primo dixit: Laudate nomen certa redditur, quando is qui refert, quod dicit se
Domini.Et ne quibuslibet hoc putares injunctum, probasse testatur. Atque ideo cognovissese dicit pro-
addidit, laudateservi Dominum,id cst, qui serviipsius> pheta quod pracdicat, non aliqua visione carnali, sed
eslis prona voluntate devoli, et Dominumvos habere in ilta altiludine scientiae positus, ibi magnum con-
senlilis, quetn nulla superstitione contemnitis. Terlioi templalus est Dominum. Videbatenim vir sanclissi-
dicil; Qtii statis in domo Domini,hocest, qui perse- mus Majestateroillatn mirabilem cunclis potestatibus,
veranii et intilubabili voluntatein ipsius sancta cre- et coeloruin virtutibus imperanlem; et necesse fuit
dulitate consistilis. Contra illos scilicet dictum, quii D1 ut diceret: Quia cognoviquodmagnut est Dominus,et
paiientes defectum de collato subilo honore cecide- Deusnoster prm omnibusdiis; non quia praeter ipsura
runt. Sequitur, In airiis domusDei nostri. Atriumi aliquis Deus est, sicut in alio psalmo legitur : Quo-
dicitur aroplissimaedomiis primus ingressus, ubi sibii niam qttis Deus prmterDominum,aut quis Deus prmter
habitanles propler expellendum frigus focos facerei Deum nostrum (Psal. xvn, 32) : sed quia potestatibus
noscebanlur; ct ab atri fuminebulosissimisglobis ap- diversis boc nomen abusiveconstat imposilum, sicut
pellala atria, quasi atra, tradit antiquitas. Et quiai in Exodo legitur: Constituile deumPharaonh (Exod.
nullus sermo vacat, qui non aliquod mysterium con- vn, 1); et Apostolus dicit: Nam etsi sunt qui dkan-
tinere videatur; et illos etiam dicit Dominum debere: lur dii, sive in cmlo,sive in lerra (sicul sunl dii multi
laudare, qui in primum merabrum dorous dominicae i et dominimulli) nobis tamen unus Deus Paler, ex qtto
videntur ingressi. omnia; et unus Dominus Jesus Christus, per quenx
Vers. 3. Laudale Dominum, quoniam benignus est! omnia, el nos per ipsum (II Cor. vm, 5, 6). Unde me-
Dominus: psallite nomini ejus, quoniam suavis est. rito prm omnibusdiis magnusdicilur Deus, a quo cun-
Considera quod laudale tertio posuit, ut per laudis> cla creata sunt.
963 M. AURELH CASSIODORl 964
Vers. 6. Omniaqumcunquevoluit, Dominus fecitin A cus; ui advertamusnoncasualiterfacta, sed in magnam
£mto,el in lerra, in mari, et in abyssis. Post illa quac intelligenliam sequentis aelatisfuisse praemissa.Nam
superius dixil, in allum se telendit vera niniis et si considererous altius, et.hodie talia fiunt. ASgyptus
excelsa praedicalio. Quod schema dicitur epiphone- bic mundus est qui diversis cladibus affiigitpopulum
ma, id Cst pbst narralas res crescens ad majora sen- Christianum; sed Dominivirtule potemiaque terretur.
tentia. Nam quamvis sint inenarrabilia opera Domini jEgyptusautemsignificatafflictionem,qu:e [alias, quij
WtusqUemiihdus referro non praevalealquod opera- noii aliier dimiitit aniitias lidcles, iiisi in ipsa [ alias,
turih miiriijo, Viictamen universa slupenda brevitate ipso] duris laboribus ingtaVeniur. Primogenita enim
Crihcliisasiiiit: omnia Deum fecissequw voluiiin cm- inundi, quasi iEgypli percuiit, quando liatos bomines
to, el trt ferra, itt tiiari, el in ubystis; ut et creata quae in originali peccato potentiae suae inspiraiione cof-
vVdes,ejtis voluntate facta esse cognosceres; ei illa rexerit. Ab homineusquead peeus, id est a pruderilib-
qtfaehdrtiahis nequeunt conspeciibusapparere, ipsius ribus hujus saeculiusque ad mansuetos ei simplices
potentia contiueri posse senlires. Cmlumpositum est viros. Omnes enim nisi per gratiam Doroini libeferi-
pro ciitiCtis cbelesiibiis, terra pro omhibus quae in tur, a diabolo velut Pharaohts impia dominatione
tcfra gSgniihliir, mare commemoralum dicatniis pro depriinunlur.
istis sirtlbils quos commeanliuni discursus invisi- B Vers. 9. Misit signa el prodigiain mediotui, JEgy-
tat, abyssus vero Oceanuitt designat, qui et nobis pte; in Pharaonem et itt omnestervos ejus. Misit signa
igholus, et (tii quidani feierunt) aliitudine nmgna et prodigia,quando in passione ipsius terra contre-
pfoftihdhs eSt. iii liis auteui uronibus voluntas Do- muit, saxa dirupla sufu, et niulii sauctorum ad civi-
rnitii sine .itiqua dubilatione cOmptetur.Quid autemt tateni Doriiini, superata rhortis lege, verieriint; quod
fecerit Doititnus, subsequenler enarrat. iri medio mundi, id est palam aique visibiliier eve-
Vefs. 7. iJdueeiistiuoesab exiremoterrw: [ulgura ini nisse raanifestum esl. Signuhx, est res praeterspe-
piinviamfeCit. Qttl producit veritos de thesaurissuis. ciem quam ingerit sehsibus nostris aliud aliquid ex
HttCSiad littefara iiitendas, secreta naturre Doinini i se faciensin cogitatibnemvenire; sicut, vestigioviso,
testaltir adiuihistfatione cnmpleri. Sed quoniam de; transiisse animal cujus vestigium esi cogitamus. Di-
Hebracopoptito dicit inferitis, convenit hoc quoquei clum est verO signutriab eo quOdsignificet. Ptodigia
hOininibnsapplican'. Eduxil itubetab extremo terrw, quasi porro digia, id cst longe praedicentia.Hocet
qilhiidoproplicias ab liuinili proposiio ad praedica- hodie facit, quando animas fideles per aliqua prae-
liOHisfebit fastigia pervenire. Qui merito nubibUs s missa signa convertit. Phdrao interpfelatur dissipa-
coinparaniur; quonimi imbre sui eloquii a fuluri ju- lio. Et cui aplius dabilur nisi diabolo, qui liumanum
dicii hPs calOi-edefcndiiiit, duro animabus nostriss G ( genuscrudeli voto persequitur? In omnesservosejus,
profutiira depromuiit. Nubesenim ( sicut frequenterr liomines significat, qtii ipsius voliintalibus obsecun-
dlcttirn est) prophetas accipi deLcre Scriptura testa- daut. llliits enim fmiuli dicimur cui consenianea
tuf, dicens : Mandabonubibus459 me's < «e p/ua»ff mente servimus. Et ideo diaboluscum minisiris snb-
sntperea)n piuviam.Sequitlir, (ulgurain pluviamfecit. mergilur, quando fonte salutari Christianus popUlus
Pfaedicalionesitaque propheiaruin fulgura sunt, cuni ti a nelando errorc liberatur.
pereiitinnt inimicos : pluvim,cuin devotos a peccalis s Vers. 10. Qui percussil gentesmultat, et occiditre-
diluunl, el ihilirein eis salutis infundhnt, unde spiri- ges fories. Gentesdicit vitiorumnoxias catervas, quae
luales gerinineiil fructus, et in maturaui iriessem,, nos intus, velut barbaran i:ationes,semper affligunt.
DomihOproestante,coalescanl. Addidit, quiproducitf llas percussas dicit, quando satisfactione pcenitCn-
ventot de ihetauris siiis. Ventosenim non improbe po-- tium vulneranlur. Nam quod nobis salus, illis vulnus
nimiis apostolos, qUoriimpraidicalio totum munduro n est. Occiditeliam in nobis reges fortes, cum spiritus
tanqualn ventus Celerrimus percucurrit; de quibus s iminuiidospeccatorum labe dominahtes, emundatione
alio loco scriptuiri esl : Sar/iffassuas ardeutibuseffe- i- delictnruiu reddit extraneo=. Qui raefito in voluti-
cit (Pial. Vii,14). Nam ii>sis<|uoquevenlis pennae|>ro ,i tate sua dicunturoccisi, quia nos exsiinguere minime
discursns celeritate iribimnuir; ait enim : El ascen- i- D valuerunt.
dit tttper cherubim, el votavit: volavit sttper pennas is Yers. 11. Selwnregem Amorrhmorum,et Ogregem
veritorum(Ptal. xvn, II). Subnectit, deihesauris suis, s, Basan, et omnia regna Chanaanoccidit. Cum multos
nhde revferaspiriliiales [jolerant prodire divitice. Et it reges lilii Israel, Domino favenle, prostraverint, hic
iiot.1quOd per hus ocio versus diversis modis i>u- I- duo tantum memorantur; scilicet Ut per inlerpreta-
ginunlo quodaih laudis inagnalia Doriiini dulcissima IU tionem istorum nomiuum, ad il arh signilicantiamdu-
varietate describil. Qnodsclienia dicitiir auxe^is, La- i- ceremurqiiaehodieinnobisagitur.Se/isttinterpretatiir
line augnientum; quuni.iin pcr certos gradus semper er leniatio coloriini, Amorrhmi amaricsiritesdesigriant.
ascendil. Quaprupter explanationem Sensuumnon pi- >i- Amara siquidem vitia stiut, quae rios ab illa beatitu-
gel frequenter iterare, quahdo ipsa qtioque auclorilas as dine jucundissima deducunl. Ilaec habent diaboltim
sine fastidio eadem inonstratur asSumere. regem , qui est lenlatio colorum, quando Se trans-
Vers. 8. Qui percussil priniogenita jEgtjpti ab ho- o- formal in angelum lucis (I Cor, ii, 14); ul per colo-
mne usquead pectts.Ista miractila frequenter ad intel- i\- rem atque speciem bonitatis devotoriim animas as-
ligendain Domini potehtiam repetit sermo propheti- i- s.dua teniatione subvertal. lsta Divihilas iii nbbls
 $65 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. CXXXIV. 966
occidet, quahdb fidelium uientes atali servitute libe-, A Filium misit, ut ejus landero aliquando scelefata du-
raverit. Seqtlitttf, Et Ogregem Bdsan. Og conclusio ritia solveretur. Sedquia detestabiii obstinatibne du-
di<iur, Basiintibhfusio. Merito ergo cOrifusionisrex ratus est, judicabit eum utiqtie; quia rioluit essc
couclUsiOperhlbetur. Diabolus enim quando nobis ipsius, quem de cunctis nationibus elegerat possiden.
iter illiid salutare concludit, in confusione nos nc- diiin. Cui dicit : Attdi, populusmeus, et toquar ( Psal.
fanda derelihquit, inquaille lelerrimus regnat. Unde XLIX,7); et alibi : Popule meus, quid feci tibi \Mich.
etcivitas ejttSftabylonia dicitur, qure item confusio vi, 3) ? lslos crgo judicabit. De fidclihuS arilem audi
nominatur. Set) liaec omnia vinus divina deslruit, quid sequitiir : Et in servis suis consolabitur; utique
qU&nddHPSad friisericordiar:suoedbfla perducit. Ad- dum illis praeiniapromissa restituet, qui hic prPpter
didil, ef omnia reyha Chanaan occidil. Chanaan inter- nomen ejus laboriOsa cbntemptiorie [ ms. F. et ed.,
pretattif humiliatio : sed non illa quac perducit ad contentiOhe] vexati sunt; de quibus scriptum est :
Dominum. Nahi ct ilii humiliati dicuninr, qui de Beali qui lugent, quoniamipsi cdnsolabttntur.Sic enim
honore sanclb decidunt, el pessima conversatione et alibi de ipsis dicitur : Qiii credit in me non judica-
rilerguntur; sicbiihalio psalmo dicilur : Et humiliabit bilur, sed Irailsielde motlead vitam; qui auternnon cre-
catttmniatirem (Pttil. LXXI,i). Nam si humiliatio et dit, jam judicatus est (Malllt. V, 5; Joait. nt, 18). Vi-
ad poertainmihltrte pertineret, non legeretur: Qui]B des quid profecerit gradatio illa quam diximus; ut
seexattat, huMiidbitur(Malth. xxin, 12). Quapropler enumeralis magnalibtis Domini, usque ad ejris venerit
hanc buiniliaiibhem, quae in mato inlelligenda est, sanctum tremendumque judicium. Nunc alteriuspaf-
ille solus occidit, qtti crucem pro omniuiii salute sus- tis dicta requiramuS.
cepit. Vers. 15. Simulacra geniium argentum et nttriim,
Vers. 12. Et dedil terram eorum hmreditatem,Itmre- opera manuum hominum. Postqtiaih se Dbmiriilaudi-
dilatem Israel populo suo. Versus iste declarat priora bus sufficienter explevit, sectindo ingressu pfopheli-
illa non ad litteram debere suscipi, sed spirituali ex- cus sermo converlitur ad erfOrem geniium destrueri-
positione sentiri. Nam terra piomissionis Israelitico dum. Qurcfiguraapud grammaticos dicilur sarcasrhos,
populo non est haereditasdala, quia earo suis ofTen- id esl bostiiis irrisio, quaeusqUeadpalmam penetrat,
sionibus amiserunt; sed sub illorum praefigurafionc cum manifesta veriiate conviricit. Quapfoptef Stnitt-
terra repromissionisdatur sine dubioChristianis, quam lacra genliumritusque deridet, ne aurea signa deos-
seterna pace poisideant. Nam ut islani deberes adver- que colat argenteos, el putetur homini praestarequod
tere, repetit, hmredilatemIsraelpopulosuo. Israelenim coepit ab homine. Quanto melius consulunt, si eliSa.
interpretatur (Sicut sacpe jam dictum eSt) vir videns franganlur? Turic vere aliquid prosunt, si ad pecu-
Deum. Popxtlosuo, utique Chrisliano, qui ejus mere- <G nias translata descendunt. Quocirca detts ipsofum
bilur dici, cum praecepta ipsius salulari devotione nori exaudit integer, sed praestat potius imminutus.
servaverit. Et corisidera, quoniaiii per species divefsafum defilii-
Vers. 13. Domine, nomen tuum in mlernum: Do- tioriura pulcherrimus dictorum ordo deScendit. Itic
mine, rnemorialetuumin swculumsmculi.Post benefi- eniro designahtur simulacra per illud unde stint, id
Cia Domiriilaus digna conscquitur. Dicil enim : Do- esl aurum et argentum, melallorum scilicetqualiiaie
mirte,nomen luum in miernum; quasi opteinus illi formala.
quod non est, atit per nostra vola proficiat. Sed usus Vers. 16. Os liabent,et noh loquenlur: oculoshabent,
iste inorlaliura est, oplare Deo quod aliter evcnire el non videbunt.
nefas putetuf. Sicenim dicimus: Sahctificetur nornen Vers. 17. Aurei habent, el non audient: naiei ha-
tuum (Mauh. vi, 9); quod ulique sancturo est: 460 benl, ef non odorabunt.
Advenialregnum tuum; cujtis regnum sine dubitalione Vers. 1S. Manus habent, et non palpabunt, pedet
veniurum est. Sed ista talia curo dicimus, nosiruni habent, et non ambulabunt, non clamabunl ih gutture
velle declaramus. Precatur ergo ut iii liumano genere tuo : nequeenimtst sprrilusin ore ipsorum. Veriiteliani
semper nomen ejus debeat permauere; quaienus ab ad alias species definitionum; simulacra significans
advenlu Christi pefenniter dici debeant utique Chri- ]D atque detcrfninans per id quod implerCrion poSsunl.
sliani. Sequilur, Domine, memorialetuum in smculum Dicit enim : Oshabenl et non loqnentur. Qiiid pfodeSt
swculi.Memoriale Dominiest quidquid in 'Seripturis os quod non loquiluf? quid oculus qui nori videt?quid
sanclis commonilione saluberriraa continetur. Hoc auris quae non audit? quid nares quatinoli odorantur?
semper in nobis permanet, cum fidelissiinadevotione quid manus quas non palpant? quid pedes qui nori
servatur, sicut scriptum esi : Cmlumet lerra trans- moveritur?Vocabuiaenim sunt vana, rioriofficia pfo-
, ibunt, verbaauttm mea non prmteribunt(Mattlt. xxiv, futura; nomina sine rebus; praesumptiocaduca, nou
35 ). Smculum vero swculi ( sicut saepe diclum est) veritas firma. Quid homines in vestro exitio rioxia
diem significatsempiternuui. deliramenla pefquiritis? Cur quae vos destftiant fa-
Vers. 14. Quiajudicabit Dominui populum suum : bricatis? Quanto dignius ut Atictori vestro stibda-
et in servissuit consotabilur. Praeraissaetaudis causa roini, et desinatis errorem colere quem fecittis. Unde
narratur : Quia judicabit populum suunx, Hebraeuin Jeremias propheta in epislola sua Judaeos commo-
scilicet, cni prxslitil magna miracula, cui prophetas nens, dicit : Nam lingum eorum politm a fabro; ipsa
suos, ne peecaret, attribuit; ad quem ipsuin quoque auieminaurataet inargenlala faiia tunl, el non pottttnt
967 M. AURELII CASSIODORl 96»
loqui (Baruch. vi, 7). El iterum : Bestim meliores4Asemper novum, sed praecedentibus expositionibus
sunt illis, qumpossuntfugere sub tectum, aul prodesse omnino nolissimum. Huic psalmus subjectus est, qui
sibi (Ibid., 67). Intende autem quod istis versibus et siroili verboruro assonatione cantalur. Diversasenim
in centesimo tertio decimo psalmo abunde gentium res inchoat; sed in unam convenieniiam vociferatio-
simutacra derisa sunl; ut quos prima comraonitionon nis exsultat; cujus versus unifines non improbe di-
correxisset, repetila denuo verecundia permoveret. cimus vocitandos, sicutin cenlesimo decimo seplimo
Vers. 19. Similesiltis fiant qui faciunl ea, el omnes psalmo jaro diximus, ubi quatuor versus simili sen-
qui confiduntineis. Post irrisam genlilium numinum lenlia terminantur. Quidquid enim dicitur, ad mise-
falsitatem, senlentia digua prolata est; ut collatis ricordiam Doroini refertur, sine qua subsistere nulla-
sensibus careant, qui deos iusensatos sibimet eifece- tenus praevalemus.Merito ergo saepiusipsa repetitur,
runt. Conveniunl talibus personis revera quae dicta quae omnia in nobis indulgentissimis muneribus ope-
sunt. Omni enim ralione deseritur, omnfprudentia ratur. Nam sicausam tanti secreti disculias, clcmentia
vacualur, qui usque ad hoc pervenit, ut non profu- est Domini omne quod vivimus, misericordia quod
tura, sed sua potius colere videatur exitia. Et intuere, vaieraus. Quapropter nec ab ore nostro debet, nec
quoniam fabricatores et cullores idolorum comple- a corde discedere; quatenus et ipsa nos dignetur jugi
ctilur una damnatio. B tuitione servare. Hoc imitati poetacassona carminum
Vers. 20. DomusIsrael, benedkite Dominum; do- floscula condideruut, supernarum virtutum sonos ad
mus Aaron, benedkile Dominum. raundana sludia Iransferenles. Sed quoniam universi
Vers. 21. Domus Levi, benedicite Dominum; qui psalmi multifarias videntur continere virlules, isle
liinelis Dominurn,benediciteDominum.Postquam gen- perfectam vitam non improbe judicabitur declarare
tilium siraulacra derisit, in tertio ingressu laudes justorum, qui mandata Domini salutariter auspican-
dominicas sanclorum dicit ore cclebrandas. Sed ini tes, in misericordia ejus jugiter perseverant. Unde
his duobus versibus per officia diversa discurrens> animo recolamus has similitudines versuuro, et in
admonet, ut vero Domino laus lidelium debeat per- octavo, vigesimo terlio, quadragesimo priroo, qua-
sonare. In Israel, generaliter omnis ponitur justus, dragesimo quinto, quadragesimo octavo, quinquage-
qui divina coniemplalione gratuiatur, quos postea simo sexlo, sexagesimo sexto, centesimo secundo,
numerat speciatim; in Aaron enim sacerdotes, in Levit cenlesimo tertio, centesimo sexto psalmis diversas
reliqui ministri. Ad postreroum qui Domino in qua- nobis subtiliter indicasse virlutes, sicut locis eorum
libet probabili conversatione famulantur. Sic oronis: constat exposilum. Cujus autem virtutis praesens
populus per diversas partes devotus Dominum lau- psalrous esse noscatur, plenius in ejus conclusione
dare praecipitur. < dicemus.
G
Vers. 22. Benediclus Dominusex Sion, qui habitat> Divisio ptalmi.
in Jerusalem. Laudes Domini superius aliis celebrare[
, Per universum psalmuro propheta loquitur, qui
prrccepil, nunc exemplo boni magislri ipse quoque
quod admonebat implevit. Diciteniui: BenedictusDo-. quamvis totus velut ccelesle canistrum, decoris repe-
minus. Et quem Pominum dixerat evidenter desi- tilionibus quasi aureis regulis videatur intextus, unde
gnal, Regerascilicet Christum, quiex Sion, id estEc- spiritualia bona tanquam dulcia poma convivis eccle-
clcsiam suam sancta incarnalione visitavit. Ipse estl siasticis offerantur: tamen in illis capitaneis versibus
qui habitat in Jerusalem, quae diversorum sanctorumF qui varie dicuntur, prima parte magniGcentia Do-
congregalione construitur, et Regis sui praesentia, mini exponitur, et totius orbis conditio declaratur.
aclerna felicitale laetatur. Secunda parte miracula referuntur, quae fecerat in
Conclusiopsalmi. ^Egypto et in gente Judaeorum. Terlia descendit ad
Mirabtlis psalmus ad devolissimos populos in- Christianos, beneiicia Domini consequenter enume-
struendos. Nihil enim post tanta beneficia reddere> rans, ut per hanc repelitionem unum auclorem re-
possurous, nisi ut (sicul in principiis dicium est)I rura oraniura esse cognosceres.
Dominum noslrura trina confessione 461 praedice- -D Expositio psalmi.
mus. Laudemus Patrem, laudemus Filium, laudemus5 Vers. 1. ConfiteminiDomino quoniam bonus, qxto-
Spiritum sanctum, unum atque oranipolentemDeura;» niam ttt smculum mitericordia ejus. Diximus per ca-
ut sicul non est in illa nalura distantia, ila non sit' pila versuum inesse pulcherrimam varietatem, in
et in ipsa laude diversitas. Haecest revera laus quae e fine aulem consimilem repetitionera, et ideo
capita
nos reficit, hoc pabuluro quo anima devota sagina- tantum versuura exponendasunt; fines autem eorum,
tur. Ipsa esl enim remuneratio nostra quaeet opera-" qui uno tenore repeluntur, semel tantum declarasse
tio, iu qua tantum reficimur, ut nulla delecialio si-~ sufficiat. Hoc tamen mente condendum est, quod ad
milis esse videatur. Praedicemusitaque modo, ut eum1 cunctas operas quae dicuntur inferius, Domini roisc-
in aulernumcum angelis laudare mereamur. Sed ipsee ricordia sit competenter adjuncla. Confessionemsaepe
hic donet volum, qui ibi collalurus esl praemium. diximus et ad laudes Domini, et ad deploranda pec-
PSALMUSCXXXV. caia comrouniter pertinere. Hic autem non unum ex
Atleluia. duobus, sed utruroque accipiendura est; docet enira
Ilerum nobis Alleluiadicendum est, gratia qutdem u beatos viros et laudes Dominojugiter dicere, et prae-
969 EXPOSITIOIN PSALTERIUM.PSAL. CXXXV. 970
terita peccata defiere. Sic enim justos imeliigimus, jA nis expressit. Illeenim non faeit alima videndo, nec
si conversi a maloilla damnent, quaealiquando ges- aliorum fabricas aemulando; sed quidquid in intel-
serunt, sicut Paulus apostolus de praeteritis ait: Non lectu suae majeslatis disposuit, hoc et ad effeciutn
sum dignus vocari apostolus, quia persecutussum Ec- momentanea operatione perducit. Perfectio enim re-
clesiamDei (1 Cor. xv, 9). Sequitur, quoniam bonus, rura volunlas ipsius est; nec moram recipit quod ilte
qui et laudes suas clemenler audiat, et supplicanti- decreverit. Sic enim in superiore psalmo dictum est:
bus miseratus indulgeat. Addidit, quoniamin smcu- Omnia qumcunquevoiuil Dominus feeit in cceloet in
lummiserkordia ejus. In smculum, scilicel in perpe- terra (Psal. cxxxiv, 6). In intellectu ergo cmlosfecit,
luum dicit : quoniam misericordia ipsius aeter- quia nuila confusione, nulla inordinatione, nulla in-
num occupat lemptis. Ilic praeslat ut recreet [ mss. formitate creati sunt, sed distincti atque composili
G.,A., J?.,creel; ms. F., crescatj, parcit ut corrigat; Creatoris sui voluntate peragunlur. Necmoveal quod
ibi misericordiambonis tribuit utcoronet. coelosplurali numero nuncupavit, quando et alibi le-
Vers. 2. ConfiteminiDeo deotum, quoniam in smcu- gitur : Laudate eum, cmli cwlorum(Psal. CXLVIH, 4).
tum mttericordiaejut. Superiore psalmo corda genli- Et Apostolus ait : Raptus sum usque ad tertium cm-
lium, simulacrorum suorura irrisione quassavit, nunc lum(II Cor. xn, 2). Quapropter definirenobis non
autem quantus qualisque sit omnipolens DoroinusB ] licet quanti sint, quod in Scripturis sacris non le-
praedicatione verissimac majestalis ostendit, ut non gitur explicatum.
solum Deuscredatur qualis aut angelus dicitur, aut Vers. 6. Qui firmavit lerram super aquas, quoniam
virtutum homo saepememoratur; sed Deus ille deo- in smculummisericordia ejus. Postquam de coelis
rum est, cui nullus similis invenitur. Deus quippe dixit, consequens fuit ut de terra quoque loquerelur;
propter honoris excellentiam potest et creatura dici; nam et banc fecit in intellectu. Ipse est enira intel-
lectura est enim in octogesimo primo psalmo : Ego lectus qui cuncta complexus est, et per potentiam
dixi, Dii estit, et filii Excelsi omnes (Psal. LXXXI,
6). suce dispositionis implevit. Sed perquiramus cur hic
Et in Exodo : Deumte potui Pharaoni (Exod. vn, 1). dixerit, terram positam super aquas, cum dicat Job :
Deusautera deorumnon potest, nisi sola sancta Tri- Qvtisuspenditterram in nihilo (Job xxvi, 7). Et alibi:
nitas nuncupari. Qui suspendit tribus digitis molem terrm, quod nt-
Vers. 3. ConfiteminiDomino dominorum, quoniam men esf ei (hai. XL, 12)? Sed neulrum sibi noscitur
in smculummiserkordia ejus. Superiori sententiae si- esse conirariuni, quoniam terram dicere poluit su-
railisest etista locutio. Sic enim dicilur Dominusdo- per aquas esse, etiam cum multo spatio distare vi-
minorum, quemadmodum et Deus deorum. Nam et deretur; sic enim et ccelumdicimus supra nos, dwn
dominos sanctos dicimus angelos; sed Dominusdo- G ( tamen aeris magna spatia interesse noscantur. Sive
minorumille solus est cui cuncta deserviunt. Ipse (ut aliis videtur) super aquam, juxta aquara intelli-
etiam Sanctus sanctorum, ipse Rex regum, et omnium gendum est; nam hodieque dicimus civitatem super
potestatum ineffabiliterculmen excelsum. Quis enim mare posiiam, cum non in mari, sed juxla mare sit
dubitet supra omnia esse, qui et creare omnia, et constiluta. Vel cerle spiritualiter accipiendum est,
universa praevaletcontinere ? quia super aquam sacri baplismalis terra nostra, id
Vers. 4. Qui fecit mirabilia magna solus, quoniam est corpus reficitur, dum religionis stabilitate for-
in smculummisericordiaejus. Sicul in illis tribus ver- matur.
sibus supra positum est, confitemini, ita et per hos Vers. 7. Qui fecit luminaria magna solus, quoniam
omnesversus qui variantur usque ad finem, confite- irt smculummisericordia"ejus.Quamvis ad litleraro /u-
mini subaudiendum est. Quae figura dicitur a.m minaria cceli, astra videantur intetligi, convenit ta-
zoivou,id est a communi, ut nobis plena possit con- men ut ea paulo altius inquiramus. Magna luminaria
stare sententia; maxime quando et in hac simililu- forte significat angelos, potestates, tlironos, doroi-
dine desinit psalmus. Dicitur itaqne fecisse mirabilia nationes, qui pietale sanctissiroacrelesti Iuroine ra-
magna solus, quasi non per angelos et per apostolos diantur. Dicendo enim magna, omnibus videntur
servos suos 462 diversarum virlutum signa mon-'D anteposita quae corporaliter lucent.
straverit. Sed hic memoratur fecisse solus, ubi Vcrbo Vers. 8. Solem in polestatem diei, quoniam in sm-
suo conditionesrerum fabricasse monstratur, quando culummiserkordia ejus. Potestas est diei solis adven-
et ipsa ministeria eum creasse non dubium est. Sic tus, quia per eum omnis visibilis creatura declara-
enim sentiendum sequentia declarant. tur. Usus est enim divinarum Scripturarum hujus-
Vers. 5. Qui fecit cmlosin intelleclu, quoniam in modi sermone loqui, sicut ait alibi : Dedit eis pote-
smculummisericordia ejus. Usque ad finem psalmi stalem filiosDei fieri (Joan. i, 12). Spiritualiter auteui
laus depromitur per narrationem praeconialem.Nar- potest intelligi, quando sanrtis suis solem sapientbe
ratio est enim rernm gestarum collecta expositio. miseratus infundit, ut illa videant quae ad ipsius pei -
Dominiautem res gestas narrare, laudare est. Ipsum tinere certum esl jussiones.
estergo quod superius dixit: Qtii fecit mirabitiama- Vers. 9. Lunam et slellas in potestatemnoclis, quo-
gna solut: quoniam hoc non per creaturas, sed sola niam in smculummiterkotdia ejus. Audite, astrologL
virtute suaedivinitatis operatus est. Nam quod dixit, qui summam rerura stellarum administrationibusda-
cmlosin intellectufecit, potenliam ipsam dispositio- tis, tunam et stellas in potestatenoctiumfuisse coinccs'
FATROL.LXX. 31
971 M. AURELll CASSIODORI 972
sas. Nunquid ad imperium, non ad obsequium ista A niam in tmculum mitericordia ejttt. In hoc versu»
junt condita? Nam quid Creator ageret, si vitas ho- quoniam repetitus est, expositio superius dicta suf-
minum steliis transigere permisisset? Meriio vos ficiat.
repudiant ipsi quoque philosophi, qui tanlam pote- Vers. 15. Qni excussil Pharaonem tt extrcitum
Statero visibilibus rebus inesse dicitis, ul arbilrium ejus in mate Rubtnm^ quoniam in tmculum miteri-
tollatis Auctori. Nobis autein ex his alter spiritualis cordia ejus. Diabolum cum minislris suis in fontem
sensus aperitur. Lunam forsitan Ecclesiam debemus salulis exculit, quando eos a nobis potenliae suae
accipere; ttellas diversos ejus ordines sanctilate pol- virlule rerooverit. Excutit autera dixil, tanquam
lenles, ul sunt episcopi, presbyteri, diaconi, subdia- pulverera projicit, ut de hac celeritale et virtutem
coni et caeteri qui velut stellae coelesii noscuntur divinitalis ostenderet, et illos terrenas sordes esse
conversatione radiare. Haecomnia in poleslatenoctis, monstraret.
id esl in saeculi istius tenebris data sunt, ut per eos Vers. 16. Qui transduxit populum suum per de-
taliginosa reluceanl corda roorlaiiuro. sertum, quoniam in smculummisericordia ejut. Per
.4?aypf!imcumprimi(itiis[rass. desertum nos trajicit, quind >per hoc saeculumtrans-
Vers. 10. Qi(»')ie'rcu5st'f
£.., B., F., primogenitis]eorum, quoniam in smculum ire facil illaesos; soli enim evadunt qui mundi islius
rnisericordiaejus. Haclenus dicla sttnt quaeperse cteti- B g mala pertranseunt. Caeterumqui in islis haeserit, ad
veril sancta Divinilas, nunc in secunda parte relerun- praemia divina non pervenit. Desertus enirn ideo di-
tur quali.i in mundo per angelos servosquesuaepietatis citur mundus, quia divina eleclione privalus. Et
effictril. Quaeduodecimaestspeciesdefinitionisquam merito sic vocatur, quia ad se venientem non recepit
Graeci X«T'IWaivov,Latini per laudem dicunt. Haec Auctorem.
per bos duodecim versus tracla, permanet usque ad Vers. 17. Qui eduxil aquam de petra rupis, quo-
divisionem. El quoniam historia nota est, videamus niam in smculummisericordiaejus. Educit [ms. G. et
quid liic spiritualiter magis possit intelligi. Percus- ed., ejicil] aquam de pelra rupis, quando sterilia
sit iEgypti primitiva, quando saeculi istius damnavit corda roortalium salutares rivulos fecerit proferre
gloriam, quae putabatur esse praecipua; nam luxus, lacrymarum; ut qui sunt propria Siccitale steriles,
superbia, avaritia, quasi primitiva sunt mundi. Ipsa reddantur divina largitate manabiles. De petra rupis
enim priroo generat pessimus venter, et velut charos ad auxesim positum est, qubniam non parva, sed in-
filios ainpleclilur, dum reruin islarura cupidilaie gra- gentia et dura saxa sunt, quae in magnitudinem ru-
tulatur. HaccDominus percussit, quando a regulis> pis eriguntur.
suaedivinitatis exclusil. Mortua enim jacent quae a> Vers. 18. Qut percustit reges magnos, quoniamih
vitae Auctore submota sunt. ,p smculummisericordia ejus. Perculit reges magnos,
Vers. 11. Qui eduxit Israel per tnediuineorum, quo- quando in corde noslro impia desideria ccelestis
niam in smculummisericordiaejus. Per medium ^Egy- miserator exstinxerit. Tunc enim nos vivimus, dura
piiorura deducit lsrael, quando sanctos suos a con- illa moriuntur; et contraria sorte necesse est nos
versaiione liberat pessimorum, et a mundi istiusi occumbere, si conlingat iila superare.
babitatione teterrima in lucem suaeveritalis adducit. Vers. 19. Et occidit reges (ortes, quoniam in sm-
Vers. 12. In manu forti [ mss. A., B., potenti ]\ culum misericordia ejus. Reges fortes occidit, quando
et brachio excelso, quoniam in smculum misericordia t a nobis expellit daeroonia,varia immissione grassan-
ejus. Manus fortis, ad invincibilem pertinet actionem;; tia; quorum voluntas nequam tunc exstinguitur, si
brachium excelsum, ad omnipotentiam Domini singu- fidelium animae ab eorum polestate lollantur. Oc-
larem. Fortis enim aclio a brachio venit excelso,> cide, Domine, forles reges, ut liberes servos humi-
quoniani effectus rerurri suum demonslrat seraperf les : eripe libi devotos, ne ille nefandissimus eos
auctorem. sibi faciat esse subjectos.
Vers. 13. Qut divisil mare Rubrum in divisiones, , Vers. 20. Sehon regem Amorrhmorum, quoniam
quoniam in swculummisericordia ejus. Priscae aucto- in smculum miseticordiaejus. Isla quidem in supe-
ritatis virl mdre Rubrum in duodecim divisionesdixe-* - T»riorepsalmo jam videnlur exposita, quae non pigebit
runt esse partitum, quantas tribtis constat fuisse Ju- repetere, quando ea sancta atictoriias ad salutem
daeorum. tri eo eniro hic plurali nuroero positum esl,, nostram probatur iterasse. Sehon quidem interpre-
in divisiones,ne putaremus niare Rubrum uno iiinerea tatus est tentatio colorum, aliler vero arbor infru-
fuisse transmissum. Sed potest hoc et spiritualiterr cluosa; Amorrhaeusexacerbationem; qure omnia vi-
congruenler adverti. Rttbrummare est saeculi istiusS denlur ad diabolum pertinere; ipse esl enim arbor
permixta profundilas, quam multis divisionibustrans- infructuosa, ipse exacerbatio. Sed haec in nobis
imus, quando conversi ad terram viventium 463 | Dominus occidit, quando nos ad instituta sua moruin
Domini munere festinamus. Aller enim per eleemo- >- sanclitale perduxerit.
synas, alter per assiduam supplicaiionem, alter perr Vers. 21. Et Og regem Basan, quoniam in smcu- -
virginitatem, alterper excellenlissiraam cbaritatem. lum iniiericordia ejus. Og interpretatur coacervans,
Sic multis divistonibus per saeculihujus mare trans- Basan confusio. Qui enim coacervat peccata nostra,
itur ad Dominum. absolute diabotus est. Ipse etiam recte dicilur confu-
Vers. 14. Et eduxit Israel per tnedium ejut, quo- sio, quoniam ei sequaces suos confuntlil, et ipse de
973 EXPOSITI0 IN PSALTERIUM. PSAL CXXXVI. 074
Domini judicio confusus abscedit. Verum baecet ta- A j superius eisdem verbis dixerit, hic tantum Dee cmti,
lia Dominlvirtute ioterfecla jacent, quando nos eri- routasse declaratur; superius autem habet, 464
pere a tam pessima obnoxielaie dignalur. Deo deorum. Unde videntur per significationemcoeli
Vers. 22. El dedit terram eorum hmredilatem, omnia potuisse concludi. Et ut cuncta ad ejus eon-
quoniam ih swculurn misericordia ejus. Locum tertiae fessionem revocare videretur, in fine iterum memo-
narratipriis ingredilur. Et quamvis historia de He- rat confitendum : ne quid praeter ejus laudem et
brseisdicerevideamr, lanien hoc et ad populum Chri- misericordiam agi posse crederetur.
stianum aptissimereferiur: quoniambeatitudo illa quae Conclutio psalmi.
illis fuerat pollicita, expulsis qui sua iniquilate ceci- Mirabtlispsalmus et nimia virtute profundus, qui
derunt, sanctis ac lidelibus Chrislianis promissae hoe-
velut steliis raicantibus misericordia Doroini ubique
reditatis praemia conferunlur. Meminerimus aulem
et iri hac divisione versus cognoscitur esse radiatus. Cujus enim virtutis sit
quod quoque per quinque in Paralipomenon ostendilur, ubi
duodecima species definitionis permaneat, quam in atque potentiae
ait: Cum Dominum laudare cmpitsent et dieere:
secunda parle jam diximus.
Vers. 23. Hmreditatent Israel servo suo, quoniam ConfiteminiDomino quoniam bontts, quoniam in mter-
num misericotdia ejut; implebatur domus Dei nube,
in swculummiseticordia ejus. Cum dicil, servo suo, "]
ne possent tacerdotet ttare et ministrare propier caligi-
illos sequestrat qui Domini jussionibus iniquis cona-
nem. Compleverat enim gloria Domini domum Dei
tibus restiterunt. Qua significatione et devota plebs
(II Paral. v, 13, 14). Proinde quid potest a nobis
et
Judaeorum, populus includitur Christianus.
simile dici, quam quod de se auctoritas cognoscitur
Vers. 24. Quia in humilitate nottra memor fuit no-
testari ? Nam licet in omnibus psalmis, si pure
stri Dominus, qutmiam in smcutummiserkordia ejus. ipsa
divinam nobis certum sit adesse prsesen-
Humilitas proprie pertinet ad lempora Christiana, canantur,
tiara, hoc lamen evidentius creditur, quod legis au-
quae tunc latius desiderari ccepit, quando eam in se ctoritate firmatur.
DominusSalvator ostendit. Ipse enira roonstravit et
humililatis viam et palienliae disciplinam. Quapro- PSALMUS CXXXVL
Psalmus David.
pler ille humilitatis servorum suorum memor est,
qui et ejus praeceptor esse dignoscilur. Memor fuit Ad praeteritum morem rediit ordo titulorum. Si-
significat sanctae incarnalionis arcanum, quando ad- gnificat enim misericordes et sanctissimos actus ad
ventu suo credentes liberare dignalus est. DominumSalvatorem esse referendos. Consideran-
Vers. 25. Ettedemit nos de manu inimicorumno- dum est autem quoniam hymnus iste non a gauden-
strorum, quoniam in smculum misericordia ejus. Si < Q tibus dicitur, sed sola dolorum compunctione can-
ad historiam altendas, nullum pretium yEgyptiisde- tatur. Haecautem historia, Jeremia propheta rete-
dit, quando Hebraeos de manibus eorum liberare rente, complela est, qnando captivitas Jerusalem Na-
dignatus est. Sed quia in potestale diaboli vel mini- buchodonozor rege veniente perfecta est. Exstat
strorum ejus tenebamur obnoxii, tunc se immolando enim de hac re pietatis hujus componctissimus liber,
magnum pretium dedit, ut nos ab eis redderet abso- qui quadrifario praenotatur alphabeto. Sed nos opor-
lutos. Redemitenira nosdiversis injuriis et passioni- tet spii itualiter ista suscipere, quia in figura illis,
bus suis, ctauslra passus, alapis caesus, flagellis sicut dicit Apostolus (/ Cor. x, 11), h»c omnia cer-
verberatus est. Redemit nos ulique sanguine pre- tum est contigisse.
tioso, et ad poslremum redemit nos miraculo resur- Divisio psalmi.
rectionis ostenso, sicut dicit Apostolus cuncta cora-
estis Cor. Populus Hebraeorum, qui obslinationis suae vilio
plectens: Magno pretio redempti (I vi, 20). in captivitate erat sub Nabuchodonozor rege post
Hoc enim fuit pretiura quod preliura non haberet.
saeculalonga passurus, introducitur ad loquendum,
Vers. 26. Qui dat escam omni carni, quoniam in
ut mala sua futura sic defleat, quasi jam videantur
smculummisericordiaejus. Omni carni, non lanturo
esse praeterita. Prima sectione calamitates suas
de hominibus voluit intelligi, sed et quidquid naiat,. V
enumerat, snbjungens inter quaslibet saeCulihujus
quidquid volat, quidquid repit, quidquid graditur:
universa saiiantur. Nam sicut angustias, nunqnam se Jerusalem ullatenus oblivisci,
quoniara ejus largitaie evertendam esse constaret. Sectinda se-
creator est omnium, iia ct pastor animanliura pro- quamvis ctione ad Dominura verba convertit, rit memor sit
batur esse cunctorum. Pascit etiam omnia spiritua- insullationum contra Ecclesiam
lia incorporeo cibo misericordiaesuae. Nam cum ge- pessima voluniate
beatos asserens qui de corde suo inci-
neratiter indigeatur ab oronibus, ipsius munere grassaniiuro,
ut universa contnere existere com- pientes malas cogitationes abjiciunt.
geritur, atque
probenlur. Sive omnicarni dat escam, fideiibus lan- Expotitio psalmi.
luin forsitan deberous accipere, quos corpore et Vers. 1. Super fluminaBabylonit ilUcsedimut tl
sanguine suo saginare dignatur. flevimtu, dum recordaremur tui, Sion. Nimis duleis
Vers. 27. ConfiteminiDeo cmli, quoniam in smcu- est recordatio patriae, quae in hostili terra probatur
lum misericordiaejus. existere; nam quanlura haecamara sentitur, tantum
Vers. 28. ConfiteminiDomino dominorum, quo- fit illa suavior. De loco enim peregrinationis, pro-
niam in smcttlummisericordiaejtti. Cum hos versus prii domicilii crescit affectus. Sed quamvis propheta
97SJ M. AURELII CASSIODORI 976
Israelitici poputi captivitatem quse sub Assyriis A arrogans victor vutt sibi lusus et delicias de Dei
contigit exponere videatur, convenit tamen ut eam canticis exhiberi. Quibus respondendura est, 465
spirilualiter advertere debeamus. Duas enitn civita- Quomodocantabimuscanticum Dominiin terra aliena ?
tes in hoc mundo esse crebra iectione comperimus: Sed ut magis illam pariem quam coepimus exsequa-
una est Domini, quae dicilur Jerusalero, id est visio mur, concupiscenliam mundi obnoxios nos tenere
pacis. Ista hic pressuram patitur, et multis malis testatur Aposlolus, dicens: Videoaliam legeminmem-
irruentibus saucialur: huroilis, afllicia, spem ha- brls meis repugnanlemlegi mentis mem, et captivumme
bens in illa acternitate quae nunquam novit defectui ducentemin lege peccati, qum esl in membris meis
subjacere. Econtra diaboli civitas, quae Babyionia (Rom. vu , 23). Istae igitur concupiscenliae quae nos
dicitur, cujus interpretatio significat confusionem, jure captivitatis illaqueant, frequenter nobis suadent,
hic florida, superba, laetissima est, quae istius sae- ut psalmodiae verba in locis profanis atque spectacu-
culi vitiis tanquam magnis fiuminibus irrigatur. Su- lis gesticulatione nefandissima canere debeamus.
per ista ergo flumina sedent lideles, qui caplivilatem Sed eis non esse consentiendum praesens doctrina
in hoc mundo paliunlur, et suspirantes desiderio declarat, quando admonet in terra aliena, id est inter
patriac suae amaras lacryraas fundunt, quoniam ad actus vitiosos qui sunt a Deo alieni, hymnum Do-
illam promissam pacem hic pervenire non praeva- B ] mini non esse cantandum. Verba enim Dominisan-
lent. Contemplandum est autem quod non dicit, in cla, debent esse sanctorum; scriptum est enim : Ne
fluminibus , sed Super flumina; nam qui adhuc in miseritis margaritas vestras anteporcos (Malth. vn, 6).
lluminibus istis sunt, peccatorura inundalione ra- His ergo monet nullalenus esse consentiendum.
piuntur, qui vero super ripas alvei sedent, jam ab1 Vers. 6. Si oblitus fuero tui, Jervsalem, oblivisca-
illis fluclibus divino sunt munere liberali. Situm lur me dexlera mea. Pollicetur se prophela Eccle-
quoque ipsum respice temperatum; nec erectos di- siam Dei nunquam penitus oblivisci, conditionem
cit, ul arrogantiam fugeret ; nec jacentes, ut ruinarai sihi gravissimam ponens, quia necesse est ita fieri,
vitaret, sed sedentes in humilitate pias lacrymas su- si Jerusalem contigerit non amari. Dextera quippe
pra peccatorum impia fluenta transroittere. bonorum est Christus Dominus, sicut in quintodeci-
Vers. 2. ln salicibus in medio ejus suspendimus ! mo psalmo diclum est : Providebam Dominum in
organa nostra. Hic doloris exaggeratur acerbitas, conspectumeo semper, quoniam a dextris est mihi, ne
quando delectationem suam, qua se populus poterat commovear (Psal. xv, 8). Astringil se itaque pro-
consolari, velut non necessaria suspendebatur arbo- pheta duris quidem vinculis, sed nequaquam novis,
ribus. Quid eniro illic agerent organa dulcia, ubi ut ipse a Domini Salvatoris memoria decidat, si Je-
tempora vilre amaris erant lamentationibus occu- G | rusalem ab ejus roente discesserit. Ipsa est mater
pata? Verura haec historia ad spiritualem intelligen- fidelium, patria felicium, regio beatorum, quam qui
tiaro transferatur. Salices sunt arbores supra ripas1 hic obliviscilur, ibi in regno Domini minime collo-
fluminis pinguissima viriditate gandentes, quae fre- catur.
quenter excisis palis, atque humidae terrae recondi- Vers. 7. Adhmreat lingua mea faucibus meis, si
tis, altissima radice merguniur; el fluentis necari1 non meminerotui.
nequeunt, quamvis copiosa irrigatione satientur. His1 Si non prwposuero [mss. A., B., F., projiosueroj
comparantur sancti ac fideles homines, sicul Isaias Jerusalem in principio Iwtitim mem. Proponitur poe-
dicit: Exorietur tanquam fenum in medio aqum, ei nalis secunda conditio, ut in Domini laudibus obmu-
tanquam talix super defluentem aquam (Isai. XLIV,4). tescat, si oblitus fuerit Jerusalem, quod magnum
Talibus ergo viris organa nostra suspendimus, liabent praemium Cbristiani. Quid enim probatur esse
quando comraunicala gratia de Scriplurarum divina- deterius quam illud non posse loqui, unde consuevit
rum leclione conferimus. Ipsa sunt enim nostra or- medicina praeslari? Psalmodia est enim consolatio
gana, quae et psalmodiae graliam praestant, et al- flenlium, cura dolentium, sanitas regrotorum. Hoc
terna nos collatione Iaetificant. In medio ejus, Baby- animae remedium, hoc miseriarum oranium cogno-
loniae civitatis dicit, non fluminis, quia necesse est' D
] scitur esse suffugium. Nam qui tali munere privatur,
in raedio mundi sit sanctissimus Chrislianus, quam- ab omni benelicio consolalionis excluditur. Sequitur,
vis ad superna animo videatur esse translalus. si non prmposuero Jerusalem in principio tmtitim
Vers. 3. Quia illic inlerrogaverunlnos, qui capii- mem. Sunl quidem principia mundanae laetiliac, ut
vos duxerunt nos, verba canlionum. avaro aurum invenire, luxurioso pulchram femi-
Vers. 4. Et qui abduxerunt not : Hymnum can- nam, superbo jaclantiam. Sed absit ut haec princi-
tale nobis de canticisSion. pia laetitiaeprophetali conveniant sanctitati; quinimo
Vers. 5*. Quomodo cantabimus canlicum Domini dicamus quae honesta sunt, sed tamen Ecclesiaesan-
in lerra aliena? Addunt aliud ppndus doloribus suis, clae non debeant ullatenus anteferri. Gravibus viris
ut usque ad hoc ludibriura se pervenisse defleani; ; et summa se honestate tractantibus, principium laeti-
quatenus Dei carmina reverenda hominum passimi tiae est filius natus, sicut Zachariae de Joanne conti-
voluptate [mss. A., B., F., voluptates] profundant,, git, qui ei angelica voce promissus est (Luc. i, 13).
flatque illis necessitas paganis dicere, quod solat Est etiam de filio, qui post lempora longa reversus
plebs Domini consuevit audire. Superbus enim ett est, qttod idem in Evangelio per parabolam dictum
977 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. CXXXVI. 978
ut res fragilis tantis ausibus insolescat, et per
legitur, quando laetissimus pater vilulum saginalumi A quara
in ejuscbnvivationemactavit (Luc. x-v, 18, 23). Vel1 concupiscentias illicitas sauciet animas vulnere pec-
ad-
postinfirmitatemsanitas corporis restituta, utEzechiae! catorum? sicut dicit Apostolus: Caro concupiscit
regi conligit, cui post aegritudinem validissimami versus spititum (Gal. v, 17). Sed poslquam de Baby-
quindecim annorum quoque spatia legimus (IV Reg. loniae filia dixit, justissiroam compensationem ei
xx, 6) attributa. Verborum quoqne ipsorum dicta» asserit esse reddendam; ut sicut nos luxuria conci-
pensanda siinl. Nam principium laetiliaesemper va- tatad vitia, ita repressam jejuniis atque tributalio-
Hdum, semper amplissimuro est, quando in ipsis ini- nibus subditam faciamus esse virlutibus. Reddimus
liis votuntasaccenditurgaudiorum, dum calore animii enim illi dignam retributionem, ut coacta faciat quod
in laelitiam rapimur, quam vix provenire credeba- in deticiis iroplerc dissimulat. Tales enim retribu-
mus. Omnia siquidem subila violenta sunt, et quodi tiones carni reddere beatorum est, ut quae traxit ad
diuturnum in hoc sosculo fuerit, intepescit. Quapro-- ciilpam, 466 adjntorio Domini perducatur ad glo-
-
pter ad exaggerandum fidei calorem, principio lceti- riam.
tiae illara dicit praeponi, quam decet supra omniaa Vers. 11. Beatus qui tenebitet allidet patvulot tuos
plus amari. Hic tamen versus et superior potest1 ad pettam. Adhuc ad ipsam loquitur carnem, beatum
etiam illis convenire, quos supra diximus esse ca-* " esse coramemorans qui filios ejus, id est vitia no-
ptivos. centia tenet, quia illa jam tenere provectus est. Nam
Vers. 8. Memento,Domine,filiorum Edom, in diee quando aliquid tenemus, hoc in potestate nostra re-
Jerusalem. digimus, et desinit fieri liberum, quod nobis ccepe-
Vers. 9. Qui dicunt : Exinanite, exinanile,> rit esse captivum. Addidit, ef attidel ad pettam, ut
quousque ad ftindamentuni in ea. Venit ad secundam1 non moretur lenens, ne voluptas blarida subripiat.
seclionem populus Hebraiorum : ubi conversus ad' Allidet, aii, ad pettam, in Dominum utique Salvato-
Dominum deprecaiur ne inultos discedere paliatur,> rem, de quo scriptum esl: Pefra aulent etat Chri-
qui Ecclesiam Dei saevissimaincrepatione dilacerant. stus (I Cor. x, 4); ut statim confracta dispereant,
Edom, alii sanguineum, alii terrenum inlerpretan- qure nos teterrimis motibus instigabant. Bene autem
dum esse putaverunt; quod tamen utrumque ad car- discutiendum est quod dixit, parvulos tuos; carnis
nalia vitia referri posse non dubium est. Isti sunt' scilicet errores, qui misera matre nascuntur. Hi
ergo filti Edom qui Christianum populum sunt gra- dum parvuli fuerint, facilius tenentur, atque in pe-
vissiroe persecuti, nec aliqua satisfactione conversi' tram illam ccelestein efficaciler eliduntur; nara si
sunt. Hos in illa sequestratione bonorum deprecatur jam cceperint adutti esse, et robustissima aetate ju-
in merooriam redire, ut eos debita possit pcena sus-' G venescere, gravior pugna cum eis nascitur, nec fa-
cipere. Hoc enim dicitur (sicut saepe memoratum1 cile a nostra infirmitate superanlur. Quam rem nos
est) prophetire affectu, non maledicendi volo. In illis5 et ceniesimus psalmus monuisse declaralur, ubi di-
enim pietas nostra non quaerilur, qui Domini aesti- ctum est: In matutinis inlerficiebamomnes peccatores
matione damnandi sunt. Addidit, Qui dicunt: Exina- terrm (Psal. c, 8). Sed quamvis psalmus iste animos
nite, exinanite, quousque ad fundamentum in ea. In1 nostros pia lamentatione permulserit, et in prima
iiis sermonibus addendum est, perveniamus, ut no- parte captivitatem quoque noslram myslica exposi-
bis integra possit constare sententia. Quae figura1 tione narraverit, in prresenti tamen versu saevissimi
apud magistros saeculariumlilterarumdicilur ellipsis,> atque occultissimi vitii secreta vulgavit, ut et pestcm
id est defettus, quando verba ex industria suspen-- proderet, et reroedia non taceret. Mittitur enim in
dimus, ut prsetermissa desiderabilius exquirantur. roentem nostram, diabolo instiganle, quodnolumus;
Verba sunt ergo ista hliorum Edom persequen-- recipimus quod nostra aestiroatione damnamus, et
tium populum Chrisiianum, a similitudine traclai tyrannide quadara peccati a noslra reddimur exse-
cisternae, unde si aqua sedule tollitur, usque ad fun- cratione sine dubitatione captivi. Sed istae cogitatio-
damentum ejus sine dubio pervenitur. Sed quid illis> nes, dum sunt parvulae,percutiantur in petram, com-
proderat saeculi istius lucem adiroere talibus, quan-- D minuantur (sicut diclum esl) in lapidem angula-
do magis in ipso fundamento aelernam vitam possi- rem, ubi omne malum cito dissolvitur, si in ipso
dere videbantur occisi? Fundamenturo siquidemi fortiter allidatur.
fidelium Cliristus est Dominus, qui non poiest ju- Conclusio psalmi.
slis eripi, quamvis cuncta eis hujus sreculi proben-
tur auferri. Sic dum persecutores calholicam reli- Completa est laroentantium psalmorum pia ni-
gionem exhaurire cupiunt, felicissimas atque copio- mis el laudanda devotio. Supra enim in septua-
sas coronas raarlyribus contulerunt., gesirop tertio et in septuagesimo octavo psalmis
Vers, 10. Filia Babylonismisera : beatus qui retri- futura legitur Jerusalem deplorata caplivilas; liic
buel [ms. G. eted., refriouif] fttit retribulionem tuam,, autem tertius ejusdem rei psalmus est, ul sacra-
quam retribuitti nobis. Filia Babylonis bene caro no- lissimo numero Trinilatis pietas devotissimae cora-
slra dicilur, quia confusionem nobis probatur inge- pnnctionis possit offerri. Est quidem magnum
rere peccatorum. Huic additum est propriura epi- charilatis genus, quod proxirais jubet Domi-
theton, ut misera dicerelur. Quid enim miserius,, nus exhibere, si taroen in eo modo mensuraque
 979 M. AURELH CASSIODORI 980
plangatur, ut nec resurrectioms spes adiroi possit, JA.exaudisli me (Psal.cxvn, 21). Sed considera meri-
nec injuste fecisse aliquid Dominura suspicemur. turo orationis, ui omnia verba sua profiteatur au-
Nam eisi affectuoso dolore succendimur, modestiae dita; illa enim fuerunt voia justorum, ut Chrislus
taroen terminum excedere non deberous. Humile Dominus adveniret, per quem eos constat augmentis
quippeac mansuetum decet esse, quodstudiopietatis ingentibus excrevisse. Merito ergo verba populi ip-
offertur. Nam cujus temperamenti sint jtistre lacry- sius omnia probanlur audita, per quem mundi re-
mae, lestatur Dominus Chrislus, qui considerala fra- demplio cognoscitur impetrata. Addidit, ef in con-
gilitate humani generis, quamvis esset suscitalurus speclu angelorum psallam libi, Hic psalmodiaevirtus
Lazarum, flevit; ut bonus Magister et pietalem do- ostenditur, 467 ut Q"' Puro corde inler homines
ceret, et veritalem assumptae humanitatis ostende- psallit, etiam sursum cum angelis canere videatur.
ret (Joan. xi, 35). Adjecit quoque, in conspectu angelorum, ul eam an-
PSALMUS CXXXVII. geli non solum audire, verum eiiam probenttir in-
tendere. Iliud enim dicimus respici, quod potest
Ipsi David.
serenis mentibus intueri. Sive illud tempus signifi-
Quamvis superioribus lilulis dixerimus David si- cat, quando populus beatorum
manu post resurrectionem
gnificare fortem atque desiderabilem, quod iB cum coelestibiis crealuris laudes Domino sub com-
Domino Salvatori proprie convenire probatum est, munione cantabit.
tamen hic Christum evidentius indicavit, quando Vers. 2. Adorabo ad templum sanctum luum, et
istud pronomen apposuit. Ipsi eniro reverentius pro-
confilebornominxtuo.
nuntiandum est, quasi Allissimo, quasi Omnipotenti, Vers. 3. Super misericordiam tuam et veritaiem
quasi coelesti Regi. Et tunc David iste jungendus ttttm,
quoniam magni(icas'isuper nos nomen sanclum
esl, quod vocabulum non ex deitate suroitur, sed tuum. Templum sanctum est Domini beatae incarna-
per assumptae carnis originem venire monsiratur. lionis adventus, quem etiam nunc quotidie adorat
Ipse tamen Verbum incarnatum, unus est Dominus Ecclesia.dum corpus et sanguinem ipsiusinter summi
Christus, ad quem psalmi istius refertur universa mysterii sacramenta veneratur. Sed adoratio illa
confessio. per-
fecta est, quam confessio beata comitatur; dicit enim,
Divisio psalmi. Super misericordiam et veritatem Domino confiten-
Per totum quidem psalmum populus catholicus dum. Miserkordia est, quod sine cujusquam merilis
loquitur, qui est collecttisde universo orbeterrarum. ad liberandum nos venire dignalus est. Veritas, quia
Prima narratione beneficia Domini sibi attributa col- prophetarum suorum promissa complevit. Ista enim
laudat, postulans in fuluris patientiam, ut adversa Q ( qui puro corde confilelur, revera templum ejus ado-
miuidi ejus possit munere sustinere. Secunda de- rasse cognoscitur. Addidit, quoniam magnificatti tu-
precatur ul reges lerrae Dorainum confiteantur excel- per nos nomen sancium tuum, ut ostenderelur hic po-
sum, quoniam in omnibus majestatis suae miracula pulus et de universis mundi partibus esse collectus;
dignatur ostendere : orans ne peccatores conversos cum superius singulariter fuerit locutus, ninic plura-
despiciat, quos creare dignatus est. liter posuit, super nos, quia sicut omniura sanctorum
una vox est, ita et fidelis populi sunt verba multo-
Expositio psalmi. rum. Nam et inferius iterum redeunt ad numerum
Vers. 1. Confitebortibi, Domine, in toto corde meo, singutarem, quod in declarando mysterio pluraliter
quoniam exaudisli omnia verba oris mei; et in conspe- positum debemus advertere. Magnificatum esi enim
ctu angelotum psatlam tibi. Quam valida atque ple- super nos nomen Domini, cum nobis culturae ipsius
nissima sit ista confessio, totius cordis adunatione virlus innoluit. Omnia enim saecula designat, cum et
monstratur. Nam cum dicitur, in tolo corde meo, in sanctis Patribus nostris nomen ejus roagnificatum
nulla pars occupata in saeculi hujus ambitione relin- esl; et maxime lemporibus Chrislianis, quando frons
quitur, sed universum et solidum Creatoris taritum, nostra sacri cbrismatis unctione signata est. Et in-
tit dignum est, laudibus applicatur. Cor significat C ( tende quia duos versus simul posuimus pro contex-
mentis arcanum, unde taciti clamamus ad Dominum, tione verborum, ut una complexio contineret quos
et preces nostrae multo efficacius nudiuntur, quaro uniis sensus ampleclitur.
si magnis claraoribus personemus. Sive enim vox Vers. 4. In quacunque die invocavero le, exaudi
aerem verberet, inde cantandum est; sive lingua me : multiplicabis in animam meam virtutem multam.
taceat, inde clamandum esl. lllud enim libenler au- Dies hic significatur tucida sinceraque petitio, quam
dil Dominus, quod ad suara imaginem el similiiudi- non cupiditas nubilat, non avaritia ulla confundit;
nem in nobis cognoscitur operatns. Sequiiur, Quo- sed de illo Sole radiat, qui omnes caligines mortali-
niam exaudisti omnia verbaoris mei. Ad ostendendara tatis emendat [ed., emundatj. In talibus ergopetitio-
Domini pietatem Psalraistae usus est, prius sanctos nibus devotus se populus precatur audiri, quatenus
viros auditos dicere, et eos postea divina praeconia virtute Domini completus, persecutorum evadere
personare. Quod etiara nunc fideli populo judicat mereatur insidias. Nam si ad litteratn velis accipere,
applicandum, sicut et in centesirao decimo septimo nunquid nobis teropore noctis orandum non est, ma-
psalmodictum est: Confitebortibi, Domxne,quoniam xime cum lunc diabolicis fraudibus iropetamur? Fi-
 981 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. CXXXVII. 98%
tleli autera Christiano semper est dies, cura splendi- A dicit beatus populus tribulationes snas Domini vir-
dis ac claris supplicaiionibus conlendit audiri. Sed tute superandas, ostendit in hoc saeculofideles ejug
cum dicit: Multiplicabis in animam meam virtutem raultis cladibus preroi, sciens aurum ignibus essa
multam, passurum se ostendit innumera, contra quae purgandum, praemium militi post labores maximos
tam multipliciapostulavit auxilia. dari, ipsam quoque fidem praemissocertamine coro-
Vers. 6. Confiteanturlibi, Domine, omnes reges ter- nandam. Nam si ad tempus persecutorum suspenda-
rm, quoniamaudierunt omnia verba oris tui. Venit ad tur iniquitas, diabolicis tamen jugiter teniationibus
secundana partem, in qua deprecalur populus beato- subjaretur; eoque fit ut Christianus vir, dum patriam
rum ut reges terrarum in humiliiate Domino conft- futuram desiderat, ad gaudia dilata suspiret. Vivifi-
teantur, quoniam illi oranis superbia probatur exosa. catur ergo populus, dum in talibus fuerit angustiis
Reget terrm sunt qui corporibus suis Divinitalis mu- constitutus. Vivificabisenim, laetificabisdebet intel-
nere dominantur. Nam ille rex vere non dicitur, qui iigi, 468 °.u°d est contrarium tribulanli: quia re-
vitiis servire monstratur. Quod vero addidii, omnes, vera ille vivus benedicilur, qui est aeterni gaudii
specialiter religiosos ac moderatos viros designat, hilaritate complendus. Sequilur, et super iram inimi-
quando multos reges genlium videmus aut vitiis fe- corum meorum extendisti mantm luam, et salvum me
raiibus subdi, aut prava religione maculari. Addidit, B fecit dexlera tua. De persecutoribus dicit, qui quam-
quoniam smdierunl omnia verba oris tui. Dicit qui vis irati multa faciant populo fideli, sed ionge roa-
reges debeant Domino confileri, scilicet qui verba jora recipiunt, divina retribuente juslitia. Nam et hi
ejus audire meruerunt. Audire enim ad illos perlinet conversi gravius quam contristaverant affliguntur,
qui obedientes esse noscuntur : quoniam illos au- et incipiunt se juste persequi, qui prius innocentibus
diisse non dicimus, quos coniumaces sacris jussioni- parcere noluerunt : qui tamen se profitentur esse
bus approbamus. Et considera quia se non videtur salvandos, quando inter posnas persecutorum supe-
sine magno malo a devotione subducere, qui gloriam rari nulla contrarietate poluerunt. Dextera vero vir-
potuit ejtu prstdicationis audire. lntelligant ergo Ju- tus significatur ipse Dominus Cbristus, qui est Dei
daei quanto reatu teneantur obnoxii, cujus verba non virtus et Dei sapientia (l Cor. i, 24).
mente capere, sed tantum auribus audire maliierunt. Vers. 9. Domtne, relribues pro me; Domine, mise-
Vers. 6. Et cantent in canticis Domino, quoniam rieordia tua in mternum : opera manuupi luarum ne
magna ett gloria Domini. Cantica Domini sunt quae detpicias. Perfecta nimis et qualent fundere mone-
superius dixit, misericordia et veritas, sicui et alibi mur oratio est, causam suain Domino commendare,
ait : Univtrtmvim Dominimitericordia et veritas (Ps. qui novit unicuique digna rependere. Sed ul hoc non
xxiv, 10). Ipsa ergo cantica reges praecipit cantare G iracunde diclum, quod deprecalioni videtur esse
corporuin suorum, qui poropas saeculi respuentes, ad conlrarium, potuisses accipere, sequitur, misericor-
raisericordiam Domini toto se desiderio contulerunt. dia tua in mternum, quam facias et illis qui nos per-
Subjungit, quoniam tnagna esl glotia Domini. Gloria sequuntur immaniler; ut sicut nos pro tuo nomine
qnippe Dominiest, ut swculum respuenies, ejuslau- videntur affligere, iia et illi confessionismunere cru-
des cantare non desinant, qui primi horainis invia ciari debeant ad salutem. Recipiunt enim proficuam
deserenw», ad salutares se regulas transtulerunt. poenam, quando et ipsi propter vilam torquentut
Vers. 7j Quoniamexcelsus Dominus, et Itumiliate- aeternam; totumque illis hic misericorditer tribnitur,
spicit, et alla a longe cognoscit. Superioris dicti cura quibus haecconfessionis medicina praestatur. Sequi-
.secula est, Dicit enira, cum sit Dominut excelsus,hu- tur, opera rnanuum tuarum ne despkias. Expressit
mitia respicif ; ne quis subjectorura putaret nom se voluntalem, quae superius videbatur esse suspensa.
ab excelso Domino respici, cum se cognosceret Rogat pius populus pro inimicis suis, qhos sibi nove-
magna devotione prosterni. Non est enim similis hu- rat aggregandos; qui licet suo vitio pravi videantur
manat conditioni divina potentia. Hic despicitur hu- effecti, tamen eos divina opera esse non dubium esl.
miliatus proslratus, quoniam spatio Iongo dividitur, Nam Cum petit ut in eis suam operam respiciat, exo-
Dominoautem vicinior efficitur magnis nisibus incli- D rat ut miseratus indulgeat. Ipsitis enim in nobis
natus. Et ut hanc humilitatem in conspectu ejus opera bona est, sed nostra facta omnino perversa
pretipsam esse sentires, sequilur, ef atta a longe co- sunl. Quapropter miseretur cnm suam respicit crea-
gnoscit. Alla superba significat, quae ideo a longe turam; damnat autem cum nostras operas intuelur.
cognoseit, quoniam ejus gratiae minime proxiroantur. Rreviter ergo cauleque oratum est, quod et pietatem
Et ul terreret superbos, posuit, cognoscit, ne puta- deprecantis ostenderet, et illos convertendos esse
rent dementes incognitum esse Deo quod malignis monstfaret.
cogitationibusoperantur. Quod argumentum dicitur Conclnsiopsalmi.
ex contnrio pulcherrima diversitate collectum. Pro- Intendamus quali nos praedicationepopulussanclus
ximanlur enim illi humiles, et fiunt superbi omnino imbuerit, quanto instinctu pietatis oraverit. Nam ut
longinqui. omnem conlra inimicos zelum cordis excluderet,
VerSti. Si embulaveroin mtdio tribulationit, vtvt- ipsos rogavit sibi fieri socios, quos babere videbatur
ficabitntt; tt tuper iram inimicorummeorumextenditti adversos. Sequamur sententiam piam, amemus po-
manum tuam, et talvum me ftcit dtxtera lua. Cum tius affligentes. Non debemus inimicos aestimare qui
983 M. AURELII CASSIODORI 984
prosunl; nam si aequoanimo perferantur, frequenterr A parte qua servus est. Probavit autem, id est manife-
nobis talia conferunt, qualia dulcissimi araici prre- stam fecit 469 humiiitatem ipsius, quando a Joanne
siare non possunt. Isli enim saepenos a virtute blan-- baplixari voluit, qui peccata non habuit. Non enim
diendo deducunt; illi vero in eadem affligendocon-- peccator fuit, sed peccata potius curanda suscepit,
stituunt. Quapropter ama patientiam, et plus invenisS sicut propheta dicit: Peccaia suscepitnostra, et infir-
in inimico quod diligas. mitates nostras portavit (Isai. LIII,4). Cognoviteum,
id est ostendit, quando dixit: Hic est Filius meus
PSALMUS CXXXVIII.
dileclus, in quo mihi complacui: ipsum audite (Matlh.
In finem, psalmus David.
xvn, 5), scilicet dicentem : Ego et Pater unum sumus
Post tot psalmos istud ln finem repetitur, ut me- Joan. x, 30). Est et alia verborum islorum apta co-
rito iterum exponi debere videatur. Proxima est eniro n gnitio. Probatus est, quando eum tentavit diabolus
oblivioni prolracta longinquitas. In finem diximus s in deserto; agnitus est, cura tentatione recedente
dupliciler dici. Est unus iste mortalis occasus acc ministerium habuit angelorum. Accidit tertia, quam
terminus aliquarum rerum, qui humanae conditioni li in Evangelioipse testatur; probaiusest enim teropore
simillimus spatio peracto concluditur. Alter vero o passionis, qua pietate sit praeditus, ut in cruce posi-
perfeclus atque aeternus, id est Dominus Christus, i, BI tus pro inimicis orarel; cognilus, quando gloriam
qui finis non ad occasum respicit, sed ad totius inte- >- mirandaeresurreclionis oslendit. Tunc quippe deitas
gritaiis culmen attendil. Nam cum ad illum perven- i- ejus etiam illis innotuii, qui eam antea credere dubi-
lum fuerit, non est ultra quod quaerere debeamus : tabant; ait enim evangelisla : Hoc tertio manifestavit
quoniam ipse ad omnia sufficit, in quo est majestatis is se Jesus discipulis suis ad mare Tiberiadis, postquam
cuncta perfeclio et omtiiumplenitudo virtuium. Qua- t- resttrrexit a morluis; et crediderunt in enm discipuli
propter universus bic psalmus, sicut et Patri doctis- ;- ejttt (Joan. xxi, 14). Bene auiem appellata est tessio
simo Hilario placuit (In prmfat. hujus psalmi), exx mors Domini Salvatoris, in qua non pcena, sed re-
Christi Domini persona dicendus est. Sed ne liumili- i- quies fuit. Sive (ut alii putant) sessio pertinet ad do-
tas ejus quemquam turbare ac confundere videalur, r, ctrinam quam Dominuscoeleslisanctitate praedicavit,
ad illam regulam redeat catholicae disciplinae, ut jt sicut ipse quoque in Evangelio doctores significans,
duas naturas uniias aique perfectas in DominoChri- i- dicit: Super calhedram Moysi sederunt scribw et pha-
sto esse meminerit : uua qua Deus et coaeternusest st riswi (Matth. xxm, 2). Coanoutsftautem per iiguram
Patri; altera qua ex Maiia Virgine natus, unus atque ie hypallage dicluro esl, quaeLaline dicitur permulatio,
idcm in lempore homo fieri pro nostra salute digna- i- id est cognitum me fecisti, quia Divinitati omnia
tus est. Et ideo quod humiliter loquitur, non deitati' li G non solum quando fiunt, sed etiam in praedestina-
debet applicari, sed pro mysterio sanctae incarnalio- ). tione noscuntur esse manifesta.
nis intelligi. Qua ratione traclala, inoffeuse cogno- '- Vers. 2. Inlellexisii cogilationesmeasa longe, se-
scirous divina mysteria. mitammeamel directionemmeam investigasli.
Divisio psalmi. Vers. 3. El omnes vias meas prmvidisli, quia non
Per tolum psalmum loquitur Dominus Christus. est dolus in lingua mea. In his duobus versibus prae-
Primo modo de pausatione et resurrectione propria la scientia sanctae Divinilatis oslenditur : a lonqe " enim
... non locum probalur significare, sed lempus, quia
verba facit ad Patrem, omnes cogitationes suas illi
non solum facia noslra praevidet, veriini eliam cogi-
dicens esse notissimas. Secundo modo, potenliam
divinitatis id horao tationes nostras antequaro nos ipsi existarous agno-
paternae exponit, quia in quod scit. lotum convenit, si ad incarnationem Do-
est, nullo loco, nulla longitudine ab ejus notitia se mini Quod
coropetenter aptetur. A divinitale eniro sua,
possit abscondere : addens quoniam ab ulero Matris creator; a substantia
suae ipso protegente servalus est, qui mundi vitia corporali, creatus est. Neroo
ergo calumnias ineptas raoveat, sed quod est certis-
gloriosa sanctitate superavit. Terlio, se laudaturum
ne inde roiserrimi
a parle qua subjectus est, Patrem Dominum profite- Jn simuro studio pietatis intelligat:
in eum et mirabilis esse corruamus, unde spero salutis accepitnus. Sequitur,
tur, cujus opera potens meam el directionemmeam invesliqasli. Et
nioustrata est, praedicationesquoque suas et sancto- o- semitam
juin omnium voluntates dicens illi esse nolissimas. s. omnes vias meas prmvidisti. Semitm pertinent ad co-
confirmalutnasserit aitationes tacitas, directio ad justa judicia, vim ad
Quarto modo, beatorum omnium m
actus liumanos; quae ilie omnia immaculata puniate
principatum, jubens a se irapios obslinatnsque disce- in utraque natura unum eumdem -
dere, qui tamen nulla erant liumililate complevit, quem
poenitudinis existentem fides catholica confiletur.
salvandi. Hunc autem psalmum muito sollicilius ar- r- oue veraciter .... . .
Nam quod dicit, tnvesitgastt, justittam suaeactionis
bitror audiendum, esl enim mysteriorum profunditate
ostendii : quoniaro quamvis fuerit scrupulosissime
ptenissimus.
perquisilum, nihil in eo culpabile conslat inventum.
Expositio psalmi. Vias meas prmvidisti. In tantum praevisaesunt, ut et
Vers. 1. Domine, probasli me, et cognovislime: fu lu prophetatae esse noscantur. Scriptum est enim de
eognovisti tessionem meam et resurreclionemmeam. m. roansuetudine ipsius : Sicut ovisad occisionemduclus
Domine, clamat ad Patrein Jesus Ctiristus ab illa lla esf, el sicut agnus coram tondeitle se, tic non aperuit
985 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM. PSAL. CXXXVIH. 986
os suum (Itai. LHI,7). Adjecit, quia non esl dolus in A J niii quod vxderit Patrem facienlem(Joan. xiv, 28).
lingua mea : utique, quia veritas non babet dolum; Sed hoc inlelligat dementissimus Arianus, quia non
ipse enim professus est: Ego sum via, verilas et vita debuit aliter a carne dici, quas etiam exspectabatur
(Joan. xiv, 6). Non enim quidquam sub aliqua falsi- occidi.
tate locotus est, sed sicut a Patre accepit, ita et Vers. 6. Quo ibo a tpirilu luo? ela facie lua quo
populis salutariter praedicavit. Dicit enim a natura fugiam? Venit ad secundum modum, in quo ostendit
humanitatis: Qui me misit major me est (Ibidem, 28). per enumerationes mysticas a nulla creatura divi-
Dixit etiam de aequalitate majestatis suae : Ego et: nam falli posse praeseniiam. Nam cum ubique lotus
Patet ttanm sumut (Joan. x, 30). Ulrumque verum, plenissime sit, qui eum putat declinari, quo possit
utrumque sine dolo prolatum est; ut et majestaiem; abscondi? Illic euira aliquis potest esse celatus, ubi
suae divinitatis ostenderet, et sanctse incarnalionis; praesens non fuerit ille qui fugitur. Dicendo enim :
humilitatem veraciter aperiret. Qtto ibo? significat natura humanitatis non se habere
Vers. 4. Ecce lu, Domine, cognovistiomnia novissi- quo fugiat, cum Spiritus sanctus ubique sit totus,
nxa et antiqua; lu (ormasti me, et posuisli super mei sicut Salomon dicit: Spiriiut Domini replevit orbem
manumtuam. Intuere quani veraciter superius dictum terrarum (Sap. l, 7). Sed hoc dicttim est per schema
est, non esl dolus in lingua mea, ut bic duas naturas; B ] 470 quod dicitur diaporesis, cum quaerimusquod
evidenter eXprimeret. Dicit enim Patri: Ecce lu co- poiissimum facere debeamus. Sed cum tali praedi-
gnovitti emnia novissima: quod perliuet ad incarna- catione ubique Spiritum sanctum esse noscamus,
tionem ipsius, quae facta est novissimis temporibus, dubiuro non est Spirilum sanctum coaeternum et
sicut legilur : Aanus occisus advesperam (Exod. xn,, coaequalem Patri et Filio reperiri. Nam ubique et
6). Et ppostolus; Filioli, notitssimahora est (I Joan. lota esse non potest, nisi sola Trinitas. Quapropter
II, 18). Subjurixit, el anliqua. Hoc certe ad deitalemt cesset irreligiosa praesumptio, nihil hic majus minus-
pertinere npn dubium est; unde scriptum est: In prin- ve iingatur. Ad illud remedium salulare redeamus.
cipio erat Vetbum, et Verbum erat apud Deum, et Paier, et Filius, et Spiritus sanctus, omnipotens
Deus erat Vtrbum (Joan. i, 1), elc. Antiqua enira di- Creator, incoroprehensibilis, unus est Deus. Facies
cit, id est aeterna, quae nec inilio nec fine claudun- autero per tropologiain pro praesentia ponitur : quo-
lur, sicut in Daniele legitur : Throni positi sunt, etr niam sicut facics nostra lantum videt, ita omnis sub-
Antiquus dierum sedit (Dan. vn, 9), elc. Et ul hoc: stantia Domini visione pcrspicabili atque inenarra-
iterum humanis sensibus evidentius intimaret, ea- bili cuncta cognoscit, oumia complectitur, omnia
dem mutala verborum qualitate repetiit. Tu formastii penetrat, omnia contuetur.
me significatgenuisti. Hoc enim verbum dici solet et< t G Vers. 7. Si ateendero in cmlum, tu illic es; si de-
de deilate, sicul dicit Apostolus : Qui cum in fotmai scendero in infernum, ades.
Dei estel, non rapinam arbitratus ett essese mqualem i Vers- 8. Si sumpsero pertnas measante lucem [ms.
Deo (Philip. n, 6). Sequitur, et posuisti super me! A., dilucttlo], ei habitavero in postremo maris.
manum tuam. Posuit Paler super eum manum suam,, Vers. 9. Etenim illuc manus tua deducet me, et te-
quando in ipso virtutem suae majestatis ostendit, sic- nebil me dexlera tua. Hic mibi videtur argumentum
ut in alio psalroo dictum est: Inveni David servum>, illud esse dilemraa, quod (it ex duabus propositioni-
meum: m oleo sancto meounxi eum. Manus enimmeai bus pluribusve, ex quibus quidquid electum fuerit,
auxiliabitur illi, et brachium meum confortabit [ed.,, contrarium esse non dubiura est, sicut et in Evan-
confirmabit] eum. Niltil ptoficiel inimicus in eo, ett gelio Christus Judaeos calumnianles interrogat, di-
filiusiniquitatis non apponet nocereei (Psal. LXXXVIU, , cens : Baptismum Joannis unde erat, de cmlo an ex
21, 22, 23). Eece quomodo super eum manum suami hominibus (Matlh. xxi, 23) ? Quidquid enira illi eli-
posuit Pater. gere voluissent, conlra illos nihilominus erat futu-
Vers. 5. Mirabilis facta est scienlia lua ex me; con- rum. Sic etiaro de bonis rebus Aposlolus facil: Desi-
fortata est, ntc poleto ad eam. Scientiam dicit Palris,, derium habens dissolviet essecum Christo, mullo magis
quae per eum praedicata est ubique terrarum; haeci D ] melius: permanere autem in carne necessariumpropter
confotlata esl in pectoribus humanis, de qua priusi vos (Philip. l, 23, 24). Et adjecit : Et quid eligam
incerta credulitate dubitabatur. Quem sensum et int ignoro (lbidem, 22). Sic et in isto loco de tribus re-
Evangelio dicit: Paler, manifettavi nomen tuum ho- bus contrariis humaniias ejus quid eligeret, ambige-
minibut (Joan. xvu, 6). Ipsius enim revelatione ge- bat. Nunc ad exponenda verba veniamus, quoniam
stum est, ul potuisset sanclae Trinilatis unitas ap- altitudine nimia sunt profunda. Ait enim per id quod
parere reverenda; o. \-i-ia eti per Jesuin Chrisium homo est : St ascenderoin cmlum, tu illic es, ubi erat
mitabilis teientia Patris, dum lerrigenis sanctaelegis scilicet ad Patris dexteram collocandus. Nam ut in-
sacramenta narrata sunt. Et ut conditionis humanae telligas Dominum ubique esse praesentem, audi Je-
veritas panderelur, adjecit, nec poteto ad eam : quia remiam prophetam : Deus appropinqnant ego sttm,
natura bominis quain est dignatus assumere, divinae dicit Dominxts,et non Deusa longinquo. Siabtconderit
substanliae se non polerat adaequare. Sic enim et se homo in absconso, ego non videbo illum,dicit Do-
evangelica voce declaratur : Patetmajot me esl (Joan. minus? Nunquid non cmtumet lerramegoimpteo, dicit
v, 19); el iterum: Non potest Filius facere quidquam, Dominus (Jer. xxm, 23, 24)?Sequitur, ti detcendero
9»7 M. AURELII CASSIODORI 988
in infernum, ades. Hoc quippe facium est lege huma- A lumen ejut. Superioris sentenliae causa redditur,
nitatis, ut crucitixo corpore ad rumpenda infernorum quare nox sit illuminalio in deliciis ejus; scilicet,
claustra descenderet, et laboranli htimano generi quia tenebrmnon obicurabunlur a te, sed potius illu-
Redemptor piissimus subveniret. Subjungit etiam, minabuntur. Tenebras enim dicil roystica quaequeet
adts, quoniam triduana celeritate surrexil. Addidit profunda Scripturarum divinarum, juxta illud quod
tertiam parlem, Si sumpsero pennas meas ante tucem, legimus in Proverbiis : Intetligii quoqueparabolam et
et habitaveroin posttemo maris. Etenim illuc manus lenebrosumtermonem (Prov. i, 0); sic et in alio psal 1
tua dedticet me, et lenebit me dexlera lua. Quaefigura ino legimus : Tenebrota aqua in nubibut aerit(Psal.
dicitur aeiiologia, id est causae rcdditio; reddit enim xvn, 12). Ergo istae tenebrm non obscurabuntur, sed
causam quemadmodum Dei praesentiam non poluis- polius illuminanlur a Doroino, quoniam praedicatio
set effugere. Pennas suas dicil divinae roajestatis propbetarum ipso venienle completa est. Solet enim
eflicacissimam celeiititem, quae sanclum corpus ad ad Patrem referre quod ipse facit, ut possit coopera-
superna virtute Deitalis elevavit. Sed cum audis; tio sanctae Trinitatis intelligi. Sequitur, et nox sicut
wteas, gloriam propriae poleslalis intetlige. Has ila- dies illuminabitur. llla eiiiin quae fuerant quasi nox
que pennas suas cum sumpserit anfe lticem, id est sub myslica coraplexione tenebrosa, tanquara dies
tempore resurrectionis, et habiiaverit in postremo gj illuminata sunt, cum in advenlu Domini Salvatoris
maris, hoc est supra sacculi istius amplissiroum fi- prophetarum dicia patuerunt. Et bene utrumque
nem, ibi manus paterna deducel eum. Et ut osten- conjuncliini est, sicut tenebrmejus, ita et tumen ejus,
deret cooperationem, sequitur, et lenebitme dexterat quia in ulroque veritas fuit, sive cum obscura vide-
tua. Dextera est siquidem Pairis omnipotens Ver- rentur, sive cum illuminata patuerunt.
bum, quod assumptam et unitam sibi humanitatemt Vers. 12. Quoniam lu possedisli renes meos, Domi-
in aeterna saeculaconlinebit. Et si minirae convenirei ne ; suscepisti nte de ulero matris mem.Renes signifi-
videtur, ut curo ipse sit dextera Patris, ejus se dicatS cant fonitudinem corporalem, qui dum bene vigent,
dextera Domini contineri : hoc polius dictum acci- corpus nostrum eorum ministerio vegetatur; cuin
piendum est a parte membrorum; qure forma locu- fuerint saucii, imbecilla nimis fragilitate succumbil.
tionis frequenter assumpta esi. Illud lamen regula- Quapropter renes suos merito 471 a Pa're dicit esse
riter est tenendum, ut quod dubitat, humaniias; ; possestos, qui coeleslis justitiae firmitate consistens,
quod praesumit, Deitas esse videatur. Sequitur : peccaluro fragilis corporis ignoravit. De utero vero
Vers. 10. Et dixi : Forsitan tenebrmconculcabunt t matris, de Synagogae finibus dicit, quia ipse per sus-
me, et nox illuminatiomea in delkiis meit. Prima parsi ceptara carnem a Synagoga generatus est, quando
versus istius sub ironia pronuntianda esi. Frequen-- * eum ritu Judaeorum octavo die circumcisum esse
ter enim aliqua quasi sub ambiguitaie proferimus, des cognovimus : susceptum se perhibens a deitate Pa-
quibus dubitare non possumus, sicul in alio psalmo> tris, sive sua, quoniam ntrumque unum est. Nam si
jam dictum est: Forsilan vivosdeglulissentnos (Psal. hoc tantummodo de virginali utero velis advertere,
cxxm, 5), ei reliqua. Quomodo enim tenebrwconcul- - non solum quando egressus, sed quando Spiritu san-
care poterant, quaejus in lanta gloria non hahebaul?? cto conceptus est, a Domino probatur assumplus, ut
Ipse enim dicil de se : Ego sum lux hujus mundit ex hoc Nestoriana destrualur iniquitas. Ex utero enint
(Joan. VIII, 12). Sed conculcavit ille potius lenebras,, significat in utero, sicut Dominusait Jeremise : Prius-
qui caeciiatem primi hominis ad ejus posleros trans- quam le formarem in ulero novi te, et in vulva sancli-
euntem, roisericordiar.suaeluce superavit. Quaproplerr ficavi te (Jer. i, S). Verum haecomnia a naiura sus-
hoc commate quo ait, Forsilan tenebrmconculcabunt t cepta hominis in sancli Pairis bonore referuntur,
me, irridenlur illi qui de ipso poterant timoris alicu- sicut Evangelii lextus ostendit, deliberationis ejus
jus nebulas suspicari. Cujus sensus sequitur expla- fuisse Patrem praedicare, voluntatem ejus implere,
natio, cum dicit: Et nox illuminatio in delkiis meis. acceptum ab eo calicera bibere, et in nulla parte ab
Quomodo polerat a tenebris conculcari, cui erat noxt ipsius dispensalionis gloria discrepare.
illuminatio in delkiis suis? Noctem significat infernii *. * Vers. 13. Confiteborlibi, Domine,quoniam terribili-
claustrum, quod revera illuminavii, quando potesla- ter mirificatuses : mira opera tua, el anima mea novit
tem diaboli contrivit, et liominein sua miserationeej [mss. A., B., magnificatuset, mirabilia cotrnoscifj
liberavit, quem ad imaginem et similiiudinem suamn nimis. Venit ad tertiura modum, ubi laudat Patrem,
piasmare dignatus est. /n deliciis autem meis, para- qui in eum miracula tanta monstravit. Terribiliter
disum significat, unde primum hominem peccata pe- enim mirificatus est Pater, quando passionem Domini
pulerunt; sed confessionis beneficio animae sancto- Chrisii tenebrae sunt secutae, terra contremuil, saxa
rum ad ejus amoenitaiem Domino praestantereversae e dirupta sunt, sepulcra paluerunt, mortui resurre-
sunt. Sic enim credenii latroni dielum est : Amen n ctione laetati sunt, curo ipse iterum in eodem corpore
d>co libi, hodit mecum eris in paradiso (Luc. xxm,t, sancta resurrectione conspectus est, dum ad discipu-
43). Paradisus eniro significalur amcenissimnslocus is los suos januis clausis intravit, dum coelossub ho-
et felicissimaejucunditatis aelerna securiias. minum visione conscendit; quae licet propria deitaie
Vefs. 11. Quia tenebrmnon obscttrabunlura te, et ei compleverit, more suo patemis hoc virtutibus ap-
nox ticttt dies illuminabitur : ticut lenebrmejut, ila et
M plicavit, ut (sicut saepe dictum est) sanctae coopera-
 EXPOSITIOIN PSALTERIDM.PSAL. CXXXVIII. 990
989
tionis patefaceret unltatem. Sequitur, mira opera tua, A J Adjecit enim, ef in libro tuo omntt tcribtntur, utique
et anima mea novit nimis. Operam Patris miram no- qui aeterna felicitale gaudebunt. Namsicut illnd quod
continente servatur, ita
veral, qqia (sjcut superius dixit) nox illuminatio in in libro scribitur, scriptura
deliciis ejusprat, quia possederat renes ipsius, quia hoc multo firmius flxum roanet, quod memoria Do-
el nemo
iltum susceperat ex ulero matris suae; necesse enim mini continetur. Sequitur, die firmabuntttr,
fuit ut illum mirabilem cognosceret, quem tantorum in ets; illi scilicet beati de quibus fecit superius men-
beneficiornm pissimum largitorem hnmanitas ejus tionem , die firmabuntur , id est, de vero illo Sole
divini luminis claritate cernebal : quia, sicut perfecta luminis claritate complendi sunt, ut fiat il-
plena
in Evaugelio dieit: Nemonovil Palrem nisi Filius, lud quod dictum est : Sicut tlella ab stelUxdifftrt in
et cui votueritFilius revelare(Mallh. xi,27);et aliier, elaritate, tic erit resurrectio mortutrum (lbidem, 41,
ideo noverat nimis operam Patris, quia, sicut ipse 42). Et nota quia non dixit, die clariGcandi sunt, sed
dicit: Ego in Patre, et Pater in me est (Joan. xiv, 11); die firmandi tunt; nam si dixisset, clariticandi sunt,
non enim sicpotest nosse, qui separatur exlrinsecus. poterat fortassis et ad breve tempus intelligi. Nam
cum dicit firmabuntur, aeternitatembeneficii testatur
Istudenimnosseinaestimabile,singulare atquelncom-
in se alterulrum manere , esse mansuram. Subjunxit, et nemo in eii; subau-
prehensibile est, quando «1 diendum, infirmabiiur, quia jnm omnis fragilitas
noscuntur.
, carnis explosa discedet, et omnis roortalitas con-
Vers. 14. Non est occullalumos meum a te, quod
sumpta disperiet.
fecistiin occtttto; et substantia mea in inferioribus ter- Vers. 16. Mihi autem nimis honorificati sunt amici
rm. Os hic nori ora significat, sed illud quod venit
in occulto factum dum tui, Deus; nimis confortati sunt principaltts eorum.
ab ossibus; quod revera est,
Quartus modus psalmi qui superest introitur : hono-
in interioribus corporis nostri constat esse recondi-
i rem sanctorum suum atque Patris asserens esse prae-
tum. Quis enim ossa in homine videat, dum et caro
conium. Nam cum dicit, mihi, se designat; cum dicit,
illa vestiat, et superducta cutis abscondat ? Quod si
amicitui, Patrem declarat, sicut ipse in Evangelio
hoc magisspiritualiter velimus accipere, faciiius no- dicit: Omnia mea Patrit tunt, et omnia Pairis mea
bis quae dieta sunt imimautur. Postquam in condi- sunt
Adre costa formata dixit (Joan. xvn, 10). Amicos vero Domini primum
tione rerum Eva de est, dictos legimus patriarchas, id est Abraham, Moy-
vir ejus t Hoc os de ossibusmeis,et caro de carne mea et post, apostolis suis DominusSalvator dixit:
sem;
(Gen.u, 23). Apostolus autem ad conjugatos loquens, Jam nondicovos servos,ted amicot (Ibid. xv, 15). Isti
islud mysterium ad quid pertinere possit, exponit, tales amici sunt Patris, quorum honor ad Domi-
dicens: Hoc magninnest sacramentum,ego autem dko ergo num revertitur Salvatorem : quia nemo sanctos ejus
in Chritto tt in Eccletia (Ephet. v, 32).Unde constat £<
debere Et ul veneratur, nisi qui Cbrislo Domino pura mente de-
ot DominiEcclesiam hic inielligi. prae- voius esi.
Addidit, nimis confortati sunt principatut
dicto exemplo plenius aptemus illa quae dicta sunt, enriHii.Nimit valde significat. Confortatusvero prin-
ante advenlum Domini occulia fuerunt quaedam Ec-
ut cipatus apostolorum episcopales calbedras dicil, quas
ut
clesiaesacramenta, baptismum sacrum, corpus in Ecclesiis
inslituendis, divisis per mundum sedibus,
etsanguil Domini, et .caetera quae plenitudine ve- sanctarum prsedicationum opere lundaverunt. Ipsi
niente cUruerunl. Addidit, et tubttantia mea in infe-
enira, praestante Deo, leguniur duces Ecclesiarum ,
rtoriiiuilerrat.Inferiora terrae fueruntgentium culturac arietes gregum , et principes fidelium esse populo-
sordentes, quaelonge tunc a Judacorum religione di- rum; 472 merito, quorum laboribus sancto Spirilu
stabant. Sed ipsis facta est nota substantia Domini conferente totius orbis adunata et solidata devo-
Salvatoris, quando in ipso inteliigenles divinilatem tio est.
Verbi, per apostolicam doctrinam devotis meniibus Vers. 17. Dinumeraboeos, et super artnam multi-
acceperunt. Nam licet essent diversae nationes, per plkabuntur : exsurrexi, et adhuc sum leettm. Ili pro-
superstitiones suas inferiora le,rm, superiores tamen missionibusAbrahaequas ei Dominusin Genesi fecit,
reddiue sunt Judaeis, Chrisiianaereligionis saluiares iegitur (Gen. xxn, 17) multiplicandura semen ejus
0'
regulas imbibenles. sicut arenam maris, et sicut stetlas coeli; hic antem
Vers. 15. Imperfecium meumviderunl ocuti tui, et dicit, ef super arenam maris, ul ibi coaequarearenaa
in libroluo omnet tcribenlur: die [ed., dtij firmabuntur factam comparationem, hic autem transcendere vi-
[mss. A., B., formabuntur], et nemoin tis. Naluro illa deatur. Arena enim maris significat Judaeos, propter
liominis, quas se in Evangelioignorare dixit flnem intellectum terrenum et sterilitatem fldei. Arena
hujus mundi, et quaeait: Tristis esl anima mea usque enim ab ariditate dicta est. Stellas autem coeliad po-
ad motttm (ifalf/i.xxvi, 38), et bis similia, ipsa et im- pulum respicii Christianum,
propter claritatem sci-
perfectumsuum Pairem vidissetestattir. Imperfectum licet religionis et splendorem ftdei. Dinumeraturum
siqtiidem ejus est, quod adhuc Ecclesia usque ad fi- se ergo promittit Cbristus Dominuspopulumfldelem,
nem saeculicongregatur, quod in illa resurrectione qui super illum Judaicum multo numerosior inveni-
beatls praemlapromissa daturus est, quod erit omnia tur. Necesse enim fuit ut vinceret unam
gentem nu-
in omnibttt(I Cor. xv, 28). Sed Deitas ista jam vidit, merositas aggregata nationum. Addidit, exiurrexi ei
qure adliuc iongis post lemporibus fuiura servantur. adhuc tum tecum. Hic occultis omnino verbis atque
Nam debeato populo istud dici sequentia declarant. paucissimis adventum suum secundum designal,
991 M. AURELII CASSIODORl 992
quando judicaturus est munduro. Exsurrexi tempus Aredduntur
A auctori; quapropter jusle lales honendi
significat resurreciionis suae.Adhuctecumsum, dum sunt, qui tantorum beneficiornm memores non fue-
sedet ad dexlerara Patrisquasi in occulto, dum adhuc runt. Consideranda est etiam distinctio facta ver-
me homines videre non prrcvalent, usque ad illud sci- borum. Primo enim dixit, odientet te odio habui.
Iicet tempus quando regnum meum evidenlissime Possunt enim in maligno pectore prius odia occulta
hominibusinnotescat. Adhuc euim fnturum signific\t versari; sed jam validissimaenequiliaeest, qui profi-
tempus, non quod ab ipso aliquando dividendus est, tetur inimicum. Significat enim persecutores nperios
sed quoniara qui est modo nobis invisibilis, oronibus et obstinatos, qui sanctos Dei scelerala praesura-
poslea gentibus apparebit. ptione dilacerant. Et merito se supra eos tabescere
Vers. 18. Si occidas,Deus, peccalores: viri sangui- dicit sancta pietas, quoniam dum hic sustinenlur
num, declinalea me, diulius ad correctionem, illi Ecclesiam Dei temera-
Vers. 19. Quia dicitis irt cogitalionibus: Accipient riis ausibus insequuntur; sicut et alibi dictum est:
in vanitalecivitates suas. ln his duobus versibus, pri- Tabescereme fecit zelusdomus tum(Psal. cxvm, 139).
mo lucodicarous hyperbaton, ul juvante Domino fa^ Hoc verbuni niagni doloris indicium cst. Tabescere
cilius eorum exposilionem per partes explicare va- enim illos dic.imusqui curis jugibus affliguntur, et
leamus. Est enim talis ordo verborum : Si occidas, B pene usque ad interitum vitre corpore deficiente per-
Deus, peccatores.Ante umnia nobis cavendutnest ne veniunt. Sequilur de secundo versu : Perfecto odio
putemus Dominum Chrislum deprecari interitum oderam illos, el inimiti facti sunt mihi. Perfeclum
peccatorum, qui ad peccalores venerat sine dubita- odiutn est homines diligere et eorum vitia semper
tione saivandos, sicul ipse in Evangelio dicit : Non horrere. Nam in illa parte qua crealura Dei sunt,
venivocarejuslos, sed peccatores(Matth. ix, 13). Quod amandos esse non dubium est, quia considerala opera
si hoc spiritualiler iniuirainus, cuncta nobis remo- Dei, boni sunt; in illa vero iniquilaie horrendi sunt,
vetur adversitas. Dicit ergo : Si occidas, Deus, pec- in qua se foedissceleribus polluerunt, quoniam tales
catores. Occidil Deus peccatorem , cum moritur pec- placere non possunt, nisi eis qui faclis similibus im-
cato, ut vivat Domino, sicut ait Aposlolus : Mortttus plicanlur. Et ul tibi divinitatis suaeostenderet uni-
ium legi, ut vivam Christo (Gal. u, 19). Occiduntur tatem, illos dicit sibi inimicos factos, qui conlrarii
ergo peccalores , quando a cogitatiouibus malis in palernis jussionibus exstiterunl. Et nola quod per
honum disposilum transferunlur. Quod dum eis be- quinlam speciem definiiionis, quae Graece dicitur
neficioconveisionis emerserit, lunc in vano accipiunt xaxa Tflvlila , Laline ad verbum, definit quo odio
priores civitates suas , id est vitiosissimas supersti- inimicos oderat Patris, perfecto scilicet, quod non
liones, quas pertinent ad Rabyloniam, quando jam C livore bumano, non invidia carnali, sed Domini cha-
Dei beneficio ad Ecclesiaecalholicae septa pervenc- rilate generatur. Odiumquippe diclum est, quasi oris
rinl. Et quoniam non mercnlur omnes ad fidem ca- repudium.
tholicam pervenire, illis perfidis ac duratis, qui cre- Vers. 22. Proba me, Deus, et scitocor meum; inter-
dere nolueruut, quod est in medio dicilur : Viri roga me, el cognoscesemitasmeas.
sanguinum, declinale a me, quia dicilisin cogilalioni- Vers. 23. Et vide st via iniquitalis in me est; et de-
bus. Isti ergo viri sunl sanguinum , quia carnaliter duc me in viam mlernam. lstud nullus potest alter de
vivunt, et quaesunt sanguinis peragunl; quibus me- se dicCre, nisi qui et illud ait : Ecce venit princeps
rilo dicitur , discedite, quia iocum non desiderave- mundi hujus, et in me non inveniet quidquam (Joan.
runt in Ecclesia reperire. Sequilur : Quia diciiis ini xiv, 30). Solus enim absque peccato esse dignoscitur
cogitationibus, id est, contra illa murmuralis quae i qui eliaro tulisse peccata hominum comprobatur.
vobis Spiritus sancti viitute praedicata sunl. El ideoJ Proba patientiam demonstrat. Scito, quia delinquere
si praediclumordinem leneas, omnem a te caliginem1 in tanta rerum flucluatione nescivi. Interroga ad in-
conlusionis emendas. quisilionempertinetrainulissimara, quia nemoscienti
Vers. 20. Nonne odientes le odio habui, el superr interrogatus potest negare quae gesta sunt. Semifa;
inimicostuos tabescebam? ] quoque ad operationes respiciunt, quas ille jugiter
D
Vers. 21. Perfecto odio oderam iltos, et inimicii coelesti sanctitate transegit. Sequitur : Et vide st uia
facii sunl mihi. Non superflue videiur inquiri curr iniquitatis tn me esf, ef deduc me in viam wternam.
inimicos noslros amarc praecipimur,Deiaulem odissee Considera, magisier bonus 473 quemadmodum per-
devotum est: quoniam in utrisque magna distanliaa fectum ordinem docet. Prius se dixit probari, sciri,
est. Nostri quippe inimici interdum conlra nos juslaa deinde inlerrogari, ut quando iniquitas non fuisset
inJignalione consurgunt, et irritantur quare illis of-'- inventa, perduceretur in illam viam ubi regnat cum
fieiadebitanon praebemus,quare detrahimus, quaree sanclo Spiritu polestate mirabiliet gloria sempiterna.
bonis eoruro nisibus invidemus. Merito ergo adver- Vio tnigutiatis diabolicus actus est, quem in htijus
sarios nostros jubemnr diligere, quos nos uoslro vitio
o saeculicursu malis instigationibusexercere non desi-
conlingil oflendere. Dei vero inimici, quando obsti- nit. Hancviara jusle in se negavit esse, qui petra esl,
nati sunt, competenti el religiosa exsecratione dam- quia vestigium serpentis aniiqui in ejussoliditale nul-
nantur, quoniam cuin ab ipso creafi sint, ipsiquee latenus valuit inveniri. Merilo ergo humana subslan-
debeanl omne quod vivunl, suo tamen contumaces is tia in aeternam viam petiit se deduci, in qua diaboli
993 EXPOSITIO )N PSALTERIUM. PSAL. CXXXIX. 994
seroitanonpotuitinveniri. Frequenter enim Dominus A cum illud inconsequens sit atque nefarium, Chrislus
Christus petit a Palre qure propria sunt, ut unitas autem unus atque idem perfectus Deus est et perfe-
charitatis, polentiaevel naturaeinter eos possit agnosci. ctus homo, sicut habet communis confessio, habet
Conclusiopsalmi. in se igitur duas naluras perfectas et adunatas deita-
Ecce jam doarum naturarum octavus nobis psal- tis et humanitatis. Unde etiam Facundos venerabilis
mus emicuit, qnibus errantium perfidia praesumpta episcopus, haereticorum penetrabili subtilitate destru-
retunditur. Qui cerle vel illo circumcisionis curentur ctor, nuper ad Justinianum principera scribens, de
exemplo, ut sicut Judaeioctavo die praeputia depone- duabus naturis Domini Christi duos libellos caute
banl, ita et isti octavo pSalmo commoniti [ed.,com- nimis luculenterque tractavit, quos vobis transcri-
niunitij, obstinationis suaesuperflua derelinquant.Est ptos reliqui, ut nec anliquis egeatis tractatoribus
ei.im de hac re (sicut dictum est) secundus, octavus, nec modernis. Quapropter relinquamus aliquando
vigesimus,septuagesimus primus, octogesimus pri- adversantium contentiones illicilas. Nemo nos au-
mus, centesimus septimus, centesimus nonus et prae- debit dicere fortasse culpabiles, si post octavarti
senscentesimuslrigesimusoctavus. Etquamvisaltissi- - correctionem iilud eis dicimus, quod Apostolus scri-
roasurditas eis immineat, nec lot praeconibussuperatai bens ad Titum post secundam increpationem judi-
discedat, tamen si adhuc nefanda persuasione duratii B S cavit esse faciendum; dicit enim : Hmreticum homi-
suut, dicaraus illis syllogislicasprobationes, quoniarai nem postprimam et secundamcorreptionemevita,sciens
se roaxime dialecticos videri volunt. Prima igitur pro- quia subversusest hujusmodi et peccat, etest a semelipso
batio est, quoniam ex duabus naturis Christus Domi- damnalus (Tit. 111,10,11). Qoid sit aulem bserelicus
nus consisiit, ita: Si Chrislus unus atqne idem per- quidam Patrum pulcbre definivit: Haereticusest qui
fectns Deus est, et perfectus homo, sicut oraniumi divinse legis vel ignorantia vel contemptu raptatus,
sanclorum Patrum fatelur assensus, ex deitate ett aut novi pertinax inventor erroris, aut alieni secta-
humanitate adunata et perfecta consistit. Quidquid1 tor, catholicae unitati mavult adversari quara subjici.
autem exdeitate et humauilate adunata et perfecta
PSALMUS CXXXIX.
consistit, ex duabus naluris adunatis el perfeclis|
constet necesse est, scilicet divinitatis et huroanita- In finem, psalmus Dmvid.
tis. Christus igitur unus atque idem permanens, exi Quamvis in superiore psalmo titulus iste videatur
duabtis naturis adunatis et perfectis consistit, scili- expositus, tamen non piget breviter repelere quod
cet deitatis et humanilatis. Secunda probatio, quiai nos constat salutariier semper audire. /n finem Do-
in duabus naturis est Dominus Christus, ita: Sii minum significat Christum, sicut dicit Apostolus :
Cliristus unus atque idem permanens, ex duabus na-- C Finis enim legis Christus ad justitiam omni credenti
turis adunatis et perfectis consistit, sicut demon- (Rom. x, 4). Ad quem corda nostra toiis viribus eri-
stratum est, ex deitate et humanitate. Quidquid au- gamus, quia nobis in hoc psalmo quasi praeconisvoce
tero ex duabus naturis adunaiis et perfectis consistenss Judex terribilis, omnipotens, pius et nimium deside-
deilatis et humanitatis, et in duabus naturis adunatiss rabilis advenire praedicitur.
et perfectis essentiam habet. Christus igitur unusatquee Divisio psalmi.
idero constans, in duabus naturis adunatis et perfeclis
Per tolum psalmuro sancta Ecclesia loquitur. Pri-
essentiam habet. Tertia probatio, quia duas naturas
in se DominusChristus habet semper, ita: Si Christus mo membro Doroinumdeprecatur ut ab iniquo diabolo
unus atque idem constans, in duabus naturis aduna- eam liberare dignetur, qui multis fraudibus atque
tis et perfectis deitatis et humanilatis essentiam lia- insidiis devotionem populi fidelis conatur evertere.
Secundo postulat ne tenlatori nequissimo tradatur,
bet, sicut demonstratum est. Quidquid autera in
duabus naturis adunatis et perfectis deitatis et huraa- quam jam constat acerbis periculis ipso protegente
nitatis essenliam habens, duas naluras perfectas liberatam. Tertio, in judicio futuro vindictam supra
eos dicit esse venturam, qui pauperes ejus insanis
atque adunalas in se habet. Chrislus igitur unus atque rnotibus
idem perroanens, duas naturas perfectas atque adu-1JJ persequuntur.
natas in se habet, scilicet deilatis et humanitatis. 474 Expositio psalmi.
Quarta probatio, quac ostendit quoniam si quis con- Vers. 1. Eripe me, Domine, abhomine malo; aviro
fessus fuerit Chrislum Deum perfectum et hominemt iniquo libera me. Sciens mater Ecclesia quanta in
perfectum, denegans duas naturas, rectam doctrinamn merabris suis diaboli infestatione pateretur, sollicite
et hoc quod confessus est, perimit, id est, Christumti clamat ad Dominum, qui solus potest ejus superare
Deum perfectum et horainem perfectum, ita: Siii nequiliam, ut ab ipsius multiplici tentatione libere-
Christus unus atque idem perfectus Deus est et per-- tur, ne diuiius fatigata succumbat. Hominem siquidem
fectus homo, duas naturas perfectas et adunatas inn malum pro diabolo poni Evangelio lesle didicimus,
se habet deitatis et humanitatis. Si enim in se nonn dicente : Malus autem homo esl diabolus (Matth. xin,
habet duas naturas perfectas et adunatas deiiatis etst 39). Et merito sic dicilur, qui peccaiorum contngione
humanitatis, sicut quidam dementium dicunt, nonn polluilur, ut jam non coeiestisangelus, sed homo ab
est perfectusDeus et perfectushomo,sed autsolumn huroo dictus esse videatur : qui tamen vicaria sibi
Deus, aut solum homo, aut nec Deus nec homo : sedd permutaiione succedunl. Nam et hominem malum
995 M. AURELII CASSIODORI 996
appellamus bodieque diabolum, et e diverso diabo-, A nendis haereticorumpravitatibus perseverat. Ponunt
luin (sicut supra probatumesl) malum hominem enim fitnes, id est dolosas et tortuosas objectiones,
nuncupamus. Sequitnr ad discreiionem faciendam , quibus capiant sensus humanos, ut quasi pedifausia-
virum iniquum, ut specialiler lerrigenam designet, qtieum , ita menlibus lendere probenlur scandatum.
quasi diaboli inililem, ul et ab auctore crimiuum, el Laqueus enim funis ideo posllus est, quia vincula
a sequacibusejus eripi se perfeciissima supplicatione sua gravius semper aslringii, necamplexus ejus ali-
deprecetur. Nam et ipsaeproprieiaies diversas per- qua lenilate dilabilur, cuui nodosis quibusdam sini-
sonas designant. Malignusappellalur diabolus : ini- bus iltaqueata concludit. Juxta iler proprie dictum
quus dicilur horao sequax ejus. Duo cuiin simul epi- est, qiioniam non capiunt nisi illos qui a recto virtu-
theia uni personac non polerant convenire , quod tum calle discedunl. Sequitur primum diapsalma,
eloquentiaelege prohihitum est. ubi divisionem nobis pattsatio jucunda concedit.
Vers. 2. Qui cogitaverunt malilias in corde, lota die Vers. 7. DixiDomino:Deus meuses tu; exaudi, Do-
constituebantprmlia. Graviora sunt semper pericula mine, vocemdeprecationismem.Posl crudeies laqueos
qure liabenlur occulta : quia subita irruunt, quando praeparatos, post tortuosos funes positos, post iniqua
velul torrentia lluiuina improvisa descendtini. Sigui- scandala diabolica fraude machinata, venit ad secun-
iicat eniiii illos qui de Ecciesirevisceribus exeunles, B dam partem, ad I ominum verba convertens, ne pes-
pravis dogmalibus in sacrilega certamina prorupe- simis tradatur insidiis. Dicit eniro Ecclesia purissima
runt. A quibus merilo se postulat eripi, ne possit fide resplendens, et indemutabili virtute consistens:
eorum pravitatibus sauciari. El ul nequitiam ipsorum Dixi Domino: Deus meuses tu. Quod certe non polest
continuam esse monslraret, dixil: Tolu die, ut nulla dicere quae caducis probatur erroribus iraplicari;
eos lassitudo, nulla temporis longinquilas mitigaret. non enim Ariana congregalio, non Sabelliana, non
Vers. 3. Acuerunl linguas suas sicut serpentes, ve- Manichaeortim,non Pelagiana, non Apollinaris, nnn
nenum aspidum sub labiis eorum. Pulchre hic malitia Eutychiana, non Nestoriana, non caelera portenta
haereiicorumdoliisquedescribitiir.Lttnjuasenimverba poiius dicenda quam dogmata, hoc possunt vere di-
significat, quaenequitiae cotibus expolita, vulnerare cere Domino : Deus meus es lu. Dicat ergo Ecclesia
contendunt corda simplicium. Quaemerito serpenli- catholica, dicat Sponsa de gentibus advocata, quae
bus exaequantur, quia serraonibus suis virus evo- sanctam Triniiatem fide veracissima confitelur. Se-
inunt, unde surdis aspidibus comparantur. Tali enim quiiur, exaudi, Domine , vocem deprecalionismem.
proposito contendunt, ut pertinacia mentis nunquaro Suifeceral dici : Exaudi precem meam, nisi ahius
velint a veritate superari. Haec figura dicitur para- aliquid voluisset intelligi. Voxenim deprecaiionisest
bole, quoniam res sibi genere dissimiles perniciosis G puritas orationis, et clamor ille tacitus qui ascendit
qualitaiibus comparantur. ad Doraiuum. Dicitur enim tacenti Moysi: Quid cla-
Vers. 4. Cuslodi me, Domine, de manu peccatoris, mas ad me (Exod. xiv, 15)? Dicitur Cain : Vox san-
et ab Itominibusiniquis libera me. Peccalorem iterum guinis (ralris tui clamat ad me de lerra (Gen. IV, 10).
hic diabolura significat, qui inter omnes creaturas Quapropter sanctae operalionis vox est rerum ipsa-
primus excessit, et de iniquitate sua Adam noscilur rura loquacissimus clamor, non hominibus notus,
sauciasse. De hujus potestate nequissiroa (quoniam sed soli Deo cognitus. Et ideo petit exaudiri vocem
omnino validus est) ut etiam hujus mundi princeps deprecalionissuae, quia se noverat munera justissimae
dieatur, petit se sancta Ecclcsia custodiri, quia niullis petitionis offerre.
dolis, multis fallit insidiis, ut praecaverinequeat, qui Vers. 8. Domine, Dominevirtns salulis mem, obnm-
lubrico se vesligiosemper lectus insinuat. Sequuntur brasti super caput meum in die belli. Repetitio isla ,
etiam ejus miiiislri, quoniam quod non poluerit per Domine Domine, affectum piae precationis ostendit.
se inspirando mentibus nostris subripere, per suos Quaefigura dicitur epizeuxis, id est, in eodem versu
seqtiaces publice conatur implere. ejusdem verbi sine aliqua dilatione facta congemina-
Vcrs. 5. Qui cogifaticrunfsnpplanlare gressusmeos, lio. Quod scheroa (sicut saepe dictum est) plurimum
absconderuntsuperbi laqueos mihi. Supplantare pro- D valet ad animos comniovendos. Cum enim dicit :
prie dicimus, quando plantis noslris terra subduci- Virtusialulismem, palientiara suani perseveranliam-
tur, ut in tenebrosis cavernis graviter incidainus. que demonstrat. In certamine vero tribulationum sa-
Quod nobis facil inimicus, qui in via Dominigradien- lus esse non potest, nisi roisericordia Dominivirtus
libus vicinas peccatoruro Ibveas paral, ut quando loleranliaefuerit attributa. Virlus enim, a viriditate
nos ab illa rectissiroa intemione deduxerit, elusos dicta est, quae nescit aliquo labore rnarcescere. Se-
deceptosque submcrgat. Ad illam siquidem viam non quitur, obumbraslicaput metxmin die belli.Cura dicil
nudent accedere, qutc sola jusiorum esl. Superbi Ecclesia caputsuuro obumbratum in die belli, signi-
autem sunt elali hreretici, qui viam Domini deseren- ficat bealam Domini passionem, qui in illo 475 die
tes, pravis dogmatibus populos decipere potius quam crucifixionis suresic obumbratus atque defensus est,
docere festinant. Isii sanctae plebi laqueos ponunt, ut nec animus ejus confusionemaliquam pateretur,
quando eos vanis aenigmatibusobligare coiitenduni. nec caro ipsius corruptionis injuriam sustineret,
Vers. 6. El funes extenderunl in laqueum pedibus quando et ipse sibi in vigesimo pfimo psalmo venire
tneis: juxta iter scandalum posuerunl mihi. In expo- deprecatur auxilium. Decursa enim passione sua ait;
997 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. CXXXIX. 998
Tu autem, Domine, ne longe facias auxilium luum a .\ A., B., F., in] lerram: virum injustum mala capient
tne: ad Atfensioncmmeam respice, etc. (Psal. xxi, in interitum [ms. F., interitu]. Quamvis linguosi pos-
20). Beneaotem deflnitaest passio Domini, dies belli, sint dici et illi qui lingux uberlate facundi sunt, ta-
scilicet qdShdo, diabolo victo , infernorum claustra men illis hoc specialiter nomen constat impositum,
dirupta sunt, captivi liberati sunt, solusque moriendo qui inconsiderata locutione verbosi sunt. Siint enim
triumpiurrit, qui novo more moriem morte deslruxit. contrarii sapientibus, el diverso se more tractantes.
Vers. 9. IVe tradas me, Domine, a detiderio meo Monet enim Jacobus apostolus: Sit omnishomovelox
peccatori : cogilaveruni adversum [mss. A., B., F., ad audiendum, tardus ad loquendum(Jacob. i, 19).
conlra] nie, ne derelinquas me, iie unquam exalten- Tales enim super terram minime diriguntur, qui a
lur. A desiderio suo traditur peccalori, quisquis per levitate sua frequenter excedunt. Difflcile est enim
concupiscentias carnis diabolo relinquituf possiden- indeliberatum rectum esse sermonem, sicut scri-
dus. De quibus dicit Aposlolus : Propterea tradidit ptum est: ln muUiloquionon effugiespeccatum(Prov.
illos Deusin detideria cordis eorum, 'in immunditiam x, 19). Injustus autem vir est, qui divinas regulas
(Rom. i, 24). Sed ne hoc fiat, sequitur res omnino contemnens, volunlatis propriae fervore traducitur.
probabilis, ut sicul inimici consilium faciunt in ma- Iste capitur malis suis, et in profundum altissima
lum, ita virtus divina prastare digneiur auxilium. B voracitate submergitur, quia semper sibi noxia co-
Ad postremum dicitur causa justissima, ne revera gitat, qui Domini pracepta declinat.
exaltentur perdiiione juslorum, qui de fidelis populi Vers. 13. Cognoviquoniamfaciet Dominusjudicium
subversione gloriantur. Sequitur secundum dia- inopum, eivindictam pauperum. Sancta Ecclesia bre-
psalraa, tibi divisionem, sicut consuevimus, appo- viter et veraciter loquitur, quaies revera debuil cul-
nemus. pare linguosos. Hoc enim se dicit per fidem dono
Vers. .10. Caput circuilus ebrutn, labor labiorum Dei cognovisse, quod certissime creditur esse fa-
ipsorum operiel eos. Post preces habitas ne tradere- ciendum. Faciet ergo judicium inopum, quando in
tur inimicis, sancla mater Ecclesia vcnit ad tertium illa disceplatione promissa restituet, et vindicabit
membrum, in quo impiorum iriexplicabiles designat pauperes, de quibus in Apocalypsi scriptum esl:
errores. Ham sicut superius, in die belli caput suum Vidisub ara Dominianimasoccisotum. Et paulo post:
obumbrari dixit a Domino, ita istorum caput, quod Clamantes: Quousque sanctus et verus nOn judieas,
est diabolds, notabilem refert babeie circuitum, qui et vindicas sanguinem noslrum de his qui kabitant suh
nunquam ad rectam viam pervenit, quoniam per ve- per terram (Apoc. vi, 9, 10)?
stigia sua rediens se semper involvit. Ordo autem Ver&.14. Verumtamen jusli confiiebunlur nomini
verborum talis est: Caput eorum circuitus. De quo " tuo, et habilabunt recti cum vultu luo. Designatur hoc
simililer Petriis dicit apostolus : Adversarius vester debere fieri inter quaslibet temporis graves amaras-
sicut leo rugiens, circuit qumrensquem devorel (1 Pelr. que pressuras. Tunc enim magna virtiis est laudare
v, 8). Pulcherrima species defiriitionisest, uno verbo Dominum,quando se istius saeculihlandimenia sub-
declarare quid sit res illa qusequseritur. Hoc Grsece, ducunt. Bonus enim fuii Job, cum Dominum dives
xwrarhvlifyv, Laiine ad verbum dicitur. Labor vero colebat, sed quanto melior, dum eum sub multiplici
labiorum\ est prolatum ore mendacium, quod labo- afflictionelaudabat 1 Tunc ergo amplius desideremus
riose flngitur, quoniam exquisiia machinatione for- gratias agere, quando nos tentator conatur affiigere.
matur. Veritas eiiim sine labore dicitur, quia simpli- Facilius enim inimicus discedit, cum viderit exce-
citer et sine difficultale pioferlur. Quapropter oris dere non posse quos deprimit. Nam vide quid se-
eorum mendacium eos operit, cum perfidi de sua as- quitur, quia cum vullu ejus habitare non desinunt,
sertione superanlur. Munquam enim sic est cauta qui recti sunt. Visio infastidibilis atque perpetua il-
malitia, ul ipsa sibi non loquatur adversa. lum semper videre, a quo se solet omnis rationabilis
Vers. 11. Cadentsuper eos earbonesignis, in igneni creatura reficere, sicut et in quinlodecimo psalmo
ejicies eus, in miseriis non subsistent. Primo inexpli- jam dictum est: Adimplebisme loetiliacum vultu tue
cabiles eorum dixit errores: nunc poenas memorat D (Psal. xv, 10). lile enim vultus praemiorumomnium
omnino salutares. Carbonesignis, siint pcenilentiae munus est, nec polest esse cujusquam bonitatis indi-
cruciatus, quod tamen incendium nascitur ex imbre gus, qui illum meruerit habere conspectum. Sed
lacrymarum, sicut et in centesimo decimo nond cura legatur : Nemo Deumvidit unquam (Joan. i, 18),
psalmo dictum est: Sagittcepotenlis acutce cum car- istud ad illud tempus referendum esl, quando beati
bonibus desolatoriis(Psal. cxix, 4). Primo enim su- Dominumnon per speculum, sed, ut ail Apostolus,
pra eos cadit luctuosa compurictio, pnst in ignem facie ad faciem contuentur (1 Cor. xin, 12).
dejiciuntur, quando jam miseratione Domini flamina Conclusio psalmi.
chariiatis aecensi sunt; et fervere sanctis operibus Quam salutaria, quam suavia verba sanciae matris
incipiunt, qui pridem desidioso nimis tepore vixe- audita sunl!' Oravit pro nobis, ut a tentationibus
runt. His evenit ut in miseriis suis hon subsistant, diabolicis exuamur, quas nobis omnino noverat esse
quando in bonam partem diviuo munere transfe- violentas. Liberalis autem vultum Domini pollice-
runtur. tur, ut uihil laboriosum, nihil trisle meioamus, qui-
Vers tii Vir linguosusnon dirigelur super [mss. bus tale munus lantumque promittitur. Praesta, Do-
999 M. AURELIl CASSIODORl 1000
mine, ut sicul servis tuis es desiderabilis, indulgcn- A pius facit Dominus, dum non vult damnare quos
tioetuseclaritale monstreris. Non impedinntpeccaia, prxmonet; clamat enim opifex rerum : Nolo mor-
qucepropria exsecratione damnamus. Fatemur cul- tem peccatoris, sed ut converlatur et vivat (Etech.
pas, ut te placatum babere possimus. Solus enim xvni, 32).
judex cs qui veniam tribuis confiienti; et cum le ni- Vers. 2. Dirigatur oralio mea sicut incensum in
liil l.Ueat, ab homine tamen publicari quseris, quod conspeclu tuo; elevatio manuum mearum tacrificium
multo veracius nosse declararis. vespertinum.Incensum est odoriferi pigmenti suavis
476 PSALMUSCXL. adustio, quae carbonibus concremata, gratissimum
fumum porrigit ad superna, et odorantes se dclecta-
Psalmus David. bili jucunditate permulcet. Sic beatorum oraiio igne
Quoniam verba tituli frequenti repetitione jam charitatis incensa, divinis conspectibus ingeritur,
nota sunt, intentionem nostram ad Dominum debe- quse magis humilitatis el compunctionis pondere
mus erigere Salvatorem. Nam dubiumest interdum, sublevatur. Virlutibus enim Dominus nostris tan-
quod semel dicitur : certissimumvero atque indubi- quam bonis delectatur odoribus. Nam orationem
tatum est, quod frequenti repelitione praedicatur. sanclam velut odorem suavissimum suscipere Domi-
Ideo enim prsecedentibus quibusdam prseconibusB j num et in Apocalypsi legitur, ubi dictum est: Stetit
admonemur, ut aciem menlis nostra? ad res ventu- angelussuper aram Dominihabensthuribulumaureum;
ras opporluna devotione praeparemus : ne dum in- et ascendit fumus supplicalionum de manu angeli in
cognita fuerinl quse dicuntur, negligentius forsilan com\)ectuDomini; ut daret de oralionibussanctorum,
audianlur. Supplicat enim propheta, ut cautioribus quod est ante Deum (Apoc. vm, 3). Sequitur, eleva-
visum est, quatenus inter aclus istos mundanos a tio manuum mearum sacrificium vesperlinum.Eleva-
diversis liberetur erroribus : ne in peccatorum re- tio manuum significatoperam piam, quaeaut in elee-
tiaculum cadat, cum quibus se non oplat habere mosynis exercetur, aut in aliqua probabili conver-
aliquam porlionem. satione peragitur. Sacrificium vero vespertinum, il-
Divisio psalmi. lam oblationem fortasse signiflcat, quam in fine vitce
Dotuino solet offerre religiosa devotio, cum poeni-
Intelligens propheta humanam fragilitalem diver- tentiam gerimus, et humili nos supplicalione purga-
sis peccatorum nexibus implicaiam, prima seclione1 sicut in quinquagesimo psalmo dictum est:
mus,
Dominum rogat ut ejus audiatur oratio, subjungens'
SacrificiumDeo spiritus contribulalus (Psal. L, 19).
a quibus se maxime liberari deprecetur erroribus. nostra est, quando istam lucem morte ve-
Vespera
Secunda, eligit se a justo argui quam a peccatore1C nienle deserimus. Ecce quod frequenter admonui-
laudari, supplicans ut custodialur a laqueis peccato- mus neminem debere desperare, si ultima sua po-
rum, quoniam nullam communionemcum eis se ha- tius lacrymarura fonte detergat.
bere testatur.
Vers. 5. Pone, Domine, cuslodiam ori meo: el
Expositio psalmi. ostium tircumstanlim labiis meis. Pelit sanclissimus
Vers. 1. Domine, clamavi ad te, exaudime; in- propheta ne quid tale dicat quod pervenire debeat
lende vocioralionis mew, cum clamaveroad le. Hic: ad realum. Sed lioc duplici supplicat tutamine com-
quxramus enthymema. Proponit enim, Doraine, ego' muniri; ut nec cogilatio ejus iniqua sapiat, nec
clamavi ad te; sequitur conclusio, Exaudi igitur me. prava voluntas in fatua verba prosiliat. In utroque
Sic virlus illa enlhymemalici syllogismi brevi com- eniwinoverat esse peccatum, unde se fieri depreca-
plexione peracta est. Volensenim propheia humano5 tur alienum, sicut Salomon dicit: Circumvaltapos-
generi affectum continuse orationis infundere, duo} sessionem tuam in spinis, argentum et aurum tuum
tempora videtur discrepantia posuisse. Dicit enim1 conslilue, et ori tuo fac oslium et seram, et verbistuis
de prseterito,clamavi, quod perfeclam significat ora- fac jugum et mensuram (Eccli. xxvm, 28, 29).
tionem. Et ilerum repetit, dum clamaveroad te, quodI Oslium quippe ab obstando dictum est, quod dum
ulique constat posilum de futuro; ut sicut nullumi D ] claudilur obstat intrantibus. Inspiciebat enim vir
tempus a culpis est vacuum, ita nec a devotis preci- sanctus magnis precibus esse muniendum, unde tam
bus reddatur otiosum. Contra peccata siquidem con- facile noverat venire peccatum. Proxime quippe in
tinua, salutare remedium est jugiter pio Domino 9 superiori psalmo dixerat : Vir linguosus non dirige-
supplicare. Nam quid proderit dimitti prseterita, si\ tur super terram (Psal. cxxxix, 12).
videantur obligare veniura ? Finis ergo bonus quce• Vers. 4. Non declinestor meumin verba mala, ad
ritur Christiani, ut in extremis cum venia transeat,t, excusandas excusationesin peccaiis.Sequitur secunda
ne vita sit ultima quaedelinquat. Respice quod hicc precalio; ut etsi eum contingeret poenitendnm ali-
et in sequenti versu orationes suas quarto modo ge- quid loqui, non se per falsitates sceleratissimas con-
minavit, quia sancto viro tantse rei nulla poleratit tenderet excusare. Hoc enim maximum vilium est
:- quo laborat humanitas, ut post peccatum suum ad
esse saiietas. Oratio est enim quac nos a culpis libe-
rat, judicis aniraum conciliat, delicia mundat; necc excusaliones vonfugiat, quam poeniludinis se con-
orauti dees-e potest misericordia, quod nos humili- fessione prostemat. Quod facinus inter surama pee-
tas, ut jugiter deprecemur, instigat. Sed hoc tolum i) cata conslat esse numerandum, quia inde revera
1001 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM. PSAL. CXL. 1002
nascitur, unde ad pcsnitentiam reus lardius venire A j) ingrediens, rigorem veritatis emollit, el ad noxias
videatur; sicut in libro primo Regum dictum esl: cogitationes amoris ficti potius ostentatione perdu-
Quasi peeiatum ariolandi esl repugnare, el quasi scelus cit; sicut in alio psalmo dictum est: Moltieruntser-
idololatriafnolleacquiescere(I Reg. xv, 25). Nara quod monestuot super oleum, et ipsi sunljacula. Et Salo- \
dicit, ad excusandas excusationesin peccatis, consue- mon ait: Verba adulalorum mollia, novissima autem ,
tudinem significat impudentium, qui quando fuerint eorum perveniunt in intima ventris (Prov. xvm, 8}»
deprehensi, primum se aliqua falsitate excusare no- Quapropter illa monita semper eligenda sunt, quac
scuntur, et cum fuerint inde convicti, alias semper non ad dilectionem sseculi trahunt, sed ad praecepla
excusationes assumunt, nequando veritati acquie- nos Divinitalis invitant. Potest autem et illud evan-
scat inverecunda protcrvitas: modo enim lempori, gelicum de decem virginibus hic decenter aplari
modo necdssitati, modoaliisimputandoquod peccant. (Matth. xxv, 1), quod quinque virgines, quae actus
Quaaflgufa dicitur melastasis, id est translatio, dum suos probatissimos Domino dedicaverunl, et con-
culpam nostram in alium transferfe contendimus. scienlias lucidas conservantes charilalis oleo refer-
Vers. 5. Cum hominibus operanlibus iniquilatem: tx, semetipsas tanquam lampades ardentissimas
et non eombihaborcum eleciis eorum.^Tertia suppli- Domini conspectibus obtulerunt. Istse (sicut hic di-
catio est, ut liberetur a collegio eorum qui operantur B ] cit) merito credendae sunt a justis hoininibus fuisse
iniquitatem : ne cum ipsis quasi combinalus 477 correctse, et misericordix studio nihilominus esse
debeat implicari. Combinati enim dicuntur rei, reprehensse. Reliquoe vero aliae quinque virgines,
quando duo simul in uno vinculo>"coliigantuf, utal- quae adulantium vocibus infelici sorle crediderunt,
ter alterum praepediens, fugam liberam babere non caput earum factum est in sua deceptione pinguissi-
possint. Orat ergo propheta, ne cum talibus illige- mum; et ideo exstinctis lampadibus non sunt rece-
tur, qui implicatione mutua alterutrum sibi impe- ptse: quoniam telram vitam ante Dominum vcri lu-
dire noscuntur. Non combinabor respicit ad utrum- minis non decebat offerri. Quam parabolam bealus
que, et ad homines operantes iniquitatem, et ad Augustinus in libro Quaestionum quinquagcsimo
electos eorum. Et nota quod addidit, eorum, ne pu- nono lalius el decenter exposuit. Et ideo considere-
tares revera electos Domini, qui lali nomine v»ca- mus quara periculosa sit adulatio, quse excludere
bantur. tyuUo enim sceleratiores sunt illi qui inter probatur a Domino.
malos videntur esse prsecipui, quasi duces criminum, Vers. 7. Quoniam adhuc est oratio mea in benepla*
quasiprincipeslatronum, etcaputomnium perdilorum. cllis eorum. De superiore sensu pendet iste versicu
• Vers. 6. Corripiet mejustus in misericordia, et in- lus ; ait enim : Oleumaulem
peccatoris non impinguet
crepabit me; oleum aulem peccatoris non impinguet G ( caput meum; et subseculus aujunxil: Quoniam ad-
caput meum. Postulata linguae custodia, et crimi- huc etl oratio mea in beneplacitiseorum. Nam cum di-
num excnsatione damnata, venit ad secundam se- cit adhuc esse orationem suam in beneptacitis eorum,
ctionem, in qua vir sanctus increpationes eligit ju- id est iniquorum, indicat se perfecte nondum fuisse
storum, quam blandimenta peccantium. Sed quae sit conversum : quando et sibi orando lalia provenirc
correctio jus,ti breviter intimavit, dicendo, in miseri- desiderabat, qualia illorum vota esse cognoverat. A
cordia: quoniam vir sanctus non in ira corripit, sed1 quibus omnibus se alienum efiici precabatur: ne ca-
per dilectionem increpator accedit. Nam etsi vultumi put suum oleo peccatoris, id est malae suasionis adu-
irati ostendit, cor tamen placati semper assumit; latione pinguesceret.
sicut monet Apostolus : Fratres, si prmoecupatus fue- Vers. 8. Absorpli sunl juxta petramjudices eorum:
rit homoia aliquo delicto, vosqui spirilualet estis, in- audient verba mea quoniam potuerunt. Petra hic, sicut
tlruite hujusmodi in spiritu lenitatis, consideransi multis locis significatur. Dominus Christus est, juxla
teipsum, ne el lu lenteris (Gal. vi, 1). Quapropter quem stantes doctores haeretici, quasi judices po-
hfe« consuetudo bonorum est, ut malint se a bonis; puli sui subita voracitate merguntur; qui ideo cor-
corripi, quam scelcratorum adulatione pradicari; ; ruunt in profundum, quoniam supra petram stare
sicut scripium cst: Meiicra sunt vulnera amici quami D . non eligunt. Nam quid illis prodest juxta soliditatem
voluntaria oscuta inimici (Prov. xxvn, 6). Sequitur,, stare, quando in ipsa fortitudine non viden ur insi-
oleumjuitem peccatoris non impinguet caput meum. stere? Quod verbum Hieronymus translator posuit,
Oleura et in bono et in malo plerumque ponitur. Ini et expositor Paler Augustinus seculus est; ut nemo
bono, utest illud Evangelii: Tu autem cumjejunas,, audeat accusare quod talium vjrorum auctoritate
unge caput tuum oleo, et faciem tuam lava (Matth. protatum est. Haecenim verbi translatio nimis hae-
vi, 17); et in quadragesimo quarto psalmo : Pro- reticorum videtur designare periidiam; nam cum
pterea unxit te Deus Deus tuus oleo tmtitimprm con- bapiizent, cum communicent, cum sacras nobiscum
sortibm "tuit(Psal. XLIV,8). Est enim oleum in bo- lilteras legant, dicuntur juxta petram stare, non in
nam partem causa splendoris, pabulum luminis,, petra. Soli enim in hac soliditale consistunt, qui
praestaWijiitorem pariter et salutem. In malam vero) super arenam fragilia fundamenla non ponunt. Se-
partem, sjcut liic ponitur : oleum peccatoris est dile- quilur, Audient verba mea quoniam potuerunt. Verba
ctio stmuiata verborum, quse adulationibus et blan- sua ab bserelicis dicit audita, qusc prsesentis libri
dimenti»uoslras menles velut olei pinguedo lenilerr textus eloquitur. Quanlis eniin locis arguuntur,
PATROL. LXX. 32
 ibfls M. AtittElLii ClssidboRi loiw
quahlis admonilionibus ihcrepanlur, ut debeant cor-' A qui peccatorum circuitione clauduntur. Legimus ta-
rigl, et in suis pravilatibiis non ritorari? Qua senten- men et bona retia illa, quae cenlum quinquaginla
tia plenissime docemiir illos esse omnimodis reos,, tres pisces, Dominojubenle, clauserunt; qusejed.,
qui et verba Domini audiuni, et ea facefe iniquai qui] typus esse sanctse probantur Ecclesise. Sed
pefversitate coiitemuunl. Potuefuht enim toties ad- bgati qui in illis piscibus annumerantur, infelices
monili cognoscefe, si non decrevisseht suis magisi qui cadunl ih istum uumerum perditorum. Retia
persaisionibus inhsefefe. euim dicla sunt quasi fetinentia. Addidit, sinaulari-
Vefs. 9. Sicul crattiludo terrat eructala ett tuper tet tum ego dbnec iranteam. Singulafis esl qui (sicut
; terram: ditiipata sunl otsa nostra tecus infernum. superius dixit) cum pessimis hominibus non arabulat
Cum prlus de baereticis dicerel et tyrannis qui veibai combltiatus, qui Trinitatem sanctam unum Deum et
Domiiii audire noluerunl: nunc venit ad roanyres, DomiUttmeonfitfcluf, qui spem suam in nullo alio,
quOs ferali insecutione laniabanl. trasshudo enimi sed tantum ponitin Domino. Donec transeatn, id eSt
ttrree, quanfio eruclat, mbrbos tacit, aefem corrum- quaridiu Iri hoCmundo fuero commoratus. Hoc enim
pit, et lues bominibus pericuiosa longe laleque dif- saeculumbeati velut viantes transire dicuntur, quia
fanaitur. Sic tyrannorum nefanda supeibia tabe suae nullis ejUs dfelectationibuSoccupantuf.
diatiliae cbrpora marlyrum sauciabal, quos cougrue1Q Conclusio psalmi.
propheta dixit ossa sua, quia constat eos Christianae Cognovimus, charisaimi ftttlres, quftie sit pericu-
fldei 6886 validissima firmamenta; quorum prsedi-
lura, si loquamur incaute; cogooviitws quantum «os
canda constantia (juvante Domino) nec poenisvicla,' metuere
debeamus, quod sanpiissb»UHprophela for-
nec tonga insecutione mollita est. Et iespice pro- midat.
Quando enim non aul vaniloquium subripit,
pftetates verborum velut suavissima mella decur- aut desiderium falsitalis inducit *.
rere. Noh dixit, in infernum : quia licet mori com- trahil Lioguaestquse nos
frequenter ad vitia, quam uno modo tulissime
Blttnl sdrte videantur, vita illis aelerna conceditur.
viucimus, si eam seuiper Domini laudibus occupe-
Vers. ID. Quid ad te, Domine, Domine, ocuti mei: mus. Loqualur illud semper, ubi nescit errare, agat
ft»lt tperavi, ne aufetas animatn meam. Postquam animaj profuturum, serviat veneranter auctori.
opus
tifxlt inrmaiil fenefts Fiagilitalem, nuric ad remedia1 Tuuc
epim oii nostro cusiodiam ponimus, si jugiter
divina confugit, converso ordine petehs, 478 4u'a1 Domini m.indata
inedilemur. Silet enim in malo, qui
spUffi suam habult in Domino, anlmam suam debere ' non tacel bonum; nec error subripit, ubi se veritas
libetari. Quod in Scrlptufis Uivinis(sicut ssepe dixi- coelestis intuderit. Nam si a nobis cogitatio mala
ttot) ffequenter invenies; ut modo causam ratio
subducalur, si actus turpissimus segregatur, si a ma-
pracedat, ttiodo eam protinus sdbsequalur. Sed cum C lorum conversatione
beatorum consuetudo sit de boc saeculovelle libe- dividamur, tunc (ut propbeta
rari, sicttt et alius psalmus dicit: Educ de carcere dicit) Domino singulares efficiemur, quando minime
animam meam (Ptal. CXLI,8); et, Desiderium habens pessimis cogitationibus implicamur.
disnlvi, tt esu cum Christo, multo magit melius (Plii- PSALMUS CXLI.
iip. i, 25); quomodo hic prOpheta petit: Nt auferas lntellectus David, cum essel in tpelunca oraiio.
anifmvninemn.Ne auferat, sCilicetbonls luis; sed spes Psalmi causa prsesenli quidem titulo cotitinelur :
mea jngltef in te sit, et octili inei te semper intendant. sed per siinililudines corporalium rerum spiriluaiis
Vers. 11. Custodi me a laqueo quem staiuerunt rei nobis compelens praebetur indicium. David enim
mihi, tt ttb scandalis opetantibw iniquitatem. Per la- Jllias Jesse Saulem principera fugit, et cum in spe-
queoset tcandala, totitt* muridi mala breviter pro- lunca lateret oravit (f Reg. xxiv), quod Dominum
pheta «mpiexus est; a quibus se supplicat custo- Christum in corpore ante passionem suam signiflca-
diri, Be per insidias eorum possit ihiercipi. Laquei bat esse facturum. Nam cum huic orationi intellectut
sttnt diverst carnis tlesideria, qiiibus menles huma- praemitlitur, ad illum lalis coinparatio referri debere
n« blattft» nexibus iiligantur. Scandala, quse per monstratur, qui persecutores suos orando vitans, di-
fratre» ptoveniunt inquietos, qui iite, superbia san- jJ) versorum locorum permutatione celalusest; quate-
ctam rerogiunt charitatem. Quid habituri sunl simile, nus et Dei Filius, quod de se per propbelas promi-
sl «os tatt pfsecipuum munus cohtingat amitterc? Et serat adimpleret, et veritatem assumptse incarnatio-
respice qnta post laqueos scaridala ponit: quoriiani nis ostenderet. Sunt enim in hoc psalmo verba Do-
invetefator llle pesgiraus, quando pef laqueos non mihi Salvaioris, cum sceleratissimam Judseorum
potnerlt -flecipere, scandalis nilltiif gratiam nobis Vitaret insaniain. Unde merito factum est, ut pro-
Bitinftatis auTetre. pter significandam Hebraeorum pefsecutionem, fuga
Vets. 12. Cttdent in riiiatutum ejus peccaiorel: Dkvid pbneretur iri titalo. David enim (sicut ssepe
rinftiartter tum ego donec tranteam. Ecce uride se ditimuS) et regem terrenum itidicat et cujlestem.
Snperros petetat efipi, ne debuisset thriibinari cum Sic in uno nbtnine dttarum catisariim slghMcati»
tiffibus. fit vtAequemadmodurii compafaiiorii fattse continetur. lllud autem memiiiisse debethus, hune
«pttverbacTonsemiam. IntHabolifetiacdtnm catdeni psauuumquintum essede his qtti inscfibubtirr thaHk
* Hflivs ibi poneretur punctam interrogans. EDIT.
1005 EXPOSIWQ IN PSALTERHJM. PSAL. CXLI. 10«:,
Divitio psalmi. A Vers. 4. In via hac qua ambulabaifi absconderunt
Prim* parte DominusChristus cjamat ad Patrem, laqueos mihi. Diabolus (sicut ssepe dictum est) juxta
Judaicse persecutionis exponens. Se- viam abscondit laqueum, ut eos decipiat qui rectas
nefandofjojlos
cunda :|ppfi se de carcere iuferni depreeatur: semitas decljnare prsesumpserint. Sed quja DODUOUS
quoniam ojnuium sanctorum fides ia ejus resurre- Christus uunquam a sua saoctitate discessit, necesse
ctioqe pendebat. erat ut in ipsa via reciitudinis suae tentationes pate-
Exposilio psalmi. retur invalidas, a qua minime probabalur exire.
Vers. 1. Vocetnea ad Dominum clatnavi, voce mea Tangit euim, quando iUi a diabolo nrnndi regna
ad Deum deprecaius sum. Sanctitas illa reverendse monstraia sunt, quando ejus tenlabalur esuries, el
incarnafiohls communi usu voce sua se clamasse caetera quse diabolica fraus, el malorum homiaum
dicit ad pominum. Quse figura dicitur pleonasmos, prsesurapsit iniquilas. Necesse enim erat Christum
id est superabundantia, sicut dicere solemus: Mani- Dominum taliler loqui, ut assumend^ carois jam
bus meis feci, Auribus meis audivi, et his similia. tunc vefitas panderetur.
El ne ciamor intelligeretur transitorius, addidit:.
Vers. Ji. Contiderabam ad dexteram, et videbam,
deprecaluttnm;
" quod frequentata supplicatioue per- et non erat qui cognotceret me. Periit fuga « me, et
agitur. . jB non est qui requirat animam meam. Gum dieil: Cen-
P
Vers. 2. Effundam in '
conspectu ejus orationem siderabam ad dexteram, illud terapus intelJigit quando
nteam, et ttibututionem meam anle ipsum pronunlio. ibat ad crucem :
suavis erat in quia nullum illic fidelinm potuit
Quam pufa, quara ofatio, quse con- inlueri. Ideo enim non sunt visi ad dexteram stare,
spectu $atrts velut perspicui foniis copia fundeba- quia carnaii trepidatione dispersi sunt, sicut scri-
tur! Kuiidebatur plane, nou ut ima peteret, sed ut est: Percutiam pastorem, ei dispergenlur ovet
ad pietatis supernaj altitudinem perveniret. Dictum' ptum
est autem, iti conspectu ejus, quia bonas orationes gregis (Zach. xiu| 7). Sequilur, et non erat qui cogno-
sceret me; qui cognosceret iilam scilicet in ipso dei-
velut aliquid vultuosum Divinitas inspicit; et cum1 tatem,
quse hsecomnia in assumpta carne volunlarie
voluntas nostra ab hominibus hon possit conspici, dixit: Potestatem habeo ponendi ani-
sustinebat, quae
ab illa tamen constat intendi. Sed qusesit ista orafio' mam
meam, et potettatem habeo iierum sumendieam
subtef expbnitur, tribulatio scilicet, quse sinceras et' (Joan. x, 18). Nam si in iila perturbatiewe Christum
continuai efficil oraliones. El nota quoniam inno- Dominum cognovissent,
ulique poterant et ad dex-
ceutiae seCufitate dicitur : Tribulaiionem meam ante'' teram videri.
Addidit, Pertit fuga a me, et nonett qui
ipsum pronuniio. lllse siquidem afflictiones coram
requirat ammam meam. Periisse fugam dieit, cmn se
ipso poterant pronuntiari, quae injuste probabanlur C Q hnpiorum manibus permisit occidi. Kam ubi fttoa
479 iniligi. Pronuniiat ilaque pius advocatus ante' perit, mortis periculum nuilatenus evitatur. ^iemo
Palrem tribulationessuas, ut veniam pro noslris pos- autem animam ejus, dum ei nulla conse-
Et nota in his duobus ' requisivit
sit obtinefe peccatis. quod lalio preeberetur; sed solus ad passionem reiietus
versibus quaiuor modis oratum est, sicut dicit Apo- est, qui erat pro omnium salule moriturus. Ita sub
Stolus : Exhortare ergo primo omnium fieri preca- ista brevi ac subtilissima
signiflcatione verboram
tiones, orationes, postulationes, graliarum actiones tradUionis ipsius ordo narratus est.
(ITim.u»l). Vers. 6. Clamaviad te, Domine; dixi: Tu et tpet
Vers. a. In deficiendoex me spirilum meum , et tu mea, mea in terra viventium. Venil ad partem
portio
cognotisti temiiat meas. De superioribus pendet pars secundam, in qua inimicoruin se insidias petit eva-
ista versiculi; nam quod dicil: In deficiendo ex mee dere; ut corda fldelium resufrectioriis
sic ac si dicerct: eju» munere
spirilum meum, intelligendum est, gratulentur. Ciamavit autero, spem suam ponens in
Tribulationem meam anie ipsum pronuntio, cum de- Dominum,
quando dixit: Pater, in ntanut tuat com-
ficit ex mespiritus meus. Multas enim et 5
gravissimas mendo tpiritum meum (Luc. xxm, 46). Sequitur ,
tribulationes vu(t iuieliigi, quas ante Deum se pro- meain lerra viventium.Probat hoc speciaiiter
portio
nuntiare profiietur. Sed quoniam spiritum ejus nun-j "D locus ille, quando in cruce positas latroni dixit:
quam legimus dejfecisse,quia cuncia voluntaria pas- Amen, dico tibi : Hodie meeumeris tft paradito (Ibi-
sioneeomplevit,hoc polius a parte membroium de- dem, 43). Paradisus est enim terra viveritium,
bemus accipere. Quod expasitionis genus provide a quam
.soli beati feliciter introibunt, qui sub aeternitate et
, majoribus constai inventmn, quando aliquis sic lo- securitate victuri sutit. Humililer eriim et
comtnu-
quitur, quoq ejus non possit convenire person* , ut niter dicit, portionem sibi esse in terra viventium ,
est iilua : Et delicla mea a le npn suni abscondtta a cum tota
ipsius esse noscatur. Simile est et iilud
(P«at, ij&iji,(6). Nam fldeles,la|i|e^ etjUi pctogesimo 0
quod dictnm est de apostolis : Pater, volout ubitum
terliopujlmo locuti sunl: a
ConcupUcitei dejicii anima eg», et ipti sini mecum (loan. XVII,24).
meawmiai Domini (Psul. LXXXUI, 5). Et alibi : De- Vers. 7. Intende m oratienem meatn, quia humilia-
in
fecemniQCulimei eluquiumtuum, dicenles: Quando 0 tut tum nhnit. Merito dieit ' Bumitiatus sum nimis
,
consotabffisme(P«at. cxvin, 82). Etin sequenli psaj- qui, sicut ait Apostolus, semetiptum exinonivit for-
mo dicturus est: Velociter exaudi me, Domine: De- mam tervi accipiens, in simililudine hominum
factus,
fecit ipiritus meut (Psal. CXLII,7). el habitu invenlusut homo(Philip.n, 7). Ad hoc certe
 1007 M. AURELII CASSIODORI 1008
amplius humilialus est, qui obediens factus est us- A diei tempus ostendit, quando justorum devolio ejus
que ad mortem, mortem autem crucis. Nam si illud resurrectione laetata est. Quod cerle singulariter a
deitatis suseculmen mirabile non inclinasset sumpti parte humanitatis assumptse constat Christo Doraino
'
corporis veritate, quemadmodum prb salute ohntium contributum, cujui resurrectio juslorum corda fir-
crucifigi potuerat, qui ccelum terramque admirandis mavit. Nunc considefemus Domini nostri, si possi-
viftutibus administrat? mus, aliqua speculatione clemenliam , quaa nos ct
Vers. 8. Libera me a persequentibut me, quoniam ab hoste redemit, et ne iterum captivemur, docere
confortaii tunt tuper me. Cum dicit, Hberame, non non desinit. Ecce regulara suam quotidie noslram
infirmitas propriae deitalis ostenditur, sed charitas facit esse medicinam, quando se propterea huiniliare
paterna monstratnr; nam cum kaberet potettatem dignatusest, nediaboiicus ille superbise spiritus ul-
(sicut ipse dicil) poncndi animam suam, et iterum su- latenus appetatur. Illic enim fuina, hic semper
mendi eam (Joan. x, 18), tamen ad informationem ascensus est: inde mori provenit, hinc setema viia
nostram, reverentiam dilecti ac bene complaciti Filii succedit. Rogemus ergo omnipotenlem Fiiium , ut
tenens , honorem Paternse majestalis congruenter qui orandi salutare praestitit exemplum, donel nobis
exbibuit. Dicit enim in Evangelio : Pater, clarifica propitius sanctissimse hujus imitalioriis «ffectum.
me (Joan. xvn, 5). Clamat eliam de cruce : Deus, B Conclusiopsalmi.
Deut meut, retpice in me : quare me dereliquisli Finilus est quidem ordo psalmorum, qui oraiionis
(Matth. xxvu, 46)? ut humilitatem carnis evidenter titulo prsenotantur : nunc oporlet in eurtim icni.iiiu
ostenderet, qualenus Manichsei nefanda dogmata aliqua sub brevitale complecti; quatenus prsestante
confutaret. Orat ergo ut a persequentibus Judseis di- Doraino salutariter incitemur ad nostrum festinare
vina virtute liberelur, qui usque adeo corporaliter remedium. Imprimis agentes illa qusejussasunt, et
facti fuerant fortiores, ut et manus injicerent, et de iabia nostra crucis irapressione signantes, Domiho
ejus morte gauderent. Sed hsec omnia miserrimi ho- snpplicemus ut os nostrum abluat humana fsecepol-
minum tentaverunt, quia in eo non.inluebantur Di- lutum. Dicit enim Isaias : Immunda ego labia habeo,
vinitatis virlutem, sed speciem corporalem; de et in medio populi immunda labia habenlis habito
quibus dicit Apostolus : Si enim cognovittent, nun- (Isa. vi, 5). Deinde orandum est verbis, non quae
quam Dominum majestatis crucifixissent(I Cor. n, 8). humana desideria subministrant, sed qusc ipsa Divi-
Vers. 9. Educ de carcere animammeam ad confi- nitas ad remedium nostrse pravitatis indulsit. Ora-
tendum nomini luo. Hic carcerem duplici modo ma- tio vero ipsa ex humili, ex mansueto, ex sincero
jores intelligere voluerunt: aut sacoli istius poenales debet corde procedere: peccata sua sine excusaiione
angustias, quas patimur in isto corpore constiluti; D confitens, et inter amaras lacrymas de dulcissima
aut magis custodias inferni, quas evadere non licet Domini miseratione confidens. Terrena non expeiat,
lege humanitatis infirmse. Sed melius si hoc loco sed cceleslia concupiscat : sit segregata desiderio
referatur ad inferos propter resurrectionis spem, corporeo, et tantum juncta divino; sit tota denique
quam frequenti supplicatione provenire deprecalur, spiritualis, habens solas lacrymas carnis. Nam quem
sicut in alio psalmo petit: Non urgeat tuper me pu- oras, contemplatione mentis (qnantura fas est) ap-
teus ot tuum (Psai. LXVIII,16). Carcer enim dictus pete contueri, et agnoscis qualis ante ipsum debeas
est, quasi arcer, quod a se arceat exire conclusos. prostralus offerri. Ille enim est, sicut dieit Aposlo-
Sed cur se de isto carcere liberare desideret, causa lus, Beatus et tolut potent, Rex regum, et Dominus
subsequitur : ad ponfitendumnomini tuo. Tunc enim dominantium, qui solus habel immortalitatem , etlu-
a cunctis fidelibus Patri confessio laudis exhibita eem habitat inaccessibitem,quem nemo hominumvidii,
est, quando eum resurrectionis miraculo de inferni wdnecvidere potest (I Tim. vi, 15,16). Quaprnpter
. carcere constat eductum. Nam et ipsum educ signi- ad talem tantumque Dominum cum omni timore vel
ficat 480 a Par,e <Iuamortuus est, de imis pene- dilectiorie debemus accedere, et ita in eum dirigere
tralibusad superna translatum. mentis intuitum, ut quidquid potest splendoris, cla-
Vers. 10. Me extpectawtjutli, donec retribuat mihi. C ritatis, fulgoris, majestatis, mens humana concipere,
Istaest illa quse praemissa est de Domini resurre- super hsec omnia cognoscas esse Deum, qui omnes
ctione confessio. Nam dum omnes apostoli Cbristi creaturas suas incomparabili boniiate dispensat. Nee
fuissent morte confusi, exspectabant utique donec falsa prsesumptione nobis aliquid imaginemur: quo-
gloriam promissse resurreclionis agnoscerent, et niam arcana substantia Dei quae fecit omnia , sicuti
omnium se trepidantium corda flrmarent. Sed in- est, creaturarum scienlia non potest comprehendi.
tuere quod dictum est, donecretribuat : quia resur- Nulla enim forma in Deo, nulla circumscriplio est.
gentis gloria retributio fuit, utique bealissimae pas- Natura inseslimabilis, virtus incomprehensibilis, pie-
sionis. De qua retributione dicit Apostolus : Propier tas singularis. De quo nimis congrue pronuntiatum
hoe exaltavit itlum Deut, et donavit ei nomen quod ett est: Deus potest dici quod non est, non potest com-
tuper omnenomen : ut in nomineJesu omne genu fle- prehendi quod est. Ad hunc igitur omnipotentem,
ctatur ceelettium,terretlrium, et infernorum, et omnis sine initio, sine fine, qui universas mundi omnem-
lingua confiteatur quia DominusJetut in gloria est Dei que creaturam suam commeat atque replet, sic ta-
Patris (Philip. n, 9,10). Namquod ait, donec, triduani raen ut in seipso ubique sit totus, inalos non pr«-
1009 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM. PSAL. CXLIi. 1010
sentia, sed gratise suse virtute derelinquens : Quod A Expositio psalmi.
Pater Augustinus ad Dardanum scribens, Iatius ex- Vers. 1. Domine, exaudi orationem meam; auribut
plicavit (Epitl. 57, in resp. ad qucest.1). Salulariler percipe deprecalionem meam in veritate tua; exaudi
nos admenet festinare sermo propheticus, dicens : me in tua justitia. Nisi altius perscrutemur, commata
Veniieadoremus, et procidamut coram Domino; plo- versus istius sibi videntur esse conlraria. Nam cum
remusante Deum (Psal. xciv, 6). Et ne omnino fiu- primum propheta petai humiliter admitti orationem
ctuantesactrepidi linqueremur, addidit, qui fecitnos; suam, postea se exaudiri in ejus justitia deprecatur.
ut cuoi nos ab ipso crealos esse cognoscimus, faclo- Sed totum «d lacrymabilem confessionem pertinere
rem nostrum fiducialiter exoremus. Tunc quod a non dubium est, maxime cum hic psalmus ad humi-
nobis liumiliter in divina laude dicendum est, in ipsa litatem pceniieniium probetur aptatus. Vefitas enim
pene oratione sentitur, cum a Domino clementer et justitia ipsius est: ne cum rogante disceptet, ne
audimur, si nobis tamen expediat oblinere quod pe- ad judicium ilJum trahat, qui se hic prius ipse con-f
timus. Nullus enim ingratus a superna donatione demnat. Superbos enim Dominus ad examen addu-
repellitur, cui petere simplici ac devota mente con- cit, qui sebona putant habere negotia ; et solus ille
ceditur. Tantum se enim aliquis impetrasse veniam judicium probatur evadere, qui recurrit ad preces.
sentit, quantum pias lacrymas fudisse cognoscit. Est. " Non enim divina majestas austera potestate severa
ct aliud nostrse proveclionis indicium; ut quanto est, ut illos velit affligere qui se hic peccatorum
quis se pius amare et timere cognoverit Deum, tanlo suorura recordatione discruciant. Nam vide quid
necesse est ut ilii divinuro propinquet auxilium. Sic sequilur. .U'-^
beneflcio Domini omnis diabolica fraus vincitur, sic Vers. 2. Et non intres in judiciumcum tervo tuo,
ipso miserante peccata superantur. Dicta sunt qui- quoniam non justificabitur in conspectu tuo omnis vi-
dem de bratione quantum et mediocritas ingenii, et vens. Apertum est qua voluntate justitiam Domini
loci qualilas postulavit. Si quis vero de hac rc ple- petebat, qui nunc dicit: Non intres in judicium eum
nissima cupit ubertate satiari, legat facundissimum servotuo. Nam si justitia judicium significasset, hoc
Cassianum.qui in nona et decima collalionibiis, tanta petere non poterat quod pavebat. Nec moveat quod
et lalia de «rationum generibus disputavit, ut evi- Judici dicitur : Non intres injudicium cum servo tuo.
denter per ipsuin Spiritus sanctus locutus fuisse Ipse enim hanc formam locutionis ostendit, dicendo:
videalur;. Judicate inter me et vineam meam (Isa. v, 3). Sequi-
PSALMUS CXLII. tur, quia non justificabitur in contpectu tuo omnit vi-
Psalmuifiavid, quando eum filius suus persequebatur. vens. Causa reddita est quare noluerit ad judicium
^
llistoria liaee Regum quidem lectione notissima venire cum Domino; ut non sola potestatis reveren-
esl (I R*g. xv). Nam filius David Abessalon regno tia, sed etiam ipsa videatur justitise regula formida-
fiigaiiim,patrem suum impie cognoscitur persecutus. ta. Sic enim scriptum est : Conctusii Deus omnia
Quse simililudo (sicut quidam volunt) ad omnem in incredulitale, ul omnibus misereatur (Rom. xi, 32).
Sed cum dicitur, omnis vivens, hominem significat
porrigilur Cbristianum, qui peccatis ssevientibus,
tanquam a filiis propriis in mundi islius acerbitate generalem, ubi et infantum vita concluditur, qui
vexatur. Sed contra bsec pcenitudo remedialis oppo- originali peccato nisi aqua regenerationis abluantur,
nitur, quam hic psalmus continere monstratur. Me- obnoxii sunt. Unde et Job veracissime dicit: Nemo
memo lamen quod hsec historia, et in tertio psalmo mundus ante te , nec infans cujus esl unius diei vito
lerram (Job xv, 14). Et in quinquagesirao
jam posita est; sed ibi Abessalon proplerea nomina- svper
tus est ;quoniani exemplum ejus ad solum Judam psalmo jam dictuin est : Ecce enim in iniquitalibut
voluit pertinere. Hic vero nomen ipsius positum non conceplus sum, et in delictis peperit me mater tnea
est, ut sicut jam prselocuti sumus, ad vitia sua sesti- (Psal. L, 7). Cujus enim erat tanta justitia, ut non
niaret dictum unusquisque fidelium. aliquo leinpore, aliqua setate peccaverit, qui et per
481 Divisio psalmi. traducem delicti tenemur obnoxii, et quotidianis
me-' D iapsibus addimus, ut nunquam per nos, nisi per
Quaravis propheia plurimorum pcenitentium
ditatione fuerit exercitatus , tamen quantum futuris divinam gratiam liberi esse possimus? Quapropter
laudibus reddebatur vicinus, tanto compunctione desinat hseresis Pelagiana desipere, quse tam multis
cordis ad poeniteiuiaelavacra converlitur, ut salutari Scripturse divinee sententiis priusquam inciperet,
suffugio competenter ablulus, conspectibus Domini anle damnata est.
nmndissrmus appareret. Merito, ne illam sententiam Vers. 3. Quia persecutut estinimicus animam meam; -
confusionis audiret : Peccatori autem dixit Deus : humiliavit in terra vilam meam. Quamvis titulus de '
Quare tu enarras justitias meas (Psal. XLV,16) ? Prima Abessalon dicere videatur, tamen bene inimicus im-
itaque deprecatione rogat Dominum Christum, ne personaliter ponitur, ut hoc de diabolo sentiamus.'1.'
cum servo suo velit intrare in judiciura : sed per- Humiliatur autem in terra, cujus carnalibus actioni-
turbationi suae misericordiam ipsius supplicat sub- bus yita polluitur, non illa humilitate probabili, sed
venire. Secunda, velociter pervenire se petil ad ve- declinatione vitiosa. Quod merito propter afflictio-
niam; ut deductus in viam veritatis, ab inimicorum nem specialiter exprimendam poenitens ait, qui in
liberetur insidiis. alio psalmo dixit: Quia cinerem ticut panem mandu-
1041 M. AURELH CASS1OD0RI 1012
eabam, et petum tneum cum ftetu lemperabam (Psal. A "i ero detcendeniibut in lacum. Post e*e*d&m deeur-
cx, 10). sum, venit ai loctuosissimam narratronem, peteris
Vers, 4. Cotiocavitme in obscuristieut mertuot KB- sibi imbre miseffcordisc eeferrime snbveniri, «e
euti; et anitialut ett in me spiritus mtus, in me lur- spretos a Domino redigefetur ftt putverem, ef vento
batum ett ctt meum. Memor fui ditnm anliquorum. superMa dissipaws, a terra promksfOftisredderetur
CoUacavitdepulavit significat, more furenlium ini- aiienus. Et ut veloeius potUisSetaudiri, defeciste di-
micoram, qui sic hominem contemnunt odiosum, cit in «e tpirituni sunm. Quc-d per nimias tribulatio-
quasi jam judicent et sepultum. In obiturit enim re- nes Solet comingere his qof passionum diversarum
vera collotalut ett, qui post regnj culmina persecu- potidere praegraVantur, sicat et in trigesimo septimo
tionis patiebatur injuriam. Et ticut mortuus smculi psalmo idem pcenitens dieit : Cor tneum conturbalum
babitus est, in quo nec prophetalis, neo regni reve- ettln me, et desetuii mt fortitudo mea (Psul. xxxvn,
rentia, nec ipse quoque paternus considerabalur af- 11). Sequiltir, Ne awrtas faeiem tuam a me; et timi-
fectus. Mortui enim saeculi sunt, qui in peccatis suis Hs ero descendentibusin laeum. Averlerat prius fa-
defecisse noscuntur. Et ideo vir tot bonorum juste ciem snam Deus propter insolentiam peceatoram ,
sedefietsic fuisse despectum, utcrederetur nul- sed liHnc petit ut ad ipsum respieiat, quia se eom-
latenus vindicandus. Sequitur, El atixiatui etl in me B ] punctis stippiiestionibus inclinabat. Convenit enim
«pirttus nuut, tn me turbatum est eor meum. Anxius misericordise ipsius nt humiies respieiat, qui super-
tpirilut viciniutem periculi prodit; turbatum eor , borum eofda contemnit. Lacum vero inferiorera lo-
humanam sapientiam testatur esse confusara; ul cum intelligere debemus inferni, ubi impii teterna
spem suam amplius in Domino reponeret, cum vi- peena mergendi sunt. His ergo pares sunt qui divi-
riura suarnm confldentiam non haberet. Addidit, nam potentiam respuerunt, et vitiantes illam imagi-
Memor fui dierum antiquorum. Jusle cor ejus fuerat nem in qua creali sunt, forma diabolicse damnatio-
turbatum, quoniam memor erat ingentium peccato- nls induti snnl. Bene autem dietam est, detctndemi-
rum. Ipsi sunt enim antiqui dies, veteris illius ho- bus, qoeniam ad ima mergunturqui illuc intrare me
minis antiquitate fuscati. Nam sicut hic novitas pro- rebuntur. Petit ergo ne sunerbis similis fiat, qu>
dit innocentiam vitae, sic anliquitas scelera facta peecata sua humili satitfaclione deplerat.
testatur.
Vers. 5. Et meditatus sum in otnnibut Qperibus Vers. 8\ Auiitum fac mihi mane mhericotdiair
in te speravi. Auditam misericordiam,cle
tuis, et in factit manuum tuarum meditabar. Adcnrara tuam, quia
rediit salutaris agnitio, quatenus cura divina opera mentiarii dicit Domini toto orbe notissimam , qua
_ et ut ipse
recoleret, serumnarum suarum raemoriam non ha-< supplicantibus praestat, indulget afflictis;
beret. Opera enim Domini dicit, quibus ccelum ter- audiat quod in Evangelio diclnm est : Fiti, dimisso
sunt tibi peccuta (Mare. n, 5). Mane tempus venise
ramque mirabili dispositione fundavit, quibus cum
patriarchis bona fecit, quibus populum per mane felici designat; tunc enlm menti elucescit, quando ad eam
Sorte pervenerit. Nam post noetem peceato-
transiuiit Hebweorum; quse se dicit frequenter ite-
merlto mane dieltur, quando eolpa laxatnr.
rasse, ut amaritudinem mundi suavitasexcluderet le- rum,
clionis. Quod exemplum pro maximo remedio po- Sive ad resufreetibnem pertinet audiendam, quando
situm debemus accipere, nt nos quoque similis pos- angelus Mariae dlxit: Ite, dicite diseipulis ejut et
Pttro : quoniam, ticut ttixit, resurrexit a mortuis
sit medicina salvare.
Gausa quoque sequitur quse debeat
Vers. 6, Expandi manus meat ad te; anima mea (Idem, xvi, 7).
in ilhira fuit, qui neseit pro-
sicut terra sine aqua tibi. Licet innumeris locis pro- obtlnere, quande spes
hic etiam babillter in se deeipere confMentes, Et iqtuere quia
pheiaverit Domini Salvatoris adventum, et alias petitieties suas in consequenlifku tali ratione
extensione manuum sanctae crucis designavit effi-
manibus illam crucem confirmat. Qusefigura dicitur «etiotogia,id est causte
giem. mm quj «ipansis orat, redditio.
Redemptpris imitatur, quse licet a perfidis Judseis
pro poena data est, concessa tamen est credentibus D J Vers, 9, Notatn fac mifciviamfn tfkaambutem, quia
ad salqtem. Sic el Moyses, quando cum Amalecitis ad te, Dominet tevaviqnimam meam. Cum a Deo pelit
pugnabat, effecit: yincebat cum manus expapderet, tioiam sibi fieri vjtae viam, ostendit quoniam hsecvia
perdebatsi brachia remisisset (Exod. xix, 11). Se- hominibus habetur incognita. Illius enim lucerna boc
quitttr comparatio, in qua dicit siq animam suam iter ostendit, illius lumen seniitas istas aperit qui
desiderare Deum, quemadmodum solet sicca lerra illuminat omnemhominemveniehtemnkunc mundum
copiosas pluvias sustinere. Tale est et illud quadra- (Joan. i, 9); sicut et in trigesimo primo psatmo jam
jresimj 48& primi psalmi initjum : Sicut cervusde- dictum est pcenitenti : Inlellectum tibi ddbO, et in-
tiderat aa fontet aquarurh , ita desiderat anima mea itruam te in viahac qua qradierts (Piat. xxxi,8).
ad te, Deut{Ptal. XLI,2). Intuere quod dixit, tibi, (Juap^opter meriio rogat prqplieta ut ei Doniinns
non alteri, ne istud desiderium malis voluntalibus viam salutis ostendat, et sic semper notam habeat,
applicfires. ne de ejhs corde aliquando diScedal. Subjungituf
Vers. 7. Yelociterexaudi me, Domine: defecit spi- quoijue splemnis illa eonfesslo : quoniam illud nos
ritut meus. Ne avetlas faciem tuam a me- el similis pbstufata meferi faclt, si ahimam nQStramnon car-
 1043 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. CXLII. 1014
naljgjrgvaj^ne inclinemus ad mundmo, sed spirjtuali ^ tione tanquam de carcerjbus tnimae sanctse, quando
concessa venia de isto Sfecula precipiuntur exire.
Verf.:|§f jgr^s me de inimidt «?$*, Pom\ne; a& Hicenim affliguiitur devoti, crucianlor justi; sed
te guamvis propjheta s«cjunjl|}njprQpp* defectus isiius lucis sanctis terminus est laborum.
con/^Jjjc
situm tiUijumde inimicis carnajibus djcere vid.eajtuj, Ideo enim 4JB<$clamat Apostolus : C«pi« distolviet
tamen adjxmones jpimicos dejjet referrj, qui jiigiter ette cum Chritto (Philip. i, 23),
Circumdaijt fljleles, ut eis possint spem Divinitatig Vers. 14. Et ih misericordiatua disperdet inimicot
auferre; sicut Aposiolus dicjt: Non est yobis ealius meot, e( perdct omnes qui tributanl animam meatn,
ctatio advertut carnem et sanguinetn., sed qdversus quoniam ego servus tuus sum, Completa est illius
principes (l potestates, rectqret tenebrqrutn harum. Isetitise pleniiudo mirabilis. In misericordia enim
(Epfojj. vi,'.fjjjj. Dicitenim : qd \e. cpnfugi, quod ||I{ disperduntur inimici, quando. cpmpunctionis studio
soli faciunt, qui ejus jussionipus. gbje^uuntur, 4daifl ab sceleratjs cogitationibus abstrahuntur. Quod ad
enim postquam inobediens fuit, Dominum refugjt; illos pertinvre non dubium est, qui poenas debitas
et ideo hic contrario modo religiosse mentis decla- remedio sopplicationjs evadunt. Addidit, et perdes
ratur indlcjum , quoniam post reatum peccati non otnnet qni tributant qnimam meam, quoniqmego ser-
fngisse Dominum, sed confugtsse se dicit ad Do- B vus tuus tum. Hic jam tempore judicii per justiliam
minum. perdendos dicit esse diabolum et omnes impios qui
VerS.U. Doceme facete voluntatemtuam, quia tu in sua obstinatione morluntur. Quos ideo dicil irj-
es Deut meus. Nolebat prorsus errare qui tanti ma- bulaste anlmam tuam, quia ipse in Dei servitio per-
gistri cupiebal esse discipulus. Dicit enim : Doce me, manebat; et necesse est istos in judicio perire, qui
lanquam ignarum, tanquam imperitum, tanquam ni- tales animos probantur assumere, ut innocentes
hil de sua virtute prsesumentem. Quem sensum Apo- viros ideo persequantur, quia Dei famulos esse cog-
stolus penit cum dicit: Si quit existirnat te scire ali- noscunt. Ecce regula illa pcenitentis impleta est, ut
quid, needum cognovitquemadmodum eum opotteat post afflictionesserumnasquecmciabiles exsultatione
scire (I Cor. vm, 2). Addidlt, quia tu et Deus meut. conclusa sit.
Fida pethio, competens ratio, a clemente Domino
ideo postnlare beneficium, eo quod ipse sit Dominus Conclutio ftalmi.
supplieaBtls. Finjta est quidem afflictio supplicantiuro, et feli-
Vers. 12. Spiritus luus bomt deducet me in viam cium cursus ille lacrymarum. Sed diligentjus per-
[ed„ tetrum] rtctam. Intueamur quid sibi velit quod scrutandum egt quid slbi velif pceniteBtiumistoruHi
dicit: SpMtus tuus bonus. Designatur enim per hoc!C sepljma deprecatio, Inchoavit enim a nsalmo sexto,
nomeii Benm esse Spiritum sanctum; scriptum est venit ad tfigesimum primum, deinde ad irigesimum
enim : tfemobenus nisi totut Deut (Marc. x, 18), septuoum, inde ad qujnquagesinuim, inde »d eenlj»-
Legituret Pater bonus, ut est illud : Pater bone simuro pnmum, deinde ad centesimuw vigesimum
(Joan.tm, 11). Legitur etiam de Filio, utest illud: nonuni, »c ppstremjim ad prfeseniem. centesiraum
Ego sum fattot bonus (Ibid., x, 11). Sic per istam quadragesjmun) secupclnm, Ferte. "t, sicut in bac
eomnwmienemneminum sanetee Trinitatis sequalitas bebdomada peccamus, quam muQdi istius temporis
semper virtutque declaratur. Spirilus aulem bonut ductus excurrit, ita et in eodem numero remedialis
deducet nbsinviam rectam, quando corpus nostrum pienitentise munere salvaremur. Hlud autem (sicut
suis reguiis «ubdit, et fit illis institutionibus inde- saepe monuimus) magnopere eontuendum est, quia
vium, qued peceatorum fuerat pravitate distortum. psalmi ipsi ab afftietionibus inehoant, et in gaudiis
Sed liee hmiana nen potest virtute eompleri. Ipse desinunt: ne qius de venia desperaret, quam in ipsis
enim nos reereando efficitreetos qni est, et ereare preeibus positam esse eogneseeret. Orateres sanetis-
dignalus. Sive tertam rectam, illam signifieat futuri simi, eielesies patroni, qui peecaumim nexibns im-
saeculi,ubi reeti ambulabunt, et cum Domino magna •, plieatis salutis iter aperiunt. Sed eum isti singtUatim
semper exsultattone gaudebunt. iP delieta nostra nes deflere eommoneant, et ad spem
Ver». IV. Ptopter nomen luum, Domme, vivificabit gaudiorum Domini promisgione perdueant, exstat
me in eeqWtdtetua; educes de trlbulatione animam tamen et illud Ninivitarup efflcacistimum suppiica-
meam. Hic gratia elementissimseDivinitatis ostendi- tionis exemplum, ubi cunsta »tas ingemuit, ubi sen>
tur, quas nihll nostris raeritis reddlt, sed totum in- sit necus omn« jejunium; et tantum valuit afflictie
ilulgentiMsuse targitate coneedit. Nam vivificandum geaejalis, u| veritaiem patuisset pwphetiei superare
se prophete non dieit ex propriis factis, sed ex no- s«rmoois, Facti sjiDtenim de formidantihus seeuri,
mirte ftomhH Ghristi, cujus est revera nominis sal- de trjstibus lajlii il 9it« sunt rediili, qui pmbaban-
vare fidettla»postulantes. Sed eum gratia eommen- tur mortg dfntsati, QuanfOBter desideremus pmni-
detut, et mnitatis ibidem mirabililer moraenta mi< teiiliam bumani generis salutase remedinm, flenthim
scenluf. Ntj* quaravis omnia gratis donet, justitise C8fl»oiatiaBe«, gemen felieium gaudiorum, quse et
ipaius »H MppKcaiUesvivificare, quos apivitus im- siagulis quibusque spem certissimam tribuit, et su-
mundosstudeiile» cernit impeiwe. Bequitur, edueet pepftai gwtise donum supalicantibus in commune
de trikubtfymi animam meam. fjdueualur de tribula- oftneaail,
Ifrla M. AURELII CASSIODORI 1016
PSALMUS CXLHI. A Mbut digitit motem ierrce (Isaia XL, 12); quod ad
David ad Gotiam. sanctam Trinitatem nonnulli sestimant esse referen-
Cum bistoria prxsentis tituli primis prophetse dum. Et in Exodo : Hic digitut Dei ett (Exod. vin,
temporibus, id esl ante regnura ejus fuerit peracta: 19); quem Spiritum sanctum Patres intelligere vo-
tamen pro magnitudine sacramenli soi, locis emeritis luerunt. Item ibi: Accepit autem Moytet duat tebulat
vocator ad medium; ut totum in psalmis myslice et tcriptas digito Dei (Ibid., xxxi,18); et csetera quse in
diclum et positum esse cognosceres, quod expressius hunc modum reperies esse variata. Sive idem signi-
in cpnclusione dicemus. Illud tamen meminisse nos ficat, digilos meos ad bellum, quod, mdhut meat ad
convenit, bellum istud Davidicum, ad designandum ptmlium. Quaefigura dicilur epimone. Latine repeti-
ccrlamen DominiChristi fuisse prsemissum; ut siciit tio crebra sententiae. Quod et nos quoque bene diei-
iste Goliam saxei teli dimicatione prostravit, ita per mus, cum hostis antiquus crucis signo destruitur, et
petram, qui est Dominus Cbristus, fortitudo diaboiica petrae soliditate quassatur.
vinceretur. Unde et in hoc psalmo similitudines istae Vers. 2. Mitericordia mea et refugium meum; tut-
servatse sunt. Non enim hic sola victoria illa descri- ceptor meus.et liberatqr meus; protector meut, et in
bilur quaeRegum volumine continetur (I Reg. xvu), ipso speravi: subjiciens populot sub me. Nomina ista
aut pro ipsa lantum gratise referuntur; sed multa B de beneflciis collatis sine dubitatione venerunt; ut
sunt quseeertamini conveniunl Domini Christi; quod quia multiplices causas in uuo psalmo relexere
suis locis congruenter exponemus. Quapropter scia- prolixum fuit, brevitatis compendio proderentur.
mns hunc psalmum quartum esse eorum qui per Qusefigura dicitur bypozeuxis, quando diversa verba
aclus David signiflcant Domini futura mysteria; ut causis singulis apta redduntur. Mitericordiamquippe
evangelici calculi honore sacrati, per totum muudum cum ipso fecit Dominus, quando eum de fratribus
reverendi atque mirabiles redderenlur. suis ultimum per Samuelem prophetam ad regale
Divisio ptalmi. culmen elegit. Refugium, quando contra tam imma-
Post inierfectionem Goliae quam mystica diximus uissimum hostem consilium dedil, ut eum petra
dejiceret cum quo non poterat armorum pondere
operalione completam, in prima parte propbeta Do- dimicare.
mino gratias agit, peracti belli discrimine se ioisse Susceptor fuit, quando eum fecit a Saule
in generum suscipi, ut suo Domino jongeretur, qui
liberaium : deprecaus ut Cito Domini declaretur ad-
fuerat servientium conditione subjectus. Libe-
ventus, per quem diabolus victus est, et quasi spi- prius rator fuit, dura eum a periculo regise indignationis
ritualis belll quod Golias flguraliter gessit, est secula
perfeclio : tunc enim lideles sont a magno discrimine C •, eripuit. Proiector, quando in spelunca latens in Sau-
lem regem jus ultionis aceepit. Unde singulis no-
liberati. Secunda in Novo et Vetefi Testamento pro-\
minibus decenter expressum est, quod ei fuerat Do-
pheta Domini se psallere cornpromitiit, liberatus a. mini concessum. Et vide quid sequitor : et
pessiinls inimicis, qui bealiiudinem suam in sseculi in largitale Post tanta
istius felicitate posuerunl; beatos autem illos tantum ipto tperabo. beneficia vir sanctus sci-
vit a lali spe non esse cessandum; sed quanto plus
definiens quorum est Dominus Deus eorum.
ab eo acceperat, lanto magis amplius expetebat.
Expotitio psalmi. Addidit, tubjicient populot sub tne. Sive hoc de fu-
Vers. 1, Benediclui Dominut Deut meut, qui docett turo dicit, quia populis imperaturus erat; sive magis
tnanut meat ad prmlium, et digitot tneot ad bellum. populos sibi memorat esse subdendos, quos in spiritu
Victor hostis ssevissimi, et superator immanium vi-- videbat semini suo, id esl, Christo Domino subju-
tiorum, post triumphuin patratum, quando maximei gandos, sicut in secundo psalmo ait: Postula a me
insolens peccat bumanitas,nulla se proprise prsesum- el dabo tibi gentet hmreditalemtuam (Ptal. n, 8).
ptionis elalione jaclavil; sed Domini virtutibus to- Vers. 3. Domine, quid ett homo? quod innoluistiei,
tum applican8, laudes ejus devota exsultatione con- aut fitius hominit? quoniam tepuiat eum. Audiamus
celebral. Nam quse sit causa benedictionis adjecit:: regem plus suis motibus imperantem; ut post tot
Qul docetmanut meat ad pmlium. Docuitmanus ejuss D I insignia virtutum tanta gratia Domini proteclus, non
ad prselinm, quando sic opporlune orania fecil, utt solum se fateatur exiguum, sed etiam humanum ge-
desideraisevictorise consequeretur effectus. Non enima nus divinis beneficiis per se demonslret indignum.
exercitio armorum aut aliqua prselusione constatt Annulat enim cum dieit: Quid etl homo2 quasi pul-
imbulum; sed hosti suo subito apparuit egregius,, vis qui vento flante transfertur : quasi limus in ter-
qui etiam in domo patris sui pridem videbatur essee ram liquidam resolutus, qui habere non potest firmi-
despectus. Sequitur, el digilot meot ad bellum. Sicutit tatem. Quapropter quid esl homo? sub interregatione
superius inanus operationem, ila et hic 484 digitos is et despectu pronuntiandum est. Huic infertur lauda-
salutaria consilia possumus fortassis advertere,, liva responsio, quod inhotuitti ei. Quale est enim, ut
qnae de corde noslro velut quidam radii prosiliunt,t, ille cceli terrseque fabricator per assumpti corporis
dum aliaua subtilitate causas necessarias obtinere e veritatem, usque ad hominum dignatus fuerit venire
contendunl. Est enim istud nomen multarum signi- I- noiitiam, et rectis fide innotuerit inaestimabiledeita-
ficationum, sed pro locorum diversitate accipiendum II tis arcanum? Quaefigura dicitur erotesis, id esl op-
esse cognoscitur, ut est illud Isaiae: Qui appendit it posita a contrario interrogalio. Simili modo inler-
1017 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. CXLIII. 1018
rognndum est: aut filius hominis? Idem respondea- .AUcat;ut qui ante fuerant idolorum culturis dediti,
lur, quoniam reputas eum; utique in ovibus luis, in subinde ad Ecclesise catholicse septa confugerent.
numero praedestinatorum, in illa Jerusalem beata Sequitur, emilte tagitlat tuat, et conturbabit eot.
ubi semper justi dc Domini contemplatione gaude- Sagittas aposlolos signiflcat, qui vcritaje praedica-
hunt. tionum tanquam jacula pennata horainum pectora
. Vers. 4. Homo vanitati similis factus esl; dies ejus transfoderunt, sanitatem mentium sacris vulneribus
sicul umbra prmlereunl. Exponit dehnitive quod su- operantes. Eos autem, ad montes referendum est,
perius breviter dixit: Quid est homo? id estj vanitati quos in versu superiori memoravit.
similis faclus, non plasraatus. Adam enim quando Vers. 7. Emitie manum tuam de allo, eripe me et
creatus est, verax, simplex, purus, immorlalis fuit; liberame de aquis multis, de tnanu filiorum alienorum.
sed postquara femina suggerenle peccavit, faclus est Hic ad Patrem verba convertit. Manum dicit Domi-
vanitali timilis, quoniam el mutabilis et mortalis num Salvatorem; ipse enim manus est Patris, per
effeclusesl. Vanum enim illud dicimus, quod de sua quem facta constant universa: quem venire depreca-
substaiitia cadens, in auras tenues evanescit, ut fu- lur, utliberari [mtt. G.,A., liberare]' possit genus
mus, ut umbra. Cujus rei ipse comparationem dedit, humanum. Dealto, de potestatis excelso,'ubi cum
dicens : Dies ejus sicut umbra prmtereunt. Merito B '. Patre regnal parilitate virtutis et unitale substantise.
quando umbra videtur, videtur quidem, sed flrmita- Petil ergo se de multitudine aquarura propheta libe-
lem non habet permanendi; nam discedente cor- rari, id est a populis undosis, et velut procella sae-
pore per quod fit, ipsa quoque evanescit ac disperit. vissima concitalis. Aquas enim populos signiflcare
Talis ergo est post peccatum Adse hominum vita, notissimum est, sicut lsaias dicit: Propler hoc ecce
nisi beneficio Dominifuerit confessione reparata. Dominus inducet super vos aquam fluvii validam et
Vers. 5. Domine, inclina ccelot luos, et descende; multam, regemAssyriorum (Isai. vm, 7). Sed a quo
tange monlet, et fumigabunt. Erupit in apertam pro- populo se petiverit liberari subjecit dicens, de manu
phetiam de Domino Christo : illam sententiara paulo filiorum alienorum, id esl de potestate eorum qui fi-
latius aperiens, quam superius breviter dixit, id est delibus parcere nesciunt, quoniam adverso patro
quod innotuisti ei. Tunc utique aspectu innotuit ho- nascunlur. Sed quamvis hoc historice de allophylis
mini, quando in humilitale sanctse incarnationis ap- dicere videatur, tamen melius intelligilur de his qui
paruit: quia cum in forma Dei maneret, essetque diabolo patre generantur; de quibus in Evangelip
DeoPatri coaeternusatque aequalis,exinanivitseipsum, dictura est: Vos a patre diaboloestis (Jean. vm, 44).
formam servi accipiens (Philip. u, 7). Unde merilo Ipsi sunt enira filii alieni, qui ab Ecclesia matre
dicitur : Inclina ccelos, et descende : quoniam ista C ' calholicorum habentur extranei.
fieri nisi inclinata divina potestate non poterant. Vers. 8. Quorum os loculum est vanitatem, et
luclinatio enim ccelorum fuit, quando ad hominem dextera eorumdextera iniquitatis. De ipsis adhuc po-
liberandum honor supernorum virlusque descendit. pulis dicit a quibos se petiit debere liberari, ut quanto
Monteshic superbos homines deberous accipere, et illi sunt crudeles et pessimi, tanto iste celerius au-
diabolica iniquitate prsetumidos, quos Dominusteti- diatur. Os eorum vana loquitur, quoniam a divinis
git, quando eis compunctionem piae conversionis regulis discrepare prsesuraunt. Vanum est enim
atlribuit. Fumigaverunl autem, dum [ed., quando] omne quod vcritati contrarium est. Et quamvis dex-
crebris suspiriis continuisquegemitibus sua peccata tera frequentissime •ponatur in bonis, impiorum ta-
ploraverunt. Crassus enira fumus ore vomitur, cum men sic iniquam dicit, ut potius sinistra esse videa-
se in planctum vitalem mortalis corporis compago tur. Nam cum mundanas res praecipuasatque appeti-
commoverit. biles putant, prospera aestimant qusecunque virluli
Vers. 6. Corusca coruscationesluas, et dissipabit contraria sunt.
eos; emitte tagittas luas, el conturbabiseos. Ecce jam Vers. 9. Deus, canticum novum cantabo tibi; in
Christi dicitur bellum, et quemadmodum diabolica psalterio decemchordarum psallam libi. Venit ad or-
turba fuerit soperata narratur. Sed quamvis corusca-' " dinem secundum, in quo se post liberalionem spiri-
tionibuset sagittis dicat esse pugnatom, petra tamen tualium nequitiarum et immaniura populorura, per
hoc feeit, qui esi DominusChristos. Venit a contra- novumcaniicum propheta gratias agere Domino polli-
rio in frontem diaboli, qooiiiam semper inandatis cetur: ubi est novi homiuis institutio et legis veteris
ejus adversos est. Confracta est frons illa dorissima, plenitudo. Novum vero canticum est de quo in alio
invereconda, importuna, quaeante advenlum Domini psalmo dictum est: Cantate Dominocanticum novum
veritali resistebat invicla. Hoc revera Christi dicen- (Psal. xcvu, 1). Et ut ipsam ostenderet novitatem,
dum est bellum, quia iilud David flgurativum fuit suhjecit, cantate Domino, omnis terta. Novum enim
praelium,imaginem portans istius veritatis implelsc. merito dicitur, quia dum non sit a Judaeisreeeptus,
Dicitenim : Corusca coruscationesluas, et dissipabis quibus promissus fuerat ut veniret, transivit ad gen-
eos. Quod argumenlum dicilur a conjugatis. Corusca- tes. Novum est etiam, quod nos corpore et sanguine
vit enim eorutcationessuas, quando tenebrosis pecca- suo saginare dignatur. Novum quod per aquam re-
loribus prophetarum praedicationibuslumen suaeve- generationis absolvit, et his similia, quse per adven-
rilatis infudit. Distipavitautem 485 dispersit signi- , lum Domini nova institutione patuerunt, Sequitur,
 i<>»a M, AUHKMi ^A^lOUUKJ 1020
in ptalterio.stecm ch.ard.arumptaltam (ibi- PsaJterium J4 non habet veritstem, sed aljcujus subsistentis re;
dflfi«m«iMrdarum est Decalogus, qui datus e»t trfc. portat imagjiwm,
bujnj» Bebrjeoruro. Et m ambo Testamenta unura V«fs. li, Prwpluorja eorum plena, erucumtia
haljere manjfes|«ret auctorero, in ujrjjque «eChrjsto ex HQCitt Utud, Prown'«flri« quae cellaria vulgus
Oomino p«»}lerecomprqmisit. appellat, haereticorum corda significant, obi diversa-
VWS,iO, Qmdassqlulemregihui,quilib,era$[ms$> riim rerum, spgcjes epulaeque repositaBsupt. Ista
A., BMFM redemUH]Dqvid serwm Wwd.e a\qd,io, quantum cppjpse farcita sunt, tantuni diversas eru-
maligno. Reget, hqmjnes.justos sigmflcH 61veraces, ctatiQnes pessim* ^iaKatipnis [t%eg. exhalationisj
qui regunt, Ut tJixirrms, adjutQfio Pomini corppra eniiUunt. Qups sj a,uctorftate convincas, ad interpre-
su?, (sii« ergo regibm Pominus 4d<*a(utfmfcum eqi lationuni nequitias trafisferqntur, Com inde 40*3
a Yjjjis c,arna,!jbu§Jiberos facjt; de pibug in S?pien* qiipque fuerjnt (Pppiino jijyaote) superali, ad sophj-
lia dicjjyr : Dat rejrnum regibus (Sap. ix, 7), Liberat s|arum se versutias. calqmniasqne convertunt, vagi,
Dqvid%qd pugnam respicit Goliae; ul qui liheratus instabjleg, qUia fadicent pequeunt habere veritalis.
fuerat pprporaliter, spiritpaliter victor esset imma- Sic meritp asperis pdorjbus cpmparata sunt, quae
njuin quoqup vitiorum. De glqdio maligno%diaboli simpljcium corda fetido sermone decipiunt.
significat potestatem. Quia et Domini gladius legitur; ]J^ Vers. i§. Oveseorum (etpsm^qbundantetin egretti-
sed illuiq benignum esse non dubiom esl, slcot dicit bus suis. Hpc magis ad ];tteram congruenler accipi-
in EvangeHo: Npn veni pacem mittere in terrqm, sed mus : tiuia propositum prpphetseest tales ostendere,
(jladium (Mat(h. x, 34). Quapropler malignus est caduca lantura et temporalia possidere. Hi fetosum
gladius diaboli, quia. dividit a bonis; benignus est videntur habere pecujium. dum ipsi fide steriles esse
autem gladius Domini, quoniam separat a malis. doceantur. Abundans quippe dictus est, ab unda
Vers. 11. Eripe me, et libera me de aquit mulfis, quasi redundans. Ipsa qnoque pecora, quae babere
et de manu (tliqrum qlienorum,quorum qs loculumest cerminlur, non dixit eos in ingressibus, sed in egres-
vqnitatem: et dexlera eotutn^dexfeta iniquilqtis.Hunc. tibut possidere, qula totum ab eis egreditur, quando
versum et in prima parte jam dixit; quem ideo re- ipsi quoque perfturl esse monstrantur.
petiti Hl detestabiliores inlquos homines reddat ipsa Vers. 16, Rovet eprum craisi [ms. F, et ed.. cratsm].
geminatio. Non ett tuina mqcerim,nequetrantilw, nequeclamor
Vers. J2. Quorumfi(ll ticut noveltm plantationet^ in plateit eorum. Hlc affluens facultas osienditur,
stqbUitma juveniute tuq. Primis versjbus de malis qnorom bpyes qon assiduo labore macri, sed deli-
disputans impjprum, eos detestabijes reddit: nunc ciosa otipsitate pingulssimi sunt : sed ipsi veritate
eliam bona ipsorum quae videntur, accusat; ut ubi- C ( lenpes atque jejunl esse monstrantur. Seqnitur,
gue dedepus habeani, coni et Ipsa gloria ipsorum Non est ruina macerim. Adhnc felicilas describitor
abomlnata respuitur. Filios eorum rficit, qui pravi implorum, quae tamen in rebus transitoriis esse con-
dpgmatis pr&dlcationegenerantur. Isti noveftis plan- vlncltur. Macerlet est paries ex sola eempositione
tationibus exsequantur, quia nulla a Palribus tradita saxorum, qul aut vineas elaudit, aut hortorum culta
pracdicationeviguerunt, sed exquisitis novellis erro- communit. Quapropter eorum commemoratur tanta
ribus pullularuiit, male stabiliti pessima radice defl- prosperitas, ut nee ipsa ruant, qus in aliquam utlli-
gUntur. Non enim de prophetis, non de apostolis, tatem vldentur ereeta. Subjicltur, neque transitut,
non de aiiqua divlna auctoritate flrmati sunt; sed ueque elamer in plateit eerum. Hoe quoque vult ad
voiuntaria perversiiaie novitatis, a sencta»Eeelesia» saecullistlus felicin pertinere; ut quando se paires
uniiate discretl sunt. Et Intuendum est qnod in een- ramilias cupiunt refleere per quietem, non sit tran-
teslmo vieesimo septimo psalmo dederit fldelibus situs per demes eorum, aut elamor oriatur turbidus
taanc similitndinem; sed ibi filies sancteram eirea in plateis : ne somnus eorum importuna loquaeitate
mensam dicit Domini constitutos, hie vere quia rumeatur, sed silentium sit eum voluat quiesesre,
communicationem non habent reetam, altare eis eecursus cum se amieos salutare praecipiunt. Quaa
sacratisslmum submovetur. "* fignra dicitnr elimax quando dictio gradatira ad su-
Vers. 13. Fltim eorum eompetitmt tircumornatm periera conseendit.
nt «imiKiurfolempli. Consideremus quam subtiliter Vers. 17, Realum dixerunt papulum eui hmc tunt;
«t frequenter a eathelieis segregavit basreticos. In beatut popuiu»cujus est Dominut Deut ejut. Hic ver-
prima comparatione altare eis abstulit, nunc in se< sus duas quidew, Sfid diversas prebatnr cnntinere
cunda fllias introducit, quas in memerate psalmo sententias. Una est eorum qui sibi vidsntur fejices,
i-atholicse non dedit Ecclesiae. Primqm quod saxu» altera vere beatopuin. Ai( enim : Rtatm dixerunt
iste frequenter variis ac fluxis cogitatfouibus datur i populum cui het tunt; scilieel «upfiriara quaedicta
quia constantise non habet vires, cum frequenter in sunt. Sie jndicaiit oui vqrUalis diicipnjj non fuerunt,
diversa veta tradocitur. Deinde dicit eas non natu« mundi divitias praeferunt, et ccel^tia r«gna cqn-
raliter pulchras, sed hominum voluntate eomposilas. lemsunt: benimdinem pnMntej, aui oves fetosas
Terlio eoghatlenes vet preedicatienes eerum, quas asnicete, sut bm* mil,Mm§ UOPidere. Audite,
femlnis comparaverat, non dicit habere veram Ecr male persuasi; auJte, djnjsmej, m fiwm pPri'
clesism, sed similitudinem templi. Bimililudoquippj quae putatis esse mgitWM, ^tC «1914$ &$W\\%
mt EXPOSITIO m PSALTERIUM.PSAL. CXLIV. 1022
legitur: Indextem ejus anni vitat; in tinistra ejus A 1 virtuiiiuu io bis septem psalmis sequeniimjs mirabi-
dhitim etfhria (Prov. m, 16). Audiamus nunc quid litar «xplicantur. Qoorum proprietas in suis conclu-
dicatur dft turba fidelium : Beaiut pqpulut cujus eti sionibus (sicut factum est et in prsecedentibus) ape-
DominutDeut ejut, Post illara irrisionera quae de ritur. Nec vacat quod hic septenario numero laudes
sceleratis fact» est, venit ad penetralia sapieniiae, Domini ccoicluduntur, quod pxenitentium confessio
boc est ad. vocem ipsam sanciissimseveritatis. Defi- tali caUulo pwenotatur, quod ipse Spifitus sanetus
nit enjra veraciter qui sit beatut populus; scilicet, septenaria virtute praedicatus esl: illud forsitan in -
cujusett DominusDeus ejus. Dicendo, cujus esl 0o- dicans sacramentum, quapdo MoysiDominqs praece-
minus, ganjCtQS viros signiflcat,' et probabili se con- pit ut in tab,ernacu]Qsup septem luceruas apponeret
versationetractantes. illorum enim Dominus non di- perpeiuo lumine lucentes. (Exod, xxv, 37). Sed cum
citur, qqi ejug nequaquam praedicationibus acquie- nilul jn Scripturis divinis probetur oliosum, maxiine
scunt. Ipsi cnim Dominum hahent Christum, qui et Ilebraej alpbahetj 487 ordinem et hic non incas-
ejus servi 'specialiter nuncupantur. Addidit quoque, sum aruitror per versuum capita custoditum, quem
Deus ejut^ W pst quibus propitius psse dignatur. Saepe in duohos generibus hominum in vigesimo quarlo
enim sic legimus a fidelibus dictum : Deus meus, el psalmo diximus accipiendum. Nam cum lotis litteris
Dominutmeut (Joan. xx, 28). Nam sinos servi ejus B 1 explicatur, justos designat, quibus nulla virtus per
integre dicimur, ille Dominus noster veraciier nun- gratiam Domini deesse monstratur; cum vero non
cupator. Sic paucis vcrbis beati populi delinitio ple- totis characteribus adnotatur, illos vjdelur ostendere
nissima yeritate cpmpleta est. qui in Ecclesia quidem sunt Domini, sed npn adeo
Conctusiopsalmi, cunctis bonis operibus probantur esse perfecti. De
auditus hac enini mistnra Iegilur : Otie»et boves universas,
Triumpbalis quidem psalmus est; sed
isli alpha-
videamus quo perlineat ista victeria quaespecialiter insuper ei peeorq campi (Psal. vm, 8). Sjc
ad siraiUtudinem Ecclesiae constat esse perfecta. belo littera tantum una subtrahitor, ot non illos
Nain lieet per istum sancium virum multa Dominus summos indicare videatur. Nam et Dominus in
dixit horaini, qui se probabili conversa-
religioni»stUb sacramenta monstraverit, hoc lamen Evangelio tibi deest: sed si vit esse per-
evidenter ad pugnas Ecclesiaodeelarandas, quas spi- tione tractabat : Vnum
omnia tua, et tequere me (Marc. x, 21).
rilualilep patitur, probatur effectura; ut pasiorali fectutt vende
omnes hoc non faciant, a perfecto aliquid
petra superbu*caderet, cum se virium suarura prse» Sed cum
habere noscuntur. Quaproter gratias agentes
Bumpljonojactaret. Quapropier exemplar istud totius minus bic my-
fidei granidum hujusmodi debemus accipere. Goljas Domino jugiter supplicemus, qui tale nobis
ad djabQiumperiineat ciun minislris, David ad uni- G sterium suae pietatis ostendit; ut et nos qui maxiraa
similia postulare
versum respicia populum Christianum, qui inimi. sumus meritorum parte curati,
cum suumjerribilem pelrse noscitur soliditate supe* praesumanius,quatenusad laudes ejus seternasindql-
rasse. Illud quoque magnopere conluenduro esl, gentiae ipsius munere pervenire mereamur. Sive
quoi| post tet psalniorum lougissimam seriem, hie\' niagis quod postea reperi, imperfecii alpbabetides
hic adhuc agitur, et necdum
mundananjni rerum quasi quidam lerminus videtur indicant Ecclosiam, quae
est iniquorum sequestralione purgata; plenarii vero
appqsitus, Neque enim post hunc aliquid aut de ubi jam perfectorum
Ecclesise.persecotjohibus, aut de amaritudine saepuli, futuram significant Jcrusalem,
coetus sanctorum electione complebitur. Quod etiam
autdep«ssin|jibusmarlyrum,autde tribulatione pa> Hebrseislilleris praenotanlur, si dili-
nitentium, aut de lamentatione fidelium, aul de An-. ipsi psalnii qui
tichrisU ajmrojnanda elatione narratur; sed reliqui genter inspicias, indicare noscuntur.
septem in magnum mysterinm diviiiis praeconiis ap- Divmg psa(mi,
tati, cgelesli (aetitia videntur esse plenissimj. Nune Laudatio Chrisli quae a beato propheta proposita
ad laudes Pomini repulsis nubihus peccatorura, se-
renis mentibus accedamus. est, alphabeti Hebraei ordinc decurrens, tribus nar-
D raiionibus explicatur. Prima est laudis ejus infinita
PSALMUSCXLIV. promissio, continens prsedicii alphabeti litteras tres.
Laudatio ipsi David. Secunda dicit iaudem Domini novem modis esse per-
David CtoristumDominum signiflcare et nominis> agfindam, hahens litteras quatuor. Tertia parte quae
ip6ius interprelatione docuimus, et per descensumi in secunda de praeconio Cbristi breviter proposuit,
caiivis «x parenle sic appellatum «sse monsiratumi paulo latius atque evidenter explanat, in fine com-
est. Sed <tam hoc nobis constare videatur, illudI monens ab omni carne Dominomdebere laudari;
magis dilfgeBter arbitror perserutandum, cur liic: quse pars relinet litteras quatuordecim. Illud tamen
tiralns singulariter contineat : Laudalio ipsi David,, prae omnibus debemus intendere : quia sic diclum est
cum in emmbus psalmis ejus gleria praedicetur. SedI unde Dominus laudari possit, ut tamen partes ipsae
hic ideo disliBCtior clariorque posita est, quia com- inexplicabiles esse videanlur. Verbi gralia, dicitur
pletis «ranibus quibus humana ignorantia fuerat in- laudandus esse in operibus suis: sed quis ejus possit
struanda, nune ad sola prseeipttur Doinini vacare opera, tit dignnm est, explicare? Dicitur de pottn-
praeconia, quae laudes quadam distinctione suisque tia : sed quis ejus polentiam enarrareprsBvaleali Una
1025 M. AURELII CASSIODORI 1024
ergo veritas est, sic per partes laudem dici Domino, A eructabunt, et juttitiam tuam exattabunt. Venit ad se-
ut tamen non credas eam sufficienter posse com- cundam narrationem, ubi species dominicselaudis
pleri. sacralo calculo praenotatur. Sed quamvis ista repeti-
Exposilio ptatmi. tio generationum infialtum tempus ostendere videa-
Vers. 1. ALEPH.Exaltabo te, Deut meut Rex, et tur, quia Domini opera semper conslat esse iaudan-
benedicamnomentuum in tmculum, et in tmculumtm~ da: tamen generdlioetgeneraiio ad duos magis debent
culi. Beatus prophela Spiritu divino completus, eru-> populos applicari: una ad Hebraeorum, quse per si-
pit in vocem, non humana sapientia praesumens, sedI gnum circumcisionis electa est; altera quaevenit ex
superna coutemplatione illuminatas. Neqae enim lo- gentibus. Ipsse sunt enim quae Dominibeneficia sus-
cale aliquid aut speciale dicitur, sed unde mundi im- ceperunt. Et merito dicuntur prseconiaipsius canere,
becilliiates cunctsesalventur. Exaltabo te, dictum est, quaead ejus devolionis probantur munera pervenisse.
riolura te faciam prsedicando quod es. Nam quemad-' Sed quoniam haec novem, id est opera, potentia,
modum puletor aliqua laude Deus altior fieri, cumi magniflcentia, 4g£ sanctitas, mirabilia, virtus ter-
divina perfeciio non pcssit augeri? Rexjneut professioi ribiliorum, magnitudo, memoria, jusiitia, in modum
fidei es^, quoniam ab ipso se dicebat regi, cui se nb- propositionis hic dicta sunt, ut eisdem lineis conse-
verat pura menle famulari. Renedicetenomenejus est: B ] quenter debeat laus dominica decantari; convenit ut
in tmculum, hic illi per psalraodiaegratiam suppli- ibi de ipsis evidentius dicere debeamos, ubi et aucto-
care; quod qui dignus est facere, et in illa eum me-' ritas judicavit latius exponenda : quae nos istis nomi-
rebitur seternilate laudare. Sic enim sequitur, Et mi nibus forsitan possumus appellare cataractas divini
tmculum tmculi, ubi jam nullus est finis; sed quodI eloquii, fontes verborum ccelestium, ubera beata
feliciler incipitur, perpetua jucundilate servatur. praeconii, unde et humanum genus pia confessionere-
Vers. 2. BETH.Per tinguloi diet benedicamte, et: ficitur, et angelis beatitudo sine fine praestatur. Quae
taudabonomenluum in smculumet tn tmeulum smculi, argumenta in summa ita arbitror esse definienda :
Superius dixit: Exallabo te, Deut, El ne forsitanhu- Ratio quse rei incomprehensibilis atque altissimae
mana negligentia semel crederetessefaciendum.ne- summatim et breviter in quantum valet, non qnan-
cessariecommonitumest, per tinguloi diet: ubi reverai tum est, efficit mentionem. Hinc enim nihil extrin-
mutua sibi alternatione succedunt. Sed qui bic per secus, nihil verisimile, nihil proferri videlur ambi-
istos singulos dies benedicit Dominum, ibi in illoi guum; sed omnia talia procedunt, qualia et veritas
selerno unodiequi venturusest, cum beatis coutinuai loquitur, el de verilale dicuntur. ln magnum quoque
exsultatione laudabit. Ad reliqua vero verba hujusi sacramentum haec novem loca, unde laudes domi-
versus quoniam sunt similia, superior expositio dictai Q ( nicae nascuntur arbitror apprehensa; ut Trinilatis
sufficiat. honor tertio in se IripHcalo numero possit agnoscL
Vers. 3. GIMEL.Magnut Dominui tt laudabilis ni-. Iste quoque numerus continetur et in codicibus sa-
tnit, et magmtudinit ejut non ett finit. Mirauda com-• cris, quos sancta Domini legit et veneralur Ecclesia;
plexio, vera prsedicalio, sic laudare Dominum, utt idest in Octateucho [mtt. A.,B., F., Pentateucho],
quanlum est magnus, non aestimesexplicandum. Sen-- in Regum, in Prophetis, in Psalterio, in Salomone,
8us enim totius crealurae deficit, et adhuc illa retra-- in Agiographis, in Evangeliis, in Epistolis apostoio-
clatio semper excrescit. Nam sicut nullo loco claudi- rum, in Actibus apostolorum cum Apocalypsl. Sic
lur, ila nec eloquentia quamvis amplissima ejus pos-- numerus iste ccelestium rerum commemoratione fe
sunt prceconiaterminari. Virtus inexplicabilis, pietasi cundus est.
incoroprebensibilis, sapientia ineffabilis, cujus verai Vers. 8. HETH.Mitericort et miterator Dominut.
definitio est, finem in sanctis laudibns non habere. Tertia narratio quaesuperest, introitur : in qua loca
Et nota quia dum dicitur : Magnitudinit ejut finem i illa argumentorum latius exsequitur, quaein secunda
non eise, nunquam te praecipit ab ejus praedicatione i parle breviter intimavit; ea nunc singillatim mente
cessare. Nam et taciti gratias agimus, com nos pro- sollicita perquiramus. Ab operibus Domini fecit ini-
babili conversatione traclamus. Qui cura nullis possilI D
] tium, ut miserator dicatur. Nam quod misericorsdi-
laudibus comprchendi, singulis Umen sermonibusB citur, naturae ipsius virtus est; quod miterator, fragi-
indicalur, cum dicilur : Magnut nimit; et iterum,, litati nostrse causa salutis est. Mitericors est enim
Magniludinitejut non etl finit. Qui definitionis quin- cum creai, quia nullis beneficiis provocatur ut prae-
tus esl modus; hic Grsece dicitur jwra rhv M5«v,La-- stet, sed cleraentiaesuse dispositione universa facit
tiue ad verbum, quando singulis vocabulis rem quami ad existentiam pervenire. Miterator quoque est, cum
scire quaerimus, intimamus. res cadenles sua pietale reconstruit, quatenus qui
Vers. 4. DALETH.Generatio et generalio laudabunt il per culpam corruunt, per gratiara sublevenlur. Quis
opera tua, et polentiam tuam pronuntiabunt. enim aclibus suis meretur munera DominiSalvatoris,
Vers. 5. HE. Magnificentiammajeilatis lumet lan- dum absolute legatur : Omnet peccavetunt el egent
ctitatem tuam loquentur, et mirabiUatua narrabunt. gloria Dei ( Rom. ni, 23),? MUericort antem et mi-
Vers. 6. VAU.Et virtutem terribUmm tuorum di-- terator figura paronomasia est, qu» et denominatio
cent, el magnitudinemtuam narrabunt. dicitur.
Vers. 7. JUw. Memoriamabundantimtuavitatiitum e Pqtiem et muttum tnitericort. Venit ad secumium
1025 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. CXLIV. 1026
argumenti locum, qui appellatur a potentia, quam A J notlra virluteaut pietatefecerimuthunc ambulate (Act.
non laudavit quod terras suspendit, maria coercuit, lii, 12) ? Et paulo post dicunt: Quod in nomine JtJSu
stellis coskimdepinxit; sed tolerantem dixit exces- Christi salvus sit factus. 'Nota etiam facta ett poten-
sus humanos; ut qui puniri possent lege justitiae, tia Domini, quando diversas virtutes apostoli invo-
probentur per patientiam Domini non perire, sicut cato ejus nomine perfecerunt.
legitur : Nolo mortem peccatorit, ted ut convertaluret Vers. 13. MEH.Regnum tuum, Domine, regnum
*
vieat (Exech. xvm, 32 ). omniumtmculorum, el dominatio tuq in omni genera-
Vers. -9. TETH.Suavis Dominut universit, et mite- tione et progenie. Venit ad septimum locum, qui tra-
rationei ejut tuper omnia opera ejut. Tertius argu- hitur a magnitudine. Nam si magnum.est ad tempus
menti locus est a magniflcentia. Quid eniro magnifi- imperare, quanto magnificentinsdominationis fermi-
centius qnam tuavem esse univertis, qui tamen eum num non habere? Primum enim signum Dominide
devotis sensibus ipsius munere gustaverunt? Sicut perpetuitate laudavit, poslea de ipsius dominationis
Petrus apostolos dicil : Si lamen gustastis quoniam effectu. Sunt enim regna humana, sed non seterna;
dulcis ett Dominut (I Peir. n, 3). Dolcis eniin dici sunt et aliorum comparatione fortia, sed non dimius
non potest, nisi eis qui bona ipsius spiritualiter imbi- dominantia; et ideo perpetuilas ista commemoratur,
berunt. Quid iterum magnificenliusquam miseratio- B 1 ne regnum tale putares', quale in mundoforsitan esse
net supra omnet operas suas impendere, quae eo glo- cognoscis.
riantur auctore ? Dicat aliquis: Cur ergo damnandi Vers. 14. SAMECH. Fidelis Dominusin omnibusver-
sunt peccatores, quos ejus creaturam esse non du- bis tuis, et tanctut in omnibut operibut tuit. Allevat
bium est? Sed respice quia miserationes conferendas Dominus omnet qui corruunt, el erigit omneselisos.
dicit supra operas Domini. Ipsum enim coronat, quod 489 Octavus locus aperitur, qui dicitur ab abun-
in nobisocculto judicio gralia praerogante largitur; dantia. Ipsa est: Memoriamabundantimsuavitatis lum
illud damnat quod diabolo machinnnle construitur. eructabunt, quam superius in antefaia secunda parte
Vis eniin posita verborum solvit absolutissime quae- memoravit. Fidelis ergo dicitur, quoiriam sui adven-
slionem. Opera enim Domini semper eliguntur, no- tos promissa complevit; et non in paocis, sed in om-
stra vel diaboii sine dubitatione darananlur. nibui verbit tuit. Quod revera ipsi soli convenit qui
Vers. .10. JOD. Confiteantur libi, Domine, omnia dixit: Cmlumet terra transibunl, verba aulem niea
opera tua, et .sancti lui benedicanttibi. Quartus locus non prmteribunt(Matlh. xxiv, 35). Qui sicnt verax
a sanclitate.narratur. Ipsa est enim sanctitas quam in promissionibus, ita et sanctus in omni sua opera-
superius dixit, ut ei sancti sui debeant confiteri, id tione dignoscitur. Hoc quoque ad abondantiam Do-
est boni angeli, dominationes, potestates, et priticipa- 'C mini non est dubium pertinere, quando elevantur
tus, vel justi homines, et quidquid beatura esse co- ruentes, absolvuntur rei, erigunlur elisi. Tunc enim
gnoscitur. Sed quia omnes creaturse non sunt in intel- recordatio suavitatis ipsius habelur, cum factorum
lectuali dignitate sublimes, ut jumenta , saxa, ligna, talium virtus aspicitur, et eructatur in laudibus ejus,
terra, vel his similia, quomodo illum polerit omnis qui dignatus esl de potestate diaboli eripere pecca-
creatura prsedicare? Confiteturplane in hocqtiod est, torem. Et vide quoniam et hic duscres Domino dc-
dom suum glorificare facit auctorem, qui omnia ad- putantur; ipse enim allevat ruentes, qui adhuc mi-
mirabili dispositione perfecit; ut aul per se ipsae nime corrueront; ipse erigit elisos, qoi jam ruinam
creaturselaudent, aut per rationales subslantias opera sustinuisse noscuntur. Merito, quoniam ne cadamus
DominiValdebona praedicentur. ipso custode defendimur; ut vero prostrati surgere
Vers. 11. CAFH.Gloriamregni lui dicent, et po- valeamus, virtute ipsius nihilominus sublevamur.
lentiamtuam loquentur.Quintus a mirabilibus produ- Hacc enim et lalia per abundanliam suavitatis ipsius
citur locus. Quam mirabilis enim Deus, qui fecit fieri posse non dubium est.
cielum et terram, eaque diversis bonis stupenda va- Vers. 15. AIN. Oculi omnium in te sperant, Do-
rietate complevil! In parvis enim est mensura suffi- mine, et lu das escam illis [ mss. A., B., illorum ] iu
ciens, in mediocribus aequabiletemperamentum, in D 1 lemporeopportuno.
magnis abundantia copiosa donorum. Et necesse est Vers. 16. PHE. Aperis tu manum tuam, el iniples
totum esse mirabile, quando universarura rerum om- omne animal benedictione.Ecce nonus locus iniralur,
nipotentem conslat auctorem. qui dicitur a justilia. Hic in his duobus et alio versu
Vers. 12. LAMED. Ut notam facianl filiis hominum qui sequitur lalius explanatur; ut qui Dominum mi-
potentiamtuam, el gloriam magnificentimregni tui. sericordera audiunt, justura quoque judicem contre- -,
Sextus tocus qui est a virtutibus introitur. Hoc est miscant. Justitiaeenim ipsius est, ut qui in ipso spe-
cniiri quod in secunda parte dixtt : Virlutem lerribi- rare non desinunt, ab ipso satieiatis munera conse-
lium tuorum. Sanctis enim praedicantibus[ed. prae- quantur. Sed ista esca uniuscujusque rei continenlia
dicatoribus] nola facta ett potentia Domini et gloria debel intelligi. Alia enim corporaliter, alia spirilua •
regni ejus, ne ignorala minus forsitan qusereretur. liter expetunt gubernari; sed his omnibus una etca
Nola quoque facta eti polentia ejus, cuni Petrus et est largitas dispensata Creatoris. Et ne credercs sera-
Joannes ek ulero matris claudum ambulare fccerunt, per dandum csse quod petitur, adjecit, in tempore
dicenteS: Viri Israelitm, quid miramini in hoc, quasi opportuno. Multi enim pctunt, sed.felieiter differun-
1027 M. AUKELllGASS10DORI 1088
tur. Quapropter unum hoc assidoe depreeemur, ut A A runt, nune ejus repetlt brevissimam eonelusieiiem;
iUa nobis Dominus propilius tribual, quaeexpedire ut quod nuilis libfis, n»»liisvatet htwsanisviribus e%>
cognoscit.Nos enim (sicut dicit Apostohu) quid ore- plicari, mirabili cempendioprobetur esse conclusum.
mut, sicuioportet, nescimut(Rom,viu, 26). Gognosci- LtvudemDonini osaujum, id est cordisarcanum pro-
mus etiam in potestate ipsius omnia constitute, quan- mMiiteffari, unde se piopbeta noverat Ubenteraudiri.
do ipso mwum aperiente, ouuje aniutfl benedictione CoumoBejtetiam humanam carnem univereauj tro-
coroplejtujr.Sed meluis, u* boc anunal ratieAabilem minum benedicere Salvatorem; quod diciun coasiet
creaturam debeamus accipere, quam revera coaatat per figunu»synecdoohe, id est a parte totum. Per
ppase benedici. carnem enim significathomines, sicut idem bonues
Vers. 17. SADE.Jutfut Domiuufi» omnjbut mit significat, quando splas animas dicit, ul esiiibid
tuii, et tanctut in omnibutoptribu* uut. ManifesMa Exodi: Omnesautemtnimm qumwtraverunl iu /E§u-
esl pars illa juslitiae, quaudoipsum quoque nomen ptum, ftnpne septuagintaquinque( Emd. i, 5 ^. Ipta
cpgnpscimusesse memoratuin. Via Oominisuat dis- eniw caro est quaepote&tDominumdigna iaude be-
positionesalqneypluntates,quas, si vere iatalhgMBBS, nedicere. Si qnam vero partem supxa iste quaedixi-
semper juatas esse sen|ii»us. Naj»«um nos verberat, mus, sive in J(uturis,sive in prseteritis psaknis dj&-
aequitatemfacit, quia peccatisdigna restituU; «t idaofi 0 gC^sperscrutator invenerit, quse ad iaudes Domiai
dum npbis petimus parci, prius ejus justitia» confl- dfibeatapplicari, ad supradiclorumaUqnem modun
teamur, et sic ab ipso eispectemus munera pietatis. (ut lamen nos opinamur) non dnbitttt pertinere; nec
Sanctut, et pium sigiuficat, et pajietttein, el bono- accuset a nobis ftd liquidum minime comprebensiim,
rum oninium largliorem ; quoniam quidquid eb JJUo i q,uodproittenwr inunensum. Jloc Aristoteles *eer
efKcitur, virtutum laude complertr. Vim pertinent ingenio (ut arbitror ) sejnulatus,a^umeutorum «e-
ad dispositiones. optratio ad effcctom; sed hoc proi cularium ioca mirabiii subtilitate coUegit; utsicut
nostra imbeciljhate diyiditur. Cae^ewunapud iUum,, universus sermo lilteris, ita et ilia eomj>lexionem-
hoc esj velle quod facere, hoc d«»f<«ere quod ju- nis humanitas prolata [mss. A., £., F-, probata] sen-
bere. tenlia clauderetur. Hinc dialfctici dispuutiones suas
Vers. 18. Cora. Prope ett DominutomnU/utmvo- compendiosiscollectionibusarctaverunt; JHBCoraie-
canlibuteuth i» veritate. res velut quaedamflumiaa cucurrerunt, binc poetse
Vers. 19. RES. Volunlatemtimentiumte faciet, eti decoris floribusambiuntur; binc satyriei, hinc Wato-
erationet eorumexaudiet. et salmt {qcieteoi. Et btec: rici, hinc comiei tragicique ditati sent, ntpene ab
quoqueprphantur ad juslitiam Domioipertiivere.Pro-- humana iingua videatur exceptum, qiiod ab nac tee-
ft rit coninleuone divisum. Huk 480 T«i Tepica no-
ximua dicitur propitius, iratus ,v«j!0ionginquvs. Nami fC
prseaentiaejus semper et ubique,est, sjcut et in su-- raen imposuii. Topica verosnnt argHmeniorumsedes,
periori psalmo dictum est. Si atcenderoin cmlum, , ex quibus ad faciendamfidemveUttelementi*quibus-
tu Uiic et; ti detcenderoin infernum, ades(Ptal. . dam conficitur intentio disserentis. Quod legere at-
cxxxvm, 8), etc. Sed quoniam et illi iuvocant, quii que tractare religio nulla condemnat, quoniaminne-
sua cupiiut drsideria vana compleri, additum est, int xie requiritur, quidquid saeris litteris non probatur
veritale, qqod omues superfluitatesexcluderet: quiai adversum.
solus veraciter invocat, quisquis ap eo petit, quae i Conokyuiopsaimi.
ipse magis poslulanda constituit. Reveja enim liunci Audivimusin uno psauno ijreviter complexa, quae
exaudit, cui probantur profulura cenqedi Namqualei in Scripturis sanctis iate difiusa sunt. tifei«nim non
est nimietatem precura exjgere, quod importunum i legilur aut opera ipsius, aut potentla, a«t jnagnifi-
petitorem poeniteataccepisse? sicut filiis Iarael con-- centia, aut sanctitas, aut mirabika, aut virtus terri-
tiglt, quando regem sibi dari more gentium postu- biiiorum, aut magnitudo, aut abundantia»aut justi-
larunt (I Rtg* yin. 5). tia; ut roerito dici possit «upetmnm<horreum,ubi
Vers. 20. Sm. Custodit Dominut amnet diligenles s talis entheca rerum probatur esse eoslestium.Solent
tt, tt omnespeccatoresdisperdet. Jam concludilurini 'D i enim pmnia simul non poni; iaus«utem Domim{ut
brevitate pars illa justitiae, quia ulrumque ad Do- opiuamur) sine aliquo islorum non potest iaveniri.
mini pertinet aequitatem, ut diligentei te custodiat,, Sed cum hic formulamdorainicaelaudis diligente*ex-
et peccatoret prp eorum iniquitate ditperdqt. Qupd1 presserit, significavit utique et sequentes psalaos
autem dicit, omnes peccatores essp perdendps, uloss ad ejus sine dubio praeeoniapertinere, quibus talis
signiDcatqui ip sua obstinatione persistunt. Naroquii regula complexioqueprsemissaest. Neepnles fortui-
se ad Dominum puro corde cpnvertimt, peccjUores s tum, quod septera psalqus laqdes DeminJcentinen-
esse jara desinunt, sicut in alio psakno dictumi tur.; iioc est forsitan quod incejilesimodeeiiaooctavo
est: B«a/t quorum remuta tunt t)niquiloiet(Ptal. . psatae dictum est: Stptia tn dit itmdcm dm tibi
xxxi',1), l Ptal. cxvm, 164,). InsaJiarsjtansepteni «widelabra
Vers. 21. TAU.LaudemDomini loquetur(pswettm;; sunt, sicut Apocalypsis.refert*tpttg ute43eminum
et benedicatpmniscaro nomen tanc^umejus insmcu-- Jucent (Apoc.i, 18,11).^»^ septem£cele6ie*d quas
lum et in tmculum tmculi. Exposilis omnibus locis s liber Dominijussus estdestinari. lpse denique Spi-
quie laadent Dominigenerare ac producere censue ritus septiformis, qui ipsas laudes coelesti latgilate
 1029 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. CXLV. 1030
coucessjy liai, xi, 2). Quapropter exsullemus co- A mui- quid sibi vcjit ista repelitio. Prius iinperat ani-
piose 4e«sse hobis Doininum, quod ejus auribus msesuaelaiidare Dominum, nunc acquiesceps duplici
offeramus, tantutii pura conscientia praebeatur. Nami se promiltit ordine laudaturum. Landare in vita est,
quis dubUet grate suscipi, quod ipse sibi praecipit; in illa aeternitate Domino confiteri, quse veriijs vita
iiiiiiioiari/0 pieias immensa Creatoris! et laudarii diciiur, quoniam nulla curarum pressura conteritur.
se jubet, «j ne nostris delinquamus eloquiis, qoem- Idep enim taudabp dix.it, ut futurum tempus osten-
admodum praedicetor [ed., praecipiturj, osiendit. deret, quando angelis justisque bomiuibus sors ista
Non quod iije lalibus indiguit, sed quia nohis hoc comraunis est. De ista vero prsesenti vila psailam di-
uiile fuisse prospexit. Totum dixit, totum monuit, citur, quod ad bonas operas (srcut saepe diximus )
ne velimns errare. Ad postremum et ipsam naturam manifestum esl pertinere. Sic ergo accipiendum est,
humanjijyjs, ne fragilis periret, assumpsit. Sed con- ut illic perpetue, iiic psaUalur assidue. Nam et ipsum
sideremus, si qui tam ingentia dona suscipimus, pec-. quandiu ero islud sseculum significat, q.uia futurum
care lantae graliae debeamus. erat, quando hic esse non poterat.
PSALMUS CXLV. Vefs. 3. Nolite confidere in principibut, ttequein
Alleluia. filiit hominum in quibut nqn esl talut. (jojiestis me-
Ecce iterum auribus nostris insonal ccelestisaqcto-, B dicus humana pectora prius mundat pestileris cufis,
ritas, pulsatque Alleluia januas cprdis, ne vacuisi ut salutaria remedia competenter infundat. Dicit
atque inapipps cogitationibus occupemur : quoniam! eriim, nec in daemonibus, nec in upminibus esse
otiosum lempus habere non decet militem Cbristi. praesuinendum, qui salutem dare npn jiossunt,
Habet enhn et iingua fiuctus suos; uberrima siqui- quariijure proprio minime possidere np^cuntur. Prin-
dem messjsinde colligitur, si in laudes Domini pura. cipet hic, spirituales nequilias debemus advertere,
mente imjveaUir. Spirituale membrum est, cum fa- de quibus dicit Apostolus : Quia non est ngbis coitu-
mulatur auctoii; ipsam quoqqe animaro commendal, cidlioadversuscarnem et sanguinem,ted advertus prin-
dum veriiatera loquitur. Quapropter compleamus ae- cipes el poletldlet ienebrarumharum (Eplies. vi, 12).
rem duleissimis sonis; nam musica ista salutaris noni Filios hominum significat sine dubitalione mortales,
solutn morlalium perniulcet auditum, sed etiara in- qui salutem dafe riori possunt, quia debita rnorte suc-
tellectum qelectat angelicum. cumbunt. Solus est enim Filius hominis, id est san-
Divisiopsalmi. ctae Virginis, qui tribuat saluteih, quopiam ipsum
Cupiens propheta laudes Domini ex toto corde constat huinani generis existere Salvatorem.
cantafi [ed., cantare], primo ingressu dicil in homi- Vtrs. 4. Exiet spiritus ejus el revertetur in terram
nibus riiinirae confidendum, ne aliquid ab eo pete- C suam : in illa die peribunt omnes cogitaiioneseorum.
retur tepide, si et alius crederelur posse prsestare. 481 Causam reddit cur dixerit in hominibus non
Secundo pronuntiat totam spem in omnipotente Do- esse pi-assumendum.Hic spiritum, animam debemus
miuo reporiendam; et cum sit iste Dominus, ex fa- accipere, sicut ait iri Evarigelio .*Paier, in manus tuqi
clis suis pulcherrime definiiur; ut genlilitas tam fre- commendospiritum nieum (Luc. xxm, 40). Egre.ssa
quenti ratione convicla, errores suos fideli devolione itaque anima de claustro corporis sui, in terram r,e-
derelinquat. irieat carp defluens, unde sumpsit initium. Ideo eniin
Exposilio psalmi. addidil, tuam, ut sighiflcaret inde fuisse procrealam,
Vefs. 1. Lauda, anima mea,'Dominum. Ne terre- sicut legilur in Genesi : Fecit Deut hominemde limo
nis desideriis voluntas otiosa vacaret, et in fatuis, teirm (Geh. ii, 7). Mortis igitur tempore pereurit
(ut assolet) curis mentis occuparelur intentio, dat hUraansecogitatipnes, quae se ih divefsos ambilus
sibi prophela salubre consilium, unde genefalitatii semper extendunt : modo possessionibus studentes,
[mss.A., B., F., genlililati] noverat cOnsulendum, ut; modP divitias congregantes, modo honores maguo-
anima l«udaret Dominum, non sonus concrepantiumi pere pefquirendo. Sed haccomnia dispereunt, quando
labiorura. ^epe enim sic meditata pfoferimus ut pe- eaf urarerum vota frustrantur; sicut dlvitem in Evan-
regiina cogitatione translali, hdri nos sentiamuS di-p geiio legimus increpatum : Stulte, hac nocte dufereiur
xisse qule loquimur. Est ejiim virtus aniroaespiriluali[ a le anima tua: qum autem prmparatti cujus eruht
vigofe AifBmata,per diversa discurrens, quse causas; (Luc. xii,20)?
coeleslium slve terrestrium creaturarum indagabili[ Vers, 5. Beatus cujus Deus Jacob adjutbr ejus,
ratione p^t^ulrit, modo se superis, modo inferisi spes ejus in DominoDeo ipiius. Explosis noxiis cogi-
miscetis. Sed ista quemadmodUmse habeant, prout tatibnibus, quibus humanum genus tanquam gravis-
DomihUjfc ttdnafe dignatus est, in libro Aniroae, qui simis hlorbis inflcitur, propheta ad Securidiim venit
in Vafiaiaft opere tertius decimus eontinetur, a nc- ingressUm, in quo tanqiiam salulare pocutom humanls
bis laQlK ^fleptur exposita. OjuapTopter animatn mehtibus porrigit ebibendum. Nori eriiin lantum pfo-
suaitr hortatuf lattfMg DPminum, ut ex- hibuit inutiles praesumptioiies,sed etlairi qtise fueraht
I^MtiJi
plosig Wjiifenlbus supervacfifc, In Ipso tahtum rie- appetenda praemonuit. Dicit eriirii de ipsa crigitatione
goUot^W*Wrbus occupetuf. fleri beatum, qui sperat in Dominum. Jttcob vero
ideo saepe dixiinus ponl, quOhlam hbst
Vei^rp.|tetsaafro Dominuniin vita mea, psaltami patriarcham
Peo mWW&fcu ero [mss. A., B., F., fueto]. Intuea- iliam angeli luctam primus ipse appelhfttts est ISfaei,
1031 H. AURELII CASSIODORI 1032
Id est vir videns Deum. Quod vocarbulumad omnes A A propheta : Ecce introdueo famem tuper terram; non
electos competenter aptatur. Adjutor enim ideo posi- famem panis, neque sitim aqum, sed famem audiendi
tum est, ul nos ad bonos nisus nominis ipsius inlel- vetbum Dei (Amot vm, 11 ). Subjecit', Dominut eti-
ligentia concitaret. '.Ilis enim adjutbr est, qui ipso git elitos. Nec hoc quoque dubium est, quia elis o»
donante virtutom gradus ascendere bonis intentionibus erigat: iiam cum diabolus elidat, Dominussublevat.
enituntur. Sequitur, spet cjut in Domino Deo ipsius, In ipso ergo ponenda est spes, qui nori elidere, sed
Ad superiorem sententiam pertinet ista prosecutio : erigere consuevit.
quia Bealus est cujus spes esse cognoscitur in Domino Vers. 7. Dominussolvit compediios, Dominusillu-
Deotuo. Dicendo enim, tpei, patientlam pnesenlium minat cmcot. Dominut diligitjustot, Dominutcutlodit
signiflcat, et desideria futurorum. Nam quodlibet advenam.In hoc et sequenti versu ille locus aplandus
istud in boc mundo Christianus patiatur, aeternaebea- est: Memoriamabunddntimsuavitalis ejus. QuM enim
litudinis cogitatione reficitur. Sed quoniam esse po- snavius quam ut misericordiae ejus facta memoren-
lerat et cultoribus daemonumspes in deo suo, singu- lur, ut dicat : Dominui tolvit compedilos, Dominus
lls variisqtte commatibus per unam speciem defini- itluminat cmcot, Domiuus diligit juttot, Dominut cu-
tionis usque ad finem psalmi Dominum Christum stodit advenam; pupillum et viduam tuscipiet, et viam
designat, in quo debeat spes esse fidelium. & peccalorum exterminabii? Solvit utiqoe compeditos
B
'
Vers. 6. Qui fecit cmlumet lerram, mare el omnia Dominus Christus, sicut in Evangelio diclum est:
qum ineittunt. Qui cutlodit verilatem in tmculum, Nonne oportebai hanc filiam Abrahm, quam alligave-
faeit judicium injuriam patientibut, dat etcam eturien- rat Satands decemel oeto innissolvi ab inftrmitate sua
tibut. Dominut erigit elitot. Diximus iu psalrao cen- (Luc. xilj, 16)? Sed hoc non solum de vexatione
tesimo quadragesimo quarto posita esse loca ex qui- immundi spiritus potest intelligi, sed etiam de ora-
bus laus dominica formafetur, nunc eadem cumme- nibus vitiis, quibus mens nostra quasi quibusdam fu-
moranda locis aptissimis aestimaraus.Ait enim : Qui nibus illigatur. Nam sicut ligat diabolus qui peccata
fecit coslumet tertam, mate el omniaqum ineit tunt; connectit, ita sdlvit Christus qui delicta diinitiit. Se-
quod ab operibus ejus lattdem prodiisse non dubium quitur, Dominut illuminat emcot. Omnes vitiosi caeci
est. Quid enim gloriosius, quidve potest esse magni- sunt, quia peccatorum obscurilatibus implicantur.
ficentius, quam cmlumet terram feciste, et omnia qum Sed istos ille solus illuminat qui in Evangelio
° luto
in eit tum T Illud praeterea quod dicit, {acitjudicium facto perunxit oculos (Joan. ix, 6), et contenebra-
irfuriam patientibus, dat escameturientibut, ad justi- lum hominem ad gaudium perfectaesanilatis adduxit.
tiaiu ejus roanifestum est pertinere, quando sequita- _ De quo etiam dictura est: Qui iltuminal omnemho-
tem suam hominibus [mtt. G. et ed., omnibusj, prout ^ minem venientemin hunc mundum (Joan. 1,9). Ad-
vttlt, judicii sui dono concedit. Secunda autem est didit quoque, Dominus diligit juttot. Cujtis esl enim
ista species definilionis quae Graecedicitur ennoema- justos diligere, nisi quj eps praevalet in aeternam hea-
lice, Latine notio nuncupatur. Non enim dicit sub- titudinem collocare? Nani sicut diabolus aHectai im-
stantiaiiler quid sit Deus, sed quid agat, vel quid pios, ita Dpminut diligit juslos. Subjecit etiam, Domi-
egefit. Actiis enim ejus ex parte aliqua , quantum nus cuttodit advenam, id est qui de Babylonia civi-
tatnen ipse concedit, polest notilia nostra compre- tale diaboli ad Jerusalem civitatem DominiSalvaloris
hendere, substantiam vero ipsius non praevalet inda- adveneril. Hunc cutlbdit, si tamen in electorum
gare. Dicit enim primum : Qui fecit cmlumet terram. 482 habitatione pefmansefit, sicut in alio psalmo
Ipse est in quo spem suam debeant ponere Christiani. dicitor : Incola ego sum apud te in terra, et peregri-
Sed licet coell et terrse appellatione cuncta concluse- hut ticut omnet palret mei (Ptal. xxxvni ,13).
rit, addidlt tainen, Et omnia qum in eit tunt: ne> Vers. 8. Pupillum et viduamtutcipiet, el viam pec-
quem alium putares vel minutissimarum rerum exi- catorum exlerminabit. Pupillus et vidua sunt, qui
stere Creatorem. Sequitur, qui cuslodit veritatem ini Dominum pura mente respiciunt, humanis solatiis
smeulum.Ipse est scilicel DominusChristus qui dixit: : destituti; hos recipit Christus suo munimine vindi-
Ego tum via, veritas, et vita (Joan. xiv, 6). Necesse> candos, Sed cum istos pro sua pielale receperit, dia-
est enim ut ille loqualur veritatera in saeculo, quii bolum, qui esttia peccatotum, exterminabit, id est a
Cffilestisverilas approbatur. De hominibus autem quii termino regni sui reddet alienum, quod unicuique
sub peccato sunt, dictum cst : Omni» homo mendax t impiorum in illa saucta judicatioue venlurura est. Sic
(Ptal. cxv, 11). Adjccit, facit judicium injuriami istis decem senlentiis prseconialibus, in qiio Domino
^palitntibut. Chrislus est verus judex et gubernatorr debeal spes esse fideltura, abundanler ostensum est.
^ aeternus, qui affliclos propter nomen suum vindicat,, Et ne forsitan pules esse contrarium, quod in supc-
et wilJiUur innoxiis. Ipsi quippe sunt qui injuriam,, riori psalmo diximus novem loca dominicae laudis
id «st injustitiam patiuntur, quando veritalem prae- - disposita : nunc aulem W prscpniiB ejus denarifiin
dieanles, posnis veliemenlibus affliguntur. Intulit,, calculum memoravimus esse decursum. Scias aliuJ
Dat uetm eturientibut. Ipse enim dat escam esurien-- esse argumentorum sed.es, alind definitionum regu-
tibos, quLCreator est mtindi. Sed oportet nos escass las; ibi enira singula^uatjque generali distinctiono
spirittiiues expetere, ne sicut Judaei saturitatem so-i- sunt posita, hic auteni sub una specie dennitionis
tum venfris, deleclemur accipere. Dicit enim Amos s variis sententiis quid sit Dorainus inlimatuf; et,tS-
1053 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. CXLVl. 1054
ut fieri solet, de uno loco argumenlorum duaedefi- A bui, ut quod laboriose peragimus, spe proposili mu-
nitiones piuresve collectx sunt. neris consolemur. In laudationibus vero Domini
Vcrs. 9. Rtgnabit Dominutin mlernum, Deus tuus, actus ipse habet praemiom suum, quando ipsa erit
Sion, in swculum smculi. Hoc ex magnificentia Do- relribulio quse nonc est exercitatio. Nam cum bonum
mini probatur intelligi. Quid enim magnificentius sit Dominum prsedicare, inde unusquisque noscilur
quam regftare Dorainum Sion in sseculum sseculi, promissa dona recipere. Recipit plane, quando in
cujus regni nou erit finis? Regnabit futurum lempus illa angelica societate singulare fit munus sanctorum
videtur ostendere, quando jam in ipso corda nostra perpetuum Domini subire prseconium. Laudemus
flrmissima stabililate consistunt. Modoenim in mem- ergo devotione qua possumus, et hic illa beata dona
bris suis plenissime regnare non dicitur Chrlstus, mediiemur. Quid enim felicius quam modo exercere,
quia cordi eorum interdum inanibus cogitationibus quod te speras in futura beatitudine posse peragere?
occupantur. Sed cum hoc mortale corpus induerit Psalmus aulem est, ut a majoribtis traditur, organum
immortalitatem, et noxias istas cbgitationes cum musicum, sicut cithara, panduriom, aliaque quaevo-
mundi istius amissione reliquerit, tonc perfecte in cibus nostris dulcissima modolatione respondenti;
sanctis regnaturus est Cdristus, quando (sicut scri- qood saepediximos ad actus nostros probatissimos
ptum est )Erit Deus omnia in omnibut (I Cor. xv, B pertinere. Quapropter laudationem Domini el psal-
28). Cujus autem sit iste Dominus evidenter exponi- terium in unam prsecipit venire concordiam, ut sic-
tur: Deuttuut, Sion. Sion Ecclesiam catholicam signi- nt lingua Divinitatis praeconia dicimus, ita eum
ficare saepe jam dictum est, propter speculationem bonorum acttium operatione laudemus. Sequilur,
quam exbibet populo Chrisliano. Ipse enim et cum Deo noslro jucunda tit laudatio. Divinilati quippe est
ea, et in eadem regnabit, qui est benedictus in sae- jucunda laudatio, quando actus noslri a sanrtorum
cula saeculorum. verborum qualitate non discrepant. Nara quale est
Conclusiopsalmi. ut psalmus castitatem dicat, et cantor ab obscenitate
se non subtrahat? Si humililatem prsedicet, et narra-
Contemplationis benelicio propheta circa finem tor ejus superbiae flatibus intumescat?fQuapropter
quasi saeculi constitutus, ubi jam mundi cognosciiur non potest a Domino bene percipi, qttod contraria
potius damnanda perversitas, universitatem docuit
inter se noscitur adversitate luctari. Tonc est enim
Doraini laudibus occupari: ne caduca dcsideria quse-
Domino jucunda Iaudatio, quando in unam societa-
reret, quse proxime finienda constaret. Sed cum il-
tem vox et vita convenerint.
lud lempus venturum dicitur nobis, islud nostrum
sine dubio nunliatur. In mundi enim flnesumus, G Vers. 2. Mdificant Jerusalem Dominus, et disper-
sioneslsrael congregant. Per hunc et duos versus
quando eum non longo inlervallo suscepia morte
a,ios <Iuisequuntur ex mirabilibus factisque
deserimus. Transeant a nobis cupidilaies caducae, 483 Dominus jure laudatur. Nam cum dicit:
illecebrse saeculares abscedant, illud potius deside- gloriosis
remus quod aeternum esse cognoscimus. Mdificant Jerusalem Dominut, et ditpersionet Itrael
congregant. Qui tanat contritot corde, etalligat contri-
PSALMUS CXLVI. tiones eorum. Qui numerat multiludinem tlellarum, et
Alleluia. omnet nomine tuo vocat, de factis utique suis mira-
Verba tituli sui subsequens texlus exponit, ut pe- bilis approbatur. Oslenditur autem in primo versu
regrina locutione non egeat, quem declaratio proprii discrepantia Dominum non amare, quando eum con-
sermonis explanat; legeenim inilium psalmi, etex- stat dispersa colligere. Nam quemadmodum in nobis
posuisti titttlum. Alleluia siquidem signiflcal Laudate patialur alios esse aclus, aliam cantilenam, qui to-
Dominum; quod sibi utrumque sic consona voce tius mundi populos insanctamcolligit unilatem? Sic
respondet, ut titulum inilium putes esse psalmi; ini- enim de vivis lapidibus sedificat Dorainus civitatem
tiumvero psalmi titulum rationabiliter arbitreris. Jerusalem, quando dispersionesIsrael congregat, quas
Quapropter confidenter aique hilares ingrediamur in toto mundo habitare noscuntur, sicut in Evan-
hunc psalmum, cujus notitiam salutarera in ipsisquo- D gelio dictum est: Et miltet angelos suos cum luba tt
que foriims absolute cognoscimus. voct magna, et congregabit [ed., congregabunt] ele*
Divisiopsalmi. ctosaquatuor angutit terrm (Matth. xxiv, 31).
Primo modo hortatur propheta populum devotum Vers. 3. Qui sanal contritot corde, qui alligal con-
laudare Dorainum, qtii humiles erigit, et superbo- triliones eorum. Mirabile genus curationis edicitur,
riiin colla concidit. Secundo alacriter Domino dicit ut si restaurari volumus, nosmetipsos vivacissime
es-e psallendum,-qui supplicantibus beneficia profu- conteramus. Sed ista contritio ad redintegrationem
tura coneedit, quoniam qui de suis viribus praesu- pertinet, ad soliditatem deducit; et quod supra
omne bonum est, illum medicum introducit, qui
munt, ei ptacere non possunt.
seternam tribuit sospitatem. Sequitur, qui alligat
Expositio psalmi. conlritioneseorum. Metaphora ab arlificibus medendi,
'SeTSt.MSjJtaudate Dominum, quoniam bonus est qui ossa fracta atque contrita quando solidarecupiunt,
psa/inari^p; noKro jucunda lit laudatio. Omnis linteorum illigatione constringunt, ut in solidilatem
opera wmBjk mercedem sibi postulat debere retri- prislinam ad locum suum redeuntia membra coa-
PAlntOL. LXX. 33
1033 M. AUREL» CASSIODORI 1058
lescant. Sic cosleslis medicus poenitenlium corda. A dum potest habere numerum, quaeauctor calculi esse
gravi afflictione contrita, quasi quadam fascia pieta- cognoscitor ? Nam si nomerari posset, jam viderelor
tis suae superducla constringit atque consolidat, et esse sob numero. Quod si nec ipse numerus totus
ad firmissimam spem sanitatis adducit, sicut et in a nobis potest sciri, quomodo, qua ratione prsevalet
quinquagesimo psalmo dicttim est: Cor contritumet divina sapienlia comprehendi ? Creaturis enim suis
humiliatum Deus non spernil (Psal. L, 19). Nam et incomparabiliter potior esl Creator, et ideo' veraciter
ille publicanus qui pectus suum assidua percussione dictum est: Sapientimejus non est numerus. Nam de
lundebat (Luc. xvui, 13), ipsam in se contritionem his quae creavit, Sapiens dicit : Omnia in mensura,
probatus est effecisse, quam reo pectori non desine- numeroet pondere Deumfecisse(Sap. xi, 21).
bat ingerere. Vers. 6. Suscipiens mansuetos Dominus, humilians
Vers. 4. Qui numerat multitudinem slellarum, el autem peccatoresusque ad terram. Mansuetisunt quos
emnes nomine suo vocat. Sed quamvis et istud ad superius dixit tribulatione contritos et afflictionis
lilleram Donfini polentiam videalur ostendere, ut consuetudine palientes. Et intuere quam pulcherri-
nobis innumerabiles stellas Divinitati dicat esse nu- ma sit facta diversitas. Mansueti suscipiuntur in coe-
merabiles, earuroque noroina propriis vocabulis nun- lum, superbi dejiciuntur in terrani, ul per mulatio-
cupari, quoniam illi omnia comprehensibilia sunt, B nem vicariam unde humilis levatus est, ibi superbus
cui arena roaris, et guttae pluviarum, et capilli ho- corruat, et unde Satanas elatus cecidit, fldelis homo
minum dinumerati esse noscuntur : nam cum dicit, sublevatus ascendat.
nomine suo, astrologos arguit, qui eas vocant nomi- VITS.7. Incipite Dominoin confessione;psallite Deo
nibus alienis, ut Veneris, Mercurii, Jovis, Marlis, nostroin cithara. Venit ad modum secundum, ubi hor-
Saturni, et his similia ; illud tamen aptius est, ut tatur haerentes, impellit dubios, increpat negligenles.
ea magis inielligere debeamus. Superius enim dixe- Incipite enim illis dicitur qui adhuc tacere noscuntur.
rat : Contritos corde esse salvandos, quos jam post Domino in confessione, subaudiendum est, cantate.
indulgentise medicinam stellas debemus accipere. Sed ista confessio laudem monet, et probitalis aclio-
Lucent enim velut astra in noctc hujus saeculi, qui nem horlalur. Cithara enim signtficat virtutes mora-
mefUerunt in sanctorum numero congregari. Sed les consona operatione prsecinentes, quae tunc ve-
quamvis mullos hic continere videatur Ecclesia, illi ram cithaiam reddunt, quando se fcederata socie-
tameri a Domino numerantur, qui regni ejus parlici- tate conjungunt. Nam sicut integra lyra dici non
patione gaudebunt. Nam stellas, sanctos viros nos potest cui aliqua chorda subtrahilur, sic ne vir
posse intelligere Genesis locus ilte testatur, qui ait: sanctus perfectus sestimatur, cui virtus ulla mi-
Multiplicabosemen tuum sicut slellas cmli (Gen. xxn, G nuitur.
17). Et Salomon dicit : Justi autem fulgebunt sicut Vers. 8. Qui operit coetumnubibus, et parat terrm
ttellm cmli (Sap. m, 7). Scimus autem a Domino pluviam. Qui producit in montibus fenum et herbam
nomina vocari posse sanctorum, quando eos in ccelo servituii hominum. ln hoc et sequenli versu denuo
legimus esse conscriptos , sicut in Evangelio dicit: Domini opera memorantur. Dicit enim : Qui operit
Nolile gloriari quia dxmonia tubjecla sunt vobis; cjau- cmlum nubibus, et paral lerrm pluviam. Qui producit
dete autem el exsuttate, quia nomina vestra scripla in montibus fenum et herbam servituti hominum. Qui
sunl in cmlis(Luc. x, 20). dal jumenlis escam ipsorum, et pultis corvorum invo-
Vers. 5. Magnus Dominus noster, et magna virlus cantibuseum. Quid enim potentius quam Crealorem
ejus, el sapienlim ejus non esl numerus ! In boc et crcaturis suis competenti modulo subvenire ? Fre-
sequenli versu a magniludine, Domini laus decora quenter 484 auiem Scriptura divina hanc speciem
cantatur. Dicendn enim, Magnus Dominus et magna definitionis amplectitur, ut per id quod Dominus
virlus ejus, el sapieniimejus non est numerus. Susci- operatur, virlus ejus potestasque mon stretnr. Quod
piens mansuelos Dominus, humilians aulem peccaitres nunc per istum et alium versum consequenter effi-
usque ud terram, magniludo ejus absolute declaralur. citur. Naro cum superius posuisset : Incipite Domino
Nam cum superius propheta per diversas partes lau- D in confessione,nunc cui Dominosit confitendumevi-
dis excurreret, admiratione completus exclamat: dcnter ostendit. Sed quamvis ista et ad litteram bene
Magnus Dominusnosier ! ulique cujus nec facta nu- videantur intelligi, melius tamen si allegorice dicta
merari, nec laus praevalet apprehendi : congregansi sentimus. Cmlumhic sanctam prophetiam congruen-
dispersiones Israel, sanans conlrilos corde, nume- ter adverlimus; hanc divina provisione similis nubi-
rans mullitudinem beatorum, ct omnes nomine suo> bus tegit obscuritas, ut sensus nostros incitet ad
vocans. Quis enim possit comprebendere quauta sit'• quserendum, dum grgtius accipitur, ad qood fatigato
de cunctis collecla laudatio, cum sil in unaquaque desiderio pervenitur. Sequilur quid nubesislse par-
re mirabilis magnitudo 1 Dicendo enim, nosler, cul- turiant, scilicet ut copiam videantur praestare plu-
luras dememissimse paganitatis excludit. YirtHSau- viarum; hoc est divinaeprsedicationis fontes irriguos.
tem maqna, quia singularis, quia omnipotens, quia Sed cui terron haec pluvia paralur, utique sitieifi.
rerum oinnium gubernator et conditor est. Sequitur, Ille euim verbum Domini efflcaciter suscipit, qui se
el sapientimejus non est numerus. Hic numerum pro> ad audiendum superno munere desideranter oblule-
fine debemus accipere, quia omnia calculus quaesuut rit. Necvacat quod dixit, parat, quia nisi ille eara
numcrat et definit. Sapientia vero Dei quemadmo- praeparaverit, nullus ad ipsam potest suis meritis
1037 EXPOSITIO IN PSALTERIUM.PSAL. CXLVH. 10<W
pervehiife, Sequitur, Qui producilin montibus fenum A i Multi enim tlment; sed quia desperant de raise-
et lierbamtervituti hominum. Hoc qooque spirituali- ricordia ejus, minime diligunlur : sicut Judas, qui
ter accipfeTlfJuui est. Montessignificant viros sanclos, post timorem culpae recognitae, non supplicandum,
in qtiibus Dominusfenum herbamque producit, unde sed desperandum potius scstiroavit. llle enim timor
sinipliciofeSin Ecclesia catholica tatnquam simpliciai Deo probatur acceptus, qui cum amore maximo
jumenla pascantur. Fenum pertinet ad praedicationes i el pia praesumptioneconjungitur. Timeat ergo unus-
robustas",htfba ad monita molliora. Fenum siquidemi quisqoe ne peccet, amet ut supplicet. Nam si ro-
fuit, quando dixit Apostolus : Voloomnes homines gatorus non est, hoc facit et ille qui non timet.
esse sicui meipsum (I Cor. vu, 7). Herba : Qui se' Conclusiopsalmi.
non conlmetrnubai(Ibidem, 9). El iterum, Voto ado- Et hunc quoque psalmum ad finem saeculiperti-
lcscentulatviduas nubere (I Tim. v, 14). Et rursus, nere non dubiura est,
Cor. Isla1 quando dispersiones Israei
Lac vobii potum dedi, non escam (I m, 2). in unum populum congregantur, ut flat unus grex
enira minora praecepta herbis merilo comparantur.; et pastor unus
(Joan. xi, 16). 0 bealum tempus,
Nam quod dicit, serviluti hominum, significat usui
quando lapides illi vivi pretiosiores omnibus marga-
liumano deputaia. Unde absolute cognoscitor, sope- ritis in ccelestem fabricam ct aeternambeatitudinem
riora quaedicta sunt, ad homines esse referenda. " colliguntur! Tunc unicuique sanctorum erit dulcissi-
Vers. 9, Qui dat jumentis etcam ipsorum, et pullis! mus labor
suus, quibus pariet luctus consolationem,
corvoruminvocantibus eum. Jumenla ecclesiasticos' selernam requiero, paupertas pia dabit
pcrsecutio
signiflcaritgfeges, qui competenti refectione pascun-| regna ccelestia, et quidquid hic graviter pertulerunt,
tor, alii Iacte, alii cibo solido, prout dispensatori1 ibi se talia sustinuisse gaudebunt. Dona, Domine,
visom fuerit, qui solus novit quae sunt profutura1 hic
patientiam malorum, ut illic facias nobis gau-
'
praestafe. Corvi sunt irreligiosi viri, qui peccatorum dium esse perpetuum.
nigredine inseparabiliter vestiuntur, nec aliquo)
splehddreconversionis eluceseunt. Pulti vero corvo- PSALMUS CXLVII.
rum (ttt physiologi volunt) coelesti rore vescuntur,• Alleluia.
et adinite paternas escas, id est cadaverum fetores Ad consuetum quidem AUeluia reverlimur, sed
beneficto aetatis ignorant. Quapropter paganorum
filiis atque perversorum dat escam, quia paternam Iioc nullatenus repetere fastidimus : gustus qul
auditus qui non habet taedium,
vitam innoeentiae munere non sequuntur. Et vidc' semper appetitur,
inlcllectus qui sine labore percipitur. Cujus verb;
qnid addidit, invocantibuseum : quoniam soli ipsi tantus honor
eum invocant qui regulas Scripturarum nulla haere-i est, ut cum sit in Hebraealingua re-
nullo tamen constet alio sermone trans-
tica pravitate subvertunt. Iloc nisi ad honnines refe-" conditum,
latura. Hoc Graecus, hoc Latinus, boc Chaldaeus,
ras, intocare Dominum, quemadmodum potest pullis hoc
convenife corvorum ? Syrus, hoc Persa, hoc Arabs, hoc tenet natio
cuncta terrarum; et quidquid est deditum Divinitati,
VerS. 10. Non in viribus equi voluniatem habebit, ' d
nec in tabetttaeulisviri beneplacitumest ei. Postquam gnitatem hujus nominis pia devotione veneratur.
Nulli absonura, nulli videtur absurdura; sed omnes
narravit illa quac fecit Dorainus, nunc dicit quae ei
ad celebrant gaudia sua hujus nominis suavitate pro-
possunt omnimodis displicere. Equus superbiam lata. Hoc
ergo pura mente cantemus, totisque in eo
plerumque ponitur indicandam ; nam et ipsum ani- viribus
inal cervice praesumens, frenis semper incumbit, et occupemur ; ut sicut corporeis.auribus dul-
sonus reddilur, ita et cordis sinceriiate prc-
ad cursns rapidos spumosa concertalione feslinat. cissimus
feratur.
lluic SUperbushomo atque prseluraidus comparatur,
cuiDivinitas non potest esse placabilis, quia inansuc- 485 Ditisio ptalmi.
toseltgitet devotos, sicut et alius psalmus dicit: Primo capite propheta ad Jerusalem, id est su-
faifa* «^ttwsad salutem (Psal. xxxu, 17). Et alibi:: pernam breviter loquitur civitatem , ut secura jam
Hi in cutribus, ethiinequis; nos autem innomine; D reddita in civibus suis, Dominumdebeat jugl exsul-
DomM ffei noslri magnificabimut(Psal. xix, 8). Ta- tatione laudare. Secundo mysticis allusionibos latius
betnactttd virorum infidelium sunt conventicula de- enumerat, quanta populo suo pius miserator indul-
mentium paganorum, quae se in culturas pessimas; scrit.
semper extendunt. Respice vim verborurn, quia vi- Expotitio psttlmi.
roruni dfxit tabernacula, non divina, id est praesum- Vers. 1. Lauda, Jerusalem, Dominum; lauda
ptioneSillicitas.quas sibi audaceshominespropria vo- Deum tuum, Sion. Psalmus hic a primo versu usque
luntate consiituunt. Vir enlm et in malo ponitur,, ad finem potentiam Domini praedicandamcommemo-
sicut est illttd : Virum sanguinumet dolosumabomi- rat, quod psalmi ipsius relatione cognoscis. Jerusa-
nabitttfDominui (Psal. v, 7). lem (sicut jam saepe dictum est) interpretatur visio
VefS.11. Beneplacitumest Domino super limentes ; pacis, quae proprie ad illam civitatem pertinet quae
eum, et iti eis qui sperant super misericordia ejus. viliorura et scandalorum consortia non habebil. Sed
Superios dixit qui ei poterant displicerc, n.uncdi-. ista visio pacis erit Domini contemplatio Salvatoris,
citqualessint illi qui placent. Amat itaque cos Do- quam nemo alter merebilur, nisi qui ab universa
minus qui eura lorroidant, sed non tiinoie degeneri. mentis perturbatione liberatur. Unde raerito haec
1039 M. AURELHCASSIODORI 1040
duo nomina futurse illi conveniunt civitati, adepti A propheta venit ad secundum caput, in quo munera
prsemii munus, et vocabulumsublime pasloris. hic nobis conferenda prsedicit, ut veritas tunc fu-
Vers. 2. Quoniam confortavitseras portarum tua- ttirse rei per beneficia praesentiajam possit agnosci.
rum; benedixitfilios iuot in te. Palenter causa fiilu- Eloquium Domini Yerbum Patris est, quod ad ler-
rse beatitudiuis indicatur. Nam cum res isla mulio- ras descendit, qnando humilitalem piae incarnatio-
rum prophetarum ore promissa sit, lucidissimeta- nis assumpsit. Emiitit, prophetiae jpiritu praesens
men praesentinarratione declaratur. Cumcnim seras tempus ostendit, quamvis hoc de fuluro dicere vide-
confirmatas dicit esse portarum, clausas januas bea- relur. Sed cum dicit, emittit, non minorem prodit,
tae civitatis ostendit. .Scraenim a sero dicta est, quo sed concordiarosanclaeunilatis ostendit. IIujus enim
tempore in ostium mittitur, ut intrandi licentia omnipolentis Verbi sic cucurrit sermo velociter, ut
denegetur. Quod illo tempore accidet quando spon- sanclaeTrinilatis agnitio celen iriiamirabili mundum
sus intraverit, sicut in Evangelio de virginibusdicit: velocitate compleverit, idolorum culturas veritatis
Et qumparatm erant, inlraverunlcum eo ad nuptias, ipsius manifestatione converlens.
et clauta esl janua (Mallh. xxv, 10). Clausa scilicet Vers. 5. Qui dat nivemskut lanam, nebulamsicut
non ad custodiaepoenam, sed in beatitudinernsem- cineremspargil.
piternam : quia nec inde quisquam ulterius sanctus B j Vers. 6. Miilit crystallum suum sicut fruslapanit:
exibit, nec aliquis postea novus intrabit. 0 beatitudo anle (aciem frigoris ejus quis subsistit [mss. A., B.,
secura justorum, quae tali lege probatur suscipi, suslinebit]'!Postquam advenlum Christi Domini pro-
ut nunquam possitamitti! Merito, quoniam civitas phetavit, nunc quid ejus beneficia praeslent per allu-
illa contuibilem Deum intus habet; et ideo nemo siones tropicas consequenter exponit. Quae figura
inde desiderat egredi, quia prseter ipsum simile nil dicitur parabole, quoniam rcs sibi genere dissimiles
praevalet intueri. Sequitur, benedixilfilios tuos in te. comparantur. Haec igitur omnia, nix, nebula, cry-
Magna cst quidem benedictio filiorum, sed inullo stallum, frigus, mala sunt hujus sseculi, quaepecca-
gratior, quando inter viscera materna prsestatur. torum gelu mortalia corda conslringunt, et in stu-
Quale est enim matri semper videre florentes filios pore saxeo faciunt pcrmanere, nisi Domini calore
suos? Quale filiis genilricis gratiam jugiter contueri? solvantur. Sedvideamus quemadraodumsingnlis re-
Ideo enim dictum est, tn te, quia nunquam ab illa bus competcns medicina prsestetur. Dicit enim : Qui
Jerusalem exire poterunt, qui aeternomunere conse- dal nivemsicul lanam. Dat facit significat, sicut vul-
crantur. go dicimus : Dedilnobis indicium, quando aliquid
Vers. 3. Qui posuitfines luos pacem, et adipe fru- monstralum atque edoclum esse declaramus. Qua-
menti tatiant [mss. A., B., F., satiat] le. Civitas illa (Q propter facit nivem sicut lanam, ut quod ante frigo-
magna inaestimabilis,sub quanta laudis brevitate de- ris acerbilate gelatum est, in laneam mollitiem per-
scripta est! Nam quid illa prsestantius dici potcst, ducatur. Quodflt utique, quando frigidissimapecca-
cujus flnes pacis munere terminantur ? Undc abso- lis corda mortalium ad ardorem satisfaclionis addu-
lute colligi potest, quia seterna tranquillitate per- xcrit. Nix enim est homo cum recedit a Domino;
froitur, quod intus habitare monstratur. Contrai lana cum ad ejus meruerit venire medicinam. Nebula
quidquid praeter ipsam contigerit esse, gehenna est; ; idem signiticat omne peccatum, quod semper caligi-
et sicut beala Jerusalem pacem possidet, sic infelixc nosa obscuritate peragitur; sed velut cinis, Domino
Babylonia dolorura pugnam procul dubio sustinebit. prsestante, dispergitur, dum ejus cumulusconfessionis
Unius enim partis deflnitione, alterius cansseeviden- gratia dissipatur. Crystallumvero est in modumvitri
ter prodidit qualitatem. Hoc schema dicilur empha- per numerosas hiemes glacies condurata, et in duri-
sis, quae significat etiam id quod non dicit. SedI tiam saxi liquens admodum perducta substantia. Cui
quemadmodumpax ista proveniat, consequenter ex- obstinati peccatores merito comparantur, qui algore
ponitur, dum fideles Christi Domini coniemplatione » perfidiaeconstricti, per dies singulos congelescunt.
saginantur. Adipem quippe frumenti dicit ipsam^ Hos quoque Dominusvelut frusla panis emittit, quan*
contuibilem Deitatem, onde sic jostorom sensus re-. ndo 486 conversos sua facil praedicarc magnalia,
ficitur, ut omnemsatietatem superare noscatur. Ipsee unde populus esuriens ccelesti pane vescatur. Frusta
est verus panii, qui de ccelodescendil (Joan. vi, 41). eniin partes dicimus corporis alicujus. Significant
Nam si nos hic corporis sui participatione reficit, quippe doctrinsediversa dona, quse ex peccatoribus
quemadmodum ibi saliabit, quos tolo lumine suse j in sanctis suis Doniinus ssepiusmonstrare dignatus
deitatis impleverit ? Revera secura pax et inviolatai est. Sequitur, ante faciem frigoris ejus quis subsistil?
tranquillilas, quando indigentia nobiscum ulla noni Ante prsesentiam frigoris ejus dicitur, non quod ab
litigat, nec aliquem lassitudo defatigat, non friguss ipso veniat, sed quod forle fieri permillat. Quale est
conirislat, non esuries gravat, et caetera quce hicc illud : Induravit Deus cor Pharaonis (Exod. x, 20).
nostrae imbecillitati bellum semper infligunt. Ibii Et alihi : Ego Dominus faciens bonum,et creans ma-
autem corporis animaequetalis est societas, ut nullai tum (Isai. XLV,7). Quapropter ante illud frigus,
inter se adversitate discordent, scd sibi uiraque glo- quod ipse non rcmovet, nemo valet subsistere, quo-
riosa voluntate consentiant. niam potest homines pigra fatuitate damnare. Exag-
Vers. 4. Qui emiiiit etoquiumsuum lerrm, velociterr geratur enim periculum, ut liberalioni gloriosissimsp
tunit sermo ejut. Pescripla civitaie fuiuri saeculi, ', major gralia debeatur.
 1041 EXPOSITIO 1N PSALTERIUM.PSAL. CXLVIII. 1042
Vers. 7. Mitlit verbum suum et liquefaciclca ; el A / colleclse Jerusalem praecepit laudes Domini cele-
flavit tphitut ejus, el fluenl aqum. Veniente Vcrbo brare, quse de muudi istius diversis periculis li-
nulla obscuritas, nullum frigus, nec ipsa quoque berata, in aeterna requie noscitur constituta. Qua-
debet desperare duritia : quoniam resoluta malis propter choro illi sanctissimo, et de mundi partibus
suis quae vocata fuerint, perducunlur in saluberri- aggregato, trina subneclit exsullatione gauden-
mum liquorem. Sic quse exstilerant peccatorum dum, ut in opere sanctissimo Trinitatis gratia ubique
gelu constricta, pietate Domini defluunt in mede- fulgeret.
lara , sicut et alibi diclum est: Nec est qui se abs- PSALMUSCXLVIII.
condat a calore ejus (Psal. xvm, 7). Nam spirilu
Alleluia.
ejuc quasi austrino flatu duriiia periculosi frigoris
evanescil, dum acervi scelerum dissoluti, in bumi- Pars ista orationis paucis quidem syllabis arctalui',
litatis gratiam tabida colla deponunt, et in liquores sed cogitata semper cxtenditur. Novitates enim sua-
saluberrimos adducti, spiritualis beneficii fluenta vissimas de se ejicit, cum eam acies menlis inspexe-
profundunt. Sic factum cst de perseculore Saulo, rit. Nam dura a lectore dicitur, praedicatio Iaudis
sic fil hodieque de plurimis, ut qui modo sunt ob- est; cum a populo respondetur, hymnus es-i. Sic
stinata voluntate sicci, flant postea fluxu prsedicalio-1B una voce peragitur tam diversuin myslerium, cum
nis irrigui. in ipsa nihil appareal immutalum. Subliliter aulem
Vers. 8. Pronuntians verbumsuum Jacob, juslilias psalmus iste tractandus est, quoniam prophela per
et judicia tua Israel. Per Jacob et Israel significatur paucarum commemoratiouem omnes creaturas hor-
Ecclesia. Haecenim duo nomina unius exstilere per- tatur laudes Domini debcre cantare, rationales et
sonae, sicut ex duobus populis factus est unus, qui intellectuales per se; eas vero quae sunt intcllectu
et Israel bene dicilur, et Jacob proprie nuncupatur. vel sensu carentes, per illas scilicet quae opcra Do-
Nam et modo Israelila est quicunque fidelis est, et mini sapientissima consideratione coilaudant.
ante Jacob fuit qui Domino pura devotione compla- Divisio psalmi.
cuil. Ipsi enim verbum suum, ipsi noscitur pronun- Considerans propheta in ccelestibusel terrestribus
liasse juslilias. rebus omnes operas Doinini conlineri, prima parte
Vers. 9. Non fecit taliter omni nationi, et judicia ccelestiahorlalur ad laudes; secunda vero allegoricis
sua non manifestavit eis. Hic versus sic videtur in- allusionibus terreua commonei, ut Dominumdevota
lelligi, quia licet omnes gentes religio Chrisliana meule concelebrent: unam causam probabilem ulris-
complexa sit, nulli tamen facie ad faciem est locu- que subjungens, quia dignum est ut creatura suom
tus, aut mare divisit, aut manna pluit, aut taber- ^( debeat laodare creatorem.
nacula nube complevit, aut holocausla ipsorum cce-
lesti igne cansumpsit, et csetera qtise illi populo vi- Expositio psalmi.
sibililer superno munerc praestabantur. Nobis enim Vers. 1. Laudale Dominum de cmlis, laudate eum
spiritualiter fiunt, quae illorum oculis corporaliter in excelsis. Cum omnia ccelestia bymnos Domini ju-
apparebant. giter profundant, perscrutandum est quare propheta
Alleluia. illud primum admonet fieri, quod continue probalur
impleri ? Usus iste humanus est, ut cum viderous in
Permovere solel quod in fine quorumdam psal- laborantes dicamus: Laborate; cum legentes,
morum AUeluiaposilum reperimus. Significat forsi- agro cura
legite; fabricantes, fabricate; ut exhortatioista
lan eos lotos ad prseconia Domini pertinere, nec ad
augendum magis studium quam ad inchoandum
alicujus alterius causaerelatione permixtos; sed sic- aliquid dici posse videatur. Sed quae sunt ista de
ut a capile incipiunt, ila usque ad finera in laude
coelis, quae laudare provocantur? Scilicet illa quae
dominica lerminanlur. Sed hoc asseverarc non pos- ad
contemplandum Dominum purissimo intellectu
sumus, quia in rcbus lalibus aliquid deflnire pericu- ipsius largitate valentia sunt, 487 et perpetua cha-
lum est. Meliusest enim altiora sibi hominem cQiifi- , ritate succensa, auctorera suura suavi exsultatione
j)
teri, quam aliqua praesumptioneculpari; atquc ideo concelebrant. Nam sicut sunt immortalia, ita nec
quod de hac re vel de aliis noviiatibus (prastante eorum laudes aliquo fine clauduntur. In exceltit si-
Domino)pulavimus offerendum, in arbilrio sitlegen- gnificat substanlias digniores, quas merito sibi ex-
tis sequi quod eligit. celsas imbecillitas humana profiletur, quia carnis
Conclusiopsalmi. fragililate deprimitur. Dignum est enim ut unaquse-
Ilaclenus de istis quatuor psalmis, qui de laudi- que res secundum percepli muneris modum suuni
bus Domini praeccsserunt, in conclusionibus corum laudet artificera.
dictum est qua inlenlione fomiati sint, ut loii ad Vers. 2. Laudale eum, omnet angeli ejut; taudate
prxparationem scquentium positi esse videanlur. eum, omnesviriutes ejus. Quod angelus Graecalingua
Ordo ehim ipse psalmorum dispositionem rerum dicitur, Latine nuntius interpretatur. Sed cum ad
noscitur indicare mirabilera. Decorum enim fuit, aliquid perficiendum millitur virtus ccelorum, ab
ut prius de pracceptisdivini prseconii; post, de mun- officiosuo hoc nomen assumit. Angelus enim ab of-
di perversitate fugienda; lertio, de congrcgati iie ficii dicitur nomine, non naturse. Sequitur, laudate
Ecclesiae diceretur; quarto, qui nunc linitus est eum, omnes virtutes ejus. Hoc generale. nomen esl;
 1043 M. AURELH CASSIODORI 1044
ibi enim concluduntur omuia quae ccelestis militisc A . dandum. Quid enim dignius quam ut creatura crea-
dignitale grandescunt. Sed ideo forsitan hoc loco torem suum, id est conditio reruro proprium laudet
augeli virtutibus sunt prselaii, quia honorabilior auctorem? Et ut scntenlias philosophoruro verilatis
acstimandusest per quem Dominijussa complentur. ipsius voce convinceret, ait : quia ipse dixit, 'el fa-
Pulcherrime aulem in laudibos Domini ab ange- cta sunt. Dicendo, ipse, Dominum significal Salvato-
lis fecit inilium, qui inter creaturas aeslimanlur rem. ipse est enim Verbum caro factum, cujus jus-
eximii. sione cuncta creata sunt, sicut veritas Evangelii di-
Vers. 3. Laudate eum, sol el tuna; laudate eum, cit : Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso faclum
omnes stellm et lumen. Sol, luna, stellae (ut qui- est nihil (Joan. i, 3). Et Aposlolus ait: Qui esl imago
dam dicunt), elsi aliquo spiritu proprio regantur, Dei invisibilis, primogenilusomnis creaturm : quia in
tamen quia carnalibus oculis patescunt, inferiores ipso condita sunt omnia in cmlisel in terra, visibilia
esse virtutibus quac nnn videntur, nnn absurda sesti- et invisibilia, sive sedes, siue dominaliones, sive prin-
matione colligitur, quamvis cceli speciem decoro lu- cipatus, sive poteslatet, omnia per iptum et in ipso
mine ornare videantur. Nam illa ad quae pervenit condila sunt (Coloss. i, 15,16). Quapropter philoso-
noster aspeclus, licet sint luciiia atque subtilia, ta- phorum falsissima sententia conquiescat, qui mun-
men corpora esse manifestum est : et necesse est ut B dum putant coseternum Divinitali per se existere po-
illis cedant, quae invisibili virtule subsistuni. Qua- luisse. Dixit ergo quando ait: Fial lux, et facla est
propter solem, lunam et slellas, sive per propriam (Gen. i, 3). Mandavit autem significat constituit at-
rationem, sive per alias sensibiles et indicabiles sub- que firmavit, sicut et alius indicat psalmus: Manda-
slantias prophela laudare praecepit Dominum, quia vit in miernumleslqmentum suum (Psal. cx, 9). Fa-
Creatoris beneflcio existere meruerunt. Considerata cta vero et creala habent aliquam distantiam si suh-
cnim tollumina ingeules admiraliones poterunt com- tilius inquiramus. Facere enim possumus etiam nos,
movere, quaudo et mortales oculos videre faciunt, et qui creare non possumus. Sedquoniamdixerat gene-
ipsa in tam splendida claritate consistunt. His rebus rale verbum, addidit quod erat Divinitatis proprium,
lumen generaliter adjunctum est, ut caetera in se lu- quatenussic facta intelligeres.ut creataessesentires.
men habentia, quse dinumerata non sunt, tali com- Vers. 6. Staluit ea in mternum, el in smculum sm-
plcxioie ad laudcs dominicas incitaret. culi; prmceplumposuit, el non prmleribil. Hic quoque
Vers. 4. Laudale eum, cmti cmlorumel aqumqum locus potentiam Domini virtutemque declarat, di-
super cmlossunt. Quamvis in Genesi unum coelum cens : Statuit ea in mternum, et in smculumsmculi;
fabricatum esse legerimus, lamen eos plurali nu- prwcepium posuit, et non prmteribil; ut dubium non
mero et Paulus apostolus appellavit, qui refert (II' G sit omnipotentem esse Dominum, quando quse ille
Cor. XII,2) in tertium se coelumraplum, ibique talia constiluil, nulla mutabilitate vertuntur. ln parte si-
cognovisse quae homini non licebat effari; et hic quidem ccelestium rerum facta conclusio est. Sed
plurali numero nuncupantur, quod tali forsilan ra- cum legatur de futuro sseculo: Eril cmlumnovum e.l
tione concordat. Dicimus unum esse palatium, quod terra nova (Isai. LXV,17), quemadmodum d.e isto
nmltis membris, mullis spatiis ambialur : ita forsi- ctelo dicitur : Staluit ea in mternum? Sed oronia Deo
tan et cceli parles diciraus coelos, dum complexio statuta esse non dubium est. Nam et homo ipse
atque sinus ejus unus esse monstretur. Aquas vero quamvis moriatur, Divinitati statutus est cum resur-
supercoelos esse Genesis refert; ait enim : Divisilque git; sic et ccelum et terra Deo permanent cum no-
aquas qum erant sub firmamento, ab his qum erant su- vantur. Deposita enim (ut Patres dicuni) inclemen-
per firmamentum [Gen. i, 7). Quod ulrumque nimiae tia sive corruptibili qualitate, natura ipsa meliorata
laudis designat arcanum, ut et coslorum tenuitas permanet, cum jussa fuerit in aelernilate consistere,
firma consistat, et aquaesupra ipsum posilse, cum sicul ct de corporis nosiri permulalione dicit Apo-
sint graviores, nisi quando fuerint jussse, non de- stolus : Dum corruptibilehoc indueril incorruplionem,
fluant. Cceli vero substantia, quamvis pura, lucida et mortalehoc induerit immorlatilatem(I Cor. xv, 53).
'
atque egregia esse putanda sil, dignaque lalibus ac D Prmcepium, legem dicit, sive conditionem, ut omnia
tantis habitatoribus suis, tamen animal esse non sub ipsius potestate esse noscantur. Prmlerire autem
comperi; el temerarium est ex opinione hominum non potest, quod omnipoiens staluit, et veritas re-
dicere, quod coelestium litteraruin non tradit aucto- promisil.
ritas. Aqum vero qum super cmlossunl, ut arbitror, Vers. 7. Laudate Dominum de lerra, dracones el
istas quse depluunt esse non dnbium est, testante omnes abyssi. Decursis coelestibus substantiis, pro-
Genesi : Calaractmcmli apertm sunl, et facta est ptu- pbcta venit ad secundam partcm, ubi terrena com-
via super terram quadraginla diebus et quadraginla no- monet, sive animata, sive inanimata, ut laudes Do-
ciibus(Gen. vn, tl, 12), et caclera. Quod non adeo mini per naturas sapientissimas debeant explicare.
quar-rereneccssarium est, quando aul per se, aut per Draco cst sulcata squamis, in 488 roodum serpeniis
snbslaiuias rsuionales laudare Dominumomnia com- producta nimis corporea magnitudo, qui naturali
moiicnliir. fervore succensus, in remedium temperamenti sui,
Vers. 5. Laudcnt nomen Domini: quia ipse dixit, aquosis speluncis inhabitat. Qui non humi repit, scd
ct facla sunl; ipse mandavil, ei creata sunl. In hoc cum moveri placuerit, volilare narratur. Huic ruptus
vcrsu ex opcribus suis Dominum praecipil esse Iau- [mss. A., B., raplus] elephas cibus est, qui virtute
1045 EXP0SITIO IN PSALTERIUM. PSAL. CXLVIII. 1046
mirabili nexibus suis ita ingenlium belluarum mem- A lerram. Et hic quoque locus ex magnificentia ipeius
bra conslringit, ut eis spiritum vilalem velut muscis et singularitate praedicalur. Nara cum dicatur, quia
eripiat. Abyssorum vero, id est marinorum flucluum exallatum est nomen ejus solius; confetsio ejut tuper
considerata profunditas, universos debet ralionales ccelumet terram, sine dubio magniflcentia ipsius in
ad laudes Doraini concitare. Et respice ordinem di- toto orbe declaratur. Sed usque ad banc sententiam
ctionis : fliiia unam substantiam de sensibilibus, al- superiora suspensa sunt, ut laudet Dominura popu-
leram de insensibilibus posuit, ut Dominus debeat lus (idelis, in illa scilicet patria constitutus, qui jam
omnium.creaturarum virtute laudari. Sed quoniam peccatorum noscitur nexibus absolutus. Sequitur
auctoritate Palrum diximus buuc psalmum liymnum causa justissima quare Dominus debeat prscdicari,
esse bealorum, qui post hujus saeculipermutalionem ulique quia exalialum esl nomen ejus solius. Exalla-
cantatur : dracones el abyssos personas bic trucu- tum est quippe, dum illi, sicut dicit Apostolus, Omne
lentas et validas debemus accipere, quae hic con- genu flectitur cmlestium, lerrestrium et infernorum
versse, in illa patria dominicis laudibus honoran- (Phitip. u, 10). Adjecil, confessioejus super cmtum
tur. el lerram. Hic confessio laudem illam significat quae
Vera. 8. Ignis, grando, nix, glaciet, spiritus pro- illi post saeculiistius innovationem ab omnibus ratio-
cellarum,qum (aciunt verbumejus. Ignis, grando, nix,. B I nabilibus creaturis exsolvitur. Super cmlutnet terratn
glacies per allegoriam (sicut dictum estj homines; dixit, quia nec ccelestia nec terrena illis prscdicatio-
signilicant, qui in boc sxculo ex lurbulentis et pes- nibus possunt aequaliareperiri.
simis ad devotionis tranquillissima studia pervene- Vers. 14. Et exallabii comu populi sui; hymnus
runt. Denique vide quid sequitur, spiritus procella- omnibussanclis ejus : filiis lsrael, populo appropin-
rum, qui faciunt verbum ejus. Qui faciunt verbumi quanti sibi. Hic ex sanclitate Domini hymnus abso-
ejus, nisi qui ex tempestuosis et improbis adcon- lute profunditur. Nara cum dicit: Exaltabit cernu po-
lcsionis ipsius gratiam venire meruerunt ? puli sui;hymnus omnibns sanclis ejus: filiis lsrael,
Ver.{.9, Montes et omnes cotlet, ligna fructifera ett populo appropinquanti sibi, sine dubio sanctitas Dn-
omnet eedri. mini muneraque laudantur, qui sanctos suos parti-
Vers. 10. Betlim et univerta pecora, serpentes ett cipatione sui muneris glorificare dignabitur. Et
volucret pennatm. Monlessignificant homlnes prsetu- cornu pro potestate positum, saepe jam dixirous,
mida potestate subliroes; coiiet, mediocres sequali- qupd bic humiliatum est propter alflictiones et dolo-
tate traciantes; ligna fruclifera, qui ex duritia pec- res, quos patilur populus fidelis; ibi aulem exaltabi-
catorum conversi, fructus morum intulere dulcissi- tur, ubi omnis gloria manifesta praeslatur : primum,
mos. Cedri, absolute superbos significant et elatos;; C i quia dexteram merentur; deinde cum Domino judi-
Oeslte, crudeles atque indomitos; universa pecora,, cabunt; teriip, in seternam pacem gaudiumque trans-
commnaem scilicet et infinitam plebem. Serpentes,, ibunt; ut merito exallali dicantur, qui usque ad
venenosos dicit et callidos. Volucres pennaim philo- ipsius Domini contemplalionem mirabili ejus pietate
sophos significant, qui cogitationum suarum veloci- perveniunt. Quod tunc fit (sicut dicit Apostolus)
tate-naturas rerum discurrere consuerunt. De quibuss cum tradiderit regnum Deo Palri, cum evacuaverit
omnibns generibus hominum Christus sibi elecloss omnemprincipalum, et omnempolestalem, et virtutem
parat, qui in illa resurrectione angelorum possintt (I Cor. xv, 24). Oportet enim eum regnare, donec
coetibusaggregari. ponat omnes inimicos sub pedibus ejus. Sequitur,
Vefs. 11. Reges terrm et omnes populi, principes el't hymnus omnibussanctit ejus. Vox ista promissio est
omnetjudices terrm. et totius bealitudinis summa perfeciio. Naro quod
Vers. 12. Juvenesel virgines, seniorescum juniori- merebuntur sancii, hymnus est Domini, quem tunc
bus. Reget terrarum frequenter diximus sanctos viross canunt quando et seterno munere coronabuntur. lslo
esse, regenles corpora sua, qui carni propriae impe- '- enim perccpto, ulterius nil egebunl; sed illic erit
rantes, eam non permittunt illecebras suae voluntatiss quidquid modo non valet apprehendi : manna ccele-
implere. Omnes populi torbas significat, quae ad Do- i- D stis, satietas infastidibilis, incomprehensibiledonum,
minum numerosa simul voluntate conveniunt. Prin-i- assidue hoc agere, et in eo studio semper ardere.
cipes, ssecoli potestates excelsas non indecenter ad-- Hymnus est ergo sanctorum cantus in laude Doniini
veriinrus. Et ut nobiles intelligeres ac potentes, videe constitutus, cui anima corpusque perfecta puritate
quid sequitur : et omnes judices terrm. Quod frequen- i- consentit. Quem etsi hic modo videmur dicere cu-
tcr evenire cognovimus, ut subito mundi potestatee pide, tamen non possomus sine defectione peragere.
dereftcta, Domini diligant subire servitia. Juvenes s Adjecit, fitiis Israel, populo appropinquanli sibi. Qui-
dicit, qtfi setatis calore ferventes, ad modestise see bus sanctis hymnus ille praestetur, ostendit, filiit uti-
leinperamenta convertunl. Seniores cum junioribus s que Itrael, qui non solum genere, sed fide nomen
permixtam signifieat setatem : quia de omni sexu, dee istud habere declarantur. Illos enim Israelitas vere
omni setate polens est Dorairius evocare quos eligit. t. dicimus, qui recte credendo, cordis lumine Dominuro
Nim,'ut liaec orania ad homines potuisses referre,;, respicere merueruul. Sunt eniin Israelitae, qui man-
vide quid sequitur. datoruin obedieutia Christo Domino appropinquare
Vers. 13. Laudent nomenDomini: quia exaltatum n monstrantur; illi enim ab ipso longe sunt qui ejus
ett nomen ejut solius; confestio ejus super cmlumet '.t jussa non faciunt. Nernoergo illi proximus, nisi qui
1047 M. AliRELH CASSIODORI 1048
et membrum ipsius est. Membrumenim a capite suo A . construxit. Secunda, gaudia sanctoruro virlutesque
nescitesse separatum. describens, vindictam peccamium gloriam dicit esse
488 De Alleluia vero ultimo quod in superiori justorum.
psalmo dixiinus, el hic debet intelligi : quoniam ipsa Expotilio pselmi.
devicino repetere, laedium magis quam intellcctum Vers. 1. CantaleDominocanticum novum: lauda-
general audienti. tio ejus in ecclesiasanclorum. In hoc et in aliis tribus
Conclusiopsalmi. versibus qui sequuntur, ex operibus Dominimagni-
Contueamur psalmumistum, quo decore, qua vir- tudo laudatur. Dicendo enim : Cantate Doininocan-
tute praefulgcat. Referuntur enim supernae voces, licutn novum: laudalio ejus in ecclesia sanctorum,
quae adhuc nequeunt pro ista inlirmitale corporalita- etc, ex operibus suis dicit esse prscdicandum. Nam
tis audiri. Dicunt ccelestescreaturse laudem Domino, prophela in hoc mundo tantum corpore constilutus,
dicunt tcrrenac subslantiae; et melodiaecanlibus agi- inlellectu et flde in illa patria cum angelica multi-
ludine miscebatur, in qua commonet populum bea-
tur, ul Doiniiuiscrcaturaruin suarum consona exsul-
tationc laudetur. In ipsis quippe primordiis opiuabi- ttitn novumcanticumdebere cantare. Canticumaulem
lem illani aslronomiae posuit disciplinam, quam sae-. Novumest, sanctae incarnationis arranum, nativitas
culi doctores minulissime pcrquirenles, ila definien- B mirabilis, doclrina salutaris, passio magistra lole-
dam esse pulaverunl: Aslronomiaesl disciplinaquse raiuiac, resurrectio spei nostrre cerlissimum docu-
cursus ccelestiun)sidcrum, et flguras conlemplatur ruentum, sessio ad dexteram Patris, virtutem signi-
flcans et Et ne crederes istam
omnes, et habitudincs slellarum circa se el circa laudem potentiam singularem.
terram indagabili raiione percurrit. Cujus operatione ubicuuque aut a quibuslibet posse celebrari,
soleinni annum diounl quadrifaria temporum divi- sequilur, laudalio ejus in ecclesia sanctorum. Sive
sione compleri. Hinc imbres fleri, hinc perhibent istam dicas, catholicam significat, quae revera san-
terrcna procreari, hhic frigora venire, hinc aeris ctorum esl; sive illam Jerusalem ccelestem, et ipsa
aiuntcsse lemperiem; et quidquid terris uecessarium sine dubitatione sanctorum est. Ecclesia enim inler-
pretatur colleclio, quod ad ulramque referri posse
probatur, jussione Domini earum ministerio posse non dubiumest.
suppleri. Quam scientiam veleres nostri non adeo Vers. 2. LmteturIsrael IJIeo qui fecit ipsum, et fi-
refiigiendam essc dixerunt, quandiu tamen esse co- tii [mss. A., B., F., Sion cxsultent super regem
gnoscitur disciplina, et motus astrorum naturali so- suum.Israel et Sion filim]
lemnilate perquiril. At ubi se in astrologise partem diversa quidem vocabula, sed
labilis error iufuderit, ct vitas mortalium de cursu virtus una sanctorum est; nam Israel interpretatur
vir videns fteum; Sion speculalio dicilur. Quod
stellaruin putaverit colligcndas, tunc abominandi, Q
ad healum populumperlinere manifeslum
tunc potius cseci sunt, cum se aestiniant praevidere utmmque
Creator est, qui lactari ct exsullare iit Rege suo Christo Do-
quae nobis ulililer decrevit abscondere. Pla- mino commonenlur, quaudo ipsum viderint omni-
netas eliam dicunt conlra polum currere per certis-
simos mcatus. Fabricam quoque cceli, quae semper polentem, ipsum selerni praemii iargitorem, quem
hic crediderunt in sua majestate venturum. Quis
rotabili mobilitate sc sustinet, habere quamdam enim erit illius
barmonise delectationem, quae suavis et jugisest. gaudii modus couspicere illum Do-
minum rerum. qui hic mori creditus est pro salute
Scd nos obsequia naturalium rerimi ad auctoris re- cunclorum? Mensuram
quidem islius lselitiae jure
fcramus imperium, qui crcaturas suas ipsa potentia nescimus, sed tamen ultra omnia bona esse confldi-
sibi parerojubet qua fecit existere. mus, quod tanla vcritas pollicelur.
PSALMUSCXLIX. Vers. 3. Laudent nomen ejus in choro; in lympano
Alleluia. el psalteriopsallanl ei. ln superiori versu in Domino
Christo dicit esse laetandum,nunc dicit in choro no-
Iloc nomen in usu babere omnimodis comroone-
men Domiui csse laudandum. In choro utique, qui
mur, quando iNovo et Veteri Testamento cognosci- _. nuliam patiiur dispersionem, nullum taedium,
mus decenter aplaliim. Vetcri praelatuni est in cen- jam
nullum scandalum; sed meritoruin probitate colle-
tesimo quarto psalmo, ubi iEgypti miracula el ma-
charissima semper unitate consistit. Sed qualis
ris Uubri bcnelicia describuntur : hic novo cantico clus,
sil isle chorus alius psalmus exponit:
docetur esse prscposilum,uhi est totius religionis ab- quanlusque
A solis ortu utque ad occatumlaudale nomen Domini
soluta perfectio. Sic ubique positum est, quod sem-
constal esse diccndum. 0 nomen devo- (Psal. cxu, 5). Chorut qui a mundiinilio de nuraero-
per magna silate genlium congregatur, et nisi in illa patria totus
lione vcncrandum, quod et angeli canunl, et in ter-
non polest esse collectus. Sequitor, in tympano et
ris vota (idcliiimfrc.|uenler assumunt
psalteriopsallant ei. Tympanumet psalterium, proba-
Divisiopsatmi. biles hic aclus esse dicimus, qui ad divina munera
Superioribus psalniis inuumeris admonitionibus referunlur, qui jam in illa patria non videntur; sed
laudes Domini propheta coimneudms, nunc ellam tamen erunt, curo de eorum exsultatione gaudebitur.
priina posilionc cantir.um novum Chrislo Domino Nam qood hic conlrislat, ibi Isetilical; quod hic con-
diversis modis dicit es.-;e caiitanduin, qui de toto terit, ibi nos erigil, sicut legitur : Beaii qui persecu-
orbc lerraruui uuiversalein Jcrusalcin sua pietate: tionempatiuntur oropterjustiliam, quoniam ipsorum
1
1049 EXPOSITIO IN PSALTERIUM. PSAL. CXLIX. l05d
est regnum eitlorum (Malth. v, 10). flscc ergo 500 A i rum. Anrepsgladiusest sermo DominiSalvaloris, de
omnia Sive tympanum, sive psalterium ibi psalluni quo in Evangclio ipse dicit : Non veni pacem mil-
Doniino, quoniam hic pro ipsius nomine cxercilata tere in terram, teil gladium (Matth. x, 34). Anceps
vel tolerala noscuntur. ideo, qooniam doo continet Testamenta. Primo
Vers. 4. Quia beneplacitumest Domino in populo enim a geniibus separavil Judaeos; postea segrega-
suo, et exallabilmansuetosin satuiem. Legilur quidem vit et divisil a totius mundi illecebris utique Cbri-
Creatori orimia opera sua in rerum condilione pla- stianos. Unus cnsis, sed duas desecationes habet,
cuisse ;'sed pro rerum qualitatibus immutatis et pce- quas populis electis distributa teinporis opportuui-
nitere et gaudere legitur Deus, ut est illud : Pmniiet tate concedit. In manibus ergo dicit gladios istos
me hom-nemfecisse(Gen. vi, 6). Et in alio Ioco : esse, id est in polestate sanctorura; sicut legitur:
Gaudebotuper unum pmnitentem,quam supra nona- Factus est sermo Domini in manu Aggmi prophetm
ginta novenijus'os, non indigenles pmnilentia (Luc. (Agg. i, 1). Hanc igitur poiestatem beali suscipien-
xv, 7/. Has enim permutationes Divinitati ex nosira tes, cum Dominojudicabunt, sicut scriptum est: Se-
infirmitate tropicis allusionibus applicamus. Dicit debilis snper duodecimsedes,judicantes duodecimtri-
enim : Quia beneplacilumest Dominoin populo suo, bus Israel (Malth. xix, 28). Nam vide quid sequitur,
id est, quando illum fecerit perfecta suavitate gau-1B Ad faciendamvindiclam in nationibut, increpaliones
dentem, quando angelis parem, quando revera suuro, in populis. Isla enira tunc vere fiunt, quando cum
quero tanlo judicaverit munere coronandum. Tunc Dominojudicabunt.
enim erit beneplacitum, quando erii, sicot Apostolos Vers. 8. Ad alligandosreget eorumin compedibut,
dicit, omnia in omnibus(I Cor. xv, 28). Mansuetos et nobileseorum in vinculisferreis.
autem significat patientes, qoi in hoc mundo diver- Vers. 9. Vt faciant in eis judicium eonscriptum:
sas toleravere nequitias, sed pro Dei regno fuerunt gloria hmcest omnibussanctis ejus. Exponit quid iile
sanctissima devotione contenti. In salutem dicit, in gladius faciat bis aculus. Alligat reget terrm in com-
vitam seternam, quam illis justus Dominusin illa pedibus,unde liberum non sil exire. Vincula quoque
judicatione restituet. ferrea supra mundi nobiles ponit, ut et cum portan-
Vers, 5. Exsultabunt sancli in gtoria, ImlabunlW tur sint gravia, et nexus eorum rumpere nulla vir-
in cubilibustuit. llinc usque ad finem psalmi virtus tule praevaleant. Hocest revera canlicum novum, ut
Domini potentiaque prsedicalur. Quidem cnim for- illi pauperes qui in mundo fuere derisui, de princi-
lius quam tanlam potestatem sanclis suis tribuere, pibuspossint judicare terrarum. Sequitur, Ut facianl
utde iuimicis sumant, ipso largiente, victorias? Sed in eis judicium conscriptiim, utique quod dicit Apo-
ciiradicit: Exsultabunttancti in gloria, tmtabunturin C
( stolus : An nescitis quoniam angelos judicabimus(I
cubilibut suit, introitur jam secunda positio- quse Cor. vi, 3)? Quis possit aestimare tale miraculum?
continet gaudia sanctorum et poteslatein Christo quis tanlam gloriam menle complecli, ut illos superbi
credentium. Sed intendamus nunc quomodosanclo- et iniqui peccatores judices patianlur, quos hic tan-
rum exsultatio describalur. Gloria est bonorum quatn vilia pecora trucidandos esse putaverunt? Et
acioum frequenlala laudatio. De qua justi Imiantur ne forsitan solos apostolosjodicaturos putares, qui-
in cubilibussuis, id est in secreto pectoris; sicut bus hoc Dominus in Evangeliocompromisit, adjecit,
Aposlolus dicit: Nam yloria nostra hmc est lesiimo- gloria hmcesl omnibussanctis ejut. Omnes cnim cum
nium eontcientimnosirm(II Cor. i, 12). Ibi enim lse- Christo judicant, qui ejus regulis non repugnant:
tantur, ubi solus ille cognoscit qui donare dignatus quoniam quidquid illi placitum fuerit, et ipsi pia vo-
est. Lsetantur ulique, quando sic bonum Dominumse luntate conscntiunt. Sed quamvis sanctorum poiestas
babere perpendunt, ut reis donet veniam, peccanti- et gloria muliiplici relatione narrata slt, nullus la-
bus gratiam, non merentibus gloriam sempiternam. men eorum plenissime habcre oronia virtutum prae-
Contra in hoc sseculo stultus a se foras egrediens, mia reperitur. Solus est enim Jesus Chrislus, de quo
exsultat in hominum fabulis, et mereri se putat, quod Aposlolus dicit: In quo habilat omnit pleniludodivi-
eum sermo falsus exaltat. Est ergo sanctis disciplina DI nitaiis corporaliter\(Colos.n, 9), id estsubstantialiter.
gloriandi et modus gaudii, ut ad illuni referantur Nara cum liabeatDominusomnia perfecte ac summe
bona qui tribuit universa. Nam si mensura desit lae- bona, dat unicuique prout vult; et ipse est omnium
titiae, non est gaudium, sed ruina. sanctorum (secundum Joannem) manifesta plenitudo
Vers. 6. ExsullalionesDei in faucibuseorum, et gla- (Joan. i, 16).
dii andpitet in manibuseorum. Conclusiopsalmi.
: Vers. 7. Ad faciendamvindictam in nationibus,in- Subtiliter inluendum est quemadmodum praece-
crepationesin populis. Intuendum est quam pnlchra, dens psalmus huic praesenti et in laudis officiocon-
quam sit utilis isla diversitas. Superius dixit sanclos junclus, et quadam distinctione divisus est. In illo
exsultationem suam habere in cubilibus suis, nunc enim ad pracconiaDomini omnes creaturas liortatus
dicit Dominiexsultaliones in eorum faucibus consti- est, hic autein dislinclitis propriusque significavit
tutas : significans, quoniam sive cogilalione, sive Israel novum canlicuin debere canlare, et de proprio
lingua laudare non desinunt, a quo aeternadona per- Dominolaetum Ueri, qui eum fecit de genlium muTi-
cipiunt. Transit quoque ad exponendam potestatem tudine congregari. Commemoratur etiam polestas,
ipsofnm, dicendo : et gladii ancipilesin manibus eo- quae sanctis est in illa judicaiione tribuenda; ut vir-
1051 M. AURELII CASSIODOKI 1052
tus Dominiin eoruin gloria possit agnosci. Sic ct A Vers. 2. l.audate emn in polentalibusejus, taudale
ofiicio laudis communis, et rerum ipsarum propric- eiim tecundum mullitudinemmaguitudinisejus. llic
tale divisusest. jam cx poienlia et magnitudinesun Dominuropraeci-
501 PSALMUSCL. pit debcre laudari. Ait enim : Laudateeum in polen-
Aileluia. alibus ejus; lnudate eum secundummulliludinemma-
gnitudinisejus. Et quemadroodum debeat laudari,
Ecee iterum salutaris ille praecoremitiitur, nnn
ad finem psalmi per mysticas allusiones con-
de victu carnali, sed de copia superna locuturus.Ad- usque
monemurenira civitas Dci, ut de mundi ambitu con- sequenlcr exponit. Polentatus ipsius est, sicut in
octavo psilmo dictum est : Omnia subjecisti sub pe-
gregata, et ore cantet et animo. Quapropler hoc Al- dibus
leluia plenissima intentione cantemus , quaeuniver- ejus, ovesel bovesuniversas, insuper et pecora
Et Apostolus : Cui omne genu
sam psalmodiamin excelsum culmen Dominidispen- campi(Psai. viu, 8). lerrestriumelinfernorum(Philip. u,
satione perduxit. Nam sicut ignis iste morlalis ad flectiturcmleslium,
comas rutilas in cacumen, 10).Consideremusetiam qualis res populobeato quan-
superiora festinans, erigit taudate eum secun-
ita carmen istud paulatim crescens, ad coelestia fa- taque prsecipitur. Sequitur enim,
dum mulliludinemmagniludinisejus. Quis, rogo, pos-
stigia virtutum gradibus evolavit.Quod si et nos cum
B sit eum laudare secunduro mulliludinem raagnitudi-
ipso, Domini dextera subievante, animi devotione nis ejus, curo in centesiroo quadragesimo quario
conscendimus, usque ad ipsum saluiarem finerove- psalmo dictuni sit : MagnusDominuset laudabilisni-
nire dabitur, qui nullis limitibusterminatur.
mis, el magnitudinisejus nonesl finis(Psal. CXLIV, 3)?
Conlinentiapsalmi. Sed vide quibus dicitur, et dubielas nulla remanebit,
Psalmus isle levatus ad illaro concorderosancto-
utique spiritualibus, et de ipsa potius laudis opera-
rum omnium unilatem , divisionemhabere non de- lione valentibus. Nam cum potentise Domini nullus
buit: quia finem totius operis perduxit ad virlutem sit finis, secundum magnitudinemsuam praedicalur,
inseparabilis Trinilalis. Deindeuno sensu omnia per- quando sine fine Iaudabitur.
currit, ut nec personam viderelur mulare nec cau- Yers. 3. Laudateeum in sono tubm, laudate eum in
sam. Quod schema dicitur hyrmos, quando series psalterioet cithara. Ilic instrumenta musica significa-
orationis lenorem suum usque ad ultimum serval. bi!i modo ad aliquid pomuUur in ordinem, tit tuba
Brevis est, ut fastidium non haberet; musicis ofga- concrepel Ttegi, psalterium canat Deo, cithara cum
nis plenus, ut spiritualibus thalamisredderetur aptis- reliquis Sponso. lsta cnim ibi non esse manifustuni
simus, et in coelu supernaeJerusalem nuptiali dulce- est, sed hsecomnia myslicis allusionibusad ChristiMii
dine cantaretur. lnlentio vero ejus ipsa est, ut Do- ,Q Domiuum constat esse refereuda. Tuba est corneis
minus de sanclorum congregalionelaudetur, qui eos parlibus aduuaiis, aut aliquo metallo productus lu-
imagini suae restituens, fragiliiatem fecit deponere! bulus, a patulo circulo inchoans, et desinens in an-
carnis et sanguinis. Jam conformes glorisesuaein illa1 gusto foramine. Haccspirilu retracto completa, ter-
bealitudine collocavit, ut bonorumomniuroabundan- ribili personatione dilatatur, quae aut bellorimi tem-
tia compleantur; de quibus dicit Apostolus: Qui be- poribus sumilur, aut regiis adventibus apparatur.
nedixitnosin omnibenedictionespirituali, ut etsemus ' Psallerium vero est in modum citharaeconversa po-
sanctiet immaculaticoram ipso (Ephes.i, 3,4). sitio. Buccasenim quasdam sonoras ligni gestat in
Expositiopsalmi. capite : ubi ab imo venientes, chordarum sonos in
Vers. 1. Laudate Dominumin sanctis ejus; laudatee altum rapit, et gratissima, quanlum dicitur, modula-
eumin firmamentovirtutis ejus. Diligenler inspicien- tione respondel. Cilhara enim Signi quodam ventre
dum est liber iste Psalmorura qua suaviiatis grati i inferius constiluto, a 6ummochordarum filisveuien-
terminetur, et quemadmodum respiciat ad princi- tibus sonos recipit, atqne in unam graliam jucundi-
piura suuro. Dicilenim propheta, receplis in illa Je- tatis emiuil. Quseomnia humanisactibus comparala,
rusalem sanctis suis, Dominum debere taudare; sci- figuralileribi dicuntur laudes Dominipersonare.
licet quibus ipse formam conversationisostendit. De eDj Vcrs. 4. Laudaie eum in lympunoet choro, laudale
quo dictum est : Bealus vir qui non abiit in consilio o eum in chordiset organo. Isti quoque versus (sicut
impiorum(Psal. i, 1), etc. lpsi sunt enim sancti, qui li dictum est) usque ad iinem ad hyninos pertinent nu-
eodem largiente ejus imitalores esse meruerunt. Sedd pliales. Tympanumest quasi diiobus modiis soiis ca-
qualis veneralio sanciis dcbealur, congruenler expo- >- pitihus convenientibus supra eos tensi corii sonora
nitur, ut non ipsi, sed Dominusdebeat de eorum ju-i- resultatio, quod musici disciplinabili mensura pcr-
stificationepraedicari.iile enim primo loco glorificari ri culientes, geminata resonatione modulantur. Clwrus
debet, qui praedicandaconcedit. Jusiis autem ha- I- est plurimarum vocumad suavitatis modum tempe-
benda reverenlia est, quia divina munera pcrcepe- i- rala collectio. Sequilur, laudale eumin chordisel or-
runl. Sequitur, laudateeumin firmamenlovirtutisejus. «. gano. Quoniam praeler psalinum et citharam (ut qui-
Firroilas virtulis ejus esl, quia exiliuro pro omnium m dam dicunt) alia inveniri poterant, quaechordarum
salute suscipiens, inortem ipsam cum auclore nequis- s- tensionibus personarent, generaliter chordas posuit;
simo polentisesusevirtute superavit, inferni claustra ra ut omne ipsnm insirutnentum musicumDomini lau-
dirupit, liscsilanlesresurrectione sanavit, et firmiter sr dibus deputarel. Organumitaque est quasi lurrisquae-
credentes usque ad coelorumrcgna perduxit. dam diversU lislulis fabricala, quibus flatu 502 ^0'"
 1053 EXPOSITIOIN PSALTERIUM.PSAL. CL. 1054
lium vox copiosissimadestinalur; et ut eam modula-- A gratanler agnoscanl, ct qui adhuc rudes sunt, pla-
tio decofa componat, linguis quibusdam ligneis ab> nissime dicta sine offensionepercipiaot.
interiore parteconstruitur, quas disciplinabiliter ma-
gistrorum dtgiti reprimentes, grandisonam efficiuntt ConclusioPtaimorum.
et suavissimamcantilenam. Explicitus esl decorus et mirabilis ordoPsalmo-
Vers. 5. Laudale eumin cymbatit bene sonantibus,, rum, numero quidem myslico terminatus, sed saeris
laudate eumin cymbalisbenetmnieniibus: omnisspi- virtutibus infinitus; soluinmodoilli ad dimensumco-
riius lauiel Dominum.Ul illa superiora per allusioncsi gnitus, qui nrenam maris, pluviarumguttas, creatu-
quasdam de sanctis dicta deberemus accipere, adI rarum omnium naluras dinumerabili quaniitale com-
ipsum quoque os bominis venif. Sed considerandaestt plectitur. Sed quamvis a nobis ex toto comprebendi
verborum istorum facta discrelio, ut cymbala bene\ non possii, lamen utiliter quaerilur, quia perscruta-
tonaniia, hrbia nostra debeamus accipcre; quae noni tus semper copiosior invenitur. Quanta enim adhuc
immerito inler instrumenta musica posila sunt, quia hinc nova dicenda sunl, quantorum fidelium ingenia
et simiiitudoqusedam est cymbalorum, et per ea vo- usque ad finem saeculicuriosa sedulitate laborabunt.
ces humanaeharmoniam reddere suavissiinam com- Sed tamen ista verilas lunc plenissime dignoscenda
probanlur, Harmonia est enim diyersarum rerum in B est, quando ipse Dominus contemplationem suam
unam cenvenientiam redacta copulatio; quod et in praestare dignabitur. Hic aulem tolus ordo Psalmo-
voce humana constat accidere, quando et tempora rum, quantiim huinanum ingenium vesligare praeva-
ipsa el syllabaead onamvocis concordiara perducun- luit, duplici mysterio noscilur esse decursus. Pri-
tur. Cymbala ergo nostra sunt labia percussa ad so- mum , sicut auclorilate Patrum dictum est, Novi et
numvoejsdistinctissime temperandum, quse luncsa- VeterisTestamenti sacramenta complectitur. Septem
lutariter BOnant, quando in laudes Dominidevotis- quippe decadesreferuniur ad sabbatum, quod ad pri-
simo eoBimovenlur. Cymbalaquoque bene tinnienlia, mam illara pertinet sine dubitatione-cuUuraM.Octo
sunt ex permixlis metallis parvissimaephialaecompo- vero nostro tempori depulantur, qui resurreciioneni
silse, ventricula sua in lateribus babentes, quaearli- Doriiinidie octava pia devotione veneramur. Secundo
(iciosa modulatione collisse, acutissimum sonum de- quoque, Dominoiargiente prospeximus, quodeentum
leclabiliconspnatione restituunt. Sed quoniam san- quinquaginta diebus superducto diluvio cmmuiibus
ctissimus propheta universa quaedicta sunt, spiritua- suis terra dituta est. Sic Psalmorumspiritualis abys-
liler vplebat intelligi, aptissimolibrum fine conclusit, sus peccatis inquinata corda mortalium usquead ju-
omnit tpiritus laudet Dominum. Non ulique caro et dicii teropus perpetua emundatione purifieat; etfit
sangui*,non mundi ambitus, non illecebra saecularis; G nobis ex ipso salutarc diluvium, quod nostrum sen-
sed jllud quod est in nalura rerum suhlimius, hoc sum delictis sordidum reddit ablutum. Qitid erum in
laudet Dpminum; quod coelestiaulique sapit, quod isto ccelestiarmario Scripturarum divinaruminvenire
seternapraeroiaconcupiscit.Quapropteruniversooperl noo possis?Genesimquaeras,hic quemadmodumfue-
brevem perfectamque sententiam dedit, ut Dominum rit mundus fabricatus exponitur. Prophetam dicas,
Salvaiejremspiritualiier debeant cuncta Iaudare. His quis de incarnatione Dominitanta locutus est? Evan-
igilur decurgistotius musicaedisciplinaeassignata per- gelium cupias, passionem et resurrectionem Christi
iectio est. Flatus in luba, pulsus in cithara, linnitus Dominiinnumeris locis evidenler ostendjt. Aposto-
in jpj^b/tjiis, vox in choro, spiriiuali harmonia dul- Ium velis, audi doctorera, audi miserentem, qui et
dssiiaflSille concentus, qui non auribus carneis au- futura judicia propter correctiones praedicat, et pro
dilur, sed contemplaticne purissimaementis adverli- peccatoribus frequenter exorat. Et ne longius diffe-
lur. ijjajn fiomniemoratio syllogismorum, sicut in ram, quidquid in ceelo, in lerra, in mari, vel apud
primp .psalraocoeptaest, parili nobis Gneclaudatur. inferos agitur, si cautissime legas, omnia suis locis
A cajjgorico siquidem, qui est purissimus et prin- posita competenter agnoscis. Testis est Athanasii epi-
ceps otnnium syllogismorum, dedimus prout oporte- scopi sermo magnificus (Tom. I, epist. ad Marcelti-
bat initium : nunc etiam opus nostrum in ipso con- D * num, pag. 959), qui virtutes Psalmorum indagabiii
cludimus.Decetenim finemrespondere principio suo, veritate discutiens, omnia illic esse probat, quaecun-
quando in litteris sacris debent sibi omnia convenien-. que sanctse Scriplurae ambitu continenlur. Naturam
tia repefiri. Hic autero categoricus syllogismus est quoque Dei, si fas est, duobus verbis facit subintei-
nobis taliter colligendus : Domjnum laudet omnis ligi.: Ego hodie, quac nullis libris, nullis codicibus
spirilus. Quero debet laudare omnis spiritus, Deus prsevalet comprehendi, sicut et explicatum est quod
verus est. Dominus igitur Deus verus est. Mirabile breviter dicitur, et ex aliqua parle sensibile quod ta-
plane dicendi genus, ut ad illud reluctantem confi- cetur.In secundoquippepsalmoPaterdicit adFiliura:
tendo trabat, ad quod prius aliquis acquiescere re- Ego hodiegenui te (Psal. n, 7). In istis siquidem duo-
spuebat. Ecce de grammatica ct de etymologiis, de bus verbis subtiiiter significat,quod humanum intel-
schematibus, de arte rhetorica, de topicis, de arte lectum transcendere posse videatnr. Novum et Vetus
dialecfica,de delinitionibus,demusica, de geometria, Testamenlum lanta proprietate complectitur, ut re-
de astronomia, et de propriis locutionibus legis di- vera spiriiualera bibliothecam in hoc libro intelligas
vinae,seriem refertam esse monslravimus, quantum esse constructam. Nam si pafadisus desiderabilis ba-
Domjihuspraestare dignatusesl, ut qui talia legerint, betur, quod eum quatuor fluminutnlapsus amo?nare
1055 M. AURELIUSCASSIODORU& 1056
[ed., emanare] noscunlur, quanto beatior est anima A iconfllenti, estote benevoli. Dilficile opus humanum
quaecenlum quinqtiaginla Psalinorum fontibus irri- reperitur, quod non patiatur aliquamquarstionem,Ja-
gatttr. Nec solumintra hunc numerum divina virtus cobo aposlolo protestante : Si quis in verbo non of-
operata est, multa latius 503 patenl, sivc quaepro fenderit, hic perfectuseslvir (Jac. iu, 2). Quodsi non-
parte intellecla sunt, sive quae adhuc fuuditus igno- nulli sacris lilteris calumnias parant, quid inlirmis
rantur diversa miracula. Nain el in illis centum quin- non faciant, quosaudacter accusanl? Prolata semper
quaginta tribus piscibusquos apostolorum rctia de ad animum dicentis aplanda sunt. Nam si omnia con-
pelagi profunditate traxerunl (Joan. xxi, ll), sancto- lentiosa altercatione destruere volumus, piam devo-
rum numerus coroprehensusexponitur. Et arca Noe tioneraincauta potius conlradictionedainnamus.Sed
in typum sanctae Ecclesisetrecentis cnbiiis in longi- jam tempus est ad Dominumcorda convertere , ad
tudine, quinquagintain laliludine, et triginta in aliiiu- quem magis debet omnis intenlio tendere, et laboris
dinc legilur fabricata (Gen. vi, 15) : unde inulta Ori- tenninus pervenire.
genes mystica ( ut solet) expositione tractavit. Qua- ORATIO.
propter indubitanter apparet Creatorem alque Opifi- Tu, Domineverus doctor et prsestilor, advocatus
cem rerum, cum ccelestiacuncla lerrenaquc dispo- et judex, largitor et monitor, terribiiis el clemens,
R
^
neret, sub mensura, et numero, et pondere fecisse corripiens et consolator, qui c«cis mentibus donas
omnia quaecunquecreata sunt, sicut Sapienlissiinus aspectum; qui facis infirmis possibile quod praecipis;
dicit : Omniain mensura, et numero, et pondere dis-
qui sic pius es, ut assidue rogari velis; sic munificus
posuisti (Sap. xi, 21). Nunc propler virtutem me- ut neminem desperare paliaris : dona quod le prac-
morisebreviter inlimemus, quaesupra latius videntur stanle bene quaerimus,et iila maxime qusenoslra in-
effusa. Primum meminisse nos couvenit quod dc ti- firmitatc ncscimus. Quod ex tuo diximus, suscipe ;
lulorum diversa varietatc narralum est. Recordari quod ex nobis ignoranler protulimus, parce; et per-
eliam debemus personas in lcxtu Psalmorum aptis- duc nos ad illam contemplationeraubi jam non pos-
sinie commutatas, conclusionesqueeorumconira hae- simus errare. Dona facere quae le inspiranle loqui
reticos maxime fuisse formatas. Vel quare alphabe- praesumpsi; dona compleri quaealios observare com-
tum Hebraeumponatur in psalmis. Cur de partibus monui: ut qui praestitisti pium sermonem, probabi-
psalmorum unus confeclus esse videatur. Quare in- lem quoque conferas tuis famulis actionem. Libera
lercalares psalmi sint posili. Quare repetitio versuum nos, amator hominum, ab illo periculo, ne, sicut di-
reperitur in psalmis. De interpretatione nominum cit Apostolus, dum aliis prmdico, ipse reprobusinve-
Hebrseorum.De his qui unifines appellantur. De quin- niar (I Cor. ix, 27). Quam infirmi sumuslu veraciter
decim psaimis gradalibus.Quare pcenitentiumseptero * nosti; quali hoste deprimamur agnoscis. Te quaerit
psalrni esse doceantur. Quare lamentanlium pro ci- certamen impar, te expetit morlalis infirmitas : quia
vitateJerusalemcumlacrymisverbafundunlur. Quarc majestatis tuse gloria est, si leo rugiens ab inflrma
ordo psalmorum in laudibus Dominifuerit termina- ove superetur; si spirilus violentissimusa debilissima
lus; ubi quot modis prsedicitur exponilur, cum la- carne vincalur, ille qui de ccelo cecidit, et hic te pu-
men praeconiaipsius nullis lihris, nullis possint hu- gnante subdatur; ut si potestatcm ipsius ad tempus
rnanis viribus explicari. Sic varietas ista Psalmorum, tua permissione patirour, nequaquam ejus insatiabi-
aul pretiosissirao lapidi lopazio, aut pulcherrimopa- libus faucibus sorbeamur. Fac illum tristem de hu-
voni congrue forsitan comparatur,qui toties diversos mana laetitia, qui de offensionenostra sempcr exsul-
reddunt colores corporis sui, quoties in eis ileliius'• tat. Amen.
fuerit oculus intuenlis. Haec,quautum Dominusprae- Hactenus quse ad cxpositionem Psalraorum perti-
stare dignatus est, pro noslra mediocritate decursai nere videbantur, Domino largiente, decursa sunt [ed.,
sunt. Vos autem, magisiri, qui ccelesiiumlitteraruml discussa] : nunc Salomonis dicta videamus,qusepro-
copiosa leclione pinguescilis, parcite rudi, dimilliie! prios expositores habere noscunlur.

EXPOSITIO IN CANTICA CANTICORUM

M. AURELIO CASSIODORO ATTRIBUTA.

MONITUM. PROLOGUS,
505 Castiodorinomenliuicopusculoprmfigunttam D Salomon inspiratus divino Spiritu composmt hunc
maniitcriplicodicesquam edili, saltem quos videreli- libellumde nuptiis Christi et Ecclesiae, et quodam-
i uit; bibliolhecariiquoqueomnes, si unum exceperis, modo lecit Christi et Ecclesiae, id cst
uliique etiammeliorisnolmauclores quamplurimiabsque epilhalamiurn
ulla controvertiaauctori nostro illud ascribunt.Mihi canticuin super thalamos. Unde et Canlica cantico-
tamen Cassiodorinon esse cerlissimumvidetur : sed rum vocavit hoc opus : quia omnia cantica superex-
in eam adducar cellil. Sicut cnim dicitur, Rex regum, el Dominus
quibuspolissimutnargumenlis senten-
liam , prmfalio nostra, quam hujus operiscapili prm- dominamium (Apoc. xvn, 14), et solemnilassolemni-
latum : sic dicitur Caniicumcanticorum ob excellen-
mitimut, tatit ottendet.Hanc igitur, ti lubet, consulas, tiam et diguitatem. Est autem in hoc obscurior iste
amicelector.
1057 EXPOSITIO IN CANTICACANTICORUM. 1058
libellus, quia riullacibi commemorantur personae, et A enim formosa disiinguitUr : Nigra stim sicut tabernacula Ce-
quasicornico stylo composilus est. fiar, sicut pelles Salomonis. Cedar filius ls-
maelis fuit, qui interpretatur tenebrae. Ismaelilse
CAPUT PRIMUM. vero semper in tabernaculis habitare soliti sunt, et
VersiJL Osculelurme osculooris sui. Vox est Syna- non habent domos. Dicit ergo Ecclesiase nigramesse
gogaedesidjerantis Christi adventum. Quasi diceret: sicul labernacula Cedar, propter persecutiones quas
Toties roihi adventum stium promisit per prophetas; patiebatur a iiliis tenebrarum, quod interpretatur
veniat ergo jam et osculeturme osculo oris sui, id est, Cedar. Hinc Psalmista dicit: Habitavi cum habitanli-
per seipsum mihi loquatur. bus Cedar (Psal. cxix, 5), id esl, conversatus sum
Quia meliora sunt ubera lua vino.Repenle ad ipsum inter persecutores et peccatores infidelitalelaberna- nigros.
cujus desiderio flagrabat, verba convertens, subdit, Formosam vero dicit se sicut pelles, id est
Quia melipra sunt ubera luavino. Per ubera Christi cula Salomonis, qui pacificus interpretalur: quoniam
dulcedo Evangelii intelligitur: quia eo veluii lacte digna erat visitalione et consolatione spnnsi sui
nutriiur infanlh credenlium. Vinum autem ansteri- Cbristi inler angustias. Et sicut tabernacula ex pelli-
talem legis significat: sed ubera Christi meliorasunt bus mortuorum animalium fiunt, ita Ecclesia, ta-
vino, quia duicedo Evangelii melior est austeritate bernaculum videlicel Dei, ex his construitur qui
legis. In lege enim nulla reservatur peenitentia, sed seipsos cum vitiis et concupisccnliis mortificant
praecipiturutqui peccat occidatur: Evangelium autem (Galat. v, 24).
dicit:. Nolo mortem peccatoris(Ezech. svm, 32), etc. Vers. 5. Nolileme considerarequodfutca sim,quia
Vers. 2,- Fragrantia unguentis cplimis. Vnguenta -n decoloravitme sol. 0 animse fideles et devotae Deo,
sunt dona Spiritus sancli, vel eiiam operationes vir- Nolite me considerarequod futcasim, id cst, quod tri-
lutum ; de quibus Apostolus : Chrisli bonus odor su- bulationibus afficiar, quod persecutionibusopprimar;
mus (UCor.n, 15). quia decoloravit me sol, id est, persecutionis fervor
Oleumeffusumnomenluum. Njimen luum, o Chrisle, meum splendorem quodammodo offuscayit. Ac si di-
effusum est. Chrisma Graece, Latine unctio, unde ceret: lnteriorem pulchritudinem meain cogitate, ,ei
Cbristus. Nomen Chrisii ab unctione dicitur. Solet illam attendile, non illa quae. foris pati videor. Tale
enim Spiritus sanctus olei nomine appellari, juxta est quod el Apostolus dicit-: Notile deficere inlribu-
quod Psalmisla ait : Uiix.itte Deus Deus tuus oteo lationibus tneis pro vobis, qum esl gloria vestra. Non
(Psal. XLiv,8), id est Spiritu sancto. Hoc oleum ef- enim suni condignmpassiones(Ephes. ui, 13), et reli-
iusum est, quando hsecgratia quam Christus singu- qua. Sol autem in Scripturis mnltos habet sepsus. Ali-
lariter habuit, data est omnibus electis. Unde et a quando significat ipsum Dei et hominum Medialorem;
Chfisto Christianidicuntur, participio nominis Chrisli. unde scriptum est: Vobistimentibusnomenmeumorie~
Et bene rion stillatum, sed effusum oleum dicitur , lur sol justitiw (Malach. iv, 2), id est Christus. Signi-
quia abnndanter haec gratia onvnibas data est fidem ficat et Ecclesiam, sicut Dominusdicil: Tunc fuige-
Chrisli fecolentibus. bunt jusii sicutsol (Mailh. xni, 43). Aliquandofervorem
ldeoadolescenlula? dilexerunt te. Adolescentulaedi- persecutionis, sicut hic et in Evangeiio, ubi dicilur
cuniur animaeelectorum , quae in baptismo relique- de semine quod cecidit supra petram , et orto sola
runt sordes veteris horninis, et renovatae sutit in exaestuavit; quod ipse Dominus aperit exponens:
Cliristo» Bene auteni feminino genere dicuntur: quia Facla autem perseculionepropier verbumscandalhan-
animaesanclorum , quo majoris fragilitatis sibi con- C tur (Mallh. xiu, 6, 21).
sciae sunt, eo amplius Christura diligunt. Filii matris mempugnaverunt comra me. Unde cce-
Vers. 3. Trahe me posl te, curremus. VoxEcclesise. perit haec persecutio ostendit, cnni subdit: Filii vw
Hic est pennutalio personse; nam hactenus locuta tris mem pugnaverunt contra me. Vox est primiiivae
estSynagoga, hic incipit loqui Ecclesia de gentibus : Ecclesiae, cujus Synagoga mater cst, cui per prophe-
Trahe me post te, curremus. Quia (inquit) meam in- tara dicitur : Et vocaberiscivitas fidelit(lsai. i, 26),
(irmitatem cognosco, et video roe nihil meis viribus et mater civitatum filia Sion. Hujus filii sunt Judsei,
boni posse agere, tua gratia trahe me ad tui imitatio- qui pugnaveruntcontra Ecclesiam primitivam, quando
nem; vel etiam curo 506 coelum ascenderis, Tralie excitaverunt persecutionem contra credentes, et om-
me ppttte ^ul le sequi merear. nes dispersi sunt per regionesSamarim (Act. vm, 1).
Inlroduxit me Rex in cellaria sud. Hic Ioquitur Posuerunt me custodem in vineis. Vinea una luit
EccIeSia de Christo sponso suo ad animas fideles. primitiva Ecclesia Jerosolymis; sed ob Judaicam per-
CeliqriaJDeisiint aeterna beatiludo, etsupernae patriae secutionem dispersis credentibus pmnibus, nuiliaevi-
gaudia, in quaeintroducta est jam Ecclesia per fidem nesefactaesunt, id est multaeEceleske consiructae per
etspeih, et quandoque introducetur per rem. universum mundum. Dicit ergo priinitiva Ecclesia :
Exsuttabimus et tmtabimur in te. De donis (inquil) Posuerunt me (scilicet aposloJi et doctores) custodem,
tuis exsullabimus et Imlabimur.Sed quia scimus hoc idest, ut essein custos Ecclesiarum. Unde et iu Graeco
non nostri esse merili, in le, non in nobis exsullabi- bene dicitur, disseminati sunt, ubi nos legimus, di-
mus. Hocest quod Apostolns ait : Qui gloriatur, in spersi sunt (Act. vm, 1); ad hoc enim divinitus di-
Domiuoglorietur (I Cor. i, 31). vinum. Id est Me- ._ " spersi sunt, ulplures Ecclesisefierent per universum
Memoresuberum luorum super mundum.
moresgratiae tuse, et misericordiaequa salvati sumus. Vineammeamnon custodivi, id est, unam illam Ec-
Vbera enim sunt ipsa gratia qua salvamur. Recor- clesiam quseJerosolymis fuit, non custodivi. Hoc non
dantes eliam, quod tu austeritatem legis uberibus ad vottim, neque ad mentem est referendum, sed ad
doctrinae evangelicae lemperare dignatus es. locum. iVo»custodivi,subaudi, ut esset ibi ubi ccepii.
Recti diligunt le. Illi (inquil) qui recti cordis sunt Vers. 6. Indica milii quem diligil anima mea, ubi
diligunt te; id est, illi qui nihil suis meritis tribuunt, pascas, ubi cubes in meridie. Vox Ecclesiae est ad
sed oninia tuac gratiae deputant. Nullus enim te dili- sponsum suum Christum. 0 sponse, quem diligit
te diligit. auima mea, id est quem tota inentis intentione di-
git nisi rectus, et nullus est reclus, nisi quiJerusalem.
Yers. 4, Niyra sum, sed formosa, filim ligo, indica mihi ubi pascas, id est ubi oves luas
Ilic rursus loquitiir Ecclesia de suis pressuris ad pascere facias; ipse est enirn Pastor bonus, sicutipse
sancias animas. Nigra sum, qnia persecutiones pa- dicit in Evangelio (Joan. x, ii).-Indica mihi ubi pas-
lior; sed formosasum virlutibus, o lilise Jerusalem, cas et ubi cubcs, id est requiescas, et hoc irt tneridie,
id est animae fldeles. Nigra sum, idest, deformis id est in fervore persecutionis vel tentationis. Labo-
persecutionibusetserumnis quas sustineo; sedformosa . rans enim Ecclesia in persecutionibus, obsecrat spon-
sum decore virtutum. Quomodo aulem nigra sit, et , sum suum ujt,ei dical in quorum menlibus requie-
cumsubdit: ,,,| scat. Nam cubare sponso reqiiiescere est, sicul ipse
qnomodo formosaostendit, skut
Sicut tabernacula Cedar, pelles Sqlomonis.{ts,,jJi djpit: Super quemrequieseitspiritus meus (Isqi. LX.VI^
1059 M. AURELIUSCASSIODORUS. 1060
2), etc, Ne enim sancticubat ccslu lentationis arescant, A egrediuntur. Sic doctores sancti et cibum nobis salu-
ipse in eorum cordibus et requiescil, alque ab taris doclrinee monslrant, et eliam secreta Scriplura-
omni fervore tentalionum el persecutionum protegit. rum nobis manifestant. Hoc ergo cotlum Ecclesiae
Quare hoc? quasi monile cst, quia castaedoctrinae gemmis et
Ne vagari incipiam post greges sodalium luorum. viriulum ornamentis sancli doctores decorantur. Mo-
Greges sodalium appellat conventicula haereiicorum, nile enim ornamentum est virginnm vel matronarum.
qui sodales Christi sunt, 0 quia et ipsl greges suos Vers. 10. Murenulasaureas faciemuslibi, vermicu-
pascunl. Et esl sensus : sponse, indica milii san- latas arqenlo. Murenulm juxta litteram ornamenlum
ctos et eleclos tuos, ne forle offendamet incurram ini sunt colli virginalis et puellaris, videlicet virgulae
hacret!cos,pulans te ibi posse inveniri. Hunc verstimi auri perplexse, intermixtis nonnunquam pulchra
male hiuretici distinguebant, tanquam sponsa inter- varietate subtilissimis argenti filis; el hoc est quod
rogaret: Ubi pascas, ubi cubes? El ipse responde- dicit : Vertniculaias argcnto, id est in modum ver-
mium terrenorum, quos lumbricos dicunt, distincias
ret: In meridie cnbo, et in australi parte.
Vcrs. 7. Si ignoras te , o pulchra inter mulieres,, et inter se conjunctas. Murenulm autem dicuntur a
egredere, el abi postvesligia gregum. Vox sponsi adI similitudine piscis marini , qui murena vocatur.
sponsam suam Ecclesiam. Ac si dicere.t : Tu quere- Mystice, murenulmsunt perplexa Scripturarum dog-
ris te quasi a me derelictam et persecutionum fer- mata, ex diversis sanctorum Palrum sententiis inter se
voribus denigratam; nec consideras quam pulchrai conjuncta. Aurum quippe claritatem significat sensns
sis inter mulieres, id est, non altendis virlutum spi- spiritalis : argenlum vero nilorem eloquii designat.
riiualium pulchriludinem, qua prae cteteris decoraris,, tg Murenulas ergo aureas sponsus sponsae suae f.icit,
licet tentationibus denigreris. Si ignoras ergo te, id1 cum Chrislus Ecclesiam suara doctrinis sanctorum
est, si hanc dignitatem et formositatem tuam non re- Patrum sensu et eloquio fulgentibus inslruit, alque
cognoscis, egrederede meo consortio, et abi post ve- ad illornm fidem et vinutem imitandam accendit.
sligia gregum, hoc est, sequere et imitare docirinami Notandum quod pluraliter dicit, faciemustibi; quasi
erranlium haereticorum, 507 °,u' conlempto veroj cnim Chrislus se personis dottorum conjungit, per
Pastore unius gregis, multos sibi coacervaveruntt quos ipsse murenulmconcatenanlur, ul illis Ecclesia
greges. exometur.
Et pasce hmdosluos, id est peccalores et erroneos3 Vers. 11. Dumesselrexinaccubiiu suo. Voxsponsse
auditores; el hocjuxta tabemacula paslorum, id estt regem sponsum suum Christum dicit, qui per divini-
secundum dogmata hsereticorum. Uuus enim pastorr lalem suam omnia regit, et etiam secundumhumani-
est Christus, qui unum habet gregem, id est uuitatcm(i tatem de regia Davidis stirpe natus est. Accubilus
catholicaeEcclesise.Pastores vero multi sunt hserelici,, regis fuit incarnalio ejus. Accumbere enim est recli-
qui gregem deceptorum hominum sibi aggregant,, nari vel discumbere. Et tunc Christus accubuit,
q.uosdiaboto pascunt; de quibus et Psalmista : Sicut ;t quando pro nostra reilemptione se usque ad susci-
oves in inferno posiii suni (Psal. XLVUI , 15). Oves s piendam naturam nostram inclinavit. Et tunc
vocantur in hoc loco mali, non propter simplicitatem (l Nardus mea odorem suum dedil, quando virlus
vel innocenliam, sed propter hebeludinem : quiaa Ecclesioemagis enituit. Cum enim considerat Deum
nesciunt resistere pravse doctrinse : sed omnia quae e pro se hominem factum, amplius ad spiritualium
sibi imponuntur a pravis doctoribus, sustinent nonn virtutum studium et amorem sui conditoris accendi-
bona patiemia. < lur. Nardus enim fragrantiam viriulum spiritualium
C
Vers. 8. Equilalui meoassitnilavite, amica mea, inn designat. Erant quidam anle incarnationem sancti
curribusPharaonis. Equitatum suum appellat exerci- Dei, sed (sicut diclum est) sanctitas magis a tempore
lumflliorumlsrael, videlicetsexcentaetsex milliaqui li jncarnatioiiis excrevil, et tunc quodammodo nardus
egressi sunt de ^Egypto, ct trausierunt mare Rubrum n Ecclesiae, id est odor virtutum fortius dedit odorem
(Num. II, 52; Exod. xtv, 22). Equilatum autem suum n suum. Juxta litleram nardus herba est aromatica,
illam muliiludinem dicit : quia sicut auriga curruili crassa et fragili radice, folioqueparvo et denso, cujus
prseesl, ita Deus illi plebi praeerat, protegens illam et
it cacuminain aristas se spargunt. Hoc uuguento Maria
defendens, et ad terram repromissionis introducens. >. Magdalene pedes et caput Domini pernnxissi; in
Huic suo equitalui assimilavilamicam suam; quoniam n Evangelio legilur in domo Simonis (Matth. xxvi, 7;
sicut ille populus per mare Rubrum salvatus est,., Marc. xiv, 5; Luc. vu, 58; Joan. xu, 5).
Pbaraone demerso (Exod. xiv, 27, 28), ita Ecclesia a Vers. 12. Fasckulus myrrhm dilectus meus mihi.
gentium per baptismum de diaboli servitio liberata,, Myrrha species est aromatica nimiae amaritudinis,
et ad veram repromissionis terram, et evangelicam n qua morluorum corpora condiuntur. Hocloco passio
libertatem introducta est; sicque quae erat ancilla la Chrisli et sepultura designatur ,: nam deposilum
vitiorum, facla eslamica Cluisti, emundala etablutala corpus Domini de cruce a Nicodemo et Joseph,
per baptismum a sordibus peccatorum. mynha et aloe conditum est, et involuium linteis
Vers. 9, Pulclirm sunt genm tum sicut turluris. s. cum aromalibus, ac sepulturaetraditum (Matlh. xxvn,
Turturis natura cst, ut si casu conjugemperdiderit,t, 59; Jlfarc. xv, 46; Luc. xxni, 55; Joan. xix, 40).
alium ulira non requirat. Turiuri ergo assimilatur lr jj Dicit ergo Ecclesia sponso suo : Fasckulus myrrhm
Ecclesia : quia ex quo Christus mundum praesentia ia dileciusmeusmihi factus est : quia propler ine mor-
corporali deseruit, elccelos petiit, Ecclesia in ejus is tuus et sepultus est.
amore tenacissime perseveral; nec recipit ullum m Inleruberameacommorabilur. Nemo dubital locum
adulterinuir. amatorem : quia contemnit mundum el H cordis inter ubera esse. Dicit ergo : lnter ubera mea
omnes concupiscentias ejus, el solius sponsi sui pul- 1- commorabitur,id esl, in cordis mei memoria oeterna-
chritudinem mente contemplatur. Genis autem lur- r- liter habebitur, et nunquam tantorum ejus beneficio-
turis genas Eeclesiaecompar.il: quia in genis niaxime le rum obliviscar; sed sive in prosperis, sivein adversis
verecundia apparet, el per hoc pudor et verecundia ia sim, lamen recordabor ejusqui me tantuni dilexil, et
Ecclesiae ostenditur : quia erubescit omne fcedum,et pro me mortuus est.
quod sponso suo displiieat, perpetrare formidat. Et it Vers. 13. Bolrus Cypri dilectus meusmilii, in vineis
est sensus ; noli tiniere ne vageris per greges soda- i- Engaddi. Cyprus insula est ubi vites nobiles esse
lium luorum, quia lauto te ainoris mei pudore, et feruntur, maximos botros procreanies. Engaddi simi-
tanta verecundia donavi et munivi, ut certus sim te liter locus esse fertur habens arbusculas liquorem
ine non posse deserere et ad alienos defleclere. balsami desudantes. Loquilur ergo sponsa de resur-
Collutn luum sicut monilia. Per collum Ecclesioe se rectione Chrisli sponsi sui : Botrus Cypri dileclus
doctores sancti designanlur; nam per collum cibi bi meus mihi; ac si diceret: Sponsus raeus, qui mnrtis
reficiendo corpoii ministrantur. Serroones eliam qui- i- amaritudinem pro me gustavit, 508 et quasi fasci-
bus arcana uientium designantur, per colli fistulam m culus myrrhse mihi fuit, in resurrectione sua factus
1061 EXrOSITIO 1N CANTICACANTICORUM. 1062
estmihi botrnsCypn, quando me gaudio resurreclio,- A , lotius mundi diffundo. Egb flos campi, id est sum
nis suse laelilieavii. Vinum enim Imtificatcor liominh decus mundi. Sieut enim campus floribus adprnatur
(Psal. ciii, i5);et hoc in vineis Engadii: quia sua et vernat, ita tbfus roundus Chrjsti fide et-noiitia de-
resurreciione, quasi suavissimo balsarni odore per coratur. Sum etiam lilium convaliium : quia illis
universum mundum redolevit, ei fragrantiam suae mentibus prsecipuemeam gratiam tribuo, qux niillam
fldei late dispersit. Engaddiaulemfonshaedi interpre- in se spem habentes, mihi se humiii devolione sub-
tatur, peirquod significatur baptisma.,.et saerilici.um mittunt. Convalles ehim significant humiles vei hu-
in quo peccata omnia abluuntur. Haedus namque miiium mentes , quarum Iilium Christus esl, quia
peccalPressignifical. Baptismus ergo fbns est haedi; pulchritudo humilium mentium ipse estqui dixit:
quia peccatbres suscipit, sed immaculatos et niun- Discile a tne quiq milissum et humilis corde (Mallh.
datos ab omnibus peccatis reddit. xi, 29). Potesl et boc quoddieit, Ego sum floscampi,
Vers. 14.' Ecce tu pulchra es, amicamea : ecce tu ad incarnationem referri. Campus enim non aratur,
pulclirdes.'Yox sponsi Christi ad sponsam suam IIOII scinditur, non ullo vomere prosulcatur. Dicit
Ecclesiaro,*Bis'eam repelit esse pulchram, propter ergo, Ego sum flos campi, id est filius. Virginis : non
perfectibhem operis et mundiiiam cogitationis. Ecce ergo ruris, sed campi florem se vocat : quia virgineae
lu pulchra es\, id est in bonis operibus perfecta es, carnis fructus est secundum valiciniumJsaiae : Egre-
sancte, elpie, et juste vivendo secundum Apostolum dietur virga de radice Jesse (Isai. xi, 1). Lilium con-
(Tii. ii,.12). Ecce tuputchra es, mttndamet simplicem vallium est idem Christus, hoc esl filhishumilium
cordis haberis intentionem : quia non propter terrena parentum.: convalles enim humiles et pauperes pa-
commoda, vel mundi gloriam, sed ut solis oculis Dei T. rentes ejus significant. Veniens enim Dei Filius in
placeas, bona operaris. mundum , non solura homo fieri dignatus est, sed
Oculi tuicblumbarum. Columba siroplicissima avis etiam pauper homo pro nobis; nec divites, sed pau-
est, et pef haucsimplicitas atque jnnocenlia Ecclesiae peres elegit habere parentes; ut particeps factus
figuratur. Quasi enim oculos columbarum habet, quia pauperlatis nostrse, divitiarum et glorise suse nos
ab omhi fictione et simulatione se immunem custo- participes faceret.
dit. Vei etiam oculos columbarumhabet, quia scien- Vers. 2. Sicut. tilium inter spinas,: sic amica mea
tiam divinafum Scripturarum casto et simplici intuitu inter filias. Videns sponsam suam ad requiem festi-
intelligit, spiritiiales et divinos sensus in ea requi- nare, et labores aelernos fugere, ac per quietem prae-
rens. Nam quoniarn Spiritus sanctus in specie colum- t sentis temporis ad aeternam, beatitudinem tendere,
bae appafuit [Maitli. m, 16), recte doctrina coelestis monet eam tali comparatione et prsedicatione, ut
in oculis columbaeintelligiiur. norit se per pressuras et labores hujus sseculi illuc
Vers. 15. Eccetu pukheres,ditecle mi, et decorus. pervenire debere. Sicui, inquit, lilium interspinas,
Ac si diceret.-:Tu quidem me puichram in opere et sic amica mea inter filias. Spinm quae pungunt et
cogitatione esse dicis; sed ego omnem hanc pulchri- lacerant, significant perversos quosque vel intra vel
tudinein a le me credo habere et cognosco. Tu enim extra Eccle.siam.Et est sensus : Sic libi vivendum est
es pulchet el decorus, tu es fohs tntius boni, et quid- ad lehipus in roundo, et sic parata esse debes conlra
quid boni habeo, tua gratia habeo. Putcher autem omnia adversa, sicut lilium imer spinas es>,et tamen
ei decorui dicitur : quia et divinitatis perpeluitate et florere, et gratum odorem ex se emiitere non cessat:
etiam siisceptaehumanilalis dignitate mirabilis est. sic amicamea inter filias; quia non.solum ab his qui
Leciutut fiqster floridus. Lectulus Ecclesiae est' C extra Ecclesiam sunt, rnala pateris : yerum etiam ,ab
qualiscunque tranquillitas, vel requies prsesentis illis qui regenerati per baptisiuum in filiationeni Dei
vilse. Nam quasi in bello esl Ecclesia, dum pro vcnisse videntur. Et nola quod se supeiius sponsus
Christo diversa tolerat certamina : quasi vero in lec- lilium appellavit convallium : nunc sponsara suam
tulo requiescit, cum aliquanlula pace sibi concessa dlcil, Quasi lilium inter «pinas; quia ipsequi vereest
fruitiir. Sed hjc tectulus floridus est, hoc est, varietate lilium, per gratiam facit Ecclesiam suam esse lilium,
virtutum quasv vernantibus floribus distincta est re- candidatam videlieet virlulibus, vel ab omni vitiorum
quies Ecclesire. Tunc enim liberius contemplationi labe immunem.
divinoeinsistit; lunc jejunia, vigiUas et caetera bo- Vers. 3. Skut malus inter ligna silvarum ,sic dtle-
norum operum exercitia liberius exsequitur. cius meut inler filios. Nunc sponsa laudata a sponso
Vers. 16. Tigna dotnorum nostrarum cedrina, la- vicem ei reddit et dicit qualis quoque ipse sit. Sicut
quearia nbstrq cypressina. Domus ficciesiae sunt con- tnalus, inquit, el. reliqua. Skutmatus 509 pulchri-
venticula fidelium per totum orbem dispersa. Tigna ludinem habet pomorum, et gratum odorein inter
vero et iaquearia sunt ipsaepersonae fidelium , ex agrestia ligna silvarum : ita ct MediatorDei ethomi-
quibus Ecclesia constat. Sed ailendendum quod Ti- numhomoChrislus Jesus(I Tim. u, 5); specialireful-
gna ad muiiimentom sunt domus, laquearia ad orna- get gratia inter filios, id est inter electos. Ipse enim
tum, Ideoque per tigna desighanlur doctores, quo- Dei Filius per naturamest, reliqui electiper gratiam,
rum doctrina fulciiur et susteritatur Ecclesia; per potestate accepta ab unico Filio Dei^ ut siiit filii Dei.
laquearia vero sancti simplicitate gaudentes, qui suis Hinc Joannes : Vidimusgloriam ejut, gloriamquasi
virtutibus exornant Ecclesiam , non autem doclrina P J Unigenitia.Paire (Jban. i, 14); non qualemcunque,
muniunl. Et hoc attendenduro quod iaquearia tignis sed quasi Unigenitia Patre.
affixa sunt: sic et vila fidelium in Ecclesia e docto- Sub umbr.a it.lius, quam desiderabam, sedi: quia
ribus pendet, quia illorum doctrina instruilur etro- in ejus protectione: conlidoi et ab eo inter adversa
boratuf. Bene autem Tigna cedrina, et laquearia gubernari spero. Umbra enira Christi proleclio est
cypressina dicuntur; nam utrseque arbores imputri- Div/nitatis, qua electos tuetur et defendit.
b lis naturae sunt, sancios designantes qui iminarces- Ei fructus ejus dulcisgutturimeo, id est Divinitatis
cibili desiderio flagraiu amore sui Conditoris, et coniemplatio,, qua nte satiari conlido; hiec enim est
conteinptis trausitoriis ad aeterna festinant. Cedrus sanciorura exspectatio, hoc praeinium et satietas,
etiain serpentes odore suo fugat : sic sancti doctores visio conditoris sui. Desiderat ergo umbram condito-
daemoriesvel haereticos fragrantia doctrinaesuae re- ris sui Eccleskv: quia proteclionem illius exOptat
pcllunt. inter prsesentis vitse adversa. Fruclus illius aulcis
CAPUT II. guituri meo,esty quia exspecto perfrui specie*visionis
illius,i et satiari, duteedine charitatis iilius..
Vers. \;Ego floscampi, et lilium convallium.Post- Vers. i. Introduxii me rex in cellam vinariam,
quam sponsa qualem domum ipsa et sponsus ejus ordinavitin me chariiatem. Cella vinaria est Ecclesia,
habeanl osteridit, ipse quoque sponsus de se qualis in qua est vinum evangelicae doctrinse. in hanc ergb
sit oslendit, dicens : Ego flos campi, et reliqua; vi- cellam ainiea sponsi introducitur, quando ex omnibus
delicet quia pdorem mese virtulis per lalitudinem gentibus in unain Ecclesiam fideles adunantur. Or-
1063 -' M. AURELIUS CASSIODORUS. 1064
dinavit, inquit, in me ckaritatem.Inter omnes virtule A Agaudetis; ut animam conlemplationi meae deditam
primatum tenct charitas, qua ipsa subsislit Ecclesia. non inquietetis, donec conlemplationis hora finita,
Charitas ergo in Ecclesia ordinatur : quia non le- ipsa aliud quid agere velil.
mere, nec confuse, sed ordinate tenenda est Dei ia Vers. 8. Voxdileclimei. Vox Ecclesiae.Voxdilecli
hominis dilectio. Deus enim diligendus est super mei, subaudis, haecest. Lselabunda enim Ecclesia
omnia lolo corde, tola anima, totis viribus, omni quod lantum diligatur a sponso, ut etiam filinsJeru-
inenie. Proximus diligendus est denique sicut se saleni pro illa adjuret, ut non eam requieseentem in-
unusquisque diligit (Deut. vi, 5; Mattli. xxn, 59; quietent, dicit : haecest vox dilecli mei pro me |o-
Marc. xn, 30, 51; Luc. x, 27). Nam confundere vult quentis. Quem desiderans vidcre dilectum, sed non
charitalem qui proximi charitatem Dei dilectioni valens, adnectit :
praeponit : de quibns Dominus in Evangelio : Qui Ecce isle venit saliensin moniibus, transilienscolles.
amal patremaulmalremplus quamme,'nonestmedignus Montes et colles intelliguntur perfecti quique sancti,
(Malth. x, 37). Vel etiam ordinavit in me charitatem, conversationis sublimitate a terrenis sublevati, et
id est, ipse piior me dilexit. Deinde qualiter etim quasi camporum planitiem melioris vitaemeritis ex-
diligere deberem, docuit, unde ipse dicit: Nonvos cedentes. De his montibus Isaias dicit: Erit tnons
me elegisiis,sed ego elegivos(Joan. xv, 16). Et Joan- domusDomini prmparalus in verlice moniium, el ele-
ncs dicit : DiligamusDeum, quoniamipse prior dile- vabilur super coltes(Isai. u, 2). Loquilur ergo spnnsa
xit nos (Joan., IV,19). de dilecto suo : Ecce iste.venit saiiens in montibus, el
Vers. 5. Fulcile me floribus, siipate me malis, quia transiliens colles, hoc est, etiam secundum humani-
amorc lamjueo. Postquam Ecclesia vel anima Deo nT *
" tatem omnem sanctorum excelleniiam, omnem con-
dilecta in se charitatem ordinatam dixit, qualiter lemplationis divinaepuiitatem excedens, nec starc in
velit requiescere, vel in quo lecto cum dilecio sponso montibus, sed transilire dicitur : quia elsi ad horam
suo pausarc, ostendit dicens : Fulcite me floribus, et per interuam inspiralionem cor sanctorum usilat,
reliqua. Alloquitur animas jara perfecte divino amori subito tamen recedit, ut eos in sui 510 dilectionem
iiihacrentes. 1'er flores iniiia sanctsc conversationis accendat. Potest etiam hoc ad incarnaiionem Christi
intelliguntur : Per mala vero, perfecta bonorum referri, qui veniens quosdam saitus dedit: quia de
operum exempla; et esl senstis : 0 sanctae animae, ccelovenit in uterum Virginis, de ulewVirginis in
quse dilectioni conditoris vestri inhaeretis, fulcite me pracsepe, de prasepi in baptismum, de baptismo in
bonorum operum excmplis, et qualiier in exordio crucem, de cruce ad sepulcrum, de sepulcro ad cce-
virlutum, vel in proveclu, vel in perfectione bonorum lum; hinc Psalmista : Exsultavit ul gigas ad curren-
operum vixerilis, ostendite, quia amore langueo.Tunc dam viam (Psal. xviu, 6), et reliqua.
enim anima Deiaraore languet, quandoejus dilectionii Vers. 9. Sitnitis esl dilectus meus caprem hinnulo-
nihil prseponit; imo quasi ad saecularia opera lan- que cervorum. Capremet cervi,quamvis in sua natura
guida et imbecillis eflicitur, nihilque eam delectat, mulla habeanl quse allegoricis sensibus conveniant,
nisi meditatio ccelestium, et coniemplatio conditoris> lioc habent tamen singulare, quod in plauioribus
sui. non morantur, sed in arduis et excelsis locis quos-
Vers. 6. Lmvaejus sub capile meo, el dextera illiuss dam saltus dare solent. Recte ergo his assiniilatur
ampiexabiturme. Cum (inquit) in lali lecto jacuero,, Cbristus propter sublilem contemplationem; et quia
Lmva ejut, id est sponsi, erit sub capite meo. Perf a nullo intellectu divinilatis ejus majestas compre-
tmvamprsesenlis temporis prosperitas, veletiam donai (G hendi potesl. Nonautcm cervis, sed capreis assimi-
Dei intelliguntur, quse sanctis in praesenti vita confe- latur, minoribusvidelicet animantibus propter humi-
runtur. Per dexteram vero coeleslis patrise beatiludo) litatem incarnalionis suae : quia non solum homo
accipitur. LmvaDei est pignus Spiritus sancti, Scri- fieri, sed huroilis homo fieri dignatus est. Hinnulo
pturarum divinarum •intellectus, et caetera talia donast autem cervorum similis dicitur : quia secundum hu-
ac charismata, quibus sancta Ecclesia in prsesenti ,i manitalem de cervis, hoc est de patriarchis duxit
consolatur. Caput, principaie menlis accipitur. Lmva a originem; vel etiam propter varielatem virtutum
ergo sponsi sub cupite sponsx est, qtiia haecomniaa et innocentiam hinnulo cervorum comparalur.
dona ad hoc percipit Ecclesia, ut per hsec discatt En ipse siat post parietem nostrum. Paries, mortalis
suspirare ad ceterna. Dextra vero sponsi eam ample- nostra conditio appellatur : quia quodammodo inler
xatur : quia tota intentio Ecclesiaevel animae (idelis s nos et Deum quasi crassus quidam paries constitu-
haec est, ut ad aeternam beatitudinera quandoque e tus, non perrnittit nos ejus contemplalione perfrui;
perveniat, et specie sui conditoris gaudeat. Et benee namque primus homo ita conditus est, ut visione et
prius imvasub capite sponsae,post sponsi dexlra eamtt alloquio Dei frueretur (Gen. i, 26) : sed postqnam
amplectitur; quia nemo ad amplexus aeternaebeali- peccavil (Gen. m, 6), appositus est quidam paries,
ludinis poierit pervenire, nisi hic mysteriorum ccele- ipsa videlicet mortalitas, qua praegravamur. Nam (ut
stium et donorum divinorum sludeat esse particeps.;. Sapiens dicit) Corpus quod corrumpituraggravat ani-
Vers. 7. Adjuro vos, fitim Jerusalem, per capreas i.s mam, et deprimil lerrena inhabilatio sensummulla co-
cervosquecamporum,ne suscitelis, nequeevigilare fa-<.- gitantem (Sap. ix, 15). Sponsum ergo suum, quem
ciatis dileciam, donecipta velil. Vox sponsi adjurantiss ^superius capreis vel hinnulis corvorum comparavit,
i- " nunc dicit post suum parielem stare : quia Christus
filias Jerusalem, id est amicas seternis desideriis in-
tenlas, et visioncm pacis requirentes, ne quiescentem n aliquando vicinus fit cum se, quantum humana mens
sponsam suscilenl et inquietent. Adjurovoset reliqua,i, capere potest, contempl.iri perroitlit: aliquando vero
widxleciam, hoc est animam divinae contemplationi li elongatur, et quasi caprea vel cervus quibusdam sal-
dcdiiam, orationibus vel lectionibus divinis occu- i- tibus effugit. Quia ergo paries oppositus erat inler
patam inquietare, et ad exteriora opera suscitare •e nos ct ipsum, nec videre illum poteranius, dignatus
ne velilis, donec ipsa velit, hoc est, donec expleto o est in ipso pariete facere fenestras et cancellos, per
contemplalionis tempore, admonenle corporis fragili- i- quos utcunque sentiri, utcunque perspici possit.
tatc, ipsa velit suscitari a somno seternse quietis, et
;t llnde et sequitur.
ad temporalia agenda procedere. Videamus autem n Respiciensper feneslras, prospichns per cancellos.
per quid adjuret filias Jerusqlem , per cqpreqs videli-
i- Quasi enim fenestrse et cancelli in.pariete fiunt, cum
cel cervosquecamporum. Capreaeet cervi munda ani- i- ipse sua gratia se contemplari "permittit, licet in
malia sunt, serpenlibus et venenis inimica. Signifi- i- speculo et senigmate. Potest et boc quod dicit : Ipse
canl virtutes sanclorum, quse munditia spiriluali re- s- stal posi parielem nostrum, ad humanitatem ejus
fulgent, ei venena fraudis diabolicae non soluro n relerri; quasi enim post parietetnnostrum stetil, cum
cavent, sed eliam insectantur, et ad nihilum redi- i- carnem noslram sibi apposuit, in qua divinitas ejus
gunt. El esl sensus : Adjuro vos, filimJerusalem per ;r latuit. Quod vero sequilur, Respiciensper (enesiras,
virtutes vestras, quas divina gratia vobis collatas is prospiciensper cancellos, hoc ad divinitatem ejus re-
1065 EXPOSITIO 1N CANTICACANTICORUM, 1066
fertur. llle enim qui per feneslras vel cancellos in- A quse flores virtutuin et odorem bonae operalionis Iale
tuetur, cuncta quse foris aguntur videt, et ipse a ne- de se spargerent.
mine videlur; iia Deus, cum omnia videat, ipse in- Surge, propera, amica mea, speciosamea, el veni.
vestigari et comprehendi non potest. Noli (inquit), sponsa mea, quam mihi per fideni et
Vers. 10. En dileclus meus loquitur mihi, ad prae- dileclionem amicam feci, olioso torpore lentescere;
dicandum horlatur me, dicens : Surge, propera,, sed surge et veni, et exempla virlutum Foris proximis
amica mea, columba mea, formosa tnea, et veni. Vox; ostende.
sponsi ad publicse operationis sludia provocantis. Vers. 14. Columba mea in foraminibus pelrm.
Surge, propera, amica mea, per fidem et dilectionem;; Si pelra est Christus, juxta quod Apostolus ait: Peira
columbamea, per innocenliam et simplicitalem ; for- aulem eral Chrislut (I Cor. x, 4); foramina petrae
mosa, per virtutum pulchritudinem festina et veni. sunt vulnera quaepro salute nostra in cruce suscepit,
Ac si diceret: Surge de strato tuo illo dulcissimo,, fixurae videlicet clavorum et lanceae percusstira
hoc est de quiele, in qua soli mihi placere in psalmis,, (Joan. xix). In his ergo foraminibus columba, id est
hymnis el oralionibus desideras, feslina et veni, id1 Ecclesia moratur : quia totam spem salulis suae in
esi, festinaad utilitatem proximorum ; ut illos quo- passione sui Redemptoris constituit. Ibi ab insidiis
que praedicationisofficio, et bonorum operum exem- malignorum spirituum qtiasi a raptu accipilris secura
plo tui imitatores facias, ct ad salutem lecum perdu- delitescit; ibi nidiGcat, il est fetus bonorum operum
cas. Et notandum quod superius filias JerusalemI congerit.
adjurabal, ne excitarent neque evigilare facerentt ln caverna macerim. Macerim ex siccis lapidibus
dilectam : hic vero ipse eam suscitat et surgere; _». ad munimenta vinearum solent fieri, ad repellendas
ad laborcm hortatur; quia omnia tempus habent,, "a vulpes vel caeteras nocivas bestiolas. Per maceriam
et omnium rerum tempus est sub ccelo, lempiis3 ergo significatur ccelestium custodia virtutum, ange-
contemplationis, tempus etiam actionis. ,'AIio enimii licura videlicet praesidium; sicut Isaias de Domini
lempore debent sancti praedicatores divinae contem- vinea ait: Et maceriamcircumdedit, et circumfoditvi-
plationi insistere, et mentem suam ccelesti quietee jieam(/sai.v,2).In caverna ergo maceriae raoratur,
obleclare : alio vero tempore per charitatem debentt quia praesidib angelorum undique circumdalur, et
curam proximorum agere, et eis bonorum operumfi a tentationibus diaboli cusloditur.
exempla prsebere, ac divinae contemplationis doctri- Ostende mihi faciem luam, sone-^ox lua in auribus
nam impendere. meis: qnia vox tua dulcis, et facies lua decora. Tu
Vers. 11. Jam enim liiems transiit, imber abiil, et '1 (inquit) diiecta mea quae in lecto contemplationis
recessit.Hiemiset imbris nomine asperitas infidelilatiss dulcissime quiescis, veni et ostende mihi faciem luam,
exprimilur, quae lotum mundura tenebat usque add id est, a secreto quietis egredere ad publicam actio-
advenlum Chrisli: Dicit ergo sponsus : Surge, amkaa nem, et pulchriludinem bonorum operum tuoruiu
mea, et veni, quia hiems transiit Sole justiliae appa- ,- aliis ad exemplum demonstra. Ostende mihi, dicit;
rente; et imber infidelitatis recessii, ac serenitass quasi enim Deo faciem suam ostendit Ecclesia, cum
verse fidei in mundo resplenduit. Tale est quod Apo- )- proximis ad utilitatem et profectum per virtutum
stolus ait : Nox prmcessit,dies autem appropinquavit it opera, quantam inlrinsecus habeat pulchritudinem,
(Rom. xiti, 12). deraonstrat. Hoc est quod Dominus dicit in Evange-
Vers. 12. Flores apparuerunt in lerra nostra, lem- i- lio : Videanl opera veslra bona, et glorificent Patrem
pus putationis advenit. Finita hieme et imbre, flores JSC vestrum, qui in cmlis est (Matth. v, 16). Sonet vox tua
in terfa apparuerunt, decor videlicet virtutum et pu- i- in auribus meis. Vox videlicet prsedicationis, vel
dicitiae; et Iranseunte asperitate infidelitatis, verna ia divinae laudis, qua alios facias proGcere. In auribus
fidei successil temperies, tempusputationis venit, hoc ic enim Domini vox Ecclesise sonat, cum per praedica-
est purgationis sanctorum. Putatio enim vinearum ii tionem ex multorum conversione delectatur Deus.
sanctorum significat purgationem, quse in Christo et et Bene autem dicit: Oslendemilii faciemluam, et sonet
per Christum est; de qua ipse : Ego sum vitis, vot ot vox tua, non aliena; Tuam videlicet faciem mihi
palmites (Joan. xv, 5). ostende, quam in baplismo tibi dedi, quando mun-
ix davi te ab omni peccato. Vox tua, dicit, in auribus
Voa;turturis audita est in lerra notira. Hoc est, vox
praedicantium apostolorum. Turlur enim avis est st meis sonet; ut ex sincera intentione dilectionis mese
caslissima; et quoniam in excelsis seniper arboribus is procedat; ut non propter aliud praedices, nisi pro-
morari solet ct nidificare, apostolos vel caeteros do- o- pter me.
clores significat, qui possunt dicere : Nosira conver- c- Vers. 15. Capile nobis vulpesparvulas.qum demo-
salioin cmiisest (Pliilip. m, 20). Quod eliam gemitum m liunlur vineas, nam vinea noslra floruil. Vox sponsi
pro canlu habet, sanciorum ploratum significat, qtii ui praecipientis sponsse suse et Gliabus Jerusalem, san-
suos ad fletum et lamenta horlantur, diccntes: Miseri <ri ctis videlicet docloribus, vel animabus fidelibus. -
e&lote,et lugele, risus vester in luctum converlatur ur Capite (inquit) nobis vulpesparvulas. Vulpes est dolo-
(Jac. iv, 9). Vox turturit audita esl in lerra nostra, a, sum aniroal et fraudulentum, in cavernis et specubus
id esl vox prsedicanliumapostolorum; in terra nostra, a, habitans, nec recto, sed torluoso incedens itinere;
hoc est in Ecclesia, de qua Psalmisla, Domini est, 3st O
n ideoque designat haereticos, vel schismalicos, qui
lerra et ptenitudo ejus (Psal. xxiii, 1). demoliunlur vineas, hoc est Ecclesiam Dei, plebem
Vers. 15. Ficus prolulil grossot suos. Ficus Syna-a- videlicet fidelium lacerare et decipere non cessani.
gogam significat; grossi autem dicuntur primitivse et Praecipit ergo ut parvulas vulpescapiant, id est, ut
immaturse ficus, inhabiles ad edendum, qui ad pul- U- haerelicam pravitatem in ipso initio debellare et
sum venli facile cadunt. Voce autem turiuris inso- o. , dcstruere non cessent, ne robusta facta fortius im-
nante ficut prolulh grossossuos : quia apostolis prae-K- pugnet. Nam vinea nostra floruil, id est, Ecclesia pcr
dicantibus emerserunt multi de SynagogaJudseorum, u, universum mundum flores virlutum emisit. Et nota
qui et in Christum credereni, et tamen legem carna- a- quod cura superius vineas pluraliter dixerit, modo
liter observare vellent, magisque auctoritate legis ;is dicit singulariler, vineanoslra floruil: quia ex multis
delectarentur quam dulcedine Evangelii : volentes ,es Ecclesiis una est electa Ecclesia.
circumcisionem, sabbalum, et alia legis praecepta >ia Vers. 16. Dileclusmeus mihi, et ego illi, qui pasci-
jnxta lilteram observare; de quibus Apostolus dicit: l; lur inter lilia donec aspiret dies, et inclinenturumbrm.
JEmulanlur vos non bene; sed volunl vos circumcidi, iit Vox sponsae. Dileclusmeus mihi, subaudi, societur
«ifin carne veslra glorienlur (Galat. vi, 15). vinculo charitalis et araoris, et ego illi conjungar, et
Vinem florenles dedcrunl odorem. Poslquam vox ox consenliam vicissitudine mutuae dilectionis. Vel Di-
turturis.audita est, postquam (icus protulit 511 qrot-
os- lectus meus, subaudi, det verba exhortationis et di-
sos suos, vinemflorenles dederunt odorem: quia htul- ul- vinae promissionis; et ego, subaudi, ostendam illi
titudo Ecclesiarum per latitudinem orbis diffusa est.st, faciera meam. Vel etiam, Dilectus meut dignetur
PATBOL. LXX. 34
 10U7 M. AURELIUS CASSIODORUS. 1068
! mihi conjungi glutino charitatis, et ego illi conjungar A est, per lata itinera gradientes hujus sseculi, et suis
vinculo iilignaeobedientiae, oblemperans prseceptis voluptatibus deditos aspiciam, si forte dilecti mei
ejus. Qui pascitur inter lilia, hoc est, delectatur et; vestigia inveniam. Hoc cum causa exempli de multis
jucuudaiturinter candidas et odoriferas virtutes san- dici possit, prsecipue tamen in illo Eunucho imple-
eiorum. El noiandum quod superius liliura singula- tum est, qui a finibus terrae venit Deum cceli Jero-
riter dicilur; hic vefo pltiraliler tilia, quia multaei solymis adorare, quem Philippus invenit, eique
sunt virtutes sanctorum, una tantum fides est, ett Christum in propheiia Isaiseostendit (Aci. VIII,27).
una charilas, quibus praecipueDetisdelectatur. Sive: floc quoque in Cornelio adimplelum est, qui adlmc
etiam pascitur inter lilid, hoc est, suavissime delecta- paganus et ignbrans Deum, eleemosynas faciebai,
lur inter virgineos choros. Candor eniro lilioruiui et orationibns vacabat, quem Petrus cum oraui
recte munditiae virginali comparatur. Donecaspiret! domo sua baptizavit \lbid. x, 22). ltera aulem dif-
dies, hoc est, doriec transeant nubila prsesentis vilae, iiciillatem invenlionis, et dicit : qumsivi,el non in-
el appareat dies, hoc est, vetiiat claritas sempiternse', veni.
beatitudinis. Et est sensus : Dilectusmeusmihi prae- Vers. 5. Invenerunt me vigilesqui cuslodiunl ciw',
stat auxilium, et ego illi dignam prsebeoobedientiam,, tatem. Vigiles sunt sancti apostoli et caeteri'doctores
qui virtutibus sanctorum delectalur, quousque trans- Ecclesiae,qui civitatem, id est sanclam Ecclesiam
cursa nocte praesentis vitse, in qua per speculum eti cusiodiunt, et ab insidiis infideliura et spiritualium
in senigmate cerniiur, appareat dies supernaeclari- hostiUmdefendunt, quos interrogat.
latis, ut facie ad faciem videatur (/ Cor. xm, 12). Num quem diligit anima mea vidistis? Quasi vigiles
VerSi 17. Revertere; similis esto, dilecie mi, caprem *" Ecclesia inlerrogat, cura intenta aure eorura praedi-
; *.
aut hinnulocervorumsuper montesBetliel. VoxEccle- cationem percipit.
siae sponsl sui speciem desiderantis. 0 dilecte mi,, Vers. 4. Paululum cum perlransissem eos, inveni
qui de lecto quietis me surgere praecipis, et ut tibii quemdiligil anima mea. Perlransire vigiles, est eorum
faciem meam oslehdam, hortaris, reverlere, hoc est,, dicta et doclrinam diligenler perserulari. Solemus
claritatem divinitatis tuoe me speculari permitte,, namque dicere : Transcurri librum legens, vel per-
et hoc quod mihi perfecie promiltis in alia vita,, tfansivi. Cum (iuquit) pertransissemeos, inveni quem
bealitudinem videlicei et cognitionem tuam in bacz diligit anima mea : quia cum sollicila medit.itione
adhuc peregrinatione me saltem in figura et senig- dicla vel scripta sanctorum requirimus, staiim dile-
mate habere perraitle. Similis esto caprem aul hin- ctum iuvenimus : quia Deum in eorum dogmatibus
nulo cervorum super monlesBelhel. Jam dictum estl reperiliius. Potest et sic intelligi : Cum perlramitsem
superius, quod capremcampos despiciunt, et ad altai eos, invehi quem diligil anima mea; hoc e-t, cum in-
montium enitunlur. Christus ergocapreis Comparatur, lellexissemChristum omnemsublimilatem et gratiam
quia secundum carnem resurgens a moftiiis, ecelorum i superare, tunc inveni quem diligit anima mea, lioe
alta petiit. HinnUliisvero cervorutnvocatur, hoc estt est, tunc vere intellexi quantum ipse a cseteroruni
filius antiquorum Patrum. Cervi enim sunt patriar- sanctorum meritis distet.
chse et prophetae, de quibus Christus carnis duxitt Tenui eum, nec dimiltam donec introducam illum
originem. Fertur hinnulushanc babere naturam, utt in domummdtrii memet in cubkulum genitricis mem.
fervenle sole opaca et umbrosa loca requirat, inI Hoc est, ardenlissima Gde ac devotione illi inhoesi,
quibus ab sestu protegalur : sic et Cliristus in eoriiniI- nec dimittameum, sed in ejus amore et fide perseve-
menlibus requiescit, qui rore Spifitus aancli ab aasli-Q ( rabo, donecintroducam eumin domummatris memet
bus cainalium voluptatum temperanlur. ACsi dice- in cubiculum genitricis mew; hoc est, donec illum
ret : 0 dilecle mi, reverlere, hoc est, saepiusnie luai Synagogse,quae est mater mea spiritualiter, praedi-
visitatione illustrando laelifica,qui pef carnein quam,i cem, et eam quoque ad ejus hdem perducam. Hoc
assumpsisli, jam ccelorumsublimia pehetrasti. Mon- fiet ih fine mundi, quando (ut ait Aposlolus) pleni-
tes aulem Beihel mentes sanctorum sigtiificant, aa tudo genlium inlroierii, lunc omnis Israel salvus fiet
terrenis per superna desideria elevatas. Nam Betliel l (Rom.xt,25,26). Tantum ergo sibi de charitate sponsi
tloinus consurgens, vel domus vigiliarum interpre- sui Ecclesia promitlit, ut etiam se credat Synagogam
latur, et vigiles mentes sanctorum signiflcat, quse add posse converlere. Quod autem dicit, donecinirodu-
desideranda 512 superna consurguiit, et ad ea per- cam illum, non est pulandum quod lunc reliclura sit
cipienda invigilant : habentes in se Deum inhabita- illum, cum in cubiculum matris introduxerit; sed,
torem, qui dicit per prophelam : Inhabitabo in illiss donec pro sempiterno, id est, semper illi inhaerebo,
et inambuiabo(Levit. xxvi, 12). Super hoscrgo monies s semper in ejus flde et dileclione perseverabo. Tale
Belhel dileclussimilis esl eaprem vel hinnulo cervo- est in psalmo : Ila oculi nosiri ad DotninumDeum
rum: quia illas visitare dignatur qusedomus Dei essee noslrum, donec miserealur nostri (Psal. cxxn, 3).
student. Nunquid poslquam nostri miserlus fuerit, non erunt
CAPUT III. oculi noslri ad eurn? Utique erunt.
Yers. 5. Adjuro vos, filim Jerusalem, per capreas
VerSi1. ln lectulo meo per nocles qumsiviquem n cervosquecamporum, ne susciletis neque evigilare fa-
diligit anima mea; qumsivi illutn el non itweni. Vox•
x -pv ciatis dileclam, quoadusqueipsa yelit. Bis repelitur
•*
est Ecclesiaede gentibus congregatae.In leciulo (in-- iste versiculus; nam jam superius positus est : sed
quil) meo, hoc est, cum adhuc in desideriis carnali- supra ad Ecclesiam primitivam de Judaeiscollectam
bus requiescerem, el cum adhuc infidelitatis et igno- i- pertinel; hic vero ad Ecclesiam de gentibus congre-
rantiae tenebris posita essem, qumsiviquem diligit lt galam et amoris vinculo Christo arctius copulatam.
anima mea. Multi enim philosophorum Deum igno- Una enim eademque cura c-stDeo de sanctis, qui
rantes, sludio lamen sumroo illiim requirebant, perr vei in circUmcisione,vel etiam tenipore baptismatis
creaturam Greatorem cognoscere volentes, sicutt coruscante gratia Evangelii, £111placuerunt. Quia
Plato, qui in Timaeo inulla de anima disputavit, ett vero iste versicuius superius expositus est, jam vi-
sicut Aristoteles, Socrates et cseteri, qui omne vitae e dendum est quare veluti dorraientem inducat Eccle-
suse tempus in studiis causa exqtiirendae veriiatiss siara, unde et adjurat lilas Jerusalem ne eara exci-
expendebant. Qumsiviiltum, el non inveni; non enim(t tent, curii paulo superius non dormientem vel quie-
per mundanam sapientiam Deus cognosci potuit. scentem, sed studio laboriosissimseinquisitionis in-
Vers. 2. Surgam, et circuibo civitdtem: per vicos s sistentem, qua sponsum inquirebat introducat. Si
et plateat qumram quem ditigit anima mea : quwsivi n' ergo requirebat sponsum, quomodo requiescebat ?'
illum, et non invetii. Exsurgam (inquil) de stratoo sed dulcissirouset suavissimus somnus est Christum
corporis et carnalis delectationis, et circuibo civita-i- quserere. Dormit ergo Ecclesia, et Christum quserit;
tcm hujus mundi, maria ac terras peragranrlo. Perr dormil videlicet a desideriis terrenis el ab actibus
vicosel plaleasqumratnquetn diligit anima mea, hocc sseculi : vigilat autcro et rcquirit sponsuro, quia ejus
1069 EXPOSITIO 1N CANTICACANTICORUM. 1070
conlemplationi inhaerel, eum sotum desiderat, ad A lomonis, et reiiqua. Leclus Salomohis quamvis su-
illuin pervehire contendit. Adjurat (rgo sponsus filias perua illius supernse beatitudinis reqiiies atcipi pps-
Jerusalem, animas videlicet desideriis supernaepatria; sit, in qua Deuscum suis sanctis requiescit, proba-
inhaerenles,ne illam excilent ab hoc somno suavis- bilius tamen praesensaccipitur Ecclesia, iii qua saricti
simse quietis et contemplaiionis, donec ipsa velit. Dei sopitis lumultibus vitiorum, amplexUSatlomonis,
Somnus autem merilo amor appelialur : quia sicut id est viri pacifici deleclantur. Unde et Psalraista de
dormiens a visibilibus oculos claudit, et iuvisibilia Chrislo dicit: Factus esiin pacelocusejus, et kabitalio
contemplatur : ita is qui divinse Contemplationi in- ejus in Sion(Psat. LXXV,3). LeclulumergfJSaloinonis,
sistit, quasi alienus exterioribus dormit, et sola id est ECelesidiri,sexagintafortes ainbiuMix forlissi-
spiritualia et ccelestia videt. Nec mirum si amor mis lsrael. Per sexagihta forles ordo dociorum intel-
somnus vocetur, cum in sequentibus mors amor iigitur, qui vel prsedicahdo Ecclesiam inuniunl, vel
appelietur : Forlis est ut mort dilectio. Cum autem contemplando ad illam supernam bealitudinem perve-
dicit, donecipsa velit, ostendit Ecclesiam de gentibus nire desiderant. Sexagenarius aulem humerus ex sena-
voluntarie se praEparaturam ad labores et persecu- rio et denario constat; sexies enim deni, vel decies
liones pfo Chrislo perferendas. seni, sexaginta fiuiit.Senariusvero perfectionem signi-
Vers. 6. Qum est ista qum ascendit per desertum ficat operis : quia sex diebus perfecit Deus opera sua :
sicut virgula (umi ex aromalibusmyrrhw, el thuris, el denarius vero remurierationem et praemium quod in
universipulverispigmeniarii? Vox (iliaruin Jerusalem, (ine electis dabitur; unde et hi qui in Vineamvene-
id est sanctorum primitiva: Ecclesiae, admirantium runt, denaHuirilegiinturaccepisse (Matth.xx, 10). Se-
pulcbritudinem Ecclesiae de gentibus congregalae.-T. *
" xaginta ergo fortes significant (Ut dictuin est) sanctos
Qum est (iriquiunt) ista? Qum, 513 'd esl qualis. doclores, forles et animo constantes. Additur vero ex
Quanla laude et admiralione digiia, quse circumci- c-:fortissimis
j; Israel, omnes in Christum credentes, et
sione mundala , nee adbuc baptismo saiictificata jam 3j Christum diligentes, Israel, id esl vir videns Deum,
currit ad Deum? Ascendil(inquit) per deserlum; hoc |l| appellantur. Fortissimi vero Israel sunt, qui Ecclesiam
dieituf ad imitationem priscaeplebis Judaicae, quae ^| tueri praedicando, et ab incursibus dsemOnum, vel
liberata de ^Egyptia servitule, per desertum, mari $^ impugnatione hserelicortim defendere noverunl. Hi
Itubro tfaiisiib, venit ad terram repromissionis : sic ehim aubiunt lectulum Salomonis : quia illis coin-
et Ecclesia per deserium nationum ascendebat jam missa est Ecelesia, et ab illis vigilanti cura est custo-
de ^Egypio, hoc est, de confusione idololatriselibe- dienda. Omneslenenlesgladios, et ad bella doctissimi.
rata, et Pharaone, id esl diabolo submerso, ut coe- Tenent enim gladium spirilualem, vefbum Dei, de
lesli mauna pascerelur, et veram terram repromis- quo Apostolus : Et galeam (inquit) salulis assutnile,
sionis ingrederetur. Ascendit (inquit) ad montes et qladium spiritus, quod al verbumDei (Ephes. vi,
viriutunfijvel eliam ad ipsum coelumvirtutibus suble- 17 ). Ad bella vero sunt doclissimi: quia necesse est
vata; quaein psalmo dicit : Levavi oculos meos in ut spirituaiis praelii arte inslructi sinl, qui adversus
montes ( Psal. cxx, 1 ), etc.; et alibi : Ad le levavi mundi priiicipalus el poleslaies, adversus mundi
oculos meos, qui habitas in cwlis (Psal. cxxn, 1 ). rectoreslenebrarumharum, conlra spirilualia nequilim
Montes istl sunt patriarchse, prophetse, apostoli et in cmlestibusbella gerunt (Ibid., 12). Vefsulissimus
caelerisancti Dei, qui merito virtuium appellantur enim isle esl hoslis, et tam subtilitate spiritualis na-
montes. Primo enim ad inontes, id esl ad sanctos lurse, quam etiam teinporis longsevitatedoctissimus,
sublevat oculos Ecclesia, vel anima fidelis quae isto- Q ( contra quem sancti bella suscipiunt.
rum doctrinam actusque considerat, illorum exemplo Vers. 8. Uniuscujusque ensis super femur suum
ct intercessione muniri gaudet. Postea proficicns ad propler timores nocturnos. Per femur propagatio so-
ipsum quoque qui fecit uiontes, audtit cordis aspe- bolis super femur eifo enses habent, qui
ctum ;dirigere, et dicit : Ad le tevavi oculosmeos, qui timoreaccipitur;
Dei omnes et coercent molUs
habitas in cmlis; id cst, gratanter requiescis in san- carnalis voluptatis. Etconiprimunl
hoc propter limores nocturnos,
ctis. Sicut (inquit) virgula (umi ex aromatibusmyrrhm id est propler occullas insidias maligui hostis, qui in
et thuris. Furiiusex igne nascitur, et mox altiora aeris nocle bujus sseculi sanctis maxirae, qui in Ecclesia
evpetiti donec aspeclibus intuentium subtrahatur. insidiatur; ut illis deeeptis, lectulum
FumUs igilur significal sanctum desiderium igne di- praeeminent,
Salomonis, id est requiem sanctorum fceilafe possit.
vini amoris perfusum; nec absolute funio comparan- Et nolandum quod superius tenere gladios dicuntur :
lur, sed virgulmfumi: quia sancla Ecclesia vel anima hic vero super femur enses habere. Gladios enim le-
Deum amans, gracilis est et delicata, disciplinis neut, ut adversariis resistnnt, ut eos superent, et
Spiriius sancti aitenuaia, non liabens grossitudinem ut haereticosel omnes sanaefidei contradicentes con-
camalium desideriorum. Sive virgulm fumi, non fodiant. Super femur ergo enses habent, ui suimet
sparso fumo comparantur propter unilalem Ecclesiue, curam gerant, ui fluxus carnalium voluptatum re-
quse in Christo unuin est. Unde vero esset ille fumus primant : ne aliis prsedicantes, ipsi feprobi effi-
ostendit, cum satbdit, Myrrhm et tliuris el universi ciantur (/ Cor. ix, 27).
pulverispigmenmii. Myrrha condiuntur morluorum Vers. 9. Ferculum fecil sibi rex Salomon de lignis
corpora; llius vero adoletur in saerificio Dei; ideoque tT> Quod superius per lectulum SalomoniSj sic
pcr myrrliam carnis inoriificalio design itur ; per llius I Libani,
inunditia orationuin exprimitur. Virgulm ergo fumi nunc in designatur per ferculum, sancta videlicet Kccle-
myrrhmel thuris Eccle-ia assimilalur : quia sancti sia, qua velut in lecto requiescunt sancti Dei, et
iiiortificatioiie camis suae et orationibm mundo et velut in lecto discumbunl ad epulas seternaebcatitu-
dinis et satielalis. De lignis Libani (ecit Satomon fer-
simplici corde profusis, Deo placere studenl. Et un - culum. Libanus mons est Phcenicis, cujus arb >reset
versi (inquit) pulverh pigmentarii, id est congeric
omnium virlutum. Non enim inlegra fuisse aroinata, proceritate et puichritudine et durabiliiate cunclis
sed in polverem redaota dicuntur : quia sanclorum praeemiiient, ideoque signilicant tanctos virtutum
aclioites rhagna discretione considerandse sunt, el specie fulgentes, et ad aeterna festinantes. Libanus
lanquam cribro sublilissimaeconsideralionis eventi- enim candidatns, vel candidatio interpretatur, vel
landae, ire quid forte in illis dufum aut inconveniens dealbatio. Ligna ergo Libani sunt sancti candidati,
existat : iie saliem per ipsas virlutes adversarius vel dealbati in baplismo, et exornati omnium virtu-
milleforriiis subrepat, qui callidus per bona eliam tuiii pulcliritudiiie.
consuevitnocere. Vers. 10. Columnttsejus fecit argenteus. Per co-
Vers. 7. En lectulum Salomonis sexaginla fortes litmnas 514 doctores ejusdem Ecclesise significan-
ambiuntex (ortissimisIsrael, omnes tenenlesgladios, tur, qui eam verbo et exemplo sustinent et roboraut;
et ad betla dociissimi. Quo haecdiiecta ct mirabilis unde el in Actibus aposlolorom dicilur : Jacobus et
asccuderit, ostenditur cutti subditur, £11lcctulumSa- Joannes el Cephas, qui videbanlur cotuwnwcsse(Gal,
1071 M. AURELIUS CASSIODORUS. 1072
11, 9). Hae columnm sunt argentem, quia nilore s A 25 ). El in evangelica parabola, inventa ove, convo-
cosleslis eloqiiiirefulgent; Eloquia enhn Domini elo- cavit amicos dicens : Congralulamini miln (Luc. xv,
quia catia (Psal. xi, 7 )', el reliqua. 6). Potest hoc et simpliciter totum ad passionem
Reclinatorium aureum, ascensum purpureum. Perr Cliristi referri juxta lilieram. Praevidens enini Salo-
reclinatorium aureum requies aeterna accipilur, qusej mon in spiritu passionem Cliristi, longe ante prae-
sanctis in Ecclesia repromitlitur; ad quam tamenl monebat filiam Sion, id est plebem lsraeliticam :
ascensus est purpureus. Purpureus ascensusest passio) Egredimini, inquiens, et videle regetn Salomonem,
Christi : quia purpura colorem sanguinis imitatur. id est Christum, in diademate, in spinea corona qua
Ascensu ergo purpureo ad reclinatorium pervenilur : coronavil eum tnaler sua Synagoga , tn die desponsa-
quia illi ad aeternarum epularum discubitum, et adl tionis ejus, quando videlicei sibi conjunxit Ecclesiam,
supernae quietis requiem veniunt, qui in praesenti i et in die tmtilim cordis ejus, quo gaudebat per suam
passionem Redemptoris dignevenerari etimitari sata- passionem redimi mundum de diaboli poteslate.
gunt. Quia nisi quis actiones ac vitam Chrisli imitatuss Egredimini ergo, boc est, exile de lenebris infideli-
fuerit, ad aelernam requiem pervenire non polerit. latis, el videte, hoe est, mente intelligite : quia ille
Media charitate conslravit propler filias Jerusalem. qui ut bomo patitur, verus est Deus; vel etiam egre-
Media charitate constravit : quia omnibus fidelibus5 dimini extra porlam civitatis vestrae, ut eum in Goi-
suam charitatem Christus commendavit patiendo pro) gotba monle crucifixum videatis.
nobis, ct requiem nobis pravparando, juxta quod1 CAPUT IV.
Apostolus dicit : Commendal autem Deus suam chari-
Vers. 1. Quam putchra es, amica tnea; qtutm pui,-
tatcm in jnobis : quoniam cum adhuc peccalores esse- B
mus, pro' nobis Fitium suum in mortemIradidit (Iiom.. J chra es et decora. Vox Christi bis repelit, quam pul-
v, 8). Aliter, per columnas argenteas apostoli ett chra es, in opere videlicet et praedicatione. In opere,
per reclinatorium attreumn quia niliil fcedum, nihil oculis meis iudignum agis;
apostoliei viri designanlur;ineffabilia
dociorum ordo, qui cum aeternsevitaegau- in praedicatione, quia ad considerandum incarnatio-
cia promiilunt, ulique nos suaviter requiescere fa- nis meae mysterium etiam sodales tuas filias Jerusa-
ciunt. Et hoc reclinatorium bene aureum dicitur : lem invitare non cessas.
quia ineffabile est illud praemium,nihil quod sancli ex- Oculi tui columbarum.Per oculos intelligitur acu-
spectanl. In rebus enim caducis pretiosius e»tt men sensuum spiriiualium, quibus divina et sempi-
auro. Per ascensum vero purpureum ordo signalurr terna contemplatur Ecclesia. Cotumbm autem ocuii
martyrum, qui passionem Christi imitati, pro illo> Ecclesiae coroparantur propier spiritualem gratiam :
suiim sanguinem fuderunl. Sed quid nos faciemus,, quia Spiritus saneHis in specie columbse apparuit
dicit beatus Gregorius, qui nullius merili sumus,, ( Mallh. in, 16). Sequitur autetn.
non inler doctores, non inler marlyres locum noss Absque eo, quod inlrinsecus lalet, id est, absque
habere videmus? Sequitur, merfiacharitaie constravit. supernae illius relributionis gloria, quam in fine sae-
Habeamus ergo charitatem, qua inedia hujus ferculii culi es perceplura; quam etsi in prsesenti per (idem
constrata sunt, quae et idcirco latum mandatum vo- contemplaris, latet tamen inlrinsecus; nec enim in
catur, quia omnibus observaloribus suis aeternain i praesenli videri potest, sed in fuluro perficietur.
saiulem parat. Hanc efficaciter leneamus, et perr Capilti tui skut greges caprarum, qum ascenderunt
hanc salvabimur, et hoc propter filias Jerusalem, hocn de monle Galaad. Per capillos Ecclesise, "subtiles
est, propter animas simplices et nullius sibi virlutis3 G ( Ecclesiae cogitationes accipiuntur, quibus lemporalia
conscias; quae quanto majoris fragilitatis sibi suntt plerumque disponuntur. Comparantur vero gregibus
consciae, tanto amplius Salvatorem et Redemptoremi caprainm, quia haec animalia munda sunt, et in
suum diligere satagunt. rupibus, sive in excelsis locis resupinala pascuntur :
Vers. 11. Egredimini, et videle, filim Sion, regemi quia cogitaliones sanciorum, etsi pro corporali ne-
Salomonem in diademate quo coronavil eummaier suai cessitale in temporalibus fiunt, 515 lamen in in
in die desponsationisitlius, el in die lalilim cordisejus. ternorum inlenlione non discedunt; et in ista etiam
Vox Ecclesiaeinvitantis animas lideliumad inluendumi cura, quam necessitati corporeae impendunt, quasi
quam mirabilis el speciosus sit sponsus ejus. Filims ccelumsemper inluentur. Possumus etiam per oculos
namque Sion Ecclesiae sunt, quaeet fiiisesunt Jeru- doctores Ecclesise ei praedicatores accipere, qui in
saiem, sanctae videlicet animae, supernae illius civi- corpore cui caput Christus est, summum locum te- '
tatis cives, quaeet perpetua cum angelis pace fruun- nent, et coelesliaac spirilualia prse caeteris membris
tur, et per conlemplationem gloriam Dei speculantur. vident. Per capiltos vero innumerabilem muliiiudi-
Egredimini, inquit, filim Sion, hoc est, exite dei nem simplicium fldelium in laicali ordiue constituto-
lurbulenta hujus saeculiconversatione; ut mente ex- rum intelligimus : qui etsi minus vident spirilualia,
pedita eum quem diligitis, conlemplari possitis. Et( sua lamen inultitudine el numerositnte magnum de-
videte, inquit, regem Salomonem, hoc est verumi cus praestant Ecclesise.Et bene gregibuscomparanlur
paciftcum Christum, in diademale quo coronavit eumi caprarum. Capra peccatoribus convenit, per quam
mater sua. Ac si diceret : Considerate Chrislum proj plebes fidelium actionibus saeculi deditae, quae sine.
vobis carne indutum, quam carnem de carne Virginis sTn
*
" peccato agi non possunt, intelliguntur. Bene autem
matris suae assumpsit. Diadema namque vocat car-. sequitur, Qumascenderunl de monle Galaad. Galaad
nem quam Christus assumpsit pro nobis, in quai acervus le.Mimpniiinterprelatur, juxta litteram qui-
mortuus destruxit imperium mortis, in qua etiami dem; ideo quia cum Jacob recederet de Mesopola-
resurgeus, resurgendi nobis spem contulit. De hoc; mia, persecutus est eum Laban, et die terlia reperit
diademate Apostolus ait : Vidimus Jemm per passio- eum, ibique in leslimoniura mutui fcederis acervum
nem gloria et honore coronatum( Hebr. u, 9 ). Materr lapidum erexeruni (Gen. xxxi, 46). Mystice acervus
vero swaeum coronassedicitur, quia Virgo Maria illii testimonii Christus est, in quo muliiiudo consislit
de sua carne camis materiam praebuit. In die de- omnium sanctorura, qui sunt lapides vivi, adhseren-
sponsalionis ejus, hoc est in lempore incarnationis3 cedentes les ilii vero lapidi, de quo Petrus dicit: Ad quem ac-
ejus, quando sibi Ecclesiamconjunxit, nonvel habenteml lapidem vivutn, et isli tanquam lapides vivi
maculam aut rugam (Ephes. v, 27); quando> supermdificamini(I Pelr. u, i). Greges ergo capra-
Deus homini conjunctus est. Ei in die Imtitimcordiss rura de monle Galaad ascenderunt, quia sanctorum
ejus. Laetitia enim et gaudium Chrisli, salus et re- inultitudines ad excelsa virtutum conscendunt, et
demptio humani gcneris est; juxta quod in Evangelio) Christi doctrinaro ac praecepta in omnibus sequi sa-
mullos ad fidem suam cemens confluere. In illa,, lagnnt.
<•
inquil evangelista , hora exsultavil el dixil : Confileor Vers. 2. Dentes tui sicul greges ionsarum ovium,
tibi, Pater cmliet terrm, quia abscondisliliaica sapien- quw ascenderunlde lavacro. Sicut per capillos Ecde-
tibus et prudentibus, et revelasliea parvulis (Matllt. xi,, siae innumerabilis muliiludo simplicium iidelium iu-
1073 EXPOSITIO IN CANTICACANTICORUM. 1C74
lelligitur, ita et per denles Ecclesise doctores intelli- A i, 8). Bene atutem genm non integro malo punico,
guntur. Dentibus enim cibos commolimus; et sanclii sed fragmini comparantur. Malumcniin punicutu cum
doctores bene dentibus conformantur : quia spirilua- frangitur, exlerius rubor, interius candor apparet :
les cibos, quos simplices capere nequeunt, ipsi quo- sic et sancti prsedicatores et doctores cum passionem
daminodoexponendocomminuunt.DensEcclesiseprae- Christi annuntiant, quasi rubor est exterius : cuin•
cipuus erat Petrus, cui dictum est in visione : Surge,, vero quanta utililas nostrse redemptionis inde pro '
occide, ei manduca (Act. x, 15); ac si dicerelur, eoss venerit, et quod homo per passionem Christi non
quos ad iidem convertis, occideab eo quod sunt, id1 solum a peccatis justiflcari, sed etiam quod divinum
est,ut desinant esse peccatores; et manduca, hoce consorlium raeruerit, demonstrant, quasi candidum
est transfer, vel transforma in corpus Ecclesiae.Bene3 est quod intrinsecus latet. Possunt etiam per yenas
autem hi dentes ovibus tonsis el lavacro lotis cora- Ecclesiae, martyres figurari, qui rubicundi sunt effu-
parantur. Solent enim oves post tonsionem currcntii sione sanguinis sui veluti malum punicum; sed fracto
aqua ablui, ne illotus sudor corpori adhaerescatett malo punico, candor interius apparet, quia post
scabiem generet. Tonsi ergo sunt sancli doclores ett mortem miraculis coruscant.
magistri Ecclesiae, qui ex lavacro baptismi abluti,, Vers. k. Sicut lurris David collum tuum, qummdi-
vellera, id est facultales et subslanlias suas pro Cliri- ficaia est cum propugnacutis. CoIIum sanclse Ecclesiae
sto amiserunt. Omnibus quidem lidelibus convenitt prsedicatores sancti et doctores ejus sunt. lidem enim
quod dicit: Qum ascenderuntde lavacro; nullus eniml hic designantur per collum, qui snperiusper oculos,
sine lavacro baptismi fidelis esse potest. Non auleml . vel per dentes, sancti videlicet 51(8 prsedicatores,
omnibus tonsio convenit : quia non onuies ila suntt gj qui veluli colla acceptos verbi Dei cibos nutriendo
perfecti, ut sua pro Christo valeant amittere : sed1 corpori transmittunt, et vocem prsedicationis divinae
illis specialiter hoc congruit, qui secunduui verbuml auditoribus proferunt. Vel etiam sancti doctores per
Domini vendunt oronia sua, et dant pauperibus3 collum signantur, quia sicut per collum caput et
(Matth. xix, 21), et nudi atque expediti sequuniurr caetera membra corpori conjunguntur, ita sancti do-
Christum. Tales ergo sunt dentes Ecclesiaesanclae, id1 ctores quasi mediatores siint inter Christum et reli-
est prsedicalores et minislri ejus, oves per innocen- quos quos instruunt fideles, et quasi Christum cor-
tiam abluti baptismo : voluntaria paupertale el re- pori suo, id est Ecclesise conjungunt. Hoc autem
rum spoliatione gaudentes. Sequilur. collum turri David comparalur, qui interpretatur ma-
Omnes gemetlisfelibus, et sterilis non est inter eas. nu fortis, vel visu desiderabilis, Christum significaf.
Quia gemina cbaritate et dilectione Dei et proximii Et tota quidem Ecclesia civitas David, id est inagni
praeeminent, ct hanc observari docent : vel etiaml Regis Cbristi est, qui est manu fortis : quoniam dia-
quia fidem et operationem praedicant. Et sterilis noni bolnm devicit, juxta quod Psalmista dicit : Dominus
est in eis; nullus videlicet alienus est a bonis ope- foriis el potens, Dominus polens in prmlio (Psal. xxiu,
ribus. 8). Est et visu desiderabilis : quia (ut Apostolus
Vers. 3. Sicul vitia coccinealabia tua, ei eloquiutni dicit ) in eum desiderant angeli prospicere (1 Petr.
tuum dulce. Per tabia Ecclesise, sancti praedicatores s i, 12). Turris autem civitalis hujus, illi sunt qui vel
accipiuntur, qui et per denles figurantur. Coccus au- scientia vel operaiionis perfectione cseteris praeemi-
lem sanguinis vel ignis habet speciem. Labia ergo» nent. Qummdificutaest cum propugnaculis. Propugna-
Ecclesiae (id est sancti prsedicatores) vittm coccinem, e „ cula sunt divinarum Scripturarum sacramenta, de
comparantur : quia passionem Christi assidue prae-- ^* quibus veluti jacula procedunt, quibus adversariae
dicant qui pro nostra ledemplioue sanguinem suuma repelluntur potestates.
fudit.Sive vittmcoccinemassimilantur, quia prsedica- Mille clypei pendenl ex ea, omnisarmalura forlium.
lores ardent dilectione : diligentes eos quibus verbaa Mille clypei intelligunturinnumera defensionis divinae
praedicationis impendunl, et etiam a quibus malaa prsesidia, quibus sancta vallalur et defendilur Eccle-
patiunlur. Ad hoc eliam pertinet quod Spiritus san- sia. Omnis armatura fortium, id est omnis instructio
ctus in linguis igneis apparuit ( Act. u, 5 ), quia lo-i- vel sanctse operationis vel divinse prsedicationis. Et
quentes et ardentes fecit apostolos : ardentes dile-;- bene collum Ecclesiae, hoc est praedicatores et do-
ciione, loquentes prsedicalione.Et bene vilta coccinea a ctores lurri David comparantur, quia semper quasi
dicitur; vitta enim capillos ligat et constringit, etit in bello sunt, pro defensione sanctse Ecclesise pu-
sancti doctores sua praedicatione ad unitalem fidei ii gnantes.
et dilectionis multitudinem fideliura in Ecclesia ne-i- Vers. 5. Duo ubera lua sicul duo hinnuli caprem
ctunt, et in unum decorem redigunt. Possunt eliam n gemelii. Duo ubera Ecclesiaeeosdem significant san-
per capillos, subtiles cogitationes mentis accipi. Vittaa ctos doctores. Nec mirum quod una eademque res
ergo coccinea crines ligamus, quando cogilationes s diversis figuratur modis. Sancti enim doctores oculi
nostras disciplina timoris Dei constringimus el coer- •- sunt, quia vitse vias quas ingredi debeant, subjectis
cemus. Et eloquium luum dulce. Dulce est eloquium n demonstrant- Dentessunt, quia cibos divinarum Scri-
Ecclesise, cum sancli doctores vel passionem sui li piurarum molunt et comminuunt, ut mandi possint,
Redemptoris ad memoriara reducunt, et praedicant it sciliceta simplicibus, boc est intelligi. Collum sunt,
quantum Deus hominem dilexerit, vel etiam cum ] quia capul et metnbra, boc est Christum efEcciesiam
n j)
ccelestia praemia auditoribus annunliant. conjungunt; ipsi ergo doclores sunt et ubera Eccle-
Sicut fragmen mali punici, ita genm lum, absque eo o sise quia parvulos et simplices fideles lacte verbi Dei
quod intrinsecus latet. Per genas superius diximuss nutriunt, juxta quod Apostolus simplicioribus lo-
Ecclesiam figurari. Nam cum verecundamur, ruborir quens, dicit: Non polui vobis loqui tanquam spiritua-
sanguinis in genis eiTundilur. Malum autem punicum n libus, sed quasi carnalibus; et parvulis in Christo lac
rubicunduin habet corticem, inlerius vero multitu - vobispotum dedi, nonescam(1 Cor. iu, 1, 2). Et bene
dine granorum plenum est, unde et malum granatumn non absolute ubera, sed cum additamento dicit, duo
vocatur. Per fragmen ergo mali punici, memoria a ubera, cum femina neque plus neque minus habeat
ejusdernpassionis dominicseaccipitur, quaeet in cocco o quam duo ubera; quia nimirum sancti doctores par-
soperius figuraur. Solet enim una res diversis ex-;- vulos ex ulroque populo, Judaico videlicet et gentili,
primi"figuris. Gense ergo Ecclesise fragmini mali pu- i- lacle verbi Dei nutriunt. Nam et Panlus de seipso di-
nici comparantur, quia sancti doctores venerabiliterir cit : Qui operaius esl Pelro in apostolatu cirumcisio-
agunt memoriani passionis Redemptoris sui, nec eru- l- nis, operatus esl el milii inter gentes (Gal. u, 8 ). Et
bescurit crucem ejus, imo gloriantur, dicentes cum n apte duo ubera, sicut duo Iiinnuli gemelli capreae esse
Apostolo : Mihiaulem absit gloriari, nisi in cruce Do-i- ' dicuntur, qui videlicet letus sunl et filii Salvatoris
mihi nostri Jesu Clmsli ( Gal. vi, 14 ); et alibi Apo-i- noslri Jesu Ghrisii qui superius per capreas designa-
stolus ad discipulumsuum scribens: Noli (inquit) eru-.i- tus est; haec enim animalia et aculissime videut, et
betcereerucemChristi,neque rm vinctumejus(ll Tim, t. niuria velocitate altiora conscendunt ; sic et sancti
1075 M. AURELIUSCASSIODORUS. 107C
doctores quseagenda sunt et ipsi videnl, et aliis mon- A . num. Vocat autem eam, ut venial, id est, ut in vir-
slranl, et despectis terrenis ad superna ascendere tutibus proficiat. Non solum vncat Deus animani,
nituntur, quando eam a vinculis carnis exutam ad cojlestia
Vers. 6. Qni pascuntur in liliis, donepaspirel dies, prsemiaducit; sed etiam per iniernam inspirationem,
el inclinenlur umbrm.Qui pascunlur in li.liis,hoc est, ut in virtulibus profniat, horlatur. Quot enim in
delectantur purissimis et niiidissimis -ensibus Scri- virtulibus sancli proficiunt, quasi tot passibus ad
piurariim. Donecaspiret dies, hoc est dies illa aeterna Deum tendunt. Et tertioldicit, veni, quia vult eam
veniat, quam desiderabat Psalniista, dicens : Melior perfectaro esse in cogiiatione, locutione et opere.
esl dies una in alriis tuis super mil(ia ( Psal. LXXXIII, Vel eam yocat primo, ut ad se veniat per fidem;
II) : Ei inclinentur umbrm, hoc est, transeant ince- vooat secundo, ut dignam ccelestium prsemiorum
rores el periurbaiiones bujns saiculi. Donec aspirel relribulionem jam liberata a corpore accipiat; vocat
dies, id est oriaiur dies; aspirabit enim dies, id est tertio, ul in die generalis resurrectionis jam re-
«rietur, quando verus ille Sol justitiae, id est Chrislus sumpto corpore, duplici stola perpetuo coronata
apparebit; et lunc inclinab^ntur umbm,hoc esi, pm- gaudeat.
n|a nubila luoeroris et lenebroe praeseqlis sseculi per- Coronaberis de capite Amana, de verlice Sanir ei
transibunt. S^d et si ipsam Ijtieram vejimus aspjcere, Hermon, de cubilibus leonutn, de montibuspariorum.
pulchre expressil orlum diei et noctis : nam nox nihil Amana dicunt esse monlem GiliciaeAmanuni,
esl aliud nisj unibra lerrae, quae soie descendenle qui et ipsum Taurus appellatur. Sanir vero et Hermon
sub lerras consurgil; so|e aulem iteruin tuper lerras monles sunt Judeae in quibus leones et pardi fei un-
ascendenle, incjinanlur umbrae, id est, cedit nox. "J3 turhabiiare;perquosauiemmontes,saeculipoiestates,
Pascuntur ergo in liliis donec aspirel ilies et incli- reges videlicet et principes inleliigiintur, qui veluti
nentur umhrae, quia sanctorum doctprum in praesenii monles in superbia extolluntur,et maliguisspiritibus
tantuih vita necessaria est prsedicatiqet docfrina; quasi leonibuSet pardis cubilia praebent.Maliguienini
nam in alia vita postquani apparuerit aelernadies, et leones vocantur proptersuperbiam,pardi pro-
linita fuerit nox prsesentis suxnli, non neccsse erit spiritus vel etiam propter milleartes nocendi,
doceri aliquem : quia omnes revelatq facie glariam1 pter ferocitalein, varium auimal esi. De his ergo roontibus
Domini (II Cor. 18 quia pardus
in, ) conleroplabuntiir. Unde et'• Ecclesia, qnando principes saeculiad fidem
Dominus per prophetam Jeremiam tlicit : Non uttra' coronatur Christi et non solum propter suas
docebilvir fratrem suum dicens : CognosceDomiw.m; virtules,converlunlur; sed etiam propler lalium conversationem
omnesenim cognoscentmea minimousquead maximum 1 ad saluiem remuneralur Ecclesia. Potest et hoe in
(Jcr. xxxi, 54). praesenti accipi. Nam coronatur Ecrlesia de veriice
Vadqm ad montem myrrhm, et ad collem thuris. In1 liornm montium, quando subjectis principilms ca-
myrrha camis vel 1
mortificatio, passionumpro Chrislo tholicae fidei, Ecclesia, quae antea premebatur, coro-
tolerantia; in thure vero sanctarum orationum devoiio' natur et gloriatur in Cbristo; sicut factuin nst teiu-
accipitur. Monsergo nturrhm, el collis thuris, mentes1 pore Consiantini, quando illo converso inirabiliter
sanclorum sunt, excelsaeper contemplationem. Pro- glorilicaia esl Ecclesia. Coronatur et de tubilibus
mittii ergo sponsus se ad monlem myrrhae venturum, leonum, et moniibus pardorum, quando superbo^ et
et adcollem ihuris: quia illas mentes sua yisitalione! quosque saevosae dolosos convertit, el pro illortim
visitare dignatur, quae membra sua cum vitiis et con-• quoque eonversione aeterna praemiarecipil.
cupiscpntiis morlilicant ( Gal. v, 24), quae etiam se-1 Vers. 9. Vulnerasli cor nieum, soror mea sponsa;
ipsas per sanctirum oraiionuui studja gratum Deo vulnerasti cor meum. Sponsam et sororcm suani san-
sacrificium faciuni.
Vers. 7. Tota pulchra es, amica meq, et macula' ciainCbristus dicil Ecclesiam, qu;fi e1 sponsa est, quia eam
non est in te. \ox sponsi ad amicara suam spnnsam. sibi incarnatus despondit, eamque emun-
2"ola pulchra es. Omni ( inquit) ex parte nnllam re- datam sordibus peccaioruin, dote Spiritus sancti sibi
Non enim soli doctores' conjunxit. Soror vero est, qtiia propter eam inrar-
eipis maculam, neque rugam. frater ejus lieri dignalus est, sicut resurgens a
vel perfecij quique pulchri sunt ante oculqs Dei, qui naius mulieribus : lle, nunliale (ralribus meis
summa sciemia et coptemplatione praeeminent; scd[ infirluis dixit
ctiam simplices quique lideles, qui recla fide ct bo- (Matih. xxviu, 10). CUIIIergo dicil viilneraluin se
nis operibus exornanlur, pulchri in oculis sponsi ha- sanctani cor babere, magniludinein amoris expressit, qub
suam diligit iicclcsiam. Alfirmat atiteni lioc
hent|ir. Nan], ul Psalmista dicit : Renedixitomnibus iterans et inculcans : Vulnerasti cor tneum, tst laji
qui tjnieni ftominum, pusillis cum majoribus (Psal.
dicit : iteralione quantum Ecclesiam suam diligit, ostendal.
cxiu, 13 ); iijeo Toia pulcltra es, uon tantum Qna auteni re vulneraitim sit, subjungenilo de.mon-
uiia pafs lua. Hoc idpo dicimus, non quod aliquis in strat.
praesenii vjta sine. peccato esse ppssit, cum scriptum[
sit : Nemo esl super lerram sine peccqto, nec infansi In uno oculorum tuorum, el in uno crine colli tui.
unius r/iej'(Job xiv, i) : sed ideo quia fides perfectai Per oculos Ecdesise, spiriluales sensus ycl ilociores
et pcelpstedesjderium omnem abslerget maculam le- sancios accipitnus : percrines vero miiltitudiuess iii-
vioris peccati; non enjm de gravioribus nunc ratioi 'n jectarum plebium, quibus sancta decoratur Eeclesiq.
esi, quse qui conuiiiUiint, jam sponsa Chrisli noni Et est senstts : cum tota sis pulchra, o Ecclesia, et
sunt, nec ullam liabent particulam bujus sanclse pui- ctim te ob mtilia diligam, pra;cipue lamen nitor spi-
chritudinis. Hinc est quod Joannes dicit : Qui natus iiina|iuni sensmun, et dpctoruni luorum sinceritas
esl ex Deo.npn peccql(1 Joan. iu , 6 ), subaudi, pec- me delectat, simplicilas etiam vit;c subjectaruni ple-
catp ad mortero ; non quod levi peccato quis careat, Jiium, qiiu: pie et lideliter verbis doctorum obiempe-
gine quo vita isla non ducjtur. Tota ergo pulchra est ratii. Iiene autem cum superjus pluraljter dixit ociijos
Pccli-sia , in quantum se castam et imnmneniab omni pt capillos, liic singqlariler dicit in uno oc\ilo, el jji
peccalo custodil. Si quando autem ievi peccato fu- fiiio crine; ui per hpc upitas sanctoruin do.cformu
enim coelesis doptrinsequjim
sc^fur, cita pcenitpdine el fide recta ad ccelesledesi- expriinatur. tiniias estUniis enim Dominys,ut ^po-
deiiuni in ea prisca pulchritudo reparalur. siibjectis impendunt.
517 Vers.8. VenideLibano,sponsamea,venideLi slolus dicit, w«a fides, umun bapiwna (Ephes. iy, 5),
bano, veni.Libanus mons est Phcenicis: interprelaliir nec non et una devoiiu subjectoruin fideliiini.Pdtest
aulem de Hebraeodealbatio vel candidatio; ex Graeco et hoe quod dicil, Vulnerasii cor metim, de p:>»sipi| -
auiem ihtis interprelatur. Unde et supra tibi loqui- Christi accipi. Vuluerasli cor meutn, id est, iuo
tur : Vadam ad montem myrrhae et ad collem thuris, aniore fecisli ut ego in cruce vqlnerafer. Notajidijni
collis habetur Libani. Vocat ergo sponsus sponsam vero quqd dicit, In utto. crine colli tui. Per ctiilum
suaro candidataro baptismate, dealbatam nilore om- eiiiin dixiii|us di.ctores sigi|jlicari, et crinis Ec>|esi*
liiiitn vinulum, jiagranlem suirjip sanp(arun) oratio- Oilio a(l)i;eret, qup subjectae plebes a sanctjs dp.ctp-
1077 EXPOSITIO IN CANTICACANTICORUM. 1078
ribus nnlrhuitur, ei eornm sanae doctriiuc ii.luercnt, }Avocnmus; gntlam cnncussu elisairi, roannatn voca-
ac secundum illorum praecepta vivpre satagunt. mus.
Vers. 10, Quam pulchrm suni niammm lum, soror Vers. 12. Horlus conclusus sorer mea sponsa, hor-
mea spppsq! Per mammas superius, eosdem doctores lus conclusns, (ons signatus. Sororem et sponsam
diximus figurari, qui et per oculos designantur; nam siiam Eccle-iam dicit, quam ex ancilla sororem sibi
sancti doctppegmqpimmsunt, id est sitnpljci doclrjna esse constitqii, ct d.ote Spiriius sancti pigneratam,
jiuiriiles nuirjunt; oculi sunl cuin summa quseque et sibi sponsani eifecit. HSBCergo Ecclesia hortus est:
coeleslia praedicant. Ait ergo: Quam putchrm swnt quia spiritualium virtuluin germina profert, quse in
mammmtum, spror mea sponsq! id est, quam piilchri consequeptibus aromatqm vocabulis designatr.r.
Sunl doctores tni! quoniam serrop illorum e( eloquio Conclusus vero horlus est iste: quia sancta Ecclesia
pracfirnipiet,et ppndere sensunni pretiosus est. Redemptoris Domini sui adjutorio monita est, et
Pulchriprq stinl ubera tua vino. Hic versiculus jam praesidio angelicarum virluturri vallata, nuilis ma-
superius expositus est, ubi dicjtur: Meliora sunt ubera lignonim spirituum patet insidiis. Hsec ipsa Eeclesia
tua vinOf E| iipc notandum quod Ecclesia superius est fons signqtus: fons ideo, qnia doclrinaeccelestis
ilbera sppnsj sui laudavit, dicens : Metiora sunt ubera fluentis manat, quibus omnes in Christo credentes a
tua vinp; nnnc yero vicissim sppnsus sponsae snae peccatis lavat, ei veritatis scieniia polat. Signatus
ubera exlollit, ut per hoc unitas Eccjesiaecommen- vero fons esl isle : quia sermo fidei eyangelicaeve-
detur, Ciirisip enin) capui est, et Ecclesia corpus ritatis signaculo muniiiis est, ita ut neque hapretici,
ejus; pracc.ellitenim inilium praarlicationisevangelicae neque maligni spiritus fidem catholicam violare aut
legalero sententiam. T>
] irrumpere valeant. Hic hortus, vel hic fops, id est
Et odor iinguenlorutntuorum super omnia aromafa. Ecclesia, primum in parvo Judeoe locello plantalus
Unguenta Ecclesiaesunt doctrinjae} ccelestjscharisrnata ypl exortus es,t : deinde per universum mundum
vel etiam fama virtuium, quse de Ecclesia fragrat; disseminata praedicalione areolas suas, vel rivulos
aromqta verq intelljguntur legales observaliones. suos emisit; unde seqnitur :
Super arfiniaia ergo esl odor unguentorum Ecclesiae: Vers. 13. Emissioneslum paradisus malprum puni-
quja digriitas e( fama evangeiicaeperfectionis trans- corum cum pomorum frucfibus. EmissionesEcclesjae
cendit bmnejji Jaudem legajis observationis. (ut dictum est) incrementa sunt (idei et disseminalio
Vers. ij. Favus distiUanslabia lua, sponsa. Favus prxdicationis; qnae emissionesparadisus sunt. Para-
est mel in cera; mel auiem in cera est spiritualis disus Graece, hortus Laline dicitur : quia illa primi-
inieilige.ntia jn littera. Labia ergo Ecclesiae favus tiva Ecciesia, quae in Jndaea quasi hortus fuit, per
distillans vocantur, quia sarieti doctores, qui per universum mundum multos horlos, id est Ecclesias
jalija desigpantqr, spiritualia documenta proferunt emisit. Mala autem punica, quae rubicundum habent
iusiriieniljs (jde)ibus. Nec solum iavus, sed etiam coriicem, eos signiticant qui non so)uni generali
distjllans voeantur Eeclesiae labia; distillat enim baptismo sanciilicati sunt, verum etiam qiii proprio
favus, cujri pieliis copia exuberans, janj npn potest sanguine in passione baptizali, martyres effecti sunt.
cerejs capsulisconlineri. Recteergo divina Scriplura Fruclus vero pomorum, o\ era signiflcant virtutun),
favus disti)!aqs vocalur, quja multipliciier intelli- sive eos qui ipsas virlutes opere exercent. Emissio-
gitur, et yariis sensibus exponitur, nune juxla litle- nes ergo Ecelesiaeparadisus matorum punicorum fue-
ram, nunc jux|a allegoriam, pupc juxfa moralita- runt: qnia primum locum in Ecclesia post apostoios
tem, nnric juxta anagogem, id est superiofem sen-' C martyres oblinuerunt, qui ipsam Dqmini passionem
stim. patiendo imitari studuerunt; quamvis generaliter
Mel et lac sub lingua tuq. Lac parvulis convenit, omnis multitudo paradisus malorum punicorum possit
518 ideoqpe per lac designalur siniplex doclrina, accipi, qui mala punica sunt, quia passionem sui
qiia ipitiiiin crefientium imbuitur. Mel vero, ^uod de Redemptoris semper in memoria retinent. E( sicut
rore cqeii cqpfici creditur, cqelestem et spintualem malum punicum intra unum corticem intiltitiidinem
doctrinam sigiijficai, quse perfecds et inslructis con- conlinet granorum : ita in Ecclesia multitudo flde-
venit. Sitb iinguq ergo Eccjesiae mel et MCesi: quia lium iritra fjdem dontinicae passtonis continetur.
aliquandq cbejestia mysleria perfectis, aliquando ru- Hinc Apostolus dicit : Quotquot baptixati eslis in
dibus plana et simplicia amiuntiat. Christo Jesu, in morle ipsius baptizali estis (Rom.
Et pdpr vestinientorum luorum sicut odor thuris. vi, 3). \
Vestiniepta Ecclesise sunt bonoriirn operum orna- Vers. ii. Cypri cum nardo, nardus et crocus,fistula
nienia, jujfta quod Joannes in Apocalypsi dicit: Bys- et cinnamomum cum universis lignis Libani. Cyprus
sinum enitn jpstificationes sanclorum sunt (Apoc xix, arbor esl aromatica, semen simile coriandrj habens,
8); et iri Job'.dicitur : Justttia indutus sum, et indui id est album et sublncidum, quod oleo coquilur, et
me sicut ornamenlo et diademate judicio meo (Job. inde exprimitur quod cyprus vocatur, unde regium
xxiXj \i). ?h,ure aplem diximus sanclarum oratio- unguentum paralur. Legimus in Exodo quodmanna
num mijnfji.liamdesignari. V^livnentq ergo Ecclesiae erat quasi semen album coriandri (Exod. xvi, 51).
thuri cqmpFantur : quia omnia opera Ecelesise quasi Cyprus ergo et manna unam habent signiticationem:
oraiionej sjinl; in cuncljs enim quae agit, semper T\ significant enim gratiam ccelestem tanquatn manna
Domin!;;n.'pprqcalur, et lali modo impleiur iljud de ccelestibus venientem. Cyprus ergo i'n horto Ec-
quod Dbl^inus jlicit: Qpartet semper orqre (Luc. VIJI, clesiae nascitur, cum fideles quique doceiitur graiiam
1). Ne.c serpper aiiie Dominum hoc aliter impleri coeiesiem omnibus praeferre, et per iliam salutem
pbtest, i|isi tbta nostra vita et cpnversatio talis sit, sperare. Nemo enira suis virtutibus, sed sola gratia
u,t in cpnspectu Pei oratio deputetur. Thus arbpr Dei salvari pofest. Nardus typus est dominicae pas-
esl Arabiae, portice et folio lauro similis, succum sionis, unde et Maria Magijalena nardo pistjca caput
amygdalae njp.doemiitens, qui his in anno coliigitur, et pedes Jesu unxit (Joan. xn, 3). Nardus ergo in
in autumho et vere. ln autumnali collectione praepa- horto Ecclesise est, cum saucti qujque meinoriam
ranlqr arbpres ipcisjs corticibus flagrantissimo aesta- dominicae passionis venerantur, eique gralias agunt
lis ardore, ac sic prosiliente spuma pingui quae quod in tantum eos dilexerit, ut pro eorum salute
concreta depsaliir, ubi natiira leci poscat, tegeie el liberatione mortem susciperet. Nqrdiis et crocus.
palmea excipiejite. Quod in arbore hsesit, ierro de- Crc-cusaurosi coloris habet uoreiiij ideoque significat
pectitur; jdeoque videturcorticeum esse purissimum, charitatem. Sicut enim aurum inter oinnia metalta
id est candiduni thus. Sccunda vintlemia est vere, ad pretiosius est, ita charitas inier omnes virtutes pri- ?
eam bieme incisis corticibus, rubrum hoc exif, nec malum tenet, dicente Apostolo : Nunc auiem manent ,,
coniparandiim priori. Creditur et novellse ar- fides, spes, churitas, mujor aulem his esl charilas 15
boris candidips esse,sed veteris odoratius. Quod (/ Cor. XIII,15). Cum nardo ergo crocus in horto '
ex eo rotunditate guttae pependit, mascu|uro Eceicsiae nascittir, cum membra Cbristi, hoc est
 1079 M. AURELIUS CASSIODORUS.
fideles quique charitatem Dei et proximi efficaciter A j polest. Nam inler fontem et puleum hoc distat, quod
lenere student. Crocus aulem fertur ignitas febres ibns et in imo et in superficie terrae dicitur esse,
refrigerare : sic vera charitas ardorem concupiscen- puteus vero semper est inimo. Ecclesia ergo fons
tiae saecularis el carnalis refrigcrat, et dilectionem est et puteus: quia mysteria Dei in quibusdam veluti
Dei et proximi in mente accendit. Fistula et cinnamo- fons facile capiuntur; in quibusdam vero cum diffi-
mum. Fhtula brevis est arbuscula quse et casia vo- cultale tanquam aquse puteo extrahuntur. Aqumvi-
catur, cortice purpureo; significat sanctos in Ecclesia ventes ipsa mysteria designant Scripturarum, quae
humilitate et patientia praecipuos, pauperes videlicet in se cuelestem habent virtulem. At conlra cisternae
spiritu, qiiorum est regnum ccelorum (Matlh. v, 3). vocanlur, id est collectiones aquarum, documenta
Purpureus autem cortex significat similitudinem haerelicorum, de quibus Dominus per prophetam :
passionis Chrisli, quam humiies spiritu semper in Me dereliquerunt fonlem aqum vivm, et foderunt sibi
corde retinent, vel quam ill.i qui in vera humilitale cislernas, cisternas dissipatas, qumconlinerenon vatent
fundantur, in corde semper retinentes, imitari sata- aqnas(Jer. n, 13). Hse fluentes aqum fluunt impelu
gunt. Cinnamomumet ipsa brevis est arbuscula, sed de Libano, hoc est, manant de Ecclesia, quaealbata
mirse virlutis et odoris, ideoque profectum designant est et candidata baplismate et bonis operibus, quod
hurailitatis, quae et per (istulam designatur. Fislula Libanus interpretaiur. De hoc Libano (hoc est de
ergo el cinnamomumin Ecclesia sunt, cum sancli Ecclesia) fluunt, hoc est, emanant aqum doctrinarum
Dei humilitatem et patientiam, 519 et '" corde ccelestium, et hoc cum impetu, id est cum quadam
veraciler tenent, et foris aliis ostendunt. Quod autem virtute, qua omnia hsereticorum figmenta destruan-
fistula rubicundura habet corticem, cinnamomumvero -j,"* lur et subvertantur. Hinc et Psalmista : Ftuminis
cinericeum habet colorem, significat quod sancli impetus tmtifical civilalem Dei (Psal. XLV,5), id est
Dei quanlo plus sunt memores passionis Redemptoris virlus divinorum eloquiorura.
sui, tanto in oculis suis viliores et despectiores sunt, Vers. 16. Surge, Aquito, et veni, Ausler : perfla
dicenles cum Abraham : Loquar ad Dominummeum horlum meum, el fluant aromaia illius. Enuraeratis
quamvissim cinis et pulvis (Gen. xvut, 27); et cum Ecclesiae virtutibus sub nomine aromatum, sciens
Job : Idcirco me reprehendo, el ago pmnitentiam in Dominus qui est sponsus el redemplor Ecclesise,
favilla et cinere (Job XLU,6). Cum universis lignis ipsam Ecclesiam persecutionibus esse multiplican-
Libani. Ligna Libani pulchritudine et proceritate ac dam, subsequenter ipsam quodammodo jubet venire,
robore praeeminent, ideoque significanl doctores et persecutionem non prsecipiendo, sed permittendo.
perfectos quosque in Ecclesia, de quihus superius Surge (inquit), Aquilo, et veni, Auster. Per Aquilonem
domus Ecclesiae legitur facta, dicenle eadem Eccle- et Austrum flatus perseculionum el perturbationnm
6ia : Ligna domorum nostrarum cedrina, laquearia intelliguntur contra Ecclesiam ssevientium. Aquilo
noslra cypressina (Cant. i, 16): quia videlicet sancti qtiidem frigidissimus ventus est, Auster calidus; et
doctores praedicalione sua Ecclesiam muuiunl. Cum ideo per Aquilonem terrores et minae designantur,
listula ergo et cinnamomo uuiversa ligna Lihani in per Austrum blandimentorum decipulse, quibus duo-
horto Ecclesiae memoranlur : quia sive humiles et bus modis probatur Ecclesia, terroribus videlicet et
palienies, sive perfecti quique doctores eamdem blandimentis. Quod autem dicit: Surge, Aquilo, et
fidem habent in Ecclesia, et eamdem beatitudinem veni, Ausler, non imperat malis, nec cogit eos ad
exspectant. mala facienda; sed permittit, et facultatem illis dat, ut
Myrrha et aloe cum omnibusprimis unguenlis.Myr- Q ( possint ssevire conlra Ecclesiam; quatenus per illo-
rha arbor est cujus succus slacle dicitur, tantse vir- rum malitiam Ecclesia probetur, et illi gravius pu-
tutis, ut quidquid eo tactum fuerit, abomni putredine niantur. Novit enim Dominus malis hominum bona
et verroibus servetur illaesum. Aloe arbor est sua- qusedamfacere; sed ipsam persecutionem in polestate
vissimi odoris, atleo ut vice thymiamaiis altaribus sua habet, ut non tantum saeviant quanlum volunt;
adoleatur. Habet vero succtim amarissimum, resi- unde scriptum est: Qui facit ventispondus (Job xxvm,
stenlem putredini et vermibus. Hinc et in passione 25): quia videlicet (latibus persecutionum modum
Domini Nicodemus delulisse dicitur mixturam myr- imponit quemdam, juxta quod Apostolus dicit: Faciel
rhae et aloes quasi libras centum (Joan. xix, 39). cum tenladone eliam proventum, ul possitis suslinere
Per has ergo arbores designatur carnis continentia (I Cor. x, 13). Perfla (inquit) hortum meum, hoc est
et caslimonia. Nam putrecloluxuriam solet designare, Ecelesiam meam, el fluant aromata illius, hoc est,
juxla quod propheta de quibusdam dicit: Cotnpu- fragrantia virtutum et odor bonorum operum ex illa
truerunt jumenta in slercoresuo (Joel. l, 17). In horto procedat. Quo enim acerbius Ecclesia concutilur, eo
ergo Ecclesiaesunl myrrlia el aloe, hoc est, inentes majorem virtutum odorem ex se emittil.
ccelestes et omnis corruptionis immunes, audientes
ab Apostoio : Pacem seclamini cum otnnibus, et casli- CAPUT V.
moniam, sine qua nemovidebitDeum (Hebr. xn, 14). Vers. 1. Veniat-dileclus meus in hortum suum, ut
Cum omnibusprimis unguenlis. Prima unguenla, quid comedat fruclum pomorumsuorum. Audiens Ecclesia
melius quam charitas inlelligunlnr? de qua Aposlolus persecutionem vocari, tanquam se praeparans contra
dicit : Adhuc excellentiorem viam vobis demonslro. adversa, dicit: Veniai dilectus meus in hortum suum,
(/ Cor. xu, 51); ac deinde : Si tinguis (inquil) homi- "J hoc est, Christus sponsus meus veniat, quem loto
num Joquar el angelorum, charitatem aulem non ha- corde diligo, ad Ecclesiani suam, ut comedal
beam, nihil mihi prodest (I Cor. xui, 1). Post myr- fruclum pomorum suorum, hoc est, delectelur atque
rham aulem et aloen bene prima unguenta ponunlur: pascalur bonis operibus fidelium suorum. Nam cibus
quia post carnis continentiam succedit vera charitas; Domini, bona nostra opera sunl, sicut ipse fidem
quae Deus est, qua Deus super omnia diligitur Samaritanorum vel gentium intuens, dixit discipulis
(I Joan. iv, 16). Neque enim illi qui mimdana di- suis : JEgocibum habeo manducare quem vot nescitit
lectione tenentur, hoc est, qui voluptaiibiis et ille- (Joan. IV,32).
cebris adhoc delectantur, hujus charitatis participes; Veni in horlum meum, soror mea sponsa. Deside-
esse possnnt. ranti Ecclesise ut ad se veniat sponsus respondet se
Vers. 15. Fons horlorum, puleus aquarum viven- jam hoc fecisse. Ego (inquit) jam veni. Nam veni,
lium, qumfluunl impelu de Libano. Fons hortorum,, hic, non est imperanlis, sed prseteriti temporis in-
ipsa est primitiva Ecclesia, qua; veritatis scientiai dicalivum. 0 soror mea sponsa, 520 iam veni <»
hortos, id est Ecclesias per universum mundum dis- hortura raeum, jam visilavi Ecclesiam meam; sed et
seminatas irrigat; ipsa est et puteus aquurum yiven- quotidie visilo, el virlutum illius pomis pascor atque
tium : quia scientia veritatis quse est Ecclesia , ini odore fruor. Venio ad eam, ut errantes corrigam,
quibusdam quasi fons est ubi patet, in quibusdamI infirmantes roborero, dubios confirmem, et per/ecios
quasi puieus ubi latet, ei ad liquidum percipi noni quosque prsemiis coelestibusdonem.
 1081 EXPOSITIOIN CANTICACANTICORUM. 1083
Mettui myrrham meam cum aromalibusmeis. Per'AA Vox dilecti mei pulsantis. Putsat dileclus, cuin
myrrham designantur illi qui roarlyrio vitam finie- Christtis fideles suos ad profectum virlutuin horta-
runt, vel etiam carnem suam cum vitiis et concu- tur; sive putsat, cum eos ut proximos prsedicando
piscenliis crucifixerunt (Gat. v, 24). Aromata vero» lucrentur, admonet. Et est tertia pulsatio, qua pulsat
sunt opera sanctarum virtutum, bonaeoperationis odo- electos suos Dominus, cum per aegritudinis mole-
ribus fragrantia. Melil ergo Dominus myrrham cumi stiam esse mortem vicinam designat; de qua pulsa-
aromatibussuis, quando sanctos martyres vel reli- lione in Evangelio dicilur : Ut cum venerit et pulsa-
quos electos bonis operibus insignes, ab bac vitai verit confestimaperianl ei (Luc. xn, 36). Sed hoc loco
falce mortis prsecidit, atque ad maturitatem bonorumi putsare dicitur, hoc est, Ecclesiara ad opus praedica-
operum perductos in borrea supernse palrise re- tionis instigare.
condit. Aperi milii, soror mea, amica mea, columba mea,
Comedifavummeumcummelle meo,bibi vinum cumi immaculalamea. Aperi mihi, soror mea. Soror, quia
lacte meo. Per favum et vinum sancti praedicatores : cobaeres es regni mei facla; amka mea, quia de jugo
figurantur: per mel vero et lac boni auditores. Favus; servitutis liberata, arcana veritatis meaecognovisli;
enim sunt praedicatores,qui arcana et intima Scri- columbamea, quia Spiritus mei dote es sanctificaia;
pturarum mysleria quasi mella de favis producunt, immaculaia tnea, quia effusione mei sanguinis ab
cum ea praedicandoaliis manifestant. Mel vero bonii omni peccatorum macula purgata es. Aperi mihi, hoc
auditores sunt: quia dulc dinem verbi Dei attente est, de quiete et otio dulcedinis et contemplationis
suscipere, eaque delectabiliter pasci student. Vinum egredere ad opus praedicationis.
sunt ipsi praedicatores, qui et favus : quia fortia sa-1TJ Quia caput meum plenum est rore, et cincinnimei
cramenta Scripturarum annunliant. Lac vero sunl guttis nociium. Caput Ecclesiae (ut Apostolus dicit)
infirmi quique auditores, quibus aperta mysteria Christus est (Ephes. v, 23); cincinni vero sunt in-
quasi lac conveniunl. Cum ergo horum omnium vita tiinaecogilalionessanctorum, quae non laxe et disso-
diversis studiis agatur, el horura omnium bona iu- lute fluunt, sed vinculo limoris et amoris Dei colli-
tentione Redempior pascitur et delectatur; et sic gantur. Rosveroet gulimnocliumhoc loco tenebrosas
quasi favum cum melle comedil, et vinum cum lacte et infidelitate plenas, frigidasque mentes designant.
bibit. Possumus lioc eliain ad mortem eleclorum Caput ergo sponsi plenum esl rore, cum saeculares
referre, quos Dominus comedit, cum ad aeternam quique a charitate Dei torpescunt, et juxta quod
vitam per mortem vocat, et corpori suo, hoc est Dominus dicit : Abundantepeccatorefrigescilcharilas
societati eleciorum in illa jam ccelesti felicitate Ise- (Maith. xxiv, 12). Et cum tales sanctos Dei ccelestia
lantium conjungit. Quod si hoc de morte sancloruui meditanles persequuntur et odimit, quasi cincinni
accipimus, debemus in vino eos accipere, qtiorum sponsipleni sunt guttis noclium.Cum ergo tales mul-
animaejam ceolesti felicitate gloriantur; in (avo vero liplicantur el gravant Ecclesiam, tunc sponsus ad-
eos qui jam corpore et anima in illa beatitudine monet sponsam suam ul surgal et operi praedicalionis
gaudent, quales sunt illi qui cum Dominosurrexe- insislat.
runt (Matth. xxvn, 52). Vers. 5. Exspoliavime Umicamea,quomodoindum
Comedile,amici, et bibite,el inebriamini,charissimi. illa? Provocata Ecclesia a sponso suo ad officium
Non solum Dominus profectu sanclorum gaudet, prsedicationis, respondet: Exspoliavitnetunica tnea:
verura etiam nos hortatur ut illorum vinutibus gau- quomodoinduar illa? Exui ine curis et occupationibtis
deamus, et illos imilemur : Comedite (inquiens),, C i hujus sseculi, sine quibus officium praedicalionisaut
amici, hoc est fideles mei, qui amici estis faciendoi vix aut nullalenus agitur, et quomodo fieri putest ut
quse jubeo; charissimimei estis, perfecta me animii iterum ad ea quse deserui revertar? Nani qui se ad
charitale diligendo. Comediteergo (inquit) et bibite, officium prsedicationis adaptat suscipiendum, debet
id esl, sanctorum bonis actibus congaudete, et illos; quoque temporalia subdilis providere, quse sine
vobis ad imitandum proponite. Notandum vero quodI magna sollicitudine agi non possunt. Quod autem
dicit, bibite et inebriamini. Ebrietas aliquando ini tunica solliciludines et curas sseculisignificet, Domi-
Scripturis pro saluritate ponitur, sicut de fralribus; nus ostendit in Evangelio : El qui in lecto est non
Joseph dictum est: Biberunl et inebriati sunl coramt deteendat loltere lunicam suam (Matih. xxiv, 18);
eo (Gen. XLHI,34); et Psalmisla : Vititasti terram, quod est aperte dicere : Qui in sublimi contemplatio-
el inebriasti eam (Psat. LXIV,16), id est, satiasti et; nis arce consistit, non descendat ut toliat tunicain
replesti. Hortatur ergo nos ut non solum comedamus; 521 suam, id est, non descendat tollere curas sae-
et bibamus, verum eliam saturemur : quia sunt qui- culi; hoc est, ne ilerum occupationibussxculi im-
dam qui comedunt el non salurantur, quia videlicet; plicetur. Timet ergo Ecclesia vel anima quseqtie
deleclabililer praedieaiionem divinam audiunt,sed I saucia hac lunica exui, et in contemplaiioue sui
negligenter obliviscunlur, nec ad effeclum boni Conditoris requiescens, iterum reindui et sscculari-
operis quod audicrint perducunt. Comeduntauierni bus negotiis occupari.
et satur3ntur qui verba vitae quae audiunt, in inter- Lauf pedes meos, quomodoinquinabo illos ? Luvi
nis sensibus recondunt el opere implere salagunt; pedesmeos, hoc est, aciiones quibus nunquam pul-
de quibus Psalmista dicit: Edenl pauperes el salura- Tj, ] verem tangere, hoc est, lerrena agere consueveram,
buntur (Psal. xxi, 27). Si vero (ut superius dictumi dignis pcenitentiaefletibus ablni, adeo ut nihil nuuc
est) de morte sanctorum hoc acceperimus, amicietl nisi divina me libeat cogitare. Quomodoinquinabo
charissimiipsi sunl angelici spirilus, quos jubet Do- illos? id est, quomodo (ieri potest, ut iterum ad r.u-
minus congratulari electis suis, cum ab bac vita; gitanda caduca et lerrena redeam, quae nuuc in oc-
ad acternsebeatitudinis requiem iransferuntur, juxla cupato et libero corde divino friior conttiitu?
quod in evangelica parabola legitur : Congratulamini i Vers. 4. Dtleclusmeusmisit manum suatn per (o-
mihi, quia inveni ovem meam qum perierat (Luc. ramen, et venter meus inlremuit ad taclum ejus. Di-
xv, 6). leclus tnanum per foramen mittil et venlrem tangi;,
Vers. 2. Ego dormioel cor meum vigilat. Vox Ec- cuui inlerna Condilor inspiratione cor visitat, ct ad
clesiae, Ego dormio: quia aiiquantula pace largientei profectum virtutum accendit: seti eliam cum nos ad
Sponso meo requiesco, nec lales patior piessuras; memoriam operum suorum revocat, ul cogitemus:
quales primitiva Ecclesia, et ideo cor meum vigilat, quia cum Deus esset, pro nobis liomo fieri dignatus
quia securius concessa mihi pace amori sponsi meii est; ut lerrena noslra suscipiens, ccelesies nos lace-
inhaereo,et ad illum oculos cordis mei intendo. Sed1 ret, et moriendo pro nobis vitam aelernainnobis do-
quia iioc lempus non est requiei, sed potius laboris; naret. Ouod cum fit,] venler iniremil : quia cum
et cerlaminis, rursus sponsus Ecclesiam ad labo- talia cogilare incipimus, cordis nostri arcana se
res excitat, et ad prsedicalionis certamen horta- concutiuiit, dum stupere incipirous, quanla digna-
tur. tione hsec Conditor pro nobis agere dignatus esi
1083 M. AURELIUSCASSIODflRUS. 1084
Nam quod venter cor significet, oslendit propheta .A tqrum qslensurum promittit : vel etiam HOHrespon-
dicens : Venfremmeum, ventremtneum doieo (Jer. iv, del, id egt, nop exaudil, ad hoc ut libito sno san-
19); quod quid esset ostendit, dicens: Sensus cordis clus, quigque vineujjs corporis exuatur et liber am-
mei dissipati sunt. plexibus gppnsi sui demnlceatur. Nam quando Apo-
Vers. 5. Su)'rea;i,u(qperiremdileplomeo. Aperimus slohis dicebal : Cupio dissolvi et esse cum Chrislo
dilectp non solum cuiu adventum ejus suscipimus, (Philip. i, 23), quasi quaerebat inbaerere sponso
veruin etiam cum aliis prscdicamus; el eos qui per guo, pt vocabaf illurn desiderio menlis; sed tanien
nialitiain peclus clauserant, noslra praedicatione non respondebatilli, quia non statim de corpore eum
conversos, facimus ut ipsi quoque januam cordis liberabat, sed adliuc laboribusexerceri, el utilitalibus
Cbristo aperiant. Bene autem primo dicitur, Sur- Ecclesiaeinspdare permittebat.
rexi; deinde, ul aperirem dileclo meo. Qui enirn prae- Vers. 7. Invenerunl mecustodesqui circutneuulci-
dicando aliornm corda Christo vult aperire, prius vitatem; percusserunlme el vulnerqveruntme. Vigiles
debel surgefe, hoc est, ad studium bonorum operum qui custodjunt civiiaiem, sancti snnt doctores, qui
erigi, et opere implere quod prsedicat: ne (ortealiis civitatem Pei (id est Ecclesiam) circumeunl, pervi-
prmdkans, ipse reprbbus efficiatur (I Cor. ix, 27); gilem ejus curam agentes, quo illam el ab advcrsa-
hinc ot Lucas de Dominodicil: Qum ccepitJesus (a- riis tueanlur, et verbp suo vel exeinplo ad ccelestia
cere el docerelAci. i, 1); prius dicit facere , deinde desideria accendant. Inveniunt ergo sponsam dile-
docere. ctum quaerentem, cuni saiicti doctores animam cos-
Manus mem dislillaverunt myrrham, e.t digiti mei lestibus desideriis intentam, et praesenles verbo vel
pleni myrrha probalissima. Per manus quibus opera- j» absentes, sacris Scriplnris suis instittiunt el infor-
mur, ipsa operatio designatur; per digitos vero dis- ipant. Percutserunt (inqtiit) et vulneraveruntme. Yer-
cretio operationis: quia in nullo membro tantne buni Dei gladios est, dicenle Aposlolo : Viuus est
sunt distincliones arliculorum, quantae in digitis. sermo Dei et efficqx, el penetrabilior omni gladio
Manus Ecclesise myrrham slillanl, cum praedicatores ancipili, el pertingens vsque ad divisionem animm
ejuscontinenliaeet mnrlificationi cariiis suae operam ac spiriiiis (Bebr. iv, 12). Hoc gladio sponsa per-
dant, dicentes cum Apostolo : Casligocorpus meum, cuiitur et viilneratiir, quando praedicatoris sermo
el in serviiulemredigo (II Cor. IX, 27). Sive cnm pro de Peo loquilur, el auditores veluti quodam spiculo
Christo mnri parati sunt; sicut Joannes dicit: Si pompunclionis et amoris transfodit.
Chrisiuspro nobis anitnatn suam posuit, ei nos dtbe- 522 Tulerunt pollium meum mihi cuslodesmuro-
mus pro fralribus animas ponere(I Joan. m, 16). Di- rum. Hochic pallium,quodsuperius tunica intelligilur,
giti vero sunt p!eni myrrha probalissima, cum ipsum ubi dicitur : Exspoliavimelunica mea, legmine vide-
optis inortificationis subtiliter discernimus, utrum licet saeculariiim dcsideriorum, quod ciistodes aufe-
pro inluitu supernae merceJis fiat, an pro laudibus runt : quia quidquid de amove praesenlis saeculiin
saeculi. Qui enim pro humanis favoribus jejiinat, vel mepte alictijus remanserit, totum sancti doctores
ahslinenlisesive continenliseoperibus insistit, in ma- anferunt, eleam solummodosponsum suumChristum
nibus quidem myrrham habet, sed in digitis non diligere faciunt. Hi tales possunt dicere cum Aposlo-
habet: quia non discernit quare hoc faciat; de qui- 1D: Mihi mundus cruci/ixus esl, el ego mundo (Gal.
bus Dominusdieit : Amendicovobis, receperunt mer- vi, 14). Custodesmurarum. Muri civiiatis sunt sancti
cedemsuatn (Matili. vi, 2). Sive manus sponsaedisiil- doctores Ecclesiae.Cutlodesautem murorum illi siinl
lant myrrham, cum operibus sanctae Ecelesiae,casti- C qui eliam eos instrutint t|ui aliis quoque praeesse
monise vel sanctaecomineniiaeseipsos aptant. possunl, qualis erat Paulus, qui Tiiuoiheum et '!i-
Vers. 6. Pessulum oslii mei apcrui dileclomeo, at tum, muros utique hujus civitatis, insiruebai et cu-
ille declinaveralalque transierat. 1'essulumostii ape- stodiebat, hoc est, exhoriabalur ad perfectionem
rit, cuin Ecclesia vel fidelis qusequeanima cor ad- boni operis.
venienti Condilori pandit. At ille declinaverat atque Vers. 8. Adjuro vos, filimJerusalem, si inveneritis
transierat. Plerumque enim cum spiritualia quaeque dileclum meum, ut nunlielis ei quia amore iangueo.
traclare volumus, quanto subtilitis intendimus, tanto Filim Jerusalem sunt animcefideles, qtiae vel adhuc
acies cordis reverberalur; unde Salomondicit: Dixi, in praesentiperegrinaniur, vel etiam Christo fruun-
sapiens efficiar, el ipsa longius tecessit a me (Eccl. tur, vel quaequandoque lacie ad faciem cnntempla-
VII, 24); Psalmista quoqtie dicil : AccedetItamoad turae sunt Chrislum. Vel filimJeusalem sunt cives
cor allum, el exallabilur Deus (Psal. LXIH,8). Qnantp illius supernae civitatis, in qua est summa pax et
enim quisque inagis ad conicmplationem divinah) felicitas divinse conlemplalionis. Sed hoc loco filias
purificatione carnis cor sustollii, lanto altius quod Jerusalem, animas debemus accipere Deutn deside-
quaireb.it, esse invenil. Dicit ergo : Ilte declinaverat rantes, sed adhuc in hac peregrinatione versantes.
atque iransierat, quia nemo eum in praesenlivila, sic- Adjurat ergo sponsa filias Jerusalem ut nuntient
uti est, comprehendere |v>test. sponso quia amore languet, cutn anima fidelis fideles
Animamea liquefacla esl, ut dileclus toculus est. aiios Deumdesideranles adjurat ul Christo insinuent,
Quanto (inquit) vicinius adventum sponsi mei per- <iquo nuntieut sub illam amore teneri. Bene aulem
sensi ad lacluin secretae inspiraiionis, tanio magis „1 se amore Ianguere dicit. Quantn enim magis superna
quidquid in me erat frigidum, incaluit, ita ut niliil desiderare cceperii, lanio erga ea quae mundi sunt,
jam libeat nisi in lacrynias resolvi. Loquilur enitn langitescit. Nec mirum si tales languere dicuniur,
sponsus, cum iuterna sui inspiratione Cluistus san- cuni Apostoluseos mortuos dical: Moriui, inquiens,
ctam animam inspirai, eique coelestc desiderium cstis, el vila veslraabscondilaesi cum Chrisio (Coloss.
suggerit, et ita eo loquente liquelit: quia quo magis III, 3). Ita ergo adjuranli sponsa; respondent filiae
coelestibus afliatur desidenis, co amplius lerrenis Jerusalem.
emoriiur el quasi insensibilis nunidn effieiiur, so- Vers. 9. Qua/is esl dileclus luusex dileclo, o pul-
lumque coelesti desiderio vivil. Hoc est quod eiiam cherrimamulierum? qualis esl dilectus tuus ex dilecto,
per proplietam dicitur : Quis cmcus nisi servus ijiiia sic adjurasti nos? Hoc-tunc fit, quando quis
meus? Quis surdus, nisi ad quem nunliosmeosmisi? lidelis fratrem fidelem alloquilur, et invicem sibi
{isai. XLII,19). ccelesiium desideriorum verba suggerunt, quibus se
Qumsivi,el non inveniillum : vocavi, el non respon- ad sujiernorum amorem accendunt. Indica mihi, in-
dit mihi. Ingeminat iterum causam doloiis sui. quit, jam desideranli, jam ad visionem Conditoris
Omnibus quidem se pie quaerenlibus arlesl Domintis niei pervenire cupienti, qualis est dilectus tuus, boc
semper : se invocantibus respondet, id est, ad salu- esi, (|ii3liter Christus amari debeat. Jani dudum, in-
tem exaudit; sed plerumquc fidelem auimam se de- quit, illum limere ccepi; sed jam charitate timorem
siderantem, et ad se vcnire cupieiuem nou exaudit, cxpellente, opto audire veiba quibus ad amorem
ad hoc ul ita se ei praesenti oslendat, sicut sc in lu- jllius accendar. Tu ergo quae illum jam amore quse-
 108S EXPOSITIO IN CAt^TICACANTICORUM. 1080
ris, ejnsq!!.eamore langnes, djc mihi : Qualis est.A amplius quam vile sit qmne creatum, in ejqs com-
dilecliis tuut ex dileclq. Dileclusex dilecto, Filius est paratione aspiciunl, et ideo nigrm quasi corvusesse
ex Patre, sicui est Deus de Deo, lumen de lumine. dicuntur.
Vel etjain. diiectus tuus ex dilecto, Christus est ex 523 Vers. 12. Oculi ejus sicul columbmsuper rivu-
ea parie, qua diligendusest, non ex ea qua fimendus, los cufukirum, qum tqcte sunl lotm.Oculi ejus dona sunt
Nam tjmef.eniagis iniperfeetprum est, quos timor a Spirjtus sancti; quod pstendit Joannes in Apocalypsi,
peccatis reyocat: amare vero perfectbrum. Jamergo dicens : Vidi agnumianquam occisum, habeniemcor-
interrogat, Quqlis sil dilectusex dilecto, id est, qua- nua septetn, et oculos seplem, qui sunl septem spirilus
lifer Clipisiijsamari debeat, vel qualis sil erga illos Dei missi in omnetn terram (Apoc. v, 6). Unde et
qui illum tantnm amarc nnverung. bene columbis super riyulos aquarum compafantur,
Vers,,ip. Dileclusmeus candidus et rubicundus, ele- quia Spirilus sanctus piuis et sinceris menlibtts dele-
cluscx ptuUibut.Vox respondentjs Ecclesiae : Dilectus ctatur. Non enim super stagqa vel paludes, sed super
meus cqndidus et rubicundus : candidus virginitale, rivnlos aquarum columbaeresident: quia (ut dictum
rubicundus passione, Candidus, quia sine peccato ; est) Spiritus sanctus castas et mundas mentes sibi
n m sine peccalo est conversatus : Peccnlum epim habitaculum facit. Qum lacte sunt lotm: quia (ul
non fecit, nec inveptus cst dolus in ore ejus (I Pelr. u, dictum est) Spiritus sanclus lactis nomine, id est
22). Rubkundus, quia lavil nps a peccatis nostrisin Dei gratia intelligitur, quae per Spiritum sanctum
sanyuinesuQ (Apoc.i, ,f>).Eleclus exmillibus. Singu- Ecclesiae tribuilur, et qua veluti Jacte parvuli, ila
lari enim gratia homo Christus in omni humani ge- Ecclesia nulritur. Possumus et per oculos sponsi
neris massa refulsit : quia per illum propnsuit Deus n doclores Ecclesise accipere, qui columbis comparan-
salvare g.enus hunianuin, et ipse esj, Mediator Dei tur prppter innpcenliam et simplicitatetn. H* co-
el hominum homo Jesus Christus (1 fim. u, 5); de lumbmsuper rivulos resident, ut adventum accipitris
quo Psalmjsta : Non est qui fqdat bonum, non e t us- a longe prospiciant et praecaveant : sic et sancti do-
que ad unum (Psal. xin, 3); et Sajomon : Vtrum ctores aqua baplismaiis perfusi, nitore caslitaiis et
de mille unum reperi (Eccle. vn, 29), id est Chri- sanctimonise dealbati sunl.
stum ; et ipse jn psalmo : Singulariter sum ego donec El residenl juxla fluenla ptenissima, hpc est. juxta
transeam (Psql. C%L;10). Electus ergo ex millitus, Scripturarum exuberantem scienliam. Si qnid vero
quia ex omni multilndine sanctorum solus dignus putamus distare inter rivulos et (luenta plenissinia,
fujt audire : ffic est Filius meus dileclus, in quo milii dicendum est per rivulos , Veleris Testamenti; scrj-
complacui(0atlh. III, 17). pturas designafi; per fluenla picnissinia, copiosam
Vers. 11. Capul ejus aurum opiimuni.Caput sponsi sancti Evangelii docirinani accipi. Istaeergb coluinbse
Deus est, juxta qqod Apostolus dicit : Caput Chrisli et super rivulos aquarum sunt, ct juxla fluenla ple-
Deus (lCor. xi, 3) i Q»odaurq pplinio comparaiur, nissima resident : quia sancti doctores assidu • lam
quia sjcut, ajprum oinnibps ipetallis pretiosius est, Veteris Testanienti quam Novi mysleria perscru-
jta Deus omnipotpns a se faclis bonis prapcellt et laniur.
supereminet; unde Dominus ; JVenjobonus, nisi solus Vers. 13. Genm illius sicui areolm aromalum con-
Deus (Mqrc. x, 18). Caput ergp spoqsi aurum opt\- siim a pigmentariis. Genm sponsi, mpdesta Cliristi
mum pst, quia Dej bonitas est ineffabilis, omnipm pietas, vcl severitas, sive habitus vultus illius acct-
rcruni bpnitatem transcendens: quia nihil bonum nisi pilur; nam in genis viri laeiilia, vel modestia, seve-
participafipne bujus sunnni boni. !P riias quqque et pieias deprehenditur. Ideoque in
Comm ejus sicut elaim palniarum. Cptnm sppnsi genis sponsj jusle habitus vultus Redempioris noslri
stmt multi udines fidelium, per fideni et diiecljo.oeui accipilur. Genmenim illius eranl, cnni exsujlaret in
Deo adliserentps, quaeelat;s palmarum coitiparautur. spiritu, ut Evangelium dicit, vel ctim fleret super
Elalm pqlmarum sunt rami producliores et excellen- mortuum Lazarum (Joqn. xi, 3,'i), vel cum doleret
tiores, interdurn aureosi coloris, crispanles etsem- super perjturain Jerusaiem (Luc. xix, 41), et plura
per ad excelsa tendentes,fet nunquam virorem suum id genns.Jlae genm sponsi areolis aroniatuiu conipa-
amiltenies. f ales ergo dicit comas sponsi sui Eccle- rantur; sicnt eiiim areolse aromatum bpiime cqnipo-
sia, crjspas yjdelicet et rutilas. Nonnulli dicupt ela- sitae <3t pfrJifiatse, aspeclum intuentium delectant,
las paiinaruin speciem arburis esse arojn,aticae,quam eisque pdqpis sui gfatiam propinant : ita Chrisii
Laijne apietem sive spatas vocant; nam Graeceabies mansuetiido et absentes fijna , et praesente^,rt ipsa
Di.Tndicitur, JSslautem species haec apta conlicien- delectabat, ei ad sui dileciionem provocabat. Hae
dis ungnenlis. Abietem vero liic non magnam iliaui qreolm q pigmentariis consilw sunt. Pigmentarii sunt
arborepi qijse est pavigiis e| dpmibus apta, sed (nj; propheiae vel apostoli, quoruin alleri haec oinnia
diximus) speciem aromaticae arbbris debemns acci- futura, alterijam facla descripserunl."
pcre. Ilaecjiista litteram de elafis palinarum. Cqnia? Labiq illius lilia dislUlantia myrrham primam. Per
ergo sppnsi elafis palmarum comparaniur : quia fide- labiasppnsi, verba Domini nosiri Jesu Christi acc:-
lium mullifudineset virore fidei gnudenl, et ad aeteina pjpntur, qtiae liliis pomparantpr : qnia candoris
desideranda exiolluntur, atijue dulcedinetn supernse aeterni prpeniia annuntiant. Disiiliant myrrham pri-
suavitatisdegnstaiit; quam quaptomagis percipiunt, ip. - rnam|, quia per carnis mortilicationem ad haec per-
lanio magis in ocuiis suis peccatores sibi e( con- venienduin docenf. Vel etiam liliis labia Dpniini
leiuptibiles esse videnlur; unde sequitur: coniparaniur, quia castitalis illa el mund.liae opera
Nigrmquasi corvus. Comaeenim spo isi nigrm sunt docenj. Distillant primamtnyrrham, quia quaecunque
quasicoriiHS,qtiia fidelium muliiludinps sp30fragilita- adversa patienter perferendaiiisiiiuant. Labia Domini
tis sibi cotiseiassunt, el nihil se boni ex se habere liliq erant, cpin doccns in monle diceret : Beati
fioverunt; vel etiam, elatse palniarum sunt in spe et vquperes spiriju, beati mites, benti misericvrdes, beuli
victoria, nigm vpro quasi corvus, qiiasi despecti et piuitdo cqrde (Matih. v, 3, 4, 7, 8, 10). pislillaiu
contemptihiles sunt pressuris hujns saculi. Elat:« myrrliamprimqm, cum post haec subjunseret : Beati
palmarum suntsancii, qnia pergraliam Dei ad coale- qui persecutionempatiunlur propter justitiam.
stis victoriaepalmam tendiuil; nigrm vero quasi co\- Vers. 14. Manus ejus tornaiiles aurem. jn ma ilius
vus, qtija per se infirnios et peccatores se esse co- namque sponsi digoe operatio Sa|valoris' accipilur.
gno^cunt. Possunt ctiam comae sppnsi angelicse'vir- Sicut eninj quis lorno facile operatnr, nec regula
iuies accipi, quae Deo specialjter ipiioerent, sicut ulla indiget, sic operaiio Salvatoris facilis i-rai;
coinae capiii, eumque a vicino contemplaiitur. Quae quidquid enim volebat, illico perficiebat: quia dixil,
bene elqtis pqlptqruiiicomparantur : fjiiia nunquam et factq sunt (Psal. "xxxu, !J), et de qno evaiigelista
a Ldus sui rpctiiudine iiielinaiHur, sed in digiiitaie (Mqtth. yti, 29) : Eral quasi in poies^ate liabeus
officii sui iminaciilaiaepermanent; quaequanlo ina- seiiiioneni. Aureae eiiiin erant, quia pperatio illius
gis claritatem sui Conditoris pontemplantur, eo liivjniialis peragebainr poientia; nam jn auro Divi-
1087 M. AURELIUS CASSIODORUS. 1088
nitas figuratur : quia sicut aurum cseiera metalla A Phcenicis est mons, terrainus Judeae contra septen-
anlecellil et pretiosius est, ila Divinitas suis omni- trionem, et est excelsior cseteris montibus. Arbores
bus operibus ineffabili modo praecellit. !I1 etiain illius roontis et procerilate et specie ac robore
Plenm hyacintbis. Hyacinthus lapisest aeriicoloris. cseterarum silvarum ligna prsecellunt. Sicut (inquit)
Quid ergo in byacinlhis, nisi spes et desiderium Libanus caeteris monlibus Judese terrae praecelsior
coeleste accipitur? Et manus Dominiplenaesunthya- est: ita Redemptor noster speciosior est omnibus
cinihis, quia oranis ejus operatio nos ad spem et elcclis : quia speciosns esl .forma prm filiis hominum
desiderium supernorum excilat. Hyaciiithus.esl eiiam (Psal. XLIV,3). Et sicut cedrus pulchrior est et pro-
flos aromalicus, coloris purpurei, bonique odoris. cerior caeteris*arboribus, ita et ille gratia divinitatis
Manus Domini plenas sunt hyaciuihis, quia in cruce; praecellit omnes ab initio saeculisanctos.
clavis perfonilae,etrubore sui sanguinis quasi colorei Vers. 16. Guttur illius suavissimum.Superius per
purpureo respersae sunl. Sed i
superior expositio de labia sponsi verba illius intellecla sunt, nunc per
Iiyacinlholnpide rnelius hic convenit. ln alia transia- guttur, ipsorum verborum interior dulcedo significa-
tione lapis habetur. Dicuntur enim manus ejus tor- tur, qua intellectus noster relicilur; unde et, Psal-
naliles, plense Tliarsis. Tharsis lapis esl quem nos; mista : Gustaleet videtequoniam suavis est Dominus
chalcedonium dicimus. (Psal. xxxm, 9.) Et multi quidem verba Domini facile
Venter ejus eburneus. In membris humani corporis; intelligere possunl; sed pauci sunt qui dulcedinem
nihil ventre fragilius, nihil tenerius; ideoquc per illorum valeanl penelrare, hoc esl, qui prsccepla Dei
ventrem fragilitas assumptae humanitatis in Cliristo» ex amore etdesiderio sludeant adimplere.
accipitur. Eburautem est os elephanlis, quod animal•I' K R
I
Et totus desiderabilit. Ac si diceret : Quid per
dicunt esse castissimum, et naturse frigidissimae singula mcmbra ejus describendo immoror? Totus
unde et a dracone, qui calidsenaturse est, vehemen- est desiderabilis sponsus meus. Totus (inquit), quia
ter appetilur. Venter ergo sponsi eburneus est, quiat perfectus Deus, perfectus hnmo. Tolus ergo deside-
assumpta humanitas Redemploris nullam corruptio- rabilis est, quia angelos et electos quosque ad stiuni
nem, nullam labem admisit; peccatum enim noni accendit desiderium, juxta quod Apostolus dicit : In
fecit, nec dolus inventus est in eo ullus (lsai. LIII,9). quem desiderant anqeli prospicere (1 Petr. i, 12); et
Fragilitatem quidem carnis assumpsit; sed tameni qtio vicinius aspicitur, hoc majori, desiderio ad se
totius peccati immunis fuit; sicut serpens aeneus ai aspiciendum provocat intuentes.
Moyse in deserto exaltatus (Nutn. xxi, 9), figurami Talis esl dilectusmeus, et ipse est amicus meus, filim
quidem serpentis liabuit, sed malitia veneni caruit.; Jerusalem. Dikclus, quia per fideni et charitatem illi
Distinctus sapphiris. Sapphirus lapis est cceliserenii inhooreo; amicus vero, quia me de vinculo peccati
habens colorem. Unde in visione Doinini dicitur: : redemptam, amicam suam, et secretorura suorum
El viderunt Deum Israel, sub pedibus ejus quasi opus' consciam facere dignatus est; quem quanto pius
lapidis sappliiri, et quasi cmlum cum serenum estt quisque diligit, tanlo ainicitia ejus dignior efficitur.
(Ex-id. xxiv, 10). Per sappliiros ergo opera divinae ) Vers. 17. Quo abiit dileclus luus, o pulcfierrima
Majestatis intelligunlur, quse iu carne perficiunlur. mulierum? Vox est filiarum Jerusalem, id esl Ec-
Venter ergo sportsi distinctus erat sapphiris : quiai clesiarum, sive etiam animarum sanctarum. Nam
huraanitas Cbristi ccelestibus virtutibus refulgebat. sponsa Chrisli Ecclesia est, (iliae Jerusalem ipsa
Nec plenus dicitur esse sapphiris, sed distinctus; itat Ecclesia est, quae ex singulis fidelium animabus
videlicet., ut inter sapphiros appareret eboris can- C ( constat. Aiunt ergo : Quo abiit dileclus tuus, u pul-
dor:quia sic Dominus operabaturea quae divinitatis> cherrima mulierum?
erant, ut nihilominus perfueret ea quaeerant huma- Quodeclinavildilectustuus? el qumremuseum tecum.
nilalis, et non relinquerel ea quse erant divinitatis. Adjuraverat enim superius ipsa sponsa filias Jertisa-
Distincla est enim operatio in Christo, divinilatis ett lem, ut nuntiarent sponso quod amore ejus langue-
humanitatis. Nam qubd esuriebat, quod sitiebat, quodj ret; interrogaverant eaedem (ilioeJerusalem, qualis
flebat, qupd Iassabatur, quod ad ultimum crucifigii esset sponsus, et illa consequenter formam sponsi
el mori poterat, humanilalis opera erant; quod vero) sui exposiierat; nunc inlerroganl ipsae fil ae Jerusa-
mortuos suscitabat, quod omnibus inftrmantibus3 lem, quo abierit sponsus ille, ut quacrant eum cum
Ettccurrebat, quod seipsum a mortuis resuscitabal,, ea. Hoc faciunl sanctae animae, quando adinviceru
evideniissirna erant opera divinitatis. de rcterna salute colloquuntur : flagrantes amore
"
Vers. 15. Crura illiut columnm mnrmorem, qum Cliristi, el ejus aspectum desideranles; sive cum
fundalmsunt super bases aureas. Crura sponsi itinera» diligenter investigant in quorum maxime cordibus
sunt Salvatoris, quibus homo fieri et ad nos venire5 Christus requiescal; ut eorum exemplo et eonversa-
dignatus esl;quae recte tolumnis marmoreis com- tione aedificentur.Notandum autem quod dicitur, Quo
paranlur, quia nihil marmore fortius, nihil culnmnai abiil, vel, Quo declinavit dileclus luus? Qitasi enim
rcclius. Et crura sponsi columnae marmoreae sunt: : ad tempus declinat dum quseritur; ut majus ad se
qtiia omnia ilinera Domini el fortia etrecta sunt. Des quaerendum desiderium excitet. Ad hoc enim pl -
ejus fortiludine 524 dicit Psalmista : Exsultavit ut' rumque differt vota et orationes sanciorum , ui ar-
giqas ad currendam viam, a summocmloegress.oejust n** deulius eum desiderare incipiant; sicut et qunndam
{Psal. xv ii, 6). De rectiludine alibi : Juslus Dominus s ' Mariaese quaerenti non statim se ostendit, sed in
et justkias dilexil; tequilatem vidil vulius ejus (Psal. specie hurlulani apparens (Joan. xx, 15), tandem
-
x , 8); et, Universmviw Domini misnkordia et veri- quod ipse qui quaerebatur esset, ostendit. Exaudit
tas (Ptat. xxiv, 10). Haec crura super, bases aureass ergo Chrislus semper electos suos, sed seinperqua-i
fundata sunt, quia omnia quoeper Christum vel in() declinai, cnm uon slalim postulata concedit. IJene
Christo agenda erant, divinitatis consilio ante mundii autem dicitur : quccrenmstecum; nam qui sine Ec-
constilutionem praeordinata et praeflnitasunt. Aurumn clesia Christum quserit, errare et fatigari potest,
eniin, quod (ul ssepe dictum est) splendidius et pre- prolicere oon potesl.
tiosius est cseteris metallis, divini consilii sincerissi-
mum secrelum signilicat. De basibus ergo aureiss CAPUT VI.
columnaemarmoreae procedunt, quia ab initio saeculi li Vers, 1. Dilectus meus descenditin horlum sttum
praeordinata est incarnatio, nativitas, passio et re-i- ad areolam aromatis, ut puscalur in horlis, et lilia
surrectioSalvatoris, cseteraque mysleria quibus hu- colligat.Jamsupra docti sumus quis sit hortiis Cliristi,
roaiium genus redimerelur. Unde et propheta latt- i- sancta videlicet Ecclesia, de qua superius diclum
dans Deum, dicebat: DomineDeus meus, honorificabo o est : Hortus conclusus soror mea sponsa. Descendit
,?, laudes dicam nomini tuo, qui facis mirabilesres : (inquil) Christus in hortum suum ad areolam, quem
eontiliumtuumverum fial (Itai. xxv, 1). ipse praeparavit et excoluit, queiu virtutum gerroi-
Speciesejut ut Libani, elecius ut ccdri. Libanus ts nibus consevit, quem sua gratia illustravit, quem
1089 EXPOSITIO 1N CANTICA CANTICORUM. 10</0
muro ,'suaecustodioe ab incursu malignorum spiri- A J nulla peste discordiae possit penetrari; nihil enim sic
luum defendit. Et hene in hortum suum dcscendisse s terret malignos spiritus quomodo charitas.
dicitur; nam in horto sepeliri voluit (Joan. xix, 41),, Vers. %. Averte oculosluos a me, quia ipsi me avo-
el primum MariaeMagdalenaeinhorto apparuit(Joan. lare fecerunt. Ac si diceret: Ego quidem dedi libi
xx, 1S), ibique quodammodo primitias Eeclesioecon- oculos columbinos, quibus me intuer) et arcana Scri-
secravit. Descendissedicitur, quando de superioribusi plurarum acutissime penetrare valeres; sed cave ne
et ccelestibussedibus in hortum descendit, quem ipsei iilos ad me videndum modo intendere velis: quia
bumili loco planlavit, sed od hoc ipse descendit, utt dum in prsesenti vivis, non poles; Non enim videbil
hortus (id est Ecclesia) ejus ad ipsum ascenderet. me homo, et vivet(Exod.xxxm, 20). Cum autem vin-
Unde et in sequentibus de horto, id est Ecclesia sua,, culis carnis absoluta ad me perveneris, lunc me
dicit: Qum esl isla qum ascendil per desertum?Adt aperta visione videbis, et implebitnr quod in Evan-
areolam (inquit) aromalis. Per areolam, anima cu- selio promiltilur : Qui aulem diligil me, diligelur a
jusque fidelis inteiligitur, quae disciplina ccelestii Palre meo, et ego diligam eum, et manifestaboei me-
exculta et diligenter composita, ac laterum parilitale3 ipsuni (Joan. xiv, 21). Quod autem dicitur, quiaipsi
exquadrata est. Ulpascalur (inquit) inhortis, id est,, me avolare fecerunt, non esl pulandum quod Deus
ex piis sanclorum laboribus delectetur. Ipse eniml quaerentesse deserat, et ab illis recedat, cum ipse
bonis nostris pascitur, in tantum, ut in paupere ipsee proecipiat: Qumrileet invenietis(Luc. xi, 9); sed ila
reficiatur. Et lilia (inquit) colligal, hoc est, ut san- potius accipiendum, quia quanto amplius quisque
clas animas virtutis maturitate ad perfectum cando- divinitatem majeslatis Dei perscrutari voiuerit,eo
rem perductas, ab hoc mundo ad se colligat, etse-. n amplius intelligit, quam imperscrutabilis atque in-
cum in aelerna beatiludine gaudere faciat. Lilia enimi comprehensibilis sil. Et hoc est quod Psalmista dicit:
sanctsesunt anirnoe,virtutum studiis et bonis operi- Accedethomoad cor attum, et exallabitur Deus (Psal.
bus candidalae. LXIII,7). Ac si dicerel: Licel homo ad videndura
Vers. 2. Ego dilecio meo,et dilectus meus mihi, quii Deum cor sublevei, exaltabitur Deus, quia quantus
pascilur inter lilia.'Ego dilecto meo, subauditur, gra- sit comprehendi non potest.
tam pastionem praeparo; et ditectus meus milii gra- Capilli lui sicut grex caprarum qum apparuerunt de
tiam perfeclionis, vel prsemium seternse remunera- Galaad. Ili versiculi ssepius expositi sunl; sed non
lionis praestabit. Sive, Ego dileclo ineo in me ipsai pigeal itenito exponere, quos non piguit Spiritum
mansionem paro; et dilectus meus milii, quia ipse» sanclum repetere. Ideo enim bis istos versiculos
in me habitat, et me in se habitare facit; sicut ipse3 posuit, ut cerlissimum et stabile leneremus, quod sub
in Evangelio dicit : Ego in vobis, et vos in mes repetiiione conlirmari audiremus. Capilli Ecclesiae
(Joan. xiv, 20). sanctse,mulliplicessunt subtilium cogitationumvarie-
Vers. 5. Pulchra es , amica mea, suavis et decorax lates. Et bene comparantur gregi caprarum; nain ca-
sicut Jerusalem. Quaerebat Eeclesia sponsum suumi pra peccatoris ligura est; unde et in Iegeprsecipitur,
tanquam absentem ; sed ille ut se semper prsesentem i ut quicunque per iguorantiam peccaverit et cognove-
525 ostenderet, eique de se colloquenti, seque de- ril reatum suum, offerat pro delicto suo capram in ho-
sideranfi semper adesse demonstraret, cito respon- locaustuin (Lev. iv, 28). Capidi ergo Ecclesise gregi
det : Putchra es, amica mea, suavis et decorasicut Je-i- caprarumcomparantur, quia sancti, qui sunt membra
rusalem.Pulchra es, quia maculam et rugam non ha- Ecclesiae, omnes reatus cogilationis suse per dignam
bes peccali, sed omni nitore virtulumvernas. Amica %'C pcenitentiametper lacrymas justsecompunctionisde-
tnea, Ecclesia vel aniina quaeque fidelis. Suavis ell lere satagunt. Bene aulem de monte Galaadapparuisse
decora sicui Jerusalem. Jerusalem, quse visio paciss dicuntur. Galaad inlerpretatur acervus testimojdj,^
interpretatur, illam supernam civitatem designal inn ideoque per Galaad mens sanclorum designatuf ^qwf /
qua est vera pax et felicitas : qtiia ibi sic gaudentt suntacervustestimonii quouianiomiiiaqiiajsaeCHijsunt1
sancli de munere; ut non sit quod doleant de cor- negligere, el solum Deum desiderare evid.enrissiaiis"
ruptione. Ergo Ecclesia, quaeadhuc in tt rris est, vell alteslatur indiciis. Potest etiam per Galaajjfj/se $6-'
anima qiiseque fidelis, ad similitudinem illius Jeru- minus et Redemplor noster intelligi. GalaJkPeriirnet
salem suavis est el decora : quia illam pacem ini montis et civitatis nomen est. De nionteerg.Gi(j.a/aaf/
quantum potest imitatur. Sequitur : grex cuprarum apparuit, quia Ecclesia super Olirtst^ia;
Terribilis ut caslrorum acies ordinala. Terribilis estt estfundata, sicut ipse dicit: JVoitpotestciviiasaittmmr*
Ecclesia malignis spiriiibus, et esl ordinata ul castro- supra monlemposita(Malth. v, lo). Ipse est acervus
rum acies; cum videlicet unusquisque (idelis ordiuemi testimonii : quia multiludo prophetarum el-palriar-
suum et vocalionem suam recte custodit. Tres enim[l charum gcslis et scriptis ei testimonium perhibent.
sunt ordines Ecclesise, doctorum, continentium , ett Vers. 5. Denteslui sicut gregesovium,qumascende-
conjugatorum, quae species in trfbus viris illis de- runlde lavacro, omnes gemellis fetibus, et steriiis non
monstratae SUnt, Noe, Daniel et Job. Noe enim, quiii est in eis. Per dentes Ecclesisefiriiia sermonum ejus
inter flucius arcam rexit, sanclos doctores significai;; stabilitas intelligitur. Qui bene gregi ovium com-
Danielcaelebset castus, coniinentium ordinem signi-- J parantur quae de lavacro ascenderunt, quia verba
ficat; Job, qui uxorem habuitet filios, ordinem con-- JJ ] Ecclesise nihil nisi innocenliam el mansueludineni
jugatorum exprimit. Ergo Ecclesia ordinata est sicutt sonanl, nihilque in se fcedum, nihilque turpe vel
acies castrorum, quia unusquisque ordo Ecclesise e immundum relinenl; sed lavacro sinceritatis el puri-
velut in acie. contra hostes malignorum spirituumi lalis lavantur, audientes ab Apostolo: Sermo malus
consislit; dum sancti doctores praedicationi et doc- ab ore vestrotwn procedat(Ephes. iv, 29). Bene autetn
trinae operam impendunt.' Continentes qnse mundii cmnesgemeltisfetibus esse dicuntor, quia sermo san-
sunt contemnenles, tantum qua>Dei sunt cogitant,, clorum nihil aliud sonat nec loquilur, nisi quod ad
el libera a lerrenis occupalionibus menle, soli Deo) dileclionem Dei et proxiroi pertinet. Solummodo
vacanl. Conjugati eleemosynis et caeteris actualiss eniin ea sancli loqui debent, quae ad perpetuam cor-
vitaeoperibns bonis insistunt; sicque utuntur muntlo,, porum et animarum pertineant sanilalem.
ut quaeDei snnt, non deserant. Haecergo ordinatis- Vers. 6. Sicut corlex mali punici, sic genm tum abs*-
sima disposilio Ecclesiaeterribilisest immundis spiri- que occultisluis. In genis diximus supenus sanctorum
t bus, veiut acies caslrorum ad bellum ordinata. Sive3 castam verccundiam (igurari; in coriice mati punici,
pulchra est Ecclesia et decora sicut Jerusalem inj mysterium passionis Christi, audientes a Paulo apo-
virtutibus : terribilisvcro ul caslrorum acies ordinata: stolo : Noti erubescerecrucemChristi, neque me vin-
quia imperiumsuum et potestalem proferre non cessatt clum ejus (II Titn, i, 8). Et haecquidem mngna sunt,
iisque ail lerminos totius orbis. Sive terribilis est utl rjuaein aperto sunt: maxima vero sunt illa qusesunt
castrorum acies ordinata : quia sic unitate charitatisi intrinsecus, hoc est , quae in futuro sauclis reser*
connexaestet conjuncta, ui uuila vi nialigni hostis, i vantur.
1091 M. AURELIUS CASSIODORUS 1092
Vers. 7. Sexagintasunt reginm, el ocloginla concu- A j Vers. 9. Qum est ista qum progreditur quasi aurora
binm, et adolescentularum non est numerus. Iteginse consurgens? Vox est Syuagogse., In fine siquidem
sunt doctores sanctae Ecclesi;c, qui riierito fldei et saeculiciim plebs Jtidaica ad praedicatidriem Eliae et
scieriiiaethoro Regis aeterni propitiqtiaiil, et spiri- Enoch conversa fuerit ad Christum, ipsa quoque Ee-
tuales Deo filios pariunt. Sexagenarius numerus ex clesiani adiuirabitur, dicens: Qita! est ista? id est,
denario et seriario perficitur. Detiarius enim per se- quarita et qnalis esi Ecclesia, qum prbgreditur? hoc
narium iiiultiplicalus 526 '" sexagenarium con- est, proficit de virtute in virtutem. Non enim stare,
surgil. Et denario signiflcantur divina praecepla sed pfogredi dicitiir Ecclesia : quia non in uno loco
pfopter DecalogumIegis; senarius Vefo prd perfe- contenta, sed totutn mundum ccelesti proedicitione
ctione ponitur, quia sex diebus perlecit Deiis opera Occhpavit. Quan aurora progreditur, quia transacliS
sua. Reginmergo sexaginta esse dictinlur, tjiiia eos; lenebris infidelitatis, lumen veritatis hahere ostendit.
significarit, ut diximus, qoi perfectione scienliae et, Pulchra ut luna. Lunarri feruht physici a sole illu-
operis pollent, et propter solum amorem Cohditoris; minari. Et ecce Ecclesia pulchra est ut luna : quia
sui, et intuitum supernse remnneraliohis praedicanl. clariiate sponsi sui Christi illuniinatur, et ejus gratia
Hic etiani numerus, id est sexageiiarius ex diiode- fesplendei. Sive pulchraesl ut luna in prsesenti vita,
nario quiuquies ducto conficitur; nam quinqUies duo- ubi aliquando concessa sibi pac& et tranquillitate
deni, vel duodecies quini sexaginta fiuht. iieginm> sive securitate crescil, aliquando adversitalibus ob-
ergo sexaginta esse dicunttir, quia illos significantl trita decrescit.
qul in Ecclesia constituti, quinque sui cofporis sen- Elecia ut soi. In alia vila, ubi pef petuo resplende-
sus juxta institutionem duodecim apdstoloriirri caste! _ bit gaudid de visiOneCohditofis siii. Sive elecla est
dispohere noverunt. Concubinm eos significant quii " tii sol: quia illum iterum Solem iinilari nititur, de
hon sincere Chri>tuih praedicant, sed prdpter lucrai qtib scriptutri esl : Vobis limentibut nomen meum
leinporalia, vel pfopter laudes populafes. Nam ett orieiur Soljustitim (Malach. iv, 2). Hunc Solem irai"-
istse sicut reginse ad ihoriuh Regis per scientiahi ac~ tatur vivendo in humilitate, et justilia, et pietale.
cedurit, et filios spiritoales geuerant; sed a corona1 Terribilis ut cqstrorutn acies ordinata. Terribilis
aeterni regni alienae existuiu. Et bene octogeriario ) aeris potestalibus, ordihala ul castrorum acies, id est
riumefo comprehenduntur; nam liic nunierus ex de- chafitatis unitate Unila, ut nullis iefitatioiiibus pene-
nario el octonario conlicilur. Octogenarius vero inl trari valeat.
maio accipitur aliquando propter quaiernarium , quo) Vers. 10. Descendi ad hortum nucum. Laiidala
multiplicato consislit. Quaternarius ehim temporaliai Ecclesia a Syhagoga respondet: Desciiidi ad liortum
qiiaeque et praesenlia significat prbpter quatuorf nucum. Horlus nucuth est vita praesens. Nam sicut
tnundi ciimala vel quatuor anni (empora. Recte3 iii nuce tegmen quidem durissimum videtur, sed
ergo concubinmistaeoctoginta esse dicunlur: quia (utt nucleus lalet: ita in praesenti vita nostrae conscien-
dictrim esi) propter sola temporalia et visibilia prse- liae clausae sunt, et non apparent, donec fracta tesla
dicant, et spirilualia minus curant. De talibus Apo- corporis manifestentur. Descendil ergo ad hortum
slolus dicebat: Sunt quidam Cliristum annunliantess nucum Ecclesia, quando per doctores suos vitam sin-
non sincere, etc. (Philip. i, 17, 18); donec dicit: ini gulorum consideral; unde sequitur:
libc gaudeo, sed et guudebo.Adolescentularum,non estt Ut viderem poma convallium. Poma convallium
numerus. Adolescentulae sunl animae jani in Christo) sunt virtutes quse humilitate condiuntur. Descendi
regeneratse, quse deposita primi hominis vetustate inl G (inquif) ad horlum, ut viderem poma convallium,
Christo rehovatae sunt, necdtim tamen sunt nubiles,, id est ut considerarera sanctos, excellentia quideiu
hecdum thoro Regis aptac; quia necdum ad perfec- virtutum praedilos, sed humilitate depressos.
tionem Chrislum praedicandi pervenerunl. Quarumi Et inspkerem si floruisset vinea. Hdc est, ift con-
non est numerus, quia infinitus est numerus anima- siderarem qui in studio sanctarum virtutuin profi-
rum in Christo credentium, nec ab ullo homine com- cerent.
prehendi potest. Caelerum Deo numerati suntomness Et germinassent mala puntca, lioc esl, ut eos
electi; nam apud quem eliam stellarum niimeruss quoque perquirerem qui jain apti stint ad imitandam
comprehensus est (Psal. CXLVI,&), ignorari non) passionem Chrisli. Nam mala punka (ut ssepe di-
potest electoruiu numerus. ctum est) mysteriuni passionis Cltristi signihcant.
Vers. 8. Una est columbamea, perfccla mea. Hoc c Considerat ergo Ecclesia per proelatos suos, qui in
est, una est catholica per universum mundum diffusa l virlulibus crescant, vel qui jam ita perfecti sunt, ut
Ecciesia, quae ex reginis et adolescenlulis, sive ado- imitantes passionem Chfisli, pro illo quoi|ue idonei
lescentibus constans, etiam concubinas habet, hoce sint sanguinem ftindefe, quaieseraiit iiii quibus Apo-
est, quosdam qui nomine tenus Christiani vel doc- stolus dicebat: Vobisdalum est non solum ut credatis
lores dicunlur. Una est ergo Ecclesia, quia scissuram9 in Christum, sed ul pro illo paliamini(Philip. i, 29).
ct schismata non recipit; sed sicul unus esl Deus, unaa 527 Vers. 11. Nescivi. Vox esl Synagogoe, qtiae
fides, unum baplisma (Ephes. iv, 5), ita una est gene- videns tanlam Ecclesiaej'graliam, inspecta veritate
ralis Ecclesia, quae recte el columba vocalur : quiaa Evangelii, dolet quod antea non cognoverit fidera
Spiritussancti dote, quiin specie coiombu apparuil,, r» Cliristi; et quasi excusans se quod tam tarde con-
Christo sponsata el sanctificata cst. versa sit, dicit: Nescivi, o sponsi Chri^li Ecclesia.
Una est matri sum, electa genitricis tum. Materr Nescivi, id est non cognovi tantara gratiam, et lanla
noslra illa est ecelesiis Jerusalem, de qua Aposlolus s dona spiritualium virtutum libi a sponso luo col-
dicil: Illadulem qumsursumestJerusatem, liberaesl,, lata.
qum esl maler nosira. Haec ergo Ecclesia una esll Anitna mea conturbavitme propler quadrigas Ami-
matri sum, quia ad exemplum illius Ecclesuc, quae i nadab. Conturbata (iiiqttit) sum nimia animi soilici-
jam Christo fruilur, ipsa in hac peregiinalione insti- tudine propter tam subilam Evangelii praedicationein.
tuitur et informalur, atque ad illam beatitudinem ini Sciebam enim legem et prophetas divinitus datos, et
qua cum Christo conregnat, pervenire nititur. ideo cum subito vidissem praedicari Evangelium,
Viderunt illam fitim Sion, el beaiissimamprmdica- conturbata sum propter qnadrigas.Aminadab. Amina-
verunt reginm, et concubinm laudaverunt eam. Quas s dab, abnepos fuit Jttdae, per quem generatio Cbristi
superius adolescentulas, hic filias appellat. Reginas s contexiiur. Interprelatur aulem Aminadab, populi
vero et concubinqsin hoc loco, ut superius, intelli- mei spontaneus; ideoque significat Christum, qui
gamus. Filiae ergo, reginae el coiicubiii33praedicant t spontaneus fuit popttli sui : quia ipse cum esset
Ecclesiaiu et laudant, quia universitas fideliuin ca- Deus, sponle factus est hoino : cum esset Conditor
thdlicain admiralur Ecclesiam. Ipsa cnitn Ecclesia,, et Creator, sola benigiiitate sua facius est portio po-
quse ex mullis iidelium consfat persons, c itliolicain,, puli sui. Et est sensus : Conturbata (iinjiiit) sum
;d ost universaleui Ecclesiam conficit. propter subitain Evangelii prcedicationeiri, quae vel-
 1093 EXPOSITIO IN CANTICACANTICORUM. 1094
uti velocissima quadriga totiim subito mundum per-- AExspectabat
& enitn manentem civitaiem, cujus condiiar
volavit. Et bene liane praedicafionem non currus, et anifex Deus est (Hebr. xi, 10).
se.l qundfjgas appeilat : quiai Evangelii prsedicatio» Vers. 2. Umbilicustuus crater tornatilis, nnnquam
qiinliior evangefslaruin auctoritaie' con-istit, elt indigens peculis. Umbilicut, fragiiissima est pars
quatifor Evaiigelia quasi qualuor qtiadrigne suntt corporis, et ideo per umbilicum fragiliiatem nostrae
Novi TestairieiUi, cui pracsidet aufiga ipse Christus,, moftalitattis debemus accipere. Cratef vero est calix
teinperans et disponens ipse currum* Evangelio- major aiisas hiuc inde babens. Umbilicus ergo Ec-
runi. clesiae, crater est tornatilis : quia quanto tiiagis do-
Vers. 12. Revertere, reverlere Suitamitis. Vos est1 clores Eccle»iae suae fragilitatis meiriinerint, -tanlo
Ecclesiae Synagogam ad fidem inviiantis : Revertere. magis verbo praedicationis insistunt; ut eleemosy-
revertereSunamilis. Revertere, 0 Synagoga, ab inlide- nam vefbi Dei praebentes, ipsi misericordiam a Deo
litate ad fidein, tevertere :ib odio ad dilectitriiein. Su* conseijuaiitur. Et bene crater lornalilis dititur : torno
namilis inter|iretatur captiva vel despecta. Talis eratt enim facilius operamur; per quod signidcatur faci-
Synagoga anie advenlum Chrlsti, captiva vidfelieett litas crogandi verbum, vel eleemosynam dandi. Non
vinculo diab di, et despecta a Deo : quia Christumi eniin morose, nec haesitando eleemosyna danda est;
ad salutem suam raissum uoo cognovit. juxta quod Salomon dicft : Ne dixeris amico tuo:
Reveriere,tevertere, ut inlueamur le, id est, ul pul- Vade et reverlere, cras dabo tibi, cum siatim possis
chriludiriem tuse castitatis asbiciamus. dare (Prbv. iil, 26). Qtiod eliam torno fit, non eget
exlerius adhibita regula vel linea : sed inerraie ex
CAPUT VII. . seipso perficitur. Umbilkus ergo EcClesisectaier est
j tornalilis, quia quicunque vel praedicat, vel eleemo-
B
Vers. 1. Qttid videbisin Sunamile, nisi choros ca- syriam dat, pro sola dilectioue et supernae me cedis
strorum? Vox est spnnsi, qni audiens invitari Syna-- exspectatione hoc facere debet. Nam quicunque vel
gogam a spoiisa sua Ecclesia ad lidem, dicit; Quid! proedicats vel proximis miseretur pro remunentione
videbis in Sunumile, nis; choroscaslrorum? ac si di- lemporali vel laude, cratet est, sel ftOn lornatilis.
cerei : Tu quidem, o sponsa, doles de perditione' Et hie cralet nunquam indiget poeulls,-quia prsedica-
Synagogae,et quod tarde ad fidem venial; sed adest loribus nunquam deest praedicatio verbi Dei: quia
lempus quo convertatur, et tunc niliil videbis in ea• ipse quem praedicanl; pocula scientiae, et virtutem
nisi choros castrorum, id est, nisi charitalis concor- constantiae illis subministrat; unde et Psalmisla :
diam et stabile robur lidei, qtio pro defensione meoe Dominusdabii verbuni eeangelizatllibustiiriule mulla
(idei pugnabit. Nam cliori., canentium sunt : caslra (Psal. LXVII,12).
vero, militum pugnantium. In Sunamile ergo chori 523 Ventcr tuus skui acervus irilki, vattwus li-
castrorum videbuntur, quia conversa Synagoga et liis. Eadem fragilitas quoe per umbilkuni designala
concordiler Christum praedicabit cum Ecclesia, et est, ostenditur hoc loco per ventreni, quia venter
pro fide Christi usque ad morteni pngnabit. nulla ossium firmitate praemunitur. BenCergo venter
Quatn pulchri sunl gressut lui! Ab hoc loco incipit Ecclesiaeacervo iriiici comparatur, quia sancti qui-
sponsus exponere laudes siionsaesuse. Et notandum qiie quarito magis memores sunt suae fragilitati-, eo
quod a gressibus incipit ejtts pulchritudiuem lexere, studiosius ad profereudos bonorum operum frucltis
et in ore laudes ejus finit, sicut stiperius ab oculis insistufit. Et fecte hon copiam trilici, sed acervum
cceperat. Hoc autem fecit vel ad pulcliritudinem car- C fj tritici dicit, ut per hoc signilicet ineremenia virtu-
minis variandam, vel etiam quia sic mysteiiis ap- lum, qttae veluli acervus, ab inferioribus ad supe-
tissimum est. Quam pukhri (inquit) sunl gressus tui! riora crescendo conseendunt. Nain s.cul acervus in
Vidit Ecclesiam non otiose in uno loco sianierri, sed inferidribus lata amililudifie spatiaur, superius vero
veloci praedicatione totum iiiundum peragrantem, quadam brevitale contrahitur et aCtiminatur : ita
ideoque a gressibus ccepit eam laudare. :Gressus iii Ecclesia multi suiil qui iudulgentius yivuiil,
eniia Ecclesiae sont velox proedicatio apostolo- pauci vero qui summae perfectioni iiisisturit. Plu-
rum, per quos in omnetn terram Evangelium iii- res enim inveniuntur qui de bonis suis cleemosy-
sonuit. nam faciunt, quam qui sua pro Deo relinqnunt.
In calceamenlis, id est in patrum praecedentium Hie acervus liliit vallalus dicilUr, quia sancli bona
evemplis. Calceamentaenim ex mortuis (iunl anima- qu;e faciunt, pro desiderio superuse clari atis et
libus. Et calceanienta Ecclesise siint patrum praece- candoris agunt. Ntra per lilia ccelestis ilia clarilas
dentinm exeropla, quibtis gressus habet munitos; ut designatur. Potest etiam per ventrem Ecclesiae divi-
securius eum imitando, et sine offensione gfa- ntis lons baptismatis accipi, quo fideles in uov.im
diatur. creaturam regenerantur. Hic ergo venter ucervo tri-
Filia principis. Alia translatio, filia Aminadab di- lici vallato liliis compar.ilur, quia regenerati fonte
cit. Aminadab (ut superius dictum est) populi mei baptismalis doceutur bonis insudare operibus, et
spontaneus dicitur, qui recie figuram Christi teuet. • ad intuendam supefnoe claritatis gloriam semper
Nam Ecclesia et filia est, et sponsa : filia, quia ejus inhiare.
sanguine redempta, ejus baptismate regenerata; _n Vers. 5. Duo ubera tua sicut duo hinnuli getnelli
sponsa, quia dote Spiritus sancli illi est con- " caprem. Uhera Ecclesiae (sicut jam superiiis dictum
jumta. esl) sanctos doctores significaut, qui parvulos quos-
Junclurm femorum luorum sicul monilia qum fabri- qne (hoc est, nuper in Cliristo regeneratos) lacte
cala sunt manu arlificis. In fetninibus, vel in lemo- apertioris et faciliorisdoctrin» iiistruuui. Bene aulem
ribus solet sacra Scriptura generationis propagiriim duo ubera dicuntur, quia de duobus populis, Judaico
designare. Unde de Jacob legimus : Omnes animce videlicet el geutili fideles congregantur; el lacte spi-
qumegressmsuni de femore Jacob (Exod. i, 5). Fe- rilu.ilis doctriiiaeal ntur. llmc duo ubera, sicut duo
mina ergo'Ecclesiae sunt spirilualis generatio cre- hinnuli capreai geinelli esse dicuntur. Duo hinnuli
dentis populi per verbuni praedicationis ei. lavacrtun sttnt diio Testaiuenta, quibus eoruffidetri doctoruin
regenerationis. Juncturm femorumest conjunctio duo- omiiiis praedicatio subsistit, quorum Testaiiientorurn
rum populorum in una lide, Judaici et gentilis. Et uniiS esi aucfor et promu^gaor Cliristiis, jtixla qiiod
bene haecjunctura monilibus comparalui': qnia fides Sdomon dicil : Verba sapienlium qUasi slimuli, et
utrinsque populi maxime in operibus mauifestator; quasi clari in atluni defixi, qum duia sunt a pasiore
nam fides sine operibus morlua esl (Jac. u, 26). Fa^ tui: (Eccli. xit, 11), ChiistO videlicei. Caprea eniin
bricala atitero tunt manu artificis, hoc est, Dei omni- recte Ciiristum significal, q;iia et inluitu et veloti-
polentis, cujus raunere virlus buni operis credenti- tate caeteris aniinanlibus praeeminet, et miinduui
JJ-IStribuitur. Hic est ille artifex de quo Paulus dice- est aniinal, ungulam dividens et ruminans. Ttiles
bat, quando meuioriam Abrahaepatriarchae faciebat: enim Siint merabra Christi, doctorcs vidtflicet, iu-
 1095 M. AURELIUS CASSIODORUS. 1090
luilu scientise insignes, et ea velocitale lerrena de- A sionis. Ergo caput Ecclesiae Carmelo assimilatur :
serentes, atque ad ccelestia festinantes. Dividens quia novit circumcisionem aiiquando corporaliter ce-
ungulam, id est habens boni et mali discrelionem; lebratam, nunc se spirilualiler bbservare debere,
et ruminans, hoc est sedula memoria praecepta Dei juxta quod propheta dicil: CircumcidiminiDominoin
mcditans. cordibusvestris (Jer. iv, 2). Hancsenteniiam circum-
Vers. 4. Collum tuum sicut turris eburnea. Docto- cisionis non habuerunt Judaei, ideoque reprehendun-
res sancti, qui designanlur per ubera, ipsi designan- tur a beato Stephano protomartyre 529 dicente :
tur et per collum. Nam et per arlerias colli vox Dura cerviceet incircumcisi cordibus et auribut, sem-
membris vitalia per Spirilui sanclo restitislis (Act. vii, 51). In bbro
egreditur, et colli ministerio caelerisdoctores
alimenta ministrantur: sic etsancti et verba quoque Regum legilur (/// Reg. xvm, 45) quod Elias
vitae popuiis annunliant, et alimento doctrime cce- in montem Carmeli ascenderit, et ibi orando aridam
lestis eos nutriunt. Collum ergo Ecclesiae lurri ebur- terram ccelestibus pluviis irrigaverit post longam
nem comparalur: quia sancti doctores eidem Eccle- trium annorum et semis siccitatem. Quae historia
' siae et pulchritudineni et robur proestant; pulchri- pulchram redolet allegoriam; nam Elias, qui inter-
tudinem quidem, quae per candorem eboris designa- prelatur Deus meiis Dominus, Christum significat,
tur, caste el sincere vivendo; robur vero praestanl, qui cum sit Deus et Dominus omnium et lotius crea-
quod significatur per turrim, quando eanidem Ec- lurac, specialiter suus, id est proprius est Deus et
clesiam conira lentationes diaboli vel impetus hae- Dominus Ecclesiae.Hic in Carmelum ascendit, quando
reticorum muniunt. per gratiam tuam mentes fidelium suorum consceu-
Oculitui skul piscinmin Hesebon,qum sunt in porta _." dil, ei per eos arenti mundo gratiarum suarum plu-
' Recle ergo (ut dictura est) caput Eccle-
(ilim mulliludinis. ld est ipsi doctores, qui per col- vias tribuii. monti
lum designali sunt, designantur et per oculos. Ipsi siaeCarmelo comparatur: quia mens sanctorura
enim quasi oculi universo corpori Ecclesiae provi- quadam conversatione sublimis est, et Christo in se
dent, et iter quod ingredi debeant oslendunt. Hii ascensum proebet per profectum virtulum.
oculi Ecclesiae comparaulur piscinis aedificalis ini Et commcapitis lui ut purpura regis vincta canali-
porla civitatis Hesebon, quia sancti doctores populos; bus. Si per caput Ecclesiaemensaccipitur, per comas
in Christum credentes, vitali lavacro abluunt, ett capitis cogilationes mentis debemus accipere, quse
salutaris doctrinae potu reficiunl. Filia autem mulli- assidue de illa prodeunt. Purpureus vero color, qui
tudinis vocatur Hesebon juxta lilleram, ob multiiu- sanguinis habet speciem, myslerium dominicoepas-
dinem confluentium inibi populorum. Sic et sanctat sionis significat. Juxla litteram quod dicil, purpura
Ecclesia recte dicilur filia mullitudinis, quia nume- regis vincta canalibus, significat lanam jani purpureo
rositatem quolidie colligit gentium. Hesebon autemi colore confectam, et necdum in fila deductam, sed
inlerpretatur cingulum mceroris. Oculi ergo Eccle- adhuc in canalibos conslitulam, quas Graeci 6«««
siae piscinis Hesebon comparantur, quia sancti do- vocant, in quibus sanguis conchyUorum solet de-
ctores, neglectis caducis saeculi gaudiis, cingulo mce- fluere, et lanain in purpureum colorem verlere. My-
roris se constringunt: quia casle ei sobrie vivunt ini stice canales isti humilitatem sanctorum significant,
hoc smculo (Tit. u, 12), et pro suis erralihus de- in quibus aelerni Regis purpura tingilur, cum sancti
flent; quatenus in praesenti sseculo lugentes, ad verai quique humilitatera sui Redemptoris imitando, pas-
auemaque possint pervenire gaudia. In porta auteml- sionum illius conformes fieri satagunt; quatenus in
Hesebon hae piscmre esse dicunlur : quia nullus Ec-. D purpursedignitatem vertantur, id est laborantes pro
clesiam ingredi valet, nisi prius aqtia baptismatis= Cliristo, mereantur coronari et regnare cum Christo.
abluatur, et nisi fonte salularis doctrinse potetur. Vinctaautem haecpurpura e?se dicilur, quia sancto-
Hoc eliam significabat labrum aeneum quod Salo- rum praecordiafixasunl et stabilita in tiinore et amore
mon in porticu templi posuerat, ut sacerdotes in- Redemptoris sui, nec unquain a charilate ejus sepa-
gressuri templum", et hostias immolaturi, ibi cor- rari possunl.
pora abluerent (/// Reg. vn, 23). Vers. 6. Quam pulchra es, el quam decora, chans-
iVasusIwussicwf.lurrit Libani, qum respkit contrai sima, in delkiis ! Quam pulchra es, scilicet in lide, el
Damascum. Quia naso fetores et bonos odores di- decora in operatione, charissima, in deliciis. Supra
scernimus, recte per nasum Ecclesise iidem sanctii dictum est de eadem Ecclesia : Pulchra ut luna,eieeta
doclores inielliguntur. Ipsi enim sagaciter discer- ul sol, lerribitisut caslrorum acies ordinata; hic vero
nere noverunt fragranlemcalholicae fidei doclrinam,, dicilur, pulchra et decora, charissima, in delkiis. Quae
el lelhiferum liseretici erroris fetorem. Nam et inI quasi contraria esse videntur; nam ordinalam esse
divinis charismaiibus, quae per Spiritum sanctumi velut caslrorum aciem, et esse in deliciis, repugnat,
distribuuntur, dicitur : Alii datur per Spirilum dis- quia deliciae fortitudinem militum solent enervare.
cretio spirituum (I Cor. xu, 10). Nasus ergo Eccle- Sed sancta Ecclesia utrumque agit; ordinala est vel-
siae turri Libani comparatur, quia sancli doclores ett ut castrorum acies, quia infidelibus hsereticis resi-
summum locum in Ecclesia lenent, ac veluli in Li- stit, et raalignosspiritus sua sanclitale et perfectione
bano monte consistunt, et defenduul Ecclesiam a) terret; in deliciis etiam est, quia suavitatem superuae
malignorum spirituum incursibus. Haec turris contraa " dulcedinis assidue palato mentis degustat, et inler
Damasrum esse dicitur. Damascus metropolis civitass pressuras bujus soecuii illas adipisci desiderat, et
est Syrise, quse quondam conlra filios Israel, ut potee conlinue illis saliari. Unde merito illa quse talis est,
fortissimos et crudelissimos reges habens, dimicabat. sponso suo Christo charissimaesse dicitur.
Inlerpretatur autem Damascus, sanguinis potus, vel1 Vers. 7. Slalura lua asiimilala est pulmm. Statura
sanguinis oculus. Feruntibi Abel interfeclum, ideo- Ecclesiseest perfecta ejus rectitudo; neque enim ad
que significat potestates hujus saeculi, quae san- \itia incurvatur,exsed recta et iinmobilis persistit.
guinis potum sitiunt : quia voluplalibus et ille- Unde Psalmista persona peccantium dicebat: ln-
cebris carnis et sanguinis delectantur. Significatt curvalus sum et humiliatus usquequaque(Psal. cxvm,
etiam aeras potesiates, quae animarum nostraruml 107). Et propheta sub specie Jerusalem, peccanti
cruorem sitiunt. Contra Damascum ergo est haec ; animse de malignis spiritibus dicit : Quia humiliave-
turris : quia haec Ecclesia semper diabolo et mem- runt le, et dixerunl animm tum: lncurvare ut transea-
bris illius, adjulorio Christi inunita, resislit. mus (Isa. LI, 23). At conlra sancta Ecclesia recta
Vers. 5. Caput luum ut Carmelus. Capul ergo Ec- stat, nec' unquam Incurvari consenlil, audiens ab
clesiae,principalitas mentis (ideliura inlelligitur; uami Apostolo : Vigilate, state in fide, virililer agite, el
>icut capite membra reguntur caetera ; ita mentei confortamini,el omnia vestrain cliarilate fianl (I Cor.
eogitationesdisponunlur. Bene autem caput Ecclesioe i xvt, 15). El DomiiiiiSliliis Israei loquilur : Eyo sum
Varmelocomparatur. Carmelus enini, qui et CarraelI DominusDeus vester, qui eripui vos de ergastulo Aigy-
JUilur, inlerpretatur cognitio vel scienlia circumci- pliorum, ut incederetis recle (Exorf. vi, 8). Slattira
 1097 EXPOSITIO B CANTICACANTICORUM. 1,098
ergo Ecclesise palmae assimilantur, quae in omnibuss A 1 vox prsedicantium magnara in se virtulem auditori-
quae agit, semper in memoria supernam retinet re- bus ostendebat. Quod vero malorum odor in novitate
munerationem. Palma enim victricem ornat manum,, est, vini vero in vetustate, significat prsedicationera
et ideo significatprscmium illud quod victoribus san- Ecclesiaeet in sui novitate, et etiam in sui perfectione
Ctisiri ccelestibus est dandum. omnem habere suavitatem et gratiam.
Et ubera lua botris. Ubera Ecclesioe (ul superiuss Dignumdileclomeoadpotandum, labiisqueetdentibus
dictum est) sunt doctores sancti, qui lacle simpliciss illius ad ruminandum. Vox Ecclesiseest, quaeaudieos
doctrinae regeneratos in Christo nutriunt. Sed haec e se laudari a sponso, gratulabunda respondet, dicens :
ubefa botris assimilantur, quando iidem doctoress Dignum dilecto meo ad potandum; ac si diceret :
perfectis perfectiora denuntiant, sicut Apostolus lo- Sponsus meus guttur meum vino optiino compara-
quens simplicioribus dicebat: Non potui vobis loquii vit, et illud vinum dignum est ad potandum ipsi di-
tanquam spiritualibus, sed lanquam carnalibus; tdn- tecto meo; hoc est praedicatio evangelica, quam in
quam parvulis in Chrislo lac polum vobis dedi, noni ore meo posuit, per ipsuni, et non per alium annun-
escam(I Gor. iu, 1). Ecce ubera lactis plena ; quse e liari debet in mundo ; neque enim per alium dece-
ubera in botros sunt versa, cum diceret: Nos prmdi- bat mysteria regni ccelestis praedicari mundo, quam
camusChristum Dei virlulemet Dei sapientiatn, et lo- per Medialorem Dei et hominutn (I Tim. u, 5). Et
quimur sapientiaminter perfeptos. labiis (inquit) et denlibus illius ad ruminandum. Labia
Vers, 8. Dixi: Ascendamin palmam, et apprehen- et dentes sponsi, ut supra dictum est, doclores sancti
dam fructus ejus. Ut ostenderetur omnis liaec excel- sunt. Illud ergo vinumopiimum ruminandura est la-
lentia et magnitudo donorum Ecclesiae de Dei gratiaa „j biis et dentibus sponsi, quia prsedicaiio evangelica
venire, introducitur idem sponsus dicens: Ascendam i "x tradita a Deo, doctoribus traclanda et exponenda
in palmam; quasi diceret : Inde habes ubera ad nu-- , est. Nec absurdum est quod cum vinum poletur et
Iriendos parvulos, unde etiam habes botros, quibuss non ruminetur, hic tamen dicitur labiis el dentibus
perfeclioribus perfecliorem propines doclrinam : ruminandum, quod raagis ad cibum quam ad potura
quia ego mea gratia in te ascendi, et hanc libi per- pertinet; nam sancti doctores vinum spirituale ru-
fectionem concessi. Ascendam (inquit) in palmam. minant, quando praecepta evangelica diligenter ex-
Palma Ecclesiam significat, vel etiam animam cu- quirunt, et crebra roeditatione investiganl atque in-
juscunque fldelis, qui memor est Domini Dei sui, quii vicem conferunt.
dicit: Confidite, ego vki mundum (Joan. xvi, 33). Vers. 10. Ego dilectp meo, el ad me conversioejus.
c
Tpsa quoque omnium vitiorum et iniquitatis victrix Ego dilecto meo, subaudi, obsequium justitia- et de-
esse studel. Bene autem in palmam hic ascendisse3 volionis impendo, illi et non alteri fidem et servilu-
dicitur, cum superius in hortum descendisse legalur. tem meam promitlo. Et ad me conversioejus, ut me
Dixit enim Ecclesia : Dilectusmeut detcendit in hor- in praesenti inter labores et serumnas bujus vitae
tum tuum. ldem est Iiortus quod et palma, videlicett tueatur, et in futuro ad gaudia vitse ccelestis inlro-
una eademque Ecclesia. Sed in eam Dominus de- ducat. Potest etiara haec esse vox Synagogae ex per-
scendit, et ad eam ascendit: descendit in eam, co- sona sanctorura Patrum, adventum Cbristi deside-
piam suoegratise illi de coelestibus mittendo; ascen- rantium. Ac si diceret: Scio (inquit) illum spirituali
dit ad illam, dona sua in ea incrementando eamquee prsesentia raihi semper adesse, et ideo ego dilectomeo
quibusdamprofectibus, veluti quibttsdam gradibus, adi omni devotione famulari cupio; sed Iandem ad m»
celsiora sublevando. Sed et hoc de natura palmoeestt C conversioejus, quia opto ut tandera, sicut promisit,
sciendum, quod in inferioribus aspera est, in supe- in mea substantia mihi appareat. Nam dixerat supra
rioribus pulcherrima decore foliorum, et pulchritu- sponsus : Ascendamin palmam, id est proroiserat se
dine fructuum. Sic etsancta Ecclesia in inferioribusi in carne venlurum, et in mea substantia horainem
asperitaterri laborum et passionum sustinet proChri- mundo manifestandum.
sto : in superioribus vero, hoc est in ccelestibus,, Yers. 11. Veni,dilecte mi; egrediamur in agrum,
pulchritudinem et suavitatem exspeclat prscmiorum. commoremur in villis. Ejusdem Synagogae vox est.
Potest et per palmam arbor dominicsecrucis exprimi,, Veni, dilecte mi, id est appare per assumptum ho-
in quam Redemplor noster pro humani generis re- minem. Taleest et illud Psalmistse: Excita poientiam
demptioneascendit, etinquahostero humani generis5 luam, et veni (Psal. LXXIX, 3). Et Isaias : Olinam
superavit. Ait ergo, Ascendamin palmam, id est, perr dirumperes cmlos, etvenires (Isai. LXIV,1). Egredia-
meos prophetas locutus sum, et promisi me ad pas- mur in agrwn. Ager raundus iste est. Egrediamur (in-
sionem ventururo, et meam Ecclesiam redempturum. quit) in agrum, id est praedicemus roundo. Commo-
Apprehendam(inquit) fruclus ejus, id est, fructus bo- remur in villis, hoc est ipsis quoque paganis fldem
norum operum et laborum, quibus Ecclesia desudat,, tuam annuntiemus. Nemo nescit Paganos a villa di-
remunerando. Vel etiam secundum meum sensum,, clos : quia 7r«y6jGrsece, villa dicitur Latine; inda
quo per palmam crux intelligitur: Apprehendam fru-- Pagani dicti, quia longe sunt a civitate Dei. Potest et
ctus 530 eius> id est, impleto triumpho passionis,, vox Ecclesise esse : Veni, dileciemi; ac si diceret :
veniam ad gioriam resurrectionis, ef apostolis meis> Jam mysterio ascensionis assumplum hominem ad
s()iritualia dona concedam. j, coelos sublevasli; sed veni, divinseinajestatispraesen-
El erunl ubera lua sicut botri vinem. Hoc superius! -p. tia me saepiusvisitando. Egrediamur in agrutn, eodem
jam expositum est; nam ubera Ecclesise doclores; sensu quo et superius : praedicemustuaeincarnationis
stint, cum parvulos simplici doctrina nutriunt: sedI fidem mundo. Commoremurin villis, id est etiam,
botri vinese efficiuntur, cura perfectioribus sublimiai ignorantibus te paganis tuara fidem
annuntiemus,
quaequeannuntiarit. Nam beatus Paulus uno eodem- nec in transitu lantum, sed commoremur ibi, donec
que tempore ubera et botros habuit, quando de Chri- illos ex paganis catholicos, ex alienis tibi proprios
6to loquens dixit: Quorum patres, et ex quibus Chri- faciamus.
stus (Rom. ix, 5); ecce ubera, id est simplex dei Vers. 12. Mane surgamus ad vineas. exortus
Christo praedicatio: sed hsec ubera in suavissimurai est novse gratiae, quando videlicet Mane,
et fortissimum vinura conversa sunt, cum subjunxit:; tenebris infidelitatis Evangelium mundotranseuntibus ccepit prse-
Qui est Deus super omnia benedictusin smcula. dicari.
Vers. 9. Et odor oris lui sicut malorum. Guttur Videamussi floruit vinea, hoc est, inspiciamus Ec-
tuum ticut vinum optimum. Ot et odor Ecciesiae est clesiam, si jam prima fidei rudimenta suscepit.
praesehs ejus prsedicatio, quae fama vel scripto ad Si flores fruclus parluriunt. Inspiciamus eliam si
absentes ejus pervenit: guttur vero est vox ipsa prae- flores pariuriunt fruclum, id est si illi qui jam in
dicatoris, quae in pra?senli auditur. Odor ergo oris Christum crediderunt, idonei sunt ad bene operan-
Ecclesise odoribus malorum comparatur, quia ipsa dum. Namflores emittit Ecciesia, cum priraum fide-
fama praedicationis plena est suavitatis et gratise. les ad fidem veniunt : flores vero fructus
Guitur vero vino optimo assimilatur, quia ipsa cum jam ipsa fide et dilectione bene operatur, parturiunt,
ne
"-
FATROL. LXX. 35
1009 M. AURELIUSCASSIODORUS. 1100
ipsa fides otiosa sit, vel mortua sine operibus, nam, A i tfit mem? Et est sensus : Tu gui modott in sinu Pa-
ut Jacobus dicit : Fides sine operibus mortua est tris (Joan. i, 18), quis det ut liomo efficiarjs, etjiar-
(Jac. n, 26). ticeps ac consors uieoenaturoe existens, frater ineiis
Si floruerunt mala punica. Mala punka (ut supra appelleris? Nam ipse se fratrem apostolorum vocafe
dicmm est) rubicuudiim vel sanguineum babent cor- dignatus esl, dicens per Psalmistam : Narrabo no-
ticem, et ideo significant passionem Domini, vel tnen luum frairibus meis (Psal. xxi, 23); et post re-
membrorum ipsius. Dicit ergo, Si floruerunl tnala snrrectionem mulieribus : Ite (inquit) nuntiale fra-
punica, hoc est si sancti qui jam fide et opere per- tribus meis(Matth.x.x\m, 10). Sugentemubera malris
fecti sunt, idonei etiam sint imitari passionem Chri- mem,inquit, hoc est implentem omnia quae naliiise
sti, et pati pro illo. Mala punica erant illi quibus humanae convenitint, exceplo peccato. Nam maler
Aposlolus dicebat: Vobis dalum est non solum ut in Synagogoein hoc loco ipsa natura humana intelligi-
illum credalis, verum etiam ut pro illo paliatnini tur, de qua ipsa Synagoga exorta esl. Sugeniem(in-
(Philipp. i, 29). quit) ubera mairis mem, id est sustineniem omnia
Ibidabo lirnHoeramea.UberaEcclesiaedoctoressunt, quaehumanaefragililali competunt.
qui fideles primum ad (idem erudiunt. Cum (inquit) Ut inveniamte foris, hocest ut hominem factum in
ad vineas exierimus, ibi dabo libi, o sponse, ubera aperto videam. Quasi enim intus eral Deus, cum jain
mea, hoc est, spiriluales tibi (ilios generabo. Unde in sinu majestaiis paternse lateret; sed foris inveutus
adhuc subditur. est, quando homo factus visibilem se horainibus
Vers. 13. Mandragorm dederunt odoremin porlis praebuit, et incomprehensibilis voluit comprehendi.
nostris. Mandragora lierba est arornatica, cujus ra- _, Et deosculerte. El deosculer le, inquit, id est ma-
"
dix similitudinem habel humani corporis. Poma ejus; nifesta le aspiciam visione, quein nunc lanluin in
optinii sunt odoris in siroilitudinem pomi Matiani, fidei leneo osculo; quod iniiio liujus carminis opta-
quod nostri terrae malum vocant. Ilsec herba rebus; vit, dicens : Osculetur tne osculooris sui (Cant. i, 1),
medicinalibus aptissima est. Nam ferunl eos qui in- id est per senietipsum jam veniat, ut milii appareat.
comraodo vigiliarum laborant, haustu hujus pomi re- Quasi eniui per prophetas osculabaiur Fcclesiam di-
levari, ct posse dormire. Item ferunt eos qui obi lectus, cuiii adventum suum per eos repromitteret.
curam secandi sunt, si exleriorem hujus pomi cor- Optat ergo ut per seipsum veniens illam osculetur,
ticem biberint, non sentire sectionem vel adustio- hoe est, ut in carne sua praesentiam exhibeat.
nem; 531 9uan omnia s' fl"'s myslice disquirerei Et jam me nemo despkiat. Quasi enim despecta
voluerit, spiriiuales sensus et Ecclesiaeconvenientes erat ante Synagoga quam Christus veniret : quia
ibi inveniet. Dicitergo, Mandragormdederunlodorem jam legalibus observationibus dedita, sub lypo et
in porlis nostris. Portse Ecclcsiae sunt apostoli et; ligura, et non in veritate adventum Christi praedica-
eorum successores : quia nemo civitatem Dei (id1 bat. At postquam Jesus apparuit, et adventus sui
est Ecclesiam) intrat, nisi per sanctos doctores aquai gratia mundum illuslravit, Jam netno despexiteam;
baptismatis regeneralus et vitali doctrina instructus; quinimo lerribilis ul castrorum aciet hostibus suis
fuerit. De his portis Psalmista dicebat: Diligit Do- fuil: quia per universum ninndum Christum prsedi-
minus porlas Sion super omnia tabernacula Jacobi cavit, ct mundanum imperium sibi subdidit. Nec
(Psal. LXXXVI, 2). Mandragormautein fragranliam vir- mirum videri debet, si nunc Ecclesiam Synagogam
tulum designant. In portis ergo Ecclesiaemandragorm ; dicimus; una est enim Ecclesia in prsecedenlibus et
odorem dederunt, quando aposloli vel successoresi C < in sequeutibus partibus.
eorum famam suavissimaeopinionis, et odorem vir- Vers. 2. Apprehendam le, et ducam le in domum
tutum longe Iateque sparserunt. ldeoque invitatt matrismem. Odilecte! per fidem et charitalem tibi
spnnsum suum Ecclesia ut veniat, quia jam nomeni adh;«rendo, ducam te in domum malris mem. Mater
ejus longe lateque per apostolos annuntiatur, et odor Ecclesiae, hoc in loco cceleslis illa Jerusalem intelli-
praedicationisChristi longe lateque dispergitur. gilur de qua Paulus dicit : Ilta autem qumsursumesl
Omnia poma nova et vetera, dilecte mi, servavilibi,, Jerusalein, libera est, qumest maternostra (Gat. IV,26).
id est praecepla vel promissa Veteris Testamenti ett Ducam le (inquit) in domutnmairis mem, id esl, pro-
Novi servavi tibi, o dilecte mi. Sciebat enini omniai sequar te revertentem in ccelnni, post actum incar-
quse in Veteri Testamento annuniiata sunt, nonnisii nationis tuse et passionis mysterium. Ducamautein
per Christiim et in Chrislo posse compleri, ideoque: te, inquit, pro eo quod est, deducam et prosequar :
dicebat: Servavi tibi poma nova el velera, hoc est le; quia ascendentem Dominumin ccelosapostoli oculis
exspecto, ut per te inipleaniur in Novo Testamentoi dedtixerurit, et quousque eura nubes suscepit, pio
quae praedielasunt in Veleri. Unde et in passione suai aspeclu prosccuti sunt, donec angeli assistenies
jam pcndens in cruce, Cum gustasset aceium, dixil,, dixerunt: Viri Galilai, quid slatis atpkientes in cm-
Consummatumesi (Joan. xix, 30); Et post resurre- lum? HicJesus qui assumptus est a vobisin cmlum,
clionein apostolis : Necesse est impleri otnnia qum; sic venietquetnadmodumvidistiseum euntemtn cmlum
scripia sunt in Lege, ct Prophetis, et Psalmis de me2 (Aci. i, 11). .
(Luc. xxiv, 44). Possunt eliam poma novaet veterai Ibi me docebis.Hoc ad supcriora refertur, ubi di-
juslorum personse inlelligi, qui vel in Veleri vel ini "_. citur, inveniamle foris. Cum (inquit) le foris invenero,
Novo Testamento fuerunt. Dicit ergo Ecclesia, Ser-' hoc esl, cuin te in assumpta carne aspexero, ibi do-
vavi tibi nova el vetera, id est, justos qui in Veterii cebis me: quia ad omnia quaeinterrogare voluero,
Testamenlo praecesserunt, Velin Novosubsecuii sunt,, respondebis. Nam saepe eliam volentes interrogare
libi servavi; ut per tc laboruni stiorum praemia per- apostolos Dominus praeveniebat, eosque instruebat
ciperent. Nullus enim justorum regnum ccelorumin- (Marc. IX). Potesl etad hunc locuin jttngi, ubi dicit,
trare valuil, nisi per Cbristum : quia ipse priniuss Ducam le in domum matris mem,ibi me docebis.Cum
ascendit,etsequentibus suismembriscuelura aperuit. (inquit) ccelo receptus fueris, el roe quoque in coe-
lum lecutn assumpseris, ibi me docebis,et in omnem
CAPUT VIII. veritalem induces, quod impossibile esl homini in
Vers. 1. Quis mihi det te fralrem meum sugenlem n praesenti vita posse consequi. Hinc est quod Domi-
ubeta mattit tnem? Ex his verbis intelligilur tolumn nus repromitlit aposlolis dicens : Venit hora cumjam
hoc carraen divinum esseet spiriluale, et nihil in see non in proverbiisloquar vobis, sed palam de Paire an-
quod juxta lilleram intelligi possit, habere. QUK t nuntiabovobis(Joan. xvi, 25). ErgOibi me docebis, id
enim unquam amatrix hoc optavit, ut is quem diligitt est, le el Patrem raihi aperla visione tevelabis, huc
parvulus efficiatur, et ejus fraler; el iu infantemver- est divinitalem luam raihi facie ad faciem ostendes.
sus, sugat ubera matris suae?Est crgo vox illius Ec- Et dabo libi poculum ex vino condito. Per vinum
clesise, quaeadventum Christi praecessit, quain Sy- fervor charitalis et dilectionis intelligitur. 532 Dabo
iiagogam, id est congregationem appellamus. Quitt (inquit) tibi vinum, hoc est ostendam quain feryen-
(inqoili mihi det te (tattem meum sugentemubeta ma- tissima charilate te dilig3m. Et hoc vinum uon sim-
HOl EXPOSITIO IN CANTICACANTICORUM 1102
piex erit, sed conditum, bonis t Cbrisli rederapta est: ibi suscitata esl quae peecalis
videlicet operibus et A
viriulibus. Nam amor Dei, sicut bealus Gregoriusdi- mortuaerat. Et bene arborem roalidicft; nam et
al(S,Gtegorius, homil. 30 si in Evang.), nunquara supra dilectum huic arbori Ghristum comparavit,
est otiosiis, operatur magna est; si enim operari dicens : Sicul malum inter ligna silvarum, sic dileciut
renuit, amor non est. Vinum enim conditum est meusinler filios.
dilectiocuiri operatione. Unde el Dominus in Evan- lbi cbrrupta est mater tua, ibi violata ett genitrix
gelio : Si quis diligit me, sermonem meum servabit> tua. Matrem el genitricem Synagogae, majorem et
(Jban. -xiv, 23). Probatio ergo dilectionis exhibitio principaliorem Judaicae plebis parlem dicit, quales
est operis. erant scribse et pharissei, qui Christum Piiato iradi-
Et muslummalorum granatorum meorum. Malum derunl (Matlh. xxvu, 2), qui reliquam plebem tan-
granatum idem est quod et raalum punicum. Dicitur quam mater et genitrix regere debebanl el erudire ;
aulem malum granatum, eo quod multitudine grano- et quales erant illi qui suadentibus illis principibus
ruro sit plerium; malum punicum, eo quod in Africai itnprobe acclamabant: Crucifige,crucifigeeum (Joan.
plurimum abundat. Punica enim ipsa est Africa. Ha- xix, 6). Haecergo mater Synagogaesub arbore malo
bet aulem corticem sanguinei coloris, et ideo (ut; corrupta est et violata, quando se suosque posteros
saepe dictum esl) figuram tenet dominicse passionis. crudeii maledictione constrinxit, dicens : Sanguis
Mustum eriim malorum granatorum est dilectio san- eius super nos et super filios nostrot (Mallh. xxvn,
ctorum marlyrum, qui in tantum Deum dilexerunt, 25). Nam et ipsi sub cruce Christi erant, licet non
ut pro illo mori non dubilarent. Et bene mustum di- fide et devotione, tauien crudelis vindictsesibi et suis
citur, non aliud quodlibet poculum, quia mustum g posteris imprecatione.
ferventissimnm est, ita ut in nimio fervore omnem Vers. 6. Pone me ut tignaculum super cor tuum,
sordem ex se excoquat et purget. Dabit ergo Eccle- ul signaculum super brqchium luum. Quia (inquit) sub
sia Dileclo mustum malorum granatorura suorum, idI arbore malo susciiavile, hoc est quia in passione roea
est, ostendet in passionibus sanclorum marlyrumi in cruce te redemi, Pone me ut signaculum super cor
quanta charitate Christus diligatur. tuum, hoc est habeto roe semper in memoria, et ne
Vers-,3. Lmva ejus sub capile meo, et dextera illius obliviscaris mei, quanta pro tua salute pertulerim.
amplexabilurme. Per Imvam(ut beatus Gregorius di- Pone me (inquil) ut signaculum super cor tuum per
cit) omnia prospera praaseutis vitae acGipiuntur (S. fidem, pone me ut signaculum super brachium tuum
Greg. incap.n Cant. cant.); per dexleramvero futura per dignam operationem. Nam et nos quando aliquid
beata vita in ccelis accipitur. Lmvamergo sponsi Ec- in memoria habere volitmtis, signaculum digito vel
clesia tub capite habet, el dextera illam amplexatur : brachio imponere solemus; ut illo admoniti, illius
quia quaecunqueprospera praesentissaeculiblandiun- rei, cujus curam habemus, recordemur. Et nos ut
tur, pro nihilo depulat: cnncta quae temporaliter signaculum super cor et brachium Christum ponere
srrident, despicil; et dum ad solam supernse beati- debenius, ut ejus memoriam semper habeamus, et
tudinis yisioiiem tendit, illam solummodo amplexari ut recle in illum credentes, fidem ipsam bonis ope-
desiderat. ribusexornemus. Quod si fecerimus, ipse quoque nos
Vefs."vi. Adjuro vos, filim Jerusalem, ne suscitetis velut signaculum assumet,etnostrirecordabitur, jux-
neque evigilarefacialis dileclam, donec ipsa velit. Ha- ta quod Zorobabel duci Judseaerepromitlit : In die
bet Ecclesia quosdam in se,qui baptismo Christi sunt illa suscipiam te, Zorobabelserve meut, et ponam te
renati, et nomine christianitatis titulati moribus ta^ IG ticut tignaculum in contpectu meo (Aggmi u, 24).
men et conversatione sseculo serviunt, et Ecclesiam Nam si nos beneficiorum ejus obliti fuerimus, nec ei
suavissima soiiitam quiete inquietare, atque ad per- dignas gratiarum actiones retulerimus, ipse quoque
ferendos tumnltus excitare nituntur. Hi ergo propter 533 nostri obliviscetur, sicut de impio rege Je-
gratlam rnysteriorum Christi, quae perceperunt, filim chonia dicitur : Si fuerit Jechonias filius Joachim regis
Jerusalem appellaiilur in hocJoco, cum tamen mori- Juda, annulus in manu dextera mea, inde evellameum
bus contraria agant. Et adjurat eos sponsus ne sus- (Jer. xxn, 24).
citent vel evitjilarefaciant dilectam, hoc est, ne illam Quia forlis est ut mort dilectio, dura ul infernut
in somno dulcissimse quietis positam, boc est in mmulatio. Dilectio Christi fortis est ut mors. Sicut
contemplatione sui Condiloris, sua inquieludine exci- enim mors animam a corpore separat, et jam nihil
tenl, et ad solliciludines et curas sseculi evigilare concupiscere, nihil in prsesenii vita licet aiubife : ila
compellant. Donec ipsa velit, hoc est donec peracto dilectio Christi quera vere pervaserit, totum huic sae-
officio debitse servimtis, qua in psalmis, hymnis et culo mortificat, et quasi insensibilem reddit, soium-
canticis spifitualibus !>eo" famulatur, admoneatur ite- que pro Christo vivens, mundo mortuus est. Idem
rum cura corporeoefragilitatis ad usuin soeculiredire. sensus est cum dicit, dura ut infernui mmulatio. Nam
Vers. 5. Qum est isla qumascmdil de deserlo, deli- sicut infernus eos quos semel recipit, nunquam re-
ciis ajfluens, innixa super dilectum suum? Vox Syna- stituit, sed semper retinet: ita verus Chrisli amor
gogaeadniirantis Ecclesiam de gentibus congregatam. quem semel acceperit, nunquam dimittit; unde Apo-
Qum est, inquit, ista, id est qualis est, quanli meriti, stolus dicit: Quis not separabit a charitate Christi,
qum ascenditdedeserto? Derelicta enim fuerat a Deo v,•. tribulatio, an anguslia, an persecutio, an famet, an
per idololatriam et verilatis ignorantiam. AscendebatJ nudilas, an perkulum , an gtadius (Rom. viu, 35) ?
ergo virtulum gradibus de deserio, hoc est de errore Sed ei dileclio Chrisli hoc loco potest accipi, cujus
iiilidelitatis, in quo ad tempus derelicta fueral. Deli- ' dileciio fortis fuit ul mors: quia in tantnm dilexjt nos,
ciis affluens, id est virtulibus abundans. Innixa, in- ut pro nobis immortalis mortem susciperet. Dura fuit
quit, super dileclum suum, id est, fiducialiler agens in mmulatio ejus ut infernus, quia infernus nescit mi-
Chrislo, et omnes virtutes suas el cuncta bona ad sereri, autapcenis miserorum niitigari: sic et Chri-
ejus gratiam referens. Sciebat se nihil suis viribus sti dilectio non potuit a misericordia cessare, aut
boni iinplere posse, ideoque cum Aposlolo dicit; ullis improbitatibus persecutorum removeri ab
Gratia Dei sum id quod sum (I Cor. xv, 10). Et notan- amore liumani generis. Quidam lioc quod dicitur,
dum quod dicit, super dileclumsuum : nam Synagoga dura est ul infernus mmulatio, ad Synagogam proprie
sola putabat se habere cognitionem Dei, cseteris referunt, quaegentes semuiabatur, et invidebat saluti
geniibus iu ignorantia destitutis. Notus enim, ut ait eorinn. Monet ergo Christus hoc dicens, ut ab invidia
Psalmisia, in Judma Deus, t'n Israei magnum notneu cesset, et saiuti Ecclesise congaudeat.
ejus (Psat. LXXV, 2). Sed ita miranti respondet Sy- Lampades ejus, lampades ignis atque flammarum.
nagogseipsius sponsus et dilcctus quod sequitur. Id est, dileclionis lampades sunt lampades ignis at-
Sub arbore malo suscilavite. Arboretnmalum, cru- que llaramarum. Lampades dilectionis sunt praecor-
cem dominicam debemus accipere, sub qtia arbore dia sanctorum, in quibus veluli in vasis dileclio ha-
tuscitata est Synagoga : quia ipsa a praevaricatione bitat. Hae ergo tampades sunt ignii et flammarum:
originalis peccali, et a potestate diaboli per crucero lampades quidem sunt ignis, quia in corde ardenl
 1103 M. AURLLH CASSIODORI. 1104
per amorem: lampades vero flammarum, quia exte- A cedentmm Palrurii, qui veluti cedri, imputribilia
rius luceiTtper operationem. videlicet ligna, id est immarcescibilia opera habent,
Vers. 7. Aqummultm non poterunt exstinguereclia- et veluli tabulae scientiseet charitatis latitudine dif-
ritatem, nec<fluminaobruenl illam. Aquae et fluminai fusi sunt. Latitudo euim tabularnm latitudinem
sunt violenlaepersecutorum miuae, \el etiam blan- cordis (in quo debel esse latitudo charitatis vel
dimenla, quibus sauclos a charilate Dei separares scienliae) significat, dicente Psalmista : Viam man-
niluntur. De quibus Dominus in Evangelio dicit, dei datorum luorum tucurri, cum dilalares cor meum
viro qui acdificavitdomttm suam supra petram : Ve- (Psal. cxviii, 52). His ergo cedrinis tabulis (id est
nerunl flumina, flaverunt venli, et impegerunl in do- sanctorum exemplis) compingamus illud ostiuai; ut
mum illam, et non cecidit; fuil enitn mdificalasupra; videlicet illorum imitando exempla, aliis Eccleiiam
pelram (Matlh. vn, 25). Aqumergo multmnon pole- introeundi veluti ostium, januam aperiant.
runt exslinguere charitalem , quia nulla tribulatio, Vers. 10. Ego murus, et ubera mea sicul lurris.
nulla angustia sanctos a charitate Dei separare va- Vox Ecclesiae.Quaecum audisset pro sua salute con-
lebit. sulentera dilectum suum, ipsa Isela respondit: Ego
Si dederit homoomnemsubstantiam domus sum proi sum murus, et ubera mea sicut turris. Ego (inquit)
dileclione, quasi nihil despkiet eam. Hic versiculus murus: quia ego super firmam petram 534 fundafa
non eget cxposilione; nam ntilliusraundi substanliae, sum (Mattli. xvi, 18), et glutine divinse cliaritatis
nullse opes comparatione dileclionis aliquid sunt. solidata. Sive murus sum, quia de vivis el electis
Legimus quidem sanctos sua dimisisse pro amore lapidibus (hoc est sanctis) aedificata sum. Ei ubera
Christi, sed tamen nihil sibi videbautur dimitlere in B mea sicut turris, quia tales intra me contineo, qui
comparalione charitatis Chrisii, quem amabant. ' vice uberum alios nutrire possunt spirituali doctrina,
Unde Apostolus cum non solum terrenam substan- et vice turris possunt alios defendere et munire;
tiam, sed et paternas traditiones dimitleret pro quique, sicul lurres in muro eminenti, sic ipsi me-
Christo, dicebat: Hmc omnia contemnoel arbilror ut rilo doctrinaeet conversalionis interreliquos membra
slercora,utChristum lucrifaciam(Philip. m, 8), id est, mea prsecellunt. Hoc autem non rneis meritis, neque
ut aroorem illius acquiram. libertate mei arbitrii habeo, sed dono et gratia
Vers. 8. Soror noslra parva est, el ubera non habel. sponsi mei.
Quid faciemussorori noslrmin die quando alloquenda Ex quo facta sum coram eo quasi pacemreperiens.
est ? Vox dilecli Synagogam alloquentis pro Ecciesia Id est, ex quo ille sanguinem suum pro me fudit, et
gentium. Sorornostra, inquit, id est gentiura Eccle- repropitiando milii Deura Patrem, dissolvit iuirnici-
sia, parva esl, et ubera non habel; ei magna digna- lias quseerant inter Deum et hominem, miliique coe-
lione communicalo cum Synagoga nomine, dicit, lestia pacificavil. Ex quo ergo hanc pacem reperi,
Soror nosira; quia enim ex Judaeis carnem assum- murus esse et ubera habere vice turrium merui.
psit, ideo se quasi Synagogse contemperat et ex- Vers. 11. Vinea fuit pacifko, id est dilecto meo,
sequat. Parva est (inquit) soror noslra. Sicut alicujus qui est verus pacificus : quia per eum paeilicata sunt
honunis seias describilur, sic et oelas describitur omnia quae sunt ip ccelis et in terra. Unde et a
Ecclesiae.Parva enim erat Ecclesia adhuc de genli- propheta : Pater fuluri smculi, Princeps pacis (Isai.
bus congregata sub ipsis Domini et aposlolorum ix,6)appeiiatur: in cujus veri pacificilypo Salomon,id
temporibus : quia et parvitate credentium parva exi- est pacificus, auctor hujus carminis praecessit. Huic
stebat; et ubera necdum habebat, id est, nequaquam C ergo fuit vinea, id est sancta Ecclesia.
praedicandospirituales Deo filios generare valebat. In ea qum habet populos. Hoc dicit, ut se de Ec-
Dicit ergo quasi consilium Synagogserequirens; Quid clesia gentium, non de Synagoga ostenderet canere.
fackmus sorori nostrm in die quando alloquenda est? Nam Synagoga unius gentis luit tantuui, Ecciesia
Alloculio Ecclesise esi, vel cum intrinsecus occulta vero habet populos : quia omnes genles iutra capa-
inspiratione, vel exterius aperta prsedicationeadmo- cissimum suum gremium capit et recipit.
net Deus animam cujusque fideiis. El est sensus ; Tradidit eqm custodibus. Cuslodes hujus vineae (id
ouando per apostolos meos alloquar Ecclesiam de est sanctse Ecclesise) sunt prophetae, apostoli, apo-
gentibus congregatam, quid faciemut.'quomodo illi stolorumque successores. Sive etiam custodes liujus
praccepla ccelestia coinmittemus? Utrum videlicet sscculi sunt angelicae viriutes, quse ab incursibus
minima quaequeprsecepta illi cominittemus, an quo tenlationum et doemonumEcclesiam cuslodiunl.
major efficiatur, perfecliora iili secretorum ccele- Vir affert pro fruclu ejus mitte argenteos. Viros
stium mysteria trademus ? Nam Deus omnipotenspro fortes dicit et perfectos, nam vir a virtute dicilur.
mensura et capaoitate mentis humanae temperat ver- Fruclus Ecclesiaeest ccelestis vitae remuneratio, pro
bum prsedicationis,considerans vires et capacitatem qua sancla Ecclesia in presenti vita laborare non
auditoris. Sed Synagoga tacenle, ipse sponsus pro ea cessal. Mille aulem argenteiquos pro fruclu virafferl,
respondit. significani oninia quae in hoc mundo possideri pos-
Vers. 9. Si murus est, mdificemutsuper eum propu- sunt. Millenarius enim numerus pro summa perfe-
gnacula argenlea; si oslium esl, compingamusitlud ctione et plenitudine ponitur. Vir ergo pro fructu
tabulis cedrinis. Si (inquit) soror nostra esl murus, -.hujus
r" vinese tnille argenleos affert: quia sancti om-
mdificemussuper eum propugnacula argentea. Ac si nia sua relinquunt, et pauperibus erogant; ul fru-
dicat: Cum coeperintapostoli mei prsedicare Eccle- ctum hujus vineae (lioc est supernam mercedem)
sise degenlibus congregatse, si lales fuerint audito- consequantur. Tafe est ct illud quod Domiuus in
res, qui merito perfectionis murus appellari possint, Evangelii parabola dicit : Simileesl regnum cmtorum
dum videlicet vel naturali ingenio praediti, vel phi- thesauro abscondilo in agro, quemqui invenil Itome,
losophica eruditione praestantes, quasi alios defen- abscondit, et prmgaudio illius vadit, el vendil omnia
dere et rounire possinl vice inuri, mdificemussuper qumhabel, el etnit agrum illutn (Malth. xm, 44).
liunc talem murum propugnacula argentea , id est, Vers. 12. Vineamea coratn meetl. Vox sponsi. Tu
addamus illis eloquia divinarura Scripturarum. Nam, (inquit) dicis quod vineam meam tradidi custodibus:
ut Psalroista dicit : Eloquia Domini eloquiacasta, ar- tamen vinea semper coram me est; quia licet eam
eentum igne examinaium (Psal. xi, 7). Si vero tales custodibus meis commiserim, ego tamen sempei1
fuerint auditores qui nequaquam hostibus resistere curam illius habeo, nec pro illa semper sollicitus
possint, nec lela contra venientia repellere, sed fue- esse desisto, sed suro cum illa usque ad consumrm-
rint velut ostium, ut simplicia annuntiantes, possint tionem saeculi.
aliquos in Ecclesiam et ad fidem adducere, quaies Milietui pacifici, et ducenli his qui custodiunt fru-
sunt sacerdotes minoris gradus, qtii baptizando in ctus ejus. Mille subaudilur argentei, quos pro vinea!
Ecclesia, et divinis mysteriis iniliando homines in dedisli fructu, pacifici lui sunt; quasi diceret : 0
Ecclesiam inlroducunt, compingamutitlud oslium la- anima fidelis, noli dubia esse pro sclerna mercede,
buli*cedrinis, id est, proponamus eis exempla prse- pro qua omnia tua dedisti: quia mille argentei paa-
1106 DE INSTITUTIONEDIVINARUMLITTERARUM. PRJEFATIO, 1106
fici tui sunt, id est, manet te certa illa rerauneralio, \/ ut fugiat. Sed magna est mysterii consequentia. Nam
ct verum inde fruclum consecutura es. Et ducenli, quia superius prsedicla fuerat Christi nalivitas cum
stibaudi, argentei pacifici sunt, his qui cuslodiunt dis.it : Quis del te fralrem meum sugentem ubera:
fructus ejus. Sicut per millenarium plenitudo perfe- praedicta enim fuerat ejus passio, ubi dictum est:
ctionis, sic et per centenarium summa perfectio de- Sub arboremalo suscitavi le; nunc consequenter hor^
signatur : quia centcnarius de laeva in dexteram tatur sponsum ut fugiat, hoc est, velocissime per
transfertur. Ducenti ergo argentei, qui esl duplicatus ascensionem ad Patrem redeat. Et estsensus : jubes
centenarius, significant eos qui doctrina et sancta me praedicare, vis vocem meam audire, fuge, dilecte
operaiione perfecti sunt, qui juste et pie vivendo mi, id est, impleto incamationis luae et passionis
semetipsos custodiunt, et eliam praedicando alios mysterio, revertere ad coelum; ut non jam te ^sicut
couvertunt. His ergo talibus ducenli argentei sunt hominem, sed sicut Deum super omnia cogitare in-
pacifici: quia duplicata in ccelis eos manet reroune- cipiam. Tune enim audies vocem meam, quia tunc
ralio ; de qualibus per Danielem dicitur : Et qui ad te liberius omni mundo praedicabo.Et hoc est quod
\usliliam erudiunl multos, fulgebunt quasi stetlm in Dominus in Evangelio dicit: Ego veriiatemdko vobis,
perpetuasmlernitales(Dan. xu, 5). Hos enim Aposto- expeditvobisut ego vadam (Joan. xvi, 7). Expediebat
lus dupliciter jubet honorari, dicens : Presbyleri qui enim apostolis et omni Ecclesiseut Christus rediret,
in vobis sunt, duplici honore digni habeantur, maxime et praesentiara corporalem absentarel: quia dum in
qui prmtunl vobiset laborant in verbo (1 Tim. v, 17). corpore praesenserat, non poteranl eura spiritualiter
Vers. 13. Qumhabilas in hortis, amici auscultant: amare, nec poterant eum, quem hominero cerne-
fac me audire vocem tuam. Vox dilecli sponsam, id bant, ut Deum invisibilera et ubique prsesentem co-
est Ecclesiam alloquentis : 0 Ecclesia qum habitasin B 1 gitare. 535 Al postquam ipse ccelos ascendit, coepit
horlis, id est quae excolendis virlutum germinibus' eum Ecclesia spirilualiter diligere, et sic jam Deum
insistis. Horlus etenim sponsi ipsa Ecclesia est, cogitare et prsedicare. Et hoc est quod Apostolus
quam (ut superius dictura est) crebro se promiltit dicit: Etsi noveramus Christum secundutn carnem ,
invisere. Ecclesia ergo in hortis habitat: quia plan- sed nunc jam eum non novimus(II Cor. v, 16). Ergo,
taria virtutum assidue nutrit; nec transitorie quasi dilecte rni, si vis ita me te praedicare, fuge, id est,
post modicum recessura, ibi tugurium ponit, sed recede ad ccelestia; et qui fuisti comprehensibilis
lixa slatione ibi habitat. Fac me (inquil) audire vo- per humanitatem, efficere incomprehensibilis per
cem luam, id est, praedica quibus vales Evangelium, divinitatem. Verumlamen ne me in proesenti sine
praeceptameaelegis, simul et promissum coelcstium tua visitatione deseras, sed dignare me crebra lua
prsemiorumannuntia. Hoc enim mihi jucundum et visitatione requirere, mihique te saepius videndum
delectabile esl, ut audiam vocern tuam, hoc est, ui praebere. Et hoc est quod dicit: Similis eslo caprem
audiam te verba salutis oeternaeannuntiantem. Sed hinnuloque cervorum super monles aromalutn. Sicut
amici autcultqnt te, id est, ongetici spiritus vocem (inquit) capreoe et hinauli cervprum, indomita ani-
tuam audire delectant, quos tibi amicos feci effusio- malia, humanum consortium'refug';unt, et tamen
ne sanguinis inei, quosque adjutores et protectores crcbrius in monlibus videntur : sic et tu post tuam
contra malignos spiritus institui. Sive amici, id est, ascensionem, licet invisibilis sis, dignare mihi tamen
justorum spirilus auscullant, quos de tuo ccetu ad me saepiusdono tuoe gratise apparere, et hoc super mon-
in ccelestia assumpsi. Ipsi enim de tua praedicatione tes aromatum. Montesaromatum sancti Dei sunt, ex-
et fratrum salute congaudent. Respondet confestim p. cellenlia sanctoe conversationis ccelo proximi, et
ipsa sponsa dileclosuo. "' odore ac fama virlutum longe lateque fragrantes;
VersAi. Fuge, dilecte mi, el assimitare caprem hinc Aposiolus de se suique similibus dicit: Nostra
hinnutoque cetvorumad super monles aromatum. Mira conversalioin cmlis esl (Philip. m, 20);etalibi:
responsto. Invitalur prxdicandum, et ut sponsus Christi bonus odor sumus Deo in omni loco (II Cor.
audiat vocem ejus; illa vero hortatur sponsura suum n, 1).

M. AURELII GASSIODORI

DE INSTITUTIONE DIVINARUM LITTERARUM.

PRiEFATIO.
537 c,lm studia sseculanumIitterarum magno de- ]Ddoctores scholse potius acciperent Cbristianse, unda
siderio fervere cognoscerem, itautmulta pars homi- et anima susciperet seternam salutem, el casto atqua
numper ipsase mundi prudentiam crederct adipisci, purissimo eloquio fidelium lingua comerelur.
gravissimo sum (fateor) dolore perraolus, quod Scri- Sed cum per [ed., propter] bella ferventia et tur-
pturis divinis magislri publici deessent, cum roun- bulenta nirais in Italico regno certamina, desiderium
dani auctores celeberrima procul dubio tradilione meura nullatenus valuisset impleri, quoniam non
pollerept. Nisus sum ergo cum beatissimo Agapito habet locura res pacis temporibus inquietis; ad hoc
papa urbis Romae,ut, sicut apud Alexandriam mullo divina charitate probor esse compulsus, ut ad vicem
tempore fuisse traditur inslilutum, nunc etiam in magislri inlroductorios vobis libros istos, Domino
Nisibi civitate a Syrorura ab Hebraeis sedulo fertur praestante, conficerem; per quos (sicut sestimo) et
exponi, collatis expensis in urbe Romana professos Scripturarum divinarura series, et sseculariumlitte-
« HujuscescholaeSyrorum in Nisibi meminit etiam ret. Ad hsec ego respondi vidisse me quemdam Pau-
Junilius episcopus Africanus in epistola quam prae- lum nomine, Persam genere, qui in Syrorum schola,
fixit duobus suis libris de Partibus divinae legis ad in Nisibi urbe est cdoctus : ubi divina lex per magi-
Primasium episcopum. Tu autem (ait) more illo luo stros publicos, sicut apud nos in mundanis studiis
nihil ante quaesisti, quam si quis esset inter Graecos granimatica et rhetorica, ordine regulariter traditur,
qui divinorumlibrorum studio intelligentianueflagra- etc. Tom. I Ribl. Patr. pag. 2.
1107 M. AURELII CASSIODORI im
rarum compendiosa notitia Domini munere pande- A episcopum, et Joannem Chrysostomum,
Gregorium
retur. Minus fortasse disertos, quoniani in eis non et Basilium, nec non et alios studiosissimos
viros,
affectata eloquentia, sed relatio necessaria reperitur; quos Graecia facunda [ed., Graecafacundia] concele-
ntilitas vero magna inesse cognoscitur, quando et brat. Sed nos potius Latinos scriptores, Domino
ju-
per eos discitur, unde et salus animae, et ssecularis vante, sectemur; ut quoniam Iialis scribimus, Ro-
erudilio provenire monstratur. In quibus non pro- raanos quoque expositores commodissime indicasse
priam doctrinam, sed priscorum dicta commendo, videamur. Dulcius enim ab unoquoque suscipitur,
quoeposteris laudare fas est, et praedicaregloriosum : quod patrio sermone narratur. Unde lieri potest, ut
quoniam quidquid de priscis sub laude Domini dici- per magistros agatur anliquos, quod impleri non po-
tur, odiosa jactantia non putatur. Huc accedit quod tuit per novellos.
magistrum gravem pateris, si frequenler interroges; Quapropter tractatores vobis doctissimos indicasse
ad istos autem quoties redire volueris, nulla asperi- sufficiet, quando ad tales remisisse competens pleni-
tate morderis. tudo probatur esse doclrinse. Nara et vobis quoque
Quapropler, dilectissimi fratres, indubitanter as- erit prsestanlius prsesumpta novitate non imbui, sed
cendamus ad divinam Scripturam per expositiones priscorum fonte satiari. Ilinc consequitur, ut ocius
probabiles Patrurn, velut perquamdam scalam visio- B edoceam [mss., otiose doceam ], et sine culpabili
nis; ut eorum sensibus provecti, ad conlemplationem praesumptione vos instruam. Quod genus doctrinse
Dominiefficaciter pervenire mereamur. Ista est enim et nobis arbitror esse proficuum , sic alios imbuere,
fortasse scala Jacob per quam angeli ascenduntatque ut insidias calumniantium commodissime declinasse
descendunt(Genet. xxvm, 12), cui Dominusinnitilur, videamur. Habetis igitur in primo volumine anliqui
lassis porrigens manum, et fessos ascendentium gres- sxculi magistros praesentes semperque paratissimos,
sussuicontemplatione sustentans. Quocirca, si placet, qui non vos doceant tam suis linguis quam vestris
huncdebemus lectionis ordineracustodire; ut primum potius oculis. Moderamini ergo, studiosi fratres, sa-
tironesCbrisii, postquam psalmos didicerint, auctori- pienter desideria vestra, per ordinem quse sunt le-
tatem divinam in codicibus eraendalis jugi exercita- genda discentes, imitanles scilicet eos qui corpoream
tione meditentur, donec illis fiat, Domino praestante, desiderant liabere sospitatem. Nam qui sanari volunt
notissima : ne vitia librariorum impolitis mentibus a medicis, quserunt quas escas primum, quas secunda
inolescant, quia difficile potest erui, quod memoriae refectione percipiant: ne lenuissiinas vires oebilium
sinibus radicatum constat infigi. roembrorum oneret potius quam reficiat confusa vo-
Felix quidem anima quse lanti muneris secretum racitas. In secundo vero libro de Artibus ac discipli-
memoriae sinibus, Domino largiente, condiderit; sed C G nis liberalium lilterarum pauca libanda sunt : ubi
mullo felicior, quae vias inlelligentiae vitali indaga- tamen minore periculo delinquitur, si quid salva fidei
tione cognoverit; eoque fit, ut et humanas cogitatio- slabilitate peccetnr. Quidquid autem in Scripturis
nes a se gnaviter expellat, et divinis eloquiis salu- divinis de (alibus rebus inventum fuerit, prsecedenti
briter occupetur. Multosenim nos vidisse retinemus notitia meiius probatur intelligi. Constat enim quasi
memorisefirmitat* pollentes, de locis obscurissimis in origine spiritalis sapientise rerum istarum indicia
inquisitos, exemplis 538 tantum auctoritatis divinae fuisse seminata, quaepostea doctores saeculariumlit-
solvisse propositas qusestiones: quoniam in alio libro terarum ad suas regulas prudentissime transtulerunt,
clarius est positum, quod alibi dictumconstat obscu- quod apto loco in expositione psalterii foitasse pro-
rius. Testis est Paulus apostolus.qui ex maxiraa parte bavimus.
in Epistola quae scribitur ad Hebraeos, Testamenti Quapropter Dominosuppticanles, a quo venit omne
Veteris scripturas novorum temporum perfectione quod expedit, legite (precor) assidue, recurrile dili-
dilucidat. genter. Mater est enim inlelligentiaefrequens el in-
Postquam ergo se milites Christi divina lectione tenta meditaiio. Nec me praeterit eloquentissimum
compleverint, et frequenti meditatione iirmati, co- Cassianum in quinto Collationum dixisse volumine,
gnoscere coeperinl loca librorum opportune nolata; D quemdam senem et simplicem de obscurissimo loco
tunc vias operis instituti quispiam lortasse non ina- Scripturse divinsefuisse requisitura, etimquc oratione
niter transibit : ubi quae legenda sunt his duobus creberriroa superno lumine cognovisse; ut quod ante
libris aptissime suis locis et breviter indicantur; eo- per humanos magistros non didicerat, subito divina
que provenit, ul studiosi cognoscant a quibus Latinisi inspiratione completus, quaerentibus res difficillimas
expositoribus singula quaequedeclarata sint. Quod sii explanasset. Simile est et illud sancli Augustini di-
aliquid in eisdera negligenter diclum reperit, tunc,, ctum quod in libris de Doctrina Christiana comme-
quibus illa lingua nota est, a Griecis explanatoribus,, morat (/« prmfalione),quemdam faroulumbarbarum
quse sunt salubriter tractata, perquirat; quatenus inl litteris imperitum, oralionibus crebris ila sibi tradi-
schola Christi negligentiastepore sublato, vitalis agni-- tum codicem subito legisse, quasi in schola fuerit
tio flammalis mentibus inquiratur. longis meditationibus eruditus. De qua re sic ipse
Ferunt itaque Scripturas divinas Veteris Novique s subsequens dicit: Licet hsec fuerint stupenda mira-
Testamenti ab ipso principio usque ad (inem Grseco J cula, et omnia possibilia credenlibus (Marc. ix, 2S)
sermone declarasse Clementera Alexandrinum co-- approbentur, non nos tamen debere talia frequenter
gnomento Stromateum, el Cyrillum ejusdem civitatiss expetere, sed in usu communis doctrinaesatius per»
 110» DE INSTITUTIONEDIVINARUMLITTERARUM. 1110
manere : ne cum illa quse sunt supra nos audacter A ardua difficultale relicta monstratur; nnde etiam
exquirimus, culpam lentalionis conlra praecepturo modo studium magnum lecloris inquirit. Institutl
Domini poiius incurrere videamur, dicentis in Deute- operis ordine celebrato, nunc tempus est ut veniamus
ronomio : Non tentabit Dominum Deum luum (Deut. ad religiosaedoctrinaesaluberrimuro decus, devotarum
vi, 16). Et iterum in Evangelio ait : Generatio mala lumen animarum, coeleste donum, et gaudium sine
et aduttera tignum qumrit (Matth, xu, 59), etc. Qua- fine mansurum. Quod, ut ego arbitror, duobus libris
propter oremus ul nobis aperiantur illa"quse clausa qui sequuntur, est breviter inlimatum.
sunt, et ab studio legendi nullatenus abscedamus. CAPUT PRIMUM.
Nam et Davidcum esset in lege Domini jugiter oc-
De Oelateucho.
cupatus, tamen clamabat ad Dominum dicens : Da
mihi inteUectum,ut ditcam mandata lua (Ptal. cxvm, Primus Scriplurarum divinarum codex est Octateu-
75). Tale est enim hujus rei suavissimura donum, ut chus, qui initium illurainationis nostrae historica re-
quanto plus accipitur, tanto amplius expetatur. latione fecit a Genesi. Hujus principia sanctus Rasi-
Sed quamvis omnis Scriptura divina superna luce lius Attico sermone lucidavit, quem Eustaihius», vir
resplendeat, et in ea virlus Spiritus sancti evidenter disertissimus, ita transtulit in Latinum , ut ingenium
irradiet, in Psalferio lamen, et Prophetis, et Epistolis B doctissimi viri facundiae suse viribus aequiparasse
apostolorum studium maximum laboris impendi, videatur. Qui usque ad hominis conditionem novem
quoniammibi visi sunt profundiores abyssos commo- libros tetendit: ubi et cceli et terrae naturam, aeris
vere, et quasi arcem totius Scripturae divinaaatqne et aquarum vel creaturarum pene omnium qualitates
altitudinem gloriosissimam conlinere. Quos ego aperuit; ut quod in auctoritate brevitalis studio prae-
cunclos novem codices auctoritatis divinae(ut senex termissum est, tractatura latius, minutissime atque
potui) sub collatione priscorum codicum, amicisante clarissime disceretur. Namet Pater Augustinus contra
me legentibus, sedula lectione transivi. Ubi me mul- Manichaeosduobus libris disputans, ita textura Gene-
tum laborasse, Doininoadjuvante, profiteor; quate- sis diligenter exposuil, ut pene nihil relinquere pro-
nus nec eloquentiae modificatae[ed., eloquio modifi- baretur ambiguum. Unde contigit ut nolens praesta-
cato] deessem, nec libros sacros lemeraria prsesum- ret nobis haeresisconfutala, quatenus dumilla fortiter
ptione laeerarem. vincitur, calholici diligentius instruanlur. Quos li-
Illud quoque credimus commonendum, sanctum bros in codice supradicti Rasilii, ut opinor, forsitan
Hieronymumsimpliciura fratrum consideratione pel- competenter adjunximus, ut textus praedictseGenesig
lectum, in Prophetarum prsefalionedixisse, propter lucidius legentibuspanderelur.
eos qui distinctiones non didiceranl apud magistros G ( Deinde sanctus Ambrosius, ut est planus atque
sxcularium lilterarum; colis et commalibus transla- suavissimusdoctor, exinde sex libros eloquentiaesuae
tionem suam, sicut hodie legitur, disiinxisse. Quod more confecit, quos Hexaemeron appellavit. De eis-
nos quoque lanti viri auctoritateeommoniti[ed., com- dem principiis sanctus quoque Augustinus disertus
moii], sequendum esse judicavimus, ut caeteradis- atque cautissimus dispuiator duodccim voluminacon-
tinclionibus ordinenlur [mss., ornentur]. Ista vero scripsit, qusc doctrinarum pene omniuin decore
sufficiant simplicissimae lectioni, qnse supradictus veslivit, haecquevocavit De Genesi ad Iitteram. Qui
vir, sicut dictum est, ad vicem distinctionum colis et quamvisde eadem re tractaverit de qua beatus Basi-
commatibus ordinavit, ne supra judicium lauti viri lius et sanctus Ambrosius celeberrima laude fulse-
vituperabili praesumptione venisse videamur. runt, tamen quod post disertos viros difficilecontin-
Reliqaos vero codices qui non sunt tali distinctione gere solet, opus suum longe in aliam summitatem,
signati, nolariis, diligenti lamen cura sollicitis, rele- Domino largiente, perduxit. Scripsit etiam contra
gendos atque emendandos reliqui. Qui etsi non po- Faustum Manichaeumtriginta tres libros, ubi et ejus
tuerint in totum orlhographiae minutias custodire, nequissimam pravitatem manifesta ratione convicit,
emendationem tamen codicum antiquorum (ut opi- et de libro Genesis iternm mirabililer dispulavit. Pari
nor) adiraplere modis omnibus festinabunt. Ilabeiu,1D quoque modo duos libros vir prsedicius effecit, qui-
eniraseientiam 539 notarum suarum, quseex maxi- bus tiiulum posuit, Conlra inimicum legis et Prophe-
ma parte hanc peritiam tangere atque admonere tarum, ubi simili modomulla de legis divinsequsestio-
noscuntur. Sed ut error inolitus aliquatenus de medio nibus enodavit. Contra quos ita fervore pietatis in-
tolleretur, factum est ut in sequenti libro de ortho- canduit, ul diiigentius atque vivacius adversus eos
grapbiae regulis perstricliro pro captu ingenii non- dixerit, quam contra haereses alias disputavit. In
nulla pdneremus : ne prsecipitanter emendantium libris quoque Confessionum posterioribus tribus vo-
impolita praesumptio posteris carpenda traderetur. luminibus de Genesis explanalione disseruit, confes-
Paravi qnoque, quantum potui, priscos orthographos sus altitudinem rei quam toties repetila expositione
invenire, perquos etsi non omnino correcti, tamen traclavit. Quaestionesetiam quse in voluminibus sa-
exmaxhna paite meliorati esse videantur. Orthogra- cris ardua difficultalepoterant operiri, libris seplem
phia siquidem apud Graecos plerumque sine ambi- necessaria nimis et syllogisticaprobalione declaravit:
guitate probalur expressa; inter Lalinos vero sub enisus magister optirous et vir acer ingenio, ut quod
• Translatio Eustathii impressa Lutetiaebeneficio Nicolai Fabriin nova editione operum S. Basilii.
 1111 M. AURELII CASSIODORI n ,2
ad salutem animarum constat esse concessuro, ne- A Quem quidain non immerito more anethi babendum
quaquam indiscussum mortifera negligentia linque- esse dixerunt.quidum sacrarum condiat pulmentaria
relur. lilterarum, ipse tamen decoctus exsuccatusque pro-
Scripsit etiam de Modis locutionum septem alios jicitur. De quo conclusive dictum est : Ubi bene,
mirabiles libros, ubi et schemata sseculariumlittera- nemo melius : ubi male, neroo pejus «. Et ideo
rum, etmultas alias locutionesdivinseScripturse pro- caute sapienterque legendusest, ut sic inde succos
prias, id est quas communis usus non haberet, ex- saluberrimos assumamus, ne pariter ejus venenaper-
pressit : considerans, ne corapositionum novitale fidiae, vilse nostrae contraria sorbeamus. Cui et illud
reperta, legentis aniraus nonnullis offensionibus convenienler aptari potestquod Virgilius, dum En-
angeretur [tnu., urgeretur]. Simulque ut et illud nium legeret, a quodam quid faceret inquisitus, re-
ostenderet roagister egregius, generales locutiones, spondit: Aurum in stercore quscro. Quapropter in
hoc est schemata grainmaticorum alque rhetorum operibus ejusdera Origenis, quantum transiens inve-
exinde fuisse progressa, et aliquid tamen illis pecu- nire prsevalui, loca quse contra regulas Patrum dicta
liariter esse derelictum, quod adhuc nemo doctorum sunt, ax/Mia-Tiuvrepudiaiione signavi; ut decipere non
ssecularium praevaluil imitari. Dicilur enira et de praevaieat, qui tali signo in pravis seusibus cavendus
septem diebus Genesis septera fecisse sermones, quos B J esse monslratur. Posteriores autem in toto dicunt
et sedula cura perquirimus, et invenire desideranter eum esse fugiendum, propterea quia subtiliter deci-
optamus. pit innocentes; sed [ed„ quod] si adjutorio Domini
Item sanctus Ambrosius de Patriarchis septera li- adhibeatur cautela, nequeunt ejus nocerc vene-
bros edidit, qui mulla loca Veteris Testamenti factis nosa.
qusestionibussuaviter enodavit. Sanctus etiam Hie- Reliqui etiam vobis, prsestante Domino, si legere
ronymus uno volumine dc libro Geneseos Hebraicas volueritis, homilias praedictiOrigenis, id esl, in Ge-
solvit quaestiones propositas, quae per utriusque nesi sexdecim, in Exodo duodecim, in Levitico sex-
Testamenti Scripturas divinas tanquam linea uno decim, in Numeroruro triginla, in Deuteronomio
calamo deducta, parili nitore descendunt. Hseca ca- sermones quatuor, in quibus est minula nimis et
iholicis necessario perleguntur, quando tantis quae- subtilis expositio; in Jesa Nave triginta, in Judicum
siionibus resolutis, textus planissimusrelinquilur et; novem; in Ruth vero priscas explanationes nequa-
claraluce viilgatur. ExplanationesquoqueHebrseorum quam potui reperire. Novellas autem virum religio-
nominum ellocorura, qusead magnam intelligenlise sissimum presbyterum Bellatorem condere persuasi,
parlem, in librorura veterum auctoritate sunt positae, qui multa de prseconiis hujus feminse aliarumque
uno volumine sua nobis in Latinuro inlerpretatione; C ( subsequentium duobus libris copiosa laude celebra-
lucidavit. De Novo quoque Testamenlo fecit alterumi vit, Quos libros expositionibus Origenisforsitan cora-
librum, ubi quaestionesadeamdem legem pertinentes; petenter adjunxi, ut explanatio totius codicis Octa-
uiligenlissimusdoctor enodavit. leuchi consummatotermino clauderetur.
Sanctus quoque Prosper sedula cura legendusest, Sed ut textus memorati Octateucbi quodara nobis
qui tres libros totius auctoritatis divinae in cenlumi compendio panderetor, in principiis librorum de
quinquaginta tribus titulis comprehendit, ad instar universa serie lectionis titulos eis credidimus impri-
piscium quos evangelica retia de huius saeculitem- mcndos, a majoribus nostris ordine currente descri-
pestuosa profunditate traxerunt. ptos; ut lector utililer admonitus, salubriter redda-
Ilem in Octateucho eloquentissimaenimis homilise > tur altentus, ct facile unamquamquerem dum quserit
sunt Origenis in codicibus tribus, quem raultorumi inveniat, quam sibi cognoscit breviter indicatam.
nuidem Patrum sententia designal haerelicum. San- CAPUT II.
ctus vero Hieronymus ejus aliqua opuscula scrmone
. De libro Regum.
disertissimo transtulit in Latinura. Hunc licet tot
Patfum impugnet auctoritas, prsesenti lamen tem- In secundo Regum codice, quoniamconlinui textus
pore et a Vigilio papa viro beatissimo denuo constatt ]D expositionero reperire non potui, quaedara frusta
esse damnatum. Theophilus autem AlexandrinseEc- diserlissiroorum virorum, velut in uno quodam vesti-
clesise pontifex triginta quinque sensus ejus haere- mento contexui, ut membratira possit adunata colle-
e clione cognosci, quod sub uno corpore nequaquam
tica pravitate distortos, catholicaveritate convicit. Nec
non et Epiphanius Cyprius SalaminaeEcclesisemultaa potuit inveniri. Prirni siquidem voluminis quatuor
eum detestatione persequitur, cum dolore maximo o homilias Origenis inveni. De quo libro etiam beatus
s Augustinus ad Simplicianum episcopum MedioJanen-
dicta ipsius iniquissimacalliditate perversa, pontificis
auctoritate redarguens. Sed quemadmodum legi de- sem scribens, sex solvit propositas quaestiones.Qua-
beat, in epistola quam 540 scripsit ad Tranquillum(i rum prima est de loco nbi ait : Et intiluii Spiritus
sanctus Hieronymus(Epiit. 76), probabiliter indica- Dominimalus in Saul (I Reg. xvi, 10). Secunda vcro
vit; ut nec studiosos ab ejus necessaria lectione re-:- qusestio est ejusdem libri, quomododicluni sit: Pm-
moveat, nec iterum incautos prsecipitet ad ruinam.i, nitetme quod conttiluerimregem Saul (I Reg. xv, 11).

* Vide Severum Sulpicium, dialogo 1, cap. 5; et VincentiumLirinensem in .Gommonitorio.

1113 DE INSTITHTIONE DIVJMRUM LITTERARUM. ilH
Tertia quoque, utrum spintus immundus qui erat in. Aralipomenon libris duobus (quorum a Palribus roa-
pythonissa potuisset agere ut Samuel a Saul videre- gna praedicatur utilitas, qui rerum gestarum noiitiam
tur, etcura ipso verba misceret (IReg. xxvm). Quarta breviter quidem, sed plenissirae continere noscunlur)
est de secundo libro Regum, ubi ait: Intravit rex quoniam tilulos antiquos non reperi, novos ad prae-
David, et tedit ante Dominum (II Reg. vn, 18). cedentium similitudinem locis singulis, ut sestimo,
Quinta est de tertio libro Regum, quod ait Elias : consequenter impressi; ut qualicunque obsequio ser-
O Domine,tetiit hujut vidum cum qua ego habilo apud monis, devotionis nostrae qualitas potuisset agnosci.
iptam, et tu male fecitti, occidentfilium ejus (III Reg.
XVII,20). Sexta est in eodem libro de spiritu menda- 541 CAPUT III.
cii, per quem deceptus est Achab rex (/// Reg. xxn). De Ptophetit.
Invenimus etiam in secundo libro ejusdem sancti
Augustini sermonem unum de Absalom, qui palrem Ex omni igitur Prophetarum codice tertio sanctus
suum David ob regni cupiditatem decrevit exstin- Hieronymus primum adnotationes faciens, propler
guere. Reperi etiam de eodem codice beati Augustini tirones et parvulos competenter eos et breviler ex-
tres opinatissimas quaestiones. Quarum prima ante planavit; quos vobis in adnolato nuper codice, Do-
omnes est de primo libro Regum, ubi David Goliam JJ mino praestante, dereliqui. In quo botryonura for-
expugnavit (I Reg. xvu). Secunda est terlii libri Re- mulae ex ipsis adnotalionibus forsitan competenter
gum de Elia et vidua Sareptana (III Reg. xvn). appositae sunt; quatenus vinea Doraini ccelestiuber-
Tertia est de quarto libro Regum, ubi Elizeus fon- tate completa, suavissimos frucius intulisse videa-
tem mortifefum benedixit (IV Reg. n). tur. Maturis aulem et aliqua jam mediiaiione valen-
Nam et beatus Hieronyrous ad Abundautium scri- tibus, supradictus vir alias copiosas atque plenissi-
bens, obscurissimas tres alias exposuit qusestiones. mas expositiones.ChristoDomino largiente, profudit,
Quarum prima est, cur David, qui ad expugnandum Qui Prophetarum abstrusos ac latebrosos sermones,
Saul cum Acbis AUopbylorumrege ultroneus venie- modo per varietates translationum, modo resolulis
bat, hominem qui ejusdem Sauiis mortem postea senigmatum nodis, ita facit intelligi, ut magnum ar-
nuntiavit, occiderit (// Reg. l). Sectinda esl, cur canum coelestis Regis humanis sensibus pius doctor
Davidmoriens prsecepit filiosuo Salorooni magistrum aperiat. Nam Isaiam, qui aperte referendo Cbristi
militiaesuseJoab interficere (Hl Reg. u). Tertia vero Ecclesiaeque mysleria, non tam propheta quam
quaestio est de Semei, qui fugienti David intolerabi- evangelista dicendus est, decem et octo libris mira-
les maledictjonum injurias, missis etiam lapidibus bililer supradictus sanctus Hieronymus explanavit.
irrogavit (// Reg. xvi). In secundo quoque volumine G Jeremiam vero, qui civitatis suae ruinas quadru-
codicis ejusdem, Origenis unam reperi nihilominus plici ffevit alphabeto, quadraginta quinque homiliis
homiliam. In tertio igitur libro anlefati codicis san- Attico sermone Origenes exposuil. Ex quibus qua-
ctus Ambrosius Mediolanensis episcopus sermonem tuordecim a translatas inveni, vobisque dereliqui.
fecit de judicio Salomonis. De quo loco sanctus quo- Quero eliam sanctus Hieronymus viginti libris com-
que Hieronymus dulcissima, sicut solet, explanatione mentatus esse monstratur: ex quibus sex tantum
disseruit. Unde eliam et sanclum Augustinum diser- nos potuimus invenire; residuos vero adhuc, Domi-
tissimum comperimus edidisse sermonem; ut mira- no juvante, perquirimus. Ezechielem vero (cujus in
culum tale relatum dignis constaret auctoribus. Hebraeosermo nec oronino disertus, nec admodum
De quo libro etiam memoratus sanctus Hieronymus rusticus est) quatuordecim libris sanctus Hierony-
ad Vitalem scripsit episcopum (Epist. 132); quomodo mus explanavit. Itemque Daniel (licet apud Hebrseos
Salomonet Achaz, cum essent in undecimis annorum nequaquam prophetico choro recipilur, sed inter eos
curriculis constiluti, filios genuisse dicantur, quod annumeratur qui Hagiographa conscripserunt) tribus
natura miniiiie probatur habere communis. Nam et libris a supra memorato sancto Hieronymo noscitur
sanctus Augustinus in libro Civitatis Dei decirao se- explanatus. Residuos vero duodecim prophetas,
ptimo, tilulo quarto, dura inter alia de Regum lem- Dquos vulgus [ed., sermo vulgaris] propter brevita-
poribus facundissimus disputator eloquitur, canticum tem librorum suorum minores appellat, viginti ii-
Annaediiucidavit ex ordine. In Paralipomenon autem bris supradiclus sanctus Hieronymus commentatus
libro secttndo unam tantum homiliam prolixam Ori- esse dignoscitur: id est, Osee libris tribus, Abdiam
genis inveni.Quae tamen omnia in unius codicis cor- libro uno, Amos libris tribus, Joel libro uno, Jonam
pore congregavi; ut in vicem commentariorum ad libro uno, Nahum libro uno, Habacuc libris duobus,
libros ipsos perlinentia (Domino prsestante) relegatis. Sophoniam libro uno, Aggaeuralibro uno, Zachariam
Cui codici etiam puros quaterniones adjunxi; ut quod libris tribus, Michaeam libris duobus, Malachiam li-
de praefato opere adhuc repertum fuerit, prsedictis bro uno. De quibus ut nihil relinqueretur ambiguum,
expositionibus aggregetur. In memoratis autem Pa- nomina quoque eorura quemadmodum Latina lingua
• Interpres harum 14 horailiarum erat S. Hiero-
Graeco-Latinas, quse sunt Origenis. Inter eas refe-
nymus, ut ipse testalur in praef. Comm. in Ezechie- runlur 12, quse translatae fuerunt a S. Hieronymo.
lem, et in lib. de Script. eccles. Exstant illae homi- Eas reslituit Origeni V. C. D. Huetius in sua edit.
liaein operibus S. Hicronymi. Corderius sub nomine Grsec. Lat. operum Origenis.
Cyrilli Alexand. edtdit 19 bomilias in Jeremiam
IHS M. AURELII CASSIODORI . 1116
intelligi debeant, etymologiis propriis pulcherrimo A j fenderit, fralrum vero curiositas partibus se expleat
deeore patefecit. distributis.
Sic nobis ager dominicus quasi quibusdam labo- CAPUT V.
riosis mercenariis exaratus, et ccelesti rore complu-
De Salomone.
tus, spiritale» fructus, Domino largiente, concessit.
Dicitur etiam et sanctus Ambrosius Prophetarum vJuintuscodex est Salomonis,cujuspriraum librum,
commentaria eloquii solili dulcedine confecisse, qui appellatur Proverbia, quadrifaria reperi divisio-
in
quse tamen adhuc nullatenus polui reperire, quae ne parlitum: de quibus partibus prologo ejusdera
vobis magno studio quawenda derelinquo, ut expo- voluminis aestimavialiqua commonenda, ut ejus in-
sitio multiplicata peritorum copiosam vobis do- tentio praedictiscomplexionibus breviter innotescat.
ctrinam et animse felicissimara conferat sospita- In quo libro Didymum expositorem in Grsecalingua
tem. reperimus, qui ab amico nostro vifo diserlissimo
Epiphanio in Latinum serraonem diligentissime,
CAPUT IV. Domino juvante, translatus est. Quem Didymum,
De Psalterio. 542 quamvis carne caecum, merito beatus Anto-
B nius Pater monachorum propbetali lumine vocavit
Sequitur Psalterium codex quartus, qui nobis pri- Videntem, quando perspicuo corde conspexit, quod
mus est in commentatorum [mtt. commemoratorum] corporeis oculis non valet intueri. Mirum est enim
iabore, sed bis binum locum lenet in ordine. Hunc dicere quantis disciplinis atque arlibus audiendo
in quibusdam psalmis beatus Hilarius, beatus Am- imbntus fuerit, qui ipsos apices quoque litterarum
brosius et beatus Hieronymus, in omuibus tamen privatus carnali luniine nequibat inspicere. Quod
beatus Augustinus studiose nirois latiusque tractavit. mihi
pene impossibile, fateor, videbatur esse, cum
Ex quibus jam duas decadas, Domino praestaute, legerem, nisi de partibus Asiaequemdam ad nos ve-
collegi: a quo (ut fieri solet) mutuans lumen de lu- nire Eusebium nomine contigisset, qui se infantem
rnine, aliqua de ipso, Dominolargiente, conscripsi; quinque annorum sic csecalum esse narrabat, ut S'H
ut illud in roe dictum Mantuani valis veraciter im- nislrum ejus oculum fuisse excavatum orbis pro-
pieretur : Et atgutot inter ttrepere anter oloret. Ubi iundissimus indicaret; dexter yero globus vitreo
nullam causam digressiva [ed., digressi a sua] rela- colore confusus, sine videndi gratia infructuosis ni-
tione roiscuimus, sed in vicem adnotationum brevi- sibus volvebatur. Hic tantos auctores, tantos libros
ter de singulis locis diximus, quod textus ipsius in memorise suae bibliotheca condiderat, ut legente»
qualilas expetebat. Quem post tales viros fortasse,, C probabiliter admonerei, in qua parte Codicisquod
si aliquis dignatus fuerit relegere, cognoscet (sicut prscdixerat invenirenl. Disciplinas omnes et aniroo
et alii Patres sententia indubitata dixerunt) de Scri- retinebat, et expositione planissima lucidabat. Com-
pturis divinis emanasse, quod doclores ssecularium monuit eliam tabernaculum ternplumque Domini ad
litlerarum ad sua sludia postea Iranstulerunt. Quae instar cceli fuisse formatum ; quaedepicta subiilitei
nos, ut se locus atlulit, Doniino juvanle, quantum1 lineamentis propriis in pandecte Latino corporia
valuimus, ni fallor, oslendimus. grandioris competenler aptavi. De veste quoque sa-
Legendus est eliam libellusAthanasii Alexandrinse cerdotali plurima Domini sacramenta texebat, asse-
civitatis episcopi, qttem Marcellinopost aegritudinem rens nihil otiose posilum, quod non alicujus rei pul-
in locum refectionis dulcissimoe deslinavit, qui in- cherrimam portaret imaginem. Hocetiam Josephum,
scribilur: De libro Psalmorum ; ubi diversa commo- Origenem et Ilierooymum commemorasse in suis
nens, virtutem operis ipsius minutissima discussione opusculis asserebat. Quid plura ? Fecit credi de Di-
patefecit, diversos hominum casus cum suis reme- dymo, qtiera suo praesenlabat officio [ed., exemplo]:
diis suaviter introducens. Psallerium est enim quse- cujus etiam instructione commonitus, multos codices
dam ccelestissphaera,stellis densa micantibus, et (ut antiquos reperi, qui apud me habebantur incogniti.
ita dixerim) quidam pavo pulcherrimus, qui velut; D Quem taraen adhuc Novatianaepravitalis errore dc-
oculorum orbibus et colorum multiplici et decorai tentum, misericordia Dominisuffraganie, rectae fidei
varietate depingitur; paradisus quinetiam animarum, credimus illuminatione complendum; ut quem Scri-
poma continens innumera, quibus suaviter mens pturas suas animo fecit discere, jubeat calholicse II-
humana saginata pinguescat. Quod tamen Psalmo- dei inlegritate pollere.
rum corpus universum, et in tribus codicibus per Secundus vero liber Salomonis, qui appellatur
quinquagenos psalmos judicavimus conscribendum, Ecclesiastes, a beato Hieronyrao potenter expositus
ut jubifaei anni quantitas triplicata sanctse Trinitatisi est, quem Latino sermone nuncupat Concionatorem,
votiva nobis remissionis beneflcia renuntiaret; ett quod loquatur ad populura, et sermo ejus non spe-
quoniam unus codex onerosus quibusdam fratribusi cialiter ad unum, sed ad universos generatiter diri-
poterat inveniri, tali distributione complela, spemi galur. Ecclesiasles autem noster dst Dominus Chri-
pretiosae salutis acciperent, et multi compendia le- stus, qui raedio pariete destruclo, iniraicitias carnis
ctionis (praestante Domino) saiubriter invenirent. evacuans, fecit utraque unum (Ephes. u, 14). Hic su-
Habeat ergo bibliotheca vestra unum ex his codicem, per omuia sequenda licit jussa divina, cuncta mundi
ad quem recurratis, si vos mendositas fortassis of- istius vanitatem vauiutum esse commemorans. De
H17 DE INSTITUTIONEDIVINARUMLITTERARUM. Hi8
quo libro et Victorinusex oratore episcopusnonnulla A caulissime translatum exposilumque promeruit :
disseruit. In Cantico cauticorum duabus homiliis cx- cujus explanationibus aclum est, ut, sicut Dominus
positionem Origenis idem sanctus Hieronymus Lati- de ipso testaii dignatus est, inculpabiliter cuncta
nae linguas multiplicator egregius, sua nobis, ut con- locutus fuisse doceatur. Quanta enim liber ille con-
suevit, probabili translatione prospexit. Quos item tinet suavia sacramenta verborum, sicut beatus Hie-
Rufinus interpres eloquentissimus, adjectis quibus- ronymus dicit in epistola quam dirigit ad Paulinum
daro locis usque ad illud prseceptum,quod ait: Capite (Epitt. 105, eirca medium)? Prosa incipit, versu la-
nobit vulpet pusillas exterminantesvineas (Cant. u, bitur, pedestri sermone finitur, omnesque leges dia-
15), tribus libris latius explanavit. Post quos Epi- lecticae propositione, assumptione, conlirmatione,
phanius • antisles Cyprius lotum librum Grseco ser- conclusione deierminat. Quod si ita esl, nec aliter
mone uno voluraine sub brevitate complexus est. essc potesl quaro quod lanti viri celebrat auctoritas,
Hunc nos, ut alios, in Lalinam linguam per amicumi ubi sunt qui dicunt artem dialecticam a Scripturis
nostrum virum disertissimum Epiphanium fecimus, sanctissimis non ccepisse? Singula in eo verba ple-
Dominojuvanle, iransferri. Quapropter praedicti li- na sunt senigmalibus, propositionibus et quaestioni-
bri diligentissimos expositores sub uno codice com- bus sacris; et (ut de caeteris sileam) resurrectionem
prehendi; ut simul omnes legentibus offerantur, B 1 carnis sic prophetat, ut nullus de ea vel manifestius,
qui tractatores unius voluminis exstiterunt. Unde vel cautius aliquid scripsisse videatur. Sic enim ait:
eliam et sanctus Ambrosius in libro tertio Patriar- Scio quod Redemptor meut vivit, et in novittimo die
charum, ubi de persona Isaac loquitur, multa salu- de terra surreclurus sum; et rursus circvmdabor peile
briler luculenterque disseruit. Sacpe dictus auteirii mea, et in carne mea videboDeum Saivatoremmeum:
Pater Hieronymus asserit Sapientise librum, non ai quemvisurustum ego 543 *Pse>et ocuU-tnei contpe-
Salomone (ut usus habet), sed a Philone doclissimoi cturi sunt, el non alius ; repotita ett hmc tpet mea in
quodam Judaeofuisse conscriptum, quem pseudogra- sinu meo(Job. xix,25). Sanctus quoqueAugustinusin
phum prsenotavit, propterea quod usurpationem no- eodem libro adnotationes faciens, eum solita curiosi-
minis porlal alterius. Cujus voluminis expositionemi tate tractavit. Quidam etiam est anonyraus, ex cujus
presbyter Bellator octo libris se assumpsissetestatus; stylo beatum esse suspicamur Hilarium, qui coininenta
est, quem cum aliis opusculisejus pariter sustinemus. libri ipsius conscripsil in ordinem. Quae si legatis
De quoet Pater Augustinus et sanctus Ambrosiusi attente, poterunt vos diligenter instruere. Magnus
homiliarum nomine nonnulla dixerunt. Dictio nimis> plane liber Job, et in solamen humani generis utili-
suavissima et revera nominis dignitatc resplendens. tatemque conscriptus, quando sanctus vir tania et
Ecclesiasticum vero librum supradictus Ilieronymus•G 1 talia pertulisse monstratus est, ut levia sibi unus-
Jesu filii Sirach esse commemorat, qui Congregalor quisque peccator faciat, qusecunque se sustinere co-
potest Latino sermonc vocilari. Sed inter Ecclesia- gnoscit.
sten et Ecclesiasticum istam Patres posuere distan- Tobiseautem in libris quinque, Esther in libris
tiam, quod Ecclesiastes ad Christum Dominum so- sex, Judith in libris septem, et Machabseorumin
lummododebet referri; Ecclesiasticusvero cuicunquei libris decem, expositio in Latinum sermoneui prae-
justo praedicatori potest absolute congruere, qui Ec- dtcti Bellatoris presbyteri, ut praevalet, labore col-
clesiam Dominisanctissimis solet monitis congrega-' lecta est. Quorum tamen librorum tilulos sub bre-
re. Quod librum utique praesenlem fecisse manife- vitate collegi, quando instructionis non minimum
stum est, quero propter excellentiam virlutum sua- creditur esse compendium res fusas latissime pau-
rum iretvaptrovappellat (Totn. I, prmfat. 115), id est; cis sermonibus iridicare. His enim remediis lecloris
virtulum omnium capacem. Cujus tanta claritas tan- animus introductus saluberrimam Scripturarum
taque Latinitas est, ut sibi textus ipse coramentai seriem provocatus excurrit. Sed eos, licet historici
sint. Atque utinam quam cito mente capitur, tami sint, et planissima relatione fuiidantur, taroen pro-
facile actuum qualitate reddatur. Quibus libris, ju- pler virtutes excellentissimas morum conscriptos
vante Domino, capilula insignire curavimus, ne in D ' esse cognoscite; ut patientiam, ut spem, ut chari-
tam necessaria lectione (ut ssepedictum est) confusa, tatem, ut eliam in feminis fortitudinem, ut pro Deo
tironis novitas linqueretur. contemptam praesentissaeculivitam, vel Caeteraquae
illic virtutum genera, Dominoprsestante, floruerunt,
CAPUT VI.
nostris animis competenter infunderent.
De Hagiographit. In Esdrse vero libris duobus Graecosermone sin-
Sequitur Hagiographorum codex sexlus, habens gulas homilias expositas Origenis inveni, quaeejus-
libros OCto,qui in capite suo contiuet Job praeciarura dem religiosi viri Bellatoris labore translalse sunt.
patientisegloriosumque documentuni. Quein labore Nam et sanctus Ambrosius in libro Palriarcbaruro,
beali Hieronymi Latina lingua, sicut et aiia multa ubi de persona Joseph [ed., Esdrae] ipse loquitur,

• Vel potius Philo ordinatus episcoptis urbis Car- Bigot cura translatione Latina, cujus hic meminit
pasi iu insula Cypro a S. Epiphanio Salaminaeanti- Cassiodorus. At neutrum haclenus prelo commis-
stite, utin ipsiusmet sancti Vita legilur.Vidi hujusce sum esl.
couimenlarii textum Graecumin roanibus V. C. Ero.
 1119 M. AURELII CASSIODORl 1120
Mcundumlibrum Maehabseorumexempli causa com- A ac securum genus commentorum, Dominolargiente,
memorat: cujus maximam partem, ad demonstran- prxstabit.
dam tolerantiam, eloquentise suaedulcissimo liquore Ad Hebrseos vero Epistolam, quam sanclus Joan-
pntefccii. Libri vero Machabseorum a supradicto nes Constanlinopolitanus episcopus triginta quatuor
amico nostro Bellatore sedula expositione, Domino homiliis Attico sermone tractavit, Mutianum virum
jiivante, confecti sunt : ne tam magna lectio inex- disertissimiira transferre fecimus in Latinum, ne
planata forsitan linqueretur, quse nobis tot viriutum Epistolarum ordo continuus indecoro termino subito
exempla declaravit. ruraperetur. In Epistolis autera canonicis Clemens
Alexandrinus presbyter, qui et Stroroateus vocatur,
CAPUT VII. id est, in Epistola sancti Pelri prima, sancti Joannis
De Evangetiis. prima ct secunda, et Jacobi qusedamAttico sermone
Septimus igitur codex Scripturse divinac, qui est declaravit. Ubi multa quidera subtiliter, sed aiiqua
Novi Testamenti primus, nobisque dedit adorabile incaute locutus est; quae nos ita transferri fecimus
principium ac vitale remedium, quatuor evangelista- in Latinum, ul exclusis quibusdara offendiculis, pu-
rum superna luce resplendet. Quortim omnium pro- rificala doctrina cjus securior potuisset hauriri.
pria discutiens sancttts Hieronymus diligenli cura ]j Sanctus quoque Augustinus Epistolam Jacobi apo-
disseruit; quae in uno volumine comprehendi, ne stoli solita diligenlise suaecuriositate tractavit, qtiam
legenlis intentio divisis codicibus lardaretur [ed., vobis in membranaceo codice scriptam reliqui.
traheretur]. Matthaeum beatns Hieronymus iierum Sed cttm de reliqttis canonicis Epistolis magna nos
bis binis libris exposuit, quem eliam sanctus Hilarius cogitatio fatigaret, subito nobis codex Didymi Grse-
in uno volumine declaravil: de quo et Victorinus ex co stylo conscriptus in expositionem septem canoni-
oralore episcopus nonnulla disseruit. Lucam sanctus carum Epislolarum, Dominolargiente, concessusest,
Ambrosius rairabiliter explanavit. Joannem beatus qui ab Epiphanio viro diserlissimo, Divinitale ju-
Augustinus copiosa et insigni exposilione lucidavit; vanle, translatus est. In Epistola vero prima beali
qui etiam de Concordia evangelistarum quatuor li- Joannis sanctus Augustinus decem sermonibus multa
bros subtilissima nimis et necessaria disputatione et mirabiliter de charitate disseruit.
coraplexus est. Eusebius quoque CoesariensisCano- Tertium vero codicem reperi Epistolarum sancti
nes evangelicos compendiosa brevitate collegit; ut Pauli, qui a nonnullis beaii Hieronyroi adnotationes
in quibus locis communia dicunt, in quibus propria brevissimas dicitur conlinere, quem vobis pariter,
tangunt, verissima distinctione monslraret : ubi Christo largiente, dereliqui. Post hsccvero tria pa-
nuanta est plenitudo fidei, tanta floret et diverso- Q ria quse diximus, commentorum, Pctrus abbas Tri-
rum tractanlium doctrina mirabilis. politanae provinciae, sancli Pauli 544 Epistolas,
exemplis opusculorum beati Augustini, subnotasse
CAPUT VIII.
narratur; ut per os alienum sui rordis declararet
De Epistolit apottolorum. arcanum : quaeila locis singulis competenter apta-
Octavus codex canonicas Epistolas continct apo- vit, ut hoc raagis studio beati Augustini credas esse
stolorum. Sed in Epislolis tredecim sancti Pauli ad- perfectum. Mirum est enim sic alterum ex altcro
notationes conscriptas in ipso initio mese lectionis dilticidasse; ut nulla verborum suorum adjectione
inveni, qute in cunctorum manibus ita celebres ha- permixta, desiderium cordis proprii complesse vi-
bebantur, ut eas a sancto Gelasio papa urbis Romse deatur , qui vobis inter alios codices, divina gralia
doclissimi viri studio dicerent fuisse conscriptas. sulTragante, de Africana parte miltendus est. Sic to-
Quod solent facere Hqui res vitiosas cupiunt gloriosi tus ordo Epistolarura canonicarum tara sancti Pauli
nominis auctoritale defendere; sed nobis ex prae- quam diversorum apostolorura Domini favore com-
cedentlbus lectionibus diligenli retractatione pa- pletus est. Dicitur etiam et beatum Ambrosium sub-
tueruut subtilissimas quidem esse ac brevissimas notatura codicem Epislolarum omnium sancli Pauli
dicliones, sed Pelagiani erroris venena iilic esse se- D reliquisse suavissima expositione complelum ; quem
minata. Et ut procul a vobis (ieret error haereticus, lamen adhuc inveuire non potui, sed diligenti cura
Epistolam ad Romanos qua potui curiositale purgavi, perquiro.
reliquas in chartaceo codice conscriptas vobis emen- Diclaesunt igitur adnotaliones Epistolarum a non-
dandas reliqui. Quod facile subjacebit, quando prse- nullis breviter coraprehensae. Nunc pcr ordinem di-
cedenti exemplo audacior redditur sequenlis imita- camus (sicut et in Prophetis factura est) qui eas la-
tio. Sed inter has sollicittidines graviter aesluatus, tius exponere maluerunl; ut illud datum inchoanli-
quemdam anonymura codicem subnotatum divina bus, hoc reservatum videalur esse perfectis. Sancti
reperi provisione collatum, qui tredecim Epislolas Pauli prima oranium et admirabilior deslinata co-
sancti Pauli non ignobili adnotatione tractavit. Hic gnoscitur ad Romanos, quam Origenes viginti libris
diligenter excussus [mst. excursusj, secundum vobis Grsecosermone declaravit; quos lamen supradictus

• Snlent tergiversatores, ut fallant, sub nomine pi non potest, ut ait D. Arobrosiusin epist. ad Thes-
clari alicujus viri epislotara fingere, ut aucloritas salonic. II, cap. u.
nominis possit comroendare, quod per seipsuro reci-
H21 DE INSTITUTIONEDIVINARUMLITTERARUM. 1122
Rufinus in decem libros redigens, adhuc copiose, A CAPBT K.
translulit in Lalinum. Sanctus vero Augustinus1 De Aclibusapbslolorumet Apocalypsi.
ipsara Epistolam inchoaverat exponendam, in cujus' Nonus igitur codex Actus apostoloruni et Apoca-
tantum salulatione unura librura se profudisse com- lypsin noscitur conlinere : quoniam et haecquoque
memorat, et (ut verbis ejus ular) operis ipsius ma- Apocalypsis, id est revelatio, probatur Joanuis apo-
gnitudineac laborc deterritus, in alia faciliora de- stoli. Sed in Actibus apostolorum sancti Joannis
flexus est. Qui eliam scribens ad Siroplicianum epi- Constanlinopolitani in Graecosermone com-
episcopi
scopum Mediolanensero,sublimes et exquisitas de: mcnta reperirous, quse amici nostri in duobus codi-
eadem epistola tractavit aliquas qusestiones, quas' cibus quiiiquaginta quinque homiliis, juvante Domi-
nos praedictocodici judicavimus inserendas, ne dumI no, transtulerunt. Apocalypsis vero, quae studiose
expositio divisa quseritur, legenlis inlentio noxie3 legentium aniroos] ad supernam contemplationem
differatur. deducit, et facit mente cernere quod angeli videndo
Ad Galatas autem idem sanctus Augustinus iatiuss beati sunt, sancti Hieronymi expositione conspicua
explanavit, de qua el sanctus Hieronymus trihuss est: de quo libro et Victorinus ssepe dictus episco-
libris exposilionem letendit. Idem Paler Hierony- pus difficillima quaedam loca breviter traclavit. Vi-
mus tribos libris Epislolam ad Epbesios diligenterr * gilius quoque Afer antistes de mille annorum intel-
aperuit. Ad Tilum quoque expositionem uno volu- t- ligenlia quae in pisedicta Apocalypsiconlinelur, undo
mine comprehendil. Ad Philemonem etiam uno li- roagna qusestio nonnullis oboritur, plenissima et
bro patefecil. Residuas vero Epislolas sancti Pauli,, diligenli narralione disseruit. Ticonius etiam Dona-
id est, ad Corinthios duas, ad Thessaionicenses duas,;, tisla in eodem voluminequaedamnon respuenda sub-
ad Colossenses unam, ad Timotlieum duas, sanctus .s junxit, quaedamvero venenosi dogmatis sui faccu-
Hieronyrous dicitur explanasse. Unde multa parss lenta permiscuii. Cui tantum in bonis dictis yjricri-
scientiaetribuilur, cum provenerit ignorantibus nos- •- ftovJnmalisaxfio-Tov, quantum transiensvalui repe-
se quod quaerant. Quas lamen continuo de diversiss rire (ut arbitror) coropetenter aflixi. Quod et vobis
partibus, ubi direximus inquirendas, susceptuross similiter in suspeclis exposiloribus facere suademus,
nos esse Dominimiseratione confidimus; et ideo 0 ne lectoris animus fortasse turbetur nefandi dogma-
studiose sustinere debemus, quod nobis transmil- tis permixtione confusus.
tendum esse cognovimus. Eoque fiat, ut si cuicun- '" De quo volumine sanclus quoque AUgustinus in
quevestrum, antequam veuiant, aliquid eorum for- libris Civitatis Dei plura prseslantius et diligenter
tassis occurrerit, studeat diligenti cura transcriberee r aperuit. Nostris quoque temporibus Apocalypsis
et praedictis expositoribus aggregare ; quatenus, ju- '" praedicta beati episcopi Primasii antislilis Africani
vante Dominoet labore veslro, monasterii bibliothe- :" studio minute ac diligenler quinque libris exposita
ca proficiat, quibus tanta noscuntur esse praeparala. *• est: quibus etiam liber unus, Quid faciat haueticum,
Quod si forsilan senectus nostra, priusquam hsec c cautissima disputatione subjunctus est; quse in lem-
compleantur, jussione Domini cum remissione pec- :~ plo Domini sacrata donaria sanctis altaribus offe-
catorum (sicut vos orare deprecor) volivo fine trans->" ranlur. Sed quoniara diximus expositores quantos
ierit, ad vos (ut credere dignum est) quandoque ie vel invenire priscos potuirnus, vel nuper per amicos
res sperata perveniet. Commemoratas tamen Epislo- '" nostros de Grseca lingua transferri, vel nova cudi
las a Joanne Chrysostorao expositas Atlico sermone, '> fecimus: nunc de sex roodis intelligentiaealiquid
in suprascripto octavo armario dereliqui, ubi sunt II disserarous, ut ssepius illuc redeuntes, pesliferos
Grsecicodices cougregati; ut si Latina non potuerint 11 viteraus errores.
latiora commenta procurari, de islis subinde trans- 5- 545 CAPUT X.
feratur, quodplenissimampoteril prsestare notitiam; 1> De sex modis intelligenlim.
quatenus in omnibus septuaginta uno iibris canoni- i* Priraum est post hujus operis instituta, ut ad in-
cis, sicut a sancto Patre Augustino noscitur com-, '
j) troductores Scripturse divinae, quos postea referemus
prehensum (Lib. n de Doctrina Christiana, cap. 8), )> [mss. reperimus], sollicita mente redeamus, id est,
anliquorum expositiones, Domino largiente, velut Jt Ticonium Donalistam, sanctum Augustinuro de Do-
spiritalia poma Paradisi sumendavestris epulis offe- ;" ctrina Christiana, Hadrianum, Eucheriura et Juni-
rantur. liura " quos sedula curiositate collegi; ut quibus
Quod si in bis quaedicta sunt aliqua fortasse loca :a erat similis intentio, in uno corpore adunati codice»
dubia sint relicta, nec explanatione planissima [mss. s. clauderentur. Qui modos elocutionum explanationis
plenissima]satisfacere potuerint, nequaquara vobis is causa formantes, per exeroplorum diversas siroili-
modernos expositores interdico. Caule tamen quae- i- tudines intelligi faciunt, quae prius clausa man-
rendos esse catholicos, quoniam accessu temporutn u serunt.
niultis noviter gratia Divinilatis infunditur, quse for-
r- Quod si ab introductoribus fortasse aliqua pne-
sitan priscis docloribus celata monstratur. termissa sunt, tunc libroruni cxpositores seduio re-

* Hujus auctoris opera ioserta babentur tomo I Bibliot. SS. Patrum.

«33 M. AURELH CASSIODORI \m
quiramus, et aperire nobis incipiunt, quae prius A qui c sunt Jesu Nave, Judicum, Ruth, Samuel, lsaias,
clausa manserunt. Deinde studiosissime legamus Jeremias, Ezechiel, Daniel, libri duodecim propheta-
calholicos magistros, qui proposilionibus faclis sol- rum. i' In Hagiographos, qui sunt Job, David, Salomon,
vunt obscurissimas qusestiones. Quinto,-per*[mss. Proverbia, Ecclesiasiicus, Cantlciimcaniicorum. Ver-
post] libros singnlos atque epislolas diversorumi ba ! dierum, id est, Paralipomenon,Esdras, Esther. In
Patrum, loca praecipua, quse exernpli causa comme- Evangelistas, qui suntMatlhaeus,Marcus,Lucas,Joan<
morant, diligenti cura nolanda sunt. Iia fit, ut di- nes. Post hos sequuntur Epistolaeaposlolorum, Petri
versorum catholicorum libri commodissime perle- duae, Pauli quatuordecim, Joannis tres, Jacobi una,
gantur, quando el iulentiones suas decenter aperiunt,, Judae una, Actuum apostolorum Lucoeliber untis, et
et ex incidentibus apud illos quaestionibus nobis no- Apocalypsis Joannis liber unus.
litia magna prsestatur. Postremo, colloculio perilis- Sciendum est plane sanctum Hieronymumideo di-
simorum seniorura crcbrius appelatur, quorum con- versorum translationes legisse alque correxisse, eo
fabulatione subito, quod non opinabamur, adver- quod aucloritaii Hebraicse nequaquara eas perspice-
limus; dum nobis sludiose referunt, quod longiss ret consonare. Unde factum est ul omnes libros Ve-
setalibussuis discere poluerunt. Ulile est enira perr teris Testamenli diligcnti cura in Lalinum sermonem
istos sex raodos intelligentiae studiosa volunlate dis-- J3
JJ de Hebrseofonte transfunderei, etad viginti duarum
currere potius quam irreligioso stupore torpere. litterarum modum,qui apud Hebrseosmanet, compe-
tenler adduceret; per quasomnis sapientia discitur,
CAPUT XI. etmemoria dictorum in aevumscripta servatur. Huic
De qualuor synodis receptis. eliara adjecti sunt Novi Teslamenti libri viginti se-
Dicamus nunc qiiemadmodum universalia sancta- ptem, qui colligunlur siraul quadraginta novem.
que coucilia fidei noslrae salutaria sacramenta soli- :. Cui nuroero adde oronipotentem et indivisibilem
daverint; ut ibi cognoscentes verae religionis arca-. Trinitate.m, per qtiain haec facta, et propter quam
num, pestiferos viiemus errores. Primo loco Nicaena a ista prsedicla sunt, et quinquagenarius numerus in-
synoduslegiturconstituta,deindeConstantinopolitana,, dubitanter efficitnr ; qui ad ins tar jubilaei anni ma-
tertia Ephesina prior, quarta Chalcedonensis. Quas lS gna pietate beneficii debita relaxat, et pure poeni-
rnerito sancla probat Ecclesia ; quae tanta fidei no- ,_ tenlium peccata dissolvit. Hunc autem pandecten
strae lumina praestiterunt, ut in nullum perversitalis is propter copiam leclionis minutiore inanu in quater-
scoptilum (si tamen Domino protegenle custodimur) r) nionibus quinquaginta tribus aestimavimusconscri-
caecatis mentibus incidere [ed., incedere] debeamus. S- bendum, ut quod lectio copiosa telendit, scripturae
Naro sanctissimi Patres iujuriam rectae fidei non C densitas adunata conlralierel. Meminisse aulem de-
„ (J
ferentes, regulas quoque ecclesiasticas ibideni sta-,_ bemus memoratuni Hieronymum oranem transla-
tuere inalueruiit, ct inventores novarum haeresurn „ lionein suam in auctoritale divina (sicut ipse testatur)
pertinaces divino gladio perculerunt, decernentes ,s propter simplicitalem fratrura colis et conunatibus
nullum ullerius debere novas incutere quaestiones; ordinasse ; ut qui distinctiones sasculariuuilittera-
sed probatorum veternm aucloritate contentos, sine ie rum comprehendere minime poluerunt, hoc reine-
dolo et perfidia decretis salubribus obedire. Sunt lt diosuffulti, inculpabiliter pronuntiarent sacratissi-
enim nonnulli qui putant esse laudabile, si quid ;cl mas lecliones.
conlra antiquos sapiant, et aliquid novi, unde periree 546 CAPUT XII/.
videantur, inveniant. DivisioScripturm divinm secundumAugustinum.
Clialcedonensisautem synodi testis est codex En-
cyclius, qui ejus reverenliam tanta laude concelebrat, Scriptura divina secundum bealum Augustinum in
ut sanctoeauctoritati merilo judicet comparandam. , Testamenta duo ita dividitur, id est in Velus et No-
Quem codicem lvx\>x\iov,id esl totius orbis Epistola- vum. In hisloria sunt libri viginti duo, id esl, Moysi
rium, a viro diserfissimo Epiphanio fecimus in La- libri quinque, Jesu ISave liber unus, Judicum liber
tinum de Graecoserraone converti. Sed quoniain sa-1 . |j unus, Ruth liber unus, Regura libri quatuor, Para-
cras litteras in novem codicibuscum irilroducloribus, lipnmenon libri dtio, Job liber unus, Tobiaeliber unus,
et pene cum omnibus Lalinis expositoribus suis, u't ut Eslher liber unus, Judith liber unus, Esdrae libri
diclum [mts., datura] est, Domiriojuvante, collegi- ,j_ duo, Machabaeorunilibri duo. In Prophetis libri vi-
mus, nunc videamusquemadmodum lex divina tribus us ginti duo, David Psalmorum [ms. Aud., Psalteriura]
generibus divisionum a diversis Patribus fueril inti- i_ liber unus, Salornonis libri quatuor, Jesu filii Sirach
mata, quam tamen veneratur et concordiler suscipit 3;t liber unus. Prophetsemajores quatuor, id cst, Isaias,
universaruin Ecclesia regionura. Jeremias, Ezechiel, Daniei; et minores duodecim,
id est, Osee, Joel, Ainos, Abdias, Jonas, Micliaeas,
CAPUT XII.
' Nahum, Habacuc, Sophonias, Zacharias, Aggseus,
Divitio Scripturm divinmtecundum Hieronymum* Malachias. In Epistolis apostolorum viginti una, id
Auetoritas divina secundtim sanctum Hieronymum im est, Pauli aposloli ad Roraanos una, ad Corinthios
in Testamenta duo ita dividitur, id est, in Vetus et duse, ad Galatas una, ad Ephesios una, ad Philip-
Novum. ln Legem, id est, Genesim, Exodum, Levi- ri- peuses una, ad Thessalonicenses duae, ad Colossen-
ticum, Numeroruui, Deuterouomiuin. In Prophetas, is, ses una, ad Timotheum duse, ad Titum una, ad Bhi-
1125 DE INSTITUTIONE DIVlNARUMLITTERARUM. 1126
lemonem una, ad Hebrseos una; Petri duae, Joannis A i el Chalcedonensis non contrafia dixerinl, sed diver-
tres, Judae nna, Jacobi uua. In Evangeliis quatuor, sa ; omnes tamen per divisiones suas Iibros divinos
id est, secundum Mattbaeura, secundum Marcum, sacramentis compelenlibus aplaverunt. Sicut et in
secundum Lucam, secundum Joannera. In Actibus Evangelistarum Concordia probaiur effectum : ubi
apostolorum liber unus. In Apocalypsi liber unus. una quidem est fides rerum, sed ralio diversa ser-
Beatus igilur Augustinus secundum prsefatos novera monum. Sed quoniam praedictus Pater Auguslinus
codices, quOs sancta meditatur Ecclesia, secundo li- in libro secundo (cap. 1S) memorati operis, id est
bro (Cap. 8) de Doctrina Christiana, Scripluras di- de Doctrina Christiana commonet, ita dicens: Lalini
vinas septuaginta unius librorum calculo compre- codices, id est, Veteris NoviqueTeslaroenti, si neces-
hendit: quibus [ed., cui] cum sanctoeTrinitatis ad- se fuerit, Grsecorum auctoritale corrigendi sunt,
dideris unitalem, fit tolius libri compelens et gloriosa unde ad nos post Hebrseum fonlem translatio cuncta
perfectio. pervenit. Ideoque vobis et Grsecumpandeclen reliqui
coroprehensum in libris septuaginta quinque, qui
CAPUT XIV. continet qualerniones nonaginta in armario supra
Divisio Scripturm divinmsecundum anliquam transla- dicto octavo : ubi alios Graecos diversis opusculis
tionemet secundum Sepluaginta. ] necessarios congregavi, ne quid sanctissimse instru-
B
Scriptura sancta secundum antiquam translatio- ctioni vestrae necessarium deesse videretur. Qui nu-
nem in Testamenta duo ita dividitur, id est, in Ve- merus duobus miraculis consecratur; nam et septua-
tus et Novum. In Genesim, Exodum, Leviticum, ginta quinque animaede terra Chanaan cum patriar-
Numerorum, Deuteronomium, Jesu Nave, Judicum, clia Jacob fines iEgyplios intraverunt (Gen. XLVI,
Rutd, Regum libros qualuor, Paralipomenon libros 26); et septuaginta quinque Abraham fuit annorum,
duos, Psalterii librum untun, Salomonis libros quin- quando promissionero Domini laetus accepit (Gen.
que, id est, Proverbia, Sapientiam, Ecclesiasticum, xu, -i). Restat nunc ut dicere festinemus quemadmo.
Ecclesiasten, Canticum canticorum, Prophetas, id dum in Scripturis divinis librariorum vitia corrigere
cst, lsaiam, Jeremiam, Ezechielem, Danielem, Osee, debearaus; nani quid prodest mullas transcurrere
Amos, Michaeam, Joel, Abdiara, Jonaro, Nahum, lectiones, el ea quae sunt probabiliter corrigenda
Ilibacuc, Sop'honiam, Aggaeum, Zachariam, Mala- nescire ?
chiam a, qui et Angelus, Job, Tobiam, Esther,
CAPUT XV.
Juditb, Esdiae duos, Machabaeoruraduos. Post haec
sequunluf Evangelistae quatuor, id est, Matlhaeus, Sub qua cautela relegi debeat cmletlis auclorilat.
Marcus, Lucas, Joannes, Actus apostolorum, Episto- Q Vos igitur, qui divinarum et saecularium litlera-
ise Petri ad gentes, Judse, Jacobi ad duodecim tri- rum cognitione pollelis, et scientia vobis esl ab usu
bus, Joannis ad Parthos, Epistolse Pauli ad Roma- communi reperire quod dissonat, tali modo sacrai
nos una, ad Corinthios dusc, ad Galatas una, ad Phi- percurrite leotiones ; a paucis enim doctisquefacien»
lippenses una, ad Colossenses una,' ad Hebraeos dum est, quod simplici et roinus eruditae congrega-
una, ad Thessalonicenses duae, ad Timotheum duae, tioni noscitur esse prseparandum. Quapropler prius
ad Titum una, ad Philemonem una, Apocalypsis inlroite diligenter, et sic scriptorum delicta corrigile,
Joannis. ne juste arguamini, si praecipilanter alios eraendare
Tertia vero divisio est inter alias in codice gran- tentetis. Islud enim genus emendationis (ut arbitror)
diore, littera clariore [ed., grandiore] conscripto, valde pulcherrimum est, et doctissimorum hominum
qui habet quaterniones nonaginta quinque : in quo negotium gloriosuro. Imprimis igitur 547 idiomalaj
septuaginta Inlerpretum translatio Veleris Testamenti Scripturae divinaenulla praesumptione temeretis [ed.t
in libris quadraginta quatuor continelur. Cui sub- teronetis], ne euro ad intellectum communem, quaa
juncti sunt Novi Testamenti libri viginli sex, fiuntque dicta siiiit, trahere cupitis (quod absil), coelesliutn
simul libri septuaginta: in illo palniarum numero verborum puritas dissipelur. Idiomata enim legis
fortasse praesagati, quas in raansione Elim invenit D divinaedicuntur propriae locutiories, quas communis
populus Hebraeorum (Exod. xv, 27). Hic texlus usus non habere cognoscitur; ut est illud: Secun-
mullorum translatione variatus (sicut in prologo Psal- dum innocentiam manuum mearum (Psal. vu, 9);
terii posimm, est) Patris Hieronymi diligenti cura vel : De vullu tuo judicium meum prodeat (Ptal.
emendatas, cqmpositusque relictus est. Ubi nos xxxvui, 13). Auribus percipe tacrymas tneat (Ptai.
omnia tria genera divisionum judicaviinus affigenda, LXI,9). Et, Effundile coram illo eorda vettra (Ptal.
ut inspecla diligenteralque tractata, non impugnare, LXII,9). Adhmsit anima mea pott te (Ptei. LXIV,10).
sed invicem se polius exponere videantur. Unde li- Mutliplicatti locuplelareeam. Ibi tmtabimurin idipsum
cet roulti Patres, id est, sanctus Hilarius Piclavien- (Ptal. LXV,6). Et inclinavit ex hoc in koe (Ptai, LXXIV,
sis urbia antistes, et Rutinus presbyter Aquileiensis, 9). Misit Moyten tervum tuum, tl Aaton, qutm dile-
et Epiphanius episcopus Cypri, et synodus Nicaena, xit ipsum (Ptal. civ, 20). Defectrunt otuH mei i*

Hebraice Malachi, idem est ac Angelus, et sic hominem, sea angeium; et hujus erroris arguitur a
reddilur a LXX Interp., ayyslos- Hoc Origenein in sanclo Hieronymo. Vide Quiros in Biblia.
errorcin traxit, qut scripsit Malacliiam non fuisse
1127 M. AURELII CASSIODORI 1128
eloquiumtuum (Ptal. cxvili, 82). Fiat manus tua, ut A quod divino vindicatur eloquio, ut est in psalmo
talvumme faciat (Ptal. cxviu, 137). Hsecet his si- vigesimo primo : Populo qui nateetur, quem fecit
milia quae nimis putaniur vel probantur esse nume- Dominus (Psal. xxi, 32); et illud Evangelii: Euntes
rosa, licet communis usus refugiat, tamen, ne dissi- dbceteomnet genles, baplizanteteot in nominePatrit,
pare liceat, auctoritas illa procul dubio sancta com- et Filii, et Spiritus sancti (Mallh. xxvm, 19). Simi-
inendat. Quod si enuclealius [ed., ealatius] haec liter el in centesimo quadragesimo terlio psalmo :
nosse desideratis, legite sancti Augustini septem Realus populuscujut eti Dominus Deut eorum (Ptal.
libros de Modis locutionum quos fecit de quinque CXLIII,15); et his similia.
libris Moysi, et uno Jesu Nave, et altero Judicum, Regulas igitur elocutionuroLatinaruro, id est [forte,
el tunc de tali re poterilis abundanlissima largitate ut est], quadrigam Messiioranimodis non sequaris,
satiari. In sequenli vero auctoritate vohis similia ubi tamen priscorum codicumauctorilate convinceris.
reperire copiosissiroe subjaccbit. Expedit enira interdum praetermittere humanarum
Hebraeavero quacdamnomina hominumvel locorum formulas dictionum, el divini magis eloquii custodire
nulla declinationefrangatis; servetur in eis lingusesuoe mensuram. In prosa caput versus heroici finemque
dccora sinceritas. Illas tanlum litteras commutemus non corrigas, id esl, quinque longas lotidemque breves
quae vocabuli ipsius possunt exprimere qualitatem, B ] iion audeas improbare; trocheuro triplicem iauda-
quoniam interpretalionem nominis sui unumquodque bilis neglectus abscondat; iotacismos et hiatus voca-
eorum magno sacraroento rei alicujus constat appo- lium omnino derelinque, quoniam hic locum habere
situm: ut est Seth, Enoch, Lamech, Noe, Sem, non possunt, quse doctores litterarum liberalium
Cliain, et Japhet, Aaron, David, et his similia. Loco- regulariter custodire noscuntur. Istud enim inter
rum autem nomina, ul est Sion, Oreb, Geon, Her- humanas dictiones convenit praecaveri, in divinis
roon, vel his similia, pari devotione linquamus. autem eioquiis tales compositiones nullalenus accu-
Tertio res quse in bono et in malo ponuntur, non santur. Maneat ubique incorrupla locutio, quse Deo
sunt ullatenus temerandse, ut mons, leo, cedrus, placuisse cognoscitur, ita ut fulgore suo niteat, non
catulus leonis, clamor, horao, fructus, calix, vitulus, humano desiderio carpenda subjaceat. Haecenim el
pastor, thesaurus, verrais, canis, el his sirailia. Nec; sknplices suaviter instruit, et doctos pro sua reve-
illa nomina mutanda sunt, quae pro aliis nominibusi rentia decenter delectat.
apponuntur, ut Satanas, qui a recto calle discedil. Post superiorem igitur divisionem, ubi diximus
Manuslavare significat non esse participem. Quod1 idiomala legis divinsenon esse tangenda, vel caetera
pedes pro actu ponunlur. Quod frequenter exspec- quse sequuntur, locus admonet more majorum hanc
tationero pro spe ponit. Semel, pro incommutabili G < quoque ponere subdivisionem, ut ad particulas par-
sententia denuntiatur. Jurare Dominura[ed., Deum], tium distinctiusvenire debeamus. Unde enim dociis-
pro confirmare dicitur. Ista enim nobis ab exposito- simus Aristoteles ntpl ipptmixs suas ad liquidum
ribus apericnda desideremus, non aliquid eorum sa- perducere [ed., producerej potuisset, nisi divisionum
crilega volunlale truncemus. Nec illa verba'tangendai et subdivisionum, iterumque particularium divisio-
sunt, quaeinterdum contra arlem quidem humanami num ordine custodito cuncta tfactasset? Querosecuti
posita reperiuntur, sed auctorilate mullorum co- nunc dicimus in quibus litteris sunt librariorum vitia
dicum vindicantur; corrumpi siquidem nequeiintt corrigenda. In verbis quse accusativis et ablativis
quae,inspirante Domino, dicla noscuntur; ut est: : prsepositionibusserviunt, situm motumquediligenter
Obliti non tumut te (Psal. XLIH,18). Et illud : Virii observa, quoniam librarii grammaticaeartis expertes,
tanguinum el doloti (Psal. LIV,14). Fabricatus estt ibi maxime probantur errare. Nam si m litteram
templum. Et, radetur caput tuum (Num. vi, 9). Et,, inconvenienter addas aut demas, dictio tola confusa
inflabitur ventrempro, inflabilur ventre. Et, Protu- est. Casus vero nominum, exceptis monoptotis decli-
terunt exploratoret pavorem lerrm, quam explorave- nalionesque verborum quaedefectiva non sunt, lotas-
tant eam. Vir, ti prmvaricata fuerit uxor ejut (Nutn. que partes oralionis (ubi laroen sacra non impugnat
v, 12). El: Imponenttuper altare omnia vata ejus, ini 0 auctoritas) considera diligenler, suisque locis aptata
quibut minittrant in iptit (Ibid., 25). Terra, int custodi: ne locutionis ordine permixto, totum (quod
qua habitantinea (Ptal. XXIII,1). Et: De manu caniss absii) possideat indecora confusio. B pro v, v pro b,
unicammeam(Psal. xxi, 21). Et -.Flumina plaudentt o pro v, n pro m, conlra orthographise praecepla
manibusin te (Ptal. xcvu, 8). Tunc extultabunt omnia a vitiose positas non relinquas. Aspiralionem vero
ligna titvarum (Psal. xcv, 12). superftuam deme aut adjice competenter. Casus
Et quoniam interdum casus generaque nominura a nominum temporaque verborum, ubi tamen permit-
vel temporuin humanis regulis nequeunt convenire,, teris, custodi diligenter. Reperies enim frequenler
sed tamen eorum usum ecclesiasticus consensus s in auctoritate consuetudini dissona, quse tibi non
aroplectitur, duorum vel trium priscorum emenda-- liceat immutare. Sed in bis emendatorum codicum
torumque codicum auctoritas inquiratur [scripturo ;i servelur exeroplum.Cseteravero quaesunt male prae-
est enim : In ore duorumveltrium teslium ttabit omne e sumpta recorrige: quoniam anliquarii* exinde poiius
verbum (Mallh. xvin, 16)], et praesumi non liceatt probantur offendere, dum eloculioni Latinae linguae
• Vide Sidon. Apollin., lib. ix, ep. 16; et cod. Theod. lib. xiv, tit. 9,1.2.
:
1129 DE 1NSTITUT10NEDIVINARUMLITTERARUM. 1130
nesciunt servire disposite. M in fine adverbii 548 A ^ positurae seu puncta, quasi qusedam visesunt sen-
non relioquas; m iteruro casui genilivo non sub- suum, et luraina diclionum, quae sic lectores dociles
trahas. Multa etiam respectu euphonise propler faciunt, lanquam si clarissimis expositoribus imbuan-
subsequentes litteras probabiliter immutamus, ut lur. Prima est media, secunda subdislinctio, tertia
illuminatio, irrisio, immutabiiis, impius, improbus. plena; quas a majoribus nostris ideo constat inventas,
G Jitleram a narratione tolle superfluam; a gnaro ut spiritus longa dictione faligatus, vires suas per
enim, id est scito seu perito venit nominis isla com- spatia discrela [ed., decreta] resumeret. Quas si
positio. Quod, cum pronomen est, per d, non per ( mavis cupidus lector agnoscere, Donatum lege, qui
litteram; cum vero adverbiuro numeri est, per i lit- te possit de hac re brevi compendio diligenter in-
teram, non per d scribendum est. Quicquara, magis struere. Has dictiones in Psalterio archetypo nos
in prima syllaba c ponendum est quam d, propler posuisse relinemus, cujus obscuritates talibus reine-
euphoniam, quam praecipimur sequi. Quid plura? diis ex maxima parte, Domino praestante, lucidavi-
secundum regulas artigrapliorum, quae tamen sunt mus. Ita septenarius numerus ab utraque parle
emendanda percurre, ne arliculatse vocis pulchra complelus est, ut a quibus rehus abstineamus, ct
modulatio, peregrinis litterismaculala, absona potius q.ins res in auctoritate emeiidare praesumamus (sicut
et indecora reddaiur. 1 opiuor) evidenler appareal. Quod si tamen hoc desi-
B
Orlhographos priseos Irequenter relegs, quos ego derium alio modo potuerit adjuvari, adjiciatur studiis
inferius litulo trigesimo, qui de anliquariis legitur, veslris, ne more humanitatis nos aliquid necessariutn
propter notitiam librariorum utitiler inslruendam, praetermisisse videamur.
defloraridosesse judicavi, et extrinsecus huic libro Nunc quemadmodum extra auctoritatem reliquas
de Orthbgraphia titulum dedi.lta contigit ut et islud lectiones debeamus emendare, dicendum est. Com-
studioso prosit legere, ubi cognoseit quse in Scrip- mentaria legis divinoe,epistolas, sermones, librosque
turis sanciis minime debeat violare; et illud neces- priscorum unusquisque emendator sic legat, ut cor-
sario latius discilur, ubi generaliter prsesumpla vilia rectiones eorum magistris consociet saeculariumlitle-
corrigantur. Quod si tamcn aliqua verba reperiuntur rarum. Et ubicunque paragrammata in disertis
absurde posita, aut ex his codicibus quos beatus hominibus reperta fuerint, intrepidus vitiosa recor-
Uieronymus in edilione Septuaginla luterpretum rigat: quoniam viri supradicti sic dicta sua compo-
emendavit, vel quos ipse ex Hebraeo translulil, suisse credendi sunt, ut regtdas artis grammaticae
intrepide corrigenda sunt; aut, sicul beatus Augus- quas didicerant, custodiisse judicentur. Epistolae
tinus ait, recurratur ad Graecum pandecten, qui quoque Patrum, sermones et libri diversorum, nec
omnem legem divinara dignoscitur coritinere colle- G ( non et homiliae, vel cum hsereticis altercaliones
ctam; vel quibus possibile fuerit, Hebraeam scri- fidelium (quoniam diversa loca Scripturse divinae
pturam, vel ejus doctores requirere non delrectent. suaviter ac diligenter aperiunt) magno studio rele-
Decet enim ut uude ad nos venit salutaris translatio, gantur; quatenus in Ecclesia Domini quasi quibus-
inde iterum redeat decora correctio. Merito enim dam lampadibus competenter accensis, totum niti-
patribus nostris de hac re maxima cura fuil, ne dum, tolum splendidum (Dominoprsestanle)colluceat.
tunica Domini Salvatoris, quam truculentis militibus Si quid tamen in eis ad Scripturas divinas exponen-
scindere non licuii, lectoribus subjaceat imperitis. das conveniens invenilur, non dubilelis sociare
Audiat Spiritus sanctus sincerissima quse donavit, voluminibus divinis, sicut et nos in libris Regum
recipiat ille beata quse contulit. Tunc nos fidelessibi fecisse cognoscimur. Mulla enim reperiuntur a pro-
esse cognoscit, si dicta ipsius nulla prsesumptione batissimis hominibus per occasionem alterius operis
carpamus. Nam quemadmodum salvari volumus,- si lalius de libris dicta divinis, quaeauctoritali videlicet
(quud dictu nefas est) remedium salulare pro noslra sacrae coropelenter aptantur. Undesupplico, utquod
volunlate corrurapamus? nos parva [ed., parum] legendo minus explicare
Sed ut in his omnibus addere videaris ornatum, potuimus, vos copiosissima lectione saginati, tain
posituras, quas Graeci Qitretcvocant, id est puncla 3Dde islis codicibus quos dereliquimus', quam quos
bfevissima, pariter et rotunda, et planissima (ut potueritis feliciter invenire, perfeclius in Christi
in praefatione jam dictura est) singulis quibusque nomine compleatis.
pone capitibus, prseter translationem sancti Hiero- Precor etiam vos, qui tamen eroendare prsesumitis,
hymi, quae colis et commatibus ordinata consislit: ut super adjectas litteras ita pulcherrimas facere
quoniam illustremet planissimam faciuntorationem, studealis, ut potius ab anliquariis scripta fuisse
quando suis locis (sicut inferius exponetur) aptata judicentur. Non enim in illo decore quidquam turpe
resplendent. Quale est enim inoffenso gradu per convenit invenire, quod postea sludiosorum oculos
sensus ire sanctissimos, venasque praeceptorumsalu- videatur offendere. Considerate igilur qualis vobis
berrimas subliliter introire, terminos suos modulatae causacommissasit: titilitasChristianorum, thesaurus
voci competenter affigere, tolamque dictionem sic Ecclesise, lumen animarum. Studete ergo, ne qua
per membra dividere, ut suis partibus considerata remaneat in veritate mendositas, in purilate falsitas,
pulchrescant? Nam si corpus nostrum indiget per in integritale perversilas litterarum. Sed quoniam
membra cognosci, cur lectio, cum suis partibus videa- novem codices legis divinse priroa fronte posuimus,
turesse distincta, confnsa relinquitur ? Islaesiquidem eorumque introductores curo expositoribus suis
PATAOL LXX. 36
H51 . M. AURELII CASSIODORl 1131
(juvante Domino) quanta valuimus curiositale me- A / modo ut iilam «patriam recorderis, in qua es perpe-
moravimus: ad postreraum tres divisiones a majo- tuo mansurus, infundit. Paiientiam monet, spem tri-
ribus dalas tolius legis divinae teligimus; deinde buit, humililatem profic.uamlaudat, superbiam rui-
adjecimus quemadraodum emendari caute debeal > nosam semper accusat, pias eleemosynas creberrime
coelestis auctoritas : ne discerperetur praestimpia fieri persuadet. Tunc quod supra omnes pietates in-
licentia, aut traderetur sequentiura raanibus inde- dulgentissimum esl, acceptam sibi pcenitentiam Ju-
cora confusio. Nunc de virtute lectionis divinae dex ipse testatur, quaudo etiam verba quibus rogetur,
est omniroodis [ed., omninoj disserendum, ut sua clementissiinus Redemptor indulget. Terret, ut cor-
ut El sic nos prae-
quaequeloca propria dulcedine farciantur [ms. Aud., rigat; judicium minatur, parcat.
vesliantur]. cipit vivere, ui piis angelis mereamur esse consortes,
CAPUT xvi. fiatque illud in nobis, quod nirais suave alque per-
549 petuum est : Ut sit Deus omnia in omnibut (I Cor.
De virlute Scripturm divinm. xv, 18); deinde, ut eum videamussicuii est (I Joan.
Intuemini, sodales egregii, quam mirabilis, quam lii, 2); el sic de gloriaeipsius copia compleamur, ut
dulcis in divinis Scripluris decurrit ordo dictorum ; nnlla ulterius indigeniiaesterilitate fatigemur. Tali-
desideriuro semper excrescens, satietas sine line, Jj ] bus ergo jussis quis parere non ambiat, nisiqtii onuii-
esuries gloriosa beatorum : ubi nimielas non aigui- modo in aelernum perire festinat? Ultra omnes
tur, sed magis impoitunitas crebra laudatur. Et mc- dementias est Redemptoris sui jussa negligere, et
rito, quando et notitia rerum salutarium inde disci- crudelissimi hostis vota complere. Quot verba, tot
tur, et credentibus atque eadem operantibus aelerna praemia; quot sentenliae, totidem ultiones; nibil
vita prsestatur : praeterita sine falsitate describunt, vacat ab utili doctrina, nisi cum silel lingua Dei
prsesenlia plusquam quod videntur, ostendunt; fu- magnalia. 0 si nunquam cessaretur a talibus! Pec-
tura quasi jam perfecta narrant. Ubique in eis veritas catis profecto tolleretur locus, si otiosura tempus non
regnat, ubique divina virtus irradiat, ubique pandun- haberet inens inquiela morialium. His beneiiciis larga
tur humano generi profutura. Et dum hsec ita se pietate collalis, addita est nobis sanctae Trinitatis
habeant, in terris nobis pro captu ingenii, parabolis adoranda et veneranda cognitio; quod vitae genus
et propositionibus sumptis, ccelestis veritas inlima- peccaiis mortua gentilitas funditus ignorabat.
tur; sicut ipse in sepluagesimo septimo psalmo te- Restat nunc ut meraoriam faciaraus illorum qui
stalur : Aperiamin parabolit os meum; toquar propo- libris suis aliquid venerabililer de sancta Trinitate
ttliones ab initio (Psal. LXXVII,2). Tradunt etiam dixerunt [ed., docuerunt]. Ad confirmatiunemigitur
nobis (utmunera cuncla vincautur) sanctseTrinitatis r. fidei nostraeet baereticorum praecavendas insidias,
adorabilem cognitionem, quam per lot sseculorum legcndi sunt tredecim libri beati Hilarii, quos de
tractus idolis dediia, caecaet Debilisignoravit huma- sancta Trinilate, profunda et diserlissima nimis ora-
nitas; Pairem seilicet, et Filium, et Spirituro sanctum tione conscripsit. Sancti quoque Ambrosii, quos de
unom Deum crealurarum oinnium condilorem atque eadem re ad Gratianum principem multum claros et
rectorem, potentem fucere qum vult in cmlo et in venuslo sernione compositos designavit. Deindesan-
terra. Cnjus si pietaicm quseris, audi breviler cora- cli Augustini quindecim libri, quos idem de sancta
prehensam : Adjuiorinopportunilaiibus,intribulatione1 Trinitale mirabili profunditate coiiscripsit, curiosa
(PsaJ.. XLV,2). Si patientiam, ausCulta : Et quit re- vobis intentione roeditandi sunt. Si quis vero de
tistit polestalitum?S\ justiliain, lege : Quiajudkabit Palre, et Filio, et Spirilu sancto, aliquid summatim
orbemlerrmin mquiiate(Psal. xcv, 15).Nam el ubiquc preeoptat attingere, nec se mavult longa lectione
esse tolum Deura maiiifestissiine declaratur, dicente fatigare, legal Niceti episcopi librum quem de Ode
Psalmograplio : Quo ibo a spirilu tuo, et a (aeie lua couscripsit, et doctrinaeccelestisclaritate complelus,
quo fugiam? Si ascendero in cmlum, lu illic es; si in coiitemplaiionem divinam compendiosa brevitate
descenderoin infernum, ades ( Psal. cxxxvui, 7, 8). perducetur. Qui voluminibus sancii Ambrosii socia-
Et caetera, quse de illa majestate sacris leciionibus rj tus est quos ad Gratianum principem destinavit. 0
continentur. inac-limabilispietas virtusque Creatoris! aperti sunt
Istas siquidem litleras non ratio buniana reperit, coeli, sancta Trinitas cordibus fideliura patefacta re-
sed hominibus sanclis virtus cceleslis infndil; quas> splenduit; et paganitas, quaehonorem occupaverat
lunc bene datur inlelligi, quando eas vera et uiilia> alienum, a vero Dominoconfutata discessil!
prsedicare mens devota crediderit. Quid enim in illis> Utilcs etiam sunt ad instruciionem ecclesiasticae
litteris utilitatis et suavitatis non invenietis, si pu- disciplinaememoratisancti Ambrosiide Officiisraelli-
rissiroo lumine mentis intendatis? Lectio divinai flui libri ircs, nec non et beati Augustinide VeraReli-
cuncta virtus est, verbum nou inaniter cadens, nec: gione liber unus, et de DoclrinaChristiana libriqua-
tardat effeclus quod promittit affectus [td., affatusj, tuor. Item ejusdem liber unus, quero de AgoneChri-
obedienlibus conferens seternam saiutem, superbis> stianocomposuit, maximevobis necessarius, quicalca-
resiituens perenne supplicium; atque ideo eam noui to sseculodesudatis in certamine Christiano.Simillter
solum audire, sed implere sanctis operibus commo- etiara liber ejusdem quasi pbilosophiaemoralis, quem
neo. Modosiquidem charitatem Dei et proximi mo- pro moribus insiituendis alque corrigcndis ex divina
net, inodo ul saeculi peritura conlemnas insinuai,, auclorilate coilegit, Speculumque noroinavil, magna
1155 DE INSTITUTIONEDIVINARUMLITTERARUM. 1134
inlentionelegendus est. Nametsancti Augustiniviginti A sarium, quoil nobis judicet esse sumractum. urosius
duos libros quos de Civitate Dei confecit, infastidibili quoque Christianoruro temporum paganorumque
sedulitate percurramus : ubi et Babylonia confusa collator prsesto vobis esi, si eum volueritis tegere.
civitas diaboli, et splendida Jerusalem, urbs Domini Marcellinusetiam qualuor libros de Temporum qua-
Christi in hominum conversionem [ed., conversa- Htatibus et positionibus locorum pulcherrima pro-
tione] eompetenti diversitate raonstratae sunt. Scri- prietate conficiens, itineris stii tramitem laudabiliter
psit etiam quinque qusestiones de Novo Testamento percurrit, quem vobis pariter dereliqui. Chronica
ad Honoratum presbyterum, el octoginla tres alias vefo, quse sunt imagines historiarum brevisSimaeqoe
mirifica deliberatione formatas. Si quis aulem dicta temporum commemorationes, scripsit Graece Euse-
sua diligenti cupit examinatione purgare, nec incauta bius, quem transtulit Hieronymus in Latinum, et
temeritate delinquere, duos libros Retraclalionum usque ad lerapora sua deduxit eximie. Hunc subse-
sancti Augustini suidiosa Iectione perctirrat : unde cutus est suprascriptus Marcellinus Illyricianus, qui
etse comat iraitando, et agnoscat quantum sapientiae adhuc patricii Justiniani fertur egisse [mss., rexisse]
copiam beatissimo Patri indulgentia divina conlule- cancellos b: sed meliore condilione [ed., dictione] de-
rit; ut quem nemo poterat fortasse repreliendere, volus, a terapore Theodosii principis usque ad finem
ipse se videalur cautissima retractatione corrigere. gI [ed., fores] imperii triumphalis Augusli Jusliniani
Longum e=l illius viri singula quseque inemorare, opus suum, Doroino juvante, perduxit; ut qui ante
dum de ejus opusculis indicandis codex non parvus fuit in obsequio suscepto gratus, postea ipsius im-
550 exisiat; qui quamlibet dicta ipsius breviter perio copiose amantissimus appareret. Sanctus quo-
commeroorel, lamen in numerosas progressus est queProsperChronica ab Adam ad Genserici tempora
paginas lectionum. et urbis Romsedepraedationemusque perduxit. Forte
invenietis et alios subsequentes, quia non desunt
CAPUT XVII.
scriptores temporum, cum saecula sibi jugiter per-
De hutoricis Chrittianis. acta succedant.
Habent etiaro post tractatores, diversos relatores Sed cum te de memoratis rebus, diligens lector, ex-
temporum et studia Christiana, qui ecclesiaslica pleveris, ingeniumque tuum divina fuerit luce radia-
gravitate compositi, per vicissitudines rerum, routa- tum, legelibrum deViris illustribus sancti Hieronymi,
bilitatesque regnorum [mss. Aud., temporum], lacteo ubi diversos Patres atque opuscula eorum breviter
quidem, sed caulissimo nitore decurrunt. Qui cum et honoravit et tetigit. Deinde alterum Gennadii
res eecfesiasticas referant, et vicissitudines accideu- Massiliensis, qui de Scriptoribus legis divinse, quos
tes [ed., accedentes] per lempora diversa describant, Q ( studiose [ed., studio] pefquisiverat, certissimus in-
hecesse est ut senstts legentium coelestibus semper dicavit. Hos in uno corpore sociatos reliqui, ne post
rebtis erudiant, quando nihil ad fortuitos casus, nihil diversos codices cognoscendse rei larditas afferatur;
ad deorum polestates infirmas (ut gentiles fecerunt), sequuntur enim multarum leclionum venerabilium
sed arbitrio Creatoris applicare veraciter universa conditores. Modo euim doetissitni viri aut libros
contendant. Ut est Josephus * pene secundus Livius divina inspiratioue conficiunt, aut invicem se episto-
in libris Antiquitatum Judaicarum late diffusus, larum gratia consolantur, aut populos dulcissimo
quem Pater Hieronymus scribens ad Lucinum Beli - serroone deliniunt, aut cura hsereticis vivacissima
cum propter magnitudinem prolixi operis, a se per- nimis altercatione confligunt; ila ul quidam eorum
hibet non potuisse transferri. Hunc tamen ab amicis singulari certamine controversias subeant, et judi-
nostris, quoniam est subtilis nimis et raultiplex, cibus mediis gloriosa disceptatione confligant [forte
magno labore in libris viginli duobus converti feci- leg. convincant]. Sic cum pravus quisque destruitur
mus in Latinum. Qui etiam et alios septem libros (prsestante Domino) fidelissimusinde solidatur. Tunc
captivitalis Judaicae mirabili nitore conscripsit. Quo- in illo choro sanctissimo atque facundissimo Patrum,
rum translalionein alii Hieronymo, alii Ambrosio, tibi eum eligere poleris, cum quo suavissime collo-
alii deputant Rufino; quse dum talibus ascribilur, j) * quaris. Difficile quoque dictu est quam frequenti
omnino dirlionis eximiae tnerita declarantur. occasione reperta, Scripturas sanctas locis apussimis
Posthsec autem legenda est historiaquse ab Eusebio potenter aperiant; ut subito transiens discasquod te
quidem decem voluminibus Grseco sermone con- negligenter praeteriisse cognoscis.
scripta, a Rufiuo autem cum adjectione temporum CAPUT XVIII.
quse secutasunt, undecim libris monstraiur explicita. De tancto Hitario.
Post historiam vero Eusebii apud Grsecos Socrates, Testes sunt doclissimi viri diversa laude praetipui,
Sozomenus et Theodoretus sequentia conscripse-
quibus, velut stellis micantibus ccelam, fijlget Eccie-
a
runt, quos viro disertissirao Epiphanio in uno cor- sia; inter quos sanctus Hilarius Pictaiviensis urbis
pore duodecim libris fecimus, Deo auxiliante, trans- episcopus, nimia profunditate
ferri : ne insultet se habere facunda Grsecia neces- subtilis, et cautissimus
disputator ineedit, altasque divinaram Seripturairum
* S. Hieronymus Josephum vocat Grsecum Li-
vium. episc. Antissiodor. lib. u, cap. 17, de Volusiani filio,
* Tale est quod Constantius in Vita S. Germani qui praeerat cancellis patricii Segisvulti. Cancellos
agere vide Cassiodorum lib. xn, epist. 1.
1155 M. AURELII CASSIODORl 1136

abyssos in mediura reverenter adducens, facit (prae-1A terra illa miraculorum adinslarsolis,
b
ejus quoqueab
stanle Deo) illuminata mente conspici quae prius pa- Oriente nobis lamparet eloquium.
rabolis velabantur obscuris. Is epistolam suam ad Paulinum ex Senalore c
presbyterum mirificam destinavit, docens qtiemad-
CAPUT XIX. modum Scripturas divinas adhibita caulela pcrlege-
De sancto Cypriano. ret; ubi breviter virlulem uuiuscujusque libri Veteris
si
lmpossibile est omnino complecli quantum inler et Novi Testamenli mirabiliter indicavit. Quam
alios scriptores, praeter iteraiionem baptismatis, anle reperissem, eloquentiaeipsius cedens, contentus
quam usus atque ratio repudiavit Ecclesiae, conferat fortasse fueram de eadem parte nihil dicere. Sed
bealissimus Cyprianus, velut oleum decurrens in quia et ille alia, et nos diversa in opere jam confeclo
omnem suavilatera, linguacomposita, declamator in- (Domino largienle ) conscripseramus, credo quod
signis, doctorque mirabilis. Quantos enim ille dubi- lector diligens el in hoc opusculo non inutiliter oc-
tantes non pertulit labi, lapsos vero firmissima cupetur. llle enim scripsit ad divinae legis novum
prsedicatione solidavit, confessores ad martyrium lectorem, qui tanium erat litteris saecularibus eru-
d
usque perduxit? Et ne minor esset praedicalionibus dilus, ut etiam librum de Theodosio principe pru-
suis, ipse quoque martyrii corona (Domino prae-;B denter ornateque confecerit. Nec illa tempestate
stanle) decoratus est. Nam inter alia quae nobis fa- (utdatur intelligi) lantOsscriptores suse partis habuit,
cundiae stise clara monimenta dereliquil, in exposi- quos eura in ordine legere commoneret : quoniam
tione orationis dorainicoe, quae contra subrepentia illo terapore milites Christi in gymnasio legis divinae
vitia, velut invictus clypeus semper opponitur, libel- salutari adhuc sudore laborabant, inler quos et ipse
lum declamatoria venustate conseripsit. postea multa conscripsit. Nobis vero fuit causa di-
CAPUT XX. versa. Primum, quod ad fratres simplices et impo-
551
litos scripsimus instruendos, ut per multos auctores,
De tancto Ambrosio.
qui jam noslra oetatedeclarati sunt, ccelestium Scri-
Sanctus quoque Ambrosius laclei serraonis ema- pturarum plenitudine compleantur; ut non lam ex
nator, cum gravitale acutus, inviolenta persuasione Kobis, qui hujus rei pauperes sumus, quara ex co-
dulcissimus : cui fuit aequalis doctrina cum vita, piosis et antiquis Patribus laudabiliter imbuanlur. 1
quando ei non parvis miraculis gratia Divinitalis Sed ne aliquid eis deesse possit qui ad sludia hujus
arrisit. saeculinon fuerunt, tara de arlibus quam de discipli-
CAPUT XXI. nis ssecularium litterarum in secundo volumine bre-
G viter credidimus admonendos; ut simplicibus viris
De tanclo Hieronymo. farauleturetiam mundanaruro peritia litterarum, quse
fieatus etiam Hieronymus Latinae lingueedilalalor praeter additamenta quorumdam doctorum a Scriptu-
eximius, qui nobis in translatione divinaeScripturae ris divinis cognoscitur esse progressa. Ita lit ut nec
tantum praestitit, ut ad Hebrseum fontem pene non vituperatio de nova praesumptione nos carpat, et de
egeamus accedere, quando nos facundiaesuae multa parvo voluminis obsequio [ mss., de parvulo nimis
cognoscitur ubertate satiasse, plurimos libros a, co- obsequio] gratise forsilan moroenla proveniant.
piosas epistolas fecit. Beati quibus scribere (Domino CAPUT XXII.
prseslante) dignatus est. Planus, doctus, dulcis, pa-
rata copia sermonum ad quamcunque partem con- De sancto Augustino.
vertit ingenium. Modo hurailibus suaviter blandilur, Ipse efiaro doclor eximius beatissimus Augustinus,
modo superborum colla confringit, tnodo derogatori- debellator hsereticorum, defensor fideliuro, et famo-
bus suis vicem necessaria mordacitate restituens, sorum palma certaminum, in quibusdain libris nimia
modo virginitatem prsedicans, modo matrimonia difficultate reconditur, in quibusdam sic est planis-
casta defendens, modo virtulum certamina gloriosa simus, ut etiam parvulis probetur acceptus; cujus
collaudans, modo lapsus in clericis atque monachis 0 aperta suavia sunl, obscura vero magnis utilitatibus
pravitatis accusans. Sed tamen ubicunque se locus farcita pinguescunt. Hujus autem ingenii vivacitatem
attulit, gentilium exempla dulcissima varietale per- si quis nosse desideral, libros ipsius Confessionuro
miscuit: toturo explicans; totum exornans, et per legat : ubi refert omnes mathematicas disciplinas
diversa disputationum gencra disertus semper et sine magistro secomprehendisse quas aliis sub doctis
aequalis incedens. Naro cum aliquos libros magna1 expositoribus vix datur allingere. Symbolum quoque
uberlate protendat, tamen pro dulcedine dictorum> nostrum, vadem fidei, teslimoninum recticordis,
suorum finis ejus semper gratus est. Quem ini promissionisinsolubiIesacraroenturo,frequenli [mss.,
Bethleem habitasse otiosum non arbitror, nisi ut In; sequenti ] expositione patefecit; ut profundius intel-

Ed., plurimis libris, copiosisepistolis fecit beatos,
quibut tcribere (Domino prmstante) dignalus est.
i>Lampare pro splenderesaepe uiilur Cassiod.
« At Baronius lom. IV, ad an. Chr. 594, pag.718,
edit. Antuerp., diss.entit, et hunc Paulinum diversum
esse affirmat a Paulino Nolano episcopo.
d Hujus eliam libri meminit S. Hieronymus epist.
ad Paulinura de lnslitutione monachi, et ipse Pauli-
ntis epist. 9 ad sororem. Gennadius in Caialogo ap-
pellat eam scriptionem Panegyricum super victoriain
tyrannorum, scilicet Maxiuaiet Eugenii.
1137 DE INSTITUTIONEDIVINARUMLITTERARUM. 1158
ligenles illa quae credere nos prolitemur, cautissirae A tanla Lalinitatis et Graecitatis peritia fungebatur, ut
promissaservemus. Legendus est etiam liber ejusdera quoscunque libros Grsecos in raanibus acciperet,
ubi diversas hsereses posl Epiphanium pontificemi Latine sine offensione transcurreret, iterumque La-
compendiosa brevitate coraplexus est; quando iiul- tinos Attico sermone reiegeret; ut crederes hoc esse
lius sanaemenlis acquiescit ingenium in illas cautesi conscriptum, quod os ejus inoffensa velocitate fun-
incidere, in quas alterum cognoverit pertulisse nau- debat.
fragium. Illorum siquidem sensus omnino cavendusi Longum est de illo viro cuncta retexere, qni inter
est, quos provida damnavit Ecclesia. Et si quid talej reliquas virtutes, hoc babnisse probalur eximium,
modo prsesumitur, cauta nimis observatione decli- ut cumse totum Deo tradidisset,non aspernaretur sae-
netur. cularium conversationibus interesse. Castus nimium,
CAPUT XXIII. cum alienas quotidie videret uxores; mitis, cum fu-
De abbate Eugipio et abbale Dionysio. rentium vesano turbine pulsaretur. Fundebat iacry-
Convenitetiam ut presbyteri Eugipiia opera (Vide? mas motus compunclione, cum audiret garrula verba
R. P. Chiffletiumad Ferandum pag, 532) necessario) lsetitise; jejuhabat sine exprobratione prandentium.
legere debeatis, quem nos quoque vidimus, virurai Adeo conviviis gratanler inlererat, ut inter epulas
quidem non usque adeo saecularibus litteris erudi-- B corporales inquisitus, spiritales semper copias exbi-
tum, sed Scripturarura divinarum lectione plenissi- beret. Quod si tamen aliquando coraederet, parvo
roum. Hic ad parentem nostram Probam virginem> quidem cibo, sed tamen escis communibus utebatur.
sacram ex operibus sancti Augustini valde altissimas3 Unde summum genus aeslimo patieniiae, inter hu-
quaestiones ac sententias, ac diversas res deflorans,, manas esse delicias, et abstinentise custodire men-
in uno corpore necessaria nimis dispensatione col- suram. Sed ut bona menlis infucata laude referamus,
legit, et in trecentis triginta octo capilulis colloca- erat totus catholieus, totus paternis regulis perseve-
vit. Qui codex (ut arbitror) utiliter legitur, quando) ranter adjunctus [ed. advinctus]; el quidquid possunt
in uno corpore diligentia studiosi viri potuit re- legentes per diversos quaerere, in illius scientia co-
condi, quod in magna bibliotheca vix praevalet in- gnoscebatur posse fulgere. Cujus nomini glorioso
veniri. ajiqua pravi homines calumniose nituntur ingerere,
552 Generat etiam hodieque catholica Ecclesia» unde sua videantur errata aliquatenus excusare. Sed
viros iilustres, probabilium dogmalum decore ful- ille, jam saeculiperversilale derelicta (praestante Do-
gcntes. Fuit enim nostris temporibus et Dionysiuss mino) in Eeclesisepace susceptus [erf.,sepultus], inter
monachus, Scytba natione, sed moribus omnino Ro- Dei famulos credendus est habere consortium.
manus, in utraque lingua valde doclissimus : reddenss C ( Dicerem adhuc foriasse reliqua de sancto viro,
actionibus suis quam in libris Domini legerat aequi- quae nobis totius probationis veritate comperla sunt;
tatem. Scripturas divinas tanfa curiositale discusse- sed necesse esl ut proposiluro noslrum polius cxse-
rat atque intellexerat, ut undecunque interrogatuss quamur; ne cum simus debitores alterius promissio-
fttisset, paratum haberel competens sine aliqua dila- nis, aliud diureferre importuna loquacitate videarour.
tione responsum. Qui mecum dialecticam Icgit, etini Et ut vobis in regulis fidei nulla possil nocere sub-
exemplo [mss., lemploj gloriosi magisterii plurimoss replio, legite quas habetis in promptu synodum Ephe-
annos vitarii suam (Dominopraestante) transegit. Pu- sinam et Chalcedonensem, nec non et encyclia, id
det me de consorte dicere quod in me nequeo repe- est epistolas confirmationis supradicti concilii. Quse
rire. Fuit enim in illo cum sapientia magna simplici- si diligenter excurritis, versutiae improborum nulla
tas, cumdoctrina humilitas, cum facundia loquendii vobis occasione praevalebunt.
parcitas; ut iu nullo se vel extremis famulis antefer-
ret, cum dignus esset regum sine dubitatione collo-| CAPUT XXIV.
quiis b. Interveniat pro nobis, qui nobiscttm orare» Quo sludio Scriptura sancla cum expotitoribut le-
consueverat, ut cuius hic sumus oralione suffulli,> genda tit.
ejus possimus nunc raeritis adjuvari. Qui petitus ai j)I Demus itaque operam, et post introductorios libros
Stephano episcopo Salonitano ex Graecis exemplari- auctoritatem cum expositoribus suis sedula iriten-
bus canones ecclesiasticos e moribus suis pares, ul1 tione curramus, viasque intelligentise Patrum labore
erat planus atque disertus, magna eloquentise suae j repertas, pio sludio subsequarour, non ad quaestiones
luce [ms. Aud., dulcedine] composuit, quos hodie2 vanissimas avida superfluitate tendamus. Quod di-
usu celeberrimo Ecclesia Romana compleclitur. Hoss clum rationabiliter in traclatoribus probatissimis
eliam oportet vos assidue legere, ne videamini taml invenitur, hoc procul dubio credamus esse divinum;
salutares ecclesiasticas regulas culpabiliter ignorare. si quid dissonum aut discordans Patrum regulis con-
Aiia quoque multa ex Graecotranstulit in Latinum,, tigerit inveniri, vitandura esse judicemus. Origo enim
quse ulilitati possunt ecclesiasticse convenire. Quii saevissimierroris est, in suspectis auctoribus amare

a De quo Baronius tomo VI Annal. Eccles. ad an. c Hi canones Dionysii habentur in manuscripta
Chr. 504, pag. 574 edit. Antuefp. collatione Canonum Cresconii, ut nolat Baronius
* Regum colloquia sumrao in honore lib. III Var.,, tomo I Ann. sub anno Chrisli 58, § 24, pag. 526.
epist. 22.
1139 M. AURELII CASSIODORl 1140
lotum, et sme judicio detendere velle quod invems; Anarratione
j [mss., minutissima ratione] descripsit.
scriptum est enim : Omnia probate, quod bonumett Deinde Pinacem Dionysii discite breviter comprehen-
tenete (I Thett. v, 2(). Sed ut in summa quae sunt snm, ut quod auribus in supradicto libro percipitis,
dicenda complectar, cuneta quaeantiqui expositores pene oculis intuentibus videre possitis.
probabiliter dixerunt, sollicita mente tenenda sunt; Tum si vos notitiae nobilis cura flammaverit, habe-
illa vero quae ab eis intractala relicta sunt (ne in- tis Ptolemaeicodicem, qui sic omnia loca evidenter
fructuoso labore fatigemur), primum rimanda sunt expressit, ul eum cunciarum regionum pene incolam
quas virtutes habeant, aut ad quae nos etiaro insti- fuisse judicetis. Eoque fial ut uno loco posili (sicut
tuta perducant, deinde quid nos velint de se legendo monachos decet) animo percurratis quod aliquorum
contrahere. peregrinatio plurimo labore collegit.
Nam licet textus planissimus esse videatur, et his-
lorica relaiione reluceat, modo tamen aut justiliam CAPUT XXVI.
[mit., tristiliam] persuadet, aut impietatem redar- De noiis affigendis.
guit: aut tolerantiam prsedicat, aut vitia mobilitatis Illud etiam indicandum esse curavimus, ut vog
accusat; aut superbiam damnat, autbona humilitatis labor noster instrueret, et qualicunque munusculo
exaltat; aut impacatos reprimit, aut charitate ple- B ] studium vestrse sanctitatis ornaret (praestante Domi-
nissimos consolatur; aut aliquid tale comraemorat, no) quantum aut senex, aut longa neregrinatione fa-
quod ad probos mores incitet, et a nefariis cogita- tigatus relegere praevalui, quibusdam codicibus Pa-
tionibus respectu pietalis abducat. Deus enim, si trum praesentesnotas miniodesignatas, quae sunt in-
solis bonis praemia polliceretur, benignitas ipsius dices codicum, singulis quibusque iocis (ul arbitror)
neglecta tepesceret: si vero malis jugiter minaretur competenter impressi. Namexpositionibus Octateuchi
exitium, desperatio salutis praecipitaret [mss., prae- hanc dedimus notam, Oct. Alteram Regum, Reg.
staret] ad yitia. Et ideo pius Redemptor pro salute Tertiam Psalterii, Ps. Quartam Salomonis, Sal. Quin-
nostra utrumque moderatus est, ut et peccatores tara Prophetarum, Proph. Sextam Hagiographorum,
denuntiata [ms. Aud., de invita] posna terreat, et Hag. Septimam Evangeliorum, Ev. Oclavam Episto-
bonis digna praemia compromittat. lis apostolorum, Ap. Nonam, Actibus apostolorum
Quapropter ad intentiones librorum generaliter et Apocalypsi, Act. et Aaa. Quas in primordiis codi-
animus erigatur, mentemque nostram in illa contem- cum, quos tamen sub ipso studio transire prsevalui,
platione defigamus quae non tantum auribus sonat, semper ascripsi, ut vos illas in textu positas sine am-
sed oculis inlerioribus elucescit. Nam etsi simpiex biguilate possitis agnoscere, si paginas 6ingulas stu-
videatur esse relatio, nihil vacuum, nihil oiiosum G ( diosa meute curratis.
divinis lilteris continetur; sed semper ad utilitatem Tuncsi placet, qui lamen plurima lectione praesumi-
aliquam dicitur, quod reclissimis sensibus salubriter tis, per tractatores probatissiroos imitatio vobis facile
bauriatur. Et ideo quando bona referuntur, ad imita- subjacebit. Ita fiet, ut aliud genus exposilionis acu-
tionem protinus nos erigamus; quando facinora pu- tissimuro pulcherrimumque nascatur, et quod forsi-
nienda narranlur, operari talia formidemus. Ita fit tan priores nostri in comroentis suis minftne diluei-
ut semper aliquid utilitatis acquiramus, si qnapropter daverunt, ibi aliquatenus reperiatur esse declara-
referuntur advertimus. tum. Idiomata quoque legis divinae, id est proprias"
dictiones tali pp. charactere signavimus; ut ubicuti-
553 CAPUT XXV.
que reperta fuerint, verba ipsa nulla praesumptione
Cotmogtaphia a monachit legenda. violentur.
Cosmographisequoque notitiam vobis percurren-
dam esse non immerito suademus, ut loca singula CAPUT XXVII.
quse in libris sanctis legitis, in qua parte mundi sint De sehemalibusac disciplinis qum in Scriplurit tactit
tl earum expotitoribusinveniunlur.
posita evidenter agnoscere debeatis. Quod vobis pro-
veniet absolute, si libellum Julii Oratoris a, quem vo- j)
] lllud quoque commonendum esse credidimus,
bis reliqui, studiose legere festinetis; qui maria, in- quoniam tam in sacris litteris quam in expositoribus
sulas,montesfaraosos, provincias, civitates, flumina, doctissimis raulta per schemata, multa per definitio-
gentes, ita quadrifaria distinctione complexus est, ut nes, multa per artem grammaticam, multa per artem
pene nihil libro ipsi desit quod ad cosmographiseno- rhetoricam, multa per dialecticam, mulla per disci-
titiam cognoscitur pertinere. plittam arithmeticam, tuulla per musicam, multa per
Marcellinus quoque (de quo jam dixi) pari cura disciplinam geometricam, mulla per astronomicam
legendus est, qui Conslantinopolitanam civitatem, et intelligere possumus ; non abs re esse institula ssc-
urbem Jerosolymorum quatuor libellis minulissimai cularium magistrorum, artes scilicet ac disciplinas
• Ausonius in epist. 16 ad Probum prsefectumi qui provinciarum libros pulcherrimos scripsit, et qui
praetorio meroinit Titiani, quera scripsisse Apologos> dictus est simia sui teraporis, quod cuncta imitatus
refert, euraque appellat fandi artilicem, et pauloi esset. Vide quae noiat Jacob. Sirmondus in episi. 1
post Julium. De eodem accipienda sunt ista verbat lih. i Sidonii Apollin. Cosmographiaeliber, qui vulgo
Capitolini de filio Maximini Augusti loqucntis. Ora- jEibico tribuitur, in ms. Thuanseo tribuilur Juiio
tore (ait) usus est Julio Titiano, filio Titiani senioris, Oratori.
 1141 DE INSTITUTIONE DIVINARUMLITTERARUM. 1142
cum soi» divisionibus in sequenti libro paucis attin- A mdificaveritdomnm, in vanum iaboraverunt qta ttdifi
gere; qnatenus et qui talia didicerunt, breviter ad- cant eam (Psal. cxxvi, 1).
moneantur; et qui latius fortasse legere minime po- Verumtamen nec illud Patres sanctissimi deereve-
tuerunt, altquid exinde compendiosa brevitate co- runt, ut saecularium litterarum studia respuantur,
• gnoscant. Est enim rerum istarum procul dubio (sicut quia exinde non minimum ad sacras Scripturas in-
et Patribus nostris visura est) utilis et non refugienda telligendas sensus noster instruitur; si tamen, divina
cognitio, quando eam in litleris sacris tanquam in gratia suffragante, nolitia ipsarum rerum sobrie ac
origine generalis perfectseque sapientise ubique re- rationabililer inquiratur; non ut in ipsis habeamus
peris esse diffusam. Nam cum ibi reddita fuerint spem provectus [ed., profectus] nostri, sed per ipsa
atque monstrala, sensus vester ad intelligendum mo- transeuntes, desideremus nobis a Patre luminum pro-
dis omnibus adjuvatur. ficuam salularemque sapientiam debere concedi.
Sit ergo antiquorum labor opus nqstrum; ut qtiod Quanti enim philosophi haecsoluramodo lectitantes,
illi latius plurimis codicibus cdiderunl, nos brevissi- ad fontem sapientiae non venerunt, et vero lumine
me (sicut jam dictum est) secundo volumine collecta privati, ignorantiaecaecitate demersi sunt 1 Quoniam,
pandamus. Et quod illi ad exercendas versutias de- sicut a quodam dictum est: Nunquam potest plenis-
rivarunl, nos ad verilatis obsequia laudabili devotio- B j sime investigari, quod non per viam suam quseritur.
ne revocejnus; quatenus quse inde furtive sublata Multi iterum Palres nostri lalibus litteris eruditi,
sunt, in obsequium reclae intelligenlise honesta con- et in lege Domini permanentes, ad veram sapienliara
ditione reddautur. Opus quidem (ut arbitror) neces- pervenerunt, sicut beatus Augustinus in libro de Do-
sariuro, sed considerata difficultate perarduum, in ctrina Christiana meminit (Lib. n, cap. 40), dicens :
duobus libris comprehendere velle divinarum et hu- Non aspicimus quanto auro et argento et veste suf-
manarum fontes copiosissimos lilterarum. Ubi Sedu- farcinaius exierit de ^Egypto Cyprianus, et doctor
lii versus illi dicendi sunl: suavissimus, et martyr beatissimus; quanto Laetan-
Grandiaposcoquidem : sed tu dare grandianosti, tius, quanto Viclorinus, Optatus, Hilarius; nos ad-
Quemmagisoflendit,quisquissperandotepescit. dimus Ambrosium, ipsumque Augustinum, atque
Hieronymum, multosque aliosinnuroerabilesGrsecos.
CAPUT XXVIII. Hoc etiam ipse fidelissimus Dei famulus Moyses fe-
Qutd agendum a monachis qui artes in libro tequenli cit; de quo scriptum est (Act. vu, 22), quod eruditus
positas non intelligunt. fuerit omni sapientia /Egyptiorum. Quos [mt. Aud.,
Quod si quorumdam simplicitas fratrum non po- Quod] nos imitantes, eautissirae quidem ac incun-
tuerit quae sunt in sequenti libro deflorata cognosce- C( cianter utrasque doctrinas, si possumus, legere fe-
re, quia pene brevitas omnis obscura est, sufficiat stinemus. Quis enim audeat habere dubiura, ubi vi-
eis summatim rerum divisiones, utilitates, virtutesque rorura talium multiplex praeceditexemplum? Scientes
perpendere, ut ad cognoscendam legem divinam plane (sicut saepejam dicluni est) reclara veramque
fervida mentis intentione rapiantur. Per diversos sapientiam Dominura posse concedere, sicut ait liber
enira sanctissimos Patres invenient, unde desiderium Sapientise : Sapienlia a Domino Deo ett, et cum itlo
suum plenissima possint ubertate satiare. Tantum fuit semper, et permanet in mternum (Eccle. i, 1).
sit legendi sincerus affectus, et intelligendi sobrium Quapropter toto nisu, toto labore, totis desideriis ex-
votum. Tunc salutaris assiduitas erudilos efficiet, quiramus, ut ad tale lantumque munus, Domino lar-
quos in prima fronte profunditas lectionis exterrnit: giente, pervenire mereamur. Hoc enim nobis est sa-
554<Iu'a non tantum litterali, sed etiam quilitteras lutare, proficuum, gloriosuro, perpetuum, quod [ed.,
nesciunt, accipiunt a Deo sapientiam. quoniam] nulla mors, nulla mobilitas, nulla possit
Seiamus laroen non in solis litteris positam esse separare oblivio; sed in illa suavitate patrise, cum
prudentiam, sed perfectam sapientiam dare Deumi Domino faciet seterna exsultatioue gaudere. Quod si
unicuique prout vult. Nam si tantum in litteris essett alicui fratrum (ut meminit Virgiiius)
scientia rerum bonarum, qui litteras nesciunt, utiquei D] Frigidus ohstiterit circumpraeeordiasaoguis,
rectara sapienliam non haberent. Sed cum multit ut nec humanis nec divinis litteris pertecte possit
agfammaii [mss., agra mentis, id est, a gratia menlisj| erudiri, aliqua tamen scientiaemediocritate suffultus,
ad veruro intellectum perveniaut, rectamque fidemi eligat certe quod sequitur:
percipjant coelitus aspiralara, dubium non est puris> Rtiramlhi, et rigui placeantin vallibuaamnes.
ac devotissensibus Deuin concedere, quod eis judicat1 Quia nec ipsum est a monachis alienum hortos co-
expedire. Scriplum est enira : Beatus homo auem tu1 lere, agros exercere, et pomorum fecunditate gratu-
erudieris, Domine, et de lege lua docueris eum (Psal. lari; legitur eniro in psalmo centesimo vigesimo se-
XCIII,12). Quapropter actibus bonis >t oralionibus' ptirao : Laboret manuum luarum mandueabit : bealus
assidui* hocpetendum est, utad verara tidem opera-' es, et bene tibi erit (Psal. cxxvn, 2).
que sanctissima, ubi est vita nostra perpetua (Domi- Quod si hujus studii requirantur auctores, de hor-
no coraitante) veniamus. Legitur enim: Nisi Dominus s tis scripsit pulcherrime Gargilius Martialis «, qui et
* Hujiismeminit Lampridius in Vila Alexandri Se-- Martialis affirmat. Idem in mense Martio lit. 9: Hase
veri pag. 359. Et Palladius Rutilins in mense Aprilii omnia Gargilius Martialis asseruit.
sub litulo 3, de hortis: Rem miram (air) de ocimo
1143 M. AURELHCASSIODORI 1144
nutrinienta olerum, et vhrluteseorum diligenter ex- A vestrum potius quaeratur ab aliis, quam vos extranea
posuit, ut ex illius commentarii lectione (prsestante loca juste desiderare possitis. Verum hsec, ut scitis,
Domino) uhusquisque et salurari valeat et sanari; oblectamenta sunt praesentiumrerum, non spes ftitu-
quem vobis inter alios codices reliqui. Pari etiam ra fidelium; istud transiturum, illud sine fine est
ruodo in agris colendis, in apibus, in colurabis, nec mansurum. Sed illic posili, ad illa potius desideria
non el piscibus alendis inter caeterosColumella et transferamus, quae nos faciant regnare cum Chrislo.
yEmilianus auctores probabiles exstiterunt. Sed Co- Cassianum presbyterum, qui conscripsit de Insti-
lumella sexdecira libris per diversas agriculturse tutione fidelium monachorumsedulo legite, el liben-
species eloquens ac facundus illabitur, diserlis potius ter audite. Qui inter ipsa initia sancti propositi, octo
quam iraperilis accommodus; ut operis ejus studiosi principalia vitia dicit esse fugienda. Hic noxios mo-
non snlum comrauni fructu, sed etiam gratissimis tus animorum ita competenter insinuat, ut excessus
epulis cxpleantur. /Emilianus » etiam facundissimus suos hominem pene videre faciatet vitare compellat,
explanator duodecim libris de horlis, vel pecoribus quos antea confusione caliginis ignorabat. Qui tamen
aliisque rebus plenissima[ed., planissima] lucidatione de libero arbitrio a beato Prospero jure culpatus est.
disseruit; quem vobis inter alios lectitandum (Domi- Unde monemus ut in rebus talibus exccdentem sub
no prsestante) dereliqui. JJ cautela legere debeatis. Cujus dicta Viclor Martyri-
B
Haec lamen cum peregrinis atque aegrotanlibus tanus [mss., Martaritanus] Afer episcopus ita (Domino
praeparantur, fiunl cceleslia, quamvis videantur esse juvante) purgavit, el quae minus erant addidit, ut ei
terrena. Quale est cnim languentes aut dulcibus po- rerum istarum palma merito conferatur. Quem inter
niis reficere, aut columbarum fetibus emitrire, aut alios de Africaepartibus cito nobis credimus esse di-
piscibus alcre, aut mellis suavitate mulcere ? Nam rigendum. Csetera vero genera monachorum vehe-
cum vel aqtiam frigidara Dominusin noraine suo pau- menter accusat. Sed vos, charissimi fratres (Deo ju-
peribus prsecipiatofferii (Matth. x, 42), quanto gra- vante), eas partes eligite, quas salubriter cognoscitur
tius erit diversis egentibus escas suavissimas dare, ille laudasse.
pro quibns in judicio fructum multiplicala possitis Nam si vos in monasterio Vivariensi (sicut credere
mercede percipere! Non debet negligi undecunque dignum est), divina gratia suffragante, ccenobiorum
potest homini probabiliter subveniri. consueludo competenler erudial [ed., audiat. Raron.,
CAPUT XXIX. adjuvatj, et aliquid sublimius defaecatisanimis optare
contingat, habetis montis Castelli secrela suavia, ubi
De posilione monasterii VivariensissiveCaslelliensis. velut anachoritae (proestante Domino) feliciler esse
Invitat siqiridem vos locus Vfvariensis monasterii C possiiis, Sunleniro remota ct imitantia [ed.,emican-
ad multa peregriniset egentibus prseparanda, quando lia] eremi loca, quando muris pristinis ambientibus
habelis hortos irriguos, et piscosi amnis Pelienae probantur inclusa. Quapropter vobis aptum erit eli-
fluenta vicina; qui nec magnitudine undarum suspe- gere exercitatis jam alque probatissimis, illud habi-
ctus habetur, nec exiguitate temnibilis. Influit vobis taculum, si pritis in corde veslro fuerit praeparatus
arte moderatus, uhicunque necessarius judicaiur, et ascensus. Legendo enim cognoscitis unum de duo-
horiis vestris sulficiens et molinis [lege molendinis]. bus, quid aut desiderare ant tolerare possilis. Tantum
Adest enim cum desideratur , cl cumvota compleve- est, iit conversationis probitale servata, qui non valet
rit, remolus abscedit. Sic quodammodo ministcrioi alios sermonibus docere, morum videlicet instruat
[ed., monasterio] devolus existens, ut nec oneret- sanctitate.
[mss., horret] importunus, nec possit deesse cumi CAPUT XXX.
quaerilur. Maria qnoquevobis ita subjacent, ut pisca-
tionibus variis pateant; et captus piscis, cum libuerit, De antiquariis et commemorationeorthographim.
vivariis possit includi. Fecimus enlir. illic (juvante3 Ego tamen faleor votura meum, quod inter vos
Domino) grata 555 receplacula, ubi sub claustro fi- quaecunque possunt corporeo labore compleri, anti-
deli vagetur piscium multitudo; ita consentaneai D 1 quariorum h mihi studia (si tameii veraciter scribanl)
rnontiura speluncis, ut nullatenus se sentiat capltim,, non immerito forsitan plus placere; quod el menlem
cui libertas est escas sumere, et per solitas se caver- suam relegendo Scripturas divinas salubriler in-
nas abscondere. Balnea quoque congruenter aegris s struant, ct Domini praeceptascribendo, longe lateque
prseparata corporibusjussimus aedificari,ubi fontiuml disseminenl. Felix intentio, laudanda sedulitas, ma-
perspicuitas decenter illabitur, quseet potui gralissi- nu hominibus praedicare, digitis linguas aperire, sa-
rna cognoscitur et lavacris. Ita fit ut monasteriumi lutem morlalibus tacilam dare, et contra diaboli

» Existimo intelligi illum qui dicilur PalladiusRu- tum sedens unliquariosprtlio charo indullos, ea qum
tilius Taurus jEmilianus vir illuslris, qui scripsit li- jurala te vocenon ess?faclurum usqueconsliiulumlem-
bros de Rerustica.ethodieexslantediii.IIiceliamno- pus frequenliusfirmaveras,conscripsisli.Ubi pulo legi
minaliirab isidoro Originum lib. xvu, cap. 1. Vide e debere, antiquarios pretio charo conducens. Petrus
quae de propriis nominibus mediseactatisobservavitt Damiani in epistola apud Baronium lom. XI, pag.
Jac. Sirmondus in Prsefat. ad SidoniumApollin. 294 : Licet ego dictare forte quid valeam, deest anli-
b In fragmentodaninationis Theodori episcopiCse- ;- quarius qui transcribat,
saraeseCappadociaefacta a Vigilio papa : Qui domui it
 1145 DE 1NSTITUTI0NEDIVINARUMLITTERARUM. 1140
subreptiones iilicitas calamo atramentoque pugna- A depictas (ni fallor) decenter expressimus; ut qualem
rc. Tot eniro vulnera Satanas accipit quot antiqua- •maluerit 556 studiosus tegumenti formam ipse sibi
rius » Dominiverba describit. Uno itaque loco situs, possit eligere. Paravimus etiara nocturnis vigiliis me-
operis sui disseminatione per diversas provincias chanicas lucernas, conservatrices illuminantium
vadit. In locis sanclis legitur labor ipsius: audiunt flararaarum, ipsas sibi nutrientes incendium, quse
populi, unde sea prava voluntate converlant, et humano ministerio cessante, prolixe custodiant uber-
Dominopura mente deserviant. Operalur absens de rimi luminis abundantissimam claritatem : ubi olei
opere suo. Nequeodicere vicissitudinem illum de tot pinguedo non deficit, quamyis tlammis ardentibus
bonis [ed., doclorum bonis] non posse percipere, si jugiter torreatur.
tamen non cupiditatis ambitu, sed recto studio talia Sed nec horarum modulos passi sumus vos ullate-
noscalur efficere. Verba ccelestia mulliplicat homo, nus ignorare.qui ad magnas utilitates bumani generis
et quadam significalione comprobabili (si fas est di- noscuntur inventi. Quapropter horologium vobis
cere) tribus digitis scribitur, quod virtus sanclse unum, quod solis claritas indicet, prseparassecoguo-
Trinitatis effalur. 0 spectaculum bene consideranti- scor; alterum vero aqualile, quod die noctuque ho-
bus gloriosum ! Arundine currenle verba ccelestia rarum jugiter indicat quanlitatem : quia frequenter
describuntur, ut unde diabolus caput Dominiin pas- B nonnullis diebus solis claritas abesse cognoscitur,
sione fecit percufi, inde ejus calliditas possit exslin- roiroque modo in terris aqua peragit, quod solis
gui. Acceditetiam laudibus eorum, quod factura Do- flammeus vigor desuper modulatus excurrit. Ita, quae
mini aliquo modo videntur imitari, qui legem suam natura divisa sunt, ars humana fecil ire concorditer:
(licet figuraliter sit dictum) omnipotentis digiti ope- in quibus fides rerum tanta veritate consistit, ut
ratione conscripsit. Mulla quidem sunt quae de tam quod ab utrisque geritur, per internuntios aestimes
insigni arte referantur; sed sufficiteos dici librarios esse conslitutum. Hsecergo procurata sunt, utmi-
qui libere [ed., librae Domini] Domino justitiseque lites Christi cerlissimis signis adrooniti, ad opus di-
deserviunt. vinum exercenduro, quasi tubis clangentibus evo-
Sed ne tanto bono mutatis litteris, scriptores verba cenlur.
vitiosa permisceant, aut ineruditus emendator nesciat
errata corrigere, orthographos antiquos legant, id CAPUT XXXI.
De monachit curam infirmorum habentibut.
est, Vellium Longum, Curtium Valerianum, Papyria-
num, Adamantium Martyriumde Vet B, ejusdem de Sed et vos alloquor fratres egregios, qui humani
prirais, mediis atque ultimis syllabis, cjusdem de B corporis salutem sedula curiositate tractalis, el con-
litiera trifariam in nomine posila, et Eutychen de C fugientibus ad ioca sanctorum, officiabeatae pietatis
aspiratione, sed et Focam de differentia generis. impenditis : tristes passionibusalienis, de periclilan-
Quosego, quantum potui, studiosa curiositate collegi. libus moesti, susceptorum dolore confixib, el in alie-
Et ne quempiam memoralorum codicum obscuritas nis calaroitatibus mcerore proprio semper atloniti;
derelicta turbaret: quoniam antiquarum declinatio- ut sicut arlis vestrae peritiam decet [ed., peritia do-
num permixlione pro maxima parle confusi [ed., cet], languentibus sincero sludio serviatis, ab illo
proprise partes confusse]sunt, magno sludio laboris mercedera recepturi, a quo possunt pro temporalibus
incubui, ut in libro sequeslrato atque composito qui aeterna relribui. Et ideo discite quidem naturas her-
inscribitur de Orthographia, ad vos defloratoeregulae barura, commixlionesque specierum sollicita mente
pervenirent, et duhietate sublata liberior animus tractate : sed non ponatis in herbis spem, non in
viam emendationis incederet. Dioraedem quoque et humanis consiliis sospitatem (Eccli. xxxvm, 4). Nam
Theoctistum aliqua de tali arle conscripsisse com- quamvis medicina legatur a Domino constituta, ipse
perimus; qui si inventi fuerint, vos quoque eorum tamen sanos efficit, qui viiam sine dubitalione [ed.,
deflorata colligite. Forie et alios invenire possitis, fine] concedit; scriplum est enim : Omne quod faci-
per quos notitia vestra potius instruatur. Isti tamen tis in verboaut in opere, in nomineDominiJesu facite,
qui memorati sunt, si assiduo studio relegantur, om- D gratias agentes Deoet Patri per ipsum(Coloss.III, 17).
nem vobis caliginem ignorationis abscindunt; ut Quod si vobis non fuerit Grsecarum litierarum nola
quod haclenus ignoratum est, habeatur ex maxima facundia, imprimis habelis herbarium Dioscoridis,
parle notissimum. qui herhas agrorum mirabili proprietate disseruit at-
Hisetiam addidimus in codicibus cooperiendis do- que depinxit. Post haec, legile Hippocratem atque
ctos artifices; ut litterarum sacrarum pulchritudinem Galenum Latina lingua conversos, id est Therapeu-
facies desuper decora vestiret: exemplum illud do- tica Galeni ad philosophum Glauconero destinata, et
minicaefigurationisex aliqua parte forsitan imitantes, anonymum querodam, qui ex diversis auctoribus
qui eos quos ad ccenam aestimavit invitandos, in glo- probalur esse collectus. DeindeAurelii Ccelii de Me-
ria ccelestis convivii stolis nuptialibus operuit. Qui- dicina, et Hippocratis de Herbis et curis, diversosque
bus multiplices species facturarum in uno codice alios medendi arte compositos,quos vobis in biblio-

» Hic fere D. Hieronymus in Epitaphio Nepotiani notarii, tot meorumsunt damna temporum.
in fine : Hoc ipsum quod dklo, quod scribitur, quod >>Sic Paulinus epist. de Gazopbyla. Symmachus
relego, quod emendode vita mea tollilur, quol puncla lib. in, epist. 59.
1147 M. AURELII CASSIODORI 1148
thecx noslrae sinibus reconditos, Deo auxilianle, A / hujus sseculi (sicut de beatis legitur) transeuntes, ad
dereliqni. illud semper primi psalmi festinate remedium salu-
tare, ut legem Dominidiebus noctibusque meditemi-
CAPUT XXXII. ni. Tunc non inveniet inimicus protervus loctim ,
Exhorlatio Cattiodori ad monachoset abbates Chal- cum totum Christus occupaverit animum. Nam et
eedoniumel Geruntium. Pater 557 Hieronymus pulchre complexus est, di-
Quapropter omnes, qtios monasterii septa conclu- cens (Episl. 4 ad Rusticum) : Ama leclionem Scri-
dunt, tam Patrum regiilas qnam praeceptoris proprii piurarum, et carnis vitia non amabis.
jtissa servaie, et libenler quaevobis salubriter impe- Dicite mihi, viri prudentissimi, quid beatius quam
rautur efficite: quia magnaeremunerationis esl prac- illum hahere propitium, quem iratum non valemus
mium sine aliquo murroure pmceptissalutaribusobe- effugere? Nam si prsefectuinvox praeconisenuntiet,
dire. Vos autem viros sanclissimos abbates Chalce- si carpentum b ipsius strepentibus rolis transire no-
donium el Geruntium depreror, 111sic cuncia dispo- scamus, nonne omnes voluptates cordis abjicimus,
natis, quatenus gregem vobis creditum (praestante' dum aspectum ipsius reverentiamque raetuimus!
Domino) ad beatitudinis dona perducere dcbeatis. Deus intonat per convexa cceli, fulgura demonstral
Peregrinum igitur anle otnnia suscipite, eleemosy-• B ] in nubibus, frequenter commovet fundamenta terra-
nam dnle, niidutn vestite, esurienti panem frangitc: rum, et, proh dolor! proesentia ipsius non timetur,
quoniam iste vere dicendus est consolator, qui mi- qui ubique lotus et omnipotens esse cognoscitur.
seros consolatur. Ipsosautem rusticos qui ad vestrum1 Quapropter absentem Judicem non credamus, et rei
monasterium perlinent, bonis moribus erudite, quos ad ipsius tribunalia non veniemus. Qui minus peccat,
adjectarum pensionum pondere non gravetis; scri- gratias agat, quoniam nonest desertus a Dominimi-
plum esl enim: Jugum meumsuave est, et onut tneum; sericordia, ut proecepslaberetur ad vitia. Qui pluri-
leve(Matth. xi, 50). Iliud vero quod familiare rusticis1 mum deliquit, incessanter exoret; nemo se ad ex-
comprobatur, furla nesciant, Incos colere prorsus; cusationes perfidas et subdola vota converlat. Reos
ignoreni, vivant innoxio proposito et simplicitate; nos fateamur, qui absolute delinqnimus. Nihil est
felici. Secundo illis ordo conversationis purissimus; stultius quam illi velle menliri, cui nullatenus pro-
imponatur, frequenter ad monasteria sancla conve- batur illudi. Parata est misericordia, si peiatur mente
niant, ut erubescant vestros se dici, et non de vestrai purissima. Nulla est causa deterior apud pium Judi-
mstitutione cognosci. Scianl etiam Deum ubertalem> cem, nisi quando subjectus suam negligit sospi-
agris eorum dignanter infundere, si eum fldeliter tatem.
consueverint invocare. (
C Oremus ergo, fratres charissimi, quatenus qui hu-
Facta [ed., Data] est ilaqtie vobis qusedam urbs mano genefi lam magna largitus est, ut ovem perdi-
propria, cives religiosi: in qua si concorditer et spi- tam reportare suis humeris dignaretur, et per in-
ritualiter (Domino praestante) transigitis, coelestis; corporationis beneficitiui rumperet vincula pecca-
|am patriie praefigurationegaudetis. Noliteamare de- lorum, ut ignaris atque alienatis fidei arcana patefa-
sidiam, quam Domino cognoscitis odiosam. Praesioi ceret, baptisma donaret, martyrium concederet,
vohis sunl sanctarum Scripturarum instrumenta dog- elecmosynas fieri suaderet, sancia quoque nos ora-
matica cum exposltoribus suis, qui vere sunt flori- tionis instilutione purgaret, remitiere nos Iralribus
geri campi, coelestis paradisi poma suavia, unde ett peccata praeciperet, ut ipse quoque similiter debita
fideles animaesalubriter imbuantur, et linguseveslrae! nostra laxaret, ul converteremus errantes, quatenus
non caduco, sed fructifero nimis instrnantur eloquio. erroris noslri ligamina solvcrentur; ut poenitenliam
Quapropter desideranter introite raysteria Doraini,, sumroo sludio qusereremus, ut haberemus abundan-
ut sequentibus iter indicare possitis : quia magnaeve- liam cbaritatis erga Deum et proximum nostrum.
recundise pondus est habere quod legas, et ignorare> Super hisetiam communicationera corporis et san-
quod doceas. Et ideo futurse beatiludinis memores,, guinis sui clementissimus Redemptor indulsit; qua-
vitas Patrum, confessiones fidelium, passiones mar-- D ] tenus pietas Creatoris hinc maxime possit intelligi,
lyrutn legite constanter (quas inter alia in epistolai cum nos tantis beneficiis (si lamen eum puro corde
sancti Hieronymi ad Cbromatium et Heliodorum de- quaeramus) fecisset absolvi. Addat ipse qnoquenune
stinata a, procul dubio reperitis) qui per totum orbeml cumulum 'muneribus snis, sensus nostros illuminet,
terrarum floruere; ul sancta imitatio vos provocans,, corda nostra purificet, ut Scripturas sanctas mente
ad coelesiia regna perducat. Scientes quia non solumi) purissima cognoscere mereamur, et mandata ipsius
in agone sanguinis, aut in virginitate carnis positse e suffragante nobis ejus gratia compteamus.
sunt coronae, sed et omnes qni (juvante Deo) vitia* CAPUT XXXIII.
sui corpnris vincunt, recteque credunt, palmam san-
c;ae remunerationis accipiunt. Sed ut facilius (sicutt Oralio Cassiodori.
dicttim est) mortiferas mundi delectationes, noxiaquee Praesta, Domine, legentibus provectum [ed., pro-
blandimenta, Domino praestante, vincatis, et sitiss fectum],quaerenlibuslegem luam peccatorumomniuin
• Baronius Prsefat. in Martyrolog. Roman, cap. 7,, b Prsefectus Urbis carpento ferebatur. Vide Variar
dubitatan sit Hieronymi. lib. vi, cap. 3.
1149 DE ARTIBUS AC DISCIPLINISLIBERALHJMLITTERARUM. 1150
remissionem; ut qui desiderio magno adlumenScri- jh.n'S per tuam defensionem concede servari, quales
pturarum tuarum pervenire cupimus, nullis peccatis nos fieri per aquam regenerationis, Creatoraltissime,
caligantibus obscuremur. Attrahe*nos ad te virtute prsestitisti. Qui tui esse ccepimus, alium dominum
omnipotentiaetuae; non relinquas sua volunlate va- nesciamus. Tua gratia redempli sumus, tua mandala
gari quos pretioso sanguine redemisti. Imaginem te donante faciamus. Si nos relinquis, ille nos tergi-
tuam in nobis non sinas obscurari, quae si te prae- versator invadit; indefectus atque impudenssemper
stante [ed., praesenle] defendalur, semper egregia assistlt, lucra sua computans humanas ruinas. Blan-
cst. Non diabolo, non nobis liceat tua dona subver- ditur, ut decipiat: instigat, utperimat; maximeper
tere, quia totum fragile «st quidquid tibi nitiiur ob< corpus nostrum animas decipit; et ita labilis per de-
viare. Audi nos, pie Rex, contra peccata nostra, et sideria humana diffunditur, ut nulla pene providen-
prius illa a nobis remove, quam nos per ea juste lia, nullo prorsus consilio sentiatur. Longum est per
possis in ttta examinatione damnare. ctincta discurrere. Tali quis possii obsistere, nisi tu,
Quid nostra nobis insidiatur iniqnitas, quid contra Domine, illi decreveris obviare? Quidenim denobis
nos delieta confiigunt, creaturam tuam evertere cu- possit facere, qui te in nostro corpore ausus fuit per
piunt, quse nulla substantise firmitate consislunt? subdola machinamenta tentare? Exaudi nos, o custos
Dica^certe diabolus, cur nosinsaturabili dolore per- B hominum! hic nos ab illo indulgentia tua libera, qui
sequilur. Nunquid illi consiliurn dedimus, ut libi nos trahere nititur ad gehennam. Cum illo sortem
Domino superbus existeret, et de beatitudine eollata non habeamus, ut tecuro, Domine, habere possimns.
caderet, pum tanlae per te virtutis insignia pusside- Vindica fabricam luam ab illo qui destruit; damnari
ret? Sufficiat quod nos in Adam perculit. Quare nos alios non faciat, qui seipsum damnavit; sed potius
quotidianis deceptionibus impius calumniator iuse- ille cum suis pereat, qui perdere cuncta festinat.
quitur? Et sicut ille a gr.tlia tua per culpam suam EPILOGUS. — Eia nunc, charissimi fratrcs, festinate
cecidit, nos qppque ut ab eadem separemur, exqui- in Scripturis sanctis proficere, quando me cognosci-
rit. Concede, Domine, contra liostem crudelissimum, tis pro doctrinae veslrse copia, adjutorio dorninicse
pium tuae defensionis auxilium; ut sicut ille fragili- gratise, tanta vobis et talia congregasse. Conferte
tatem nostram non desinit impetere, ita tuis possit ntinc .egentes vicissitudinem rerum, ut pro me jugi-
viribus c^nfusus abscedere. Non permittas, bone Rex, ter Domino supplicare dignemini: quoniam scriptum
in nobjs saevissimumhostein sua vota complere, qui est; Orale pro invicem, ut talvemini (Jacob., v, 16).
te graviter elegit offendere. Quid nos sicut leo rugiens 0 insestimabilis pietas virtusque Creatoris, quando
circuit, quaerens quem devorare contendit (/ Petr. in commune titile esse promittitur, si pro nobis in-
v, 8)? Seipe! illi in baptismate sacro renuntiavimus, G vicem pio Dominosupplicemus!
semel libi, Domine, credere professi sumus; tales

VH. AURELII CASSIODORI

DI ARTIBUS AC PISCIPLIIVIS LIBERAIIIM HTTERARUM,

PREFATIO.
558$uperior liber, Dominopraestante, complelus, Exodo quoque dixit Dominus ad Moyseo ; Facies lu-
Inslilutionemvidelicetdivinarum continetlectionum ; cernas septem, et pones eas super candelabrum, ut /M*
hic trigiuta tribus litulis noscitur comprehensus. Qui ceant ex adverso (Exod. xxv, 57), QUeranumerum
ntimerus aetati dominicse probalur accommodus, Apocalypsis in diversis rebus omnino coramemoral
quando mundo peccatis mortuo aeternam vitam prae- • (Apoc. i, 4,11, 12); qui tamen calculu» ad illud nos
stitit, et prsemia credenlibus sine fine concessil. seternum tempus trahit, quod non potest habere de-
Nunc tempus est ut atiis septem titulis saecularium fectum. Merito ergo ibi semper commemoraiur, ubi
lectionum praesentis libri textum percurrere debea- perpetuwn tempus ostenditur.
mus; qui tamen calculus per seplimanas sibimel suc- Sic ariihmetica discipiina dotala est, quando re-
cedentes in se continue revolutus, usque ad lotiiis ruro opifexDeusdispositiones suassnb numeri.pon-
orbis finem semper extenditur. deris et mensurse qiiantilate, constituit; sicui ait
Sciendum est plane quoniam frequenler quidquid Salomon : Omniain numero, mensura et pondere fe-
continuum atque perpetuum Scriptura sancta vult cisii (Sap. xi, 21). Creatura siquidero Dei sic numero
intelligi, sub isto numero comprehendit; sicut dicit facta cognoscilur, quando ipse in Evangelio ait: Ve-
David: Sept\et in die taudem dixi tibi (Psal. xcvin, slri autem et cqpilli capitit omnes numerati sunt
164); cum tamen alibi profiteatur: Benedkam Do- (Matth. x, 50). Sic creatura Dei coustituta est in
minumin omni tempore,stmper taus ejus in ore meo mensura, sicut ipse in Evangelio testatur; Quis au-
(Ptal. xxxni, 2). Et Salomon : Sapienlia mdificavit tem testrum cogitanspotestadjicere ad staturam tuam
libi domum, exciditcolumnas septem(Prov. IX, 1). In cubitumunum (Matth. vi, 27) ? Item Isaias propheta
1151 M. AURELII CASSIODORI 1152
dicit: Qui cmlummelilut palmo, et terram tenetclausa A.considerat
f quantitatero. Abstracta enim quanlitas
manu (lsai. XL, 12). Rursus creatura Dei probalur dicitur, quam intellectu a materia separantes, vcl ab
facta sub pondere; sicul ait in Proverbiis Salomon : aliis accidentibus, sola ratiocinatione tractamus. Sic
Et librabal fonles aquarum, et paulo post: Quando totius voluminisordo quasi quodam vade [ed., vado]
appendebat fundamenta terrm, cum eo eram (Prov. promissus est.
VIII,28, 29). Quapropter,opereDeisinguIarizato, ma- Nunc quemadmodum pollicila sunt, per divisiones
gnificaeres nccessaria definitione conclusse sunt; ut delinitionesque suas, Domino juvante, reddamus :
sicut eum omnia condidisse credimus, ita et quem- quia duplex quodammododiscendi genus cst, quaudo
admodum facta sunt aliquatenus disceremus. et linealis descriptio imbuit diligenter aspectum, et
Unde datur intelligi raala opera diaboli nec pon- per [ed., posi] aurium praeparalum intrat audilum.
dere, nec mensura, nec numero conlineri: quoniam Nec illud quoque tacebimus, quibus auctoribus tam
quidquid agit iniquitas, juslilioe semper advcrsum Grsecis quam Latinis, quoe dicimus, exposita cla-
est; sicut et terlius decimus Psalmus meminit, di- ruerunt; ut quistudiose legere voluerit, quibusdam
cens : Conlritioet infelkilas in viis eorum, et viampa- compendiis[mss. Reg. et Sang., competenliis] intro-
cis non cognoverunt: non esl limor Dei anle oculos duclus, lucidius majorum dicta percipiat.
eorum (Psal. xiu, 3). Isaias quoque dicit: Dereli- B ] *
querunt Deum Sabaolh, et ambulaverunt per vias CAPUT PRIMCM.
distortas. Revera mirabilis et summe sapiens Deus, INSTITUTIO DE ARTE GRAMMATICA.
qui omnes crealuras suas singulari moderatione dis- Grammatica a litteris nomen accepit, sicut voca-
tinxit, ne aliquid eorum foeda coufusio possideret. buli
Unde Paler Augustinus in libro iv de Genesi a.I lit- omnium ipsius derivatus somis ostendit; quas primus
Cadmus sexdecim tanlum legitur invenisse,
teram minutissime disputavit.
easque Grsecis studiosissimis tradens, reliquas ipsi
Modo jara secundi voluminis intremus initia, quae1 vivacilate animi
suppleverunt. De quarum formulis
paulo diligentius audiamus [Hic incipiuntmss. cod.]: atque virtutibus, Helenus atque Priscianus subtiliter
Inlentus nobis estde arte grammatica, sive rhelorica' Atlico sermone locuti sunt. Grammaticavero est
pe-
vel de disciplinis aliqua breviter velle conscribere; ritia
pulchre loquendi ex poelis illustribus, oralori-
quarum rerura principia necesseest nos inchoare; di- busque [mts., auctoribus] collecla. Officiumejus est
cendumqueprius est de artegrammaiica, quseesl vi- sine vitio dictionem prosalem melricaraque compo-
delicel origo et fundamentum liberalium litterarum. nere. Finis vero elimatselocutionis vel
scriplurse, in-
Liber autem dictus est a libro, id est arboris cor-
culpabili placere peritia.
lice demplo alque liberato, ubi ante copiam charta-' < C Sed quamvis auctores superiorum lemporum de
rum antiqui carmina describebant. Scire autem1 arte ordine diverso tractaverint.suisque
grammatica
debemus, sicut Varro dicit, utilitatis alicujus causa1 saeculis hnnoris decus habuerint, ut Palaemon, Pho-
omnium artium exstitisse principia.
cas, Probus et Censorinus, nobis tamen placet in
Ars vero dicta est, quod nos suis regulis arctet1 medium Donatum
deducere, qui et pueris specialiter
559 ala.ue constringat. Alii dicunt a Groecishoca aptus, et lironibus probalur accommodus. Cujus ge-
tractum esse vocabulum, «7™TZ;«piTtis, id est a vir- mina commenta ut supra quod ipse pla-
reliquimus,
lute doctrinse, quara diserti viri uniuscujusque bonaee nus
[ms. Sanger., Latinus] esl, fiat clarior dupliciier
rei scientiam vocant. explanatus. Sed et sanctuni Augustinum propter
Secundo de arte rhetorica, quaepropter nitorern" simplicilatem fratrum breviter instruendam, aliqua
ac copiam eloqucnliaesuse, maxirae in civilibus quae- de eodem titulo scripsisse reperimus, quaevobis le-
stionibus, necessaria nimis et honorabilis aestima- ctitanda reliquimus: ne quid rudibus deesse videatur,
tur.
• Tertio de qui ad tanlsc scienliseculmina prseparantur.
logica , quae dialectica nuncupalur.
Ilsec, quantum magistri saeculares dicunt, dispu- Donatus igitur in secunda partc ita disceptat.
tationibus subtilissimis ac brevibus vera sequeslrat a p De voce articulata.
falsis. De liitera.
Quarlo de roaihemaiica, qusequatuor complectiturr De syllaba.
disciplinas,id esl arithmeiicam.geometricani, niusi- De pedibus.
cam et astronomicam. Quam mathematieain Latino o De accentibus.
sermone doctrinalem possumus appellare; quo no- De posituris seu dtstinctionibus.
mine licet omnia doctrinalia dicere valeamus quae- Et iterum de partibus orationis octo.
cunque docenl hsec sibi lamen commune vocabulum n De schematibus.
propter suam excellentiam proprie vindicavit; utit De etymologiis.
Poeta dictus, intelligitur Virgilius; Oralor enuniia- De orthographia.
tus, adveriitnr Cicero; quamvis multi et poetoe etit Vox articulata est aer percussus, sensibilis auditu,
oratores in Latina lingua esse doceantur; quod d quantum in ipso esl.
eliam de Horneroatque DemostheueGraccia facunda a Littera est pars minima vocis articulatse.
concelebrat. Syllaba est comprehensio liiterarum, vel unius
Matbematica vero cst scientia quae abstractaro a vocalis enunliatio, temporum capax.
1155 DE ARTIBUS AC DISCIPLINISLIBERALIUMLITTERARUM. 1154
Pes est syllabarum et teroporum ceria dinuroe- A DE NOMINIBUS.
ratio. Nominis parles sunl:
Accenlus est vitio carens vocis artificiosa pronun- Qualitas, 7TOIOTJI?,
liatio. Comparatio, avyxptcrtt,
Posilura sive dislinciio est moderatse pronuntia- Genus, ysvoj,
tionis jpta repausatio. Numerus, «.piBpLos,
Partes autem orationis sunt octo, nomen, prono- Figura, ax*>p-<*>
inen, verbum, adverbium, participium, conjunctio, CaSUS,TTTWO-tf.
praepositio, interjectio.
Nomen est pars orationis curo casu, corpus aut Pronominis partes.
rem proprie comrauniterve significans; proprie, ut Qualitas,
Roma, Tiberit; commuuiier, ut urbs, fluvius. Genus,
Pronomen est pars oralionis quae, pro nomine po- Numerus,
sila, lantumdem pene significat, |personamque inter- Fignra,
dum recipit. Persona,
Verbum est pars orationis cum lempore el persona B g Casus.
siue casu. Nomina quae apud nos in ut, ut vulgus, pelagut,
Adverbiumest pars orationis quae, adjecla verbo, virus, Lucretius viri dicit; quanquam rectius inflexum
signiftcationemejus explanat atque implet; ut, jatn maneat. Secundoespecies sunt quaeper obliquos ca-
faciam vel non faciam. sus crescuni, et genitivo singulari in is litteras cx-
Participium esl pars oralionis dicla quod partemi eunt; ut genus, nemut: ex quibus quaedam u in e
capiat nominis, parlemque verbi; recipil enim a no- mutant, ut olus oleris, ulcus ulceris: quaedara in o,
mine genera et casus, a verbo lempora et significa- ut nemus nemorit, pecus pecoiis. In dubilationem
tiones, ab utroque numeros et figuras. veniunt fenus et stercus in e an inomutent: quoniam
Corijiinctio est pars orationis adneclens ordinans quae in nus syllabam finiunt, « in e mutant; ut vul-
que sententiam. nus, tcelus, funus, et funeralos dicimus. Fenus enim
Praspositioest pars orationis quae,preeposila aliis> exemplo non debet nocere, cum inter dubia genera
parlibus oralionis, signilicationem earum aut mulat,, ponatur. Item veteres slercoratos agros dicebant, non
aut complet, aut minuit. sterceralos.
Inlerjectio est pars oratiotiis significans menlis> In s litlera finila nomina, praecurrentibus n vel r,
affectum voce incondita. Q omnia sunt unius generis, nisi quse aute s, r habent,
Scbemata sunt transformationes sermonum 560 \ interdum d recipiunt, ut socors socordis; interdum i,
vel sententiarum, ornatus causa positae; quaea quo- ut solers, iners.
dam arligrapbo nomine Sacerdote collecla, liunti In plurali quoque, excepto genitivo et accusativo,
numero nonaginta octo : ila tamen ut quae a Donato) omnibus casibus similiter declinantur. Nam quaedam
inter vitia posita sunt, in ipso numero collecta clau- in um genilivo, accusativo in es exeunt, ut Mars,
dantur. Quod et mihi quoque durum videtur vitiai ars; quaedam in ium, ut tapiens, paiiens, et ob
dicere, quae auctorum exemplis, elmaxime legisdi- hoc accusativi eorum in eis exeunl. Pleraque
vinaeauctoritate (irmantur. Haecgrammaticis oralo- autem ex his nomina tribus generibus communia
ribusque communia sunt : quae tamen in ulraque5 sunt, ct in liilerara quam habent, neutra in nomi-
parte probabiliter reperiuntur aplata. nativo plurati dant etiam genitivis reliquortim gene-
Addendum est etiani de etymologiis et orthogra- ruro, cutn quibus communia sunt.
phia, de qtiibus alios scripsisse certissimum est. Ety- In tlittera, neutra tantum nomina qusedam, pauca
mologia est aut vera aut verisimilis deinonstratio,' finiuntur; ut gil, quod non declinatur; ut caput, sin-
declarans ex qua originc verba descendant. ciput. Quidam cum tac dicunt, adjiciunt i, propter
Orlhographia est rectitudo scribendi nullo errore' , quod facit lactis; sed Virgilius:
D
{ vitiata, quae manum cnmponil et linguam. Haecbre- La; mihinonsestatenovum, non frigore deDt.
viter dicta sufficiant.
Caeterum qui ea voluerit latius pleniusque cogno- Quippe cum nulla apud nos nomina in duas mutas
dixerant.
scere. cum prsefatione sua codicem legat, quem no- exeant, etideo veteres lacte in nominativo
slra curiositale forniavimus,idest Artem Donati, cuii X liltera terminat qusedamin quibus omnia com-
de Orthographia librum et aliura de Elymologiiss munia in ium exeunt in genitivo plurali; ob hoc a:-
inseruimus, quartum quoque de Schematibus Sacer- cusativo in i et s. Plurima vero genitivo in u et m,
dotis adjunximus; qualenus diligens lector in uno) non praecurrenle i, et ob hoc in e et s accusativo
codice reperire possit, quod arti grammaticse depu- exeunt; naro in reliquis consentiunt. Ut pole cum
tatum esse cognoscit. singulariter omnia nominativa et vocativa habeant
Sed quia continentia magisartis grammaticse dictai genilivum in i ct s, agant dativuro in i liltera; abla-
esi, curavimus aliqua de nominis verbique regulis pro) tivum in e vel i definiant, adjectaque m accusaiivum
parte subjicere, quas recle lanlum Arisloleles oratio- definiant impleantque; pluraliter vero dativum abla*
nis parles asseruit. tivumque in bus syllaba finiunt.
 1155 M. AURELII CASSIODORI 1156
Nam de csetcris, quibus dissident veleres, quidam A 1 Imperfectum, notpaTUTixo;,
alrocum et ferocum, qiia ralione omnium x littera Perfectum, napaxufisvo;,
linitorum una species videbitur. Huic x lilterae Plusquam perfectum, vmpo-vinelixo;,
omues vocales praeferuntur; ulcapax, fruiex, pernix, Infinitum, uopio-To;.
atrox, redux. Ex iis noroinibus quoedamin nomina- Verba qu* vel in o littera, vel alia praecedente vo-
tivo producunlur, quaedaro corripiuhlur; quaedam cali terminantur, vel praeeunle vocali qualibet, for-
consentiunt in nominativo, in obllquis dissentiunt. mas habent quatuor.
Pax enim, et rapax, item rex et pumex, item nux et Secunda; conjugatlonis correptae verba formas
lux, etiain primara posilionemvariant ad nix et nu- habent viginti. Sic quaecunqueverba indicativo modo,
trix. Ilem nox et atrox sic in prima positione con- tempore praesenti, peisona prima, ino littera termi-
sentiunt, ut discrepent per obliquos. nantur, formas habent sex, quse voces formas ha-
Et illud animadverlendum est, qusedam ex iis x bent duas. Quae nulla proecedenlevocali in o liltera
Iilteram in g, quaedam in c per declin itiones com- terminantur, formas habent duodecim.
pellere. Lexenim legis, grex gregisfacit, ut pix picis, Teriiae conjugalionis productaeverba, quae indica-
nuxnucis. Nam in bis quae non sunt raonosyllaba, tivo modo, lempore praesenli, persona prima in o
nunquam non x littera genitivo in c converlitur; ut B ] littera terminantur, formas habent quinque. Quae-
frutex frulicis, fercx ferocis. Supellex autem, et se- cunque autem verba cujuscunqueconjugationis indi-
nex, et nix, privilegio quodam conlra rationem de- cativo modo, tempore procsenti, persona prima, vel
clinantur, quoniam supellex duabus syllabis crescit, nulla prsecedentevocali, vel qualibel alia praecedente
quod veial ralio; et senex ut in nominativoilera ge- in o littera terminantur, eorum declinatio hoc nu-
nilivo disyllabus manet, cum omnia x litlera terrai- mero formarum conlinetur. De quibus singulis di-
nata crescant. Et nix nec in c converlitur, ut pix ; cam.
nec in g ut rex; sed in u consonans, in vocalera Primse conjugationis verba indicativo modo, tem-
transire non possit. pore praesenti,persona prima, aut in o littera nulla
In plurali autem genitivo, ablativus singularis for- alia prsecedente vocali terminantur, ut amo, canto;
mas vertit. Nam in a aul o terminatus, in rum exit, e aut eo, ut commeo,calceo;aut io, ut lanio, satio; aut
correpta in um; producta, in rum; i terminatus in uo, ut resfuo, continuo. Primae conjugationis verha
um. Dativuset ablativus pluralis a in is exeunt et in iniperativo modo, tempore prsesenti ad secundam
bus. Qusepraeceptain scholis sunl tritiora; sed quo- personam in a littera producta terminantur : ut amo,
tiens in is exeunt, longa syllaba terminanlur; quo- ama; canto, canta; infinito modo ad itnperativuni
ties in 6««, brevi. Decursisnominum regulis,aeqnum Q ( modum, in re syllaba, manente productione, termi-
esl consequenter adjicere canones verborum piimse nantur: ut ama, atnare; canla, cantare. Ilem priraa
conjugationis. conjugatio,quaeindicativo modo, tempore praeterito,
specie absoluta, adjecta ad imperativum vi syllaba,
561 DE VERBIS. manente productione terminantur; ul commeo,com-
Partes verbi sunt: mea, commeavi; tanio, tania, laniavi; saiio, satia, sa-
tiavi. Eodem modo, eodem tempore, specie inclioa-
Qualitas,
Conjugatio, tiva, adjecta ad imperalivum modurain bam syllaba
Gentis, terminantur : ut commea,commeabam; tania, lania-
Numerus, bam; mtlua, mstuabam.Prima conjugatione, eodem
Figura, modo, eodem tempore, spe<ie recordativa, adjectis
Tempus, ad imperativum modum veram syllabis, terminanlur
Persona, partes: ul commea,commeaveram;lania, laniaveratn;
mstua,msluaveram.Prima conjugatione,eodemmodo,
Qualitas verbi :
tempore futuro, adjecta ad imperaiivum modum bo
Modi, Dsyllaba, terrainantur : ut commea,commeabo; lania,
Indicalivi, apio-Tix-h, laniabo; mstua, mstuabo.
Imperativi, tzpoo-TaxTtxri, Quse vero indicativo modo, ternpore praesenti, ad
Optativi, eOzTt/.i], primam personam in o littera, nulla alia prsecedenle
Conjunclivi, vnoTixxTuri, vocali, terminantur, ea indicativo modo, tempore
lnflnilivi, uTXKpiMv-o;, praelerito, specie absoluta et exacla, quatuor modis
Genus verbi: proferuntur.
Et est primus qui similera regulam his habet. Qui
Activ.i, hspynxirM,
indicaiivo modo, lempore prsesenli, prima persona
Passiva, izaBnxtx'/.,
Communia, xotw. penultimam vocalem habet : ut amo, ama, amavi,
amabam, amaveram,amabo, amare.
Tempus, X/>OT°» : Secundus est qui o iu >convertit ultiraam in prae-
Praetens, ivsaxii;, lerito perfecto, penultimara in plusquam perfecto e
Praeteritum, wapjXjjXvfli» corripil; ul adjuvo, adjuvi, adjuveram.
Futurum, i«XX&>v, Tertius qui similem quidem regulam habet primi
1157 PE ARTIBUS AC DISCIPLINIS LIBERALIUMLITTERARUM. 1158
modi, sed detracta a littera disjungit: ut seco, te-1A. Quare prommiuma Grmcit dicitur.
cavi, tecaveram, secabo, secare. Eacit enim specie Clare partera hanc ante ingressum rei de qua di-
absoluta seeui, et exacla secueram. cendum sit ostendunt. Natn sive propterea quod otfw
Quirtus est qui per geniinationem syllabaeprofer- cantus est, et citharcedi pauca illa, quae antequam
tur : ul sto, tta, sleti, steteram, siabo, slare. (luic si- legitimurn certamen inchoent, eraerendi favoris gra-
mile do, (fa, dedi, dabam, dederam, dabo, dare, cor- tia canunt, prooemiura cognorainarunt.Oratores quo-
repta littera a contra regulam, in eo quod est, da- que ea quse priusquara causam exordianlur, ad con-
bam, dabo, dare. Ciliandossibi judicum animos prseldquuntur, prOoe-
Proferuntur secundae conjugationis verba, quae in- mii appellalione signarunt. Sive quod otpovGrseci
dicativo modo, lempore praesenti, persona prima, in viam appellant id.quod anle ingressura rei ponitUr,
eo litteris termiuanlur: ut video, vides; moneo, mo- sic vocari est inslitutum. Causa procemii haecest, ut
ttes. Secundaeconjugationis verba, indicativo modo, auditorem, quo sit nobis in caeteris partibus accom-
tempore prsesenli, ad secundam personam in e lit- modatior, prsepareraus. ld (it tribus modis, si bene-
tera producta, terminantur : ut video, vide; moneo, volum, attenlum, docilemque feceris; et in reliquis
mone. Secundaeconjugatiouis verba, infinito modo, partibus haud minus, prsecipue laraen in initiis ne-
adjecla ad imperativum modutn re syllaba, roanente B I cesse est animos judicum praeparare.
productione terminantur: ut vide, videre; mone, mo- Quid differt procemiumab epilogo.
nere. Secundaeconjugationis verba, indicaiivo modo,
absoluta et Quidam putarunt quod in prooemio prseterila, in
terapore praeterito, specie exacta, septem futura dicantur. Quintilianus autem eo quod
modis declinantur; et est primus, qui formam epilogo
regulse in
ostendit. Nam forma haec est, cum secundae conju- ingressu parc.iuset raodestius prsetentanda sit ju-
dicis misericordia; in epilogovero liceat lotos effun-
gationis verbum, indicalivo modo, tempore proete- dere affectus, el fictara oratlonem induere personis,
rito quidem perfecto, adjecta ad imperalivum mo- et defunctos
dum vi syllaba, manente produclione. Cmieradeside- excitare, et pignora reorum perducere,
rantur in mtt. quaeminus in prooemiis sunt usitala.
De Narratione.
CAPUT II. Narratio aut tota pro nobis est, aut tota pro ad-
DE ARTE RHETORICA. versariis, aut mixta ex utrisque. Si erit tota pro no-
contenti simus his tribus panibus, ut judex in-
Artium aliaesunt positsein inspeclione, id estcogni- bis,
tione et aeslimatione rerum, qualis est astrologia : ( telligat, meminerit, credat, nec quidquam reprehen-
nullum exigens actum, sed ipso rei cujus studium Y sione dignum putet.
vocatur. Notandum ut quolies exitus rei satis ostendit
habet, intellectu contenta, quae BswpvTtxri
Alia in agendo, cujus in hoc finis est, ui ipso actu priora, debemus hoc esse conienii, quo reliqua in-
lelliguntur; satius est narrationi aliquot superesse
perficiatur, nihilquc post actum operis relinquat, quse
saltatio est. Alia in effeclu, quam deesse; nam supervacua Cum tsedio dicuntur,
7rf>«xTix>idicilur, qualis necessaria cum periculo subtrahuntur. Quaeprobu-
quaeoperis, quod oculis subjicilur consummalione, tione tractaturi surous,
finem 562 accipiunt, quara jroi«Ttx>)v personam, causam, locum,
appellaraus,
teropus, instrumenlum, occasionem narratione deli-
qualis est pictura. babimus. Mullsesaepein una causa sunt narraliones.
Duo sunt genera orationis : altera perpetua, qnae
Non semper eo ordine narrandum, quo res gesta est.
rhetorica dicitur; altera concisa, qusedialeclica; quas fit ad augmentnm vel invidiae, vel mi-
adeo ut hanc in 'ETrtSiifyno-tf
quidera Zenq conjunxit, compressae vel in adversis. Initium narrationis a per-
dixerit. serationis,
pugnum manus, iliam explicatae similem sona liet, et ea si noslra est, ornetur; sl aliena, in-
Initium dicendi dedit natura; initium artis obser-
famelur. Ethseccum suis accidentibus ponitur. Finis
vHio. Homines enim, sicut in medicina, cum vide- narrationis fit, cum eo pcrducitur expositio, unde
rcnt alia salubria, alia insalubria ex observatione ]
eorum effecerunt artem. quaestio oriatur.
Facultas orandi consummalur natura, arte, exer- De egretsionibus.
citatione; ctli pariem quartam adjiciunt quidam imi- Egressusest, vel egressio, hoc est jt«fiitSMit,cain
tationem, quam nos arli subjicimus. intermissa parum re proposita, quiddam interseritur
Tria sunt quse praestare debet orator : ut doceat, delectationis utilitalisve gratia. Sed hse sunt plurCs,
moveat, delectet. Haecenim clarior dlvisio est quam quae per totam eausam varios excursds hfibghl: Ut
eorum qui totum opus in res et in affectus partiun- laus hominum locorumque, ut deseriptio ref ionum,
tur. expositio quarumdam rerum gestarum, vel etiam fa-
In suadendoac dissuadendo tria primum speclanda balosarum.
sunt: quid sit de quo deliberetur, qui sint qui deli Sed indignatio, miseratlo, invidia, convtcium, ex-
berent, qnis sit qui suadeat rem de qua deliberatur. cusaiit), eonciliatio, inaledictorum reffitatfo, et shtii-
Oranis deliberatio de dubiis fit. Partes suadeudi sunt lia : onuiis ampiificalio, minutio, omnis aflectus, ge-
h niestum, utile, necessarium. Quidam, ut Quintilia- nus de luxuria, de avaritia, refigiOne, officli» cum
nus, SDV«TO'V hoc est possibile, approbat. suis argumentis subjecta similiuni reruni, quia co-
1159 M. AURELIl CASSIODORI 1160
baerenl, egredi non videulur. Areopagiisedamiiavc- A £ Utriusque tria lempora sunt, praeterituro, praesens,
runt puerum, cornicum oculos erueiiiem; qui pu- et futurura. De re et generales quaestiones sunt, et
lanlur nihil aliud judicasse, quarn id signura esse definitae; id est, et quae non conlinentur personis,
perniciosissimae menlis, mullisque roalo fuluroe sii et quaecontinentur. De animo quseri non potest, nisi
adolevisset. ubi persona est; el de facto, cum de re agitur, aut
De credibilibus. quid factum sit in dubium venit, aut quid fiat, aut
fulurum sit, el reliqua similia.
Credibilium tria|sunt genera : unum iirmissimum, quid
. De amphibologia.
quia fere semper accidit, ut, liberos a parentibus
amari. Amphibologiaespecies sunt innumerabiles, adeo
Alterum velut propensius, eum qui recle valeat,, ut philosophi quidam putent nullum esse verbtim
in crastinum perventtirum. quod non plura significet genera, aut admodum
Tertiuro tantum non repugnans, ab eo in domoi pauca; aut enim vocibus singulis accidi per ouwvu-
furtum facluro, qui domui fuit. [iiuv, aut conjunctis per ambiguam constructionem.
Vitiosa oratio fii, cum inter duo nomina mediuin
Argumenta unde ducantur.
verbum ponitur.
Ducuntur arguroenta a personis, causis, tempore;' "] etsi contrariae non sint, sed dissimi-
in- Oppositiones
cujus tres partes sunl, praecedens, conjunctum, les, verumtamen si suara figuram servant, sunt ni-
sequcns. Si agimus, nostra conlirmanda sunt prius;' hilominus anlitliela.
lum ea quac nostris opponunlur refutanda. Si re- Naturalis quaestio est, quse est temporalis; sicut
spondemus, ssepius incipiendum a refutatione. Locu- cum quae sunt per ordines temporum acla, narran-
ples et speciosa et impcriosa vult esse eloqttentia. tur. Nuuc ad artis rhetoricse divisiones delinilioncs-
De conclusione. que veniamus; quae sicut extensa atque copiosa est,
ita a raullis et claris scriptoribus tractala dilatatur.
Conclusio, quae peroratio dicitur, duplicem habett
rationem : ponitur enim aut in rebus, aut in af- Quid sit rhetorka.
fectibus rertiin, repetilio et congregalio, quse Graece e Rhetorica dicitur a copia deductaelocutionis in-
«vuxsfttkotioxrt; dicilur, a quibusdaro Latinorum re- fluere. Ars autem rbetorica est, sicut magistri tra-
numeratio dicitur, et memoriam audiloris relicit,;, dunt saeculariumlillerarum,bene dicendi scientia in
ct totam simul causam ponit anle oculos; ut eliara u civilibus quaestionibus.Orator igilur est vir honus,
si per singulos minus valebant, lurba moveantur, itaa dicendi peritus, ut dictum est in civilibus quaestio-
tamen ut breviler eorum capita cursimque tangan-- (Q nibus. Oratoris autem officium est apposite dicere
lur. Sed tunc fit ubi multse causse vel quaestiones s ad persuadendura. Finis, persuadere dictione, qua-
inserunlur; nam si brevis et simplex est, non estt tenus rerum et personarum condilio videtur admit-
necessaria. tere in civilibus quaestionibus: unde nunc aliojua
De affeetibus. breviter assumemus, ut noiinullis partibus indicatis,
Affectuum duaesunt species, quas Groeci JiBo;xul ' pene totius arlis ipsius summara virtuteraque intel-
ligere debearaus.
7TO9O? vocant, hoc est, quasi mores et affeclus 563 * Civiles quaestionessunt, secundum Fortunatianum
concitalos; et 7r«9o?quidem affectus concitatos; -hOos in coramunem animi
vero mites atque compositos; in illis vebcmentes mo- arligraphum novellum, quse id
conceptionem possunl cadere, est, qua unusquis-
tus, in his lenes : et jrafiofquidem imperat, ?6o? per- cum de aequo quaerilur el
ad illi ad benevolentiam que potest inlelligere,
suadet; hi periurbationem, bono. Dividuntur in causam et qusestionem. Causa
praevalenl. El est TTUBO; temporale, «6oj vero perpe- est res quae habet in se controversiam in dicendo
tuura; ulraque ex eadein nalura; sed illud inajiis, '' positam, personarum certarum interposiliooe; quoe-
hoc minus, ut amor nuBo;, charitas r,0o;; ir«9oj con-*
stio autem est res quae babet in se controversiam in
cilat, riOo;sedat. dicendo positam sine cerlarum personarura interpo-
In adversos plus valet invidia quam convicium,' j) sitione •
quia invidia adversarios, conviciuin nos invisos fa- i-
cit. Nani sunt quoedamquoesi ab imprudentibus exci- DE PARTIBUS RHETORI&E.
dant, stulta sunt; cum simulamus, venusla credun- >- Partes rhetoricae sunt quinque.
tur. Bonus allercator vitio iracundise careal; nullus' Inventio,
enim rationi magis obstal affectus, et fcrt extra cau- '- Dispositio,
sara plerumque, et deforroia convicia facere ac me- -- Elocutio,
reri cogit, et nonnunquam in ipsos judices incitatur;'; Meraoria,
quoniam sententiae, verba, figurae, coloresque sunt at Pronuntiatio,
occulliores quoestiones ingeuio, cura, exercitatione. e. Inventio est excogitatio rerura verarum aut vevi-
Conjectura omnis, aut de re est, aut de animo. 9. similiuui, quac causam probabilera reddunt.

Haesunt qusestionesaq huic, an cum hoc, an hoc ic est. lLcc itapix§uo-t;,quoniam a recto diceudi itinere
tempore, an hac lege, an apud ipsum. QuMquidprae- 'i- dcllectilur quaelihet inserendo.
ret istas quinque partes in oratione dic tur, egressio
io
ilbl DE ARTIBUS AC DISCIPLINISLIBERALIUM LITTERARUM. HC2
Dispositio est rerum inventarum in ordinem pul- A Deliberativum genus est in quo est suasio et dis-
chra distributio. suasio, hoc est quid appelere, quid fugere, quid do-
Elocutio est idoneorurn vcrboruin ad invcntionem cere, quid prohibere debeamus.
accommodataperceptio. Judiciale genus est in quo est accusatio et defen-
Memoria est firma animi rerum ac verborum ad sio, vel praemii pensio et negatio.
invenlionem perceptio.
Pronunliatio est ex rerura et verborum dignitale, De slalibus.
vocis et corporis decora moderatio. Slalus Graece aruai;. Status causarum sunt aut
De generibuscausarum. ralionales, aut legales. Status vero dicitur ea res,
,n Qua causa consistit. Fit autem ex intenlione
Genera causarum rbetoricae sunt tria principaiia : 564 et depulsione, vel constitutione.
demonstrativum, deliberativum, judiciale:
Statum alii vocant constitulionem, alii qusestio-
et
De,TZfIaUVUm 0Slen",Inlaude, nem, alii quod ex quaeslioneappareat.
v,allvum , In vituperatione.
Stalus rationales secundum generales quaestiones
'EjrtSstxTtxov
Deliberativura et suisorium In .„„-:„„. g sunl quatuor:
itieilnr t suaslone> Conjectura.
*X&«* jlndissuasioie. Finis.
'
accusatione et defen- Qualitas.
sione, Translatio.
In praemii pensione et
1. Conjecturalis slatus est, cum factum quod ab
Iln negatione.
alio objicitur, ab adversario pernegatur.
Demonstrativum genus est cum aliquid demon-
laus et hoc 2. Finitivus status est, cum id quod objicitur, non
stramus, in quo est vituperatio, est,
hoc esse contendimus; sed quid illud sit, adhibitis
quando per hujusmodi descriptionem ostenditur ali- definitionibus approbamus.
quis, atque cognoscilur; utpsalmus xxvm et alia vel
loca vel psalmi plurimi, ut: Domine, in cmlomiseri- 3. Qualitas est, cum qualis res sit, quaeritur; et
cordia tua, et usque ad nubes veritas lua. Justilia lua quia de vi et genere negotii conlroversia est, consti-
sicut monies Dei, et reliqua. tutio generalis vocatur.

Imprudentia,
.
[lConcessio
r, \ Purgatio, Casus,
.Deprecatio, tNecessitas.
1 'i
\ Mxoloytxn [Absoluta
[juridicialis I \ Hemotio criminis j ™| ^*'
Qualitas generalis (1 {\ (\ . „...,. . . . - ...
i., .. .. I1 n ..„ .,:,„:„:=
Inelalio cruninis 1] Cui;_*. m aho committitur, quia
juste.„„•,. „„mm:0;, ^ et llle
I Neaotialis ]•.•> ' m te saeptuscommisit.
' r
\ npuypuTtxv [ Assumptiva I
l Comparatio
[ AvTto-TKO-tir. {Quando melius id factum peragitur.

Juridicialis est in qua acqui et recti natura, ct prae- C
mii et poenaeratio quaeritur.
Negotialis est in qun, quid juris ex civili more et
aequitatesit, consideratur.
Absolulaest quae ipso in se continet juris et inju-
riae quaestionem.
Assumptiva est, quseipsa ex se nihil dat firmi, aut
recusationem foris, aut aliquid defensionis assumit.
Concessio est, cum reus non id quod factura est,
defendit, sed ut ignoscatur postulat quod nos ad
pcenilentes probavimus perlinere ( Commentin Psal.
col. 169 et 103 [218 et258].
Remolio criminis est, cum id crimen quod infer-
tur ab se et ab sua culpa, vi et potestale in alium
reus dimovere conatur.
Relatio criminis est, cum ideo jure factum dicilur,
quod aliquis ante injuriam lacessierit.
Comparatio est, cum aliud aliquod alterius factum
honestum aut utile conlendilur, quod, ut fieret illud
quod arguilur, dicitur esse commissum.
Purgatio est, cum facturo quidem conceditur, sed
culpa removetur. Hsec parles habet tres, impruden-
tiam, casum, necessitatem. Imprudenlia est, cum
scisse se aliquid is qui arguilur, negat. Casus est,
cum demonstratur aliquam fortunae vim obstitisse
voluntati. Necessitas est, cum vi quadam reus id
quod fecerit, fecisse se dixerit.
Deprecatio est, cum et peccasse.et cousulto pec-
casse reus confitelur, et tamen ut ignoscatur postulat.
Quod genus perraro potest accidere.

• TJbiadversariis omnia conceduntur, el per solas lacrymas supplices defenditur reus.

PATROL.LXX. 37
 1165 M. AURELII CASSIODORl 1161
4. Translaiio dicitur, cnm causa ex eo pendet, A Humile est quod negligitur ab auditore, et non
cum non aut is agere videttir, quem oportet, aut non magnopere atlendendum videtur.
cum eo qui oportet; aut non apud quos, quo tem- Anceps in quo aut judicatio dubia est, aut causii
pore, qua lege, quo crimine, qua poena oporteat. et honestalis et lurpiludinis particeps, ut benevolcn-
Translationi adjicitur conslitutio, quod aclio transla- liani pariat et offensionem.
tionis et comrautaiionis indigere videlur. Obscurum, in quo aul tardi auditores sunt, aut
Status legales sunt quinque : difficilioribus ad cognoscendum negotiis causa im-
Scriptum et voluntas. plicata est.
'PDTOV xat Stavota.
DE PARTIBUS RHETORICiE.
Leges conlrarioe.
., Ambiguitas. 'AfifiSo\i«. Partes orationis rhetoricae sunl sex :
) Collectio, sive raiiocinatio. Exordium,
liMoyttrfio;. Narratio,
Definilio legalis. Parfitio,
et
Scriptuin voluntas est.quando verba ipsa viden- Confirmatio,
tur cura sententia scriptoris dissidere. r. Reprehensio,
Legis contrariae status est, quando inter se duse Conclusio, sice
leges aut plures discrepare videntur. Peroratio.
Ambiguilas est, curo id quod scriptum est duas aut
Exordium est oratio animuro audiloris idonee com-
plures res significare videtur.
Collectio, quae et ratiocinalio nuncupatur, est parans ad reliquam dictionem.
Narralio est rerum geslarum, aut ut gestarum ex-
quando ex eo quod scriptum est inveniiur.
Dtfinitio legalis est, cum vis verbi quasi definitiva positio.
conslitutione, in qua posila sit, quoeritur. Partitio est, quae si recte habita fuerit, illustrem
Slatus ergo tam rationales quam legales a quibus- et perspicuam totam eflicit orationem.
dam decem et octo connumerati suut. Caeterum se- Confirmatio esl per quam argumentando noslrae
cundum Hhetoricos Tullii decem et novem inveniun- causaefidem, et aucloriutem, et firmamenlum adjun-
}ur, propterea quod translaiionem inter rationales git oratio.
principaliter affixit status. Unde seipsum etiatn Cicero Reprehensio esl per quam argumentando adversa-
(sicut superius dictum est) reprehendens, translatio- riorum confirmatio diluitur aut elevatur.
neni legalibus statibus applicavit. Conclusio est exitus et determinatio lotius oralio-
De controversia. G nis, ubi interdum et epilogorum allegatio flebilis
Omnis conlroversia, sicut ait Cicero, aut simplex adhibetur.
Haec licel Cicero, Latinae eloqnentise lumen exi-
est, aul juncta, aut ex compai atione.
varia voluroina copiose nimis et diligen-
Simplcx est quae absolutam continet unain quae- miuro, per
stionem, boc modo: Corinlhiis beilum indiceraus, an ter effuderit, et in Arte rhetorica duobus libris vi-
non. deatur amplexus, quorum commenta a Mario Victo-
Juncta esl ex pluribus qusesiionibusa, in qua pluray rino composita, in bibliotheca mea vobis reliquisse
quseruntur hoc pacto: Cartbago diruaiur, an Cartlia- cognoscor.
giniensibus reddatur, an eo colonia deducatur. Quintilianus eiiam doctor egregius, qui post flu-
Ex comparatione, ntrum polius, an quod potissi- vios Tullianos singnlariter valuit implere quoe do-
mum 565 quaeritur ad hunc roodum : ulrum exer- cuit, virum bonum dicendi perilum a prima aetate
ciius contra Philippuni in Macedoniam mittaiur, quij suscipiens, per cuncias artes ac disciplinas nobilium
sociis sit auxilio, an teneatur in llalia, ut quam, litterarum erudiendiim esse monstravit. Libros au-
maximsecoutra Annibalein copise sint. tem duos Ciceronis de Arle rhetorica, et Quintiliani
duodecim Institutionum judicavimus esse jungendos,
DE GENERIBUS CAUSARUM. D ut nec codicis excresceret magnitudo, et ulrique dum
Genera causarum sunt quinque : necessarii fuerint, parati semper occurrant.
Honestura, Fortunatianum vero doctorem novellum, qui tribus
Admirabile, voluminibus de hac re subtiliter minuteque tractavit,
Humiie, in pugillari codice apte forsitan congruenterque re-
Anceps, degimus, ut et fastidium lectori tollat, et quae sunt
Obscurum. necessaria competenter insinuet. Hunc legat qui bre-
Honeslum causae genus esl cui statim sine ora- vitatis araator est, nam cum opus suum in multos
tione nostra favet auditoris animus. libros non letenderit, plurima tamcn acutissi.na
Admirabile, a quo est alienatus animus eorura quii raiiocinatione disseruit. Quos codices cum praefationc
audiluri sunt. sua in uno corpore reperietis esse collectos.

Et si juncta erit, considerandum erit utrura ex pluribus quaestionibus juncta sit, an ex aiiqua cor.i-
paratione.
 1165 DE ARTIBUS AC DISCIPLINISLIBERALIUMLITTERARUM. . ili.6
DE RHETORICA ARGiJMENTATlONE.
Itlielorka argumenlalio fil.

aut per Inductionem, \lllati'o quae et

cujus membra suiiK assumptio
baec: I dicitur,
(Conclusio.
/'EvM^ptaestcommentura
1 vel commentio, hoc estiConvincibih,
I mentis conceptio. iOstentabili,
., I
I/, EvSuujifiaTa. ,,
/HupsvOvpmfjM,
... (Sententiabili,
qui est im-1 Exemplabili'
l \ perfecius sy"0gismus»(jj0|lectiiio
I j atque rhetoricus, sicut
autper Ratiocinalio-1 [ Korlunatianus dicit, in
neni de argumen-/ \ generihus explicalur :
lis, in quo iiomine('A-o5;t;£tf.
complectuntur qiiic 1 ['ETti%sip-np.uest sententia
!(Propositio,Grsecidicunl, i 1 cum ratione; Latinedi-
I I citur exsecutio, vel ap-
f ,„ I/ probatio, vel argumen-
ETxiyjionfi.a.TU. [um
iViupsrtiTsiprifLavero , qui( aul tripertitus,
F est rnetoricus et latiorj aut quadripenitus,
V syllogismus est, (aut quinquepertitus.
566 Argumentatio dicla est quasi argutse menlis Aut , apud Terentium : Obsequium amicos, veritas
oratio. odium parit.
Argumenlatio est enim oratio ipsa, qua inventumi Exemplabile est quod alicujus exempli eompara-
probabiliter*exsequimurargumentum ". tione eventum similem comminatur, sicul Cicero in
Induciin est oratio qua rebus non dubiis caplamusi Philippicis dicit : Te niiror, Antoni, quorum facta
assensionem ejus cum quo instituu est, sive inter imitere [ M. G., imitaris], eorum exitus non perhorr
philosophos, sive inter rbetores, sive inter sermoci- resceref if. G., pertimescerej.
nantes. Collectivum est, cum in unum, quaeargumentata
Proposilio induclionis est quae simililudines con- sutil, colliguntur; sicut ait Cicero pro Milone: Quem
cedendaerei unius inducii, aut plurimarum. igitur cum gralia noluil, biinc voluil cum aliquorum
Klaiioinductionis estquae etassumpliodicitur.quae '. querela, quem jure, quem loco, quem lempore non
rem de qua contenditur, et cujtis causa similitudinesi est ausus; hunc injuria, alieno tempore cum periculo
adhibitsesunt introducit. capitis non dubitavit occidere.
Conclusio inductionis esl quoe aut concessionem Praeterea secundum Victorinum enthymematis al-
illationis confirroat, aut quid ex ea conficiatur os- tera est definitio. Ex sola propositione, sicut jam
lendit. ] diclum est, ita constat enthymema, ut est illud : Si
JJ
Ratiocinatio est oratio qua id de qtio est qusestio tempestas vitanda est, non est navigatio requirenda.
comprobamus. Ex sola assumptione, ut est illud : Sunt aulem qui
Enthymema igitur est quod Latine interpretaliir naundum dicanl sine divina administratione discur-
mentis conceptio, quara imperfectum syllogisimim rere. Ex sola conclusione, ut est illud : Vera est
solent artigraphi mincupare. Nam in duabus parti- jgilur divina sententia [ms., scientia]. Ex proposi-
bus haec argumenti forma consistit : quando id quod tione et assumptione, ut est illud : Si inimicus est,
ad fidera perlinet faciendam, utitur syllogismorum occidit, lnimicus autem. est; el quia illi deest con-
lege prseterita, ut est illud : Si tempestas vitanda clusio, cnthymeroa vocalur. Sequilur epichirema.
est, non est igitur navigandum. Ex sola enim propo- Epichirema e=t, quod superius diximus, descen-
sitioneet conclusione constat esse perfectum : unde dens de ratiocinatione latior excursio rhetorki syl-
magisoratoribusquam dialeclicisconvenirejudicattim logismi, latiludine distins et productione sermonisa
est. De dialeclicis autem syllogismissuo Iocodicemus-. dialecticissyllog"ismis,propterquod rhetoribusdatur.
Convincibileest quod evidenli ratione convinciiur Tripertilus epicliirematicus syllogismus est qui
[ms. convincitj; sicut fecit Cicero pro Milone : constat membris tribus, id est propositione, assum-
Ejus igilur mortis sedetis ultores, cujus vitam si pu- C ptione, conclusione.
tetis [ed., posselis] per vos restitui posse, nolelis. Quadripertitus est qui constai membris quatuor :
Ostentabile est qnod certa rei demonstratione con- propositione, assumptione el una propositionis sive
stringit; sic Cicero in Catilinam : Ilic lamen vivit, assumplionis conjuncta probatione et conc(usione.
imo etiam in senatum veuit. Quinquepertitus esl qui constat membris quinqne,
Sententiale est quod senlentia generalis addicit; id esl proposilione, et probatione, assumptione, et
* Argumentum est argutoe inentis indicium quod per exempla confirmans, ut est: Noli mmulariin ma-
per indagationes probabiles rei dubise perficit (idem, lignanlibus, quoniam tanquam (enutn, etc.
 '"
iibf M. AURELII CASSIOBORl HfJS
ejus piobatione et conclusione. Hunc Cicero ila facit A j quidem argumentalionibus babuerunt, non tamen ad
n Arte rhelorica : Si deliberatio et deraonslratio ge- artis redegere peritiam. Post quos Aristoteles, ut fuit
nera sunt causarum, non possunt recte parles aticu- disciplinarum [ed., doctrinarum] omniuin diligens
|us generis causaeputari. Eadem enim res, alii gentts, inquisitor, ad regulas quasdam tiujus doctrinae argu-
alii pars esse potest: idem genus el pars esse non nienta perduxit, quaeprius sub certis prseceptionibus
potest, vel caetera, quousque syllogismi hujus mem- non fuerunt. Hic libros faciens exquisitos, Graeco-
bra claudantur. Sed videro quanluro in aliis parlibus rum scholaro multiplici laude decoravit; quero nostri
lector suum exercere possit ingenium. non perferentes diulius alienura, translatum exposi-
Memoratus autem Fortunatianus in terlio libro tumque Romanae eloquentise contulerunt. Dialecli-
meminit de oratoris rnerooria, de pronuntiatione et cam vero et rhetoricam Varro in novem Disciplina-
voce, uiide tamen monacbus cum aliqua utilitate rum libris tali similitudine defmivit : Dialecliea et
discedit, quando ad suas parles non improbe videtur rhelorica est quod in manu hominis pugnus aslrictut
attrabere, quod illi ad exercendas controvcrsias uti- et palma dislensa : illa brevioralione argumenta con-
liter aptaverunt. Memoriara siquidem lectionis di- cludens, ista facundim campos copiotOtermone dit-
vinae recognita cautela servabit, cum in supradicto currens; illa verba conlrahens, isla distendens.
libro ejus vim qualitatemque cognoverit: artem vero B ]
pronunliationis in divinae legis effatione concipiet. Dialectica siquidem ad disserendas res aculior,
Vocis autem diligentiam in psalmodise decantalione rhetorica ad illa quae nitilur docenda facundior. llla
custodiet. Sic instructus in opere sancto redditur, ad scholas nonnunquam venit, ista jugiler 567 Pr0~
cedit in foruro; illa requirit rarissiroos studiosos,
quamvis libris saecularibus occupetur.
Nunc ad logicam, quae et dialectica dicitur, se- haecfrequentes [mss.,frequenter] populos. Sedprius-
dialecticoe
quenti ordine veniamus, quam quidam disciplinani, quara de syllogismis dicamus, ubi 'totius
quidam artem appellare maluerunt, dicentes : quan- utilitas el virlus oslenditur, oportet de ejus iniliis,
do apodicticis, id est probabilibus dispulalionlbus quasi quibusdara elementis, pauca disserere : ut sicul
ita et nostrse dispo
aliquid disserit, disciplina debeat nuncupari; quando est a majoribus dislinctus ordo,
vero aliquid verisimile tractat, ut sunt syllogismi sitionis currat intentio. Consuetudo itaque est doclo-
ad Isagogen venianl
•ophislici, nomen artis accipiat. Ita ulruraque voca- ribus pbilosophise, antequam
bulura pro arguroenlationis suaequalitate promeretur. exponendain, divisionem philosophiae paucis attin-
CAPUT III. gere : quam nos quoque servantes, praesentitemporr
non immerilo credimus intimandam.
DE DIALECTICA.
Dialecticam primi philosophi in dictionum suarum C <
> Philosophimdivisio.
„ , /ln Arithraeticam
inNaturalem, tMusicam,
Doctnnalem.Haec dividilur
Divinam. JGeometricam,
. !. (Asironomicain.
r
duin Aristotelem, (etActualem, /Moralem,
J 7rpaxTtX)iv. I wxnv.
fI Haccdividitur in ) Dispensativam,
\ olxovofitxriv.
JCivilem,
> « .
/ yiHlVYl.
I'vBtx-n, , VTto\tTtxr,v. .... . w
' ' • Inspectiva dicitur, qua supergressi visibilia de di-
'A.pstn\otxovojitxri,
t .-'.II \1tpUXTtX-h, vinis aliquid et ccelestibus contemplamur, eaque
. ' l vofioBsxc/.dv, mente solummodo contuemur, quantum corporeuro
I Stxaortxov. supergrediuntur aspectura. Naturaiis dicitur, ubi
! yvtrtxij. uniuscujusque rei naluradiscutitur:quia nihil conlra
^ naturam generalur in vila, sed unumquodque his
rKoyix-n, usibus deputalur in quibus a Creatore productum
iBsuptiTtxr, esi, nisi forte cum volunlate divina aliquod miracu-
Oloaoyta op.oiwatt@su X«TKTOSuvaTOV avBpintw. lum provenire monslrelur. Doclrinalis dicitur scien-
Philosophia est divinarum humanarumque rerum, tia, quae abslractam considerat [nus., significalj
mquantum horaini possibile est, probabilis scientia : quamitatem. Abslracta enim quantitas dicitur, quam
aliter, philosophia est ars artium ct disciplina disci- intelleclu a materia separantes vel ab aliis acciden-
in sola
plinarum. Rursus, philosophia est meditalio mortis, libus, ut est, par, impar; vel alia hujuscemodi
quod magis convenit Chrislianis, qui saeculi ambi- ratiocinatione tractamus. Divinalis dicitur, quando
tione calcata, conversalione disciplinabili, similitu- aut ineffabilem naturam divinam, aut spirituales
dine futurae patrise vivunt, sicut dicit Aposlolus : In creaturas ex aliqua parte, profundissima qualitato
tarne enim ambulantes, non secundumcarnem milita- disserimus. Arithmelica est disciplina quantitatis nu-
miK (II Gor. x, 3); et alibi : Conversationoslra in merabilis secundum se. Musica est disciplina qnae
emtxt ett (Pkilip. m, 20). Philosophia est assimilari de numeris loquitur, qui ad aliquid sunt his qui in-
Deo secundum quod possibile cst hoinini. veniuntur in sonis. Geomelrica est disciplina magni-
1169 DE ARTIBUS AC DISCIPLINISLIRERALIUMLITTERARUM. 1170
tudinis immobilis et forraarum. Astronomia est iA habent appellationem : ut, a grammatica grammati-
disciplina quse cursus ccelestium siderumque figuras cus, et a forlitudine fortis.
contemplatur omnes, et habitudines stellarum circa AristotelisCategoriaevelPrsedicamentadecemsunt:
se ct circa lerram indagabiii ratione percurrit. Actua- Substantia, ouo-ttx.
lis dicitur, quae res propositas operationibus suis Quantitas, noaotri;.
explicare contendit. Moralis dicitur, per quaro mos Ad aliquid, npos xi.
vivendi honestus appetilur, et instituta ad virtulem Qualitas, 7rotoT»if.
tendentia prseparantur. Dispensativa dicitur, dome- Facere, irotetv.
sticarum rerum sapienter ordo dispositus. Civilis Pali, 7rao-j£Siv. t*
dicitur, per quam totius civitatis administratur uti- SilUS, xttaBat.
litas. Philosophise divisionibus definitionibusque tra- Quando, 7toTe. .iv
ciatis, in quibus generaliter oronia continentur, nunc Ubi, 7T0U.
ad Porphyrii librum qui Isagoge inscribitur accc- Habere, e/sw.
darous. Substantia est qusc proprie et principaliter et ma-
xirae dicitur, quse neque de subjecto prsedicatur, ne-
De Itagoge Porphyrii.
B que in subjecto est, ut aliquis homo vel aliquis equus.
Isagoge Porphyrii tractat, Secundse autem substantise dicuntur, in quibus spe-
De genere, ^evoj. ciebus, illse quse principaliter substantise primo dictae
De specie, tlSo;. sunt, insunt atque clauduntur, ut, in homine, Ciccro.
De difierentia, Stwfopu.
Quantitas aut discrela est, et habet partes ab alter-
De proprio, tStov. utra discretas, nec communicantes secundum aliquem
De accidenle, avp.$s6rixo;. communera terroinum, velut numerus et sermo qui
Genus est ad species perlinens, quod de dilferenti- profertur; aut continua est, et habet partes quse se-
biis specie, in eo quod quid sit prsedicatur, ut ani- cundum aliquero communem terminum ad invicem
mal. Per singulas enim species, id est hominis, equi, convertuntur, velut Iinea, superficies, corpus, locus,
bovis et caeterorum, genus animal praedicatur atque motus, temptts.
significalur. Ad aliquid vero sunt qusecunque hoc ipso quod
Species est quod de pluribus et differentibus nu- sunt, aliorum esse dicuntur, velut majus, duplum,
mero, in eo quod quid sit, praidicatur; nam de So- habitus, dispositio, scientia, sensus, positio.
crate, Platone el Cicerone homo prsedicalur. Qualilas est secundum quam aliqui quales dicimur,
Differentia est quod dc pluribus et differentibus (C ut bonus, malus.
specie, ineo quod quale sit, praedicatur; sicut ratio- Facerjj est, ut secare, vel urere, id est aliquid
nale et mortale, in eo quod quale sit, de homine operari. Pati est, ut secari, vel uri.
prxdicatnr. Siius est, ut stat, sedet, jacet. Quando est, ut
568 Proprium est quod unaquseque species vel hcsterno, vcl cras.
persona certo additamento insigniiur, et ab omni Ubi est, ut in Asia, in Europa, in Libya. Habere
communione separatur. est, ut calceatum, vel armatum esse.
Accidens est quod accidit et recedit prseter sub- Hoc opus Aristotelis intente legendum est, quan-
jecti corruptionem, vel ea quse sic accidunt, ut peni- do, sicut dictum est, quidquid homo loquitur, inter
tus non recedant. Haecqui plenius nosse desiderant, decem ista Prsedicamenta inevitabiliter inveniiur :
introductionem legant Porphyrii; qui licet ad utilita- proficit etiara ad libros intelligendos, qui sive rheto-
tem alieni [ed., alicujus] operis se dicat scribere, ribus, sive dialecticis applicantur.
non tamen sine propria laude visus est talia dicta
Incipit Perihermenias, id est de Intetpretaiione.
formasse.
Sequitur liber Perihermenias subtilissimus nimis,
CategorimArittotelit. Q et per varias formas iterationesque cautissimus, de
Sequuntur Categorisc Aristotelis, sive Prsedica- quo dictum est: Aristoteles, quando librum Periher-
menta, quibus roirum in modum per varias signifi- menias scriptitabat, calamum in mente tingebat.
canlias omnis sermo conclusus est: quorum organa In libro Periherraenias, id est de Interpretatione,
sive instrumenla sunt tria. praedictus philosophus de his tractat:
Organa vel instrumenta Categoriarum sive Prsedi- De nomine,
camentorum sunt aequivoca, univoca, denominativa. De verbo,
iEquivoca dicunlur, quorum nomen solum com- De oratione,
mune est, secundum nomen vero substantiae ralio De enuntiatione,
diversa, ut, animal, homo, et quod pingilur. De affirmatione,
Univoca dicuntur, quorum et nomen commune est, De negatione,
ct secundum nomen discrepare eadero substanlise De contradictione.
ratio non probatur: ut, animal, homo, atque bos. Nomen est vox significativa secundum placitum,
Denominativa, id est derivativa, dicunlur qucecun- sine lempore : cujus nulla pars esl significativa ee-
que ab aliquo sola differentia casus sccundum nomen parata, ul Sncrates.
 H 71 M. AURELH CASSIODORI H72
Verbum est quod consignificat tempus, cujus pars A universali dedicativis dedicativum particulare
per
nihil extra significat, et est semper edrum quae de reflexionem : ut, Quoddam justum bonestum, omne
altero dicuntur nota : ut, ille cogitat, disputat. honestum ulile, quoddam igitur utile justuni.
Oratio est vox significativa, cujus partinm aliquid Octavus modus est qui conducit ex universalibus
separatim [rnss., separatumj signiflcativumest, ut, abdicativa et dedicativa parliculare abdicativum per
Socrates disputat. redexionem : ut, Nuilum lurpe lioneslum , omne
Enuntiativa oratio est vox significativa de eo quod bonestum justum, quoddara igitur justum non est
est aliquid, vel non est, ni, Socrales est, Socrates turpe.
non est. Nonus modus esl qui conducit ex universali abdica-
Affirmatio est enunlialio alicujus de aliquo, ut, liva et particulari dedicativa abdicativtim parliculare
Socrates est. pcr reflexionem : velut, Nullum turpe honestum,
Negalio est alicujus de aliquo negatio, ut, Socrates quoddam honeslum juslura, quoddara igitur juslum
non est. non est turpe.
Coritradictio est affirmationis et negationis opposi-
Modi formulmsecundmsunt quatuor.
tio, ut, Socrates disputat, Socrates non dispuiat.
Pritnus modus est qui conducit ex universalibus
Haec omnia per librum supra memoratum minu- g"
tissime divisa et subdivisa tractantur, quoe nos bre- dedicativa et abdicativa abdicativum universale di-
viter intimasse sufficiat, quando in ipso competens rectum : velut, Oinne justum honestum, nullum turpe
nullum igitur justum turpe.
explanatio reperitur : maxime cuni eum sex libris a honestum,
Boetio viro magnilico consfel expositum, qui vobis Secundus modus est qui conducit ex universalibus
inter alios codices est relictus. abdicativaetdedicaliva abdicativum universale dire-
Nunc ad syllogisticas species formulasque venia- ctum : velut, Nullum turpe honestum, omne justura
mUs, in quibus nobilium pbilosophorumjugiterexer- honestum, nullum igitur lurpe jiistum.
eetur ingenium. Tertius modus est qui conducit ex particulari de-
dicativa et universali abdicativa aodicativum particu-
De fotmulis syllogismorum. lare directum : velut, Quoddam justum honestum,
Formulae categoricorum, id est prsedicativorum, nulluro turpe honestum, quoddam igilurjustum non
syllogismorum sunt tres : est turpe.
ln prima formula modi novem. Quartus modus est qui conducit ex particulari ab-
. In secunda formula modi qualuor. dicativa et universali dedicativa abdicativum pani-
In tertia formula modi sex. t culare direclum : velut, Quoddani justum non est
Q
turpe, omne iiialum turpe, quoddam igitur justum
Jlfodj formulm primm sunl novem.9 non est nialura.
Primus modus est qui concludit, id est qui colligit
ex universalibus dedicativis, dedicalivum universale Modi formutmterlim sunt sex.
directum, ut, Omne justtim lionestuni, omnc bone- Primus modus esl qui conducit ex dedicativis uni-
stum bonum, oinne igitur justum bonum. versalibus dedicativum particulare, tam directum
reOexum : ut, Omne justum honestuni, omne
569 Secundus modus est qni conducit [ed.,' quam
concludii] ex universalibus dedicaiiva et abdicativa justum bonuro, quoddaro igitur honestum bonum,
abdicativuro universale direclum : ut, Omue justuiui vel quoddara * bonuin honestum.
Secundus raodus est qui conducit ex dedicatkis
bonestum, nullum honestum lurpe, nullum igilurr
justum turpe. particulari et universali dedicativum particulare dire
Tertius modus est qui conducit ex dedicativis ctum : ut, Quoddam justum lioneslum, omne justum
honestum bonutu.
parliculaii et universali, dedicativum particulare bonum, quoddam igitur
directum : ut, Quoddam justum est boneslum, omne e Tertius modus est qui conducit ex dedicaiivis uni-
honestum ulile, quoddain igitur justuin ulile. ] versali et parliculari dedicativum particulare dire-
TJ
Quartus modus est qui condiicil ex parliculari de- ctum : ut, Omne justtim honestum, quoddam jti-
dicaliva, et universali abdicativa, abdicalivum parli- stum bonutn, quoddam igitur liouestum bonum.
culare directura : ut, Quoddam justum honestum,, Quartus inodus est qui conducit ex universalibus
nullum honestum turpe, quoddam igitur juslum nou11 dedicativa ei abdicativa abdicativum parliculare dire-
est turpe. ctum : ut, Oinne juslum honestutn, nullum justura
Quintiis modus est qui conducil ex universalibus s maliim, quoddam igilur honestum non est malum.
dedicativis parliculare dedicativum per refiexionem : Quintus modus est qui conducit ex dedicativa parti-
ut, Omne justuro honesiuin, omne honestum bonum,i, culari etaudiiativauniversaliabdicalivum particulare
quoddam igitur bonumjustum. direclum : ut, Quoddam justum honestum, oinne
Sextus roodus esl qui conducit ex universali dedi-i- lioneslura bonum, igitur quoddam honestum non est
eativa, el universaliabdicaliva, abdicativumuniversale e malum.
per refleiionem : ut, Omnejustum honestum, nullum n Sextus modus est qui conducil ex dedicativa uni-
bonestura turpe, nullum igitur lurpe jusltim. versali et abdicaliva parliculari abdicativum particu-
Septimus modus est qui conducit ex particulari et jt lare directura : ut, Omne justura honestum, quod-
1173 DE ARTIBUSAC D1SCIPLINI6LIBERALIUMLITTERARUM. 1174
dam justnm non est malum, quoddam rgitur hone- A lionem communi, non proprio nomine possnmus di-
stum non est malum. cere. llaec isto modo semper efficitur : Homo est,
Has frirmulas calegoricorum syllogisinorum qui quod rationali conceptione et exercilio praeest ani-
plene nosse desiderat, librum legat qui inscribitur malibus cunctis. Non enim dixit, quid est homo,
Perihermenias Apuleii, et qusesubtilius sunt tractata, sed quid agat, quasi quodam signo in notitiam de-
cognoscet.Nec fastidium nobis verba repetila conge- notato. In ista enim et in reliquis notio rei profertur :
minent; distincta enim atque considerala ad magnas non substantialis, ut in illa primaria explanalione
intelligentisevias, praestante Domino, nos ulililer in- declaratur; el quia illa substanlialis est, definitionum
troducenl. Nunc ad hypotheticos syllogismos, ordine omniura obtinel principatum.
currente, veniamus. Tertia species definitionis est quaeGraecetrotoxve
Modi syllogismorumhypotlieticorumqui fiunt cum dicitur, Latine qualitativa. Haec dicendo quid quale
altquaconjuncllone,seplemsunt. sit, id quod sit evidenter ostendit. Cujus exemplura
tale est: Homo esl qui ingenio valet, artibus pollet,
Primus modus est, velut: Si dies est, lucet; est
et cognilione rerum : aut qusc agere debeat eligit,
autem dies, lucet igitur.
aut animadversione quod inutile sit contemnit; his
Secuhdus modus est ita : Si dies est, lucet; non1
'
g enim qualitatibus expressus ac definitus homo est.
lucet, non est igitur dies.
Tertius modusest ila : Nonet dies e-l et n >nlucet; Quarta species definitionis est quae Graece u7ro-
yputftxrj, Latine descriptionalis nuncupatur : quse
alqui dies est, lucet igitur. adhibita circuitione dictorum factorumque, rem quid
Quartus inodus est ita: Aut nox, aut dies esl; alqui sit ut si luxuriosum volumus
descriplione declartt;
dies eSt, non igitur nox est.
definire, dicimus : Luxuriosus est victus non ne-
Quintus modusest ita : Aut dies est, aut nox; atqui cessarii et
sumpluosi el onerosi appelens, in delieiis
n >xnon esi, dies igitur est. in libidine promptus: hoecet lalia deliniunt
non affluens,
Sextus modus est ita : Nonet dies est, et lucet; luxuriosum. Quae species definitioriis, oratoribus
dies autem est, nox igitur non est.
modusest iia: Nonet dies est el nox at- magis apta est quam dialecticis, quia latitudines
Septimus ; b;ec simili modo in bonis rebus ponitur,
est. babet;
qui nox non est, dies igitur et in malis.
Modos autem hypoiheticorum syllogismorum si
nosse librum Marii Vi- Quinta species definitionis est quam Graece xaTse
quis ptenius tlesiderat, legat Latine ad verbura dicimus : haecvocem illam
>s|tv,
ctorini qui inscribitur de Syllogisrnis hypolhelicis. de
Sciendum quoque quoniam Tullius MarcellusCartha- qua requiritur, alio sermone designat uno ac
de et * singulari, et quodaminodo quid illud sit in uno verbo
C
ginensis Categoricis hypotheticis syllogismis, positum, uno verbo alio declarat : ut, Conlicescere
quod a diversis philosophis latissime dictum est,' est lacere; item cum terminura dicimus finem,
septem libris breviter subtiliterque tractavit; ita utt aut terras populalas interpretemur esse vastatas.
primo libro de regula, ut ipse dicit, colligentiarum Sexla species defiuitionis est quam Grsecixara rijv
arlis dialecticaedisputaret; et quod ab Aristotele de differentiam diciraus: id est, cum quae-
ab Statpopuv p er
categoricis syllogismis multis libris edituni est, riturquid inlersit inter regeni et lyrannuro, adjecta
isto secuudo el lertio libro breviter expleretur; quod differeniia quid ulerque sit, deflnitur : id
est, rex
aulem de hypotheticis syllogismisa Stoicis innumeris' est modestus et
temperans, tyrannus vero impius
voluminibus tractatum est, ab isto quarto et quinto ot immitis.
libro colligerelur. In sexto vero de mixtis syllogismis,'
in septimo autem de compositisdisputavit; quem co- Septima est species definilionis quam Graeci x«Tti'
dicem vobis legendum reliqui. fisTufopuv,Latini per translationem dicunt : ut Ci-
cero in Topicis, Litlus est, qua fluctus eludii. Hoc
570 ®e definitionibus. varie tractari potest : modo enim ut moveat, sicut
Hinc ad pulcherrimas definitionum species acce- illud, caput est arx corporis; modo ut viluperet,
damus, quae tania dignitate praecellunt, ut possintt D ut illud, divitise sunt brevis vitse longum viaticum;
dici orationum maximum decus et quaedamlurainaa modo ut laudet, ut adolescenlia est flos aetatis.
dictionum. Octava species definitionis est quam Graeci xar*
Definitiovero est oratio uniuscujusque rei naturam(i ufaipsatv TOV evavTtouvocant, Latini per privantiaru
a communione divisam propria signilicatione con- contrarii ejus quod defmitur, dicunt: ut, bonum est
cludens : haec multis modis praeceptisque conli- quod malum non est; justura est quod injustum non
citur. est; et his similia : quod se ita naiuraliter ligat,
Detlnitionum prima est ouaii>5n;,Latine substan- ut necessariam cogniiionem sibi unius comprehen-
tialis, quae proprie et vere dicitur definitio; ut est,, sione connectat. Hoc autem genere definitionis uti
Homo animal rationale mortale, sensus disciplinse- - debemus, cum contrarium notum est; nam certa ex
que capax ; haec eniin definitio per species et diffe- - incertis nemo probat. Sub qua specie sunt hae deli-
rentias descendens, venit ad proprium, el designatt nitiones. Substantia est, quod neque qualitas est,
plenissimequit sit homo. neque quantitas, neque aliqua accidentia : quo ge-
Secunda est species definilionis quoeGraeceimon- nere definilionis Deus definiri potest; elenim eum
ymrtxidicitur, Latine notio nuncupatur: quam no- quid sit Deus nullo modo comprehendere valeamus,
1175 M. AURELIl CASSIODORI 1176
sublalio omnium exislentium, quseGraeci oVra ap- AV. De dialectkis locis.
pellant, cognitionemDei nobis^circumcisa et ablata Propositio est oralio verum falsumve significans,
noiarum rerum cogniiione supponit; ut si dicamus, ut si quis dicat ccelumesse volubile : haecenuntiatio
Deus est, quod neque corpus est,|neque ullum ele- et proloquium nuncupatur. Qusestio vero est, in
menlum, neque animal, neque mens, neque sensus, dubilationem ambiguitatemque adducta propositio;
neque iiitellectus, neque aliquid quod ex his capi ut si qui quserant, an sit coelumvolubile. Conclusio
potest; bis enim ac lalibus sublatis, quid sit Deus, est argumentis approbata proposiiio, ut si quis ex
non poterit definiri. aliis rebus probet ccelum esse volubile. Enunlialio
Nona species definitionis est quara Graeci Y.UTU quippe sive sui tanlum causa dicitur, sive ad alios
TU7roo-tv, Lalini per quanidam imaginationeradicunt: affertur ad probandum, propositio esl; cum de ipsa
si est approbaia, conclusio.
ut, j£neas est Veneris et Anchisacfilius. Hsecsem- quaeritur, qusesiio; ipsa
Idem igitur proposilio, qusestio et conclusio, sed
per in individuis versatur, quoeGraeci «Vo^aappel-
lant. ldem accidit in eo genere dictionis ubi aliquis differunl modo.
. Argumentum est oratio rei dubise facicns fidem.
pudor aut metus est nominare : ut Cicero, Cum me
videlicet sicarii illi describant. Non vero idem est argumentum quod et argumenta-
B tio. Nam vis sententise ratioque ea quse claudilur
Decimaspeciesde(initionisestquamGraeci(MfTiJ7rM,oratione, cum aliquiii probatur ambiguum, argumen-
Latini veluti, appellant; ut si quaeraturquid sit ani- tum
vocalur; ipsa vero argumenli eloculio argumen-
mal, respondeatur, homo; non enim manifeste dici- tatio dicitur; quo fil ut argumcntum quidem mens
tur animal solum esse hominem, cum sinl alia innu- sit alque sententia, argumentalio
sed dicitur veluti argumentationis
merabilia; cum homo, ipsura vero argumenti per oralionem
explicatio.
hominem animat designat: cum tamen huic nomini Locus vero est argumenti sedes, vel unde ad
multa subjaceaut. Rem enim quaesitam pradictum
propositam quaestionera conveniens trahitur argu-
declaravit exemplum. Hoc est autem proprium de- mentum. Quse cum ita sint, singulorum diligenlius
linitionis, quid sit illud quod quseritur declarare. natura tractanda esl, eorumque per species ac mem-
Undecima species definilionis est quam Grxci bra (igurasque facienda divisio.
xaTa Trjv TiXsc^tv,Latini per indigentiam pleni ex Ac prius de propositione est disserendtim : hanc
eodem genere vocant: ut si quoeraturQuid sit triens, esse diximus oralionem, veritatem, vel mendacium
respondeatur, Cui dodrans deest ut sit assis. conlinentem. Hujus duae sunl species: una affirma-
Duodecinia species definilionis est quam Grocci, tio, altera vero negatio. Affirmatioest, si qtiis sic
zaTa E7ratvov,Lat'iii per laudem dicunt; ut Tul- C ( efferat, coelumvolubile esl; negatio, si quis ita pro-
Jius pro Cluentio : Lex est mens, et animus, et nuntiet, ccelum volubile non est. Harum vero aliae
consilium, et senl.entia civitalis. Et aliter pax est siiot universales, aliae sunt parliculares, alise indefi-
iranquilla libertas. Fit et per vituperationem, quam H«lsc,alise singulares. Universales quidem, ul si quis
Graecityiyovvocant : scrvitus est poslremum malo- ila proponat : omnis homojustus est, nullus homo
rum omnium, non modo bello, sed morle quoque jnstus est. Particulares vero, si quis hoc modo :
repellenda. quidam homojustus est, quidamhoino juslus non est.
Tertia decima est species definitionis quam Groeci Indefinitaesic : liomojustus est, homojustusnon est.
xaT uvu\oyiav,Latini juxla ralionem dicunt : sed Singulares vero sunt, quaede individuo aliquid sin-
hoc contingit cum majoris rei nomine res definitur gulariqueproponunt: ut, Cato justus est, Calo justus
inferior : ut est illud, llomo minor mundus. Cicero non esl: elenim Cato individuus est ac singularis.
liac definitioiiesic usus cst:Ediclum, legem annuam Harum vero alias praedicativas,alias condilionales
dicunt esse. vocamus. Praedicativsesunt quae simpliciter propo-
Quarla decima est species definitionis quam Groeci ' nuniur, id est, quibus nulla vis conditionis adjungi-
Ttpi; xi, Latini ad aliquid vocant : ut est illud, pater tur : ut si quis simpliciier dicat coelumesse volubile.
cst cui est filius; domiuus est cui est servus : et: D ] At, si huic condilio copuletur, fit ex duabqs proposi-
Cicero in Rlietoricis, genus est, quod plures partes tionibus una conditionalis, hoc modo : coelum si
amplectitur; ilem pars est, quod subest generi. rotundum sit, esse volubile; bic enim condilio id
Quintadecima est species definitionis quam Groeci cflicil utiia demum coelumvolubile esse intelligalur,
xaTa atVto^oyiav,Latini secundum rei rationem si sit rotundum. Quoniam igitur aliae propositiones
571 vocant : ut, Dies est sol supra terras; nox est praedicativaesunt, aliseconditionales,prsedicalivarum
sol sub terris. Scire autem debemus prrediclas partes terminos appellamus. Hi sunt prsedicativus
species delinitionuro topicis merito essc socialas, atque subjectus. Terminos autem voco verba et
quoniam inter quscdam argumenla sunt positae,et; nomina quibus propositio nectitur; ut in ea proposi-
nonnullis locis commemorantur in topicis. Nunc adl tione qua dicimus : Homo justus est : haec duo no-
tnpica veniamus, quae sunt argumenlorum sedes,, mina, id est, homo et justus, propositionis partes
fontes sensuum, origines dictionum; de quibus bre- vocanlur. Eosdem etiam terminos dicimus, quorum
viter aliqua dicenda sunt, ut et dialecticos locos ett quidem altcr subjectus est, alter vcro prsedicativus.
rhetoricos, sive eorum differentias agnoscere debea- Subjecius est terminus qui minor est, praedicativus
mus : ac prius de dialecticis dicendum est. vero qui major : ut in ea propositione qua dieitur,
1177 DE ARTIBUS AC DISCIPLINIS LIBERALIUMLITTERARUM. 1178
Homo jusXus, homo quidem minus esl quain juslus. Al quisquam ab hac propositione dissentiet, et ita sese
Non enim in solo homine justitia esse potest, verum habere necesseest. Probabiliaveroac nonnecessaria,
etiam in corporeis divinisque substantiis; atque ideo quibus facile quidem auimus acquiescit, sed veritatis
major esl lerminus, justus, lioroo vero, minor; quo non tenct firmitatem; ut hoc, si mater est, diligit.
lit ut homo quidem subjectus sit lerminus, juslus Necessaria vero sunt, ac non probabilia, quae ita
vero praedicativus. quidem esse, ut dicuntur se habere, necesse est, sed
Qtioniam vero hujusmodi simpiices propositiones his facile non consentit auditor : ut, ob objectum
alterum habent prafidicativumterminum, allerum vero lunaris corporis, solis evenire.defectum. Neque ne-
subjectum, a majoris privilegio partis proposilio cessaria vero neque probabiiia sunt, quae neque in
praedicativa vocata est. Ssepe autem evenit ut Iti ter- opinione hominum, neque in veritate consistunt; ut
mini sibimet inveniantur sequales, hoc modo, homo boc, habere quae non perdiderit cornua Diogenem,
risibilis est; homo namque et risibilis uterque sibi quoniam habeat id quisque quod non perdiderit; quae
oeqiiusest terminus. Nam neqtte risibile ultra bomi- quidem nec argumenta dici possunt, argumenta enim
nem, necullra risibile homo porrigitur; sed in his rei dubiaefaciunt fidem. Ex his autem nulla fides est,
hoc evenire necesse est, ut si quidam inoequalester- quse neque in opinione, neque in veritate sunt con-
rnini sunt, major semper de subjecto prsedicetur : si ]B stituta. Dici laroen potest, ne illa quidem esse ar-
vero aequalesutrique , conversa de se prsedicatione gumenta , quae cum sint necessaria, minime lamen
dicantur. Ut vero minor de majore prsedicetur, in audientibus approbanlur. Nam si rei dubise fit fides,
nulla propositione contingit. Fieri aulera potest ut cogendus est animus auditoris, per ea quibus ipse
propositionum partes, quas terminos diciraus, non acquiescit, ut conclusioni quoquc, quam nondum
solum in nominibus, verunt etiam in orationibus in- probat, possit accedere. Quod si quaetantum neces-
veniamus. Nam saepe oratio de oratione praedicatur saria sunt, ac non probabilia, non probat ille qui
hoc modo : Socrates ctim Platone et discipulis de judicai, est necesse ut ne illud quidem probet quod
philosophiaeratione pertraclat; haec quippe oralio, ex hujuscemodi ratione conficitur. Itaque evenit ex
quaeest, Socrates cum Platone et discipulis, subjecla hujusmodi ratiocinatione, ea quae tanlum necessaria
cst; illa vero, quse est, de philosophiae rationc per- sunt ac non probabilia, non esse argumenta. Sed non
traclat, praedicatur. Rursus aliquando nomen subje- ita est, atque haecinlerprelatio non rectre probabili-
ctum est, oratio praedicatum, hoc modo: Socrates de latis inlelligenliam tenet. Ea sunt enim probabilia,
philosophioe ratione perlractat; hic enim Socrates quibus sponte atque ultro consensus 3djungitur;
solus subjectus est; oralio vero, quam dicimus, dc scilicet ut mox audita sint, approbenlur.
philosophise ratione pcrtractat, praedicatur. Evenit < Q Quaevero necessaria sunt ac non probabilia, aliis
eiiara ut supponatur oratio , et simplex vocabulum probabilibus ac necessariis arguroentis antea de-
praedicetur hoc modo : Simililudo cum supernis di- monstrantur, cognitaque et credila, ad alterius rei,
vinisque substantiis, justitia est; hic enim oratio per de qua dubitatur, fidem trahuntur; ut sunt specula-
quam profertur simiiitudo, cum supernis divinisque tiones, id est theoremata, quae in geometria conside-
substantiis subjicilur : justitia vero praedicatur. Sed rantur. Nam quaeillic proponuntur, non sunt talia ut
de hujusmodi propositionibus in his commentariis in his sponte animus discentis accedat; sed quoniam
quos in Perihermenias Arislolelis libros scripsimus, demonstrantur aliis argumentis, illa quoque scila et
diligentius disseruimus. cognita ad aliarum speculationum argumenta ducun-
Argumentum est oratio rei dubise faciens fidem : tur. Itaque probabilia non sunt, sed sunt necessaria
hanc semper notiorem quaestione esse necesse cst. liis quidem auditoribus, quibus nondum demonstrala
Nam si ignota nobis probantur, argumentum vero sunt, ad aliud aliquid probandum, argumenta esse
rem dubiam prob.it, necesse est ul qtiod ad fidem non possunt; hi aulem qui prioribus rationibus
quaestionis afferlur, sit ipsa notius quaeslione. Argu- eorum quibus nonacquiescebant, fidem coeperunt,
mentorum vero omnium aiia sunt probabilia et ne- possunl eas quse non ambigunt, ad argumentum
ccssaria, alia vero probabilia quidem, sed non neces- JJ vocare.
saria; alia necessaria, sed non probabilia; alia nec Sed quia quatuor facultatibus disserendi omne
probabilia, nec necessaria. Probabile vero est, quod artificium continelur, dicendum est quaequibus uii
videtur velomnibus, vel pluribus, vel sapieniibus, et noverit argumentis; ut, cui potissiraum disciplinse
bis vel omnibus, vel pluribus, vel maxime notis locorum atque argumentorum paritur uberlas, evi-
atque praecipuis, vel unicuique artifici sccundum denter appareat. Quatuor igitur facullatibus, earura-
propriam facultatem; ut de medicina medico, gu- que velut opificibus, disserendi omnis ratio subjecta
bernatori de navibus gubernandis; et praeterea quod est, id est, dialectico, oratori, philosopho, sophistae.
ei videtur cum quo sermo conseritur, vel ipsi qui ju- Quorum quidem dialeclicus atque orator in communi
dicat. In quo nibil altinet verum falsumve sit argu- argumentorum raateria versantur; uterque enira, sive
roentum, si tanttim verisimilitudinem tenet. necessaria, sive minime, probabilia laraen sequitur
Necessarium veroest, quod ut dicitur, ita est, argumenta. His igitur illae duse species argumenti
572 atyue aliter esse non potest : et probabiie famulantur, quaesunt probabile ac non necessarium :
quidem, ac necessarium cst; ut hoc si quid cuilibet philosophus vero ae demonstrator de sola tantum
rei sil additum, tolutn majus efficitur. Nequc enim veritate pertraclant. Alque ideo sive sint probabilia,
1179 M. AURELII CASSIODORI 1180
sive non sint, nihil refert, modo dum sint necessaria; A A' nem lenet hanc, quoniam ita demum lux est, si dies
hic quoque his duabus speciebus utilur argumeniis, est. < Atque ideo syllogismus hic, hypotheticus, id est
quae sunt probabile ac necessarium, necessarium ac conditionalis
< vocalur. Inductio vero est oratio per
non probabile. Paletigitur inquo philosophusab ora- 573 J quain fit a particularibus ad universale pro-
lore ac dialectico in propria consideratione dissideat; gressio,
; boc modo : Si in regendis navibus non sorte,
in eo scilicet quod illis probabililalem, hnic veritalcm sed ! arte legilur gubernalor; si regendis equis auriga
consiat esse propositam. Quarta vero species argu- non i sortis eventu, sed commendalione artis assumi-
menti, quara ne argumenlum quidem recte dici supra ttir; l si in adminislranda republica non sors principein
inonstravimus, sophistis sola est atlributa. Topico- Ifacit, sed peritia moderandi; et similia, quse in plu-
rum vero inlenlio cst, verisimilium argumenlorum ribus t coni|uiruntur, quibus iinpertilur [ed., inferun-
copiam demonstrare; designatis enim locis e quibtis Ilur]; el in omni quoque re quam quisque regi atque
probabilia argutuenta ducuntur, abundans et copiosa administrari
; gnaviter volel, qui non sorte accommo-
iiecesse fiat materia disserendi. idal, sed arle, reclorem.
Sed qiioniam, ut supra dictum est, probabilium Vides igitur quemadmodum per singulas res currat
arguraentorum alia sunt necessaria, alia non necessa- oratio , ut ad universale perveuiat. Nam cum non
ria, cum loci probabilium argumentorum dicuntur, B sorle regi, sed arte navim , currum , rempublicara
fevenitut necessariorum quoque doceantur; quo fitt collegisset, quasi in caeteris sese quoque ila habeat,
ut oratoribus quidem ac dialecticis haec principaliier quod erat universale conclusit : in omnibus quoque
facultas paretur, sccundo vero loco philosophis. Nami rebus, non sorte ductum, sed arte, praccipuum de-
in quo probabilia quidem omnia conquiruntur , bere praeponi. Saspeautetn muliorum collecta parti-
dialectici alque oratores juvantur : in quibus verot cularitas aliud quiddam parliculare demonslrat; ut
probabilia ac necessaria docentur, philosophicse si quis sic dicat: Si neque navibus, neque curribus,
demonstrationi ministratur ubertas. Non modoigitur neque agris sorte praeponuntur; nec rebus quidein
dialecticus atque orator, verum etiara demonslrator, publicis rectores esse sorle ducendi sunl. Quod ar-
ac verae argumenlationis effector, habet quod ex: gumentalionis geuus inaxime solel esse probabile,
proposilis locis sibi possit assumere. Cum imcr ar- etsi non oequam syllogisini babeat firmitatem. Syl-
gumenlorum probabilium locos, necessariorum quo- logismus namque ab universalibus ad particularia
que principia traditio mixta contineat. Illa veroj decurret. Estque in eo, si veris propositionibus con-
argumenta, quse necessaria quidem sunt, sed nonI texatur, firma atque immutabilis verilas.
probabHia; atque illud ultimum genus, scilicet ncc Ut inductio habet qiiidetn maximam probabilita-
probabile, nec necessarium , a propositi opcris con-- C lem, sed inlerdum veritale deficitur; ut in hac : Qui
sideratione sejunctum est : nisi quod interdum qui- scit canere cantor est; el qui luctari luclalor; quique
dam sophistici loci exercendi gratia lectoris adhiben- sedificare, aedificator: quibus multis simili ratione
tur. Quocirca lopicorum pariter utilitas inientioque e collectis, inferri potesl: Qui scit igitur maluin , ma-
palefacta est; his enim et dicendi facultas, et investi- i- lusesl, quodnon procedil; maliquippe noliliadeesse
gatio verilalis augetur. non polest bono; virtus enim sese diligit, asperna-
Nam quid dialecticos afque oratores Iocorum juvat it turque conlraria , nec vitare vilium nisi cognitum
agnitio? Oraiioni per inventionem copiam praeslant. t. queat.
Quid vero necessariorum doctrinam locoruni philoso- )- His igilur duobus velut principiis et generibus
phistradil?viamquodammodoveritatis illu-trat. Quo io argumenlandi, duo quidem alii deprehendiinlur ar-
magispervestigandaestrimandaqueulteriusdisciplinala gumentationis modi : unus quidem syllogismo, alter
ea qusecum cognilione'percepla sil, usu atque exer- r- vero inductioni supposilus. In quibus quidem prom-
cilatione lirmanda. Magnum enim aliquid locorum m ptum sit considerare, quod ille quidern a syllogismo,
consideralio pollicetur, scilicet inveniendi vias; quod)d ille vero ab inductione ducat exordium ; nou lamen
qtiidem bi qui sunt hujus ralionis expertes, soli )li ant liic syllogismum, aut ille impleat inductionem;
prorsus ingenio deputantur; neque inlelligunt quan- i- DJj h*c autem sunt enthymema atque exemplum. ! n-
tum hac consideratione quaeralur, quae in arleni re- e- thymema quippe est imperfectus syllogismus , id est
digit vim potestalemque naturae. Sed de his hactenus, s, oratio, in qua non oinnihus antea propositionibus
nunc de reliquis explicemus. constitulis, inferlur feslinaia conclusio; ut si quis
De syllogismis. sic dicat : Hoiuo animal esl, substantia igiiure-l;
praelermisit enin alterani propositionem, qua pro-
Syllogismorum vero alii sunt prsedicativi, qui ui ponilur omne animal esse subslantiam. Ergo cum
categorici vocautur; alii conditionales, quos hypolhe- e- entliymema ab univer^alibus ad particularia pro-
ticos dicimus. Et praedicalivi quidem sunt qui ex banda contendit, quasi simile syllogisrao est. Quod
omnibus pracdicativisproposiliombus connectuntur, ir, vero non oranibus quoe convenium syllogismo pro-
lit is quem exeinpli gratia stiperius adnotavi , ex positionibus utltur, a syllogismiratione dLcedil, at-
omiiibtis enim propnsilionibus prsedicativis lexitur. ir. que ideo imperfectus vocatus est syllogismus.
llypoihetici vero sunt quorum propositiones cundi- li- Exemplum quoque induclioni simili ratione et
tione nilunlur, ut hic : Sl dics cst, lux cst; est autein
:in copulatur, et ab ea discedit. Est enim exemplum,
dies, lux igitur est, Proposilio eniro prima conditio-.0' quod per particulare proposiium, particulare quod-
 H81 DE ARTIBUS AC DISCIPLINISLIBERALIUMLITTERARUM. H82
dam contendit ostendere, hoc raodo : Oportet a A / tia animata sensibilis; igitur arhor aniroal non est.
Tullio consule necari Catilinam, cum a Scipione Hicquaestio de genere est; utrum enim arbores sub
Gracchus fuerit interemptus; approbatiun est enim animalium genere ponendaesint, quaeritur; locus qui
CatiliriairiaCicerone debere perimi, quod a Scipione in universali propositione consistil, huic generis de-
Gracchus fuerit occisus : quae utraque partieularia finitio non convenit, id ejus cujus ea definilio est,
esse, ac non universalia, singu'arum designat inter- species non esl loci superioris differentia : qui locus
posilio personarum. Quoiiiam igilur ex parte pars nihilominus nuncupalur a delinifione.
approbatur, quasi inductionissimilitudinem tenet id, Vides igitur ut tota dubitatio quaestionis syllo-
quod exemplum vocamus: quoniam vcro non plures
gismi argumentatione tracta [ed., traclataj sit per
quibus id efficiat colligit parles, ab inductione dis- convenienles et congruas propositiones, quse vira
cedit. Ita igilur duoe quidero sunt argumcntandi
suam ex prima et maxima propositione custodiunt;
:
species principales una, quse dicitur syilogismus, ex ea scilicet
altera que vocatur inductio; subhis aulem, etvelut quae negal esse speciem, cui non con-
veniat generis definilio. Atque ipsa universalis pro-
ex his mananlia, enthymenia atque exemplum. Quae
posilio 574 a substanlia tracta est unius eorum
quidera omnia ex syllogismo ducunlur, et ex syilo- _ termini qui in
vires : sive enim sit I qusestione locati sunt, ut animalis, id
gismo accipiunt enlhymema, est, ab ejus definitione,
sive inductio, sive etiam exemplum, ex syllogismo sensibilis. quaeest substantia animata
maxime fidem in resolu- Igitur in caeteris quaestionibusstriclim ac
quam capit; quod prioribus breviter locorum differenliis commemoratis, oportet
toriis, quse ab Arislotele transtulimus, deinonstra-
tum est. Quocirca satis est de syllogismo disserere, tate uniuscujusque proprietatem vigilantis anirai aiacri-
percipere.
quasi principali, et coeteras argumentandi species
continente. Hujus autera loci qui ex substantia ducitur, du-
Restat nunc quid sit locus aperire. Locus namque plex modusest; partim namque a definitione, partim
est, ul Marco [mis., Mammio]Tullio placet, argu- a descriplione argumenta ducuntur. Differtautem de-
menti sedes; cujus definitionis quae sit vis, paucis finiiio a descriplione, quod definitio genus ac diffe-
absolvam. Argumenti enim sedes parlim maxima rentias assumit; descriptio vero subjectam inlelli-
propositio intelligi potest , pariim propositionis gcntiam claudit, quibusdam vel accidentibus unara
maxiroe differentia. Nam cum sint aliae propositio- efficienlibns proprietatem, vel substantialibus praeter
nes, quaecum per se notae sint, cum niliil ulterius genus conveniens aggregatis. Sed definiliones quac
habeant, quo demonstrentur, alque hae maxime et ab accidentibus' fiunt, tamen videntur nullo modo
principales vocentur, sunlque aliae quarutn fidem C ( substanliam demonstrare : tamen quoniam ssepe ve-
primae ac maximoe«uppleantproposiliones : necesse rae definitiones ita ponuntur, quse substanliam mon-
est ut omnium quoe dubitantur, illae antiquissimam strant, illseeliam propositiones, quae a descriptione
teneant probationem, quoe ila aliis fidem facere" sumuntur, a substantiae loco videntur assumi. Hujus
possunt, ut ipsis nibil queat notius invcniri. Nam si vero tale sit exeroplum : quaeralur eniro an albedo
argumenlum est, quod rei dtibiae faciat fidem, idque substantia sil, hic quoeritur an albedo substanlioe
notius ac probabilius esse opnrtet, qtiani illud quod velut generi supponatur. Dicimus igitur : substantia
probatur, necesse est ut argumentis omnibus illa est, quod omnibus accidentibus possit esse subjc-
maximam fidem tribuant, quse iia per se nota sunt, ctum : albedo vero nuliis accidentibus subjacet, al
utaliena probatione non egeanl. Sed hujusmodi pro- bedo igilur substantia non est. Locus, id est maxinia
positio aliquoliens quidem inlra argumenti ambitum propositio, eadem quae superius. Cujus enim defini-
continetur ; aliquotiens vero extra posita, argumenti tio vel descriptio ei, quod dicitur, species esse non
vires supplet ac perficit. conveuit, id ejus quod esse species perhibetur, ge-
Omnes igitur loci, id est, maximarum differentiae nus non est. Descriplio vero substantiaealbedini non
propositionum , aut ab his ducantur necesse est convenit, albedo igitur substantia non est.
terminis qui in qusestione sunt proposiii, proedicaloO « Locus differentia superior a descriptione, quam
fxilicet atque subjeclo; aul exlrinsecus assumanlur, dtidum locavimus in ratione substantiae. Sunt etiam
aut horum medii atque inter utrosque versentur. definitiones quaenon a rei substantia, sed a nominis
Eorum vero locorum qui ab his ducunlur lerminis de significatione ducuntur, atque ita rei de qua quseri-
quibus in qusestione dubitatur, duplex modus esl : tur applicantur; ut si sit quaeslio utrumne philoso-
unus quidem ab eorum subslanlia, alter vero ab bis phiae studendum sit, erit argumentatio talis : Philo-
quaeeorum substantiam consequuntur ; bi vero qui sophia sapienliae amor est, huic studendum nemo
a substantia sunt, in sola definitione consislunt. De- dubitat: studendum igitur est philosophiae. Hic enim
finitio enimsubstantiim monstrat; et subslantiaein- noi) definitio rei, sed uominis interpretalio argu-
tegra demonstralio, definitio est. Sed, id quod dici- mentum dedit. Quod etiam Tullius in ostensionc
mus, patefaciamus exeraplis; utomnis vel quoestio- ejusdem philosopbiseusus est defensione, et vocatur
num, vel aigumentationum , vei locorum ralio con- Graece quidem 6vo/*aT»7rotta, Latine autem nominis
quiescat. Age enim quseratur, an arbores animalia definitio. Hsec de his quidem argumentis quse ex
sint, fiatque hujusmodi syllogismus : Animal est stibsiantia lenninorum in quaestione positorum su-
substantia animata sensibilis; non est arbor substan- niuntur, claris, ut arbitror, patefecimus cxemplis :
 1183 M. AURELII CASSIODORI 1184
nunc de his dicendum est qui lerminorura subslan- Alibertatis.
A Vel rursus, si dubitetnr an sit domus
tiam conseqiiunttir. quod eminus conspicilur : dicimus quoniam non
Horum vero mullifaria divisio est; plura enim sunt, est; nam vel tectum ei, vel parietes, vel funda-
quae singulis substauliis adhscrescunt : ah his igitur menu desunt, ab una rursus parte factum est argu-
quae cujuslibet substantiam comitantur, argumenta menluro.
duci solent, aut ex loto, aut ex partibus, aut ex cau- Oportet autem non solum in substantiis, verum
sis, vel efficientibus, vel maleria, vel fine. Etest effi- etiam in modo, lemporibus, quantitalihus, totum
ciens quidem causa, quae movet atque operaiur, ut partesque respicere. Id enim quod dicimus aliquando
aliquidexplicetur; materia vero, ex qua fit aliquid, vel in tempore, pars; rursus si simpliciter aliquid pro-
in qua fit; finis, propler quod lit. Sunt etiam inter ponamus, in modo tolum est; si cum adjectione ali-
eos locos qui ex his sumunlur quae subslantiam qna, pars fit in modo. Item si omnia dicamus in
consequuntur, aut ab effectibus, aut a cnrrupiioni- quantitate, toium dicimus; si aliquid quantitatis
bus, aut ab usibus, aut praeter bos omnes ex commu- excerpimus, quantilatis. ponimus partera. Eodera
niter accidenlibus. Quae cum iln sint, eum prius lo- modo et in loco : quod ubique est, totum est; quod
cum quia toto sumitur iuspiciimtis. alicubi, pars. Horum autem omnium communiter
Totum duobus modis dici solet: aut ut genus, aut. B £ dentur exempla. A toto ad partem secundum tem-
ut id quod ex pluribus integrum partibus constat. Et pus : si Deus semper est, et nunc est. A parte ad
illud quidera quod ut genus, tolum est, hoc modo sae- totum sectindum modum; si anima [mss., animalj
pe qusestionibusargumenla suppeditat, ut si sil quae- aliquo modo movetur, et simpliciter movetur; mo-
stio, an jusliiia utilis sit, fit syllogismus: Omnis vir- vetur aulem cum irascitur; universaliter igitur et
tus utilis est, jusiitia autcm virlus est, ergo juslitiai simpliciter movetur. Rursus a toto ad partes in
ulilis est. Quaestiode accidenti, id est, an accidat jus- quantiiale ; si 575 verus in omnibus Apollo vates
titiae utilitas. Locus is, qui in maxima propositione est, verum erit Pyrrhum Romanos superare. Rursus
consistit. Quae generi adsunt et speciei. Hujus supe- in loco, si Deus ubique est, et hic igitur est.
rior locus a (oto, id est a genere, virlute scilicet, quae Scquitur locus qui nuncupatur a causis. Sunt vero
ju-titiae genus cst. Rursus sit quaeslio,an humanseres plures causse, id est, quae vel principitim praestant
providentia regantur. Cum dicimus, si mundus pro- rootus atque efficiunl; vel specierum formas subje-
videntia regitur ; homines aulem pars mnndi sunt : ctse suscipiunt; vel propter eas aliquid, vel quae cu-
humanae igilur res providentia reguntur. Quaesiiode juslihet forma est.
accidenli. Locus quod toti evenit, id cnngruit eliam Argumentum igitur ab efficiente causa; ut si quis
parli. Supremus locus a toto, id est ab integro. Quod C justitiam naturalem velit ostendere, dicat: congre-
parlibus constat, id vero est mundiis, qui hominumi gatio hominum naturalis esl; juslitiam vero congre-
totum est. gatio hominum fecil: juslitia igitur naturalis esi.
A partibtis etiam duobus modis argnmenta nascttn- Queestio de accidente. Maxima proposilio : quoruro
tur : aut enim a generis partibus, qtiaesnnl species ;; efficientes causae naturales sunt, ipsa quoquo sunt
atit ab integri, id est, toiius, quae partes tantum pro- naturalia. Locus ab efficientibus; quod enim unius-
prio vocabulonunctipanlur. Etdehis quidem partibus; ciijusqtie causa est, id efficiteam rem cujus causa est.
quae specics sunt, hoc modo sit quaestio, an virtusi Rursus, si quis Mauros arma non habere conten-
nienlis bene conslitutae sit habiius : quanstiode defi- dat, dicit idcirco eos minirae armis uti.quia his fer-
nilione, id est, an habitus bene constitutoc mentis,, rum desit. Maxima propositio, nbi materia deest, et
vinutis sit definilio. Faciemus itaque abspeciebus ar- quod ex materia efficitur, defil locus a materia :
gumentalionem sic : Si juslitia, fortitudo, moderatio,, utrumque vero, id est, ex efficientibus atque mate-
atquc prudentia, babittis bene conslitutocmentis sunt;; ria, uno nomine a causa dicitur. iEque enim id quod
baecautem quatuor uni virluli velut generi subjiciun- cfficit, atque id quod operanlis actum suscipit, ejtis
tur : virtus iaitur bene conslilutaemenlis est habitus. rei quaeefficitur causaesunt.
Maxinia propositio; quod enim singulis partibus in-1 - D Rursus a fine sit propositum, an justilia bona sit,
est, id toti inesse necesse cst. Argumentumvcro ai fiet argumentatio talis. Si beatutn esse, bonum est, ct
panibus, id esla generis partibus, qusespecies nun- justiliabona est; bic estenim justitiae finis, ut qui
cupantur; justitia enim, forliludo, modeslia el pru- secundum justitiam vivit, ad beatitudinem perduca-
dentia, virlutis spccies snnl. tur. Maximapropositio, cujus finis bonus est, ipsum
Item ab his partibus quse integri parles csse di- qtioque bonum est. Locus a fine.
cunlur, sit quaestio, an sit uiilis medicinn. Ilxc inl Ab co vero, quaecujusque forma est, ita non po-
accidenlis dubitatione conslituta est. Dicimus igitur,, tuisse volare Daedaliim, quoniam nullas naturalis
si depelli morbos, salutemque servari, mederique> formaepcnnas habuisset. Maximaproposilio, tantnni
vulneribus utile est : igitur medicina est ulilis. Saepe> quemque posse, quantura forma pcrmiserit. Locr.s a
autem et una quaelibet pars valet, ut argiimcntalio- forma.
nis firmitas constet, boc rnodo : ut si de aliquo du- Ab cffectibus vero, et corruplionibus, et usibus
bitetur an sit liber : si eum vel ceusu, vel lesta- hoc modo : nam si bonum est domus, constructio
mento, vel vindicta manumissum esse monslrcmus,, bonum est, bonum est domus. Rursus si malum cst
ljber ostensus est; atque alise parles erant dandse e destructio domns, bona est domus, ct si booa est
H85 DE ARTIBUS AC DISClPLINlS LIBERALIUM LITTERARUM. H8S
domus, mala est destructio domus. Iiem si bonum Aaniraal A rationale mortale; sitque dcfinilio ea honii
cst equitare, bonuro est equus, et si bonum est nis quae dicit animal gressibile bipes, erit definilio
cquus, bonum est equitare. Esl autem primum qui- horoinis, animal rationale mortale. Qusestio de defi-
dem exemplum a generalionibus, quod idem ab ef- nitione. Maxima propositio: Si id quod minus vide-
feciibus vocari potest. Secundum a corruptionibus, tur inesse, inest; et id quod magis videtur inesse,
tertium ab usibus. Omniumautem maximae proposi- inerit. Multae autcra diversitates locorum sunt, ab
liones : cujus efTeciiobona esl, ipsum quoque bo- eo quod esse magis ac minus, argumenta rainistran-
num est, et e converso; et cujus corruplio roala est, tium : quos in expositione Topicorum Arislolelis di-
ipsum bonum est, et e converso; et cujus usus bo- ligentius persecuti sumus.
nus est, ipsum bonura est, et e converso. Item ex proporlione : ut si quaeratur, an sorte
A communiter autero accidentibus argumenta sint legendi in civitalibus magistratus, dicamus mi-
fiunt, quoliens ea surauntur accidentia, quae relin- nime : quia ne in navibus quidem gubernator sorte
quere subjectum, vel non possunt, vel non solent; praeficitur: est enitn proportio; nam ut sese habet
ut si quis hoc modo dicat: sapiens non poenitehit, gubernator ad navem, ita magistratus ad civilatera.
pcenitentia enim malum factum comitatur : quod Hic autem locus distat ab eo quod ex similibus du-
quia in sapiente non convenit, ne pcenitentia quidem. B I citur. lbi enira una res quse cuilibet et alii compa-
Qusesiio de accidentibus. Proposilio maxima : euit ratur : in proportione vero non est simililudo rerum,
noi inest aliquid, ci ne illud quidem, quod ejus est sed qusedamhabitudinis comparatio. Quaestio de ac-
consequens, inesse potest. Locus a communiter ac- cidenti proporlione. Quod in quaque re evenit, id
cidentibus. iu ejus proponionali evenire necesse est. Locus a
Expeditis igilur Iocis his qui ab ipsis terminis, ini proporlione.
propositione positis, assumuntur, nunc de his di- Ex oppositis vero multiplex locus est. Quatuor
cendum est qui licet extrinsecus positi, arguraenlai enim sibimet opponuntur modis : aul enim ut con-
tamen quaeslionibus subministrant: hi vero sunt velI traria adverso sese loco constituta respiciunt; aut ut
ex rei judicio, vel ex similibus, vel a majore, vel ai privalio, et habitus; aut relatio; aut affirraatio et
minore, vel a proportione, vel ex oppositis, vel ex negalio. Quorum discreliones in eo libro qui de de-
transumptione. Et ille quidem locus qui rei judi- cem Praedicamentis scriptus est, commemoratse
cium tenet, hujusmodi est; ut id dicamus esse, vel1 sunt; ab his hoc modo arguraenia nascuntur.
quod omnes judicant, vel plures, et hi vel sapientes, A contrariis si quseratur, an sil virtutis proprium
vel seciHidumunamquamque artem penitus eruditi. laudari, dicam minime: quoniam ne vilii 5761U'*
Hujus exemplum est, coeluraesse volubile : quod itai C ( dem viluperari. Qusestiode proprio. Maxima propo-
sapientes alque in astronoraia doctissimi dijudicave- sitio : quoniam conlrariis coniraria conveuiunt. Lo-
rint. Quaestiode accidente. Propositio, quod omni- cus ab oppositis, id est ex contrario.
bus, vel pluribus, vel doclis videlur hominibus, eii Rursus sit in quaestionepositum : An sit proprium
contradici non posse. Locus a rei judicio. oculos habentium videre, dicam minime : eos nam-
A similibus vero hoc modo, si dubitelur an ho- que qui vident, alias etiam caecos esse contingit.
minis proprium sit esse bipedera, dicimus similiter : Nam in quibus est habitus, in eisdem poterit esse
inest equo quadrupes, et homini bipes; non est au- privatio; et quod est proprium, non potest a sub-
tem equi quadrupes proprium, non est igilur homi- jecto discedere. Et quoniam veniente csecitate visus
nis proprium bipes. Qusestio de proprio. Maximai abscedit, non esse proprium oculos habentium videre
proposilio. Si quod similiter inest, non est proprium,, convincilur. Qusestio de proprio. Propositio, ubi
ne id qqidem de qtto quseritur, esse proprium polest. privatio adesse potest et habitus, proprium non est.
Locus a similibus: hic vero in gemina dividitur. Locus ab oppositis, secundum habitum ac priva-
Haecenim similitudo, aut in qualitate, aut in quon- tionem.
titate consistit; sed in quantitate paritas nuncupa- Rursus sit in quaeslione positum, an patris sii
tur, id est aequalitas. ] proprium procreatorem esse, dicam recte videri:
D
Rursus ab eo quod est majus, si an sit animalisi quia filii est proprium procreaturo esse; ut enira
definilio, quod ex se rooveri possit, dicimus, si ma- sese habet paler ad filium, ita procrealus, ad pro-
gis oporlet esse animalis definitionero, quod natura- creatorem. Qusestio de proprio. Propositio maxima :
liter vivat, quam quod ex se moveri possit. Non estt ad se relatorum propria, et ipsa ad se referunlur.
aotem haecdefinitioanimalis, quod naluraliter vivat:: Locus a relativis oppositis.
ne haec quidero, quae minus videlur esse definitio,, Item sit in quaestione positum, an sil animalis
quod ex se moveri possit, animalis definitio essei propritun moveri, negem : quia nec inanimati [ed.,
putanda est. Qusestio de definitione. Propositio) in aniinalil quidero est proprium non moveri. Quae-
maxima. Si id quod magis videbitur inesse, nont stio de proprio. Propositto maxiroa : opposiiorum
inest, ne illud quideni quod minus inesse videtur,, opposita esse propria oportere. Locus ab oppositis,
ineril. Locus ab eo quod est majus. secundum aflirmationem ac negationem; moveri
A minoribus vero converso modo. Nam si esl ho- enim et non moveri, secundum affirmationem nega-
minis definitio, animal gressibile bipes : cumque idI tionemque sibimet opponuntur.
bipes videatur esse definitio hominis minus quami Ex transumptione vero hoc modo iit: cum ex bis
1187 M. AURELIICASSIODORI 1188
terminis in quibus quaestio constitula est, ad aliud .A niens ducunt, atque ita id quod reliquerant, rursus
quidem nolius dubitatio transferlttr; atque ex ejus assumunl.
probatione ea quae in quscsiione sunt posita, confir- Qusefacilius quisque cognoscet, si prioribus ana-
mantur; ut Socrates, cum quid posset in unoquoque lylicis operam dederit: horum tamen in praesenti ta-
justitia, quaereret, omnem tractatum ad reipublicae lia praestabunt exempla notitiam. Sit in quaestione
transtulitmagnitudinem; atque ex eo quod illa effi- propositum, an ulla origo sit lemporis : quod qui
ceret in singulis, etiam valere firmavit. Qui locus a negare volel, id nimirum ratiocinatione firmabit,
toto forsitan esse videretur; sed quoniam non inhae- nullo modo esse orlum : idque directa ratiocinatione
ret in his de qtiibus proponiliir terminis, sed extra monstrabit, hoc modo : quoniam mundus seternus
posila res, ,hoc tantum quia nolior videlur, assumi- est (id enim paulisper argumenti gralia concedatur),
tur; idcirco ex transumptione locus id convcnienti mundus vero sine tempore esse non potuit, lempus
vocabulo nuncupatus est. Fit vero hsec transumptio quoque est icternum; sed qttod aeternum est, caret
et in nomine, quolies ab obscuro vocahulo ad notius origine : lempus igitur originem non habet. At si per
transfertur argumentatio, hoc modo; ut si quseratur, impossibilitalem idem desideretur ostendi, dicetur
an philosophus invideat, sitque ignotum quid philo- hoc modo : Si tem|:us habet originem, non fuit sem-
sophi significet nomen, dicemus ad vocabulum no- ]B per tempus : fuit igitur, quando non fuit tempus, sed
lius transferentes, uon invidere qui sapiens sil; no- fudsse significatio est lemporis; fuit igilur tempus,
tius eniro est sapientis vocabulum quam philosophi. quando non fuit lempus : quod fieri non potest; non
Ac de his quidem locis qui extrinsecus assumuntur, igilur est ullum lemporis principium positum. Nam-
idonee diclum est: nunc de mediis disputabitur. que, ut ab ullo principio coeperit, inconveniens quid-
dam atque impossihile conlingit fuisse tempus,
De mediis. quando non fuerit teropus. Reditur igitur ad alteram
Medii enim loci sumuntur vel ex casu, vel ex partem, quod origine careat; sed haecquae ex nega-
conjugatis, vel ex divisione nascentes. Casus est ali- tione divisio est, cum per eam quaelibetargumenta
cujus nominis principalis inflexio in adverbium : ut sumuntur, nequit fieri ut utrumque sit, quod affir-
a juslitia inflectitur juste, casus igitur est justiiia, id matione el negatione dividitur : ilaque sublato uno,
quod dicimus juste, adverbium. Conjugata vero di- alterum manet; posiloque altero reliquum tollitur;
cunlur, quse ab eodem diverso modo ducta fluxe- vocaturque hic a divisione locus, medius inter eos
runt: ut a justilia, justum ; haec igitur inter se et qui ab ipsis duci solent, atque eos qui extrinsecus
cum ipsa justitia conjugala dicunlur, ex quibus om- assumunlur. Ctiin enim quseritur an ulla lemporis
nibus in promptu sunt argumenta. Nam si id quod 'f* sit origo, sumit quidem esse originem ; et ex eo per
justum est, bonum est; et id quod juste est, bene propriam consequentiam a re ipsa, quaequaeritur, fit
est; et qui justus est, bonus esi, et justilia bona est; impossibilititis et mendacii syllogismus; quo con-
haecigitur secundum proprii nominis similitudinem cluso redilur ad prius, quod verum esse necesse est;
consequuntur. siquidem ad quod ei opposilum est, ad impossibile
Mixtivero loci appellantur : quoniam si de juslilia aliquid inconveniensque perducit. llaque quoniam
ex ipsa re de qua quseritur, fieri syllogismus solet,
quserilur, et a casu vel a conjugatis argumenla du- et quasi ab ipsis locus est ductus : quoniam vero non
cuniur; ncque ab ipsa proprie atquc conjuncte, ne- in co sed ad 577 positum redit, quasi
ab his sunt exlrinsecus permanet,
que quse posila videntur extrinsecus sumitur : idcirco
scd ex id ab igitur hic a divisione
trahi, ipsorum casibus, est, quadam locus iuter utrumquo medius collocatur.
ipsis levi immutatione deductis. Jure igilur bi loci At vero hi qui ex parlitione sumuntur, multiplici
medii inter eos qui ab ipsis, el eos qui sunt extrin- liu.it roodo.
Aliquotiens euim quae dividuntur, siroul
sectts, collocantur. esse possunt; ut si vocem in significationesdivida-
Restat locus a divisione, qut tractatur hoc modo. rous, omnes simul esse possunt: veluli cuin dici-
Omiiisdivisio vel negatione fit, vel partiiione; ut si D rous amplector, aut actionem significat, aut passio-
quis ita pronuntiet: omne animal aut habet pedes, nem; ulrumque simul significare potcst. Aliquotiens
aut non habel. Parlitione vero, velut si quis dividat: vclut in negalionis modo, quae dividuntur simul esse
omnis homo aul sanus, aul aeger est. Fit autem uni- non possunt; ut sanus est, aut aeger. Fit auiem ra-
versa divisio, >el, ut generis in species, vel tolius in liocinatio in priore quidem modo divisionis, tum
partes, vel vocis in proprias significationes, vel ac- quia omnibus adest quod quserilur, vel non est; tum
cidentis in subjecla, vel subjecli in accidentia, vel vero idcirco alicui adesse, vel non adesse quod aliis
accidentis in accidentia. Quorum omnium rationem adsit, vel minime.
in meo libro diligenlius explicaviquem de divisione Nec in his explicandis diulius laboramus, si prio-
composui; atque idcirco ad horum cognitionemcon- res resoltitorii, vel topica diligentius ingenium lecto-
grua petantur exempla. Fiunt vero argumentationes ris instruxerint. Nam si quaeraiur ulrura canis sub-
per divisionem, tum ea segregatione quaeper nega- stantia sit, atque haecdivisio fial: canis vel latrabi-
tionem fit, tum ea quaeper partitionem. Sed qui his lis animalis est, vel marinae belluae,vel ccelestis si-
divisionibusutuntur, aut directa raiiocinatione con- derisnomen; demonstraretque per singula et canem
tendunt, aut in aliquid impossibileatque inconve- lalrabilem subslauliam esse, marinam quoque bel-
1189 DE ARTIBUS AC DISCIPLINIS LIBERALIUMLITTERARUM. 1190
luam, et cceleste sidus substantioe posse supponi, A j militudo est; rerum enim per se similium in quan-
monslravit canem esse substantlam. Atque hic qtii- titale discretio majus fecit ac minus. Quod enim
dem ex ipsis in quaestione propositis, videbitur ar- omni qualitale, omniqtte ratione disjunctum est, id
gi:menta traxisse. At in talibus syllogismis, aut sa- nullo modo poterit comparari. Ex rei vero judicio
iiiis estautaeger; sed sanus est, non est igitur aeger; quaesunt argumenta, quasi testimonium praebent, et
scd sanus non est, a?gerigitur est; vel ita : si aeger snnt inartificiales loci atque omnino disjuncti, nec
est, sanus igitur non esl; vel ita : si seger non est, rem poiius quam opinionem judiciumque sectantes.
sanus igitur est. Ab his quae suntextrinsecus [mss., Transumptionis vero locus nunc quidem in aequali-
inlrinsecus] sumptus est syllogismus, id est ab op- late, nunc vero in majoris minorisve comparatione
positis. ldcirco ergo tofus hic a divisione locus inter consistit; aut enim ad id quod est simile, aut ad id
utrosque medius esse perhibetur : quia si negatione quod est majus aut roinus, fit argumentorum ratio-
sit constilutus, aliquo modo quidem ex ipsis sumi- numque transumplio.
tur, aliquo modo ab exterioribus venit. Si vero a Hi vero loci quos roixtos esse prsediximus, aut ex
pariitione argumenta ducuntur, nunc quidem ab casibus, aut ex conjugatis, aut ex divisione nascun-
ipsis, nunc vero ab exlerioribus copiam praeslanl. tur: in quibus omnibus consequentia et repugnan-
Et ea Grseci quidem Themistii diligentissimi scri- B 1 tia custoditur. Sed ea quidem, quaeex definitione,
ptoris ac lucidi, et omnia ad facullalem inielligentise vel genere, vel differentia, vel causis argumenta du-
revocanlis talis locorum videtur esse partitio. Quse cmilur, demonslratione maxime syllogismis vires at-
cum ita sint, breviter mihi locorum divisio comme- que ordinem subministrant: reliqu i vero verisimili-
moranda est, ut nihil practerea relictum esse mon- bus ex dialecticis. Atque hi ioci maxime, qui in eo-
stretur, quod non intra eam probelur esse inclusum. rimi substantia sunt, de quibus in quaestionedubila-
De quo enira in qualibet quaestione duhitatur, id ita tur, ad praedicativos ac simplices; reliqui vero ad
firmabitur argumentis; ut ca vel ex his ipsis su- hypolheticos et conditionales respiciunt syllogismos.
mantur, quae in quaeslione sunt constituta, vel ex- Expeditis igitur locis, et diligenler taro definitione
trinsecus ducanlur, vel quasi in confinio horum po- quam exemplorura etiam Itice patefactis, dicendum
sita vestigentur. Ac praeter hanc quidem divisionem videtur quomodo hi loci roaximarum sint differenliae
nihil extra inveniri potest; sed si ab ipsis sumitur proposilionum, idque brevi; neque enim longa dis-
argumentum, aut ab ipsorum necesse est substantia pulatione res eget. Omnes enim maximae proposi-
sumatur, aut ab his quae ea consequuntur, attt ab his tiones, vel definitiones, in eo quod sunt maximse,
quaeinseparabiliter accidunt, vel eis adhserent, et ab non differunt; sed in eo quod hae quidem a defini-
eorum subslantia separari sejungique vel non pos- C ( tione, illoc vero a genere, vel aliae veniant ab aliis
sunt, vel non solent. Quaevero ab eorum substantia locis, et his jure differre, haeque earum differentiae
ducuntur, ea aut in descriptione, aut in definitione esse dicuniur.
sunt; et praeter haec, a nomiuis interpretatione. Quae De topicis.
vero ea velut substantias continenlia consequunlur, Topica sunt argumeniorum sedes, fontes sensuum,
alia stint, vel ut generis, vel differenliae,vel integrse origines dictionum. Itaque licet definire locum esse
formae, vel specierum, vel partium loco circa ea quae argumenii sedera, argumentum autem rationem quae
inquiranlur, assistunt; item, velcausae, vel fines, vel rei dubise faciat fidem. Et sunt arguroenta aut in ipso
effectus, vel corruptiones, vel usus, vel quantitas, negotio de quo agitur, aut ducuntur ex his rebus
vel tempus, vel subsistendi modus. Quod vero pro- quoequodammodo affectaesunt ad id de quo quaeri-
prie inseparabile, vel adbaerens, accidens nuncupa- tur, et ex rebus aliis traciae noscunlur: aut certe
tur, id in comrauniter accidentibus numerabitur. Et assumuntur extrinsecus. Ergo hserentia loca argu-
proeter hsec quid aliud cuiquam inesse possit, non mentorum in eo ipso negolio sunt tria, id est, a toto,
potest inveniri. a partibus, a nota.
A tofo est argumenlum etiam, cum definitio adhi-
Quibus ita proposilis, inspiciamus nunc eos locos betur ad id quod
extrinseeus '
0 quaeritur; sicul ait Cicero, Gloria
quos dudum pronuntiabamus assumi; e.a est laus recle factorum,
enim quaeextrinsecus assumuntur, non sunt ita se- cam fama meritorum : ecce roagnorumquein rempubli-
[ed., ex quia
parata atque disjuncta, ut non aliquando quasi e re- totum est, per definilionem ostendit se] sit gloria
quid gloria.
gione quadam, ea qtioeqtiserunlur aspiciant. Namet a partibus sic; ut puta, si ocu-
siroililudines et opposita ad ea sine dubio referun- lus578 Argumentum
similia vel videt, non ideo totum corpus videt.
tur, quibus opposita sunf, licetjure at- Anota autem sic ducilur argumentum, quod Graece
que ordine videanlur extrinsecus collocala. Sunt au- dicitur : Si consnl est qui consulit reipu-
tcm hsec, similitudo, opposilio, magis ac minus, rei etymologia
In similitudine blicae, quid aliud Tullius fecit cum affecit supplicio
judicium. enim tum rei similitudo,
tum proportionis ratio continetur. Oinnia enim simi- conjuratos?
Nunc ducunlur argumenta et ex his rebus quae
liludinem tenent.
quodammodo affectaesunt ad id de qtio quaeritur, et
Opposita vero in contrariis, in privationibus, in ex rebus aliis tractae noscuntur: et sunt loea trede-
relationibus, in negationibus constant. Comparatio cim, id est, alia a conjugaiis, alia a genere, alia a
vero majoris ad minus quaedamquasi similium dissi- forma generis, id est
specie, aiia a similitudine, alia
1191 M. AURELII CASSIODORI 1192
a differentia, alia ex conlrario, alia a conjunctis, if\ Egononnihilveritussum dudumabste, Dave.ne faeeres
alia ab anlecedenlibus, alia a :consequenlibus, alia a Quodvulgusservorumsolet, dotis ut me deluderes.
Ab effectibus ducitur argumentum, cum ex liis
repugnantibus, aiia a causis, alia ab effectibus, alia
a comparatione minorum, majorum aut parium. quse facta sunt, aliquid approbalur ; ul in Virgilio :
Primo ergo a conjugatis argumentum ducatur. Degeneres animoslimor arguit;
nam timor est causa ut degener sit animus, quod ti-
Conjugala dicttnlur, cum declinalur a nomine, et lit raoris effectum est.
verbum; ut Cicero Verrem dicit everrisse provin- A comparalione arguraentum ducitur, quando per
ciara; vcl nomen a verbo, cura latrocinari dicitur la- collationera
tro : aut nomen a nomine; ut Terenlius : Inceptio personaruin sivc causarum, sentenlise
e-t amenlium, haud amantium. ratio confirmatur, et a majori ratione hoc modo, ut
in Virgilio:
A geuere argumenlum est, quando a re generali Tu potes unanimesarmarein praeliafratres.
ad speciem aliquam desccndit: ut illud Virgilii, Va-
rium el routabile semper femina : poluit el Dido, Ergo qui hoc in fratribus potesl, quanlo magis in
aliis? A minorum comparatione; sicut Publius Sci-
quod est species, varia et mulabilis esse. Vel illud
pio pontificera maximum Tiberium Gracchum non
Ciceronis, quod fecit argumenluro, descendens a ge- mediocriter labefaclantem statum
nere ad speciem : naro cum omnium provinciarum ]" lus interfecit. reipublicse priva-
sociorumque rationem diligeuter habere debealis, A parium comparatione; sic Cicero, in Pisone ni-
tum prsecipue Sicilise, judices.
hil interesse, utrum ipse consul improbis concioni-
A specic argumentum ducilur, cum generali quae-
stioni fidem species facit; ul illud Virgiiii: bus, perniciosis legibus rempublicam vexet, an alios
vexare patiatur.
Annonsic Phrygius penetrat Lacedacmona pastor? Extrinsecus vero assumentur arguraenta haec quae
quiaPhrygius paslor species est; et si islud ille unus Groeci axs-/yu vocant, id est inartificialia, quod lc-
fecit, el alii hoc Trojani generaliter facere possunt. stimonium ab aliqua externa re sutnitur ad facien-
A simili argumenium est, quando de rebus ali- dam fidem ; et prius.
quibus similia proferunlur; ut Virgilius : A persona, ut non qualiscunque sit, sed illa quoe
Suggere tela mibi, namnullumdextera frustra lestimonii pondus habet ad faciendam Gdem, sed et
Torseritin Rutulos,steteriatque in corpore morum probitate debet esse laudabilis.
. Grajum
I Iliaciscampis. A natura auctoritas est, quae maxima virlute con-
A differentia argumentura ducitur, quando per sistit; et a tempore sunt, quae afferant auctorita-
differenliam aliquse res separantur; Virgilius: tem; ut sunt ingenium, opes, setas, fortuna, ars,
NonDiomedisequos,nec currumcernis Achillis. C usus, necessitas, concursio rerum forluiiarum.
A contrariis arguroentum sumitur, quando res dis- A dictis factisque majorura petitur fides : cum pri-
sibimet ut scorum dicta factaque memorantur.
crepantes opponuntur; Terenlius:
Namsi illumobjurges,vltaequi auxiliumtulit, Et a tormenlis fides probatur, post qua: nemo cre-
Quidfaciesilli qui dederit damaumaut malum? dilur velle mentiri.
A conjunclis aulem fides petitur argumenli; cuin De syllogitmis.
quse singula infirma sunt, si conjungantur, viroveri- Prima figura raodos habet quatuor, qui universa-
tatis assumunt; ut, quid accedit ut tenuis ante fue- liter vel particulariter affirmativam vel negativam
rit, quid si ut avarus, quid si ut audax, quid si ut concludent.
ejus qui occisus est iniroicus? Singula haecquia non Secunda item quatuor modos, qui ab negativa
sufficiunt, idcirco congregala ponuntur, ut ex mul- concludent, sive universaliter sive particulariler.
tis junclis res aliqua confirmetur. Tertia figura habet sex modos, qui affirmalive vel
Ab antecedentibus argumentum est, quando ali- negative, sed particulares facient conclusiones.
qua ex his quse prius gesta sunt comprobantur; ut Ergo primse figurse modus primus est qui confici-
Cicero pro Milone : Cum non dubilaverit aperire jvtur ex duabus universalibus affirmalivis, habens
quid cogitaverit, vos potestis dubitare quid fecerit ?' conclusionem universaliter affirmativam, hoc modo:
Prsecessit enim praedictio, ubi est argumenlurn, et Omne bonum est amabile.
secutum est facturo. Omnejustum esl bonum.
A consequentibus vero argumentum est, quando Omne igilur justum est amabile.
positam rem aliquid inevitabiliter consequitur; ut si Secundus modus figuraeprimae conlicitur ex tini-
mulier peperil, cum viro concubuit. versali abnegativa ct universali affirmativa, habens
A repugnantibus argumenlum est, quando illud conclusionem universaliler, hoc modo :
quod objicitur, aliqua conlrarietate destruitur; ut Nullus risibilis esl irralionalis.
Cicero dicit: Is igitur non modo a le periculo libe- Omnishomoest risibilis.
ratus, sed etiam honore amplissirao ditatus, argui- Nultus igitur homoest irrationalis.
lur domui susete interficere voluisse. 579 Tertius raodus primae figuraeest qui cotifi-
A causis argumentum est, quando ex consuetu- cilur ex universali affirmativa et particulari affirma-
dine communi res quoetraclitur, fieri potuisse con- tiva, particularem affirmativam concludens, uoc
vincilur; ul in Terenlio : modo :
 DE ARTIBUS AC DISCIPLINISLIBERALIUMLITTERARUM. 11!»
1193
Omne animal movetur. A^ Omnishomo esl animal.
Quidam homoest animal. Quidam homoesl albus.
Quidamigilur hpmo movelur. Quoddamigitur album esl animal.
est conficilur ex Quintus vero modus leriise figuracest qui ex par-
Quarlus modus primae figurae qui
et universali affirmativa negalionem
universali abnegativa et particulari affirmativa, par- ticulari negativa
ticularem abnegativam concludens, hoc raodo : particularem concludit, hoc modo :
animalum. Quidam homonon ett albus.
Nullum insensibile est Omnis hotno est anitnal.
Quidam lapis estinsensibilis.
non est animatus. Quoddam igilur animal non esl album.
Quidamigitur lapis Sexlus modus terlise figurseest qui ex universali
Secundse vero ligurae primus modus est qui ex negativa et particulari affirmaiiva particularero ne«
uuiversali abnegativa et universali affirmativa con- gativam concludit, hoc roodo :
cludit hoc modo universale abnegalivum : Nullus homoest lapis. '
Nullum malum est bonum. Quidam homo est albus.
Omne jutlum est bonum. Quoddam igilur album non esl lapis.
Nullum igitur justum est malum. ]B Demonstrati sunt omnes modi irium figuraruin
Secundaevero figuraesecundus modus est in quo categorici syllogismi, licet qoidam priroae figursf)
ex universali priore affirmativaet posteriore itniver- alios quinque modos addiderint.
sali abnegativa conficitur universalis abnegativa con- De paralogismis.
clusio, hoc modo :
Paralogisroi vero primae figuroeita fiunt, ex priori
Omnejustum est mquum. affirmativa universali et secunda negativa univer-
Nutlum malum est mquum. sali : Oronis homo est animal; nullum anitnal est
Nullum igitur malum est juttum.
lapis: nullus igilur homo lapis est. Et quia mulato
Terlius secundse figursemodus, qui ex priorc uni- terraino et universale et particulare concludet et
versali negativa et posteriore parliculari affirmativa, negativaro et affirraativam, ob boc est inutilis ap-
uegationemcolligit particularem, hoc modo: probatus idem paralogismus, qui ex duabus negativis
Nutlus lapis est animal. universalibus fit, hoc modo : Nullus lapis animal
Qumdamsubslantia etl animal. est; nullum auiroal iinroobile est: nullus igitur im-
Qumdamigilur subslantianon ett lapis. mobilis est Iapis.
C Idem paralogismus, qui ex duabus parlicularibus
Quarlus modus cst sectindaefigursequi ex affirma-'
liva priore universali et posteriore particulari nega- affirmativisfit hoc modo : Quidam equus aniroal esl;
liva particularem negationem concludit, hoc modo : quoddam aniraal bipes est: quidam igitur equus bi-
est rectum. pes est. Rursum ex duabus particularibus negativis
Omnejustum hoc modo : Quidam horoo albus non est; quoddaui
Quidam homonon est reclus. alburo non movetur : quidam igitur houio uon roo-
Quidamigitur homonon ettjuttus. vetur.
Primus roodus tertiae figurse est qui ex duaous Dein, si prior affirmativa particularis, et secunda
universalibus affirmativis particularem affirmalivam negativa parlicularis fuerit, hoc modo : Quidam
concludil: quia universalem affirmativam licet in
equus animal est; quoddam animal quadrupes non
particularera affirmativam converti, hoc modo : est: quidam igitur equus quadrupes non est.
Omnishomoesl animal. Idem, si prior negaliva particularis, secunda af-
Omnit homo esl substanlia. firmativa fuerit particularis, hoc modo : Quidaro
Qumdamigitur subslanliaest animal. homo equus nnn est; quidam equus immobilis est:
Ilem secundus modus tertise figuraeest in quo ex quidam igitur homo immobilis est.
universali negatione et universali affirmatione iit D Idem, si major propositio affirmativa fuerit uni-
particularis negativa conclusio : versalis, et minor proposilio negativa fuerit parlicu-
Nullus homoest equus. laris, paralogismus erit, hoc modo : Omnis homo
animal est; quoddam animal rationabile noti est :
Omnishomo esl subslantia.
quidam igilur horoo rationabilis non est.
Qumdamigilur substanlia non est equus. At vero si major fuerit propositio universalis ne-
Tertius modus est tertiae figurae,qui ex particulari
gativa, el minor particularis fuerit negativa, nullus
el universali affirmativis particularem affirmativam
poterit esse syllogismus, hoc modo : Nullus lapis !
concludit, boc niodo : aniroal est; quoddam animal pinnatum est: nullus
Quidamhomoesl albus. igitur lapis pinnatus est.
Omnishomoesl animal. Rursus, si prima fuerit particularis, secunda vero
Quoddamigitur animal est album. universaiis, et utrseque affirmativse propositiones,
Quartus vero modus tertise figurseest qui ex uni- non erit syllogisraus, hoc modo : Quidam lapis cor-
versali et particulari affirmativis particulare affir- pus est; omne corpus mensurabile est: quidam
uiativum concludit, hoc modo : igilur lapis meusurabilis est.
PATROL.LXX. 38
 II 1)3 M. AURELH CASSIODORI llfJlj
Idem, si prima fuerit particularis propositio nega- At Ex prsedicato infinilo. Horaojustus non esl. Homo
tiva, et secunda universalis negativa, non erit syllo- non jusius non est.
gismus, hoc modo : Quoddam aniinalbipes non est; Ex utrisque lerminis inflnitis. Non homo non ju-
nullum bipes hinnibiie est : quoddam igitur animal stus est. Non homo noir justus non est.
hinnibile non est. Propositionessingulares vel individuae.Platojustus
Idem, si prior affirmativa particularis, secunda ne- est. Plaio jtistns non est.
gativa universalis propositio fnerii, syllogismum non Ex infinito subjecto. Non Plato justua est. Noit
facit, hoc modo : Quidain lapis insensalus est; nul- Plato justus non esi.
ium insensatum vivit : quidam igitur lapis non vivit. Ex infinilo praedicato. Plato non justus est. Plato
Idem, si prior negativa particularis propositio fue- non jtisius non est.
rit, et secunda affirmativa universalis, paralogismus Ex utrisque terminis infinitis. Non Plaio nun ju-
erit, hoc modo : Quoddam nigrum animatum 580 stus est. Non Plaio non justus non est.
non est; omne animaiuin movetur : quoddam igitur
nigrum non raovetur. Et de finitis propositionibus De locit rheloricit.
Byllogismusnon fit, quia particulares similes sunt. Rhetorica oratio habct paites sex, procemium,
g quod exordium est, narrationem, pariltionem, con-
Omnes propositiones bis modis constant: firmationem, reprehensionem, perorationem. Quse
Id esl, simplkes, ita : partes iostrumenta sunl rhetoricsB facuitatis, quo-
Omnis homo juslus est. Quidain homo justus est. niam rhetorica in omnibus suis speciebus inest, el
Oronis homo ralionalis esl. Quidam homo rationalis species eidero inerunt. Nec potius inerunt, quam
est. eisdem ea quae peragunt administrabuni. Itaque et
Contrarim: in judiciali genere causarum necessarius est ordo
Nullus homo justus est. Quidam homo justus non proceraii, et narrationis, atque, caeierorum; et in
est. demonstralivo deliberativoque necessaria sunt. Opns
Contradietorim: autem rheioricse facultatis docere et movere : quod
Nullus homo rationalis est. Quidam homo rationa- nihilominus iisdera fere sex instrumentis, id est ora-
lis non est. lionis partlbus, adminislratur. Partes autem rheto-
Ex ulrisque terminis infinitis. Omnis non horoo ricae, quoniam partes sunt facultatis, ipsae quoqua
non ralionalis est. Nullus non homo non ralionalis sunt facultates; quocirca ipsaequoque orationis par-
est. Quidam non homo non rationalis est. Quidam tibus, quasi instrumentis, ulenlur.
non homo non rationalis non est. IQ Atque ut bis operentur, eisdem inerunt. Nara in
Item ex infinito subjecto. Omnis non homo ralio- exordiis nisi quinque sint supradictse rlietoricae par-
nalis est. Nullus non homo rationaiis est. Quidara tes : ut inveniat, eloquatur, disponai, raeminerii,
non homo rationalis est. Quidam non homo rafiona- pronuntiet, nihil agit orator. Eodem quoque rouda
Hs non est. et reliquse fere partes instrumenti, nisi habeant oro-
Iteui ex infinito prsedicato. Omnis homo non ra- nes rhetoricse partes, frustra sunt. Hujus autem fa-
lionalis est. Nullus homo non rationalis est. Quidam cultatis effector orator est, cujus est officiumdicere
homo non rationalis est. Quidara homo non ratio- apposite ad persuasionem; finis turo in ipso quidem
nalis non est. bene dixi-.se, id est, dixisse apposite ad persuasio-
Item quae conveniunt. Omnis homo rationalis est. nem; altera vero persuasisse. Neque enim si qua
Nullus homo non rationalis est. Omnis homo non impediant oratnrem quominus persuadeat, facto of-
rationalis esl. Nullus hoino non rationalis esl. Qui- ficio, finem non est consecutus; sed is quidem qni
dam homo rationalis est. Quidain homo non ratio- officio fuil contiguus et cognatus, consequitiir, facla
nalis non est. Quidam homo non rationalis est. Qui- officio. ls vero qui extra est, saepe non conseiuiiur,
daro homo non rationalis non est. neque tameu rhetoricaiu suo fine conlentam, bouore
Item. Omne non animal non homo est. Nullum non j) ; vacuavit. Ilaee quideni ila sunt mixta, ut rhetorica
animal non bomo est. Quiddaro non animal non insit speciebus, species vero insint causis.
homo est. Quiddam non animal non homo non est. Causarum vero partes status esse dicunlur : quos
ltein conversae ex praedicato infinito. Omne non eliara aliis nominibus lum constitutiones, tum quae-
aniroal homo est. Nullum non animal homo est. stiones nominarc licet: qui quidem dividunlur ita,
Quoddam non animal homo est. Quoddam non ani- ut rerum quoque natura divisa esl. Sed a principio
roal hoino non est. qusestionum differentias ordiamur, quoniam rhelori-
lieni conversaeex infinito subjecto. Omne animal cse quaestiones circumstantiis invotutaesunt omnes,
non bomo est, Nullum animal non homo esl. Quid- aut in scripti alicujus controversia versantur, aul
dam animal non homo est. Quoddam animal non praeter scriptum ex re ipsa snmunt contenlionis exor-
hoiuo non est. dium.
Item propositiones indefinitae. Homo justus est. Et illse quidem quiestiones, qu» in scripto sunt,
Honio justus non est. quinque modis lieri possunt. Uno quidem, eum hic
Indehnilaruiii propositiones curo suhjecto infinilo. scriptoris verba defendit, et ille sententiam; atque
Hon hoino justus est. Non homo justus non est. hic appellatur scriptum et voluntas.
1197 DE ARTIBUS AC DISCIPLINIS LIBERALIUMLITTERARUM. 1108
Alio vero, si inler se leges quadam contrarietale A A tranf fertur in alium. Sed remotio criminis duobus
dissentiunl, quarum ex adversa parle aliaedefendtint, fieri modis potest: si aut causa referlur, aut factum.
aliae faciont controversiam; atque hic vocatur stalus Causa refertur, cum aliena potestate aliquid factuin ,
legis contrarise. esse contenditur; factum vero, cum alius aut po-'
Tertio, 6um scriptum de quo conienditur senten- tuisse, ant debuisse facere demonstratur. Atque haec
liara claudit ambiguam , ambiguitas ex stio nomine in his maxime Valent, si ejus nominis in nos inten-
nuncupalur. datur actio, quod non fecerimus id quod oportuit
Quarto vero, cum in eo quod scriplum est aiiud [mst., potuitj fieri. Refertur crimen, cum juste in .
non scriptum intelligitur; quod qula per ratiocina- aliquem facinus commissum esse conceditur [mss., j
tionem et quamdara syllogismi consequentiaro vesli- contenditurj : quoniam is in quem commissum sit
gntur, ratiociiiativus vel syllogismus dicitur. injuriosus ssepe fuerit, atque id quod intenditur rae-
Quinto, cum sermo scriptus est, cujus non facile ruit pati.
vis ac natura clarescat, nisi definitione detecta sit; Comparatio est, cum propter melioreni uiiliorem-
hic vocatnr finis in scripto; quos omnes a se differre, ve rem factum quod adversarius arguit, coramissura
non estnoslri operisve rhelorici demonstrare. Haec esse defenditur. Atque haec hactenus; nunc de
autem specnlanda doctis, non rudibns discenda pro- B ] inventione tractandum est.
ponimus: quamvis de eorum differemia in topicorum
conimentis per trausitura disseruerimus. De invtntione.
Earum autero constitutionum, quse praeter scri- Etenim prius quidera dialecticos dedinius, nunc
ptum iii ipsarum rerum contentione sunt positae, rhetoricos promimus locos, quos ex attributis per-
581 ita differentise segreganlur, ut rerum quoque sonae ac negotio venire necesse est. Persona, quse
ipsarum natura divisa sit. In omnienim rhetorica in judicium vocatur, cujus dictum aliquod factumve
qusestione dnbitatur an sit, quid sii, quale sit; et reprebenditur. Negotium, factum dictumve personae,
propter haec, an jure, vel more possit exerceri judi- propter quod in judicium vocatur. Itaque in his duo-
cium. Sed si factum, vel res quae intendilur ab ad- bus omnis locorum ratio constituta est; quse enim
versario, negatur, quaestio est utrum sit ea qtiae habent reprehensionis [mss., excusationisj occasio-
conjecturalis constitutio nominaiur. Qttod si factura nem, eadem nisi ad excusabilem partem vergant,
quiden»esse constiterit, sed quidnam sit id quod fa- defensionis copiara non ministrant; ex eisdem enira
clum est ighoretur, quoniam vis ejus definitione locis accusatio defensioque consistit.
monstranda cst, finitiva dicitur constitutio. Ac si et Si igitur persona in judicium vocatur, neque fa-
esse constiterit, et de rei definitione conveniat, sed (C ctum dictumve ullum reprehenditur, causa esse non
quale «t ihquiratur : tuncquiacui generi subjici de- potest. Nec vero factum dictumve aliquod in judi-
bet ambigitur, generalis qualitas nuncupatur. In hac cium proferri potest, si persona nori existet. Itaque
vero qusestione et qualitatis, et quanlitatis, et com- in his duobus omnis judiciorum ratio versalur, in
parationis ratio versalur. Sed quoniani de genere persona scilicet, atque negotio. Sed, ut dictum est,
quaestioest, secundum generis forroam in plura ne- persona est quse in judicium vocatur; negotium, fa-
cesse est hujus constitutionis roembra distribui. ctum, dictumve personse,propter quod reus staluitur.
Omnis enim quaestiogeneralis, id est, cum de ge- Persona igitur et negotium suggerere argumenta non
nere, et qualitate, vel quantitate quaeritur facti, in possunt, de ipsis enim quaestio est; de quibus autem
duas tribuilur parles. Nam aut in praeterito quaeritur dubitatur, ea dubitationi fidem facere nequeunt. Ar-
de qualitale propositi, aut in praesenti, aut in ftiluro. gumentum vero erit ratio rei dubiae faciens fidem.
Si in praeterito, juridicialis conslilutio nuncupatur; si Fackmt autem negotio fidem ea qnae sunt
personis
praesenlis vel fuluri teroporis teneat qusestionem, ac negotiis attributa. Ac si quando persona negotio
negolialis dicitur. faciat fidem, velut si credatur contra rempublicam
Jttridicialis vero, cujus inquisilio praeteritum re- sensisse Catilinam, quoniaro persona est vitiorum
spicil, duabus partibus segregatur. Aut enim in D ] turpitudine denotata, tune non in eo quod persona
ipso facto vis defensionis inest, et absoluta qualitas est, et in judicium vocatur, fidem negotio facit, sed
nuncupatur : aut extrinsecus assumitur, el assum- in eo quod ex attribuiis personae quamdam suscipit
ptiva dicitur constitutio. qualitatem. Sed ut rerura ordo clarius colliquescat,
Sed haec in partes quatuor derivatur : aut enim de eircumstantiis arbitror esse dicendnm.
conceditur crimen, aut removelur, aul refertur, aut,
quod est ultiroum, comparatur. Conceditur criroen, De circumstantiis.
cuui nulla inducitur facti defensio, sed venia postu- Circumstantiae sunt quse convenientis substanliam .
latur. id fieri duobus inodis polest, si depreceris aut qusestionis efficiunt. Nisi enim sit qui fecerit, et quod ;
purges. Deprecaris, ciim nihil excusationis attuleris. fecerit, causaque cur feceril, locus tempusque quo
Purgas, cum facti culpa his ascribitur quibus obsisti fecerit, modus, etiara facultas; quae si desint, eausa
obviarique non possit, neque tamen personae sint; non stabit. Has igilur circumstautias in geinina Ci-
id euim in aliam constitutionem cadit. Sunt autera cero partitur, ut eam quaeest, quis, circumstauiiam
haec, imprudenlia, casus atque necessitas. in attribulis personoe ponat, reliquas vero circuut-
Removelur vero crimen, cum ab eo qui incessitur stantias in atiributis negotio constituat. El prinium
1199 M. AURELII CASSIODORI 1200
quideiu ex circumstantiis, eam quse est, quis, quam A test cnim et locus, et leropus, et occasio, et modus,
personse ailribuit, secat in undecim partes. Nomen, el facullas facti cujusiibet intclligi, ctiamsi neroo fa-
ul Verres; natura, ul barbarus; victus, ut amicus ciat quod illo loco, vcl tempore, vel occasione, vel
, iiobilium; persona, ut dives; studium, ut geomelra; modo, vel facultate fieri posscl- Ilaque ea quae sunt
casus, utexsul; affectio, ut amans; habitus, utsa- in gestione negotii sine his quaesunt continentia cum
piens; consilium, facta, et orationes. Eaque extra ipso negotio esse possunt. Illa vero sine his esse non
illud facturo dictumque sunt, quae nunc in judicium possunt; factum enim praeter locum, teropus, occa-
devocanlur. Reliquas vero circumstantias, quaesunt, sionem, modum facultatemque esse non poterit. Al-
quid, cur, quando, ubi, quomodo, quibus auxiliis, que hsec sunt quae in attributis personse ac negotio
in attribulis negotio ponit. Quid et cur, dicens con- consisiunt, velul in dialecticis locis ea quse in ipsis
tinentia cum ipso negotio : cur, in causa constituens; cohaerent, de quibus quseritur; reliqua vero quae vel
ea eniro causa est uniuscujusque facti, propter quam sunt adjuncta negotio, vel negotium gestum conse-
facta est. quuntur, lalia sunt qualia in dialecticis iocis ea quae
Quid vero, secat in quatuor partes. In summam secundum Themistiuro quidem partim rei substan-
facti, ut parentis occisio. Ex hac maxiroe locus su- tiam consequuntur, partim sunt exlrinsecus, partitn
roitur amplificalionis anle factum, ut concitus rapuit B versantur in mediis; secundum Ciceronem vero in-
gladium; dum fit, vehementer percussit. Post fa- ter affecla numerata sunt, vel exlrinsecus posita.
cturo, in abdita sepelivit. Quse otnnia cum sint facta, Sunt enim adjuncta negotio ipsa eiiaro qnoefidom
tamen quoniam ad gestura negotium, de quo quseri- faciunt quaestioni, affecta quodamniodo ad id de quo
tur, pertinent, non sunl ea facta quse in altributis qnaerilur, respicientia negoliuro de quo agitur, hoc
personse nuraerata sunt. Illa enim extra negotium, nodo. Nam circumstantioe septem quae in atttibiitis
quod extra posita personam informanlia fidera ei personse vel negotio numeralse sunt, iiseccum ccepe-
negotio praestant, de quo versatur intentio; haecvero rint coroparari et quasi in relationem venire, si
facta, quse continentia sunt cum ipso negolio, ad quid ad se continens referatur, vel ad id quod con-
ipsimi negotium de quo quseritur pertinent. tinet, lit aut species, aut genus; si id referatur quod
Postremas vero quatuor circumstantias Cicero po- ab eo longissime dislel, contrarium; at si ad finem
nit in gestione negotii, quac est secunda pars atlri- suum atque exitum referatur, tum evenlus est.
butorum negotiis. Et eam quidem circumslantiam, Eodeui quoque modo ad majora, et minora, ct
quse est quando, dividit in tempus, ut modo fecit; ct paria comparantur. Atque omnino tales loci in his
in occasionem, ut cunctis dormienlibus. Eam vero qtiae sunt ad aliquid considerantur. Nam majus, aut
circumslantiam quae est ubi, locum dicit, ut, in cu- C minus, aut simile, aut seque magnum, aut dispara-
biculo fecit; quomodo vero,ex circumslautiis modur», lum, accedunt circumstantiis quse in attributis nego-
ut, clam fecit : 582 quibus auxiliis circumsian- lio atque personae numeratae sunt, ut dum ipsse cir-
tiatn facullatem appellat, ut, cuni multo cxercilu. cumslantisealiis comparantur, fiat ex iis argumentum
Quorum quidem locorum etsi ex circumstantia re- facti dictive, quod in judieium trahitur. Distat aulem
ruro, naluralis discretio clara est, nos tamen bene- a superioribus, quod superiores loci vel facta couli-
volenlius faciemus, si uberiores ad se differenlias nebant, vel factis ita adhserebant, ut separari non
ostendamus. possint, ut locus, tempus, et caelera quae gestum
Nam cum ex circumstantiis alia M. Tullius propo- negotium non relinquunt.
sueril esse continentia cum ipso negotio, alia vero Hsecvero quae sunt adjuncta negolio non inhserent
in gestione negotii, atque in continentibus cum ipso ipsi negolio, sed accedunt circurostantiis; et tunc
negotio, illijm annumeraverit locum quem appella- demum argumenta praestant, cuni ad comparationem
vit, dum iit; ex ipsa prolationis significalione idem venerint: sumont vero argumenta non ex contra-
videtur esse locus hic, dum (it, cum eo qui est in rietate, sed ex conlrario; et non ex similituiline,
gestione negotii; sed non ita est, quia dum fit, illud sed ex simili, ut appareat ex relalione sumi argu-
est quod eo tempore admissuro est, dura facinus D menta in adjunctis negotio, et ea esse adjuncta ue-
perpetralur, ut percussit. In gestione vero negolii, golio, quse sunt ad ipsuro de quo agitur negotiutn
ea sunt quse et ante factum, et dum fit, et post fa- affecta.
ctum quod geslum est conlinent; in omnibus enim Consecutio vero, quse pars quarta est eorum quae
tempus, locus, occasio, modus, facultas inquiritur. negotiis attributa sunt, neque in ipsis sunt rebus,
Hursus dum ftt, factum est, quod administratur, est neque rerum substantiam relinquunt, neque ex com-
negotium; quse vero sunt in gestione negotii non paralione reperiuntur; sed rem gestam vel antece-
sunt facla, sed facto adhserent; in illisenim tempus, dunt, vel etiam consequuntur. Atque hic locus ex-
occasionem, locum, modum, facultatem, facta esse trinsecus est. Primum eniin in eo quseritur id quod
consenserit : sed, ut dicturo est, quse cuilibet facto faclum est, quo nomine appellari conveniat: iu quo
adhaerentiasint, atque in nullo modo derelinquant, non de re, sed de vocabulo laboratur. Qui deinde
quia quadam ratione subjecta sunt ipsi quod geslum auctores ejus facti et inventores, comprobatores,
est negolio. atque aemuli, id totum ex judicio et quodam testi-
Itemeaquse sunt in gestione ncgolii, sine his quae monio extrinsecus posito ad subsidium confluit ar«
sunt continentia cuin ipso negotio, esse possunt. To- gumenti. Deipde et quee ejus rei sit cx consueto pa-
1-201 DE ARTIBUS AC DI5CIPLINIS LIBERALIUMLITTERARUM. 1202
ctio, judicium, scientia, artificium. Deinde naturai A j cticorutn locorum major est arobitus; et quoniam
ejus, quid evenire vulgo soleat: an insolenter et raroi prseter circumslaniias sunt quoe singulares faciunt
homines id sua auctorilale comprobare, an offenderei causas, non inodo ad tbeses utiles sunt, verum eliam
in his consueverinl; et csetera quae facturo aliquod1 ad argumenta quse in hypothesibus posita sunt, eos-
similiter confestim aut intervallo solent consequi: que locos qui ex circurostantiis constant, claudunt
quse necesse est extrinsecus posila ad opinionemi atque ambiunt. Itaque fit ut semper egeat rhetor
magis tendere quam ad ipsam rerum naturam. dialecticis locis, dialecticus vero suis possit esse
itaque in haec quatuor licet negoliis attributa divi- contentus.
dere, ut sint partim continentia cum ipso negotio,, Rhetor enim quoniam causas ex circumstantiis
- tractat, ex iisdem circumstantiis argumenta praesu-
quse facta esse superius dictum est; partim inge-
stione negotii, quse non esse facta, sed factis adhse- mit, quse necesse esl ab universalibus et simplicio-
rentia dudum monstravimus; parlim adjuncta ne-- ribus confirroari, qui sunt dialectici. Dialecticus vero,
gotio:haec, ut dictum est, in relatione ponuntur;; qui prior est, posteriore non eget, nisi aliquando
partim gestum negotium consequunlur: horum fidesi inciderit qusestio personse; ut cum sit incidens diale-
extrinsecus sumitur. Ac de rhetoricis quidem locis> ctico ad probandam suam thesim, causam circum-
satisdictum. ] stantiis inclusam, tunc demuro rhetoricis utatur locis.
B
Nunc illud est explicandum quse sit his siroililudoi Ilaque in dialecticis locis (si ita contingil) a genere
cum dialeclicis, quaevero diversitas; quod cum ido- argumenta sumuntur, id est ab ipsa generis natura;
nee convenienterque raonstravero, propositi operisi sed in rheloricis ab eo genere quod illi genus est de
explicetur inlentio. Primo adeo ut in dialecticis lo- quo agitur, nec a natura generis, sed a re scilicet
cis, sicut Themistio placet, alii sunt qui in ipsis> ipsa quaegenus est.
hserent de quibus quseritur; alii vero assumuntur Sed ut progrediatur ralio, ex eo pendet quod na-
extrinsecus, alii vero medii inter utrosque locatii tura generis ante praecognita est: ut si dubiletur an
sunt: sic in rlietoricis quoque locis, alii in personat fuerit aliquis ebrius, dicitur, si refellere velimus,
atque negolio consistunt, de quibus ex adversa parte! non fuisse, quoniam in eo nulla luxuries antecesse-
certatur; alii vero extrinsecus, ut hi qui gestumi rit. Idcirco nimiruro, quia curo luxuries ebrielatis
negolium consequuntur; alii vero medii. quasi quoddam genus sit, cum luxuries nulla fuerit,
Quorum proximi quidem negotio sunt hi qui ext ne ebrietas quidem fuit: sed boc pendet ex altero.
circumstantiis, reliqui in gestione negotii conside- Cur enim si luxuries non fuit, ebrietas esse uon po-
rantur. Illi vero qui in adjunctis negotio collocantur,, tuit, ex natura generis deroonstralur, quod dialectica
ipsi quoque inter medios locos positi sunt, quoniami IC ratio subministrat. Unde enim genus abest, indc
mgotium de quo agilur quadam affectione respi- etiam species abesse necesse est, quoniam genus
ciunt. Vel si quis ea quidem quae personis attributai species non relinquit.
sunt, vel quae continentia sunt cum ipso negotio, vel1 Et de similibus quidem, et de coutrariis, eodero
in gestione negotii considerantur, his similia locis> modo, in quibus roaxima siroilitudo est inter rheto-
dicat, qui ab ipsis in dialectica trahuntur, de quibuss ricos ac dialecticos locos : dialectica eniro ex ipsis
in quoestione dubitalur. Consequenlia vero negotio> qualitatibus, rhetorica ex qualitatem suscipientibus
ponat extrinsecus. Adjuncta vero inter ulrumquee rebus argumenta vestigat: ut dialecticus ex genere,
constituat. id est ex ipsa generis natura; rhetor ex ea re quae
Ciceronis vero divisioni hoc modo fit similis. Naml genus est; dialecticus ex similitudine, rhetor ex si-
ea quae continentia sunt cum ipso negotio, 583 ve'1 mili, id est ex ea rc quse sitnilitudinem cepit. Eodem
ea quae in gestione negotii considerantur, in ipsiss modo ille ex contrarietate, hic ex conlrario.
haerent de quibus quaeritur. Ea vero quaeadjunctai Memoriae quoque condendum esl, lopica oratori-
sunt inter affecta ponuntur. Sed ea quaegestum ne-- bus, dialecticis, poetis et jurisperitis commuiiiter
gotium consequuntur, extrinsecus collocata sunt. Vel1 quidem argumenta prsestare; sed quando aliquid
si quis ea quidem quse continentia stint cum ipso'. > D specialiter probant, ad rhetores, poetas, jurisperitos»
ncgotio, in ipsis heerere arbitretur: affecta vero essei que pertinent; quando vero generaliter disputant,
ea quae sunt in gestione negotii, vel adjuncla nego- ad dialecticos attinere manifestum est.
tio; extrinsecus vero ea quae geslum negotium con- Mirabile plane genus operis, in unum poluisse
sequuntur. Nam jam illse perspicuae comraunitates,, colligi quidquid mobilitas ac varietas hunianas nienlis
quod quidem ipsi pene in ulrisque facullatibuss in sensibus exquirendis per diversas causas polerat
versantur loci, ut genus, ut pars, ut similitudo, utt invenire, concludi liberum ac voliintariuiii intelle-
contrarium, ut raajus ac minus. De coinmunilatibuss ctura. Nain quocunque se verterit, quascunque cogi-
quidem satis dictum. tationes intraverit, in aliquid eorura quse praedicta
Differentiaevero illae sunt quod dialectici etiami sunt necesse est ut humanuui cadat ingenium. ,
thesibusapti sunt; rhetorici tantum ad hypollieses,, Illud autem competens judicavimus recapitulare
id est quaestionesinformatas circumstantiis assumun- breviler quorum labore in Latinum eloquiura res
tur. Nain sicut ipsse facultates a semetipsis univer- istaepervenerint, ut nec auctoribus gloria sua pereat,
salitate et parlicularitate distinctoe sunt, ita earumi el nobis plenissime rei veritas innotescat. Isagogen
loci ambitu et conlractione discreli sunt. Naui diale- transtulit patricius Boelius, commenta ejtis getnina
1203 M. AURELII CASSIODORl 1204
derelinquens. Categorias idem iranstulit palricius A miriuuntur, nec aliis varietatibus permutanlur; sed
Boetius, cujus commenla tribus libris ipse quoque in vi propria permanentes, regulas suas inconverti-
formavit. Perihermenias supra memoralus patricius bili firmitate custodiunt. Has dum frequenti medita-
transiulit in Latinum : cujus commenta ipse duplicia tione revolvimus, sensum nostrum acnunt, limumque
minutissima disputatione traclavit. Apuleiusvero Ma- ignoraniiae detergunt, et ad illam inspectivara con-
daurensis syllogismos categoricos breviter enodavit. templationem, si tamen sanitas mentis arrideat,
Supra raemoratus vero patricius de syllogismis hy- Domino largiente, perducunt.
potheticis lucidissime pertractavit. [Hmc desunl in Scire auiem debemus Josephum Hebrseorum do-
mss.J Topica Aristotelis uno libro Cicero transtulit ctissimum, in libro prirao Antiquitatum, titulonono,
in Lalinum, ctijus commenta prospeclor atque ama- dicere arithmeticam et astronomiam Abrahain pri-
tor Latinoruro patricius Boetius octo libris exposuit. mum iEgyptiis tradidisse; unde semina suscipientes
Nam et prsedictus Roetius patricius eadem Topica (ut sunt homines acerrimi ingenii) excoluisse sibi
Aristotelis octo libris in Latinum verlil eloquium. reliquas latius disclplinas. Quas merito sancti Patres
Considerandum est autem quod jam, quia locus nostri legendas studiosissimis persuadent: quoniam
se altulit in rhetorica parfe, libavimus quid intersit ex magna parte per eas a carnalibus rebus appetitus
inter artem et disciplinam, ne se diversitas nominum B I noster abstrahitur, et faciunt desiderare quse, prae-
permixta confundat. Ititer artem et disciplinam Plato stante Domino, solo possurous corde respicere. Quo-
et Aristoteles, opinabiles magistri ssecularium litte- circa temptis est ut de eis singillalim ac breviler dis-
rarum, hanc differentiam esse voluerunt, dicentes: serere debeamus.
Arlem esse habitudinem operalricem conlingentium, CAPUT QUARTUM.
quae se et aliter habere possunt; disciplina vero est DE ARITHMBTICA.
qtiae de his agit quaealiter evenire non possunt. Nunc
ad Scriptores ssecularium litterarum inter disciplinas
ergo malhematicse veniamus initium. malhematicas primam omniura aritlimelicam esse
DE MATHEMATICA. voluerunt, propterea quod musica, et geomelria, et
Mathematica, qnam Latine possumus dicere do- astronomia, quae sequuntur, iridigent arilhmelica ul
ctrinalem, scientia est quae abstractam considerat virtutes suas valeant explicare. Verbi gratia, sim-
quantitatem. Abstracla enim quantitas dicitur, qua plum ad duplum, quod habet musica, indiget arilh-
intellectus a materia separatur vel ab aliis accidenti- metica; geomelria vero, quod habet trigonum, qua-
bus : ut est, par, impar, vel alia hujuscemodi, quae drangulum, vel his similia, item indiget arithmetica.
in sola ratiocinatione tractamus. Haecita dividilur : _ Astronomia etiam, quod habet in motu siderum
Divisio mathematicaein *
.. numeros punctorum, indiget arithmetica. Ariihme-
Arithmelicam. tica vero, ut sit, neque musica, neque geometria,
Musicam. neque astronomia egere cognoscitur. Propterea his
Geometriam. fons et mater arithmetica reperilur; quam discipli-
Astronomiara. nam Pythagoras sic laudasse probatur [ed., monstra-
Arilhmetica est disciplina quanlitatis numerabilis'< tur], ut oronia sttb numero et mensura a Deo creata
secundum se. fusse memoret, dicens : Alia in raotu, alia in statu
Musicaest disciplina quac de numeris loquitur, quii esse formata : ut tamen nulla eorum, praeter ista qtiae
ad aliquid sunt his qui inveniuntur in sonis. dicta stuit, substantiam percepissent. Credo trahens
Geometria est disciplina magniludinis immobilis> hoc initium, ut multi philosophorum fecerunt, ah
ct formarum illa sententia prophetali quae dicil : Omnia Deum
584 Astronomia est disciplina cursus ccelesfium i mensnra, numero et pondere disposuisse(Sap. xi, 21).
siderum, quae figuras conlemplatur omnes, et habi- Hscc ilaque consislil ex quantitate discreta, quaa
ludines stellarum circa se et circa terram indagabilii parit genera numerorum, nullo sibi comniuni ter-
ralione percurrit. Quas suo loco paulo latius expo-1 - T»mlno sociata. 5 enim ad 10, 6 ad 4, 7 ad 5, per nul-
nemus, ut commemoratarum rerum virtus compe- ltim communem terminum alterutra sibi societata
tenter possit ostendi. Modo de disciplinarum noroine2 necluntur. Ariihmetica vero dicitttr, eo quod nume-
disseramus. ris praeest. Numerus vero est ex monadibus multi-
Oisciplinsesunt quse, sicut jam dictum est, nun- tudo composita, ut 3, 5, 10, 20 et caelera. Intentio
qnam opinionibus deceptae fallunt; et ideo tali no- arithmeticae est docere nos naturam abslracti nu-
mine nuncupantur, quia necessario suas regulas ser- meri et quae ei accidunt, ut, verbi gralia, parilitas,
vant. Hse nec intentione crescunt, nec subductionee imparilitas et csetera.
Prima divisio numeri.
Pariter par.
vel par, qui est ^Pariter impar.
(Irapariler par.
/Primus et siroplex.
. . .
vei impar, qui est v/Secundus et compositus.
!l Tertius mediocrIs, qui quodam modo primus, et
'ineomposilus, alio vero modo sioetinduset coinpositus.
I5«u5 DE ARTIBUS AC DISCIPLINISLIBERALIUMLITTERARUM. 121)6
Par numerus est qni in du.is partes aequale.idividi tA dus et compositus, ut, verbi gratia, 9 ad 25 duui
potesl, ut 2, 4, 6, 8, 10 et reliqui. comparatus fuerit, primus est et incompositus, quia
Impar numerus est qui in duas partes aequalesdi- non babet conimunem nuraerum, nisi solum inona-
vidi nu|latenus potest, ut 3, 5, 7, 9, II el reliqui. dicum; ad 15 vero si comparatus fuerit, secundus
Pariter par numerus est cujus divisio in duabus est et compositus, quoniam inest illi comrounis nu-
sequalibusparlibus iieri potest usque atl roonada, ut, merus procler585 monadicum, id est ternarius nu-
verbi gratia, 64 dividitur in 32, 32 in 16, et lo in inertis, qui novem mensurai ter terni, el 15 ter quini.
8, 8 in i, i in duo, 2 vero in 1. Allera divisio, de paribuset imparibusnumerit,
Pariler irnpar numerus est qui similiter solummodo
in duas partes dividi polcst acquaies, ut 10 in 5,14 f aul superfluus,
Nnmer.is \ aul Dar e8t' )aul indiBe,,B>
in7, 18 in 9, et liis similia. numerus, j a(|t jmpar (a|]t perfeclus.
Impariter par numerus est qui plures divisiones Superfluus numerus est qui desceudit de paribus;
secundum sequalitatempartium dividere potest, non is dum par sit, superfiuas paries qnantitalis suse ha-
tameri usque ad assem perveniat, ut, verbi gratia, bere videtur, ut 12 habet medietatem 6, sextn pars
24 in bis 12, 12 in bis 0, sex iu bis tres, et amplius duo; quarla pars, tria; lerlia pars 4, et duodecima
non procedit. B pars unum : qui omnes assumpli liunt 16.
Primus et simplex numerus est qui monadicam Indigens numerus est qui et ipse de paribus de-
inensuram solara recipere potest, ut, verbi gratia, 5, 6cendit, quantitatis susesummam parlium inferiorem
5, 7, 11,1$, 17, et his similia. habet, ut 8, cujus medietas 4, quarta pars 2, octava
SecUndus et coroposiius numerus est qui non so- pars 1 : quaesimul congregaioeparies fiunt 7.
luro mOnadicammensuram, sed et arilhroeticain re- Perfectus numerus est qui tamen et ipse de paribns
cipere potest, ut, verbi gratia, 9, 15, 21, et his si- descendit : is duiu par sit, omnes partes suas simul
milia. assuraptas sequales habet, ut 6, cujus medietas tria ;
Mediocrisnuraerus est qui quodam raodo simplex tertia pars 2, sexta pars unum. Quseassumptaepartes
tt mcompositus esse videlur, alio vero modo secun- faciunt ipsum senarium numerum.
Tertia diviiionumeri.
secundumse
consideratur,
/Alii aequales.
w».».» „u...c.u,, Satit
, (1 / (Multiplices,
lSuperparticulares,
i Alii mi.iores^ Superpartientes,
Jaut ad aliquid. < .
I ) 1 iMultiplicessuperparticulares,
I 1 ) jMultiplices superpartientes.
f Alii inaequales.<
' * (submultiplices,
1Subsuperparticulares,
I
fAui majores.fsubsuperpartientes,
\ j Submultiplices superparlieulares,
\ Submultipiices superparticntes.

Per se numerus est qui sine relatione aliqua dici-1C et ternarium numerura, el alias partes ejus duas, e{
lur, ut 3, 4, 5, 0, et reliqui similes. reliqui lales.
Ad aliquid numerus est, qui relative ail alios com- Multiplcx numerus est qui babet in se rainorem
paralur, ut, verbi gratia, 4 ad 2, dum comparatus numerum bis, aut ler, aut quater, aut multipliciter,
fuerit, duplex dicitur; et G ad 3, el 8 ad i, et 10 ad ut, verbi gralia, duo ad unum, dum comparati fue-
5, et iterum 3 ad 1 friplex, 9 ad 3, et caetcra. rint, duplex est; 3 ad 1, triplex; 4, quadruplex, re-
;Eqiiale8 numeri dicuntur, qui secundum quanti» liqui conlra.
latero aequales sunt, ut, verbi gratia, duo ad duo, Submulliplex numerus est qui intra multiplicem
tresad tres.decem ad decero, centum ad centum, efc. continetur bis, aut ter, aut quater, aut multipliciter,
Inaequales numeri sunt qui ad invicem comparati verbi gratia, iinum a duobus bis continetur, a tribus
inaeqnalitatemdemonstrant, ut trcs ad duo, 4 ad 3, ter, a quatuor quater, el ab aliis multipliciter.
5 ad 4, 10 ad 6, ei universaliler major minori, aut Superparticularis numerus est, dum forlior conli-
ininor majori. Iiujusmodi duin coraparatus fuerit nct infra se inferiorem numerum, circa quern com-
inaequalisdicitur. paratur similiter et uua pars ejus, ut, verbi gratia,
Minor numerus est qui vel replicalione minuitur, 3 ad 2 dum comparati fuerint, continent in se duo et
aut raliotie membrorura ant pariium. ] alium 1, qui media pars est duoruin; 4 ad 3 dnm
D
Major nuraerusest qui habel in se illum numerum coraparati fuerint, continent in se 3 el alium 1, qui
minorem ad quem comparatur, et aliquid plus, ut, est tertia pars triura, et coeleritales.
verbi gratia, quinarius numerus trinario iiumero for- Subsuperparticularis numerus est minor qui con-
tior est, eo quod habeat quinarium niinieruin in se, linelur in fortiori nuraero cum aliqua parte sua una
'»207 M. AURELIICASSIODORI 1208
iuitraedia, aut tertia, aut quarta, aut quinta, ul, verbi A Circularis nuroerus est qui dum sirailiter niulti-
gratia, 2 ad 3, 4 ad 5, et caeteri. plicatus fuerit, a se inchoans ad se convertitur, ut,
Superpartiens numerus est qui in se inferiorem verbi gratia, quinquiesquini, vicies quinque.
numerum tolum continet, et super hocalteras partes Solidus numerus est qui longitudine, et latitudine,
ejus 2, aut 3, aut 4, aut 5, aut alias, ut, verbi gratia, vel altitudine conlinetur, ut sunt pyramides, quae in
5 ad 3,duro comparati fuerint, habet in se quinarius modura flammseconsurgunt: cubi, ut sunt tesserae;
numerus trinarium numerum, et insuper alias duas sphserse,quibus esl aequalisundique rotunditas.
partes ejus. 7 ad 4, dum comparati fuerint, habent Sphaericusaulem numerus est qui a circulalo nu-
in se 4 et alias tres partes ejus. mero multiplicatus, a se inchoans ad se converlitur,
Subsuperpartiens numerus est qui continetur in ut, verbi gralia, quinquies quini, viginli quiuque.
numero superpartienti cum aliquibus partibus suis' Hinc circulus, duro in se ipsum muliiplicatus fuerit,
duabus, aut tribus, aut pluribus, ut, verbi gratia, 5 facit sphseram, id est quinquies 25,125.
continentur a 5 cum aliis duabus parlibus suis; 4 ai His igitur rebus sollicitamente tractatis, nieiiicnto
7 cum tribus partibus suis; 5 a 9 cura quatuor parli- quod hsecdisciplina ideo cacteris antefertur, quoniam
bus suis. ipsa, sicut superius dictum est, ut sit, nullius alterius
586 Mulliplexsuperparlicularis numerus esl qui,i B ] indigel disciplinse. Reliquse vero quse sequuntur,
dum comparatus ad inferiorem sibi numerum fuerit, sicut ejus jam qualitas virtulis ostendit, ut sint atque
continet in se lotum inferiorcmnumerum mtiltiplici- subsistant, indigent arilhmetica disciplina, qiiam
ter cum aliqua parle ejus, ut, verbi gratia, quinquei apud GrsecosNicomachus diligenter exposuit. Hunc
ad duos dum comparaii fuerint, continent bis binos> primum MadaurensisApuleius, deinde magnificusvir
ct unam parlem ejus. Novem ad quatuor similiter, et« Boetius Latino serraone translatum Romaniscontulit
cacteritales. lectitandum. Quibus, ut aiunt, si quis saepiusutitur,
Submultiplex superparticularis numerus est qui,, quantum hominibus fas est, lucidissima procul dubio
dura ad forliorem sibi numerum comparalus fuerit,, ratione perfunditur.
continctur a fortiore sibi multipliciter cum alia unaf Datumest etiam nobis ex magna parle sub ipsa
parte sua, ut, verbi gratia, 2 ad 5 dum comparatii vivere disciplina, quando horas discimus, quando
fuerint, continentur ab eo bis cum una parte sua. mensium curricula supputamus, quando spatium
Multiplex superpartiens numerus est qui, dum1 anni redeuntis agnoscimus. Per numerum siquidetn,
comparatus ad inferiorem sibi numerura fuerit, con- ne confundamur, instruimur. Tolle sseculoconipu-
tinet eum multipliciter cum aliis partibus ejus, ut,, tutn, et orania ignorantia caeca complectilur. Nec
verbi gratia, 8 ad 3 comparati, continent in se bis( s " differre potest a caeteris animalibus, qui calculi non
ternos cum duabus partibus ejus. 16 ad 6 comparatii intelligit quantitatem; et ideo tam gloriosa res est,
continent in se bis senos et quatuor partes ejus. quantum vitaenostrae necessaria comprobatur : quo-
Submultiplexsuperpartiens numerus est qui, dum(i niam per ipsam et subslantia nostra certissirae disci-
ad fortiorem sibi comparatus fuerit, continetur ab eoa tur, et expensarum modus librata supputatione ero-
nuiliipliciter cum aliquibus partibus suis, ut, verbiii gatur. Numerus est qui cuncta disponit. Per ipsum
gralia, 3 ad 8 continentur bis cum duabus partibuss discimus quid primo, quid secundo facere debearaus.
suis; 4 ad 15 continentur tertio cum tribus partibus s Nunc veniamus ad musicara, quae ipso noraine et
suis. propria virtute suavis est.
Sequilur quarta divisiototius numeri. CAPUT QUINTUM.
Jaut discreti sunt, DE MUSICA.
Numerif /Lineales, Gaudentius quidam, de musica scribens, Pythago-
raut continentes: qui sunt <Superficiales,
(Solidi. ram dicit hujus rei invenisse primordia ex malieo-
Discrelus numerus est qui a discretis monadibus s runi sonitu et chordarum extensione percussa. Quain
D Mutianus transtulit
continetur, ut, verbi gratia, 3 a 4, 5 a 0, et reliqui.# amicus nosler vir diserlissimus
Continens numerus est qui a conjunclis monadibus s in Lalinum, ul iugeniutn ejus assumpti operis qua-
Clemensvero Alexandrinus presbytcr
conlinetur, ut, verbi gratia, ternarius numerus, si inn litas indicaret.
id est in linea, aut in libro quetn contra paganos edidit, liiusicam ex
magnitudine intelligatur, spatium,
aut solidum, dicitur continens. Similiter quaterna- musis dicit surapsisse principiura; musasque ipsas,
rius et quinarius numeri. quadecausainventae fueriut, diligenterexponit. Quae
Linealis numerus est qui inchoans a monade li- musae ipsaeappellatae sunt uno TOOpv.asv;iv,id esl
nealiter scribilur usque ad infinitum. Unde alphaa a quaerendo,quod per ipsas, sicut antiqui voluerunt,
ponilur pro designatione linearum, quoniam haec c vis carniinum et vocis modulatio quaereretur. lnve-
littera unum significatapud Grsecos. ninius etiatn Cetisorinum, qui ad Q. Cerellium scri-
Superficialis numerus est qui non solum longitu- i- psit de natali ejus die, ubi de musica disciplina, vel
dine, sed et latitudine continelur : ut trigonus nu- de alia parte malhesis non negligenda disseruit :
merus, quadratus numerus, quinqueangulusnumerus, i, quoniam non inutiliter legilur, ut res ipssepenelra-
circularis nunierus, et caeteriqui semper in superficie e bilius animo frequenti meditaliune condantur.
continenlur. Musicaergo disciplina per omnes actus vitse no-
1209 DE ARTIBUSAC DISCIPLINiSLIBER\LIUM LITTERARUM. «10
Btraehacratione[«d..acreatione]diffundilur. Primuni A J Quinta, diapason simul et diapente,
si Creatoris roandata faciarous, ct puris uientibus Sexla, disdiapason.
stalulis ab eo regulis serviarous. Quidquid enim lo- Diatessaron symphonia est quaeconstat ex ratione
quirour, vel inlrinsecus venarum pulsibus cominove- epitrita, et fit ex sonilibus quatuor, unde nomen ac-
mur, per musicos rhythmos harmoiiiaevirtutibus pro- cepit.
balur essesociatum. Musicaquippe esl scientia beno Diapente symphonia est quse constat ex ratione
modulandi; quod si nos bona conversatione tracte- hemiolia, et fit ex sonitibus quinque, unde etiam
mus, tali disciplinoe probamur semper esse sociati; nomen accepit.
quando vero iniquitales gerimus, musicara non iia- Tertia, diapason, symphonia est, quaeetiam diocto
beraus. Ccelum quoque et lerram, vel omnia quaein dicitur, constat ex ratione diplasia, hoc cst dupla ;
eis dispensatione snperna peraguntur, non sunt sine fit aiitem per sonitus oclo, unde et noraen accepit,
mtisica disciplina, cum Pythagoras hunc mundum sive dioclo, sive diapason : quia apud veteres citha-
per musicamconditum et gubernari posse testetur. rae ex octochordis constabant. Diapason ergo dicta
In ipsa quoque rcligione valde permixta est, ut cst, quasiex omnibus sonitibus constans.
Decalogi decachordus, tinnitus citharoe, tympnna, Quarta, diapason simul et diatessaron, symplionia
587 organi melodia, cyrabalorura sonus; ipsum B ] est quae constat ex ralione quam habet 21 numerus
qtioque Psalterium ad instar instrumenti musici no- ad 8 numcrum; fu autem ex sonilibus undecim.
minatum esse non dubium est, eo quod in ipso con- Quinta, diapason simul et diapente, symphonia
tineatur coelestium virtutum suavis nimis el grata est quaeconslat ex ratione triplasia ; fit autem per
lnodulatio. sonitus duodeciro.
Nunc de musicaepartibus, sicut est a majoribus Sexta, disdiapason, id est dupla diapason, sym
tratlitum, disseramus. Musica est disciplina vel phonia est quseconstat ex ratione tetraplasia; (it
scienlia quae de numeris loquilur, qui ad aliquid autera per sonitus quindecim.
smit his qui inveniuntur in sonis ; ut duplum, tri- Tonus est totius constitutionis harmonicse diffe-
plum, quadrupluro, el his similia, quae dicuntur ad rentia et quanlitas, quse in vocis accenlu sive te-
aliquid. nore consistit.
Musicaepartes sunl tres, nani vel est illa Toni sunt quindecim:
Harmonica,
Rhytbmica, Hypodorius,
Metrica. Hypojastius,
Harmonica scientia est musica quac discernit iu £< Hypophrygius,
sonisaculum etgrave. Ilyposeolius,
Rhythmicaest quoerequirit in concursione verbo- Hypolydius,
rum, ulrum bene sonus, an male cohaereat. Doricus,
Metricaest quaemensuras diversorum melrorum Jaslius,
probabili ratione cognoscit; ut, verbi gratia, heroi- Phrygius,
cum, iambicum, elegiacum et caetera. ^Eolius,
Inslrumentorummusicorumgenera sunt tria: Lydius,
Percussionale, Hyperdorius,
Tensibile, Ilyberjastius,
lnflatile. Hyperphrygius,
Percussionalia, ut sunl acilabula senea et argen- Hyperaeolius,
tea, vel alia quae meiallico rigore percussa, reddunt Hyperlydius,
cum suavitate tinnitum. 1. Ilypodorius tonus est onmiuin gravissime so-
Tensibilia sunl chordarum fila, sub arte religata, nans, propter quod et inferior nuncupatur.
quaeamodoplectro percussa mulcent aurium dele- JJ ] 2. Hypoj'astiusaulem, hypodorium hemitonio prae>
ctabiliter sensum : in qtiibus sunt species cithara- cedens.
rum diversarum. 3. Hypophrygiusest hypojaslium hemii.onio,hy-
Inflatilia sunt quoe spiritu reflante completa, in podorium tono praecedens.
sonum vocis animanlur, tit sunt lubse, calami, orga- 4. Hyposeoliusest hypophrygiumhemitonio, liypo-
na, panduria, el caeierahujusmodi. jastium tono, bypodorium tono serois praecedens.
Restat nunc ut de symphoniis dicerc dcbeamus. 5. Hypolydiusest hyposeolium hemitonio, hypo>
Symphonia est temperamentuiu sonitus gravis ad phrygiumtono, hypojastium tonosemis, hypodorium
aculum, vel aculi ad gravem, modulamen efliciens, dilono praecedens.
sive in voce, sive in percussione, sive in llatti. 6. Dorius cst hypolydiuin hemitonio,hyposeoliunr
Symphoniaesunt sex : tono, hypophrygiumtoiiosemis, hypojastium dilono,
Prima, diatessaron, hypodorium duobussemis tonis, hocest.diatessaron
Secunda, diapente, symphonia prsecedens.
Terlia, di.apason, 7. Jastius est doriura hemitonio,hypolydiumtono,
Quarta, diapason simul et diatessaron, hyposeoliumlono semis, liypophrygiuradit'>no, hy-
1211 M. AURELH CASSIODORI 1213
pojastiuui duobus semis, hoc est dialessaron sym- A A hoc est diapasonsympbonia;hypojasliuni sex semis
phonia, hypodorium tribus lonis praecedens. tonis, hypodorium septem tonis. Unde claret q:o-
8. Phrygiusest jastium hcmitonio, dorinro tono, niam hyperlydius tontis omnium aculissimus, seplem
bypolydium tono semis, hypoaeoliumditnno, hypo- tonis praecedit hypodorium omnium gravissimuin :
phrygium duobus semis tonis, hoc est diatessaron in quibus, ut Varro meminil, tantse utilitatis virtus
symphonia; hypojastium tribus tonis, hypodorium ostensa est, ut excitatos [mts., ut excitaret] animos
tribus semis lonis hoc est diapente, symphonia prae- sedaret, ipsas quoque bestias, nec non et serpentes,
cedens. volucres atque delphinas ad auditum suae modula-
9. iEolius, phrygium bemilonio, jastium lono, tionis altraheret.
doriura tono semis, hypolydium duobus semis, hoc Nainut Orphei lyram, Sirenarum canlus.tanquani
est diatessaron symphonia; hypophrygiuin tribus fabulosa taceamus: quid de David dicimus, qui ab
tonis hypojastium tribus scmis, hoc esl diapente spirituimmundo Saulem disciplina saluberrimaemo-
symphonia; hypodoriumquatuor tonis proecedens. dulationis eripuit, novoque modo per audilum sani-
10. Lydius est aeoliuuihemitonio,phrygium lono, latem contulit regi, quam medici non poterant her-
jastium lono semis, dorium duobus tonis, hypoly- barura polestatibus operari (/ Reg. xvi, 23)T Ascle-
dium duobus semis tonis, hoc esl, diatessaron sym- B I piadesquoque medicus, majorura attestatione doctis-
phonia : hypoaeolium tribus tonis , hypophrygium simus, phreneticum quemdam per symplioniam na-
588 tribus semis tonis, hoc estdiapente sympho- turocsnae reddidisse memoratur. Multa sunt autem
nia; hypojastiumqualuor tonis, hypodoriumquatuor in segris hominibus per hanc disciplinam facta mi-
semis tonis praecedens. racula. Ccelumipsum, sicut supra memoravimus, di-
11. Hyperdorius est lydium hemitonio, aeolium citur sub harmonise dulcedine revolvi. Et ut breviter
tono, phrygium tono semis, jastium duobus tonis, cuncta complectar, quidquid in supernis siveterrenis
dorium duobus semis, hoc est diatessaron sympho- rebus convenienter secundum auctoris sui disposi-
nia: hypolydium tribus lonis, hyposeolium tribus tionem geritur, ab hac disciplina non refertur ex-
semis tonis, hoc est diapente sympbonia; hypophry- ceptum.
gium qualuor tonis, hypojastium quatuor semis, hy- Gratissima ergo nimis utilisque cognitio, quse et
podorium quinque. sensum nosirum ad superna erigit, et aures modu-
12. Hyperjasiius, est hyperdorium hemitonio, ly- latinne perraulcet; quam apud Graecos Alypius, Eu-
dium tono, seolium tono semis, phrygiura duobusi clides, Ptolomseus, et cseteri probabili institutione
tonis, jastium duobus semis tonis, boc est diatessa- [mst., inslructione] docuernnt. Apud Latinos autetn
ron symphonia; dorium tribus tonis, hypolydiumi 'C vir raagnificusAlbinus librum de hac re compen -
tribus semis tonis, hoc est diapente symphonia; hy- diosa brevitate conscripsit; quera in bibliotheca
poaeolium qualuor tonis, hypophrygium qualuor Rainsenos habuisse, atque studiose legisse retinemus.
semis, hypojastiumquinque tonis, hypodorium quin- Qui si forle gentili incursione sublaios est, habetis
que serois. hic Gaudentium Muliani Latinum; quem si sollicila
13. Hyperphrygius est hyperjastium hemitonio,, intentione relegitis, hujus scientisevobis atria pate-
hyperdorium tono, lydium lono semis, aeoliumduo- facit. Fertur eliam Latino sermone et Apuleiutn
bus, phrygium duobus semis, hoc est diatessaroni Madaurenseminstituta hujus operis effecisse.
symphonia; jastium tribus tonis, dorium tribus se- Scripsit etiam et Pater Augustinus de musica sex
mis, lioc esl diapente symphoni.i; hypolydium qua- libros, in quibus humanamvocem, rhythmicos sonos
tuortonis, hypoaeoliumquatuorsemis, hypophrygium 1 et harmoniam modulabilem in longis
syllabis atque
quinque, hypojastium quinque semis, 1
hypodoriitm brevibus naturaliter habere monstravil. Censorinus
scx, boc est, diapason symphonia praecedens. quoque de accentibus voci nostrse adnecessariis
14. Hyperseoliuscst hyperphrygium hemitonio, hy- subliliter disputavit, pertinere dicens ad musicam
periastium tono, hyperdorium lono semis, lydium1 disciplinam; quem vobis inter caeteros transcriptuui
duobus lonis, /Eolium duobus serais, hoc est diaies-" . reliqui.
saron symphonia; phrygium tribus tonis, jasliumn
tribus semis tonis, hoc est diapente symphonia; do- CAPUT SEXTUM.
rium quatuor tonis, hypolydiumquatuor semis, hy- DB GEOMETRIA.
poieolium quinque lonis, hypophrygium quinque e
semis, hypojastiura sex tonis, hoc est diapason syra- Nunc ad georoelriam veniamus, quaeest descriptio
phonia: hypodorium sex semis lonis. contemplalivaformarum, documentum etiam visuale
15. Hyperlydius est novissimus et acutissimuss philosophoruni; quod, ul prseconiis celeberrimis ef-
omnium, hyperaeoliuro hemitonio, hyperphrygiuui n ferrent, Jovem suum in operibus propriisgeomelram
tono, lijperjastium duobus lonis, hyperdorium duo- [mtt., geometriare] fuisse testantur. Quod nescio
bus semis tonis, hoc est diatessaron symphonia; seo->- utrum laudibus an viluperationibus applicetur,
lium tribus tonis, phrygium Iribus semis lonis, hocc quando quod illi pingunt in pulvere coloreo, Jovera
esl diapente symphonia; jastium quatuor lonis, do- i- facere mentiuntur in ccelo. Quod si vero Crealori et
riuir quatuor semis, hypolydium quinque, hyjioaeo- )- oiunipotenti Deo salubriler applicetur, potest haee
iiuni quinque semis tonis, liypophrygium sex louis,i, seulentia forsilan eonvenire veritati. Geonietra e(-
1213 DE ARTIRUSAC DISCIPLINISLIBERALIUMLITTERARUM. 1214
enim.si fasestdicere, sancta Divinitas,quando crea- A t prsedictisopertum est, manifesta intclligentioaclari-
turse suse, quas hodieque facit existere, diversas tate [ed., intelligentia et clara verilate] coguoscetur.
species formulasque concedil: quando cursus stel-
larinn potentia venerandadistribuit, et statutis lineis Principia geometrimdisciplinm.
facif currere quse moventur, certaque sede qusesunt Punctum est cui pars nulla est.
fixa constiluit. Quidquidenim bene disponitur alqtie Linea vero, prseter lalitudincm longitudo: linese
completur, potest disciplinsehujus qualitatibus ap- fines puncta sunt,
piicari. Recla linea est, quse ex aequo in suis punctis
GeometriaLatine dicitur terrse dimensio, quoniam jacet.
per diversas formas ipsius disciplinae,tit nonnulli Superficies vero, quod longitudinem ac lalitudi-
nem solas habet. Superficiei finis linesesunt.
dicunt, primum /Egyplus dominis propriis fertur esse Plana superficies est quae ex sequo in suis rectis
partita; cujus"discipiinaeraagislri, mensores anledi-
cebantur. Sed Varro peritissimus Lalinorum hujus lineis jacet.
nominis causam sic exslitisse commemorat: dicens, Pianus angulus est duarum linearum in plano in-
vicemsese tangentium, et non in directo jacentium,
prius quidem homines dimensiones terrarum termi- ad
nis positis, vagantibus [ed., vacantibus]populis, pa- 3'- alterntram conclusio. Quando autera quse angu-
cis utilia prsestiiisse; deinde totius anni circnlum lum continent, linese reclae sunt, tunc rectilineus
menslruali numero fuisse partitos; unde et ipsi men- angulus nominatur. Quando recta linea super rectam
lineam stans, circum se angulos aequossibi invicein
ses, quod annuro metiantur, dicti sunf. Verum post-
fecerit, rectus est uterque aequalium angulorum, et
quaro ista.reperla sunt, provocali studiosi ad illa in-
visibilia cognoscenda, coeperunt quaerere quanlo quse superstat linea super eam, quam insistit, per-
vocatur. Oblusus angulus est major
spatio a lerra liina, a luna sol ipse distaret, el usque pendicularis
ad verticem cceli quanla se mensura distenderel; recto, acutusautem minor recto.
quod peritissimos geomelras assecutos esse comme- continetur. Figura est quaesub aliquo vel a quibus terminis
morat, Tunc et diroensionemuniversoelerrae proba-
Terminus porro est quod cujusque est linis.
bili refert ralione collectam ; ideoque factum est ut
Circulus est figura plana quaesub una linea conti-
discipliqaipsa geometriaenomenacciperet, quod per ad quaroab unopuncto eoruro qtiaeintra figu-
ssecula589 lon!?acustodit. Unde Censorinus in li- netur,
ram sunt posita, omnes quse incidunt rectae lineae,
bro quem scripsit ad Q. Cerellium, spatia ipsa cceli
sequaesibi invicem sunt. Hoc vero punclum centrum
tcrraeque ambitum, per numerum stadiorum distin- C circuli nominatur.
cla curiositate descripsit. Quem si quis recensere vo-
Diametrus circulus est recta quaedam linea per
luerit, multa philosophorum mysteria brevi leclione centrura
ducta, et ab utraque parte ad cir.cumferen-
cognoscet. tiam circuli terrainata, quaein duas aequaspartes cir-
Geometria vero est disciplina magnitudinis immo- culum dividit.
bills etformarum.
Semicirculus est figura plana quae sub diamelic,
Geometria dividitur: el ea quara diametrus apprehendit, differentia con-
tinetur.
in planum,
ln magnltudinemnumerabilem, Rectilinese(igurse sunt quae sub reclis lineis con-
In maghitudinem rationalemet irrationalem, linentur.
In flgUrassolidas. Trilatera quidem est figuraquae sub tribus rectis
lineis continetur.
1'lanaefigursesunt quae longitudine et latitudine Quadrilatera vero quaesub quatuor lateribus ; mul-
conlinenlur. tilatera vero quse sub pluribus quam quatuor late-
Numerabilismagnitudo esl quse numeris aritlune- ribus continetur.
ticaedividi polest.
ralionales et irrationales sunl : ra- P iEquilaterum igitur triangulum est quod tribus
Magnitudines oequislateribus clauditur.
tionales,qiiariim mensuramscire possumus; irratio- Isoscelesest quod duo tantummodo habet latera
nales vero, quarum mensuraequantitas cognita non
oeqnalia.
habetur. Scalenum quod tria latera insequalia possidebit,
Figurse soldae snnt, qnaelongiludinc , latitudine
et altitudine continentur ; lris partibus atque divisio- Amplius trilalerarum figurarum. Orthogonium id
nibtis totius Ceomelriaedisciplina tractatur. Et nu- est rectiangulura quidem triaiigulum est, quod habet
meiosilas illa formarum, quae sive in lerresiribus, triangulum reclum.
sive in coelestibusest, tali expoulione concluditur. Amblygoniumvero, quod habet obtusum angulum,
in quo oblusus angulus fueril.
Cujus disciplinaeapud Grsecos Euclides, Apollo-
nius, Arcljiniedes, nec non et alii scriplores proba- Oxygoniumvero, id est acutum angulum, in quo
bilcs exstitei unt: ex quibus Euclidem translatum in tres anguli sunt acuti.
Romanamliqguamidem virmagnificus Uoetiusdedit. Quadrilaterarum vero figurarum quadratum voca-
Qui si diligenticura relegatur, hoc quod divisionibus tur, quod est sequilaterumatque reclianguluro, parte
1215 M. AURELHCASSIODORI 1216
vero altera longius, quod rectiangulum quidem est, A Quando autem tres magniludines proportionaliter
si aequilaterumnon est. fuerint constitutse, lunc prima ad tertiam duplicem
Rhombusvero, quodaequilaterumquideroest, sed proportionem quaro ad secundam dicitur possidere:
rectiangulum non cst. quando autem quatuormagnitudines proportionaliter
Rhoroboidesautem, quod in contrariuro colloca- •' fuerint constitutae,tunc priraa ad quartara triplicein
tum, lineas atque angulos habet oequales: id autem proportionem, quamad secundamdiciturobtinere.
nec rcclis angulis, nec sequis lateribus continetur. Conversimsumere est sic se habere consequens
Propter haec autem omnes quadrilaterarum figurse ad praecedens,sicut est praecedensad consequens.
trapezia nominanlur. Alternatiro sumere est, ut se habel praecedensad
Parallelse, id est alternaerectaelinese nominantur, praecedens, sic se habet consequens ad consequens.
qusein cadem plana superficiecollocatoe,aique utrin- Componenlemsumere est, ut sese habet praece-
que in neutra parte concurrent. dens cum consequente, velul unum ad id ipsuro quod
Petitiones sunt quinque, quscpetuntur ab omni consequitur.
puncto, In omne punclum reclain lineam ducere. Dividentemvero sumere est, ut sese habet eroi-
llem definitam lineamin continuuin rectumque pro- nentis praecedentiaqua eminet, ab eo quod conse-
ducere. Item omni centro et omni spalio circulum B I quitur, ad id ipsum quod consequilur; ita sese ha-
designare, et omnes rectos angulos sequossibi invi- bere eminentiaro prsecedentis qua eminet, ab eo
cem esse; et si in duas rectas lineas lineam scin- quod consequitur, ad id ipsum quod consequilur.
dens, interiores et ad ejusdem partis duos angulos Retrorsum vero sumereest; ut sese habetproece-
duobus rectis fecerit minores productas in infinilum dens ademinenliam, qua prsecedenseminet eoquod
rectas lineas concurrere ad eas paries quibus duobus est consequens: ila se Iiabere praecedensab emi-
rectis angulis lerminantur. nentia, qua praecedens eminet, ab eo quod conse-
Communes animi conceptiones sunt hse : Quae quens.
eidem suntsequalia, et sibi invicemsunl sequalia. Et Confusaproportionalitasappellatur, quando fuerit
si ab aequalibusoequaliaaufcrantur, quse relinquun- ut prsecedensad consequens, sic consequens ad prae-
tur sequaliasunt. Et si aequalibusaddantur sequalia, cedens; et ut consequensad aliud aliquid : sic aliud
tola quoquesequaliasunt, et qusesibiroetconveniunt aliquid ad praecedens,ex sequoest suroptio, cxtre-
aequaliasunt. morum mediis inlermissis.
Gnomonautem parallelogramroispatii est eorum
sunt unum CAPUT SEPTIMUM.
quse circa eamdem diametrum, quodlibet DE ASTBONOMIA.
duorum cum supplementis duobus. c(
Magnitudo minor majoris magnitudinis pars est, Astronomiasuperest, quam si casta ac moderata
quando minor majorem roagnitudinem permelitur; mente perquirimus, sensus quoqne nostros, ut vele-
major vero magnitudo minoris magniludinis multi- res dicunt, magna claritale perfundit. Qualeest enira
plex est, quoties a minore raajor integra dimensione ad ccelos animo subire, lotamque illam machinam
suppletur. supernam indagabili ratione discutere [ed., discur-
Proportio est duarum magniludinumcognataruro rerej, et inspectiva meniis subliniitate [ed., subtili-
ad sc invicem ex coraparatioue veniens habitudo; tate], ex aliqua parte colligere,quod tanlsemaguitu-
proportionemvero ad se invicenimaguitudines590 dinis arcana velaverunt? Nam mundus ipse, ut qui-
habere dicuntur, quaepossunt sese invicem multi- dam dicunt, spbaericaferlur rotunditate collectus ;
plicalaetranscendere. ut diversus rerum forroarumque ambitus sui circui-
Eamdemvero proportionem prima magnitudo ad tione concluderetur. Unde libruro Seneca consenta-
secundam magiutudinem,terliaque ad quartam te- nea philosophisdisputatione formavit, cui lilulus est
nere perhibelur, quando primae ac tertise magnitu- de Form.i mundi;quero vobis item relinquimus rc-
dimiro aequemultiplices, eseque sunt secundse atque> legendum.
quartoeaequemulliplices,vel pariter transcendunt, vel'.1D Asironomia itaque dicitur, unde nobis sermo est,
ab his pariter Iransceiidunlur,vel his pariter exsequan- astrorum lex : quia nesciunl ullo modo, quam a suo
lur, cum scilicet in alterna comparatione sumanlur:: Creatore disposita sunt, vel consistere vel moveri:
quaeveroeamdemretinent proportionem,proportiona- nisi forte quando aliquo miraculo facto Divinitatis
literessedicanlur. Quandovero earumquaesuntseque > arbiliio commutanliir; sicut Jesus Nave, tribus horis
roultiplices, prirnsequidein magnitudinis multiplex; soli in Gabaon ut staret, legitur (Jos. x, 12) iinpe-
secundae magniludinis multiplicemsuperat. Tertise> rasse; et temporibusEzechiaeregis retrorsum decem
vero magnitudinis multiplex quartse magnitudinis 3 gradibus reversum fuisse (IV Reg. xx, 11); et in
multiplicemminime transcendil; tunc prima magni- passione quoque DominiChrisli tribus hOris sol le-
tudo ad secundam magnitudinem uiajorem propor- uebrosus effectusest (Luc. xxni, 44, 45), et his si-
lionem, quaro tertia ad quartam tenere perhibetur. inilia. Ideo enim miracula dicunlur, quoniam conlra
Proporlionalitas vero in tribus ut minimum ler- rerum consuetudinemadmiranda contingunt. Ferun-
iniiiis invenilur, cum proporlionales eidero ejusdem i tur enim, sicut dicunt aslronomi, quoe coelofixa
magniiiidinisproporliones esse dicuntur, prseceden- sunt; moventur vero planetae, id est erraticae, qurc
les praecedentibus,et consequentihus consequentes. ;. cursus suos certa tamcn definilioneconficiunt.
 DE ARTIRUS AC DISCIPLINISLIBERALIUM LITTERARUM. 1218
1217
Astronomia est itaque, sicut jaro dictum est, A / aslronomicas regulas computantes, compulum a com-
auferendum.
disciplina quse cursus cceleslium siderum et figuras puto judicant
contemplaluromnes, et habitudines stellarum circa Magoiludo solis, lunse et terrse est, quando osten-
se et circa terram indagabili ratione percurrit. dunt quia sol forlior est lerra, terra forlior est luna,
Divisio aslronomiaeest, ut sil vel per aliquam quanlitatem.
Eclipsis solis esl quoliens in luna tricesima, ipsa
Sphaericapositio.' luna nobis apparet, et per ipsam nobis sol obscu-
Sphsericusmotus. ratur.
Orientalis locus. lunse est quotiens in umbram lerne Iuna
Eclipsis
Occidentalis locus. incurrit.
Septenlrionalis locus.
De astronomica vero disciplina in utraque lingua
Auslralis locus. diversoruui quidem sunt scripta volumina; inter quos
Heinisphaerionquod est super terraro. tamen Ptolomaeus apud Grsecos praecipuus habetur,
Heinisphaerionquod diciiur esse sub terris.
qui de hac re duos codices edidit, quorum ttnum mi-
Numerus circulatoris. vocavit Astronomuui. Is
norem, alterum majorem
Praecedentia, vel antegradatio stellarum. 1B
etiam et canones quibus cursus astrorum inveniantur
Remotio, vel relrogradatio stellarum. instituit: ex quibus, ut mihi videtur, climata forsitan
Status stellarum.
nosse, hoiarum spatia comprehendere, lunaecursum
Augmentum computi.
Ablatio coropuli. pro inquisitione paschali, solis eclipsin, ne simplices
aliqua confusione turbentur, qua ratione fiant, ad-
In magnitudinem solis, lunseet terrse.
his conti- vertere non videtur absurdum.
Eclipsis et caelera schemata quse in
nentur. Sunt enim, ut dictum est, climata, quasi septem
in
Sphaericaposilio est per quani cognoscilur positio lineae, ab oriente in occidentem directce, quibus e|-
splisersequaliler sit. mores hominum dispares, et qusedam animalia spe
mo- cialiter diversa nascuntur; quae vocitata sunt a locis'
Sphaericus motus est per quem sphaerac rite
ventur. quibusdam famosis ; quorum primus est Meroe [mss.
Merobis ], secuudus Syene, tertius Catochoras, id
Orientalis locus est unde aliquae stellae oriuhtur. est Africa, quarlus Rhodus, quinlus Hellespontus,
Occidentalis locus est ubi nobis occidunt aliquae sexlus Mesopontus, seplimus Rorysthenes.
slellae.
Q Horologia quoque, quae solis claritate monstran-
Septentrionalis locus est ubi sol pervenit in for-'
lur, distinctis quibusdam regulis, per singulos*ira-
tioribus diebus. ctus climatum, veraciter aptata consistunt. Quod uti-
Australis locus est ubi sol pervenit in fortioribus liter
prioruro, et maxime Ptoloiuseiconstat diligentia
noctibus.
perquisilura esse. Est alia quoque de talibus non de-
Hemisphserionest quod est super terram, pars cceli spicieuda commoditas, si opporlunitalem navigatio
quse lota a nobis videtur. nis, si tempus arantium [ed., assensuum], si sestatis
Hemisphserionsub terra est, ut aiunt, quod videri caniculam, si auturoni suspeclos imbres inde disca-
non potesl. mus. Dedit enira Dominus unicuique crealurse suce
Numerus slellarum cireularium est per quem co- aliquam virtutera , ut taraen innoxie de propria qua-
gnosci dicitur, per quanturo tempus unaquseque litate noscatur.
stella circulum suum implere potest, sive pcr longi- Csetera vero, quae se ad cognitionem siderum con-
tudinem, sive per latitudinem. jungunl, id est ad notitiam fatorum, fidei nostrao
Prsecedenlia vel antegradatio stellarum est 591 sine dubitationc contraria sunt, et sic ignorari de-
quam Grseci izpoxiStap.ovvocant: dum stella motuni1 bent, ul nec scripta esse videantur. Uride doctissi-
suum consuetum cogere videlur, et aliquid prseter. mus
T) quoque pater Basilius libro sexto [ lege horoilia
consuetudinem praccedil.
6], qttem appellavit Hexameron, cautissime diligen-
Remotio vel retrogradatio stellarum est quam Grae- terque tractavit, ab animis horoinum hujusmodi cu-
ci Kotitay.ovaut uvuitoato-iiov
vocanl, in quo stella, dum1 ras sanclissiroa disceptatione detruncans; quein pri-
moturn suum agat, simul et relrorsum moveri vide-' ma fronte in Octaleucho diximus legi. HiiTcet Patcr
lur. Auguslinus in secundo libro de Doctrina Christiana
Status stellarum est quod Groeciaxiptyp.ovvocant: : (Cap. 29) meminil dicens : Quia familiaris est per-
quia dum stella semper raoveatur, attamen in aliqui- niciosissimo errori fatua fata cantantium: unde com-
bus locis stare videtur : nam et Varro, libro quem' modius honestiusque conlemnitur, si talis persuasio
dc Astrologia conseripsit, stellam comraemorat ab1 nesciatur.
stando dictam. Mundi quoque flguram curiosissimus Varro longac
Augmentum computi est, quoticns astronomi se- rotunditati in Geometrisevolumine comparavit, for-
cundum astronomicas.regulas compulantes, compu- mam ipsius ad ovi similitudinem trahens, quod in
lum computo addere videnlur. latitudinequidero rotundum,sed in longiludineproba-
Ablatiu computi est in qua aslrououii secuudumt tur oblonguuj, Sed nobis sufficit, quamuoi iu Scri-
1219 M. AURELII CASSlODOfil 1220
pttirissacris legitur, lanliun de liacarte sentire ; [Hmc A raanam sequi senfentiani, unde, quantum nobis expe-
detunt in mst.] quia niinis indecorum est hinc hu- dit, divinam noscimurhaberedoclrinain.

COMMFJXTARIUM

DE ORATIONE ET DE OCTO PARTIBUS ORATIONIS,

M. AURELIO CASSIODORO ATTRIBUTUM

592 Oralio dicta esl quasi oris ratio : cujus par- pium, conjunctio, quibus prseponatur non habel, qui-
tes oclo numerantur; de quihus duas primas paries bus etiam solis praeposila esse constat. Interjeciio
jure dictas Aristotelici esse voluerunt, nomen, et necessario remanel in ultirao, quod post nomen, non
verbum : cseteraevero velut appendices sunt, siqui- nisi pronomen; posl pronomen, norinisi verbum;
dem pronomen vice norainis fungitur; adverbium post verbum, nonnisi adverbium; post adverbium,
absque verbo non plenum esl, participium de uomine nonnisi parlicipium ; post participium, uonnisi con-
verboque nascitur; conjunclio autem nomen con- Bjunctio; B post conjunclionera nonnisi praepositio esse
jungit, atitverbum; prseposilio nomini prseponilur,, debeat. Interjectio quasi interjecta inter octo partes
aut verbo; interjectio locutioni noslrae interjecta pro- orationis nonnisi octavo loco poni potuit.
ferlur; quara eloculionem docuimus necessario ex
nomine verboque constare. Deinde quod ex caeteris CAPUT PRIMUM.
partibus oralionis nequaquam plena est eloculio, ut De nomine.
si dicarous ante lerapluro, et non jungamus ambulo,
pendet oratio. Nam cutn dicimus, Cicero scripsit, Nomendictum est quasi notamen, quod nolam no-
orator docuit, quod certe ex nomine et verbo per se bis unamquamque rem faciat. Nomen est pars ora-
plenum est. tionis cum casu, corpus aut rem proprie commuui-
Stoici vero quinque dicunt partes orationis, no- terve significans. Separalur aulem definitio nominis
men, pronomen, verbum, adverbium , participium. a caeieris partibus orationis hoc niodo; naro cura di-
Plures vero partes oralionis dicunt esse qui articulum ctum est cum casu, separat ab aliis quinque partibus
inler bas numerant. Articulus sane, quem Graeciin- orationis, quse non habent casum; id est, a verbo, ab
ter partes oralionis euuroerant, apud Latinos in pro- adverbio, a conjunctione, a praepositione et ab in-
nomine est. Interjectio quam Lalini inter partes ora- terjectione. 593 Ah aliis vero duabus casum.haben-
lionis enumeram, apud Graecosin adverbio est. tibus pronoinine scilicet et participioseparatDonalus,
Sciendum est autem quod quatuor partibus acci- cum dicit proprie aut communiter nomen aliquid si-
dunl casus, nomini, pronomini, participio et praepo- gnificare; nullum aulera pronomen, neque participium
siiioni. f propriuni invenitur. Constat autem aut corpus, aut
*
«
Tres sunl qUseper casus declinantur, riomen, pro- res, aul proprie, aut communiier, aut casus; sed non
nomen, parlicipiumque; una per leropus, el per per- omne nomen necesse esl, nt simnl ista quinque con-
6onas, ul verbum; una per tempus et casum, utt tineat, sed semper trii continet; ut homo habet ca-
participium; quatuor nec per tempora, nec per casusi sum, corporale est etappellativum; item habet casum
declinanlur, ut adverbium, conjunctio, praeposiiio,, pietns, incorporale cst et appellativum. Necesse est
interjeclio. Sed ne forle nos turbel, quod Virgiliusi auteni omne nomen habere casum; ideo dixit Dona-
mane adverbium cum genere posuerit dicendo : tus pariem orationis cum casu : non enim cnm casi-
Cura mane illuxisset novum ; qunl utique genus ha- bus dixit, scieus quod quaedam essent nomiua quae
bet casuni, niilluro autem genus absque casu est. non flecterentur per omnes casus; et quod nullum
Sciendum est quod nomen el adverbium quamdaroi nomen esset quod usquequaque omnibus careret
inler se babent cognalioneni, allerum pro jltero po- casibus. Inveiiiiiiitur enim nomina monoptofa, ut
situm significare aliud, sed tenere vim suam. Narii i sponte, tabo, natu; diplota, ut Jupiter ; triptota, ut
quemadmodnm nomina, cum proadverbiis po-ita ftie-. lenipltnn; telraptota, ut ditionis, ditioni, ditionem,
rinl, casus accipiunt; ul torvum repente clamat,, ditione; cujus nominativuni et vocativum non profe-
horiendunique resonat.dulce sapil; dicitur enint lioc: runi, nisi adjecta consyllaba, ut conditio. Pentaptota
lorvum hujus torvi, etc, et non tamen perdunt casuss ideo inveniri non possunl, quod ubi nominativus
ciim pro adverbiis ponuntur: ita econtrario adverbiai deest, nccesse est ut vocativus non inveniatur. Exa-
cum pro nominibus posita fuerint sequente genere,, ploton, ut doctus-magister.
quaitivis siguificatiouem nominum subeant, lamenI Nominum qualitas in duas dividitur partes : aut
non perdunt legem adverbiorum , ut declinentur. j
p propria, aut appellativa sunt nomina. Illud aulem
Quaerunt nonnulli cur ita partes orationis Donatus5 sciendum est, quod quando appellativa nomina in
ordinaveril. Sed nos dicimus quod nomen idcirco) personas cadunt proprietaiis, appellaliva essc jam
anteposucrit, quia anle nornen nihil potesl esse; tolle3 desinunt; ut si quis felix vocetur, quia quaniuin ad
euim vocabulum nominis, queraadmodum voces cae- illuiii pertinel, unus est, ideo proprium invenilur.
leras partes orationis, non habes. Pronomen ideo) Propria appellativa esse non possunt; econtra sunt
secundum oblinet locum, quod de nomine pendens,, propria, exceptis montiuin flnminunique notniiiibus,
vice hujus fungitur. Verbum ideo tertio loco ponitur,, quaeipsa inicrdum facimus appellaiiva, ulsialiquos
quia simul ( ut superius diximus) cum nomine prin- Mercurios vocemus. Sed cum nos communia singulis
cipalis pars orationis reperitnr; qnod tamen secun- personisopponimus sic estordinata proprietas. Nam
dum locum tenere potuissel, nisi pronoraen impen- si essent nomina specialiier propria, cum audiremus,
deret ex iiomine. Adverbium ideo quarto loco consti- Alexander boc fecit, non interrogaremus ulterius,
luilur, quia sine verbo plenum signifkaluui sui nonl quis Alexander hoc fecit? Sed quia scimus Alexan-
explicat. Parlicipium ideo quinto loco ponitur, quod1 dros niullos dici, sic dubitamus quis Alexander hoc
obnixum sit tam verbo quain noiuini. Conjunciio ideo> fecit.
sexlo loeo ponilur, quia nisi praecedani supradictaej Sciamus autem hoc non reete dici, quod ad uuura
partes orationis, quod conjungal, non habet. Praepo- - hominem pertinet, aut appellationem, aut vocabulura,
sitio ideo septimo loco ponilur, quia nisi prsecedatt sed noinen, ut Alexander; non ileruni (quod rerum
nouien, pronoraen, verbum, adverbium, parlici- est) aut iiomen, aul apperialionem, sed vocabuluui;
\m COMMENTARitJM DE ORATIONE. 1221
Bedmodo pro appellationibus et pro vocabulis con- A inactila, tabula, ferula, quia lioruiii non inveniiur
fusa nomina apponi scimus. prima positio. Sciendum est quod dimiiiutivorum
Propriorum nominum qiiatuor snnl species. Prae- forma lectione polius qtiaro artc colligitur.
nomen, quod idcirco dietum est, quia praecedit no- Sunt ad integrum Graeca nomina, et per omnes
men, ni Publius Cornelius. Nomen, quod ex familia casus Grsece perveniunt declinatione, ut Eutcrpe,
venit, ut Anicius. Cognomen, quod proprie nostrum Melpomene. Sunt quaedam quoedum in Latinitatem
est, titSylla, Catilina. Agnomen, qnoaut ex virtute, cadunt, Grsecitatis totum amittunt; nam cum dicit
autexvilio aliquo niimur: ex virtute, ut Arricanus, Graecus'oSutnreuf,Laline dicitur 594 Ulysses. Sunt
qni vicit Africam; ex vitio, ut Naso, quod grandem quaedam quoe in Latinum versa eloquiuin ex parie
nasum habuit; unde dicilurOvidius Naso ; Sura, quod aliquam lormam Graecitatis amittunt; quae eiiam
a sura grandi dicitur, ut Publius Lentulus Sura. Me- notha dici voluerunt; dicit euim Graecus Agamem-
minerimus aulem non neoesse esse ista quatuor pro- non, Latinus Agamemno. Scimus quia omnia nomi-
priorum generum nomina simul inveniri. Aliquando na apud Graecosin on syllaba terminata, cum in La-
enim ttnum ex his invenimus,ut Romulus; aliquando tinum transferuntur n perdere, et w in o correptum
tltto, ut Anicius Marcus; aliqaando tria, ut Lucius mutare. Item omnia nomina apud Graecos per e
Cethegus^Catiliua; aliquando quatuor, ut Publius exeuntia, cum in Latinum ventunt, ipsa ein «solent
Cornelius"Scipio Africanus. commuiare, in noiiiinativo scilicet singulari, ut He-
Sititaque ordo inlerrogandi, ut cum dicimus, Afri- lene, Helena; sed quia de femininis nominibus dixi-
canus, quae parsest orationis? non statim respondea- m us, ea nomina non patiuntur illud ; quae aulem ali-
mus, agnomen est; sed, n«men est. Deinde, quale g ter lecta sunt, aut quaecunque ila tr.msformantur, ut
sit nomen? respondeamus proprium est. Posiremo asperum resonare non possint, ut Agane, non facit
quaepars proprii? respondeinus agnomen. Quemad- per dtiritiam Agana.
modum dicemus de 27 nominibus appellativis; ut si Sunt qtiae plurimis nominibus rem unam demon-
interrogerous : homo, quse pars est oraiionis? dici- sirant, quse Grseci synonyma vocant; ut si terram
mus nomen. Deinde, quaeparsesinominis? dicimus, veliraus mullis significarenominibus, el dicamus hu-
appellativum. Deinde, quae pars est appellationis ? mus, tellus, solum, terra ; sunt quae econlrario per
dicimus, specialis. unum nomen plura significant, quae Grseci vocant
Scimus autem nomina, prserinminaaut lernis con- homonyma, ut si dicaraus aciem, incertum est enim
stare litteris, ut Sex. Roscius; vel binis, utGn. Pom- cujus rei dixerimus; nani dicitur et oculorum acies,
peius; velsingulis, ut C. Caius Verres. hoc est intentio; el ferri, hoc est acumen ; et exer-
Et in quaestionem venit quare C. Caius ponimus, citus, hncestordo. Sunt quoea palribus et raatribus
cum dicimus Gaiuset non Caius? Quia antiqui G non avisque descendunt, cum lamen signilicationeGroeca.
habuerunl, sed ponenies C in quibnsdam nominibus Haecnomina patronymiea vocantur, quorum patro-
per sonos sensum discernebant. Scimus nos, quod! nymicorum masculina tres habent regulas, quibus
qu.xdam sonare aliler debereni, ut pula cemma cumi terminantur; exeunt enim aut per des, aut per iut,
per c scriptum esset, dicebant gemma per g, quod1 aut per on, ul Atrides, Atrius, Atrion; sed in on ler-
deberentsic sonare per g. minata apud Latinos usum non habent.
Verum solent haecipsa praenomina fieri cognomi- Feminina q oque tres formas habent; exeunt enim
na, tit si qiiis vocetur Lucius, vel Gaius; sed quandoi aul per eis, aut per ias, aut per ne, ut Atreis, Atrias,
ad unumquemque pertinent, proprie vocantur cogno-. C Atrine, nt apud Virgilium, Nerine Galafea. Sane
niiiia; quando prseposiia sunt cognominibus, hoc estt considerandum est quia patronymica Grseca cujus-
nniiiinihus propriis, vocantur praenoiiiina,ut Lucius3 cunque generis Graecamelius regula proferuntur.
Sylla. Verum hoc praediciae raiioni nullum debett Sunt alia Thetica, quae etiam possessiva dicunlur,
pr:r'ferre jndicium. Talis est et illa cavillatio recol- quse de palronymicorum regula descendunt, et ad
lecta, quare cum propria nomina pluralem numeruml eorum similitudinem in ius terminanlur, sed in hoc
iiun admittant, legimus Curios, raagnosque Camilloss discernuntur, ut Evandrius Pallas, patronymicum
Scipiadas. Sed sciendum est non abeo quod esi Cu- est; quando dicimus Evandrius gladius,possessivum,
rius unus, hi Curii, vel ab eo quod est bicCamillus,, hoc est, et hoc non est illud.
venire hi Camilli; sed a multitudine Curiorum vel1 Sunt alia medise significaiionis quse aliis adjecla
Cainillorum, Curios Camillosque dicimus. Non enimi nominibus alii epitheta esse voluerunt, ut magnus,
iiiins fuerat tantum Curius vel Camillus, sed si quiss fortis : quibus nisi adjungamus, aut vir, aut exerci-
ires servos habeat qui vocentur Alexandri, necessee tus, plena esse non possunt. Sunt alia qualitatis, ut
est ul vocet illos Alexandros"; qui casus plures ve- doctus, raagnus, felix, pulcher; sunt alia quanlitatis,
niunt, uon a singulari numero, qui est hic Alexan- ut longus, brevis, latus; sunt alia gentis, ut Graecus,
der, sed a pluraii, qui sunt Alexandri. lialus, Gallus ; sunt alia patrise, ul Alexandrinus,
Appellalivorum nominum sunt species 27 : suntit Romanus; sunt alianumeri, ul unus, duo; sunt alia
enim corporalia, ut lignum, et marmor; sunt incor-•- ordinis, ut primus, secundus. Sed constal quemad-
poralia, ut honor, medicina; s-unt priuiae positionis,;, modum dicimus de multis alium, de duobus alterum:
boc est unde derivativa et diminutiva veniunt, uttt jv ila dicimus de multis primum, de duobus priorem.
schola, scholasticus, scholasticulus. " Sunt alia ad
aliquid dicta, ut soror, frater; non enim
Sciamus autem tres gradus diminutionis esse se- s- dicitur soror cui nullus est frater; nec frater cui soror
ctindum Donatum, per quos cum diminuunftir no- niilla cst. Alia ad aliquid dicta qualiier se habentia,
mina, saepecrescit numerus syllabarum, ut scholasti- ul dies, lumen, nox, tenebrse, nigrum, album; iion
culus, scholasticellus, scholasticellulus. Apud aoti-i- enim dicerenlur lenebrse nisi ad collationem luminis.
quos vero aliter dicebantur, agnus, agnulus, agnel- I,- Veruni inter illa nomina quse dicuntur ad aliquid
lus, agnicellus. agnicnlus, agnicellutus. Quam rem n dicta, et ista quae dicuntur ad aliquid qualiter se
Donatus videns (ne in infinitum diminutio fcede pro- habentia, hoc interest, quod illa sie usurpantur, nt
cederet), voluit diminutionis dicere tres lantum gra- i- non siut inter se usquequaque contraria; in islis
dus es^e. Saepe autem idcirco dixit augeri uumerum n vero, quid tam contrarium est quarn tenebris lumei»,
syllabaruro, quod inveniuntur qnsedam nomina qun- i- quain nocti dies, quam nigro album, quara sinislro
rum numerus in diminutione non modo non crescit,1, dextrum ; quorura noroiuum comparativus gradus iit
sed eliam minus habet syliabarum gradus ulterior,-, usu est, ut dexter dexterior, sinister sinislerior, ni-
ut homo, homuncio, homunculus, hoinulus. ger nigrior.
Sunt aulem diniinutiva specie, quie idcirco speciee Sunt alia generalia, ut ars, elreliqua; sunt alia
pufata sunt diminuliva, quia quasi diininutivorum n specialia, ut medicina, rhetorica, gramniatica ; sunt
nominum speciem gerunt, ut fabula, macula, tabula,i, alia verbalia, quaede verbis (iunt, ut diclor, procu-
ferula; ideo autero non sunt jure diuiinutiva, fabula,i, rator; et sciendum esl quod ex verbis talia noinina
1223 M. AURELII CASSIODORI 1224
hac lege descendunt, ut gerendi modi ultimi teropo- A Comparativus vero duas formulas tantum habet,
ris ullimam litleram in or vertamus, ut dicendi, di- aut enimin iorexit,utdoctior, melior,etgenus ficit
cendo, dicendum, dicturo dictu, et dicamus diclor, commune, excepto uno senior, non enim senior mu-
commutalo scilicet u in o, et adjecto r. Item procu- lier dicipotest; aulin ius, ut doctius, melius; etesl
randi, procurando, procurandum, procuratum, pro- comparativus gradus generis neulri, ul doctius man-
curatu, facit nomen procurator, et reliqua ad hanc cipium, melius templum. Est comparativus gradus
rationem pertinentia, qtiae invenla sunt. Prseterea adverbii; dicimus enimdoctius scripsit, dicimus me-
sunt nomina quaeincertum est utrum verbialia sint, lius fecit; sed doclius quando ad nomen lendit, est
ut qurc in quarslionemveniunt: quseritur enim ulrum generis neutri comparaiivus; quando tendit ad ver-
cantor dicatur an cantator, quae utraque firroamus btim, comparativus adverbii est.
dici supradicta ralione; nara ab eo quod est canto, Superlativus per tres formas exit, aut in us, ut
gercndi modus canlandi, do, dum, cantatiim, canta- doctissimus; vel in a, ut doclissima; vel in um, ut
tu, inde cantator. ltem ab eo quod est cano, gerendi doctissiraum. Illud sane prsetermittendum esse non
roodus canendi, do, dum, cantum, cantu, inde videtur, quod cum ab omni superlativo rimus, vel
cantor. timut lollimus, positivus qualis sit invenitur; utpul-
Item quseritur auctor utrum per se aut de verbo cherrimus; sublato enim a fine disyllabo, remanet
oriatur, sed sciendum est quod a se nascitur; non pulcher positivus: unde Dt ut ea nomina quaein quae-
enim habet originem verbi. Nam illud quod est au- stionem veniunt, tunc possimus agnoscere.
geo, non nos seducat, quod inde veniat; aliud est Quaeriturenim utrura acris dicatur, an acer ; con-
enim augere, aliud auctorem esse. Omne enim ver- „»" stat aulem hodie utrumque dici, de viro, ut in Yir-
bum nomini ex se descendenti respondere debet, ut, gilio :Humero Pelopsinsigniseburno acer. Acrisvero
scriptor venit ab eo quod est scribo; omnis enimi de femina dicitur, ut apud Horatium : Solvitur acris
scriptor scribit, nt procurator venit ab eo quod est: hiems.
procuro ; omnis enim procurator procurat. Dcinde Comparantur autem nomina appellativa, el ea ap-
quae est alia regula quse hoc nomen ex verbo oririi pellativa, quaeauta qttalitate veninnl, in ires partes
prohibet : quia nomina verbialia aut in sor exeunt,,> sunt divisa : in animum, ut prudens, honestus; in
ut praecursor; aut in tor, ut scriptor, leclor ; at quse corpus, ut niger, pulcher; exfrinsecus, ut forlunalus,
in sor exeunl feminina in trix non raillunl: qute vero> felix; aut a quantitate, id est a mensura, quaea cor-
in lor, necesse esl ut femininain irix niitiant, ut pro- pore tantum descendunt, ut longus, brevis. Sed non
curator, procuratrix. Hoc si a verbo venerit in lor omnia nomina quse aut qualitalem aut quantitatem
scilicet lerminatum, necesse habuit feniininum ini significant,comparantur; sed quaecomparatilur, qua-
trix mitlere, et facereauctrix; sed quia non dicatur lilalis aul quanlitaiis sunt. Invenilur enim nomen
auctrix, Virgilius testatur dicens : Auctor ego sumi qualilalis, et non comparatur, ut medioeris. Ali-
Videndi. quando aut unus invenitur gradus, aul duo, aul tres;
Alia participii similia, ut sapiens, potens, demens,( sed ubi comparativus non invenitur, adverbiuinseia-
clemens, si comparationem recipiant, nomina sunt; ; mus esse ponendum ad posilivum, ut vicem compa-
parlicipia vero, quando non recipiunt comparalio- ralivi irapleamus, ut in hoc nomine pius, quia non
nem, ut lugens non facit lugentior; at econira de- facit pior, sed magis pius.
roens, or, mus, facit. . Meminerimus ita nos respondere cum interroga-
Sunt alia verbis similia, ut comedo; quae, cumi G i mur, qualis eslille vir? quia de qualitate sumus in-
casum habuerint nomina sunt; cum tempus habue- terrogali, unum aliquid ex illis trtbus dicimus, aul
rint, verba csse certissimum est; et est comedo, ti- ductus, aut pulcher esl, aul mendicus; non dices a
nea, si nomen; si verbum, prima persona est verbii qualitale longus est, aut brevis. Quando enira inter-
activi, conjugationis lertlae. rogamur, quantus est?non possumus respondere nisi
Coraparationis definitio haecest, elocutio alterumi a mensura, aut longus, aut latus, aut brevis est. Nec
prseferens, quanqiiaiu aliter definiant alii. Alii qua-. nos terreat quod Yirgilius dixitquantilatis nomen ad
tuor dicunl gradus esse comparationis : positivum,, animam applicans : Magnanime^Enea; sedhic Grae-
qui est doclus; comparativum, qui est lain doctus ; cum voltiit imilari; non quia quantitas ab animo ve-
praelativum, qui est doctior; superlativum, qui estt nerit, sed qualilatem animi per quanlitatem laudare
doctissimus, dicentes non posse illum dici compara- voluerit.
livum,qui est doctior, quia non tam comparare quaml Nomina in comparationeanomala hoc signo proba-
praeferre videtur. Quod superius est sic definitum : bimus, cum primam syllabam quam in positivo ha-
Coroparatio est elocutio quae ex alterius collationee buerint, in comparalivo perdideriiu : ut bonus facit
allerum praefert. Videtur enim hic comparalivuss melior, oplimus; roalus pejor, pessimus; raagnus,
gradus, qui est taiu doclus, non tam prseferre aliquoss \ major, maximus. Et haectria tanlum in comparationc
quam siroiles facere. defectiva esse certum est.
Quseritur quare posilivus gradus dicitur, cum reli- Positivus gradus perfectus et absolutus ideodiclus
qui soli gradus positivi comparationis proprietatemn est, quia vis comparalionis proprie in coroparativo
oblineant? Respondendum est quod non agnoscere-1 - D et superlalivogradu ponilur, el non in positivo. Ssepe
mus illos gradus, nisi esset aller 595 gradus, quid invenilur comparativns ita positus, ul plus signilicet
comparationis situ careret? a superlalivo, ut si dicamus, Doctiorilleesl a quovis
Quaeritur etiam et de nominativo casu singulari,i, doctissimo.Saepeita comparativusiiivenitur.ut minus
quare dicitur casus ? siquidem ideirco cseieri casus is significet apositivo; ut si velimus dicere, Dulcius
dicuntur, quia faciunl nomen caderc, ut doctus, docti,i, esl mare Ponticum quam caetera; nullum enira marc
lo, lum, te, to. Sed liac ipsa ratione, quod non di- i- non modo dulcius est, sed ne dulce quidem. Inveni-
ceretur aliquid cadere, nisi esset unde caderel, necc tur ssepe ila comparativus, ut vim positivi suscipiat,
inflexum, nisi esset anle rectum : ergo quia hic ca- i- ut apud Virgiiium: Senior Charon, sed cruda Deo
dere nomen per cteleros casus ostendat, dictus est it viridisque senectus fuit; sed senior pro eo quod e-t
casus. senex ponitur; non enim alter fuerat Charon, cujus
Positivus gradus multas habet formas : aut enim u comparalione hic senior vocelur.
in us exit, ut doclus; aul in a, ut docta; aitt in um, i, Inveniuntur autem nomina sono diminutiva, intei-
ut doctum; aut in is correptam, ul fortis; aut in is lectu comparativa, ut grandiusculus,majusculus, mi-
productain, ut dis, ditior, ditissiinus; aut in e, ut it nusculus. Comparativo et superlativo quinque hacc
forle ; aut in ens, ul sapiens; atil in ans, ul elegans;i; comparationis adverbia non ponimus, ut tam, minus,
aut in ix, ut felix; aut in er, ut pulcher; aut in es, s, minirae, magis, maxinie, quae tamen soli positivo
ut dives, divilior, divitissimus, et reliqua si qua sunt
it adjiciunlur. Verum haec ipsa adverbia inventa sunl
qtue iiivepire poterimus. propfer ea nomina qufe aui coniparativiim, aui su-
1225 COMMENTARIUM DE ORATIONE. 1226
r.erlativum habere non possunl, ut puta mediocris, A i cet: omne, quia masculinura, et femininum, et neu-
quia mediocrior non facit, dicetur magis mediocris; trum significat; quia (ut supra diximus) non esse
item quia non facit mediocrissimus, dicetur maxime potuisset, nisi fuissent illa duo geneia, unde hoc di-
mediocris. Nam superfluum est his nominibusadjun- ceretur; nam et hoc et illud uno nomirie comprelien-
gere hsecquaesine his comparalivum etcum superlativum dit. Epicceuon, quia aut iiiasculinuni, aut femininum
sumunt, ut siquis dicat magis doctus, possit di- est utroque sexu.
cere doclior; aut maxime doctus, cttm sit superlati- Sunt praeterea nomina quae masculina sonant, in-
vus doctissimus. telliguntur aufem feminina, ut si dicamus Eunuchum
Gradus comparativus tribus casibus servit; norai- comcediam. Sunt ilem conlraria quae feminina so-
nalivo scilicet inlerposita particula quam, ut doctior nant, sapiunt vero masculina, ut Sylla, Catilina. Sunt
hic quam ille; ablalivo, doctiorillo; septimo, ut do- alia neulra sonantia, feminina quidem probantia, ut
ctior ab illo. Verum hic gradus tam singulari numero si dicamus Phronesium mulier, Glycerium meretrix.
quam plurali servire dignoscilur; sed hodie per septi- Sunt alia econtra sono feminina, intellectu neutra,
mum casum comparalivus melius esse proferendus ut poema, toreuma. Sunt alia quoe masculinum qui-
censelur. Sed ne supervacue quis dicat forte non ne- dem sonum,etintel!ectu neutra habent, ut vulgus,
cessariura eum esse septimum casum, quia significat pelagus. Inveniuntur etiam nomina quaeiri pluralitate
laniumdem quanlum et ablativus; islos multum a so ab eo genere dissentiunt, quod in singulari numero
distare cognoscat. Aliud est enim cum dicimus, illo tenuerunt.ut hoc balneum, haebalnese; hic tartarus,
praesentesuscipi; aliud, ab illo prsesente suscipi; per et haSclartara; hoc coelura, lti coeli.
septimumcasumsignificatseaccepissealiquid, nescio T. Sunt nomina incerti generis inter masculinum et
>
"
quo prsesente; per ablativum vero ab eo accepisse femininum, ut finis, dies. Legimus enim : Quem das
qui fuerat prsesens. finein, rex magne, laborum ? et alibi ut, hoec finis
Sciendum est autem hoc, quia si per comparati- Priami fatorum. De bac die dicit: venit summa dies;
vum aliquem praeponere volueriraus, Iiceat nobis el alibi, ut hunc diem laHumtrisiis exspecta. Item
euni suo generi et exlraneo posse praeponere et di- alia sunt incerli generis inter masculinum et neu-
cere, doctior oralor oraloribus, et doctior orator trum, ut vulgus, frenum, nam frenus et vulgus in-
grammalicis- Cum vero per superlalivum prseferre certi generis sunt; legimus enira: stabulo frenos vidi
voluerimus, qui certe servit genitivo tantum pluraii, sonanles; et: frena Peleironii Lapithae. Vulgusmas-
praeponereeum suo tantum generi deberaus, et dice- culini generis; hinc, spargere voces in vulgum am-
re : doctissimusorator oratorum, doctissimus gram- biguas, neuttum est, ignobile vulgus. Item inter fe-
raalicus grammaticorum. Verum illud non nos tnrbet, mininum et neulrum, ut buxus, prunus, malus; le-
quia legimus superlativum servire genitivo singulari, gimus enim, tympana vos, buxusque vocat. Et alibi
ut apud Virgilium, ditissimus agri, forlissimus gen- dicitur, lornatile buxum; caeteraque in lectione lala
lis; sed hsec 596 quamvis sono singularia sint, la- poterunt agnosci. Yeruin haec ubi de fructibus loqui-
men intelleclu pluralia sunt. Nam cum dicimus di- mur, neutra sunl; cura vero de arboribus, feminina.
tissimus agri, fortissimus gentis, inlelligendum est Nonnunquara ita inveniuntur arborum nomina, ut
quia res ista ex pluribus constet. Inveniiiir hic su- masculina sint, ut oleaster; nam legimus, sacer olea-
perlativus signilicansidcm ac posifivus, et nulli com- ster.
paralur; utsi dicamus Jupiler, Oplimus, Maximus, Sunt etiam genera nominum (ixa quse alterum ge-
non enim sunt alii Joves, quorum unus bonus, alter (C nus ex se facere non possunt, ut pater, mater; non
melior sit, unde hic posset dici Optimus et Maximus. enim dici possunt patra et matra. Sunt mobilia,' qua»
Genera nominiini sunt sex : masculinum, ut hic aut propria sunt, el duo lanlum genera faciunt, ut
Cato; feniininum, ut haec musa; neutruin, ut hoc Marcius, Marcia; aut appellativa, ut bonus, bona,
monile; comroune duorum generum, ut bic et hoec bonum. Sunt alia quaeexaliqua parle in aliud genus
sacerdos : trium generum, ut hic, et hsec, et hoc transferuntur, ut gallus, gallina; draco, dracaena ;
felix; epiccenon,quod Latine promiscuum dicitur, ut rex, regina ; et quia non dicimus gallus galla, draco
passer, aquila. Verum inter comraune et epiccenon draca, rex rega, ideo dicta sunl nec in lotum fixa
hoc interest, quia in communi pro sexu arliculum va- nee in totum mobilia. Ideo autem in toium fixa non
liamus; in epicceno vero idem nomen est, et unus sunt, quia faciunt gallus, galliua ; draco, dracaena ;
articulus. Ipsum vero epiccenonita definitur : genus rex, regina; ideo aulem nec in totum mobilia, quia
in quo facile non depreliendilur sexus, ut hic piscis; convertuntur in femininum, et primaesyllabte simili-
nam iicet sint nautae qui arte colligunt femininara ludinem tenent.
piscem, tameu quia non sexu discernitur, ideo non. Inveniuntur etiam nomina primae positionis qua?
mutatur arliculus. Yerura sic talis incidat elocutio, dum ex se diminutiva faciunt, mutant genus, ut rana
ut si quis duos habens passeres dicat, verbi causa, non facit ranuncula, sed ranunculus ; pislrinum non
meus masculus sil, et subjungal, femina aulem tua facit pisirillum, sed pistrilla facil.
sit, ue isquidem per geiicrasolcecismum incurrit. Si Interdum inveniuntur nomina dirainutiva quae plus
enini dixerit femina tua, cum superius dixerit, mas- significant a nominibus primte posilionis, ul acus
culiis meus, facit commune de epicceno, ut si dicat, acicula : acus enim dicitur a qua vestes sarciunlur**
hic ct heecpasser; sed sciamus ita oportere dici, D ' acicula, qua mulieres utunlur ad ornatum capitis..
masculus meus sit, femina lua hic passer. Sunl in a terminata nomina aut masculina, ut
Verura ex generibus duo genera principalia repe- Sylla ; aul feminina, ut musca ; aut neutra ut to-
rimus, masculinum et femininum, ab his enimduo- reuma, quod GraeCumest. Nullum enim Lalinum no-
bus generibbs cuncta descendunt : nam neutrum est, men neutrum in a terminatur in nominativo singulari,
quia nec masculinura nec femininum, ut si dicamus excepto uno Thoria, quod nomen est fluminis, quod-
hoc scamnum; ideo quia quemadmodum sunt mas- que apud Salluslium lectum est; aut communia, ut
culinasive feminina, aut non gignit, aut non creatur. rana, advena.
Sed ne quis objiciat dicendo : quare paries cum nec Nomina in e vocalem exeuntia, aut feminina sunl,
creet, generis mascuiiui sil? Sciendum est quia in sed tamen Graeca, ut Agane ; aut neutra sunt, sed
nominibus hujusmodi lectio, vel ipsa Latinitas impo- Lalina, ut monile : nain niasculiiia in istam regulara
nit articulum: vel quare cuin mancipium sit aut mas- non veniunt.
culini, aut femiuini generis, neiitri esse dicatur; sed Nomina in i vocalern exeuntia peregrina duo sunt
cum dicimus mancipium sive rnasculinura, sive femi- generis neutri, ut gummi, sinapi; anomala duo, ut
ninuro, nisi statim subjunxerirous puerum puellara- frugi, nihili.
ve, tale est ac si nec masculinum sit, nec feinininum, Nomina in o vocalem exeuntia in nominativo, aut
sed neulrum; commune cst, quia sub uno nomine masculina sunt, utCicero; aut feminina, ut iiuago.
mutaiisunt ariiculi, sive inarem feuiiiiatuve siguifi- Nominaiu« voealem exeuntia neutra tantura sunt.
PATROL.LXX. 39
 1927 M. AIJRELII CASSIODORI {^>H
!it cornu, gelu, tonitru, geiiti, veru. Ilacc nomina ini A intcgra, ul suburbanus; aut corrupla , ut municeps;
consonantes desincntia multiplices habent regulas : aut ex integro et corrupio, ut insulsus; autexcor-
dequibus Donatus idcirco tacuit, quia de eoruin no- rupto et iniegro, ut ntigigerulus.
niinnni ratione Probi plenior libellus existat. Quaerunt nonnulli quare cum dicat Donatqs com-
597 Numeri nomimim duo suiil, singularis ett ponunlur nomina, subjecitex duobus corruptis; ideo
pluralis, nsurpal etiam lertium dualis ntimerus, quii enim non potest esse compositum quid, nisi aut ex
venit in duobus lanlummodo nominibus, in dno ett duobus integris, aut ex integro el corrupto, aut ex
amho. Nam neque unum significo cum dico, duo) corrupto et integro. Sed sciendum est corruptum ila
venerunt, neque plures; non enim de duobus lo- definire nomen, quod soiutum potest integrum re-
quens possum dicere, omnes venerunt. verti; et revera non diceretur corruptnm, nisi ali-
Sunt etiam nomina quae iioniinalivuni singularem, quando fuisset ineolume, ut si dicaraus municeps,
et pluralem similes habent, ut nubes, dies, quae> est enim dicium muiiera capiens; sed postea sub
propter hoc dicla stint iiuiiiero communia. Suntt unius uominis contraciione corruplum est. Ergo nou
etiam nomina non habeniia numerum pluralem, ma- nos fallat, cum interrogamus, municeps cujus ligurae
sculina, ut pulvis; non etiim dicunttir pulveres, est? non tlicamus, simplicis; pulantes quod nihil sit
qtiamvis apud Horatiuin legimus : Noveunales dis-| municeps, quemadmodutn paries; non enim est hoc
sipare pulveres. Sunl item generis masculini tantum, verum, nam paries idcirco dicitur iigiiroesimplicis,
pluralia, ut Quirites; quamvis legerimus, liiinc Qui- quia solulum (ut superius diximus) in inlegrum redire
ritem, ul, quis ic redonavit Quirilem? Sunl iteni ge- iion potest. Ergo cum audieriiuus nonien essefigurae
neris feminini tanlum singularia, ul pax, lux, quam-. " simplicis, ulterius non interrogamus ex quibus
vis legerimus has paces, has luces. Sunt item, modis.
semper pluralia, ulcaleudae, nuudinae. Sunt semper Est verbum coinpositum ex aliquibus integris,
singularia generis iiculri, ut pus, virus, aurum,[ ipsam divisioneiii accipiens, non eumdem accentum
ferrum. El sciendum est quod pene omnia quoenien- eumdemque pedem, quemadmodum liahuerit nomen
surantur vel ponderanlur, non admittant numerum, illud unde descendunt ista; ul pula si quis quaerat,
pluralem, quamvis multa sibi jam vindicaverit con- Lucifer cujus figurse? et dicat hoc uomen esse figurae
suetudo, velut dicimus, vina, mella, hordea. compositaeex integro ct corrupio, ut sit quasi huic
Sunt ilem semper pluralia generis neutri, ut, b.ic. luci; et nesciat quod cum dicimus Lucifer, cisyllaVa
arma, hsec iiicenia, non facit annum vel mceiiium; correpta sit, cum auteni dicimushuic luci, modo esse
Saiurnalia non facit hoc Saturnale : sed si fuerit productam.
teniplum, sic declinatur per iilrunique nunierum ,; His ita se babentibtis, illud maxime nosse deoe-
l oc salnrnale templum, liaec saturnalia templa; si mus, quod in divisione figurse compositoe, nullum
vero luerit hoc nomeu, ut, quasi diem Cesluinsigni- alium casum nisi nominaiivum singularem quaerere
ficet, tanlum nuineii pluralis erit. Sane sciamusi debeamus. Metninisseetiam debemus, quod compo-
quoil his noiiiinibus t|Ui: non admittunt ntiiiiertiiii,. t-ila nomiuaullerius non possinl componi, ul impius:
singularem, apponimus masculinis uni, feininiiiis quamvis Donatus doceat ex pluribus posse componi
unae, neulris una; dicimus enim uni cancelli, unaei nomina, ut inexptignabilis, imperterritus. In dupli-
nuptiae, ttna mcenia, ut apud Tereiitiuin, ex unis( cibus noniinibus aiiiniadvertendtim est, ut si fuerint
uupliis geniinas mihi lacias; et apud Salluslium : hii duo nominaiivi, ulramque partem declinenius, ut
postquam in una moenia convenere. Scianius vero, IG homo bonus; si nominativuni sequilur quicunque
quod superflue loquimur, quando dicinius: homo, casus, priorem declinemus parlem , ut Dominus ser-
unus advenit; siquidem jam prsedictus homo unum vorum; si priorem casum quenicunque fuerit sequens
signilical. nomiuativus, sequenlem declinabimus partem, ut
Inveniuntur etiam nomina positione singularia, jurisperilus : quse lamen observanda suiil in quanto-
intellectu pluralia, ut populus, concio; nam cum vis nomine et numero, ut Jupiler, Optimus, Maxi-
diciinus populus currit, sicsonat quasi omniscurrat, mus, Capifolinus.
nec tamen pluralem significat numerum. Nonnullis Sciendum est propria nomina non posse componi;
videtur in his iioniiiiihus pluralis numerus esse su- appellativa vero ea componi posse, quae atil lecia
perfluus, cum liorum singularis pluralem numerum sunt composita; aul dumcomponunlur, placidpm ad
in se contineat, utdicimus, bic populus singuiariter, aures vocis sonum emiltunt.
el bi populi pluraliier; sed quamvis populus plura-
lem numeruiii significet, lamen unius gentisest; po- De casibut.
puli vero gentium sunt diversarum. Sunt econlrario
positione pluralia, intellectu singularia, pl Papioe, Casus sunl sex, ex quibus nominativus quare dica-
Puteoli: quaevero nomina non ideo plnrali iiuniero turcasus, superius dicium est. Antiqui 598n°mina-
proferuniur, quia multoe Papioe aut multae Puteoli; tivum et vocativum similes habent; inde est quod
sed quia horum singularis numerus nunquani lectus eliani in Virgilio invenimus, Fluvius regnator aqua-
exsiiterit. rum: Duc, ait, et Rutulos equites Messapusinarmis.
Figurae nominum quot sunl? duae, simplex elcom- «r»Unde etiam Donatus hos rectos casus appellari
posita. Simplex nomen est, cum divisum iiomeii commemoral, et reliquos obliquos. Ablativusnon est
nihii dat Latinitatis, ut medicina; a cum dederit, apud Graecos, et ideo ab aliis Latinus, ab aliis voca-
non erit simile significalioniunde dcscendil. Sic di- tus est sexlus. Assumunt quidam casum, quem sep-
vidamus magisler, niagis, in adverbium compara- timum vocant, qui quantum differat ab ablaiivo, et
tionis, ter, in adverbium numeri; cum dicimus ma- quantum necessario sit inventus, praemissa ratione
gister, figursecomposiiaenon est; etquamvisdivisum demonstravimus.
iuerit in duo adverbia, lamen dicitur liguraesimplicis, Sunt etiam formaecasuales sex; ex qujbus inlelli-
quia niliil dedit simiie principalitati, sed quid dissi- gimus per quot varietates nomina iiiilectanttir, vel
rnile ad magislrum; magisadverbium tamen nonesi, quot c.isus similes unumquodque iiomen obtineat.
quamvisdividatur. Semper enini litteracum in iuedio inveniuntur enim nomina quse per oiiinescasus quasi
fueril sermone, transit in principium sequentis syl- umim traliant declinalipnis colorem, ut si dicamus,
Iabae; unde apud Groecos anptov vocalur,
up-jrtxov hoc
est inclioalivuin eiementuui. nequam. Hic nequam, hujuS nequain ,'huic nequam,
hunc nequaro, o nequam, ab hocnequam. Sunt quae
Composita est, quia cum divisum est noinen, dat duas tenent varietates, ut est cqrnu, najii norajna-
aliquid Laiinum, vel simile sui, ut indocltis : duo tivus, et accusalivus, el vocativus correpium it har
cnim sunt inlegra consenlientia significationi ejus bent; genitivus, daiivus et ablativtis producti sunt.
nominis, unde separata sunt. Veium haecligura com- Sunt quae varielates habent fres, ut templum; riqr
posita (it quatuor modis: quia aut duo invenimus minativus eniro, accusativus et vocativus unuqi
1229 COMMENTARIUM DE ORATIONE. 1230
faciunt colorem, ut hoc teraplum, hoc templum, A . rint declinationis, necesse est ut nominativum his
o templum. quinque modis terminent.
Sunt quae[quatuor habent varie.lales, ut species; Terlia declinatio est quae genitivuro singularem
nam nominativus et vocalivus unum faciunt colorem, per is syllabam profert, est enim generis mascu-
ut haecspecies, et o spec.ies; genitivus et dativus Jini, feminini, neulri, ut Cicero Ciceronis, Juno Ju-
unum faciunt colorem , ul hujus speciei, huic spe- nonis, marmor marmoris; est etiam comraunis, ut
ciei; accusativus unum, hanc speciera; ablativus sacerdos sacerdilis, est etiam trium generum, ut
uhum, ab hac specie. Inveniuntur quse quinque va- demens hujus dementis. Isla hsec terlia declinatio
rielates habent, ut hic doctus : nam solus nomina- nomjnativuni singularera lerminatmodisquadraginta
tivus unum facil colorem ; genilivus unum, ut hujus uno*:in a, in e, in o, in c, in l, in al, in el corre-
docti; daiivus et ablativus unum, ut buic docto et ptum, ininil correptum, il o( productum, in ul Gorre-
ab hoc docto; accusativus unum, ut hunc doctum; ptum, an, in en correptum, in en productum, in
vocalivus unum, ut o docte. Sunt quoesex varietates oii producttim, in ar utrumque, in er correptum, in
habent, ut est unus; per singulos enim casus variat. er productum,ininesor et in ur ulrumque, in as et in es
Suntpraeterea nomina quae aptota dictmtur, non productum, in os correptum, in is utrumque, in os
ln us productum, in ut
quod uriumcasum habeant, sed quod non fleclantur. correptum, in axproductum, et in ex correptum, in ex produ-
Quae etiam monoptota dicunlur, propterea quodsi- correptum,
roiles casiis per tolam sui declinationem servant, cluni, in ix el in ox correptum, in ox productum, in
nullum enim numerum privatum habent; nara cum ux correplum, in ux productum, in ans et in ens pro-
dico frugi, incerlum est, vel quem casum, vel quem n ductum tanlum, in ons correptum , et in ons produ-
nurnerum proferara. Gtum, in uns produclum. In a neutrum, ul toreuroa
Sciendum est etiam illud, quod ab uno usque ad toreumatis, dulce dulcis, ordo ordinis, lac lactis,
tribunal tribunalis, fel fellis, pugil
Ires declinemus; nain a quatuor usque ad cenfum caput capitis, consul consulis, Titan Titanis, far
declinatio iipn sequitur, a ducentis autem usque ad pugilis, sol solis, cadaver cadaveris, ver veris, marmor
infinitum ohinia declinanfur, exceplo niille, quod in faris, 599 ebur
marmoris, eboris, furfuris, liberlas libertatis,
singulari numero non declinaiur: in plurali vero miiesmilitis, pes pedis, navis, lis litis, os ossis, os
numero, cum tamen scriptum sit per ununi /, sic oris, velus veleris, senectus senectutis, capax ca-
declinatur. Sunt nomina quibus dum in eloculione senex senis, lex legis, pix picis, nox noctis,
utimur, alia genitivum casum ducunt,ut ignarus pacis, vox vocis, crux crucis, lux lucis, infans infantis,
belli, sive bellorum; aliadalivum tantum, ut amicus sapiens sapientis, insons insontis, pons pontis
bono, quanquam Terentius in norainativo casu jun- aruns arunlis.
xerit dicens: Amicus meus summus popularis Gelha. est autero quod omnia nomina in ons et
Alia accusativum, sed per figuram, ut praescius fu- in Sciendum ens terminata per tis proferantgenitivum, exceptis
tura, recteenim dicitur, ut praescius futurorum; alia duobus nominibus, ut frons et lens : nam cum par-
ablativum, ut dignus munere, mactus virtute; alia tem capitis significare volumus, dicimus fromis;
sepiimurh casuni, ut secundus a primo, nam non cumvero folium, dicimus frondis; item si aniraal,
possumus dicere secundus primo, aui sccundus primi, lendis, si legumen, lentis. Verum ne quis putet
vel secundus primorum, aut tale aliquid.
hujus glandis dici, pulausquod ita in Virgilio lectum
G est; sciat quod per nominativum dixerit. Sed hic
De declinationibus. lector agnoscat quod non quaecunque nomina ab his
et uno modis fuerint terminata, necesse
Quinque genera declinationum stint. Prima est quadraginta lerliae declinationis esse; sed quse sunt tertiae
qusegenilivumsingularem pera? diphthonguin profert esl
lam in masculino genere quam in feminino, ut hic declinationis, necesseest ut ab his quadraginta et
modis ducant nominativum.
/Eneas, hujus Mnex; hsec musa, hujus musae: in uno
neulro vero genere aut non invenitur, aut ita inve- Quarta declinaiio est quae genitivum singularero
nitur, ut habeat communioiiem cum genere rnascu- per us profert, vel per M; sed per us in genere ma-
Iino vel feminino, ut advena. Haec prima declinatio sculino et feminino, ut hic versus, hsec porticus,
nominativum lerminat roodis tribus; exit enim aut hujus versus, hujus porticus; per u vero in genere
per a, aut per es, aut per as, ut musa, Anchises, neutro tantum, ut hoc cornu, hujus cornu, hoc veru,
^Eneas. Verum ne quis nobis nominaiivum per es, hujus veru, hoc gelu, hujus gelu, etc. Verum haec
genitivum per m, ita prsemittentibus, putet quia quarta declinaliq nominativum singularem terminat
qusecunquenominaa, es, as, fuerint terminata, ne- duobus modis, «setu: Et ut hic gradus, hujus gradus,
cesse est primse esse declinationis: sed quse sunt hoc gelti, hujus gelu. hic intelligendum est quod
primaedeclinaiionis sciendum est, quod nominativum non qusecunque nomina in us et u fuerint terminata,
singularem nOnnisi his Iitteris lerminent. necesse est quartae esse declinalionis; sed quaesunt
Secunda declinatio est quaegenitivum singulareui quartae declinationis, necesse est ut habeant noroina-
in us vel u terminatum.
per i profert; et est generis masculini et feminini, livura singularem
et neutri, ut Virgilius Yirgilii, fraxinus fraxini, D Quinta declinalio est quae genitivum singula-
prandium prandii. Sciendum plane est quod jn bac rem per e et i separatas syllabas profert, et est ge-
declinaiione omnia nomina genitivum singuiarem neris feminini tantum, excepto uno dies, qui est
per unum i proferunt, exceptis his quae in ius fuerint generis incerti; e autem quoeest ante s, tunc in geni-
terininata, jacil eoim Mercurius Mercurii; aut iwm, tivo producta est, cum nominativus singularis i et
ut conviviura convivii. Verum haec secunda decli- et fuerit, ut series seriei; et tunc cOrrepta est, cum
natio nominativum singularem termiuat modisquin- aliquam ante se habuerit consonantem, ut fides fidei,
que, exil epim aut per er, aut per ium, aut eus, aut res rei. Verum haec quiuta declinatio nominalivum
per ir, atit per us, ut piger pigri, negolitim negoiii, terminat uno modo; exitenim in es, ut species spe-
Tydeus Tydei, vir viri, doctus docti : ita tamen ut ciei. Verum non quicunque nominativus genere femi-
noniseparemus, ut dicamus Tydeus Tydei, ut signi- nino in es fuerit terminatus, necesse est ut quintae
licet potius quintam quam secundam deciinalionem; sit declinationis; sed nomen quod fuerit quintae de-
sed sub una istius syllabse diphthongo concludamus clinationis, necesse est ut nominativuro singularem
dicenles Tydeus Tydei, el hpc Grseca nomina sor- in es habeat terminatum.
tiunlur: in Latinis enim non invenitur liaecdiphthon- Omnia noiniiia (exceptis aptotis quse interdumcon-
gus. Etde hac declinatione ijlud indicabimus, quod sonantibus terroinantur, ut nequam) aut in a termi-
non qiiicunque nominativus singularis his quinque nanlur ablativo singulari, ut ab hac musa; aut e, ut
modis fuerit lerminaius, necesse est ul sitsecundse ab hoc fonte; aut i, ut ab hac puppi; aut o, nt ab
declinationis; sed quaecunquenomina secundse fue- hoc docto; aut u, ut ab hoc fluctu. Sed quaea lermi-
1251 M. AURELII CASStODORl 1252
naniur, genitivura pluralem in rum, dativum et abla- A nubile, accus. boc nubile, voc. o nubile, abl. ab
tivum in is terminant, ut ab hac musa, barum musa- hoc nubile; quod neutrorum noroinuin natura non
rum, his et ab his musis. Sed qusedam sunt nomina patittir. Aut cum nominativus singularis in ens syl-
quibus discernendi sexus gralia corripimus regulam, iiba fuerit terniinatus, sed in nomine; nam si par-
ut a filia, filiarum, filiabus. Quod si voluerimus ticipium fuerit, non ita erit, in e correpium mittii;
seqtii Donalura, dicturi sumus, Romauabus, casa- ut ab hoc parente; si vero nomen, ablativus in i
bus. Sed cauium esl ut in his hoc faciat, quae in le- exit, ol dicas ab hoc parenli; quamvis auliqui terliae
stamentis faciuntquaestiones,utsi quis habeatutrius- declinationis nomina in ablativo singulari per e cor-
que sexus liberos, scribat: Dimitto hoc (iliis meis, rcptum proferre vuluerunt, ui lnijus ralionis, abhac
el incerlum est utrum filios significaverit an fdias. ratione.
Scd in usu est ut dicamus equabus, mulabus, et Sed nonnulla nomina ab hac regula visa sunl aber-
fere hoc quatuor nominibus produxit jure loquela, rare; idcirco illorum non declinalur auctoritas;
equa , equarum, equabus; mula, mularuin, mulabus; veniunt enim contra, vis, Tiberis; non enim potest
filia, (iliarum, filiabus; dea, dearura, deabus; quae dici ab hac vire, vel ab hoc Tibere. Aut exit geni.
regula primaedeclinationis est. tivus supradictus pluralis in ium, ab ablalivo in e
lerminato veniens : qui et ipse ablalivus
Quse vero in e correpta fuerint terminata, genili- correpto
vum pluralem hac ratione faciunt, ut e perdanl, et venit aut a nominativo singulari in ons terminalo,
um accipiant, ut ab boc pariete, horuni parietum. ut pons, ponle, pontium; vel a genere feminino, ul
Ideo enim ita cavemus ne quis nobis ohjiciat, quare ab bacarle, ariium, clade, cladium.
dixit, quae in e producta terminala fuerint, in rum g Sciendum est autem quod non omnia nomina in ns
inillunl genilivum pluraletn; inveniunlur enim qux terminata, vel omnia nomina generis feminini abla
in e correpla terminata in ram millunt, ut ab hae livo casu singulari in e correpto tcrminaio, geniti-
muiiere, harutn mulierura ; ab hoc raunere, horum vum pluralem uccesse est ut habeanl per ium niit-
iniineruro; ab hoc funere, horuni funerum. Sed hac lere; sed <|uaain e correpta terminantur ablativo
illi ratione respondendum est, quod e excluso simul singulari, et genitivum pluralem per ium mitlunt,
sonal in eadem syllaba qusecunque consonans fuerit necesse esl veuianl a nominalivocasu singulari in ns
inventa; quod si non excluso e junxeris rum, et di- terminalo, vel a genere feininino. Haecautem no-
xeris, muliere , mulierum , inerito quaesliovidetur. mina quaeaccusativumcasuni singularera per m pro-
Tale est enim quod in his nominibusdubiiet, quale ferebant, ul hane navem, hanc puppem, hanc clavem,
est si quaerat, quare ab hoc pariele horum parielum, iios hodie dicimus banc navim , hanc puppim, hanc
in tutn non in um, nomine nominum, in num non in clavim; sane accusalivuni pluralem nominum horum
um, ut ab hoc codice codicum, in cum non in um \~>ereis,quaegenitivumpluralem per ium mittunt, no-
lniltal; sed tamen t, vel r, vel n, vel c, non sunt; ininativuinper es melius proferimus, ut dicamus has
simul cum utn appositae, sed sunt naturales, et pcr claveis per eis accusativum, per es nominativura plu-
omnes casus fere decurrentes. ralem haeclaves. Et reve.ra, ne in confusioneveniat
Verum hoeconinia idcirco quseslionemnon pensiusi dubia elocutio , ut si quis dicat, puppes regunt, in-
commoveant, quoniam non dixit artigraphus, illai ccrtum eniiii est uirum puppes alios regant, an pup-
in genitivo plurali in lum exeunt, illa in num, illa per: pes alii regant: quae regula est terliae declinationis.
rum, illa per cum; sed quia verbo non cautum est,, Quoevero in o fuerint terminati in ablativo casu
ideo nasci videlur boec qusestio. Sane sciendum estt C ( singulari, ut ab boc egregio, genilivumpluralem per
quod conlra hanc regulam unum noraen venif, abi rum proferunt, ut horum egregiorum, dativum et
hoc vase, vasorum, vasis; causa cuphoniae ad se- ablativum per is, his et ab his egregiis. Duo contra-
cundam declinationem tres casus excepti sunt, casus> ria contra hanc legein invenla esse monstrantur, ut
geuiiivi pluralis, qui in rum abit, exire debuit int ab hac domo, harum domorum, bis et ab his donii-
um, ut horum vasum ; dalivi et ablalivi pluralcs, quii bus; item ab hoc jugero, horum jugerum, his et ab
inisexeunt, in bus exire debuerunt, ut his et ab> bis jttgeribus.
hisvasibus; sed quia dictu asperum cst,auditus > Sed sciendum est aniiquos declinasse oninia haqc
expellit. Quoe regula est lertioe declinationis; nonl nomina, quaestionesublata, ut dicerent quartam de-
quia omnia nomina lerlioe declinationis per istarol clinationem esse ab hac domu, barum domuum, his
regulam declinentur, sed quoe per istam regulaml et ab his domibus; ab hoc jugere, horum jugerum,
declinanlur, tertiae sunt declinationis. bis et ab liis jugeribus, ratione leriiae declinationis :
Quaevero in e producla terminanlur, genitivura l ul esset nominalivus hic juger, et careat secunda
pluralem per rinn, dativum et ablativum per buss decliiiatione juger jugeris, ut tuber luberis; sed in
proferunt, ut ab hac rc, harum rerum, his rebus;; co, domus, nomine, ideo corruptus est ablativus
quoeregula femininorum nominumservit decliualionii lantum, quod minus salva quartse declinationis ra-
quintae, excepto uno dies , quod noiuen feminiiiige- lione decurreret; et dum corruptus est ablativus siu-
neris esse sic probatur, quod nullum nomen sit ma- gularis, necessario simul el genitivus; et in eo quod
sculini generis, quod ablalivo singulari in e producla a est hoc j'ugerura, hujns jugeri, et ab hoc jugero, cor-
lerminetur; masculiui vero generis ita esse monstra-- .-p.•
" rupitis est genilivus pluralis, qtii cum faeere debuis-
tur, quod facit adverbium hodie, quasi enim esl hocc set jugerorum, fecit jugerum. Item dativus et abia-
die. Quaereguia est quintae declinalionis. livus piuralis, qui cuui facere debuissenl his el ab
Quae vero in i fuerinl lerminata, gcnitivuinplura- his jugeris, fecerunl his et ab his jugeribus. Verum
lem permanente i in ablativo casu, sed adjuncto um, in his nominibus non artis aliqua ratione, sed eu-
in iutn faciunt, dativum vero et ablativum in bus;'! pliouise dignifaie hos casus excipimus, quae regula
genilivus vero qui per ium exit, tot habet formas; est secundaj declinationis.
naro venil ab ablativo siugulari in i terminafo, quili Quaevero in « fuerint terminala ablalivo casu sin-
ipse per i toties exil, cum nomiiiativus singulariss gulari, ut ab hoc genu, cornu, genilivura pluralem
per is fuerit terniinatus, genitivus singularis paremii semper per uum proferunt, ut horum cornuum; da-
iiumerum syllabarum per is miserit, ui hic ignis,i, livum vero el ablalivum per bus, his et ab his cor-
hujus ignis, ab hoc igni; quamvis Lucanus dixeril il nibus. Yerum in daiivo et ablativo plurali in penttlti-
igne viam scandens : exceptis tribus nominibus, ulif nia syllaba u litteram nomina ilia servant, ne singula
hic inens"is, juvenis, canis. Aut cum iiominativus s ctttii prolala fuerint, aliud significare videantur: ut
singularis, in is terniinalus,60O 'uerit generis com- i- si volentes signilicare arlus, his et ab his artubus,
munis, ul iiic el luec agilis; aut cuni iioininalivus .s ne confusionera faciamusinter artus et artes; simi-
singularis in e correpta fuerit term.inatus in generee iiter dicendura est arces, arcibus; arcus, arcubus.
neulro, et ablativum pcr i mittat; ideo ne faciat te-;- Scienduin est quod non cadunt in lias quas supra
traptoton nomen, ul est hoc mibiie, nominativushoce diximus regulas nomina apiota, ideo quod in ablativo
1235 COMMENTARIUM DE ORATIONE. 1234
casu singulari aut per consonantes exeunt, quod A facere laclis apposita t liltera in nominativo singulari;
certe ablativi natura non recipit, ut ab hoc nequam; lacle solum remansit, quod quasi ex arte diceretur,
aut si per vocales exeunt, non mittunt genitivum quod terminelur quasi nomina neutri generis, nt
pluralcm in ium, ut frngi non facit frugium, nihili non monile, sedile et caeferahujusmodi nomina; et au-
facit nihilinm, qiiemadmodumpnppi puppium facit. ctoritate Plauli, qui dixit : sicut lacte lactis simile
lnveniuntur nomina lamen singularia quaein genitivo est: sed quamvis non arte, sed ex auctoritate firme-
plurali regula non poiiuntur, ul hic pulvis, liorum tur, tamen sciendum est quod hodie usu ita loqui de-
pulverum; invcniuntur tamen pluralia quoeablativum beamus, quomodo locutus est Virgilius :
non babent singularem, quoealiier exeunl in genitivo Lacmihinonsestatenovum,non frigore defit.
ut
plurali, Vulcanalia, utrum horum Yulcanaliorum,
an hortim Yulcanalium tlicamus, incerlum est. Sed De pronomine.
hoc sciendum est, quod ctinitalia oceurrunt nomina,
ad alia nos bis similia conferre debemus, quorum eslPronomen est pars orationis; atque ideo dicium
declinatione docti sumus, ctiam isla simili rafione pronomen quia cum pro nomine posilum fuerit,
idem quod et nomen significare videtur. Ideo
declinemus : ut pnla, si nesciamus utrum liorum pene autem dicttim est penc, quia si dicatur lantumdem;
Vulcanalioruman Vuleanalium faciat, ponamus econ-
trario sedile nomen, qtiod babet iu ablalivo casu pronomeu pars viderelur esse superflua. Sed constat
quia nomen majorem sibi significationisvindicet par-
singulari sedili, el ad banc collalionem incipiamus tem. Vim enim suam tunc pronomen obtinet, quando
dediiiare, ut baec sediiia, Iiorum sedilium, ltoecYul- prsecesserit nomen; ut si dicamus, Cicero defendit
canalia, liorutn Viilcanalium; quamvis contra hanc1iB Roscium; ipse etiam Syllam. llic enim, ipse, sic est
artempossitdiciYuIcanaliorum, quoinodoanciliorum, positum, tanquam si de novo repetissemus Cicero :
dicenle Horatio : Anciliorumnominis et togac obli- sed
tus est. pro illo nomine propler fastidium iteralionis no-
rainis prononten videtur inventum.
Sciendum esl qtiotl neutra nomina in norninativo' Verum ne quis hoc in qusestionemducat, quare
plurali in a ferminata genilivum pluralem per ium, dicalur pronomen, et pro nomine sciat dictum esse
non per orum profcrunt, ut agilia, ogilium, fortia, sermonem; si vero pronomen non esset, nomen sub
foriium. lllud prscterca nosse debemus, quod ca no- una conclusionecollectum sed non est prono-
mina qu.xi in numero singulari genere dissenliunt, men, et nomen, quomodoesset; curatorem non dicimus
geuitivi pluralis et ablaiivi singularis legem non| procuralorem. Separal aulem eam partem Donalus a
suscipiunt, quamvis illud habeant, ut boc caepe, lioe; cseteris parlibus orationis , cum dicit pronomen par-
caepae;sed bsecnomina tali arte, quali iila superius leni esse orationis quae fungilur vice nominis; nulla
declinabimus, ul hse csepae,harum caeparum : lamen\ enim de illis tribus partibus oralionis hoc suslentat
noinina numeri pluralis sunt. Quae vero singularis1 officium.
numeri genere disseniiunt a plurali, ac si essent tan-[ Yerum hscc ipsa particula personara suscipit cer-
tum numeri pluralis, non veniunt ad supradictas' tam in tribus, nec amplius pronominibus, ut ego, tu,
regulas quas a Groecis sumpsimus, ut poema, tbema, 1 ille. Accidunt pronomini sex, qualitas, genus, nume-
schema, ideo quod ablativum Graeci non habent, 1
unde possint regulas ista noiiiina suscipere, quia rus, figura, persona, casus. Sed quaiitas bifarie di-
viditur in ea pronomina quae vocantur finita, quae
inveninius haec ipsa apud anliquos feminino genere|! idcirco finita dicuntur,
declinata. p"< ea quia suscipiunt personas; et in
quae sunt infinita, qnse ideo inlinila dicta sunt,
Analogia est rerum similium collatio, quse nos do- quod significasioniscertaenon habeanl finem; et sunt
cet, cum nobis in aliis velut similium nominum ob- septem, quis, qualis, lalis, quantus, tanlus, quolus,
jicitur declinatio, quid quaeramuset probemus, Iiujus> totus.
comparationis an tirma sit quasslio. lgitur in analo- In hac re Plinius Secundus grammaticos reprehen-
gia ista requirunlur iria : accidentia nominum, exitus> dit, qtiare accidens commune dicunt, cum aliud sit
syllabarum, et penultimoe consonantes; ut si quis> accidens, et id cui accidit; hinc dicunt pronomina
nobis objiciat lupus, et lepus, dicens : Quare facitt finita esse, quae suntetam personse. Nam cum quae-
lupus lupi, et lepus 601 leporis, currenduin est adl ramus finitum pronomen, invenimus, ego; et cum
analogiam, et scrulanduni est si omnes proodiclae ) primam personam, invenimus iteruro, ego : itaque
parles inler se conveniant; nam si una pars harumi fiat, ut unura sit accidens, atqtie illud, cui accidit.
titiibaveril, jure vincilur confendentis objectio. Cur- Sed scire debeinus quod hujusmodi definitores non
ramus ergo per singulas partes ita : Lepus appellati- tam in ratione quam in ordine eiravere verborum;
vum nomen csi, et illud appellativum; lupus noni dicentes personas pronominibus accidere, cum dicere
comparalur, nec lepus; lupus nunieri singulatis, ett debuissent finila pronoiniua esse, et easdem perso-
lepus similiter numeri singularis est; lupus figuroe ! nas, quia infinita non recipiunt personas; nunquam
simplicis est, et lepns figurae simplicis; lupus casus> enim inveniuntur absque personis. Consfat tamen
nominalivi, et lepus ej'usdem; lupus per pus exit, ett iinita pronomina non esse nisi duo, egoet tu; veriun,
iepus per pus; sed qtiia in solo genere titubal analo- ille, tunc finiliim est, cum rem praesentem ostendi-
gia, detlinatur illud per duo genera, et illud perr D ] mus; si auiem de absente sil relalio , minus quam
uuum. lllud prseterea nosse debemus, quod Graeca i (inilum erit, ul hic. Minus quam finita pronomina
nomina a sua melius declinatione proferuniur, utt dicta sunt, quia minus quaro finita significant, ut sunt
haec Dido, huj'us Didos, buic Dido, hanc Didon, o) sex, is, idem, se, ipse, isle, hic. Etenim, ipse, non
Dido, ab hac Dido. potest dici, nisi sicut de eo qui jam notus est, aut de
Nominativus in Lalinis aut in a terminatur, utt eo de quo j'ani nominalio cst lacla sermonum. Nani
musa; ant in e, ut sedile; aut in i, nt frugi; aut ini cum audio, ipse venit, plus est quam finitum aper-
o, utCicero; aut in u, ut cornu; aut in /, tn mel; autt minus lissime; licet jam eum non videam, de qoo dicatur;
in um, ut scamnum; atit in en, ut carinen; aut in r, autem a (inito, quam ultro potest admiucre iu
ut puer; aut in s, ut doctus; aut in x, ut pix; autt quaestionem,ut si quis dicai, ipse venit, sed ad hos
in t, ut caput; aut in c, ut halec : cujus declinatio in! qui ignorant, de quo audiunt.
dubilationem cecidit; incettum estenim utrum halec3 Sunt etiam quinque possessiva, meus, tuus, suus,
an halect dicalur, ideo quod nullum nomen in c ler- noster, vester; quaeidcirco dicia sunt, quia per haec
niinetur, nisi lac; quod et ipsiiin in majorem venitt nos aliquid ostendimus possidere; nemo enim dicit,
dtibitationem. Lac enim dici non potesl ideo, ne in, meus, nisi sit quod possideat.
genitivo faciatlacis, lactis enim non est; huic siqtii- CAPUT n.
dem in nominativonominis litteram non inveniraus t,
lact autem dici non polest, quia ntillum nomen re-[ De verbo.
periri potuit duabus mutis terminatum, unde possett Verbum dictum est, quia verberato aere faciat so-
«35 M. AURELII CASSIODORI 1256
num; et ex illa causa ista pars sibi hoc nomen spe- A I A se veniunl haec verba quse in et exeunt, ut pu-
cialiter suropsit, quod hac frequenler utimur in ora- det; uam pudeo nemo dicit. Alia aliunde veniunt, ut
tione-. Nan) freqUenter in serraone composito duo lalet, nam lateo facit; ergo quasi aliunde suscipit
verba invenimus, unum nomen, vel unum pariici- declinalionem. Scire autem debemus quod nullum
pium; ul puta, Virgilius habet recitare; ecce, habet; panicipium ab eo in us exit.
et recilare duo verba suht : illse sunt singularesi Quinque rebus inlelligitur conjugatio, si temporis
partes. praesenlissit, si numeri singularis, si indicativi modi,
Verbum est pars orationis cum lempore et persona. si in activo habuerit anle s litteram in secunda per-
Scire debemus quod verbum illud est maxime, quiai sona unam ex tribus, ut puta a, e, i; si in passivo
babet personara simul et tempus; si enim aliter fue- anle ris, syllabas easdem habuerit. Prima et secunda
rit, non est verbum; nam si tempus solum habuerit, conjugaiio habent regulas simplices : de tertia scire
parlicipium est; si personara solam, pronomen est; debemus, quod si i correplam habuerit, futurum tem-
si uirumque simul fuerit, verbum est. pus in am tantum niittel, ut lego, legam; si produ-
Verbum aul agentis aut patientis habel significa- ctam, in amet in bo, utnutrio, nulriam, nutribo facit.
tionem, ut scribo, scribor; scribo, agentis; scribor, Scire autem debemus quia lunc estcorrepta, quando
palientis. Neutrale vero, el deponens, aut agentis,• i secundse personse activi lemporis prsesentis transit
aut patientis, ut curro, vapulo, loquor, luetor. Com- in e in passivo, ul lego legjs , legor legeris; quando
mune, agentis et patienlis, ut osculor te, et oscu- permanet t et in aclivo et in passivo ante syllabam ,
lor a te. producta est, ut audio audis, audior audiris. Odi, sum,
Qualitas verborum in modis et in formis esl. 602 ] 1j%possum, neutra defectiva sunt.
Donalus quidem praepostere posuit, ut prius de mo- Scire aulern debes quod ipsa recta verba sunt,
dis diceret, et sic de formis, de quibus hie prius tra- quae in declinatione servant species suas, ut pula,
ctare debemus; nam forraae proprie sensum tenent; lego, legebam, Iegi, etc, et sic in passivis. Gau-
vel genus. Scire aulera debemus quia formae indei deo vero, fio, soleo, quia mulant praeleritum, non
dictse sunt, quod nos in unamquamque rem infor- sunt vera verba, sed neutra passiva dicenda sunt;
ment: quia per eas ostendimus quid geramus. Qtiid1 quae ideo Donatus ita appellavit, quod insequalia di-
enim significat verbum, per formas agnoscimus. cantur. Cedo, vel ave non declinantur, sed quemad-
Formse verborum sunt quse tenenl sensum; modii modum lecfa sunt, dicimus. Incertaevero significatio-
autem sunt qui ad declinationem pertinent. Unde scioi nis verba sunt, quoepro arbitrio nostro dicimus , ut
quid sit declinalio, nisi prius didicero quid sit sensus ?1 eondio, condis, condior, etc. Adulor participia etiam
Ideo dixit Donalus, quas formas alii verborum gene- recipit omnia; facit enim adulans, adulalurus, adu-
ribus, vel significationibus permiscent. Nam format landus. In verbis quidam dualem numerum dicunt,
proprie sensum tenet, vel genus; ut pula, meditativai id est communem, ut leger, sed falso; nemo enitn
declinatio, quasi meditaniis sensus est, id est, legeres dicit ego ieger, nos legere.
cupio. Nunc de singulis formis tracfabimus. Praeterili lemporis differentise sunt tres : imper-
Inchoativaeformaesunt quinque regulaequse osten- fecta, quam statim dimittimus; perfecta, quam du-
dunt forrnam inchoativam : si a neutrali verbo origi- dum dimisimus; plusquam perfecta.quam jam dudum
nem sumant; si in sco syllabam exeunt; si tertiae sintt dimisimus, legebam, legi, legeram. Donatus dicit
non posse inveniri ante o in indicalivo modo primam
conjugalioniscorreptae; si careant tempore prselerito, 'C
perfeeto et plusquam perfecto (nam quod perfectum! personatn, praeter tres litteras vocales aut e, aut i,
est itichoativura esse non potest); si careant partici- aut u;unde etiam est o quarta, sed Grace, ut boo, boas,
boat, est illud : Reboant silvaeque, et magnus
pio futuro, ut fervesco, fervesciturus nemo dicit.
Frequentativa verba tunc sunt primae conjugatio- Olympus.utKo non praeponitur, verum est, sed k prse-
kalendae.
nis, quoties verba in to exeunt, ut lectito lectitas, cur- ponitur,
Sunt verba defectiva, alia per modos, ut cedo , id
sito cursitas; quoties vero in so terminantur, in ter-
tiam transeiint, ut facesso, lacesso. Consuesco, con- est dic , non facit cedebam , quanquam leclum sit in
suevi videtur non esse inchoativum, quia praeteritum, ut plurali numero, cedile, id est, dicite; alia per formas,
perfectum habet; quidquid enim inchoatur, praeteri- factito facesso, quod perfectum non habet, nam facio,
tum non habet. facit; alia per conjugationes, ut adsum, ades;
Sunl etiam frequenlativa a nomine venienlia. Hic non potest colligi conjugatio, quia nec habet a ante
Donalus erravit, nam patrizat, idem est ac patri si-\ ultimam litteram, nec e productam , sed coneplam,
milis est. Perfecta forma est, ut sorbeo, sugo, fit[ nec i correptam, nec productam; alia per genera, ut
inde quasi diminutio, sorbillo, sugillo. Sunt sine ori- gaudeo, gavisus sum; alia per numeros, ut faxo :
laxiraus enim nemo dixit; alia per figuras, ut iiri-
gine perfeclse formae, ut vacillo, pilisso, non enim("
facit pito, vaco. lnchoativis sunt similia , ut com- pleo; alia per tempora, ut ferveo, fervebo; nemo
et fervilurus; ne nos turbet, quod eadetn re-
pesco; sed quia compescui facit, non esl inchoati- dicit,
vum, quta tiescit perfectionem inchoatio. petit.
Inchoaliva sunt in sco a perfecta forma, ut hor- CAPUTIII.
reo perfecta est; nam horreo perfectum, horresco>D J
: De adverbio.
inchoalivum est. Sunt quae originera non babent, ut
consuesco, quiesco; et hic Donatus erravit, quia haec 3 Adverbium est quod verbo accidit, ut puta, docte
inchoativa verba dixil; nam praeteritum habent con- fecisti : docte, adverbium; fecisli, verbum. A nomine
suevi, quievi; ergo nec inchoativa suni. et verbo veniunt'adverbia, ul pedetentim; nomen
Notandum est quia modi ipsi significationes suas? cst pes, tento, verbum. Verum unam parlem feoerunt
habent; indicativus, ut lego, ex bocdictus, quia perr orationis a participio veniens adverbium, ut indul-
ipsum indico quid dicara vel faciam, et hoc de caete- gens, indulgenter. Hic erravil Donatus, nam indul-
ris, ut legitur; permissivus modus excludi debet,, gens non est participium, quia comparatur, facit
quare? Quid enim prodesl modum dicere, cum ha- enim indulgens, 603 indulgentior. Aliquain o produ-
beamus futurum tempus , ut legam? Infinitivus, utt ctam exeunt, ut falso; nam adverbium esse potest;
legere, non accipit pronomina (inita; nehio enimi ut falso ad me relatum est; et falso loculus est. Item
dicit, legere a me, a te, ab illo : ideo Donatus sicz dativus et ablalivus casus, huic et ab hoc ialso. Fa-
docuit. Impersonalis vero accipit, ul legitur a me, ai cile et difflcilenomina raelius dicimus quam adverbia,
te, ab illo, a nobis, a vobis, ab illis. Qtiidam hunce licet pro adverbiis sint posita. Caeterum si essent
modura pro genere ac significatione accipiunl; nami adverbia, faciliter et difficiliter facerent; nam quae-
sic impersonalis habet, quia omne verburo recipitt cunque nomina dativo singulari in i exeunt, adver-
genus verbi; quqmodo nnim dico, ego lego, tu legis,, bia in ter mittunt, ut huic sapienti, sapienter; sicet
ille legit; sieut, legttur a rae, a te, ab illo. huic facili, faciliter.
1237 COMMENTARIUM DE ORATIONE. 1238
Regula adverbiorum talis est, ut nomen quod ine .Amines; lego, legimus. Figura duplex, ut, felix, infe;
dativo casii singulari in o fuerit terminalum, in lix : simililer verbo, ut scribo, describo; ergo ista
miliat, ut htiic docto, docte; si in i, in ter mittit ad- participia recipiunt numerum singularem, ut hicsim- le-
verbium, lit huic sapienti, sapienier. Sed hanc infir- gens; pluralem , ut hi legentes : figuram, quia
mavit regulam auctoritas ; nam dixit Virgilius, san- plicia sunt, ut legens; composita, ut negligens. Sane
guinei lugubre rubent, pro lugtibriter; et Terentius, parlicipia ab activo et neutro veniunt duo praesentis
parceacdnriterurgebat, pro dure. In dativo maneni, temporis scilicet et futuri, ut amans, amalurus; slans,
utfalso, yel sedulo : sed faciunt adverbia false, se- stalurus. Verum est : nam si sic declinatur neutrum;
dule. Qusedatn contra laciunt, ut a duro, duriter; quomodo aciivum, rite ista tempora habet, quae acti-
sed in liis potius ars ilicenda est. Intus et foris, quo- vum verbum.
ties ad locum.significant, non habenl praeposiliones; Inchoativa verba participia praesenlis tantum tem-
liulli enirii adverbio separalim addiiur proepositio; poris habenl, ut horresco, horrescens, hbrresciturus
nemo dicit ad inlus, ad foris. nemo dicit, et reliqua. Defecliva verba unUni inter-
Comparahtur etiani adverbia, ut docte, doctius, dum habent lempus, praeteritum scilicet, ut soleo,
doctissiirie; secl non omnia adverbia per omnes gra- solitus. Memini, nullum tempus habet, quanquam
dus exeunt, ideo his ad augendam significationem defectivum sit. A non defectivo verbq participia de-
jungimus magis, maxime, quaeaugentis sunt: ad mi- fectiva sunt, ut studeo, sludebam, sludui, etreliqua;
nuendam vei-o signiticationem minus, minime, quaei sludens quippe non deflcit, studiturus quippe nemo
minuentis sUnl; quemadmodum enim comparanlur, dicit. Ut breviler colligamus, habere quatuor res par-
iia diiTiinuunlur.Auf a positivo veniunt, ut primum, _. " ticipium dixit, aliquando prsesentis temporis tantum,
primule, longe, longule. Aut a comparalivo, ut lon-i ut horrescens; interdum nullius, utameminl; inter-
gius, lohgiuscule, melius, meliuseule. A superlativo dum unius, ut solitus; interdum non defectivo
gradti non inveniuntur talia adverbia, ideo dixit, rara"f verbo participia defectiva sunt, ut a lavor, lolus :
vel nulla surit. ab impersonalibus verbis non inveniuntur participia,
Sunt iteiri iiiulisedictiones dubiae; nam adverbiumi nemo enim dicit pcenitens. Tunicaius non est parti-
in omnibus partibus invenitur societale conjunetumi cipium, quia non facit tunicor verbum, sed potius
cura iiomiiie, ut falso; huic el ab hoe falso, nomeni nomen est. Pransus, ccenatus similia sunt, quemad-
est; at si dicamus falso loeutus est, adverbium est. modurh lunicatus, quse non solum dicimus nomina,
Item curn pronomine, ut si dicas, cui vito, prono- sed etiam participia; nam licet prandeo, prandeor
men est; si dicas, qui convenit, adverbium est. Cumi non faciat, tamen pransus nomen facit; tunica aulem
verbo, utpone, quod accentu discernimus; nam cumi nullum verbum facit, sed dicamus participia sine
producimus ultimani, aclverbium est; quando corri- verbi origine. Sunt velut participia, quselicel a verbo
pimus, verbuiri. Cum partieipio , ut profeeto; nami veniant, tamen quia tempus non habent, nomina
adverbiuffi est affirmanlis, profecto, ut, profecto au- sunt; ut pula furibundus, moribundus, nam facit
dil; quatito magis suspicor esse parlieipium profeclo,, morior, furio. Sed est alia ratio qua inleiiigis ista
a verbo proficiscor ? Cum conjunclione jnngilur, tit,, non esse participia : quia parlicipia praesentis lem-
al atidi; natri conjunclio ila est, ut, at illud conligit;; poris s lilleram in dus vet tunt, et faciunl fuliirum
id, nisi fallor, adverbium est, ut at al veni, boc di- passivi, ut legens , legendus; et iterum si tollas dus
cturri est, id est, statim veni. Cum praepositionejun- de novissimo, et ponas s praesentis temporis, 604
gitur, ut ante, velpropter: ut, anteomnes homines,, (]J panicipiiim facis, ut legendus, lolle inde dtts, etfa-
prsepositio est : anie fecit, adverbium; propter tes cis legens; pone moriens, moribundus non facit, sed
hoc facid; prsepositio est; ille propter erat, id estt rooriendus; nam nemo dicit esse ab eo , quod- est
juxta, adverbium est. Cum interjeciione jungitur, utt morior. Passus et usus, participia sunt et nomina :
hcu! nam si dicas, heul quid cbntiiigit? interjectioi nomen est, usus ihei pallii; participium est, usus
est dolentis. Heu ! etiam mensas consumimus, heui malefacere.
adverbium est. Parlicipium defectivum est, quod non potest ire
Verumest quod dicit Donatus, nominibus civilaiumi per omnia tempora, ul cceptus, ecepiendus nemo di-
non addimus pracpositiones, ut puta, Roma venio, etf cit. Sunt participia , quse accepla compositione fiunt
reliqua. Sed hoc conlundit auctoritas; nam Sallustius> nomiha. ut acceplus, incensus, incensior, acceplior,
dixil, cum Rrutus a Roma abierai. Sed hanc regulamt dum comparantur, nomina sunl. De participiis ad-
lenere debemus, ut, qnoties nominativus in wssyllabai verbia non (iunt, quod impugnavit Donatus, ve-
fuerit lerminalus, ttmc secundum genilivuni melius; rum est; auctoritatem non de se dedit, cum dixit.id
dicamus, ut puta Adrumems, Adrumeti sum; quoties> a se fuisse lectum. Caeleriiiunemo dicit videnter, le-
aliter, secutidum dativum dicimus, UtCarthago, Car- genter.
lliagini sum. Sed etiam hoc confundit auctoritas;
Sallustius, Narbone consilia Gallorum, pro Narboni;I CAPUT V.
el Yirgiliiis : Tyria Carlhagine, quae nunc exspectat, De conjunclione.
) ro Cartbagini. De proepositioadverbiis non applica-[
tur. Cseterumsolcecismus est, si dicatinis de mane ;'• Conjunctio dicta est, quia conjungit elocutiones.
inane adverbium est, de autem prsepositio. Nec nobis>0 fjae sunt conjunctivae, ut ego et tu eamus. Disjun-
praejudicantilla adverbia dehinc, desubilo, si uno pro- ctivae sunt, quaequasi disjungunt res, vel personas,
feruntur accentu. ego aut tu; nam quando dico ego aut tu, sensum
quidem disjungo, verba vero conjuncta sunt; qui
CAPUT IV. eniiri dicil, non dicil, faciam ego, et tu, sed unus e
De parlicipio. duobus. Explelivae sunt, tit si dicas : si boc non vis,
saltem illud (ac, quasi explevit rem. Prsepositivacon-
Participiurii dictum est, quasi parti-capiura, quiai junctio est, utest, at pater Aneas; nemo dicit, pater
duaruni partium sibi vindicat leges; habet enim par- at Aneas. Subjunctivsesunl, ut est, primusque Ma-
les a nomine, et a veibo, ut hic amans; duo recipit; chaon; non, que primus Machaon.Communis est, ut,
a nomine , genus et casus; nam quando dico , hic: igitur, quia ubivis ponitur; igitur hoc facio, facio
amans, vel hsec amans, genus est; casus vero facit,, igitur hoc.
hic amans, huj'usamantis, et reliqua : el a verbo duoi Sunt conjunctiones qufe adverbia possunt esse :
lerapora. et.significaliones recipil; nam lempcris est; ut est, ante firmissimum virum accipio, adverbium
proesentisamans, aliud enim amans, aliud amaturus, est; iiem conjunctio est ut, An le malus abstulit
aliud airiatus. Significationem activam habet, ut do- error? Nam et si omnes parles possunt esse adverbia,
cens et docturus; passivam, ut doctus docendus; abi rite conjunclioni hoc cadit. Conjuncliones pro signili-
utroque numerum et flgurain accipit. cationibus suis poni debent : causaies in causa, ra-
Numeri nomini vel verbo acciduut, ut horao, ho- tionales in ralione; nam anlo causa pracedit, et sic
1239 M. AURELII CASSIODORI 124»
ratio sequilur; ut puta, occido illum, qui habet tuni- .\ super, quotiescnnque designat aliquera, ablativum
cam,causa esl; itaque veneno illum occidi,non ferro, regit, ut puta : Multa super Priamo rogilans. In et
ne agnosci possit, ralio est: causalis, si illum occi- sub variant; qiiemadmodum in accusativum regit :
dero, habebo lunicam; rationalis, itaque veneno illitm ut si dicamus, in adullerum, hoc est contra adulte-
occidi, ne agnosci possit. Sed hanc ralionem mutat rum. Varia auiem exempla istarum prsepositionum,
auctoritas ; nam et Virgilius conjunclionem pro alia vel integra, vel composila sunt, quse subjecit Do-
posuit dicens: subjeetisque urere ilammis , pro ve. natus. •"
Prsepositionesverba corrumpunt, ut conficio, nara
CAPUT VI. anle fuit con et facio; aut ipsse corrumpuntur, ut
De prmpositione. suffero, nam ante fuil sub et fero; aut corrumpunt,
et cqrrumpuntur, ut sufficio; natn ante fuil sub et
Praepositioest dicta, eo quod in loquendo pracpo- facio; vel suseipio et suspicio, nam ante fuit sub et
nitur, ut puta, ante lemplum , non templum ante. capio, et sub el aspicio.
Praepositio autem aut mutat aliquid in contrarium, ut Anliqui prsepositionesgenitivo, accusativoet abla-
felix, infelix ; aut implet, ut fractus, infractus; aut tivo jungebant, ut crurum lenus, el longo post tem-
minuit, ut validus, invalidus, et caetera quacDonatus pore. Scire autem nos deberaus quia prsepositiocum
posuit. Diximus, quod praeposilio semper prseponi- proeposifanon fuerit, vel cura mutaverit casum, vel
lur; tamen invenitur posiposita, ut mecum. non habuerit, desinit esse praeposilio,et fit adver-
Prseposilionesaut casibus applicanlur, el non con- bium : ut longo post tempore, mulavit casum, post
juiigiinlur, ut, apud amiciim causatum est; apud j, tempus enim dici debuit; deinde casum non habet,
praeposilio non conjungitur, quia nemo dicit con- ut anlc fecit. Separataepraeposiiioncsseparatis prae-
juncte apud araicum : aul loquclis serviunt, et con- positionibus non cohaerent, ut si quis dicat ante juxta
junguntur, ut di, dis, re, se; nara facil diduco, dis- eum, in hoc jam, ante, adverbium non est. Dicunt
trabo, recubo secubo. Ergo atit prseposiliones etiam proepositioniaccidere figuram, ut abs, absque;
loquelares sunt, et semper j'unguntur; aut sepa- et ordinem, et subjeclivaesunt, ut puppetenus, me-
rantur et conjunguntur, ut prae me, secum. ln et cum. Sed propler duas res non debemus frangere
con hanc habent regulam cum praecesserint, utsi eas rcgulam : dicimus potius haec anoroala esse, id est
vel { vel«litteroe scquantur, superiorem naturaliter extra regularo.
brevem faciant longam, ipsisque dent accenium, ut
inlula, consilium. Usque, praepositionon videtur,quia CAPUT VII.
ctim altera pracposiiioneprseferlur, pracpositionique De interjeclione.
jungitur, utsi dicamtis: usque ad forum vado, usque
sola, prsepositio non est. Prxjudicet circumcirca, ibi Iiiterjeclio dicta est, quod interposita sliis pariibus
jam una est sibi praeposita.Tenus quoque praepositio orationis varios animi affectus exprimal : naro aut
per soni dulcedinem subjungilur, ut puppe tenus, exsultanlis est, ut eia; aut optanlis, ut, o mihi prce-
debuit eniin dicere prae, tenus puppe. leritos referat si Juppiterannos! aut increpantis est,
Caeteraevero super, subter, ablativo junguntur, et ut, o qui res hominumque deumque; aut dolentis,
ad locum significant, velut super catherJra sedit; ut heu! aut timentis, ut ah! ah! Hoc apud Graecos
quando hoc dicimus solcecophanes,id esl species so- fit, ut interjectiones subjungant in adverbia : apud
loecismiest. Super et subter accusativum regunt; sed Latinos aulem non fit; nemo dicit: Papac feci.

M. AURELII CASSIODORI

i DE ORTHOGRAPHIA,

PRjEFATIO.

605Curointcrnos (aliagererenturetdeComplexio- (C operis nostri conclusionem facere debeamus; nt

nibus apostolorum nonnulla nasceretur intentio [ed., melius in animo recondantur, quseseplenaria con-
menlio], monachi mei subito clamare caiperunt: Quid clusione distincta sunt.
prodesl cognoscere nos, vel quaeantiqui fecerunt, 1. Post Commenla Psalterii, ubi (prsestante Do-
vel ea quse sagacitas vestra addenda curavit nosse mino) conversionis mese tempore priraum studium
diligenter, si queroadmoduro ea scribere debeamus laboris impendi.
omnimodis ignoramus; nec in voce noslra possumtis 2. Deinde post instilutiones quemadmodum di-
reddere quse in Scriptura comprehendere non vale- vinae et humanse debeant inielligi lectiones, duobns
mus? Quibus respondi : Haec quae dicerent, desi- libris (ut opinor) sufficienter impletis, ubi plus uti-
gnata esse, quemadmodum et intelligi debeant et litatis invenies quam decoris.
proferri. Sed labor nobis anliquorum omnino ser- 3. Post Expositionem Epistoloe quse scribitur ad
vandus est, ne nos auctores earum rerum mentia- Romanos, unde Pelagianae haereseos pravifales
mur, qui [ed., quarumj sequaces esse cognoscimur. amovi, quod eliam in reliquo commentario facere
Et ideo duodecim auctorum opuscula deducimus in sequentes admonui.
mediura, quae ab illis breviler et copiose dicta sunt; 4. Post codicem in quo artes Donati cum com-
ut et nos ea compendiosius dicamus, et a priscis;D mentis suis, et librum de Etymologiis, et alium li-
auctoribus sine varietalis sludio dicta recoiantur; brum Sacerdolis de Scberaatibus (Domino prae-
quatenus et vobis plenissime satisfaccre videaraur, slante) collegi; ut instructi simplices fralres (ubi
et auctoritale firma sit relatio, quam duodecim au- necesse fuerit) similia dicla sine confusione perci-
ctorum textus insinuat. Jam tempus est ut totius piant.
UH DE ORTHOGRAPHIA.PR;EFATIO. «12
5. Post librum quoque titulorum, quem de divina A rum, cuncta lectio dccora nimis et correcta redda-
Scriptura collectum, Memorialem volui nuncupari, tur. Si quis autem auctores orlhographos in textu
ut breviter cuncta pereurrant, qui legere prolixa fa- suo legere fortasse voluerit, transcriptos inveniet,
siidiunt. quos ego, quantos potui reperire, monasterio meo,
6. Post Complexiones in Epistolis apostolorum, et prsestante Doraino, dereliqui; ut latius dicta probare
Aclibus eorum, et Apocalypsi, quasi brevissima ex- possetis in aucloribus suis, quos non propler fasti-
planatione decursas. dium vestrum deftorandos esse putavimus. Uludetiam
7. Ad amantissimos orlhographos discutiendos vos magnopcre credidi commonendos, ut dislinctio-
anno setatis meae nonagesimo tertio (Domino adju- nes sensuum sollicita mente perqnirere ac ponere
vante) perveni. Ex quibus si in unum valuero de- debeatis, sine quibus neque legere quidquam compe-
florata colligere, quantura ad eos pertinet, quos brc- tenter, neque intelligere praevalemus.
viandos esse suscepi, confusionem emendator atque Scire autem debemus Donatum artigraphura r,de
scriptor, si bene intellexerit (arbitror), ulterius non posituris ita tractasse, ut non ibi ordinein, sed vir-
babebif. tutes earum potius exprimere videatur. Nam si dis-
Minulus labor syllabis litterisqite tractandis [mt., tinclionum seriem per gradus cognitos sequeretur,
tractandus], roodo factus ex nominum derivatione, B J primo plenam, deinde mediam nequaquam pohcre
modo ex casibus sermonum, modo ex motti atque potuisset, deinde magis inciperet, ubi praedictsepo-
situ, modo ex euphoniae consonanlia, modo ex Grse- siturse ad finem tendere comprobantur. Sequitur
carum lilterarum similitudine : probans quid scri- subdistinctio, deinde media, quoe plenam semper
bere debeas, et quid vitare contendas : modo ut I praecedunt pctius quam sequuntur. Sed (sicut visum
quoque Iittera simplex in quibusdaro sermonibus re- constat esse doctissirais) liunc debemus ordinem cu-
cte quidem scribi dicat, sed n litterse sonum plerum- stodire; ut primo de subdisiinctionc dicamus, quac
que illi succedere posse testetur. Itaque quod ante ibi semper apponilur, ubi in commate sermo suspen-
scribebatur per ti et o, per duo u u modo scribere no- sus adhuc reddendus essc cognoscitur; ut, Arma
bilis rectitudo scribendi per vias certissimas investi- virumque cano; ubi totius operis stimma conclusa
gata esse videtur; et ideo praesens opus non desit di- est. Arma enim, ancilia Virgilius, virumque dicturus
reclum, utvolnus, vulnus; i pro e, ut quod anliqui est. Sed quoniam, cano, respicit ad utrumque, hic,
magnai, nos magnse; c pro q: veteres quum, rooder- id est, arrao, subdistinctio recte ponenda esl. Mediam
ni cum scribi rectius aeslimarunl; el csetera quae veroafflgendam esseconslat in commale, curo nullus
subtili quidem, sed necessaria distinctione narrantur, sermo deest, sed gradatim tendit ad plenam, ut,
non velociter transcurri, sed sollicita mentis inten- ^* C Dividimusmuros, et mceniapandimusurbis :
tione tractavi; ut quse incipis bene discere, ad (inem Plena est autem, ubi finitur perfecta sententia :
perfectionis inoffensa debeas pronuntialione perdu- ut esl illud,
cere. Nam si vobis adsit capiendi desiderium, 606
Tantaemoliserat Romanamconderegentem.
quae prius per rooram quaesistis, protinus inoffensa
vclocilate transcurretis. Sufcdistinciionem vero vel mediam non credas
Gloriosum profeclo studium, et luiroanis ac divinis ipsum ordinem semper tenere, quem diximus, ut
litteris (nt videtur) accommodum, quod loqui de- subdistinctio prsecedat, et media consequatur : sed
locis congruis apponuntur;
beas, competenter seribere; et quae scripia sunt, pro ratione supradicta
sine aliqua erroris ambiguitate proferre. Vox enim ut distinctiones istse bene positae sensum nobis le-
articulaia a pecoribus nos sequestrat; scribendi vero ctionis evidenter aperianl. Narn si aliter dislinguas,
ratio ab imperitis dividit et confusis : ita perfectum sine dubitatione cuncta confundis.
liominem duo ista sibi vindicant ac defendunl. Nam Has vero distinclioncs, seu posiluras (Donalo te-
cum sibi talia, quse sunt duo lumina, consenliunt, , stanle) GraeciBiast; vocant. Periodus est autem per
ulraque recta, utraque decora sunt: cum vero a se longum plenae sententiae ducta pausatio; cujus par-
discrepare coeperint, vitium strabse fceditatis incur- p1 tes sunt cola et commata. Sed antequaro opus Or-
runt. thographiae inchoare videamur, praefationem Phocx
Erit itaque propositum noslrum, quse competen- arligraphi, exempli causa, judicavimus apponendam ;
ter modernae consuetudini ab antiquis tradita sunt, quae cuncto operi nostro, quasi a nobis prolata sit,
quasi in unam coronam redigere, et usui celeber- ita omnibus modis videtur accommoda.
rimo deputare; illa vero quae antiquilali magis con- Art mea mullorum et, quos smcula prisca tulerunt:
veniunt, expedit sine dubitalionerelinquere, nelabor Sed nova te brevitasasserit esse meam.
assumatur incongruus, qui prsesenli sseculo videtur Omnia cum veterumsint explorala libellis,
inutilis. Sit ergo in primo libro Institutionum no- Mulla toqui brevitersit novitatis opus.
strarum, lilulo decimo quinto, quemadmodum Iegi Terelegatjuvenis, quem garrula pagina terret
debeat ccelestis aucioritas : ubi idiomata legis di- Aut si quempaucis seria nossejuvat,
vinae communi usui repugnantia non permisimusi Te longinqua pelens comitemsibi ferre viator
dissipari. HiCautem, in libro scilicet Orthographise, Ne dubitet, parvo pondere mulla vehens.
liberius et gcneraliler appetatur, quemadmodum ex; Te si quis scripsisse volet, non ulla queretur
regulis artium mimauarun), salva auctoritate senio- Damna, nec ingrati triste laboris onut.
 ,2^ M. AURELII CASSIODGRI 1244
Ett quod quisque petat: nunquamcensura diserli A buntur. Hoc Lucio a quoque videtur. Nomralli putant
Hoc conletnnetoptis,si modo'livor abest. auribus deserviendum, atque ita scribendum, ut au-
Commemorati suntauclores Orthographise, ex qtii- dilur. Est enira fere certanien de recta scriptura, in
bus alii ipso, alii prseposterato ordine similia dicunt, boc, titrum quod audimus, an quod scribi oportet,
alii vero diversa describunt; sed omnia nobis abso-,_ scribendum sit; ego nou omnia anribus dederim.
lute nosse convenit. Nam et illi qui paria dicunt, Quotidie, sunt qui per co, cotidie scribant: quibns
comraunia dicta confirroanl; etisti qui varia ponunt,! peccare licet; desinerent si scirent quotidie inde
per verba multiplicia commonent quemadmodum n tractnm esse, a quot diebus, hoc est, omnibus die-
scribere debeamus, et loqui. Nunc ordo scripturae e bus. Qui, syllaba per q, u, i, scribitur : si dividitur,
qui ab antiquis positus cognoscitur, nihilominus est;t ut, si cui, ut huic, per c. Hoc item in cseteris notabi-
dicendus. mus, ut in divisione c littera sequalur (si taraen se-
cundum antiquamenunlialionem fuerit), quoniamge-
CAPUT PRIMUM. nitivus et ablativus non dividitur.
Cnmi Cornuti de Enuntiatione vet Orthographia ista a Causam, per unam s; nec quemquam inoveat an-
relala sunt. liqua scriptura ; nam et accusare per duo ss seri-
Animadverliquosdam,Emili amice, eruditos etiamn B " pserunt; sicut fuisse, ivisse, esse et caussasse per
m litteram, nec ubi oporteat dicentes, nec ubi opor- duo ss scriptum invenio. In qua enuntiatione qtio-
leal suppriraentes. Hoc ne fiat, hinc observari pote- ,. modo duarum consonantium sonus exaudiatur non
rii, si siinul subjiciam, si quid ad rectam scripturamn invenio.
pertinet, et ad divisionem syllabarum. Igitur si duo0 Vostra olira ita per o, hodie per e : ut, advorsa
verba conjungantur, quorum prius m consoiiantem n adversa, pervorsa perversa, votare vetare, vorlex
iiovissimam habeal, po.iterius a vocalibus veriex, convollere convellere, araploctere ample-
incipiat, m „
607 consonans perscribitur quidem ; cseterum inn ctere.
enunliando durum et barbarum sonat. At si posleriusg Malo, qui pulant ab eo quod est Grsece u.i.'/lov
verbum quaralibet consonantem habueril, vel voca- ,. comparativo modo descendisse, et per duo // scri-
lem positam loco consonantis, servatm litterae so- i. bttnt, peccant. Non enim a Graecotranslatum est, sed
nura ; par enira atque idem est vitiuro, ita cum vo- ,. ab amiquorum consuetudine, qui primo magis volo
cali sicut cum consonante m litteram exprimere. dixeruut, postea a pluribus elisionibus hoc verbum
Est qusedam littera in F litterse speciem figurain, , angusiaverunl; ut, mage volo, deinde mavolo, quod
qu.TC digamma nominatur, quse duos apices ex gam- ,_ _ frequentissimum apud illos est : novissimo boc sub-
ma littera habere videtur. Ad hujus siroilitudinem n C sisiit, ut malo esset. Sed malle per duas II, magis
soni noslri conjunrtas vocales digammon appellaree enim velle est. Item nolo per unum /: nolle per duo
voluerunt, ut est votum, virgo. Itaque in prima syl- |. II; nolo enim ne volo est, nolle, ne velle. Denique
laba digamrria et vocalem oponuit poni, fotum, fir- ut se verbum habet, ita ea quse ex illo componun.
go : quod et iEoli fecerunt et antiqui nostri, sicut it lur-
scriptura in quibusdam Iibellis declarat. Hanc litte- ,. Alia sunt quneper duo u scrlbunlur, quibus nume-
r.im Terentius Varro dum vult demonsfrare, ita per- rus quoque syllabarum crescit. Simili enim vocali
scribil VA: qui ergo in hac syllaba sonus est, idcm n vocalis adjuneia, non solum non cohaerct, sed eiiam
litierse erit. Nns hodie u litleram in duarum potesta- {_ syllabam auget; ut, vacuus, ingenuus, occiduus,
tem coegimus; nam roodo pro digamma scrihitur, cxignus. Eadein divisio vocaliurn in verbis quoque
modo pro vocali. Vocnlis est, cum ipsa per se est.ti est, meluunt, statuunt, tribuunt, acuunt. Ergo hic
Hoc enim cum caeleris qnoque vocalibiis patitur. Si $i quoque c littera, non q apponenda est.
cum alia vocali est, digamma est, quaeest consonans. 5 Lacrumae, an lacrimse ; roaxumus an maximus; et
Tres vorales quibusdam videntur esse sub una syl- l_ si quse similia sunt, quomodo scribi debeant, quae-
laba vacuae.Errant si ita putant; nam nusquam apudj _. situm est. Terentius Varro tradit Caesarem per i
Grsecos, neque apud Latinos ex tribus vocalibus syl- j. " ejusmodi verba solitum esse enuntiare et scribere :
laba conslat: quare similiter hic quoque digamma a inde propter auctoritatem tanti viri consueitidinem
erit, et duse vocales similiter. factam ; sed ego in antiquiorum multo libris, quara
Sed cadit in quaestionem, et aliis per t, aliis por r Caius Caesar est, per u pleraque scripia invenio.
d, placet scribi. Apud antiquos enim scio sed sedum ii Optumus, intumus, pulcherrumtis, lubido, dicun-
fuisse : unde nos, duabus litteris novissimis ablatis, s, dum, faciundum, maxumoe,monumentum, conlume-
reliquas litleras, salva d, in usum habemus : quem- i- lia, minumae. Melius tamen est, et nd enuntiandum,
admodum si quaererelur, sai, qualiter scribi oportet, t, el ad scribendum, i litteram pro u ponere, in quod
diceremus per t, quod integrum ejus sit satis. jam consuetudo inclinavil.
Q littera tunc recte ponitur, cum illi stalim u lit-t- Vineas, per e quidain scribendas tradiderunt, si
tera, et alia quaelibet una, pluresve vocales conjun- i- hae significarent quas in agris viderimus : ac contra
i- per i vinias illas sub quibus latere miles solet, quod
ctae fuerint, ita ut una syllaba fiat. Caetera per c scri-

* Esl is Lticius Cseciliusvindex.

1.45 DE ORTHOGRAPHIA. 1246
discrimeh stultissimum est. Nam neque aliunde vi- A _! quoquo genere, enuntialionem non impediant. Prae-
neae castrenses dictae sunt, quam quod vineis illis terea in libro quem de Grammatica Varro scripsit,
agrestibus similes stint. cum de litteris dissereret, ita h inler litleras non
Exstiriguurit, per u et o : qualem rationera supra esse disputavit. Quod mulio minus mirum, quam
reddidi de q iittera, quam dixi oportere in omni de- quod x quoque litteram esse negat. In quo quid vi-
clinatioiie duas vocales habere, talis hic quoque in- derit, nondum deprehendi: ipsius verba subjiciam.
telligeiidaest, exstinguo; est enim, ab ex, et stinguo, Litiernrum pariim sunt et dicuntur: ut, aeib; par-
et ob hoc exsiinguoni, licct enuniiari non possil. tim dicuntur et non sunt, ut h et x; partim sunt,
Intervallum duas // babet; vallum enim ipsum non neque dicuniur, ut y, -\i. Vehemens et vemens apud
aliter scribitur, a quo intervallum. Varro dicit inter- antiquos, et apud Ciceronem lego; seque prehendo,
valla esse spatia quae sint inter capita vallorum, id et prendo, hercule et hercle, niliil et nil. Haecob-
est stipiduiri, quibus vallum fit, unde caetera quoque servari eatenus poterunt consueludine potius quara
spatia dicurit. ratione, in bis prsecipue verbis quae aspiraiionem
Observanda pusillo diligentius prsepositionum cum> habere debent.
verbis a vocalibus compositio, ut consonantes no- V littera antiqui non seraper usi sunt, sed aliquan-
vissimas prsepositionum sciamus non durare, sed B J do loco illius u ponebant. Itaque in illorum quoque
luutari plertirnque. Itaque nonnunquam quse conso- libris hanc scripturara observandam censeo, Suriam,
nantes verbornm aut vocabulorum primo loco sunt, Suracusas, surobola, sucophantas; at in nostris cor-
easdem necesse est lieri et in praepositionibus, quse rumpi non debet. Illud etiam non video, quare huic
propter lenitatem quoque omnino enuntiari ssepe lit- lilterae h aspirationis gratiam amoveam ; ipsa enim
lerse prsepositionum non possunt: quando autem per se aspirativa est, etquocunque vocabulo primum
liat, quahdo hon, sono internoscimus. locum babuerit, aspiratur, Yacinthus.YIIus, Ymelus;
AccedOduo cc, attuli duo tt, assiduus duo ss, ar- et tanto magis aspiratio addenda non esi, quanto
rideo duo rr, apparo duo pp, annuo duo nn, alligo aptid Latinos vocabula non sunl hac littera notata.
duo //. In bis non solum propler lenilatem conso- Varroni enim placet r litleram, si primo loco po-
nanles mutantur, sed etiam quod nullo modo sonare natur, non aspirari. Lector eniin ipse, inquit, intelli-
d littera potesi. Ubi sonat, el ibi scribilur, cum f gere debet Rodum, tametsi h non habeat, Rlioduui
consonanti adjungitur ; ul adfluo, adfui, adfectus ; esse; retorem esse rhetorem. Sed eadera observatio
contra b riori sonai, offui, Offero, offendo. In aliisi non necessari t est in r litlera ; sunt enim verba pri-
etiam cohsonantibtis idem patilur, ut snggero ; os- mo loco r litteram habenlia, non minus Latina quara
lendi enirii supra digamma consonantis vim habere. G ( Graeca. Itaque rnerito auferemusautamovebimusas-
Est Ubi b, quamvis incredibile esl, in s cogatur ; pirationem a Roma, regina, rapa, Rodus.
ut suseipere, sustinere, suspendere, suscitare : et Z in antiquis libellis modo scripta est, modo non :
quod autiqui dixerunt susiollere, rios praelerito sus- sed pro illa duae ss ponebantur, ut crotalizo crotalis-
tuli. so ; malacizo maiacisso, et liis similia. Sed viderint
Item praepositioad f liltefam formalur: ut, effluo, illi, qui cum verbis integris GrsecOrumuii rion eru-
606 effodio, effero, efficio, nec miuus inforraatur buerint, erubesceridum crediderunt litteras Graecas
escendo : alicubi tamen sonat, et ob hoc necessario intermiscere. Nobis safiiis est alieno bene iiti, quam
scribitur exsilio, exsicco. Ilaque ubi sonaverit ibi nostro [ed., nostra apponere] ineleganter.
ponemus. CAPUT II.
Tamius et quamtus in medio m habere debent, Ex VelioLongo ista deflotaid sunt.
quam enim et tam est : unde quamtitas, quamtus, At, si conjunctio fuerit, per t scribendum est, ut
taratus. Nec quosdam moveat, si n sonat; jam enkti' esl,
supra docui n sonare debere, tametsi in prima scri- At te nocturnisjuvat impallescerechartis.
m
ptura posita sit.
Exsilium cum s (ex solo enim ire est) quasi exso-1 . j) si praeposilio, per d, ut est,
lium, qudd Graeci i^optafiov dicunt: antiqui exsolesi Fando aliquid si forte tuas pervenit ad aures.
dicebant. Atque, item conjunctio composita, per t similiter
H, sictit in quaestione est litlera sit, necne; sic! scribenda est. Apud praepositioper d scribi debet;
nunquam dubitatum cst secundo loco a quacunque1 sicut, ad patrem : quoniam veteres ssepe apud pro
consonante poni debere, qiiod solus Varro dubitat. ad usi sunt; et duabus ex eis iriediis litleris sublaiis,
Vuli enim auctorilate sua efficere, Ul h prius pona- id est, p et u, ad remanet.
iur ea littera, quoeaspirationem conferal; et tanlo1 Iiero quit, per t scriptum, verbum est tertise per-
ittagis hoc tentat persuadere, quod vocalibus quoque' sonae, cujus prima est qUeo,secunda quis, tertia quit:
dicat anteponi : ut, liaeres, hircus. Sed Varronem ex quibus componuntur nequeo, nequis, nequit,
praeterit, consonantem ideo secundo loco h recipere, inquio, inquis, inquit. Per d autem adverbium : ut,
quod non possit ante aspirationem nisi vocales ha- quid faciat Iselassegetes; et quaeex eo comporiuntur;
bere. Itaque et ante, et post, si h littera cuicunque• ut, quidquid, siquid, aliquid, nunquid, et his similia.
tali adjungatur, non sonabit. Haecenim nalura voca- Id, per d scriplum, pronomen est neutri generis, ab
liura est, ul sive anie se, sive post se habeant h, eo quod est, is, ea, id ; per t vero signatum, indicat
1247 M. AURELIICASSIODORI 4248
verbum lertise personac, ab eo quod cst, eo, is, it. A A:arcubus; ab co aulem quod sunt arces, arcibus; et
Placel etiam Delmaliam scribamus, non Dalma- rursum i ab eo quod sunt artus, id est membra, artu-
tiaro; quoniam a Delminio \ms., Delmino]maxima ]bus; ab eo aulem quod sunt artes, arlibus.
ejusdem provinciaeciviiatc iractum nomen exislima- Tres litlerx sunt apud Grsecos?, \, ty\ ex his in
tur. usum nostrum transtulimus z; item pro ?, nos .xuti-
FeriiC quoque, non ferex scribendae sunt: quia1 mur : ^ nullo modo transferri poluit, sed vis ipsius
apud antiquos feriacnon ferese dicebanlur. translata est in ps: ul quae per ty scribuntur, per ps
Acluarii et aclarii, ulrumque dicitur. Sed aciua- scribamus. In caeteris casibus, aut in bis exeunt, aut
rii nomihantur diversis actibus generalilcr occupati;; in pis: ut, caeleps, caelibis; auceps, aucupis; cinips,
actarii vero scriptores lantum dicuntur actorum. ciniphis.
Item aliud est esse Cilonem, aliud Chilonem. Ci- Divisionemprcclerea syllabarum ad b s, et p s per-
lones vocanlur hon>i:icsangusti capiiis et longi, et h'; tinentem , hanc observabimus: quod ubicunque p t
aspirationem non habet: Chilones vero, cum /i as- erunt, dividi non possunt; sed ad sequentem aut an-
piratione scripti, a brevioribus labiis homines voci- tecedentem syllabam applicabuntur, lanquam unius
lantur; quod est a Graecovocabulo derivatum, napi. ;A lillerae poleslatem habeant: apstinui, aps, el lenui;
-ra xeftu : unde Achillem quoque ferunt esse nomi-. JJ B apscessi, aps et cessi, apscondo, aps et condo. At
nntnm. ubi bs fuerini, dividantur necesseest; ul: obstupui,
Conjux sine n putat Nisus artigraphus esse scribcn-,. obstupeo, ohsum, obstrepo. Praeterea b s nunquam
dum : quoniam in genitivo casu facit conjugis. Milii ,i conjunclas invenies, non enim possunt facere sylla-
autem videtur non evellendamexindehanc litteram,1 bam, etsi primam quidem vocalem habeant: fallunt
qna sonus enunliationis exprimitur. Nam quamvis s quasi ipsaeconsoncnt; ut, trabs, quam dicimus tra-
asserat non esse onerandam supervacuis litteris di- i_ bem. Caeterumsi ante vocalemponantur, nullomodo
clionem, ego tamen non fraudandum sonum oestimo 0 enuntiationem capiunt: conlra p s eliam prseposilac
,r sic sonahl, ul apud Graecos^-
siiis^lilleris, quibus integre et plenius [ed.t inleger
ct plenus] auribus intimatur. Eamdemrationem puto observandam et in verbis
CAPUT III. quoepraeteriio tempore et futuro incerlum est p an 6
Itobcre debeant. Nam sicut in casibus nominum p
Ex Curtio Valerianoista colleclasunt. littera in b commutatur, ut est caeleps, caelibis, ila
Q littera tunc recte ponitur, cum eam staiim «u in lemporibus qnoque verborum ccontrario b in p
littera sequitur, juncta cum alia vocali vel vocalibusis commulalum videmus; ut scribo, scripsi, scripturus;
diphihongis, ita ut unani syllabam faciat, ut: Quiri- i- C labor, lapsus, lapsurus; nubo, nupsi, nuplura. Z in
tes, quaeslio,quaerite. Caeteravero per c scribi de- e- antiquis libris Latinorum scripia non est; sed pro
bent; ut, cujus, Cumse,et reliqua hujusmodi. Cum, 11, illa, duo ss ponebanlur, crotalizare, crotalissare. Sed
quando proepositioerit, per c scribitur; ul esl illudI:: viderint illi qui [ms., quod] cum verbis quibusdam
DivisuraimperiumcuraJove Caesarhabet. integris Graecorumuti in Lalina lingua non crubue-
autem adverbium scribendum. runt, erubescendum credidcrunt lilteras Graecasin-
quando est, per 9 Nam satius est alienis bene uti quam
Veteres enim quando, qiium dixerunl; ut est: Quum termiscere.
noslra ineleganter apponere.
navis ex Asia venerit : caeleraquehujusmodi adver- r-
bia simililer scribenda sunt; ut, quoquumque, ubi- ,j. Praesto nos per 0 scribimus, veteres per u scripse-
quumque. runi; sed praesiodicendum est, ut, sedulo, et oplato,
Hujuscemodiper c liiteram scribendum esl;609q et sortito. Inde et praestolari, non praestulari. Nec
Antiqui enim pronominibus ce addebant; ut, hicce, e mirum est veteres u littera pro 0 usos, nam et 0 pro
illicce, isticce : unde subtracta eadem novissimalit-H_ u usi sunt. Poblicum enim, quod nos publicum, et
tcra, c ruiclum est; ut, bic, illic, islic ; sed hoc in quod nos cnlpam, illi colpam dixerunt. Supier per p
solo genilivo casu articularis pronominis, qui estt scribendum, non per b. Neglegere per g, non per c
** scribendum. Eutalium, Eupolim, et alia
hujnsce, adhuc eadem syllaba ce integra manet. hujusmodi,
Cur, alii per c scribendum putaverunt, dicentes quidam per y litleram putaverunt, eo quod Graeca
non posse q litteram poni, ubi u esset sine alia vo- esse dicerenl; sed apud nos y littera nunquam vocali
cali, secundum regulam supradictam; alii per q, eo conjungitur.
quod originem trahat ab interrogativis adverJis,S'
CAPUT IV.
quaesunt, quando, quorsum. Usus autem oblinuit ut
cur per c scribatur. Ex Papiriano " ista collectasunt.
Parlubus et partibus, arcubus et arcibus, artubus
IUS M syllaba, quara nunc in fine sermonis dipbthon-
et arlibus, veteres quidem indifferenier scripserunt:
t: gon scribimus, ut, cogitationes magnae,apud anli-
rros possumus observare, ut ab eo quod sunt partus, is, quos per ai scribebalur, ut esset distantia geniiivo-
id est fetus, partubus scribamus; ab eo auiem quod od rum a dalivis. Nam genitivo hanc divisionem dabant,
sout partes, partibus. Itemqueab co quod sunt arcus,
IS, ut non esset disyllabus similis dativo, sed trisylla-

" Hunc grammaiicumprseler caetcrosadvocat

aliquando Priscianus.
.... DE ORTHOGRAPMA. 1250
bus inveniretur, ut, magnai, Asiai, aulai, rugai, ferai A In compositione enim plerumque d in c commulatur,
[ms., frugiferai]. ul in prsep isitionibus, accedo, accumulo.
Reliquiaeet reliqui per c scribebanlur : ut reli- Forinosus sine n, secunda syllaba scribendum est,
cuus etvacuus, sic relicui etvacui; sic mortuus ut, arenosus, frondosus, aquosus, herbosus; partici-
ei n.iorlui, strenuus, strenui; at nunc rcliquiae vel pia vero habent it, ul tonsus, lunsus, mensus, pran-
exsequiae,per q scribuniur. sus. Antiquorum nulla observantia fuit, cum n, an
Colidie, per c et o dicitur, ut scribitur, non per q; sine u scriberent, illi enim tosus, tusus, prasus ple-
quia non a quoto die, sed a conlinenti die di- rumque scribebant.
clum est. V Graccumnos in quibusdam in u convertimus, ut
Ilaud, quando adverbium esl negandi, d littera Cymas, Cumas, cyminum, cuminum ; j.n quibusdam
terminalur, et aspiratur in capile; quando aulem nonvertimus, ut, Syria, Cyriacus, symbolum, syco-
ccmjuncliodisjuncliva esl, per (lilteram sine aspi- phnnta.
ratione scribitur. Forfices secundum etymologiam debemus dicere
Malo per unum /, quod est magis volo. Malle, per el scribere : ut si a filo dicamus, f debearaus ponere,
dno 11, quod est magis velle. Nolo per unum t, est ut forficcs, quse sunt sartorum; et si a pilo, per p, ut
eniin non volo. Nollc, per duo //, quod est non velle. JJ ] forpices, quoe sunt tonsorum; si a capiendo, per c,
PrimO querela apud antiquos per unum / scribeba- ut forcipes, eo quod formum capiant, quae sunt fa •
lur, sicut suadela, tulela, candela, corruptela : quanc- brorum; formum enim dixerunt anliqui calidum,
vis usus sibi etiam apud eos vindicaret, ul aliqua in[ unde est formosus.
figura diminutivorura per duo // scriherentur: nt, Vulgus, vultum, parvum, torvum, sunt qui puiant
capella, fabella, labella. Nunc autem cliam querellai per duo u scribi non debere : quod similis vocalis
per duo / scribitur. vocali adjuncla, non solum non cohoereat, sedeliam
Narare per unum r scribitur, ut Varroni placet, syllabam augeat, ut est vacuus, ingenuus, occiduus,
seculus est enim eiymologiam nominis ejus, quai exiguus, perspicuus, et in verbis, metuunt, tribuuni,
gnarus dicitur quis, qui scit et accepit quod loqui staluunt. Sed Velius Longus per ralienem praesum-
debeat. Denique compositio verbi ita scribilur, igno- ptam decipi eos putat, quod primilivus, et adoplivus,
rjre, quod non per duo r, sed per unum scribitur. et nominativus , et alia per u et o scribantur. Nam
Ideo et naratio unum r habere debet. aliter scribere, et aliter pronuntiare vecordisest. Cura
enim per o scribant, per u enuntiant. Proeierea qui
Quot, quando numerus est, per t; quando prono-
contra seniiunt, non respexerunt unum u toties con-
men, per d scribendum esl. Nam totidem per t scri-
bitur, quia numerus est. 'Q sonantis vim habere, quoties pro consonante ponitur,
quod apud Grsecos digarnmon vocatur : ac sic fieri,
Quxcunque verba ab s littera incipiunt, si compo- ut nominativus duas quidem u litleras habeat, sed
sila sinl, ul ex prscpositionem accipianl, servata «1
priorcm pro consonanle, posteriorem pro vocali sci-
littcra scribuniur : ut, speclo, exspecto; salio, exsi- licet Sic et Donatus dicit, quoties u el i, scu
posilam.
lio. At caeiera verba quce s in principio non habent,'
sibi, seu aliis vocalibus prseponuntur, loco habendas
onerari non debent: sestimo,existimo; acuo, exacuo;' esse consonantium.
Hiemps, ut Csecilio[ms., Sellio]
agito, exagito. videtur, p habere propter m litteram non debet,
Prendo dicimus et prehendo, ut hercle et hercule,, quod satis sine ea litlera m sonet; vel quod per
niliil el nihili. Sed in his verbis, quae aspirationemi omnes casus ne vestigium quidem illius appareal.
habere debent, hacc observari eatenus poterunt, p Sumpsi autem quseriiur an possit sine p litlera, ut
qualenus consueludo permiserit; sed tamen libellus> liiemps sonare : sed quia et in alia declinalione p
nos evideuler docet, qui inferius de aspiratione scri- respondil, cum dicimus sumplus, sumpturus, neces-
ptus est. sario per p scribi debet.
Traps ab eo quod dicilur trabis, et urps, per p> A, et ab, et abs, et au proepositionesunius generis
dcbent scribi, licet Varro per b scribendum putet; t j) sunt: velut cum dicimus, a me, ab illo, abstuli, au-
quod in reliquis casibus b babent. Sed tamen cum -li / fugi. Sed observandum, ut lunc ab prsepositio scri-
lillera Grsecanullo modo transferri potuerit in usuini batur, quoticns parii cuilibet oralionis conjungiiur,
noslrum, el vis ejus per p et s litteras scribalur, ne- quaea vocali incipiat, ne diclio multis consonantibus
cessarium esl ul ubi -i Graecumsonat apud nos (quod1 oneretur. Si vero a consonanle pars aliqua, cui proe-
viiari non potest) per has litleras scribalur, id estt ponitur incipiat, non cst ponenda ab praposilio, sed
p s, licet in obliquis casibus b babeant : ut, coeleps s a solum; ut, a fralre, a vicino, ab homine, ab urbe.
cxlibis, urps urbis; ilem in aliis ipsam reiincat: ut,, Abs vero apud nos nominibus, cum quibus in coni-
auceps aucupis. Unde apparet in his casibus mutares positione [ms. conclusione] vcnit, respuenda est; ut
nos debere p et b, in quibus se etiam ambseconse- est, ab urbe venio, non abs urbe venio. Nam in com-
quuniur, interposita vocali. Hanc etiam regulam se- positione non est evilanda, ut abscondo, abstineo. Au
quitur in f, quaeet ipsa per p et h constat: ut, cinips,, quoque his praeponenda est, quaea consonantibus iu-
610 ciniphis, quaein nominalivo casu p et s, in aliisi cipiuni.
casibus per p et/jscribhur. ln prseposilio si composita sit, et p, aut b, vel m,
Quicquam, in medio per c, non per d, scribi debet. sequalur, n in m converlil; ut improbus, imbuit, iui*
1251 M. AURELUCASSIODORl 1252
mulat. Quoiies vero g illam sequilur, « amittit; ut, A dum in composiiionc corrumpitur, parlim correp-
ignarus, ignolus, nam gnarus et gnotus simplices tione, ut, proavus; partim assumptione litterae d,
sunl. ut, prodest, proditus, prodigus; interdum integra
Ad praepositiointerdum retinet d litteram; ut, ad- est et ipsa, el pars cui conjungitur, ut, proc.uro. Se-
fert, adfuit; interdum variat, ul, ammonet, ammi- quentibus i et u, cum pro 611 consonanlibus sunt,
iiiculum. Plerumque evenit, ul consonantes quaedami nonnunquam litteram perdit, aul mutat, ut, provi-
verborum aut vocabulorum conjunclaehuic prteposi- dens; aut adsumil, aut corripilur, ut, proferlur.
tioni, mulentur; quando autem fial, quando non, , Circum praeposilio,sequentibus vocalibus, m litte-
sono internoscemus. Accedoduo cc, alluli duo tt, ut,, ram in enuntiatione amittit, in scriptura seryal; sed
assiduus duo ss, appareo duo pp, alligo duo //, annuoi cum i et u vocales loco consonautium posilsesequun-
duo nn. Est etiam ubi necesse est banc lilieram in- tur, el scribitur, et enuntiatur: ut, circumveuit, cii-
terire, id est, d, ut, aspiro, aspicio; nulla enim con- cumjacet.
sonans per d imercedit, sed omnino d deperii. Ante prsepositio interdum integra manet, ut antc-
Ex praepositiosequentibus b, d, g, /, m, n, liiteris,, aclum, anlevenit,antecedit; interdum mutatione in i
et u et i, cum pro consonantibus sunt, x liiterami lilteram corrumpitur, ut, anlistat, anticipat,
amiltit, ut, ebibit, edidit, egessii, elusii, emicuit,, B luter prsepositioin una voce sequente / littera, r in
enarravit; sequenle vero f, nostra consuetudine ini eamdem mutat, ut, intellego; caeterislitteris seiuen-
eamdem lideram mutat, ut effundo. tibus vocalibus, pro voce integra manet, tit, inlerius.
Ob praepositio inlerdum ponilur pleua, nt est, Cujus, et cui pronomina per q scribebanlur, nos
obire, oberrare; interdum in eamdem litteram trans- autem et ad breviiatem fesiinaviraus scribendi, el il-
it, a qua sequens sermo incipit, ut offulsit, ommu- lam pinguedinem limare maluimus.
tuit, opposuit; sequente vero u, loco cohsonantis po- Accerso per c, et arcesso per r; sed accerso signi-
sila, integra custoditur, ut, obversus, obvius. ficat advoco; arcesso, repello, prohibeo.
Sub prsepositio, ul superior, inierdum b litleram Coqui, Gratus artigraphus per c primam syllabam,
secundam per q scribendam putavit; non enim dici-
servat, ut, subire, subesse, subauscultare; interdum rnus
mutal in eamdem liiteram a qua sequens inchoat cocere, sed coquere; ut Virgilius,
verbum, ut sufficit, sufligit, summovit, summinislr.it, Apriciscoquitur vindemiasaxis.
supponit, supprimit, suggeril; sequente r litlera in- V littera in quibusdam partibus orationis vitiose
legra nianet, ut, subrado, subremigo, subrideo, necc inseritur, ut in eo quod est urguere; urgere enim di-
tinquam sequente r liitera corrtimpilur. cimus, non urguere. Virgil. Urgentur pcenis, sine u
B ip t mulatur, sequentibus ( el c, ut, suslulit, G posilum est. Et illud,
suscepit. Ungeretela manu, ferrumquearmareveneno.
0e praepositio aut plena in compositionibus poni- Nam quominus unguo debeat dici, evidenter apparel:
tur, utdeducere, demonstrare, delrudere; aut cor- quod nullum verbum esl vo terminatum, sive junctim,
repiione e Iitterae corrumpitur, ut, deorsum. Nam n sive solute, ut non eamdem u servet in praeterito; ut,
quando in »litieram transit, ut est: volvo, volvi; eruo, erui. Ungo vero, non ungui, sed
Aeradimovittenebrosuin,et dispulit umbr.is, unxi facit: quomodo pingo, pinxi; et lamen non uti-
non est a praeposilione de, sed dis, ut, disiraho, que nomini quod hinc fingitur, sic inserlam videmus
dispereo. ulitieram, ut evelli non possit, sicut apud eumdem
Dis prsepositio sequentem litteram s non amitlil, Virgilium, Et pingues unguine taedas; etin consue-
ut, dispicio : sequenlibus vcro b, d, g, l, m, n, r,' tudine usurpatum unguentum dicitur : quod tamcn
amiltit, ui, dibucinat, diducit, digerit, dilacerat, di- sine u debet scribi.
niovet, dinoscit, diripit. Interdum s litlera, sequenle r,' Leprosi, a pruritu nimio ipsius scabiei dicti suni, et
ineamdem liueram mulatur, ut, dirumpo; sequenle ideo per p scribi debent.
f, consuetudine in eamdem mutat litteram, ut dif- r j. Mille numerus, a quibusdam per unum / scribitur,
]
fundo. quod milia dicimus, non millia; alii melius per duo II
Ite prseposiiio non lantum plena prseponilur qui- l_ exisiimant scribendum.
busdam pariibus orationis, ul, removet, refricat, re-
spiral; sed et d litterain assumil, utest, redire,; CAPUT V.
redoleie. Sed interdum d liitera geminaiur, quotiens iS Ex Adamantio Martyrio de u et b.
ab eadem littera sequens incipit syllaba , el una pars •s Va syllaba prsefulgensin capite norainis per u vo-
orationis expletur, ut, reddere dicimus, geminata d;'; calem loco positam consonantis scribetur, quoniara
reducere aulem simplici utimur. apud Latinos haec litiera plus valet quam b mula,
Trans praepositio interdum plena est, ut, iranstu-i- quia et vocalis est: etdum crassiorem
exprimit so-
lit, transactum, transeo, transitus: interdura minui- i- num, transit in consonantium poteslatem : ut vales,
tur, ut, trajicit, traducil. vanus, vagus, validus, vacuus: exceptis basio, ba-
Sine praepositio inierdum assumplione litterae d lineo et baculo, a quo bacillus nascilur diminuiivus.
corrumpitur, ut, seditio, sedulo. llla quoque nomina, quorum secunda syllaba in a
Pro prapositio, cum sit naturaliter longa, inter- r- litlerara desinit, per b niutam scribentur; ut, bala-
 1255 DE ORTHOGRAPHIA. 125«
thro «ffutK, balaltts jSL)j_»fyxo?,baratrum, barba- A i pennis, bijugura, ac talia. Si autem pura remaneant
rus, ac taUa. numero, u traductam in consonantium potestatem
Ve correpla, nominis principium obsidens, u di- habebunt positam; ut, victor, vinum, vitis, victus,
gammon similiter habebit in scriptura; ut, venenum, vinitor, vita, vidua, vipera, viator, vilisator; practer
vena, verecundus, venerabilis, vetus, vehemens, ve- bimmen, quod neutri generis consisiens, numernm
hiculum : jta tamen, si non abadverbio, quod est disyllaborum excessit. Bile eljam discrelionis causa
bene, cpmpositionem habuerint nomina. Hsec nam- dicitur. Nam si fel significat, per b mutam; si abje-
que per b mutam notabunlur, eo quod adverbium ctum aliquid, ac parvi prelii, per u scribetur. Bibula
bene per b mutam scribi ratio regularis compellit hac autem a verbo, quod est bibo, traducitur, cujus
de causa, quia ronslat quaedam adverbia a nomine postea regulas dabiraus.
venire; el si nominis daiiyus casus singularis in o Vo brevis, vel producla, servans principium no-
desinat, ultima o littera in e tam brevem quam lon- minis, per u litteram, vocalis amissa polestate, scri-
gam conyersa facit adverbium; nl, docius, docii, belur; ul, voluntas, vorago, vocabulum, 612 vomi-
docto, docte; malus, mali, malo, inale. Ergo etbo- tus, votum : bono lanlumniodo regulam superanle,
ntis, toni, bonO, bone debuit facere. Sed ne vocativus eo quod in tria genera dispertilum sit, cum praedi-
casus non adverbium putelur; ut esl, o bone vir, vi- B ] ctorura nihil figuram mobilium recipiat.
sum est fljiim penuliimam o litieram iu e convertere, Bu, seu producta, seu correpta fuerit, prseposilani
ut hoc adverbium, illiul nomen indicet. Igiiur a bono b mtitam habebit; ut, buxus, buPo, bustuni, buc-
factum est adverbium bene. Bonum vero per hanc cina, bucula, et hujuscen.odi omnia; nullo enim modo
lilleram significari monstrabunt sequentia. Itaque poterat ipsa sibi u littera prseponi, non conjuncla
si ab adverbio, quod est bene, composita fuerint no- etiam alioe consonanti in prima syllaba : cura lamen
mina, per b mutam sci ibuntur : ut, benignus, bene- dissimilis continuo littera fuerit subsecuta; ut, vul-
volus, beneficus, dumaxat a benefaciendo; nam a tus, vulgus, Vulcanus, per u digammon scribenlur.
veneno per u scribi nullus ignorat. Nara si prima syllaba desinat in consonantem, exqua
Memineriraustamen beatum a superiore abhorrere etiam secunda incipiat, b mulam retinet in scriplura;
regula, quodprimam syllabam nulla sequitur conso- ut, bucca, bulla et similia.
nans. Et quoniam huic opponilur regulae veliemens, Vac syllaba, quoties praeposita fuerit, u vocalem
et vehiculum, admonemus hoc facere aspirationem, habet pro consonanle; ut, vacca, id est, jumentum;
ut in multis; hic quoque u praelalain videmus, quam vaccinium, scilicet flos. Nam Bacchus, el bacha, bac-
poni pro consonante possibile est. char, per b scribenda sunt.
Vaediphthongus sive sola est; ut, vaemisero mihi, C( Bec et bic, syllabas cognovi deficere.
sive cum nomine componit usus; ut vsesanus per u Bpc, unum barbarum didici, ut est, Bpcchos, quod
digammon scribilur. b mutam habere cognpyi in scriptura. Et sciemlum
Ve producia, similiier in capjte nominis consti- qnod nomina peregrina, si irahantur ad Latinum
tuia, siquidem masculini vel neutri generis erunt sermonem, b mulam sibi plerumqqe defendunt. Ideo
nomina, in quibus hsec prseposila syllaba per u vo- auiem diximus plerumque, quia sunt qnae Latjnis
calem proconsonantc signabitur; ut, venator, velum, regulis serviunt; ul, Massiva; hoc enirn nomcn, licet
verura, venabulum. Si vero erunt feminina tantum- barbarum esse constet, tamen regulam Latinam
modo, quorum origo a masculino genere venire non in scriptura conservat, quara suus locus raon-
cernilur, perfr mutam scribentur; ut, besica, belua, slrabit.
beslia : iia lamen, si non duarum fuerint syllabarum, Buc syllabam in uno reperi solummodp nomine,
nam mutabunt scriplnram : ut, vena, vespa, et his hoc est bucca, quod per b mulam scribitur.
similia. His quoque opponitur beta, quam Graeci Val, prima syllaba, si quidem / liltera fuerit conse-
CTEUTXOV appellant: quoniam in Graeco idem genus ctiia, per u scribetur; ul valles, et vallum; nam ba-
observari npn potuit. laena et ballistra per b scribenda suni. Si yero / non
Praeterea guserimus cur veritas, ei feminini gene-ID sequatur littera, per b mutam signabitur; uj, bal-
ris esislens, et superans disyllaborum mensuram teus, balbus, balva3,id est januse : prseter adverbium
[ed., namrani], per u, non per b scribatur. Sed di- valde.eoquod per detractionem i Iitterae, diclum
cimus, quod non est primae nomen positionis, sed essenon dubium est; valide enim integra dicliocon-
descendit a mobili genere; est enim verus, vera, vc- sistit, ui arbilror : et hoc namque evenit de nomine;
rtim, ex quo nasciiur appellatiyum, verilas; et ideo faCit enim validus, validi, valido : ergo valide adver-
primiformis sui regulam necessario defendit. Simili bium facere debet. Unde si voluerimus incorruptam
modo et venalrix masculini sui originem sequitur. emittere dictionem, primae syllabarum subjaceat
Vi longa, vel brevis, nomini prscbens initium, si a regulae.
numerobis, id est sccundo, comppsita fuerit, per b Vel syllaba, si quidem sola permaneat, erit con-
rautam scribetur; discretionis enim gratia, bis nu- junclio disjuncliva, quoeper v omnifariam scribelur:
merus per hanc litteram scribiuir, ut separetttr a si vero caput fuerit nominis, b mutam habeat in scr{>
nomine nipflf)syllabo, quod esl vis, et necessiiaiem ptura; ut, bellum, bellissimum, et bellaria : praeter
significat; veluti, biceps, bilinguis, biformis, bipa- vellus, discretionis gratia.Nam si per uyellus scribatur,
tens, biennium, bimum, biga, biduum, bicolor, bi- genere neutro ac declinalione lerlia nuncupetur, ut
1255 M. AtRELtl CASSIODORI l*o6
lanam significet, hoc vellus enim hujus velleris fa- A vobis, prima syllaba per v, secunda per b scribetnr,
cit; si autem per b mutam noielur, genere masculino quando autem jumenti nomen invenitur, ut esl, Pro-
ac declinalionc secunda declinabitur, ut sciium ile- cumbit humi bos, b mutam habebit in monosyllabo
nuntiet: hic enim bellus, hujus belli, id est, scitus, nominativi et vocativi casus. Cum vero per alios ca us
vel jocosus, per casus declinabitur. cceperit geminari, in prima syllaba Aconlinet, in se-
Vil syllaba, si fuerit antecedens, u vocalem ha- cunda u; ut, bovis, bovi, bovem, a bove, sicutin su-
bebit pro consonante, ut, villus vestimenli; villa, id pradiclo pronomine variatis contrario litteris constat
est possessio. effectum.
Bara etiam vocalibus aliis intervenientibtis in Bat, in uno tantum reperi nomine generis neulri,
prima syllaba nullius nominis enuniiari cognovi : pluraliter enuniialio, id est battualia, quaevulgo bat-
«isi in glossematibus, bammum , O?UT«/J£OV , atque talia dicunlur, quoe b mutam habere cognovimus,
bambalo, ^eAiarn; quse per b mutam scribuntur. exercilationes autem militum vel gladiatorum si
Van, et ven, ct vin, syllabae,-u vocalem habebunt gnificant : inde eiiam balluatores TOU,- (S«o-«v£o-T«f,
pro consonante, ut, vannus, ventus, vindicla. dici puto.
Vap, prselinitasyllaba, u vocalem habebit pro con- Vit, per u scribitur; ut, vita, vix et vox, mono-
sonante; ut, vappa, OSapii?.Alias vocales inier uet B syllabas didici tantummodo quaeper u litleram scri-
p collocalas inveni deficere. banlur. Alias vocales x quidem litterae anlepositas,
Ban, cum incipit syllaba, b mulam habebit posi- b autem litterae cohserentes, Lalina nescil omnino
tam; ut, barrus &ey«?, bardus av«io-8>]TOf, bargus facundia.
«fvijf, barba. Excipilur nomen proprium Varro tan-
tumtnodo. 613CAPUTVI.
Ver et Vir, syllabae longae vel breves, u vocalem De mediis syllabit. ejutdem Adamantii Martyrii.
locopositam consonantis habebunl; ut, vertex, vir- De syllabis in capitibus nominum positis (quantum
giliae, itlstKSst, verbum, virus, virga, virgo, virtus, potuimus) sine praetermissione tractavimus. Notum
virbius. Excipitur ab hac regula tantummodo berna, enim omnibus esse credo quia necesse est b litteram
quod nomen licet ego invenerim per u scriptum, ta- syllabse praepositam, si consonans fuerit consecuta in
men quia illustris memorioe audivi Mennonium, ho- quacunque dictione, eam sine dubio scribi; ut blau-
minem omnis facundisejudicem, se dicentem de hoc dus, gibbus, xu/n-ot, braveium, latebroe,tenebrae, at-
rcprebensum a Romano quodam disenissimo, quodi que omnia lalia. Nunc rationabiliter mediae syllabse
per hanc enuniiaverit lilieram: nos quoque notamus nostrum sorlientur laborem.
ac tenlamus raiionem reddere, quasi diversitatisi fj C Va syllaba, in medio nominis posita, per u scri-
causa : si enim berna, domi genitum significet, id estj belur; ut avarus, calvare, praetercarbasum, quod no-
otx&yevrjf,commune est duum generum secundumi men Graecum raagis quam Latinum arbiiror. Amba-
veteres, trium vero secundum meam sententiam; et; ges enim per b mutam notalur: aut quod proepnsila
per b mutam scribetur. Si vero lemporale quoddam, est m liitera, aut quod ex duobus corruptis noirieu
denunliet, erit mobile; a vere namque vernus, verna,r arbitramur compositum, quasi amboactae; unde di-
vernum (it, ut si quis dicat, vernus sol, verna hi- cilur eliam ainbire. Ergo composita vel appellativa,
rundo, vernum tempus; et u, sicut prototypon ejus,, vel traductitia, sive faclilia, id est quoc ex aliis facta
in scriplura tenebit. His ita se habentibus, possu- sunt, notare debemus, ut seqtiantur protolypa, id
mus etiam intelligere bernara diclum esse eum qui ini est pr.nias positiones, ut novus, novalis, rivus, ri-
bonis haeredilariis natus est. Bona vero per b lille- valis; et derivativa ab Alba, Albanus; a silva, sil-
ram scribi supradicta raiio deraonslrat. vamis ; a privo, privatum ; a libo, libatum vel illi-
Vor syllabam neque brevem neque longam in La- batum.
tinosermone, ulli inveni praeposilam nomini, nisiI Ve correpla, sive sola fuerii, sive adjuncta conso-
vorlex, pro eo quod est vertex; sicuti volnus anli- nami, per u vocalem, loco positam consonantis no-
quos figurasse raeminiraus. pI telur; ut, juvenis, alveus, fovea, advena, juvencus,
Bur similiter cognovi deficere, praeter hoc quod inL caverna, noverca, et adversus praeposiiio, praeter
proprio dicimus nomine, id est burra; quod etiami trabeam. Gubernator enim, licetper b mutam scriba-
per b mutam scriptum esse secundum regulam novi- tur, lamen hoc nomen arbitror a guberno verbo ligu-
mus in supradiclis expositam. ratum consistere; cujus regulas postea meditabimur,
Bes longam similiter nomen monosyllabum re-i- cum ad tractalum b litterae trifariam in nomine po-
peri; significat aulem uncias octo; quod b mutami sitae venerimus : ila tamen, si non diminuliva no-
tenere consueludo tradidit in scriptura, brevem in- mina vel derivativa fuerint. Illa enim (sicut superius
venire non potui. Nam vesper, veslis, ac similia, li-- diximus) protolypa sua sequenlur; ut, liber, liber-
cel per u vocalem pro consonanle scribanlur, tamcni IUS, libellus; vel imber, hibernus; flabrum, flabel-
juxta rationem supradictam, ubi fecimus bes longam,, lum ; tabula, tabella ; taberna, tabernaculum ; bel-
debent per v scribi: quoniam * littera sequenti syl- lator, imbellis vel imbecillis ; fabula, fabella ; quae
labae sinedubiojungitur. omnia per.ftmutam.ceu primiformia, scribentur cer-
Vos, sipronomen fuerit, in monosyllaba per u Iit- lissime.
teram scribitur; cura vero disyllabum fuerit, id estt Be producta per b mulam omnifariam scribelur;
 1357 : > DE ORTHOG8APHI4; 1468
ut, vejftftia, -rubela, ambesum, hatena. Excipitur A sieriiate syllabae venienles paulo ppst retegemus.
avena,<%Bttsigniiicat tibiam, vel stipulam, discre- Haiic regularum divisionem confirmat 6criplura con-
lionls gwiia. Nam severus, quia a ssevo venit, poste- vivii; nam dissirnili lempore vivii syllabse constt- |
ritalis eausa, ve syllabaeconsequittir regulam. tulae nolantur similher.; quia prior, idest anlepe-
Vi brevis, per u vocalem, habenlem vim conso- nuitima longa est; et speciem regulae meruit paulo
nantis, ;s«ribetur; tit, Favius, Flavius, avidus, flu- anle memoratae, ubi hjeminimus vi longam in anle-
vius, civitas,favilla, proviocia, exuviae, manuviae, penultima sede consliuitam, per u vpcalem haben-
oblivium, dihivium, suavium, lividum, simpuvium , tem vim consonantis nccessaria scribi: manens al-
e«3of9*eiott tepKTixoO;praeter obitum noraen, et su- tera brevis, supradictae serviet regulae, ul»idixiinus,
bito atque bbiter adverbia : quae ob, et sub, ut pole vi brevem in medio nominis positam, per u vocalem
praeposfttofles,antiquos pulo in scriptura servasse, nolari. Regulam ego absurde non arbitror esse di-
b litlerara non medise, sed primae adjungentes visara.
syllaba}» Virbius est abstractus a regula, quoniam Vo syllaba, longa vel brevis, in medio nominis
virum bis factum esse raemorant: quem numerum posita, per u scribetur; ut, advocalus, frivolus, de-
per b mdtam scribi antedicta declarant; quidam vi- votus, Favonium, divortium. Abortu et subole, re-
rum bonum; alii vero virbium, tanquam sit Hpa; B B gulani propter praeposiliones (ut putp) negantibus.
«i«@i€(#«(a;;alii deum esse qui viribus prseest, in- Bu syilaba per b mutam noielur cerlissime; ut,
terprelaatur. Praeterea notalur ambiguus, namque tribunal, robustus, vocabulum, stabuluin, cbulum,
m semivocaii proeposita in una eademque dictione, veslibulura, cunabulum, moribundus, furibundus,
nunquam u littera pro consonante sequitur. Huic op> atque omnia talia. Avunculo tamen minus reguloe
ponitur quamvis; sed hoc videtur esse compositum, connumerato; ideoque formam diminuiivi vel
cum posterior vis syllaba subjungitur plurimis: ut derivativi servare minime dubitatur, ei quasi ve-
quovis, quorumvis, uirumvis, ac talia. nire ab avo demonsiratur. Avum vero per« digam-
Observandum tamen, ne et pura syllaba termina- mon scribi suus locus monstravit. Hacc de me-
verit nomina. Si enim fuerint ita enuntiata, per b diis syllabis.
muiam medjaesyllabaesine dubio scribemur, ut abies,
614CAPUTVII.
scabies, rabies; at haec quoque species biperiita con-
sisiit. Namsi trisyilaborum majorem habuerit nu- Item ejusdemMariyrii de ultimit sijltabis.
nierum^^peru necessario notabitur; ut, illuvies, pro- Reliquum cst uliirais npminum syllabis imponere
luvies,-ing-luvics,subluvies. studium.
Lis syllaba terminata per b mulam scribi compulit C Va syllaba nominis terminaia, siquidem /anlelata
nomina; ul, nobilis, mobilis, laudabilis, mirabilis, litiera. vcl vocalis natura longa ,in penultima fuerit,
' debilis, habilis, effabilis : exceptis servili, civili et per u scribetur: silva,
malva, ulva, vulva, clava,
ovile, quac a servo, a cive, alque ove, et a vis syl- uva, stiva, oliva, saliva: praeler balbas, si tamen
laba posteritatis deducunt originem, cujus postea re- prior syllaba per b mutam scribetur, discreiipnis
gulas mediiabimur. Licet enim habitus, excubiir, gratia; ideo ne non fores, sed ineffabile vocis de-
probiias, arbilrium, dubium, ac tatia, per b mutami nunliet. Nam si per b muiam enuntias, Qvpa;, -hTOV
scribaalur, tamen hac de causa fit, quoniam a ver- 7ru).wv« «ftyWufov,significabit,per u digaramon ullima
bis (igurata consistunt. Et sciendum quod quaecunque: scilicet syllaba, de qua et nunc loquimur, scribetur.
nomina cum verbis habent societatem, verborumi Tavellas significat. Persius : Balva de nare locutus;
regulis, quas pos.ea loco suo dederimus, ipsa quoque: si vero haec, id est /, hon prsefulgeat littera, et una vo-
nceessatJo subjacebunt. calis natura longa non erit penultima, b mula decen-
Bi, k>h;ja, si penultima fuerit, per b niulain scri- ter in scriplura tenebit locum : ita tamen, si non a
betur Yiy&. libido, rubigo, tibicen, ambitus, concu- masculino genere nomina fuerini figurata ; ut berba,
bina, oatile. Sed hoc eliara manifesiamus , quod ha- tuba, tdrba, larba, Saiftovtov,barba, obba, rconSpcov,
ruin qtfoedam in transfiguralione corripiuntur, ut,; D I gleba, pronuba, orba. Excipiuntur calerva, Minerva,
lubieen, tibia, cubile, cubiius, vel cpnnubium : quae> quae disyllaborum hujus regulee superant nuraerum,
licet vim longarum amiserint, tamen eamdem scri- habent longam posiiione penultimam.
pturam et in derivationibus desiderant custodire. Ve syllaba correpta, peru sine dubio scribelur,
Sciendum praeterea quia si in composilis nominibus,, sive a se orianiur nomina, seu ab aliis veniant; ut
in penultima, vel in antepenultima sede, vi longa in- conclave, suave, sive, quidve, atque his similia.
ciderii syilaba, pcr u vocalem pro consonante scri-- . Bi non inveni terminatam, nisi in pronominibus
betur,, litv invitus, divigenus , Lavinia , privilegium,, dativi casus et in adverbiis, qtiseper b mniam omni-
ac lalia. Privigritim etiam buic regulse inserviree fariam scribuntur, ul, tibi, sibi, ubi, ibi, ct in plura-
nCn dubito, quod per detractionem e Iitterae dici ;i libus, nobis, vobis. Et semel sciendum qnod quas-
puto: ^rfvif enum enim inlegram magis esse diclio- cunque nomina, sive pronomina in dativo casn sin-
nem ntster animus arbitratur. gulari vel plurali b liiteram habeant, in alio casu
Admonemus quoque quod in derivativis hic etiam, i, penitus eadem non fulgente litiera per b mutam
sicut ubique, spectavimus primiformium regulas, ut,t, scribentur; ut, omnibus, similibus, pluribus, ac
cervoj cervicale; pulvis, pulvinarium : quasapo- i- talia.
PATROL. LXX. »0
Vm M. AURELII CASSIODORI 1260
Bo syllaba definita, per b mutam scribetur, ut A i Observabimus lamen, si disyllaborum non cgressa
turbo, orbo, bubo, et tabo; iicet per ablativum ca- fuerinl numerum, aut penuliimam ex una vocali na-
sum enuniielur: excepto pavone soluramodo. turaliler longam rainus habeant, non mulabuni seri-
Bal syllaba terminata per b mutam scribentur, quae pturam; ut, rivus, clivus, acervus, nominativus et
in barbaris nominibus aut Latinis nos novimus in- cseleri. Sed quia coroebus supergredilur numerum
vehisse, ut, Hannibal, Hasdrubal. Alias vocates in- disyllaborum, per b mutara notatur. Sciendum au-
ter b et / collocatas reperire non potui. tera quod iden hanc litleram tenuit in scriptura, vel
Latinum exisiit;
Bam et bem syllabas, cum aliis vocalibus in nomi- quia peregrinum nomen, minimeque
vel quod peiiultimara longam non ex una vocali, sed
nativo casu a Latino sermone abhorrere cognovimus,
ex diphtbongo meruit. Si vero mobilia vel promiscua
excepto novem ; significat autem indeclinabilem nu-
fuerint, per u vocalem loco positam consouantis scri-
merura, qui per u scribitur ; ;notalis etiam quibus- novum ; saevtis, sseva, sae-
dam neutralibus, quae poslraodura aliis subjiciemus bentur, ut, novus, nova,
vum; cervus, cerva; curvus, curva, curvum; tor-
generibus.
Bar et ber, syllabae terminatse, per 6 mulam scri- vus, lorva, torvum; et clavus, clava, licet aliam per
significaiionem snscipiant; avus, ava; cer-
bentur, si disyllaborum non egrediantur numerum, B genera
naluraliter minime carebit vus, cerva ; flavus, flava : quam similiter aller in-
quorum longa penultima,
id est, si non fuerit trisyllaba, quoenaturalem lon- tellectus sequitur, nisi femininum discretionis gratia
per b mutam voluerimus scribere : calvus, calva,
gam non habebit penullimam, ut, jubar, liber, imber, : et hic ettosecclavus alterum
Mulciber. Si enim tri- eicorvus, promiscuura
uber, faber, suber, Calaber,
fuerint neulri per genus significans. Orbo, gibbo, probo, subdu-
syllaba generis, quse longam penulti- ctis a regula , et albo discretionis gratia; nam cura
mam naturaliter habebunt, per u vocalem loco po-
ventrem significat,per digammon u, cum colorem, per
sitam consonantis notabunlur, ut, cadaver, papaver,
b mutam scribelur cerlissime.
et similia. Nam pulver, licet sit disyllabura, tamen
antiqui duplicem nominativum enuntiare maluerunt; Sciendum simililer quod hic quoque disyllaborum
non solum eniin pulver, sed etiam pulvis dixerunt; > superantia numerum, eamdem scripturam retineant;
hac de causa per u scribilur. ut superbus, superba, superbum ; acerbus,"acerba,
Vir per u vncalem vim consonanlis habenlem scri- acerbum ; et palumbus, promiscue, licet Virgilius
bilur ; ut, Semivir, Triumvir, licet composita, noni feminino genere exiulerit,
simplicia sint. Nec tamen interea raucselua eura palumbas.
Vor, per u notelur, ut, livor, et Mavors (si lament r. Excipitur protervus ; nara lascivus per u scri-
hoc nomen in hac parte poni necessarium dueimus,i bitur, quoniam longam naturaliter pcnultimam
quidam ehlm non solum Mars, sed etiam Mavors,> tenuit.
unde et Mavortia dici volunl), excepto arbore, quia1 Et sciendum quod, sive erunt disyllaba, sive
nuncupatur et arbos, quse per b mutam scribi do- hunc 615 ampliaverint numerum, sive unius, sive
cuit consuetudo. Nam labor, favor, fervor, pavor, ex1 trium generum fuerint, si secnndam ab ullima ton-
verbo figurala, verbi quoque non abnegant regulam. gam habeant, omnia per u vocalem pro consonante
Bur, syllaba terminata, b mutara in scriplura te- scribentur, ut, rivus, clivus, flavus, positivus, cora-
neb.unt, ut ebur, robur. parativus, et alia.
Ves brevis definiiaque syllaba per u vocalem pro> Meminerimus tamen quod mobilium nominum fe-
consonante scribilur, ut, dives. minina, neulraque genera, similem masculinonim
Bes longa cura fuerint terminata, b mutam tene- suorum scripturam suscipiunt, ut, flavus, flava, fla~
bunt in scriptura, ut, labes, tabes, pubes, nubes:: vum ; albus, alba, album, ac talia. Sed non orania in
quamvis nubis quidam nominativum cnuntiare ma- bus desinenlia existuut mobilia, sicut in principio
luerunt. hujus regulae genera dividenles nos disseruisse me-
Vis per u vocalem loco positara consonantis scri-- J) j minimus; quoedam enim masculini generis inve-
bitur, ut, civis, nivis, clavis gravis, pulvis, suavis. niuntur solummodo, ut, cibus, nimbus; quaedam
Licet enim scrobis et orbis per b mutam scriban- masculini el feminini, ut, cervus, cerva; quacdam
tur, hoc tanien hac de causa, quoniam quidam no- neulra, ut, aevum.
minativum singularem sine i littera enuntiare vo- Scienduraque est quod neutra, quae a posterhali-
luerunt. bus syllabse non veniunt, per u digamraon scriben-
Bos per b mulam, ut arbos, sicut superius memi- tur, ut, ovum, arvum, hervum : exceplo libo , id
nisse cognoscimur. est 7TO7V«VCJ.Verbi enim ultima syllaba per b mutam
Bus siquidem masculini generis tantum nominaa scribitur hac de causa, quod a verbere dictum esse
fuerint, per b muiam scribeniur, ut, cibus, nebus,t veleres existimarunt, cujus rationem in anlelalis
rr.oibus, rubus, globus, nimbus, lembus, lumbtis;;. tradidisse cognoscimur.
nervo uptaio solummodo, quia si illi e longa fueritt Vax, et vex, et vix, unum laniummodo nomen per
prseposita, laciet verbum. Enervo enim ixvsupi&u, , unamquamque syllabam reperi terminatum, ut, vi-
positio verbi dicitur ; cujus rationem, cura de verboD vax, vibex, vervex, cervix, quorum mediam per b
loculi fuerimus, maturabimus reddere. mulani; quae vero utrinque vel exlrinsecus sunl,
 1261 DE ORTUOGRAPHIA. 1262
seroper pflrusignificari cognovimus. Reliquas ab his A , mutam scribetur: ita tamen, si primse conjugationis
consonanlibus insertas vocales Lalinum minus acci- ac primaespeciei verba non fuerinl. Llla enim per b
pit [mst,abscidif] eloquium. Ea vero quorum solutio mutam sempcr scribentur, ut, libero, liberas, libe-
superius cpmpromissa est, in tractatu sequenli de b ravi; guberno, gubernas, gubernavi; exubero, exu-
littera Irifariam in nomine posila, congrua declina- beras, exuberavi; sibilo, sibilas, sibilavi; dubito.
lione patefient. dubitas, dubitavi; hebeto, hebetas, hebelavi; tilubo,
CAPUT VIII. titubas, titubavi; habito, habitas, habitavi. Exei-
Adamantii de b liltera piuntur invito, ct derivo, juvta ralionem quam supe
Ejutdem Marlyrii trifariam rius
in nomine potila. diximus, omnem primam verborum syllabam,
hoec quae paulo ante numeravimus, per v
De b littera trifariam in nomine posita, quanlum praeter
sufficienter tractavi- scribi, quoniam in et de prsepositiones esse nemo
possibilitatis fuerit, (ut puio) dubitat. Navigo enim et acervo, imrzlC),o-wpeuej,ae
mus. Ab expositis enim recte jam intelligere possu-
si eveniet dictorum eoulrarium. Ibi nam- talia, in nomine datis subserviunt regulis ; et haec
mus, quid
considerare ne dissimile quoque species in duas partes dividitur. Nam si di-
que debebimus, aliquod
vel vel numero vel tem- syllaba fuerint, scripturam mutabunt; ut, levo, le-
fuerit, genere, syllabarum,
porura sigaificatione, vel si ex alia parte orationis j, 3 vas, levavi; servo, servas, servavi; curvo, curvas,
descenderinl: quse observantes, minus (tit reor) er- curvavi; novo, novas, novavi; ovo, ovas, ovavi;
orbo et turbo. Nam turbo a turba noraine
rabimus. Restat nos de b littera, quse similiter in excepto
ba syllaba posieritatis jure detinuit re-
verbis etiam invenilur, iractare, plenam imponenies descendens,
gulam. Probo enim puto dici per detraclionem r lit-
^ut puto) laboris rationem. Nam si ex nomine verbo-
cum contrarium ejus exprobro nuncupatur ;
que oratio perfecta componilur, hanc quoque par- terae,
tem et iihmeditatam relinquere non necessarium, et et ideo b mutam arbilror apponendam , juxta regu-
non De lamquam in nominibus nos dedisse meminimus. Et
supra eaai laborare supervacuum judico. hac
libo a Graeco translatum esse confidimus, id est,
igitur parte regulas, <;uanlum possumus, breviter a hi@u.
meditemur. Indicativi modi primam inspicientes per-
sonam, verbi scilicet activi, vel etiam neutri; sicut Praeterea quserimus quare verbum enervo, disyl-
enim activum, sic et passivum scribetur. Nam in laborum supergrediens numerum, et conjugaiionis
communibus et deponentibus nullam invenire pntui primse, ac primse speciei consistens, non pcr b mu-
quscstiohein; ex datis enim in nomine regulis, expo- tam, sed per u scribitur; et dicimus, quoestionem
nendisque, quae.in verbo inveniuntur, judicabunlur solventes, quia est longa prsepositio, et ideo disyl-
facilius. Primae autem syllabse personse similem for- 'C laborum arripuit regulam. Sed qtiia evenit qusedara
mara sequenles, retinere non dubium est; et quse verba in ultima quidem aut antecedente syllaba pri-
omnia prima syliaba verborum in communibus aut moe personse u litteram non habere, in secunda vero
deponentibus habet. Media quoque per u vocalem continerepersona,utvolo,vis; malo, mavis ; quscdam
loco positam consonantis seribitur: exceplo hajtilo, in prseterito tantum perfecto, non tamen in posilinne
bullio, etiam juxta eam quam in prima nominum sua, ut, gaudeo, gavisus sum ; et rursus in praeterilo
syllaba dedimus rationera. Bibo quoque propter dis- perfecto, u litteram penitus non habenie, alias personas
cretionem, a vita per u, a potu per b scribendum intemporibusaliisearodem tenere liiteram, ut, vivo,
est; et abeo, id est, discedo, obeo, circumeo, subeo, vixi; sciendumque est illam u litteram, vocalem pro
succedo, ac similia, prcepositionum gratia per b ar- consonante haberi in scriptura. Si vero praeteritum
bitror scribenda esse : eliam deponemia b mtitam in supradictum in bui, aut in si, aut in psi syllabas de-
scriptura tenere usus et consuetudo antiquitus ira- sinat, per b mutam sine dubio scribentur : ul, prae-
didit, Reliquas, ut vires sufficiunt, una regula gene- beo, prsebui; jubeo, jussi; 616 scribo, scripsi, ac
rali tractare tentabimus quoque in regulis, nominibus talia. Credo etiam de verbis hanc regulam nos de-
daiis firmis ac manentibus, etsi in verba figurentur. , disse plenissimam, cum temporis omnis proeteriti
Ut enim verba in nomen ducta verborum regulas' imperfecii ullimam syllabam, modi scilicet indicativi
non amiltunt, ila nomina loco posita verborum ori- per b mutam habeant, ut, amabara, volebam; et
gine regnlarum carere non possunt. Ergo si tempus praeteriti perfecti eamdem ultimam, et plusquam
praMeritummodi indicalivi in vi terminaverit sylla- perfecti penliltimam, per u vocalem loco positam
bam, media atque ultima syllaba personte primae consonantis, ut, amavi, amaveram ; volui, volueram.
teraporis proesentis-per u vocalemloco positam con- Futuri quoque ejusdem terminus; si primse, et se-
sonantis scribetur: eo quod orane prseieritum per- cundoe lertiseque productae conjugationis verba fue-
feclum vi syllaba terminatum, praeter bibi, per u rint, per bmutam scribentur, ut, amo, amabo; voco,
scribitur: foveo, fovi; faveo, favi; moveo, movi; vocabo ; doceo, docebo ; moneo, monebo ; nuti io ,
paveo, pavi-;expaveo, expavi; lavo, lavi; juvo, juvi; nulribo; audio, audibo. Ei subjunctivi seu conjun-
servio, servivi; exceptis lambio, lambibi; ambio, am- ctivi ullimas per u vocalem pro consonante scrlbi
bibi, ac talibus, quam litteram prseposita scriptura debere, antiquos tradidisse cognoscimus, ut, vole-
mutavit. Ferveo, eisi in proeterito perfeclo fervi facit bam, volueram, voluerim, voluissem, voluero, ac
per u, cui etiam ego magis assentipr, ferbui per b talia ; eorum scilicet verborum quorum prima per-
1265 M. AURELU CASSIODORI 1264
sona aut u vocalem habuerit pro consonante in ulii- A Omnis vocalis, c sequente, leniler profertur, nt,
ma syllaba, ut, levo, privo ; aut penitus eadem lit- acies, eccc, oculus, ocior: absque articulis et ad-
tera non apparente, eodem loco scilicet eademque vcrbiis. Cum mtitatur, vocalem aspiratam sequitur.
persona, ut, habilo, biberno, amo, doceo, ac talia. In pronominibus modo aspiratur, til, hic et liaec
Nam qusc habebunt b mutam in prima syllaba prae- et hoc.
seniis (ut dictum est) temporis, quorttm praeteritum Omnls vocalis, d sequenle, leniter enuntialur, ut,
in bui, aut in psi syllabas desinit, eamdem b mutam ador, audax, edax, odor, udus. Notalur hadria, he-
in omnihus lemporibus modorum omnium, tibicun- dera ; hodie enim ex hoc die compositum servavit
que inciderit, servare dcsiderant. articuli aspirati scripturam. Omnis vocalis ante f, g,
l, n, p, q, t, u, pro consonantc, caret aspiratione,
CAPUTIX.
ut, Afer, ager, ala, apis-, aqua, aler, avus, affero,
Eulichis de aspiralione.
egeo, cnim, epulae, equus, et conjunctio, ignis, iter,
Quanquam alias quoque voces ad aspiraiionem •opus, otium, ovis, uter, uva. De agni enim apsu, id
pcriinenles non paucas, qusc non eraut ab idoneis est vellcre, in superioribus dictum est.
auctoribus frequentalae, sciens proeterii, ne nimia1 Omnis vocalis,/ sequenle, absque e leniter enunlia-
longiludine voluminis essem molestus; lamen quo- B lur, ut, alea, ales, alo, id est, nulrio, albus, id esl,
niam plerisque legentium plus libet slerilis brevitas color,
deleclat ea- alga, almus, allus, alvus, id est, venler, ilex,
quam utilis commentariorum prolhitas, llerda, illico, ille, olor, id esl cygnus, oleum, ulr.us,
dem quasi per epitomen mibi repetere placuit, et ulciscor, ulmus, ulna. Notanlur halo verbum, hilum,
omiiium lam veterum lestimoniis quam redditis ubi- hilaris, holus nomina. E enim
lantummodo me- sequente /, plerumquc
qtic raiionibus proeiermissis, ipsas graviter effertur, ut, helluo, lieluus, helucus, helops,
ras rursus exponerc regulas : ut anledicla studiosio- ct quicquid ab
;1 unoquoque eorum fit.
ribus, el posteriora satisfacere videantur his qtii Omnis vocalis, m sequenle, leniler enuntiatur, ut
longiora fasiidiunt. Omnis vox*Graeca,vel barbara,• amor, amicus, amcenus, amans, araiclus, amurca,
suum servat apud Romanos, tam in vocalibus quam1 emo, emax, imus, imo, omen, omasum,
omenlum,
in consonanlibus spirilum, ut, Halys, Hecuba, hegio, umor, umerus, umidus; nolatis hamus,
llammon,
hieron, Homerus, hymen, hora diei, Thibris, Phoe- homo, humus, et quicquid ab his fit.
bus, chnriis, Rhenus, Hannibal. Omnis vocalis, n sequento, leniter effertur, ut, an-
Omnes articuli a vocali incipientcs, cum aspira- nus, annulus, ensis, inanis, inilium,
inula, onus,
tione profei untur ; ut, hic, bsec, hoc; hi, hae, haec: onustus, unus, uiiicus; notatis honor, honestas, et *
absquc vocalivo o et a. Adverbiis tamen localibus s Johannes vel
G ; peregrinis el Punicis vocibus, ut,
'"
aspiraitir, ut, hic, huc, binc, hac : nisi cum prono- Hannibal, Hanno, llenua, et hinnulus, et quicquid
minibus componantur, illic, istic, istsec, istuc, istac;' ab bis fit.
lunc cnim amiltit collisione vocalium spiritum, quem n
ic A, vel u vocales, r«sequente, leniter enuntiantur,
aliaecompositiones etiam in mediis semper vocalibus ul, area, aries, aranea, arcus, arma,
arduus, ar-
servant, ut, adbuc, prohibeo: exceplis paucis cor- tus, aro, urlica, urna ; notatis bara, harena, harun-
rupiis, quoe excludunt penilus spiritum, sicut supe- ;" do. Nam
harmonia, Harpyiae,Harpalice, Graecasunt,
rius dictum esl; ut, postumus, post humatum, id " ct ob hoc aspirantur.
cst posl sepultum palrem nalus. Bimus, trimus, qua- l" E vocalis, r sequenle, leniter efferlur, ut, erus, cr-
drimus, quasi a bis, ter, qualer, et hieme dicta. Ma- l" ror, ervum,
ergo : nisi post r sequatur b, vel n, vel
nubrium, quasi manu baberium ; petaeredium a pe-;" s, vel e, longa ; tunc enim graviier enuntialur, ut,
tendis hoereditalibus ; cum hoc ipsum etiam qui- l" herba, herbidus, herbilis, herbosus,
proprinm Her-
busdam soleat cvenire simplicibus, ul, vebo, vexi;' nus, unde est: Hernica saxa colunt; hersilia, haeres,
traho, traxi; milii, mi; nihil, nil; prehendo, prendo,'» haeredium, Herennius proprium, et Hercules a Graico
vebemens, vemens,et similia, sicut anle relatum est.'• per syncopen factum, jure habet aspiralionern. Heri
Omnis vocalis vocali illata, seu divisa, seu in dipli- '»-j)est adverbium temporis, differentioecausa, negeni-
thongocopulata, cret aspiralione, ut, aeneus, oereus, >> tivus putetur ab eo quod est erus, eri.
sedes, adilis, ocger, iElius, iEmilius [ed., oemulus], ]. I vocnlis ante r semper aspiralur, ut, hircus,617
aeqtius, scquor, oes,aestirao,oeslas,oevura^auceps,au- i- hirquitallus, Hirpinus, hirsutus, hirtus, Hirtuleius,
deo, audax, ausus, atidio, augur utn, augeo, aufero, >. Hirlius proprium, nisi aut monosyllabum sit; ui, ir,
aulamm [ed., alveum], aura, auris, atirum, ausculto, >» id esl artus , aut ox motu verbi, «t, eo, is, ircm,
aulumo, aut conjunctio: exccptis hsedus, haereo, >. ires, ire ; aut nisi a post r sequatur; tunc enim aspi-
haud, haurio, liio, hisco, et quicquid ab his compo- '- ratione carei, ut, ira, iratus, iracundus, irascor, ct
nilur, vel derivalur. Nam hacc, ut articulo aspiratur,\ quicquid ab unoquoque eorum fit.
ut heu et hei ; ut inlerjectionibus, et verbo, ut it 0 vocalis, r sequente, leniler efferlur, ui, orbus,
hciulo, quod ab bei vcl heu Iraduclum est. Heus, >, orcus, ordior, orsus, orior, oriens, ortus, id esl na •
et heia, ut advcrbiis vel interjectionibus. tus. Si vcro alia r sequatur, aut (, hoc fit non cx
Omnis vocalis, b sequciito, leniter enuntiatur, ut,t, declinatione verbi, nam lunc o aspiratur, ut, horreo,
abies, ebur, ilii, ob, uber: uotatis habeo, habes, hi- i- horror, horreum, hortus, Hortensius; notatur or-
biscus, et quicquid ab unoquoque eorum fit. deum.
 1265 DE ORTHOGRAPHIA. 1266
A, rel is, vel «, vocales, s littera sequente, carent A ctaculo utor, cum compositum fuerit, exspecto s Iit-
aspiratione; ut, as, assis, aslutus, asccndo, aspicio, teram, sicut supra diximus, necessario rctinet. Item
esca, est, essem, essemus, usus, usura. Notantur * exscreo, cum s a screare fit; si sine s, a creare. Ex-
hasla, hastile, heslernus (est enim ab heri adverbio) silium quoque cum s scribi debet (ex solo enim ire,
et Hesperia Graecum. est exsulare), quasi exsolium4 quod Grseci i?o/3io-ftov
I vefo vel u, sequente s, post quam erit p vel t, dicunt, et anliqui exsoles dicebant, quos nos exsules
cum aspiralione proferunlur ; ut, Hispania, liispidus, dicimus. Extorrem vero sine s; ex terra enira eje-
historia, hislrio, Hister (seu proprium, seu fluminis ctum significat. Exsui habet s; sui enim est, et in-
sit, seti genlis vocabulum), hospes, hospiia, hospi- sui, quasi alicui rei inmilti: unde exsui, quasi jam
tium, Hostilius, hoslia. Notatur pronomen iste, et emilti, enudari. Inde exsuviae, unde exsuli, id est
ab eo composita. Os, oris, ex quo ostendo, osten- spoliati. Exire, sine s; ire enim simplex est, et
tum, ieniter prolata, sicut alia, quse post s carenl p, qusecunque ex hoc formabuntur, ut, exitus, exitium,
vel (, et iisdem, ut oscitant. exitiale, et exercere, non habenl s in compositione,
quia simplicia quoque s similiter non habent. Et-
CAPUTX. enim exercere, est ex et arccre, ut exercitus, qui sub
Es prthographo Cwsellioitta eollectasunt. I disciplina cerla arcelur, unde exercitatio. Exscindo
B
Con propositio, si ad verba a vocalibns incipientia s habere debet, scindo enim est simplex. Similiter
accedat, n consonantem perdit, ut, aequo, cosequo, exsculpo, et exsisto: sculpere enim, et sistere sim-
eo, coeo, ortus, coortus ; sin. autem ad verba acce- pUciter dicitur. Expurgo etiam, eodemque raodo ex-
dat a digamma incipientia, id est, quae u loco conso- cedo, t non desiderant; eximo similiter. Nam et in
naiuis posilam retincni, non perdit n lilleram, ut, aliis praepositionibus sine hac littera est, u), redimo,
dirimo. Ilaque exemptus ita scribilur, ut
volvo, convolvo, vinco, convinco. Contra evenil in interimo,
re praeposilione; d enim litteram exirinsecus acci- eiimius, qui est quasi exemptus, et extra csetcros
positus. Extremus quoque sine s; ex enim est, unde
pit, cuh) ad vocalem incipientem verbi alicujus ac-
cessil: quam d litieram non accipil, si ad digamma, extra, et extremus, unde extrinsecus, exter, exlra-
id est u positam loco consonantis accedat, ut, ul- rium, et si quse alia hinc irabi possunt. Exsequiae
vero habent s; sequi enim est in simplici. At exi-
cero, redulcero; ago, redigo; eo, redeo; voco, re- non habent s, sicut indiguoe, quae egeant, ext-
voco; yjnco, revinco. Qui, si una syllaba cst, per q guae et exoletus, quod ex allerius
litteram scribendum est; ut, quihomo; si duoe, per guitas similiter; ut
cui partis proeposilione manifeslum fit; adolevit enim
c, utest, homini. Aliquunde, per quun debet^G esi. Obsolevit autem s quidem habet, sed non ipsius
scribi, divisio enim illius, aliquo, et unde, hoc est, verbi, verum praepositionis, quae est obs sicut ab
ex aliquo loco. Sed cerle n, non m erit; quia tinde abs:
ita scribitur. Et aliquobi aeque, ex aliquo enim el quasi abolevit, id est inveteravit et absorduit
diuiurnitate. Haecet quse his similia sunt hoc modo
ubi est, hoc est, in aliquo loco. Sed hse syllabse,
, animadvertentur. Caciera quae simplicia sunt, et non
quae litterisq, u, o, constant, non excluduntur, per-
scribi lamen debent. componuntur, sine ulla dubilatione x tantum hahe-
Re praepositio nonnunquam cum ad consonantes bunt, ut, vixi, dixi, vexavi, faxi, uxor, atixilium,
examen, axis et exeroplum.
accedit, geminat illas, quod plerumque apud anli-
De divisionesyllabarum.
quos est, ut duco, redduco; cado, reccido ; tuli, ret-
tuli; pello, reppello; do, reddo; lego, rellego, unde Duoe sunt consonantes impares, quae tamen lise-
relliquiat, et relligionem scribunt, quod apud poetas rere possunt, si binc inde vocalem accipianl. Poste-
ita oportere scribi concesserim, tametsi apud oraio- riorem syllabam sequuntur pares vel impares, sin-
res quoque anliquos est: nobis jam decor et lenitas gulae scilicet, et in priorem, et in posleriorem divi-
obtinenda est, quae maximus fruclus est Latinitatis. dunlur. Potestas novissima syllabse sias erit; noster,
TaraUis"elquamtus in raedio m babere debent: ut j ster; capto, pto: at ubi tres sunt, ut, plostrum,
1
quam et tam, unde quamtitas, quamtus, tamtus. Nec strum; lusirant, strant; capistrum, slrum: aeque
quosdam moveat, si non sonat: ila enim supra do- clausirum, raslrum, campestre. Fere autem tres hae
cui n sonare debere, tametsi in scriptura m posi- consonantes tertio loco r habent, et alise / litteram ;
tura sit, ut astula, et in elisione aslla, pessulum : aliter nullo
Quaecunque verba primo loco ab s litlera inci- modo in tribus consonanlibus unitas syllabse datur.
pient, ea cum praepositione ex composita liltera Cum pares sunt, singulae ad singulas syllabas ibunt.
eamdem « habexe debent; caetera minime onerari Duae enim pares litterae, seu vocales sint, seu
oportet, ut, salio, exsilio; speclo, exspecto ; sesti- consonantes, non coeunt; simiiiierque syllabam non
mo, existirao, s non babent, sicut aequo, exscquo; faciunt, si vocalem accipiant, tamelsi impsres sunt,
peto, expolo, aeque non habebunt: quod discrimine ut, carpo, dorsum, Porcius.
facile intelligilur, aliud esse pecto, aliud specto ; et Una consonans inter duas vocales posita poste-
ideo «b eo verbo quod pecto, id est pectino, cum riorem 618 sequiiur; ul, Paris, lapis, lliuris ; at
coraposiium fuerit, expeclo s litteram non habet: si inter vocales consonans fueril, ut, digamma, po-
ab eo vcro quod est specto, id est rei alicujus spe- sterius vocali digammae adhaerebit. Jameoimdixi,
«267 M. AURELIUS CASSIODORUS. 1268
excepta litlera g, nnllam aliam consonantem cum A bunt; ut Lucii, magnii, magii: quod ipsium Luci-
eiusmodi syllabis consentire, ut, solvo , nervo, lius adnotavit, cum a numero numerius discerneret.
volvo, larva, pulvis: itaque tenuis, si trisyllabon Cum proepositio,per c scribenda est: quum adver-
erit, n consonans ad u accedit; si disyllabon, ad- bium lemporis, quod siguificai quando, per q scri-
seque belva, raaJva. Dispicio, verbum compositura, bendum est, discretionis causa; ut apud Ennium,
quxritur utrum per duo ss, an per unum scribi de- Cumlegionibus,quumproflcisciturinduperator.
beal; et utrum ita dividi, dis et spicio. Et divisio- [Jtfs.,imperator.]
nis qnidem ejus facilis ratio esl, quoniam omnes
Quujusque, per q, non per c scribilur; sed per q
praepositiones integrse separandoesunt; ut est, abs- sensum quoque alium habet. Nam hujusce hominis,
tulit, abs el tulit; translulit, trans et lulit; abs- hujus hominis est: at quujusque hominis,
quujusque
condit, abs et condit, et caetera his similia. Per duo ordinis, et uniuscujusque
autem ss scribendum est, non per unum, quoniam ordinis uniuscujusque hcminis,
signilicat.
ex praeposiiioneet verbo constal esse compositum :
Accedo, per duo cc ;altuli, per duo K; assiduus
quemadmodum est conspicio, aspicio, despicio; ac per duo tt; appareo per duo pp; annuo per duo nn;
per hoc per duo ss, disspicio scribi debet, el ita di-' alligo per duo //; in his ndn solum propter soni le-
vidi, dts et spicio. Nonnulli vero dispicio per unum ** S nitalem consooantes
mutantur, sed etiam quod
s sciibendum putant, quod praepositio dis iuterdum nullo modo in eis sonare d littera
lilteram perdit; ut est, diduco, divido, dijudico; tem d littera et potest. Sonat au-
adscribitur, cum f consonanti ad-
sed raelitis est per duo u scribi disspicio.
juncta est, ut, adfluo, adfari, adfuturum, adfalus,
Obliviscor, compositumne, an simplex est ? com- adfero. Contra b non «onat, ut, offui, offero, of-
positum scilicet, hujus simplex latet in antiquis no- fendo.
minibus et monumentis. Livisci enim, oblivisci est,
et livitus: quod nos hodie per elisionem oblitut. CAPTJTXII.
Quod cum manifestum fuerit, plenUsime quivis in- Ex Prisciano grammatieo " qui nottro temporeCon-
. ttantinopoli doetor fuit, de libro primo ipsius itta
telliget in scriptura"verbi hujus divisionem, ob, et collectatunt.
liviscor.
Notandumigitur quod hamus, qoi a Grsecisayncrpov
Pompeiius, Tarpeiius, et eiius per duo tt scri-
benda sunt, et propter sonum (plenius enim sonani)I appellatur, cum aspiratione debet scribl. Sciendum
et propter metra, nunquam enim longa fiet syllaba,' et hoc pro ? Graeco,a Latinis in scribendo pft poni
nisi si per i geminum scribatur. Hanc scripturam ita debere, in Grsecisduntaxai nominibus, nt, Orpheus,
( Phaeton. In coeteris autem Lathtis nominibus f po-
dividimus, ut prsedixi. Nunc illud genitivi eorum, ett Q
nominativi plurales et dativi, quemadmodum scri- nendum, ut, fama, filius, facies. Phcebus, quo uo-
banlur, videamus. Quidam hujus Pompei, Tarpei, hii mine Apollo significatur, ita ponendum est, ut post
h
Pompei, Tarpei, his Pompeis, his Tarpeis, per unum,, p, ponalur. Similiter et Hericbthonius [ms., Hieri-
i scribunt. NonnulU pusillo diligentiores, alteram f» cthonis], hiulcus, per aspirationem debent scribi.
liis addunt. Ego quoque tertiam addendam praecipio. B enim consonans ante se aspiralionem non.reci-
Si enim, ut docui, nominalivus duo ii habet proa pii, nisi tanlum vocalis. Canlebs, ante terminalem
duabus consonanlibus, hae perire nulla declinaiionee litterara s, * scribi debet, non u ; quoniam u vocalis
possunt, quse tamen omnimodis modernus usus ex- eum in consonantis transierit potestatem, potest
cludit. aliam praccedereconsenantem.
Aspiratio ante omnes vocales poni potest; post
CAPUT XI. consonantes autem quatuor tantummodo ponitur, c,
Ex Lucio Cmciliovindiceista deflorata tunt. t, p,r; ut habeo, Herennius, heros, hiemps, homo,
M litleram, ad vocales prirao loco in verbis posi- humus, Cbremes, Tbraso, Phiiippus, Rhodus. Ideo
tas si accesserit, non enuntiabhnus. Cum aulem add autem vocalibus extrinsecus ascribitur, ul minus
consonantes, ant digammon ^Eolicum, pro qtio noss j) ] sonet: consonanlibus autem intrinsecus, ut pluri
H loco consonantis posita utimur, tunc pro m lit-- mum sonet. Gnatus, per g el n scribendum est, sicut
tera, tt litlerae sonum decentius efferimus. Lucii, i, gnavus, quia in composilione ipsa retinent g, ut
magnii, magii, cum in geiritivis singularibus dici- i- agnatus el ignavus. Ecquid per c scribendum in
mus, interest, quos nominativos habeant. Proindee prima syllaba, quoniam en quid significat, n liitera
. enim intererii, utrum per duo t, an per unum de-i- consonante in c conversa. Samguis in prima syllaba
heanl scribi. Si lucus, magnus, magus siint nomina- i- per m scribcndum in nominativo casu; in caeteris
livi eorum, unum i in genilivo habebunt, plurali li autem casibus per n, quoniam m littera in n conver-
quoque nouiinativo et vocativo, sed et dalivo et it titur. B s Latinse lilterae pro $ Graecaliltera non ali-
ablativo simiUler scribenlur. Si autem lucius, ma- i- ter poni debent in una eademque littera conjunctae
:- nisi in (ine nommaiivi, cujus genilivus in bis desi-
guius, magius, proferantur, duo ii in genitivo habe-
* Hujus Prisciani moderni auctoris raenlio fit sti- Priscianus propter nobilissimi claritatem ingenii hi-
pra. El fortasse iste estcujus etiam meminil Dtin- men Romanse facundise ineruii vociiari, triplicem
gatus in lib. coutra Claudium Taurinensem episco- i- sensum habere demonstrat, ita dicendo : Colo quo-
puin. Alierum autem verbum, iuqutt, quod est colo, i, que pro diligo, et habito, et aro accipilur.
1269 DE SCHEMATIBUSIN COMMENT.CASSIODORIIN PSAL. OCCURRENTIBUS. 1270
nit, utj^rbs, urbis; csclebs, cselibis; Arabs, Ara- Aadmodum
A scribi debeat, designat quse in partihm
bis. Sciendum autem surripio per r geminara, non declinalione decora reperit. Hoc si in auctoribus sern-
pcr b et r scribendum ; similiter et corripio, arri- per intenderis, ut pro locis suis posita diligenler ac-
pio:quOniam b in-r quoque commulaiur. Suspicor, cipias, nullojerrore fatigaberis. Nunc animos legen-
et suspicio, verba composita ab adverbiis stirsum tes erigile, et gaudete tantos ad vos priscos perve-
vel susum,in prima syllaba per unum s, non per nisse auctores, ut eis credere indubilala mente de-
duo scribenda sunt: quoniam duplicari consonans beatis. Possem equidem Aquilam, et Quintilianum,
619 subsequente alia consonanle non potest, sicut sed et Avilum, quos nonnulli iu orthographiae peritia
nec antecedente, nisi fuerit muta ante liquidain, ut, laudandos esse putaverunt, quos tamen venturos in
supplex, suffragor, sufflo, effringo. Quicquam in Christi nomine celerrime sustinemus , superioribus
prima Syilaba per c scribendum, quod d liltera in c aucloribus addere^ Sed necessarium non est multi-
liiteram eommutatui-. Aggero per g scribendum, et; plici numero dare licentiam, cum non sint omnino
aggregalus, non per d. Harpyia, quae Grsecum no- definiii, quanti de eadem re scribere maluerunt. Nam
meh est, iper u Grsecum, sequente i Lalino, scriben- si duodecim horarum spatia diem protinus complere
dum esl: quoniam apud eos u t diphihongon est. noscuntur, si duodecim quoque menses annum volu-
Ara cum silare significat, sine aspiralione; cumi B J bili varietate restituunt, si duodecim signa cceleslia
vero cilbile porcorum, cum aspiratione scribendum. totius nobis cireiili campos solida rolunditate con-
cludunt, debei nobis omnino sufficere, quod et duo-
Conclusio, decim orthographorum libris recthudinem scripturse
Congregatis igitur quse apud supradictos orthogra- docentium , defloratas regulas posteris legendas ex-
phos necessario reperi fuisse conscripta, nunc finemi bibui.
libro,Domino juvanle, faciamus. Datur enim intel- Valete, fratres, atque in orationibus veslris mei
ligi remnimis ulilem fuisse, quae toi ac tantis aucto-- memores esse dignemini, qui vos inter caetera et de
ribus cognoscilur esse iraclata : quoniam si quid ai orthographiae virtute, et de dislitietione ponenda,
priorihus praetermissum est, a sequentibus constatt quoe nimis preiiosa cognoscitur, sub brevilale com-
impleUim. Meminisse autem debemus frequenter ar- monui, et quemadmodum Scriptnrae divjnse intelligi
tigrapbos de orlhograpbia tractasse, et iterum ortho-i- debeant, copiosissime legenda praeparavi; quatenus
grapttidi de parlium declinatione disseruisse, cum ta-
t- sicot ego vos ab imperitorum numero sequeslratos
men res sibi repugnare videaulur. Ars enim tractatit esse volui, ita nos virtus divina non patialur cum ne-
de parlium declinatione ; orthographia vero, quem- quissimis poenali societate conjungi.

DE SCHEMATIBUS ET TROPIS
NEGNONET QUIBUSDAMLOCIS RHKTORICISS. SCRlPTURiE QU^l PASSIMIN COMMENTARIO
CASSIODORIINPSALMOSREPERIUNTUK.

Scriplura divina , ait Cassiodorus (ln prmfat. in C dicibus suis fecit evidentissimam meniionera. In libris
Psalt.jpag. 7), multis modis genera suae locuiionis quippe quos appellavh de Modis loculionum diversa
exercet, definitionibus succincia , schemaiibus de- schemata saeculariumlitterarum inveniri probavit in
cor.VfSfborum proprietate signata, syllogismorum litteris sacris, alios autcm proprios modos in divinis
complexionibus expedita, disciplinis rutilans; noni eloquiis esse declaravit, quos graifimatici sive rheto-
tamen ab ets accipiens extraneum decorem, sed po- res nullaienus attigerunt. Dixernnt hoc apud nos et
lius iilis hropriam conferens digniiatem. Haec enimi alii doclissimi Paires, id est, Hieronymip, Arabro-
quando in divinis Scripturis splendent, cerla atquet sius, llilarius. ut nequaquam prsesumptores hujus rei,
purissima sunt; cum vero ad opiniones hominumi sedpedisequi esse videamur.
et quaestionesinanissimas veniunt, ambiguis allerca- Sed dicit aliquis : Nec parles ipsse syllogismorum,
lionnm fluetibus agitaiuur; ut quod hic est firmis- nec nomina schemattim, nec vocabuia disciplinarum,
sime semper verum , frequenter alibi reddatur in- nec alia hujuscemodi ullatenus inveniuntur in Psal-
certum. mis. Inveniuntur in virtute sensuum, non in
Haecmundanarum arlium periti, quos tamen multoi effalione verborum.plane Sic enim vina in vitibus, messera
posterius ab exordio divinorum librorum exstitisse! in semine, frondes in radicibus, fruelus in ramis, ar-
manifeslura est, ad collecliones argumentoriim, quse>. bores ipsas sensu contemplaniur in nucleis. Merito
GroeeiTowixadicunt, et ad arlem dialecticam et rhe- ergo esse dicimus, qua?.inesse nihilominusvirtute sen-
toricanvtranstiileriiiit, ut cunctis evidenter appareat,, timus. Nam et Apostolus vetat (/ Corint. m, 18) nos
prius ad exprimendam veritatem justis mentibus da- seduci per vanam sapientiam : isla vero non abnegat
lum, quod postea gentiles humanae sapienlise aptan-- rv , in lilteris esse diviuis.
dura esse putaverunt. Haecin lectionibus sacris tan- Cognoscite ergo, magistri ssecularium litlerarum,
quam clarissima sidera relueent, el significantias re- hinc ( ex Scriptura scilicet) schemata , hinc diversi
rum atilissimis corapendiis decenter itluminant. generis argurnenta, hinc definitiones,- liinc discipli-
NaiKel Pater Augustinus in libro in (Cap. 29) de! narum omnium profluxisse doclrinas, quando in his
Doctrha Cbristiana ita professus est : Sciani autemi litteris posila cognoscitis, qu;e ante scholas vestras
litteraji modis omnium Iocutionum quos grammaticii longe prius dicta fuisse sentitis.
Graecoiwmine rporco;vocant, auclores nostros usos; Figura esl qusedam conformatio diciionis a com-
Et
fuisse. paulo post sequitur: Quos tamen rpino;, idI munione remota, quae interioribus oculis velut ali-
est niodos loctitionum , qui noverunt, agnnscunl ini quid vultuosum semper offertur, quam tradition*
litteris sanclis, eorumque scientia ad eas inlelligen- majorum, ostentationem el habitum possumus nun-
das aliquaiuulum adjuvanltir. Cujus rei et in aliis co- ctipare. Pag. 16.
1271 M. AURELIUS CASSIODORUS. 1172
2X»p«, schema, est figura dictionis in ordine ver- jA sita, quando sic nomen aliud ponitur, ut tamen illud
borum cuni decore composita. Pag. 14. qtiod necessarium faeril, senliatur : Rex virtutum rfi-
Tpinot, tropus, esl dtctio ab eo loco in quo pro- leeti. Hic enim ditectum, Filium Palris debemus ac-
pria est, translata iu eum locum in quo propria non cipere. P»g. 231.
est. Pag. 21. * el
"ATTsuo-t? tbrox/iio-t?.Peusis.et apocrisis, id est
A percunctaiio et responsio, quando inlerrogatione
praemissa, responsio apta subseqtiitur : Ut quid ti-
Atvr/fta,senigma, id est obscura sentemia, ptiindo mebo in die mala 1 lniquilas calcaneimei cireumdabit
aliud dicit, et aliud vull intelligi. Dixit ignem, dixit me. Pag. 161 et 386.
fulgura, dixit montes, dixit coelos; et per haecomnia aposiopcsis, id esl dictio cujus finis
'.V7ro7iw7rr,!Jtj,
unura vntum cst annuntiare Dominum Salvatorem. reliceuir. ut aut terreatur, aul ad desiderium prnvoce-
Pag. 525. tur auditor : Obuudituauris obaudivilmihi. Pag. 63.
_ Amoloyia, seiiologia, id est causae redditio, qno- 'Airoo-T/3oj»j,apostrophe, id est conversio, quoiies
ties pra missaerei ralio decora subsequitur : Propter ad diversas personas crebro verba converlimus: 2V«ne
hoc deiectatumest cor meum, el exsultavitlingua mea : coqnoviquoniam salvum fecit DominusChristumsuum.
ittsuper et caro meu requiescetin spe. Pag. '54. Vide Pag. 68 et 1S6.
pajr. 89 et 202. Argumentum est argutoe menlis indicium (ve! jii-
'Atynyopia, allrgoria, id est inversio aliud diccns, dicium) quod per indagationes probabiles rei dubiae
et aliud significans : Prxfulgom in conspectu ejus perficit fidem. Pag. 111.
nubes trantierunt, grando et carbones ignis. Exponit r> i Argumenliim ab adjunclis : Ecce oculi Domini su-
per banc fignram quid illae nubes, id est prasdicato- per limenteseum, sperantes in misericordia ejus. Ad-
res, habeani. Grando enim, id est objurgationes figu- junctum est enim limere Dominum,et sperare in eo;
raiae,quibus Jtidaeorumcorda durissima lundebantur. qui! res mutua et insolubili societaie connectitur.
Carbonesignis, charitatis incendia, quihus mentes fi- Pag. 109.
delium coelestiigne reviviscunt. Pag. 60 el 101. Argumentum ab antecedentibus : Ecce enim in ini.
'AfiftSo),oy'a.amphibologia, id est dictio ambigua, quitatibusconceptussum, el in delictis peperil memater
dubiam fariens pendere sententiam : Cogitaverunt mea. Pag. 170.
consilia quas non potuerunt stabilire; scilicet Judaei Argumentum a causis : Ecce enim veritatemdilexi-
dicendo : Expedit unum pro omnibut mori (Joan. sti; incerta et occutla sapienlimluas manifestastimihi.
xvin, 14). Verum quidem diclum, sed malo voto pro- Dicit enim post lot collata beneficia, ad talia sc non
latum. Pag. 71. debuisse pervenire peccata. Pag. 171.
'Avaxtyukaiao-t;,id est recapitulatio, quse fit quando Argmnentum comparationis a minori ad majus :
ea qusesuperius dicta sunt latius, breviter postca in Sicul cervut desiderat ad fontes aquarum, ila desiderat
memoriam revncantur : Benedixit omnet timentesDo- anima meaad te, Deus. Cervo enim homo noscitur hic
minum, pusitlos cum majoribus. Post speciales cnu- assimilatus. Pag. 141.
roeraiiones ad benediciionem generalitatis asccndit: Argumentum a conjugatis : De/iciemesul fumus de-
ubi simul omnes benedicuntur qui servire Domino ficient. Hi c enim verba ex seipsis nascuntur, et orla
pura mente delegerunt. Pag. 588. ah uno, sibi consona siiniliiudine derivantur. Pag.
'AvaSinlwai;, anadiplosis, id esl congeminatio di- 1-24et 169.
clionis, quas fit aul in versu, atil in repetilione ver-<C* Argumenlum a consequeniibus dicitur, quando il-'
boruin : Tollile portus principes vestrat, et elevumini lud quod prsemittitursequenli dictionefirmatur: Sat-
portm mlemales, et introibit kex glorice.Quis esl iste vum me fac, Domine, quoniamdefecitsanctut; quoniam
Rex gloria 1 Dominus virtutum ipse est liex gloria?. diminulmsunt veritates a filiis hominum. Pag. 45, 96
Pag. '8-2et 433. ei 172.
'A.vayvpu,anaphora, id est relatio, quando unum Argumentum ex contrariis : Non sedi in concilio
verbum per commatum principia rcpelitur: Si con- vanitatis, et cum iniqua gerentibui non introibo. Con-
mtani adversummecastra. Si exsurgat in me pralium. cilium enim vanilatis et congregalio innocenlium om-
Pag. 89 et 148. nino conlraria suni. Pag. 86, 96 et 111.
'Avaorfo^, anastropbe, id est perversio, quse fit, Argumentum a diciis et factis majorum dicitur,
quoties aut sensus, aut verba pro aliquo decore ver- quando testimonii pondus gravissima patrum aucto-
tuntur : ln die tribulationis meai clamaviad te, quo- ritate firmatur : Deus, auribus noitrit audivimut; pa-
niam exaudisti me. Ideo se dicit clamasse, quoniam tres nostri annunliaverunt nobis oput quod operatus es
exaudilus est, cum clamor proecedat,ul Deus possit in diebuseorum el in diebusanliquis. Pag. 146.
audire. Pag. 291 et 449. Argumentum ab eventu dicitur, quando ad illud'
'Avrifpuat;., antiphrasis , id cst contraria locutio. supplicatio tendit, ad qnod rei ordinem pervenire co-
Per aniiphrasim calumnia dicilur capiiis alumna, dum gnoscit: Vtquidavertis facieni tuam el dexteram tuam
magis ipsa petat caput alienum, eique conlraria sil: de medio-tinu tuo in finem? Pag. 251.
Redimeme a calumniis Iwminum. Pag. 420. Argumeulum a genere : Ibi ceciderunt cmncs qui
•AvttTrpoo-wnov. Anliprosopon est quando pro ho- -. ° operanlur iniquitatem. Genus est enim superbia, unde
mine iugraio ponitur persona gratissima : Quia co- omnia viti.i exorta nosctintur. Pag.' 120.
mederunt lacob, et locum ejus drsotaverunt. Pro genie Argtimenluin ab ingenio dicitur, quando non per
quas peccaverat, gralissimi patriarchae nomen obje- ignoranliam, sed maliiiosa voluntate peccalur : No-
ctuni est; utrecordalio sanctissimi viri populi delicta luit intelligere ut bene ageret. Pag. 119.
mitigaret. Pag. 273. Aigumentum a laude rei lsessedicitur, ut tanto plus
'AvTtRTuo-tf. Antiptosis est, quando casus pro casu hostibus cresceret invidia, quanlo loca sancta fue-
ponilur : Sicut proximum, sicut fralrem tiostrum, sic rant eoruin prsesumplione vastamia : Liberasti virgam
complacebam. Quaitluiii ad eloquemiain Laiinam hmreditatit lua, montisSion in quo habitasti. Pag. 249
proximo et fratri complacuissenos dicimus. Pag. 116. et3l6.
'AvTSto-aytuyri,aniisagoge, id esi contradictiti : Qui Argumentum qnod dicitur a necessitate , quando
dixerunt : Linguam noslram magni/icubimus, labia canssc gravissiinaepraemiltuntur, ut ad confessionem
nostra a nobissunl: Quis nosterDominusest ? Pag. 45. ptoQcuaoi correctus animus adducaiur : Conversus
aniitiaihiiiesis, id est rccompensa- sum in arumna, dum confringitur mifti spina. Pag.
'AvTtG-T«8fi»o-t?,
tio, quaudo justa factis recipit, qui se aut rccla, aut 104 et 129.
prava cmiversatione iiaciavuril : Qui seminant in la- Argumentum quod dicitur a necessario : iVtsi Do-
crymit, in gaudio melent. Pag. 441. minus ccdificaverit domuin , in vanum laboraverunl
'AvTovoftao-i«, antouoinasia, id esl vicc uominis po- aidiftcanteseam. Necessaria quippo esl Domini aedi-
¥ Sic Forte legendum «van-euo-tf,a verbo «v«7ruv9«vou«t. EDIT.
 1273 DE SCHEMATIBUS1N COMMENT.CASSIODORIIN PSAL. OCCURRENTIBUS. 1274
flcatio, sine quo nihil boni ad culmen perfeclioniss A adjutoribus verba miscemus : In Domino confido:
adducitur. Pag. 442. quomodo dicitis animm mece; Transmigra in montem
Argumenlumquod dicitur notatio, cum ex verbii sicul passer? Pag. 43.
posilione. elicitur similitudo sermonis : Tenlaverunt t "A7r6-xotvo0,id est a communi, quando dicla supc-
me, et deriterunt derisu. Pag. 116. rius ad inferiora respnndent: Lwlamini in Domino
Argumenluma pari: Dies diei eructat verbum, ett et exsuttdle,jusli, et gloriamini, omnes recti cordo.
Hic jungendum est in Domino gloriamini. Pag.
nox nocliindicat scientiam. Pag. 65.
Arguuientuma parte majore : El secundum mulli- 105. Concessio csl, cum rcus non id quod fecit, aliqua
tudinemmiseralionnmluarum, dele iniquitatemmeam.
Mtiltoenim major est misericordia Domini, quamvis; concertatione defendit; sed, ul ignoscatur, postulat
peccata tiostra videantur ingentia. Pag. 170. absolule : lliserere mei,Deits,secundummagnam,etc.
Argumentum quod dicitur a persona : Hic accipieti Pag. 169et 103.
benedictionema Domino,et misericordiama Deo sa-
lutari suo. Meritumbeneficii per magniludinem voluiti D
coneedenlisagnosci. Pag. 81. Definilio substantialis est illa supra quam genus
Argumenlum a persona extrinsecus attributa, i polest invcniri. Fitius meus et lu; Ego hodie genui
quando qnis aut de improbis amlcis arguitur, aut1 te. Pag. 18.
de bonorumconjunctione laudatur: Et cum electoele- Secunda species definilionis, iwonaartxr), id est
ctus eris, et cumperversosubverteris.Pag. 01. notio nuncupatur. Hsec unamquamque rem per id
dicitur a rebus ' •
Argumentum quod ipsis, quando B ' quod agit, non per id quod esi, conalur ostendcre :
et adversarios corruisse dicimus, et nos erectos esse Beatus vir cujus est nonien Domini spes ejus. Pag.
testamur: fpii obligati sunt el ceeiderunl; nos autem1 136.
surreximut el erectisumus. Pag. 68. Terlia species definilionisjrotoTwr,
id est qualitativa.
Argumentuma lempore : Tu exsurgensmisereberis Hacc dicendo quid quale sil hoc unde agitur, quid
Sion : quiavenil tempusmiserendi. Pag. 340. sit evidcnter ostendit: 7'it auiem in sancto habitat,
Argumentum quod dicitur a '
tormentis, quando laus Israel. Pag. 72 et 107.
per tot mala nequaqiiam fidcliumanimus potuit im- Quinta speeies definitionis quam GrsccijtaTaT«V
mutari: Hwc omnia venerunt tuper nos, el oblitinon /t-?tv,Latine ad verbtim dicimus, quolies unamquam-
sumut te, el inique non egimus in leslamenlo tuo. qne rem verbis singulis, quid sit, oslendimus : Quo-
Pag. 148. niam rectus est sermo Domini. Una enira parle oratio-
Argumen'um nimis accommodum, quando pro nis definitum est quid sit selmo Domini, hoc est,
aliquo detestabili ponilur persona graliosa : Ne reclus. Pag. 107 et 154.
averialur humilit faclus confutus : pauper et inops Septima specics definilionis, quam Groeci X»T«
laudubuninomenlumn. Pag. 253. jisrafopaii, Latini per iranslaiionem dicunl, flt cum
'Aareto-jtof,asteismos, id est urbaua diclio, venu- rem al'n|uam sub brevi praeconio,qusesit ostendimus:
siatis et faceliae causa cnmposita : Dominusregnavit, Lex Domini irreprehensibilis, converlens animas.
irascantir populi. Quod non ad exhortationem, Pag. 65.
scd ad derisionem videtur potius perlinere. Pag. Ociava species definitionis, quse Graece dicitur
329. 1
n xaT ayat/JEtrtvTOOsvavTtou,Latine per privantiam
Avgqo-tc, auxesis, id est augmentum, quaefit quando ^* 1 contrarii ejus, quod definitur : iVonett timilis libi in
addendo qusedam nomiua per membra siugtila, re- diis, Domine; et non est secundum opera tua. Pag.
rum augmenta congeminat: Tu autem, Domine,su- 291.
sceptor meut es, gloria mea, et exaltans caput meum. Nona species definitionis, quam Graeciza6' vrvo-
Pag. 20, 66 et 272. ruTiwatv,Laiini per quaindani imaglnationemdicunt,
quando nominata maire ve! paire ad intelligentiam
B individuaepersonaesensus noster adduciiur : Defece-
runt taudes David filii Jesse. In tittdo Psal. LXXII,
B/saxuioylst,brachilogia, id est brevis locutio, cum pag. 244.
plura paucis compleciimur : Non accipiam de domo Decima species definitionis est quam Graeci J>t
tua vilulos, neque de gregibm tuis hircos. Per hunc
versum el alios duos qui sequunlur, breviter enu- TUTTU, Latini veluti appellant, quando talis est alicu-
inerai quaese respuere profiteiur. Pag. 166. jus rei complexio, ut nnn tantum uni rei, de qua
dicitur, sed et aliis applicari posse videatur: Homo
cum in honore esset non intetlexit. Homo eniin et pro
C diabolo poniiur. Pag. 162.
K«x6?»iXov, cacozelon, id est mala affectaiio, quo- Duodecima species definiiionis est quam Grseci
ties ingenium judicio caret, et spe boni fallitur xaT IWatvov,Latini per laudem dicunt: Opera ma-
prsecipitata velocitas : Et concupierunt concupiscen- nuum ejus veritas et judicium: fidelia omnia mandata
liam in deterto, et tentaveruntDeumin sicciiale. Pag. ejus. Pulcherrimis variisque senientiis in hoc et se-
562. I quenli versu IaudcsDomini describunlur. Pag. 381,
D
KaravpwK, catachresis, quse recle dicitur abusio, 383 el 462.
quae reous nomen comtnodat alienum : Exsurge, Decima terlia species definiiionis esl quam Graeci
quare obdormis, Domine? Nou enim Deo convenit /.ar muloyiav, Latini juxta rationem dicunt; qiue
exsurgere,qui nunquam noscitur posse dormire. Pag. tunc exoriiur, quando majoris rei nomine res defi-
149. nilur inferior. Ego dixi: Dii estis, et filii Excelsi
XapaxrspvTp.it,cliaracterismtis, id est informalio omnes. Hic homines dicunlur dii, et filii Dei. Pag.
aut descriptio, quando aliquis aut per formani <le- 282.
scribitur, atit per acins proprios indicatur : Polluun- Deciraa quarta species defmiiionisest quam Graeci
tur vice ejut (sc. Anticbristi), auferuntur judicia lua npi; rt, Laiini ad aliquid vocanl, quoties unum no-
a facieejus : omniuminimicorumtuorum dominabilur. men sic dicitur, ut aliud ex eo intelligi posse videa-
Pag. 40. tur : Ipse invocabilme: Pater meut es tu; Deus meus,
K)iu«£, climax, id est gradatio, quando positis et susceptorsaluiis meaz.Pag. 302.
quibusdam gradibus, sive in laudihus, sive in vilu- Atayoovio-tf,diapboresis : Mulualur peccalor et non
peratione semper accrescil: Pronuntiabunlet loquen- tolvel; juslut autem misereturet commodat.Per hanc
lur iniquitatem,loquentur omnes qtti operanlur inju- figuram lit ditferenlia personarum inier justum et
stitiam. Pag. 316. impium. Pag. 124.
Kotvoma,id est communicatio consilii; quod fit Aia-Kopno-i;,diaporesis, id est dubitatio, cum ha-
frequenter, quaudo aut cum adversariis, aut cum bemus ambiguura, si possii invcniri quod quaerilur:
1275 M. AURELIUSCASSIODORUS. 1276
Si iniquitates observaverit, Domine : Domine,quis A 1 nanliir : Dies diei eructat vcrbum, el nox noctiindieat
tuslinebit? scientiam. Pag. 69 el 117.
Atarinaatt, diatyposis, id est expressio, per quam 'Epii-mpu,erolema, id est interrogatio i.Qnare fre-
figuram rebus personisve subjectis, et formac ipssc, muerunt gentet, et populi meditali sunt inania? Pag.
el habittis exprimuntur: Conturbatusest in ira oculus 46 ei 51.
meitt, anima mea, et venlermeut. Pag. 99. 'EjOuTno-t?, erotesis, id esl interrogaiio, quando nd
exerciiaiionem suam aliquis proponit sibi, quae
ipse respondet: fn quo corrigitjuveniorviam suam?
E in custodiendosermonestuos. Pag. 399 et 430.
id est verbum 'ESoTrotia,ethopceia, quoties datur locutio certoe
'Kxkttftt, eclipsis, defeclus, quoties personae: Conservame, Domine,quoniam tperavi in
suspendiiur, ut vivacius inquiratur: Memento verbi te. Persona est enim hic Domini Salvatoris. Pag. 52
tui tervo tuo. Servo luo, subaudiendtim, imple pro- et 234.
missum : quia si vclis sine aliqua adjeclione superio- etymologia, est oratio brevis per cer-
ribus aptare quod dictum est, verba sibi nequeunt las'ETVfzo^oyia, assonationes ostendens ex quo nomine id quod
convenire. Pag. 406.
est quseriinr, venerit nomen. Pag. 42.
vEfij>ao-tf,emphasis.id exaggeratio, quando 'EgaMayri,exallage, Id esl permutatio vel imrau-
rem aiiquam mullis in untim colleciis doloribus alle- t.itio, quoties contra consuetudinem aut genus com-
ut
gamus, benevolentiarajudicis enumeraiis calami- aut casus : Annuntiavi et locutus sum:
talibus impetremus : Nunc autem repulisti et confu- T>mutatur, sunt super numerum. Pag. 136, 17, 61 et
disti not; et non egredierit, Deut, in virtutibusnoslris. * muliiplicali
Avertitlinot retrorsum, elc. Pag. 147.
iii est actum rei 'Ectpyuaia, exergasia, quoiies aliquid breviter pro-
'Evipytut,energia, imaginalio, quae poniiur, et subtiltier ac latius explicatur : Dilalans
incorporeis oculis submini-tral: Magnificale Domi- exsullationesnniverta lerrat mons latera aqui-
num meeum,et exallemusnomenejus in invicem.Pag, loniscivitas Regit mayni. Pag. 159.Sion,
110 et 257. exetasmos, id est exquisitio, cttra res
id est vcrbi in io 'E^ETao-fi&f,
E7rava))]^if,epanalepsis, princi, divisas cuin interrogatione exquirentes,
versus positi, in cjusdem fme repetitio Deus, quis complures
:
timilis eril tibi ? Ne laceat, neque competcarit, Deus. in singulis quae conveniunt applicamus : Quit ascendet
montemDomini? autquit stabit in toco tanclo ejus?
Pag.283 Pag. 81.
'E7rava3of,epanados, id est repelitio rerum quoe
junctim ductae sunl: Quid est tibi, mare, quod fugi-
tti; et tu, Jqrdanis, quare convertut et relrortum?
Pag. 386. H
Ev6vp»fta,enthymema, id est mentis conceptio.
Svllogismusest constans ex una propositione et con- Ei.pfj.6;,hirmos, id est convenienlia,quae fit quando
clusione: Quoniam rex speravit in Domino,el in mi- series orationis tenorem suum usque ad ultimum
sericordia Altittimi non eommovebilur.Iste talitcr servat: Deus, in nominetuo salvum me fac, et in vir-
explicalur :-Omnis sperans in Domino exsultabit et tute tua libera me. Pag. 181et 592.
loetabiturin misericordia ejus. Ego igitur exsultabo C ( 'OuotoTiXguTov. Homceoieleutonfit quando simili-
et laetaborin misericordia ejus. Pag. 7. btis litteris dictiones plurimse terminantur; Remi-
'EixifiSaau, epeubasis, iil est iteratio, quoties per sisti iniquitatem plebii tum, operuisti omnia peccala
singula commata ad decorem maximtim verba gemi- eorum.Ptg. 288 et 302.
nantur: Mutli inturgunt advertum me; multi dicunt 'Oftoituo-tf.Honioeosis e-t figura per quam minus
anima mex. Pag. 20 et 73. notoe rei ex similiiudine ejus, quaemagis nota est,
'Eirsfriywif, epexegesis, id est explanaiio dicti su- demonstratio declaratur : Ecce oculi servorumin ma-
perioris : Domine Dens meus, si feci ittud; si esl nibus dominorum suorum. Et ticut oculi ancillm, etc.
iniquitas in mahibusmeit. Pag. 31, 70 et 97. Pag. 435.
'Entfypyaaiu, epexergasia, quoe lil quoties uni 'OuotoTiTiuTov. Horaoeoptotonfit quando in similes
causaeduas probationes apponimus: Quoniampecca- sonos exeunt verba diversa : Jubilate Deo, omnis
lores peribunl; tnimictautem Dominimox honorificati terra; cantate, et exsitttate, et psallite. Pag. 327.
fuerint et exaltali, deficientetut fumut deficient. Pag. 'YitMuyn, hypallage, id e.->tpermutatio, quolies
124. in alium intelleclum verha quae dicta sunt transfe-
'ETrt/eipnfta,epichirema, id est exseculio vel ap- runlur : Dominusde coeloprospexit super filiosDeum. homi-
probaiio : Dominus iliuminatio mea et salus mea, num, ut videat si eU inlelligent aut requirent
quem timebo? etc. Hoc argumento- utimur, quotiesi Vtdefll, id est videri facial. Pag. 49 et 179.
rem de qua agitur, per exemplum aliquod probare: 'XTrtpSaTov,hyperbaton, id est suspensus ordo
contendimus. Pag. 88 et 134. verborum, quotics ordo verborum longius explic ilur:
'EKihiipQtoat;,epidiorlhosis, id est superioris reii _" Quoniam qui nequileraguilt exlerminabunlur. Pendet
correctio : Adjulor meus, non moveborampliut. Pag., autetn versus isie de superioribus, unde dicit : Ne
203. mmutalus fueris eum qui prosperalur in via tua. Pag.
'ETupov»),epimone, id est repetitio crebra senten- 122 et 155.
liae, quac sive in laudibus, sive in vituperalionibusi Hyperbole est figura per quam solent
•TTttpSol-o.
decenter adhibila, magnara vim exaggeraiionisaccu-' aliqua in magnftudinem exaggcratinnis extendi. La-
niulal: Vtquequo, Domine, oblivitcerit me in finem? crymis slralum meumrigabo. Pag. 29 et42l.
Vtquequo exallabitur inimicut meut tuper me? Pag. 'TTrsp6eo-tf,hyperthesis, id est snperlatio, cum ali-
47 et 93. quam rem opinione oranium nolam, senleniia nosira
'EKtyuv>)j*«, epiphonema, id est acclaraatio quaes exsuperare contendiinus: Et ascendil super cherubim
post narratas res breviter cum acclamaiione pro- et volavit: volavit super pennas venlorum. Pag. 59
rumpii, post omnia desinens in exaggeratissimami et 172.
siimmitalem : Et ut inhabiiem in domo Domini ini 'rm^uiptai;, hypexaeresis, id est exceptio : Fian(
longiiudinemdierum. Pag. 80 et 102. dies ejus pauci, et episcopalum ejus accipiat alter.
'ETriToo^ao-fuif, epilrochasmos, id est dicti rotatio,, Pag. 373.-
cum succincte ea quaesunt effusiusdicenda perstrin- 'TrroSsuSif.Hypozeuxis est quando diversa verba
gil: Dominutregit me, et nihil mihi deerit, elc. Pag. singulis apta clausulis apponunlur: Bealus vir qui
80 et 235. non abiit ut consilio impiorum, et in via peccatorum
'Bmtivfo, epizeuxis, id est coujunclio, quando»- »OHstetit, et in cathedra peitileniim non tidit. Pag.
sine aliqua inlerposilione in uno versu verba gemi- 43 et 484.
1277 DE SCHEMATIBUS kN GOMMENT.CASSIODORIIN PSAL. OCCURRENTIBUS. 1278
A propter verbalabiorumtuorum ego cuslodivivias duras.
I Pag. 55.
Etxtiv,ictffi,id esl imaginatio : Custodi me, Domine, napio-ov,parison, id esl aequatiosententiae, quando
mtpupiUamocuti. Per hanc figuram pupillm oculi se duaeres e diverso ponunlur, sed una magis eligitnr:
DomiiiDIcdtnparavii. Pag. 56. Quia melior est dies una in atriis tuis tuper millia.
'tSea, idea, id est species, et flt cum speciem rei Pag. 287 el 312. Ilem quoties b"onavel mala con-
futuraevetbt oculis offerentes, motum animi concita- junctim membris dissimilibus alligamus: Quia spi-
mus : Sedessuper lhronum,qui judicas mquitalem. ritus pertransivit in eo, et non subsistel, el non cogno-
Pag. 37 et 59. scet amplius locum suum. Pag. 545 et 367.
Etoani«fot,ironia, id est irrisio, quoties aliquid Tiupoip.ia,parcemia : Ego dixi in excessu mentit
quorj sub laude dicitur, intellectum vituperationis mem : Omnis homo mendax. Pag. 391.
habere monstratur : Speravit in Domino, eripiat eum: Hapovooiao-ta, paronomasia, id est denominatio quse
talvum faciat eum, quoniam vult eum. Pag. 75 et 91. similitudine sermonis concitat audienlis affecium :
"io-ov,ison, id est aequaliias, quando res aliquae Misericors et miserator Dominus; patiens et mulium
parilitate eitailes, adhibila laude vel deiractione, miserieors. Pag. 344 el 408.
jungunlur iJuttus ut palma florebit,ul cedrus Libani Percunclalio est figura quae aiterius personae non
multiplieaUtuf. Pag. 313. patiiur exspectare responsum : Peccatori aulem dixit
Deus : Quare lu enarras justitias meas, et asiumis testa-
L mentummeum per os tuum? Pag. 167.
p
1" Xlsoifpaai;, periphrasis, id est per circuilum : Et
AOTTOXOVUC , leptologia, id est sublilis locutio, dommabitur a mari usque ad mare, et a flumine usque
quando res singuloe minutatim ac subtiliter indican- ad terminos orbis tcrrm. Pag. 241 et 385.
ttir: Dilexisli malitiam tuper benignhatem: iniquitaiem 1 Phantasia est quoties in concipiendis futuris visio-
magit quam loqui veritatem. Pag. 177. nibus animus perducittir audienlis : Sedet in insidiis
(de Antichristo loquiiur) cum divitibus in occuliis, u(
M interficiat innocentem.Pag. 41.
nsuo-tfet OTroxpio-tf,pensis et apocrisis, id est per-
Mrat&M, meiabole, id est iteratio unius rei sub1 cunctatio, ubi et interrogatio fu, et responsio parata
vanetale verborttm : Verba mea auribut percipe,>. subseqQitur : Quid est homo,quod memores ejus; aut
Domine: inlellige ctamorem meum. Intende voci1 filius hominit, quoniam visitas eum? Pag. 35 et
oratiomt rtum, Rex meus et Deus meus. Pag. 24 et' 161.
229. Iftsovao-fto?.Pleonasmos fit quando aliquid super-
MsTRfopa,metaphora, id est translatio, cura muta- fluum ponitur : Incenderunt igni sancluarium tuum.
lur nomen aut verbum ex eo loco ubi proprium est,> In Scripturis divinis haec figura non convenit, ubi
in eum in quo aul proprium deest, aut iranslatum1 totum utile.totum necessarium, totumque perfeclum
proprio melius est: Verumtamenin diluvio aquarum• est. Pag. 250 et 478,
multarum, ad eum non approximabunl. Pag. 104 et1 notao-uvSsTov. Polysyndeton est conjunctionis vel
493. alicujns. verbi frequens iteratio : Dominus conservet
MsTfamurtt,meiastasis, id est translatio, dum cul- eum, et vivificeteum, et beatum faciat eiim, et emundet
pam nostram in alium transferre contendimus: Non1 |C in lerra animam ejus, et non tradat eum in manus
dectinescer meum in verbamala, ad excusandas excu- hiimici ejus. Pag. 139 el 283.
salionesin peccaiis. Pag. 477. proanaphonesis, id est exclamatio,
id est upomu<fi>vriat;,
METwvufiia,metonymia, transnorainatio, • quoties inter alia quae loquimur, aubito ad Deum
quoties- intellectum rei diversis modis verbis alienis3 verba convertimus : Veniat mors tuper eos, et descen-
et translaliliis indicamus : Qui habUatin ccelis irri-" dantin infermm viventes,quoniam nequilim in hospi-
debit eos, et Dominus subsanmbit ees. Pag. 171' tiis eorum. Ego autem ad Deum elamavi, et Dominus
el 42. exaudivit me. Pag. 184 et 197.
Mu6oTroita, mytbopceia, quando aliquis introduci- :
lur loquens. Pag. 21. Introducitur Ecclesia loquens:• Quoniam UpoKurahi^i;, procaialepsis, id est prseoccupatio
iniquilatem meam ego agnosco, et peccalum
Cum invocarem, etc. meum contra me est semper. Hic enira quasi jam in
MsTptao-ftof,meiriasmos, id est mediocritas, quo- venturo judicio constitulus, delictorum suorum aspc-
ties rem magnam mediocri relatione proferimus:: clus telerrimus pertimesch. Pag. 170.
Qui videbantme a me : excidi n
foras fugerunt
moriuusa corde. Pag. 100 et 116.
tanquam npoXn^t;.Prolepsis, id est prseoccupatio : Exaudiat
le Dominus in die tribulalionis. Propbela studio ma-
gnse charitatis accensus optat Ecclesiae catholicae
P provenire quse longo post tempore fieri posse cerne-
bat. Pag. 07,74 el 92.
UapalkAk,parabola, id est simililudo, quando illudd , prosopopoeia, qunties inanimatis
quod intelligi volumus, per coroparaliones aliquass n rebus Upoo-uTroirotta
indicamus : Aperiam in parabolis os meum. Pag. verba iribuuntur: Elevaveruntflumina,Domiue:
2<>3. etevaverunt flumina voces suas, a vocibus aquarum
id est a multarum. Pag. 314.
tiapa6o/\ii, parabole, comparalio, quando
sibi genus dissimile in aliqua communione sociatur: npofiso-tofTrapaWayij.Prothesios parallage fit cum
Et erit tanquam lignum quod plantalum est secus de-'_ altera proposjtio pro altera ponilur: Fortiludinem
cursus aquarum. Pag. 13, 56 et 219. meam ad te custodiam. Ad hic pro per ponilur. Pag.
198.
n«/>is83si7f«t,paradigma est narratio per exempla!
hortaos aliquem, aut deterrens : Non sic impii, non
sic. Pag. 14 et 112. S
HatpaSo^ov, paradoxon, quando exitus inopinalus3 lap-m.aap.ig,sarcasmos, quasi usque ad pulpas pc-
vel non exspeclatus ingeritur : Verumlamen oculis s netrans hostilis irrisio : Et dixerunt; Non videbit
tuis considerabis,et retributionem peccalorum videbis: Dominus, nec inteltiget Deus Jacob. Pag. 316 el
qitoniamlu es, Domine, spes mea. Pag. 510. 460.
rtapa trpoo-Soxiav, paraprosdocia, id esl inopinatus3 £ap§to-ftof.Sardismos est figura quae semper lin-
exitus, cuin aliud exponitur, et aliud cxplicatur:: guarum pennixlione formatur : Propterea memor ero
Deusmeut, impotlul®vim ejus. Pag-.62 ei -i87. tui de lerra Jordanis el Ilermoniim, a monte modico.
riapsv9so-tf,parenlhesis, id est inlerpositio, quando1 Abyssusabyssum invocatin vocecataractarum luarum.
in sensu medio recipit verba quaedamqtiae ordinem1 Pag.183 et 199.
sententioe vldentur posse dividere. Opera hominum,, scliesis onomaton, id est raulii-
Sxso-tfOVOIMCTCO-J,
nll» M. AURELII CASSIODORI 1280
tudo nominum conjtinctorum diversis verbis unam A Suyxupqs-tf, synclioresis, id est concessio,quoties
rcm significantium: Peccavimut citm palribusnostris, aliqua imporiune desiderantibus concedunlur, quae
injutte egimut, iniquilalem fecimui. Pag. 360. ad utilitatem eorum perlinere non possunt : Et
EwfMtTOTroita,somatopoeia.idestcorporis altribulio, manducaverunt,et saturati tunt nimit: et detiderium
quoties rcbus incorporeis corpora tribuuntur : Miie- eorum attulit eis. Pag. 267.
ricordia et verilasobviaverunlsifri; juslitia et pax com- 2uvSuao-fiof,syndyasmos, syndesmos, vel, ut mss.,
plexmsunt se. Pag. 289. syndicasmos, id est collatio, quando sibi aut per-
Syllepsis est quotics casus discrepantes sonse am causre sive ex contrario, sive ex simili
ZvXfortytt.
in unain significanliam congregamus : Domine Do- comparantur : Eloquia Domini eloquia catta. Hic elo-
minus noster, quam admirabile est nomen tuum in quia divina laiidahlur: superius vero sermo huma-
universaterra! Dominecasus vocativus, cotitra usum nus arguilur. Pag. 46 el 178.
illi Dominut, qui est nominaiivus, videiur adjunclus. 2\tvty.Soxn.Svuecdociie est fiqtira quse significat a
Pag. 5i. toto parl m : Confitebortibi, Do.nine, in toto corde
Syllogismuscategoricus. Omnis jusius laetatur in meo; narrabo omnia mirabilia tua. Pag. 37 et 73.
Domino; omnis qui lcelatur in Domino recto corde Item significat a parie tolum : Exauai oralionem
est: omnis igitur justus reclo corde est. Lmtamini meam:ad le omnis caro veniet. Pag. 211 et 230.
in Dominoet extultate, justi; et gtoriaminiomnesrecti Item, cum per id quod sequitur possumus intelligere
corde. Pag. 105. quod praecedit. Pag. 71.
Syllogismus quinqucpariiius vel oralorius. Pro-
positio est enim : Quare tristis es, anima mea, el quare B T
conturbas me? Spera in Domino, quoniam confilebor *
illi salutarevultusmei. Probalio propositionisqualuor Tarrstvuo-tf,tapinosis, id est humilialio, quolies
yerslbus qui sequuntur procul dubio continetur ad- magniludomirabilisrebus liuiiiillimiscomparalur:Ejoet
juncta. Deinde provenit assumptio : Dicam Dto, aulemsum vermisel non homo,onprobriumhominum
Sutceplor meus es, quare me obtitus es? quare me abjectio plebis. Pag. 73 et 129. ltem quando cnjusli-
repulisli, et quare trislis incedo, dum a/fligit me ini- bet rei magnitudo minuilur in exiguam parvitatera :
micus? Sequittir duobus aliis versibus probatio as- Qumiam mille anni anle oculos tuos tanquam dies
sumplionis. Inferlur postremum sub repelitione hesterna qnm prmteriit, el sicut custodia in nocte. Pag.
primi versus, propositi syllogismi decora conclusio: 30t>et 339.
Quare trittis es, anima mea, elc. Pag. 144. TauToloyia, taulologia, id est ejusdem sermonis
Syllogismusenlhymematicus. Vide enthymema. iteraiio. Desideriumanimm ejus tribuistiei. Deside-
SuvaSpoto-ftof, synathrcesmos, id est congregaiio, rium cjus animaeluit, sicut in Evangelio dicit: De-
quoiies pluriniaeres in unum, et multa crimina alli- siderio desideravi manducare vobitcum hoc patcha
ganlur ; Salvum me fac, Domine, quoniam defecit {Luc. xxn, 15). Pag. 69 et 218.
sanctus, quoniam diminutm sunl veritates a filiis ho-
minum. Pag. 45 et 78.
z
Svyxptatt, syncrisis, id est comparalio, dum com-
paraiione quadam justiorem causam nostrara, quami raulta
ZsOypta,zeugraa, id est conjunctio, quandoconclu-
adversarii demonstramtis: Hi in curribus, et hi int iC pendentia aut uno verbo, aut una senlentia
equit; not autem in nomineDominiDei notlri magni- duntur: Qut focil hmc, non movebitur in aternnm.
ficabimur. Pag. 68 el 87. j, Pag.52.

M. AURELII CASSIODORI

DE ANIMA.
—" «...-11—I
—.IH ii — „111 »i
PHJEFATIO.
627 Cum jam suscepti operis optalo fine gaude- Proinde nota esse debet, qtiscsibi prsesloest: quia
rem, meque duodecimvoluminibusjaclatum, quiclis tunc magis ante se ponitur, cura subtilius de ipsa
[ms. B. Maria de Noa, quielus] porlus exciperet, tractatur. Nam dura a sapientibus praecepium sit ut
ubi etsi non laudatus, cerle liberatus adveneram, cognoscamus nosmetipsos, quemadmodum sustineri
amicorum me stiave collegiuin in salum rursus cogi- polest, si nos babemus incognitos? Cupimus enim
talionis expressil, postulans ut aliqua quaetam in li- jjnosse
] planelarum coelo contrarios cursus, signorum
bris sacris, qnam in ssecularibusabstrusa compere- consentaneum lapsum. Suni enim ex eisalia manen-
ram, de animac substantia, vel de ejus virlutibus tia, motuquecarentia, alia vero quaemobili semper ro-
aperirem, cui dalum csl tam ingentium [ms. Juret., talione vertuntur, nec ullis ternporibusconquiescunt.
ingenlia] rerum secreta reserare : addens nimisine- Haecnt mundani dociores exquirere tentaverunt, har-
ptum csse, si cam, per qoam plura coanosciinus, monicisdelectalionibus inseslimabilimndulalione vol-
quasi a nobis alienam ignorare paliamur, dum ad vtinlur. Quorum linnilus atque concentus adunatus
omnia sil ulile nosse qua sapimus. Nullaenim pere- efficit dulcisonum melos.
grina res cst de sensu proprio loqui, quando sibi Desideramus etiam comprehendere altiludinem
natura intcrrogata respondet; ncc longc tendit, ut cctheris, mensuram telluris, nubigeras pluvias, sive
se invenire prxvalcat; nobiscum semper est ipsaL grandinis procellas, tremorem stabilium terrarum,
quam quoerimus, adesl, traclat, loquilur, et (si fasi naturam vagantium ventorum, profundiiatem incon-
esl) inler isia nescilur. stantis maris, potestates virenlium berbarum, qu«-
 '
- " DE ANIMA. 1382
1281
tuor elementorum per omne corpus dissociatas com- A visum cst,quia de lali re urgebar dicere; quaesi (Deo
et ferendum est ipsam se scire non posse, favente) veraciler exprimatur, el audientem merito
plexiones,
cui superne dalum est lanla discutere? Non enim recreat, el sensum bene persuadenlis iliuminal. Qua-
rem ingrediar expetilam, oportet
aliquid contentione f ed. contentiose ] quoerimus, sed propter antequam
res profundissimas modestissime nosse desideramus. prius nominum similitudines, quasi ramos obviantes
Discamusergo primum, quare aniroa dicatur; deinde, abscidere, ne semitam disputationis noslroe vocabu-
silva umbrosis imaginibus videa-
qualis sit ejus definitio. Tertio, quse sit ejus qualilas lorum consonamium
substantialis. Quarto, si formam aliquam hahere cre- tur intexere.
denda est. Quinto, quas virtutes habeat morales, CAPUT PRIMUM.
quas Graeci ccpsTa?vocant, ad decus ejus et gloriam Quare anima di-calur.
comribulas. Sexto, qusc illi sint virtutes naturales, ad Anin a igilur hominis proprie dicilur, non eliam
subsianliain scilicet coiporis continendam. Septimo, pecudum, quia illorum vita in sanguine tanlum nos-
de origine animaedisseralur. Oclavo.cum sit per om- citur constitula. Ilaec vero quoniam immortalis esi,
nia membra diffusa, ubi poiius insidere credenda esl. anima recte appellatur, quasi avuuu, id est a sangui-
Nono, de corporis ipsius forma et compositione nos- ne longe discrela : quia et post mortem corporis per-
camus. Decirao, quas proprietaies habeal anima pcc- 6£ fectam ejus conslat esse subslanliam, sicut in subse-
catorum, per competentia nobis signa declaretur. queniibus suo loco declarabilur. Alii vero appellalam
Undecimo, qua noscanlur discretione, juslorum;qua- animam dicunt, eo quod auimet substantiam corpo-
lenus quas dculis islis videre non possuraus, perin- ris sui atque vivificet. Animus vero dicilur arro TOU
dicia probabilia colligamus. Duodccimo, in resurre- avsftou, id est a vento, eo quod velocissime cogitatio
clione, quam vere sapiens credit, quid de singulis fieri ejus ad sirnilitudinem venli motu celeri pervagatur.
senlialur, maxime desiileramus aghoscere; quatenusi Fil autem ex appetitu animae pro desiderii ejus qua-
fragilia corda mortalium ad divinitus proraissa desi- litate commotus. Mens autem dicitur «TTO rnt unvnt,
deria conchentur. Haecnobis (praestante Deo) ordi- id est a luna c; quse licet varia vicissitudine coramu-
ne custodito responde; ut et nos facile possimus tetur, quadam se tamen in id quod fuit, perfecla no-
inibui, el lu gloriam debeas invenire doctoris. vilate resiituii. Modo enim tribulationibus attenuata,
raodo ilerum in vigorera na-
Dki propositiones hns non pmeplis regum [ms. quasi probatur obscura;
lufalem lsetitia commeante reparatur.
S. Aud., legum], quae nuper agebanlur, sed pro-
Spiriius itaque triplici tnodo riicilur. Appellalur
fundis et remoiis dialogis convenire, qui non tam islas
enim veraciter et proprie spirilus Deus : nullius indi-
aures corporeas, sed interioris hominis inlentuml .
C gens, ipse vero a creaturis omnibus indigetur; inspi-
atque purissimura quaerere probantur auditum, nec rans quod[ed., quo] vult, et dispensans omnia prout
ideo facile posse de ipsa dici, quia per 628 cam 'n~
vult; complens universa, tottis in toto, immobilis
numera novimus explicari. Oculus enim b, qui usque et volubilitale [mss., Yoluntate] aelernus, cun-
ad sidera teadit, se videre non praevalet; et palatus Ioco,
sit ctaque qusesumma sunt singulariter potens. Vocamus
nosler, cum diversa gustu sentiat, cujus ipse sa- et spiritum substantiam lenuem nobisque invisibilem,
poris ignorat. Nares eiiam fragrantium corporum va- creatam, immortalem, quantum illi utililer datum
rios odores allrahunt; sed quidoleant ipsae non sen- valentem. Tertio spiritum dicimus per totum
tiunt. Cerebrum denique nostrum, licet sensum mem- est,
emissum atque receptum, per quem vila mor-
bris reliquis tradat, ipsum tamen sensum legitur non' corpus talium flalu necessario contineiur, nec aliquando
babere. otium capiens, jugi mobilitate reparatur.
Deinde qualia fatigatus possim disserere, qui jara1 Atque ideo sciendura est animum et mentem pro-
ad laboris lerminum avida mente propcrarem? Po- prie animam non vocari; sed quiares istae in anima
strerao tam suaves amici imponhis jterum cogitare,, excellunt, interdum per licentiara sic dicuntur. Nec
quod a cogendo dici absoluta cognoscitis rationc con-- D j pro anima utique spiritus distincte ponitur, quia hoc
siare; prseserlim dum haec res a multis disputata,, illi nomen est commune cufn caeteris, id est, angelis,
sed pene inexplicabilis videbatur esse derelicta. Sed1 . potestatibus aeris, et qusecunquespiritu continentur.
cum his ac talibus ingenia eorum multis allegationi- Nec iste spirilus veraciler potest dici anima, qui aeris
bus nequiverim superare, nec niihi concedere meumi aliernatione [ ms. S.Aud., altercatione ] resolvitur,
velle decrevissent: victus petii ut me saltem diebuss quando cum pecoribus illi res ista communis est. Re-
aliquot sustinerent, nec praecipitanler quccrerenl quod1 siat ut segregatim atque significanter anima hominis
plenum difficultatibus imperarent [ms. A el N., im- dicatur spiritalis substantia, quae nullatenus sangui-
peirarent). Quocirca illud mihi accidit Prothei, quii nis effusionc consumitur. Nunc de ipsius animse sub-
quod voluntale non eligebal pandere, constriclus vin- stantia liberius disseramus, quia eam a similitudine
culis cogebatur absolvere. Hoc tamen inde tolerabileB nominum necessaria separatione discrevimus. Qua-

Alluditad varias formulas a se scriptas, cuni esset:t e Anima lunae comparatur; sic etiam Ecclesia ea-
cancellarius in aula regura Golhorum. dem ratione ab Ambrosio in epistola contra Syinma-
b Vide Basilium hnmil. 9 iij Hexaemer., circa fi-- chum pag. 231; et Glica in Animalib. pag. 32.
nem.
1*83 M. AURELII CASSIODORl 1281
propter imprimisprrcgnantem[«/., primatem] re- A loribus ejus vehementer afficitur; formidat inleriturn
rum deiinilionem cautissima deliberatione forme- [mt. Aud., mori], quaenon poiest mori; et sic est ad
mus; ut consequentia, quaeinde poluerint nasci, fide corporis sui casus trepida, ut ipsaro magis susiinere
generis [ad., genitoris]sui facillimevideantur agnosci. credas extrema, quae non potest deficere per natu-
ram. Saluberriraa quoque carnis lemperatione per-
CAPUT II.
fruitur, oculorum speculatione depascitur, sonoris
De definitioneanimm. delectalur auditibus, suavissimisjucundalur odori-
Magistrisaeculariumlilterarum aiunt animam e.^se bus, necessaria gustus epulatione"delinitur; et licct
subslantiam simplicem, speciem naturalem, distan- his rebus nullatenus ipsa vescatur, subductis tamen
tem a maieria corporis sui, organum membrorum, talibus, gravissimo moerore conficitur; desiderans
et virtutem viiaa habentem. Anima autem homiuis, non sibi naluraliter accommoda, sed adjunctis
ut veraciumdoctorum consentit auctorilas, est a Deo arlubus profutura. Hinc nonnunquam subrepunt
creata, spiritalis propriaque substantia, sui corporis [mss., subripiunl] vitia contraria rationl, quando
vivificairit, ralionabilis quidera et immortalis, sed anima dilecto corpori indulgentlus remiltendn,
in bonum malumque convertibilis. Edita [ed., Edi- locum noscitur prsebere peccato. Viia igilur corporis
tum ] est quasi parturiale ovum, ubi vita futuraeavis, < B susceptaeanimse praesentia est; mors autem, ejus
pennarumquegrata varietas coniinentur. Nunc ape- probatur abscessus. Sic diera dicimus , lustrante
riatur in partes, quia hominum consueludoest faci- sole, qui cum discesserit, nox vncatur. Vivit ergo
lius discere [ms.S. Aud., dicere] qusedivisapossunt corpus animseprassidio,et ex ipsa probalur accipere,
cvidentiuselucere. unde se prsevaletcommovere.
A Deo fieri, vel factas hominum animas pruden- Sed quoniam et hoc quoque ad vilae genus de
lium nullus ignorat. Quando omne quod existit aut' quo loquimur noscitur pertinere, sciendumest, cum
Creator est, aut creatura. Creatrix igitur nulla creata1 se partibus corporis ille vigor ignitus infuderit,
potest esse subslanua : quouiam ut ipsa subsistat, materiamque carnalem «piritus vilalis afflaverh, si
indigel Deo, et dare non potest alteri subsistentiam1 quod fortasse vuinus acceperit, slatim condolet,
[mt. S. Aud., substantiara], qnam lanuim ut habe- quia ubique substantialiter inserta est. Quod si
ret, acceph. Superest ut eam verissime a Divinitate1 vrrtus ejus tantum esset, calorque corpusvegetaretb,
conditam esse fateamur, quaesola creare potest mor- incisum digitum non poterat condolere; sicut nec
laUa et immorlalia. Evidenter enim legitur in Salo- sol probatur quidquam seDiire,si ejus radios secare
mone : Et revertaiur pulvis in terram sicut erat, et' teniaveris. Tota ergo est in partibus suis, nec alibi
tpiritut rtvtrtatur ad Deum, qui dedit eum(Eccli, xu,>C major, alibi minor est: sed [ms. Aud , necj alicubi
7). Et alibi: Omnemflatumego feci(ltai. LVH,16). intensius , alicubi remissius, ubique tamen vitali
Hanc proinde spiritualera[ed., specialem]substan- intensione porrigitur. Colligit se in unum atque
tiam probabilis et absolularatio confitetur: quia dum1 copulat; membra Eua non sinit defluere velconla-
omnia corporalia tribus noverimus liheis conlineri,> bescere, quae vitali vigore custodit; alimenta com-
longhudine, latitudine, profunditate, nihil tale pro- petentia ubique dispergit, congruentiam in eis
balur in aniraa reperiri. Deindequod corpori sociala,• modumqueconservans. Mirumprseterea videiur rem
quamvis ipsius mole prsegravetur, opiniones rerum1 incorpoream membris solidissimis colligatam , et
sollicha curiositate perpendit, coelestiaprofunde co- sic distantes naturas in unam convenientiamfuisse
gilat, naturalia subtili imlagationeinvesligat, et deJ perductas, ut nec anima se possit segregarecum velil,
ipso quoque Conditore suo ardua nosse desiderat. nec retinere, cura jussionem Creatoris agnoverit.
Quod 6g9 si esset corporalis, cogilationibus suis> Clausa illi sunt universa, cum prsecipitur insidere;
spirilalia nec cerneret mique, nee videret. Cessett aperta reddunlur omnia, cum jubetur exire. Nam
ergo de ejus eorporalitate sospicio, quando et defuii- si acerbus dolor vulneris infligatur, sine aucioris
tionem corporis a se omnibus modis reddit alienam,, imierio non amitlitur, sicut nec sine ipsius munere
et tales causas exquirit, ad quas solus suhlimisi fj cirstoditur. Hincest quod (requenter graviler vulne-
spiritus pervenire contendit. Hinc esl quod et scri- ratos videmus evadere, et rursus levibus occasioni-
pluris sanctis justissime commonetur, orania mundii bus inlerire.
istius visualia eontemnere : quoniam ipsa incorporeai Rationem vero horaini inesse quis dubitel? quando
est, ui merilo ad spirilalia teodat, quibus se similem
\ divina tractat, humana sapit, arlibus docetur egre-
cognoscit esse formaiam. Propria est utique illi snb- giis, disciplinis erudiiur eximiis; et hinc cseiera
stantia, quando nullus spiriius alier carnem susciph,, animalia decenter excellit, quod eura ratio decora
ut ejus passionibus aut condoleat, aut lsetetur. componit.
Illa autem, quomodo diximus, sui corporis vivifi- Ralionemvero dico animi probabilem motum, qui
catrix est: quia mox ut data fuerh, ineffabilicon- per ea quse conceduntur atque nota stinl, ad aliquod
ditione diligit carnem suam [ed., carcerem suumi ignotum ducitur, perveniens ad veritalis arcanum.
amat], propter quod libera esse non potest, quia do- Haecconjecluris alque argumenlis ad illud properare

•Pr*gnan«definhiorecte; nam dicitin flne capitis I b Ed., nisi virtus ejus, tcilicet calor, tantummembra
sequentis : Eece gravida de/initioilta jam fela eit. vegetaret.
128S DE ANIMA. J286
cupit, qnod in rertim natura esse cognoscit. Ipsa A 630 Dicetaliquis: Quomoaosum similis Deo, cum
enim vera, et pura, et ceria ralio dicenda est, qnae immortalia minime creare prtevaleam? Cui sic per
ab omni imagine falsitalis redditur aliena. Datum aliquam comparalionem respondendum esse judica-
est ergo illi cogitaiiones suas quodammodoapprehen- mtis : Nunquid pictura, quse nobis est similis, polest
dcre, et per obsequium linguoevolubili motione [mss., imiiari quae facimus? Imago enim potesl aliqnam
inutatione] disserere. ln corpore posila anima, quam habere similitudinem. Caeterum hoc non potest im-
multa videt non a se cgrediens! Quani diversa cir- plere, quod veritas. Nam et hinc imraortalera debe-
eumspicil! Ubique quasi distenditur, et animae fieri mus agnoscere, quod appelit de immortalitate cogi-
discessionon probatur: movelur, erigitur, fluctuari lare; desiderat enim post morlem corporis sui
cognoscitur, et in seipsa lanquam in magnocurrens nominis famnm relinquere, cupit sine fine laudari;
spatio, pervagatur. Hrcc non exit ad causas, sed et bona conscienlia plus est de futuris atlonita, ne
traciatibus \ed., Iroctibusj suis sibi reproesentat quod a posteris maculelur relata. Hinc est quod inter
sua cogiiatione respicial : modo quod oculis vidit sublimiorcs constat auctores, quia quidquid digni-
carnalibtis, modo quod phantaslica imaginaiione late rationis erigilur, morlis injuria non premitur.
concepil. Cogitat plane singillatim, sicut ct loquitur; Addc quod veritas absolute profitelur malis juge
per ordinem sensus nihil perficit [ed., prolicit], cum B supplicium, bonis pcrpetua gaudia se daturam; ut
se diversitate confundil: quia Divinilatis est pro- non sit fas cum hsesitatione recipi, quod dignatur
prium multa disponere, et omnia siraul modulis omnipotens Divinitas polliceri.
competentibus explicarc. Verum bapc immortalitatem animse, non talem
Rationis itaque largitale dotata, quot bona munere debemns
advertere, quse nullam recipial passionem;
Divinitatis invenit! Litierarum formas reperit, diver- est cnim mutabililaii obnoxia et mceroribus pervia;
sarum artiura utilitates disciplinasque protulit, civi- sed lamen inter
quaevis tsedia vel anxietates conti-
tates defensibili muro cinxit, varii generis arnictus nuaiionis beneficio
perseveral. Singulariter autem
[Jur., armenla] ejecit, meliores fructus per indus- imraortalis Deus est, singulariter justus, singulariter
triam exegit, terras Iranscurrii, abyssos alalo [ms.
potens, singulariter bonus, singulariter sanctus.
Aud., apto] navigio, vastos montes in usum vian- Quoniam licet ista, vel his similia hominibus vel
tium perforavh, portus ad utilitatem navigantium
angelis inesse dicantur, nullatenus tamen ad ejus
lunari disposhione conclusit, ornavit pulcherrima altitudinem reverendae potestalis attingunt. Omnes
labricarum dispositione lellurem. Quis jam de ejus enim arduse virlutes in summitate illa
plenissimae
ratione dubitet, quando ab auctore suo illuminata
sunt, qusc creaturis universis,
facit arte conspici, quod debeat sub omni celebritate i*-*atque perfectissimse
ipsius largitate pro suo modulo conceduntur.
laudari? Convenit nunc de ejus immortalitate dis-
serere. Nunc sciendum est hsec immortalis anima quem-
Vivit in se posl hujus
Immortalesesseanimasauctores soeculariumlitte- admodura degere sentialur.
rarum mullifarie probaverunt, dicentes: Si omne saeculiamissionem non reflante spiritu, sicul corpus,
vivificat in et sed aequali mobilitate, quae illi altributa est: pura,
quod aliud, semeiipso vivit, utique
iramortale est; anima autem, quoniam vivificat subtilis, cita, aeterna, videl, audit, langit, ac reliquis
sensibus efficacius valet; non jam ex parlibus suis
eorpus, in semetipsa vivit: utique immortalis
est, Dicunt etiam: Omnia imraortalia simplicia baec intelligens, sed omnia spiritualiter [ed., specia-
ex toto cognoscens. Alioquin absurdum est
suut; anima autem non est harmonica, neque con- liter] mole brutissimi
stat ex pluribus, sed simplex natura est : anima putare minuS posse liberara, quara
corporis ingravatam. Talia enim intelligere posse
igilur immortalis est. Iterumque proponunt: Quid- non dubium
a contrarietate non im- est, et angelos et potestates aereas, vel
quid originali corrumphur, substantia con-
mortale jugiter perseverat; anima igitur, quoniam cacteraquae snblimi atque immortali
sine dubio immortalis est. stare noscuntur. Reliquum est ut nunc obnoxiam
simplexatque pura esl,
Omne ralionale n mobilitati currenie ordine doceamus. Atque utinam
Adjiciunt quoque: qttod seipsura;
iramortalc anima autem rationalis esset ambiguum, et non facile probaremus, in quam
movet, est; seip-
sam movet; igitur immortalis esl. Nos autem im- pariem frequenler currimus [ed., incurrimus].
mortales esse animas facile veridicis lcciionibus Quis auiem dubitel, modo nos esse gaudio suble-
approbamus. Nam cum eas ad imaginem elsimilitudi- vaios, modo racerore dejectos; modo pietate mhes,
nera auctoris sui legamus effectas, quis audeat contra modo indignatione terribiles; nunc ad virtutes ani-
sanctam auctoritatem mortales dicere? ul impu- mos erigere, nunc iterum ad vitia declinare? Alia
denter polius asseratur eas a Creatoris sui similitu- tenacher assumimus, alia oblivione respuimus; quod
dine discrepare. Nam quemadmodum poterat esse nunc placet, post displicet. Bonorum etiam sermo-
imago aut similitudo Dei, si animae hominum mortis nibus aedificamur, malorum colloculione destruimur;
terminodauderenlur?llle enim ineflabiliter semper et quantum proficimus cum rectis, tantum deteriores
vivens, ineffabiliter semper manens, perennitatem esse novimus cum pessimis. Nam si nos unus rigor,
ipse custodiens, qui oinnia continet, omnia disponit, unum propositum continerel, nec boni ex malis, nec
polens est sine dubitatione iramorlalis immortalia beati ex improbis mutabilitatis beneficio redderemur.
facere, et pro suo modulo vilae competentia dare. Sed ut causa varieutis [ms. Aud., veritatisj hujus
1287 M. AURELII CASSIODORI 1288
evidentiuspossit agnosci, recorderaur (ut dictum est) A vegetctur, et juncla corpori calore suo membra
i irudentiam non esse nobis immutabilem contribu- vivificet; dcindc quod cnncta ccolesliaflammeorefe-
om; et ideo sapimus, cum divina illuminatione runt vigore constare, non isto fuineo, consumplibili
>enegerimus; atque iterura desipimus, cum deliclis et temporali, sed ex tranquillo, nutritore atque im-
:aliganlibus obscuramur [cd., obcsecamur]. Affectio moriali. Hoc neque minuitur, neque crescit; sed in
enim, quoevenit et recedit, semper incerta est. Solus susceptae originis dignitatc jttgiter perseverat. Quod
omnipotens Deus est, cui hoc est esse quod sapere, ideo finiri nequit, quia nulla ut corpus, aliquot ele-
boc est posse quod vivere, hoc e&tvelle quod facere. mentorum diversitate concrelum esi. Unum enim
Et merito, quando universa quse vere bona sunt; atque simplex habere nescit adversum; et ideo
non ad illum veniunt, sed ab ipso procedunt. semper manet, quoniam in essentia sua non habei
Quapropter hsecanima, cujus diximusoriginem, noni litem. Sic iramortalia cuncta creata dicuntur, quihus
intclligenda cst pars Dei, ut quidam dementiurairre- spiritualis est concessa subslantia. Nosautem lumen
ligiosa voluntate putaverunl, quia converlibilis est; esse polius non improbe dixerimus propter imaginera
neque angelorum, quiacarni sociabilisest; neque ex Dei, quam intcr conditiones rerum (quantum illi pro
aere, neque ex igue, neque ex aqua, neque ex terra, raodulo suo necessarium fuit) decenler accepisse
neque ex eis quaemutiia complexionejungunlur; sed B I memoratur. Ipse enim Deus omnipotens solus habet
simplex et propria quaedamnaiura, et ab aliis spiriti- immortalilalem,et tumen habitat inaccestibile(1 Tim.
bus discrela substantia, quam longe subtiliorem aere,i vi, 16), quod supra omnes claritates, vel admiraiio-
et lucidioremdebemus advertere, quando istum vulga- nes sanitas raentis intelligit, sed imago aliquam
riter intuemur, illam vero conditionecamis aspicere; habet similitudinem. Cseterum hsec lumen habere
non valemus. Ilanc speciem naturalis mobilitassem- non potest, quod verilas. lllud autem, quod inefla-
per exagitat ad cogitaliones suas commumter expli- bile veneramur [ed., veremur] arcanum, quod ubique
candas. Hinc est quod per quiclem remissi, dum> totum et invisibilher prsesens est, Pater, et Filius,
materia nobis fuerit solilse cogitationis abstracla,, et Spiiitus sanctus, una essentia etindiscreta majes-
necdum intenii ad quotidianas fuerimus sclemniteri' tas, splendor supra omnes fulgores, gloria super
actiones, el res varias nunc falsis, nunc veris inspe- omne praeconium, quod mundissima mens et Deo
ctiontbus somniamus.Parum esl quod sopitis sensibus3 dedita [ed., dicala] potest quidem ex aliqua parie
volalica imaginatione deludimur, dum frequenterr sentire, sed idonee non valet explicare. Nam quem-
eiiam vigilantes a nostra contemplatione iraducimur. admodum fas est de iilo sufficienier dici qui crea-
Sxpfe enim cum nos in oraiione magna inlentione8 lurae sensu non potest comprehendi ?
dirigimus, ludo nescio quo insperatis [ed., inspiratisj] Egrediamur licet pietale nimia modum animse
subito cogitationibus amovemur; et ita provenit, utt nostrsc, et immensa rciigione supra nosmetipsos
menli nescio quod adversum suggeraiur, quod dis- alta cogitatione sileamus, transeamus eti.ira potes-
posilum non habemus. tates coelestiuracreaturarum, profundeque tractemus
Constat ergo animam in hoc mundo instabili et' quis sh qui tam magna una jussione, uno momento
variabili voluntate converti, bonarumque rerum essee fecerit: tamen quidquid miramur, amplius esi; quid-
amissibilemac receptibilem, necuno semper volun- quid sentimus, excclsius, dum ad illain imperspica-
tatis suse rigore subsistere, sed etiam contra pro- bilem raajestalem mens humana non penetrat. Una
positum soum mulliplici se conversione mutare. Nec c ergo ratio potentiaehujus est venerari, quod inves-
de illis sumtts qui dicunt recolere magis animas *,i tigabilis est; non definitive qusererequalis quantus-
quam discere usuales artes et reliquas disciplinas;; que sit.
cum etad interrogala sint paralse, ubi polucrint intel- His itaque rebus edocti, lumen aliquod subslan-
leclu perveniente [ed., intervenienie] contingere, ct' tiale animas habere, haud improbe videmur adver-
nova sic audiant, quasi nihil ex eis ante didicissent. ' lere, quando in EvangeUolegitur : Lumen quod illu-
Eccc gravida definitio illa jam feta esi, ecce in lucera
n _. minat omnem hominem venienlemin hunc mundum
(ni fallor) quse fuerant clausa, proruperunt. Non est il (Joan. i,9). Deinde, quando in cogitationc positi,
quidquamde proposita complexionedereliclum, cujus IS nescio quid tenue, volubile, clarum in nobis csse
talis est disciplina, utid quod iutendit, ita explicet !t scntimus, quod respicit siue sole, quod videt sine
atque determinel, ut neque minus, neque amplius ls estraneo luraine. Nam si ipsura in se lucidum non
aliquid dixisse videalur. Nunc ad subslanlialem ejus IS essel, rerum lanlapi conspicientiam non haberet.
qualilatcra sollicitis sensibus accedamus, quam n Tenebrosis ista non dala sunt. Omnia caeca torpc-
intcrrogationis vestrx teriium locum lenere memo- >" scunt. Istius enim lara violenla sunt lumina, ul eiiam
ramini. inlueantur absentia. Animsetamen lunc multo clario-
CAPUT III. res atque immutabiliores efficiunlur, cum a Dei gratia
De qualitate tubtiantiati animas. bonis actibus [ed., factis] non recedunt. Earum enim
Qualilalemiiaquesubstantisehujus auctores igneam m speculativa virtute multa atque ardua, quae in arcano
esse dixerunt, propterea quod mobili semper ardore 'e naturae recondita sunt, inspici el coraprehendi usu

• Animaenulla reminiscentiaest. Vide Arnobium, lib. n, pag. 519.

«4&I DE ANIMA. «90
et ipsi soli sunt vere nota, qui ea fecit,
ipso cerlissimum est. Nunc inspiciamus ulrura for-1A (Sap. xi, 21):
mas animaehabere credaniur, quas incorpereas esse qui mira potentia ipsas quoque cogitationes nostras
jam diximns. quasi res visibiles intuetur; qui innocentis sanguinem
audh clamantem (Gen. iv, 10); ad postremum, qui
CAPUT IV. novit omnia antequam fiant. Tempus est venire ad
Vlrum anima formam habeal. virtutes morales, quaesunt ambiendaedivitise; et re-
Prius scire convenit, definitione majorum, formae vera pretiosus census animarum, quas Grseci aptr«t
ipsius veracissimam complexionem : formam vero vocant, quibus contra immunditiamcorporalem suam
dico, quaealiquod spatium linea lineisve eoncludit; et nilitur bona conscientia vindicare puritatem.
sic facile dalur intelligi, si eam possunt animaesusci- CAPUT V.
pere, quas spiritali certum est vigore subsistere.
De moralibus virtutibus animm.
Nam cum omnis forma aut in superficie sit aut in cor-
Primum adversum prava vel iniqua jusiitiaj muni-
pore, superficies nonnisi in corpore, corpus vero,
solidum atque palpabile; ab his autem rebus animam! men objectum est; cujus, ut veteres definire volue-
consiet manifeste exceptam [ed., exemplam]: resi- runt, talis noscitur esse complexio. Justilia est ha-
duum est ut formas animae nullatenus babere pu-1 . 3 bitus animi, pro communi utilitate servatus, suam
tandae sint, sed valde infiguratseatque incorporalesi cuique tribuens dignitatem. 632 Contra confusa et
in sua qualitate permaneant. incerta prudentia utiliter adhibetur. Prudentia vero
Nec illud moveat quod Apostolus de Chrislo Do- est rerum bonarum et malarum veraxscientia. Contra
mino dicit: Qui cumin forma Dei esset, non rapinam( adversa vel prospera remedialis opponilur fortiludo.
arbitratus tit este se cequalemDeo(Philip. u, 6), etc. Fortitudo autem est considerata periculorum susce-
Ihi enim naturam vult intelligi. Caeteruraincorporeus8 ptio et laborum firma perpessio. Contra ighur illici-
Deus, ubique totus, atque incomprebensibilis est,, tas et voluptates fervidas moderatrix nobis tempe-
quam potuit habere forraam? Illud autem quod in, rantia suffragatur. Temperantia quippe est adversus
Evangeliolegitur (Luc. xvi, 23, 24), post hujus lttcis5 libidinem atque alios non rectos impetus animi firma
occasum Abrahoe sinibus egentem Lazarum fuisse» et moderata dominatio. His igitur munitionibus di-
susceptum; divitem vero iiammisadurentibusaestuan- vina ophulatione concessis, velut quadruplici thorace
tem, guttam postulasse unde ejus temperaretur in- circumdata, in hoc mundo mortifero salus animae
cendium; ideo intelligitur positum, ut humani generisi custoditur; nec potest a vhiis adiri, quse tanta me-
rerum ruinosa praesumptioquid formidare debuissett ruit tuitione vallari.
agnosceret. Coeterum nec ille lingua locutus est,', G Sed hoc virlutum quadripertitum decus, trina (ut
qtiam constat esse corpoream; nec illedigitos habuit,, ita dixerim) parle completur. Prima est conlemplatio,
unde cadenlibus guttis incendium divitis temperare> quse aciem nostrae mentis extendit ad res subtilissi-
poluisset. Nam et reliqua in hunc modum suscipien- mas intuendas. Secunda, judicialis, quaediscretionem
da sunt, quae a lectione simili continentur. Paruml boni malique rationabili aestimationepertraclat. Ter-
est enim quod de creatura ista memorantur ad con-- tia, memoria, cum res inspectaeatque deliberatse in
sueludinem humani generis instruendam : ipsurai animi penetralibus fida commendatione reponunlur;
quoque auctorem impassibilem, immutabilem, pe- nt quasi in quodam conceptaculo suscipiamus, quae
renniter uno modo manentem, furere legimus, dor- frequenti meditatione combibimus. Vestiaria nostra
mitare frequenter audivitnus; non quod talia possintt cum fuerint plena nihil capiunt: hoc thesaurarium
Dominoconvenire, sed ut res aliquseex humana con- non gravatur oneratum, sed cum multa condiderit,
sueiudine facilius compendiosiusque noscantur. Sicc sciendi desiderio plus requirit. Tetigimus supradictas
animas, nobis informes, formas legiraus frequenterr partes quasi harmoniam trichordem. Tali enim nume-
accipere. ro delectatur anima : ipso etiam noscitur gaudere
Solet etiam aliquos permovere, si anima non ha- Divinitas.
beat quantiialem, dum eam constet intra corpus ho-- D Solent commovere aliqui sublilissimas qucestfones
minis contineri. Sed si definitionem veracissimam n dicentes : Si Divinitas perfectas el rationabiles ani-
quanthatis revocemus in medium, quaeres singulas s mas creat, cur aut posito sensu vivunt infanles, aut
breviter semper absolvit, facile nobis probata veritass juvenes inveniuntur excordes? Sed quis non inlendat
elucescit. Sic enim arithmetici eam compendiosa a animas parvulorum imbecillitate corporis, nec officia
veritate describunt: Omnis quantitas aut de conti- i- sensuum, nec ministeria posse explicare membro-
nuatis constat, ut arbor, homo, et mons; aut dee rum? Ut si ignem angusto vase concludas, altum (ut
disjunctis, ut chorus, populus, vel acervus, et his is illius moris est) nequit appelere, quia eum arctissi-
similia. Sed cum anima neque de continuatis, neque le mum obstaculum constat operire. Tunc enim unicui-
de disjuhcUs sit, quia corpus non est, clarum est >t que rei facultas sua videtur suppetere, cum illi nibil
eam qiuuVlitatem penitus non habere; sed ubicunque le contrarium proevaletimpedire. Sic et stultis juveni-
est, necformam recipit, nec habere nobis dicenda a bus obviat, quod aut imparilitate partium, aut
est aliquamquantitatem. Creatori lamen circumstan- i- crassitudine humorum materni uteri vitio suscepto,
tias earum et quanlitates patere posse credendum est,t, anima inepla nimis habitatione [ms. Aud., hebetudi-
quia omnia sub mensura, numero et pondere creavit it ne] deprimitur, et vim suam exercere non prsevalet
PATROL.LXX. 41
1291 M. AUUELII CASSIODORI 1292
iuconvenientis domicilii sede praepedita; quod stultisi A necessarium sentit. Secunda, relenloria, assutnpu
accidere hodieque conspicimus, quos Graeciuapima; retinens, donec ex his utilis decoctio procurelur. ter-
vocant. Nam ul de usuali quoque dicainus eveutn,, tia, translativa, quse accepta in aliud convertit atque
quain multi morbis accedentibus, aut onerato cere- transponit. Quarla, expulsiva,quae ut nalura fiat libe-
bro, aut praecordlorum siupore confusi, acumen soli-- ra, sibi nochura depellit. Solvimus (ut dalum est)
tse sapientise perdiderunt! Quanii etiam momentaneai quasi alium nodum; inclinavimus velut sextum col-
laesione mutati sunt! Nam et ipse qui celeberrimei lem; ut difficullatis cacumine deplanato, inoffensead
sapiens habetur, copioso prandio refertus, quam fa- reliqua gradiamur. Nunc ad originem animae, quo-
cilein crapuiam dilapsus obtunditur, ut virum illumi niam difficultaiibus plena est, cautissime veniamus.
prudeniissime disserentem, difficilevel vivum credas,
CAPUf VII.
quem se nec movere posse cortspicias! Unum tamen|.
ceriissime scio, sapientes nimis felicissimosfieri, qui De origine animm.
misericordia Dominia talibus adversitatibus reddun- LegimUs(Gen. li, 7) in cohdiiione rerum, mox ut
tur alieni. Forte sint et aliae causse, quse rationabilij de limo tet-roecorpus eDecium est, statim Domihum
animae ad molus proprios explicandos adversum irts,' insufflasse, faclumque esse Adam in ahimam viven-
videaniur. tem. lnsufflavil enim, dicluth est, ad eiprimendam
j
Caeterumanimaenec crescunt cum parvulis «, necc operis dignitalem, ut agnosceretur allquid eximium,
fatuis alise varia discretione tribuuntur; sed sicutt quod ejus ore prolatum est. Caeterumhoe sighificat
immortalitatem jugiter sumunt, ita et rationales esse iniufflatio ejus, quod mandatnm el jussio. Nam in-
sufflare quemadBiodumpotest, qui neque spiritum
generaliter sentiuntur. Parvulis enim raiio crescit, buccas habet, quaeconslat esse c r-
longa meditatione, non anima. Nuoc ad reliqua cur- resolvit, neque
rente ordine transeamus. porea? Hoc nonuulli secuti dixeruht, inox ut semeh
humanfim coagulatum fuerit ih viulem substantiam,
CAPUT VI. illico633 creaias animas corporibus dari discrctas
De natufalibus vtrtatibUsunimte. atque perfectas. Medehdi autem anifices quadrage-
Virtutes aniniae naturales qUinquepertilas veteress simo die humahum atque mortale pecus animam di-
esse voluerihit. Prima est in utraqoe parte sensibiiis,, chnt accipere, ctim se ih utero matris cceperit cora-
qhae nobis tribuit intelligenlise sensum, per quami movere.
[m». Attd., quem] omnia incorporafia varia imagi- Opiniohe quoquefertur allquOrum, quod Creator
natione senlimus: facit etiaro corporales vigere sen- ille potentissimus, sicut de corpore nostro semen
8U6, W est, visum, auditiim, odoratum, gustum ett „/- carniseducit, ilaeldeanimaequaliiateanimainnovam
tacUhfc, quo dura et nrollia, lenia asperaque seuti- posse generari; quatenus originalis illius peccati,
mus. quod caiholica confiietur Ecclesia, per traducem
Secunda, imperativa, qhaejjubet organis corporali- delicti rea possil oslendi, nisi dono baptismatis fuerit
bus n)6ta%divterfeos,quos imptere 'decreverit : hocz absoiuta. Nam quemadmodum infans, qui peccandi
est, transferri de Iocb ad loctrra, voces edere, raem- non habet votura, rens debeat ullatenus inveniri, nisi
bra cntvare. fl i c exempli caosa poshimu:s,.ultin niss aliqua rafione in ipsa origine animae culpa videatur
similia dixlsse videanVtfr. esse transfusa? Unde Pater Augustinus, religiosis-
Tettia, principalis, tttTh ab omni actu remoti, ini siina dubitatione [ed., devotionej laudandus, nihil
otiutarepohimur, et corp*ralibus sCrtsibusquietis pro-i- temere dlcit esse iirmandum, sed in ipsius esse
fufKfthsaliquid firmiusqne traclamus. rfinc esl quodi secreto, sicut et alia multa, quse nostra non potest
aetate Yaatuti melius sapere ]udicantnr : quia senc- nosse rnediocriias. Hoc aulem veraciler fixeque cre-
BcenUbnsmembris et corporallbus sensibus mollitis,t dendum est, et Deuraanimas creare, et occulta qua-
proirima[atias, pro maxlriia] parfe tn cohsilium irans- dam ratione juslissime illis impulare, quod primi
eunt : ubi duiu inens ainpiius occupatur, robustiorr houiinis peccaio teneanlur ebnoxise.Melius est enini
virlWe a<Jnnaiimi1selTichur. Sed iterum desipiunt,, T n in lam occuTliscausis confiteri ignorantiam, quam
cum nimia debilitate deponunlur: quoniam datural periculosam assumere fortassis audaciam, cum dicat
est aniHttibusad tetnpus suorum sequi corporum ne- Aposiolus : Quis enim eognovit sensum Domini? Aut
cessftates. quis consiiiarius ejus fuit (Rom. xi, 54)? Et iteruqi:
QWSrt»,vitalis, id est calor animi naluralis, quii E.c pafte enim scimus, el ex parte prophetamus(I Cor.
nobis projrcer Htttim fervorem moderandtim, au- xni, 9).
ras attnfereashautifendoaique reddendo, vitam tribuitt Sed quoniam in iiunc locum tenor nos disputa-
et slrTtitem. lionis adduxit, ut animas reas per traducem peccati
Qtflnta, delectatio, hoc est appetitus boni malique,, geheraiiter esse diceremus, convenit animam Christi
qhcfmsub jtrctindhate ahimus concupiscit. Domifii in medium deducere, ne quis calumniosa
Ecce iternffl quadripertita subdTvisionead susien-- intentione perversus, simili eam putet conditione
taHoneth oilrporis explrcandam, pars ista refunditur. consirictam. Audiamus igitur originem ejus sanctas
Prima est attracliva, rapiehs de naitirali, quod sibiii [ed., sanclamj Mariaesemper virgiui digno praecone

Vide Tertullianuin, lib. de Anima.

 1295 DE ANIMA. 1294
fuisse prophetatam. Ait angelus : Spiritus sanctus s A teneritudo cerebri coramunitur, a sanguinea fsece
supervenietin te, et virlus Altissimiobumbrabitlibi ";; detergere cupientes, frequenter attingunt; quaestatim
proptertatfuodnasceturex te sanclum, vocabixurFitiuss ut tacta fuerit, in tantum stuporem homo pervenit,
Dei (tMc. i, 55). Quis, rogo, in hac majesiate nas- ut vel percussus alibi graviter, sentire non possit;
cendl awt Otiginalis peccati credat esse culpam, autt sed mox iterum, ut se manus a cerebri impressione
profanara aliquam carnis suspicetur offensam? Abs-- suspenderh, ad iiitellectum consuetudinarium redit,
que petftato sine dubio venit, qui erat omniumi vocem sensumque recipiens, quid de seipso jara
peceata Mutttrus, coneeptus mystico inspiramine,, agatur agnoscit. Quod in aliis utique membris nun
natusHfetir|me. Nihil de Adam traxit quiut Adse i probatur accidere, quamvis immanium vulnerum
malum vinceretur [ed., solveretur] advenit. Funiss foveis [ms. Aud., in magnam vulnerum foveam]
ille lohgissirhusquo nos ligabamur, abruptus est;; excaventur. Additur etiam qnod et sano corpori
torrens trai hos rapiebat, ibi siccatus est. Jura sua> ad hanc rem pertinentia non minima signa prove-
mors perdidit, dum conditio nostra vitam Redeffl- niunt. Nam cum fuerit alrquis nimia indhrnatione
ptoris atcepit. Nam priffius horao posteris transmisitt flammatus, animumque suum sestu cogitationis
exitium : veniens Chrislus Dominus credentibus5 aCcenderit, nOnfluctu viscerum, noh pectoris com-
contulit regna ccelorum. Per istum enim reparatt B motiohe vexatur, sed statim capitis dolore percuti-
amissnth statum, quih per illum perdiderat meritum. tur; ut illic videatur anima fatigationls signa reli-
Natus tn gloria, conversarus slne macula. QuidI quisse, ubi magna visa est virtute contehdere. Ibi
potuit de HIo trahere, quetn eontraria venit aclionei etiam fieri absoluie sentimus animaennstrse quosdam
destrheter Sanctae origini vita sancta respondit. fluctus, quosdam impetus grandiores, lit ante oculos
Qni sifie peccato esi genitus, nulla est mundi labe! nostros veniant, quaeabsentia nullus ignorat. Tendi-
snperaths. Suscepit verum hominem natura, noni mus quidem vigorem animi in divefsas partes mul-
Vitiis. RespnTtquod protoptastus deliquit, et assum- tasque regiones, et phantastica imaginattone ad
psit homihem purissimum, quem creavit:non pecca-' capitis nostri judicium perduchur, quod per diversas
tum suscipiens, sed carnem peccati sine aliqua mundi partes cognosciiur exquisiiHm.Deniqtieocutos
injuriaphlTutiOnisassumens. Suavis quidem nimiumi nostros defigimus oranino cogitantes, aurium sensus
mihi facta dlgressio est, dum suspiciones improbas obstruitur, gtistus cessat, nares ab odoratibus va-
amovere c&htehdo. Sed dum ad aliud tendimus, bic caut [ms. Aud., non odorantur], lingua non habet
[mss., hinc] dicere multa uon possumus. Restat nmic vocem, et multis modis per talia signa cognoscitur
ut ordiheta iet proposhum prosequentes, de sede anima in suis quodaramodo cubiculis occupata. Hsec
animaedicere debeamus. 1^ ergo, ut putatur, in edito constituta, quasi pro tribu-
CAPUT VIII. nali sedens, appetitorurh suorum noscitur esse mo-
De sede anknm. deratrix, boni malique judex, ambigua discernens,
sedera sil in toto noxia respuens, cum tamen 634 e*gratia Divinita-
Quidam animae, quamvis corporo
diffusa, in corde esse voluerunt, dicentes quod ibi lis infulserit.
purissimus sanguis et vitalis spirilus continetur, ut Fuit quidem in primo homine beatitudo naluralis,
[ms. Aud., el] inde etiam cogitationes sive bonas liberi arbitrii potens, et inviolata sententia; sed
sive mahs exire confirment; quod animse virtutem infelici iransgressione deceptus, diabolica fraude
operari posse non dubium est. p rdidit, quod posteris traditurus acceperat; etideo
Plurimi autem in capite insidere manifestant (si fas ad nos transmiltere non potuit quod afflisit. Inde
estcum*everentia laraendicere)adsimilitudinem ali- propagatus interitus, inde humani generis nutrita
quae licet omnia ineffabilisubstantia defeclio, inde ignorantia rationl contraria, inde noxiae
quam|||«Bitatis;
sua rejpat, Scriptura tamen cceloinsidere confirmat. curae, inde pcenitenda consilia, inde obscurala cogni-
Dignuai eoim fuit ut arcem peteret, quae se noverat tio, turpe desiderium, justitise neglectus, inde mille
coelestioperatione sublimem ; et tali loco prae caete- _ criminum lapsus, et plura nobis cum pecoribus com
ris vewari, unde reliqua membra debuissent compe- " munia, quae Divinitas fecerat esse discreta.
tenti regimine gubernari. Nam et ipsa figura capitis Praenuntiatenim nobis(prohdolor!) soUsdiscessio
spbaera [ed., sphseroides] pulcherrima est, in qua serenitatis adventum, futuras tempestates ventorum
sibi immortalis atque rationalis anima dignam faceret commolione dignoscimus, venturam saeculisuberta-
mansionem. Certe corporalia videamus. Ignis iste tem temporum ratione colligimus, laelitiam nobis
mortalis semper tendit ad summum, et quod liabet ioteidum ignari [ms. Aud., ignoratam] auimi pracsa-
sublUissimamnaturam, ad superiora sine dubitatione gitione promhtimus. Sed quid tale ignorare potuisset
festinat. Sont et alia hujus credulitatis indicia. Nam anima, si ejus fuisset dignhas custodita? Depressa
cum meaendi peritissimi lestatn capitis humani, 1< est juste ad ignoraniiara, quae scire volon\«muirna-
graviarima percussione confractam, in soliditatem citer vetita. Modoenim signis aut conjecturis sapit
pristraim revocare contendnnt, membranam qua aliqua, quse sine labore scire potuit universa. Ilhid
* D. Cyprianus, lib. de Nativitate Chrisii : Spiritu b Ms. Aud., amissa statuta. Ed., anhna stvtum,
sancto obumbranteincendiumoriginate exstinctumest, qum, etc.
eic.
 1295 M. AURELII CASSIODORI 1296
lamen sancla conversatione purgata, Divinitatis Ai nostra in magnum ministerium [ms. Aud., myste-
auxilio recipit, quod insidiis decipienlis amisit. rium] quis dubitet atiributa? Unde, prsestanle Deo,
Illuminata vldet a Creatore, quse fuscata non potest hominis reparatio fecunda procedit : unde mortales
a semetipsa cognoscere. Narrala sunt de anima, nesciunt habere defectum, quando, personis pereun-
quanla probantur esse concessa. Sed convenit ut de tibus, genus noscitur servari posse continuum. Deco-
ejus templo dicamus : quoniam illa imago Dei non rum membrura, si non fuisset turpi libidine sordida-
patitur ut corpori deformi conjuncta esse videalur. tum. Quid-enimillo preliosius esset, siindehumanum
« CAPUT IX. genus sine culpa descenderet? Sic omnia praeconialia
creala sunt, si peccalis polluentibus non redderentur
De potitione corporis. obscena.
Procerum animal et in effigiempulcherrimae spe- Hoc autem corpus animatum quinque sensibus ad-
culationis erectum, ad res supernas et rationabiles ministralur ac regitur; qui licet sint communes cum
intuendas, cujus harmonica dispositio ingentia nobis belluis, a nobis tamen rationabili judicio melius dis-
sacramenta declarat. lmprimis caput noslrum sex tinguuntur atque complentur. Primus eorum visus
ossibus compaginatum, in siraililudinem coelestis est, qui aere illuminalo colores recipit corporales, et
sphserae rotunda concavitate [mt. Aud., rotundaBp in eis suas proprietates agnoscit. Aspeclus enim est
concavum] formatum est; ut senarium illum perfe- (ut veleres definire raaluerunt) vis animaespiritnalis,
ctissimum numerum sedes nostri cerebri, in cujusor- egrediens peroculi pupUIam.res non adco longinquas
gano sapimus, contineret. Hinc et oculi, quasi sacro- attingens, sed ad quas poterit pervenire, dijudicans:
rum Testamentorum pulcherrima duo volumina [ed., illud videns, ad quod destinatur ut videat. Nam si de
Iumina]collocanlur; ad quorum simililudinem omnia interioribus suis oculi viderent, etiam seipsos sine
.nobis combinata descendunt, ut aures, nares, labia, dubilatione conspicerent. Hoc etiam Pater sensit Au-
bracbia, latera, crura, tibiae, pedes.In bac enim mys- gustinus. Secundus auditus est, qui concavis et co-
tica dualitate compago totius corporis conlinelur; et chlealis auribus sonos accipit, aeris verberalionibus
sicut illa Testamenta ad unum respiciunt, unura sa- concrepantes, ratione dijudicans quid sit auditum.
piunt, ila baecofficiain unam se convenienliam ope- Tertius odoratus est, qui diversos odores assumens,
rationemque conjungunt. Sed hsec tamen parilitas, vim redolentium corporum, quasi quodam invisibil;
pulcherrima distributione consociata, allerutrum sibi fumo naribus suscepto, competenti aspiramine per-
mutuat ornatum. pendit. Quartus esl gustus, quo multarum rerum sa-
Sunt eliam singularia in medio constitota, ne in porem palati dijudicatione cognoscimus. Quintus est
nnam parlem praejudicialiter vergentia [ed., urgen- C ( tactus, qui etiam cunctis membris communiler nosci-
tia], alteram competenti decore nudarent, nasus, os, tur attributus. Elegantior nobis in manibus est, quse
gultur, pectus, urabilicus, et genitalium virga descen- singulariter dalse sunt ad multas cogitationes nostras
clens, quae laudabilia et honoranda monstrantur, communiter [ms. Jur., comiter] explicandas. Altera
quando in medio collocata consistunt. Capiti aulem enim per illas evenit firmior memoria; nam quod
nostro, quod sensus capit universos, recte cervix oblivisci possumus, istis scribentibus sine labore re-
quasi quaedamcolumna supponitur, docens nos reli- tinemus. Haesunt diversarum artiura opifices, et pe-
gionein sanctam in unam fldeiconsisterevalidissimami ne tolius noslrae operationis effectus. Nam quid pro-
firmitalem. Lingua quoque, vocis noslraedecentissi- desset sensum aliqua facienda concipere, si haec la-
mum plectrum, data est ad sermonum nostrorumi boriosa manus non probaretur implere? Nec illud
convenientiam temperandam, ut nos aniculata verbai arbitror prsetereundum, quod pedes nostri manusque
ab animalium confusione distinguerent. Nec illud vi- denaria digitorum quantitate formantur b, ul cursus
deatur incassura, quod uni gutturi duae serviunt di-- vitse nostree atque operatio sacramenta coelestisDe-
gestiones, scilicet, ut omnis intellectus prudentiss calogi contineret: ne prseter legem 635 Domini aut
animae,quasi cibus acceptus, et rationis calore deco- cogitare aliquid, aut agere deberemus.Facies ipsa pru-
ctus, per gemina Testamentorum iiinera competenti- D ; dentiae patefacit indicia; in effigie nostra exeunl oc-
bus traclatibus explicetur. Et quoniam neque cornu,, cullae cogitationes, et ex hac parte cognoschur quaiis
nequo dente, neque fuga (sicut alia animalia), corpo-- intus animus voluntasque versetur e.
rishumaniforma se pracvalet vindicare, robustus illii Vultus siquidem noster, qui a voluntate nomina-
thorax brachiaque concessa sunt, nt illatam injuriami tur, speculum quoddam est anirasesuse : quia quod
manu defenderet, et objectu pectoris [ed., corporis]] substantialiter non cernhur, per hujus habitura evi-
quasi quodam clypeo vindicaret. • Genitalia vero) dentissime declaratur. Quanta possint de membris

Genitalia membri dignitas. VideGregor. Nyssen.
deFide, Lactantium lib. de OpificioDei cap. 13. Queri•i
satis est bomines impios ac profanos summumnefass
admitiere, qui dignom et admirabileDei opus, ad pro--
pagandam successionem inexcogitabili ratione provi- i-
sum et effeetum, vel ad turpissimos qusestus, vel add
obscema Hbidinis pudenda opera convertunt, ul jamn
nibil aliud ex re sanctissima petant, quam inanem etn
sterilem voluptatem. Adde locum Deuteronomii
cap. xxv.
b Tale est illud quod scribitur in Syrabolo fideiJu-
daeorum, p. 30, affirmativa esse Mosis prsecepta248,
quot horainum membra, id est ossa a medicis nuine-
rantur: et neganiia esse 365, qui numerus est dierura
anni.
« Ms. Aud., quales intus anima voluntatesvolulel.
1297 DE AMMA. 1298
ejus reliquis dici! Cur triginia duobus dentibus gin-1A licel earum substantia una esse videatur, longe ta-
givarum nostrarum ordo clavalus sit? Quare cervix men disparibus qualilatibus segregantur. Ac primum
nostra seplem nodis, spina viginti tribus spondylis dicamus quemadmodum malorum hominura consue-
colligatur? Costaeviginti qualuor radiis pro viscerura tudo moresque declarentur; quatenus quos inlerius
defensioneflectantur: ne lenerittido illa interaneo- videre non possumus, quibusdam indiciis extrinsecus
rum importuna faciilime laederetur injuria? Nervi approbemus. ..
quam eongrua dispersione corpus omne contineant, CAPUT X.
Quomodo vense nutribili sanguine competenter irri-
De cognoscendismalis hominibus.
gentmembra? Queraadmodum ossa: nos medullata
corroborent? Cur unguibus noslris commune sit ju- Oranes igitur animae sine recta fide telerrimae
giter crescerecum capillis? Quam decore, quam uti- sunt, ut philosophorum, qui non Creatoris legem,
liter carnes nostras vestiat cutis, ut nec humor inter- sed humanum potius errorem sequuntur;et quamvis
nus turpher deftuat, nec pulchritudo coloris subducta doctores videantur esse mortalium, et se disciplina-
venustatedepereat? rum cotibus [ms. Aud., cautibus] nitantur abstergere,
Sed cum membra singula diversa corpori praebere superstitionis tamen aerugines non declinant. Qualis
videantur officia, aliudque nobis sublime, aliud me- B I enim dementia est illum colere quo melior est, et
diocre, aliud sit in ultimo conslhutum, in taniam credere prsestare posse qui sibi non prsevalet subve-
compfexionis gratiara convenerunt, ut omnia sint nire? Nihil enim cuiquam prodest vitasse noxias cupi-
[ed., sibi] necessaria, omnia probentur accommoda, ditates, enervatam non amasse ltixuriam, deceptri-
sicut Apostolusait, cum Ecclesiam Dei studio chari- cera fugisse fallaciam, alienum se a terrenis viliis
lalis adunaret: Non potest dicere ocutusmanui: Non effecisse; quia necesse est laboret incassum, qui re-
es mihi necessaria; aut iterum caput pedibus : Non muneratorem bonorum omnium sibi reddit infensum.
desiderooperam vestram; sed multo magis qumviden- Cujus enim prseceptis obediet, si latorem legis igno-
tur membracorporis infirmiora esse, necessaria sunt; ret? Graditur sine via, respicit sine lamine, cogitat
et qumputamus ignobilioraesie corporis, his honorem sine sapientia, currit veloci gressu, nec reperit ad
abundantiorem circumdamus(I Cor. xu, 21,22, 23). quod venire disponit. Hi possunt ad prsesens florere,
Deus enim ila temperavit corpus atque distribuit, ut sed fructum non probantur iuferre, quia gratia
membra infer se mutuis adjutoriis indigerent. eorum non in radice viguit, sed in foliorum se tan-
Sed hoc, propter nimiam prolixitatem in sumraam tum ostentatione jaclavit [mts., jacuit].
dictum, abunde sufficiat, nullura corporale animal in Nam et illi in eadem parte sunt, qui, etsi recte
tantam mysleriorum significationem fuisse forma- G ( credunt, fcedistamen sceleribus polluuntur: quoniam
tum. Debuil enim consilio summo fieri, quod vide- eum se gravibus peccatis connectunt, a Creatore dis-
batur rationabili aniraaeesse conjungendum. 0 sum- solvunt. Tunc immortalis anima fit morlua tenebris
mi opifieiscreatura uiirabilis, qui sic humani corporis suis : incipit amare quod perit, incipit odisse quod
lineamenta disposuit, ut si prjmi hominis non esset vivit; virtutes odit, vitia setnper affectai, et lamen-
peccatis gravantibus onerata, magnis muneribus non tabiliobscuritatefuscata, rationem mundissiraam non
fuisset exuta! Qualia enim meruit tunc habere libe- habet, quia in gurgitem se perversitatis immersh,
ra, quae nunc tot bona noscitur retinere damnata? raox ab anliquo hoste capljva [ed., capta], ad vitia
Verum ista caro, quamvis diversis vitiis appetatur, prseceps agitur, et per corpoJis iik&eferas sumit de
roultisque vulneribus lacerata subjaceat, ipsa tamen ejus obnoxietate victorias. f&t enim aegra et pecca-
est quaecceleslePsalterium canit, quaegloriosos mar- tis seraper anxia : ipsa se sondemnans, quam nullus
lyres facit, quaecondilorem suum vishata proraeruil, accusat: ut merito mors vitalis, ae vita mortalis,
quaeipsam quoque vitalem crucem sancti Redempto- talibus provenisse dicatu?. Hane si miserator illa
ris accepit: merho jam spiritalis futura credilur, respexerit, oculumque uentis corporeis excessibus
quando et bic mortalis tanto munere perfuncta glo- obcaecalumfuerit illuminare Jignatus, ad liberatri-
riatur. Sic enim ista magna quidem natura, sed ori- D ] cem pcenitudinem trahit, evadendi donat effectum,
ginaUdelicto peccatis quotidianis obnoxia, jejuniis, quse pereundi primitus videbatur haboisse deside-
eleemosynis, assiduisque orationibus divina se suf- rium. Tunc felicior, cum fleverit; tunc celsior, cum
fragante gratia componh : sic emundatis sordibus se proslraverit: lacrymis reparal quod gaudendo
peccatorum lucidam praeparat menlem, ut suum su- perdiderat; et quse ad hostem voluptatibus inviiata
scipere mereatur auctorem. Fit Dei templum, quae pervenit, ad salutarem Dominum prosperrime con-
secriminibus non concessit hospitium a. Credo divina tristata festinat. Sed quamvis eas non sit fas homi-
miseratione provisum, ut corpus subderet animae, nibus intueri, taraen evidenlibus indiciis suasquali-
animam sibi, totumque salubriter ad Deum respice- tatesaperiunt; ut et illas possimus advertere, de
retCreatoremb. quibus aliquid non probamus audiisse.
Peractis his quse dicenda fuerunt, congruum vi- Malisnubilus vultus est in qualibet gralia corpora-
detur de animarum signisindiciisquedisserere: quia li; moesti etiam, cura Isetanter agunt, cum paulo post

Ms. Aud.) quem antea pro criminibus non meruit * Ms. kui.,totamquereciperet creaturam,
habere hotpitem, »
im M. AUREUl CASSI0D0R1 1300
pouiiteant, deserti irapetu voluptatis suae, subito in A carceribus laetaesunt; et inter haec>nre saaeula iliit
triathiam redeunt; oculi interdum, sapra quam ne- obediunt, quiasempev boaps sequuutvtr : contraper-
cesse estA commoventur; iterumque, coghantes in- secutores fortiore seniper«|ifuntur audacja «, qwando
fixi simt, iacerti, vagi, fluctuantes, ad omnia trepidi, finis lucis UUsprincipi?njies< bojnormn; et in aeterua
detcupcwxum voluntate suspensi, curis anxii, auspi- beatitudine recipiuftt. quodjn tfl^nvaU convqm-
cionibus inquieti; aliena 636 de sejndicta soUicite tione gesserunt. S^ sancioru^ animaj adhuc in ista
perscratantnr, quia demenler propria perdiderunt: saeculo cowmowint«s, dum itwga, w\ habitationis
quscrendo mundanam vitara, calamitatem infernae conjrarietate djstrictai \eA.Adis^acta;], %tam bonjs
mortis incurrunt; et dum lucem temporalem avide angelis. videniur esse. cepcWes, ei jam ex magna
cnpjonj* tepeb/as perpettuse noctis a.c^uisuii.t,Reia- parte cQn&o,rtes.
tiones suas inexpUcatas saepe derejyu>quunt; saltu Moyse^enin^(Exod, t\y, ©> per mm tWrflnumUejr
qnodam ad aliud transferuntur: cum uihil agant, aperuit, aquaruuu damicilia,siccis pedihuatran&nieayits
semper eos sestimes occupatos; formidolose vivunt, et ta,m magui fluctus qua*i latejf utifoq»e coasArueti,
etiamcum nullius insecutiQne vexautur : poeoa e&t ihspeciem rupis peregriua soliditate riguejuoA-
ilUs conscientia sua, et a se sustineftt omnia, cum Meruit Elias qe pluefet: obtinuit eti^m ttt se de-
ab aUis gra,via nulla patiantur : eorutn et, ipse odor ^siderattts
B imfeer effunderet (m R,eg.x,w, i, et Jas,
acerbus [miu Aud., acerrimus] est, cuai cwm.suavis- V, 17); el unus tiopto beatis. supplicationibus qgit
simjs inhalatiQoibus superslites cpndjhju^i, Necesse quodgeneralitas, cum suspeAdej«l«r, impeArwenon,
es^ejRim u* Q^Qtedelectetnr peregrjao., qni offend> meruit. Istis enim, qui se eoelesti «o«yets«t|ajH>minv.
*W praprio, Teiiiamus ad Ulas sanctae Trinjtatis n> dificanl, virtus superoae.miseratioft» ««neja4Uur>>,
d«Ies animas, quae praedicatam reti^hi aposjoBcam qua,mhonnp.propter origwiU v\l\m MMT» W» RQ-
djs^tyjuiam, «t in gloriosiasima voltu^ate consjajta»,, test. Cura creati per muu4um Itan««i6tes, majestati
Jr^era s,iinimttd,inero &«|wn», mw$ wtowws ftempe,raffut sunt: qwilvw\m «M)4M prsestantur
fyl$inis [m, Au4,, saperoam,.. iu, ij»a*»U>u$]. ma,paU^, ut plane videa^tur es.se,mus&cula.
CAPUT XI. EUsse,ustJiscipMVi svi oculo* e«lc6VenjffliUiiamnon
videntes aperuit, QxercituA^Hium caecilate percus-
De cognoscendisbonis hominibus. sjt (J V Re^, vi, 17). Ademerunt aon^yl(i flammis in-
Sanctarum ighur animarum et ta isja camwniu cendia; vitalem,calorefli (rigidiS cadawjibus reddi^
vita magna jam vlrtus est. Nam car ujp iUaw expu- derunt; leones feroces ad sepeliendwn corpus can-
gnatricem humani gener'15per quJie^in debellant, et venire (ecerunt, et in vicem ratis homines legiraus
\Ie^ices s,ui sunt, dum s,tuden,tes «oaAtantiaBfms. 0€ vexisse erocodilos; liquarera converleiunt in duri-
Aorf., conscjkmtise}viyq corpwi mortaj»dejfctaatu? tiam sUicqm; )atio«s jusserunt maaare desiecitate
inDigere,.Vaj autep cami quae bic wtpwata noa fue- saxorum; illaesis yeslihus pronas aeoeperunt; pro-
rit; nam qjse in bac conyersatjone vjncJtBr,.UUfisine priis plantia juaaerunt ambuiare claudum; solem prse-
dubio coron»luf. Vir denique fixus, purus, innoeuus, eeperuni slare celeiwimum. Humano verbo facta est
omnes laudat( se semper ^ficusat»et cum plaeeat uni- naturae diversitas; et in tantam graliam sunt reeepti,
versis, stbi ftbjudispltcet. tyimia enim. rnagnitudo est ut el ipsis potuisset famulari, quod servire mundus
suam intelligere parvhatem; nec prspv^Iet haec noa- mirabatur auctori.
*•»)Mli;^||,$p «EperiHfctVvina patejcare* Hi tanium, Quid jam de imperie vocis dicamus, quando et ve-
expeditius ad gwpernavcVtat, quanlttj» se onerosiqs slis eorura tacta effectum sospitatis attribuit, et apo-
Sn fem^^ ^v^^one ftfctigant, Imperanl corpo- stoiici umbra corppris periculum mortis exc!usit?Sic
ri, qujss famjrtantur auctos, et dum se exiguoa 00- abundantia meritorum et per illuTi videnatur sanare,
gnoscptj Ejdtealmeo ma^ perfejottoais evadnnt. quod constat in se substantiam non nabere. Talis
«ullum. lajdew cupiant.issti .eraperignoscunt. Cha- anima absolule sentitur, elfam cnm ejus existentia
riiatem, qt i(lisimnandnnt, qul eos soelerato odio per- non videtttr.
D Hilaris illi semper vnltus est et quietus, macie va-
Tal^9flUwe(Dominaprsesiante)eiiaranoxiisspi- lidus, pallore decoratus, lacrymis assiduis laetus,
ritibus, imperanl; et illi, quos raundus patitur in- promissa barba reverendos, nullo cultu mijndissimus.
festos, a creatura minore superantur. Adhue in cor- Sic per justitiam mentis de rebus contrariis reddun-
pore positaj, fortiores sunt angelis, malis; adbue tur homines pulchriores: oculi laeti et honeste blan-
indutse carne jubent potestatibus aereis; et quorum di: sermo veriloquus, bohorum pectorum pehelra-
tentationibm non cedunt, eis divina viriute domi- bilis, cupiens amorem Del omnibus suadere, quo
nantur, Istaeenim jromortales propriesynt dieendae, plenus est: vox ipsa mediocris , nec debills vicino
quas uuila po3nit«d« discruciat, nullus moeror affli- silemio, nec robusto clamore dilatata [ed., robusta
git, quse sibi nequeunt [ms. Aud., non quaerunt] re- clamore dilatato]: asperitate non frangitur, acciden-
putarOt quod probjnlur existere. Inopia ditescunt,, tibus [ed., accedentibus] gaudiis non raovetur : mo-

* Ms. Aud., in(«r hmc tamenjure Dto obediunl; et( b Ms. Aud.: Istat enim qum se... Virtutes tuperna
quia sempej Imii s^«u^«ir «WWKB pmecuHanet,, miteralione consequuntur.'
forliori temper eriguntur audacia.
 1501 DE ANIMA. *5M
ribus vttiinque unus est : templum sanclum, domici-, - A quidquid hic agilur tranquillus animus sopore mea-
lium «JrUitum; cujus ora se nequeunt immutare,, tis ignorat.
dum sempef probantur studere constantiae. Gradusi Nam dum corpora sexura suum [ed., sensus suosj
quoque ipiins nec tardus conspicilur, nec velox:: die resurreciionis in illa celeritate qua sunt omnia
nullum Brapter seipsum videt, nulli a propter alte-. creata, receperint, quaeerit calamitas miseris in seter-
rum pajfiit. Suasor recti, sine arrogantia docens,, num cruciari, nunquamque deficere? Ita enim perpe-
cum buBiUute liber, cum charitale districtus; utt luae pcenaj tradentur, ut infausie semper existere
tam graflie sit eum deserere, quam invitum est ab) coroprobentur. Dolor sine fine, poena sine requie,
ipsa quesue vita discedere b. Amalor salutiferi se- afflictio sine spe, maluro incpmmutabile. Sic enim
creti esistens, nulla libidine sauciaiur, contentione5 varietas \ms. Aud-, veritas] vitiosi punitur, ut ejus
nulia saCflaaditur, 6uperbia aou inflatur, invidiam, damnatio nullatenus immutetur. Miserrimi omnium
non hahet, fratrum nulli Ioquitur quod pceniteat, nilI et perdendo quod diligunt, et jugiler patiendo quod
audit absjfdum. Multam turbam vhiorum Domini; nolunt. M\um sine dulci vita, mors sine remediabili
civitas sine Isetitia, patria exosa, amara domi-
639 eeflamina [ed., sine cerlamine] vincit, quandoj fine,
soliludiius gratia suffragatur. Tunicam postremo) cilia, coetus tristium, turba lugentium; et quod super
suam, q*ajavis more cutlS unasit, suavissimis implett u] oranes confusiones deterius est, illos ibi torqueri se-
odoribuJijfragrat,super divitis Indiaepigmenta trans- cum posse cognoscunt, quos decepti numina credi-
derunt. In ipso tamen supplicio pro raerhorum qua-
cendanfiAfuoscitur in illo humanum corpus liaberej
lltate diversitas es(. Nam et distans beatitudo bonos
aroma^ipi; scilicet, dura nulia crapulatione disteu-,. et impios dispar pcena constringit. ^Etas
dilur,i»$dore« non exsudat acerrimos. Facile est ad- continet,
qnenjt superna potentia dignatur invisere. plane oranibus una atque perfecta (utura est. Nara
vertenip
Nam «t Jnse quoque animus noster mox gaudet ad (a-. quemadmodum ibi erit rainor, ubi non crescitur ?
lem, et»»;ldmonitus inlelligit, quem coelesti inspi-. Aut quare scnex, ubi non deficitur ? Mutabilitates
ratione eagnosch. istae ad interitum tendunt. Ununi est quodcunque
Vernp hsec in sexu validiore non adeq miranda, perpeluura.
sunt. Qojs autem digne sufficiat virginum ac vidua- Ex IIQCigitur quasi vasto flumine qnidam videtur
rum maximas explicare virlutes, quse sic ad prseceptai rivulus turbidus, aliercationis exire, si jugi pcense
Dei sancto amore rapiuntur, ut el magnse patientise> concedatur seternitas ; dum consurapUa vix substan-
se vigore discrucient, et ad martyrii coronam, viciat tiaro permittal existere, quam nuI|Q se permittit
carnisiafirmitate, perveniant? Locuti sumus multa de, tempore reparare. Sed istud omnjqo superfluura est
aniraa, diximus etiam de corpore nostro quse visai C ( in causarura perennium ratione cogitare. Nam et ta.-
sunt, Tendamus nunc aciem mentis in futuras retri- lis poena ° esse potest quse torqueat, non iraminuat;
butione». Convenit enim ul postquam se creatnra, et talis substantia quae sensum doloris augeat, non
eognoveril, ad Greatorem suum pura mente festinet. defeclura mortalitatis incurrat. Ipsa denique anima
nostra quantis hic cruciatibus afficitur, cum tamen
CAPUT XII.
nulla defectione soivatur! Montesd quoque nonnulli
Quid Qflfana?posl mqnem agant, et despe fulurismculi. quam nimio torrentur [ms. Aud., torquentur] inceu-
Qusratiaforsitan post boc saeculumanimae nosirae> dio, el tamen inier flammas suas stabiles perseve-
quid agant, oualesque permaneant? Respondemus~utt rant 1 Salamandra incendio reficitur, et ignjg caktre
diversa ieetione collegimus. Mors est animae corpo- • reparatur. Vermicufi quidam aquis aastuantibus hu-
risque, fa&a resoiutio, id est vitae hujus absentia ,, triuntur. Sic dat istis victum, quod aliis minatur in-
carnisdejSideriavel necessitateaprorsus ignorans. Nami teritum. Quod si inter has mortales materias talia
cura fHOnjDUS bac luce imperio Creatoris exuti, simul[ nos exempla corroboraot, quid de illa aeternitate
corporJaappet'|liones et imbeeiilitates amitlimus. Noni credendum est, ubi mortalem non invenit, qoem
enim utyeriualabore frangimur, noa cibo reficimur,, pcena consumat? Erit ergo miseris conflagraiio inex-
non jejpui diuturnhate quassamur; sed in animae D I tricabilis et aeterna combustio.
nostrse natura jugiter perseverantes, nihil boni ma- Bonorum autem dona quis dubitet esse perpetua,
lique faciemus, sed usque ad tempus judicii, aut de cum se cognoscunt Iaatitiam percipere,-et ulterius
praeteritonim actuum pravitate mceremtis, aut de tristitiam non limere; mereri gaudium, quod norunt
operattftnia nostrae probiiate laetamur. Tunc autem esse coniinuum? Hlic animus sua prospera non pa-
recipieaws factorum omnium plenissimura fructum, vescit, sed exsnltationem propriam semper retinet in
quando voce Domini aut repudiati fuerimus, aut ad aeternum cogitata [ ms. Aud., cognlta ] presperitas.
regnum perennitaiis admissi. Haac igitur mortem in Advertunt enim beathudinem suam in summa esse
ista vita.pene quietus somnus hnitatur, quando sae- securitate, cum se intelligunt jam non posse
peccare.
culi islius desideria cuncta ambilumque deponit; et Nulla ibi jam quatitur varietate nostra secnritas:

* Ms.Aud.: Nullum piusquamtemetiptumvituperat, c Vide D. Augustinum, lib. xxi de Civit. Dei, c. I.

nuHi. d De incendiis montium et Salamandra, vide lib,
t Ma,And.: districtus: dicem, quamgtravetit Deum III Variar., ep. 47.
1305 M. AURELIl CASSIODORI 1304
lixa mens non nutat, non flucluat, non movetur; A quieii, homines humanarum rerum indigentiam non
etintaniae pacis stabilitate defigitur, ut nihil aliud babentes. Ibi nullum avida raolestat esuries, nullum
praeler illam contemplationem vel quserere vel co- morbida eegritudo consumit, nullus probatur liberam
gitare patiatur. Sic provenit semper quod libeat, erubescere nuditatem, nec quemquara gravia frigora
quando hon erit quod poshiteat. Vacabimus ibi [n«. contristant, non aestus anhelum-cdrpus exurit, nullns
Aud., illuc](sitamen munere Creatoris concedatur) reparatores appeiit somnos, ubi nemo cognoscitur
non torpore desidise resoluti, sed adgratiam perfe- esse lassatus. Omnia blanda, omnia suavia, cuncta
clionis intenti. Sensus noster complebitur puritate tranquilla: quando et ipse mundus noxiara deponens
mitissima : tranquillum erit omne quod volumus. intemperiem, habebitsaluberrimam perpetuis saeculis
Sine cogitatione sapiemus, sine errore senticmus. unitatem. Erit illic etiam dies conlinua, et serenitas
Malum jam nec ab alio capietur, nec extra volunta- seterna. Sol ibi quidem nulla nube fuscatur, sed om-
tem generabitur. nia de auctoris gratia plus lucebunt. Ibl enim bealis
Habebimus hanc esuriem quaedelectet; habebimus splendor mentis est, et lumen intelligentiae,ut ipsum,
banc assiduitatem quam mens faslidire non possit ju- sicut in majestate sua est, mereantur conspicere
giter amando Creatorem, semperque ejus gloriam Crealorem.
suaviter conluendo. Non ibi molesta tsedia prsegra- B 1 Quocirca libris veterum rationabiUter commone-
vaburit, non varietas imbecilla confundet; quando mur, quod pars illa emuhdata atque meliorata divino
talia sunt [ms. Aud., fuerint] quibus afflcimur, ut nul- munere veraciter speculeiur auctorem, quseejus ora-
lum in eis finem optare patiamur. Quies operosa, nimodi8[ed., nihilominus]portat ipiaginem. Inde de-
opera quieta, animi indefecta unitas. Tunc enim divi- nique videbimus, unde credimus; et ex ea parte illud
nae sapieniise agnitione complemur, nec rerttm vera- summum, eximium, singulare contemplabimiir, imde
cissimus intellectus disciplinisoperosis imbuitur, sed utique meliores sumus. Globus iste solis cum hicse-
inelaboraio [ms. Aud., in roboratae] meniis Iumine renus infulserit, quemadmodum nostri animi sensns
declaraiur. Ibi numerus quantus est, uotus efficitur; permulcetl Lumen quoque terrenum, qusmta noshn-
ibi linearum discretio 638 absolute conspicitur; ibi plet gratia, cum videtur! Aspecti flores gratissima
convenientia musicaepatet; ibi astrorum motus visuali nos jucunditate reficiunt. Terram viridem, mare cae-
cognitione certissimusest; ibi veritas superna videndoi ruleum, aeris puritatem, stellas micantes eximiis
nota est. Dei sapienliara contuebimur, qua majestatei nunc delectationibus inluemur. Quod si magnam
singula quaeque disponat. Ibi videbimus quam irritei praestant dulcedinem, cum ad obtutus nostros vene-
ab incatholicis [ed., a perversisj catholica laceraba- rint res creatae, quid illa majestas tunc visa conferre
tur Ecclesia. lbi eam conspiciemusinvestitu deauratoi 'C creditur, cui nihil simile reperitur!
astare Reginam a dextris sponsi et regis sui (Ptal. TIIIICperfecle cognoscemus quod modo salubriter
XLIV,10). Ibi cognoscemusquanta fuerit snb sole va- credimus. Necenim aliter animadvertere merebimur,
nitas vanitatum. lbi revera cernemus quam salubriter nisi nunc quae sunt vera fateamur; hoc est, coaeter-
monebamur: DominumDeum tuum adorabis, et illii nam, incomroutabilem,distinctam personis et insepa-
soli strvie» (Matth. iv, 10): cui omnia comparata vi- rabilem Trinitatem, replentem omnia simul substan-
lissima sunt. Qui nunquam aliter fuit, nunquara aliter tiali virtute sua, unum tripiex, trinumque simplicabile
erit: cum quo esse nemo nisi feliciter potest; sine: [ed., simplabile]: parilitatem in omnipotentia, sequali-
quo esse nemo nisi infeliciter valet. Sic dum talisi ta^m in cbaritaie, unitatem in natura. Hsecexcellenter
agnilio ab anima ralionali etiam purgata revolvilur,, - et singulariter simul judicat justitia sua, simul parcit
inveniri ab ea non potest quod amplius expetatur• pietate sua, simul cooperatur virtute sua : potestas
[mi. Aud., exspecteturj. > incoraprehensibilis, beatitudo mirabilis, ex qua bean- '
Oplnari quidem possumus, spiritalis homo quarumi lur qusecunque beata sunt, vivificantur qusecunque
causarum delectatione saginetur; sed quid sit ille> viventia sunt, conlinentur quaecunque subsistunt.
suavitalis modus, sicut legitur, nec menle potest in-- Cuncla simul librans, cuncta discernens; quse ideo
teiligi, nec sermonibus explicari. Felices qui babentt D in judicando non labitur, quoniam in cognoscen-
omnia quse volunt, et nulla adversitate quatiuntur. do non fallhur. Cum non appareat, praesens bo-
Ibi enim caro animaque aeterna pace compositse, ne- nis est; et cum nusquam desit, absens malis est:
queunt inter se sentire contraria. Ibi erunt artus, quii immobilis, quia ubique tota est; incessabilis, quia
spiritali consensu ornent, non concupiscentia carnalii voluntates suas semper operatur; de toto se audil,
degenerenl. Ibi denique coelestisobrietate fulgebunt,, detotose videt; non ex aliqua parte tanquam de
non autem mundanis cogitationibus ebrie [ms. Aud.,, membro respiciens, sed omnia undique ila ut sunt
ebrii] polluentur. Domiciliaplane eorum (ut putamus)) perscrutabili virtute cognoscens. Dicitur etiam odo-
in supernis erunt, et terras non appetent, quarumi rare, gustare, arobulare; sed hsecpropter inteiligen-
usum necessarium non habebunt. Qoocirca non eritt tiam nostram humana consueludine fiacere perhibe-
permixta, sicut in hoc mundo, habilatio; sed seque- tur, dum inenarrabili [ms. Aud., invariabili] potentia
strati ab impiis electi, magna locorum qualitate ett majestatis suae ionge aliler cuncta perficiat. Virtus
regione dividentur. sancta, universa creans atque disponens, regnal in
Civitas coelestis, mansio secura, patria totum con- majestate propria etgloria sempiterna^incorapre-
linens quod delectet: populus sine murmure, incolse e bensibiiis, inaestimabilis, el seterna potentia, cosloi
1305 , DE ANIMA. 1506
mirabUpsuspensione consolidat, terras super mare A opponuntur. Sexto, de virtutibus animaenaturalibus
[ed„ iflanej defigit,drit fontibus cursum, mari termi- non pauca professa [ed., profusa] sunt. Seplimo, de
numpoalt, aerenus coruscat, pius fulminat, ima sum- origine ejus, quae sunt lecta, narravimus. Oclavo,
maquesapientiae suse lege moderatur; scilicet, quia sedem ipsius judiciumque descripsimus. Nono, de
in gubernatione ipsius consisturit omnia, non in suo corporis noslri positione [ed., dispositione] tractalum
posse defelicia. Irascitur placidus, judicat tranquil- est. Decimo, anima infideiis cum suis signis (prout
lus, ctsjne mutabilitate ejus provenit, quod delin- concessum videtur) ostensa est. lindecimo, lucidam
quentiofn reatus excipiet. Rerum humanarura valde rnentem et plenam divinitatis pro captu nostrae pos-
miserator, cohversis statim parcens, peccanles ex- sibilitatis ailigiraus. Duodecimo, de spe futuri sseculi
speclando recorrigens; et cum pati nil possit contra- nonnulla (Domino largiente) memorata sunt; ut
rium, magna toleramia sustentat adversum. quam immortalera credimus, perennes dislributiones
Quantulum est quod hic de illa ineffabililate sen- nihilominus habere seniiamus.
timus?j$b>.plenecognoscimusquam subjecla sint in Clausimus itaque nostrura munusculum numero
ConspecTw gloriae ejus, quaemiramur, cui praebet mi- duodenario, qui coelos signorum diversitate decora-
nisterium "angelica magnitudo, charissimo famulan- vit, qui annum menslruali venustate composuit, qui
tur excel&rprincipalus obsequio, innumerabiles po- JJ 1 ventos principales terrense indigentioe provida dis-
testaJWfidlettieret constanter obediunt, quo semper positione concessit, qui diei noclisque spatia bora-
in&geFmiaevisexcellentia summitatis. Quid jam de rum congrua quantitatedivisil,ut merito et ad animae
cjus sffjjjjl iri potentia conjtciamus, quando nec iilud dilucidationem hoecsuppulatio adhiberetur, quse tan-
modo JjMpfehendere sufficimus, quod ei parere tarum rerum naturalium dispositionibus consecra-
posselwaimedubitanius? Tuncliberati intelligimus, tur.
cui dementes resistere tentabamus : ad qusc niagni- Restal nunc, sapientissimi viri, qui floretis inge-
fica provocati, quibus videbamur sordibus occupari. nio, ut raole istius mundi salubriter [ed., salutariterj
lllud vel in momenio yidere sufficeret, quod nos in transilita, divinaemisericordiae nosmelipsosvelociler
aeternum promittit veritas intueri. lllic convincitur offeramus, per quam plenissime illuminantur cogt-
omnis pravitas quoestionum; illic male credita veri- tantis obluius. Intelligamus eum, diligamus ipsum ;
tatis ipsius voce superantur a. Sine fine regnum, et tunc animas nostras vere cognoscimus, si de illius
sine nocte lux, sine vitiis corpus, sine mortibiis vita; largitate sapiamus. Ipse enim magister potens alque
et cum omnia dirigantur ad oeternttm, solum ibi mo- perfectus est, qui et vera dicit aniinae nostrse, et
rietur exitium. Magnum est his perfrui, sed mulio( quac dixeril, eam facit illuminata mente conspicere.
melius, quod inde non probetur exiri. Vincunt votaLQ < ln schola siquidem Chrisli cor indocibile non potest
qui vocantur ad prsemia. Tunc vere cognoscunt, inveniri, quoniam qui se ei tota mentis integriiate
639 <pam feliciter creati sunt, qui ad tam magna{ tradiderit, nec ignorare potest quod quaeril, nec
pervenerint. 0 incomprehensibilis majestas et pie- amitlere quod pia remuneratione susceperit.
lasINaminter opera rerum, quibus mundi ambilnsi Fit ergo magna, preliosa, dives anima, cura se ex
opificis laude completur, nihii egregius probatur proprio pauperem esse cognoscit; potens, si humi-
existere, quam substantiae spiritales, quse Creatoremi lilatem saluberrimam non declinet; felicissima [ms.
suum pura mente noscuntur coghare. Reliqua enimi Aud., fidelissima] denique, si servet in carne quae
facta sunt ad intelligentiura delectationem, hrcc: in aelhere superbi angeli probantur amisisse. Ad te
autera ad suam beatitudinem, quse veneratur au- enim, sancte Domine, nemo se erigendo pervenit:
ctorem. quin potius humilialus ascendil. Cum altissimus sis,
Tempns est ut qusestionumvarielate dimissa [forte proximior redderis supplicalione curvatis. Nostra
demessa] diclorum copiosissimam denshatem in, libi humililas accepta est. Amas quod propler te non
quibnsdam manipulis colligamus; ut fidcli calculo, quaeris, desideras quo non indiges. Ipsa est enim
numerata horreis memoriaecompendiosa brevitate, vitae nostrae mater, gerraana charilatis, sestiiantis
condantur. Primo igitur, ut relinelis, auditores [nis.JD aniraaesingulare praesidium,contraria debellatrisque
Aud., adjutores] prudentissimi, proprie dici aniraam superbiae; et sicut illa per diabolumorigo criminura,
elymologiaeipsius consonatione docuimus : seques- iia isla per te"noscitur fons esse virtutum.
trantes ab ea vocabula quse nominura similitudinei Hanc tu, Domine Christe, sic nobililare voluisti,
audientes confundere poluerunt. Secundo, defini- ut eam non solum praecipere, sed etiam suscipere
tionem substanlise hujus cum suis expositionibus, ut dignareris. Subiisti quippe in assumpta hominis na-
datum constat, absolvimus. Tertio, de substantialii tura judicium, qui judicaturus es mundum; caesus
ejus qualiiate decursum est. Quarto, inonstravimusi cs flagellis, qui exaltas et humilias reges; perlulisti
quemadmodum anima formam haberc non possit. in faciem odiosos conspulus [mt. Aud., odiosas irri-
Quinto, virtuies ejus morales relata? sunl, qusc con- siones], quam insaliabiliier videre cupiunt angeli b;
tra vilia hujus soeculi velul quaedam arma fortiler felle potatus es, qui humanum genus sic habuisti

a Mss. Aud. etde Noa, veritas ipsius facie operi- k Ms. Aud., qui insat... videri detideraris ab an-
tur. gelis.
1307 M. AURELUCASSIODORI 1308
dulce, ut rerum Domimis naturam servi dignareris A Doraine, quia in nobis aon est quod remunereris,
assumere; palienter coronam spineam suscepisti, sed in te semper est quod,Iargiaris : eripe me a me,
qui comples orbem terrarum diverso flore praemio- et conserva me in le. Impugna quod feci, et vindica
rum; conditionem subiisti roortis, qui viiam creatu- quod fecisti; tunc ero meus, cum fuero tuus. Via
ris tribuisli universis. Tantaque fuit in sancta incar- sine errore, verhas sine ambiguhate, vita sihe flne.
nalione humilitas, quanta est in Diylnitate incom- Dona noxia odisse, el profutura diligere. In te po-
prehensibills majestas. nam prospera, inihi applicem semper adversa. Quia
Per le enim, admirande Domine, poena facta est' nihtl sum sine le sapiam ; qualis vero tecum [m**.,
seterna requies, passio remedialis, mors fldelium sa-• tuncj possim esse cognoscam. Inteltigam quid sum,
lutis introitns. Haecenim perpetue dat vivere, quae! ut ad illud valearo pervenire quod non sum. Nam
solebat exstinguere; non injuria, quoniam quaevitami sicut praeter te existere hon coeplmus,ita et sme te
hominura suscepit, merito jus peremptionis amisit.• profecisse [ed., esse proficuij non valemus. Om-
Data in dedecore, manet in honore : quia res quse: nia vergunt nihilominus m ruinam, quae a majesta-
tunc portabant ad inferos *, nunc perducunt ad1 tis tuae pietate fuerint segregata, Te autem amare,
ccelos. Vere, Domine, qui sic misericorditer fecisti,, salvari; formidare, gaudere; invenire, crevlsse;
potens es I Nullus regum egentibus tuis par est;; B ] ' amisisse, perire est. Tibi denique nobilius est ser-
nullse purpurse piscatorum tuorum retlbus adaequan- - vlre quam mundi regna «apessere: raerho, quando
tur; quando illoe in mnndanas tempestates irapel-- ex servis filii, ex impiis justi, de captlvis Teddimitr
lunt, haec ad littus seternae securitatls adducunt. absoluti.
Pauper de nobis, dives ex tuo. Factus es soctuss Quapropter eontra peccata noslra miserleordlse
uiortaliiaiis noatrae, ut nos participes redderes seter-- tuae munimen insurgat, qtosenominis sui testimonio
niiatis tuse. Superbiam humilitate curas, ac letbumi miserls datur; ut trina remunerati ffur., trinae re-
morte prosternis. Nosti enim bona facere per ini- raunerationis] conditione sentiamus nobis propltiam
quos; convertens in adjutoriom, quod praeparalum i Trinitatem. Petimus, quia jubes; pulsamus, quia
est ad nocendum; potenlius esse judicasti lsesiones s pracipis;et sine fine conferre mavls, quisemper
ad utilitatem cohvertere, quam causas malorum ra- commones, ut rogeris. 0 altitudo pietatis! o cle-
dicitus amputare. Nam quomodo bene&ciornni tuo- mentise incomprehensa profunditas! Cum nemo pos-
rum cognoscerentur signa, si et adversse parti nonn sit aliquid accipere, si resistis, vim te precibus
monslrarentur indicia? noslris pati posse testaris; merilo, quando a jtidice
petimus ut ad poenalejudicium non vocemur, et per
Oratio Cassiodori. ne possimus a1
Q legislatoris gratiam speramus eripi,
Tu ergo, Domine Jesu Christe, qui sic pro uobis8 promulgata constitutione damnari. Tibi, sancte Do-
flexus es, ul homo fleri dignareris, non in nobis pa-- mine, Rex regum, confidenter dicimus: Dimitte pec-
tiaris perire quod decrevisti miseratus assumere.'• cata, et concede nobis non debila. Omnis te crealura
Meritum nostrum indulgentia tua est: dona quod d operis tui bonitate eollaudal. Debemus tibi quod
offeram, custodi quod exigas, ut velis eoronare quod d existimus: obligamur etiam, quod quotidiano mu-
prsestas. Vmce in nobis invidi potestatem, qui b nere continemur. Gaudemus et hinc quoque, glorio-
sie decipil, ul delectet: sic delectat, ut perlmat.1- sissime Domine, quod tua beneficia non irrite postu-
Hostis dulcis, amicus amarus est. Nosti enim quam n lamus. Tempera, hone ariifex, organum eorporis
feraiiter lubricus anguis illabiiur, squamis reptanti-- ltostri, ut barmoniae mentia possit aptari; nec sic
bus mlnutalim corpus omne sollieilat; et ne ejuss roboretur, ut superbiat; nec sic languescat, ul de-
intelligatur advenlus, (ixum non babet impressa va-t* flciat. Tu nosti quae vere moderata sunt. Vasa tua
ricalionevestigium. Invidit (proh dolor!) tam magnis !» sic reple prosperis, ul capacitas non praebeatur ad-
populis, otun duo essent; et adhuo lemporales per-- versis. Domineiur ratio, serviat caro : quoniaw * W
sequitur, quos impio ambitu fecit esse mortales. See solo potest effici, ne fragiUtate corporis possit of-
ihlercipit, quod alios decipit; et nullo flne corrigi ;i in fendi. Verum haec pro nostro modulo, non pro re-
merelur qui [mi. Aud., quia] de omnium deeeptionee rum ipsarum magnitudine dicta sofficiant: quando
damnandus est. Quapropter non possit iniquus, ne6 et amplius quam expetehamur edijimus, et ahna
convalescat interitus; dominatum 640 in nobisi lumina veracium liiterarura breviter talia cauteque
Uonexerceat, qui nunquara praeslitil; sed virtus tuaa docuerunt. llli ejum potuerunt de his inoffense di-
nunc possldeat quae creavit. Doleat perusse quod d cere, qui purifieaii divino munere, prohabili, se me-
fecit, dum sos non viderit perire, quos voluit. ruerunt conversatione iractare.
« Ed,,eUttJ., pandebat infetos. b Ed., tntiidam. Ms. 4ur., inv\d^af,p?«|«m,,qw-
1500 COMPLEXIONES1N EPIST. APOSTOLORUM,— PROLEGOMENA. 1310

APKEINniX AD EDITIONEM GARETIANAM,

RB8I.S CEISITUDINIJOANNISGA8TQNIS,
MAGNIETRDRI.S PIUNCIPIS,
SCIPIO MAFFEirjS,,
Hmsitatttimihi, prmslaiitissimumhoc lanli scriplo- A t bus huc profecti, variis eorum Unguis ita patsim a te
ris monummtym emitleiemnemodo, ut acriter posce- interpellari solent, ut non verba tanlum proprieiatem-
batur; an»% atiud leinpus, quemadmodumconstitue- que dictionis, sed ipsam gentissum, patriarumque civi-
ram, differrem; ea cogitatio sollicitudinemdubitntio- tatum enuntiationem, et nalivumsonum audire sibi vi-
ncmqtteabfmfit statim ac rescidit omnem; cum suc- deantur. Decent hmc quidem omnia, decent quam
currit poiM me ex maturata ejut editione occasioncm maxime\Etrurimimperalwrum: omni mvoscilicet stu-
arripere, obtequentissimumel mullis nominibus, sere- dHs et artibus, noh fortis tantum, ul olim ille, sed,
nissime ptine&ps,tibi devinclumauimum publicepro- docla quoqueElruria crevil (Virg. Georg. lib, 11).Cu-
filendi. fi* teiHcet me, pottquam in hac melropoli jus spectatissimm provincim ex inclinala hac urbe.ra-
feliciter cjinmoTor,hwnauiiatis et clementimvincutis tionem habere, el argumenlum sumere lieeat ; nam
obslrinxti/l £ ttt nthil impensius exquirerem , nihil ut vetera et toliesdecantata srleantur, pancissimaspro-
exoptQfet&.vekemetilius, quam ojficiimei testimonium fecto his ipsis temporibuscivitates, seu prmsidntissimi
quoddam, tjut\usq,uesingularis non minimum argu- inre Ulteraria viri, seuscientiarum adjun\?nta, prisco-
mentumqmonwdocunque exhibere. IUud ad hocacce- rumque monumentorum cura spectent^r^'Floret\tice
dil, qu^oMframxummaximum, decusque inusitatum comparandasdeprehendereest. Plurim^s ea,quidem li-
vianere prqb^stiam, quascunque sub faustissimis au- lulis felix; at nullo magis, quam quod \\s pnncijpibus
spiciis tuit ffodituraslucubrationet; nimirum procut regatur, qui paterno polius imperiq%entesqwiiireMo,
dubio fore^ufa ie legantur, inlime inlelligantur, et sic alunt ac (ovent, ut cum perquam multa?in hac%ii,-
mira, qu/ft pottes, ingenii vi non mtnus acule quum quitate temporum Italim civitales minuantur sensfm,
vere et apte 'diiudicentur.Jdem obtmgit libris [eresin- .n et populi frequenlia decrescant, augealifr iysa, in dies,
gutisqnibt mfcwsdeveniant luqs;horas enim aliquot "• et feliciier ejjlorescat. Ego vero, princeps,serenissime,
smpissimeleaendo transigis, qubd voluptatis atque qui ab aliquot jam tnensibus incredibiii quadant cum
oblectamentigenus quotusquisqueest hac mtate nostra voluplate hoc cmlo fruor, hu}ijtsquepropterea publicm
inter privatmetiam sortis proceres, quiprobet, qui in- feticitatis sum particeps, etiamsidurii prmclarum hoc
teltigat, qui amplectatur ? Nemorerte fuit inter omnes et hactenus frustra perquisitum opus (ibi sjjfo, non
celebraiissimailla, ac prorsus singulari humanitate, tam munut exhibere, quam officio satisfacere onl\me
quandocunqifea tein colloquiumaamissos, qui mentis 'inteliigam; spero tamen fore, m hi\qx\ ac benigna
acumen, iudeniique eleganliam non admirarelur- sum- fronte, qum tua lenitat est et clementia, a te exc\p\ay,
mopere, ei «tunmis laudibus non prosequeretur. Ex- alque ut studiis meis (aMtoremajiquanao adj^toxm-
terni etiam Homines,et e valde dissitis a "nobisregioni- quete prmstes.

AD DOCTDM HUMANUMQUE LEGTOREM.

Cur prsestantissimum hoc opusculum multo ante, lebranda. Ut enim eorum quidpiam attingam, quae
et ubi primum in illud incidi, non ediderim; cur majori studio ab istis e^plorari solent, nerho unus
*emittam; inunde
modo, peslqnam longe dissitis sludiis «ersor, comilum Bivilaquarum cimelia, aureo xyi sseculo
habuerim ; qua occasione C collecta, et praeclare coliocata ac disposila nomina,-
repente
tum islum, tum alios plures maximi preiii codices vit unquam ; eiiamsi inter illa, praeter exihiias piclas
repererlrh ae detexerim, mouendus docendusque es, tabulas, aereas imagines, mss. codices et excusos,,
amice leetor. Oeto fere elapsi jam anni suni ab ec- quod in his rebus primas tenet, L circiter vetusta e
clesiaslieaeantiquilatis tliesauro, in ipsa patria mea marmore simulacra numercntiir, Augustorurnque
per me invento, alque effosso; quo sacras littcras tam certae ac prsestantes protomae, ot Romaequo-
eruditionemque universam, Dei Optimi Maximi ope que, nedum Veronae, specianda et magnif^cienda
cl auxilio, amplificaturuin aliquando me ac juvatu- supellex habcri possint. Addebara tamen! non tani
rum spero. Investigandi deiegendique occasio fuii in his omnibus viaticorum hujusmodi fargitores,
liujusraodi: Sermonem habueram cum amicis non externos fere oranes, culpandoS esse, quam incu-
semel de Itinerariis Italicis, sive de libeltisiis quae riam noslram, desidiani, dicarane? inscniamrietiam
in unaquaque civitate rariora et observatione magis quandoque noslrorum liominum a,c sluporem; quo-
digna habeantur, recensenlibus, quibus instrui et rnm plurimi, curia praeclariora quseqiie. s\d rerum
summa fide adhibila uii soleut, quicunque fere ab praesertim ac temporum notitiam sp.ectantia, aut
externis proyincus ad Italiam peragranilam se confo- ignorent, aut ridearil; ut quae prae manibus h^bemus
runt. Ostendebam quaulum in eo scriplionis genere innotescant, ab extremis finibus yeniant necesse est
non imi lantummodo subsellii homines, seque \it qui perqiiirant, qui illustreht. Arrenta" hihp occa,-
plurimum exscribentes invicem, sed ipsi quandoque sione, juvenes aliqui summo ingeiijo, qui niujltarae-
peccassentsummi etiitterati viri; veldiversam admo- cum erant familiaritateconjtmcti, insiafeacriuscoepe-
dum a verq rerum speciem exhibentes, vel putantes runt, ut quod Veronam spectaret' jibellum adhr-
posse quemquam diebus paucis in urbe aliqua subsi- unarene pigeret, quo singula miemQr^tui d|kri.a, CHm
sientem, quorumcunque, quae notatione digna in ea in hospilum, tum eiiain in civium commbdum recen-
sunt, notittam assequi- De Verona praesertim nostra sere piterer atque e?6Iicare. Iis «Ksfsquicupiehs,
cum verba facerent, cum allucinatos esse declara- opusculum aggfedi niihime' dis^li. p^n ld molipr,
ban. noh uno loco; tum mulla, ab iis praetermissa curri quidquid etiam 'iiianuscripjp^um podicupi Vgte-
roeaorabam, qUaeimprimis describenda erant et ce- rumque documentorum pristaniius ac rarius apud
 "
1311 M. AURELIICASSIODORI 1512
nos servaretur, indicare mihi constitutum essei; A agi ipsi videretur, et Veronensis ecclesiae dignitati
capitularium librorum mentio subiit, quaeapud plu- maxime consuli, admonilis ad quos lunc tempnris
res scriptores mihi aliquando occurrerat; et quam- spectare poterat, quosdam ex redivivis hisce mss.
vis una in civitale vox omniura esset, a majoribus pro arbilrio utendos tradidit, et domurameamcom-
etiam tradiia, nihil omniuo ex anliquissimaea biblio- porlari indulsit. Tum vero lucnbralionibus variis
theca reliquum esse, accessi tamen ad canonica sive incceptis, sive meditatis valedicens, poeticis
Ecclesise primarise claustra, ut locumquo olim fue- prsecipue,cujus lacultatis illecebra, quidquid floreu-
rat lustrarem, et an veteres saltem plutei superes- tis aetatis obleclamentorum atque ineptiarum cura
sent inspicerem. Frustra perquirens, accepi a pru- mihi non eripuit, absumpsit, studia mea ad hos po-
dentibus viris pluribus, de loco uibil constare, plu- tissimum codices contuli : quorum plurimos (nec
tcorum neque bac aetate, neque palrum memoria tamen omnes) mutilos deprehendi, acephalos, seme-
visum quidquam vel auditum esse. Necdumtamen a sos, laceros, et reliquiaspotius librorum quam libros.
proposito destiti; cum enim cogitarem, non Guarini Nec alio fere aspcctu par erat monumenta emergere,
aevo tantum, qui ex ea S. Zenonis sermones erue- quae decemautduodecim.ad minimum autem novem
rat; et Ambrosii Camaidulensis, qui celeberrimam sseculoruraaetatemtulerint: cum enim duae veluti
vocat in Hodoeporico, mirmquevetuslatis volumina classes horum codicum sint, quarum una rubro nu-
in ea speciavit, bibliothecam stetisse : sed et Panvi- mero signata visitur, nigro altera, prioris classis
nii setate (Antiq. Veron. p. 153) magna ejus extlasse roembranas a Pacifico Veronensis ecclesiae nono
vettigia; et S. Caroli qiioque, quem celebrat Paulus sseculo archidiacono defluxisse, plura sunt quse
Manutiusin nuncupatoria epistola, quod S. Cypria- n ferme evincant. Bibliothecamab eo conditam retulit
num restitui curasset, accertito Verona mirmvelu- " Panvinius, sive ex epitaphii versu conjectans : Bis
itatis exemplari: incredibileraihi videbatur nullas ab centenoslerque tenos codicesquefecerat; sive ex tra-
eo tempore exuvias nobis superesse. Quamobrem ditione quadam, eo lempore adbuc superstite. Eam
cum inter prsestantiores ipsos canonieospatriae hi- bibliothecamtotiusofbiiterrarum celeberrimamfame,
storiae notitia, et aniiquitalis amore Carolus Cari- arguebat idem Panvinius (Antiq. Veron. p. 153) ex
nellius excelleret, illum adiens, in quem etiam labu- his ipsis, utopinor, ejusdem in Canonicorummona-
larii cura tunc ex oflicio incumbebat, enixe obtesta- sterio vestigiis, de quibus in prsesens sermb est. HaS
lus sum, ut arcas, scrinia, forulos scrutaretur om- vero librorum, quos Pacificus qua collegit, qua exa-
nes, exploraretque an eorum codicura reliquiaehabe- rari jussit, reliquias esse, id etiam confirmat, quod
rentur ullse, quorum vel pulvis ipse mihi in pretio unus et alter scripti dicantur, RegnanteDomino No-
esset. Apprime is tum erudito sui ipsius genio im- stro Hlotario Imperatore. Ut aulem constet, quo is
pulsus, tum amore singulari, quo me pro humani- anno decesserit, quam adinirando ingenio floruerit,
tate, qua praestal, perpetuo prosecutusest, hanc in- quantumqueeccIesiamVeronehsemcapituIumqueno-
daginem instituit; postquepaucos dies advenit hilari strum, multisac praeclaristitulis, ut alibi persequar,
vultu, quiddam reperlum iri asserens sperare se in illustrem decoraverit, inscriptionem afferam, can-
latibulo, quod excuii ab arabobus simul cupiebat. dido marmori incisam, et in cathedrali templo pul-
Properavi confestimad capilulares sedes, ipsumque chre collocatam, cuius priorem lantum partem vul-
in subobscurumcubiculumsecutus sum, in quo prae- garunt Panvinius, Ughellius, alii; 11 disticba prae-
altum mihi armarium ostendh, cancellarii scriptis termitteutes, quaeab ipso eximio viro, ul sepulcro suo
refertum; supra cujusfastigium nescio quid veterum C aliquando inscriberentur, concinnata nullus duhito;
charlarum, et lignea quaedamlibrorum integuraenta, cum e sensu quinti praesertimversus et decimi leriii,
in mptj>nuixra)v speciem illuc olira conjecia, apparerei tum quia stylum prae se ferunt, a rhylhmico prsece-
videbantur. Scala slatim arcessita et applicata, morsei denle elogio longe diversum; quibusdam enim inter-
impatiens, ascendo; ejusque repositorii summitatemi lucent tum Latinae locutionis, tum poeticae venusta-
nulla tabula terminatam depreuendo, sed detectami tis lurainibus, quae in ejus aetatis raonumento alio
et cavam, ila ut velut ampla ibi capsa efficeretur. uullo reperire esl: nonum distichum exempli gra-
Acervo quisquiliarumet fragminum,qui superstabat, tia cum quibusvis medii aevi lucubrationihus com-
rejecto, cavum omne codicibus plenum video, mi- para. Qui celebrati hujus ingenii felum aliquem
rantibus, puto, insuetam, et quam ab iraraeraorabilit nancisci summopere cupiebant, elegans pro tempore
temporis spatio non aspexerant, diurnam lucem. epigramma, quod prae oculis quotidie habentes non
Quosnam vero codices , Deus immortalis! Primusi agnoscebant, plaudentes excipiant. Hoc ipso epi-
quem arripui, nigrumque et saecularem quo obrue- grammate linguas Hebraicam et Graecara calluisse
batur pulverem nihil morans, extraxi, raajori Ro- se archidiaconus noster nobis indicat: nomen enim
mana littera, et quidem magnittceatque adamussimi suum Hebraice et Graece reddit, cum se Pacificum
effigiatafulgebat; secundus celeri ea scriptura con-- vocat, et Salomonem, et Irenmum. Lapidis scripiu-
stabat, quam litteraria oranis respublica modo Go- ram, sive orthographiam servo, meliori tantum et
thicam, modo Saxonicam, modo Longobardicamap- multiplicata interpunctione lectorem juvans.
pellat, et putat usque in hanc diein, Francogallicam l Archidiaconusquiescit hic vero Pacificus,
item quandoque, viro maximo P. Mabillpnionovita-. • j. Sapienlia preclarus, et forma prefulgida.
lem nominis concipiente; ego vero mere Komanam i " Nullus talis est inventusnostrisin temporibus:
invictis, ni fallor.etineluctabilibusarguraentisosten- Quodnec ullum advenireunquam talem credimus.
dara aliquando, atque evincam. Rursus pergo; etnonn Eccletiarumfundator, renovatoroptimus
nisi majusculis notis, aul millenaria quae videretur,, Zenonit, Proculi, Viti, Petri, et Laurentii,
eiiamsi alterius tormae, scripiione exarati libri pro-i- Dei quoque Genilricisnecnonel Georgii.
dibant. Unos in mentera venit, quem ad sequiorem n Quicquidauro, vel argenlo, et metallit ceteris,
setatem statim rejicerent, quicunque a scriptura ip- Quicquidlignis ex divertit, et marmore candido,
summet codicis saeculumdesignari putant: illum ta- i- Nullut unquam tic peritut in tantit operibut.
men Thodorus ecclesiae Veronensis lector, Agapeto o Bis centenos,terque senot codicesquefeceral: .
v.c.consule, hoc est anno Cbristi DXVII,exaravh.t. Horologiumnocturnumnullus ante viderat:
Alienabar pene mente ac sensibus prae admiratione, '., En invenitargumentum; et primum fundaverat
et vigilans somniare videbar milii, cum scirem tino o Glosamveteris, el novi Testamenli: posuit
vel aliero ejus veiuslatis codice regias quandoque e Horologioquecarmensperaeccelioptimum:
commendan bibUothecasatque illustrari. Extractos is Plura aliu grafiaqueprudeni inveniet.
demum omnes ab illo lumulo ita collocari ac disponi li Tret el dectmvixit luslra, trinos annos amptius :
canonicus Carinelliusjussit, ut evolvendi mihi facul-1- Quadragintaet tres annosfuit archidiaconus:
tas essel; quin post tempus aliquod, cum quid circaa Septimovicesimomlatisanno CaesarisLotharii
eos codices medharer aperuissem, capitulique res is Motecamis ett sotutus,penexit ad Dominum.
 1315 COMPLEXIONES1N EPIST. APOSTOLORUM. — PROLEGOMENA. 13U
Neno sanecalendarumobiit decembrium, A occasione nova quaedamad artem criticam diploma-
Nocte tancta, que vocalur a nobisDominica. ticam perlinenlia proferre vellem, quae raptim tra-
Lugentquoquesacerdoles,el ministri oplimi, dere neraini certe liceat. Has moras ab ipsa re; ma-
Ejus mortenempedolet infmitut populut. jores autem a me ipso contraxi, et ab anterioribus
Vestrot pedetquasi tenens, vosqueprecorcernuus, institutis, et a supellectilis meae tenuilate, quam
0 leclortt, exorare quesopro Pacifico. fateri, imo profiteri minirae vereor: cum enim in
Hic rogo pauxillumvenientsubsisteviator, capitulares codices incidi, praeclarioresinterioresque
Et mea tcrutare pecloredicia tuo. ecclesiasticas litteras ne primoribus quidem iabris
Quodnuncet, fuerain, fanwsusin orbe vialor, attigeram; Graecas tanturn delibaveram; Hebraica
Et quodnunc ego sum, tuque (uturis eris. elemenla vix videram; Latine disserendi ante aliquol
Diiicia*mundi pravo sectabar amore ; tantum menses primo periculum feceram; criticae
Nunc cinit, et pulvis, vermibut alque cilbus *. nec ipsum nomen, ut Iiodie vulgariter accidit, satis
Quapropterpotiusanimam curarememento, assequebar. Incipiendum mihi ergo fuit eo ipso aetatis
Quam cameb ; quoniamhmcmanet, illa perit. • anno, quo popularis mens Panvinius dcsiit; hoc est
Cur tibi ptura paras ? quam parvo cernisin anlro post prselongamimmortaliumvoluminum adornatam
Me lenet hic requies, sic tua parva c fiet. seriem decessit. Verum quidem est, P. abbatem Bac-
Vt floret pereuntventovenienteminaci, chinium, ad quem confugi,cuique par referendi nulla
Sic tuanamque caro, qloria tota, perit. unquam facultas suppetet, mira mihi tam longaeviae
Tu mihi redde vicem,leclor, rogo carminisliujus, compendia monstrasse : sacra (amen Biblia, conciiia,
Et dic, da veniam, Chrisle, tuo famulo. n Patrum non exiguam partem perlegere oportuit; a
Pacificus,Salomonmiliinomeit,atque lrsneus, quibus quanium studia raea abfuissent, carmina Ita-
Pro quo funde precesmente legens litulum. lica varii generis, iragoedia,eroticsc theses, de re
Obsecro, nulla manus violet piajura sepulcri, poetica disceptationes satis testantur; nec non Italica
Penonel angelica donec ab arce tuba. scriptio de scientia quam equeslremvocanl; cui ta-
Quiiacetin tumulo terrae, de pulveresurge, men id acceptum relero, quod ad profanae saltem
eruditionis limina mihi iter straverit, ul quibus mo-
Mangnuiadesljudex milibut innumeris. ribus quibusveopinionibusin iis quae,ut hodie loqui-
Tolle liincsegnitiem,pone fatlidia menlis,
Credemihi, frater, docliorhincredies. mur, ad honorcm spectant, Roraani Grseciquevixe-
rint, eruerem ac patefacerem. Disquisilionis illius
Anno DominiceIncarnationis DCCCXLVI. lndiclione x. nullam audio ralionem hucusque habitam esse ab an-
Perscrutari ingressusquidnam veterum scriptorura tiquariarum lucubraiionumindagatoribus.,qui de diis
hi codices nobis servassenl, Chrisliana tantura rao- umbratiiibus, de fibulis, de caligis disceptationes
numenla librosque ecclesiasticos reperi; in eo maxi- magno cseleroquiiisludio conquirunt, et Laiine eliam
raae,qiiammente conceperam,spei parum, ul fatear, transferunt: videtur.tamen ea pervesligatio, quac ad
respondentes, quod anecdola in tanto librorum ntt- vitam pertinet, et ad mores repurganrtos valde con-
mero perpauca occurrerent. Plura lamen erui luce ducil, ut magis ardua, et minus trita, ita multo ulilior
dignissima; et ex vulgatoruracollatione multa didici, existimanda. Ad rem ut redeam, quae praeterea me
quae novisse Christianse ac lhterarice reipublicae ab bis codicibus ssepedistralierent, accidcrunt mulla.
magnopere intersh. Cur ergo premis ? interpellabh Cum ChrislophoroPfaffiov. cl. de rebus gravissimis
quispiam: cur tot.annos differs?cur adhuc occullas? C decertandum mihi fuit; de sludiorum methodo, et
Hoc volebamnescius ne esses, erudite lector, et hoc universali gymnasio recie instituendo sentenlia mea,
ipsum est, de quo teneri quodamraodovideor ratio- qualiscunque esse poluerit, fuse proponeuda; patria
nem reddere. Prima equidem protrahendi causa ex priscorum temporum historia pertexenda, et Italica-
ipsa rei mole ac difficultateoritur; neque enim in his rura regionura sub Romanis metropoies ablegandse;
rebus aut properare deberet qui posset, aut posset vernacularum e Latinis Graecisque scriploribus ver-
qui vellel. Mulla saepevolumina, mulise voluminum sionum catalogo, quem antea descripscram, cum
congeries percurrendae atque excuiiendae suut, ut Irauslatio agglutinanda quxdam, lum de numisma-
decem versus satis caute scribantur. Immane qaan- tum ac lapidum priraatu disceptatio: nova, qusm
tum temporis collationesabsorbent! quot editiones, protuli, de fulminum generatione sententia ileraiis
quot ab Henrico Canisio usque in hanc diem colle- argumentis vindicanda.Sed et plura evenerunt, quae
cliones pervolulandae,ut avixSoatttanlum monumen- me non a manuscriptorum tanlum, sed a quibuscun-
torum satis consiet! Devorandus sane alacrher la- que omnino sludiis divellerent: sex mihi publico
bor, ubi rariorum ut plurimum librorum ea supellex officioabsumptos menses; complures rursus serenis-
omnis in promplu esset: at quam incredibili corpo- simo Ravariaeeleclorali principi feliciter dicatos con-
ris, animi, marsupii defatigatione perquirenda raihi terranei mei probe norunt. Satis multa altulisse,
fuerant pltirima variis in civitatibus, et ab remotissi- quibus procrastinanii mihi ultro ignosci debeat, opi-
mis regionibusarcessenda ! Nec parum obstitit, quod nor; cum in iis omnibus nulla mihi culpa imputari
incisor nunquam fuerit ad manus: quamvis enim possit. Verumtaraen cum annos rursus aliquot cun-
duo ex celeberrimis noslraeaetaiis Veronaepedera fi- rv ctaturus sim, in eo me extra culpam non esse,
xerint, altero, quod lilteris sculpendisoperam non sponte et ingenue fateor : deflexi sciiicet, tantamque
det, altero, quod chiragra irapediri soleat, uti non provinciam intermhtens, in alias sensim delapsus
licuit. Addas velim, non capitularibus tantum codi- sum nec minus araplas, nec rainus arduas; quibus
cibus, sed prsestantioribusomnibus qui Veronaeser- demum non nisi ornatis et peractis ad pristinam re-
vantur, constitutum milii esse BibliothecamVeronen- veriar. ld qui coniigerit, expono. Consthueram Bi-
semmanutcripiaminstruere : adesse quidem apud nos bliothecm Veronensi ms. ineditarum inscriptionum
putantur nulli; at mille etducenti numerantur in una parergon adjungere, quae vel in urbe nostra, vel in
Saibantiana bihliotheca: paucissimi sane habebaniur agro reperirentur. lium vetustos lapides exploro in
Graeceloquentes; jam vero borum quoque, me adni- hunc finem, et exscribo, monumentorum ejusmndi is
tenle, non vulgaris copia est advecla. lnsidet animo, me amor incendit, ea coepit admiratio, ut dispersa,
quod maxime expediat, undecunque decerpere, de ' occultata, neglecta, coeliinclemenlia intereuntia, col-
antiqoa Lalinorum scriptura discepiationem prsemh- ligendi in unum, publico tutoque loco exponendi,
tere, ac postremam operis partem ex documentis contegendi quoque, et integra alque incorrupla in
selectis (Veronensibusut plurimum) instituere, quo- futurum sevura praestandi, cupiditas me invaserit
rum classis prior yEgyptiacis papyris exarala, et a maxima. Re felieius cedenle, virisque praestantiori-
me praesertimconquisita et possessa contineai: ea bus symbolamconferentibus, aviditas incessit Grscca
a Lege cibus. « Lege fient.
* Lege carneni.
1315 M. AUP.ELHCASSIODORI «516
quoque et externa, quotquot maxime possem, undi- A Verumenimverocur in praesens, contra ac decreve-
que conquirendi. Salis prospera et in hoc fortuna ram, dies aliqubt manum de tabula tollam, atque ad
usus.cum nec labori parcerem, nec pecuniae,Mu- intermissos codices redeam, Conimforitcemplexionet
ttum Vttotume, sive ptcuiiarem tdollectoruin mar- emhtens; curque hoe meinbrum a BibliothecmVeto-
morum «dttlonem jure quoda» a me fiagitare cura nentit corpore avellam, paucis persequar. Morem in
res ipsa, tutn doctiotes coapertintcives. Manumad- hoc gero amicis et familiaribus, quorum volumati ac
movens, com prttclarissimaoccurrereni, incogilatam consilio, cum iterum atque ilerum efflagitant, obsi-
de usu ac praestantia inscripiionum disputatronem stere minime valeo. Admonuerunt ii per repethas
ingtessus sum : verumtamen Gruterianam collectio- litteras, viros quosdam in civitate nostra prscslantes
»em, lapidarios scriptore*, summttsquerei litterariae repentino et laudabili desiderio correpios, quidqnid
proceret marmoribus passim utentes percurrens anecdoti in mss. capitularibus continetur, in publi-
(bona Vftttiaditerint) tot fallaciis obrutura, tot ailu- carn lucem prolatum intnendi: quapropter cum vir
cinatiohrbus demersum, lot adhuc tenebris circum- exiraius, undequaque doctissimus, et lum a dignitale,
fusttffl Studrnmhocce mihi visum est, ul nihil satis tum ab ingenuis moribus suspiciendus,Veronam,quse
tuto b>hac materla prcestari posse arbiiratus sim, ipsi patriaest, advenisset; illum obsecrasse, ut ne-
nffitnova quadam Arte critiea lapidaria adornata, ac goliura hocce ih se reciperet, et, quampiimum fieri
prsemissa. Vix mentem cogitatloista subiefat, mei posset, quam plura p')ssel ex his menibranis edu-
compos, et ralionis studiorum meorum non amplius ceret: vel ignorabant ii scilicet, quam longam ego in
fui; lanta enim vi operis faujuset instituti iraaginem istis codicibus singulis operam posuissem, ve) pro-
conformationemquein cerebri fibras adactam sensi, crastinantem me diutius, ac labores meos suppri-
ut alia quaecunqueabiicere, sive in aliud tempus re- B meniem, eam curam abjeeisse, opinati sunt, Roga-
coactus omnind foerim. Cum quidquid hoc bant ergo viri amicissimi impensealque enixe, ut,
iicere,
ibelli fotarum sit, quamprimum exigere averem, vel caeteris omnibus postiiabitis, Bibliothecammeam
patriam mihi relinquendnra novi, io qua diverticula perficere properarem, vel ejus sallem specifflenali-
parata perpetuo essent: idcirco statira ac per doihe- quod communicarem, quo de consilio meo atque in-
sticas tricas licui». Florentiam me tontuli, ut in hoc stituto quidquam tandeffl consiaret. Parui, qua lice-
Musaruffltfomicilio, et uuo mihi ab offlni parte ju- bat: nempe ut de specimine edendostatini cogitarem.
tutidius nutlnm, in eatn opellam incumberem. Uliro Inter illa quae manu fflea transcripta et quomodocun-
fateor iitconstantlam hanc, et ab uno ad aliud Iucu- que illustraia mihi seposueraro, hoc maxime opus-
brationis genus defectionem , mfnime laudahdam culum pluribus de causis selegi; sed prsecipue qtiod
csse, sed Improbamlam,defugiendam,viluperahdani: sejvmciim prodire, el libellurt ex se constituere
quo me Satis tuear, non habeo; at non in BtudiOrum fflinus improprie posset. Adnotaliones reiegens, tri-
tantum, sed et in ratione vitae inobservata quadam bus aut quatuor locis versus qUOsdaffladieci; csete-
Ct Occuliareruffl cohnexione ita ducimur, ut saepe rum quod antea scripseram, non attigi. De verSione
abemituhes noslraSne quidem percipiamus, atque ScripiUraesacrse qua Cassiodorius ulitur, muha com-
iiluc sensira jam pervenisse nos, quo tendere consti- mentari incoeperam, quse re)icere in alind tempus
tuturo nobkt minime foerat, quandoque admiremur. cogor. Jam vero ad aras Confugio,boc est ad lapides
Id quoque afferre pro me posslm : iiempecum inter nieos itenim me recipio, Veronensescodices non nisi
adretsa mulia molestiasque, quibnscum non infre- an os aliquot, vilaro et valetudinemDeo Optimo
quenter conflictavi, libertatis oonum mihi omnino u Sost laximo suppeditante, resumpturus. Quidquidinterea
intactum servariffl, ita ut otii mei nemini prorsus ra- eruere ab his atque iliustrare alii forte pergant, ex-
lionem reddere obstringar, sive ad haecme conferam, spectabo lubens et laetus excipiam, cum probe norim
sive ad illa, perinde esse: quin, ut etium nuUum ex mulio utilius in tam laborioso tantique momenti offi-
incceptis commentariis, vires meas, quod optime in- cio prospeclum, tic longe praestantius per quoslibet
telligo, multum excedentibus, ad exitum perferam, alios Christianse ac litterarise reipublicae consul-
quaeduo bona unice mihi a studiis peto, nihilominus lUra iri.
consequar: ut vitam hon sine delectatione ducam, et
ne quid interea deterius agam.

DE COMPLEXIONUM OPERE,
ET CODICECUIDEBENTUR.
M.AureiiiCassiodorii Senatoriscumingenium sin- cta deplorabantur. fixiguam quidem ac postremam
gulare et mulliplici studiorum genere exercitum ac partein, quse in Apocalypsin est, Daniel Mollerus
comprobatura, tum sacra prsecipueet digna Christia- edham docet, ut videre est apud Fabricium m Sup-
no nomtne ab eo percepta doctrina, summo erudito- plemento BibliothecseLaiinae ; at quamvis editio-
rum consensu ita celebrantur, ut qusecunque ab eo r> nem ipsam designaverit, Molierumdecepturn suspi-
litieris consignata sunt, nulla profecto faude, nulla, cor : sane inter eos quos consului (consului autem
ut avide arripiantur, indigeant commendatione. In- per litteras plurimos), qui iliam aoverit inveni ne-
tev lucubraiiones quas pdsteaquam militiaemouasti- minem. De Gulielmi Crovaei (apnd Boeraerum in
«ee noraen dederat, exaravit, memorat ipse in prae- praef. BibliothecaesacrseJoannis) allucinatione certe
tatione ad Orthographiam, Complexionesin Epistolis conslat, qui in Elencho Scriplorum biblic. Compie-
«poitoiomm, et Actibuseorum, et Apocalypsi, quasi xiones in Acia apostolorum vuhratas credidit. At
•bievitsimtsexptanationesdeeursas. Memoria lapsus prodit nunc tandein, el Sacrarum liiterarum bono ex
est vir eruditissimus, Joan.AIb. Fabricius, Bibl. Lat. msperaio scriptum hoc emergit. In duos libros divi-
lib. iti, c. 16, cnm narura iuentionem fieri tradidit dilur ; legitur enim in Actorum fronte: Incipit biber
in praefatione Variarum, quam malto ante conscri- li. Trithemius olim de Viris illustribwsBenedictinis
pserat. Complexiones siquidem extremo senio con- agens, libris xvi distinctum censuit. Slylus ipsissi-
recit, cum post iilas ad amantissimoswthographot mus est ac caeterorumSenatoris scriptorum: de quo
diicutimde*anno mtatii $3, Dontinowtjuvante, per- sane cuin iis sentire nequeo, qoibusvaide arridet,
venertt: qvrin ad disserendum de Orthographia, ex cum praeruptum ac confragosum dicendi genus ama-
nOnnuUade Convplexionibutapottokntm orta dispu- re nesciam: at sa»culiea dictio et oratio est, quam
tatione impulsum fuisse, ejusdem ad Orthograpbiam propterea injuria quis Cassiodorio impotaverit: ne-
prsefationis inhio discimus. lllse vero nequidquam que hujusmodi librorum a rbelorica eleganiia pre-
nactenus perquisitaeexoplatseque,atqne inter deper- tium duchur. Nonnullis forle cxsanguis ac jejuna,
dita communiter recensitae, spe omni prorsus abje- fere etiam quandoquc mutila exposilio iisecvideri
lStf COMPLEXIONES1N EPIST. APOSTOLORUM.- PROLEGOMENA. 4X18
pOlerit, Jhagisque in ea pietas spectanda, quam in-1A ruth selectissimis, et qui jam tum haberentur antiqui:
geniiacuWeri,aut praestnntia doctrinse: nemo tamen is ehim privcos et emehdatos codices ad sacrse Scri-
infitias ibh, praeclara etiam non pauca variisque de lectioneni niaxima cura deligendoS in Divinis
eclionibus admohebat : qhid putabimus ab ipso
causis piurimi facienda in ea contineri. Nec valde Eitirae
mihi lalftrrandoroauturao, ut ostehdam quo locoeccle- pneslUuni, cum hon legendos tantuffl, Sed et inter-
siaslicumItabendumsit vi saeculoeXaratum opus; et pretamlos susCipel-et? vix autem pttto, Cassiodorii
a percelebri id quidera eruditoque scriptore, queffl aetate vetusiatis laude celebrari codicem potuisSe,
inter sahctitate claros Alcuihus (Jn Fel. Vrgel. I. v) qui ad apostoliea fbre tempofa, sive ab iis haud ita
aliive, itque iiiter sacros Ecclesisedoctores recenset longo iiiterVallodissita iion pertingeret. Qaafflfetnen-
Beda (Bw. Comm.in O&ram).Mirum imprimis pro- datis etiam exCmplaribnsuieretur, intellfgi pbtnSt ex
fecto est, quaiitum afficiamuret novo aedificationis praefatione Diviharum Iiistitutionum, qua ribros cae-
spiritn calholici excitemur, cum antiqui nec antea leros notBriis eriicndandos tradidissft diieirans, sa-
cogniti monumenti quidquam deprehendentes, ea- cros vero manu ipsnm sua efflendasse. Quin de Or-
dem dogmala inspicimus; cuhique eamdem a prio- thogfaphia 1'usedisserere, non alia de causa profltc-
ribus usque sseculis perpetua serie deductam doctri- tur aggressufflesse se, quam ut sacra Biblia inchl-
nain vetustissima scriptura, velut novo et irrefraga- patim exscribercntur.
bili tesfe Iraditam comprobatamque intuemur. Quod Membraneusliher, in quo insigne hoc ecclesiasticae
etiam niores ac pietatem spectat, preeclara multa in aniiquitatis nionumentum unice perellnavit, eximiifi
his Complexionibusreperias: verum ut a doctis cu- ac venerandsevetusiatis notas prae se ferl Ornhes;
pide excipiantur, id satis superque sit, in sacris .|4 adeo ut videri possit ab ipsius Cassiodorii fetate non
scilicetNovi Testamemi libris interpreiandis versari, ita raullum abesse. Inleger atque incorrhptus, modo
canonicasque etiam Epistolas exponere, in quns ve- paginas quasdamexcipias, quibus membrana vel per-
terura ieommeniariivix unus aut alter exstant. Qnod forata, et ab atramento exesa iolerluCet, vel fugien-
si caeteiraabessent, quibus ecclesiastici libri com- tium litterarum tenuissima vestigia vix fetioet: uni-
mendari sdlenl, ad hujus pretium mirum in modum versim bonseetiam nolae, et mnltis aliis comparatus
augendunrdiversa; illae sacri texlus leciiones et an- eorrectionis iaude non carehs; plures enifflinterduffl
tiquae versionis frusta, quae hobis exhibel, abiinde pnginas oculo inoffehso percurras, qivamvisdeihde
sufficerent. Cpnstat siquidem cum ex canone, tum raenda tufmatim aticubi occurrant: sive diVerSitas
ex hemistichiis, quae capitulis explanator praefixit, baec atque iliconstaniia niutalo librario, sive reniis-
VulgaUfeum, sive Hieronymiana versione usum non so aliquando et defatigalo imputnnda sit. Ut erudito
esse, sfd ^eteri. Proinde discrepantias vel minimas, saeculigenio morem geram, formarn lilterarum scri-
Vulgatalectione margini adjecta, iudicavi: illaequi- ptufaequespecimen propono : nec librarii nec tenipo-
dem studiom atque operam in sacrum textum, in- fis noia ulla visilur.
que ejusinterpretaiioiiem conferentes juvabunt sum- Habes in primo specimine cur auctoris homen
inopere, multisque ac perutilibus animadversionibusi liove scfipserim. et secus aCsoleat: cum enim post
ansam praebebunt. Antiquae autem versionis ab his artem typographicam inventam nunquam, quod
Complexionibusexcerpta fragmenta eo pluris facien- sciamus, tantae vetustatis Cassiodofiahus codex
da suntj qUo nobis a Cassiodorio traduntur, viro emerserit, atque iri editorum manus devenerit, id in
scilicel in optirais sacrorum librorum exemplaribus . primis noslro debebimus, ut vera tandem hutus no-
deligendis, ut ex Divinis Lectionibus intelligimus, C i niinis inflexio innotescat : Castiodoriut siquideffl re-
accuratissimo, eorumque emendationem ex fontium ctius est dicere, quod triplici hujus manuscripti te-
etiam inspectione acriter suadente. Discrepantias stimonio liquet. His certe in rebus Terlulliahi canon
illorum etlam locorum subinde adnotavi, quaein ex- obtinet: Id veriut, quod prius (Adv. Marc. I. iv, c. i).
planationis contextu non semel occurrunt: quamvis Quin geiitilitia nomina apud ItomanOs ut plUrimum
de iis antbigi possit, ipsisne exemplaris verbis an in tus desinere pervulgatum est. Ex Aurelia gente
paraphrastice aut raemoriler ab exposhore adducan- Cassiodororum familia primo fluxit; qua deinde in
tur: quse suspicio orta mihi est aliquando in Acto- varias stirpes iteruro distracta, Cassidoriusgentilitii
rum Complexionibus, cum a cotnmuni texiu versus nominis rationem obtinuit, in plures familias diffusi,
quidam nimis recedere viderenlur. Infirmatur tameh etiamsi X«T'izoxfivab illa prseterretur, quae aucto-
suspicio hsec, quod in verbis ipsis pra?positi textus rem nostrum ediderat, Var. lib. l, episl. 4. Gassio-
h.emistichiaquandoque legantur, quae addha expli- doros (ut hactenus perperam scripsirous) prmceden-
caiionis seu connexioiiis gratia videri possint; ut il- tes fama concelebrat; quod vocabulum,etsi per alias
lud Act. xiy, 18: Cumque ibi eommorarentur, et do- videatur currere, proprium tamen ejus conitat ette fa-
cerent'; itidem xvi, 1: Cumquecircuissenl has natio- milim.
nes: quaetamen in exeraplari suo interpretera legisse, Summam fidemin hac editione instruenda adhibui,
HUIIBSdubito : quin aut eadem, aut similia Grsecusi et ras. etiam in minutioribus, quanlum lieri po-
aliquiscodex prsetulit, ut Waltonii praecipueVarian- tuit, inhsesi. Qui autiqmim monumentum ab exem-
tes Leciiones testantur. At de bis penes eruditosi plari unico primus cruit ac proferl, salis cautum et
judicium esto : quibus in bis Complexiouibus novai j) circumspectum sepraestafe vix possit; is enim quid
qooque et peculiaris in capita sectio animadvertendai posteritati omni legendum sit imperat ac jubel. Ad
erit: tdtempoTis scilicet sacrorum librorum ui emen- cohstitulam mibi lidem peftiiiere credidi, nihil im-
dalionem, ita pro arbitrio quisque sibi partitionemi mmare, ut syniaxin quandoque restituerira; et de
concinnabat. De veteri capitum dislinctione, Scriptu- meo niliil addere, aut ad sensura, qui mutilus vide-
raeque sanctse siichometria notum est, quam multai retur, integrandum, aut ad tacuhas aiiquas explen-
dispotaverint viri docti. Nunquam vero frustra tabo- das: quas congruentibus quidem utcunque vefbis
rare, qui sacris veterum lucubrationibus eruendis supplere in promptu est ut plurimum; abslinemlura
operam navat, vel unus harum Complexionum de lamen duxi, ubi eadem ipsa, qusevelmembranaalbe-
Trinilate, Iocus salis testatur: nondum enim ad ho- scenle evanueriint, ve) corrosa deficiunl (velut p. 252
diemos expugnandos Unitarios vel proiligandos, tam \h.ed. col. 1412), obvia prorsus et ihdubitata non sint.
inrictum tamque ineluctabiletesiimonium emerserat. Emendati nuni, qaas raro adhibui, ubi operas pre-
Clam|hti&ti, Scripturae versiculum, quo sanctissima tiura sit admonebo, ut et ipsaeab aliis cmehdari pos-
Trias,pefe'picuedocelur, S. Joaanis Epist. 1, c. v, sinl: hoc si prsestilissent transactis terhporibus <ri-
in priscis eodicibus ut plurimum non reperiri, et ab tici, velerum scripta aliquauto mclius pernoscere-
antiqnis Patribus leclum non esse, Africanis quibus- mus; innumeros enim locos ex arbVtrioreficientes,
dara exceptis. At docet nos Cassiqdorii inlerprela- antiquorum codicum lectioncs ab oculis subduxe-
tio lectum ab ipso fuisse; quo consfal et in Romanis runt. Nori ea tantumroodo quam milii proposui, in
exemplaribus exstiUsse: quibusnam autem ? nimi- ras. exhibendo fides, sed impulit eiiam me constans
131» M. AURELHCASSIODORl 1320
doctorum hominum senlentia ac voluntas, ut quse- A phraseologias perscqni non vacat: adverbia prom-
dam scripiionis genera, a quibtis ms. liber nunquam plissime, benigne, devote, ita in hoc opusculo enun-
defleciit, intacta relinquerem; quaein aliis editioni- tiari solenl: prontitsima mente, benigna mente, de-
bus nihil prohibebitcorrigere, et ad meliorem usum vota menle.Redarguerat auclor nosler, Div.Litt. cap.
traducere. Sunt ex his, epislula, ttmptare, fanta- 15, librariosgrammaticmarlis experlet ob m litleram,
stica, profela, dicio, condiao, ammirant, atquealia : quam si inconvettienteraddas aut demas, dictiotota
inteUegereperpeluo scribitur, ut in quamplurimis et confuta est. At erat in ms. prmpassionem, de Hero-
velusittsirais aliis codicibus: plebeiorum prsecipue solymam : fluebant haecab imperitaeplebis sermone,
etruSticorum hominum is erat sonus, ut arguo e quem iisdem soloecismissuperiori etiam aetate in-
Ciceronis loco.de Orat. lib. i, quenYde his vocibus feclum fuisse constat. Triinalchionem et socios eo-
accipio: ridetur Cotta iotam literam tollens, et e ple- dem modo in convivio loquentes inducit Petronius,
nittimum dktnt, qua pronuntiatione non oratoresan- ut etiam a plebeia locutione ridiculum aucupetur :
tiquos, ttd mestoresimilari, Crasso videbatur. Scri- scimus te prw lilteras fatuum esse.
biUir in hoc exemplari, cmcitat, cmlum, cmlestis; Adnotationes addidi breviusculas : dissertationi-
ilem adicere, tubicere, reicere. Inconstanter in aliis : bus locus patebat multiplex; verumlafflennon lam
itaque modoseculum,modo smcutum;cenael cmna,ut Cassiodorii tunc opus exhibuissem, quara meum.
apudveteres scenaet scmna. Obmdiohic fere semper, Auctoris viiam nihil atlinebat retractare post am-
nec non rettulit. Molestumeratlectoremraorari, quo- plissimam quam optimaeejusdem edilioni P. Gare-
tiescunque particulae non, ut, quod, eic, aut redun- lius praemisit. Cum et aliara laudari deprebendissem
dant, aut desiderantur. Libri aulem indolemac mo- _,** a card. Norisionostro in Apologiamonachorura Scy-
'
rem, minutasque itidem emendationes semel hic in- thiae, nemps quam P. Dionysiusa S. Marlha Gallice
nuamus: haec quid inlersit scire, non nisi criticis edidisset, post longam indaginemreperi tandera, ct
sacris initiati intelligunt. Priraum consuetis permu- percurri. Libro iv de scriptis amissis verba faciens,
tationibus cognatarum lilterarum laborai liber: pec- Catenam memorat, seu Commenlariumex pluribus
cavimut, pro peccabimus;juper viam bis, intervallo scriptoribus decerptum in Epistolas aposlolorUm,et
prseter morem relicto, pro superbiam; item accedere, Acta, et Apocalypsin. Coroplexiones nosirse desi-
cadet, montei, pro accidere, cadit, montis; conlra st, gnantur; sed quse ad modum Catenae elucubratae
el audiat, pro se, et audeat; itera adque, aliquod, minime credi poierant, cum Calenarum usus longo
quae occurrunt ut plurimum, pro atque, aliquot. post Cassiodorium intervallo emerserit; neque ex
Scribitur in ras. inproba, conplectens,conpunctos: vaiiis scriptoribus illo aevo commenlarius decerpi
prselereaopportunm, ponitur, converios, pro oppor- potuisset in aposlolorum (catholicas saltem) Episto-
tune, punUur,conversut: Cassiodoriisetatefamiharia las, quas paucissimi adhuc interpretes attigerant, ut
uenda : is siquidem Orth. cap. 15, b pro v, v pro b, in adnotationibus persequar.
o pro v, n pro m, contra orthographimprmceptavi-
tiose potitas non relinquas. Videas ssepe popolut, Cum per epistolas amicos eruditos de hujus operis
monditiimui, iracondia: quam ab antiquo accepta editione monerem, Apostolus Zenus, invictissimi et
consueludine, vetustiora monumenta testantur. Le- litlerati aequeac lilleratorum hominumamantissimi,
gitur etiam in codice, piauat, prmtio, sm: exindei Caroli VI CaesarisAugusti historicus, et poeta, inier
manifesto errore, patiatur, fidelium, nobis, pro po- alia quse his ipsis diebus docte rescribit, quam rara
tialur, fitium, bonit; rursus, Dei qum, his, neeesse,iG medio etiam aevo harum Complexionumexemplaria
respicere,huc, hic, pro Deique, is, nescisse,despicerc, fuerint, animadvertit: nam Notkero Balbulo, saeculi
huic, sic; demum se pro esse, esse pro se, viclumpro x scriptori, minime innoiuerunt; ut ex ejus opu-
vinctuht, alibi pro albi, nultis effulsitse,pro nullis te sculo de Interpretibus sacrae Scripturse arguere est,
fuitse, vita et pro viliet, subriperepro subrepere,pre- quod in Thesauri novistimi Anecdotorum (ad oras
ealionibuspro prmcaulionibus,impedistetpro impen- nosiras nondum transvecti) tomo primo P. Bernar-
disset. Mirumest interdum, ut in conlrarium abdu- dus Pez, Mellicensis in Austria nionachus, nuper
catur senlentia a lhterula una, uique addita ea, vel> vulgavit.
dempta, periodus integra resiituatur. Animadverti, Solemne raihi perpetuo fuit, ut doctorumvirorum
eadem consonante concurrente, scilicet in fine uniitsi judicio scriptiunculas raeas subjicerera , nihilque
dictionis, atque in caphe alterius, priraam a iibrario> raibi acceptius accidit, quam cum quid peccarim ad-
saepe omilli: sive unu sive; cum ipto temper, proi moneor. Vir inter amicissimos, Antonius Maria Sal-
cum ipsossemper; alibi ex opposito importune con- vinius, sseculi decus, cum in eum epistolsemeselo-
duplical: niger regressus, illis sutcipere, cum scri- cum, htijus voluminis col. 0000 incideret, quo e
bendum erat niger egretsus, illi tutcipere; regionit regis vocabulode Romano imperaiore non agi, ar-
pro religionit, ut etiam scribhur in Taurinensi co- guere videor; commode docuit, aliis quidem argu-
dice, e quo initium Epitomes Institutionum Lactan-' raenlis recte id probari, illo vero nequaquam: cum
lii, nusquara antea visum, aliquot ab hinc annis ex voce QaaHJat, qua ad Romanos imperatores si-
emisi. Quid memorem deprehendisse me teddomini, gnificandos Graeciuti solent, Latinis etiam legendis,
pro te dominit seddicii pro se dicit ? didici ex his ut vocantur, regit nomen eadem signittcationessepe
quaenoh sunt hujus loci. PrseludentesItalicaelinguae adliaesissedeprehendatur.

PR^FATIO.
Breves apostolorum, quos nos proprie Coraple- D
I versa complecluntur, quae sibi tangenda esse pro-
xiones possumus appellare, summatim dicendo di- ponunt; ut nec relatio judicetur effusior, nec aliquid
* Argumenta sive lemmata quse prseflguntur,qui- dicitur; olim cum Latine loquebamur, Summarium
busque textus quodamnobit compendiopanditur (Div. dicebatur. Innuit autem auctor potuisse explanatio-
Lect. cap. 1), non modo Titulot et Capitula veteres nes has suas Brevet etiam appellari, cum in ipsis
appellarunt, sed etiam Brevei.In collectioneveterum non cuncta verba disculiat, ted summat rerum in
Titulorum, a doctissimo cardinali Thomasio vulgata, parvitate complectatur: aplius tamen Compleclionum
qua codex unus liabet, lncipiunt Capitula; praefert nomine donandas fuisse, quod prsefigenda summaria
aller, lncipiunt Brevet : vide Cangii Glossarium. non sint, sed veluti paraphrases qusedam textui
Hmc in mss. quibusdam index lemmaiumBreviarium sociaudae, et quse continentur in textu comple-
vocatur; quo sane vocabulo usi sunt eliam Sueto- clentes, nzpioxai.
nius et Plinius. Seneca, epist. 39 : VulgoBreviarium
4321 COMPLEXIONES1NEPISTOLAS APOST. 152_
breviiate conslrictum praeterinissum esse videatur., Aqucntium rerum parliculaiim divisa commonitio;
Sit crgo nobis propositaerei brevis et absoluta nar- Complexiones auiem similium rerum juncta copula-
ratio, summas rerum in parvitate complectens, non lio : quod tibi jam nolum facio, lector, ammonitus »
cuncta verba discutiens, sed ad intentiones suas sum- ut alterum interrogare non egeas, dum ipse plenis-
raatira dicla perducens; ad quod nos studium sen- sima quod dicimus satisfactione cognoscas. Nunc ad
sum lectoris deducere feslinamus, ut altius ad intel- exponendum texlum in Christi noffline veniaraus.
Iectum perveniat, ubi nostra eura deducere voluntas b Cassiodorii Senatoris, jam Dominoprmstant» con-
congrua intentione festinat. Inter Breves autem et versi«, explicit Prmfatio.
Complexioneshoc interest, quod Breves sunt subse-
a Colliquefactam in boc verbo sive ab auctore, e Conversusdicebatur qui saeculo valedixerat. Ita
sive a librario, priroitivam litteram non miror: miror loquitur D. Benediclus in Regula, concilium Arela-
potius qui facltim sit, ut communi scripturae id tense can. 11, elc. Hoc adjuncto nominis, qusecun-
vitium non adhaeserit, cum caeleroquin condmilia que scripsit, postquam intra claustra monastica se
verba corruperit. Illa jus suum tenuere, quibus m receperat, insignita antiquitus fuisse, par est cre-
post d consequitur; scribimus enira admoneo, ad- dere. Hinc fortasse tum Magni, sive Marci praeno-
moveo, admitto, cum scribamus apporto, accumbo, B men abest, tuin Aurelii nomen, Senatoris agnomine
afflo,elc. At in hoc libro ammonet, summovet, ammi- relento, quo singulatim designabatur. Sequiori enim
rans, et aevo, quo>plura arripiendi nomina mos invaluit,
b Ita quemammodum.
vetustus codex ex gentilitiorum nominum ultimo ut plurimum utebantur.
regula. Praefationem vide.

M. AURELII CASSIODORII

COMPIEIMES ffl EPISTEIIS' APOSTOIORUH.

EPISTOLA SANCTI PAULI AD ROMANOS b.

1.—1,1. Paulut, servusChristi Jesu, vocalus Apo- et Filii, et Spiritus sancli (Malth. xxvm, 19.V., Eunles
ttolut, et csetera. Nomen suum competenter praepo- ergo docete). Legitur etiam in suprascripto libro, de
nit Epistulis, quoniara scribebat absentibus : voca- .r solo Spirhu sancto: Joannes quidem baptizavit aqua,
tum se quoque a Deo dicit Apostolum, sicut Ananiae vos autem baplizabiminiSpiritu sanclo (Act. i, 5). -
dictum est: Vas eleclionisesl mihi, ut portet nomen 2. — i, 8. Primum quidem gratias ago Deo meo,
meum in gentibus : et segregatum in EvangeliumDei, per Jesum Christum, pro omnibus vobis, et reliqua.
quod ante promiserat per prophetas, de Filio suo, qui Imprimis Deo graiias agii, Romanorum prsedicans
factus est ei ex semineDavid secundum carnem c : per fidem, et pro eis se orare testatur assidue; promit-
quae se dicit accepisse gratiam, ut in omnibus eum tens habere se desiderium, ut aJ eos tandem ali-
genlibus praedicare debuisset. Ita calholicaefidei fun- quando venire praevaleat ad confirmationem fidei,
damenta in ipsis primordiis, velut doctus archhectus, quaejam illis probabatur esse communis : nam fre-
salutari prsedicatione constituit. Benedicit etiam Ro- queuter se desiderasse dicit ad eos venire; sed te-
manos, ut gratiam et pacera a Deo Patre et Domino slatur quibusdam impedienlibus causis se fuisse
Jetu Chritto percipiant; d ubi etiam et Spiritus san- prohibilum : scilicet ut doceret eos plenius, sicut et
cius inteltegi debet : quoniam ex tribus una, vel caeteras nationes, ad quas fuerat desiinalus, Novi
duaenominatse personse, totara plenissime noscuntur et Veleris Testamenti verhate patefacta; adjiciens
indicare Trinitatem; sicut in Actibus apostolorum exemplum Ambacum e prophelse, juttum ex fide vi-
beatus Petrus ait: Etjussit eot in nomineJesu Chrisli vere (u, 4). Nec terrearis de proranditalibus sacris,
btptizari (Act. x, 48): cum Dominus dixerit: Ite, D quia maxime intentionis ejus est, ut se ipse conse-
doceteomnes genles, baptitantes eot in nominePatris, quenter exponat.
* Prisca quoque marmora sic loquuntur : ab Epi- S. Joannis i, II, III. S. Judm.
stutit Lalinit passim : o et u ssepe convertebantur. S. Judm. S. Jacobiaddispersts.
b Ab Actis non incipit. Vulgato enim.sive D. Hie- Acla.
ronymi canoni non inhaesit. In Divinis parher Lectio- < Act. ix, 15, Vulg. Milii iste.... coram genlibus....
nibut Novi Testamenti libros in tres partes dividens, prophetas suos in sanctis.
Epistolas omnes, quas Canonicas Epistolas aposlolo- d Idem iterat, Scripluris
ubicunque Spiritus sancti noraen
rum vocat, in secunda collocat, Acta et Apocaly- omittitur : comprobat etiam ineluctabilibus adversus
psin in terliam rejicit. Ita et D. Augustinus, de Doct Macedonium aliosve haereticos testimoniis.
Christ. I. ii, c. 8. Conspectum accipe : e P. Possevinus initio Apparalus Sacri : Abacuch,
Yulgaia. Cassiodonus. quein LXX iiterpretes sine aspiraUone scribunt Amba-
Acla. S. Pauli Epist. cum. At D. Hieronymus Prol. in Abac. : Scire not
S. PauliEpistolm. S. Pelri i, n. , convenit, corrupte apud Grmcoset Latinos nomenAm-
S. Jacobi. S. Joannis ad Parlhos. bacum propltelm legi, qui apud Hebrmos dicitur Aba*
S. Pttri i, u. S. Jean. u, m. cuc.
PAXROL.LXX. 42
mi M. AURELII CASSIODOR! 1324
5.— i, 18. Revelalur enim ira Dei de ceete super A omnet tub peccato esse confirmat. Hoc etiam tertii
omnem impielatim et injuttitiam, et reliqua. Iram decimi psalrai comprobavit exemplo, dicens uni-
Dei supra illos dicit esse manifestatam, qui cum versam carnem non lege justiflcari posse, sed gratia;
supernam potentiam per creaturas ejus et insesti- quod Christi Domini comprobavit adventus, qui no-
mabiles operas cognovissent, gloriam incorruptibilis bis in reatu positis fidei suse dona largitus esl.
Dei ad creaturas corruplibiles transtulerunt; id est, 8. — in, 27. Vbi ett ergo glorialio tua ? exclusa
ut homines, volucres, et quadrupedes colere decre- ett: per quam legem? faetorum? non; ted per legem
vissent. Hi dum se aestiraant esse sapientes, stultitiae fidei, et reliqua. Judseorum gloriam, quam videban-
csecitate damnati sunt: quia lolura inde roortiferum tur habere per legem, veniente Domino Salvaiore,
nascitur, ubi auctor rerum fuerit sacrilega impietate per legem fidei profiietur exclusafn : hon ehim per
derelictus. In quo enim subveniat creatura fragilis, legem circuncisionis, vel al«a hujusmodi, justifica-
si offendatur omnipotentia Creatoris 1 Hactenus fuit tur homo; sed per legem fidei: quoniam unus est
narratio delieti; post sequitur poena peccati. Deus et legis et fidei. Abrahse quoque subjungit
4. — i, 24. Ihopter quod tradidit eos Deut tn de- exemplum, probans non ex operibus eura graliam
tideria cordit eorum, et cselera. Hiu jam commemo- . Domini reperisse, sed fide (xxx psalmi adiciens te-
rat qualis poena proveniat eis qui se a Domini cul-1B stimonium *; beatos esse confirhians, quibus pec-
tura sumfflOverint; scilicet ut qui Deufflihcorrupti- cata dimissa siiht), quein juslificalura non in circum-
bilera coniemnere temptaverunt, relicii in deside- cisione perhibet, sed in praeputio esse per fidem.
iiis et inmunditiis cordis sui, ipsi se alterutra fce- Fides autem ejHS evidenter apparuit, quando, Do-
dilate commaculent: primum, ut contra naturalem mino promhtente, non dubitavit credere de se et Sara
usum feminis ut-Tltur inlicile; ipsi quoque masculi vetulis Isaac sibi filium nasciturum. Quapropler
mutua corrupliqpe Iacerati subdantur libidinibusi similis erit illis justilia, qui Dominum Cbristum, et
suis et cseteris flajitiis qttae eaecatussensus invenit: propler delicia humana tfaditura; et propter justifi-
sed non solum haec facientes, verum etiara lalibusi cationem nobis conferendam crediderint suscita-
consentiebiei ijihtyi delestatione condemnat. tum.
i 5. —cri; ff -Prvpter ijuod itiexcusabilises, 6 homoi 9. — v, i. Juttificati igitur ex fide, pacem habea-
omnis, qui judicat, et csetera. Arguit eos qui alios, mut ad Deum, per DominumnostrumJetum Chrittum.
recte judicant, et eadem se vita commaculant: pa- Justifieatos per fidem paccm monet habere cura Pa-
tientia enim Dei suslinet dementer errantes; sed quii tre; quando per Jesum Christura Filium ejus setern»
fueril peccata confessus, glOriam susclph et hoho- salutis munera perceperunt, qui rhagis in tribulatio-
rem; illos auleffl qul veritatl non consentiunt, tri-- G ( nibus et angustiiS spei suse sumuut sefflper augmen-
bulalio et angusiia digna consequitur ; acceptio sl-• tum. Cum pfo impiis Jesum Christura dicat esse
quideffl personarum aphd Deuffl nbh est, sed sola\ morluum, multo magis ab ira salvos facere promiitil,
qualitas pensanda factorum; noh enita tanlum Iegis3 quos suo sanguine jusliflcare dlgnatus est : peccanle
auditores grati sunt Deo, sed faclores legis potiUsi slqUidem Adam, mortem bumano generi cohstat
justificabuntur. infliciam; etiam eis qui mandata Domini, sicut fecit
6. — ii, 14. Cum enim gentet, quce legem noni Adam, hiinime praevaricasse noscuntur; sed sicut
habent, naluraliter qum legit tunt fadunt, et reliqua.. per Adam fflors pertransivit in posteros, multo am-
Cum gentes, quce legem non habent, naturali vivantt plius in adventum Domihi JesU Christi gratia et
iastitutione compositse, Judaeiis, quoniam legemi donum seternaevitae abundabit in plurimos.
aecepit, eamque nec intellegere, hec custodire vo- 10.— v, 28. Igitur sicut per unius delictum in
luit, in judlcio DominiChristi amplius tenetur obno- omnes homines in condemnatione, sic et per uniut
xius : non eniih quemquam beatum circuncisio facitt justitiam in omnes homhiesin justificatione, Adhuc in
esse, sed vita; maxime cum illa reeisio praeputii adi eadem probatione persistit: nain pef Adam dicit
circunclsionem cordis constet esse translata; cujusg suscepisse raortem genus humanum; sed per Domi-
laus hon ex bominibus, sed esse coiistat ex Deo. 1 lium Chrislum aeternaebeatitudinis praemia consecu-
D
7. — III, 1. Quid ergo amptiut eit Judmo? aut qum e tuni; et sicut per unius inobedientiam peccatores
utilitas rircumeisiomt? Gemibus quidem, qiiseadhucc constituti sunt multi, ita et per unius obedienliam
minime crediderant, prseponit Judseos; qui tafflen n justl constituentur mulii; subintravit enim lex, ut
legem Domini devotis cordibus acceperunt; nec ite-- abundaret delictum; venh gratia ut deleret exitium;
rum illud potest evacuare prtecepta divina, si qui-- et ideo, qui jam morluus est peccatis, vivere non
daih ebfnm inobedientes fuerunt; illis enim pefeun-i- debet in delictis.
tibus, legis veritas manet: nam peccata hominum n II.—vi, 3. An ignoratis quia quicunqut baptizati
dicit commendare justitiam Dei, ut cum nos delin- tumut in GhrittoJesu, in morte iptius bapMati sumus?
quimus, lile in condemnatione nostra semper jusiis-i- Sicut omnis baptizatus suU peeeatis est mortuus, ita
simus approbetur; qui vero alipd dicunt, eorum n Christo resurgenie novatur ih perpetdaffl sospiiatenri:
Jusu damnatio est : quapropler Judmos et Grmces is nam qui similitudlni mortis ejus complantaius agno-

. Beati quqrum rmittrn tunt iniquitatei. In Vulgata est xxxi, in Hebrajca serie et in versione Hiero-
ujmi, xxxii.
5323 COMPLEXlOiNES1N EPISTOLAS APOST. 1326
scitur, eodera raodo et similitudini vitae ipsius so-,A carnis peccati, delicta mundi dissolveret. Nampru
ciandus esse declaratur: in illa enira cruce noster denliam carnis, qtise est inimica Divinitali, morterc
veltis homo confixus est, ut innovatus exinde resur- dicit operari; spiritalis vero intellectus, qui Dec
rectionis munere nasceretur. Nam sicut Christus semper acceptus est, aeternara vitam tribuit et sa-
semel peccato mortuus est, et vivit in gloria Dei, ita lutem : unde magis in Spiritu sancto vivendum est,
et nos peccatis moilui, in ipsius sanctificalione vi- qui nos tunc inhabhat, quando se a nobis diaboll
vamus; quia jam non sub lege, sed noscirour esse sub polestas exlraneat. Ambulandum est ergo in sancti-
gratia, late proposili, quoniam qui spiritaliler vivunt, hi filii
12.— vi, 15. Quid ergo? peccabimut, quia non su- Dei sunt.
mus sub lege, sed sub gratia? et reliqua. A ftdelibus 16. — vin, 15. Non enim accepistis spiritum servi-
viris famulandum a non dicit esse delictis; quia jam tutis iterum in timore, et quod sequilur. Omnem.
non sunt subjecti legi, sed gratiac: nam sicut prius ini- Christianum perfeclum dicit accepisse non servilulis
quhatibus membra carnalia serviebant, ita nunc per spiritum in timore, sed filiorum adoptionis affectum:
fidem spiritales effecli, vivere debent in sanctilale quando illum patrem dicit, cujus hsereditatem justo
propositi: quippe, quando in prioris vhse slipendio desiderio concupiscit : nam si Christo compatimur,
Mniserat sine dubio mors seterna; in ista vero per- ]B et gloriae ipsius participes esse merebimur. Sed
petuum datnr gaudium, et sine fine securitas. mullo minora sunt praesentia raala, quam futura
13. — vu, 1. An ignoratit, fralres (scientibusenim praemia; ista enim temporalia, itla perpetua sunt:
legem loquor), et reliqua. Quemadmodum se habeat nam creatura nostra b congemescit [Vulg., vs. 22,
lex, fapta viri et mulieris comparatione designat. omnis creatura ingemisch] et parturit, quousque
Sicut enim mortuo viro, mulier sine crimine transh ad illud perveniat, ut promissa felicitate potiatur:
ad alterum, ita recedente lege, ad novhatem graiiae quod etiam se dicit efficere, quamvis Spiritus sancti
sine culpa perventum est: quapropter serviendum cognoscatiir jam primitias accepisse, exspectans
Deo jam dicit in gloria [forte in gratia], non in litterae redemplionera corporis sui, quae in generali resur-
vetustate : nam occasionem peccati lex dedit, quae rectione praestanda est.
prohibendo delicta, inobedientes homines rcos sem- 17. — vin, 24. Spe enim salvi facti tumut. Spet
per ostendit. autem qumvidetur non ett spes. Promissiones divinas
14. —vi|, 12. ltaque lex quidem sanctc, et manda- spemagis prsedicat sustinendas; quoniam quidquid
tum sanctum, et justum, et bonum. Cum sit lex spi- in fuluris temporibus punitur [teg. poniturj, carna-
ritalis, necesse est ut eam caro semper offendal: libus oculis non videiur. Spiritus autem sanctus
quoniam vitio peccati originalis, mundi concupi- •Q postulat pro nobis gemitibus inenarrabilibus; id est,
scentiam probatur affectare damnatam : unde pro- quod nos gemere faciat, ut ad promissa prseraia
fitetur Apostolus habere se desideriuro boni, sed venire possimus. Praedestinatos autem dicit vocatos,
trahi niaxime lege peccati; propter quam difficulta- ut sii Dominus Christus primogenhus in multis fra-
tem Dominus Pater niisit Filitim suum, qui, assum- tribus: et ne in tanta spe titnbarent hominum corda
ta carne peccati, credenlium vincla disiumperet. fragilia, praedestinatos dicit vocatos, vocatos autem
15. — VII,25. Igitur egoipse mente senio legi Dei, asserit justiflcatos, justificatos vero magnificatos
carne autem legi peccati. Legi doroinicse dicit se esse confirmat. Hoc argumentura dicitur climax, id
quidem yoluntate servire, sed carne potius obedire est gradatio, quod etiam in subsequentibus frequen-
peccatis : qui autem non ambulant secundum car- ter assumit.
nem, suscipiunt a Domino remissionem : ideo enim 18. — vm, 31. Quid ergo dicimus ad hmc? si Deus
Paler misitFilium suura, ut sumens similitudinera pro nobis, quis contra nos? et caetera. Commendat

a Hyperbaton hocce vicies fere in his Complexio- non se vult a mortuis rogari; ad LXX, tunc ergo sc
nibus adhotavi; nihil scilicet illo sevo et ab hoc ,n petil non debere derelinqui. Var. 1. v, ep. 4_, qui eum
scriplore lam diligenter quaesilum , quam perpeluus " non optat evadere. Quod vero in editis perraro haec
quidarorhythmus, non sine aliqua ratione metri, ut syniaxis appareat, ea prsesertim collocatione quse
ex cap. 15 Div. Lect. argui potest. Ad euni rhvlli- sententiam in contrarium trahit, crilicorum opera
muffl superstitiose servanduro pro nihilo habebalur, evenisse crediderim, qui verboruffl ordinem resti-
iiiusitaia verboruin collocatione, sensum ipsum aut tuerint : norunt siquidem quicunque mss. codices
pertnrbare, aut invertere. Negans ergo particula terunt, quam diversa pleraque auctoribus invitis le-
sxpissime loco moveiur; idem pronomini se pariter gamus. Mihi quidquam imraulare religio fuit: caete-
accidit, praecipue cum adjacet verbo dico. Cum scri- rura de his lectorem semel admonuisse satis super-
bendUfflefat, dicit geniesgloriari non debere; legiiur, que duxi.
gloriari non dicit cieberegentes : cum exspectabas, b Diversa forte lectio diversam interpretationem
dicit se bonorum suorum conscium non esse; habes, peperit. De natura noslra videtur auctor explicare
consehimse suorum non dicit esse bonorum; ita, se hunc locum : at pro creatura omni alii Creaturas
non iicit in vanum currere, pro, dicit se non in vanum inanimes universas, alii gentiles intelligendos cen-
currere; non decernat horrere, pro, decernal non sent; quo sensu verba nuaa n xruri; in Novo Testa-
horrere; Hmoremesse in charitate non asserit, pro, mento etiam alibi occurrit. Mar. xvi, 15, xnpv%areri
atierit in charitate limorem non esse; non se dicit Ewyyektov tcuari rn xriau : prmdicale Evangelium
posse, ioco TOO, dicit se non posse: et similia. Trans- omni creaturm;'quo'd apud Matth. xxvm, 19, dicitur,
positionis hujusmodi vestigia qusedam in aliis Cas- |i«Gvjwu<T«T£ navru r« idvn : dceete omnts gentes.
sioilorii seriptis conspiciuntur. Ad psal. vi, quoniam
1327 M. AURELn CASSIODORl 1328
igilur pcr omnia misericordiam Patris, qui ut nos A i 22. — ix, 30. Quid ergo dicimutf quodgentet, quat
redimeret, suo Filio non pepercit : quid enim nobis non teclabantur juttitiam, adprehendtrunt jutlitiam.
boni potuit negare, qui beneficiorum omnium conces- Genles dicit per fidem, non ex operibus compre-
sitauctofem? ipse enim inlerpellat pro nobis, qui hendisse justhiam :nam Judaeicredentes ad lilteram,
et sedet ad dexteram Patris. Consequitur eliam nu- et non spirilaliter sapientes, offenderunt in lapidem
merosa nimis et affectiosa promissio, nullas tribula- offensionis, qui est Dominus Christus : quod etiara
tiones, nullas persecutiones, nulla pericula, nullas^ prophelse Esaiae probatur exemplo. Unde affectu ci-
potestates coelorum, neque praesentia, neque futura, vico pro Judseis quidem se orare lestatur, pro qui-
a gratia nos Domini Christi posse dividere, quibus bus testimonium pcrhibet, habere quidem illos aemu-
dignatus est tam magna praestare. lationem Dei, sed Christi scientiam uon habere, qui
19. — ix, 1. Veritatem dico in Chrhto, non men- est finis legis et completiva perfectio.
tior, tettimonium mihi perhibente conscientia mea in 23.—x, 5. Moytet enim scripsit, quoniamjuslitiam,
Spiritu sancto, el reliqua. Charitatem carnaliura qum ex lege est, qui fecerit eam homo, vivet in ea.
parentum suorum tanlam sibi fuisse teslatur, ut, Moyses dicit, si fecerit homo juslitiam, qnse ex lege
quod ultimum miseriarum est, se magis voluisset a est, vivet in ea; et ideo Christum Dominura virtule
Chrislo dividi quaro Judaeos a fide Domini videret B ] potentise suae resuscitatum credat a morluis : nam
excludi: quod etiam et Moses dixisse legitur: Aut sive Graecus, sive Judaeus, qui recte invocaverit no-
dimilte populo huic peccalum; sin autem, dele me de men ejus, et non fuerit sacrilega dubhatione con-
libro quem scripsisli a. Primum, quia adoptali erant fusus, salvus erit. Negal autera obslinatum Judseum
in gloria filiorum; deinde quibus pracceplum est Evangelio credere, qui ipsum Chrislum contempsit
legis obsequiUm,unde patriarchse quoque provene- audire, quod etiam multorum comprobatur exem-
runt; et quod omnes honores superat, ex quibus plis.
nalus est secundum carnem Dominus Christus, qui 24. — xi, 1. Dico ergo : nunquid repulit Deas po-
est super omnia Deus benedictus in saecula.Ad fidera pulum suum? Absit, et reliqua. Universum populum
quoque Chtisti filios"dicit venire promissionis, non Hebrseorum a Domino non dicit esse contemptum,
omries filios Abrahae, qui ex ejus quidem semine sed eum exinde cotidie b multos eligere, qui ad fu-
nati sunt, sed ejusdem fidei non fuerunt; dantur turi regni possint gaudia pervenire: quod etiam
etiam exempla Abraham et Sarae, Isaac et Rebeccae, regnorura lectione conflrmat; nam sicut electos
etduorum fratrum Esau et Jacob; sed unus ex his dicit Domini gratiam consecutos, ita incredulos re-
ila probatur electus, ut nullis raeritis praecedenti- fert coelestilumine fuisse privatos. Hoc etiam Esaiae
bus, sed per solam gratiam germano videatur esse G ( el David probatum constat exemplis. Judaeos autem
prsepoSilus, gratiam Domini gratuitam per cuncta memorat offendisse quidem, sed non ut funditus
commendans. interirent; quorum si delictum, Christo crucifixo,
20. — ix, 14. Quid ergo dicemus?nunquid iniquitas salus est mundi, et deminutio divitiaegeniium, multo
apud Deum? Absit, et reliqua. In arbitrio Domini magis conversio eorum erit ingens gaudium bea-
posita fatelur universa, quando non volentis, neque torum.
currentis, ted miserentit est Dei. Exemplum quoque 25. — xi, 13. Vobisenim dico gentibus; quandiu
Pharaonis annectit, quia juste voluntate sua peragit, ego quidemsum gentium apostolus, et.caetera. Apo-
quaecunque disponit. De superioribus etiam dictis1 stolus gentes alloquitur, dicens, se quidem Judaeos
sibi facit contrariara qusestionem, quam Ogulicom- ad semulationemeorum velle deducere; sed gloriari
paratione dissolvit, dicens, habere eum potestalem, non dicit debere gentes, quod Judaei propter incre-
aliud vas facere in conlumeliam, aliud iu honorem : dulhatem suam repudiati sunt, ut pleniludo genlium
ne quis contra Dei volunlatem sacrilega murmura- salutariter introiret:nam si dilibatio ipsorum sancta
tione consurgat. est, massam poiius constat esse sanctissimam : de
21.— ix, 22. Quod ti volens Deus ostendereiram,, oleastro et oliva pulcherrimam faciens comparatio-
et manifestare[Vulg., notam facere] potenliam suam,, D nem; quia gloriari non.debet insitum contra illud,
et caetera. Ostendh patientiam Dei, cum impios> ubi constat inserlum : nara si genles extraneum
magna pieiate sustinuit; ut tam de gentibus quami beneficiumDomini munere perceperunt, quanto ma-
de Judaeis eligeret sanctos viros, quos praeparavitt gis et illi possunt ab ipso restitui electse semel ori-
glorise sempiternse : cujus rei Osesepropbetsc dalurr gini!
exemplum. Judseorura autem reliquias, exemplo) 26. — xi, 25. Nolo enim vos ignorare, fratres, my^
Esaise prophetse, convertendas dicit in fine sseculo- sterium hoc, et sequentia. Ad tempus ex parte He-
rum, quod etiam esse faciendum ipsius prophetse; braeum populum dicit fuisse caecatum, ut ad fidem
alio confirmavit exemplo. Christianam gentilitas introiret. Cseterura in (ine
< a Exod. xxxii, 31, 32. Vulg.: Aut dimitle eis hancs diebus. At baecex GnseoCornuto: ex Papiriano vero
noxam, aut si non facis, dele me de libro tuo, quem t cap. 4 : Colidieper c el 0 dicitur, ut scribitur, non
teriptitti. per q : quia non a quoto die, sed a consistenti die
b Auctor noster de Orthogr. cap. 1: Quotidiesuntt dictum est. Quam deinde scripiuram elegerit, quis
qui per co cotidie scribant, quibuspeccare licet: desi- divinet? a ms. non descivi.
nerent, ti tcirent quotidie inde tractum esse a quot(
 1329 COMPLEXIONESIN EPISTOLAS APOST. 1330
saeculi Israeliticum populum raisericordia Dominii A Ihigandum; facta comparatione docens, aliossolisole-
perbibet esse salvandum, postquam gentium praede- ribus reficiendos, alios ciborura solidhalesatiandos;
slinata crediderit multitudo; nam sicut legem acci- et ideo unusquis non debet alterum spernere, sed
pienlibus Judaeis prius, gentes minime credidcrunt,, de omnibus discernat solus ille qui vere judicat :
ita el salvatis gentibus, Judaeicredituri esse noscun-- polens est enim Dominus illum magis in abslinentise
tur: conclusit enim Deus omne in incredulitate, utt soiiditate firmare, qui nobis videtur carnis fragilhate
cunctis misericordiae suaedona praestaret. succumbere; nam cum de jejuniis ageret, dicit, alius
27. — xi, 35. 0 allitudo divitiarum sapientim ett judicat diem inler diem (vs. 5), ut quidam fidelium
scientimDei! et reliqua. Dominicae dispositionis am-- quarto et sexlo die b eligunt abstinendum; alius au-
miratione. coropletus, veraciter exclamat incompre- tem omnem diem, quia multi inveniuntur, qui omni
hensibilia esse quae sancta Trinhas probatur efficere:: die inedise se oblatione purificanl; sed utrique gratias
ex ipso enim,idestexPatre;et per ipsum,id esl per Domino suo referre non desinunt.
Filium; et in ipso, id est in Spiritu sancto, sunt om- 32. — xiv, 7. Nemo enim nostrum tibi vivit, et
nia ; et ut unitatem in eis indivisibilcm esse mon- nemo sibi moritur, et reliqua. Praesumptiones illicilas
straret, adjecit, tpsi gloria in tmcuia smculorum[ini hominibus tollens, sive moriamur, sive vivamus, ad
Vulg. deest tmculorum] : unde Romanos obsecrat nei B Dominum dicit esse referendum, qui judicaturus est
sseculi delectatione capiantur, sed corpora sua prae- mundum : adeo [teg. ideo] enim redimit humanum
ceptis debeant offerre coeleslibus. Monet etiam ut genus sanguine pretioso, ut omnibus ipse dominetur.
omnes secundum mensuram suam sapere debeant, Datur etiam Esaise congruenter exemplum, quod
quam Deus unicuique pro sua pietate distribuit; ipsius imperio cuncta famulentur.
quatenus abrogaret praesumptiones inlicitas, unde 33.—xiv, 12. Ilaque unusquisque nostrum pro te
fragilis maxime peccat humanitas. rationem reddet Deo, etcaetera. Illos arguit qui absti-
28. — xn, 4. Sicut enim in uno corpore multa nentia sua gloriando fratribus scandalum faciunt;
membra habemus, el cselera. Facla comparatione dicens apud Dominum nullatenus esse aliquid inqui-
membrorum, docet unumquemque secundum dona natum, sicut ipse testatur : non enim quod in os
praestila, in compage ecclesiastici corporis Christo intrat, coinquinat hominem, nisi forte illis culpa
Domino debere famulari; regulas multifarias po- ista proveniat, qui cibos « quos Deus ad vescendum
nens, quemammodum fideli populo sit vivendum. Ad creavit, inquinatos esse pronuntiant; quod et alibi
postremum taliter cuncta concludit, ut nemo malum dicit Apostolus, omnia munda mundis, coinquinalis
pro malo reddat, sed iniquitas inflicta boni potius aulemet infidelibusnihil est mundum (Tit. i, 13); non
retributione vincatur. I enim in cibo nostro regnum Dei, sed in pace et
G
29. — xin, 1. Omnibus potestatibut sublimioribus concordia noscitur consiifutum. Nam quamvis absti-
subditi estole a, et reliqua. Omnibus potestatibus nere sit bonum, tamen si charhatem fratris destruat,
justitiam prsecipientibus dicit esse debere subjectos, constat esse peccatum : prsebens dominicse passionis
quoniam potestas a Deo datur, et Deo videiur velle exeraplum, sicut psalmus LXVIIIdicit, improperia
resistere qui ordinationi judiciariae nitilur obviare, enm sustinuisse, ut dilectionem fratrum pius misera-
dicens ab eo propter conscienliam rationabiliter for- tor impleret.
midari, qui in aliquo facinore probatur involvi: ideo 34.—xv, 4. Qumcunque autem scripta sunt, ad
enim et tributa solvimus, quia nos principibus sub- correplionem nostram [Vulg., ad nostram doctrinam]
jectos esse sentimus; ministri enira Dei sunt, cum tcripta sunt. Qusecunque libris sacris sunt indita, ad
crimina commissa distringunt. correptionem nostram et ad spem futuri sseculi dicit
30. — xui, 7. Reddite omnibusdebila, et quod se- esse conscripta : unde oportet eos invicem fratrum
quilur. Omne quidem debitum per enumerationes onera portare, sicut et Chrislus nostra cognoscitur
plurimas dicit esse reddendum, ita tamen ut nos suscepisse: Isaiae prophetsc et xvn psalmi exempla
affectio teneat semper noxios : cuncta eniin Dei subjungens, Deum Palrem et Christum Dominum
mandata complet, qui in proximi charitate consistit, D 1 omues populos debere sub communione laudare.
quia plenitudo legis est fratris custodita dilectio. Benedicit etiam Romanos, et fidem ipsorum sancta
Commonet etiam de sseculi istius nocle surgendum, prsedicaiione concelebrat; se autem dicit eos neces-
quoniam proximus est adventus Doroini, quem de- sario commonere, ut oblatio eorum accepta fiat Deo
bemus bonis operibus exspectare vigilantes: ipsum per Spiritum sanctum, qui eis probatur esse con-
vero sustinere cognosciiur, qui carnis desidcria su- cessus : sic totius Trinitatis commeraorata nobis
perare monstratur. salutaris unitas intimalur.
31.—xiv, 1. Infirmum auteminfide assumite, et 35. — xv, 17. Habeo igitur gloriam in ChristoJesu
csetera. Infirmum dicil ad sacras Scripturas leniter ad Deum, et ea quae sequuntur. Habere se dicit in
assumendum,nec cum eodem districta impugnatione Deo gloriam, quoniam praedicalio ipsius veniente

* Vulg. : Omnis anima poleslatibus sublimioribus usque sanctione, seu traditione fluxisse putahatur.
subdita sit. Vide S. Epiphanium, haer. 75.
h Ea verba diem inter diem de jejunio quarlae et * Manichaeosinnuit.
sextae feriaeexplanator accipit; quod ab apostolica
1*51 M. AURELII CASSIODORI 133.
Dominonoviter instituta, ab Hierusatemper circuitum; A nostram, et caetera. Ct ostenderet etiam hic glorio-
utque in IUyricumrepleveritEvangeliumChritti (vs.19). sum esse propositum bonum, commendat et salutat
Deinde benedicit Romanos, promittens eis, postquam probatissimas mulieres et fratres diversos, quorum
Hierosolyma qusedam ordinaverh, ad eos se esse operas sanctas spiritali laude concelebrat; admonens
venturUm : quos rogat ut pro eodem orare non desi- ut praedicatores falsos evitent, ne eorum bene insli-
nant, quatenns ereptus ab infldelibus Judseis, dum tuta corda subvertant: epistulam suam de incarna-
ad Hispaniam profectus fuerit, ad eos valeat venirei tione Domini ea qua coepit, praedicationis virtute
salvandos. concludens.
36.—xvi, 1. Commendovobis Phcebam sororem

EPISTOLA PRIMA AD CORINTHIOS.

1. — i, 1. Paulus vocatus apottolut Chritti Jesu tes quae in homine sunt spiritus ejus novit, iia quae
per voluntatem Dei, et reliqua. Cum Sosthene fratre in Deo profunda sunt solus ipse cognoscit: qua-
suo saluial Ecclesiam Dei quse est Corinthi consti- propter, ut de Deo loquatur, non a mtindi spiriiu,
tuta, et omnes qui invocant nomen Domini nosiri B sed a Divinitate sibi asserit fuisse collatum: ostendens
Jesu Chrisli. More suo in ipsis foribus prsedicat Cbri- spiritalem virum omnia judicare, ipsum vero a nullo
stum, cujus voluntate vocatus apostolus est, peiens posse judicari : quod Isaiae prophetae confirmavit
ut gratia illis et pax divina larghate tribuatur : gra- exemplo (vs. 15).
tiam illis optat, ut futura Spiritus sancii verba per- 5. — III, 1. Et ego, fratret, non potui loqui vobit
cipiant; pacem, ut unitatis virlute gratulentur. quati spirilalibus,sed quasi carnalibus.Pro ipsis initiis
2, — i, 4. Gratiat ago Deo meo semper pro vqbis, non se dicit Corinthiis locutum fuisse plenissime
et sequentia. Imprimis laudat fidem ipsorum, et Divinitatis arcana, sed potius tanquam.parvulis lactis
orat nt usque ad adventum Doraini sine erimina pocula contulisse : nam ciun faciant illa quae mundi
perseverent: obsecrans etiara ut perceptse doctrinae sunt, probant se perfectam doctrinam adhuc minime
custodiant firmitalem, nec se ppient prsedicatoribus percipere potuisse: quippe dum carnalher sapientes
esse subjectos, sed uni Domino Cbristo; quando se dicerent, ego sum Pauli, ego Apollinis [vs. 4; Vulg.,
non in Pauli, non in Apollinis, non in Caefae,sed in ego Apollo],quando perfectus fidelis Christi se famu-
Cbristi gratia baptizatos esse cognoscunt. Ium confltelur esse, non homiuis. Praedicatori enim
3.—i, 14. Gratias ago Deo, quod neminem vettrum suo nullus hoc potest debere, quod Deo; operas
baplizavi, el reliqua. Non se dicit Apostolus alios G C autem hominum, quse lamen supra fundamentum
baptizasse, praeter Crispum, et Gaidm, et Stephanse Christi sedificantur, per tribulationes et diversas
domum; quoniam non se perhibet missum ut bapti- necessitates hujus sseculidicit esse purgandas: sicut
zaret, sed ut evangelizaret. Quod a maxima parte Pater Auguslinus in libro Enchiridion pienius expla-
dicitur : omnibus enim apostolis datum est sacra- navil.
mentum bapiismatis communiter dare: unde datur 6.— in, 16. Nescitis quia templum Dei estis, et
intellegi aliqua eos pro salute desideraniium effe- Spiritus Dei habitat in vobis? et csetera. Templura
cisse, cum probarentur in praedicationibusoccupati. Dei baptizalos esse confirmat; quoniam eos Spiritus
Evangelizavit autera in sapientia superna, non sae- sanctus inhabilat, quibus jam commune nil debet
euli; placuit enim Deo per stultitiam prsedicationis esse cum vitiis : prsecipue monens iit si quis se
[sicut tamen incredulis videbatur] salvos facere cre- mundi existimat sapientem, ad divinam polius agni-
dentes: narn cum sint pauci secundum carnem po- tionem recurrat, quaevere prudentes efficitet beatos:
tentes et nobiles, elegit Deus bumilia, ut non glo- dicens omnia esse fidelium, quaeconsequenter enu-
rietur in re omnis caro, sed in Domino Jesu Christo: merat; fideles autem Christi, Christum autem Dei:
sicut scriptum est in Jeremia propheta: qui gloria- quod a parte dictum est humanhatis. Addit etiam
tur, in Domino glorietur (Jer. ix, 24). [
Dnonse meluere ut ab hominibus judicetur; sed ne
4. — II, 1. Ego, fratres,cum venissemad vos, et putaretur elatio, conscium se suorura non dicit esse
qu«esequuntur. Venisse se dicit ad eos, non in su- bonorum; quando in judicio Dei cuncta sint posita,
blimhate verbi, sed in virtute sermonis, ut doctrinam ubi actus omnium manifesta dilucidatione cognosci-
suam non ostenderet esse sseculi, sed supernam: tur. Haecautem quae superius dicit, adeo * et ipse in
quatenus et illi ssecularia deserentes, ad divinaecon- se, et Apollo discipulus ejus transfigurata esse testa-
templationis conscenderent summitatem : ostendens tur, ne quid in suis viribus prsesumptio humana
etiam quantum sapientia coelestisab humana discreta confideret: optans eos in fide regnare, ut cum ipsis
nam si Judaei verba prophetica percepissent, possit mixta charitate gaudere.
' sit; 7. — IV,9. Puto enim quod nos Deus aposloiosno-
nimquam Dominum glorise crucifigere maluissent:
alta suht enim divina mysteria; nam sicut inGrmita- viuimoi ostendit, et reliqua. Propler Evangelium

« Videtur legendum tdeo: forte etiam discipulum, ut sententise ac syntaxi consulamus, nomine Apollo
indecUnabiliter sumpto, ut in Vulgata.
1333 COMPLEXIONES IN EPISTOLAS APOST. 1334
Christi Apostolus se dicit diversis injuriis atque, A et quae sequuntur. Si quis fidelis uxorem babet hae-
iiecessitatibus subjacere; curo filii ejus spiritales in reticam vel paganam, monet eam statim non debera
Christo sint nobiles et felices : rogans ut in viis ejus derelinqui, sed impensa cura recorrigi: quod similt
oronimodis * perseverent, qui sibi supernae praedica- modo devotam dicit efficero mulierem; nam si quis
tionis patrem esse voluerunt: arguens eos qui se inflati eorum in pravas sectas permanere voluerit, tunc
de saeculari gloria jaclhabant; cum regnum Dei non fas esse a fidele contemni; quoniam cum obstinatis
in sermone yacuo, sed in virtule sit positum. Mina- et perditis nulla potest esse concordia. Subjungit
tur etiam eis ne illum [suppl. magis] cogant ad se etiam nullam esse salutem in praeputio vel in cir-
venire sub correptione, quam gratia. cumcisione, nisi in mandatis Dei, quse ad Novum
8. —r~,.l. Omnino dicitur inter vos fornicatio, et pertinent Testaraentura. Prseterea commonet ut sive
talis qualis nec inter gentes nominaturb. Increpat servus, sive liber ad fidem vocatus fuerit, sine dis-
Corinthios ciir babeant inter se qui novercae suse cretione aliqua condilionis in calholico dogmate
conjugio copulantur; dum modicumfermentum lotam perseveret; quando in judicio Cbristi fidelis servus
raassam cprrumpat; sed illum qui talia coramisit, infideli domino recte prseponitur.
tetnporaliter tradendura judicat diabolo iu interitura 12. — VII,25. De virginibus autem prmceplum Do-
carnis, ut spiritus ejus in judicio Domini poenas B ; mini.non habeo, et reliqua. Laudat quidem virginita-
perpetuae damnationis evadat. Velat etiam vel cibum tem, sed permittit quoque conjugia ; ostendens
cum his sumere qui se decreverunt impia conversa- innuptas personas facilius spiritalia cogitare quam
tione traetare; sed auferendos dicit de medio.ne conjuges; omnibus lamen praecipit non amare quaa
conspeclis talibus reliqui polluantur : decet enim mundi sunt, quia figura hujus saeculi statuto fine
fratres regulis vivere constitutis; de illis autem qui praeteribit. Siraili modo parentes commonet, dicens,
foris sunt, divina disceptatio judicavit. primum quidem esse, qtii servat virginem filiam
9. — VI, 1. Audet aliquis vestrum habens advertus suam; secundum, ut eam marito congrua temporis
alterum judicium [Vulg., hubent negotium], etcsetera. maturitale contradat: mulier autem quae fuerit a
lniquorum bominum vitandum dicit esse judicium, marito derelicta,si abstinere non potest, nubat;
et sanetorum potius expetendum, qui etiarn mundura remedium [leg. melius] est enim conjugio copulari,
in fulura disceptatione judicabunt. Culpat deinde, quam libidinis liberiaii derelinqui ; multo tamen
cum injuriam fratrum non sustineanl, sed ipsi potius melius esse confirmans, si in viduitate permaneant.
in eos impia voluntate prosiliant. Enumerat etiani Talia vero praecepta divino se asserit praedicara
quibus vitiis inhserentes ad regnum Domini non ac- consilio.
cedant, iUis scilicet qui usque ad vitae exitum in < G 13. —VIII, 1. De his autem qumidolit immolantur
talibus criminibus perseverant: fornicatiouem dicens [Yulg.: De iis, elc, sacrificantur), et reliqua. Dicit
omniraodisexsecrandam, cum corpora nostra viliet, quidem nihil esse idola, sed carnes vetat comedi
quae membra sunt Domini : nam qui emptus est quse talibus videntur offerri; ne infirmitas fratrum
magno pretio, jam non debet diabolo servire, sed non decernat horrere quod paganos constat efficere.
Cbristo. Itaque fit ut ad illum redeat errorem credentium,
10. — yn, 1. De quibut autem scripsistis mihi: qui culpis praestat initium; quapropler non se man-
Bonum ttt homini mulieremnon tangere. Praecipuura ducare dicit in seternum, quidquid fratrera potest
quidem esse dicit, nullatenus cum muliere misceri; scandalizare charissiraum : pro quo ccelorum Doroi-
conjugatos autem monet ad tempus ahstinere, ut num in assumla carne constat occisum.
orationibus vacent; posteaque redire ex consensu 14.— ix, 1. Non sum liber? non sum apostolust
ad usum malrimonii sui, ne tentatione diaboli pro- non Jesum Christum Dominumnoitrum vidi? Aposto-
bentiir intercipi: quod tamen secundum indulgen- lum se quidem dicit eorum esse quos sacra instilu-
tiam, rion secundum impcrium, praedicat esse fa- tione formaverat; cui potestas erat cibos- accipere,
ciendum. Vult enim omnes abstinentes esse, sicut et matrimonio copulari c, sicut et aliis apostolis li-
ipse esl; qdod si nequeunt abstinere, tunc jungantur D 1 berum fuit, qui uxoribus adhaerebant; sed omnia se
uxoribus: separari autem debere non dicit, qui in dicit libenter spfferre, ne quod offendiculum Evan-
unam copulam fcederis convenerunt. gelio Cbristi afferre videretur: pro qua re nec ab
H. — VU,12. Si quis frater uxorem habet infidelem, ipsis se aliquid veile dicit accipere, quamvis a Do-

» Qmnino, seu omnimodo. Ila non Cassiodorius clerum promoti tunt; soli lectoreset cantores, ti velint,
tantum, sed auctores etiam melioris aevi, ut Lucre- uxores ducanl : avayvitarat xal •fyulrut uovoxit.Doce-
tius iio« semel. bat Hilarius, Romae sub Damaso diaconus (ad I Ti-
b Vulg.: Omnino auditur, etc, et taiis fornica- moth., inter Ambr. op.), sacerdoies nostros et sacros
tio, elc. - minislros omnesa conventu femince abslinere debere,
c D. Paulum uxorem non habuisse Cassiodorius quia necesseest eos quolidie praslo este in ecclesia:
ralum facil; quamvis id a quibusdam in quaestionem quod levitis antiquse legis non accidit; eorum enim
revocatum sit, praecipue ex S. Ignatii epistola ad rarior in sacrificiis erat opera, ila ut dierum aliquot
Philadeiphenses. Quam ab antiquo Christiana Eccle- expiatio praemitti posset. Vide can. 10 Ancyranae
sia in cielibatum ferri coeperit, plura comprobant. synodi, etc. Explanator ipse noster paulo ante:
Decimus nopus ex priscis canonibus qui Apostolorum Ostendent innuptas personas facilius tpiritalia cogitart
nuncupanlur : Ut ex iis qui cum essenl cxlibes, ad quam conjuget.
1535 M. AURELII CASSIODORI 1336
mino permissum esse noscatur; ne tantorum laborum A ejus. Nam sive manducetur, sive bibatur, sive aliquid
gloria tali compensatione vacuetur. aliud honeste flat, omnia in gloria Domini constat
15. — ix, 16. Nam si evangelixem[V., evangeliza- esse facienda. Monetetiam ut sine offensione tractare
vero], non est mihi gloria, et caetera. Quadam neces- se debeant, et Ecclesia placere, sicut et ipse cogno-
sitate se dicit evangelizare, ut jaclantiam probetur scitur effecisse.
effugere: dicit enim debitum se solvere, si commissa 18. — xi, 1. Imitatores mei eitote, fratres [in Vulg.
sibi videatur velle peragere; ait enim omnibus se deest fratres], sicut el ego Christi, et quod sequilur.
liumiliare, ut eos potuisset adquirere. Nam si illi Corinthios monet Apostolus ut, sicut ipse imitatur
qui currunt in stadio abstinere non desinunt, ut Cbristum, ita illura debeanl fidelesimitari. Sic autem
praemia bumana percipiant, quanto debet studio po- iieri potest, si illud quaerant, quod mUllis, non quod
tiori futuraebeatitudinis corona perquiri? Se autem sibi possit utile coraprobari: docens caput viri esse
non dicit in vanum currere, nec pugnis aera verbe- Christum, caput autem mulieris virum, caput vero
rare; ne quod est omni infelicitate miserius, prsc- Christi Deum : quod dictura ab humanitate recte
dicans aliis, ipse possit reprobus inveniri. percipitur, ut tali dislinctione recognita, ordine suo
16. — x, 1. Nolo autem voi ignorare, fratret, quo- debeant cuncta pensari. Suadet quoque viros ut
niam patret nottri omnestub nube fuerunt. Admonet B velato capite orare non debeant, quonfam Deo sub-
Corinthios ut quse prioribus lemporibus Judaeisfacta dilum esse libertas est *. Mulieres autem tecto capite
suni, ad Christum Dominum pertinuisse cognoscant; Domino praecipit supplicare, ut eas viris suis subdi-
deinde ut pcenas eorum gravissimas paveant, el a las esse declararet.
culpis similibus novus populus arceatur : monet 19. — xi, 16. Si quis autem videtur contentiosut
etiam utDominum temptare non debeant, sedsperare, esse, not talem consuetudinem[leg. conlenliones]uon
iit temptationes carnales ejus dono pietalis evadant,, habemut. Populum Dei contentiosut quidem perbibet
cujus misericordia gerilur, ut a saeculiistius scele- non araare; dicens, ecclesiasticum conventum pacis
ribus evadatur. votum,non sludiura habererixarum: opnrtere tamen
17. —x, 14. Propter quod, charistimi mihi, fugitei dicit hsereses esse, ut inter eos probati manifesla
ab idolorumtullura, et reliqua. Sicut participes sunt; debeant puritate cognosci. Arguit quoque illos qui
mensae Dominr qui in unam communicationera con- non sustinentes conventum, singillatimcelebrationem
veniunt, ita participes sunt mensse dsemoniorum quii cupiunt habere missarum b: exemplum reddons coenn
una superstitione junguntur; et ideo sibi convenire: dominicae, in qua regulam fidei non singulis, sed in
non possunt, quae discreta qualitate dlvisa sunt. unum cunclis dixh aposlolis.
Quapropter si quis dixerit immolaticium esse, propterr G C 20. — xi, 27. Itaque quicunquetnanducaverit pa-
conscientiam non oportet attingi; si vero ignoratumi nem, et biberit calicem, corpus c et tanguinem Chri-
fuerit, in nomine Domini manducetur. Scriptum estl sti d. Rectae fldei et operum bonorum conscium
enim in psalmo (xxm), Dominiest terra, et plenitudo> dicit debere percipere, ne non tam remissionem
a Corinlhiis inler Cbristianos receplis prsocipientei c Catholicaeet inconcussrede eucbaristico mysterio
Apostolo ne Judaeorum more velato capile orafent,, sentenliae novus calculus hic accedit, cum aniiquus
nullara servitutis notam ob detecta capita ab iis ti- textus, quo Cassiodorius utebatur, prsclulisse videa-
rnendam subjungit inlerpres, quoniam Deo tubditumi tnr hoc loco, panem et calicem, corpus et sanguinem
esse libertat ett. Libertatis caeteroquin symbolura ini Christi; qua lectione clarissime traditum anterioribus
Bruti nufflismate pileus. versiculis dogma iteratur. De consecratione eucha-
b Locum quem de missarum celebratione Cassio- rislica dissertationem meam ad virum summum
dofius interpretatur, de communibus illis veterumi P. Ben. Bacchinium missam, iterumque nuper Ve-
Christianorum conviviis («yxnui;) accipiunt alii;; neliis cusam, novo libro Tubingse edito rursus op-
eorumque reprehendi censent tum pauperum con- pugnari video a viro erudilissimo, et inter Lulhera-
temptum, tum inlemperanliam. At cum auctor no- nos professore eximio, Christophoro Pfaffio. Erudi-
ster illos argui pulet, qui non tuttinentet conventum, , tionis piaustra, quod illi solemne est, in eo volumine
tingillatim celebrationem cupiunt habere mitsarum,, congesla mireris; at quod ad qusestionem pertinet,
missas intra privatos lares celebratas videtur in-- -, r ipsi, collatione facta, judicent in iisdem castris suis
nuere, quas propterea ejus jam aevo in usu fuisses merentes litterati viri, num qusecunque attuli vel
conjectare liceat. Eas quidem D. Gregorii setale re- minimum labefactenttir. Quidpiam tamen aliquando
ceptas cpistote ipsius 42 et 43 ostendunt; quibus adi reponam, ubi otium dabitur, ad deceptiones quasdam
Venantii patricii dissensionem tollendam Syracusano) detegendas eludendasque : in prsesens boc lanlum
episcopo praecipit, ut in domo ipsius miisarum peragii moneo. Quod inler nos primo et praecipuediscepta-
mysteria permittat. At multum aberat ut apostoloruma batur, id erat: num fragmenia ab ipso reperla, et
temporibus cognosci possent, cum exiguo fidelium a S. lrenaei Lugdunensis nomine vulgata, ad ipsum
numero missa unica peragebalur. Quin etiam decer- vere pertineant, ut acriter pugnat, necne. Abjudi-
nitur canone apostolico 24, ut presbyter deponatur,', cantem vero me atque rejicientem docti ipsi viri a
qui coniempto suo ephcopo seorsim congregationem « nostris sacris atieni minime abjudicarunt vel reje-
faciat, et atiud attare figat. Cum tamen dicat inter- cerunt; nam hsec lego de fragmenlis hisce in Histo-
pres, non sutlinentet conventum, intelligi etiam po- ria Critica reip. litlerarim t. IX: Je ne ntetonne nulle-
test de iis qui missas consueto quidem et publicp p ment de ce que Scipio Maffeiui [praeclarum, sed alie-
loco celebrarent, sed antequam fideles convenirent:: num opus mihi hic ex errore tribuilur] les ait com-
nam suttinere apud ipsum extpectare ett; paulo infra,i, battut et rejetis. Franchement je trouve set raiiont
invicemeharitalit sludio sustinendum,quod Aposlolus is touchant ieur incertitude et leur iuppOtitiontris-plau-
dixerat vs. 33, invicemexspectate: ad Jacobi Eplsto- i- sibleset tres-bien fondSes.
lam num. 10, judicem non este tuttinendum, ut signi- i- d Vulg., panemhunc, vel biberit calicemDominiin-
licaret exspectandum non esse. digne, reui eril corporit il lonjuinii Domini.
1357 COMPLEXIONUSIN EPISTOLAS APOST. 13 8
peccatorura quam damnrjtionem suam videatur ap- A < nitis, unusquisque vestrum, et caetera. Ah hominibus
in ecclesia docent dicit magnopere providendum
pelere:namsi nos ipsi 'Inos juaicainus, in judicio qui
Divinitalis absolvimur. Juanrnpier in celebratione ut auditores suos debeant divinis jussionibus eru-
missarum invicem dicit ' chaniatis sludio sustinen- dire. Si cui vefo de sedentibus b sermo Dei fuerit
dum; nam si ad muta si .ulacr.i cum reverentia vi- revelatus, nec ipsum perhibet negligendum, quo-
debantur ascendere, qirn m mattis ad Deura verum niam inlerpreiationes prophetarum asserit esse
sine blasphemiis et om ."'onrbus, menle debent prophetias : prophetarum quippe intelligentiam pro-
purissima convenire? Doi.niws 'cni Jhristus non phetis dicit esse subjeclam. Mulieres quoque propter
blasphemiis appetendus, sed in Spiritu sancto magno infirmitatem sexus sui prohibel in ecclesia loqui;
studio devotionishonorandus est. sed quod ignorant, domi eas discere praeciph a ma-
21, — xu, 4. Diwsiones autem graliarum tunt, ritis, ut tali lege compositae,siraul et scienliam et
•''"/n Spttitus, et sequentia. Quamvis divisiones gra- modesliaemunera consequantur.
'i:irum multae sint, unum tamen cssc Uomintuncon- 26. —xv, 1. Nolum autem vobis facio, fralres, et
lirmatauctorem, quiomnia haecopiratiir in oinmbus. reliqua. Breviter nolum fach Evangelium, quod
IIoc etiam membrorum et corporis probavit exem- praedicaverat cunctis : nam tradidisse se dicit uni-
plo, dicens aliud quidem visum agere, aliud manum B versis Christum mortuum pro nostris esse peccaiis,
operari, aliud pedem efficere; sed invicem sibi et quoniain tertio die resurrexh a moriuis: qui licet
mulua complexione sociari. Sic in Ecclesia Dei, licet multis fratribus post resurrectionem fuerit visus, a
inulta sint sanclhatis officia, adunatione charhatis, se quoque, tanquam a minimo ct abortivo, refert
omnia sibi tamen necessaria esse noscnntur. esse conspectum : gratiam Domini de se plurima
22.—xiil, 1. Si linguis hominumloquar et angelo- humiliiate commendans,quo resurgeute, resurrectio
rum, et reliqua. In hoc capite commendat oranino mortuorum non debet abnegari; quoniaip omnis
charitatem; itaut nullam virtutem sine ipsa prodesse doctrina sancla destruitur, si de cordibus humanis
commemoret; definit etiam quae respuat charitas, credulitas ista tollatur : pulcherrima nimis defini-
quae sequalur; nam licet alia dona, id est fides et tione complectens resurrectionem esse Domini pri-
spes, in futuro saecufo conquiescant, sola charitas mitias dormientium.
permanet in setemum: quam dicit omnimodis ex- 27.— xv, 21. Quoniam quidem per hominemmors,
spectandam. et per hominemresurrecliomortuorum.Sicut perAdam
23. — xrv, 2. Qui enim loquitur lingua, non homi- dicit homines mortuos, ita per Jesum Cbristum pro-
nibut loquitur, ted Deo, et csetera. Inter scientiam veniet omnium resurrectio mortuorum. Mors autera
linguarum et propheiiam, magnam dicit esse distan-1C in fine sseculi destruetur, quando Dominus Christus
tiam: quando scientia linguarum non est omnibus advenerit: subjectus semper erit Patri a natura hu-
nota, prophetia vero ecclesias instruit ", et intelli- manitatis assumptae, postquam illi fuerint cuncta
gentes muneribus supernis sedificat: instrumentorum subjecla, ut sil Deus omnia in omnibus (vs. 28).
ponens exempla musicorum, quia nisi intellectum Qui vero ista non credunt, sicut dicit Joannes apo-
fuerit quod tibiis aut tuba canitur, auditus non potest stolus, Antichristi nomine censebuntur. Objicit etiam
baberi proficuus: multis. probationibus doccns ma- VArba dubitantium, in quali corpore resurgat ille
jorem esse propbetiam, cui magis eos studere com- qui mortuus est: quae seminationis triticeae facta
monet, quam diversarum linguarum multifariaequa- comparatione destrnxit, dicens, Si granum tritici
litati. cadens renascitur innovatum, quanto magis cor-
24. — Xtv, 13. Ideo qui loquitur lingua, orel ul pora, quae mortua sunt, Domini jussione reparanda
interprelelur, et quae sequuntur. Adhtic in eadem sunt!
facienda discretione remoratur, multis probationibus 28. —xv, 39. Non omnis caro, eadem earo, et cae-
docens uliliorem esse interpretationera dominici tera. Primo totius carnis distantiaro facit; deinde
sermonis, quam linguarum multifariam Iocutionem; coclestia et (errena corpora facta sequestratione
asserens non esse oralionem proficuam quse sine D ] discernii; postremum mirabili narraiione praedicit
intellectu depromiliir : ita et doctrina ccelestis, si quantura in illa resurreciione natura hominum per
non intelligatur, a plurimis putatur insania; nam Christum Dominum meliorala proficiat: mysterium
si quis idiota prophetantem audiat, et quse dicit in- resurrectionis ipsius indubitata prsedicatione descri-
teUigat, lunc cadit in faciem suam, et publice an- bens. Monet etiam, ut considerantes alia, in fide
nuntiat quod vere Dominus locutus est per ipsum. suscepla et bonis operibus perseverent. Collectas
25. — xiv, _6. Quid ergo etl, fralret ? cum conve- vero, quse sanclorum necessitatibus praebebantur, ex

• Dum hsec relego, ab antiquis lapidibus, quibus DACIANA.DIACONISSA

nunc vano, paulisper divulsus, egregia et nondum QVE. V. AS. XXXXV. M. fil.
vulgata succurrit inscriptio, cui interpretandae, ubi ET. FVIT. F. PALMATI. COS.
Muteum Veronenseproferam, nonnihil opis afferent ET. SOROR. VICTORINI.PRESBRI
hi Cassiodoriiloci. Eximium lapidem Hieronymus ET. MVLTA. PROPIIETAVIT
Baruflaldius, quaeclarissimi viri humanitas est, mihi CVM. FLACCA. ALVMNA
dono dedit: inscriptio est hujusmodi : V. A. XV. DEP. IN. PACE. III. ID. A,
b Erat in ms.. sicut vero de tequtntibut.
1339 M. AURELll GASSIODORI mo
more praeciph fleri, antequam ad ipsos eum venire. ADominum non amat Chri tum : salutans
eos, et
contingat: alios fratres commendans, alios salutans, Epistulam praesentem sol ta benedictione conclu-
et utcredeutium perfectissime corda roboraret, ana- *vdens. ,
thema dicit in adventu Christi futuro,[suppl. ei] qui

EPISTOLA SECUNDA AD CORINTHIOS. "^^

i.—• i, l. Paulus apottolus Jetu Chritti, per volun- gelium Christi turba sequereiur: aliis se
jirdelium
tatem Dei, et caetera. Cum Timotheo fratre scribit fuisse odorem tuortis in mortem, aliis odorem vilaa
Ecclesiae Dei quaeest Corintbi constituia, idem com- in vitara : simiUtudinem trahens aninialium, qqse ad
plectens et eis qui per universam Acbaiam in sancto res desideralas nariura sagacitate perveniunt: eds
proposilo permanebant; gratiam illis et pacefflcon- magis dicens esse epistulam suam, qui praedicaiiones
cedi postulans a Deo Patre nostro et Domino Jesu . ipsius constriptas in suis cordibus continebant
Christo : isiis enim nominatis, et Spirhus Sanclus (rn, 1). Tamen non se sufflcientemad lalia perhibet,
abunde memoratus est, unus enim ex Trinitate sed de Domini miseratione confidit, qui eum fecit
dictus totam plenissime complectitur Trinitatem. * idoneum, Novi et Veteris Testamenti veritale
B
palfi-
2. — I, S. BentHictui Deut, et Pater Domini noslri facta; non ad lhteram intelligehs, sed spiritaliler
Jetu Chritti, et reliqua. Consolatum se dicit a Do- cuncta cognoscens; quoniam liltera occidit, tpiritut
mino in omni tribulatione sua, ut et ipse pari modo autem vivificat.
consolaretur in calamitatibus constitutos; et ideo ad 6. — III, 7. Quod si ministratio mortis litterm for-
Corintbios scribit, quatenus sicut ih passione socii, mata [Vulg., litlerit deformata) in lapAdibusfuit tn
ita ih consolationibus Christi participes esse mere- gloria. Comparat scriptas tabulas quse per Moyseh
rentur. Relert etiaffl quse in Asia mala pertulerunt, datae sunt, et corda bene credentium i dicens illas
Deo gratias agens quod orationibus eorum ad in- plenhudine veniente vacuatas, qure in honore fnerunt
struendos populos de lanta fuerit clade libqratus: usque ad adventum Doihihi Jesu Christi. Sed multo
unde et fideles congratulari debent de prosperitate ainplius erunt ista in seterna laude firmissima, quae
collaia. in cordibus fidelium Spiritus sancti virtute descripta
3. — i, 12. Gloria noilra hmc itt, teitimonium sunt. Quod seqnenti argumentatiohe consignat;
contcientimnoitrm, et csetera. Gloriam suara dicit ideoque in hoc dono dicit esse perseverandum, ut
testimohium conscienliae suae; quoniam non in sa- ex verilate praedicationis Deo et hominibus esse de-
piehtia carnali, sed in gratia Domini conversatum se C * beamus accepti.
in hoc mundo fuisse testatur : prsecomum suum di- 7. — IV, 3. Quod si eliam operliim esi Evangetium
cens esse Cqrinthios, sicut et ipsorum probabatur nostrum, in his qui pereunt est operlum. Velata dicit
apostolus : promittens se quidem ad eos frequenter cofda dementium Judaeofttm, quibus evangelicus nen
venire voluisse, sed non fuit levitatis, qua minime relucet affectus. Quid enim dicendi suht videre, qui-
constabat impletum : omnis quippe sermo ipsius bus imago Patris, Christus Dofflinus non fefulgett
praedicatiqnis apud eos, exemplo Domini Christi, Credentes ehiffl, quamvis necessitates creberrimas
stabilis, non dubius fuit. Sed lamen ne quid suis patiantur, omnia tafflen prsestante Deo superare
viribus applicarel, Dei Filii Jesu Christi dicit esse, noscuntur; et sicul propter Dominum afflicliones
quod confirmabantur in omnibus : ipse est enira qui subeunt, ita cum ipso in aeterna gloria collocabun-
et unxit praedicatores, et signavit corda creden- tw. Oportet ergo mortem ipsius desideranter expe-
liura. tere, ut et vilae prasmia mereamur accipere : nam
4. — I, 23. Ego autem tettem Deum invocoin ani- omnia se dicit ApostOlus discrimina subisse, utcum
mam meam, et quse sequuntur. Pepercisse se dicit ipsis roereatur in illa Domini remuneratione resur-
Apostolu», quod non venit ad Corinthum, ne gravis gere.
esset eis qui erant aliqua objurgatione culpandi: sed " 8. — iv, 16. Lieet enim is qui foris esl, nosler homo
contristaiio ipsorum aeternsecausa salutis est; quando corrumpitnr, interior renovatitr dedie ifiiiem •. Ex-
tunc discipuli Domino gratissimi fiunt, cum magistro- leriorem hominem in nobis dicit esse corruptibilem,
riim correctione proficiunt. Patientiam quoque do- interiorem vero de die in dieffl rehovari posse con-
cens, petit ut parcatur illi qui eum contristasse firmat, quando ad Christianae fidei dogmata devotus
dinoschur : promittens ideo se illi remisisse, ne accedit, Iste tamen exterior homo, quamvis in i»to
desperatus imereat, sed potius diaboli laqueum con- sareulo duris necesshatibus pateat, in illa laincn
versus evadat: nam patere sibi dicit, diabolicse cogi- resurrectione magna spe provectus exsultat; et :dc<>
tationes quanlis fraudibus deceptos interimant. quandiu in hoc saeculo surous peregrini, poniiu>
5. —ii, 12. CuiH venissemautem troadem propter placeamus, ut in ejus judicio merearaur absolvi; ubi
Evangelium Christi, et caetera. Gratiam sibi dicit a homo facia sua, sive bona, siv^ mala. iusta coin-
Domino datain Troade atque in Macedonia, ut Evan- pensatione recipiet.

» Vn1g., ted licet h, etc,

corrumpatur; tamen it qui inlvs ttt, etc.
 1341 COMPLEXIONESIN EPISTOLAS APOST. 1342
9. —•V, 11. Seientes ergo limorem Domini, homini-.A studium taliter persuadet, dicens, cum Dominus
bus tuademut, Deoautem manifestisumus. Manifestum semelipso dives, pauper sit factus pro nobis, quanlo
se quidera dicit Apostolus cordibus Corinthiorum, majori desiderio nobis debemus prsestare, quod divi-
non ad gloriam inanem, sed ut se veraci declararet nhatem humano generi cognoscimus contulisse ? et
eloquio. Praedicat etiam mortuum resurrexisse Do- ideo unusquis pro viribus suis offerat, non se aliqua
minum Cbristum, ut Deo reconciliaret perditum necessitate constringat : elemosyna enim illa Deo
mundum : assumpsit enim pro nobis carnem peccati, grata est, quae sine animi taedio probatur oblata.
ut nos redderemur gratiae muneribus absoluti. Et Tilum quoque laudat quod ad sedificandoseos cum
ideo confidenler quaerendus est Dominus, quoniara alio fratre venire non distulit; qui, ut bene suscipe-
scriplum est in prophela : Temporeopportuno exau- retur, ab ipso laudatus est. Se autem collationes
divi te,et dietalutis adjuvavite a; talis enim promittit, ideo non dicit velle suscipere, ne ante homines
ut non possimus intercipi. atque Deura aliquod erogationis scandalum oriatur.
10. — vi, 2. Ecce tunc tempus aceeptum [Vulg., 14. — VIII,22. Misimusautem cum illo fratrem no-
acceptabite],ecce nunc dies salutis, et sequentia. Quid strum, quem probavimus smpe b. Ilerum commonet
sit adventus Domini magna brevitate definitur. Dicit ut praesentibus eis qui directi sunt, staiuia collatio
enim: Ecce nunc tempus acceptum, ecce nunc dies'.B prseparetur; ne prsedicata eorum benignilas aliter
salutit: propter quod ait nullam occasionem offen- forlasse debeat inveniri: dicens eorum devotionem
sionis alicui prsebendam, sed quodlibet, et illud ad similitudinem boni provocasse quamplurimos;
patienter sustineri; ut sanctus populus Domino possit mirabilem regulam eleemosynae ponens; lanium
adquiri: quapropter ad incitamenta reliquorum, pas- unumquemque de ipsa metere, quania visus est lar-
sionum suarUm Calamilates congruenter enumerat: gitate seminasse. Huic autem rei Davidicum praesta-
hortans eos Ut cum infidelibus non babeant porlio- tur exemplum.
nem; dissimilium rerum magnam faciens discrelio- 15. — ix, 10. Qui subministral • semen seminanli,
nem, quando tenebris et luci non potest ullatenus eipanem ab escasubministravit.Adhticde eleemosynse
convenire. Hoc quoque Numerorum et Isaiae con- virlute pertractat, dicens multo amplius Deura rc-
firmavit exemplo. tribuere quam possunt egentibus dare pecunise lar-
H. —Irn, 1. Has igitur habentet promissiones,cha- gitores; nam et illi qtii accipiunt, orationibus suis
rissimi, mundemus nos ab omni inquinamento carnis. majora conferunt quam suscipere potuerunt. In
Post acceplas promissiones a vitiis carnalibus niun- carne se quidem ambulare dicit, sed carni se mili-
dare se fidelissimos et perseverare in sanctificatio- tare non asserit: quando superstitiones mundi se
nibus persuadet, plurimum gaudens quod eos ad' C profitetur ita velle destruere, ut vero Domino de-
pcenitentiam perductos, et passionum ol fidei suae beant cuncta servire : ammonens adulationes et
participessentiebat: suhjungens nccessaria divisione, blandimenta ssecularia omnimodis esse praeca-
quid intersit inter tristitiam quae sedundum Deum venda.
est, et tristitiam mundi: illa praestat pcenhudinem, 16. — x, 7. d Videte: si quit confidittibi, hot cogi-
ista mhtit ad mortem : nam propter Dominumcon- let iterum apud se *, et csetera. Vetat hominem sin-
trislati quantum profecerint, sequenti enumeraiione gularem se apud Deum putare, sed membrum se
declarat. potius cognoscat Ecclesise. Ipse tamen, si quid pau-
12. — VII, 12. Igitur, etsi scripsi [Vulg., scripsi lulum gloriari voluerit de potestate concessa in
vobis],non propter eum qui injuriam fecit, et reliqua. sedificatione cunctorum , non videtur absurdum;
Scripsisse dicit, non accusans aliquem, sed illis no- major est enim honor magistri, quam devotio potest
tam faciens sollicitudinem suam : gratum sibi esse esse discipuli. Respondet etiam de se disputan-
significans, quod Tito fralri paruerinl, eumque l>e- tibus.tales debere judicari transmissas epistulas,
nigna mente susceperint: ad aemulationem quoque qualis in opere complendo ejus potest esse prsesen-
Corinthips provoeans, Macedoneslaudat, quod censu tia : illos autem solos laudandos esse confirraat, qui
pauperes, ubertate ftdei sini referli; et ne iterum .D non.a seraetipsis, sed coramendantur a Domino.
eos laus aliena morderei, cum multis virtutibus 17.—xl, 1. VUnam sustineretis modicum £ insi-
pollerent, tamen charitalis studio dicit eos esse cora- pientiam meam s, et reliqua. Sustineri deprecatur
pletos; ideoque illos hortatur ne ad collationem insipientiam suara, quando aemulatione Christi po-
faciendam aliquibus impares esse videantur. pulos desiderabat adquiri : nam in Ecclesiae typo
13. — VIH,9. Sciiis enim gratiam Domini nostri desponsatum dicit populum Domino Cbristo; sed
Jesu Christi, el quae sequunlur. Adbuc eis collalionis veretur ne diabolo seducente falsis praedicationibus

oVulg., temporeacceplo, et Is. XLIX,8, placito, etc,
auxiliaius tum tui.
b Vulg., cttm iltis et fratre.m, etc Gr., uvrol;.
Hier., ttiam cum illo.
c Leg., ad escam, submhistrabit. Vulg., ad mandu-
candum prmslabit.
d Yidentur hic abfuisse a Cassiodorii textu prima
verba versiculi 7.
0 Vulg., Qum secundum faciem sunt, videte. Si
quis confidit sibi Christi se esse.
1 Ex Graeco umpovn, Italice, soffrite un poco la
mia, etc Interpretatio ad litteram videri possit
nescio quid alieni invehere. Vallonii Polyglotta ha-
bent Tji.
t Vulg., Modicumquid insipientiwmem.
1343 M. AURELH CASSIODORI 1344
pervertantur a regula castitatis. Asserit quoqueAA net etiara eos, ut correpli vivant in Domino, ne
nullo illis suraptu se fuisse gravem, ostendens in veniens lugeat eos quos cognoverit militasse dia-
transitu qnalis debeat esse prscdicator; passiones bolo: minatur quoque Corimhiis increpationes suas,
quoque suas et liberationes enumerat; non ut ja- quia etsi Christns carne sit mortuus, vivit tamen in
ctantia vitia praesumeret, sed ut talia cognoscentes deitatis suae gloria sempiierna; sicut omnes in ipso
Christo Domino libentius subderentur. vivunt, quiilli crederepura mente maluerunt. Deinde
— *
18. xn, 1. Veniamautem ad vitioneset revela- temptare se et judicare in fide unumquemque debere
tionet Domini, et quse sequuntur. Venit ad mirabiles dicit, si Christo Domino possit adjungi; ille enim
visiones et revelationes eximias, in quibus se ra- ipsius esse dinoscitur, qui reprobus non habe-
ptum dicit ad terlium coelum, et arcana verba ,in tur.
paradiso cognovisse quse homini non licet loqui. 20. — xm, 7. Oro autem Dominum[Vulg., Oramut
Tamen non in his visionibus, sed potius in infirmi- autem Deum), ut nihil tnale faciatit, et sequentia.
tatibus suis se dicit velle gloriari, quatenus in ipso Orare se dicit ut populus fidelis ante conspeclum
Christi virtus semper possit augeri: diversas eliam Domini gloriosus appareat : non ut ipse de iilurum
clades enumerans, asserit se non minus in eis a correptione prsedicetur, sed ut ille potius de sua
cseieris apostolis in sancta fide laborasse : cum ta- B
] probitate laudetur. Se vero gralissime ferre dicit,
men sumptum ab ipsis cognoscatur nullo modo per- quando propter passiones suas infirmus et humiiis
cepisse; quatenus res ista recogniia majus illi stu- invenitur; illi aulem in Cbristo Domino conspiciun-
dium cbaritatis augeret. tur nobiles et potenles. Deinde consulto se talia
19. — xn, 14. Ecce lertio hoc paratus sum venire dicit scribere, ne prsesens Dei populum aspere vi-
ad vos, et non ero gravis vobit. Paratum se quidem deatur arguerc. Salutat plebem sanctam, et Eccle-
dicit ut ad eos veniat, sed tamen nihil de ipsorum siarum salutationes studio cbaritalis adjungit,
facultate praesumat : docens, filios non parentibus, benedictionera quoque populo solita pielate conce-
sed parentes thesaurizare potius filiis suis. Commo- dens.
Ea verba, li gloriari oporlet, non expedilquidem, Cassiodorum non legisse suspicor: inspice Grsecum
texlum et contextum consule.

EPISTOLA AD GALATAS.
1. — 1,1. Paulusapostolusnonab hominibut,neque C ( in gentibus. Eos autem qui nitebantur populos falsa
per hominet [Vulg., neque ptr hominem), sed perJe- prsedicalione confundere, in prsesenti dicit esse con-
tum Chrittum et Deum Palrem. Cum se dicit apo- viclos, ut veritas Evangelii manifestis probationibus
Stolum, non ab bominibus factum, sed per Jesura appareret.
Christum et Deum Patrem, destruit eos qui se apo- 3. — n, 6. JlftAtenim qui videbanlur a, nihil con-
stolos humana prsesumptione vocilabant: istis enim tulerunt, et caeiera.Evangelium Christi nOnse dicit a
temporibus a falsis praedicatoribus vehementer tur- fralribus accepisse, sed divina sibi inspiratione col-
babantur Ecclesiae; quas saluiat cura omnibus fra- latum : propler quod refert dextras sibi dedisse Pe-
tribus qui erant cum eodem; et in ipsa saluta- Irum, Jacobum el Joannem, ut illi circumcisioni, isti '
tione benedicit, ut ad percipienda verba Domini vero praeputioprsedicarent: nam et Petro Antiochia
possint idonei comprohari. Et nota quod tota Epi- se perhibet restitisse, dicens ei: Si lu, cum tit Ju-
stula conlra falstfs praedicatores est edita, qui dmus, gentiliter, et non Judaice vivis, quomodogenles
jam baptizalos etiam circumcidendos esse firraa- cogisjudaizare (vt. 14)? Ut tam Hebrseiquam gen-
bant. tiles ad fidei gratiam, non ad legis distficta coge-
2.—i, 6. Miror quod tic tam cito trantferimini ab> renlur, quae nullus hominum possit implere : unde
eo qui vot vocavit, et reliqua. Increpat eos qui falsisi JB Petrus magnaemansuetudinis et patientiae monstra-
praedicatoribus seducti, a percepta fidei regula de- vit exempltim, ut lanius ac talis apoStolusincrepatus
viabaot: slatuens ut si quis alter evangelizare velit, corrigeret [videtur supplendum potius"],quam se hu-
prseter hoc quod ab ipso constabat esse prsedicatum, mano more improbis allegationibus excusarel: gra-
anathema sit, asserens revelaiionem suara huma- tiam enim se praedicasse dicit, gratiara et praecepit
nam non esse scilicet, sed divinam. Probat hoc: custodiri, ne mors Domini Chrisli irrita atque eva-
copiosius per anteaclsa vitaesuae contrariam volun- cuata esse videatur
tatem; ut qui prius fuerat expugnalor Ecclesiae, vo- 4. — III, 1. 0 intentali Galatoe,qnit vot fatcinavit?
lunlate Dominicorrectus, devolus ejus praeceptionibtis ; et qusesequuntur. Arguil Galalas, ut cum doctrinam
appareret. Dicit se eliam de Hierosolyma venisse, acceperint in gratia Christi, eumque propriis oculis
ut Peirum videret et Jacobum; deinde Syriam et per apostolicara doctrinam viderint cruciligi, ad le-
Ciliciara esse profectum; iterumque redisse Hieroso- gis opera ilerum sint reversi: quod Christianse fidei
lyma, ut exponeret eis Evangelium quod prsedicabatt contrarium positis probabit exemplis. Filius autem
* Vulg., Qui videbantur esse aiiquid.
134S COMPLEXIONES IN EPISTOLAS APOST. 1345
Dei ideo carne crucifixus est, ut nos a legis male- iAsumptio : quapropter abicere debent persuasjones
dicto redimeret.et promissio AbrahaeChristo creden- illicitas, ne iniquitatis fermento proveniat totius massse
tibus irapleretUr : dicit enim promissionem Abrahae vitiosa corruptio.
faciam notfin seminibus, sed semini ejus, ut in Do- 7. — v, 10. Ego confidoin vobis in Domino, quod
mino Satvatore pollicitationem promulgatam evi- nihitaliud sapietis, et reliqua. Confidere se dicit in
denler ostenderet: nam si haereditas esset ex lege, eis, quod falsos prsedicaiores ulterius audire non ve-
quae post cccc et triginta annos facta est, ex promis- lint, suadens illis contentiones improbas non amare,
sione quae prsecessit, utique non fuisset; sed cum sed in una societate Deura Dominumdebere perqui-
Abrahse longis ahle temporibus constet fuisse pro- rere, quando omnis lex uno serraone probaiur im-
missura, evidenter apparet haereditatem istam ex pleri : diliges proximum tuum tanquam teipsum; mi-
lege non venisse, sed gralia : conclusit enim omnia rabiliter aperiens eis viiia carnis, spiritalesque virtu-
Deus in peccato per legem, ut veniente Jesu Christo, tes; monens eos ul in gratia magis quam prsesura-
ex fide donaretur hseredhas. ptione legis debeant ambulare.
S.—ui,24. Itaquc lex pcedagogusnoster fuit in 8. — vi, 1. Fratres, etsi prmoccupalusfuerit homo
Chrislo, et reliqua. Qua ad adventum Domini timo- in aliquo delicto. Commonet ut lapsis fratribus man-
rem legis dicit nobis fuisse paedagogUm;postquam B ) suetudo digna praestetur; sic enim legem Domini
vero baptismum venit, sine discretione sexus aut complemus, si alter onera portet alterius : sequiiur
conditionis alicujus sibi filios fecit: diversis argu- etiam, ut caievthisalus catecliizanli mbrum probitate
inentationibus probans, non eos debere ad servitium respondeat; quatenus qnibus aures aperiuntur, do-
idolorum reverti, unde jam probabantur egressi. ctrinam fidei cum suis debeant conirattnicare docto-
Commonet etiam ne falsis suasoribus acquiescant, ribus : subjiciens, qui seminat in carne, metet corru-
cum et maximam gratiam prsedicatori praestiterint, ptionem; qui autem seminat in spiritu, vitam metet
et se bene instilutos esse cognoscant: unde pruden- alernam a. Quapropier circa omnes bona facienda
ter efficiunt, si ad meliora charismata lendunt, et suut, sed maxime domesticis fidei tribuenda beni-
absente Aposlolo, divina inslitutione proficiunt. gnitas est; quando fructus laboris in futnra judica-
6. -- iv, 19. Filioli mei, quositerum parturio, do- lione percipitur. Exponit etiam praedicatores falsos
nec Christus formetur in vobis, ei caetera. Adhuc eos adeo illis velle subrepere, ut crucem Domini Salva-
arguit qui se volunt sub lege magis esse quam gra- toris evacuent: Apostolus enim illa cruce gloriatur,
tia; proponens eis, Abrahanj duos filios habuisse, per quam ipse mundo, et Uli crucifixus est mundus :
unum deancilla, qui carni fuit obnoxius, et alterum in Christo enim neque circumcisio, ferpie prsepu-
de libera, qui secundum promissionem natus esse C < tium aliquid valet, sed sola hominis per fidem inno-
cognoscilur : ilie pertinens ad legem, iste ad gratiam vata perfeclio. Se autem stigraata Christi, id est cru-
fldei. Cur ergo deteriora volunt eligere, cum se sciant; cis vexillum , quod in diversis passionibus susiine-
accepisse meliora ? exemplis et sententiis multo me- bat, gestare profitetur, Epistulam suam sanctissiraa
liorem fidei graliam probans, quam est in lege prae- benedictione conclutlens.

Vs. 8. Vulg.: Qui seminat in carne sua, de carne et metet, etc, de spirilu metel vitam.

EPISTOLA AD EPHESIOS.
1.-1,1. Paulus apostolus Jesu Christi, per vo- stum ad dexterara Patris, quem constiluit super om-
lunlatem Dei, et sequenlia. Voluntate Domini cre- nera principatam, et potestatem, etvirtulem, et do-
berrimese vocatum dicit apostolum, ut eos destrue- minationera, et reliqua, quse de ipso mirabili narra-
ret qui hunc honorem humanis praesumptionibus tione praedicantur.
appetebant. Scribit ergo sanctis et fidelibus Ephesiis, j)
j 3. — II, 1. Et vos, cum essetii mortui delictit, et
benedictionem solilam paterna charitate subjun- reliqua. Ea nunc iterum docel quac illos primhus
gens; ut gratiam et pacera a Patre et Christo Do- oplavit agnoscere; quia peccatis suis mortui fuerant
mino consequantur: ubi tamen sancta Trinitas re- sub diabolo, sed nunc vivificati probantur in Chri-
ligiosa devotione sentitur. sto : asserens non hoc humanis meritis tributum, sed
2. — i, 3. Benedictus Deus, et Pater Domini nostri divina gratia fuisse collalum : hoc credendum, hoc
Jesu Christi, et quae sequuntur. Iraprimis Deo Patri tenendum distinctissime persuadens; nam qui prius
gratias agit, el Domino nostro Jesu Cbristo., cujus inter gentes fuerant adeo longe positi, nunc proximi
voluntate prsedestinatum se dicit apostolum : gra- facli sunt in sanguine Domini Christi; qui dissidentes
tiam unanimitatis eorum multiplici laude concele- duos populos Hebraeoruro atque gentilium, in unum
col-
bral, asserens et Ephesios eadem munificentia fuisse novum horainem per crucem suam pacis vinculo
uno
completos. Quapropter orare se perhibet, ut excel- ligavit; accessum per se praebens ad Patrem in
ledtiam fidei et magnitudinem revelationis accipiant,, spirilu, in una fide credentibus.
quatenus tanti mysterii secreta cognoscant, et in- 4. — n, 9. Ergo jam non estis hospitet et peregrini,
in
teUigantper verissimam fidem sedere Jesum Chri- sed estis cives sanctorum, et csetera. Dicit eos
1547 M- AURELII CASSIODORI 154S
Chrtsto Domino sedificatos,in quo et apostoli et pro- AA sapientia, qua vocati sunt, novum hominem induant,
pheltu ipsius probabantur esse constructi : quod ante qui secundum Deum creatus esse dinoscitur : utrius-
quidem gentibus videbatur ignotum, sed in Spiritu qtie rei, sive quse vitanda, sive quse sequenda sunt,
sancto fidelibus constat esse revelatum. Quaro dis- dislincias ac lucidas enumerationes insinuans. Qua-
pensationero perhibet nunc sibi crediiam , ut prse- propier imilare debent DorainumChristum, qui se in
cedentibus beatis cohseredes fierenl genies in Do- odore suavhaiis obmlit pro salute cunctorum.
mini sanguine Salvatoris ; cujus se minislrum dicit 7. — v, 5. Fornicatio aulem, et omnit immunditia,
factum, ut per universam Ecclesiam sancti Evan- aut avaritia, nec nominetur inlef vos [Vulg,, in vobii).
gelii prsedieatio beala discurreret: unde petit a Do- Perfeclo magisterio noxia prohibet, et utilia persua-
mino ne eorum possit fides deficere, qui talia no- det; nam sicut criminibus vindictam, ita perhibet
scuritur praemiasuscepisse. virtntibus venire praemia : dicens fugienda quae Do-
5. — III, 14. Hujus rei gratia flecto genua mea ad minus prohibet, sequenda vero qusepraeeepit. El ne
Palrem Domininostri Jetu Chruti, et reliqua. Rogare quis boni aliquid suis viribus applicaret, in omnibus
se pro eis Patrem Deura dicit, ex quo omnis pater- monet, debere nos subjecios esse Deo, et agere gra-
nilas in cceliset in terra nominatur, ut habitet Chri- tias DominoChristo, qui nos protegere ac gubernare
stus in cordibus eorum; quatenus possint corapre-1B dignatur.
hendere quae sint magnalia Dominiet chariias Chri- 8. —»v, 22. Mulieret virit suit tubditm tint sicul
sti. Obsecrat etiam eos ut cum patientia et bumili- Domino, et quse sequuntur. Mulieres viris suis com-
tate in suscepta fldei regula perseverent, et unitatcm roonet debere subdi, sicut et Ecclesiam Christo sub-
spiritus custodianl in vinculo pacis: fidei siquidem jectam esse confirmat. Ui sensum perfeclaecbaritatis
rectae una societas, unus est Deus. Subjungens di- infunderet, eodem modo praecepila viro uxorem di-
versa dona dedisse sanctis suis Filium Dei, scilicet ligi, sicut Cbristus amavil Ecclesiam : dicens, qhia
in aedificationemEcclesiae, donec resurrectio futura carnem propriam fovet qui uxorem suam diligit.
provenial; in qua omnes in mensuram aetatis Christi, Filios quoque ammonel, el parentes, ut mutua sibi
sed diverso sexu » resurgimus. Nam cum dicat Domi- offlciosiiatesocientur; servos eiiam etdominos,quera-
nus in Evangelio, in resurrectiohe non nubent, neque admodum se invicem debeant tractare, eommonuit:
nubenlur (Matth. xxn, 30), evidenter ostendit mascu- omnes taraen generaliter instruit, ot contra diaboli
los resurgere posse cum feminis. insidias armis coelestibus induanlur. Pro se quoque
6. — iv, 17. Hoc iterum dico, et teslificor tn Do- dicit orandum ut ei libertas sancli Spirilus tribuatur
mino, el sequentia. Hortatur eos ut, sicut priusfe- quatenus ad docendum possit idoneus inveniri: uaro
cerunt, nationum vanitate non ambulent, describens C l Tychiciim illis dicit omnia referre, quae gesta sunt,
in qua caeterae gentes caecitate versentur : sed in epislulara suam salutationis eharitate concludens.
* Ex Apostoli verbis Epistolaehujusiv, 15, sur- locum attulerai Gelasius I, |ioc idem urgens, Couc.
recturos nos esse in virum perfectum, non defuere Labb. tom. IV, p. 1257, addideratque : Quodutique
qui autumarint feminas non in proprio sexu, sed in *i in unam speciem corporis uhunvquesexunt omnes
virili surrecturas. A meliori parte stat Cassiodorus, fuerant suscitandi, cur diceretur cauta penitut non
atque optimo argumento pugnat. Eumdem Evangelii fuistet.

EPISTOLA AD PHILIPPENSES.
1. — i, 1. Paulus el Timotheus, servi Jetu Chritti, Christo; iterumque charitatis studio se velle vivere,
omnibus tanctii in Chritto Jetu, qui tunt Philippis. ul Philippensium possit in Christo Domino corda
Salutat cum Timotheo coepiscopos et diacones Plii- firmare: tantum est, ut ih Evangelio percepto con-
lippis constitutos; optans illis gratiam et pacem Dei stanter adversariorum insidias non pavescant, sed
Patris et DominiJesu Christi, ostendens in Ecclesia virtutem charitatis invicem custodientes , aemnlentur
Dei suo gradu et diacones honorandos. DominumChristum, qui cum esset Deiis omnipotens,
— JJ
-. I, 3. Ego quidem gratiat ago Domino nostro homo fieri pro noslra salute dignatus est: quemsequa-
in omni memoria veslri semper, et csetera. Agere se lem Pairi non rapiha, sed naturaeveritate profiteiur
pro ipsis Deo gratias pollicetur, ut in visceribus Apostolus. Inde quoque sequitur supra omnes crea-
Curisti fideles mente permaneant. Indicat vincula turas gloria humanitatis adsumplaea Christo, quem
sua multis et bona vola, et prava studia concitasse: coelestia, terrestria et infefria flexis genibus adorare
nam puros corde rectse prsedicationisdicit desideria noscunlur.
suscepisse; obliquos autem et perditos simulassede 4. — n, 42. Itaque, dileelistimi mihi (Vulg., cha-
Deo loqui, ut Apostolus possil ampiios ingravari. ritiimi mei), tieut iemper obedistis, et feliqua. Mohet
Sed in utreque Deo gratias agit, quia nomen Domini eos, etiam se absetite, de animaesalute esse debere
probabatur augeri, deflniens vitam sibi esse Cbri- sollicitos : definiensDeum et bonam voiuntatem da-
stum et mori lucrum. re, et quse sunl in perficiendo prafutura conCedere;
3.—1,32. Quod ti viverein carne, Me mihi fructus congratulari se dicens de fide ipsofum , quae ante
eperii eit, et quid eligam ignoro. Desiderare se qui- Dominum Christum ei gloriaffl sit datura; cito se
dem dieit de hoc mundo transire, ut debeat esse cum Timotheum missurum promittens, quera laudat et
 1349 COMPLEXIONESIN EPISTOLAS APOS'1. 155U
oraninocommendat. Epaphroditum quoque dicit se A -1): per lioc scilicet, quod immortales sunt qui ul-
praesenti tempore destinasse, qui post aegritudinem terius peccata non appetunt, quod divinis delecta-
longam Apostoli solacionosciiur restitulus. Hic etiam tionibus perfruuntur : modus enim perscriptus est
ad eos videndps magno desiderio festinavit, quera beatis, de quibus dictum est, erunt sicut angeli Dei
suscipiehdiim veneranter admonuit; quia multis pc- (Matth. xxn, 30).
riculis pfo Christi praedicatione non cessit. 6. —iv, 1. Itaque, fratres mei charissimi el deside-
5.—III, _1. De cmtero,fratres mei, gaudete in Do- ratissimi, gaudium et corona mea, state [ Vulg., sic
mino, Ct sequentia. Ammonet praeterea Philippenses state J in Domino.Hortatur Philippenses, quos coro-
ut circa prsedicatores falsos debeant esse solliciti; nain suara decenter appellat, ut in susceplse fidei
quos bene canes vocal, quia lalrant potius quam lo- firniilate permaneant. Commendat etiam germano
quuntur ; circumcisionem corporis evacuans, cordis sanciissimns mulieres, quas perhibet secum laborasse
vero cohfifmans; quoniam illa legi obnoxia, ista vero cum aliis fratribus in Evangelio Chfisii : monens ut
gratiae cognoschur esse sociata. Perfectum se tamen orationem et confidentiam debeant habere conti-
non asserit, sed ad perfeetionem se lendere profite- nuam; et illa de caetero peragere quae Doraino pro-
tur : sic aulem fideles Christo Domino perhibet fieri bantur accepta; graliasillis referens, quod tribula-
configuratos, si illum ad quem tendunt, randis omni- B tiones ejus pecuniario sunt raunere consolati; bene-
bus imitentur : qui reformaturus est corpus humili- dicens eos pariler et salutans.
tatis noitrm configuratuin corpori clarilalis sum ( vi,

EPISTOLA PRIMA AD THESSALONICENSES.

1.-1,1. Paulus, et Silvanus, et Timotheus, Eccle- in concessa. serael pietate confirmet, ut ante Pa-
sim Thestalonicensiumin Deo Patre ei Domino Jesu trem Christum oranium sanctorum possint esse par-
Christo, Thessalonicensibus scribit, cum Silvano et ticipes.
Timotbeo, qui Evangelium Domini juncto laboreprae- 4. — IV.1. De cmte.ro,fratres, rogamusvoset obse-
dicabant; gratiam illis et pacem concedi poslulans a cramus in Domino [ Vulg., in Domino Jesu) semper,
Deo Patre et Domino Jesu Christo. Nec moveat quod et csetera. Monet Thessalonicenses, ut sicut hactenus
de Spiritu sancto tacet; nam sive unus, sive duae, fecerunt, et in posterum perceptam fidemdevotamente
sicut jam dictura est, fuerint nominataede Trinitate custodiant: subjungens qualia vitare, qualia eos opor-
personae,perfectissimam faciunt intelligi Trinitatem, iC leat semper expetere. Resurreciionem quoque om-
sicut dictum est in Epistula quae scribitur ad Ro- nium mortuorum pariter dicit esse faciendam; nam
manos. et qui eodem tempore inventi fuerint viventes spirilu,
2, — |, 2. Gratias agimus Deo semper pro omnibus sicut et ipse erat, corporali morte prsemissa, in aera
vobis,memoriam[Vulg., memoriamvestri]facientespro Domino Christo simul dicit occurrere : omnes enim
omnibusvobit in orationibutnoslrit. Deo gratias agere carne morimur, sicut scriptum est: Quis ett homo
se dicit, quod Thessalonicenses, derelicta supersli- qui vivit, et nonvidebit mortem (Ptal. LXXXVHI, 49)?
tione gentilium, veraefideifundamenta perceperunt: sanctos taroen Dominicum ipso semper testatur esse
referens quali se apud eos probilate et paterna dile- mansuros. Dies aulem et bora adventus Domini hu-
ctione tractaverint; gaudens etiam quod Evangelium manitati praedicatur incognita, sicut et in Evangelio
Domini, non lanquam sermonem huraanura, sed ita Dominus ipse lestalur.
ut eral^ verbum accepere divinum. 5. — v, 4. Vos autem, fratres, non estis in lenebris,
3. — u, 14. Vos enim, [ratres, imitatores facti estis ut dies illa vos tanquam fur comprehendat. Qui filii
Eccksiarum Dei, qum sunt in Judma in Christo Jesu. sunt lucis, in adventu Domini non timebunt pecca-
Imitatores eos factos esse dirh prophetarum el Do- torum caligiue comprehendi; nec deebriali in malis
mini Christi quando et ipsi prop:er fidem sanctam D 1 dormiunt, qui praeceptis doniinicis armali semper
similia pertulerunt : dicit enim desiderasse se nimis adsistunt. Monet etiam ut praedicatores suos benigna
Thessalonicam venire, quia ipsi sunt ante Deum glo- mente Iraciare non desinant, et reliquis fratribus
ria etcorona ejus : sed ad praesens missum pcrhibet siudia charitatis impendant; invicemque se de susce-
esse Timotheum, qui eos et fide corroboret, et pas- pta traditfone commoneant. Orat etiam ut in adventu
sionibus laciat esse praeparatos, quas nunquam pro- dominico puris ac religiosis mentibus offerantur;
nuntiat deesse fidelibus. Addens etiam non se suffi- conjurat quoque ut omnibus fratribus prsesens ejus
cere pro ipsis Deo gratias agere,quibus talem chari- relegatur Epistula.
tatem suam noscitur contulisse : ipsos autera Dominus

EPISTOLA SECUNDA » AD THESSALONICENSES.

1. — l, 1. Paulus, el Silvanui, et TimotheusEccle- Cum ipsis fratribus salutat itefum Thessalonicenses,
simThessalonicensisinDeoPatrenostro etJesu Christo. quos et in prima Epistula nominavit; oslendens tali

* Canon VulgalaeEpistolam ad Colosscnses

prseponil.
1351 M. AURELII CASSIODORI 1252
honofe mnnerandos qui laboribus ejus consortes esse ji summotura. Sic istis significationibusVeritasadven-
meruerunt, primordia Epistulse suse sancta benedi- tus Domini prsedicatur esse ventura.
ctione commendans. 3. —n, 13. Not autem debemut gratiat agere Deo
-.—1,3. Gratias agere debemut Deo stmper pro semperpro vobit, fralret, el caetera. Gratias se dicit
vubit, fralret, et quaesequuntur. Laudat Thessaloni- agere Deo pro ipsis, quod eis rectam fidera et salu-
censes rectse quidem fidei fuisse regulas consecutos; tis perpeluae dona contulerh; ideoque magnopeie
sed in futuris monet, ne illos perversi aliqua novi- dicit fidem tenendam, quam ab ipsis gloriabaiur ac-
tale decipiant, dicens advenlum Domini non esse ceptam, quaudo fidem, non omnium, sed profitetur
venturum, nisi prius videatur Antichristus; cujus esse paucorum. Oravit quoque pro ipsis, et iterum
perversa tempora rairabili proprielate describit. As- ut illi pro ipso debeant orare commonuit. Denuniia-
serens jam quidcra mysterium iniquitatisejusoperari, vit etiara falsos fratres sludiosissime praecavendos,
sed ipsius quoque nequissimi prsesentiam proiitetur nec aUasregulas fidei eos debere quserere, nisi quas
tunc esse revelandam, quando Romanum imperium ab ipso probati sunt accepisse, Epistulam suam sa-
quod nunc tenet, de inedio fuerit, ordine venienle, lulalionis et benediclionis solilo fine delerroinans.

EPISTOLA AD COLOSSENSES.
1. — i, 1. Pautut apotlolut ChristiJetu, per volun- g3 ejus inhabitat : sancti praecedentes in figura ejus
tatem Dei, et reliqua. Ad Colossenses scribit cum Christi pristino tempore vocabanlur ( Ptal. civ, 15).
Timotheo fralre suo; sed cumdicit sancliset fidelibus, Circumcisos autem Colossenses dicil in corde, non
ostendil verba Domini, quandiu sunt polluti el per- corpore; qui consepultipcrfidem dominicaepassionis,
fidi, bomines non posse suscipere : supra quos gra- noscuntur resurrexisse cum Christo.
tiaro et pacem Dei Patris et Domini Jesu Christi ve- 4. — II , 13. Et vo; cum mortui ettelit in delictii,
nire deprecatur. In islis duobus serraonibus, id est et quresequuntur. Cum Dominicrux hominem vete-
in pace et gratia, oslendh quam magna sint munera rem sua passione confixerit, et chirographumperpe-
quae tam frequenti iteratione repetunlur. tuaemorlis evacuaverit, velat ne ulterius quaedam
_. — i,3. Gratias agimus DeoPatri Domini nostri prseceptaTestamenti Veteris inquirantur : dicit enim
Jesu Christi, temperpro vobis orantet, et csetera. Deo vitanda esse quse mortem inferunt, non salntem;
gratias agit, quoniam per Epafram eos in accepta nam qui Christo militanl, illa debent afTectarequse
lide perseverare cognovit; ut in omni opere bono Christi sunl. Quapropter exuti vetere homine, in-
fructificantes, Domiuo probentur accepti. Laudem duamur novo, qui renovatur per collatam gratiam in
Patri mirabili prsedicatione subjungens, cui placuit imagine ejus qui creavit eum : in interiore siquidem
per Filii sui sanguinem, sive quaein terris, sive quae _ homine neque persona, neque sexus, neque condi-
iu ccelissunt, sibimet reconciliare : oslendens incar- cio potest dissimilis inveniri, sed omnia et in om-
nalionem ipsius sanctam cunctis rebus mirabili vir- nibus Chrislus est Dominus.
tule profuisse. 5. —IU, 12. Induite ergo vot, sicut electiDeisaneti
3. — i,21. Et vos cum estelis aliquando alienati et dileeti, visceramiserationis[Vulg., misericordim].
el inimicisensus [ Vulg., sensu]ejus, et reliqua. Mo- Regulas ponit in quibus debeat ambulare qui Qdem
net eos ul sicut alienati aliquando in parnalibus vi- Christianam festinat assumere : designans in omni
tiis versabantur.ha nunc evangelicis debeant studere aciu nostro Deo gratias esse referendas : viros, mu-
virtuiibus, adiciens exempla sua pro salute ipsorum lieres, parenles, filios, dominos atque servos invi-
quantis calamitatibus ingravelur; nam modo dicit cem sibi debitam venerationemreddere debere, com-
manifestatum sanclae incarnationis arcanura,quod a monuit. Orationivero eps hortatur insislere, quatenus
saeculis probabalur absconditum, commonens ut Apostolo Dominusostium prsedicationis aperiat, ad
nemo eos seducat per inanera sapientiam pbilosopho- sancta Domini loquenda mysleria. Monetetiam eos,
rum, qui dicunt solem atque luuam, vel aslra cae- nt in superna sapienlia loquantur illis qui foris £c-
tera esse veneranda, quae ex elementis consiare non clesia esse noscuntur; ne nori tam instrui quam irri-
dubium est, quando eliam nostris aspeclibus offerun-. tari
TJ posse videantur; sitque sermo eorum semper
tur. Hos vera nihilominus impugnatauctorhas, si non sale condilus, ut audientibus prosil acceptus : prae-
ad DominumChrislum omnia referant, inquo faabitat
cipiens post salutationes consuetas Epistulam banc
omnit plenitudodivinitalit (vt. 9). Corporatiterenim in Laodicensium Ecclesia esse relegendam.
dixit, quia omnis plenitudo divinsenaturaein corpore

EPISTOLA PRIMA AD TIMOTHEUM.

1. — i, 1. Paulus apostolut Christi Jetu, secundum iterum in consequenti benedictione Palrem Filium-
imperium Dei Salvatorit nostri et ChristiJesu Domini que commemoret, hic tanlum secundum imperium
[ Vuig., Jetu tpei notlrm], et caelera. Cum in prae- Cliristi apostolum se dich effectum; ut evidenter ap-
teritis Epistulis Patrem nominaverit et Filium, ct pareat de his una persona nominata, sicut et anto
 1353 COMPLEXIONESIN EPISTOLAS APOST. '-^v";''• «B4
jam dictum est, totara nihilominus infundere Trinita-j A re sic eum dicit debere esse constantem, trt audien-
tem, Timolbeum dicens filium essefidei suse, quem libus cunctis virtutum praeslet exemplum. Dicit etiam
sanctae Ecclesiaeconstat regeneratum. unamquamque personam quali honore, quali debeant
laudans bonos dispensatorcs,
_.'-***,: 5, Sicul rogavi te, ut suslineres [ Vulg., ut moderatione traclare,
remaneres) Ephesi, cum irem in Macedoniam, et re- et arguens eos qui curam domesticorum habere ne-
liqua. Scribit ad Timoibeum discipulumsuum.quate- glexerint, ut eliam illos deteriores infidelibus dicat.
nus cirea populum sibi commissum debeat esse sel- 5. — v, 9. Vidua eligalur non minus sexaginta an-
licilus; ne superfluas doclrinas sequi debeant, sed norum, et caetera. Quales eligi debeant vidusc, vel
ea quae illis pnedicata sunt, fixa mente custodiant, quales sint evitandae, evidenter ostendit: eas autem
scieiites justis legem non esse positam, sed crimino- quse se abstinere non possunt, nubere prsecipit, ct
sis; quos subsequenter enumerat, quando illos sem- filios procreare, ne diabolicis tempientur insidiis.
per arguit qui se scelerum foeditate commaculant. Presbyteros bene praesidentes, maxime qui prsedicant
De se autem refert quanta illi fuerint Domini largi- verbum, duplici honore perbibet esse vecerandos ;
lale concessa, per suam salutem probans Cbrislum nec facilc contra eos accusaloribus esse crcdendum;
Dominum ad peccalores venisse salvandos. Commo- ct caetera quse ecciesiasiicus ordo complectilur. Mo-
nens eum ul in praedicaiione sibi commissa perse- B 1 net praelerea manus iraposhionem cito fieri non de-
verare non desinat, quaro Hymenaeus et Alexander bere; ne ille qui eum incaute promoverit, delictis
descrentes, fidei naufragia pertulerunt: propter quod communicet alienis; et ideo cautius eos dicit exami-
diabolo illos dicit csse contraditos, ut discant minime nari, ne opinio laedatur Ecclesiae. Praecipit servis
blaspbemare. dominos suos omni honore venerari, maxime illos
3. —ii, 2. Obsecroigitur primo omnium fieri obse- qui fideles esse noscuntur.
craliones, etcsetera. Scribens ad discipulura congrue 6. — vi, 2. Hmc doce, et exhortare, et quae se-
monet qualem regulam debeat ecclesiasticus ordo quunlur. Quae dicta sunt in fine complectens, dicit in
servare. Imprimis orandum prsecipit pro regibus et eis esse modis omnibus perseverandum, et conten-
poleslatibus, ut in pace posili vitara hujus saeculisub tiones eorum vitandas qui menle corrupti sunt: pie-
tianquiUitate peragamus; et ut fiduciam oralionis ac- tatem vero ctim sufficicntia laudat, qurc suavis cst
cenderet, mediaiorem esse Dominum Christum san- oranino fidelibus, dicens in quantis teroptaiionibus in-
eta praedicationeconcelebrat; et quemaromodura viri cidant, qui mundi divites esse feslinant; quoniam
et mulieres orare debeant spirhaUs magister insti- radix omnium maloruro noschur esse cupiditas:
tuit, adjiciens quales episcopi, diacones, vel sub- ~ bortans ut magis ad virtutes enumeratas animum
. diacpnes esse debeant, et quales esse non debeant:' tendant, recepturi a Domino prseraia sempiterna.
in sum,raa concludens bonos minislralores multara Tradit eliam
quemammoduro divites hujus mundi Ti-
fiduciam apud Cbristum Dominum comperire. motheus debeat commonere, ut in futurum seternas
4.-"* ni, 14. Hmc scribo libi, sperans me venire polius Domini divhias consequantur, ilerata eum
ad te cito, et reliqua. Commonet Timotbeum, ut in insinuatione recommonens, ut lidei depositum cus-
Ecclesia Dei conversatio ipsiusdecore splendeat; ne todial, et contenliones improbas vitare non desinat.
falsi prsedicalores siropliciura corda decipiant: inqua

;.,. .o::- '

EPISTOLA SECDNDA AD TIMOTHEUM.
1. — i, 1. Paulus apostolus Christi Jesu per volun-
tatemMei, et reliqua. Secundum promissionero vitse
dicit se a Chrisio Domino apostolum factum,ut inlel-
ligaiur quod sh prsemium eorum qui apostolalum ejus
fideUterexercere meruerunl, ad ipsum Timotheum _
et hane Epislulam scribens, ad quem et superiorem
visus est destinasse, in henedictione quoque sua gra-
liam et pacem soleniniter ponens; sed inmedio mi-
sericordiam crementoquodam declarationis adiciens;
(tiia neque gratia, neque pax potest sine Domini lar-
(itate concedi.
_. —1,3. Gratias ago Deo meo, cui servio a proge-
tiloribut tneis, cui servio in [V., a progenitorib. in)
lonscienlia pura. Promhlh Timolheo memoriam se
ejus habere die ac nocte in orationibus suis, laudans
eum qnod aemulatione matris atque aviae suse in
integra fldei disciplina permaneat. Commonens e'iam
ut susceptam regulam doctrinae praedicare non desi-
PATROL. LXX.
nat, nec erubescat illud agere, uude se et credeni.es
noverat esse salvandos: optans Onesiphori domui ut
in illo diejudicii misericordiam Domini consCquatur,
qui non erubui t calenam ejusimpensis beneficiissuble-
vare, sed in Evarigelio prsedicando, tam Rofflsequam
Ephesi, ministeria ei digna contribuit.
3. — n, 1. Tu ergo, fili mi, conforlare in gratia
qum est in Christo Jesu. Prseciph Timotheo ut myste-
ria sanctsefidei, quse abipso cognovit, populis incun-
ctanler enuntiet: frequenter hoc ammonens, quaienus
contentiosos et obstinatos evitet; quia sermo eorum
nihil proficiens ttrpit utcancer (Vers.il). Ipse vero
qualis ad docendum esse debeat, verhalis eum prre-
dicator insthuit, praemonens quse sequi debeat, qun;
vilari concedat: cum patientia enim corripiendi sttnt
qui perversi esse noscuntur, ut liberenlur a laqucis
diaboli, quibus lenentur obnoxii.
4. — III, 1. Hoc autem scito, quoniam tn novissimn
43
1355 M. AURELII CASSIODORI 1356
iemporibut*erunltemporapericulota. Novissimislem- A testationes Timotheo praeponit, populos opporlune,
poribus per multifarias enumerationes, quam pessimi importune increpet, arguat et eis patienter insistat:
bomines reperiantur, exponit; inter quos asserit eos quatenus verbum Domini praedicatione dilatata pro-
essequi mulieribusiniqua dogmata nituntur infundere: ficiat: se autem profitetur de hoc saeculo continue
quos tamen dicit veritatis ipsius inluminatione depra- iransiturum, et in illo judicio recepturura coronam
vandos [forle declarandos] b: sed el lales omnina justitiae, quam sanctis suis Dominus repromisit. Hor-
vitandos esse commonuit; ipsum autem permanere talur etiam ut cito ad eum cum Marco et nonnullis
prsecipit in eis quse didicit alque credidit: omnis rebus venire festinet; quoniam ab illis ministris suis
enim Scriplura divinitus inspirata utilis cognoscilur videbatur esse derelictus. Alexandrum quoque aera-
ad docendum, ad arguendura, ad erudiendum, ut rium, adversariura prsedicationum suarum, dicit
perfectus sit homo Dei, ad omne opus bonum uliliter magnopere prsecavendum; cui poenara debitam in-
praeparatus. minere confirmat. Salutaliones multorum refereus,
8. — IV, 1. Testificor coram Deo et Chrislo Je- ipse quoque, ut fideles Gbristi debeat salvare, com-
su, quijudicaturus est vhot et mortuos.Terribiles ob- monuit.
a Vulg., quod in novistimis diebtts inttabunt tem- B valet ac pretio minuere. Cum tamen illis Apostoli
pora, etc. verbis vers. 9 respondere hic sensus videatur, intipien-
b Anceps fui an depravare incongrua significatione tia eorum manifetta erit omnibut, legeudum arbitror
idem imporlaret hic ac pravitatem tollere; sicut de- declarandos, hoc est manifestandos.
pretiare apud scriptores quosdam medii sevi idem

EPISTOLA AD TITDM.
1. — i, 1. Paulus serVus Dei, apostolus aulem feranlur. Omnia vero profitetur munda esse mundis,
Chrisli Jestt, et caetera.Cum sedicit apostolura Chri- coinquinatos vero et infldeles nihil perhibet habere
sii, profiletur, sicut saepe dictum est, et Patris se mundissimum; quando confitentur ore Dominum,
esse, et Spiritus saucti; quia una ibi cooperatio, factis autem negant judicem, queih profltentur au-
unus Deus, una cognoscitur et potestas. Verum, ne ctorem.
boc nomen putaretur gestare cum falsis fratribus, 3. — II, 1. Tu vero loquerequm decent tanam do-
dicit, secundum agnitionem veritatis, quam solura illi clrinam, et caetera. Monendas igituf perhibet singu-
merentur accipere, qui perfecta noscuntur verhate las aeiates, singulas condiciones, queraammodumse
radiare: et ul coseternumoslendat Filium Patri, dicit C debeant probabili conversaiione tractare, ut in om-
etiara, spem vitaepromissae,Christura, antetempora nibtis gratia Domini evidenter possit agnosci, qui
aeterna prsediclur», docens incarnalionem Domini mori carne pro nostra salute dignatus est; el qnod
praedicatione prophetarum, suoque tempore fuisse efficacissimuragenus possit esse doctrinse, ipse lali
completam; et ne eum potestate minorem forte sen- moderatione vivat, quatenus det exeraplum precau-
tires, dicit, secundum imperium DominiSalvaloris tionibus suis, ne audeat adversarius mala de ipso
[Vulg., prmceplum Salvatoris]: optans Tito gratiam dicere, quem se cognoscit sanctissima insthuiiorie
et pacem a Deo Patre et Domino Salvatore concedi. moderari. Dicit etiam singulatim quemammodumcon-
2. — i, 5. Hujusrei gratia reliqui te Cretm, et se- versari debet, qui Christo fidelis est; et hsereticos
quentia. Commonet discipulum suum Tilum quales evitare jubet, praeterea eum ad se cum quibusdam
presbyieros vel episcopos, per Ecclesias Cretenses venire Nicopolim,ulApostolum videndo discat qua-
deceat ordinare, ne mali suasores subvertant corda liter in fide sancta firmissima stabilitate consistat,
simpiicium : increpandos eos specialher dicens, ne Epislulam suam cbarissima benedictione concludens.
falsa praedicationesubversi, ad ritus Judaicos trans-

EPISTOLA AD PHILIMONEM \
1. — i, 1. Paiilut apoitolus vinctus Jetu Chritli, D tatione complectitur; gratiam illis et pacem optans a
et Timotheui frater, et reliqua. Ipsis primordiis no- Patre provenire et Domino Christo.
mini suo conjunxit noviter passionem, et ne putare- _. — i, 4. Gralias ago Deo meo, sempermemoriam
tur aliquo delicto fuisse vinctus, addidh Chritti Jetu, tui faciens in orationibui meis. Gratias agit Deo, au-
ut illa vincula non criminosa, sed gloriosa declara- dita fide et charitate Philimonis, quam habebat h
ret; scribens Philemoni Iratri et adjutori suo, cum Doraino Christo ei in omnibus sanctis ejus; opers s
fralre Timotbeo; Appiam quoque et Archippum in ipsius magna praedicalione conceiebrans. Obsecrtii
eadera salulalione commemorans; sed et congrega- quoque eum, ut Onesiraum, servum quondain
tionem quae in domo ejus esse videbaiur, pari salu- suum, quem per fidem Domini viscera sua dicit ef-

* At deinde, tcribens Philemoni : num> _ rursus enuntiabantur. Gellius, lib. x, cap. 24: Contttettmve-
Philimonis; ambigue siquldem et anliquitus isia teribtts, lillerit hii (e et t) plerumqueuti indifferenter*
157 COMPLEXIONESIN EPISTOLAS APOST. 1358
fcctum,debitaeicondicionerelaxet,etinfraternaillum » charitatem Domini gratanter exaudiat, salutationis
diariute snscipiat; se reddiiurum dicens quidquid quorumdam dicta subjungens.
ille debuisset : confidens laraen quod eum propter

EPISTOLA AD HEBBJEOS •.
4. — 1,1. Multifariemultisque modit olim Deut lo- 4. — IV, 11. Festinemus ergo ingredi in illam re-
cutus ttt patribut, in prophetit, de Filio suo b. Quaeri quiem, et sequentia. Obcediendumdicit divinis esse
solet cnr ista tantom Epistula non habeat salutatio- mandatis, quia non potest falli, quod a tanta nosci-
nem, dum cunctis superioribus praelata videatur : tur verhate proferrl: habens spem maximam in Do-
prima enim fronte nomen suum adeo velavit Hebraeis, mino Cbristo, quia subveniat calamitatibus nostris,
ne propter odium personae suse coelestem non reci- qui pro nobis alrocitatem pertulit passionis : tantae
perent «ospitatem. Imprimis Velus Tcstamentum rei et exempla legis divinse evidentissima nimis et
Novumqueconjungens, per propbetas praedictum Fi- argumenia subjungens. Arguit quippe illos, qui do-
lium Dei ex semine David ullimis dicit venisse tem- R . ctrinam priscaelegis ita dignoscunlur obliti, ul iterum
poribus; cojus roagnificentiam inenarrabili laude eos, tanquam parvulos, lacte necesse sit enutriri:
concelebrat, ostendens eum per exempla legis divinse perfectis enim mentibus solidus praedicationisopus
cuncliS creaturis suis esse potiorem; quando nulli est cibus, qui discretionem boni ac mali possunt ha-
angelorum, sive cuilibet potestati coelorum, a Palre bere probabilem.
dictum est, quod de ipso constat esse prsedictum. 5. — vi, 1. Quapropter inlermittentes inchoationis
Nam si per angelos sermo qui dictus est probatur Christi sermonem, et csetera. De primordiis fidei jam
impletus, quid nos merebimur sustinere, si negligi- non dicit esse tractandum, sed de reliquis rebus, in
mus tolius donationis auctorem ? quibus probatur solidala perfectio, terrse faciens mi-
2. — H, 3. Qum cum inilium accepisset enarrari per rabilem comparationem, quaedum imbrem acceperit,
Dominum, et reiiqua. Iniiium dicit salulis Christo amcenas herbas gerrainat in decorem; si vero spinas
Domino prsedicante concessum, deinde signis ac pro- protulerit, eas videlicet ullrix flaffima consumit.
digiis, et per apostolos ejus sanctae fidei innotuisse Confidit tamen eos ad illorum imitationes potius eri-
veritatem. Redit iterum ad ejus omnipolentiam de- geodos, quibus promissa sunl regna caelorum; Abra-
clarandam, quam exponit exemplis, affixum cruci hae copulans exemplum, cujus semini Dominus ju-
dicens pro salute cunctorum : propter quod plurimis (- rando pollicilus est solidissimam firmitaiem: ut hac
locis fratres eos appellare non desinit, quando et promissione roborali, ad penetralia cseli fidelium
carnem suscipere dignatus est, et diabolum, qui animus tenderetur; ubi jam prsecursor et pontifex
habebat mortis imperium, soa passione destruxit. noster Dominus Jesus Christus intravit.
Nam cum non angelos, sed semen Abrahae, adsurata 6. — vii, 1. Hic enim Melchisedech, rex Satem ,
humanilas adprehenderit, merito fraler dictus est sacerdosDei summus [Vulg., Dei summi), et reliqua.
eoruffi, ut verus pontifex, et hominis, Deique ipsius In principio hujus capitis exponit qui fuerit Melchi-
mediator existcret. 'Ita qui passus est pro omnibus, sedech, cui per magnas et subiilissimas argumenia-
potens est etiam temptatis sine diibio subvenire. tiones comparatus est Dominus Christus : primum,
3. — in, 1. Vnde, fratres sancli, vocalioniscmlestis quod nominis ipsius inlerpretatio, id est rex pacis
participet, et csetera. Hortatur Hebrseos ad fidem et rex justitiae, soli potest Christo Dominoconvenire,
Christi, a quo el fratres eos constat esse nominatos; deinde quod patrem ipsius atque matrem nulla pror-
rnulto praeferens eum Mosi, cui obedientes esse vi- sus scriptufa tesiatur, sicbt Christi deitas, ut arbi-
debantur : ostendens, creatura sua longe potiorem tror, sine matre, caro sine patre, fuisse cognoscitur;
esse creatorem; aptissima exempla conjungens, ut tertio, quod neque initium, neque finis vitae ipsius
vox Domini debeat incuncianter audiri. Contreme- -j. doceatur esse vulgatus, sicut Dofflinusde se dicit,
scenda est siquidem pcena priscorum, quia non in-' Cgo sumA et Q; quarto, quod assimilatus FilioDei,
traverunt in ejus requiem, qui divinum noluerunt sacerdos permanet in seternum. Quinto sequitur,
audire sermonem : contra autem obedientibus pax qtiare in psalmo dictum non sit, secundum otdinem
data est, et tranquilla pausatio, ul el ipsi a proprio Aaron; scilicet ut translatum sacerdolium, [suppl. et]
labore eessarent, sfcul Dominus requievit ab operi- rauiationem legis, quam ad perfectum nibil adduxit,
bus suis. commutandam in Christi gratiam nuntiaret. Sie per

* A-imadvertendum bic de auctore hujus Episto-
lae Cassiodorium niinimeambiguinn esse. Nihiligitur
refeft quod Div. Lect. cap. 8, auctoris nomine non
adjuneto eam taudaverit; necquodeam omiserh, ubi
expqshores recensens, ait, Residuas vero Epistolas
S. Pauii, etc, praecipue cum eodera loco illam etiam
ad Philippenses, de qua nemOdubhavit, obliviscatur.
ld qutieftijatis patebat ex praefalione in Ortlmgra-
pbiiti-V ttJ* bsec leguntiir: Testit est Paulus aposto*
lus, qui ex maxima parte in Epistola qum scribitur ad
Hebrmos, etc. Rationem quam affert Cur Apostolus
nomen suum non praemiserh, Clemens Alexandrinus
attulerat in Hypoiyp. apud Eusebium Hist. lib. vi,
cap. 14. lnfra : non reciperent sospitatem: in libro de
Anima, cap. 11, effectum tospilatit attribuit. Ad
psalm. L>X,petit etiam corporit totpitatem.
b Vulg., Deus loquens, non habet de FiHo tuo.
1359 M. AURELII CASSIODORl 1360
has similitudines congrucnler expositas, Melcliise- J\ ablulos accederc monet ad Dominum Ghristum, ut
dech DominiChrisli gestasse probatur imagincm. fidelis promissor sua munera in ipsis dignanter
7.—vn, 19. Introductio vero melioris spei, per adimpleat.
quam proximamus ad Dominum, et crctera. Hic di- 11. — x, 24. ^E( consideremusinvicem in provcca-
slantias facit inter saccrdotes communes et Domi- iione charitalis, et caetera. Considerandam dicit gra-
num Christum; quia iste singularis est factus, qui et tiam Dei, non per divisiones impias, sed in congre-
sacramenti interpositione promissus est, et in seter- gatione fraterna : comminans judicium futurum,
num noscitur constitutus; deinde omnis sacerdos quod Domini Christi advenlu probatur esse jam
pro suis primum peccatis exorat, et sic pro populo proximuma. Nam si perire solet qui legem Mosis
supplicare prsesumh; Christus autem peccata pro- irriiam facit, quo supplicio plectendus est, qui Chri-
pria non habens, confidenter interpellat pro nobis : sti Domini charitatis et unhatis mandala contemnit?
ad postremura seipsura singulariter obluiit pro sa- Commonet eiiam eos ne vacuas faciant passiones et
lute cunctorum; in ipso quoque Novi Testamenti fa- direptiones rerum suarura, quas jam pro Christi
cta promissio est; quod de nullo alio conslat cffe- nomine pertulerunt: sola enim perseverantia perfe-
ctum : dicendo enim novum, anliquatum voluit ctos effich Christianos; necessaria est enim palien-
osiendere quod praecessh. ; tia, ut promissio Domini referatur accepta.
_t
8.—ix, 1. Habuit quidem et priut juslificalionem 12. — xi, 1. Esl autem fidet sperandarum subttan-
Scripturm sauctm [Vulg., justificationes culturm], et lia rerum, argumenlum non apparenlium. Primum
reliqua. Discrctionem facit per praemissas observa- definit quid sit iides, creduiiias rerum scilicet non
tiones Novi et Veleris Testamenti, dicens aliter ac- apparentium; deinde referl quanti per eam fuerint,
cessisse priscos sacerdotes ad sancta, et ilerum in- Domino miseranie, salvali; ut incredula corda Ju-
terius ad sancta sanctorum; aliter aulem inlroisse daeorumad siroile studium, consideratis tantis devo-
Dominum Christum in sancta, qui gloriam est tionibus, incitaret. Dicit enim fidem Abel, Enoch,
ceternaeredemptionis operatus. Nam si taurorura vi- Noe, Abraham et Sarae; quam ideo frequenter ite-
clima peccata raundabat, quid faciet sanguis fusus ravit, quoniam, ipsis credenlibus, in similhudinera
immaculatl Domini Christi, qui ad serviendum Deo eorura universam benedictam constat Ecciesiam.
purificavh corda fidelium? Verum isti omnes necdum adhuc promissa prsemia
9. — ix, 15. Et ideo NoviTestamenti mediator est susceperunib; sed perfeclam beatitudinem in ccele-
Chrislus Jesut [Vulg. non habet Cftriili Jesu], el se- sti civitate recipient, quam eis Dominus praeparare
quentia. Probat eliam Dominum Christum mediato- dignatus cst.
rem factum Novt et Veteris Testamenti; ut Veteris (Q 13. — xi, 17. Fide oblulitAbraham, Isaac,utim-
obligatio collato mortis ipsius rounere solveretur : moiaretur [Vulg., Isaac, cum tentaretur], et reliqua.
docens eliaro, et in antiquis solemnitatibus sacrifi- Adhuc in ipsa enuraeratione fidelium perseverat: di-
ciorum, Tesiamenlum Novum sine dubio fuisse pro- cit enim de Abraham, Isaac, Jacob, Joseph, Mose,
lnissum; quando cum sanguine vitulorum et hirco- de filiis Israel, Rab merelricis, Gedeon, Barach,
rum, et lana coccinea, et hyssopo iibrum sacrum, et Samson, Jeptlie, David et Samuele : prophetartw»
ipsum populum testatur aspersum. Sequhur autem, etiam exempla subjungens', qui per fidem vicerunt
semel illum passum in consummatione saeculorum, regna (Vers. 53), el divershate passionum divinara
ut pro nobis Patrem pius redemplor jugiter exora- gratiam invenire mefuerunt: qui tamen adhuc pro-
ret: nam sicul hominibus semel niori datum est, et missa praemia minirae susceperunt, ut uno eodem-
post, Domini sustinere judicium; ita Christus semel que tempore pius Redemptor oronibus daret quod
est mortuus, ut exspeciamibus se in sua judicalione cunctis lidelibus noscitur esse pollicitus.
promissus appareat. 14. — xn, 1. Ideoque et nos tanlam habenlesimpo-
10. — x, 1. Legem dicit umbram [Vulg., umbram sitam nubem lestium, et sequentia. Considerala prio-
enim habens) (ulurorum bonorum, et sequentia. Le- rutn fide, depositis peccatis, ad Cbristum dicit Do-
gem dicit umbram fulurorum bonorum, non imagi- p. minum festinandum: nam ille pro nobis.crucem sub-
nem, id est veritatem habuisse sequentium, osten- ire dignatus est, qui sedet ad dexteram Patris. Cur
dens per sanguinem sacrificinrum humanum genus nos contristemur in mediocribus passionibus, quas
jminime poluisse salvari; sed scilicet praepassione tamen scimus ad seternam requiera perlinere? Com-
crucis, quaepericlitanti mundo sua redemptione sub- raonet etiam adeo illos vocalos fllios, ut gratissime
venit: qua fiducia percepta, foule sacri baptismatis patris flagella paterentur: huic siquidem rei genito-

"Opinionem de imminente extremi judicii die,
«poslolorum aevo emanatam, ad plura saecula vi-
guisse sciraus.
i>Id cogilaverara prius, an reponerera susceperanl;
sed cum subsequenti numero idem repetatur atque
addalur insuper, u( vno eodemquelemporepius jie-
demploromnibutdaret quod cunclis fidelibus noscitur
esse pollicitus, sibi constantem Cassiodorium agnovi,
qui cap. 12 libri de Anima haec tradit: Nam cum
fuerimushac luce imperio Creatoris exseculi, in animm
nostrw natura jugtler peneverantet, nihil bonimalique
faciemus, sed usque ad tempus judicii, etc. Senten-
tiam noscis quae in longum aevum audita est, electos
scilicet, usque dum corpora restituahtur, divina facie
interdicendos, ac non nisi post universale judicium
beatitudinem assecuturos. Eamdem obiler auctor
noster etiara in Apocalypsi attingit, nura. 3; at im-
probaret modo, si vitam duceret, postquam a
Joanne XXII rejectam damnavit exinde concilium
Florentinum, atque in Unjonis decretv proscripsil.
1361 COMPLEXIONESIN EPISTOLAS APOST. 1362
rum carnalium exempla subjungens, quorum in prae-.A 17. — xiii, 9. Doctrinis variis el peregrinis nolite
senti gravis quidem creditur disciplina , sed in futu- flrfduci[Yulg., abduci], et reliqua. Doctrinas varias
rum suaviscognoscilur adepla justilia : propter quod et peregrina dogmata oranino vetat audiri: optimum
adhibenda patientia, corroborandi sunt gressus, ut est enim cor gratia Domini confirmare, non escis.
ad iilud efficaciter possit perveniri qtto tenditur. Ritum quoque priorem sacrificiorum in passione
15. — xu, 4. Pacem sequimini cum omnibus, et dominicaesimilitudinis trahit; quoniam sicut anima-
sanclimoniam,sine qua nemovidebitDeum. Pacem di- lium oblaia pro peccalo corpora foris castra crema-
cit el sanctimoniam omnimodis appetendam, sine banlur, ita et Dominura Christum, qui se pro pec-
qua nemo polest videre Deum. Monet etiam praeca- catis nostris obtulit, extra civitatem constat esse
vendum ne nos opera impietalis nostrae sursum prae- crucifixum; sed illam crucifixionem, illud opprobriura
cedat, et ab bsereditate Domini reddat alienos;sicut dicit modis omnibus appetendum, ut exeuntes ad
contigisse dicit Esau, qui postquam primitiva sua eum in supernam civitatem pervenire merearaur.
vendidii, multas quidem lacrymas fudit, sed occulto Beneficentiam et communicalionera illis persuadens
Dei judicio minime constat audilum. Mose quoque nullatenus oblivisci; talibus enim rebus placatur
subjungit exemplum, qui lapidari faciebat eos qui Deus : obccdienliamvero propler ordinem custodien-
se immunda conversatione tractabant: scilicet mon- B tium exhibendam dicit esse praepositis, ut salutis eo-
lis Sina et Ecclesiae Dei disparem faciens collalio- rum curam debeant habere cum gaudio.
nem; quippe ubi Christum corporaliter et auditum 18. — xni, 18. Confidimusaulem, quoniam [Vulg.,
constat et visum, cujus magnopere obediendum dicit enim, quia] bonam conscienliamhabemus in omnibus
eloquio. benevolentesconversari. Bene conversantibus benevo-
16. —.xii, 25. Si enim illi non effugerunt, recusan- lentiam maximam sedebere teslatur, quod illiscon-
tes eum qui super terram loquebatur. Adhuc in supe- linue dicit esse faciendum; quatenus ad eos pron-
rioribus comparatioijbuspermanens, dicit.Si popu- tissimo studio debeat festinare. Orat etiam pro ipsis,
lus Hebrseorum non potuit vitare vindictam, qui ut voluntatem Domini Patris sincera mente perfi
Mosi minime obediens fuit, quid nos patiemur, si ciant, qui eduxit ex mortuis pastorem magnum Do-
loquenti de ccelo Domino nequaquam optemperare minum Christum, cui est gloria in saecula sseculo-
videamnr? cujus potestatem atque magnhudinem, rum; ut contra eos qui solum Palrem venerandum
et argumentis necessariis, et sequentibus declarat putabant, competens medicina brevher inlimata suf-
exemplis. Monet eliam quali se debeant conve«sa- ficerel; indicans eis Timotheum ad ipsos fuisse
tione tractare, et quaevitia malint nocitura refugere, transmissum, per quem ore suo el probatissimos sa-
asserens Jesum Christum ultimis lemgoribus visum, C Iutat, et bonorum salutationes impensa charilate
qui semper fuit, et est, et permanebit in saecula sse- commemorat.
culorum.

COMPLEXIONES

CANONICARUM EPISTULARUM
SEPTEM,
ID EST IN BEATI APOSTOU PETRI DUAS, JOANNIS TRES, JUDJE UNAM ET JACOBI UNAM ».

EPISTOLA PETRI APOSTOLI AD GENTES b.

*• — i, !• Petrus apostolusJesu Chrisli, eleclis ad-' D lebrans, et Petrus apostolus Jesu Christi scribit ab-
nenis, etreliqua. Sanctissimseregulae instituta conce- sentibus Hebraeis, qui impia persecutione Judaeoruro

aNon ut in caelera sacra Biblia affluunt iu has
Epistolas veterum scriptorura commentarii. Singu-
las anle Cassiodorium unus explicaverat Didymus
Alexandriniis, a doctissimo Simonio in tractatu de
Novi Teslamenti expositoribus praetermissus. Niliil
lamen fere auctorem noslrum ab ipso mutuatum
esse, diversa etiam ac speciali sectione usurn, nove-
rit quicunque Latinam, quse superest, Didymi ver-
sionem in Bibliotheca Patrum respiciel. ln quatuor
ex ipsis Clemens quoque Alexandrinus scripserat, at
ejus commentarium periisse suspicor. Quamvis enim
boc nomine quae exstant in BibliothecacPP. tom. III
fragmenla, recipiant multi, in eam sententiam cl.
etiam Dupinio vergente, mibi tamen plane persua-
deri nequit; cum ex eo quod pro Jacobi Epistola,
quam a CleroenteAtticosermonedeclaralam Cassiodo-
rius in Div. Lect. cap. 8, docet, iis fragmentis illu-
stratam video Upistolain Judse; tum quja non unus
error eas inficit: a Latina autem illarum versionc
offendiculaexclutiste auctor nosler ibidera profitetur,
ut purificata doctrina ejus securior posselhauriri. Tho-
mas Itigius in Bibiiotheca Patrura apostolicorum,
Clementis Alexandrini Supplemento praeloquens :
Num vero qum hodie supersunl adumbrationes, iUm
ipsm sint quas Cassiodorusa se emendatat dicit, aliit
nunc dijudicandum relinquimus. S. Auguslini in pri-
mam Joannis opus exstat, non in Jacobum, quod
etiam in deperdhorum enumeratione prsetermitti so-
)et,
b Mendax inscriptio: ad dispersos potius inscribi
poterat, npo; ro\>tEVStaaizopu,ut ea D. Jacobi in his
Complexionibus inscribhur, cum ad Judaeos pariler
missa sit, qui extra Judaeam pedem fixerant. S. Pe-
tri Epistolas ante caeteras locat, quem ordinem S.
Augustinus amplectitur, de Doctr. Cbrist. lib. xi,
Vide antiquum proiogum Canonicarum.
1363 M. AURELII CASSIODORl 1364
dispersi fuerant, ei advenaefacii per Pontura, per iA quoniam non sint redempti corruplibili pretio, sed
Galatiara, per Cappadociam, per Asiam, et Bithy- Domini nostri sanguine pretioso, qui prsecognitus
niam, sed tamen in Chrislo Jesu correcla mente est quidem ante constitutionem mundi, sed manife-
crediderant, quibus praedicationera suara dicit se- status novissimis lemporibus pro salute cunctorum;
cundum prsescieniiam Dei Patris, et in sanctifica- ita ut fides et spes credentium in eum fixa perma-
tione Spiritus sancti,- et passione sanguinis Domini neat.
Chrisli fuisse transmissam : ut more pristino sacrifi- 4. — i, 22. Animas vestras castificantesad obedien-
ciorum aspersus populus dominico sanguine purga- dum charitati [Vulg.,in obedientia charitatis], et cae-
retur : sic ipsis primordiis et unitas trinae virtulis, et terau Praemissa fides quemammodum exerceatur,
personarum est breviter declarata distinclio, petens exponit primum, ut simplici amore maluam sibi non
ut gratia et pax Domini plenissima debeant ubertate desinant custodire charitatem; quatenus qui renati
compleri. sunt communiter per verbum Dei vivi, nulla debeant
2.— I, 3. Benedictus Deus et Pater Domini nostri divisione separari, et humana mens ad mundana
Jettt Christi, et quod sequitur. Fidelis populi saluta- vilia festinare. Comparatione facta feni, caro nostra
lione completa, memor dominicae institutionis pri- quam sit caduca monstratur: verbum autem Doraini,
mum Deo Pairi gratias aglt, qui per magnam miseri- B ] quo regeneraii esse noscunlur, manet in aeternum :
cordiam suam regeneravit nos sacro baptismate in quapropter prioris temporis malitiam deponentes,
spe vitse perpeluse; per resurrectionem scilicet Do- sicut modo geniti infantes rationales, primordia de-
mini Christi, quam post triduum factam constat a bent fidei concupiscere, ut ad crementa possint sa-
mortuis: cujus hsereditatis quam magna sint praemia lutaria pervenire : nara si ad lapidem vivum, hoc
consequenter exponit: hortans ut molestias praesen- est Dominura Cliristtim, devotis mentibus accesse-
tis temporis patienter ferre debeamus, quatenus in runl, et ipsi quoque debent, tanquam vivi lapides,
judicio Domini probatio nostrae fidei multo pretio- in Ecclesiae aedificatione proficere : offerentes hos-
sior auro possit ostendi: nam qui ilium hic non vi- tias acceptabiles Deo per Jesum Christum Domininn
demes credunt, respicientes eum inaestimabili exul- nostrum, per quem salus humano generi optata pro-
tatione gaudebunt. De qua relributione prsemiorura venit, de ipso vero sancto lapide Isaise prophetae
arcana Domini perscrutantes prophetse, multa dixe- datur exemplum.
runt; ct ne aliquid propria volunlate putares edi- 5. — n, 4. Vobis igitur honor credentibus : non
ctum, docet illis per Spiritura sanctum fuisse revela- credenlibus autem lapis quem
reprobaverunl mdifican-
tum, quem videre angeli concupiscunt. tes, factus est [Vulg., Vos; deinde, hic faclus) i»
3. — i, 13. Propter quod succincli lumbos mentis tC caput tnguli. Adhuc de ipso lapide cxvn psalmus
vestrm, sobrii, perfecli [Vulg., perfecte), sperate in datur exemplum : de quo facla conlrarietate cre-
eam. Postquam illis proraissionis magna praemia pa- dentium et non credentium disputatur : dicens obsti-
tefecit, bortatur ut per forlitudiiiem menlis filiorura natorum lapidem esse offensioniset petram scandali,
loco ad gratiam tendant, quae illis in judicio Doroini credentium vero esse genus eleclum , progeniem
monstratur esse pollicha. Admonens eos ut sancto sanctam, populum acquisilionis, qui vocatus est de
debeant manere proposito, quando scriptum est, tenebris ad lucem perpetuae sanctitatis. Qui ante
tancti eritit, quoniam et ego sanetus sum : scientes fuerant alieni, nunc proprie facti sunt Domini

jiet, quamvrs eam Epistolam, CaSsiodorio teste, solita eas expositionem aliquam quaerentem magna cogita-
diligentim sum curiositate tractarit. Adeo rari demura tio fatigavit (Div. Lect. cap.8); qnive illas Didymi ab
in bas Epistolas interpretes, ut Cosma tndicopleu- Epiphanio transferri curavit; quin potius ex sacris
stes vi saeculo haec tradiderh Topographiae Christia- libris, hunc ab expositoribus ut plurimum prxtermis-
nse lib. vil : n«VTes'ol -inoavnuariauvret ru; Oeiu; sum putaveriin, cum ob ejus exemplaria forte ra-
ypuvut OST»«TfauTwv\iyov eirotnaurorutv xaSo/irawv : riora, lum quia ab ecdesiis pluribus non nisi sero
JNulltts ex omnibusiis qui in divinas Scripturas com- admodum in sacrae Scripturse canonem receptus sit.
meniaria ediderunt, catholicarum Epislolarum ratio- ID Quomodocunque se res habeat, inler antiquos Cano-
nemhabuit. Vnrumenimvero post Cassiodorium quo- nicarum interpretes exirhio loco in posterum auctor
que prisci Canonicarum interpretes paucissimi nu- nosler hahendus erit, ut. pote priraus inter Latinos,
merantur, cum anle OEcuraenium, glossa ordinaria qui universas illustrandas susceperit; primusque
omissa, Beda tautum in medium proferri possit. OE- etiam, ut arbilror, aut certe inter primos qui eas Ca-
cumeoinm quidein collectionem, et ex superioribus nonicas nuncupaverit, etiam in libro de Institutione
Gracis Catenam nobis exhibere, admonent eruditi: Divinarum Litterarum, cum olim Catholicae vocari
at quod ad Canonicas pertinet, e quibus eum com- solerent. Canonicarum quidem appellatione in veleri
menlarium decerpere potuerit non video, nisi ex prologo enuntiantur, sed quem !>. Hieronymo certis
amissis Graecorum Patrum lucubraiionibus collectum argnmentis viri docti abjtidicant; quod minime ani-
interpretemur : monente Cassiodorio in prxfatione madvertit Guil. Cave, ubi de D. Hieronymo, neque
Divinarum Lectionum fama vulgatum fuisse, quos- eximius editor S. Cypriani, qui ad tract. de Unit.
dam ex ipsis Scripturas divinas Veteris Novique Te- Eccl. integrum recitat, et magnopere commendat.
ttamenti ab ipto principio usque ad finem Grmcoter- A Laodicena synodo in divinarum Scripturarum ca-
mone declarasse,atque inter eos Chrysoslomum no- talogo Canonicas appellari clariss. Hieronymi edito-
minante, cujus Abbreviator OEcumenius vocari so- res docent.tom.Xl, p. 1672; verum fortuha quadam,
let. Vix tamen adducor ut credam, sive Chrysostomi, ut puto, allucinatione; Catholicas enim vocat cum
•ive alterius in bas Epistolas animadversiones, si Grsccus textus ejus catalogi, tum Latina Mercatoris
exstassent, Cassiodorium latere potuisse, quem in interpretatio: Dionysius eas nou memorai.
 COMPLEXIONES IN EPISTOLAS APOST. 1366
13fi5
sed bona eminenter efficere : Dommus emm
Chiisii, et ut ab eis mundi extranearet affeclum, A_ nare,
docet eos a carnalibus desideriis abslinere, quae ni- super jusios respich, et super impios iratus intendit:
luntur semper animas sauciare; sed potius sic vi- dicens beatos eos effici, si pro nomine Dpmini aliqua
vere, ut inter gentes debeant bonae conversalionis fuerint insecutione lacerati. Omni vero tempore pa-
illi, quibus nunc de- ratos illos dicit esse debere, ut curo modestia et
exempla prsestare; quatenus
irahere videntur, considerata eorura conversatione, timore sancto fidei su» possint reddere rationem;
tnagnificehtDominum, cum ipsius fuerint visitatione quatenus derogatores fidelium veritate percepla pro-
compunCti. tinus conticeseant.
6. — n, 13. Subjecti eslote * omni humanm ordi- 9. —iii, 17. Melius'esi enim benefacientes, si velit
nationipropttrDominumb,el reliqua. Ne aliquos prse- voluntas Dei, pa!t,guaMtna(efocienfes.MuUomeliusesse
missa fides potuisset inflare, ad patientiae toleran- confirraat bene agentemmale pati, quam male agentero,
tiain redflt, ut principibus, sive ducibus propter pro faclorum suornm qualitate percelli. Sic enim Do-
Deuni debeant esse subjecti: qui eos ad vindictam minus cumnihil mali fecisset.pro peccatis nostris carne
malorum, et in bonorum laudem cognoscitur desti- peremptus est, qui nobisformam suae passionis insti-
nasse. Hoc tamen exlibertate jubel conscientiae fieri, tuit. Noe quoque conjungit exemplum, quoniam sicut
non timeris lieeessitale persolvi. Servos quoque cora-1B in arca ejus octo tantum animsediluvii perditione sal-
monet Obedire dominis suis, non tantum placidis, vataesunt,itaperbaptismatisgratiamsanctuspopulusa
sed eliam qui videntur ausleres; quoniam haec est peccatorum labe noscilur esse liberatus: non enim ia
revera gratia Dei, si non solum sequalia, sed eliam sacro baptismate, sicut in coramuni lavacro sordibug
patiamur injusta : tali enim exemplo vocati sumus a suis caro diluitur, sed credita Domini resurrectioae
Domino, ul iniqua sustineamus pro ipso qui pro salvatur, qui deglutivit morlem, ut vitae ipsius par-
nobis elegit suscipere crucera, cum peccati maculam ticipes esse mereamur. QuapTopterChristi resurre-
non haberet; et ideo converti debemus ad pastorem ctione comperta, et nos in carne patiarour, cum pec-
nostruffl, qui mortem pertulit pro salute cuncto- cala relinquimus; quatenus reliquum vit» nostrae
rum. tempus, non secundum humana desideria, sed secun-
7. —iii, 1. Similiter qui non credunt verbo, per dum voluntatem Domini transigamus.
ttxorum tttarum conversalionemlucrifianl *. Venit ad 10. — iv, 3. Sufficitenim prmterilum tempus ad vo-
admonitionem quoque mulierum: primum dicens, ut luntatem gentium consumatum [Vulg., eonittmman-
subdhse debeant esse viris suis, quatenus qui prae- dam). Sufficere dicit mundo, quod ad voluntatem.
dicationibus sanctis minime crediderunt, uxorum nefandam gentium praeterita tempora probantur
suarum polius conversatione resipiant; deinde prae- iC elapsa; nunc autem secundum Deum vivendum est
cepit eis ut non tantum ornamentis studeant, sed in Spiritu sancto, qui nos vocavil ex mortuis, ut in
interiori bomini devotae si.it, quj ante Denm vere spe ejus vivere deberemus. Adeo enim evangeliza-
locuples iuvenilur : quibus Sarae datur exemplum, tum constat et mortuis lege peccali, ut in illa resur-
quse Abfahae devotione probabili a serviebat. Ipsas rectione generali seternsevitae gaudia consequantur.
dicit debere illam imitari, ex qua fidei aemulatione Quapropter appropinquante fine saeculi, prudentes
in Abrahse semine sunt receptae. Simililer et viris et seduli in oratione esse debemus; charitatem inter
prrecipit nt uxores suas honore digno conlineant, nos habentes, quoniam cbaritas cooperit multiiudi-
quasi infirmas et cohseredes gratise, ut oratio alter- nem peccatorum: hospitalitatem quoque, caeleraqua
ulruni rion debeal impedirj. Ad postremum ulrumque bona sine murmuratione praecepit debere prsestari:
commpnet sexum, ut sint omnes unanimes, compa- verbum autem Domini sic asserit prsedicandum, ut
tienies, misericofdes, et humiles, non reddentes tota intentio credentium ad Dominum referatur au-
malum pro malo, sed in benedictionis gratia, qua ctorem, cui est virtus et gloria in ssecula saeculo-
vocali sunt, perseverent. rum.
8. — III, 3- Qui enim vult vifam, el diligit videre 11. — iv, 12. Cnartssimi, nolile pavescere[V., NoUte
dict bgtipi «, coerceat linguam suam a malo. Adhuo D '. peregrinari)l in fervore,quia ad temptationemvobis fit.
generalher monet ut linguam nostram a malis cobi- Confortat popufum fidelem, ne debeat illaia passione
bere debeamus, quae semper prona cognoscitur ad turbari; quoniam pro nobis Christus pertulit majora
delicta, Sed non solum dicil hoc posse sufficere, quam nos videmur pro fideipsius sustinere: constantia
quando jlla sola perfectio est, a malis quidem decli- exultandum est ergo hic in talibus rebus, ut ante
* Ita et Didymus legerat, ni Latina versio nos de- praefixobemistiehio desunt, errore quodam omissa
cipiat. inlelligi ex expositione, in qua legitur: primum di-
X b Vtilg,: Subjecti igitur estote omni humanm crea- cens, ut tubditm debeanteste virit tuit: quod propter-
tureeprapttr Deum. ea nolo, ut pateat quam cautos in his rebus et cir-
c Vulg.: Similiter et mulierei tubditm sint virit suis^L. cumspectos prsestare nos debeamus.
ul el ti qui tton credunt verbo, per mulierum conver- • Vulg.: Vilam et dies videre bonot.
sationemsine verbo lucrifiant. ' Ex Grreco ui) diligere,
%evi%eaQi: quo verbo turbari signi-
d Probabile apud hunc scriplorem valet proban- ficatur aliquando; turbatio vero a pavere non abest.
dum, sive laudabile : occurrit passim. In praefatione Geopon. Iib. xi, cap.46, %evi£uyupx«t rapurrst. Le-
Div. Leei., per expositionet probabiles Patrum. Id git Beda, nolile mirari.
hoc paragrapho aniraadvertenduro; verba quse in
1567 M. AURELIl CASSIODORI 136«
ipsum perfecta laetitia gaudeatur. Ammonet quoque , , jiciendas, ut ipse nos nequaquam debeat de suo regno
ut nemo pro flagitiis aul criminibus mundi tormenta projicere.
suslineal; cseterum si pro DominoChristo patimur, 13. — v, *8.Sobrii estote, vigilate; quia adversarius
in seterna beatiludine collocemur: nemo enim debet vesler diabolus, tanquam leo rugiens circuit, qumrens
erubescere, unde se novit ad seterna praerniaperve- quem (ransDor«l[Vulg.,rfevor«i].Sobrios et vigilantes
nire, Sed si justus atque fidelisvix salvi fiunt.utique eos esse debere monet, quoniam indesinenter temptat
peccator et impius non parebunt; nam qui hic pro illos diabolus, lanquam belua cruenta subripere;
Cbristo patitur mala, animam suam in illa judica- cui per fidem aique operas bonas resistendum esse
lione commendat. pronuntiat; quoniam ille sic vincitur, cum fidelis
12. — v, 1. Senioret igitur, qui in vobit sunt, obte- animus nulla iramissione superalur. Et ne lanto
cro, consenior,et teslisChristi passionum.Presbyteros hoste designato turbarentur corda fidelium, poten-
ammonet ut clerum sibi creditum diligenti et inavara tem Deum illi dicit resistere, cui nulla potestas prae-
cura custodiant, vitia despiciant, temporalia lucra valet obviare. Quam epislulam per Silvanum fidelem
contemnant, et in conversatione probabili suas divi - eorum se scripsisse testalur, obsecrans et contestans
lias ponant: quatenus cum apparuerit prtnceps paslo- ut in praedicala gratia Domini perseverare non desi-
rum (Vers.i), beatitudinis honore coronentur. Ado- $ nant: salutationes quoque Ecclesiae, quam de Baby-
lescentes ctiam commonet ut subjecti debeant esse lonia,idestde sacculiisiius confusione, dicitelectam,
eenioribus suis, quoniam Deus superbis resistit, hu- et Marci filii sui pia instiiutione transmittens, pelit
milibus autem dat gratiam; nam qui se humiliant etiam ut salulenlur fidelissimi in obsequio charitalis,
Christo, in ejus exaltantur sine dubitatione judicio. gratiam illis benedictionis attribuens, qui in Christo
Humanas quoque sollicitudines in eo dicit esse pro- Domino permanebant.

EJUSDEM EPISTOLA SECDNDA.

1. — i, 1. Simon Petrus, servuset apostolus Jesu pimur, ubi aliter introire penitus non meremur.
Christi his qui mqualem[Vulg., tts qui comqualemno- 3. — i, 12. Propter quod non differam sempercom-
biscurn)sortiti sunt fidem. Simonnomen est propriura, memorarevos b, et caetera. Non se dicit posse desi-
Pelrus cognominalio ejus : sicut in Evangelio a Do- nere a praedicationibus insthutis, donec eos firmos
niino dictum est : Tu es Simon,filius Joannis [Vulg., atque corroboralos derelinquat in fide Domini Sal-
fUins Jond), tu vocaberisCephas, quod interprelatur (^ vatoris : quando se testatur, sicut a Dominoest com-
Petrut (Joan. i, 43). Servum vero se perhibet, quod monitus, de hoc sseculotransiturum; et ideo sanctis-
Domino Christo devotione humillima serviebat; apo- simo paternitatis affectu operam se perhibet dare, ut
stolum memorat, ut collatum sibi designaret- offi- talia in ipsis agat, quemammodura ejus possint reti-
cium : nam quod dicil, Jesu Chritti, sicut saepejam nere meraoriam : non enim commentaticiis fabulis
dictum esi, unius appellatione personae indicare aliquid de Christo Domino se dicit esse dicturum;
cognoscitur sanctissimam Trinhatem : et ne se Ec- sed dicturumse illa qusesuis auribus audivit, et certis-
clesise Domini aliqua elatione prseferret, his se dicit sima visionecognovit.Cuirei illudevangelicumsubjun-
scribere, qui cosequalem fidem Domini Iargitate sor- gitexemplum: HicestFilittsmeusdilectus,in quo mihi
titi sunt; quibus oplat gratiam et pacem multiplicari bene complacui; ipsumaudite. Quam voceracum aliis
in futuri cognitione judicii; ubi quidquid tribuhur, aposlolisse dich audisse, dum in sancto monte essent
nulla ulterius amissione fraudatur. cum Domino Salvatore : sic in isto teslimonio illi
2. — i, 3. Sicut omnia nobit divinmvirtutis ejus ad confulati sunt, qui putant Patrem Filium non ha-
vitam pielatemquedonala ». Sicut omnia credentibus bere.
ad vitam pictatemque donata sunt, per recognitionem 4. — i, 19. Et habemut certiorem propheticum ser-
ejus qui nos vocavit propria gloria, non meritis no-] Qmonem, cui benefacitis intendentes [Vulg., firmio-
sifis, ut per hsec quse promissa sunt, divinitatis ejus rem attendentes).Quod protulit, laudat exemplum, ut
mereamur esse consortes; sicut in Evangelio diclum hoc ita debeant habere semper in cordibus suis,
est, Pater, volo ut iibi sum ego, ibi sint et hi mecum quemammodura lucerna prseparatur in lenebris; do-
(Joan. xvn, 24): ita et nos effugere debemus muu- nec Christus adveniat, de quo justi incomparabilicla-
dana flaghia. Sed magis nitamur in fide nostra af- ritate lucebunt: propheliam veram generaliter lau-
fectare virtutem, in virtute vero scienliam, in scien- dans, quae nunquam voluntate humana, sed divina
tia autem continentiam, in continentia vero pieia- inspiratione collala est; pseudoprophetas vero aptis-
tem, in pielate amorem fraternhatis, in amore fra- sima couclusione definivit, dicens eos magistros
ternitatis Domini charitatem. Haecenim cum nobis esse mendaces, qui spe lurpissiml Iucri judiciura
praesto sunt, sine fructu in cognhionc Doraini Christi sibi perpetuaedaranationis acquirunt.
esse non possumus; sed in regno Domini reci- 5. — II, 4. Si enim Dent angelit peccanlibut non

* Vulg.; Quomodo,elc, virtutis succqum, elc. b Vulg. : Incipiam vot semper commoneredehis.
 1369 COMPLEXIOISESIN EPISTOLAS APOST. 1570
pepercit, sed carceribus inferis retrudit ». Probalio A quod ad mandala cognoscunt Christi Domini per-
dicli superioris digna consequitur; quoniam angelis tinere.
peccantibus non pepercit, sed caliginosis carceribus 8. — III, 3. IIoc primo scientes, quia venient in no-
retrusos reservavh suo judicio puniendos; deinde, vissimodierum inlusione inludenles «. Commonel eos
si originali mundo non indulsit, quem suis manibus novissimis apparere temporibus, qui dicant, Vbi est
fabricare dignatus est, eumque cum bominibus impiis Chrislus Dominus, qui celeriter venire promissus est?
superdoeti diluvii vastitate delevit, si Sodomam et Ecce tanla tempora transiemnt, et nihil tale provenisse
Gomorrham in cinerem deductam jtista indignatione cognoscimus.Exemplum ponens diluvii,quoniam,sic-
damnavh : contra b, oclavura [ sic J Noe a di- ut istos caelos aerios crescens unda complevit, mun-
luvio, justum Loth suprerae dolentem ab impudico- dusque lunc a sua temperalione deperiit, ila in diem
rura conversatione liberavit : ut talibus conjunciis judicii eosdem per ignem iierum, sicul legitur, esse
exemplis vir sanctissimus probarel, el impios poenara delendos : his rebus absolute probans, omnia quse
dignam recipere, etjustos temptatione salvari. praedicla sunt, sine aliqua dubhatione complenda.
6. — II, 10. Maxime autem qui post carnem in de- 9. — ni, 10. Venient [Vulg., Adveniel) aulem dies
sideria convolutationiseunt c. Arguit eos qui post Domini, utfur, et reliqua. Diera Dominisubilum ve-
desiderja carnis eunt, et dorainationem Christi sa- B nire dicil, ut furem, quando caeli magno impelu ce-
ciilega voluntate contemnunt; quorum vitia multi- leritatis excurrunl, quando elementa mundi ignis ca-
pliciter narrans, dicit eos contra Dominum superba lore solverida sunt; sed his omnibus pereuntibus, et
volutttate consurgere, qui peccantes angelos noscilur lotius machinae immulatione terribili, quales oportet
inclinasse : eorumque denuo describh, et corporum tunc fideles esse, ut tantara nequeant incurrere va-
qualitates, et pessimos mores, quos post multa lla- sthatem : nam cum novi cseli, et terra nova pollicita
gitia dich etiam coluisse simulacra, quos dignis com- sit, in quibus habhat promissa justitia, non esldu-
parationibus notat: memorans eos fontes esse siccos, bium quae nunc videmus posse dissolvi. Quaproptcr
el nebuias caliginosas, et tubidines [forte turbinibusj dilationem temporis non sibf credant ullalenus odio-
exagitatas, quibus merito aeterna prseparatur obscu- sam, sed salutis snae causas judicenl agi, quando se
ritas : hi decipiunt audientes, et ad libertatem tra- ut convertantur, intelligunt sustineri.
hunl libidinis, cura ipsi noscanlur servi esse peccati: 10.— III, 15. Sicut el dileclissimus [Vulg., charis-
utileu) nimis subjungens probabiiemque sententiam, simui) fraler noster Faulus, et quod sequitur. Laudat
illius unuiriquemque esse servum, cui et subjectus fratrem et coapostolum suum, dicens, custodhe ve-
esse cognoscitur, rissimaro fidem, sicut vobis scribit Paulus apostnlus,
7. — u, 20. Si enim refugienles coinquinalionet G secundum sapientiam quse illi data est, altitudines
tmindi tn agnitionem Domini [Vulg., in cognitione profundas exquirere, el occulta revelare; quse ta
Domini nostri]. Increpat illos qui accipientes man- men indocti et instabiles ad propriura interilum, sic-
data veritatis, iterum se in pristino caeno falshaiis ut et caeteras scripturas, pro sua voluntate conver-
involvont, comparans eis illa proverbia : Redire ca- tunt. Sed monet eos qnibus scribere videbatur, ne
nem ad vomitum suum, et porcum in suis volutabris perversorum errore decepti, a fidei suae videanlur
denua revolutationeversari. Secundam dicens illis epi- stabilitate subverti; sed potius in intellectu et gratia
stulam transmisisse, ut traditipnes Palrum fideliter Domini Christi proficiant, ut bonis semper merilis
leneant *, non se ad gentilium errores impia volun- augeantur.
tate convertant; sed illud magis desiderent efficere,
* Vulg., ted rudentibus inferni detractos in tarta- d Interpretationem animadverte versiculi u( mt-
rum tradidit. moret tilit, documenlumque dc traditionibus fidelitcr
b Emendet felicior aliquis, ac reslituat. tenendis.
* Vnlg.: Magis autem eos qui post carnem in con- '.D e Vulg., quod venient tn novistimit diebut in de-
cupiscentiaimmunditimambulant. ceptione illutores.

EPISTOLA S. JOANNIS AD PARTHOS ".

1.—1,1. Qttod erat [Vulg., Quod (uii) ab inilio,
quod audhiimut, quod vidimus oculis nottris. Certissi-
roam fideriifacit praedicationibus suis, quando se de
j DominoChristo non tantum audita dicit referre, sed
| visa; illa lamen se vidisse confirraans, quae secun-
dumEvangelium suura nullatenus temporaliler coepta
sunt, sed jugiler in aelernitate raanserunt; dicens
" Eodera titulo Epistolam hanc recensuil Div.
Lect. cap: 14. Cur sic inscribatur ex ipsa non est
eruere : verum sic amiquitus inscriplam ostendunl,
prrcter D. Augustinum ad Epist. Joannis, et in Qusest.
Ev., eliam ven. card. Thomasii codices in quibus,
Deum esse verissiraum lumen, et si quis maluerit ad
ejus pervenire notiliam, in conscientiae debet clari-
tate versari; quoniam fieri non potest ut aliquis,
quandiu in tenebrosa pravhate positus est, ejus
sancto lumine compleatur.
2. — i, 8. Si dixerimus quoniam peccatum non ha-
bemus, nos ipsos seducimus. Ne putaret aliquis homi-
Incipiunt capitula S. Joannis ad Parlhos. In Prologo
quodam Bedae ascripto apud Guil. Cave, p. 403:
Multi scriptorum ecclesiasticorum,in quibut est S. Atha-
iiasius, primamejus Epislolam scriotamad Parthos erie
teslantur.
1371 M. AURELII CASSIODORI 1572
nem sine peccato esse, quem semper in lumine cor- A dula probatione complectitur, dicens conlrarios nos
dis prseceperat ambulare, dich nullum esse qui ne- esse Christo Dominonon debere, si habere curo ipso
queat in aliqua parte delinquere; sed illtim potius volumus portionem : nam cum sit ille immaculalus
probabilem fieri, qui peccata sua Domino noscitur atque justissimus, omnino se ab ipso dividit qui ne-
confiteri, qualenus demittens nobis delicta, Dominus quitia perversitatis involvitur : ideo enim Filius Dei
reddat nos sua pietate purgatos : nam si nos incul- venit in mundum ut antiquum solverel indebita morte
pabiles sestimemus, mendacera fecimus eum qui peccatum : et ideo fratrem nullus odisse debet, ne
dixit, Omnia conclusit Deussub peccalo, ul omnibus Cain deleslabilis incurrat exemplum, qui per invi-
misereatur ». Dicil eliam, ut dum carnis fragilitale diam bonorum operum germanuro suum impia morte
peccaverint, ad satisfactionem protinus redeant Do- trucidavit.
mini Christi, qui Patrem jugiter interpellai pro no- 7. — in, 14. Qut non diligit fratrem, permanet in
bis; nam qui se dicit in eo manere, debel ila gressus tnorte [Vulg. : Qui non diligit, manet, etc.], et reliqua.
suos dirigere, quemamraodum et ipse cognoscitur Qui non diligit fralrera suum, homicidam illum esse
ambulasse. pronuntiat; et qui homicida est, vitam non potest
3. — II, 7. iVonnovummandalumscribo vobis, sed habere bealorum : nam si quis fralrem suum viderit
mandalum vetut, quod habuistisab initio. Quantura ad B egentem, et circa ipsum clauserit viscera misericor-
Scripturas divinas pertinet, non se dicit nova prae- dia suae, ipse non potest a Dominomisericordiam im-
dicare, quia olira in lege noscunlur esse prsedicta; petrare : non enim fratreni sola lingua diligendum
sed in hac parte novum cognoschur esse mandatum, constat esse, sed opere; quod si cor noslrum prae-
quoniam illa quac sunt praemonita, nunc videntur ceplis ejus raandatisque consenliat, quicquid a Deo
implela : peccatorum siquidem lenebrae transierunt, petimus, incunctanter accipimus; sic autem in nobis
et manifestatio luminis venit per DominumChristum; permanet Dominus, si ejus praecepta fideli mente
ideoque non debet aliquis odisse fratrem suum, pro faciamus.
quo Christnm animara suam posuisse cognoscit. 8. — IV, 1. Nolite omni spirilui credere, ted pro-
Scripsisse autem dicit senioribus, juvenioribus, pue- bate spiritus qui ex Deosunt [Vulg.: Charitsimi, eic.,
ris et pupillis, ut communi debeant charitate gau- si ex Deo sint]. Falsis prophelis nullatenus dicit esse
dere; quando pro percepia fide constat illis remissa credendum, sed probandos asserit quibus fides debeat
esse peccata; deinde quia vicerunt malignum dia- adhiberi: nam qui Christum confiletur esse Verbum
bolum, quia Deum cognoverunt Patrem, et Filiuro, caro factum, hic verus est praedicator; qui vero eum
et Spiritum sanctum. haeretica pravhate dissolvit, iste verus Antichrislus
4.— n, 15. Noiite diligere mundum, neque eaC i C est, quoniam illud vult destruere, unde salus mundi
qum tunl inmundo, et reliqua. Mundum praeceph; cognoschur evenisse : nam cum sit cbarhas Deus,
nullatenus concupisci, quoniam voluntatibus divinis> eum quem nerao viderit, ipsum revera diligimus,
probatur i-emper advcrsus; ideoque qtii coelestemi quando mutua fralres affectione complectimur. Ap-
Patrem diligit, mundi hujus lenebras non amavh :: paruit siquidem in nobis dilectio ipsius, quando
carnis enim vitia, et spiritalis virtus longe discretat iinigeniium Filium suum in hunc mundum misit, ut
sunl; et ut eos efficeret cauliores, horam dicit esse: nos de laqueo mortis eriperet, et perpetuae salutis
novissiraam : quoniam per subdolos fralres et hse- dona praeslaret.
relicas pravhates nequilia provenit Antichristi. Quosi 9. — iv, 14. Et noi vidimus, et testamur, quoniam
tamen exisse dicil de congregatione sanctorum, quiat Pater misit Filium suutit salvatorem smculi [Vulg.:
digni non fuerunt cum lidelibus permanere; pvobatt Tetlificamur, elc., talvalorem mundij. Ssepius chari-
eliam eos esse mendaces, qui dicunt Jesum non esseJ tatem Dei et proximi suavissima revelatione com-
Dominuin Christum, quando qui Filium negat, uti- roendat; cognovisse se dicens, Deum Palrem misisse
que negavit et Patrem. Filium suum, ut raundi pericula miseriasque salva-
5. — n, 24. Vot quod audistis ab initio, permaneat ( ret; et ideo qui manet in charitate, in Deo manet,
in vobit, et csetera. Manere dicit eos debere in ac-- D I quoniam charhas Deus est: sic enim fiduciam ante
cepta fide, ut et ipsi in Patris et Filii charitate per- ipsum habere possumus, si eum studio charitatis
maneant; quatenus promissiones ejus, id est vitae 5 imitemur. Sed ut huic rei maximam confidentiara
selernae praeraia consequantur : quapropter raanen- daret, timorem esse in charitate non asseril, maxime
dum est in eo, ut in adventu suo non nos inveniatt quando Deus prius nos dilexit, ut eum diligere de-
alienos : nam cum nobis dedeiil suos filios vocari,, beremus; si quis vero odio babens fratrem suum,
nimis impiuro est, si ab ejus inslitulis reddamur ex- quem videt, dixerit se Deum posse diligere, quem
tranei. Sic ergo nobis agendum esl, ut cum appa- non videt, omnino mentitus est; cum evidensconstet
ruerii, possimus eum, sicuti esi, plenissimo rounere e esse mandatum, ut qui diligit Deum, diligat et proxi-
contueri. mum suura.
6. — III, 4. Omnis qui facit peccatum, et iniqnita-
i- 10. — v, 1. Omnisqui creditquia Jesus est Chrhtus,
tem facit; quia peccatum[Vulg., et peccatumest, etc.J.] ex Deo natus ett, et reliqua. Qui Deura Jesum credit,
iniijfuiiaiett. Hoc multis arguraentationibus, hoc se-i- ex Deo Patre natus est, iste sine dubitatione fidelis
* Rom. xi, 33. Vuig. : Omnia in incredulilate, ut omnium,etc.
1575 COMPLEXIONES1N EPISTOLAS APOST. 1574
est; et qui diligit genitorem, amat et eum qui ex eo /„ (uam salutem, qui ei non vult credere, salutis se
natus est Christus. Sic autem diligimus eum, cum munere cognoscitur exuisse.
mandata ejus facimus, quae justis mentibus gravia 12. — v, 13. Hmc scripsi [Vulg., scribo) vobh, ut
non videhtur; sed potius vincunt saeculum, quando sciatis quia vitam habetis mternam, et caetera. Ut cre-
in illum credunt qui condidit mundum. Cui rei testi- dentium sensus corroborata fidei radice firmaret, di-
ficantur in terra tria mysteria : aqua, sanguis et cit, si voluntas eorum in accepta praedicalione per-
spiritus, quse in passione Domini leguntur impleta : manseril, quicquid a Domino salutariter petere vo-
in coeloautem Pater, et Filins, et Spiritus sanclus; luerinl, eis sine dubitatione concedi. Commonet
et hi tres unus est Deus ». eliam ut pro fratribus orare debeant, qui tamen non
11. — v, 9. Si testimoniumhominh [Vulg., homi- usque ad mortera gravia delicta committunt; pro iliis
num) accipimus, testimonium Dei majus esl. Si homi- autem qui sescelerata impietate commaculant, et in
num testimonia solemus accipere, credi debet pa- desperationis iniquitale perduraht, non dicit ullo
ternse sententiae, qui Filium suumDominumChrislum modo supplicandum; sed ne aliquis de intelligentiae
multis audientibus inconvertibili sermone professus lumine causaretur, dicit Filium Dei in hunc mundura
est. Nam qui ejus testimonio non credit, quod dici venisse, et veritatis nobis intelligentiam praestitisse:
nefas est, mendacem putat illum qui vera locutus B ] commonens eos ne ulterius simulacrorum mendaciis
est: nam cum in Domino Christo babeamus perpe- inludantur.

•Endeeantalissiinum illum S. Joannis deTrinilate versio probatissima inter caeleras a doclissimis vete-
locum, de quo contentione maxima certatum est ad rum haberetur : quapropter adhibitara procul dubio
hauc dieffl. volumen conficerem, ea colligens quse in arbilror ab erudito scriptore, sacrorumque librorum
lianc quaestionem ab eruditis viris plurimis congesta scrutatore eximio, eoque magis, quo vetustiores
sunt. Coeleslia, ut loquuntur, testimonia propugnan- Scripturae codices perquirere solitus erat, et collatos
tibus validiasimum saue subsidium ex Cassiodoriano cum Graeco textu, quera coelestia testimonia prae se
hocopere accedit; quo demum conslat, non in Afri- tulisse, cum scriptorum aucioritas, lum optiroi qui
canae tantum, qnod patet ex Eugenio, Fulgentio, Vi- supersinl mss. libri testantur. Cur autem in multis
gilio, Victofe, Facundo, Cypriano quoque, ut vide- ex velustioribus hodie Latinis codicibus ea perioche
tur, sed et in antiquissimis ac emendatioribus Ec- minime appareat, cur illam plures ex Patribus m
clesiae Romanse codicibus versiculura illtim scriptum .exemplaribus suis non habuerint, nec legerit Augu-
fuisse: cum enim tanlo sttidio monachis suis in Div. stinus ipse, quamvis legisse affirmet Cornelius a La-
Lect. id praeceperit ut prsestantissimis et Graecietiam pide, in promptu ratio est: non illa tanlummodo quae
textus collatione repurgatis codicibus utereniur, ut- ex D. Hieronymo erui potesl, prsefat. in Josue, fuisse
que in ambiguis loeis duorum, vel trium PRISCORUMiis temporibus apud Latinos tol exemplaria quot co-
emendaiofumquecodicumauctoritasinquireretur, ipsum dices, sed ulterior: ostendam scilicet, ubi de vetnslis
imprimis idem praestilisse, quis ambigat? Qui vero G | agam lapidibus, eorum exscriplores solidum versum,
Vulgatse, seu Hieronymianae versioni eam nepixonnv duos etiam non infrequenter prseteriisse, cum esedem
oliin intrusara ptttant, deditionem landem faciant dictiones exiguo forle intervallo iterantur: facillime
atque arraa submittant necesse esl; evidenter enim enim accidit, ut prioribus exscriptis, cum octtlos ad
patet exquampluribus harum Complexionum locis, lapidem refertmt, incidant in posteriores, et quse
Cassiodorium alia versione ab Hieronymiana usum consequuntur arripiant. Idem prorsos antiquo eui-
esse, et nihiiominus eam irtptxoitnvlegit. Solemus piam librario comigil S. Joannis Epistolam transcri-
communiter, cum Scripturae locus a Vulgala defle- benti: cum enim ea verba, et hi tres unum sunt, bis
ctens occurrit, ex Italica decisum asserere; nimis ibidem haberentur, interjecia oculo aberranle transi-
audenter ut plurimum : nam quam multae anliquitus liit: exemplar autem unum innumera procreat, et
translatfones circumfcrreniur, D. Auguslinus praeci- unius error infinile diffunditur. Quorum verborum,
pue docet.de Doct. Christ. lib. n : Qui Scripturas ex et hi tres unum sunt, observanda etiam estparaphrasis
Hebrmalingua in Grmcamverterunt, numerari possunt, ab interprete nosiro exbibita, nimirura : Et hi tres
Latini autem inlerpretes nutto modo : ut enim cuique unus est Deus: qua suspicio omnis everthur autu-
primis fidei temporibus in manus venit codex Grmcus, mantium contra communem sententiam, ea verba
el,aliquantulum facultatis sibi utriutque lingum habere Arianis favere : perinde ac si unitatera non in es-
videbatur,autus est interpretari. Ut in Veteri, sic et sentia statuerent, sed in ratione ieslificandi, qua
in NovoTestamento idem praestitum luisse nemo in tmutn pariler dicuntur aqua, sanguis et spiritus. Cae-
dubium revocaverit. Verumtamen quae in hac expla- terum in Cassiodorii textu terrestrium testimoniorum
natione vel affert Cassiodorius heinislichia, vel desi- versus praecedebat, quod et in quibusdam mss. viri
gnat, a Vulgata antiqua, sive ab italica vere de- D docti animadverierunt.
prompta esse, id apud roe ferriie evincit, quod illa

EJUSDEM EPISTOEA SECDNDA.

l.—i,l. Joannes [Vulg. non babet Joannes] se-
mor electm dominm, et filiis ejus, et quod sequilur.
Jnannes senior, quoniaro erat setate provectus, electae
domin» scribit Ecclesiae a, filiisque ejus, quos sacro
fonie genuerat: hos se dicit sludio cbarhatis diligere
non solum, sed etiam omnes fideles qui cognoverunt
^omini voluntatem, quae permanet in seternum :
optans eis graiiam, misericordiam et pacem a Deo
Patre Filioque ipsius Jesu Christo in veritate con-
cedi.
2. — i,4. Gavisus sum valde, quoniam inveni de
fitiis tuis ambulantes in veritatem. Gavisum se pluri-
mum dicit, quod filios sanctae Ecclesiae, quibus vi-
debatur scribere, in veritate comperitambulare; sicut

«Admystica propensus iis accedit, qui eleciara hanc non malronam putant, sed Ecclesiam
1375 M. AURELII CASSIODORI 1376
a Patre mandatum noscitur esse susceptum : ut Fi- A ctione gaudebit; ideoque falsos propnclas nec salu-
lium ejus scilicet credererit, Jesum Chrisium Domi- tari, nec recipi debere testalur; quia commnnicant
nnm noslrum. Commonet auiem fidelium congrega- sceleribus eorum quicunque se illis aliqua societate
lionem, ut mutua se charitate consocient; nam qui conjungunt. Muha quidem se illis dicit scribere vo-
non confitetur Jesum Chrislum ad salvandum huma- luisse, sed quoniam disponebat ad eos venire, quse
nura genus in carne venisse, hic omniraodis probatur illis dicenda erant, servat prsesentisesuse, Epistulam
Antichrisius : qui eniro permanet in doctrina reclis- suam salutationis iterum fine concludens.
sima, in Patris, et Filii, et Spiritus sancti benedi-

EJDSDEM EPISTOLA TERTIA.

1. — I, 1. Seniof Gaio dilectissimo,quem ego dili- peregrinis studia charhatis impenderit; et hortatur
go in verilate, et reliqua. Cum in Epislula superiore ut talia praemhtat ad Dominum, quaienus ipse secu-
nomen suum posuit, et senior junxit, hic tantum rior subsequatur: nam cum ab inlideiibus solacia vilae
tenior dixit: quoniam quis esl iste senior, superius nulla perceperint, a fidelibus eis decuit subveniri;
in.iicavil. Scribit ergo Gaio, quem recle filii copula- n pro quibus se dicit, Diotrepto cuidara scripsisse, qui
tione diligebat, laudans ejus, et provocans in bona priraatum eorura agere videbatur; sed voluntate
actione propositum. ipsius pessima non se dicit auditum : quem non per-
2. — i, 3. Valde gavisut sum in adventu fratrum hibet imitandum, ctim boni potius quam mali sequen-
tetlantium deveritate *. Gavisum se dicit, quod ve- di sint. Demelrium vero laudat, cui bonura testi-
nientibus fratribus, probabilem ipsius cognoverit monium cum ipsa veritate persolvit : reliqua vero
aclionem; quia revera boni patris est gaudium, quae dicenda fuerant, reservat prsesentiaesuse, Epi-
quando filiorum suorum laudabile compererit insti- stulara suam charissima salutatione concludens.
tutum : praedicanseum, quod in fratribus, et maxime
• Vulg., Venientibus[ratribut et lettimoniumperhibenUbusveritali tuce.

EPISTOLA S. JUDJE.
\,—^,i.JmdaiJesuChristi servus, frater autem Gomorrham, et fmitimas civitates, qtiaegraviter deli-
Jacobi\Sa\%., Jaoobi, hh qui tunt, etc.J in Domino Q < querunt, obscena carnis viiia diligentes, consumptas
Patre, et sequentia. Cum dicit servus Clirhii, et fra- perhihet in exemplo ignis aeterni : dicens majesta-
ttr Jacobi, dividit se a Juda traditore, quem juste tem blaspliemantibus periculum imminere semper
omnium detestatur auditus. Scribit ergo dileclis in exilii, in tanium ut altercans cum diabolo a archan-
Doroino Patre et in Jesu Chrislo vocatis aique scr- gelus Michaelde corpore Moyse, ausus non fuerit
v.itis; optans illis ut misericordia, pace et charitate blasphemise inferre judicium : tunc diabolus nomine
Domini compleantur. Domini audito discessit.
2. — I, 3. Dilecthsimi, omnem sollicitudinem fa- 3. — i, 10. IIi autem, quicunque quidem ignora-
ciens tcribendi vobh. Studium se dicit habuisse pro- bant [Vulg., qumcunque quidem ignorant], blasphe-
babile, ut fidelibus scriberet de salute communi, ne mant, el caetera. Malorum bonorumque angelorum
falsis praedicatoribus credere debuissent; quos tamen positis exemplis, redit ad eos qui de Domino Christo
in prsedestinatione cognitos Doinino fiiisse teslatur, dcrogare prsesumunt: diccns eos divinitatem blas-
qui divinam graliam in luxuriam hsereticam transfe- pbemare, quam nesciunt; quse autem naturaliter,
rentes, dominatorem nostrum Jesum Chrisfum de- id est corporaliter, tanquam muta aniraalia nove-
uegare pncsumunt: commonens eos qtiod lsraelhi- rpnt, in eis se cceno perversilatis involvunt: in via
cum populum semel de J—gypiiterra liberavit; sed j) j illos Cain esse proclamans, et in Balaam idoli errore
eos qui minime crediderunl, justiliae suae indigna- versari, et in Core conlradiclionibus inveniri, quem
tione consumpsit; angelos autem qui gloriam nativae terrrc vastissimus hiatus absorbuit, eorumque nequi-
dignitatis amiltere delegerunt, reservat judicio suo, lias mulliplici sententiarum brevitate definit : de
caliginosis vinculis inligalos. Sodoraam quoque et quibus Enoch datur exemplum, qui ab Adam septi-
» Docet Hieronymus in tractatu de Scriptoribus ab hujusmodi libris citandis S. Judam non absli-
ecclesiasticis, S. Judae Epistolam, Quia de libro nuisse, ut eos ad quos scribebat etiam ex his libris qui
Enoch, qui apocrypkut est, in ea assumitieslimonium, apud illos auctorilalem habebant, productis teslimo-
oliin a plerisqiie rejeclam esse : quod testimonium niis, persuaderet. Beda ad hunc locum adnotat; Si-
inferius assumitur vers. 14. Altercatio autem de cor- mile his aliquid in Zacharia propheta reperimus : sub-
pore Moysis ex alio libro itidera apocrypho videtur ditque : Non desunt qui dicanl eumdem Dei populum
decerpta, cui litulus erat Mogsis Atcemio : meraora- Moysit corput appellatum, eo quod ipse Moytet illius
uir ab Origene rrepiitp^&v lib. ui, cap. 2. Comtnen- populi portio fuerit : ideoque Judas quod de populo
larius qui Clementi Alexandrino tribuitur, ad huuc factum legerat, recle de Mogtit corpore factum dtcere
loctim : Hic confirmal attumptionem Moysis. Vide potset.
Sixturo Seuensem, lib. n, tradeoteraetiam, lib. vu,
1377 COMPLEXIONESIN EPISTOLAS APOST. 1378
mus prophetavit, tales in Domini discepintione pe- A A in Spiritu sancto proficere, qui eis datus cognoscitur
rituros. ad provectum; ita ut quosdam dijudicatos arguani,
4. —i, 17. Vos aulem, charhsimi, memores estote quosdam de adustione seterni ignis eripiant, nonnul-
verborumqum prmdicta sunt. Memores eos dicit esse lis misereantur errantibus, et conscienlias maenla-
debere, quse et ab aliis apostolis audierunt, ultimis tas emundent, sic tamen, ut peccata eorum digna
venire lemporibus delusores, in desideriis suis ne- execralione refugjant, qualenus in judicio.Domini
quiter ambulantes : hi sunt animales divinum spiri- laboris sui mercedem larga pietate recipiant, cui est
tum non habentes. lllos autem dicit veracissima honor, potentia, claritas et polestas ante omnia sse-
pracdicatione corapletos debere mutuo permanere, et cula, et nunc et in omnia ssecula saeculorum.

EPISTOLA S. JAGOBI AD DISPERSOS «.

1. — 1, I. Jacobus Jesu Christi servus, duodecim inmundhias abicientes, sub mansueludinc verbum
ribubut qum tunt in dispersione salutem b. Jacobus debemus accipere, quod nos possit in illa resurre-
apostolos scribit duodecim iribubus lsraelhicis quae 3 ctione salvare.
in dispersione morabantur, secundum illam commi- 4. — i, 22. Estote autem faclores verbi, et non
nationem Domini quaedicit, etdispergam vos in om- auditoret tantum. Aramonet nos, non tantum audito-
nes geniet: ipsis enim debuit consolatio praestari, res legis, sed debere potius esse factores : quoniam
qui maxime videbantur affligi. si quis auditor solummodo legis fuerit, illi fit similis
2. —ii, 2. Omne gaudium existimale, fratres mei, qui se in speculum contuetur, et cum discesserit,
eum tn tentaliones varias inciderith. Gaudium dicit oblitus sui propria imaginatione deluditur; qui vero
potius sestimandura, quando nos temptatio diabolicae factis impleverh legem libertatis, atque in eadem
perversitatis insequitur : quia bonse mentis paiien- fixa voluntale permanserit, operatione sua beatus
tia inde nascitur, quam Deus Dominus coronare di- habebitur. Si quis autem religiosorum fuerit nimia
gnatur. Deinde sicut bonus medicus dictaj salutare procacitale verbosus, hujus fit omnino vana religio;
remedium, ut si quis indiget sapienlia,; ab^jp magis iila est enim apud Deum laudabilis convcfsatio, si
petat qui praestat dona gratuita. Sed in ipsjs petitio- non simusin loquacitale proni, sed ad mandata ip-
nibus non dicit haeshandum, quianon pptest acci- sius facienda studiosissime praeparati.
pere, qtii dubhanti animo cognoschur postularc. 5. — n, 1. Fralret mei, nolite in pertonaruin ac-
Deinde commonet hominum perversitates, ut humi- (- ceptione habere fidem Domini noslri Jesu Qhristi
tis in beatitudine sibi collata gratuletur; dives autem [Vulg., CnrtKt glorim).Fidem DominiJesuCbrisii per-
gaudere debet, quando se hurailiatum esse cognoscit; sonarum non dicit acceptione pensandam; ut in ho-
quoniara mundi istius divilias, tanquam forma flori- nore dives, in contemptu pauper habeatur: quia ni-
fera, videmus posse transire. Redit iterum ad illa mis iniquum est, non de meritis hominem, sed de
quaecoeperat, beatum dicens qui sequanimiler tempta- subslantiae quantitate judicare. Nam cum Deus in
tionem suflert, quando in illa disceptatione domi- hoc mundo pauperes elegerit, quos apostolos fecit,
nica, corona illi vitae probatur esse posita. sacrilegium esse non dubium est contra ipsius ire
3. — 1,13. Nemo cum temptatur, dkat quia aDeo judicia; deinde cum divites facultalum suarum prse-
temptatur, et reliqua. Deum perhibet non esse tempta- sumplione sint noxii, impium cst pauperes despi-
torem malorum,scd a propriisconcupiscentiis unum- cere, qui nihil tale probanlur assumere; maxime cum
queraque posse temptari: concupiscentia siquidem legatur, diligesproximum tuum sicut teipsum; et ideo
dum concepta fuerit, producit peccatum; peccatum si quis totam observaverit legem, eamque in uno
vero dum consummatum fuerh, generat mortem: et mandalo charitatis doceatur offendere, totius legis
ne stiis viribus boni aliquid imputaret humana fragi- effichur reus. Subjungit quoque, in illo dislrictum
litas, omnedalum optimum, et omne donum perfectum D faciendum esse judicium, qui nulli misericordiam
deturmm aPatre luminum perhibet posse descen- %,it; nam quando fit misericordia, superexultat
dere: a quo sacro baplismate gratuite nos, non rae- siriesdubitatione judicio.
ritis, dicit esse progeuitos, ut novae recreatiohis si- 6.—n, 14. Quid proderil, fralret mei, si fidem
mus initium. Monet etiam ut veloces ad audiendum, quis dicat se habere, opera autem non habet [Vulg.,
tardiautem slvead loquendum, sive ad iracundiam non habeai\1 Fidem sine bonis operibus neminera di-
esse debeamus : quoniam iracundia humana divinam cit posse salvare c: nam si quis petat eleemosynam,
non potest iroplere justitiam; et ideo malhiam atque eique dicalur, dat tibi Deus, fideliter quidem dicitur,

* Vulg. : Ephlola catholica B. Jac. apost.
b Vulg.'. Jacobut Dei et Domini nostri, etc.
c Perpetuoapud orthodoxos dogmati de necessi-
tate in adultis bonoruin operum, quae ex hac Epistola
tam clare evincitur, si novus iterum calculus addi
posset, ex interpretatione hac adjiceretur, qua per-
spicue exponitur, Ex operibus juslificari hominem,
aon es fide tantum posse salvari. Idem plurics :
Sola qualitas pensanda factorum, etc. Hincpatetquam
captiose procedant et sophislice qui in alienam signi-
ficationem locos trahere conantur, quibus operum
nomine Iegalia Judaica designantur : ut in hoc ipso
opusculo : Abraham non ex operibus gratiam Do-
mini reperisse, sed fide; cum paulo ante : iVon
enim per legem circumcisionit vel alia hujusmodi jusli-
ficatur hoino, sed per legem fidti; et ; Gentem
 1379 M. AURELll CASSIODORI 1380
sed minime Domini jtissa coraplentur, quando ipse __ alterutrum, et reliqua. Hic docet quoniam qui de-
praeccpit, omni pelenti te tribue (Luc. vi, 30). Fidem trahit fratri, detrahit legi, et se conslituit inprohum
vero sine operibus esse moriuam, per daemonum judicem, cum unus sit Dominus legislator et judex.
exempla confirmat : iterumque docet Abrahae perfe- Arguit quoque illos qui aliquam rem facere demen-
ctam fuisse fidem, quando filium suum sacris altari- ter assumunt, in sua voluntate ponentes quod con-
bus obtulit iramolandum; Raab quoque meretricis stat in voluntate Domini constitutum : hos dich igoo- '
similitudinem ponit, qure non fide tantum, sed opere rare quod superveniente die possit accidere; saepe
justificata cognoscitur: probans per omnia ex ope- enim flalum reddunl, qui superbiam suam improba
ribus justificarihominem, non ex iide tantum posse elalione distendunt. Quapropter divitibus sseculi
salvari. dicit esse plorandum, quoniam in quibus videntur
7. — m, 1. Nolite pluret maghlri fieri, fralres prsesumere, consumta certum est disperire : do-
mei, et caetera. Vetat mnltos magistros fieri, cum cens gravissimum esse malum ultimis thesaurizare
linguse procacilate saepius doceatur offendi; nam si temporibus, quando vicino judicio Doraini, jam de-
quis in verbo non deliquerit, hic videtur esse perfe- beret fructus bonae operationis inquiri ; imputans
ctus, corpusque suum subdit edomitum : nam sicut Judaeis occidisse justum, qui ad eos cognoscitur ve-
frenis equos, naves gubernaculis regimus, roagnas ]B nisse salvandos.
autem silvas modico igne succendimus; ita et lingua 10. — v, 7. Palienles igitur estote, fratres, usque
nostra parvum quidem membrum est, sed magna ex- ad adventum Domini, et caeiera. Ammonet fideles ut
ultatione dilatatur : nam cum omnes bestise rnan- usque ad adventum Domini debeant esse patienles;
suescere possint, sola lingua incontinens non potest quando et agricolae hujus mundi matulinum fruclum
edomari; quando par ipsam benedicimus Deuro, et et vesperlinum pro temporis qualhate percipiunt.
per ipsara horainem blasphemamus, qui ad imagi- Jndicem quoque dicit non esse diutius sustinendum,
nem et similitudinem ejus factus esse dignoscitur. quando eum ante ipsas mundi januas stare confir-
Faciteliam comparatioues aptissimas, utcum omnia mat; suadens eis, ut exemplum patientiae suscipiant
servent ordinem naturse suae, sola lingua in disci- a prophetis, qui longis ante temporibus adventum
plinse regulis perraanere non possit; et ideo quicurt- Domini sustinere decreverunt. Job quoque viri san-
que sapiens est, ostendat conversationem suam in clissimi datur exemplum, qui tolerando passiones
mnnsuetudine et sapientia moderata. suas laudabiliter vicit, et diabolicas fraudes Domino
8. — ni, 14. Quod si zelum amarum habetis, et praeslante superavil : sub pio siquidem principe
contentioneiin cordibus vestris. Amarum zelum viros millus perit, nisi qui liberationem suam sperare
non decet babere perfeclos; quoniam talia non su- C I contemserit.
perne data, sed diab >licafraude probantur esse con- 11. — v, 12. Anteomnia, fratres mei, nolile ju-
cepta : nam ubi zelus et contenlio, ibi inconstanlia rare, et sequentia. Post omnes ammonitiones saluta-
et omne opus pravura, quod divina damnat auciori- rem regulam fidelibus praestat, dicens nullatenus
tas; sapientiara vero saluiarem multifaria laudecon- esse jurandura, sed debere dicere Christianum, esse
celebrat, quse superna inspiratione conceditur: di- quod est, et non esse quod non est: nam si quis al-
cens eam in pace seminare, et in ipsa corda fide- terius prsegravatnr injuria «, vel corporis imbecilli-
lium conlineri; bella vero et liles ex concupiscentia tatequassatur, presbyterum dicit adhibendum, qui ora-
perhibet nasci, nnde hummum gcnus constat affligi. tione fideli et olei sancti perunctione concessa, salvet
Ilinc etiam generatur, quod male petenles bonorum eum qui videtur afflictus : peccaiaquoque illis demit-
praemia minime consequuntur; quoniam qui amicus tenda promittens, qoi alterutra fuerint oratione visi-
est mundo, inimicus est Deo. Subditi ergo simus tati; orationem vero assidnam justi multumdicit praeva-
Christo, ne tradamur juste diabolo, ttt qui captivat a lereante conspeclum Domini. Eliaedenique subjungit
nobis fugiat, et proximetur ille qui liberat : nam si cxemplura, qui et caelos verbo suo clausit, et iterura
visus noster in afflictione mutelur, et laetitiaconver- cos cum precaretur aperuit: in summa concludens,
tatur in mrjerorem, lunc nos Dominus exaltat, si nos- D quoniam qui ab errore fratrem liberaverit, studio
met sibi prostratos esse cognoscat. charhatis peccalorum suorum vincla dissolvit.
9. — iv, '2. Nolite detrahere de [Vulg. sine rfe1

dicil per fidem non ex operibus comprehendissejusli-
tiam, cum seqnatur : Nam Judmi credentes ad litte-
ram, et non tpiritualiter, etc. Alio loco; Arguit Gata-
tat, quod ad legit opera iterum sint reversi: ecce quid
veniat sub operum nomiue, cum opera improbantur,
et ad salutem minime necessaria asseruntur.
* Extremse sacramentalis unctionis vim et usum
in hac Epislola nstendi, Baronius ad ann. (>5fusius
prosequitur; at eo remedio adversus injurias uti,
equestribus, ul vocant, scriptoribus nostris, quos
aliquando excussi, prorsus ignotum. Forte de cor-
poris languore locum accipit, quem alterius hiimani
injuria
ac violentia induxisset, cuique olei inunctio,
etiam juvaminis raiione, praecipue convenire videre-
lur. Hanc aucloris menlem esse, facile impellemur
ad credendum , si pariiculam vel pro et positam in-
hisComplexionibus
telligamus; qua significationeinloco
non semel poniiar : vel retiqua TOO, et cmtera:
sacerdotes, vel reliqui primates, pro et reliqui. Ita
passim apud scriptores medii ;evi.
1381 COMPLEXIONES 1N ACTUS APOSTOLORCM. 138.

M. AURELII CASSIODORII

COMPLEXIONES
AGTUUM APOSTOLORUM ET APOCALYPSIS JOANNIS.

PROLOGUS.
Lucas, unus evangelistarum, qui doctrinam Do- A Domini Christi dividendam esse curavimus; ubi ct
mini coelesli veritale conscripsit, Actus quoqueapo- lriginla significanl cselorum culinen excelsum, et
stolorum fideli narratione complexus est, ul gesta sanctse Trinitatis associatur adoranda perfectio. Dif-
bealorum praeceptis dominicis concordi gratia con- ficile opus obscure dicta brevius velle perstringere ;
sonarent. Hoc nos a in septuaginta duobus capitibus cum sint lalius dicenda, quse voluraus explanare :
coraplexi, singulis quibtisque locis ad brevialionem sed quoniam hunc librum TychoniusDonatisla^sub-
suam credidiraus adnotandum;ut reverasacer Acius tiliter et diligenler exposuit, providente Deo, qui
apostolorum, sicut ipse Lucas evangelista tesiatur, saluti nostrae antidotum conficit ex venenis ; propter
eodem numero qno electi sunt clauderetur. Decuit brevitatis propositoe necessitatem aliqui novi per-
enim illum ordinem quanlilatem hnbere llbrae b, qua versi dogmatis sensus praetereundi noscunlur, ut
dedicatus caelesti probatur essejusthiae. His Actibus lectorem nostrum non tam satiare quam introducere
ApocalypSen beati Joannis forsilan convenienler videamur; qtiando sine damno intelligentiae suae in
adjunximuS, quia coeleste regnum mirabili narra- illo reperit quod orthodoxus et diligens lector in-
tione describit, quoniam talibus viris babitalio tanta quirit.
prsestabitur. Hanc triginta tribus capitibusc setaiis

Partitio sacrOrum librorum, quaeprimitus vel ab B designandi per auream librara; quam ea ratione prae-
usu publicaruro lectionuin in Christianorura coetibus, linierat Valentinianussenior, ut 72 aurei solidi libram
vel ad locos facilius allegandos et reperiendos, vel efficerent, cum sub Constanlino Magno ex 84 consti-
ab expositofibus interpretibusque introducla esi, in- lueretur. Vide Gothofredum ad lib. vn Cod. Theod.,
cerla oliffl fuit, et ex cujusvis arbitrio concinnata. tit. -i, lib. i. Legimus in actis concilii Sinuessani :
Adnotavimus quam diversa ab llieronymianacaphum Hi omneselectisunt viri libra occidua, qui testimonium
distinctioue illa divisio sit, qua in apostolorum Epi- perhibent; testes auiem 72 adnotat Binius significari:
stolis auCtor noster usus est; numeri siquidem se- nomina quidem qurc ea verba antecedunt, 85 sunt :
ctionem designaut. Actorum librum, queni vulgatus infra lamen 72 tnemorantur tesles. Ex hujus occiduae
interpres in 28, alii vero in 40 capitula, ut apud librae mentione longe posl Marcellini papae setatem
OEcumeniumapparet, partiii sunt, secat ipse in 72, acta illa supposita fuisse, argui polest.
ut sospitatoris nostri dicipulis, quibus omnibus apo- 0 Apocalypsin, quam in 72 capitula discretam cer-
stolorum nomen videtur largiri, numero aequentur, nimus in commentnriis nomen Aretbse prse se feren-
atijue ut tacer Actus apostolorum eodem numero quo tibus, quamve Vulgata versio in 22 d>stinguit, Cas-
electi sunt clauderetur. Lalius olim paluisse apostoli siodorius in 33, duplicem de more velut causam
nomen, e vetusto etiam Florenlinii martyrologio adumbrans : quocunque enira dato numero, myste-
discimus. At Cassiodorio valde arridebat is numerus: rium slaiiin invenii attt creat. De septenario praefa-
Div. Lect. cap. xm, cum de Augustino sermo essei, tionem vide libri de Artihus : lum infra in Apocal.
qui Scripturas divinas 71 librorum calcuto comprehen- ' num. 4, septem ponuntur, ad perfeclionem sciticel in-
dit; pergil, quibus cum sanctm Trinitatis addideris (*- dicandam. Scripturam sanctarn 75 libris paitiens,
unitatem, fit totiut libri compelens et gloriosa perfe-*- hiine mimerum alfirmat duobus miraculis consecrari:
ctio. Quo loco mendum esl nondum animadversum; nempeannorum Ahraham, quando promissionemDo-
legi eniffldebet (otius librm, ul patebit ex sequenti- mini Imtus accepit; et animarum, qum cum patriarcha
bus : eam vocem, ctini librarius non intelligeret quid Jacob fines Mgyptios intraverunt. Div. Lect. cap. 14.
hic sibi vellet, subduxit, reponens libri. Orthographiam duodecim libris conclusit, quia 12
b Haesl ad hunc locum, ms. codice LIB. tantum borarum spalia, 12 menses, 12 cceleslia signa. Cur
exhibente, deletis a vetustate, abrasisque litteris cae- vero aflirmel hoc loco, triginta significare cmlorum
teris. Ubi me paulisper collegi, supplevi librce, ag- culmen excelsum, numerorum virlutes atque arcana
nnscens ex numero libram meinorari, quoe occidua perscrutantes discutiant.
dicta est, sive quia imrainuta, sive quia in Occidenle d In ea exposiiione Tychonium quaedam non re-
usiiata. Apparet ergo longum in aevum consuetudi- spuenda tradidisse, quaedam vero venenosi dograaiis
nem perdurasse, numerum sepluagesinium secundum sui faeculenta permiscuisse docet Div. Lecl. cap. 9.

COMPLEXIONES ACTUUM APOSTOLORUM.

1. —l, 1. Primum quidem sermonem feci de omni- D
bus, o Theophile,qum cmpit Jesus facere ei docere, et
caetera. Evangelii sermone completo, quem post
resorrectionem Domini Lucas fecisse commemorat,
Actusquoque aposiotorum.scribens ad Theophilum,
se collegisse teslatur; ut fidei Cbrislianae indubitata
perfectio certissimis testimoniis appareret: primum
dicens, ad Palrem ascensurum Jesum Chrislum
praecepisse discipulis suis ne ab Hiennolymis disce-
derent, ul quaravis essent baptizaii, Spiritus sancli
plenitudine complerentur.
2. — i, 6. Jgtlur qui conveneranl, tnterrogabant
1383 M. AURELII CASSIODORl 1384
eum, et reliqua. Interrogatum dicit Dominum Chri- A Dcus susciiavit a mortuis : quod etiam qulndccim.
stum ab his qui convenerant, si prsesenti lempore rcgni psalmi comprobatur exemplo.
Israelitici restitulio fieret, quam promisit esse ven- 7. — n, 29. Vtrt fralres, lieeal audenter dicere ad
luram; definiiionem vero temporis ipsiusad utilita- tios de palriarcha David, et cselera. Et quoniam Pe-
tem magis nostram conslat essc denegatam; sed irus apostolus David fecerat
mentionem, qui apud
illis magis prsedicaium est, quod quinquagesimo die Judaeos prophela venerabilis
habebalur, praedicaiio-
accepturi essenl Spirilus sancti virlutem, quatenus nis suae ex ipso faciens occasionem, mortuum taraen
in omni lerra perfectae fidei magnalia testarentur. euin probal, et sepulcrura ejns dicit apud eos esse,
3.—i, 9. Et cum hmc dixisset,videntibus illis, ele- cum ipse propheiaverit carnem Domini Chrisii cor-
vatut ett, el nubet sutcepil eum ab ocutit eorum, et cse- ruptioni nullatenus subjacere; quem Deus resusciia-
tera. Inter iila verba quse superius dixit, videntibus vit a mortuis, el promissiones Patris plenissima
apostolis, ascendisse Dominura subito leslatur ad cse- verilate percepit: ab ipso perhibens donum qtiod
los; et ne aliquis tale miraculum phanlastica crederel cernebatur fuisse collatum; nam eum Dominum
imaginatione roonstratura, adsliiisse illis dicit ange- - fuisse David centesimi noni psalmi exemplo proba-
los Dei, dicentes: Quidhta miramini? Sicadjudi- tum esl: qua praedicatione compunctos tria mil>ia
candum, cum de mediovettri constat adsumlum. Tunc B virorum, penisos et baptizatos esse lestatur.
a monte Oliveti, ubi hsec gesla sunl, Hierosolymam 8. — n, 42. Erant autem perteverantet in doctrina
reversos dicit apostolos, et introisse csenaculum, apottolorum, et
reliqua. Dum hi qui conversi fueranl,
ubi in unum undecim, quorum dicit nomina, com- in
suscepta doclrina devotissime pennanerent, el
manebant. Perseverabant aulera in orationibus suis apostoli ssepius miracula magna monstrarent, timoris
cum sanctis mulieribus, el Maria matre Domini, vel Domini et fidelis
populi cottidie fiebat augmentum:
fratribus ejus, ne ab ipsis discederet, qui videbatur crat autem credeniium
magna concordia, ut substan-
assumtus. tiam propriam unusquisque venderet, quicquid esset
4. — i, 13. E( in diebttt iltit turgent Pelrus in me- fratri necessarium utique praestaretur; ad lemplum
dio fratrum dixil, et reliqua. Tunc beatus Pelrus, quoque conveniendi erat illis raagna devotio; cibura
centesimi octavi psalmi (Vert. 8) recordalus exem- etiam suum in simplichale cordis cum gratiarum
plum, dixit in medio fralrum qui erant circher actione sumebant : proptcr quod eorum numerum
centum viginti: Oporlel not, Juda traditore tummoto, propilius Dominus sempef augebat. Petrus auteiu
(suppl. de) duodecimo discipulo cogitare, quatenus et Joannes, cum templum orationis causa consce.i-
pcrfectus ille numerus compleretur. Tunc in medio derent, claudura ex utero matris suae adprehensa
staluentes Joseph el Malthiam, oratione facta sortes ^C m.anu robustis fecerunt ambulare vestigiis : quod
miserunt, et electio cecidit sttper Matthiam, et ipse populi videntes insestimabilisunt ammiratione coin-
duodecimus est annumeratus apostolus. pleti, eisque videndi studium magis ac magis impensa
5.—n, 1. Cum complerenturdiet Pentecotlen, erant: devotione crescebat.
omnespariter in unum [Vulg.: Et eum, etc, in eodem
i 9. — in, 12. Videns autem Petrus, respondil ad
loco), et reliqua. Implelis igilur quinquaginta diebus, populum, et caetera. Videns Petrus apostolus sludia
sicut eis promiserat Dominus Chrislus, subito faclus; fidei populis concita, se in talibus factis non dicit
est vebemens de cselo sonus, adveniente Spiritui intuendum, sed DoroinumChrislum glorificandum,
sancto, cunctisqueinipsa domosedenlibus supracaput; quem ipsi crucifigere decreverunt : imputans eis
cselestis ignis apparuit, et diversarum nalionumi caetera quse in Domini passione fecerunt, ipsura dicit
linguas locuti sunt; qua opinione vagala, diversarumi talia praeslitisse, quae humanas vires probantur
genlium viri, qui Hierosolymis congregati fuerant,, excedere; horlans eos ante judicii tempus ad ipsum
advenerunt, et mirabantur eos, cum essent Galilaci,, debere converti, ut veniam sui mereantur erroris;
linguis genliura loquentes magnalia Dei. Hoc factumi huic enira esse per omnia oboediendum, Mose lesti-
aliqui rationabiliter intuentes, recle putabant divino> roonio comprobavh : ipse enim promissus est in
munere contribulum; alii vero stulte deridentes,, Abrahae semine, qui unumquemque a sua possit
hoc ebrieialis vilio potius applicabant. salvare nequitia.
6.—n, 14. Sian» autem Petrus cum undecimeleva- 10, — iv, 1. Loquentibus aulem itlit ad populum
vil vocem tuam, et locutut ett eh, et reliqua. Stans; verba hmc [in Vulg. non habemus verba hmc), et quod
aulem cum undecim apostolis beatusPetrus, ammiran- sequilur. Videntes principes et sacerdotes, vel reli-
tibus cunclis, voce magna loculus est, dicens, cumi qui primales Judseorum credidisse apostolis circiler
bora diei tertia [suppl. esset], non eos, ut a quibus- quinque raillia virorum, miltendos eos in carcerera
dam putabatur, musto deebriatos fuisse, sed Spiritusi censuernnt, ne illis univefsa crederet multitudo. Alio
sancti polius dignatione complelos. Hoc etiam Joel[ die, facto concilio, praesentatos interrogabant, in qua
prophelse comprobavit exemplo;ut praedicaret eis; virtute, aut in quo nomine talia miracula facere po-
quoniam manifeslata cognilio non temulentiae, sed1 tuissenl. Pelrus apostolus, ut solebat, clara voce
applicaretur misericordiae revera divinse. Deinde; professus est, in nomine Chrisli hoc factum fuisse
Judicorum arguit nequhiam, qui Christum Dominum l miraculuin; qui cst lapit, sicut in cxvu psalrao legi-
crucifigere nialuerunt, quem solutis lcgibus infernii lur, angularis, quera Judaci quidem crucifigendura
 1385 COMPLEXIONES1N ACTUS APOSTOLORUM. 1386
esse putavcrunt, sed Deusillum suschavh a morluis. A / nero solitam temptaveruni. Tunc Petrus el apostoli,
Tunc eornm ammirantes confidentiam, quos liiteris accepta fiducia, verbum Domini constanter clatabant
eruditos esse non novcrant, cognoscentes etiam, eos [sic] :unde illi veheinenter irati, inlerficere illos,
fuisse cum Christo, ipsa veritate permoti sunt, et quoniam populus in timore erat, occultis machina-
staiuerunt eis ne ulterius in nomine Jesu Chrisii bantur insidiis.
pracdicaredebuisscnt. 14.—v, 34. Surgens autem quidamin concilio Pha-
11. — rv, 19. Petrus veroet Joannes respondentes rhmus notnine Gamaliel, legis doclor a, dixit. Quem
dixerunt, et caeiera. Sacerdotibus itaque et cuncto etiam Paulus Iaudat apostolus, voce publica persuasit
concilioPetrus et Joannes responderunt, ut prseceptis ab aposiolorum persecutione cessandum, dicens: Si
magis dominicis quam humanis terroribus oboedire ab hominibus est prmdicatio eorum, exemplo Theodm
dcbcrent; qui constanti ralione populorum, quos et Judm Galilmi, sine dubitatione frustrabitur; si vero
lali faclo placaverant, de concilio diraissi, venientes a Deo fuerit, nequaquam ab aliqua potestale poterit 1
ad suos, quae illis acciderant intimabanl; tunc Deo dissipari. Tunc cacsos apostolos abire fecerunt,
rcddentes gloriam, roagna voce dixerunt, quod in deuuntiantes illis, ne iu talibus ullerius praedicatio-
sccundo psalroo conscriplum esl, Quare fremuerunt nibus miscerenlur; sed illigenlibus verbum conslan-
gentes(Psal. n, 1), et caclera : probanles etiam quo- B I tius prsedicabanl. Interea factum est murmur Grae-
niani in civitate Hicrusalem illa quaeconscripla sunt, corum, quod viduaeipsorum in ministerio cottidiano
secundum consilia provenerunt, pctentes ut eis contemlu despicabili tractarenlur; pro qua re po-
praedicationiset virtutum major gratia prscslarctur : sili sunt septero electi viri, qui diacones facti sunt,
qua oratione Spiritu sanclo repleti, verbum Domini ut talia moderato ordine amministrare debuissent;
inccssanti virtute praedicabant. Credeniium vero aposloli vero solis praedicationibus inhserereut;qui
cunciorum erat cor unum ct anima una; ita ut nullus bonor supra eos manus cliam imposilione sacratus
eorum aliqua indigentia premeretur, sed habcntes, cst: ct turba sacerdolum oboedireDomino illo tem-
gralanter dabant, quod omnibus in coramune pro- pore festinavit.
ficcret. 15. — vi. 7. Multa eliam lurba sacerdolumobmdiebat
12. — IV,36. Joseph aulem, qui cognominatusest fidei, ct reliqua. Unus igilur eorum qui ad dispensa-
Barnabas ab apostolis, et reliqua. Hic jam fidelium tionem mensarum fuerant electi, nomine Slephanus,
et fraudolentorum dantur exeropla : nam Joscph, qui in virlute Domini Chrisli signa et prodigia magna
cognominatus est Bamabas, quia inlegrum pretium faciebat; et quoniam ejus pncdicationibus nullus
obtulit, inlaesus abscessh; Ananias vero, cum Sap- infidelium poterat obviare, contra ipsum falsi testes
pliira uxore sua, qui vendhse villae pretium frauda- C adducti sunt qui dicereul eum in Dcum et Mose
verunt, maledicti in conspectu omnium infelices verba dixisse blasphemiac; quem in concilio consii-
animas reddiderunt; et ipsi extulerunt virum, qui tuentes, de diciis talibus inquiiere voluerunt. Tunc
uxorem ipsius exanimem postea portaverunt. Quo ille, occasione reperta, ordinera Yeleris Teslamenli
facto timor omnibus crevit, el fides, et aposlolofum qui pertinebat ad Dominura Salvatorem, exposila
prscdicaiio jngiter augebatur; adversantium vero veritate, narravit.
nullus se illis audebat adjungere, quoniam circa eos 16.'—vn, 54. Audienlet autem hmc, disseclabanlur
favor populi subinde crescebat, quando aegroti co- [Vulg., dhsecabanlur) cordibussuis, etttridebant clen-
rum verbo apostolorum, et transeunles [Forte tran- libut. Incrcduli praedicationem Stephani non fcrcn-
seuntis] umbra Pelri sanati sunl: quod non solum tes, in ejus exitiumvoluntate consentanea festinabant.
civitatis ejus populi, sed vicinarum quoque urbium Ille, ad caclum levalis oculis, slantem vidit a dcxtris
crescente fide faciebant. Filium Patri, quod cum pura veritatc dixisset, im-
13. — v, 17. Exsurgens autem princeps saccrdolum, petum in eum fecit turba dementium, et cjeclum foras
et omnet qtti cum illo erant, et reliqua. Cognitis lali- castra lapidibus obruebant; sed moriens Stephanus
bus, princeps sacerdotum et reliqua baeresisSaddu- -" pro ipsis magis orabat, ne persecutores suos tale
in qua nece Paulus quoquc con-
ceorum, repleti sunt zelo magno, et detentos apo- facinus ingravaret:
stoios positis custodibus in publicum carcerem sensit; cl facta est ab ipso magna pcrsecutio in
rctruserunt : quos angeltis Domini apertis januis Ecclesia quae erat Hierosolymis constituta; nam
cducens, praecepit ut more solito in teroplo populos corporc Stephani pia lamentalione sepullo, supra-
docercnt. lloc ignorantcs principes et sacerdoles alio dictus Pauliis Ecclcsiam Dei tanto devastabat zelo,
die ad publica claustra roiserunt; qui rcpericntcs quanto cam eral defensurus aflectu. Philippus autem
carccrem diligenter servatum, nulliini lamen eorum diaconus, alter ex seplem, in Samarirc civitate de-
quos pridie retruserant invenerunl; scd aliis indi- scendcns , verbum Doraini praedicabat instanler,
canlibus agnoverunt eos quos qurerebant, in templo multaque miracula desiderantibus populis in Christi
populis Domini magnalia pracdicare. Tunc ad syna- virtule faciebat, propter quod gaudio magno repleta
gogamabiens magistratus, sine vi nliqua eos dedtixit est.
ad concilium, ilcrumque illis inhibcre prsedicatio- 17. — VIII,9. Vir aultm quidam nomine Simon,

* Vulg., honorabilis, etc; supplcnd., Gamaliel, quem, etc.

P^TBOl. LXX. kk
 1387 M. AURELIICASSIODORI 1388
qui ante fuerat in civitale magus, et reliqua. Credenti- A
/ manum, dixit]. Ananias ingrediens ad Paulom, iro-
bus multis, Simon magus diabolicls artibus omnino positione manus oculos ejus squamis cadentibus
noiissimus, miracula lanta conspiciens, ipse quoque emundavit; qui in Christi nomine baptizatus, cibi
baptizari festinanterexpetiit; sed cum SamariaSpiri- quoque perccptione refectus est, quippe triduano
tum sanctum in perpositione manusPeiri aique Joan- fuerat jejunio fatigatus: lunc superna pietale respe-
nis aposlolorum devoti susciperent, obtulit eis pecu- ctus, in Christiano dogmate convalesceus, verbtun
nias ut ipsi quoqtie concederent quatenus et ejus im- Domini in synagogis prsedicabat, feliciter immutatus.
positione manus Spiritus sancti gratla prsestaretur : Post aliquot vero dies contra eum quoque Judceerum
quem Petrusdigna increpationeredarguit.dicens non armabanlur insidiae; qui a discipulis in sporta posi-
esse illi parlem cum fidelibus, qui Spiritum sanctura tus, et clam de muro per funem demissus, Hierusa-
pecunia credebat esse promerendum: qui tali reverbe- lem usque pervenit; qui per Barnabam prsesentatus
ratione convictus, peiebatlabiis pro se orari, quod in aposlolis, retulit eis quae illi Domini munere conti-
corde non habuit. Apostoli vero per multa castella Sa- gissent: tunc illis charissima societate conjunctus,
marise verbum Domini minime praedicaredesinebant. simul praedicabat Dominum Christum, quem prius
18.— VIII,26. Angelus aulem Domini locutus est sestimaverat persequendum; unde increduli morli
ad Philippum, dicens, et reliqua. Philippus el angelo B I eum tradere feslinabant, sed apostoli sancta dispo-
commonetur ut pergat ad viam unde Candacis re- sitione Tharsis [Vulg. vers. 30, Tarsum] eum dimit-
ginse trahsiturus erat eunuchus. Iste revertens de tendum esse decreverunt. Omnis autem Judaea et
Hierusalem, quam pro devotione mentis suse venerat Samaria habentes pacem in Domini craritate cresce-
adorare,sedebat in curru, Isaiaeprophetae locum illum bant.
legens, ubi ait *.Tanquam ovis ad occhionem ductus 21. — ix, 32. Factum est autem Pelro [Vulg., nt
est, el sicut agnus coram tondente [Vulg. vers. 32, Pelrus), dum pertrantiret universos, deveniretadsan-
londente se sine voce), sic non aperuit os i>uum(Isa. ctos qui habitabant Lyddm, et csetera. Cum Pelrus ve-
LIII, 7), et reliqua. Tunc ad eum Philippus ait: Pu- nisset Lyddam, invenit ibi paralytienm, JSheam
tasnequse legis intelligis ? Eunuchus vero fecit eum nomine, annis octo jacentem in grabato, cui dixit:
currum conscendere et sibi Scripturarum secreta Sanat te Dominus Jetut Chrittus (Vers. 34): confe-
revelare; quae fldeli mente percipiens, in itinere stimque euratus est. Quo viso miraculo, conversi
aquam conspexit, et ardore mentis incensus, bapti- sunt omaes ad Deum, omnes qui habitabant Lyddae
zari se protinus postulavit: quo facto Spiritus san- atque Sarronse. Dorcas quoque mulier, eleemosynis
clus supraeunuchumcecidit.etPhilippus subitalrans- vacans atque operibus sanctis, habitans in Joppe,
latione disparuii; inventusque est in Azoto verbum C ( vita privala est. Missum est ad Petrum, ut ibidera
Domini solita prsedicatione disseroinans. deveniens magnalia divina monstraret: quem pau-
19. — IX, 1. Saulus autem adhuc spirans minas et perum lurba deprecabatur, cui Dorcas vestimenla
cmdes [Vulg., spirans minarum et cmdh) in discipulos prseslabat, ut sihi mater pauperum redderelur. Tuac
Domini, et csetera. Paulus autem adhuc fideles ADo- Petrus flexis genibus exoravit, dicens: Surge [Vulg.
ntini nocere disponens, a principe sacerdotum po- vers. 40: Tabitha, surge) in mmineJetu Christi; consig-
stulavil epistula, ut si quos prsedicatores Cbfisti navitque illam vivam populis convocatis. Pro qua re
reperiret in Hierusalem, perduceret alligatos: quae plurimi in Domini virtute crediderunt; uude faetum
magis ipsius fuit sine dubhatiohe solutio, nam in est ut Petrus multis diebus apud querodam Simouem
itinere ipso dixit ei Dominus : Saute, Saule, quid me coriarium commaneret.
persequeris? qvio verbo tremefactus in faciera suam 22. — x, 1. Vir autem quidam erai in Cmarea uo-
corruit, et capfus oculis, Damascum alienis roanibus tnine Cornelius, et reliqua. Cornelius gentilis, hahi-
perductus intravit: in qua civhate erat discipulus tar,s in Caesarea, eleemosynis el oraiionibus vacans,
Ananias, cui relatura est ut iret ad Pauium, et ma- vidit in visu angelum Dei, dicentem sibi: Orationes
nos impositione ei redonaret aspectum; sed Ananias et eteemotynm tum ad conspeclum Domini pervene-
pristinorum memor, Domino respondit Paulum esse D ] runt: milte in Joppe ad Petrum, qui \n domo coriarii
persecutorem Ecclesiae, ita ut nuper a principibus Simonis hotpitatur, ut ad te propere veniat satvan-
accepta potestate fideles Domini vinculis alligaret: dum b. Petro autem in supradicta domo posito, circa
cui respondit divina clementia, vas electionis fa- horam diei sextam cum esuriret et gustare vellet,
Clum, quem prius scelerata noverat iniquhate com- supra eura cecidit mentis excessus: viditque vas,
pletum. veiul candidum linteum, in quo erant omnia qua-
20. — ix, 17. Et abiit Ananias,et intrtivit in domum, drupedia, et serpeniia, et volatilia, summitii de cselo;
impomtque ei manum, et dixit [Vulg., et imponens ei et facta est vox ad eum : Surge, Petre, macta [Vulg.

Ita et Vulgata passim: Act. xviu, 10, ui noceat
le. Apoc. ii, 5, eot nocere: nimirum ex constructione
verbi piavru. Plauius non semel eumdem casum
huic verbo apposuit. Graecsesyntaxeos non uno loco
in Lalina versione vestigia deprehendiraus: obum-
brabil tibi; orient illuminare his; decem millia ad te
tion appropinquabit: ct in hoc ipso Actorura versi-
culo, spiraus minarum, et cmdis,ex iis, iunviav umt-
\hi y.ai cfivo-j,ubi Cassiodoriana versio, spirans minas
et cmdes.
b Vulg.': Ascenderunt in memoriam in conspectu
Dei. E( nunc milte viros in Joppen; et accersi Simo-
nem quemdam, qui cognominatur Petrus. Hic hospi-
talur apud Simonem quemdam coriarium, cujus, etc
1389 COMPLEXIONES IN ACTUS APOSTOLORUM. 1590
vers. 15, oecide) el manduca: paulo post: Qum puri- AJudseis;
A sed tamen inter ipsos fuerunt aliqui qui
ficavilDominut, tu ne dixeris immunda[Vulg. vers. 15, cnm ingressi fuissent Aniiochiam, ad gentiles prse-
communene dixerii): quod factum est lertio, et vas dkaiionis verba loquebantur, quibus magna populi
recepium constat in caelos : significabat enim Do- credidit multitudo, cujus rei usque Hierosolymam
mino Christo totitis mundi gentes esse creditnras. sermo pervenit. Missus autem ab apostolis Barnabas,
23.—x, 17. Et dum intra te hmsitaret Petrus, quod de ipsis dictum fuerat adprobavit; gavisus est
yuidnam esset visio quam vidisset, et reliqua. Cum plurimum, et hortabatur multos, ut in cepto propo-
1'etrus stttpens de supradicta visione cogilaret, Spi- sito permanerent. Audiens quoque Barnabas quod
ritus sanctns dixil ei : Ecce viri qumruni te, quot Siulus esset in Tharso, perrexit ad cum; quem An-
Corneliut dettinavit: surge, et vade cum eis, quoniam tiochiam usque perducens, in ecclesia cum eodem
ad te qtutrendttm, me jubente, directi sunt a. Ad quos anno toto prsedicasse cognoscitur, et niullos conver-
cum Pelrus Sine dubitatione descendisset, eum cau- tisse declaratur : ubi Christiani sunt primitus nun-
sam quare missi sunt, per ordinem docuerunl: quos cupati. In his autem diehus supervenerunt proplielae
receptos [leg. quibus receptis] hosphio, alio die cum qui venluram famem quae facla est sub Ctaudio prin-
ipsis ad Comelium feslinavit. Quem videns Cornelius, cipe nuntiarent; discipuli vero quaeinvenire poterant,
ad pedes ejuS corruens, ndoravh; quod fieri Petrus, B habilantibus in Judaea fratribus per manus Barnabae
servata humililate, prohibuit; interrogans eura , et Pauli deslinasse memoranlur.
quamvis fnisset admonitus, pro qua causa illum 27. — xn, 1. Eodem aulem tempore inmisil Hero-
fecerit evocari. Cui Cornelius rettulit quse sibi oranii des manu c, ul affligeret quotdam de Ecclesia. He-
angelus ihtimavit: exspectans ut ab ipso cum cscteris rodes rex Jacobum fratrem Joannis verbum Dnmini
audiat quae ad salutem possint pertinere cuncto- praedicantem impia praesumptione trucidavit: unde
rum. se vidcns Judaeis placuisse, et Pelrum misit in car-
24. —x, 54. Aperiens aulem Petrus ot |VuIg., os cerem, adponens ilii sexdecim milites, qui eum
suum), dmt, et reliqna. Petrus dixit : ln veritate magno sludio custodirent, pro quo totius Ecclesiae
comperi, personarum acceptorem non esse Deum; sed incessanter fundebatur oratio; qui ante diem desti-
gratum iUi fieri hominem qui operatur in- quacunque nati judicii visitalus ab angelo, et catenarum uexi-
genle jutHtiamb. Tunc rectae fidei verba prosecutus, bus, et cnsiodum periculis nosciiur fuisse liberalus,
Jesum Ghristnm illis rerum Dominum esse praedica- ita ut quod veraciler agebatur, fieri putaret in
vil, quem Judsei crucifigendum decreverunt; qui somnis; qui lamen ad se reversus, manifesta veri-
resurgensa moriuis quadraginla diebus conversatus tale coguovit quod eum Dominus per angelum suum
est eum tHscipolis suis; et cselera quae Cbristianae C £ liberare dignatus est. Veniens autem ad domum
fidci ordo poscebat. Quo loquente cecidit supra cre- Mariae matris Joannis , ubi orabat pro ipso fidelium
dentes Spiritus sanctus, et niraium gavisi sunt qui multitudo, ostium crebro pulsans tandcm ingressus
venerant eum Petro, quoniam et in gentibus talia est, eosque docuit quemadmodum de cusiodiae nexi-
praestare dona cernebant. Tunc eos jussit in nomine bus, venienle angelo, fuerat absolutus : quod praece-
Christi gratiam baptismatis adipisci : qua opinione pit Jacobo aliisque fralribus nuntiari.
vulgata,. rratres qui erant in Judaea, gaudio summo 28. — xn, 18. Facta autem die, erat non modica
completi sont. Petrus autem pergens Hierosolyma [Vulg., non parva) turbatio inter mililet, et quod se-
verbom Domini continua devotione praedicabat. quitur. Die autem facto inter custodes carceris ma-
25. — xi, 2. Cum ascenditset autem Hierosolymam gna ccepit esse contentio queraadmodum Petrus tot
[Vulg., Petrus Jerosolymam), dhceptabant adversus vigilias hominum et tot catenas evasisset. Herodes
illtm, qyi erant ex eircumcitione. Cum ascendisset; autem rex, non invento Petro, custodibus vebemen-
Petrus ad Ilierosolymam, disceptabant cum ipsoi ter iraius est, quos praecepit adduci; ipse aulem in
Judsei fideles, cur ad habentes praepatium introisset; CaesareamJudseamque [Vulg., a Judsea in Caesareamj
et cum eisdem manducasset. At ille, quali fuerit; descendens, a populis, quoniam crat illis iiatus,
visione eoimnonilus, et quid sibi sit a Divinitate " redempto Blasto cubiculario, magna supplicatione
praeceptum, suh verilate narravit. Quibus auditis placatus est: ubi indutus regia vesle, pro Iribunali
cnncta plebs Deo gratias egit, quoniam Dominus sedens, adversus Dominum nimis superba locutus
Christus et gentibus pcenitentiamvitalem, el Spiritus est. Quem percussit angelus Domini, eo quod non
sancti dona larghus est. dedisset gloriam Deo, et scatens vermibns expiravit.
26.—xr, 19. Igitur illi qui [Vulg., et illi quidem) Fides autem Domini, conspectis talibu;, ubique.
dispersi fuerant a tribulalione qum facta fuerat, ett crescebal. Barnabas autem et Sauius, assumpto
rehqua. IUi qui dispersi fuerant in Stephani pas- Joanne, qui cognominatus est Marcus, ab Hieroso-
sione.perambulaverunt usque Phrenicen, et Cyprum,, Ivmis exsuntes, Antiochiam usque profecti siint, tibi
et Antioebiam, nemini loquentes verbum, nisi solisi prophetarum et doclorum beata congregatio cerne-

• Vulg.: Ecce viri tres qumrunt le. Surge itaque, sed in omni gente, qui limet eum el operatur jusli-
descende,et vade cum eis, nihil dubitans, quia ego tiam, acce.ptusest illi.
miti illos. c Leg. ntanton, vel manus. Vulg., misit Herodet
b Vulg.:Quia non est pertonarum acceptor Deus; rex manus.
1891 M. AURELII CASSIODORI 1392.
batur: quibus sanctus Spiritus dixit, ut Barnabam A A magno commoti quidam Judseorum conlradicere
et Saulum minime retinerent, sed permiiterent illos lemptaverunl. QuibusPanlus, Barnabasquerespondh:
facere ad quod electi esse videbantur: qui venienies Oporlebalquidemvobis primumloqui verbum Dei; sed
Salaminam, per totam insulam usque •Paphum prae- quoniam repulhlh illud, tic ut mdndaium nobis est, -
dkaverunt verbum quod eis fuerat Domini dignatione transimus ad gentesc. Quo diclo gratificaii genliles
commissum. Interea repcrerunt pscudoprophelam Christianum daugma d [leg. dogma] prontissima
Judacum nomine Bariesum, qui eis apud Sergium mente receperunt. Dolentes autem conlradictorcs
proconsulem « et Paulum prudentem b nisus est concilaverunt hooestas mulieres primosque civitalis,
obviare, sed compressus Doraini virlute nihil va- el Barnabam Paulumque de suis sedibus expulerunt.
luit. Qui venientes Iconium, convertcrunt mullos ad Do-
29. — xin, 9. Saulus autem, qui et Paultts, reple- minum. iterumque illis pcr adversarios sedilio con-
tus Spiritu sancto, dixit [Vulg., innuens in eum,dixii\. citata surrexit, quae tam cito, Domino juvante, pla-
Exseqtiitur quod superius cceph; nam andieniibus cata est; unde faclum est ut alii cum aposlolis, alii
Sergio proconsule et Paulo prudente, Paulus apo- seutirent utique cum Judaeis.
stolus repletus Spiritu sanclo Bariesum pseudo- 32. — xiv, 5. Cumautem factut esset impetus gen-
prophetam vehementer increpavit: et ut illa inve- fi B tilium et Judmorum cum principibus suis, el rcliqua.
ctio facta dilectione Domini monstraretur, dixit ei: Cum Paulum el Barnabam lconii concilaia sediiio
Eris cmcus, solemque usque ad tempus penilus non extinguere voluisset, confugerunt Lylran ct Der-
videbh [Vulg. vers. 11, nonvidens solem): cui tenc- ben, vcl [vel pro et] alias Lycaonirc regiones, ibique
brosa caligo superveniens ita naluralem clausit populus cunctus in Chrislianam religionem mutalus
aspectum, ut alienas manus quaereret quarum prac- cst. Lystris auiem quidatn vir ab utero matris suae
sidio fultus abscederet. Cujus miraculi ostensione ' pedibus jacebat infirmus, cui magna voce praecepit
comperta, judices videntes conversi sunl, credeutes coram omnibus Paulus in nomine Jesu Chrisli in-
revera doctrinam esse summi Dei quae lalibus mira- tuens, sanus surge vettigiis. Qiiod cum vidisset turua
culis probatur ostendi. Lycaonirc, putanles non homines essc, sed deos, sa-
30. — xin, 13. Et cum a Paphb navigassentPaulus crificia illis offcrro pecudum, morc patrio, festina-
et qui cum eo, vel reliqua. Dum Paulus atque Bar- banl. Tunc Barnabas ct Paulus, scissis vestibus, si-
nabas, cum caeleris qui simul venerant, a Papho na- miles eorum mortales se modis omnibus asserebanl;
vigassent, [deest veneruntj Pergem Pampbyliae, et sed isla viriutc sua peragere Dominum Chrislum,
transierunt: unde Joannes, discedens ab eis, Hiero- qui fccil caelum, et lerram, et omnia qusc eorum
solymam est feversus. Paulus vero et Barnabas C ambilu continentur. Qua ralione placati vix a deli-
ambulantes Pergem, venerunt Antiochiam Pisidise: berala immolatione reraoti sunt.
ubi ingressi synagogam, audierunt legi prophetas ct 53. — xiv, 18. Cumque ibi commorarenlur [In
legera. Ad quos miserunt principes synagogae, ut si Vulg. colon priraum non habetur] et docerent, su-
quis ex ipsis haberet verbum exhorlationis, cdicerct, pervenerunl quidam ab Antiochia, et cselera. Igitur
sicut in aliis civhalibus credita sibi verilate fecerunt. cum Paulus, el Barnabas Lystris sub niagna civium
Tunc Paulus facto raanu silentio, populis doctrinam dcvotione raorarcnlur, superveucrunt quidam scele-
Christi Domini prsedicavil; propbetaruro lesiimoniis ratissimi Judaci, qui persuadentes turbis, Paulum la-
quae dicebantur ostendens, ut eos ad plenissimam pidibus cacsum quasi mortuum foras castra iraxe-
lidcm patefacta veritate perduceret: conlestans eos, runt. Qui surgcns cum discipulis suis, civilatem de
soluro csse Dominum Christum, qui austeritalem qua expulsus fuerat, invicta fiducia sanus intravit.
legis graliae suae dono juslificat: cavendum ne, sicttt Alio vero die cum Barnaba Derben usque profectus
Scriptura monct, nolint credere quae eos ipsa veritas cst, ubi pracdicans verbnm, raultos convertit ad Do-
cognoscilur ammonere. rainura : exindeque iterum Lystram, Iconium Antio-
31. — XIII,42. Exeuntibus autem illis, rogabant ul chiamque reversi sunt, confirmanles animos disci-
seqiienti sabbato loquerentur sibi verba Dei [Vulg., D 1 pulorum, ut in traditis sibi regulis constanter insi-
loquerentur sibiverba hmc).Exeuntes igiiursynagogam sterent: quibus conslilucnles presbyteros, cum je-
Paulum et Barnabam precabatur turba Judaeorum junatione praedicati sunt, Dominoque eos sancla
ul iterum sabbato veniente de Christo Domino verba commendatione reliquerunt.
geminarent. Sequenli vero sabbato, dura studio- 34. —xiv, 23. Transeunletque Iptidiam, [leg. Pisi-
sissime ad audiendum populi convenissent, zelo> diam] venerunt Pamphyliam, et reliqua. Simili modo

Vides bic hominem distrahi et in duos dissc-
cari, ex proconsule scilicet Sergio Pauto, viro pru-
dente, Sergius proconsul, et Paulus prudens conflan-
tur. Versiculo 20, redemptoBlasto, siveex suo codicc,
sive persuasionis gcnus divinans.
* Vulg.: Qui crat cum proconsule Sergio Paulo,,
tiro prudente.
* Vulg. vers. 46 : repellilis illud, et indignos voss
judicatis mlernmvitm, ecce convertimurad genles.
* lta iiber: sic plaustrum et ptostrum : Plautia ett
Plolia eadem gens. Velus codex caphularn Veronac:
et occitum Attnam, ubi Onam legi.solet in S. Ilier.
lib. i adv. Jovin. Praenomen Aulut in quibusdam
lapidibus scribi OLVS, tesianlur Reinesius et Fa-
brettus. Ou qunque : vetusta inscripiio apud Gru-
terum, pag. 506:JOURE dicendo. Victorinus in
Orthogr., indc scriplum legilis, loucetios, nonncios;
in nummis, Fouriut, Feutvius, elc. Vide legum
fragmenta ex aeneis labulis eruta a Sigoniq et Ur-
sino.
1393 COMPLEXIONESIN ACTUS APOSTOLORUM. 1394
per diversas civilales prsedicando, Antiochiam pro- iA les enixius : posl aliquot vero diesPaulus et Barna-
fecti esse referunlur: ubi in unum fidelibus aggre- bas paterna jura commoniti, illas regiones recurrere
gattis, retitlerunt quanta Doroinus gentilibus praesti- decreverunl, in quibus verbum Doroini fuerat Ionge
tisset, ut aperto ostio fidei plenissimam illis dignatus - lateque seminatum. Tunc propter Joannem, qui et
fueril monstrare verilatern. Sed cum ibidem ali- Marcusb, dissensione facta, Barnabas assumpto
quanto tempore morarentur, quidam falsi monitores Joanne navigavh Cyprum; Paulus vero, assumpto
persuadebant gentilibus, qui jam suscepta prscdica- Silea, profectus est Syriam et Ciliciam, confirmans
tione crediderant, non eos posse salvos fieri, nisi Ecclesias, ut in tradilionibus palrum mentis robore
circumcisionera perciperent, sicul per Mosen Do- permanerent.
minus imperavit: qurc res dissensioncm fecit in po- 38. — xvi, 1. Cumque circuissent has nationes,
pulis. Tunc placuit ut super hac quaeslione interro- pervenit [Vulg., pervenit, absque praeced.] Derben et
garenlur qui erant Hierosolymis constituti, quatenus Lyslram. Paulus, dum circuisset naliones superius
eorurh consensu allercatio suborta finiretur : quo per nomihatas, in Derben pervenh et Lyslram; ibique
gentes, per civitales, singulasque regiones narra- reperit Tiinotheum quemdara, discipulum gentili
bant, quanta Dominus gentibus praesthisset: unde patre progenitum. Quem volens secum ducere, cir-
gaudium magnum cottidie crescebat in fralribus. 1 cumcidh ad sedhionem Judaeorum subtiliter ampu-
B
35. — xv, 4. Cum autem venhsent Hierosolymam, tandam. Is, cum pertransiret propositas civitates,
suscepti iunt magnifice[Vulg. non babet magnifice) tradebat illis Cbrisliana docmata [tic], quae fuerantia
ab Eccltsia. Dum Paulus et Barnabas cum fratribus rcliquis aposlolis Hierosolymis constituta. Quos vo-
Hierosolymam venissent propler habitam quaestio- lentes ire ad diversas civilales aliunde Spiriius san-
nera, ab Ecclesia cuncta cum magna gratulatione ctus prohibebat, et alibi eos pergere commonebat.
suscepti suut. Ibi iterum inter Pharisaeos qui jam Nam cum venissenl Troaden, Paulus vidh in somnis
crediderant, et apostolos de circumcisione facta con- quemdam Macedonem dicere : Transiens in Macedo-
quaestio est. Tunc Petrus Spiritu sancto repletus do- niam, adjuva nos (Vers. 9): unde intellexerunt om-
cuit gentiles, non circumcisionc purificandos esse, nes iter suum probitate rerum divinitus ordinatum,
sed fide; quod eliam Jacobus secutus episcopus, qui et necesse fuit gaudenles facere, quod dignala fuerat
frater Domini vocabatur, magnis raliocinationibus Divinitas aramonere.
et prophetse testimonio comprobavh, dicens, suffi- 59. — xvi, 11. Navigantes autem a Troade, reclo
cere Mosi, qnod ejus nomen in synagoga omni sab- cursu venimus Samothraciam. Paulus igitur et Sileas,
balo sub veneralione nominatur. cum a Troade navigassent, perambulantes aliquas
56. — xv, 22. Tunc placuil apostolis, et seniori-^P civhales, venerunt Philippc-s, qum est prima parth
bits, et omni Ecclesim eligere viros, et mittere Antio- Macedonim civitas, colonia [Vulg., prima patria). Ibi
chiam *. Placuit apostolis ct senioribus qui Hieroso- qusedam mulier Lydia purpuraria credidit Christo,
lymis habitabant, Antiochiam mittere cuin Paulo et quaecum tota domo sua graliam est baplismatis con-
Bamaba Judam, qui cognominatur Barsabas, et Si- secuta : apud quam rogaii apostoli fecerunt nociis
leam, per quem hujtismodi epistulam destinarunt; ipsique mansionero. Alio die ad oraiionem euntibus
ne crederent circumcisionis sibi necessariam legem, puella eis habens spiritum pylbonis occurrit, quae
sed ab idolis, fornicalione et sanguine suffocato se dominis suis quaestummagnum vulgata vaticinalione
tanturamodo continerent; et in gratia Domini per- praestabat. Haecdum importuna sequerelur aposto-
severanles bene se positos esse confiderent. los, prsecepit Paulus spiritui iromundo exire ab ea
37. — xv, 30. Illi igitur dimitsi descenderunt An- quae tenebaiur obnoxia. Tunc domini ejus, qnibus
tiochiam, et reliqua. Supradicli Barnabas et Sileas, dementia ipsius erat causa compendiic, in contume-
cum Antiochiam venissent, fralribus epistulas, con- liam Pauli magistratus et populos armaverunt: quos
gregata multitudine, Iradiderunt. Quibus releciis ga- caesos virgis, ct tradilos custodibus carcereis vincu-
visi sunl, causam scandali Juisse submotara. Judas lis inligarunt.
quoque et Sileas, cum et ipsi essent prophctae, in 40. — xvi, 25. Mediaautem nocte Paulus et Sileas
eadem volunlate cunctorum pectora formaverunt: orantes luuddbant Dominum. Cum Paulus et Sileas
ubi aliquanto tempore commorati, dimissi sunt a retrusi in cuslodia, mcdia nocle laudes Domino per-
fratribus, ut redirent ad cos a quibus fucrant desti- sonarent, subito lcrrsemoius factus est inagnus, ita
naii. Sed Sileas ihi se lenuit; solus auiem Judas ul carceris ipsius fundamenla quaterenlur : nam et
Hicrosolymam est reversus. Paulus igitur et Barna- ostia patcfacla sunt, ct omnium vinclorum liga-
bas Antiochia) morabantur, verbum Domini docen- menta soluta sunt. Quod cura custos carceris cogno.

"Vulg., cumomni Ecclesia, etc, viros ex eis, clc.
b Versionis cui Cassiodorius inhaeret, antiquhatem
romprobare videtur hic locus; ubi enim Vulgaia,
Joannem, qui cognominabaturMarcus, legit interpres
noster, qui el Marcus, Romana et vetusia formula,
ut docenl prisca marmora. Romaein hortis Jusiinia-
neis : EELIX. QUI. ET. CLEMENS.
cHocest lucri. Epistola Athalarici regis ad Joan-
nem II; Absint enim a notlro smculodamnosa conu-
pendia. F.liam auclor ad Ilcrennium, lib. iv : Dum
res sunt qua; possunl homines ad lurpe compendiitm
commovere.El Ulpianus in I. si quis a filio ff. de l<'-
gal: Quod ad ornaium vel compertdium reipublicm
spectat. Opponitur dispendio. Antecedenle numero
animadvertenda optima lectio : qum est prima partis
Macedonim civitas: consenticnle tum Grseco textu,
tum S. Ilieronymi versione.
iWi 11. AURELMCASSIODORI 1596
visset, evaginato gladio se volebai extinguere -.cui Al Areopagi, dixit, el reliqua. Pauluf igitur in Ario-
Paulus magna voce proclamavh, ne iu se manus iui- pagi medio conslitutus caelestis philosophiae melia
cerel, cum sibi creditos ibidem reperirel: qui in- fundebat; inde pulcherrimum suraens inilium, quod
censo lumine orones ibi reperitquos quaerebat. Tttnc inter eorum diversa simulacra scriptum repertt,
procidens ad pedes aposlolorum, ut salvus (ieret JGNOTO DEO,ut necessario qunrerent quem ipsi in-
supplicavit: qui audiens verbuni Domini, credidit, et cognhum sibi esse professi sunt; per ordinem prae-
cum omiii domo sua baptizatus esse cognoscitur. dicans Dominum Cbrislum, qui omni potenlia sua
Quos ad habiiaculum suum perducens, plagasque caelum fecit et terram, et omnia quae in eis sunt;
eorum perungens, apposiia mensa refecit; el laelalus convincens eos, etiam auctorum suorum evidenter
est nimium, quod cum tota domo sua Christi fuerit exemplis, cum sinl gentu Dti, non debere eos colerc
gratiam couseculus : quo lerraemoiu magislratus raanufacta. Nam cum audissent interalia de surre-
quoque comraoti sunt, et prrceperunt ut apostoli de ctione mortuorum, muUi crediderunl, alii vero pu-
custodia linquerentur. Paulus respondil: Cum Ro- tabant esse mendacium. Posl baee descendens ab
mani simus, et innocenles carceris vincula patiamur, Albenis, venh Corinlhum, ubi prsedicans Dominum
clam exire non possumus, nisi ipsi veniant ad nos Salvatorem Judaeis et Graecis Chrislianae religionis
eiciendos qui sic iniqua jusserunl. ] dogmala coniradebai.
B
41.—xvl, 38. iVuntt'«»erun(autem magislratibus 44. — xvin, 5. Cum veniuent autem a Macedonia
tictores verba hmc, et csetera. Auditis verbis aposto- Sileat et Timotheus, iutlabant ut verbum Pautib, et
lorum, magistratus omnino timuerunt, quia se dixe- cselera. Cura de Macedonia venissent Sileas et Ti-
rant Homanos innoceules missos in carcerem, et motheus Corinthum, ubi erat Paulus, verbum Do-
eunies ad eos deprecati sunt ut civitatem suara mini Paulus docebat instanler : sed non audieutibus
egredereniur inlaesi: quo facto, ad Lydiam venerunt, quibusdam Judacis, excutiens vestimenta sua, dixit
frairibusque suis per ordinera retulerunt quanla illis ad eos: Chritti Domini tanguh effusus vot oneret:
Dominus prxstilisset;exindeque promoventes, Thes- ego autem, sicut mihi prmceptum est, ad gentes va-
salonicam pervenerunl: ubi ingrediens synagogam damc protinus instruenda*. Et emigrans ad Titum
docebat eos, secundum Scripluras sanctas oportuisse quemdam, tunc docuil arcbisynagogam Crispum, et
Christum Dominum pro salute nostra pati, et tri- "cum tnla domo sua atiisque multis, Chrislianae fidei
duana celerhate resurgcre; quod mulli populorum prseceptasuscepii. Quadam vero nocte Paulo Domi-
•I nobiles mulie.rescredentes, apostolis fidei proban- nus dixit in somnis: Contradicentium vota non ti-
tur adjuncti: quos Judaei, zelo facienie, conciiatis meas; ego autem sum tecum*, et neminem te supe-
seditionibus, expulerunt; qui venienles in synagogam G ( rare permitto. Qua commonhione roboratus, annum
more sollto disputabanl; ubi nobiles eorum Scriptu- et sex raenses fiducialiler docens, in eadem civiiaie
ras divinas diligeutissime perscrutanies, Doraino consedit: qui propter novam prsedicationem ad tri-
Christo ex magna parte crediderunt. bunal proconsulis Gallionis perductus est a Judseis.
42. — xvu, 13. Cum autem cognovitientin Thessa- Sed Gallio quaestiones legis divinae ad se non dicens
lonica Judmi quia et Reroem prmdicatum eit verbum pertinere, elirainatos fecit abscedere: post aliquot
Dei. Cum vero cognovissent Thessalonicenses Ju- vero dies fratribus valedicto, cum Aquila et Priscilla
dsei in Beroea apostolos de Christo prsedicare, ve- in Ephesum Paulus advenit; nec ibi, deprecantibus
nientes illuc crebris seditionibus populos incitabant, muitis, diulius poluit commorari, Hierosolymam
dicentes cavendos esse qui orbem terrarum nova pro Pentecostes solemnitate festinans.
praedicatione confundunt. Tunc visum est fratribus 45.—xvin, 21. Et profectus eil ab Epheto, et
ut Paulum transmhlerent Athenas, Sileam autem et descendit [Vulg., detcendent) Cmsaream Paulut, et
Timotheum ad tempus aliquod ibi retinerent. Paulus quod sequitur. Inde Pnulus egrediens, descendit
autem veniens Athenas, per loca singula vehemen- Caesaream, ubi salutavit congregationera Ecclesiae;
tiusdisputabat, videns idololatrise deditam civitatem: post Antiochiam est profectus, ibique aiiquantum
qua opinione vulgata, coinprelienderuut eum qui-1D temporis imraoratus, peragravit Galatiam Phry-
dam civium, el duxerunt ad Ariopagura, ubi erat giamque regiones, confirmans offlnes discipulos, ut
pbilosophorum adunata collectio : quem alii semini- in susceptis regulis permanerent. ApoIIo vero qui-
verbium », alii novorum dsemoniorum prsedicaiorem dem Judaeus, Alexandrinus natione, vir loquens et
esse dicebanl. Tunc prudenles, Paulo in medio con- fervens spiritu, Ephesum venit; ibique dura in sjr-
stitulo, deslderabant audire doctrinam quam longe nagoga liducialiter ageret cum Judaeis, assurase-
lateque seminabat. runl eum Aquila et Priscilla, quem diligeotius Scri-
43. — xvu, 22. Stant autem Paulut in medio pturas Domini, patefacta veritate, docuerunl; cum

• Vulgala xvii,-18, teminalor verborum: Graecus TUnvivuart.

textus mtpuoloyot- Aihenienses siquidem homines
Attica contumelia Apostolum insectabantur. Demo-
sthenes de Corona : «i yap 'PaSauxvOotn Mivwfnv6
ttarnyop&v, eXbetun antpp.oi.oyot,etc.
b Vulg.,ini(afc(i(verboPaulut. Grsec. tex.,sruvjixETo
'c Vulg. vers. 6, sanguii vttter tuptr caput vestrum:
mundus ego, ex hoc ad gentei vadam.
d Vulg., Noli limere, sed loqutre, et ne taceat: pro-
pler quod ego tum tecum, et nemo apponetur tibi, ut
noetat le.
1397 COMPLEXIONESIN ACTUS APOSTOLORUM. 1598
autem vellet ire Achaiara, scripserunt ut eum confi- A tro ubi verbum Doroini praedicabant, traxerunt ad
denter plebs devota susciperet; unde factum est judires audiendos ; Paulum vero volentem ad popu-
Judaeosconfidenter certiusque convinceret. los introire non permiserunt discipuli vel amici (erat
46. — xix, 1. Faclum est autem, cum Apollo esset enim tolius civitatis magna confusio), ne ipsum totius
Corinthi, ut Paulus, peragratis superioribusparlibus, populi furor impeleret, quem sciebat contrarise sibi
venirel, et Csetera. Verum cum Apollo esset Corin- praedicationisauctorem.
thi, contigit ut Paulus, peragratis superioribus par- 49. — xix, 33. Alexander ergo, manu silentio po-
libtis, veniret ad Ephesum; ubi repertus quosdam stulato, volebat ralionem reddere populo. Alexander
discipulbs, interrogavit si baplizati Spirittts sancti vero, unus ex discipulis Pauli, manu faclo siienlio,
gratiam perCepissenl.Illi professi sunt hoc nomen se volebat populis concitaiis reddere ralionem : quem
omnimodisignorare, sed in Joannis se fuisse bapti- niox ut Judaeumcognoverunt, ne quid contra Dia-
smate consecratos : quos invocata Trinitate bapli- nam dicerel, per horas duas voee magna professi
zans, venit supra eos Spiritus sancius, ut linguis di- sunt magnam esse Dianam Ephesiorum. Metuensau-
versis prophetare valuissent: ibique Paulus per tres tem scriba ue lanta seditio confunderet civitalem,
menses residens, de Christo Dominosollemni roore silentio faclo, populis persuasit ut, si Deraetrius et
praedicavit. 1 artifices ejus adversus aliquos causam movent, a
B
47. — xix, 9. Cum aulem quidam indurarenlur, judicibus placatis audiantur; homineS autem inno-
el non crederent, el caetera. Cum quidam Ephesio- rentes, qui nihil conira Dianam locuii sunt, non de-
rum obstihala voluntate non crederent, segregavit bent usque ad mortis periculum perveuire: qua ra-
ab eis discipulos suos, et cottidie in schola tyranni tione suscepla seditio cuncta sedata est. Tunc Pau-
per bienniuffldisserebat, miracula multa faciens, ita lus, valedicto discipulis, Macedoniaroest profectus;
ut sudaria ejus apponerentur segrotis, et restitue- ubi docens plurimos, venit ad Graeciara; exindeque
renltir prisiinse sanitati. Erant autem septem fraires perambulans regiones vicinas, cum discipulis suis
subdoli, filii principis synagogae, qui dicebant ener- pervenit ad Troadem, ubi septem dies noscuntur
gumenis : Adjttro vosper Jetum Christum, quemPau- esse remorati.
lut pratdicat, exire celeriter: quibus respondebat spi- 50. — xx, 7. In unum autem sabbali, cum conve-
ritus nequain : Jesum quidem novi, et Paulum scio, nissentad frangendumpanem e. Paulus pridie quam
vot autemqui ettis ignoro b. El obsessi peninaci ad- esset profecturus ex Troada , prolraclo sermone
versum eos concertatione pugnabanl : quod dum usque ad medium noctis, studiosissime et suaviter
fuisset cognitum, magna populi credidit muliiludo. imbuebat: ubi contigit ul unus adolescentium somno
Tunc qui fuerant mundicuriosa sectantes, defeienies C compressus, de caenaculo cadens periculum mortis
codices suos, judicantes esse superfluos, igne cre- incurieretd ; quem Paulus religiosa charitate com-
maverunt, tjui usque ad quinquaginta millium dena- plectens, iis qui aderant reddidit sanum : qui se pane
riorum fueraol comparati. His itaque peractis, Pau- reficiens, usque ad lucem praedicans populis, inde ad
lus duos mittens in Macedoniam, Timoiheum et Assoon terreno [forte deest itinerej profectus est:
Eraslum, ipse in Asia mansit ad tempus. discipuli vero ejus navigantes, sicut ipse constitue-
48. — xix, 23. Fticta erat [Vulg., esi) autem illo rat eis, Paulum in supradicta civiiate repererunl.
temporeiwrbationon minimade via Domini, et caetera. Inde jam simui Mytilenem, Chium, Samtini, Miletum
De religione Christiana in Epheso eodem modofacla usque profecli sunt : propostrerat enim Paulus
seditio est. Erat quidam Demetrius, qui in templo Ephesum praetermittere, ut die Pentecostes Hieroso-
Dianaesediculusfaciebat argenteas : iste artificibus lymam perveniret.
consueverat non minimas prrrsiare mercedes : is vi- 51. — xx, 17. A Miltto autem mittent Ephesum,
dens rilum sacrorum praedicationibus Pauli funditus vocavit majores natu Ecclesim. A Mileto Ephesum
potuisse subverti, supradictos artifices adversum praeierniilteiis e episcopos EcclesiaePaulus aposto-
apostolos ejusque discipulos graviter incitavit. Qui lus convocavit, ibique illis magna charitate retexuit,
raplo Gaio et Aristarcho, comitibus Pauli, de thea- P TJ quali apud eos se temperantia vel huroililate tracta-

•Ev/)-v:novum participium Latinis largitur, Grae-
cos aemulans: supra pariter a vefbo poenitet pmnisos
deduxif, p.travtvonxbras.luterrogavit si: more Vul-
gatse versionis, qure Graeeura el, etiam cum pro an
ponitur, reddii si. Similiicr sumi videtur a Tibullo,
lib. III, el. 1 : Illa mihi referet, si nostri mulua cura
est, attmihor,
bVulg. vers. 15 non habet exire celeriter, nec
ignoro.
c Vulg. : Vna autem sabbati, cum convenhse-
mus, elc.
d lirsigniter discrepabat hic ista versio a
Vulgata,
sive, ut arbhror, insigniter aberrabat. De adole-
scentequi de coenaculocecidit, legiruus in communi
textu, tublatus est mortuut; at Cassiodorius legit,
perkttlum tnortit incurritse; el paulo infra pro iis,
adduxerunt puerum viventem,habel, tti qui aderant
reddidit sanum. Non deerunt tamen qui putent dis .
crepanliam hanc non imputandam texlui, sed inter-
preti; qui mortuum pro exaninii intellexerit, ac ve-
lut mortuo; et ea quae sequunlUr, anima ipsius in
ipso est, ad liiteram acceperit, quamvis ul simulate
ac velut jocose dicta accipienda sint, quomodo et
illa Christi Jesu Matth. ix, 24 : non est motlua
puella, sed dormit.
e Verba libenlissime extendit : conlradebal, pro-
moventes, compromitlit, quod etiara habelur Div.
Lect. cap. 24 : simplicibus nimirum verbis adhibitis,
perire videbatur rhythmus, et perpelua illa diclionis
veluii modulatio. lnversa autem quandoque signifi-
caiio minus curae est: itaque prmtermittenshic pro
mittent.
«99 M. AURELIi CASSIODORl U00
verit: verbura ilhs Domini supra cuncta commen- A A ficienter abslineant, et in traditis sibi regulis pcr-
dans, ne venientes falsi praedicatores eorum corda severent.
subverlerent, et ab inslilutis regulis perieuloso ni- 54. — xxi, 26. Tunc Paulus, adsumptit virit, po-
mis errore deviarent: referens etiam nulli se fuisse ttera die purificatut, cum iltis intravit in templum.
in suratibus gravem; sed cum illis spiritalis patris Consilium vero, quod supra dictum fuerat, Paulus
impendisset alTeclum, suis roanibus se et reliquos gratanter sumens, acceplis qualtuor fralribus purifi-
pavisse collegas; quando dare quam accipcre con- caiis, rasisque capitibus, alia die synagogara prae-
slat esse beatius; se dicens vale facto discedere, nec sumplus intravit. Cbi cum verba facerci, annuntiaiis
eorum aspectus ultra rcvidere. Quse cum dixissct, illis puriucationem necessariam, donec pro salute
cum tola plebe geuibus positis exoravit, et flelus ipsorum Domino penderetur oblatio, post sepieni
omnium voce magna concrepnh: osculantesque col- dics qui de Asia erant Judaei, cognosceutes Paulum
lura ejus, profusa pietale deflebant, propter quod comprehenderunt, scdhioneque lacla conlra eum
iilis dixerat, eos ullerius se non esse visuros. populos collegerunt, dicentes htinc essc virum qni
52. —xxi, 1. Cum aulem (aclum essetut navigare- conlra legcra Mose praelermittendam circumcisio-
mus, abstracti ab eis, recto cursu venimus Coo. Indc nem gentibus persuadet. Quem cutn occidere decre-
post multas lacrymas, quasi violenler abslracti, ve-1B ussent, cum militibus et centurionibus tribunus su-
nerunt Coo; progressique Rhodum atque Palarara, bito cohortis advenit, qui ratione reddita ab scelcsta
transeuntes Phceniccm et Cyprura, Tyrum usque voluntate suspendit. Tunc a populis creplum Pau-
perducli sunt. Ibi repenis discipulis quibusdam, Ium, sed duabuscatenis inligatum, tribunus perduci
mansit apud eos diebus septem: qui prsescientiae jussit ad caslra; ubi Apostolus vinculis inligalus tri-
virtule commoniti, dicebant Paulo, ne llierosoly- bunum peliit, ut ei populos liceret affari : qua vo-
mam festinarct ascendere, dum ei ventus ibidem luntate concessa, manu facto silentio, lurbis He-
gravissimus immineret. Unde oratione facta et v.ile braica lingua locutus esl.
diclo, ad Tolomaidam venerunt, exindeque Caesa- 55. — xxn, 1. Viri fralret [Vulg.,/ralr«£lpa(res],
ream; ubi ingrediens domum Philippi praedicaloris, audite quam ad vot nunc reddo rdlionem, et csetera.
qui erat unus ex septem quos superiori tempore Paulus, cum ad simplicitatem cordis curreret, per
aposloli mensarum amminislratione prsefecerant; is ordinem populis narrat quemammoduma Dominosil
habebat filias qualuor virgines Domini eloquia pro- electus, cum esset persecutor Ecclcsiae: cui etiam
phetantes; el dum ibidem morarentur, ab Hieroso- scelus suum de sanguine Stephani infracla mente
Jymis venit propheta noraine Agabus, qui assumens non tacuit: sed audisse se dicil a Domino, cui non
zonam Pauli, pedes suos inligans dixit, ita esse vi- G ( potest obviare, ad praedicationem gentium se esse
rum, cujus erai cingulum, a Judaeis protenus alli- miitendura. Quem Judaei eatenus audientes, voce
gandum, et in roanibus genlium conlradendum. magna tribuno clamare cceperunt, tollendum esse de
Tunc discipuli cum fidelibus rogabant ut imminentia vivis, qui sibi talia persuasit.
Paulus pericula declinaret. 56. — xxn, 23. Vociferantibutautem eit, et proi-
- 53. — xxi, 13. Tunc respondens Paulus, dixit cientibut vetlimenta tua, et caelera. Seditionem fa-
[Vulg., retpondit], et reliqua. Flemes aulem Paulus cienlibus Judseis, et pulverem in cselum proicienli-
ammonuit, ne de aspero ejus casu se viderenlur affii- bus, Paulum tribunus ducijussit in caslra; quem
gere: quando ipse p-ratus esset pro Christi nomine dum flagellis csederent, ut causam concitatae sedi-
non solum ligari, verum etiam libenter occidi. Cui tionis agnoscerent, Paulus cenlurioni dixit aslanti:
discipuli dixerunt, quoniam eum retinere non pote- Videte tt indemnatum vobh liteat flageUare Roma-
rant: fiat volunlat Domini. Hi cum Hierosolymam num a. Quo dicto perterrilus, solvit eum, et immi-
venissent, a frairibus gratanter excepli sunt. Postero nentia tormenia suspendit. Alio aulem die Paulum
die Paulus abiit ad Jacobum, omnia illi referens atque concilium Judseorum ante se praocepit adsi-
quaiia gentibus per minislerium ipsius virtus divina stere, volens agnosccre qua causa sil traditus. Tunc
praestiterit: unde omnino gavisi sunt. Cui congau- D ] Paulus Judaeorum lurbas intendensh ita locutus est.
dentes gratias Domino retulerunl, sed commonebant 57. — xxm , 1. Intuens autem [Vulg., lntendens
illum, ut circa populum Judseorum deberet cssc sol- autemin] concitiumPaulus ait, et reliqua. Cum Pau-
licitus; quoniam probabatur illis vehementer esse lus prima fronte dixisset: Vtrt (ratret, ego omnicon-
suspectus, eo quod de circumcisione abolenda con- scienlia bona convertalussumante Deum usque in ho-
tra legera Mosis doeeret. Sed consilium dedcrunt, diernumdiem, os ejus Ananias princeps sacerdotum,
ut ex suis quatluor viros assumeret, cum quibus sy- quasi blasphemum, percutere praecepitadstantibus.
nagogam rasis capitibus inlroivil; quod Judaei co- Cui Paulus libera voce respondit: Deut te, paries
gnoscentes, nihil eum conlra legem Mosis crede- dealbate,perculiet, qui sedens loco judicis, percuti tm
rent esse dicturum. His autem qui de gentibus cre- prmcipisconlra tegem«. Quem dum arguerent, cur
diderunt, scripsisse se dicunl, de quibus rebus suf- principi sacerdotum maledicere voluisset, respondit
• Vulg. vers. 25: Si hominemRomanumet indem- dicilur superinttndens, id est inspector.
eic. guslinutn
c Vulg.: Ettu tedensjudicas me secundumUgem,
natum,
b Hoc cst, intuens : sic alibi, quidquid tol non el contra legemjubet me percuti?
intendit, scilicct non aspicit. Episcopus apud S. Au-
1401 COMPLEXIONESIN ACTUS APOSTOLORUM. 140-
ncscisse se tali eum honore subvectum. Sciens au- A Cerle cum sint prrcsentes, dicant, si quid aliud,
tcm Paulus Piiafisseos et Sadduceos ibidem conve- quod ad coufusionem pertinet civitatis, factum esso
nisse, qui diversa persuasione discreli sunt, voce raeminerunt. Quos Felix judcx nsque ad praesenliam
magna proclamavhse esse Pharisaeum, et proptcr tribuni Lysise distulit audiendos; jubens centurioni
spem et resurrectionem mortuorum, quam et ipsi Paulum custodiae mancipatum babere requiem, nec
credebant, se gravissimum judicium sustinere. Quo prohibere quemquam illi ministrare, quse ad solacia
dicto mox inler eos altercatione commota, conven- ejus poterant perlincre.
tus ille solutus est. 62.— xxiv, 21. Post aliquot autem dies Drusilla
58. — XXIII,10. Et cum magna dissensio facta cs- uxor Felicis [Vulg., VeniensFelix cum Drusilla uxore
tel, timensjribunus ne discerperelur Paulus. Cum fa- sua], qum erat Judma. Post aliquot dies rogalus
cta fuissct inter Pharisrcos ct Sadduceos magna dis- Felix a Drusilla conjuge sua coram ea Paulum fecit
sensio, limens tribuntis ne Paulus discerperetur a adduci: qui dum multa de fide Domini, et de jusli-
Sadduceis, jnssit cum ad caslra revocari: cui per tia, et castitate, et de judicio futuro dissereret, prae-
noctem Dominusdixit: Conslansetto, Paule, quoniam dicationis ipsius vcrilate commolus, dixit Paulo :
sicut hic mihi letlificatut es, ita te oportel nomen Nunc vade, et opporluno tempore faciam te esse prm-
meumetin Romana urbe prmdicare'. Sequenti vero B sentem [Vulg., accersam).Quem ad se frequenler vo-
die quadraginta Judaei, conjuratione facla, Paulum cabat, credens quod morc saecularium negoliorum
occidere decreverunt; quod audiens filius sororis, pecuniam ab ipso sumere potuisset. Inter haec ex-
Paulo in castra posito nunliavit. Rogat ille custo- pleto biennio Felix successorem accepit Porcium
des, ut adplescentem perducerent ad iribunura; qui Feslum; Paulum vero propter gratiam Judaeorum
dum ei per ordinem cuncta dixisset, praccepit ado- reliquit in vinculis. Tunc Feslus veniens Caesaream,
lescenli, ut didum sibi nullus agnosceret. praesenlatis sibi et Patilo, et Judseis, qui eum per-
59. — XXIII,23. Et vocatis duobus centurionibus, sequi videbanlur, sedh iribunal. Paulus aulem ne-
dixit. Tribinius autem vocatis duobus ccnturionibus rainem se laesisse teslatus est, ammirans quare tan-
praecepit ut cum militibus armatis ad Felicem judi- lae perseculionis pateretur invidiam;et ideo ad Cae-
ccm Paulum Crcsnrenmusque perducerent, ne forsi- sarem se iniltendum esse. proclamabat. Cui Festus
tan crederetur quod eum, accepla pecunia, a Judaeis sub brevitate respondit: Quoniam appellatli Cmia-
fecissel occidi. Cui transmisit epistolam, ubi actum rem, ibit ad Cmsarem(Vers. 12).
sub veritate narravil. Milites quse fuerant delegata 63. — xxv, 13. Et cum dies aliquot transacti es-
fecerunl. Tunc supra diclus praeses, praelecta epi- sent, Agrippa rex et Beronices descenderunl Cmta-
stula, Paulmn fecit in Herodis praetorio custodiri, C ream. Transactis autem aliquot diebus, Agrippa rex
nsque dum ejus aceusatorcs venire poluissent. et Beronices ad salulandum Festum Caesareamvene-
60.—xxiv, 1. Post quinqut aulem dies descendit runt; et cum apud ipsum aliquanio tempore mora-
princeps sacerdolum, et reliqua. Post quinque dies renlur, de Paulo quodam Judaeo Festus Agrippae
venerunt Judaei ad Felicem judicera cum oratore regi per ordinera quae fuerant gesta narravit; et
Tertullo contra Paulum di. Tunc partibus cum Judaeorum improbitate premerelur, ad Caesa-
in medioconsthutis, Tertulius orator de eloqucntia rem eum appellasse clamavit. Tunc curo eum videre
humana pfsesumens, Paulum invidiose ccepit impc- vellet Agrippa, alio die promisit illura Festus modis
tcre : per totum orbem quietos Judseos novis praedi- omnibus audiendum.
cationibus eum velle confundere : quo adprehenso, 64. — xxv, 23. Altera autem die, cum venisset
tantum facinus secundum legem suam voluerunt Agrippa et Beronicecum mulla ambitione. Altero die
protinus vindicari: quem eripiens Lysins tribumis, dum Agrippa et Beronice una cum Festo, el lurbis
ad ipsius cognosciiur misisse jtidiciura. Reliqui Ju- plurimis audhorium civhaiis inlrassenl, jubente Fe-
d:ci horrisona voce leslificati sunt ila se babere quae sto, Paulus est traduclus in mediura, ut ea quse sc-
ditta sunt. creiiius regi reltulerat, per singula ipsius leslimonio
61. — xxiv, 10. Iiesponditautem Pautus, annuenle D comprobaret: quem post appellaiionem ideo perhi-
sibiprmside, dicens. Postquam Tertullus oralor quae bet ante Agrippam pcrduclum, ut verhate rei co-
vulebat asseruit, praemissisquaepoteranl ad bcnevo- gniia, cum explanatione causae ad Csesarem mitte-
lentiam judicis perlinere, Pautus ha rcspondit: Cum relur.
more genlis suae Hierusalera Dominum adorare vc- 65. — xxvi, 1. Agrippa vero ad Paulum ait. Tunc
nissel, et eleemosynam genti suac facturus, neque Agrippa Paulo pro se loquendi fiduciam dedit. Qui
turbam, neque tumultnm fecit; scd cum icnereiur a primum judicem Iaudans, ab initio qua? sibi accide-
centnrionibus clamasse se dicil ad populum : De re- rant integra vcritate complexus est: referens quem-
turreclione morluorum, quam et vot creditis, hodie admodum Chrislianum populum fuerit persecutus;
jndicandus asshto. Nec aliquid tale eos probai e posse deinde cum iret Damascura, qualia lumine Domini
confirmat, qualia de se impia voluntate finxerunt. circumventus audierit; slatimque, ut necesse fuit,

•Vulg. vers. H : Constans esto: sicut enim testificatus es demein Jerutalem, sic te oporlel
r et Romm
teitificari.
1403 M. AURELH CASS10DOIU 1404
scrmonibus oboedissedominicis: unde se praedicasse A viente, nautici fugere decrevissent, Paultisait omnes
perhibet populis et gentibus, ut conversi dignaque salvns fieri non posse, nisi naulas in navi stare con-
poeniteniiaeopera facientes, alernae vilae praemia re- tingeret. Tunc railiies, abscissis funibus, scapbam
perirent; qua de causa commoti Judrci eum occidere potius judicaverunt esse temnendam.
decreverunt; quorum manibus auxilio Divinilaiis C9.— XXVII, 33. Et cum lux inciperel fieri, roga-
ereptus, usque ad illud tempus ea se praedicasse le- bat Paulus, et caetera. Post tempestatis igilur quar
status est quse in Prophetis ac reliquis Scripturis tum decimum diem, rogavit Paulus ut cibum sume
divinis legunlur esse conscripta. renl, quando de ducentis septuaginla sex viris ncc
66. — xxvi, 19. Vnde,rex Agrippa, non (ui incre- capillus capitis eorum imrainutus esse probaretur:
dulttt caletti vitioni. Loquente Paulo illa qusc dicta nam ut alios exemplo suo poiius invitaret, panem
sunt, Festus dixil incredulus : Insanit, Paule, men- frangens ipse cibalus est. Facto igiiur die sinum
lemque luam leclio multa confundit [Vulg., multm te quemdam conspiiientes, ad littora vicina tendebant;
litteret ad insaniam convertuni). Cui Paulus, servata sed navi caulibus undisque resoluta, consiliura fuit
gravitate, respondit non se insanire, sed verilatis et ul omnes enatarent: unde sic factura est, ut, nave
sobrietatis verba dixisse; nam scire talia et regem perdila, cuncli illaesi ad optatam lerram prolinus
decel Agrippam, quoniam quae palam gesta sunt ad B I pervenirent.
ejus notiliam pervenire potuerunt: Agrippam quo- 70. —xxviu, 1. Barbari vero prmslabant non mo-
que confirmat credere prophetis. Cui Agrippa ju- dicam humanitalemnobii, et csetera. Omnibus jam in
cunda mente respondit, quod eum sub celerilate vel- litlore constilutis, curo maximum frigus insisteret,
lct faccre Chrisiianum. Cui Paulus studio charhatis inedia multa fatigati, accolae iocorum barbari huma-
optavil ut et ipse et caeteri audientes tales fierent nitatis alimenta praestabaul. Paulus autem dum con-
qualis ipse erat, exceptis vinculis suis. Qui, dimisso gregasset mulliludinem sarmeutorum, et super ignem
conventu, inter se locuti sunt, Paulum nihil tale fe- misisset, vipera quae ibi casu faciente reperta est,
cisse unde merereiur occidi. manum ejus mordicus adprehendit. Quaecum iu ejus
67. — xxv:, 32. Agrippa autem Feslo dixit. Tunc carne penderet, incolaeloci primum illum homicidam
Festo Agrippa dixit: Poteral homoiste dimitti, si non esse crediderunt, qui post maris periculunri, incur-
appellattet «d Cmsarem.Tunc traditus est Paulus cen- risse putaium est ultionis eventum. At ubi sanus
turioni Julio cum custodibus, ut navigarei Ilaliam: esse conspectus est, Deuro credebant, cui nihil ve-
qui ascendenles navem secundo die Sidonem vene- nena nocuerunt. Tunc eliam a quodara Publio beui-
runt, ubi Pauluro centurio clementer tractans, ad gne suscepti, patrem ipsius febribus ventrisque fluxu
amicos suos ire permlsil. Iode Cypruro, inde Ly- C * liiboranlem, P.iulus oratione data^sanavit. Qoapro-
slram, inde traaslali in Alexandrinam navem irans- pter concursu faclo multorum qui in eadem insula
naviganles Cretam, in Salmonem, exindeque in Bo- coinmanebant, obsessi diverso languore curati sunt.
niportum post tempus aliquod pervenerunt (Vers. 8). 71. — xxvin, H. Pott menses uutem tres naviga-
Ubi jam tempore navigationis expleto, Pauius dixit vimus in navi Aiexandrina, et caetera. Post tres vero
ad socios melius coustare si ibidera biemare potuis- menses ascendenies in Alexandriuam navem, in ci-
sent, ne illis accidisset forte naufragium : cui centu- vitalem Siculorum Syracusas venerunt: inde Regio ",
rio improvida menle dissentiens/ ad porlum festina- inde Puteolos (sic), inde jam pedibus, Trib.b Taber-
vit Foenices, qui erat loci poshione securior. nis : ubi a fralribus Paulus libenler exceptus, et Ro-
68. — xxvn, 13. Aspiranle autem austrt mstiman- mam perduclus intravit. Ubi posl tenium diem con-
tes propotllum tt lenere. Egressi de porlu Finicenae, vocatis in synagoga senioribus, milhe...e per
seslimanles locum se tenere posse pro portu, subito ordinem a centurionibus, quali causa deductus est,
illis, qui vocatur euroaquilo, contrarius ac fortissi- oslendens illis gioriosam caienam, qua Israelilicae
mus ventus occuTrit. Tum colleclis velis navis per ciusa salulis fuerat illigalus.
undas coepit efferri, ita utinsulam Gaudemexeunles, 72. — XXVIII, 21. At illi dixerunt ad eum : nos ne-
scafam perderent, et funibus aociagentes navein,, ^ que litteras accepimusa te, Judaa, et cselera. Judaei
eamliberareconarenlur; sed crescentibus ventisita pe- vero Paulo responderuni, neque per litleras, neque
liclitabanlur, ut nec solem, neque sidera per multoii per nuniium se cognoscere potuisse, quse ntiper vi-
dies conspicere valuissent. Tunc Paulus, quam ini sus est inlimare; sed postulabant ab ipso magis ut
somnis audieral, Domini promissione narrata, caete- quae alibi praedicavit agnoscerent. Constituto vero
ros animavit; dicens, praeter navem donasse sibii dio cum venissent ad hosphium Pauli, loquebatur de
Deum cunctos homines qui curo ipso pergebant.. reguo Doinini Christi, quem per Mosen atque pro-
Quarto decimo vero die, cum tempestate adhuc sae- phetas constabat esse promissum. Sed quidam con-
* Auctori forte probabatur, quod e Varronc apudI rum. In concilio Romano sub Hilaro inler episco-
Cornulum retulit, Orthogr., cap. 1 : R litteram, tii pos : Lucifer Trium Tabernarum. In Ilinerario Burde-
prtmo loco ponrtur, non aipirari: ttctor enim iptei galensi bis id uomen occurrit, non longe a Plaeen-
tnteltigere debet Rodum, lametii h non habeat, Rho- tia, et prope Interamnam.
c Mulilus ac corruplus iocus : inspiee saciura
dum etst, retoremeitt rhetorem.
*>la ms. eral Triiunut. Numeralur Tribut Taberniti texlum.
in Itinerario Appia via, inter Ariciam el Appii fo-
1405 COMPLEXIONESIN APOCALYPSIN. 1400
sentieates, quidam non crcdenles fuerunt: quibus A autem in suo conducto biennio manens, de regno
Paulus increpans Isaire dixit exemplum : protesians DominiJesu Cbristi ad se venientes jugiter instrue-
genles magis suscepluras salmem, quam illi susci- bai; qui licet esset caienis ferreis illigatus, creden-
pere nnluerunt. Quo dicto, factum est ut inter se tium tamen cottidie solvebat viucula peccatorum.
Judaei haberent uoii minimam quaesiionem. Paulus

APOCALYPSIS SANCTI JOANNIS.

1. — I, 1. Apocalypsis Jesu Christi, quam dedit lionibus suis forlissimus et splendidissimus inveni-
ilti Deus pakim facere servis suis, el caetera. Quidam tur; vox ejus ut sonus aquarum muliarum, quia de
prologus iiraemittitur, ut prassentis libri dignitas bre- ipso sapientiae fluenta procedunt: de septem vero
viter indicetur : dicit enim Joannes apostolus, a Do- stellis ipse dicit infcrius. Ex ore ejus egrediebatur
mino Cbristo visionem sibi de fine srcculi fuisse gladius bis aculus, Novi el Veteris Tesiamenli sa-
monstraiam; el per quem, el cur sit ostensa memo- cramenta designans; facies ipsius splendebat ut sol,
ratur : ut tanta veritale patefacta, et confidentiam "J quoniam quidquid non inlendit umbrescit. Qua vi-
devotus acciperet, et metum infidelium conscientia sione perterritus, anie pedes ipsius protinus se cor-
rererirel. Laudatur eiiam qui haec legere vel custo- ruisse leslalur: cui Dominusdixit: Surge, ne timeat:
dire maluerit; ut lalibus promissionibus iuvitalus se primum et novissimum esse confirmans; habere
devotorum animus ardentius excitetur. se perhibens claves mortis et inferi. Memenloaulera
2. — I, 4. Joannes seplem Ecclesiis qum sunl in hns et alias hujuscemodi visiones, quas Dominusser-
Asia. Graiia vobis, ei pax, vel reliqua. Scribere se vis suis declarare dignatus est, ad tempus esse pro
dicil Joannes apostolus septem Ecclesiis quae sunt in rerum qualitate formatas, manenle in excellentia sua
Asia consihutse : quas salutat, pacemque illis optat, natura deitatis. Caelerumnatura ipsa, ut est, divini-
et gratiam venire a Domino Christo, et a septem an- tatis nulli bominum viventi adhuc probatur ostensa b,
geUsqui ante thronum Domini Ieguntur assistere : quam post resurreciionem, siculi est, se mundis cor-
sicut in libro Tobiae Raphael angelus dixit : Vnus dibus patefacere compromittit.
sum ex seplem angelis qui consistimus ante thronum 4. — l, 19. Scribe ergo qumvidisti, et qum sunt, et
clarilalis Dei (Tob. xn). Sed quis est iste Dominus,
qum fieri post hmc oportet. Nunc in septem candela-
qui est, qui fuit, et qui veniet, evidenti relatione bris el seplem stellis sacramenta quae viderat Joan-
patefacit: protestans ipsumesse DominiimChrislum, C ( nes, Dominus illi Chrisius exponit, dicens eas se-
qui nos redemit sanguine prelioso. Dicit etiam qua- ptem Ecclesiarum esse fulgores % sed cum sit ea-
lis veniet in secundo adventu suo, qualemque illnm rum rerum innuroera multitudo, seplem ponunlur
homines declarata potestate visuri sunt: nam ipsnm ad perfectionem scilicet indicandam : unde angelo
esse primura et novissimum, et omnipolentem, Ephesiorum, hoc est episcopo, comraonet scriben-
ipsittSquoque diviuitatis voce confirmat. dum, qui revera scriptis polerat admoneri. Scire se
3.—1,9. Ego Joannes frater vesler, el particeps quidem dicens labores el patientiam ejus, quia falsos
in tribttialione, et caplera.Cum esset in insula Palh- nolit
pracdicatores ammittere, sed charhatem eum
mos, a Domitiano principe propter verbum Domini praetermisisse conlendit, ad quam illum redire Iia-
in exilium feliciter destinatus, dominico die voce bita satisfactione recommonet; ne candelabrum
magna commonhus, audisse se dicit apostolus ui ea ipsius, quod pro bonis operibus probatur oslensum,
qure videbat scriberet; et ad septem Ecclesias de- quasi extinctum possit auferri: laudans, quia facta
stinaret quarum nomina leguntur scripia. Subiloque Nlcolaitarum d, id est turpissimas fornicaliones, si-
conversus ad voccm Do i iui, vidit septeni candela- mili ut Dominus execratione condemnet. Victoribus
bra lucentia, et in medio Dominum Chrisium, cujiis autem detestabilium vitiorum
praemiumpromittilur,
habitum per mysticns controfationes a exponit. Erat ] ut de vitse sumanl cibum, quod est in Dnmini
ligno
enim poderc vestitus, quod ad sacerdoiium non est
mammas paradiso constitutura ; unde omnis spiritaliter refici-
dubium pertinere; praecinclus fuit supra in regno Domini perpetua beatitudine collo-
lur, qui
zona aurea, propter hoc quod ejus actuum reluce- catur.
bat intrgrilas; caput vero et capilli ejus, qtiod erant — II, 8. El angelo EcclesimSmyrnm scribe: Itwc
oculi au- 5.
albi, demonstrant antiquissimuro dierum;
dicit primus, et notiissimus, vel reliqua. Commonct
tem, velut flamma ignis, eo quod omnia visu pene-
et a calore nemo se abscondere. Pe- ut angelo Smyrnac, id est episcopo, debeat indicare;
tret, ejus possit in Actibus aposto-
des ejus erant similes aurochalco, quia in praedica- nam angelum episcopum dicie,

Lege contropationet,a tropo, seu modo, velfigura:
infra, ut factce allegorim contropatio servareiur.
b Vide quaead pag. 101
' animadvertimus [Huj. ed.
coi. 1559, n. bj.
' Hocverbo angelos significat : eo us.usfuerat in
'ormlit sensu dignilatis : uni lanlum cedent (ulgori:
de patriciatu loquens uni tantum consulatus culmini
concedenie.
J De Nicolaitis vide Epiphanium, Irenaeum, Hila-
riuin, Hieronymum, Clementem Alex., Eusebium,
Theodoreium.
" Interpretatio satis obvia, ratio satis peregrina.
1407 M. AURELIl CASSIODORl 1408
lorum locus ille testatur, ubi venienle Petro, et pul- ;_ voluntatibus obsecundat, et in candidis vestibus, id
sante januas apostolorura , dictum est, non Petrus, est in mundissima conscientia, cum Dominojugiter
sed angelusejut ett (ix, 15); dicens scire Dominura ambulabuht: hinc de Iibro vitaenon delebuntur, et
Christum, qui semel est morluus, seinperque vivit, nomina eorum ante Patrem et angelos ipsius lauda-
qualia quantaque pertulerunt ab infidelibus Judaeis: bili confessionememorantur.
unde si et ipse usque ad Unem perdurarc maluerit, 8. — III, 7. 'Angelo qui ett Phitadelphim [Vulg.,
coronam vitse perennis probatus accipiet: nam qui Et angelo Philadelphim Ecclesim scribe): Hmc dicit
mala saeculivicerit, secundae morlis inleriluin non tanclus et verus, et reliqua. Dominus, qui aperiendi
habebit. Dicit etiam episcopo Pergamorum similiter atque claudendi singulari poteslate praecinctus est,
indicandum : Scio le quidem inter aliquat pruvilatet scribendum Philadelphiae dicit episcopo : Quoniam
patientiwregulamcuttodhte; ut etiam Aniipale marly- mihi sancta humilitate devotus es, humitiolibi Syna-
rium sutlinenle, nulto potuerh terrore deviare : led ta- gogam, id esl congregationemSalanm, ut ad Ecclesiam
men in tnediolut esse cognovi,</uijunguntur diabolicm adorandam veniat, qum te pridem superbia (acienle
pravilali, et ideocelerius ad medicinam recurre pozni- temnebat.Tuendam quoqueintemptalionibuscompro-
tentim, nt venient in judicio obtlinatorum,mala mterno mitlit, quando mundus diversa fuerit clade fatiga-
debeampttniretupplicio(Vert.\5). Vincentibusaulem ;B tus; hortatur etiam in patienlia sua, nt cito veniat,
mundum, mannam promitth et calculum candidum, nc coronam ejus alteraccipial; designans quam ma-
qui tamen cunclis margaritis pretiosior invenhur. gna sit suis fidelibus Dominus largiturus. Episcopo
6. — u, 18. Et angelo Eccletim qum etl tn Tya- quoque Laodicise prsecepit indicari, aut frigidum \U
thir [Vulg., Thyatirw Eccletim), tcribe : Hmc dicil lhm, aut calidum esse dehcre, ne ex ore Dominivo-
Dei Viliut, etcsetera. Scribendum dicit angelo, sicut matur, ut tepidus : nam cum confidenliam in suis
jam dictum cst, episcopo Ecclesire Thyalhir, hacc viribus ponat, cunctis debilibus probatur esse mise-
dicere Dominum,qui habel oculos ul fiammam ignis, rior. Stare enim se dicit ante ostium, et crebra ver-
et pedes similes aurichalco, ul nec ad videndum ali- beratione pulsare, ut cum illi januas unusquisque
quid illi sit obscurum, ncc ad praedicanduin patialur suicordis aperuerit, ad cacnamDomini paratusoc-
defectum. Scire quidem se perhibet bona quae fecit, currat; et vincens in throno majesiatis ejus sedeat,
ejusque excellentissimam charilatem; sed inter illa sicut ipse victor in palris sui solio consedisse digno-
malis se ejus nonnulla offensionc morderi: nam scilur.
congregatio ipsius, quae ex magna parle fornicala 9. — IV, 1. Post hmcvidi ottium apertum in cmlo;
cum pravis est, et nomen vult habcre prophetiae, et eccevox, et reliqun. Vocatus Joannes animi con-
quse Jezabel debet potius nuncupari, nisi conversa iC templaiione conscendh ad caelos, et sedentero Doroi-
tuerit, proiinus eam in leclum languoris esse mit- num respexit in thronum, cui gemmarum colores
fendam, et in fornicationibus ejus graviter vindican- trepica locmione consociat. Ibi viginti quattuor sc-
dum; ut tunc omnes cognoscant Ecclesiae quoniam niores, quod ad numerum plenitudinis pertinet indi-
unicuique Dominus pro factorum suorum qualiiate candum, in throni circuiium albis vestibus consede-
restituit. Reliquos autem commonet-in eadem Eccie- bant; de sede autem Domini cgrediebantur corusca-
sia constilutos, ut in acceplis fidei rcgulis perseve- tiones, voccs el tonitrua; ante quem erant septem
renl: vincentibus promittens quod gentes in virga spiritus, id est angcli Dei; in conspectu vero throni,
ferrea regant, sicut et ipse a Paire sibi dixit fuisse quasi vitreura niare videbatur, per quod sseculi hu-
concessum; daturum se quoque talibus pollicetur jus qualitas indicaiur: mare, quia fluclibus agilur;
gloriosam resurreclionem, quam stellse coraraemo- vitrcum, quia fragile comprobatur. Ante thronum,
raiione signilicat. et in circuitu throni, quatluor erant animalia consli-
7.—iu,l. Et angelo Eccletim qum esl Sardis tuta, quaequattuor evangelisiis quadam simililudine
[Vulg., Eccletim Sardit), tcribe : Hmc dicit qui ha- coraparantur, senas ° habenles [sic] alas, propler
bet septemipiritus Dei, et caeteia. Dominns Christus, aelatem mundi, qui lali numero corapleri posse di-
in quo cst septiformis Spiritus sancius, et septem ;D gnoscitur : plena oculis inlus, significatpraedicationis
stellse in manu ejus, id est universalis potestas, epi- eorum profunda esse mystcria, quae laudes Domino
scopo Sardis prsecepit dici: Specie quidem vivis, jugi exullatione dicebant. Viginti quatuor vero sc-
operibus veromortuus es; el ideo poenitentialibi inter- niores, audha lattde Domini, in facie cadebant ado-
venientesuccurre, ut qumin le extlincla sunt, tathfa- ranles eum qui vivit in saecula saeculorum, et ipsi
clionit medicina revivhcant; ne tanquam furem tre- quoque praeconiasimiliter offcrenies.
mendijudicii patiarh adventum, et incipiai in mem- 10.—v, 1. Et vidi librum in dextera Dei sedenth
bris luii tuttinere qumgraoia tunt. Sed quoniam po- tuper thronum, scriplum intut, et relro b, et caelera.
pulus Ecclesise diversa inorum quaUtate convivh, Inler haec vidit librum in dcxlera Palris sedenlis in
dicit, Sardis partem esse beatorum, quae Domini throno, intus lorisque conscriptum, quoniam in lege
ln ea sententia ostendit fuisse se quse viguit in- ditas mlalemmundi, quati tol aureus, convenienterin-
ter Hebraeos, mundi aetatein sex annorum millibus cluderet. Vidc Lactantium, lib. vn, cap. 14 el 25.
circumscriptum iri. Sibi aulero constat: Var. lib. ]l Vulg. : Et vidi in dexterasedentis super thronum
i, ep. 10 : Sex enim millia denariorum toUdum etse scriptum iutut, et forit: Graec. text., omadev.
voluerunt, tcilicel ut radianth metalli formata rotun-
 1409 COMPLEXIONESIN APOCALYPSIN. 1410
quaedam adhuc occulta, quaedam noscuntur esse A j praedicla sunt. Tunc laudes angelorum turba et sarn
manifesta. Isteseptem sigillis; id est septiformi Spi- ctorum congregatio (id est 144 [suppl. millia], in quo
ritu conspiciebatur esse signatus; quia mysteria Do- numero omnium beatortim summa b concludilur)
roini itsque ad lempus praefinhum habentur semper lenentium palmas, et indutorura candidis vestibus,
incognita. Tunc angelo praedicante, nec tamen inve- personavil: qui stolas suas in sanguine Domini la-
nieiiledignum, qui eum possit accipere alque regere, vaverunt, ei de conspectu ejus perenni felicitalc
Joannes fletu magno turbatus est; scd unus ex se- gaudcbuhl; nec ultcrius babebunt indigentiam, qul
nioribus indicavit ei Chrislum dignura esse aperirei de Christi Domini majestate completi sunt.
librum, ejusque sigilla resolvere; ct levatis oculisi 13. — vin, 1. Et cum aperuhset tignum seplimum,
Agnum vidil quasi occisum, habcnlem plenissimarai factum est silentiumin cmlo ad semi hora [Vul., sigil-
potestalem, et integerriraam prsedicationem. Istet lum, etc, auati media hora). Sigilio autem septimo
librum accepit aperiendum, ut fuerat prsedicatum : remoto, venit angelus ante tribunal Dei luribulura
cui quatuor animalia et vigimi quatuor seniores cumi aureum ferens, in quo supplicationes sanctorum in
citharis suis et pateris diversis odoribus plenis, idI modum incensi majestatis conspectibus offeral. Tunc
est bonorum acluum qualhate, novum canticum per- primus angelus tuba cecinii, et grando, ei ignis
sonabant: dicenles dignum esse tali honore sacrari, B '. cum sanguine permixtus in terra jactatus est, ha ut
qui occisus esl pro salute cunctorum; qui et sacer- lerliam pariem lelluris exurerent. Secundo angelo
dotium generaliter conttilit, et caelorum regna fideli- tuba canente, mons ardens in mare projectus est;
bus reproraisit. Citbarae autem significant integrila- quod faclum sanguineum teriiam partem perdidit
tem fidei operumque concordiam; paierrc vcro plenae animalium et navium quaecontinere videbalur. Curc
odoribus, sicut dictum est, orationes supplicationcs- vero tertius angelus tuba cecinisset, magna stella,
que justorum. q:iac dicitur Abtentium [Vulg., Abtinthium], de crelo
H. — v, 11. Et vidi, et audivi velut vocemmulto- corruit super tertiam partem fluminum, et fontium ;
rum angelorum in circuitu throni, et reliqua. Audiil quae graviter aquas amaras fecit, unde potantcs ex-
ctiam voces angelorum millia millium, dicenlium tincli sunt. Quarto angelo tuba canente, factum
pracconiaDomini Christi : dignum esse qui gloriam, cst ut teriia pars solis, lunae, atque stellarum tene-
polcsiatem, divitias susciperet el honorem, scilicet brcsceret, et eamdem partem cum nocte dies amit-
a Patre, quia passusest: cui omniscreaturadevolum teret. Tunc quasi aquila visa est, quae dicebat: Vm
prseslel obsequium. llis animalia qiialtuor responde- vm vmhabitantibus in lerra : qui erunt lalia lanta-
banl, Fiati: quibus consessum pracbentesviginti qua- que visuri.
tuor seniores, in faciem cadentes, adorabant. Tunc C ( 14. — ix, 1. Et quintut angelut luba cecinit, et
suscepti libri primum sigillum Agno aperientc, visus vidi slellam de cmlo cecidisse, et reliqua. Quinto an-
est equus albus, qui imlicat mundissimam vitam •; geio canenle tuba, slella cecidit in profundumpu-
et supraeum sedens saghtam tenebai, ut verbo suo tei, et fumus inde progressus esi, qui aera, solem-
pcnetrabili omnes adversilates cvinccret. Cum ape- que tencbravh : unde excuntes lucustac tanquam
ruisset signum secundum, rufus eqtius ostensus est, scorpiones, ne jue fenum, neque arborem laedebant,
qui effusi sanguinis Domini portabat imaginera; el nisi eos tantum qui signum crucis in suis fronlibus
supra eum sedenti datus esl gladius magnus, ut snb- non habcbant; ut quinque mensibus cruciati, tan-
jeclorum pacem de terra sub terrore magno suscipe- quam ab scorpionibus percussi, in suo graviter do-
ret, et adversanles se mulua conienlione pcrimeret. lorc congemerent. Describhur ctiam in myslicam
Tertio sigillo reserato, equus nigcr egressus esl, ut nocendi potentiam positio lucustarnm, quod Tycho-
putamus, supra impios potestatem dominationis nius minutius et abundanter exposuit: quibus an-
osiendens, quando sedens, in manu sua habebat sta- gelum terribilem dicit praeesse, cujus nomen Exter-
teram, qnia tales sunt sine dubio judicandi; cui minator est. Sexto angelo idem canente tuba, soluli
quatuor aniraalia dicebant, trhicum, et hordeiim ad sunt angeli, qui erantin Euphrate fluvioquatluor al-
charitatem denarii pervenire; oleum vero et vinum D - ligati : isti equis armisque terribiles, tertiam par-
non esse laedendum. Reserato quarto sigillo, vidit tem hominum exiinxisse relaii [sunl, qui factorum
sub ara Dei animas martyrum vindictam cito peten- suorum poenhenliam non egerunt.
tium, quibus patientiae data solatia sunt, jussi ut 15. —x, 1. El vidi ali«m angelum fortem, de-
spcclarent donec conservorum numerus impleretur. scendenlemde emlo, nube amictum, el caetera. Alium
12.—vi, 12. Etvidi, cum aperuissel sexlum si- angelum se refert vidisse fortissimura, amictum nube,
gnum[Vulg., stgtMumsextuni), et ecce terrmmotusma- cujus facies crat ut sol; pedes autem ipsitis ut igneac
gnus factut est, et crctera. Aperto autera sexto columnse; posiioque dextro pede in mari, et sinistro
signaculo, per allegoriam terram contremuisse dicil. in terra, voce magna clamavit: etrcsponderunU...
Sol niger effeclus est, luna sanguineo oculo refu- csse commonitum. Juravit autem angelus,
scata est, et caetera qusc in fine mundi fieri posse quoniam mundus nequaquam ulterius prolelabitur,

Pluribus diversisque Iiarnm figurarum interpre- torum prafinito numero dichuri ad beatos omnes
tationibus hsec quoque erit adjungenda. aptandum esse.
b Explicat inferius num, %Q,quod de hoc signa-
1411 M. AURELII CASSIODORI 141t
sed cum coeperit septimus angelus luba canere, fl- A 1 quae in Deum nimias est locutura blasphemias : ad
uieiur: sicul omuimodis Dei famulos constat esse postremum adorabunt eam perfldi, qui munera Do-
propbetalos. Librum quoque commonilus accepit ab mini non habebunt. Hoc tamen generaliter definitur,
angelo, quera deglutiens, in ore ejus erat dulcis, in- quoniain qui alterum capere voluerit, ipse captivus -
ventre venf ipsius araaruseffectus est: quia lex Do- cril, el vicisslludines malorum digna compensaiione
inini cummanditur suavis, cum oblivione devoratur, recipiet : eatenus enim sancti mala patiuntur, sed
amara fit. Arundinem quoque similera virgse susce- mox ad spem suam, Domino praestante, perveniunt.
pit, per quam visus est metiri loca quse Christianus 19. — xni, 11. El vidi aliam bestiam atcendentem
populus obtinebat; alia vero relinquere quse infide- [Vulg., ascendentemde lerrd), et habebatcornua duo,
lcs poterunt obtiuere. Hi sunt qui in finem sseculi et reliqua. Alia bestia consurgere de lerra describitur
per tres et semis annos •, Antichristo regnante, in in typo diaboli, id est Amicbristi, revera bellua,
martyrum sanguinem bacchabuntur. Fit quoqtie quae multos est improvidos vastatura. Tunc multa
Enoch et EUaecommemoratio, quod palani jacebunt, Antichrisius miraculorum signa faclurus est, ut ma-
et insepulti triduo, donec vocali subito ascendere gna devotione adorari faciat idolum, sacrilega falsi-
videanlur in caelum. Quos respicienles inimici ter- tate coropertum. Ponitur eiiam humano generi tam
rore magno turbabuntur, et gloriam Deo sub magna B ] saeva condicio, ut nullus vendat alieri nec emat ab
admiralione prsestabunt. alio, nisi qui bestiae nomine, id rst devolione ipsius,
16. — xi, 15. Et septimus angelnt tuba cecinil, et fuerit adnotaius. Deinde proprius numerus bcstiae
faclmtunl voces magnm in cmlo, et reliqua. Angelo sub quodam modo calculntionis exponitur.
seplimo luba canente, referl voces laetantium factas 20. — xiv, 1. Et vidi, el ecce Aynum stantem in
in coelo, quoniam tandem aliqiiando regnum Dei, monle Sion [Vulg. : Et ecce Agnut stabat supra mon-
quod spectabatur, advenerit, et illa quae sunt pro- tem Sion], et cum eo CXLIV d, et c*tera. In monto
roissa, completa sint. De matre vero atque Doraino Sion vidisse se dicit stantem Dominum Christum, et
Jesu Christo, et.de diaboli adversitate pauca per- cum eo CXLIV beatorum, qui nomina tam ipsius
stringit, futuris praeterita jungens: dicens, Deum quam Patris ejus in frontibus suis scripta portabant.
ascendisse ad caelos, matrera vero ipsius aliquanto Hi nullo mendacio, nulla fidei fornicatione polluti
tempore in secretioribus locis esse servandam b, ut sunt: quod tamen ad omnes beatos constat aptan-
eam illic pascat annis tribus, et semis; quod in ma- dum : isti personabanl Domino canticum novum,
gnum sacramentum, sicut Tychonius refert, constat quando ab alio non poterat dici; deinde mirabilf
ediclum. .preseculione laudaniur. Alterum se dicit angelum
17. — xii, 7. Et factum ctt bellum in ar.lo, Michael C
4 vidisse,quidiversis populis evangelizabat, et gentibus
et angeli ejut, u( pugnarent cum dracone e. Bellum Deum debere metui, dignaqne illi
refert Michaelis angeli cum dracone, qui praecipita- . . quoniam ejus jndicii .... adventus. Secundus
tus in lerram corruit, ita ut locum beathudinis ulte- angelus subsequens dixit Babylonera et infideles pa-
rius non haberel; quod tamen in inilio mundi conti- riter corruisse : quse vino fornicationis impleta cum
gisse non dubium est. Secuta est bonorum facta suis perdhis erroris crapulam sustinebat. Tertius
graduatio, quando diabolus cecidit, qui bonis jam quoque angelus dixit: Si quis adoraverit bestiam et
fidelibus semper invidit; sed terrae marique gravher imaginem ejus [Vulg. vers. 9, ejut et acceperii), in
condoletur, quando raalhiam tam magni ponderis iram Domini lapsus ihcurrit : fit autem pcenaeipso-
acceperunt. Fit iterura commemoratio ma^ris et Do- rum terribilis et contremiseenda descriptio.
mini Christi; quod diaboius credens se matrem lae- 21. — xiv, 13. Et audivi vocemde ccelodicentem
dere, ex ore suo vastissimum flumen emisit, qui eam mihi : Scribe : Felices [Vulg., Beati) mortui qui m
putabatur absorbere; sed illa in tutissimum locum Dotnino moriuntur, et reliqua. Jussum est de caelo
recepta yenena diabolicae fraudis evasit. Illos tamen ut quse dicebantur scriberet, protestans feliees esse
inveterator malorum persequi non desinil, qui do- mortuos quorum iabores cum vita finita sunt. Vidit
minicis jussionibus oboedienles esse noscunlur. 1D etiam albam nubem, supra quam Filius aominis con-
18. — XIII,1. Et vidi de mari betliam atcendentem, sedebat: cujus diversa effigies pro rerum qualitale
habenlem cornua decemet capita teptem. In Antichristi formatur; ifle enim sic veniet, sicut ab apostolis est
typo de mari consurgere bestia magna describitur, revisus in ccelum. Habuit ergo tunc in capite auream
quaediversis merobris ferarum terribili imaginatione coronam,t{majestatis suse splendidissimam dignita-
formatur. Haectribus semis annis [forte tribus et se- lem ; in manu acutissimam falcem, cujus imperio in
mis. Vulg., menses 42] cum sanctis bellum aditura fine saeculi generatio nefanda metenda est. Nara di-
narraiur, quorura sanguine caedibusque depascitur; cente angelo : Temput tst secandi mestem, qumjam
• Ita restitui; eral enim in ms. per trettimos an- involucra, qtiae in magnum tacramentum sive myste-
nos. llhid ab auctore respicitur, tret dies, et dimi- rium dicta esse, jure merito Tyconius ille asserebat,
dium, xi, 0. quis satis apte explicare possit?
b Quod hic traditur de intemerata Redempioris c Vulg. : Prmlium magnum in ccelo, Michaelet an-
roatre audiendura non est, quamvis ipsum quoque gelid ejus prmliabantur, ete.
Cassiodorium myslice locutum esse suspicari possi- Millenarii notam Hber hic, linea superduela,
mus ex iis quse sequuntur. Abditissiroa roysteriorum signat: ita et lapides solent.
1«5 COMPLEXIONES1N APOCALYPSIN. 1414
aruiste cognotcitur, falcera suam misit in terra, ho- A retrix illa quam viderat sedentem supra besliam quse
minesque impios summa celeritate desecavit. llem habebal capila septem et cornua decem; quam non-
angelus faicem suam misit in terra, -bonosqueejus, nulli de Roraana volunt intelligere civitate, quae su-
quasi homines malitia prselunientes, incunclanter pra septem montes sedet, et mundum singulari di-
abscidit: qui in furoris Dci torcular immissi, san- cione possidet. Alii de Babylonia dieunt magis esse
guine per mille sexcenta stadia maduerunt: quod ad narratum, posilione ejus, non montibus, sed prsetti-
mysticam significaiionem non est dubium pertinere. midis potestaiibus adscribentes.: quam dicit a populis
Vidisse se etiam refert angelos septem, hahentes in conterendam, quibus prius dominata esse videbatur.
potestate sua plagas seplem, quas Domini indigna- Refert etiam decem reges potestalem habituros in
lione daturi sunt. In mari quoque vitreo, igne per- terram : unum vero eorum, qui vocatur Antichri-
miMto, slabant martyres, qui victoriam adversum stus, in fine saecuiireservandum, qui contra Christum
diabolum Domini niunere perfecerunt, caniicumque bellura quidem parare disponit, sed iniquilas ejus,
Deo cum magna exiiltatione reddebam. Domino vincenle, subcumbit.
22. — xv, 5. Et post hmc vidi, et ecce apertum esl 26. — xvin, 1. Posl widialium angelumdescendentem
templum tabernaculi marlyrii [Vulg., labemacitlitesti- de cmlo, habentem potestatem magnam. Vidit etiam
monii) in cmto. Aperio lemplo ubi martyre* erant, B I angelum alium in terra descendentem, cujus clarhas
septem se angelos vidisse dicit, ferenlcs plagas quas in toto orbe lampavit; qui dicebal: Cecidit, cecidit
daturi erant populo videlicet ittfideli; et induti can- Babylon illa potentissima, quoniam non apud se for-
didis vestibus, zonisque fuireis circa pectora praccin- nicata est, sed cunctis gentibus pereundi dedit exem-
cti, septem phialas in suis roanibus accepcrunt, ut pla. Alia quoque vox secula est, ut congregaiio flde-
supra lerram et in fluminibus diversas species ne- liuro ab ea celerher exiret; ne ruina sua populum
cessitatum supra eos efTunderent, qui, Domini voce qui Domino credebat involverei. Babyloniae aulem
contempta, idolis et perversitatibus serviebanl. Tunc reddenda dicit esse duplicia, quae se superbiae prrc-
ore sanclorum gloria Domini cantabalur, quoniarai suinpiione jactabat: tunc reges et mercalores ejus
compensatio digna secuta est. graviler deflent in modico periisse eam quaepossidere
25. — xvi, 8. Et quartus angelus effudit phiatam mundi bona singulariter existimabat.
suam super solem, et ea quae sequuntur. Quartus, 27. — xvin, 15. Mercatores quoquehorum, qui di-
quintus, sextus, seplimus angelus fialas quas acce- vites facti sunt, ab ea longe stabuni, et caetera. Tra-
perant effuderunt; et tantis necessitalibus terra per- huntur adhuc verba dolentium et impulantium Ba-
cussa est, ut vox exiret a Domino, dicens, Actumi byloniae, quod ita subito prsepotens divhiis et elata
ett; statimque voces , et tonitrua , et terraemotusi G C polestate corruit; ita ut pulverem supra capita sua
facius est talis qualis a saeculonunqiiani constai essei miitentes, amatara inpensis se
effectus. Tunc civitatem Dei, ut arbitror, Trinitatis » lacrymis Consolenlur, conversique dicant: Exullate
dicit credulitatc lundatam; et Babyloniam recepisse) supra eam, sancti, quos persecuta impia voluntale tru-
quod ei Divinitas olim praeparavit inferre, omnesi cidmiil: quoniam sanguis vester de ipsa abunde nosci-
potesiates ei elationes a propria se consueludine> tur vindicalus. Post hsec angelus sustulit moiem
submoverunt, quanrio rnagna grandine caesi atque> roagnam projectamque in mari, dixit Babylonem
affiicli, infideles Dominum blasphemare coeperunt, illam magnam tali impetu esse casoram; nec ulterius
dum tantus impetus ejus esset, ut non possit ulloi ibidem nuptias faciendas, aut audienda quoquo modo
modosustineri. verba laetantium: proplcr quod capax erat criminum
24. — xvn, 1. Et venit unus ex teptem angelit ha- et exeroplar omnium undique viliorum.
bentibus phiatas septem, el reliqua. Unus ex angelist 28. — xix, 1. Post hmc audivi quasi vocem lurba-
qtti babuerunt plagarum phialas seplem promitiili rum magnarum in cmlo, et reliqua. Postquara Baby-
Joanni oslensurum se meretricem illam Babyloniam,, loniae quce dicebanlur impleta sunt, sanctorum, an-
quse loto orbe famosa est : tunc spiritu Iranslalusi gelorum, atque seniorum omnium in ceelo gratulatio
aspexit super bestiam mulierem sedentem, bysso,, D 1 magna provenil : ita ut adorantes Dominum crebris
et purpura, gemmisque decoratam; in cujus manui vocibus, tanquam tonitrua concrepantia, canerent
erat poculum execrationis et criminis; in frontei Alleluia, qui superbiam pessima? meretricis digna
vero scribebatur : Babyton, mater fornicationum to- ullione prostravii; addentes hymnum suavissimum,
tiuique terrm pollulio b, et erat etiam sanguine mar- quia Dominus Christtis cum sponsa sua, id est Ec-
tyrum crudeliter ebria, et scelerum ubertate plenis- clesia sancta, conjunctus est. Tunc Joanni angelus
sima : unde admiratus est tam deformiter composi- dixit : Scribe, quoniam hmc verba Dei sunt, beatos
tam videfe, quam cuncti dominam putabant essei esse qui ad cmnamDomini vocanlur. Qui dum eum
terrarum. vellet adorare, probibitus est: quoniam boni angeli
25. — xvn, 7. Post hmc vidi alium angelum. Pro- non se volunt adorari, sed Deum. Tunc elevatis ocu-
pler quid miralus es c ? ego tibi dicam, et sequenlia. lis vidil Dominum Cbrislum sedentem supra equura
Ammiranti Joanni angelus interpretalur quae sit me- album; qui nimis mirabili terrore describilur, ba-

• Ex eo, facta est civitas in tres partes, vcrs. 9. cationumet abominationumterrm.

b Vulg. : Mysterium: Babylon 0 Yulg.: Ei dixit milii angelus: Quare miraris? eW.
magna, mater fomi-
1415 M. AURELIICASSIODORI 1416
bens vcslem sanguine sparsam propter testimonium A vox de caelo: Ecce labernaculum quod conslat ette
passionis : procedebat gladius acutus, quia sermo promissum,ubi hominibusdatum est habilarecum Deo;
ejus forlis et efficacissimus approbatur; habens ubi, omni trittitia necetsilatit exclusa, mlerna noscitur
eiiam pro significatione carnali in femore suo scri- regnare tmlitia.
ptnm : Rex regum, Domintisdominorum. 31. — xxi, 5. Et dixit tedent in throno : Ecce nova
29. — xix, 17. Et vidi unum angelum stantem in facio omnia, et rcliqua. Dicit sibi dixisse Doroinum
tole, et magna voce clamavit, dicent, et reliqua. An- Cbristum ut visa audiiaque conscriberet, quoniam
gelus auditus est cseli volantibus, id esi sanctis viris, ipse est A el Q, faciens nova mutansque practerita,
diccrc : Venitead cwnam Domini: quales decuit ad sitientibus aquam vhse praestans; et quicunque fide-
cjus convivium videlicet invitari. El ul faclae allego- lis ejus fuerit, haereditalem ipsius loco filii posside-
rirc conlropatio servaretur, dicit diversorum anima- bit; infideles vero in ardenti stagno mittendi sunt,
lium, quasi variis hominibus qui sunt in Ecclesia sulphureo fetore concreto, quae nuncupatur veracis-
colligendi, carnibus esse vescendum. Visus cst quo- sime mors secunda. Unus autem angelorum, qui
que diabolus cura magno exercilu, veniens contra plagarum septem phialas tenere relati sunt, Joaunera
mcmbra DominiChristi bella gesturus; sed captus in montem duxil excelsum, cui ostendit Hierusalera
cum pseudoprophela suo Aniicbrislo in stagno ignis B de ccelo descendentem, miraculorura varietate pul-
graviter flagrantis immersus est. Cseleri comites, qui clierrimam, cui fulgores gemmarum splendidissimi
bestiam sunt secuti, gladio Domini trucidati esse comparantur; et sic tota descrihitur, ut ad imelli-
noscuntur; cunctisque avibus, id est sanctis, impii- gentiam magni mysterii ejus decora diversitas appli-
lationis pabula prsebuerunt. Tunc angelus de caelo cetur.
descendens, adprehenso dracone, qui est Satanas, 32. — xxi, 19. Primum (undamentum, jaspis; le-
jatena religatum misit in abysso; alligavhque eum cundum, sapphirus; tertium, chalclt don, et reliqua.
mille annis • (quod per figuram synecdoche a parle Adhuc iilius Hierusalem mirabilis pulchriludo de-
totum dicitur, quando ejus finis omnimodis habelur scribitur, quse ctiam in fundamentis suis invicem
incognitus, qui tamen conscnsu Patrum a nativitate sanctorum gemmas pretiosissimas babere narralur.
Domini computantur), ne crediluras genles libera Hsecin apostolorum numerum duodecim portis sem-
poleslate confunderet. In fine vero saeculidicit eum per aperta est; cujus platea purissimo auro constrala
esse solvendum, quando multi marlyres et confesso- resplendet, et quod ornalum cunctum, vel omne pre-
res, venienle Antichristo, germinabunt. Vidit etiam tium quantilatis exccllit, non de solis lumine, sedde
martyres Dei, qui nequaquam in frontibus suis signa suocognosciturauctore lucerc: ubinihil inquinalum,
diabolica perceperuut : primam resurrectionem di- G C nihil sordidum repperilur; sed fluviusvhaede Domini
cens in fide, qua renascimur ex aqua et Spiritu san- sede progrediens, per medium ipsius perspicuo can-
cto, in qua secunda mors non habet locum. Permanet dore dilabilur: cujus utrasque ripas nemorosse ar-
autem generaliter fidelium de Cbristo sacerdotium, bores referunlur ornare, qusefructus suos per menses
donec constituti temporis quantitas impleatur. singulos largiuntur : ubi non crit nox, neque ulla
30. — xx, 7. Et cum finili fuerint mille anni, sol- indigenlia, quoniam Dominus illuminat cunctos et
vetur Satanas de custodiasua [Vulg. : Et cumconsum- satiat. Postremum beatos esse dicit, qui hujus libri
mati, etc, de carceresuo), el caetera. Exire dicil post dicta fideli mente servaverint.
annos mille Satanan de cuslodia sua, ubi nunc co- 33. — xxii, 8. Ego Joannes, qui hmcaudiviel vidi,
gnoscitur esse ligalus (sed el istud accipiendum est. a el cum audhsem et vidissemhmc, proslravi me [Vulg.,
parle lolum, quoniam boc hominibus constat inco- cecidi), ct reliqua usque ad finera. Cum se verba
gnitum), ad seducendas nationes quae in toto mundo libri hujus Joannes audisse diceret et vidisse, graiias
dispersse sunt : quatenus caslra sanciorum impia agens, angelum voluit adorare; cui ab ipso respon-
dominatione pervadanl: quos mox ignis divinus ex- sum est sanctorum se conservum esse, non Domi-
tinguit, et diabolum, qui eos sollicilaverat, in stagno> num; sed illum potius adorandura qui caelumfecit et
mergit ardenti, ubi et illa crudelis bellua cum suoi D ^ terram. Post hsec loquilur Dominumcito esse vcntu-
pseudoprophela Anticbrislo projecta fuisse narratat rum, qui operas uniuscujusque discrctione facla di-
cst. Vidil eiiam tronum candidum, et sedentemi judicel: bealos dicens qui conscientias suas bonis
super eum DominumChrislum, qui in resurreclione! actibus mundaverunt; ut in ligno vitse, id esl in cru-
futura facta sua unicuique digna compensaiione re- cis fide possint habere fiduciam : nam foris a regno
stiluit. Tunc videns caelumnovura el terram novara,, Doroiniexcludendi sunt quicunque se foedisactibus
Hicrusalcm quoque conspexit ornataro, sicut marito> polluerunt: per multas diversasque senlenlias Do-
solet comptissima sponsa praeparari : et audila cstt minum sc Christum esse confirmans : contestans, ne

• AUigaviteum, ne credituras gentes libera potestate

e num, de Civitate Dei lib. xx, cap. 7. Quod subdiiur,
eonfunderet: caetera per modum parenlbeseos inter-- spatium hoc mullorum Patrum sententia a nativitate
jiciuntur. Memorat Cassiodorius Div. Lect. cap. 9) Domini computari, ad opinionem multis olim subor-
Vigiliumquemdam, Africanum antistitem, de mille e tam videuir referri, millesimo post Chrisium anno
annorum intelligentia plenissime disseruisse; quod1 rerum universiiatem dissolutam iri, et Anlichristura
opus vel interiil, vel adhuc delitescit. Vide Augusli adventuruin,
 1417 SC. MAFFEIUS NIC. COLETIO. 1418
quis in hoc libro quidqnam aut addat, aut minuat, Anoscilur; omnes faciens esse prseparatos, cum sa
qui ad intelligentiara aeternaevitae concessus esse di- cho venturura frequenti repetitione testetur. Amen.

SCIPIO MAFFEIUS NICOLAO COLETIO. S. D. •

InteUexi ex tuis litteris le momentis rationumi nesciebant legem Dei, nova atque vetera simulacrave"
mearum, quibus ab Ughelliana episcoporum Vero- nerabant, lignea, tapidea.
nensium historia miiverse expendenda, documentis- Sed postquam venit pleniludo temporum, incarnavit
que exagitandis abstinere decrevi, tandem acqtiie- deilatem nasceiido ex Virgine, exinanivil semetipsum,
scere ac postulationes tuas eo redigere, ut si quidI ascendit palibulum.
habeam de vetustioribus saltem episcopis, quod ne- Inde deposilus ad plebem Judworum pessimam, in
que ab Ughellio, neque ab historicis nostris allatumi monumentolonlocalus, ibi mansit triduo, inde resur-
fuerit; iiemque si quem forte praesulemdetexerim, quii gens cum triumpho, sedit Palris dextera.
nondum innotescat, et a diplychis nostris adhuc ex- Gentilitas, hoc dum cognovit,festinavil credere quare
sulet, tecum statim communicem : quse quidem pau- ipse Deus cceli, terrm conditor, qui apparuit in mundo
cis praestabo. per Marim uterum.
Nullum exslat ea de re monumentum anliquius; Ex qua slirpe processerunt martires, apostoli, con-
rhythmica quadam Veronae descriptione, regnante: fessores, et doctores, et vates sancthsimi, qui concor-
Pipinb Cafoli M. filio, ab anonymo auctore elucu- daverunl mundum ad fidem calholicam.
brata. JPriofem illius partem edidit Hieronymus ai . Sic factus adimplelus est sermo Daviticus, quod cceli
Curte ih Hist. Veron. lib. i, ex ms. chronico apud1 B • clariter eharrant gloriam Altissimi a summo cwlorum
Jesuatos; reliquse, in qua octo priffli episcopi recen- usque terrw terminum.
sentur, exaniiquissimo libro apud Coelestinos cceno- Primum Verona prwdicavit Euprepus episcopus, se~
bii Arimiiiensis aliquot verba allegat Peretlus: frustai cundus Dimidrianus, tertius Simplicius, quarlus Pro-
qusedam occurrerunt mibi multis abhinc annis ini culus confessor, pastor egregius. i
Zerioriiaho codice. Verum perierat prorsus insignis Quintus fuit Saturninus, et Sextus Lucilius, Sepli-
documenti pars praestantissiraa, nisi P. Mabillonius mus fuit Gricinus doctor et episcopus, oclavus paslor
ex Lobiensi bibliotheca integrum demtim absolutum- et confessor Zeno martirinclitus.
que emisisset. Ratherius, multis scriptis clarus, ex Qui Veronam prmdicando reduxit ad baptismum, a
eo monasterio ad sedem Veroiiensem, anno 928, ut malo spiritu sahavit Galli filiam, boves cum... vergen-
Sigebeftus docet, translatus fuerat: qui cum deinde tem reduxit a pelago. i
Verpnse valedieere et monaslica aliquando claustra. Et quidemmultos liberavit ab hosle pestifero... Now
repetefe cogeretur, descriplionem illam, simul cum queo mulla narrare hujus sancli opera, quw a Syria
icnnograpbia civilatis noslrse minio depicta, Lobiam veniendo usque in Italia, per ipsum omnipotens Deus
pertulit, Ea quidem membrana, nec non ichnographia, oslendil mirabilia.
quse blstorise Veronensi maximo adjumento esset, 0 felicem le Verona dilata el inclita, qualis es cir--
anno 1713 per fratrem meum, Namurcensi tunc pro- cumvallata custodibus sanclissimis, qui te defendant et
vincisepraefectum, operam dedi, ut summa diligentia expugnent ab hosle nequissimo! ,•
perquirerehlur; abbatia siquidem Lobiensis vix de- Ab Orienle habel primum marlirem Stephanum,
cem aut dhodecim horarum iter.a Namurco abest : C ( Florentium, Vindemialem, et Maurum episcopumr
veruffl irrito conatu, multumque conquerentibus Mammam, Andronicum, et Probum cum quadraginta-.
patribus, plures codices vel subreptos fuisse, vel ab marliribus. ;
iis qui utendos acceperunt minime reddhos. Cum Deinde Pelrum et Paulum,- Jacobum apostolum,. ;
Mabillbniiahalectavetera, quorumtomo primo rhyth- prwcursorem et Baptistam Joannem, et martyrem Na-
inicum id raonumentum insertum est, in Ilalia per- xarium, una cum Celso, Viclore, Ambrosio. i
quara raro occurrant, ejus exemplar, quod fideliter Inclilos marlires Christi Gervasium et Protasium, •
olim exscripsi, ad te raitto : mirum est quam juvet Faustinum atque Joviiam, Eupolum Calocerum, Do-
hisloriam hostram. mini malrem Mariam, Vitalem, Agricolam.
Magna etpraclara pollet urbs hmc in ltalia, in par- In partibiis meridianis Firmum et Ruslicum, qui
libus Venitiarum, ut docet Isidorus, quw Verona voci- olim in te susceperunt coronas martirii, quorum cor-
tatur otimahiiquilus. pora ablata sunt in maris insutis.
Per quadrum est compaginata, murificala firmiter, Quand,o complacuit Deo regi invisibili, in te suni
quadrqgintu et octo turres prmfulgent per circuitum : facta renovata per Hannonem prmsulem, temporibusf
ex quibus qcto sunt excelsw,qumeminent omnibus. principum regum Desiderii et Adelchis.
Habel dltum laberinthum, magnum per circuitum, Qui diu moraverunl sancti non reversi sunt, quorum
in qua nescius egressus non valel egredi, nisi igne lu- corpora insimul condidit episcopus aromala, et gatba-
cernm, vel d filo glomere. nen, slacten, el argoido, myrrha, gutla, et cassia, et-
Forb tato spalioso slemuto iapidibus, ubi in quatuor thus lucidissimus.
cantus magnus instal fornkeps platew mirm sternutm . Tumulum aureum cooperlum circumdat prwconibus,.
di>seciislapidibus. 1
V color stritus mulget sensus hominum : modo albus,
Fanateihpora construclaad deorum nomina Lunis, tnodo niger inter auos purpureos.
Slartis, eiMinervis, Jovis, atque Veneris, Salumi, sive Hwc, ut valuit, paravjp Hanno prmsul inclitus, per
iiolis, qtti prmfulget omnibus. cujus flamma claret de bonis operibusab austrm finibus-
Et dicere Hngua non valel hujus urbis scltemata : tenm usque noslri lerminus.
inlus nitel, foris candet circumsepla laminis, in aere Ab occidentecustodit Sixtus et Laureniius. Hippo--
pondos deauratos metalla communia, lilus, Apoltinaris, duodecim apostoli Domini, magnut-
Castro tnagno el excelso, et firma pugnacula, pontes confessor Martinus sanctissimus.
lapideos fundatos super flumen Adesis, quorum capila Jam laudanda non est libi urbis in Auxonia, splen--
pertinguntih orbemad oppidum. dens, pollens et redolens a sanclorum corpora, opulcnia
Ecce quum bene est fundata a tnalis hominibus, qui inter centum sola in Ilalia.
• Tomo V nuperae edilionis Italiae Sacrrc subse- autem hic exhibetur, quod ex manco quodam et in--
quens epistola inserta est, in qua caphulares Vero- emendato exemplari prior typographus uon uno loec
neusis ecelesiae membranre meraorantur. Iterum fuerh deceptus, ut conferenti patebit.
PATROL. LXX. 45
J419 M. AURELIUS CASSIODORUS. 1420
Nam te conlaudantAquilegia,te conlaudant Manlua, A ^Etas Lucilli facilius constat, cumanno 547 Sar-
Brixia, Papia, Iloma, shnul Ravenna, per ts porlus dicensi concilio subscripserh. Neque S. Zenonis in-
est itndiquein fmes Ligorim. comperta esl, cum liqueat ex D. Ambrosii epislola
Magmts havilut in te rex Pippinus piissimus, voni ad Syagrium Veroneiiseih episcopum data, non mul-
obtilus pietatemaul reclum judicium, qui bonis agensi to ante id lemporis sedisse; sacratam enim virginem,
semper cunctis facil prospera. de qua agebatur, Zenonis sancim memoriw judicio
Gloria cuna^us Dco rcgi invisibili, qui talibus let probatam, docet Ambrosius, episi. 1 lib. vi, ejusque
adornavit floribus mislicis, in quantis el resplendes, sanctificatambenediciione.Scio Baronium (in Adnota-
sicut sotisradiis. tionibus ad Mariyrologium), qtiem deinde nostri ip-
Viden, ubi pastores prisci recensentur, quam di- seque Ughellus gregatim secUti sunt, binc populi
versa serie? Veronensis de S. Zenonis aevo opinionem veritum,
Anonymus, Euprepius, hinc Ambrosii testimonio victum , ul omnia compo-
Euprcpus, Cricinus, neret, duos hujus nomlnis praesules nobis tribuisse :
Diinidrianus, Agapius» al refragantibus Ecclesiae nostrsc, in qua de Zenone
Siinplicius, N. incomperli nominis, altero nihil auditum. fueral iinquam, monumentis
Proculus, Salurninus, vetustisqne membranis a me excussis, ac lot saccu-
Saturninus, Lucilius, lorum traditione. Quse de tertio sseculo percrebuit
Lucilius, Diomidianus, opiiiio, ab eaS. Zenonis vita liuxit, quam Coronatus
Gricinus, Zenou, quidam noiarius adornavil, edidere Mombrilius,
Zeno. Proculus. deinde Ughellius corrupte, postremo Henschenius et
Vghellius, B Papebrocbius: in ea scilicet Gallieni tempore paslor
Al cuni Ughellius, tum historici nostri, elenchorum- noster floruisse tradilur; sed documentum illud aut
que consarcinatores, ubi pedern figant non babent,, niendis scatet, aut secus intelligendum. Rhythmica
nec antiquum lestem proferunt, ncc monumenlo ni- descriplio miper allala S. Zenouem a malo spiritu
lunlur ullo. Qui anle annos aliquot ordini Yeronensii sanasseGalli filiampraeler!. Potuil quidem eo nomine
episcoporum nisfwiiam adjecit, Diinidrianum sextumi cl Gallienus indicari, ut ex quibusdam actis colligo;
decirauin staltiii, Saturnintim dccimum quartum, Lu- potuit tameh et privatse sortis homo : nulla enim
cilium, seu Lucillum, decimum octavum : quo fun- asini Augustei vel Caesarei fastigii nola. Gallienum
{Iriineiiiosi exquiras, nihil est quud afferatur. De3 suum Coronatus regem appellat, ejusque regalem co-
Agapio inscriptionera proferunt, quam proximis sae- ronani memorat, quae Romanorum imperatori uiini-
culis coinpactam quis primo iniuitii non agnoscat?? me aptantur. lmperatorem connotarent equidem pri-
Mihi ergo, nec vetustius, nec sincerius documentumi ma post procemium apud Ughellum verba, lempori-
usquein hanc diem reperienti, piaculum viderelurabi» bus Gallieni; at insititia sunt, quaproplcr minime
anonymi traditione rccedere : praecipue cum et se- habentur apud Mombritium melioribus, ut solet,
cundus lestis adsit, qui aiinis plus qnam ducenliss codicibus usum. Regulum quemdam innui suspicatur
liujus argumenli scriptores caeleros anteces-it; nem- Papebrocbius, eoque maxime qnod in missali Am-
pe Joannes ecclesiseVcronensis diaconus, qui in Im- brosiano habeatur, filiam Gallieni principis. Ad viri
periali, quam exaravit, historia, nnnc deperdita,, docti suspicionem roborandam ea Viiae verba per-
primos oclo Veronensium praesulesiisdem noniinibus s pendantnr : Non egrediar de corporeislo, nisi Zcnon
ac eodem prorsus ordine recitabat, ut ex Panviliio,, Q ( episcopusvenerit; iflaque : Tunc ex jussu regis milites
Anliq. Veron. lib. iv, cap. 5, discimus, qui earaii pergttnt ad virum Dei, iile enimsedebalsuper lapidem :
chronicam legeral. quibusaperle indicalur a loco quopueila consisteb.it
Tempus autem quo isti sederint, statuere non ilaa et vexabatur,Zenonem brevi iniervallo abfuisse. Cla-
in promptu est: propterea mullorum Veronensium n rius ilerum quaesequuntur: Ezsurgens autcm S. sacer-
antistilnm, quorum lam getla quam tempora incom- dos fecit orationem, perrexitquead paiatium, ubi cru-
perta sunt, nuda nomina ordine alphabeticodescripse- !- ciabatur rex. Quis enim hominem longuni iter ingre-
rat Panvinius ibid. iib. IV,cap. 7, quainvis post baecc dientem ad palalium pergcre dixisset? Memiui, cum
ipsa verba diversa prorsus melhodo poslhumi operiss haecaliquaiido periegerem, suceurrisse rnihi, in An-
edhores seriem adjecerint ei arbitrio suo concinna- i- tonini Itinerario inler Tridentum et Veronam, ab isia
rint. Trium lamen ex his aetatem deprebendo, undee M. P. 36 palatium collocari. Nuin ibi regulus aliquis,
et coelerorumconjicere alque arguere Ijceat: S. Pro-i- Gallienus aomine, Rhaetoruin montibus imperitans
culi in primis, qui Firmi et Rustici inartyrio inter- lunc commorabalur? Quidquid sit de liis, nulla satis
fuit, ut ex illorum actis liquet apud Mombritium, i, solida ratio esl, qua ad duOs Zenones commiscendos
lom. I, p.ig. 285: quaenon est cur respuaraus, etirimsi
ii impellamur, cum et pastoris nosiri sefmones, quo-
nlicubi interpolata. Non reeensuitquidem Ruinartius, s, rum non exiguara partem, doetissima criticorum na-
at mulia praeiermisit ex genuinis. fn Lectionario op-)- tione universa nequidquam adversanie, alibi Deo
tiinrjenolre, et non vulgaris veiusialis Canonicorum n favenle tuebor, quarii saeculisciiptorem ssepius pio-
codice ipsa eadem non semel legi. Anno igitur 304, i, dant. Quid autem apertius iis verbis in sermone ile
quo sancti mariyres sub MaximianoHerculei passi si "_ Contiiientia, quibus prinia Chiislianorum tempora
sunl, huic gregi Proculus praeerat; cujus aniiquum •n ante annos ferme qttadringenlosdiserte docet 1'uisse?
cpiiaphium (cuni inscriptiones ahsc, qure de bis octo
,o Posteriores quidem editiones, quod incredibiliier
episcopis celebraniur, recentioris acvi sint singulae)
>) aversor, falsaveriint hunc locum, pro quadringentos
Pario marmori insculpluin, el in ejus ecclesiaecou- I- reponentes ducenlos; al perperam, et reluctante ctiin
fessione supcrsies accipe. Vulgaluni est saupius,nun-
I- mss. omnibus principe ediiione, quaeapud me est,
quam tamen salis.exacte. Gruterus pag, 1058 cluo IO an. 1508 Venetiis adornata. Constai ergo, sicul D.
carmina rite concinnans, ut melri rationem haberel,l, Proculi et Lucilli, ila S. Zenonis aevumin aperto
veritaiem neglexit; aliquanto melius exhibuit Pan- n- esse; ex quibus quinque al.orum lempus satis firma
viuius, non uno lamen loco et ipse deflcctens. Verbaja conjectura assequi possumus. Doleo profecto accep-
nullo disiineniur intervallo. tiora me clero nostro loqui haud poluisse, cum scili-
HIC CITO CoNSENVIIAM ME PRE cet ante Proculum, adeoque anie quanum saeculiim,
CEDET LONGIOR AETAS * tres tanium episcopos videamus, de fide apostolicis
VIVAMQVE DIV MELIORI temporibus in hac urhe sata, deque Euprepio a D.
BUS ANNIS PRoCVLI EPI Petro apostolo hue misso, rumor ruit omnis. At Ve-
CoRPVS ET SANCToIiUM MAR ritati, ul liacteuus praestiti, ita et in posterum dum
TYR VM CoSME ET DAMIANI spiritus hos reget artus, unice litare mihi conslitutuin
SEDET CoNFESSoRES MARTINI est. Populares fabellse, nec non bistoriolae decimo
RELiQVIAE QVIESCENT 1N PACE sexio ut plurimum sseculoconcinnatae cujuslibet fcr<
1421 SUPPLEMENTUM. 14__
Ilaliae Civilatis paslorem primum ab apostolorum _A nostro, illo et gloriosissimorege noslro Ollone, ncc
a;vo, ipsisque Chrisiianaefideiincunabulis arcessunt, non et venerabili anlistite noslro Votfkango,et caetera.
fcriemque episcoporum mirificam nec inlerruptam Qua prece Volfangus nosler ab oblivionis tenebris
perbelle aedificant; quamplures lamen fuisse ex his einergit, calalogis adjiciendus in posterum. Quo
<ivitatibus, in quihus ante teriium saeculumepiscopi tempore Ecclesiam nostram rexerit investigandum
nomennec sitauditum, rerum ordinem et tempora est. SubOttone IV aegre crediderim, cum liber altio-
perpendenticonslabit; nequeenim Chrisliana religio rem prodat rjetaiem.Alamannicum quoque nomen et
in omnibusillico universaeItaliae municipiis celebra- genus superiorem setatem subindicant, cum a xn in-
ri potuit, ac radices agere. ln iiostra certe, qure cre- gresso saeculoex canonica cleri Veronensis electione
leras hnjus iractus urbes frequentia, opibus, splendo- indigenae ui plurimum prodierint episcopi. Mea vero
re, dum res Romana stetit, antecellebat oiiines, ut sententia ex iis, rege nostro Oltoneab an. 985 ail 996
nupero libello satis osteudi, quarto jam ineunte sse- lempus designatur; narn caeteroquiii Otlonis ponien
culo S. Proculus propier melumpaganorum cum pau- sine imperii titnlo neqnaquam afferretur : at illo lem-
cis Christianisnon longe a'muro civitalis latilabat, ut poris intervallp vacavit imperatoria dignitas, etOtio
SS. Firffli et Rustici acla docent; et eoiiem demum 111, corona atque insignibus a Gregorio Y nondum
saecuioinclinanle, S. Zeno Veronam prmdicanio re- acceptis, rex tautum dictus. Eidem spatio lemporis
duxit ad bapthmum, ut anonymUsmeraorat, hoc est, Volfangum nostrum assignabimus, quem intrusum
majoreni populi pariem ad bonam frugera traduxit. fuisse, sunt qui suspicentur : sedisse tamen veiustus
Quod attihet ad nondum agnitos eruendos praesules, et magnificus, quein appellavi, Veronensis Ecclesire
miruui quidem videri possit post loi indagines quem- missalis liber evincit. Ecclesiastica ejus sseculi ejus-
quam adhuc latere; multo enim magis peccatum est B * que praecipueperiodi historia nostra valde in ancipiti
in intrudendis pluribus, quam in prselermittendis. est, quod ipse animadvenit Ughellius. Extricassem,
Duos taraen stiggeratn. Interscriptores rerum Bruns- ul sperabam, nisi labularium raphulare non raultis
vicenbium, quos collegit Leibnitius, catalogus exstat ab hinc annis gravissimas ol>causas repente obsigna-
eorum qui e Goslariensi canonicorum congregatione tum fuisset, ac nulli hominum reseratum amplius.
ad episcopalem sedein evecti sunt. Vilhclmus in his lnter Veronenses a uobis hactemis minime recensilos
liumeralur praeposilus XI, deinde Veronensis episco- anlistiles. Notlingus qnoque numerandus videbalur,
pus, quem nemo adhuc noverat. Floruit ea congre- ad quem Rabanus Maurus epistolam dedit de Praede-
gatio sub Henricis III, IV et V. Inter Dietboldum stinatione adversus Golescalum; Veronensis enim di-
Itirte, et Aldegerium, quibus Perettus duos interserit citur in ejus epistoise editione a P. Sirmundo procu-
ah Ughello rejectos, Vilbelmusiste collocari possit. raia : sed virum doctissimum erronea quaedam in-
Episcopus aller, quem profero, nullis typis nomen scriptio fefellit, nam Brixianse Ecclesiae Notlingum
dedit unquam; erui siquidem ex ms. libro raissali praeluisse constat, quod etiamv. cl. Paulus Galear-
pulche/rimo, inter bibliothecaecapitularis vetustissi- dus, quem bonoris causa nomino, in uotis ad Ughcl-
mas, sed laceras, semesas, ac discerptas membranas lum tom. IV, nuper patefecit. Haec habui, Coleti
integro atque incorrupto. In eo magnae hebdomadae amicissime, quae de antiquioris sevi praesulibus no-
recensetur ordo ad benedictionem cerei : Precamur stris, ac de nondum detectis proferrem. Cura ut
trgo te, Domine, vt nostrum populum, una cum papa valeas.

CASSIODORI SUPPLEMENTUM \
(Ex MaiiSpicilegioRomano.)

Adconfirmationem fidei catholicae et haereticorum C ( H, et splendida Hierusalem urbs Domini Christi, in

prrecavendas insidias, legendi sunt duoriecim lihri hominura conversatione competenti diversitate mon-
beaii Hilarii quos de sancta Triniiate profunda et strantur. Scripsit etiam de hac re 5 quaestiones de
disertissima nimis oratione conscripsit. Sancti quo- Novo Testamento ad Honoratum preshyterum, et
que Ambrosii quos de eadem re ad Gratiauum prin- octoginla tres alias mirifica deliberalione formatas.
cipem designavit. Sancti Augustini 15 Iibri de sancta Legenda sunl eliam dicta sancti Athanasii ad cogno-
Trinitate curiosa intenlione legendi sunt, nec non el scendara veritatem caiholicae fidei. Ad Epictetum
liberejus qui dicitur de Definiiione ecclesiastieorum epistolam unam in capilulis quatuor. De Sacramento
dogmaium 55 capitulis conscriptus, quorum primum fidei. De Incarnalione Doinini. De Spiritu sancto.
sic incipit : Credimus unuin Deum esse patrem, eo Epistola fidei suaead Theodosium Aquileiara missa.
quod habeat filium. Ultimum ita : Propier novellos Altercatio ejus contra Sabellium et Photinum. Ejus-
legis lalores qui ideo animam lanlum ad imaginem Dei dem altercatio conlra Arium. ltem sancti Augtistini
crealamdicunt. Ejusdem ad Pelrum diaconum de fide de Fide calholica contra omnes hsereses. Ejusdem ,
sanctseTrinitatis libri -, quorum secundus in capilu- qui libri in canonibus recipiantur. Ejusdem de Spiritti
lis distinctusest 40. Priraum ineipit sic : Firmiter tene, et anima. Ejusdem ad Dardanum capitula 5. Sermo
et nuilalenus dubiles, Patrem ei Filittm el Spirilum ejusdem de Unilate Trinitaiis incipit ita : Nativitatem
sanctum unum esse naluraliter Deum. Ullimumita : Dominisecundumcarnein (a). Finit sic : sed vos qui
Firmiter teneel nullatenus dubilesaream DeiesseEccle- Domino servilis el ejus prmcepla servalis. Tractatus
siam catholicam. Ejusdem de vera religione liher 1; ejusdem de Exposilione symboli liber 1. Sermo ejus-
de Doctrina Christiana libri 4; de Agone Chrisliano dem de Incarnatione Domini: legiinus sanctum Moy-
liberl;liberejusdem quasiphilosophiscmoralis, quem ID sen praecepia danlem populo Dei (b). Ejusdem de
pro moribus institueudis aique cnrrigendis ex divina decem Pracdicamenlis. Epistola Cyriili episcopi ad
aucloritate collegit, quem appellavii Speculum. Nec Joannem Antiochenum. Epistola ejusdem ad Nesto-
minori studio legendi sunt ejusdem ile Civilate Dei riura episcopum haereticum. Faustini presbyteri ex-
libri 22, ih quibus et Babylonia confusa civitas diabo- positio (idei contra baeresem Arianam. Ejusdem de
* CodexnobilisValicanuslilleris
Langobardias satc. bendum, ideoque a nobiscommodehic recitabitur.
xn scriplus, pag. 142 exhibetcompcndiumprimi libri (a) Est serino 125 in appendice apud Maurinos edi-
Institutionum div. titter. Cassiodori, iittermixth quan- tores.qui ipsum fortasseimraeritointerspuriosrele-
doque, sed raro aliis auctoribus, quus inler Beda non garunt.
semel occurril. Vnum tamen esl prmdicii compendu (b) Hic item baud scio an immerito a Mauriiiis iii
capilulum,perlintnsad Cassiodoriicap. \Q,quodabipsa appendice num 245 collocatus sit.
edilionelam immaniterdiffert, ul novum poliustit «fl-
1423 JNDEX ANALYTIGUSIN SECUNDUMCASSIODORITOMUM. 1424
fide, quam brevher sibi milti jussit Theodosius im- A j summatim prseoptat allingere, nec se mavult longa
perator. Joannis Chrysostomi capilula 4. Gregorii Icclione faiigare, legai Nicelre episcopi librum quem
Nazianzeni capitulum 1. Basilii episcopi Cappadocise de Fide et Incarnatione (b) scripsil; nec hon beati
capilulum 1. Damasi papacexposilio fideiad Paulinum Auguslini librum de Fide et Incarnatione per interro-
episcopum Anliochenum. Epistola Leonis papae ad galionem el responsionem composhus. Cliles etiam
Fiavianum episropum Constantinopolitanum. Epistola sunt ad instruclionem ecclesiasticaedisciplinaememo-
ejnsdem ad Juvenalem episcopum Hierosolymiianum. rali sancti Ambrosii de officiis melliflui libri 3.
Epistola ejusdem ad Palaestinos episcopos. Epistola Poslquam dictum est cap. 23 de canonibus Dionysii,
ejusdem ad Pulcheriam de fide. Epislola ejusdem de post illa Gatsiodorii verba Ecclesia Romana complec-
fide ad episcopos Constaniinopolhanos. Epistola ejus- titur, sic prosequilur codex Vaticanus :
dem ad synodum apud Nicseam constitutam. Ordo Contra hsereses diversas sanclus Augustinus ad
gestorum synodi quae facta est in civitate Chalcedo- Quodvulldeum scribens, nominatim singulas notavit
nensi. DefinitiosynodiCbalcedonensis. EpistolaLeo- per caphula octoginta novera. Dein conlexuh librum,
nis papaead synodum apud Ephesum. De Utpi«pztiv de his quaeunaquaeque haeresis defendit, incipiens a
Origenis. Adamantii apologia quam pro se roisit Ku- Simonianis usque ad Pelagianos. Tertio quid Eutyches
finus Anastasio urbis Romae episcopo. Epistola et Nestorius sentiat. Exponit in ultimo semotim de
Hieronymi ad Marcellinum, et anapsycbia de Stalu aliis haeresibus. Decimo incipiens a Carpocratianis,
animse. Ejusdem ad Pammachinro et Maronem de finit in Eutychianis. Scripshel de hac re Epiphanius
libris Origenis. Expositio Gelasii papae de duabus pontifex libros mire venerandos. Philasier episcopus
naturis Doraininoslri Jesu Christi. Sancti Faustini de Brixiae scripsil de singulis haeresibus compendiosa
Trinitate libri 2. Expositio symboli Rufini presbyteri "1 brevilale librum 1, quem alii Hieronymo depulant.
ad Laurentium episcopum. Fulgenlii de Fide caibo- Isidorus episcopus in elymologiis suis licet tactim,
lica, et de Insiiiutis ecclesiasticis liber 1. Paschasii utiliter tamen de singulis haeresibus facil mentionero.
de Spiritu sanctd libri 3. Alcuini (a) de Trinilate libri Denique alio in loco codex:
4. Sed et liber Vincentii presbyteriLirinensis insulae, Inveni item de Pythonissa ejusdem praefali viri (S.
quem de. libris beali Augustini composuil, et raisit Augustini) duos serraones habitos ad populura in ba-
sanclo Xysto papse, ulilis esl pro bac re relegi. Si silica.
quis vero de Patre et Filio et Spiritu sancto aliquid

(a) Hinc cognoscimus auciorem hujus supplementi (b) Hos ego NicetaeIibros ex codice Vaticano ante
partira cerle diversum esse a Cassiodoro. hos annos edidi.

INDEX RERUM ET VERBOROM,

QILE IN HOC TOMO CONTINENTUR.

Aaroivinterpretatnr forlitudinismons, 262.
Afcel(ab)justo nomertccopitesse sanctorum,423.
Ahsalomfi£urafuit Judaetraditoris,;.19.
Abscondiin labernaculoDei quid sit, 89.
Absolviturquisqtie tanlo celerius quanlo a seinetipso
Vivaciusilamnatur,359.
Absorberequidsit, 117.
Abundansunde diclum,486.
Abyssusquid sil, 107, 119.
Accederead Deum. V. Deus.
Acceniusquld sit, 559.
Accidensqilid sit, 568.
Actusboni clamoremstium habent, 22. Exorant, 363.
Retribuliones rerurn nobis generant, 345. Dominumlau-
dat, qui se probabili actione commendat, 585. Magniludo
facti polentiamteslatur auctoris, 258. Agere viriliter non
sOIumviris, se.det feminismandatumest, 90.
Adain ante peecalum inteilectum purum possidebal,
quem peccandoperdidit, 409. Quis ante et post pecca-
tum, 484. Quarevetus Uomodicalur,29. Quomodopecca-
Vit,13.Post peccatumDominumrefugit, 482.Quaremorte
damnatus,227.AdaeetChristi comparatio,14.V. Chrislus,
Homo.
Admirabilequid sit, S6S.
Adolescensunde dictus, 224. Quid per adolescenlulas
intelligalur, 72o.
AdorandusDominustripliei de causa,320. V. Crnx.
Adulatioa Dominoexcludit, 477.
Adultero(cum)quis portionemhabel, 167.
Adverbiumquid, 359.Adverbia comparationisad quid
iaventa, 393.
Adversa et prosperaper diem et noctem inlelligunlur,
412. Quaevera sint adversa, 29.Adversitatesremediadi-
viiiadicuniur, 430. V. Benedictio.
^Egyptiplag83,268, 357. Aurumet argentumjEgyptio-
rum ab Hebraeissublatumnou furtumfuit, sed operalionis
merces, 388. ^Egyptushic mundus est, 459.
jEnigmaquidsit, 19, 525.
iEtates mundinumeranlur,313.
^.ternitas una dies vocalur,202, 286. Malatempora-
lia despicit, qui retributiones aeiernas considerat, 217.
F. Mundus.
/Ethiopessignificantpeccatores, 252.
AfTecluum duresuntspecies, 562.
Afflrmatioquidsit, 588.
Alilictionibus(in) gaudeudumest in Domino,106.Cum
fidelisse aliligit,iram Dei casiigatus evadit, 298. Tanto
quis in futuro consolandus,quanto hic fuerit afflictus,200.
Deo imputaturquod hic affiigimur,128.Gravisest alllictio
a vicinis accepta, 148. V. Persecutio,Tenlatio,Tribu-
lalio.
Agareni, id est advenae,283.
Ager ab agendo dictus, 369.
Agricultura(de) Columella, et jEmilianusscripserunt,
534. V. Horlns.
Alimenturflundedictum sit, 109.
Allegoriaquid sit, 80,103, 328, 331.
Alleiuianomenest Hebraeuma nullanationetranslatum,
494,496.Curinfine quorumdampsalmorumpositum,496.
Allophylialienigense,371.
Alphabetum perfeclum quid designet, quid imperfe-
ctum, 487.
Altare unde dictum,87. Duplexaliare, et unde diclum,
145. V.ilwrelkus.
Amalechinterpretalurparluriens sive dolens, 178.
Ambiguilasquid, 564.
Amblygoniumquid, 589.
Ambrosius (S.) sex libros in Genesim edidit., quos
Hexaemeronappe!Iavit,539.Septemlibrosde Patriarchis,
539. Exposuit S. Lucse Evangelium, 543. Etomnes S.
Pauli Epistolas,544. V. Canlicumcanlicorum.
Amicitiaquid sit, 130.
Amicusquid sit, et unde dictus, 130.
Aminadabinterpretatur populimei sponlaneus,527.
id est populusturbidus,283.
•Ammon,
AmorDominiduobusarticulis hominibusprovenit, 389.
Anima Dei amore languet, quando ejus dilectioninihil
praeponit,509. r. Deus.Cur amorsomnusappelletur, 512.
V. Charitas,Dileclio.
Amorrhaeusexacerbatio, 463. Amorrhseiamancantes
dicunlur, 459.
Ancopsquid, 565.
Angelus oflieii nomennonsit naluras,497. Angelus nun-
lius interprelatur, 348.Quid angelus,et quare conver-
sos ajiligal,114. AngelisverbumDominiest voluntasejus,
 142S INDEX ANALYTICUS1N SECUNDUMCASSIODORITOMUM. 1426
5(6. Angelipreces hominumad Deumdeferunt, 78. Spi- pliistradita, 584. ApudGraecosexposita,el ab Apuleioet
ritus immuudicupiuntse adorari, bonus aDgeluseconlra, Boelio Latinitalidonata, 586. A Pythagora laudata,584.
325.QuomodoangelipossumusDeri,111. Nonest negligenda,15. Ejusutilitates, 584.
Angulusplanusquid, 589. Arius in quo erravil, 8. Error Arii destruitur, 393.
Animaquid sit, 173.628. Quare anima dicatur, 628.A V. Christus,Apollinarislw.
Deo couditaest, 628.De origine animae,632.Animaest Annaunde dicta sunt, 114.
immortalis,629.Mulabililatiobnoxia,630.Mutabilitasani- Arguiliica multissalusest, 28.
mseunde,47. Auimaquantitatemnon babet, 631.Non est Arsunde dicta, 558. Quaasit diflerenlia inter artem et
corporea, 628. Non est parsDei, 630. Ulrum animafor- disciplinamsecnndumPlatonemet Arislotelero,583. Ini-
niamhabeat, 631. De qualilate substanlialianimae,630. tium dicendi dedit natura, initiumartis observatio,562.
De sede animas,633. Animaest tota in partibuscorporis, Arles in tres partesdividuntur,56i. Arles et disciplina;
629.De naturalibusvirtulibusanimae,652. De afteetioni- liberaliumlilterarumin sacra Scriplura seminatse,538.
bus animae,629.Animaenon crescunt,nec faluisaliaevaria Asapliquid signiflcat,164,244, 259.
discretionetribuuntur,652.Qualilasanimasignea,630.Lu- Assyriiinterpretanlurdirigentes,256.
imn subslantialeanimaebabent, 631.Quomodoanima3siut Aslronomiaquidsit, 449, 584, 590.Aslronomiae divisio,
iumen, 631.Animahominispropriedicitur, nonpecudum, 590.De astronomiaprrecipuusscriptorPlolemaeushabetur,
628. Quidanima?post mortemagant, 637.Animarumvir- 591.Ab AbrahamojEgyptiis tradita esl, 584. Aslrologia
lutes moralesquaesint, 631.Anima pabuiumsuum habet, naturalislaudatur,judiciariareprobatur, 499, Astronomia
quosaginatur,444.Duolmsmodis satiatur, 362.Habetsi- judiciariafideiconlraria,et fatorumnotitiaaSS. Patribus
liin suam, 142.QuandoanimaDeumsiliat,206. Qnaudosit damnata,591. Fugienda, 239.
inanis,quandoesuriens,566. Pinguedoanimaedivinarum Athanasius(S.) psalmorumvirtutes in libro ad Marcelli-
reium scientia,206.In quibusrebusanimamlevari fassit, num palefecit, 541.
in quibusnon, 449.Auimaesinerecta fidesunl telerrimae, Atriumquidsit, et unde dicatur, 458.AtriaDominisunt
655. CivitasDominianimapia, 534. Dominussolamani- apostoli,et quare, 322.
mamin sanctisservat, 432.Totumin tulo redditur, si ani- Audirequi dicunlur, 165.Per mel et lac auditoresde-
masalvalur, 190. Nihil fortiusquam animassalvare, 221. signantur, 520.
Animasine Dominosemper esl captiva, 5S0.Adanimam Augustinus(S.) quot volominapro Genesisexplicatione
justi in manibus Domini collocalam,n ulia nocentium vis conscripserit,539. Quas de libris Kegumquaestionessol-
polestaccedere, 413.Anima subjeda passiouicorporese vat, 540. De eximia Psalmorum expositionelaudatur,1.
noncaret propriapoena,356.Anima si adhrereatcorpori, Quatuorlibrosde concordiaevangelistarumscripsit, 543.
delictisfavet; et econlra,402. Quis in vanoanimamsuam In salutalioueEpistolae ad Komanosunumlibrum profudit,
accipiat,quis vero non, 81. Animaaquite dobet esse si- 544.^EpisloIamad Galatas explanavit, ibid. Epistolam
milis, 343.Per areolamanima cujusque fidefisinlelligi- sancti Jacobi tractavit, 543. In LibroCivilatis plura de
tur, 524. Quatuorpoienliaefamulaeanimasvegetantis,632. Apoealypsiaperuit, 5ii. Laudatur, 551. V. Intelligentia,
Animus"undedictus,437.Animusel mens proprie ani- S. Scriptura.
ma ,non dtcuntur, 628. Quae sunlcommunesanimicon- Aurisab auditudicta, 537, 589. ai^C^Ti^W.
cepliones,589.Dominus animorum qualitates quamcru- Aurumab aura dictum,242.
ciatum corporumgraliusrespicit, 425.Possumuscorpore J£^!z>- ," K^
Auxcsimiuter et climacemqurfidiiTerenjm^nT^. sv
curvari,non animo,129. Avariliaquid sit, 403. Insigne malumeK;zv33z~ .'i \>
Anniingressusa Jano praebebatur,uude et janua, 250. Avariviri divitiarumvocantur,257. ««tj .;'.'•: --, -
AnDuntiarequid sii, 156.
Antichrislusuniversissaeeulipompisabundabit,178.Su-
perbiaAnlichrisli,40.Omniafactaet dicla Amicbristipec- 13abylon intcrpretalur confusio,210",2^4.\j%,--- ;-ra^
cala sunt, 42. Antichrislusonines semitas habebit pollu- Baplismalissacri regula ab Jordane emanariti|4J^iK
tas, 40. NequitiaAntichristiduplici pervcrsilatedescribi- pulus Chrislianusgens una, do uno fonlebaptismalisnata,
tur,41. Omnibusinsaniscaputest Anlichrislus,283.Quare 283. Nullussine baptismofidelisesse potest,515.Per bap-
malaAntichrislia Deo perniiltuntur, 42.Antichristusleo tismtimet.satiifactionemconfessionispeccala expiantur,
mcubili, 41. JJoech tiguraAnticlirisli,176. 288. BaptismusnosAdaapuritatirestituit, 170.Aqua refe-
Antiquariorumopera commendanlur,548. Anliquario- ctionisvocatur,79. Per ventrcmEcclesiaefonsbaplismatis
rum encomium,555. accipitur, 528. PsalmumXLIolimbaptizandisdecanlabat
Aper undedictus,276. Ecclesia,144.Rubrummarefigura aquaebaplismatis,quae
Apes unde dieu?, 395. mixta sanguine.de latere Chrisli cxivit, 251, 279. Sicut
Apocalypsisa Piimasio episcopoquinquelibris exposi- populusIsrael per mare Rubrum salvalusest, ita Ecclesia
ta, 544. S. HieronyimisApocalypsimexposuit,qusedam gentiumperbapllsmum, 507. Quare diluvium pro sacris
verolocaViclorinuset VigiliusAter antisies, 544. foutibuspositumsit, 95.
Apoliinarislarumerror couvincilur,54. ErroresAriano- Barbarusunde diclus,386.
rumet Apollinaristarum, 375. T. Clirislinalurm. Basan confusio,459.Basansiccitasinlerprelalur, 225.
Apostoli et patriarchse,amici Dei, 471.(JculiCiirisli, Basilius(S.)novemhomiliasin GenesimGraecosermone
290.VestigiaChristi, 56. Per servosDei apostoli et pro- composuit,539. Et librumHexaemeron, 591.
phetaedesignantur,240.Per vigiles apoMoliet doctores Beata gens quaesit, 108. Omnes bealitudinemvolunt
Ecclesiae,512. Per turturem aposloli, 510. Per venlo?, adipisci,598.Beatitudoverbis non potest explicari,286.
459,Per columnas,254. Per coelosapostoliet propheta?, Bealusduobusmodisdicitur, 12. Esse proprie bealis con-
84. Per barbamaposioli intelligunlur, 455. Comparanlur venit, 135. Qua3beatitudosanctorum, 147.Beatitudo fu-
arietibus,93. Monlibus,119,212. Sagiltis,442. Appellan- lura describitur,125, 295.Felicitas bonorum declaratur,
lur moules,293, 5S6.Sagittsevocantur, 55. V. Airium, 657.Visio beatifica, 638. Lumen gloriaenecessariumad
Chrittus,Ecclesia. visionembeatificam,218. Quidin gloria positi cognosce-
ApuleiliberquiinscribiturPerihermeniasIegendus,569. mus, 658.Felicitasaelernalonge potior est vita praesenli,
Aqua unde dicta, 437. Aqua Urrcstris cum spiriluali 206. Beatitudohsereditaticomparatur,202.GloriaDdelium
confertur,13.Per aquaspopulisignificantur,262. usque ad resurreclionemsuspendetur,84, 372, 657.
Araneaunde dicta, 507. Bealitudinemqui hic quaerit,surgil ante lucem, 442.
ArcaNoe, et TestamenlitypusEcclesi*, 432. CellariaDei sunt asternabealitudo, 506.Locus disposilus
Arcum(quidper) inlelligitur, 125.Arcusmandatadivi- regnum Domini significat, et quis eum merebitur, 286.
na signilicat,43. ArcusDei ad salutemtenditur, 175. Filiibeatorumolivisnovelliscomparati.444. Prima beati-
Arenaab ariditaledicta, 471. tudo &.animasest exsultarein Domino,115.Beatidomus
Argumentatio unde dicta, 566. Quid sit argumentatio, est mentis secretum, 583.V. Felicitas.
566. Quidassumptiva,564. Bellalor presbyterIibrosTobia?,Esther, Judith et Ma-
Argumentumquidsit, 111, 571. Quid sit argumentum chabasorumexposuit,545.Hortatu Cassiodoriduoslibros
quoddicitur notatio,116. Multipliciasunt argumentorum in Rulh, et alias feniinassubsequentesconiposuit,540.
genera, 571.Duosunt argumentorummodi,eHlhymema Benedicimus(cum)Deum,ejusfacta laudamus;cumille
scilicetet exemplum, e» quid sinl, 575. Qusesint argu- benedicit, nos sanetiucat,400. QuiDeumbenedicant,.225,
mentaprobabilia,572. Quid sit probabile argumentum, 547.Benediceusbenedicit,qui jugi benediclionesanclifi-
571. Qusedamsunt argumenta nec neccs.saria,nec proba- cat, 453.Benedicunlmaliiu prosperis, boni etiam in ad-
bilia, 572.Quibusex rebus argumenta eruantur,574,577, versis, 165.Maliin ore, non in corde benedicunt, 163.
621,622. V. Rhelorica. Quomodopossumusesse benedicti, 457.
Ariesunde dicalur,95. Beuedictioquaesit firmaet vera, 446. BenediclioDo-
Arithmetica quid sit, 583. Cur sic vocata,et quaeejus niininos semper augmentat, 218. Cohsueludointer He-
intenlio, 584.Cur consislatex quantitate discreta, iOid. brasosbenedicendi,446. V. Episcopus.
Ejus divisiones,508.Cur inter mathemalicasdisciplinas Beneficiadonata intellectus ct memoriacommeudant,
permansit,584. Quandodonata, 55S.AbAbrahamo^Egy- 561. Beneficiumnullus fideliumobliviscitur,412,Gurbe-
MH INDEX ANALYTICUSIN SECUNDUMCASSIODORITOMUM. 1428
neflciisa Deocollatisbene utendum,365. Ille nunquam per dilectionem,477. Dilectioinimicorum.V. Tnimicus.
desinit laudare Deum, qui collata beneficianonoblivi- , Charitaset misericordiaquasistintalaePatris,56. Cliarilas
scitur, 343._ clavusdicitur, 417.Per vinumfervorcharitatisiritelligitur,
BenjaminDliusdexterae;275. 531.Charilasvernalipluviaecomparatur,47. Per carboues
Bethelxjuidsignificet,511. orationes charilatis igne snccensaBintelliguntur,450.
BoetiuslibrmnPerihernieniasexposuit,568. Chertibinquomodoinlerpretandum,271, 329.
Bonarumrerum nullasatietas, 408. Quandoboni sunt ': Chortisquidsit, 501.
bomines,439.Cur bonimalissemperopprobrio sint, 228. '< Chrismatissacri unctionefronsChristianornmsignatur,
Nousolumabstinenduma malis,sed bonumest peragen- 467.Exhilaralurfaciesin oleo, cum regali chrismaconlia
dum.si volumusgloriamadipisci, 112. V. Anima, Mali, )' citur, 530.
Perfeclus,Sanclus, Virlus. Clnisiinomenpraeclarum,242.NnminisChristi p.stsal-
Brachiumquidsignificet,42,146, 500. vare fideliterposlulantes,482.De SalvaloreDominoquid
C credendum,68,194. Christocredere salus est el gloria,
204.Christusnotusdivinitatesolis fidelibus,corporetan-
Calixunde dictus,44, 53. tum infidelibus,261. Christusquomodovenit a Palre, et
Calumniadicilurcapitisalumna,et quidsil, 420. discessila mundo,195.Ad adventumDominiterra inota
Calumniator,quidsit, 241. est, 59. Per dies plenosprimusChrisliadventusintelligi-
Campi unde dicti, 452. tur, 246.Veteresfuerunt diesanleChristiadvenlum,155.
Cantarequid sit, 71. Quid sit cantare, exsultare,psal- Quot.bona per Christi adventumevenerint, 515.Cbristi
lere, 527. Quidsit cauticum,5, 2t. Quidsit canticumno- advenlumundivulnera curata, 214.Genushumanumper
vum,135,499. QuandoDeo accepla est vox canentium, advenlumDominisanatum,212.Christusvenit ad nos, ut
557. V. Psallere, Psalmus. nosad eurnredeamus,254. Mysleriumincarnationisexpli-
Canticacanticorum.Cur liber vocetur,505.Nihilin se calnr, 36. In ipsaincarnationisorigine divinilas humani-
habel quodjuxla litteram intelligipossit, 531.Eumcom- tati juncta esl, 75.Divinilassineconfusionehumanitatem
mentatusest Origenes,542. Epiphanius,542. S. Ambro- assumpsit,19.Dcus bumanalus,37. Terriliiliasunt Dei
sins iu Iibroni Palriarcharummulta de Canticocanlico- opera, maximein uniendosibi naturam luimanam,214.
rum explanat,542. Incarnalionisexcellenlia, 75, 109. Magnificenlia Domini
Caputa capiendodictum, 579. Quid per caput debeat est incarnalio, 54. Beneficiosanctai incarnatioiiisniliil
accipi, 33. 27-r.
praestantius, Tempus beneplacililempus inearnatio-
Carcerunde dictus,479. Duplici modocarceremintel- nis, 228.Per cnnsiliuirj Doininiincnrnaliopolest inlelligi,
lexerunt majores,479. 108.Tenebris comparatur,59. Christus susceptornostcr
Carmelusinterpretalurscientiacircumcisionis,528. factusest per incarnationisarcanum, 416.Dominuspro-
Caroundedicta,268. Caropluribus eget quamanima, spexitnobis,dumhumanitatemnostram assumpsfl,540.
206.Curcaro nostra filiaBabylonisdicatttr, 463.Carnis Deushumanamnaturam,quainliberare prsedestinaverat,
desiderialaqueisiinl, 478.Carnis vitia sunt terreua de- incarnatione evexit, 294. Christus qnasi post parietem
licta, 417.Bic vere nonviviturubicarnisfragililate pec- sletit, cumcamemnostram suscepit,510. Chiisii susce-
catur, 416.In slercore volvitur,cui vilia carriisdominau- plio carnis nostra probatnr hajreditas,555. Chrislus ve-
lur, 585.V. Viliurn. In myrrlia carnis morlilicalio,in niens in mundumquosdamsaltus dedit, 310. Veniente
tbure vero orationumdevotioaccipitur,516.Caro nostra C.hris'0obseurita;diviniVerbi paluit, 60. Nalivilastem-
lurturi comparalur,285. poralisChristi,35. Quidin ea evcnerit, 159.CurChristus
Cassianiliberde Institutionemonachornmsedulolegen- de utero matris se dicat abstractum,73.Sine malre in
dus, 555.A beato Prosperoculpatus, 555. Eum Victor coeio,sine palre iii lerra, 281. MisericordiaDomini est
Martyritanuspurgavit,ibid. quodde MariaVirgine nalus esl, 260.NatLitas
CassiodorusomnemScripturam cum priscis codicibus lis Christipoteslvisitaiioappellari,55. Quarein tmnpora- ea hetan-
contulit, 558.OctaUuchitextum in compendiumredegit, dum, 596.Christus perfidisapparuit,scd non datiis, 288.
540. Libris Begum litulos prrelixit Cassiodorus,540. In Christounaest tantumpersona,17. QuaepersonaChrisli,
Auctorest librorumde Aniinaet Variarum,490. Cur li- 20, 52.Una eadeinque Dei hoiniiiisquepersona, 52. In
brum Institutionisdivinarumlitlerarum confecerit, 537. Christodnaesunl nattirae,seduna persona,52, 52, 69, 71,
Librumde Divisionecomposuit,576.Et geminacommenta 208.Perfeetamhominisnaturama^sumpsit,quod est con-
in artes Douati,559.In diversasorbis partes direxerat ad tra Apollinarislas, 290. Duaesunt natnraein Christo per-
libros conquirendos,514. Cassiodoriad Chrislumoralio fectajel iiiconfusrc,19,57, 310. Id probaturconlra Aria-
devotissima,639. V. Hmreticus. nos, 473. In eo sunt duresubstantiae16. ipsarumqueope-
Castraa castilaledicla, 267. rationes exprimuntur,289. In Christo dua3 operatioues
CategoriaeAristotelissunt decem, 568.Cur intenle le- divinitatiset humanilatis,525.ChristusDeuset homocon-
gendae,568.Instrumentacategoriarumsunt tria, scilicet tra Arianos, 140. Unusdeorum cst, 164. Deus veritaiis
requivoca,univoca,deiiominativa,568. dicilur, 98. Deusvirlutum, 286. Dominusvirlutuai est,
Catharislarumerror, 84. 156.El FiliusDavidet Dominusdicitur, 577. Allissinius
Calhedraquidsit, 12. jure dicilur, 215.Cur nonhomodicatur,75.SolusChristus
Caluliunde diiti, 351. per naturam Filius Dei, sancti vero per graliam, 299.
Causaa casudicia, 246. Causarumpartes stalus dicun- Finis nosler cst ad quem omnia relerenda,'182. Chrislus
tur, et eorumdivisiones,580.V. Rlielorica. 33ternus,243.Nonest Deusrer.ens, sed Patri coaelernus,
Cedarinterpretaturtenebrre,430,306. 279. QuidquidChristusin temporeaccepit,secundumho-
Cervixpro superbiaponiltir,446. minemilludacquisivit,18.Divinilasejus nihilaccepiiunrle
Chalcedonensis conciliicodex encyclicusal) Epiphanio cresc. ret, 442.Cbriilo crealura omnis subjecta esl, 55.
Scbolaslieotranslalus»545. Iu virtute sua et in seternumdominatur,^15. Chrislus
Chanaaninterpretatur humilis,355. El mala humilia- Rex omnipotens,519.Rex in aeternum,207. QuareRex
tio, 459. gloriredicatur, 82.Chrislusin hoc mundoRex specialiLer
Charitasvera in quo cousistal,47.Lex Christicharitas, ingressusest, 225. Rexa Patre constiluiLis.
17. Cur Rex,
447.Latummandatumcst charilas,4i2. Cur, 514.Semitse 251.Vere Salomon,id est pacificus,259. linctusChristus
justiliaesunl duo praecoptacharitatis,79. DilectioDei et RegemsignilicatetSacerdotem,152.Christus Rex, Prn-
proomi viresunt Domini,61. Cliaritasin summovirtutum pheta, ct Ponlifex, 455. Chrislus vere Sacerdos, 579.
collocata,429.Malitiageneralitatcmcriminumamplecti- ChrislusSacerdoset hostia, 211.Christianimaa peccato
tur, sicutcharitasvirluium.518.Cbristusobleciaturinter originali excepta,633. Spiritus sancttis in Christoper-
virlutes sanciorum,el praecipueinler fidemel charila- niansit, 5. Chrisluspeccatumnuilumhalmit, 52. Humani-
lein, 511. Charilascuncta cninniendat,425. Tormenlis tasChristinullamlabem admisit,523.Prima"gloria Chri-
omnibus fortior, 426. Fervor cbaritatis tranquillusest, sli fuit, ingreditabernaculumsine macula,51. Viam iui-
152. Igne charitatis beata conscientiaexarninaiur,216. maculatamsolusambulavit,62.Chrislivia, sola bona est,
Cliarilatiset uuilatis virtus, 437. Per charilalein saocti noslravero mala,122.Christussolusper se immaculalus,
fiunlunum,452.Nihiisic tcrret malignosspirilus quo- alii per gralinm,598.Christicorpustemplumsanctumest,
modocharitas,525.Postcarniscontinenliamsucceditvera 26. Quomodocaro Christivivilicatrix,adorabiliset salu-
charitas, 519. Qui Deum supra cunot.adiligunt, ei sub lifera, 111.Caroadorabilis, 59. CorpusDominiquaedam
laeliliaservitinl,351.QuisdiligatDeum,58. QuiDeumex esl Deitatis vcstis,152.Christnsquomodominoratussit,
toio corde diligit,locuinviliisnon relinquit,456. 55. QuandoChrislusloculusest, 156.Cur puer Domimis
Quandojusli gratis amantDeum, el impiigralis exse- Chiistusdicatur,229.Chrisluspulcheret dccorus dicilur,
crantur, 573.V. Deus,Ditectio.Quando proximumsieut et quare, 508.Anformadecorusftierit, 150.Chrislusom-
uosipsosdiligimus,450. Charilalisfralerinvlaus, 456.Im- nibuselectisspeciosior,S-t. Christiimperfectumquidsit,
piKredebemusfacere omnequud poi.eslallori subvenire, 471.Christuspupillus,egenuselpauper vocatiir,lametsi
58.5.SamilorumconsuetuUo csl sicijolerecalamitatcsalie- uuiversiItectoret Duminus,281.Cbristus•imul dives ct
uas ut proprias,537.Vir sanctus noniu ira corripil; sed pauper, 161. Quare dicilur egenus ct paupcr, 138, 251.
 INDEX ANALYTICUSIN SECUNDU.MCASSIODORITOMUM.
De suo dives,propter nos pauper factus,50. Mendio.usde lilate Christisuperbiadiabolivicta,424.QuandocumChristo
nostro, dives de suo, 574. Quaesil cjus abundanlia, 96. sumusnullas diaboliinsidiasformidamus,235.Christusin
Christusservus Doniinidicitur, 118. Cur, 291.Secundum. nobis diabolum vincit,311. V. Diabolus.Christus cur in
bumanitatemdicit se servum Dei, 100. Cur se vermem. Ecclesiamdescenderit, et ad eam ascenderit,529. Laus
uominet,75.HumilitashumanitatisChristi exprimitur,32. conjugiiChrisliet Ecclesiaj,154. Christus est fundamen-
Eam docuitverbis et exempiis,639. HumiiilasChristide- tum et culmen Eceiesire,158. Populus Dei unum cor-
coremet fortitudinemliabuii,514.Monstravitet humili- pus est Christi,436.Pro membris suis Christus insipien-
tatis viam,et patientiaedisciplinam,465. Christimansue- liam habere dicitur, 227.CurChristusmodoin meuibris
ludo, 141.Actusvilre Ctiristiexempla sunt, 190. Omnis suis plenissime non regnet, 492. Christusdicitur pati,
operatioilliusad spem ct desideriumsupernorumexcitat, quasmembrasustinenl,157. Christusmalamundidicit sua,
525.Christusdura^ hoininumvias ambulavit, 55. Cur la- 296. HaereditasChristielecli sunt, 92. QuomodoChristus
crymasfuderit, 46!i. Quomodocilicium induerit, 116. electoscomedat,520. QuandoChrislusnos suos esse diju-
Quandojejunaverjf,et quo jejuaio, 116. Quandoaegrola- dicat, 297. Qui proprie Christosubjiciantur,56. Si Cbristi
verit, 96. Curdiaboiiteutationem sustinuerit, 195.C.hri- recordemur, er ipse uostrirecordabitur,552. V. Ecclesia.
stus quomodoIegem uiedlabalur, 13. Orat Patrem ex, iiespectust;hristi nostrumest praesidium,157.Nos con-
parte humanitatisassumpiae,97. Rogat ut liomo,praestat vertit, 85. Peccalores a pravitalibusconcidit,301. Omne
ut Deus, 376. Puritas orationisChristi, 20. Quidpetierit, inalum cilo dissolvitur, si in Christo fortiter allida-
91.Cur petat a Patre quse sibi propria sunt, 473. Cur lur, 466. Justis Christus est pax, intidelibus scan-
Christusmirabilisin oculis fidelium, et non Judaeorum, dalum, 288. Gaudium Christi saltts humani generis,
596. QiiareChrislusfeceril miracula,92. Mcliuspraedica- 514. Dextera bonorumest Chrislus, 469. Christusfor
tionequam miraculissalutsm operatus est, 25i. Pagani titudo capitis nostri, 200. Christus quando panis noster
Dcumpati possenon crediderunt,21. PassioChristi geu- de terra producilur,549.Panisccelietangelorum dicitur,
tis Judaicaefabulafuit, '.228.Quodjudicium a Judaeisper- 266. Quomodoangeloset hominespascat,ibid. V.Eucha-
mleritj 117.Candidusest virginitale,rubicunduspassione,' rislia. Chrislusquaitdoproximus,quaudo elongatur, 510.
522. Quaiedixerit: Kespicein causam meam, et non in Dulcissimussomnusest Christumquaerere, 512. Cur ad
pcenam,117. Qua sili Cbristussilierit, 250. Christusse tempus declinet cum quaeritur, 524. Qurerere animam
conlurbatumdicit, nusquamdesperasse,99.Chrislussolus Christi in bonamet in malampartemdicitur, 114.Ille odit
mori desideravil,69.Sola mors Christilibera, quiavolun- pacem, qui nonamat Christum, 430. InimiciChristi su-
laria, 296.Cur Chrisiuscmcis mortempotiuselegerit, 75. per euni delectati sunt, 95.ChristusAdassemperoppo-
Exilus morlisChrislii!li singularisfuit, 225.Cur inscriptio nitur, 161.Christiet Adrecomparatio,14.V. Adam.Chri-
lituliin passionenouliiit deleta, 186. In passioneChristi slus per Davidem intelligendus,16. Per diademacaro a
Dhinitas non abfuit,7s. MorsDomini dcscribitur, 190. Cbristoassuniplaintelligitiir, 514.1'er saccumcorpusejus
Christusquasi in soliocontilentemlatronem absolvit,75.- signilicatur, 97. Canticumuorum Incarnationem Domini
Mors Salvalorissessio vocatur,469. Dies lielli dicitur, signiiicat,106.Femur idem, 151.Pro octavasecundusDo-
475.Leetus ejus esl consummaliobeatissimre passionis, miniadventussigniiicalur,27. Per myrrhampassioChristi
451.Totusorbis luxit Chrisii exitium, 96. CrucisChristi designatur, 507. Pernardum, 518.Per citbaraiu,191.Per
commendatio,23. V. Crux. Digmimest nl publicelaude- purpureumcolorem,529.Per ascensumpurpureum,514.
tur, quipati proomniumsalute dignatus est, 592.Qurenam. Per fragmenmali punici,515. Exteusio manuum Moysis
inslrumenlapassionisChristiJerosolymisasserveotur,295. figura illius fuit, 457. Dedicalio resurrectionem Domini
Cbrisli passionis frmiu;, 571. Utilitas,5i7. FauiuiosDei siguificat,93. Et liberatioDavidis,19.Per capreas Chri-
in alDiclionibusconfortat, 140.In Christocrucilixoomnes stus et docloresEcclesiaeintelliguntur, 528. Per genaS
crucifixi,186.Chrisluspro salute generaitalis se oblulit, Sponsi Christi pietas vel severitas, 525. Christus quara
52. Cansamomniumsuamfecit,77. Se sacriliciunipro nm- giganlicomparalur,63. Etcapreis, et hinnulo cervorum,
nibus obtulit, 174. Cur, 465.Ejus passio eal sacritioium 510, 511. Liguofructifero,13. Sapientiaejus torrenti, 120.
justitise,174.Hunianunigenus vinclumliberavil, *_!).San- Ejus corpuspsalterio,161.Et lerrae,75. Virtusejus testre,
guis Christilotius minli peccalaredemit, 4S8. Purifiiat, 74. Clirislusot diai.vlusUonisub diversorespectuconipa-
tion crueulat, ibid. Fer Chrsstumpceua facta est anerna rahtur, 31. ChrislusS'1, 551.Verus dies perfidisignotus,
requies, morssalutb, inLroilus,659. Improperium susti- 265. Canlicuinnovunidicilur, 485, Cur sit acervus tcsti-
nuit, ut nos patienliassure exeinpioinstrueret, _29.Chri- monii, 525, et Spmlualis petra, 558. Cur lapis angu-
stus quomododicatur in pulverem deducius, 11. Quo laris dicatur, 396. Foramina pelrre suut vuluera ejns,
sensu diclusdescendissein lorrnptionem,54. QuareCbri 511. Ille soius esl mons, <iui Palri coinplacuil, 222.
stus non descenditin corruptioneui,97. AiiimaChristiab Cur floscampi, ot nonruris vocelur, 508. Sagittaj acuta
iuferisabsrractaest, 96.Abinfernoliberavitanimaui.suam, verba sunt Christi, et quare, 151. Christusiortis matm
163.Quando anima ejtis de necessitalibus liberata, 99. diciltir, 91. Quid sit sedes sancia Christi, 158. ChrHl
ACbrislomorsquomodo victa,20,185.Necessefuitmortem oculi sunt donasanctiSpiritus,vcl Ecclesiaadoctores,525.
perire, cujus regnum vita pervasit, 222. Quando caio Ejus labiasunt duo TestamenLa,55. Per ubera ejus dul-
Christirefloruit,92. Itesurgeutisgloriaretributiofuit i>as- cedo Evangelii inlelligiiur, 505. iirachia ejus sunt,pro-
sionis,480.MorteChristiniundussalvandus,ipse vi-rore- [ihetaeel aposloli,62. Pedes i jus sunt apostoli,73. Corona
surrectione, 290.ChrbtusDeusa resurreclioue probalur, ejusdiscipuloruuiconvenlumsigniDcat,69. Umbraejusest
571.Cursuper occasumascenderita mortuis resurgendo, protectioDivinilatis,509. CommutatioCbristiest veierem,
220.ResurrecLioDominidormilionicomparatur,140.Per hominem in regeneratiunis gratiam evocare, 503. Qui
resurrectionemvirtusdivinadeclarata,et spcs credontium Chrisiiolimdicebantur,6i, 92. V. lex, Synagoga.
firmata, 293. Chrislianorumest spes, 96, 119. Justorum Christiani,de Christodicti, 6S, 245.Paniaicbieerant in
cordafirmavit,480. ResurgenieDominospeni rcsiirrectio- spiritu Cbristiani,et C.Iirisuvocabantur,555. Geueratio
nis membraperceperunt, 510. Christi ascensio apostolis ventura vocaulurChristiani,78. ReligioClirisliper totum
et toti Ecclesiaeutilis erat, 554. Qure merccs huuianitaii mundum dilalata, 54. Christianiomnem terraui replent,
Christi rcddita, 442.Cliristusquandogloria et honoreco- 551. Christianumesse in orbe Romanonunc cloria est,
totiusTrinitaiis est honor, 521. 200. PopulusChristianushiereditas Domini,284.Est ha3-
ronatits,35.Cbrisli laus 551.
Sapieuiia Dei Christus, ScienliaPatris per eummi- reditas acquisitionis,108. V. Ecclesia.Christianiveri qui-
rabilis facta est, 469. Pax Dei est, 288. Dextera Excelsi nam, 555.InstitutioChristianiin duobus consislit, ut de-
est, 261.GloriaChrisLi,niajestasest Patris, 97. ChiisLus clinet a malo, et facial bonum, 125.Ju petra, id est
idcirco dextera, brachium, salutare, el juslitia Patris, Christoornnis aedificaturChristianus,201. Duaeres bonos
quia illi consubstauLialis,527.MisericordiaPatris Christus eliiciunlChristianos,85. Duo solum expetunt Christiani,
est, 288. Virlus Patris, 224. MauusPatris, 483. Anima 596.Otiosimitempus babere non dccet militemChrisri,
ejus, frameaest Palris, 57. Salusa Christosolo, 31. Solus 490.Fideli Christianosemper esl.dies, 161. I.ocusDomini
tribnitsalutem, 490.Spes salutisnostraeCliristusDomiuus, est pectus Christiani,et atria Ecclesiaecatholica;, 451.
580.Cur ChristusSalvatordicatur, 273. Convenit nomini Duobus modisChrislianisdicitur surgere, 68. Quidquij
Salvatorispericlitantessalvare, 561. Per Chrislumomnia Christianushic palitur;, beatiludiniscogitalione reficitur,
pacilicata,534.Christus misericordiapeccatorum,et vita 49. MaximaChrisliandrumaffliclio,142. Christianus op,
fidelium,404.CurChrislusmisericordia vocetur, 160,S07. pressusfructumtune reddit, 186. V. AljHctio,Perseculio,
Christusnosler Ecclesiastes,542. In eo fons est benedi- Tribulalio. Christianiqua laetitiafruantur, 23. Quiebona
ctionis, 152.Fonsesl aquarum,142.Ex eo aqua perennis ChristianisDeuspromiserit,146.Christianuspopulusquare
prodit, 265. Chrisms, via, dux et iter, 19. Miiudusnon per Jacob accipilur,527. Subreptio benedictionis Jacob
habetyiam nisi DotmuumSalvatorem,206. Christuscerta fuit figurabeuedictionispopuli Christiani,69. Filii Core
via ad Patrem venienlium,598.Via veritatis est, 218.Via Christianidicuntur, 141, 283. Oves populumChristianum
]' testimoniorumest, 4(!0.Dnx itineris nisi i.ostri, 222. Quando significant,56.FamtiliChristiovibuscomparati,149. Aquae
dux noster veraciter est, 98. Nullus per eum in re- maris poijulumsignifieantChristiaiium,107.Cbrisliauiuva
gnumeoeloruminlnvii, 531. Per Chrisliprimum adven- pedibusconculcatae comparantur,187.
64.
lumdiabolusreligatus,hornoest absolutus, De huuii- Chrysostoiuus (sanctus),in Actus Apost.commentaedi-
 «51 1NDEXANALYTICUSIN SECUNDUMCASSIODORITOMUM. 1432
dit, quje jussit transferriCassiodorus,544.Omnes sancti ctio, 412.Consummareet perfectionemsigniQcatet defe-
1'auliEpistolasAtticosermoueexposuit,514.Epistolamad ctum, 411.
HebraeosAlticosermonetractavit, quamMutianusin La- ContemplatioDei spiritualiumjsubstanliarumcibus est,
tinum transtulit, 545. 166.
Chusi,quid interpretetur, 30. Contererenosmelipsosdebemus si restaurari volumus,
Cicatrix, undedicalur, 129. 493.
Cicero, duoslibrosde Rhetoricacomposuit,quos M.Vi- Contmenshomorex vocatur,108.V. Charitas, Eccle-
ctorinus commentatusest, 565. siasliciordines.
Cilicium,quidsit, et ad quidreferatur, 115. Contradictio,quidsit, 5C8.
Circulus, quidsit, 525, 589. Quid diametrus circulus, Conlroversia,ex Ciceronetriplex est, 564.
589. Quidsemicirculus, 589. Converti,in islavita fas|est, 101. Deus quolibet tem-
Circumstantiasin duo partilur Cicero,581. pore nostram conversionemexspeclat, 188. Animaho-
Cilhara,quidsit, 4, 501, 506.Per ciiharamvirtulesmo- minisvere conversiaraneaecomparatur,134.
rales accipiuntur, 493. Cor, non cerebrum,sapientiaesedes,_48. Locuscordis
Civitatesdua),inhocmundosuni, una Domini,alteradia- inter ubera, 507.Corvocemhabet, quam audit Divinitas,
boli, 464. V. Diabolus,Ecclesia. 89. Cornostrumsub linguanostra est, 217.Cor pro mente
ClemensAlexandrinus,quasdamEpistolascanonicasex- ponitur, 350. Per cor menlis arcanum intelligitur, 466.
posuit, 543. Cor ad intelligentiamrefertur, 174,285.Quidper dupltx,
Clibanus,quidsit, 70. quid per unum cor significetur? 45. Proprium est Dei
Climata,septemmunerantur,el quidsiut, 591. cordanostra discutere, 32.Recticordedivinaeregula;con-
Ccalumunde dictum, 388. Quidamputaverunl ccelum juncli, 317.Cordanoslra, non pecudum membraDeo im-
esse animal,497.Est in illisccelum,qui se coelesticonver- molanda,174.Si cogitamusDeumin corde, ibi invenimns
sationetractant, 411. Quisin ccelumponat os suum, 245. illum, 110. Quis ante Deum cor suum effundat, 204.
Coelumquid signilicel,17, 44, 494. Quandoaperimuscordanostra Chrislo,521.Coraltumest
I Cogitationes,unde dictre,138, 490,628. Cogitationes quandocojlestiacogitat, et terrena devitat, 209.
nostrsepedesvocantur,431.SolusDeus secreta cogitatio- calvum Core, interpretatur JCalvaria,141. Core calvilium,vel
. num cognoscit,52. Domusuostradiciiur propriacogitatio, inlerpretatur, 285.
vita quidsit, 629.De diversis parlibuscorpo-
cujusparietesduosuntTestamenla.444.Malaecogitationes ris,Corporis et de earum dispositione,634.Omniamembracorpori
in ima terrre verguntur, 207. Dupiex malum est nequi-
liam cogitare,camquepalamproferre, 245. V. Cor. necessaria, 633.Desiderium corporalecito fastiditurac-
ceptum, 363. Reges vocantur, qui corpussuum regunt,
Coliaudatio,quid sil, 106, 392. 238.
Colleclio,quid, 564. Cosmographiae ulilitas,553.Et quide ea scripserint,>W.
Columba, u nde dicla, 185. Creare, quidsit, 172.Quaesit differenliainter facere et
Communeinler el epicaanonquaesit differentia,596. creare, 497. Creare aliquandorevocare significat, 172.
Comparalio,quid, 564. Cur Deus omnescreaturas singularimoderationedislinxe-
Comparalivus] duas lanium formas habet, 595. Gradus rit ? 558.Crealor sub mensura non est, 46.Soli Creatori
•comparationis tribus casibus servit, 593. convenitesse in idipsum,435. V. Deus.
Complacere,quid sit, 86. Credibiliuintria suntgenera, 562. V. Fides.
Compunctionislacrymasprofundimns,quandopeccato- Crux.lignum vitaedicitur, 13. Lignumparadisi et cru-
trumnosirorumrecordalionemordemur, 421.Domiuus ne- cis confertur, 525.Hoslisantiquuscrucissignodestrnilur,
Scildiiterre,quem compuncto corde sibi senserit suppli- 484.Crux Christi ad salutem credentibusconcessa.481
care, 429. Quomodocrux Dominiorbem terrre pravumatque distor-
Comptttiaugmentum quid, 591. Quid ablatio computi, tum correxerit, 525.CruxChristi adoranda,452.Per pal-
591. mam arbor dominicaecrucis exprimitur,529. Cur signuni
Concilia,universaliafidemsolidant,515. Palres et con- cruciscarbodesolaloriusdicatur, 430.Arbormaluscruccm
cilia non contraria,sed diversadixerunt, 546. Domini siguificat,sub qua suscitata esl Synagoga,532.
1 Couclusio, quidsit, 50, 565,56 j, 571.Conclasiodupli- V. Chrislus.Crucissignum,fideiCbristianaesignum,65. In
cem habet ralionem, 562. crucis impressionelumen esl vultus Dei, 23. Splendor
Concubinre,quosnamdesignent, 562. Dominisuper nos est, quandocrucisejus impressionede-
CoilcupisceiUia, quidsit, 42. Vid. Fides. coramur, 508. Quaepeccata oratione sancta et crucissi-
Confidenlia, i nDeum jam praemiumest, 19. Curin ho- gnaculosuperantur, 598.
Hiinenon confidendum,394. Cryslallum, q uid sit, 495.
Contirmare,quid sit, 125. Cubile,undedicatur, 22.119.
Confirmatio,quid, 565. Curapervigilessensus reddit, 260.
Conlileri,quid sit, 254.Confessio quasi confalio dicitur, Custodire,quid sit, 127.
351. Duobusmodis contilemur,311. Duaesunt confessio- Cyrnbalum, quidsit, 502.
nes, una landis,altera poenilentiae, 117,218,319, 331.Pia Cyprus,quidsit, et quomodoejus UDguentumconficia-
a
confessioinitiumsumit Domino,255. Posl veramfidem tur, 518.
sancla debet venire confessio, 591. Qui vere noverunt D
Deum, ad humilemconfessionemdescendunt,101. Pec-
cala sua confitensdat gloriamDeo, 188. MajorgloriaDei Dajmon.V. Diabolus.
est confitentiparcere, quam viventi sine otfeusioneprae- Damasus, interprelatursanguinispotus, vel sanguinis
stare, 559.Intirmilalis confessioDei misericordiam mo- oculus, 528.
vet, 28.Confessioinfirmitatismunera divina,'consequitur, Damnatorumpcenadescribitur, 657. Pcenarumdamna-
517. Deorevelare culpamremediumest, confiterisecuri- torum pro merttorumqualitatediversitas,657.Pccnadam-
tas, 248. FrequentataDeoconfessiosalutemparlurit, 25t. nalorumaelerna,312.DamnatiDeumnunquamvisuristint,
Confessiodelictorumpropitiumsibi jndicemreddit, 275. 277. Ipsisquies ab operibus malis, sed non a supplicio,
Peccata confessiventura judicianequeuntformidare,218. 258. Nunquamad gratiamDei venturisunt, 219.Cur antc
Deus solusjudex est, qui tribnit veniam confitenti,475. oculosDomini,non permanebunt,23. lra damnatorumju-
ConlessiopeccatorumimitiUs post mortem, 29. V. Ba- sta, sed non prolicua,384.Damnatiojusta nocentium,ho-
ptismus. nor regis est, 529. V. In[ernus.
Confundi,quid sit, 114,255. Duplex confusio,381. In Danielisliber apud Hebraeosinter agiograpbaannume-
islo saeculosi confundimur,emendamur,293. Quandohic ratur, 541.
prospere confundimur,255.Qui ferant confusionemsuam, David,quid signilicet,16, 115, 144. Quomodosanctus
158. Davidprophetiamacceperit,3. Davidbis unctusfuit, 88.
Conjectura,simplexquid sit, 564. HumililasDavidcommendatur,169.Peccatumejus mundo
Conjunclio,quid, 539. profuit, 169.IUius poenitentia,169,175. Eximiapatienlia
Conscientia,mundaaula est Spiritussancti, 93. Bonae erga persecutores,51. Quomododilexerit inimicum,51.
conscieutiaemetus graviorpost veniam errare, 131. Curse olivaecomparet,178.BellumDavidiscum Goliatli
Considerare,quid sit, 126. fuitfigura certamirsisCbristicumdiabolo,483.SemenDa-
Cousilium,quidsit, 71.Consiliumundedicatur,15,187. vid DominuaisigniticatSalvatorem,64. Bersabee Eccle-
Quidspirilusconsilii,94. Scelusgraviusest, quodconsilio sias,DavidChristifiguramportavit,169.
gerilur plurimorum,100. , Decidere,quidsit, 26.
Constanliniin conversioneEcclesiaest mirabiliter glo- Defectus,multipliciteraccipitur,410.
rificata, 517. DeGcere,quid sil, 99.
Consuetudinesvitiosaecur portajaenese,367.Consuetudo Definilio,quid sit, 570.Undeoriatur deflnitio,12. Qure
perditorumhominum,56. sit differentiainter deflnitionemet descriptionem,574.
Consummatio,est virtutumomnium completivaperfe- Quidsit definiliosubslanlialis, 18, Quid definitiolegalis,
1435 INDEX ANAL^TICUS IN SECONDUMCASSIODORITOMUM. 1434
564. Definitionuniquindecimspeciessunt, et singularum cordiam quamad iram pronus, 260. Quibus adjutor sit,
exeinpla referuntur, 570, 622, 625. 491. MisericordiaDomini ccelo varie infiuenticonferlur,
DeliciasccelCstesdescribuntur, 220. V. Spiritualii. 344. MisericordiaDominiDuviocomparata,212. Y.Grra-
Delicium,levius est quam peccatum, 85. V. Caro, In- lia, Misericordia. Deus quibus sit dulcis,101, 488. Quan-
iuslitia'. tum nobis dulcescit, tanto illi efficimur chariores, 555.
Dentes, unde dicti, 21. Impiis est tenebrosus, religiosis benignus,a324. Cornu
Deprecatio,quid sit, 29,154, 201, 564, V. Oratio. salutis vocatur, 58. Cur mirabilia Domini tenebrosis
Derisus,qiiidsit, 148. mentibus non videantur, 297. QuandoDeus docetbonita-
Desidefiisccelestibusquomagisanima afiicitur, eo am- tem, qnandodisciplinam et quandoscientiam,408. Quando
plitis terr.enisemoritur, 521.Vivimusdumimpiadesideria Dominus memor sit bominis, 35. CujushominisDeus sit
niormntur, et econtra, 465.Cur sanctumdesideriumvir- pars, 248. Cur portiopiorum Deus dicatur, 407.Dei vul-
gulaefumi comparatum,513. V. Caro. tus praemiorumomniummunus est, 475. ConspectusDo-
Desidia, Dominoodiosa,556. mini auxilium est, 59.Beneficiumest, 44. Respicere Dei,
Detractores,sunt maximipeccatores, 168. est ejus non spernere, 340. Quosplacatusatlenderit cor-
Deum a timore majores nostri appeliavere, 72. Deus rigit, 251. Aspicitiratus et propitius,420. V. Beatitudo.
lmgua Grsca dicilur timor, 164.Decera Dei nominaapud Deus multis modislegitur257. habitare, 455. In illo habitat, a
Hebraeos,353. Cur Deusnomenterribile, 515. Quare ma- quo probatur intelligi, Gloriosumefficit, qnidquid
guum,terribile et sanclum, 529.NomenDei ubique cre- 457. inhabitat, 87. Quandoin nobisest semper salvi manemus,
ditur adorandum,160,Deus quomodoa quibusdamdefinia- Omnialolerabilia fiunt, cum ille in sanctis habitat,
tnr, 18.Vera Dei definilioest, (iiiemnonhabere in perfe- 458. Deo adhairere quidsit, 207. Quisdicatur Deo astare,
exspectareDominum,85. Qui Deo derelin-
ciionibus,487. Deus non potest per genus et differentias 25. Quid sit utilitate
definiri,17, Deo proprieconvenitesse, 261.Sum proprium quitur, nulla fraudalur, 42. CumdiligimusDomi-
Divinitatisest verbum, et quare, 165. Deus vivil beatilu- num omniaineoreperimus, lii.F. C/iarilas.Deiira quan-
dine singulari,242.In eo unavirtuset indiscrelamajestas, tum timenda,29. Quomodoirasci dicalur, 35. Ira Domini
45. Soliisper etsentiam misericors, etmiserator, et pa- duobus dicitur modis, 197. Solum metpnymicaest, 268,
tiens, 344.Omnesvirtutes substantialesin Deo sunl, 424. 284.Vocatur retribulio peccatorum,17. Dominusexcita-
Lumenet fonsapud homines contraria sunt, apud Deuin turadvindictammalisactibusprovocatus,27,Neciranecfu-
vero unum, 120.Deussolus est, 542. SolusDeusmagnus, rore turbatur, 28. QuibusDominusin reternum irascetur,
291. Quaiidobenediclusdicatur,61. Quarelonganimisdica- quibusnon, 544. Quid per Dei conversionempostulatur,
tur, 53. jQtiarefortis dicaiur, 35. Divinitati fragilitas non 28. Dei memoriale quid sit, 3i0. Quid per dexteram Do-
.imputetur,290. Deus proprie est, quia nec habet praeleri- mini, quid per sinistram sunt intelligatur, 452. Digitus Dei
tum, nec futurum, 506.Ante Divinitalemomne praesens quiddicatur, 55. Scapulae ope:ationes ejus mirabi-
est praeteritumet futurum, 450.Deus ubique totus et pras- les, 509. Per pedes stabilitas aeterna significatur, 378.
sens, 557. Ubiquelotus, 155. Ubique plenus, ubique to- Quo sensu dicatur odorare, gustare; ambulare, 568.
lus, 423.Nullaloeideterminationeconcluditur,281. Deum QuandoDeumdormire dicimus, 149.AbsconditaDei et in
ante conspectumsuum proponit, qui ubique praesentem malo et in bono possunt accipi, 57. Voluntas Creatoris
credit, 181. Deus omnia circuit et penetrat, 60. Ubique scutum vocatur, 26. Deusmedicocomparatur,493. Cero-
tolus bonispraesens,et malis absens, 439.Deus ineffabi- plastis assimilatur,et in quo, 108. Deus omni tempore
lis, 359.Per humanam sapientiam cognosci non potuit, benedicendus,141. Quomodopossitexaltari, 191. Exalta-
512. Incomprehensibilessunt viae Domini,84. ActusDei tus in gentibus, et in Judaeisexaltandus, 156. Praeconia
ex patte aliquapossuntnotitianoslra comprehendi',sub- Dei nulla creatura sufficienterpraevaletcomplere, 351.
stantiaveroejusnunquam,!i91.DeDeopolestdiciquodnon Quomodo possitab hominibusnovapraedicationecelebrari,
esl, noripotest comprehendiquod est, 480. Qui sint scien- 237. Loca argumentorumex quibus Deus laudari potest,
tes Doniiniim,120.UbiDeusvideatur,225.Quomodoomnes 487. Facta Domini narrare, laudasse est, 264. Qui Deo
crealura?Deumconfiteantur,488.Omniaopera Dei huma- dat laudesse facit laudabilem,223. Dum exallamusDo-
nis sensibusprofundanosctmtur, 512. Deusquomododicitur minum, nosipsosexaltamus, 568. Gloriosumnobis esse
videre, 17, InlelleclusDominiomniacomplexusest, 462. debet, quando nomen Domiui exlollitur, 354. Quis vere
Cur Deiitfnihil possit oblivisci,260. Nihil novum contra Deum invocet, 494.ContraDeum personanulla debet re-
praesciehtiamDei evenit, 364.Deus nonnos probando,sed cipi, 416. Fideles injurias Deoillalas ferre non possunt,
I rassciehdocognoscit, 216. Facta nostra et cogitaliones, 273. Despectuspropter nomenDei _pud eum magishono-
f liam antequamexistamus,agnoscit,469. Per praescien- rabilis est, 287. Ad Dominum,sive in prosperis, sive in
tiam nosdiscernit, etquomodo,281.Deus quomodoange- adversisoculisemper elevandi,436. QnandofidelisDeum
lis et beatis hominibus loqualur,546. Deo hoc est velle, conluetur, 220.Deus ipsosregit, qui eum puro corde re-
quod facere, 489. Jussio Domininon dilatat tempns,quia spiciunt, 275. Pupillus et vidua sunt, qui Dominumpura
voluntasejus effeetuscsi, 237.Deo nihil impossibile,227. mente respiciunt, 492. Profunda caecitasestDeum anle
Gravissinaumpeccalumdicere aliquid Deo esse impossi- oculosnon habere, 40. ImmensumcrimenDominumobli-
bile,265.NO-.est in Divinilatenaturaepotestalisquedislan- visci, 168. OblivisciDominumquid sit, 59. Ad Dominum
lia, 28. Deus unavirtute nonsensibusomniaperagit, 24. qua dispositionedebemus accedere, 480. Quis eum vere
Deus incomprehensibilivirtute omnia operatur, quseho- requirat, 49. Omnibusse pie quaerentibusadest Dominus
miues per sensus agunt, 447. Deus cunctafacit ad exi- semper, 521.Recti corde sunt, qui Dominumsequuntur,
Btentiampervenire, 531. Rex aregendo dicitur, Deus a 439. Quocunquetempore ad Deum venitur, merito ju-
creando,286. Quare omnia debeant a Deo commoveri, ventusnostra dicitur,255. Deusquomododicaturrecedere
107.Cuhctaquaecreata sunt Creatorisaut permissioniaut a nobis, 40. Quandoab er>longinquiefficiamur,319. Qui
imperiosubjacent,269. Tantavirtus jussionisdivinaeest, ab eo deseritur, punitur et affligitur,280. Quosspernit
ut cunctaei obedire possint, etsi inlelligere non possint, annihilat, 270. Dominuma se habere aversum maiorum
501. Omaescreatura Dei jussionibus obedire ostendun- omniumexlremum, 564.
lur, 265. V. Creare. Deus quidquidpromisit,perenniter Divinaqui conspexit,facile humana despicit,85. Divi-
inaiisuriim"esl, 355. Divinum sacramentum promissionis narum rerum nulla est satietas, 89.
est seeuritas, 299. Jurare Dei est ventura promittere, Dii abusive homines et supernaepotestates vocantur,
303. Jurat placiduset iratus, 520. Deux judex aequissi- 281. Dii paganorum, dii alieoi vocantur, quia alienala
mus, 255. Quare justus dicatur, 33. Justitia hominum mente reperti, 280.
temporalis est, Dei vero aeterna,422. Quod Dominusju- Diabolus,est spiritus, et dasmonesinnumerabiles, 551.
dicat, videt, 55. Potestas Domini semper aut miseretur, Opera diaboli nec pondere, nec mensura, nec numero
aut judicat, 332. Ad gloriamDei pertinet, sive dum par- continentur, 558. Nunquamdiabolusad gratiam revocan-
cil, sivedumjudicat, 587. Qui Deumcredit ultorem,rem dus, 58.Toties punilur, quoliesab eo peccator subjugatus
malam ante oculoscordis sui non proponit,553. Quare eripitur,32. In judicio humanis conspectibus damnatus
David dixeril: Laudabo justitiam tuam, non vero pieta- apparebit, 594. Ante Incarnationem pene totum genus
lemluam, 174. Deus quomodoin hoc mtindodiligat mi- humanumlenebat capth um. 115. Quandocapul ejus con-
sericordiamet judicium,107.MisericordiseDominiaeterna fractum, 252. Post Cbristiadventum diabolus religatus,
stabilitate cbnsistunt,298. QuomodoDeus misericorset 554. V. Christus.Daemonesanimarum sanguiuemsilinnt,
miseratof,488. Omnia Dei erga nos beneficiain miseri- 528. Persequentes sunt diabolus cum ministris,418. Im-
cordiacoihprehensa,198.SinemisericordiaDominisub- pugnatores dicunlur, 114. In hoc saeculo innumerabilci
Bisterehbn valemus,461.Quantasit explicari non potest, daemonuminsidiae,351.Artificiumdiaboli, 559, Impuden-
169.Cunctapeccatasuperat, 564. Debilibus est palrona, tissimusest hostis,534. Versutissimusest, 513. Iniquitas
229. Misereturcumsuam respicit creaturam, damnatau- et diabolusnobis semper insidianlur,557. Diabolusetiam
tem cumnostras operasintuetur, 468. Quandodepreca- per bona consuevitnocere, 513. Cur juxta viam laqueuni
tionereinonamovet, misericordiamsuam concedit,217. abscondat,479.Daemonesmalis operibussemper insistunt,
Misereturut pater, sed quibus paler est, 541. Dominus 322. Suggestionesdiabolicsestatim rejicieudae,334. Quos
pater nosler, etmater est, et quare, 90. Magisad miseri- diabolusacrius insequatur, 130. Sanctismaximeinsidia-
 1435 INDEX ANALYTICUS 1N SECCNDUMCASSIODORITOMUM. 143S
tur, 515. Magis circa finemvitre, 187. Daemonesin eos Donatistarumerror, 202, 218. V. Etptesia.
atrocius sseviunt,quos seducere non valuerunl, 418.Cur Donec, m Scripturispro brevi tempore, et proaeterni-
semper fideles circumdent, 482. Quo tempore diabolus late ponitur, 578. Donec pro semper ponitur, 51-.
rapiat, 51. Quid in nos agat cum superior evaserit, 51. Dormire,quid sit, 140.
Diaboliesca terreni homines,non coelestes,352.Se per- Dorsum,unde dictum, 230.
sequilur, diabolum 44.
est odissequi
diabolum,qui
sequitur,
malus
Diligere Dominum
dicitur, 526.Armaconlra
Draco, quid sit, 497.
diabolum,quae?149. Plorando diabolus superatur, 342. E
Quandoa diabolipotestale tollimur, 51. Quomodoilluda- in Seripturis pro satietale ponitur,520.Ebrie-
lur ab angelis et lidelibusviris, 352.Daemonesnihil agunt tasEbrielas,
spiritualis describitur, et unde proveniat indicasui;,
in liominesnisi Dei permissione,351. Nullus leniatur a 120.Ebrietalis spiritaliseucomium,120.
diabolo sine permissioneDomini,552. Quare Deus per- Ecclesise, plurali et in singulariquid significent, 8T..
in
miltat diabolumin servos suos srevire, 581. Paulus petit Ecclesiainterpretalur collectio,499. Quidsil Eeclesia,21.
nec auditiir; diabolus aulem exauditus est, 72. Diabolus Unica est, id es't caLholioa,76. Cur una sit, 526. Quare
piinceps appellatur, 594. Cur, 425. Diabolus et ministri caro Christiet Ecclesiaunica dicantur, 116. Una esl Ec~
fortes vocantur,et quare, 195. Peccalor et peccatores clesia in prrccedentibus et in subsequentibus Palribus,.
lerrae dicuntur, 554, 474. Via iniquitatisdiabolus,402.Et 551. Ex mnltis Ecclesiisuna est elccta, 511. Ecclesiain
actus diabolicus,475.Curdiaboluscalumnialordictus,240. patriarchisetiam conslituta,55. Fons horlorumet puteus
Homo dicilur,75, 187.Per hominemmalum iiuelligilur, aquarumviventiumest primitivaEcclesia,519.Qureditle-
474. Feneralori comparatus,574. Miles appellatnr, 156. rentia sit inter Synagogamet Ecclesiam,281. Synagoga
Cur draco dicatur, 352. Feris comparalur,76. Vocalur unius gentis fuit, Ecclesia vero habet populos,534.Sicut
aspis, basiliscus,leo el draco, 510.Ollae comparalur,571. Jacobiratris benediclionem praeripuil,ita EcclesiaSyna-
Mallens est, 328.Umbramortis est, 79. Diabolicivitasest gogaj, 458. Ecclesiaante advenlumChrislisponsi sui ste-
Babylonia,158. Civitalesdiabolisunt populiiniideles,58. rilis; sed posl mater filiorumfacta, et quomodo,385. Ejus
Dialeclico,oratori, philosopbo,sophistaedisserendiom- aetas describitur, 555. V. Synagoga. Ecclesiamlocalem
nis ratio subjecta est, 572. Aristoleles dialeclic* argu- puiavitDonatus,242.Per orbem propagalaest, 353.Dici-
menta ad regulas quasdamperduxit, 566. tur 157. UbiqueDominumbenedicii, 546.Iiniver-
Dicla priscorum laudare et praedicare,gloriosum,557. sitasmagna, lidelium catholicamadmiralur Ecclesiam, 526. V.
Didymus, Proverbii exposuii,5il. Et septemEpistolas Christiani.Ecclesia ex quibusconstruatur,506.Ediversis
canoriicas,545. Laudatur, 542. nalionibusformatur,sicul ex diversis Doribuscorona,199..
Dies a diis snis pagani dixerunt, 13. Dies in singulari Terraesuper slabilitatemfundala est Ecclesia,ex terreiiis-
pro loto tempore vilre frequenler ponitur, 125. Quresit hominibiiscollecta, et super Christum fundata,348.Ec-
diffeientiainter dies temporalesel icteriios, 260.Qui dies clesiahabel uterum, 192.Quomodoin utero Eeclesiaecon-
nostri dicendi,589. Qui sint dies boni, 111. Dies justos, cipimuretgeneramur, 235.Ecclesiain aeternum firmata,
nox terrenos homines significat,252. Die lielitia, nocte 159. Non commovebitur,et quare, 155. QuandoChrislus-
adversitasdeclaratur, 295. erim firmaverit,514. Quare petat fidem suam custodiri,.
Differentia,quidsit, 567. 85, Nescitloqui, nisi quoclexpedit credi, 8. Fundameiitum
Digitus, multas habet significationes,484. Cur decem ejus Chrislus,295. Ecclesia, soror Ghrisliet amica,520.
digiti in manibuset pedibus, 654. Filia et sponsa Christi, 527. Sponsa et soror Cliristi,et
Dilemma,quid sit, 470. quomodo,517.Christo juncta, ab ipso non discedet,277.
Diligo,uade dictumsit, 58. DilectioChrisliforlis est ut Cur Christi vidua dicalur, 455. ChristusEeelesiaesemper
inors, 533.Oleum peocatoHsest dilectio simulata verho- cur.iin habet, 531.Cur in Christivulneribusmoretur, 511.
rum, 477. V. Amor, Clmritas. Porlat imaginem Christi, 130. Monsmontiumet sancla
Dionysius,canones ecclesiasticos • composuit,552. Dio- sanctorumob Chrisli habitationcm dicitur, 550. Hortus
hysii Exigui commendatio,"S52. ChristisarictaKcclesia,554. V. Chrhtus. Ecclesiacalbo»
Diplois,duplex est genus pailii, 5"6. liea sponsa est el ancillaDomiui,592. VestisDomini,517.
Discendiduplex genus/559. DomusDomini est, 515. CivilasDei esl, 158.Hsereditas.
Disciplinae,nunquam opinionibusdeceptae fallunt, 584. Domini esl, 24. Filii Ecclesia hreredilas Domini,442.
Quisdisciplinamodil, 167. QuandovoxEcclesiaeinauribusDominisonel, 511.Quandc*
Discordibusnulla benedictioprsestaliir,455. Deo faciemsuam ostendat, ibid. Ecclesiaedignbas qure,
Discrepanlia Deus non amat, 495. 155. BonaDominiadil et possidet,24. Laus Ecclesise,8.
Djspositio, quid, 565. Tunicae Christi mysticse,id est Ecclesiaelaus, 127.Virtus
Dives, unde dietus, 165. Actionespauperumet divilum calholicasEcclesiaeostendilur, 541. GloriaEcclesiascon-
conferuntur,77. Pax peccalorum divilum semper cum versio tiliarum principum,153. Sub lingua Ecclesiasmel
oonscientiarixatur, 245. Quando elati sunt oculi divitis et lac, 518. Quaesil.juventus, seneclus et seniumEccle-
ovangelici, 449. Quando diviles lerrarum egent et esu- sia3,257. Qua; sit ejus slalura, 529. Cur non stare, sed
riunt, 111. Vilae linem liment, 162. Morientiumdivittim progredi Ecciesia dicatur, 526. Cur de vestis varietale
pompa describilur, 162. Quare divites non timendi, 165. laudetur, 153. Quandofiores emittat, quandovero flores
Divitirebonaesuiu et u alre, et quomodo,205. fruclus pmturiant, 530. Domus refugii est, et quare,98.
Divisionibuset subdivisionibusutendum, 547. Civitashabilationisesl, 569. Quis vere eam habitet, 81.
duo
Doctorum suiit genera, 175. Quisdiviifarumrerum Navis Ecclesirepopuloscredentes portat, 351.InnoreQles
doctus, 402.Doclores irrepreheusibiles esse debent, 495. soli el recti adhserenlEcclesiae,reliquos cumlabore lo-
Doclissimorumvirorumoccupationes,550. Quandodoclo- lerat, 85. Qui ab Ecclesiaseparantur liliialieni sunt, 485.
res saluranliir,197. Quaudosuiitjejuni, 197.0culi Eccle- Quidquidextra Ecclesiamcalholicamgeritur, Dominilau-
siaesunt, 528. Cursint oculi Ecclesire,deutes, collum et dibus noh applicatur,395. Qui sine Ecclesia Chrislum
duo ubera, 516. Sunt mammasEcclesire, 517. Quando qurerit, errare potest, sed non proficere, 524. Ecclesia
ubera stim Ecclesire,quando botri, 530. Fugant dremones, duobusmodisprobatur, terroribus videlicetet blandimen-
508. V. Ecclesia.DocloresEcclesiredesij^nanlurper vigi- tis, 519. Duobus niodis laborat, 201. Maledicorumturba
les qui custodiunt civitatem, 522. Per sexaginlafortes, semper praecingitur,576.Tribulationesejus describunlur,
513. Per oculos,515. Per denles, ibid. Per collum et 187. Ab ipsis primordiis sr^vissimascontrarietatessusti-
turrein eburneain, 528. Per cnlumnas,514. Per muros nuit, 445. Quoaceibius concutitur, eo majoremvirtutum
civitatis, 522. Per ligna, 508. Ovibustonsis et lolis com- odoremex se emiltit, 519.Persecutionibuscrescit, hunii-
parantur, 515. Doctrinre efficacissimumgenus, 14. Duo lilate extollitur, 297. Crevit quandoeam inimicusahTrxit,
sunt efficacissimainstrumenta docLrinae,125. Generatio 60. Persecutionibus augetur, ibid. Nigra est persecutio-
quredamex doctrinadescendit, 442.DocirinaChristi panis nibus.sedformosavirtutibus,506.Quandocaptivaetquahdo
vocatur, 140. Per fr-ctum,venlris Christidoctrinaintelli- libera, 440. QuandoEcclesiavindicalur,64. V. Persecutio.
gitur, 453. Ecclesirc populus Christianusunicus est et pauper,8b.
Doech. V. Anlichrislus. Qu33sit humilitasEcclesiae,ibid. Nihilmalediclionisvoto
Dolor, unde dicatur, 55. Panem dolorisperfecli come- oplat, 26. Spes ejus in membris suis, 23. Leeluius illius
dunt Cbristiani,442. est requies praesenlis vitae,508. Justus cum Dei Eccle-
Dolosus,quis dicatur, 25,142. Quando fiat dolus, 112. siamcupit augeri, peccatoresoptatconverti, 555.Ecclesia
Dolosibomtnesvulpibuscomparati,207. sanaprum congregalionebeata.,26. Ecclesiaterrestris ad
Dominus,V, Deus. exemplum ccelestisinformalur,526. CceleslisJerusalem
Domus Domini qtlld sit, 453. Quid sit e.jusdecor, 87. est maler Ecclesine,551. Prresidio angelerum undique
Quae sint bana domus Dei, 211.Domus Domini Palaljis circumdatur, 511.Sanctorum inlercessione muniri gaudet,
omnibussuperior, 287. F. Ecctcsia. 515. EcclesiiB radices sunl prophetae, 276. Cuslodessuut
Dona Doministint conlinue peteiida, 403.Dona sancti prophetaj, aposloli et eorum succpssores,534. Cur apo-
Spiritus. V. Spintus sanctiis. stoli et eorumsuccessoresportaj illius dicantur,551. Col-
Donaius,partes orationiscur ordinaverit, 592. lum ejusprsdicalores el docloresejussunt, 507,515 Pe»
 1457 INDEX ANALYTICUS IN SECUNDUMCASSIODORI TOMUM. 1458
nasumsanctidoctoresintelligunlur,528.Per dentes firma Eruditus,unde dicatur, 18, 507.
sermonumejus habililas iiitelligitur, 525.C»r per ubera Esca,ab edendodicta, 267.Omnibusuna esca esllargi-
ejus saadti doctoressignificentur,528, 529. Gressusillius las dispensalaCreatoris,489.Oporlet nos escasspirituales
sunt velbx apostolorumpraedicatio,527. Calceaiuentaejus expetere, 491.
sunt Patrum procedentiumexempla, ibid. V.Voclores. Esdraelibrosduos exposuit Origenes,543.
Ecclesiadicitur Sion, 17. Dicitur filia multitudinis,528. Elhan,forlisinlerprelatur,etdiabolumsignificat,232,298,
Vocalurarca sanctificationisDomini, 452. Cur columba Etymologia,quid sit, 12,560.
deargentatadicatur, 42 i. Torcularis nomen ei convenit. Eucharistia.In eucharistiaChristuscorpuset sanguinem
54. Curmurus dicatur, 535. Cellavinaria est, in qua cha- suttmin panisac vini erogatione consecravit,379. Corpus
ritas ordinaLur.509. Hortus est conclusns,et cur, 518. et sanguinem Domini inter summi mysleriisacramenta
Filis SidnEcclesiaesunt, 514.Ecclesia figuratur per ar- quolidieadorat Ecclesia, 467. Corpuset sangnis Domini
eamNoe, 8,4-8. Et innocentiaejus per columbam,508. in sacra communionerecipiuntur, 212. Christus nos hic
SiKnificalurper Israel, 50. Per oram vestimenti Cbrisli, corporis sui parlicipationereficit, 495. Esca timenlium
455. Per Moiiicaminconsutilem Christi, 75 , 455. Per Deumcommunicatiocorporiset sanguinissacri, 381.Chri-
tabernacufum,101. Per locum tabernaculi, 142. Per stus corpore et sanguinesuo fideles saginat, 463. Sacrifi-
lectulum,Saiotnonis,513. Per naves, 368. Per iunam, ciumsanctaeEcclesi*, immolatioest solemniscorporiset
550. Per luiiam et stellas ipsa et ejus diversi ordi- sanguiuisChristi,68. Fideles congresati suritimmolatione
nes, 462; Per llgna Libanidoctores et perfecli qui in ea corporisChrisli, 55. Vinnm laelilicatcor, cum sacratum
sunt, 519.Per Aquiloneinet Austrumflalus persecutionnm fuerit in sanguinemChristi,550. Quomodosauguis Domini
coutra eaih, 519.Per consnmmationem tabernaculiEccle- inebriet, 80. Christusmannain communione,266.Manna
siseperfeclidsignificatur,95. Ecclesia comparatur lunse, interpretatur quid esl hoc, quod sanctaecommuniouide-
35. Cursoli et lnnaecomparata,526. Turturi, 507. Oculis cemer aptatur, 266. Per defectionemlandumDavidissa-
columbae,514. Mari,514. lusulis,524. Vinese,quaefossa crificiorumveterum transilus in immolationemeorporis
plus proficitret pulata multiplicatur,276. Torculari, 582. Christifiguratur,244.OblatioMelchisedecuinDominicor-
Ulri, 107. Virgulaefumi, myrrhaeet thuri, 515. Statura poris praeiigurationesuscepta, 425. V. Sacrificium.
ejus pahnaecomparatur,529. Venter ejus acervo Irilici, Euge, sermo laudanlisest, 253.
528. Vesiimentaillius ihuri comparanlur,518. Ecclesiae Eugipius,abbas, ex operibusdivi Augustinilibrumcon-
lypum gerit Petrus, Judas damhandaeBabylonire,574. fecit, et Probaevirginidedicavit,551.
Ecclesiagentium per meretricem, et per Judam et Tha- Kusebius, Caesariensis,canoues evangelicos collegit,
mar significjlta,169. 543.ChronicaEusebiia S. Hieronymotranslala, et usque
Eeelesiasticigregesperjumentasignificantur,494. Gra- ad sua temporadeducta, 550. Fuseliiihistoria cum adje-
dusEcclesiaenumeranLur,160.Tressunt ordines Eccle- ctionibusRufinilegenda. 550.Eusebiusab infanliacasciis,
siae,doctorumscilicet,conlinenliumet conjugatorum,525. doctissiniustamen exstitit, 542. Novatianoerrore deten-
Ecclesiaeconsueludinesin processionibuset communione, tus, 542.
598. Utililaslibrornm, qui de ecclesiasticadisciplinatra- EutychisetNestorii haeresesdamnanlur,2i4. V. Chrisli
ctant, 549. Ihsipiensest, quiOmnipotentidetrahit, nec ca- nalurw.
Iholicisregulis acquiescil,179. Evangelicseperfeclionisdigni!astranscenditomnemlau-
EcclesiasliciauctorJesus liliusSiracb, 542. Qusesit dif- dem legalis observationis,517. Prsedicatioevangelicaper
ferenliairiler Ecclesiastenet Ecclesiasticum,ibid. Chrislum,non per aliumannuntiaridebnit in mundo,550.
Eclipsissolis quidsit, 591. Eclipsis lunse. V. luna. QuatuorEvangeliaquasiquatuorquadrigsesunt NoviTes-
Edom,inlerpretatur sanguineus,vel lerrenus, 465. lamenti, cui praesidetChristus,527.Libri evangelici coeli
Educere, quid sit, 122. dicunlur, 55. Evangelislaesunt sagiltae Domini, 60. V.
Effrem,iiiterpretaturfructificatio,200. Scripturasacra.
Egentium duo genera, 549. Quis egeniis prctiosus Exallare, quid sit, 98.
Deo, 77. Excutere, quidsit, 4(2.
Eleembsyna, perfecta quae sit, 125. Quomododanda, Exemplabile,quid, 566.
159.Nonmorosedanda,527.Indigentibusdanda,sed prre- Exempliscommunibusse hortaaturviri perfecti, 454.
cipue viris sanctis, 159.Eam a solis Chrisiianis accipit Exordium,quidsit, 27, 563.
Chris!us,457.Merceseleemosynamfacientis,159.Deoac- Expositores,quid boni habeant, 552.
ceplissimaest, 153. Generishumaniest rec.onciliatrix,159. Exprobrare, quid sit, 148.
Per eam purgatiofit peccatorum,ibid. Kxpulsus,quisdicatur, 26.
Elias,interpretaturDeusmeusDominus,et Chrisiumsi- Exspectantesquandoexspectamus,135.
gnificat,529. Exsultare, quidsit, 37, 105.V. Bealitudo. • *';
"'
Eloeutio,quid, 565. Exsurgere, quid sit, 20. "'-
6.
Eloquentia,quid sit, Eloquenlia divina variisdiscipli- Exterminari, quid sit, 122.
nis atque ariibiisditalur, 28. De eloqucnlia legis divi- F ,
nae,6. ]'
Eloquiuni DominiVerbum Patris est, 495. Divinaelo- Facies, pro praesentiaponitur, 47.
quia (liversilatemintelligenlisehabeiit, 180. Cum fuerint Faslucium,quidsit, 7.
deglutitadulcescunt, 414.Cur eloquium Dominiignitum Falum, V. Asirohomia.
diratur, 421, Aqua dicitur, 60. Quaesit differeulia inter Faluus, V. llluminalus.
delicereab eloquioDomini,el iii eloquio,410. Feiicilatemin quibus ponantpeccalores,in quibus vero
Eman,iiiterpretatur frater ejtis, 295. fideles,486. Felicitasaeterna describitur, 242. V. Beati-
EmendationesDominipietatisintentione fidelibuspro- tudo.
veniunl, 307. Feminae,pudicaeelephanliconiparanlur,152.
Engaddi:fonshcedi iuterpretatur, et cur baptismumsi- Fcstus, dies solemnisin honore Dominiet sanclorum
gniticet,508.; confessionesacralus, 596.
Enlhymema,quid sit, 70, 566. Fideles, interilum non videbunt, 162.Cur-fidelismundi
Enuntiatio.quid sit, 568. tenebris non involvatur, 406. Dominusnoh circuit nisi
Ephrala,interpretatur speculum,452. quem sibifidelemcognoscit,459. Quandoin hocsaeculovir
Ephrem, ihlerpretatur fructificatio,etfrugifer, 264,270, fidelisprodigiumest, 256.Fundamentumfidelium
sic fideles
Christus,
549.Cur fideles
275,571. 465.Ut Christus petra, petrae,
Epicaenon,quidsit, 596. nonin se, sed in Christoexaltandi,215.Christusalilerdo-
Epicheirema,quidsit, 88,121, 566. minatur fidelibus,aliter ingralis, ibid. ThronusDei anirua
Epiphanius,F. Canticumcanticorum. lidelis, 303. Munerafidelium non haereticorumaltaribus
Episcopinomennontam honorisquamlaboris, 573.No- offerenda, 258. Fideles in hocsaeculomultiscladibuspre-
men Patris propriumepiscopo, 577. Episcopalussummus muntur, 467. Quando Deosfidelibus suisdura ostendit,
in Ecclesiagradus, 375. Episcopalescathedras praadicatio- 199.Quandofidelesescampossunt habere diabolum,252.
num opere turidaveruntapostoli, 471.Benedictionesper Acquisitusfidelisgaudium parit aequirenti, 445. Fideles
antistitessaluhriterdantur, 396. oves pascuseDomini,520, 331.ComaeChristisunt multitu-
Epithalamium,quid, 130. dines fidelium,qui elatis palmarumcomparantur,522. Per
Eremitse.pCTpelicanumsignificantur,358. unamovem iideliumomniumcongregatioinlelligitur, 428.
Errorisorigo qiiaj sil, 552.Tribus niodiserrores prove- Per Israel omnisfidelissignilicatur,327. Comparanturcer-
•
niunt hominibus sed neutiquam Christo,12. Prrevarica- vo, 141,545. Et salicibus,464.Per hiemem et imbremas-
tores omnessunt, qul aliquoerrore delinquunt,417. Deus peritas infidelilatisexprimitur, 510. V. Gratia.
tolum dixit, totummonuit,ne velimuserrare, 490. Fides, unde dicta, 267.Fides vera lux sanctorum pro-
Erubescere, quidsil, 83. Krubesceredecepti est, 110. pria, 526. Quid sit Ddes solida,26. Vir caluolicusin fide
Q"uieriibescilseipsumcondemnat,118. immobilispermanel, 87. Ibi steterunt pedes Christi, ubi
Eructare,ouid, 150. lideiveritas approbaturesse fundata,45S}.Sanetiviri sem-
_439 JNDEX ANALYTICUSIN SECUNDUMCASSIODORITOMUM. .440
per talia pelunt, qure ad fidei augmentaproficiunt,274. jjuvenlusvocalur, 257. Cur gratia lege jucundior, 286.
Tanunn crescit calor fidei,quantum subtractumfuerit de Uberasunt gratia, 506.Per oleum gratia intelligitur, 5^6.
caloreconcupiscentiae,411.Directiocordis est Ddeicatho- Gratuilum,quid dicimus,115.
licaesanctaregula, 599.SemenChristi sunt omnesqui ei Gressus,aclushumanossignificant,55, 244.
crediderint, 305.Deo non credere corruptioest, 179.Dor-
milai Dominusquando nos in fide ejus tepescimus, 451. H
Noncreclentesmortuidicunlur, 297.
Figura, quidsit, 16, 589. Quid sint planrefigurae, 589. rum Haereditas,unde dicla, 18, 53, 270.Fuiiibusolim terra-
Quidfiguraesolidae,589. Figura compositafit quatuor mo- hrereditasdividebatur,53. Differentiainter hseredita-
dis,597. tem humanamel Christi, 317.HaereditasChristiest prse-
FilioDei (de) qnid fidesdoceat, 17.Filius Dei semper destinata multitudo sanctorum,53. Sorsjuslorom est ha3-
Patri aequalisest, 65. jEternitas ejus explicatur, 17. Ver- reditas Domini,459. HaeredilasDei in sanctishominibiis
bum bonumdicitur, 150. Quare Deus plurimos,non tamen constitula, 272.
Filium exaudierit, 73. Dextera Patris est Filius, 56. V. Haerelicus,quid sit, 473. Haereticorumpravilasdetegi-
Christus,Verbum. tur, 474.Perversitas desigtiatur,485. Malignitas,474.Do-
Fimbriae,quidsignificent,155. ctores hrereticorumdescribunlur,569. Haereticiloquuntur
Fmis, duobusmodisdicitur,4. Quidsit, 21. In finemdu- mendacium, 25. NonlaudantDeum, 106.Cur haereticisal-
pliciter dicitur, 468. V. Psalmi. tare subuiovealur,485. V. Fidelis. Curisluspastor unius
Finilivus, quid, 564. gregis, hsereticivero pastoresmultorum,et greges diabolo
Fistula et cinnamomum,quid sint, et significent,518. pascuut, 507.Haereticijuxta petram, non slanl in petra, ut
Flagellum, intelligitur ullio divina, 510. lideles, 477. Quomododoctoreshaeretici,stantesjuxla pe-
Flamma,unde dicla, 562. .tram Christum,merguntur,477.Hsereticipossidenltantum
Fons, unde dicitur, 224.Curfonssignalus, 518. in egressibus, non in ingressibus, 486. Quo sensu 4di-
Forma, quid sit, fcM. cuntur sodales Chrisli, 506. Laudabile putant contra
Fornicaria Dominoqnidsit, 248. antiquos sapere, 545. QuomodotestimoniaDomini per-
Fortitudo, quid sit, 145, 632. Impulsuscadit, cui Domi- scrutantur, 398. Mos haerelicorum describitur , 100.
ni forlitudosubtrahitur, 595. Hrereticorum disputationes exponuntur, 485. Cur con-
Fortunatianustria voluminadeRhetorica confecit,565. tentiones qticerant,224. Cassiodorns,ubi datur occasio,
Fratnea, quidsignifiset,58, 57,114. haereticosconfutat,77. Deusnos in hsereticorumcontra-
Fraus, dicilur quasi fracta Ddes,267. dictionibus probat, 279. Per vufpes inlelliguntur hae-
Fremitus, ferarum est ac furentium, 16. relici, qui Ecclesiam demoliuntur, 511. Baerelicorum
Frenum, unde dicatur, 105. linguae aspidibus comparantur, 474. Haereticicanibus
Fructumdare quid sit, 14. comparati,76, Hasreticisagiuariumimitantur; 43. Cister-
Fruclus, unde dicatur, 14, 569. naehsereticorumdocumenta, 519.Haereticiet schismatici
Frumentum, unde dicatur, 23. umbraemortisdicuntur,79.
Funes, unde dicti,53. Harmonia,quidsit, 502, 587. Suavissimavirlus harmo-
Furor, quid sit, 28. Furor. V. Ira. nise, quandovox operibusconsonat,335.
G Hebraei,semper adJerusalemconversiorabant, 91. Ju-
stificalionesHebrseorum, 599. Hebraeanominanulla de-
Galaad interprctalur acervus lestimonii, 199,515, 525. Clinationefrangenda,547. V. Judwus.
Et transmigralio,371. Hemisphaerion,super terram quid, 590.Quidhemisphae-
Gaudium(ad) qui venianl, qui vero non, 441. rion sub terra, 590.
Gebal,vallis vaua, 283. Hermon, signiticatanathema,500,435.
Gemitus, unde dicatur, 29,129. Gemilusimperfeetorum Hermoniim,quid siguificet,145.
et pcrfectorumlongediversus, 538. Quis gemitusa Chri- Herodesduo Christumpersecutisunt, 16.
Blianisquterendus,29. Gemituspius Deo non absconditur, Hesebon,interpretalur cingulummceroris,528.
129. Magnafiduciaest ante pium Auctorem nostrum ge- Hieronymus(sanctus),laudalur, 557.LibrosomnesVete-
mere, 520. ris Testamenti de Hebraeoin Latiuum transtulit, 545.
Gens, unde dicta, 18, 272. Quando gentes conturbatae Quomodo,538, 545, 546. Multas de Genesi quasstiones
sunt, 153. Appellantursoliludo,183. Lignissilvarumcom- Hebraicassolvit, 559. LibrumJob Iranstulit, et commeii-
parantur, 325. tatus est, 542. Ecclesiastenexposuit, 542. CommenHaria
Genus, quidsit, 567. iecit in Isaiam, Jeremiam,Ezechielem,Danielem et dno-
Geomelria,quid, 585.Geometrisedefinilio, ejusque di- decim prophetasmtnores, 5il. Omnesprophetasexplana-
visio, 589. Quis primum ea usus sit, 588. Qui de ea scri- vit, ibid. QuatuorEvangeliacommentalusest,5S3.Episto-
pserint, 589. Deus verus geometra, 588. lam ad Ephesios, ad Titum, ad Philemonem,elc, com-
Gladius,quid significet,et dicalur, 125. Cur diaboligla- mentatus est, 544. Divi Hieronymiepistola ad Pauliuum
dius malignus,Dominivero benignus, 485. mirifica,531. Libri de Viris lllustribus sancti Hieronymi
Gloria,qiiidsit, 82, 95, 236, 500. et Gennadii perlegendi, 550.V. Apocalypsis.
Grammaiica,undenomenacceperit,559,Quidsit grani- Hilariussanctus,laudatur, 550. ,
matica, ibid. Qui de grammaticaornatius scripserint, 559. Hircus, unde diclus,216.
Gratia, omnibusgratis dalur, 287, 544.SineChrislonul- Hisloria, quid sit, 264.
lum bonumvel incipere vel implere homo praovalel,48. Hodie,in Scripturis pro perpetuilate ponitur, 17.
de
Nemo se ad aliquaDei munera polest pervenire, 196. Holocausta,quid sint, 68, 136, 216.Quaesint holocausta
Nemo suis virtulibus,sed sola gratia Dei salvari potest, medullata,216.
518. Nihil probi habet homo, nisi quod a Dominoaccepe- Hominisdignitas, 635. Illud libenter audit Dominus,
rit, 44. Deus per se bnnus,hominesper ejus graliam, 594. quod ad suam imaginem in nobis cognoscitur operatus,
Quidquidin nobis est laudabile,divinreconslat esse cle- 466.Insufflassecur Deus dicatur, 652.Status primi homi-
inentise,366. Sine Christo vero sole vita omnisumbrosa nis anle et post peccatum, 634. Toties Deus nos creal,
esl, 359. Deus solosillos audire dicitur, quibuspraeslare quolies de vetustate peccati in novum hominemnos in-
dignatur, 357. Graiia Dei conceditur,quod in honiinum staurat, 552. Homonon potest dare pretiumredemptionis
bona voluntatemonstralur,232.Gratiaest principiumbo- suse,162.Homoest spiritus mundumpraesenlempertrans-
iiaevitae,sine qua malevivitur, 559.DefenditurconlraPe- iens, 545. Omnishomo praeter Christum vanilati sub-
lagianosgratiapraeveniens,171.Dominigratiacuncla prae- jectus, 153. Anni hominum herbae facile consumplibili
venit, 297.In omui bono gratia Dominiprsevenimur,400. conferuntur, 506. Homoest quasipulvis a vento transla-
Bona Dei nos praeveniunt,222. Meritnm omnepraecedit tus, 481. Quaesit dilferenliainter homines et filioshomi-
vocatioDomini,27. Dens gratis voeatuniversos,61. Deus num, 119.Imbecillitas humana feno comparata,345. Cur
grafis nos elegit, 211. Nullus suis merilis ad graliam Do- humanumgenus feno comparetur, 358. Homo terrenus
mini venil, 85. Humanis merilis nibil applicandum,90. pulvisdicitur, 14. Quando homines limus profundi facti
GratiaChnstinos praeparat,adjuvat.corroboratetcoronat, sunt, 226. Quandohomoest nix, quando lana, 495. Sola
287. Quomodomisericordia Dominipraeceditet subsequi- anima,vel solacaro pro homineponuntur,211. Per unibi-
tur, 80.Fideles vocanturfiliiDei per gratiam,nou per ua- Iicumfragilitasnostraemortalitatisaccipitur,527.Saevissi-
turam, 282.Homo per gratiam reparatus, qui fuerat per mus homonovaculaecomparatur,177.
justitiamjure damnatus,258. Horeb, interpretatur Calvaria,362.
Gratuitaest peccatorisconversio, 188. Nisi indulgentia Horologiaa Cassiodoropraeparata,556.
Deus praeveneritpeccatorem, iu judicio non absolveter- Hortis (de) colendisseripsitGargiliusMartialis,554.
rantem, 275. Cujusdextera a Dominotenelur, semper ab- Hospes,quisdicatur, 228.
solvittir, 247. Respicere Dei liberare est, et gratiam con- Humilequid,565.
ferre, 259. CantatDominocanticumnovum, qui gratia in- Humililas,duplex,299, 506, 567. In isto saeculohumi*
novatusest, 321. Qnandoquis ad gratiam pervenerit ejus les esse debemus ob necessitatem veniaepostuIauda3,,_68.
1441 INDEX ANALtfTICUSIN SECCNDUMCASSIODORITOMUM. 1442
Humilitaset necessitatesubitur, et voluntate suscipilur, Inopiadicitur ubi nuflacopia,296.
412.Humililatiseffeclus,415.Humilitalisencomium,545, Insanisefalsse,quaesunt, 136. Corda dementium maris
639. Virtutes ccelorumhumilitate praecultae,385. Ipsi- fundocomparata,212.
sunt Altissimoviciniores,quise profuhdiushumiliant,447. Insipientesqui sint, 162,312.
Deus humiliarespicit, ut fiaut altissima, 585. Humiles Institutionisdivinarumlitteraruinlibri quaeutilitas, 557.
Deumjugflerlaudant, et se semper accusant,253. Sancta Intelligere quid sit, 104. Intelleclus duplex, mundanus
humilitasomniapatienter, omniacum gratiarum aclione scilicet, et secundumeloquiumDei, 427. Quid spiritus in-
sustinet,406.PulchritudohumiliummeutiumChristus,508. telligentiaa,94. Demodisintelligentisescripseruntsanctus
Securior est humilium tremefactio, quam snperborum Augustinus,Ticonius, Hadrianus, Eucherius et Junilius,
praesumptio,553. Solushumilis ac devotus praesentiam quoscollegitCassiodorus,545.
Dei quserit,354. Quise humiliatet emendat, mentemdi- Inventio,quidsit, 563.
rigit, 264.tn islo mundoelevanturimpii, in futuro humi- Invidereperiturisincongruuszelus est, 245.
les, 126.CurDeus humilietsuperbum, et humilemexal- Ira, quid sit, 28. Quidsit ira, quid furor, 122. Quid sit
tet, 255. Canales iiumilitatemsanctorumsignificant,529. indignatioirae,250.Ira ad ullionempertinet, indignatioad
Convallespopuloshumilessignilicant,213.Per sessionem motumanimimediocrem, 359. Quid sit veuialis ira, 22.
humiTitasintelligitur, 442. HumiliUs. V. Chrislus, Su- Ira et invidiajudiciocareni, 437.Dentibusfremere furen-
perbia. tiumbellnarumest, quasimitaturiracundus.123.7. Deus.
Hymnus,quid sit, 27, 155, 217. Inter actus vitiosos Irreligiosiviri, per corvosinlelliguntur, 494.
hymuus Domini n onest cantandus,465. Ismaelitae,id est pbedientesmundo,285.
Hyssopimysticaesignificalionesexprimuntur, 171. Isoscelesquid, 589.
I Israe), interpretatur vir vidensDeum,85, 256.Israelitse
Deumvidentes,295, 298.Duodecimtribus Israel, sicut in
Idilhum,quidsignificet, 1 31, 203. populoRomanoerant triginta quinque curiae,435. Quo-
Idolum,undedictum,525.Idolagentiumirridenda,587, modogentespopulumIsraeliticum supplantarunt, 266.
460. Caplivitaspeccaliservire idolis,288. Iter, nnde dicattir, 15.
Idololatrae,graves corde vocantur,22. J
Idumaeaet Idumsei,quidsignificent,205, 283, 371. -
Ignorantes,malamultafacimus,84. Jabin, id est sapiens,284.
Illatio,quld, 566. Jacobsupplantatorinterpretatur,266. Per Jacobet Ju-
Illuminatosinter et fatuosdifferentia,591. daeorumpopulusel Christianuspotestintelligi, 50.
Imago et similitudo differunt,i55.Imago est similitudo Jejunium,unde dictumsit, 116. Quidsit jejunium,128.
formata,247. Qui pro humanisfavoribusjejunat, in manibusmyrrham
Irnmaculatus,duobusmodisdicitur, 208. habet, sed nonin digitis, 521.
Impiuset impii,quidicendisint, 12,14,15, 86. Impie- Jeremias, Jerusalemquadruplicialphabeto
tas malorumomninmexlremum,245. Quare Dominusdi- deflevit,83. captivilatem
catur viamjustorumscire, et nescire iler impiorum,15. Jerusalem, interpretatur visio pacis,225,29,5.
Mossceleratorumhominum,56. Adrectam viamnon per- Jerusalemccelestiscivitasmuniladicitur, 200.Malerest
veniunt,46. QuandoauferunturjudiciaDei a corde impii, fidelinm,465.Quotidieusque ad mundi consummationem
40. Viaimpiorumconlritioest et infelicilas,49. Semeu vivislapidibusconslruitur,435 PortaecoelestisJerusalem
impiorum,id'esl opera peribunt, 125. Cur impiidivinis sunt fides,charitas, baptismus,pconitentia,etc, 293. Dif-
nou poteruntconspectibusapparere,247.Clamoresinipio- ferentiainter Jerusalemterrestrem etcadestem, 433.
rumin extremoiudicioirriti, 65. Impii in futuroconfun- Jerusalemterrestris laudalur,223.295. Quomodoin ea
dentur, i47. Felicitaseorum in rebus transitoriis tantum mirificavitDominus misericordiamsuam,101.A protectione
versatur,486.Impiorumerigi cadere est, 247. Impioper- urbisJerusalemexaggeraturinvidiaeamdevastantium,249.
eunte, commoneturinnoxiuscauliusse tractare, 195. Per JeSusnomenest salutis professio,84. V. Chrislus.
aquaset abyssosiropiiaccipiuntur,548. Quomodorosis si- JoannesBaptista, lucerna Christi,454.Lucernaest Ec-
miles sint, 284.Montibuscomparati,328.Feno etoleribus, clesise,61.
121, V. Justi, Mali, Peccatores. Job patienlia dissimulandoinjurias, 150. Quare passio
Impudentiuinconsuetudoexprimitur, 476. B. Job referatur, 127.Forlitudodeclaratur,151.
Incarnatio.V. Chrislus Jonadab,interpretaturDominispontaneus,254.
Incola,quidsit, 154, 450. Jonaecetus fuit oratorium,447.
Incredulorumcordalapidea,320. Jordanis,interpretalurdescensio,145.
Increpare, quidsit, 401. Increpatiovirosstrenuos efficit Joseph, significataugmentum,279. Interpretalur sine
cautos, 257. opprobrio,275. Interpretatur crescens. 262. Cur nomine
Indigens,quid, 585. Indigentiaspiritalisgraviorcorpo- Josephgentiumfidesintelligaiur,262. Cur Josephvir vo-
rea, 366. cetur, 355.
Inductio,quidsit, 566, 572. JosephussCptemlibris descripsitbellumRomanorumin
Infanteset lactentes,qui sint, 55. Quare infantesetju- Judaeos,250.Josephi librijussuCassiodoride GrsecoinLa-
venes excordes,652. liiiiimtranslati, 550.
Infernus, unde dictus, 59. Infernussub lerris positus, Jubilatio,unde dicatur,89,157, 278. Quidsil jubilatio,
292.Foveainfernalisdescribilur,186. Qusesit natura ignis 107,137, 214, 500, 327.
infernalis,70.1nfernus civitasmunitavocatur,et quare, 571. Judas, homopacisdicitur, et quare, 140.Diciturconfi-
Quomodoquis in infernumvivensdescendat,184.V.Dam- tens, sive clarificans,270. Judaetraditioexpendilur,140.
nalio. Quisfuit lacusquem Judasexcavavit,33. Unanimis,dux et
Infideliummentes sepulcrumdicuntur, 297.Cur corpus nolusdicitur, 184.
infideliumdomusiniquitatumvocetur,255. Cur infidelium Judsea,interpretaturconfitens,256.Judaeusinimicuset
vita somnusdicatur,257.Desertumvocantur.V. Fides. defensordicitur, 55. Qui Judaeivocandi,386.Quiverisint
In idipsum,dicalurquid, 25. Judsei, 52. Deseruerunt intellectum legis, 65. Messiam
Inimicorumquatuor sunt genera, 194. Non debemus noii venisse,sed venturumesse credunt, 16. Servi sunt,
aestimareinimicosqui prosunt,468. Cur inimicosnostros quia filii esse noluerunt,535. Synagogamcircumhabita-
amare prascipimur,Dei autem odisse devotum est, 472. bant, non inhabitabant;100.Curgenuspravumet perama-
Sanctacohsciehliapro inimicisut convertaulurexorat, 50. rum vocentur,264.CorJudseorumlapideum,75. Vita pce-
Deuspreces pro inimicisfactaslibenter accipit, 181.Duo- nalis est, 549. Quaebona JudseisDeus promiserit,146.
bus modisconfundunturinimici,259. Quaodoinimiciven- HaeredilasDei populusHebraeorum,221. Dominihaeredi-
tilandi,147. tas fuit quaudiupuroanimoservivit, 249. Ad iracundiam
In invicem,quid significet,110. Dominumprovocaverunt,quia injustum putaverunt,252.
lniquusquis, 145. Quidsit iniquitas, 447. Iniquumest Fuerunt steriles, 115.ExpulsioJudseorumper superbiam
totum,quoddivinapietas exsecratur,334. Quis potens in provenit,569. QuomodoDeuseos judicaverit, 460. Quo-
iniquitatedicatur,177. Quandoiniquilatesnostraeelevant modoposili sunt deorsum, 71. Malissuis afhxisunt, 59.
se super caputnoslrum,129. Operainiquitatisest obliga- Quare errantes, el per mundumdispersi,196, 258. Quaro
tio, quaenosvihculispravitatisinnectit,439. Quidsit ini- ChrislusJudseamplebem dixerit suam,280. ChristusJu-
quitalem meditari, 119. QuomodoDominus iniquitatem dreosfratres appellat,228. Judaei et gentes duo parietes
apposuerit,231.Iuiqui cum molestantur,desperant; jusli angularilapide Christoconjuncti, 519.Duplexgeueratio,
econtra,403. unaHebrneorum,altera Christianorum,540, 487.Populus
Injustitia,quid, et quiddelictum,104. Judaeorumexiens a Christoimmundusest, ad eum couver-
Innocentia,constatDei muneribus,287. Lavatinter in- sus sospesfiet, 251. Abundantioresfruclus gentes quam
nocentesmamussuasqui bene operatur, 246. Quid sit in- Judaeiattulerunt, 215.ContraJudreoset contra Nestorii
terlicere innocentem,41. atque Eutychiserrores invehiturCassiodorus,282. Coutra
InnoxiusV. Immus. JudaeorumiuDdelitateminvehitur, 209.HortaturJudaeos
 .443 INDEX ANALYTICUS1N SECUNDUMCASSIODORITOMUM. 1444
ad fi&emin Christum,elad pcenitcnliam,168. Tn quibus- convenit,292.Lausdivinaoris est et operis,354.In lau-
ilaitiJmlsis innorninevindicatum,cumfaclisunt Chrislia- dationibusDominiaclusipse habet praemiumsuum, 492.
ni, 593. Judreiad Christumin fine convertendi,195, 51,4, Tuncest Domiuojucundalaudatio,quandoin unnmvoxet
448. vita convenerint,49_.'Laudes Dominoin tribulatioiieoshi
Judaei,qttarefiliihominumvocati,49. Curviri sangui- bere eximiumesi, 415. SacriliciumlaudisDeo acceptum,
niimdicanlur,195.Yoeanlur elatidicantes,65. Et viluli, 392.Hoslialaudisprrestanliorquampecudumvictimae,367.
74. Aspideset iepnes fueninl, 173- Quareunicornesap- GloriaDominiest, ut fidelesChristi landes ejus cantare
pellati sunl, 94. tauri principesJudreorumdesignant,74. nou desinant,467. NoclurnislaudibuscatholicaEcclesia
Comparaiijumentis insipientibus,17. Onagris,549. Cani- se consolaiur,256. Sempersurgilur, cumad Dominiprse-
bus, 74,195. Aspidi,49. Per pelramJudseorumduriliaiu- conia festinatur,407.Sensusnosterspirilualigraliareple-
telligenda,587. tur inter laudes Domini, 280. V. Deus, Psallere.Lans
Judiciutn, iinde dictum,126, 240.Judiciumin singulari . omninocerta est quamadversariiproiitentur,280.
exlremumsignificat, 66. Facit judiciumquisquisjudieat Lectiodivinacunclavirtus est, 549.
eonlrasej 418.Rcclumjudiciumcontrase irasci,150.Ju- Lectus,unde dicatur, 29; Quidper lectumdebeat intel-
diciumei misericordiamuluamsemper ineuntsoeietateni, ligi, 29, 159.
552. OmnescumChristojudicant,qui ejusregnlisnon re- Levare, quid sit, 451.
pugnant,500. De quibus rebus possumusjudicare, 192. Lex, unde dicatur, 15. Quidsit lex Domini, ibld. Legis
Hoiiiinesduveslibusaliosiudicant.Deusverominime,77. verissimuslalor estDeus, 40. Lex per Moysendata et per
A judieiisDomininon declinare, est in yia recta consisle- (Tiristumimpleta,66. Veritaslegis est DbminusChiistus,
re, 414. QuodjudiciumDei pelerc debeamtis,421. Peti- 422.Christusin lege, nonsub lege ul caeterihomiiies,15.
tiu hrecquibusperictilosa,et quiuus proficua,86. Judicii Firiisfuit legis, 4. Lex peccatumdetegit, 447. Quisdica-
diesj maladies dicitur,et quare, 159.Per malumtempus lur legemquolidiemediiari,13.Fructus legis in a"Piciione
inttlligiturdies judicii, 124.Diesjudiciiira et fororvoca- monslratur, 143. Quis contralegem agat, 235. Legis Do-
lur, 28. Hominibusincognita, non humanitaliChrisli,42. minioblirisciturqUiejus praeceptanoii complet,196.Dis-
QuaudoDominuscognosceturjudicia facere, 59. Opinio sipare legem est aliter vivere quampraeseribit,419.Lex
quortiindam circadiemjudicii,27. Detissilet roodo,hl in divinasanctuariumDei vocalur, 246. MensaDomiiiiest
judiciononsilebit, 163.PoteslasDei in judiciofuluro,19. utriusque legis intellectualis epulatio, 230.Lex Domini
In judiciooniniaapparebunt, 122.Qui in judiciodamria- spiritalisesca vocatur,de quaimpiorummehsfainejejuha
buiitur, 25.Sanctiin sequitate,peccatoresaulemcumjns- est, 567. Quare calixdicatur,255. Per vinumausteritas
tilia judicandisunt,58.Recordatiojudiciiexlremi prollcua, legis significatur,505.Legismysteriacerm comparata,74.
28. Fariesarcnsdiemjudiciisignilicat,etquiseam fugiet? Per sagiltasverba legis intelligenda, 430.
199. Dies judiciitempeslaticomparatus, el quare, 284. Libanus,quomodointerpretandus,530, 515, 517.
Teinpestasdicitur, 165.JudiciaDomiui abyssiscomparan- Liber, unde dictus, 558. Cooperiehdorum codicumarti-
lur, 119. fices instiluiLCassiodorns;555. Liber viventiumnolitia
Jurare, quidsit, et unde dicalur, 51, 579, 415.Juravit Domini inviolabilislirmaquesententia, 251.
diritur, jure Oravit,299. Quis in Deo juret, 207. Quisper Liberumarbitriumad bonum Adampeccante perdidi-
dolumjurat, 81.Veraciter jurare in Veteri Testamenlo mus, 594. Per liberumarbitrium utilitas mortaliumnon
prohibitumnon e-t, in Novovix permissum,ibid. Curho- esl In explicanda,594.Vocaturpes in sacra Scriptura, 244.
iiiinesjurare prohibeantur,520, 579. V. Dcus. malaparle exsecrabilislibertasarbilrii, 594.
Jussio. V. Mandalum. Linea,quid, 589. Quidsit linea intelligibilis,525. Quid
Justilicationes,duplicimodoaccipiuntur,417. Quid sit recta linea, 589. Quid rectilineae, 589.Quidinsequales,
facere justificationes,416. Spernunlura Domino,qui ab 585.Quidperpendicularis,589.
ejugjuslilicationediscedunt,417. JustificatiouesHebrseo- Lingurelaus, 490.Utilitates linguae,490. Deus iratus
rum. V.Hebrmi. liugtiasdivisit;adunavitpropitius, 183. Diversus linguae
Justilia,qOidsit, 651.Justussibi semperdisplicet,pec- usus, 7. Linguasequiturmentisarbitrium,26.Difficilees|
catorvero amalunde pereat, 180. Justus nou abscondit iudeliberatumrectum esse sermonem, 475. Pessiminori
veritalem, 157. Quomodoos justi medilaliitnrsapientiam ante cogitant quam loquanlur, 177. Viri perfecliest et
in ccelo, 126. Via juslorumDominus,el iler peccatorum competentertacere, et aple loqui, 132. Linguanostrahit
diabolus,15.Perfectadevotiojusti esl Dominosubmentis frequenterverbararo ad vitia, et quomodoab illis retrahatur, 478.
jucunditatefamulari,551. Justi Deum, et antequammala Superflua tacendo vilatvel continens,152.Faciliuscul-
patiautur, et cum patiuntur, quaerunt,267. Quidjustus pa refugitur quamloquendo,ibid. Nihildicendum
aliis commodel,125.SolusDominusvi3Sjustorumcogno- nisi quod loquentemjuvet, et audientiumsensussedifi-
el
scit, 124.Quomodojustus nunquamderelinquilur, 125. cet, 427. Quidsit lingua magniloqua,45. Quidsit magna
Clamorjustorumad aeternamutiiitatem semper audilur, loqui, 118. Gratumdicendigenus, cum anima sua louui,
112.Curjustis reverenlia adhibenda sit, 501. Duplicira- 545.Loquituripse alieno minisierio,qui loqnifacit, 265.
tionejuslorumgaudiasimulanlur, 126.In hac lerra justi Quorumlinguadolumconcinnet, 167.Linguasaeviensoc-
sunt incolae,4ril. In hoc mundoconfunduntur,iinpiivero cidil, 190.Guttur' eorum qui mortiferaloquuntur,sepul-
in fuluro, 147.Quando.justicadunt, impii ridenl, pii do- crumest, 89.
lent, 150.Quarejusti afiliguntur,148. Deusjustosin ma- nesLittera et syllaba,quidsint, 559. V. Orlhographia.Om-
nibus impiorumrelinquilin hoc sseculo,in alio non, 126. litteraeapudHebraeossignificanliassuas habent, 121.
Latus Dominiesl corona justorum, 509. Justi homines Cursrecularium lilterarumsludianon respuenda,534.
campiscoinparati,215.Palmaeet cedro,315.Quandojusti- Lilterassacrae.V. Scripiura.
lia hominuminjudiciumconvvrtetur,517.Servilusinjusti- Locus esl liber et spatiosusquemdiabolusnonoccu-
tiaenosprsecipilatad ruinam,402. V. Veus. pat, 99.
Juventus,quidsignilicel,84.Juventus provitaenovitate Locus dialecticus,quid sit, 571,573.Locorumagnitio
ponitur,145. dialecticos atqueoratores multumjuvat, 572.Delocisrhe-
L toricesin generaliel in particulari,575,574,575.Ex qui-
bus locismediisumantur,576.Inpersonaet negotioomnis
Labores, in hoc saeculocur sancti viri sustineant,215. locoitimralio constituta est, 581. Locipartilionesumpii
Perlabores opera bonasignificanlur,444. niultiplicisunt modo,577.
a
Lac, liquorediclum, 408. Lucernasperpetuas inveneratCassiodorus,556.
Lacrymas amaras cur fidelesfundant, 464.Piarum iacry- Lunaet stellre,ad obsequium,non ad imperiumcondi-
marumvirtus, 188. Lacrymaein precibus violentae,154. tae, 462.Quideclipsislunas, 591.V. Eclipsis.
Spiritualisseminaliosemper in iacrymisest, 440. Juges M
lacrymaesalielatem inferunt, 142. Quandopane lacrytna-
runi cibamur,275. Maceria,quidsit, 505.
Lacus,quidsit, 55. Machabaeorum libri HmaximampartemsanctusAmbro-
Lsetari,quidsit, 98,105. Quaesit perfectalaetilia,54. siusin libroPatriarchartimexposuil, 545. LibrosMacha-
Lamenla,undedicla, 270. bseorumBellatorpresbytercommentatusest, 543.
Lampare,id est splendere,551. Madian,inlerprelaiurdeclinansjudicium.284.
Laqueus, dolum siguilicat,4 1. Magniludo,numerabilisquid, 589;
Largitas donatoris ubinonhabet defectum,petendinun- Maheleb,interpretatur chorusdivina vCrbadecantans,
quamdelietesse fastidium,418. 295.
Latus,unde diclum,509. Maledicerecordequisdicatur, 204.
Laus, undedicatur, 110.Deussolusdebet laudari,210. Malilia, ex macie dicta, 245.Nobisnon est nattiralis,
LaudisDeinullusest Gnis,352.Cur, 118.QuandolatisDci sed advenlitia,184.Est omniumcriminumroater, 119.Qui
» semper sit in ore justi, 110.Quissc: per Deumlaudet, in malitiasperat, seipsumdecipit,205.
118.QuisDeumvere laudetiu cordesuo,_17.Veralaudis Malum,quid sit, 112. Duplex malum,412.Cnrmalum
coufessiototopromilurmentisarcano.omniqueChristiano nonsil substariua.226.Ouinemalumsuamimporlalultio-
1445 INDEXANALITIGUS 1N SECUNDUMCASSIODORlTOMUM, 1146
nem,193.Deusbeue utitur malisalienis,555.Dominusre- Mentisnostrseintuitus qualis,431. V. Anima.
tribuet nbbisbonumpro malo, 591. Quaevismalanos nun Meridies,unde dictus, 185.
debenta fjlristi gratia segregare, 1-48.Noceutesmalumin- Meritum. V. Gruiia.
ferendoprosuotiiinocentibus, 91.QuemDeusadjuvatmalo- Melempsychoseos error damnatur,345.
rum contritionenon deficit,236.Maluminteslinumvulnus Miracula,a sanclishominibusfacta describuntur, 636.
insauabiie,187.r.Peccfl(M/K.Quandoomniamalafinienda,42. Sanctiposl morlemmiraculiscoruscant,515. V. Chrhlus.
MaiorUinhotrijhum quassint indicia, 635.Malorumpcena Misericordia,est in manu Domini,448.NosmiSericor-
est a munCreDiviniLalis arceri, 287.Malissocietalemisceri dise Dei oflerre debemus, et ciir, 659. Nullumiempusa
non debemuSi1-1- Pbpulus Dei nescitCummalismorum misericordjaDei exreptuiiv56S; Cordanostrasine pluvia
permixtioriecontuadi,279.Quoliesmalacommitlipalimiir, misericordise,sir.litterra sine aqua, 519.MisericordiaDo-
eis consentirevidemur,168.Malusduih praedicaturextol- mirii lormentorum consolatrix, 409. Dominosmiserelur
1tur, 40; Cur maiiodio liaheant borios,123.Felicitas eo- misereniibus,,50,243.Misericordiailla est de qua aller
rum velul somtiihmevigilantium,247.Cur maii oves vo- nori gemit, 441. V. Deus.
CRinur,507. V. Peccatores. Missarumordoin psalmoxxxm videtur descriptus, 113.
Malapunica,quid signilicent,518, 526, 550. Quidpuni- Trisagion in missarum celebratione canit Ecclesia, 87.
cum etgranatUlnsignilicet, 552. V..Eucliaristia.
Manassesiriterpreialuroblitus,199,275,371. Mitis. l^. Mansuelus.
Mandatai Domiriidicta sunt ut fi.rit, hon ut tantumcan- Moab,id est ex patre, 285.Moabinterpretaturex patre,
leutur, 545. PrasceptaDominitriplici doclriua continen- 371. .
tur, 21. OmniaDei praeceptanos iniplere convenil, 258. Monasticaevitaelaus, 350.Vita coenobilicaet eremilica
Quisad praeceptaDominicuslodieridaparatusdicatur,407, cohimeridalnr,435.Nonest aljenuma monachishortosed->
QuissermonesDoroinicustodiat,599.Per dilectionemnoii ltsre, et aferosexercere, 554. Rusticia monachiserudieh-*
per limoremmuridanumprseceptumDomiiiidecet sanctos di, 556.Moiiachipasseribuscomparali,350.
virosoperaii, 415.Via mandalortimhisi dilalatoeordenori Mons,in Scriplurisdivioisaequivocusest, 43, Montesin
cnrritur, 405.MandataDominibene servantur, cum nulla borioet inaloponuntur;459. Quid per montemsignifice-
adversitasuieluinir, 407. Vere Deum diligit, qui inandala tur,20. Per montessancti viri, vel libri Domini,vel angeli
ejiis custojit; et is a Deo exauditur,550. Illi sernperhila- possuntintelligi, 431.Per montesaposlolietpropheliBsl-
res sunt;quiajussisDomiiii tionreceduut, 558.PsallitDo- gnificantur,240.
mino incithara, qui per actuincarnalemmandalaDivinila- Morialilas,est pariesquidam conslilutusinter Deumet
lis operatur, 327. Exercilatio nostra jussiomimDoinini homiiies,510.
observatiodicitur, 261. Mandataperfectediscunlur, cum Morleaffici,quid sit, 149. Quidsit mors,629, 637. Qusa
fiunt, 408r lotellpctus mandatorumsancta operatiu est, sitvera mors, 148.Vespera noslra est, nostra morss476.
412.VeraDeirecordatiomandatorumejus obsi:rvaiio,204. Fidelibnsmorssoninusest, 442. V. Sanelus.
Mandata qui cuslodit, et ab ipsiscustodilur,401.Beati Moyses,interprciatur assumptus,262, 505.Ministerest
suut qui praeceptaDomiui pura rnente custotliuiit,559. Veteris Testamenii, et prophela Novi,505. VirgaMoysi
MaiidaiaDomiriivcram prudenliatnconferuni.ct salutem, hrereditasvocata,249.
404. Ipsi virtule possunl,quijussis Dominiobediunt,346. MundiUguramovi similitudini Varro comparavit, 591.
Cur a mandatisDominiqui non declinat, nuliadc-ceplione Totiusmuudiaetasaeternitaticomparata,nimisest exigua,
capialmv415.Sub defensioneDomini sumus, riuma prae- 541. Mundushica Deo regitur. V. Deus.Muridtishic lacus
ceptisejus nori deviamus,415. In mandatorumnullo pec- quidamest, 91. Locusaffltclionisest, 14S.Locuspeccalo-
cauduni,399.Se persequitur, qttiDominijussa iionsequi- ris est, et qnare, 122, 127. Duobus modis transitur, 126.
tur, 512. per partes perit, qui divinisjussionibusrelucta- In hocmundoperegrinalur omnisqui Christodevotus esl,
tur, 557. Prajceplalegis futurorum timbra et speculum, 406. Felieiiasmundinon quaerenda,169. Quanio quis su-
359. Per denariumdivina prreceplaintelligunlur,526. perna desiderat,tanto erga ea quaemundisuhl languescit,
ad
Mandragora,quid sit, et quidapta, 530. 522. Qui mundanaspernit, suavitatedivinsecontemplatio-
in
Manes, quo erravit, 8. nis expletur, 259. Nec hominemnec diabolumtimet, qtii
Manifeste, u nde dicatur, 165. mundana despicit, 189. Qureanimseniundumvicerint,402.
Manna.r. Eucharislia. Mundumdeserentes malorum oblocutionibussubjacenl.,
Mansuetosinter et miles quaedifferenlia,84. Quiddi- 429. Luxus, avaritia,snperbiaprimitiva sunt mundiquae
canturmansueli, 110, 123. Susripiunturin ccolum,495. Dominuspercussit,462.Amaloresmundiilla diligunt unde
Mansuetimontibuscomparanlur,528. perire noscuntur,450. Mundusisle mare dicitur, 223.Per
Manus,potestalemsignilicat,146.Quidper Isevam,qtiid noctemmundusiste intelligitur, 406.Curdesertum dica-
per dexleram intelligatur, 509, 552.Per manusoperalio tur, 463.Mundanihominescerre hquehti comparati,325;
designatur,per digiLosvero operationisdiscretio,41, 521. V. Swculum,Saiwtus.
Levare roanusslgnilicatbonis operibiisoccupari, 405. Qui Murenulae,quid sint juxta lilteramet mysticumsensum,
dexteramndurieribusrepleatit,87.Quisspiritualitermanus 507.
lavat, 87,". Murmurantium cogitationes intus latentos aghOscit
Marcellirii(de) historia, 550. Deus, 266. Exaltat cornu, qui contra Deum remurmo-
Mare, a mearidodicrum,551. Per mare mundusintelli— rat, 255.
gitur, 211, Gefttes,519. V. illundus, Musica,quidsit, 528, 583, 585. Quis musicaainventor
Marius,Viclorinus,librum de HypolheticisSyllogismis 586. Musicaedisciplinsecommendatioet divisio,278.Re-
edidit,569,: ':;.: ceusenmr omnes toni musicae,et qui sint, 587, 588. F.
Martyriuin verumsniusEcclesiaefiliusmeretur, 592.Mar- Toiws.Utilitasmusicae,et qui de ea tam Grsecequam La-
lyriuinliUriimesl.iter carni, sed beata est vita animae,225. tine scripserint,588.Ccelumet terra nonsunlsine mnsica,
Est calixsalutaris, et cur, 591.Quandomartyresde tribu- 556. Quomodomusicaper omnesactusvitsenostraedilluu-
lationibusliberati, 122. Utmarlyres Deus coronet, palitur datur, ibid.
eoslormehtasitstihere, 587. Eos tradit ad poenas,ul red- Myrrhaet aloes, quid sint et quid significent,519.
dat eororiss,326. Per genas ecclesisemarlyres significan- N
lur, 515,fer cedros, _76.Per colles,213.Martyresovibus
comparati,147.Ossibus,477.Et turribus,455.Per mustum Nardus,quid sit, 507. Fragrantiam virtutum designat,
malorum granatorum dilectiosanctorum marlyrumdesi- quasa lempore Incarnationisexcrevit, 507.
gnatur, 532. Nares, unde dictae,387.
Narratio,quid sit, 28, 462, 565. Narratio, cor et anima
Mathematicajquidsit, 559. Quid, et iu quas partes divi- causarum
dalur, 585,Cur doetrinalisvocetur, 559. Quidmagnitudi- vocatur,103.
nes ratiorialeset irrationales,589. Natura, quid sit, 52, 72.
Malthrfium (sanctum)B. Hieronymus,sanctusHilariuset Necessitas,unde dicatur, 99. Quidsit necessarium,571.
Viclorinusepiscopusexplicuerunt,545. Quid
" necessariumac non probabile,571.
Matutinum,dicilur quasi mane primilivum, 71. Quis Kegatio,qnid sit, 568.
mane deprecatur, 25. Negationes,quaepermiltantur, 237.
Meditatio,frequens est maler intelligenlire,558. Quid Negligentibuset infidelibusDeus dormit, 270.
sit cum corde meditari, 260. McditatiodivinaeScripturae Nephtalim,id est dilatatiomea, 224.
ex usu dulcescit,261. Quaemedilatiobeatos faciat,409. Nequam,unde djctus, 122.
Melchisedech.V. Eucharislia,Sacrificium. Nequitia,quid, 122. V. Peccator.
Memriiria, quid sit, 545, 563. Nimius,quid dicatur, 398.
Mendaeium,ore prolatumest labor labiorum,475. Cur Nomen,unde dictum,.43, 592. Quid sit, 559,De 568, 592.
mendaciumsignilicetidola, 22. Sepulcrummortui guttur De nominumcasibnset numeris, 596, 597,598. nomi-
est menlientis,26. num generibus, 596. De nominum declihationibus,598.
Mensa,unde dicta, 79. Mensain bonoet in maloponi- De gradu positivo, comparativoet superlativo,595,59'6,
tur, 80.V.Eucharistia. 597.Nomenet adverbiumquamdamliabent inter se cogna»
1447 INDEX ANALtTICUS IN SECUNDUMCASSIODORITOMUM. 1448
lionem, 892. Nominaantiqua venienle Cbristomutata, ,Deumplus ,! clamatcausaquaralingua,104.Quandoi_sipie_-
sunt, 53. 1 et sapienlerpetimus,72.Oratioex humili,mansuetoet
ler
Noxunde dicta, 15. s
sincerodebet corde procedere,480.Decetpeti nimiasdp-
" Noxiaaudireet non responderefortissimum est, 130. i plicationequod summumest, 445.Justumest ut jugiter
Numerus,quid sit, 15. Quidsignificet,102.Monasnon' irogetur,qui, si non pelatur,offenditur,418.Nunquamde-
potest numerusdici, 15. Quaternariinumericommenda- bet 1 a precibuscessare,qui puniendapravitate peccavit,
tio, 24. Quinariusnumerus ctii attribuatur, 27. Senarius: 290. ! Aliud est petere tentando, aliud confitendo,265.
numerus perfectionemsignificat,526. Cur, 515. Quart Fidelium clamorest devolaeroentisaffectus,422.AdDo-
senarius numerus pcenitentibusaptetur, 30. Septenariu. miaum non clamat,nisi qui pelitionemsuamad eumloto
numerus quid significet, 54, '55. Septenarius numeru. cordis affecludirigit,ibia. Ille tantumclamat ad Deum,
Spiritussanctivirtutepert'ectns,558.Sepluplumperfeclio . qui pelitqusefidelibusdanlur, 259. Voxdeprecationisest
nem muneriscoelestissignilicat,274. Numerus septena puritas orationis,474. Suggestionibusinimici orandonon
rius ad septiformemSpiritumrespicit,46. Numerusocio- cedere certamenmagnum,556.Si Deuminvocesindevo-
narius magna sacramema in Scripturis continet, 36. tus, judiciumpostulas,nonveniam,254.Boniquidorando
NumerusnonariusquodsacramentumcontineaL',45. Nu- petunt, mali vero quid, 89. Oratio dominica,quolidiana
meri denariicommendatio,44. Significatremunerationem, oratiovocatnr,277.SanclusCyprianusorationemdomini-
513. Numerus undenarius quod mysteriomindicet,46. camprimusexposuil,243.SanctiCyprianiliber de Oralio-
Numerus duodenariusmysticus,48. Laudatur,585, 659. j.i1 nisdominicseExpositione laudatur,550.Orare commone-
Numerus decimus tertius quid repraesentet, 50. Quid mur tensls manibusin modum crucis, 206. Mosorandi
numerusdecimusquartusrepraesentet,52. Quid numerus lensismauibusin modumcrucis, 149. Oratioest sacrifi-
decimusquinlussignificet,54. Numerusdecimussextus cium,143. Per orationemDeo prsesentamur,427. Verba
quodmysteriumrepraesentet,57.Numerusdecimussepti- orationisquasiquaedampersonaad conspectumDominiin-
musmagnalegis sacramentaconcludit,64. Quidnumerus troeunt, 295.Conlrapeccata continua remediumest Do-
decimusoctavussignificet,67. Quodsacramenlumhume- rainojugiter supplicare,476. Orationiseffeclus,505, 476.
rus decimusnonusconlineat,69. Quidnumerusvigesimus Clamathomo,ue sileat Deus,91.Bonasorationesvelutali-
significet,71. Numerusvigesimusprimusquot sacramenta quid vultuosumDeus inspicit,478.Deusfideliier suppli-
conlineat,78.Numerusvigesimussecundusquid signifi- cantes efficaciteraudit, 330. Seinperad ulilitalem suam
cet, 80. Numerus vigesimus tertius ad quid spectet,82. auditur,qui clamatad Dominum,75.Multipetunt a Deo,
Numerus vigesimusquarlus qure mysLeriadeclaret,86. sed feliciter differunliir,489.Oratiocuma Christpfundi-
Quidnumerusvigesimusquhitus signiGcet,88.Numerus tur, mstilutioest sanclafidelium; cuma subjectisagitur,
trigesimusquidsignilicet,102.Numerustrigesimustertius salisfactioestdelictornm,_90.Judiciumillesolusprobatur
quas mysteria coulineat, 115. Numerus quadragesimus evadere, qui recurrit ad preces, 481. Juslitiseest divinre
puriftcaliouiaptatur, 158.Numerusquadragesimussecun- supplicantiparcere, 235.Viliumoranlibuscommune,et
aus quod mysteriumcontineat,145. Numerusquadragesi- inaximeotiosis,129. Oratioincensocomparaiur,476. In-
mus sextus quaj sacramenia declaret, 158. Numerus censumorationessignificat,216.Deusrepellit a mandatis
quinquagesimussignificatannumjubilaeum.175.Numerus subdole rogantes,400. Orator quid sit, ejus offlciumet
sexagesimusad quosperlineat, 202.Numerusseptuage- finis,565. Qusesit dilferentiainter dialecticumoratorem
simuslegi, oclogenariusvero populoChristianoquomodo et pbilosophum,572.Tria debet praestareoralor, 562.
depuletur,307. Octogenariusnumerusin maloaliquando Oratorvitio iracundisecareat, et quare, 565.Revocantur
aceipitur,526. Numerus nonagesimusquomodosanclam in melius oratores artificiosi,104.Oralio quidsit, 568.
Triiiitatem repraesentet, 511. Milletiariusnuinerus pro Orationisduo sunt genera, 562.Quotsint parlesorationis,
summaperfectioneponitur,554. Ratio interpreiandinu- 559,560, 592.Quidsit demonstralivum genos, 563.Quid
meros,quandoexcedunt, 90. Quid numernscirculatoris, oslentabile, 566. Quid boneslumcausaegenus,565.Quid
590.De numerisad arithmeticamperlinentibusin genere sentijntiahile,566. Quiddeliberativum,216, 562.Quidju-
et in particulari,584,585,586. diciale,565.Qua3Stiojudieialis duabusparlibussegregatur,
O 581. Quidsit qualitasjuridicialis,564.Quidremotiocrimi-
nis, 56i. Quidsit conjecturalisstatus, 564. In stiadendoet
Oblationespise, charitatis studio factre,non sunt res- dissuadendotria speclanda,562.QuandoDatvitiosaoratio,
puendse,Si. 565.Eclipsis est defectus orationis, 255. V. Eloquentia,
a b
Oblivio, originalipeccatodescendit, 400 Eloquium.
Obloqui,quidsit, 148. Ordinesrernm non convertit, nisi qui eas fecit, 581.
Obscurum,quid, 565. Ordines ecclesiastici.V. Ecclesiaslici,Pcenitenlia.
Jbsecrare, quidsit, 122. Oreb inlerpretatur siccitas,284.
Obsidio,unde dicta, 74. Organum,quidsit,501. Per organaScripturarumdivi-
a
Oblurare, sacerdotibusiraeluin,et quomodo,192. narumcollatiointelligitur, 464.
Occasus, u nde dictus, 566. Origenes, quot libros iu Octateuchumconfeeerit, et
Occidentalislocus, quid, 590, quomodosit legendus,539.Epistolamad Rom.vigintilibris
Occultis(pro)filiiquidsignificet,57. declaravit,quosRufinusin decemredegit; 544.Cassiodo-
Oclava,ad oeternampertinet requieni,44. rus locapravaOrigenisseduloadnotavii, 540.
Oculus,unde dicatur, 29. Oculus fmellectumsignifi- Orosii(de)bisloria,550.
cat, 99. Orthogonium,quid, 589.
Odium, u nde dictum, 472.Perfeclumoditimest homines
s Ortbograpbia,quid, 560. Utilitas et dignitasorthogra-
diligere, et eorumvitia semperhorrere, 472. phiae,606. Ex quibusauctoribusorthographiaa Cassiodoro
Ofticiidivini vigiliashorasquegralas faciuntpsalmi,2. desumpla,606. Orthographiaapud Grsecossine ambigui-
V. Vigilia. ><$" tale expressa,non veroapudLatinos, 539. Orthographos
Og interpretalurcoacervaDs,'463. Og inlerprelalurcon- antiquoscollegitCassiodorus,553. Orthographi\prisci fre-
clusio,459. relegendi,548. Qusedamvocabulanonsctibuntur
Olei unctio,quare frequenter adhibita,80. Oleuminl quenter modo per easdemlitteras per quas anliquilus,605.De
bonoet in malo ponitur,477. quibusdamlitteris, et quomodoscribi debearu,606,607,
Olera, unde dicta sinl, 121. 608,609el seqq.Aliter scribereet aliter pronunliareve-
Onerare qui aliumfestinat, se graval,'458. cordis est,610,
Operahominum,viaedursesunl, 53. FulgorDei operum l Ossa, fortiludinemanimi significant,et quornodo,28,
qualitatesaperit, 122.Opera bona,hic velut seminaja- 115.Et firmitatem, 103. Et fideliumfirmitatem,qui non
ciuntur, 585. Sunt semen fructus aeterni,542. Suamvo- conterentur,113.
cem habent, 290.Diluculosemperexsurgitqui piisope- Ostium,ab ostandodiclum,476.
ribus in EcclesiaDeum laudat,370. Plaudunt manibus s Otium V. Christiani.
bene operantes,157. Cibus Domini bnna noslra opera i OvesDominiquaesint, 274.
sunt, 519.Operapiaper elevationemmanuufnintelligun- Oxygonium,quid, 589.
lur, 476. Semen opera nostra significat,123. El opera P
boua,88. Bonaopera cilharsecomparantur,166.
Opposilionibus (de), 565. Pacificus,quissit, 127.PacifieosDominusquaerit,454.
Opprobrium,quid significet,99. Graviorasunl oppro- ractum, quidsit et unde dictum,424.
bria quaevicinitasnovit, 272. Pagani,dicti quod a eivitate Dei longe siut, 550. V.
Orare,Oratio,Orator.Oratiooris ratiodicta,289.Oratio j Cltrisltpassio.
duobusmodisdicilur,54.Quidsitoratio,154.Qusesitcordis s Pallium.»F.Diplois.
petitio, 122. Orationumgetiera, 356.Orationisforma,519. Palmaunde dicta, 515.
Quis veraciter Deum invocet,489. Quisperfeeteoret, 55. Palpebrae,unde dictse,44, 451.
QuomodoanteDeum 518.
semperoramus, Regularectaepe- Paradisus,vocaturlerra viventium,90, 479. Quidsigui-
litionis,3 57.Modus o rationis
perfectaeindicatur,22,357.Ad
1 ficetparadisus,470.Parad.isideseriplio,658.
 1449 INDRX ANALTIICUS 1N SECUNDUMCASSIODORITOMUM. ,1 v&y
. rarallclre, quil. 5 9. Dominusnnlla reprehendcnda constituit, peccalorecon-
Parcil Deus, cumsibi non parcit reos, 1)4. Damiiaoli- trai, 108. Qtiaesint divilise peccatorum, 125. Muluaiitur
bus se parcilD:)Uiinus,26. Douiinuscutn hic punit, in ju- peccatoret justus, sed diversimode, 124. Dies peccatorum
dicioparcit,'128. cum festinaiione transeunt, 267. Infelicitas peccatorum
Par.ticlpium,quid, 559. describitur, 165.Projicitur a facie Domini.quicrirarinon
Partilio, quid,565. vult, 172.Deus peccatoresvidet, ut eos perdat, 112.Quo-
Passeri;qhiuamcomparentur,558. niodomors peccatorumsit pessima, 115.Peccaloresa re-
PassioGhrisi.T. Cluislus. gno Dei excludendi,25. Locusest peccatorum suppliciis
Pater. K, Pews. prseparalus,59. Cur locus eorum mortis Umbradicatur,
Patef seternus.¥. Trinilas. 296.Peccaloresnonsola peccatorumsuorumrecordalione
Patientia,-quidsit, 54, 40, 253. Convp.nitChrisliano, puniendi,39. In diaboliretiaculuriioadentpeecatore?,478.
155. Palientiaeeffectusmirabiles, 109.Si patienliaa corde Peccatorisconversiodescribilur,633. Quaea peccatorlbus
recesserit, turbamur; si permanserit fimiamur, 129. Pa- erga Deum agenda, 557.Deusjubet peccatores.e semper
lientia semper mitiganturadversa,316. Per patieulisebo- afiligere, 421. Qui peccatores Dominopropinquent, 105.
num divinuhinobisvenir prsesidium,402.Vincil qni pati- Occidit Deus peccatorem cum moritur peccato, ut viv.it
tur, vinciturqui vulnerat, 517. Nultumcrimen est quod Domino, 471.Deus elevat el elidit feliciter peccatores,
uon impatienliamatre naseaiur,562. 339. lllosad eorumsalutemdestruit, 198.'Eospercutil, ut
Patria, qtiasipalris atria dicta, 322. Labor Cassiodori misericordiainper poanilenlianiimpelrent, 353.Peccatoi'
Patrumscripla, sedulo legeada, 548. quomodolacet, et loquiLur,105. V. Gralia. Peccatoresiu
Palrum codiceslegendo, 555. Christum refugium habentes herinaciis comparati, 550.
Pauliniliber de Theodosioprincipeeloquens,551. Quidsil gladiuspeccatoris,123. Velumqtioddamest den-
Paulus (sanctus)per Benjamiudesignatur, 22i. sitas peccatonim,122. PeccaLoressunt carlionesi59, 430.
Paulussimplex daemonibusimperavit, 369. Volnnlalespeccatorumpulveri comparautur,114.Capra
Pauperuhde dictus sil, 82. Spjrilualispauper quis sit, peccatorisfiguraest, 5-5. Per terram peccatorintelligitur,
111. QuipauperesDei sint, 240. Qui sint pauperes Chri- 198. Cur, 328.VasiluLeocomparatur,18.Diespeccalorum
sti, 45S.:P_uperesChristisunt apostolivel prophetae,240. globis fumiferis exaequanlur,357- Peccatores fenocom-
Pauperes Chiisti sunt qui delicias356. voluplatesquedespi- parali, 213, 446. Luloplatearum, 63.'Fumoet ceraBi219.
ciuril,232. Pauperuin Christilaus, Qui pauperes sa- Peccatoresobstiaati crystallocomparati,495. Quidsil pu-
turandisunl, 77. Pauper enmdem quem judicem habet teqs, el quai:doin eum cadent, 22J.
reftiglum.38. Quando pauper ad sludium virtulisaccen- Pecudum(iul vice qui apudDeumsiut, 217.
ditur, 46.Virtus animi in paupertate infirmatur,99. Cur Pelagianerumerror, 69. Quam pemiciosus, 85. Exse-
eamChrisluselegerit, 508. V. Eqenus, crandus,98. Damnatur, 55. Objectionessolvunlur, 171.
Pax, uridedicta, 434. Pax vera, 254. Quispacem cum V. Peccalumoriginale,Gratia.
Dominrihabeat,257.Pax aterna ex divinacoutemplatione Peregrinus,utidedicalur,154.Quaeperegriniset aegro-
provenit,495. Pax sequenda,quia fugit, 112. lis pra.>paraiilurfiuntccelestia,554.
Peccare,Peccatum.Peccalumoriginaleaslruitnrcontra Perfectionostraad Dominumpervenire, 189.Perfecto-
Pelagianos,170. Quis eorum error circa boc peccalum, rum estnunquama Deovelle recedere, 278.Perfeclorinn
539.An peccaAumorigiuale sit per traducemin anima, potesias,556. V. Consummalio, Gemitus.
653. Quam juste sanclusAugustinusde hoc dubitaverit, Perfidoruingenus duplex, 555.Perfidiimmemorcssunt
653.Peccatumoriginaleprsevenitantequamnascamur,58. Dei,29.
lnfantes originalipeccatoobnoxiisunt, 481. Et oiniiisqui Pericula quaebabentur occultagraviorasunt, 174.
vivit, 67. Delicla ignoranlisepeccatumoriginale dicitur, PersecutioEcclesise,triplex, 41. Quid persecuturesdi-
ad
81. Origioale peccalum vitia semper nos trahil, 415. cebanlChristianis altlictis,144.Iis credere nesciuntChristi
Peccaluih originale per baptisma deletur, 655. Quaudo membra,576. 1'ersecutorumlormenta castigatio Domini
quis priSCorum deiietisreus sit, 374. vocantur, 593. Utilitasex perseculionibus,518. Ecclesia
Peccata inter et iniquitales qure sit differentia, 103. persecutionibusimproborumcrescit,4i5. Electorumnu-
Omnesviuclisumuslege peccati,23-. Sine levi peccato tnerus crevit, quantumse lyrannorumira succendit,424.
vita isla non ducitur,516. Sanctivirt culpasex loto vitare Perficiunturpassionibusfideles,528.PerfectusChtistianus
noiipossuut,447.Nemoquandiuvivit polesteffugerepec- inprosperis,etinadversistemperaius,532.Peraquaselflu-
cstura,ideb jugiter petenduniestabsolvi, 447. minapersecutionumminreet blandimentainteliiguotur,555
Peccatumomue tribus modiscontrahilur,375. Quando Persecutores abyssiscouipaiantur,548. V. Ecclesia,Muli.
per oculos. peccamus,404. Pingue et validumi.eccatum Persoua,qtiidsil, 31.
quod arbitriocommiLtilur,245. Peccata graviora,quando Pes, quid, 553. Quid significet, 39."Per pedes motus
cumadvertentiasunt commissa,170.Maximnmest vitium animiiutelliguutur, 420. Pes insmgulariprosuperbia.et
poslpeccatumad excusatones confugere, 476. Cur, 255. pro afiectu nientisponitur, 120.
In viceuiestfacti, sceleris prolatasentetuia,2 8. Gravis- Pessimuin,uude dictum sit, 113. Quare pessimi fu-
simumest peccatumoccasionemalicui praeberepeccandi, giendi, 87.
247. Qtiisalterius peccatiparliceps,167. Petrus, abbas, Commentariain omnes Epistolassancti
Peccataquantomajorasunt, taulo longiusa Deo repel- Pauli ex operibusbanctiAuguslinicoufecit, - 3t3.
Itinl, 26. Qui peccat,graliam sancLiSpiritus amittit, 175. Phantasia,quid, 41. .
Peccalurocontranosslat quasifigurataimago, 170.Multa Pharao, interpretaturdissipatio,499.
peccataingentesexcitautfluctus, 328. Quare copiosum di- Philosophia,quid sit, et quoluplex, 567. Errores philo-
cilur peccauim,88. sophorum,mundumnunquam aut cieattim aul finienduiii,
Peccatuinmorbusest animarum,(J0. Peceatasunt vin- rite eversi, 34). In philosophospaganos invebiturCassio-
cul •, 407.Peccatatenebro.sasuut, 165., dorus, 655.Piscesmaris phiiosophos.sigiiificani,56. Vid.
Peccatanostra nisi iuLelleximui;,ad pcenitentiamnon Diulectica,Oratio,PsalmusXL.
veuimus, 102.Profundae ignoranlia?est aliquem nescire, Pietatis spirilus, quid, 94. Pietatetn non potest inve-
quodpeccat, 217. Peccatorumuostrorum iuemoressem- nire qui eamaliis impenderecontempsit,574.
pef esse debemus, 127. Peccati memores sua facta refu- Pilalus, quandoambulavilin tuaguis,449.
giunt, seque ad beneliciaDominiconvertunt,501, Singu- Placabilemsemperreperiri summavirlusChristiani,450.
iare remedium quopeccata vitenlur, est prsesentiaDei, Placet Domiuoqtti sibi displicet, 105.
54. Nunquampeccatumrelinquit, qtii amat qnod peccai, Plagaj, quidsint, 134.
177.Revertiltirin dimidiodieruiu suoru u, qui ad antiqtia Pcsnitere, quidsit, 22. Quassit vera pcenitudo,29. Pcr-,
deliclarevertitur. 541. Abominatiopeccatorumest abso- fecta pcenitenliaest peccatafuturacavere, el lugere prae-
lulio nostra, 288. terita, 170. Quaediflerentiasit iuter pcenitenteset lauieii-
Peccata quomododeleantur, 172. Multis modlspeccata tantes, 248. Quaesit formulapubnitenlium,50. Pcenilciitia
dimiltuulur,27, 2."8. CumDeus delicla respicit, punit; privatanonarcet ab ordinum susceptioae, sed pttblica,
cum hominemintuetur, absolvit,108. Peccala per spiuas 175.In hoc saeculotempusesl poenitentiae, 445. Homode-
inlelligontur, 395. Cineribus peccala comparantnr,559. bet semper lugere quodpeccat, .258.Pcenilentiumenco-
Peccat.-aquiscoinparata,298. Peccata fumo comparata, mium,151,Poanitentiaelaus, 449, 485.Condiiiobeata poe-
VHf.V.Iniquilas,Malum. uiteiitium,342.Duobusmodisperfectaepcenilentiaevirtus
Peccalor,quissil, 12,15. Duosuat genera peccanlium,' ostenditur, 131. Pcenitentiaest medicina inaestiiriabilis,
15, 118:ln pcceatoresinvehitur Cassiodorus,633.Modus 105.Deusresistentessibi inimicisdimitlil, et poanitcrites
excedendipeccatoribusdatus est, 5i8. Detcstabiliumho- protegit, 280.Contusiopcenitentiumaeternumtollit ojipro-
mihum consuetudo, 56. Peccatores vitiant illam imagi- brium, 298.Foedospeccalareddunt; sed poenitenliselava-
nem in qua creatisunt, 482. Non intelligunt dignitalein cra reddunt decoros,322.Recipiuolproficuampoenam,qui
suarri,162.Plerumque per decorem composilseloculionis propler vitam torquentur aelernam, 468. Pwnilcnia est
se abscondunt,177. Quandocompletasit nequitiapeccato- quoddamjudicialegenus, 50. Peccato:.ilaus divina iute,r«
rum, 32. Voti velfacta peccantiumseminadicuntur, 70. dicitur, non poenitenti,167.Omnis poenitcntiaest oratio,
PATROL. LXIX. 46
 14-;I INDEX ANALYTICUSJNSECUNDUMCASSIODORITOMUM. 1452
536. Curpooniieiileslaliase dicanl perpeli qualiahumaria Psallere, quid sit, 34, 71. Quid sit Deo psallere,38.
natura noii prrcvaletsusl-iirare,358. Poenilenliainagere Quid sil psallcresapienier, 157.Quidsit cantare,quidsit
eliam iu vitreterminonon desperandiim,290..1nvero pce- psalmumdiccre, 89. QuisDeocantetet noiniiiiejus psal-
nitenle peccata non redeunt, 172. Carbonesi^nis sunt ' inum dicat, 220. Quibus instrtmienlispsalmiolimcane-
pceniientisecruciatus,475.Per nycticoracempoeniteulcs bantur, 3. Quando psallimusdecem cliordis,1.6. Quis
inlolliguntur, 538. Convallislacrymarumest poenilentis tutds psallatDomino,528.
bumilitas,286. Psalmodia,quidsii., 465.Vocisdevolio ct mentis hila-
Po|iuli,per aquas intelliguntur,485. ritas in psalmodindebent sociari, 518.Psalmodircvirius
Poria, unde dicta, 82, 228.Portae Domini,351.Porlre expouiiur.251, 466. Psalmodiaet pcenitenliaperfecLum
vocaiiturapostoli, Chris.usvero porta,etquare, 593. Quid efliciiintChrislianum,142.Psalmodiailer ad Deumvoca-
sit p rta morlis, 59. Porlretnortisa diaboloposilae,8_. lur, 168.Per vocem exsultationispsalmodiadesignalur,
a
1'oilio parlc dicta, 406. 137.V. Deus, Laus.
Poieuli.-isumnii | rinripis dignilatem scrvientisauget, PsalmorumdivisioseciindumanliquosPalres, 239.De
456,Cur iniquampoteslatemnon pentiittat Dominusdiu- qninquefariapsalmorumdivisione,5. Ulrumin quiuque
lius gra^sari,459. Virgabonimalique polestassignifica- voluniinibuspsalmorumsit secanda,conlextio; an certe
lur, 439. untisliber debeal mincupari,5. Psalmorumordo dispo-
V.
Prreceptum. Mcmdalum. sitiunem rerum mirabilem indicat,496.Duplicimysterio
Prsecirigere,quidsignilicet,97. decursus,502. Quidconuneantpsalmi,8. Psalmoruraprae-
.Pricdeslinalione(in) consislitquidquidin mundiadmi- conessuut lituli, 201. Deuiiita tiluloruminscriptione,5.
nislraiioneevenerit, 514.CogilationescordisDouiinisigni- Inscriptionespsalmorumper allusionemintueiidse,ibiS.
fieatiipraedestinatio.iem rerum, 108. Per planiationetnin Quarenominapropria in titulis psalmorumponanlur,141.
doaioDominiprsedeslinalioejns significalur,513. Quareuominaldilhum, Asaph,praefiguniurtitulis psalmo-
Pr;i'diialores,quidag-re debeant, 521.Prsedicatorjbus rum, 4. Cur in titulis finis frequeuter repetalur, 48.
iiiinquanidcesl verbi Dei prtrdit-alo, 527. Deumpradi- Cur in tiluiis psalmorumfreqitenter in fiiiein po.iium
candpnoneum maguificamus, sed nos magnificainur,215. sit, 45. Quarepsalmia beatitndineincipianl,12. Psalma-
Deus pro capncilale mentis l-uipcrat verbum prsedica- rum numerus qure mysteria contineat,9. Cur secunrlus
tionis,555.Verbaprsedicanliumpiisimbres,perlidisigniti psalmusin Scripturavocetur primus,13. In psalmoxi. tres
laquei, 44.Voxtonilrui pra-dieatiosancloium,548.Boves pbilosophiaaparles docenlur, 141. Psalmi poenitcntiaies
prrfidicatoresdesignant,36, 216. Pedes praedicationes si- cur sint seplem,27, 485. Quare psalmi pceuiieniialesab
gnilicant,157. Per ccelos ven praedic.tores liguulur, affliclionibtisinchoaut,et in gaudiis desinnnt,485. Cur
inte
299.Nubespraedicatioiiibns prophetarumcomparalre,119. seplempsalmi laudesDominicontineanl,490. Iuter psal-
Per ntibcmverbi Douiinipraedicatorinteligitur, 68, 262, mos maximepoeaitentialesaesiiinaiidi, 50. Quarepsabiius
347.Per favumot vinuinsancii praedicutorcsfiguraniur, - quuliespeccatorumveniapetitur,assnmitur,175.Psalmi
D20.Cur veri praedicatoresmoulibusaeternis comparari iribus mojis loquunturde Christo, 6. Psaiinide incarna-
possint,falsivero non, 237. Sancti prrcdicalorescur vittre lione loquenlesdulciusacipiiinlur, 158.Quomodopsalnii
cocciueaeco.npareiilur,515. ad Christum referanlur, 15. Psairnivirtnsqurnsil, 6. Li-
PraviniaDouiiuitrniloplusdesidcranlur,qnaniaproban- bri psalmorumeomuipiidatio, 1. DivinoeScriptursethesau-
lur largitate concedi,451.Cur videndo akerius prsemia rutn coniple.rtilur,259. Ad insiiitiiionembeali viri perti-
proficiatsanclaconsrie.iitia,409.Quid Deusin nobiscoro- net, 11.Psalmisunl apctliecaco|iosa,2. Psalmisunt vasa
nel, quid daninct.488. veritatis,2, 258.Psalmisuutdulcisonumorganum,2. Duo
Prseposilio,quid, 559.Cur sic vocctur,604.De prsepo- sunl genera psaluiorumalphabetumcontinuntium,82. Al-
sitionibussingulis,COt,610, 611. phabf.tumperfeciumaul imperfect'tn in ps l.ilisad quos
Pi-sesiimcndum in solaDonib-ipietale, 425.Nihilde sua specteul, 580. QuosdampsalmosB. Hilarius,B. Ambro-
e
possibliia prsesumeiidiini, 512. s us ef B. Hieronymus,sed omnesU. Augustinusstudiose
Preces. V.Oratio. traciavit, 541.V. Allianasius.
1'rimasiiliber, Qu.dfacial haarelicum,544. V. Apoca- Psalmus,unde dictus, 4. Quid significetpsalmus,144.
lypsis.
' Quidsit psalmus,4, 16, 19, 21, 492. Qnid sit psalmocan-
Priucrps, unde dictus, 16. ticum,5 QuiJ sit psalmuscaniici, 217, 25t. Quidsit canii-
Probabil• ac nonneres^aritim,qnidsit, 572. cumpsalmum, Quis5 . canlei in psaimp, 511.SolusDavid
Probatiopassionemsiguiticat,visitalior.surieclionem, auctorPsalmorum,4.Psahnislaprophela'estet apostoIus,19.
55. , . Psalteiium,quid sit, 4, 501. Psalteriumgenus esi,mu-
Processio.V. Ecctesia. sicorum,4. Quidsit psalierium decachordum,el quid si-
Prodigium,undc dilum, 156,268,357, 459. gniiieet,106 Decachordumpsalleriumdecem legis prre-
Profanum,unde diclum,505. ceplasunt, 311, 485.Laus psallerii, 541. Varius psallerii
Profuturanonamaredementiscst, 419. oruatus, 255. De propriaeloqtteutiaPsalterii, 8. Oilgeu-
Progenies, dusea Deo positaa: primaab Adjmad Chri- tia Casbiodoriin corrigendoPsallerio, ibid.etPsallerium
slum; secundai Chrisload linemsae.uli,288. caieste divinarumScripturarumarmarium, quid con-
Pronomen,quid,559. lineal mirabile,502. Spiritualis bibliolhecavocatur,502.
Prontinliaiio,qttid, 3:5. Tironessacraslitteras legentesinchoanta PsaHeiio,8. V.
Prooemiicausaqusesit, 562. Scripturm sacrw sludium. Psalterio comparalurcorpus'
Prophelia, quid sit, et quoluplex,3. Prophelae vide- Domini,4.
banl menle,qtio1 ore prsedicabant,301. Spiritus saiictus Punclum,quidsit, 5-5, 539. Quinqne possunt.peti ab
non 5.
in prophetis sempermansit, Prophetitevirlus, 150. omni puncto, 589.Ptincla sunt viae sensuum,et lumina
Vrophetaelibia Doinini,5U3.Pcnnse Dominimonitapro- dictionum,548.
pbe:arum, 509. Prophctariimprseilicationesfulgura el Pupilla,quid sit, et unde dicta, 56. Pupilli unde dicli,
pluviresunl, 459. Prophelaetempus evangelicaeptrediia- 574. Quisvere pupillus?habeat 82.
liqnis optavi.runt, 224. Excussorespropltetaevocanlur, Purgatio,quidel quas partes,564.
4i2. Nubesprophetaevocanlur,11quare, 191.Firmainen- Pusillum, unde d.ctum, 183. Quid significet,bt uude
lum prophelarumChrislus,245. dictum,122.
Proporfio,quiJ sit, 589.Diversseproportionesexplican- Q
tur, 590.
Proporlionalitas,in tribus terminisinvenitur,590. Quse Quasri,in bonoet in maloponitur,255.
coufusapropoitioiialitusappelktur, 590. Qureslionesciviles.quid sint, et quomododividanfur,
Propositio,quid, 566, 571. Duaesunt propositionum 563. Omuisqusestiogeneralisin duas distribuilurpartes,
specie., sub quibus multaealise,571. Quid siut termini 581. Qusestionesin scripto quinque modis580. lieri possunt,
propositlonum,571. 580.Praeterscriplum mulliplices,et quse, Sunt ad-
Proprium,qtiidsit, 568. juncta negotio,quaefidemfaciuntqusestioni,582.
Prosper(sanclus)tres libros totius auctoritatis divinae Qualitas,quid et quotuplex,564.
conscripsit,559. Sanctus Prosper Chronicaab Adamad Quantitas,duplex, discreta et continua, 568.
Gensericitemporaperduxit,550. QuandodividitCiceroin tempuset iu occasionem,581.
Prosperari,quid sit, 596. M:s in prosperitateet in ad- Quietiterrse,qui sint dicendi,258. V. Sapienlia.
versilate posilorumdescribilur, 45. Scelerati homines Qitiufiliaaus, doclor egregius in rhetorica docenda,
alienisprosperitaiibusiiitumescunl,356. 565.
Prospicere,quid sii, 108. Quis,ciicumsianliacst, quam partitur Ciceroin Unde-
ProleclioDominialiscomparata,202. • cini paites, 581.
Prothei factum,628. R
ProverbiaGraecosermoneexposuitDidymus,541.
Proximi,quislnt, 130.V. Charilas. Baab,figuramEcclesisegestat, 294.
Prudentia,quid sit, 632. Rapinsecrimcnnontolliiindigeulia,205.
1453 INDEX ANALYTICUSIN SECCNDUMCASSIODORITOMUM. 1454
Batis,quid sit, 629. Homini ratio inest, 629.Bonaex Salomonisde judiciosanctusAugtistintis,sanctusHiero-
ratiotiemanahtia, 629. nymusct sanctusAmbrosiussermonesfecerunt, 510.
K-ttecinatio,quid, 566. Salvator,et Salus. V. Christus.
KecliqatOriumaureumrequies aeterna,511. Sancti viri bunc mundumpraslereuntesdicunturj 446.
Recoraariiuridedictum, 268. Omnissanclusest incola,154,CursanctOrumirienshicpa-
lufuginm, quid sit, 104.Domusrefugii est gloriosare- liatur incofalum,450.Onmes justi sunt recli corde, el e
surrectiO,et quare, 98. converso,105.Sancti viri laudesDominojugiter dicunt, et
Beglnae,quidsignificent, 5 26. prseterita peccatadeflent,461. In coeloauimoconsistuni,
BeligioChrisliana, e st sia virtutis,341. 455. Ditanlurvirtutibus, nondoniinanlurnt Cbristus,299.
Renes, -ignificantfortitudinemcorporalem,470. s-anctorumactionesmagnadiscretioneconsiderandae,515.
Beprehehsio,quid, 585. NullafiuntDeo proxima,nisi quse furrinl sanctitate pur-
flequiesDoniini, est in religiosispectoribus,455. gala, 427. PrseconiumDominiestmorumsanctitascustodi-
ResurreeliOiiistempus, est susceplio matutina,71.Li- ta, 76. Sedes Dorhiniomnis sanctus, 299,454. In sanctis
ber Job carnis resurrectionem mauifesteprophetat',542. gloria Dominihabitat, 87. V. Deus. Reges lerrarum sunt
V. BesUrreciioCltristi. sanctihomines,corporasua regentes, 498.V. Rex. Quod
Betia, uridedicla, 478. merebuutur sancli est Domini, 498. Magnitudo
Relributioperfeeta, qusesit, 116. Quatuorsunt species dtilcedinisquomndobymnus sanclis abscondita,101.Curinors san-
retributionum, 92: dorum pretiosa dicatur, 591. Sancti cumChristojudira-
Bevelare, uude dictum, 401. bunt, 434. Inseternumexsultabunl, 26. ln coeloDoiuinum
Revereritia,quidsit, 118. jugiler laudabunt aspeclu illi-.ispulchriiudinisconcitati,
Rex, aregendo vocatus,221.Honorregis, 529. Pecr-a- 555. InajqualiterDco fruunlur, 26. Precibus sanctortim
tum populiest in Deumet regem, peccaiumregis insolum ssepemort s poenasevadimus,363. Sancliviri luminarilius
Deum, 170.Fines lerrse sunt reges, 65. Homitiesjusti et caii comparali, 515. Et stellis, 493. Quomodosanclifitint
veracessunt reges, 485.Reges terrsesunt qui corporibus lampadesiguis atque flammarum,535. SanctOrumunani-
suisDiviiiitatismunered iminanlur,467. Deusestrex. V. mitascurrus est Domini,222. Corptissanctormnulri com-
Deus.Regi a Don.iiio,est defensio fortis, el uiagnasecu- paratur, 410. Cogitationessanclorumgregibus caprurtim
ritas,78. comparantur, 514.MonlesaromatumsuritsancliDei, 555.
. Rhamhus,quidsit, 193. Per montes el collesperfectiquique sanclisigniDcantur,
Rhetor, Rhetbrica.Blietorica,unde dicta, 565.Qusesint 509. Per putationemvinearumpurgatiosanclorumsignifi-
ejus parfesi 565,565, 580. Qusesitdifferentiainter diale- calur, 510.
cticamel rhetoricam,566. Quaesilrhetoricorumcumdia- Sanguinumvir, quis dicatur,25, 87, 18', 472. Sangui-
lecticissiinilithdo,qusevero diversitas,582. Semper eget nibus nomeninusitatnm apudLatinos,recte lamenponitur
rhetor dialecticisiocis,dialecticusvero nonita, 585. Opus in psalmoL,128.
rbetoricasest et movere, et docere, 580. Qusesint partes Sapienlia,totolaboreet 'desiderioexquirenda,551.Per-
suaderidi,562. Rltetoricrecausarumsunl tria geuera, 563, 4i4. fecta sapientiaa Deo dattir, 554.Uxorbeati viri sapienlia,
563.Slatuscaiisarumaut sunt rationales,aut legales, 565. Coolcstissapienliain pectoribusplacidisatque httmi-
sil
Quid statns, ibid. Stausa quibusdamoctodecim,aTul- lilms conquiescit,533. Sapienlia non invenitur,nisi apud
lio verp novemet deceni numeranlur,564. Quidsit slalus quietosanimos,568. Spiritussapientiaequid operatur, 93.
collectivus,90,Rhetoriimligurseinveniunturin Scripturis Sumniumsapieutiregenus est devotoanimosentire quod
divinis,7, Quaesinl argumenlarhetorices, 565, 596.Dia- i-xpedil,449.SapienteipolestatlDivinitatiss.ecommiitunl,
lecticam etrhetoricam in novem libris V.rro delinivil, 259. V. Cor. Sapientirelibrumocto librisBellalor presby-
556. Ldcirbelorices.V. Locus,Orator, Oratio. t r expo-uit,542.
Rhomboides,qtiid,589. Saluritatemventris sequiturseditio, 562.
Rhomhus,quid, i-sf. Scabellum,unde dictum,378.
Rbythmica,quid, 587. Scalenum,quid, 589.
Romanainurbe niaxime floruit religio Qiri*liasa,.249. Sc sndalum,quid sit, 426. V. Peccalum,Peccatof.
Signaquibhsin prrriio exercitus Romanusuteba ur, 250. Scelus-enanesabseii«iturpoenituilo, -250."Quis sit introi-
V. Clirisliani,Joseplws, Israel. tus ad scelus, 86.
Rucluarc,unde dictum,427. Schema,quid sit, 14,559.
Ruina:, u ride djcatur, 105, 509. Scien'ia3 spiritus,quid, 94. Primus scientiaegradus.est
S inlelligeie nos minimenosse,246.
Sciius, unde dictus,216.
Sabbaliprihia,sigDificat dicm dominicum, 8 0. Scrihere. V. Oithograpliia.
Sabelllus,in quo erravit, 8. Scripturadivina, ab omnibusadmittiuir,7. SanctusAu-
Saccus,quidsit, 97. gusliiius canticumAnnre dilucidavit, 510. Diyisiosacrae
Sace.dd.tes v eteris legis, quare radebanlur, 157.Sacer- ScripluraesecundumD. Hieronymum.Augusllnum,etc,
dotesper irnrnplaiasacriiicia peecalis nostris propitiamfa- 545, 546.Unde probntur Scriituram esse diviriamel tra-
ciunt diviniiatcm,211. Decel sacerdotesChristumindue- dilama Deo, 7. Qualistylocomposita,ibid. Qualiterajnid
re, 452. Quandosacerdotos iriduuntiirsalutari, 453.Chri- Hebrseosscripta, ibid. TranslalioVeterisTestamentiLXX
stusest sacerdos. V. Chrislus, inlerpretum quadraginta libros continet, 516. Scripluris
Sacramehta quaetiainEeclesia;ante.adventum Domini inesl simplicitasduplex, et bilinguitassinedolo, 7. Idio-
oceullafuerarit,471.Duosunlsaerameiilalibprationisiu- matasacrse Srripturreritillomodotemeranda,547. Locutio
strae,215,SiiCi-ariienta port.-emterhalesvocaniur,82. sacrreScripturseincorrupta permanere debet, 547. Non
Sacramentum,'cur hominibusprohihitum,299. muiandaScripturseverba, ul regulajeloctitidnufnLatiria-
Sacrificitiiij.quiddicendum, 166. Quomodosacrificia pe- rum serveatur, ibid. Loca Scripturseobscuraper aliadi-
ctidumnobispraticiant,106.David rioncredidiiiis se ex- lucidautur,557. Absurdaverba in Scripliirls inventa, ad
piandum,i74.:QuareadventuCbrislisaerificiafinemarce- Hebraeosaut Grsecos codicescorrigerida,548.Scripturai
peririt, 156.SacrificiaordinisAaron perierunt, Melchise- coasueludoest allegoriceloqui.2-2. Cur divinseScripinrre
dech veroriiaiiserunl, et quomodo, 579. Sacrificiumab per diversassimilitudinesloqnantur,328.In Scripturi-di- '
homineqiipdpetat Deus, 166. QuisDeo voluntariesaeri- vinispro sacramenlorumqualitate ssepeviiriantursignifi-
ficet, 181.Quae.sicriiicia Deo accepta, 166. Nosmetipsns cata, 268. PropriumScripturseesl significaniiasverborum
Deo sacrificare debemus,23. SeipsumDominoollerre est mulare, 52. Scriplura sancta ssepe pro singtilari numero
sacrificiiimilliatceptissinium,93. Qnsesint voluntariaoris pluralemponit, et econtra, 90. Mos est Scriplurseunum
sacrificia,415, Quis sacriliciumlaudis immolalDeo, I6ti. pro plurimisponere. et econtra, 215. Scriptura sacra lu-
Quod saerifieitinilaudis Dominumhonorificet, 168. V. lura saepepropraeteritisponit, 52. Scripturaesanctreniliil
Christus,Eueliaristia,Laus. supervacuumhabent, 5. Nihilvanumin Scripluris sa ris
undedicta, 251. Quare sseeuladicta, 202. Qnid conlinetur,552. V.Evangelium.Scriptursesacraepolenlia,
sitSaecula,
saeculuin,85. Quid saeculumsigniBcet,450.Ssecultim 8, 500,549.Scriptura sacra in potestate sanclo um, 500.
hoe beali velni vianlcs transeunt, 478. Cogilatio sseculi Srripluraediyin.selibri omnessuperna luce el yiilule Spi-
nossemperaffligil, 483.Cur quse sreculisunt odioesse de- rilussancti resplendent, 558.Scriplura sacraliicerttavo-
beant, 414. SaBcriJaribus actibus implicatipacem non ha- catur, 414. Quare lumen vocatur, 7. Antiqui bratores
bent, 23.Qriiuioriuisseciilidicendi,481.Per mare Rubrura Scripturaedivinsetropos usurparunt, 7. Aristoleles loca
istud saacultini ihtelligitur, 402.Sseculumistud hiemicom- argumentorumScrip:ursesacrasaemulalus,489.Ex Scrip-
paratur, 131.Tdrreuti comparatur ssecuiiistius turbidus luris sinctorum doctrinaessecularesprofluxerunt,82. V.
cursus, 437.Per tunicamsollicifudinessseculisignilicau- Ars, Eloquenlia.Scriplurasacra linguaDei vpcatur, 236.
tur,520. V.Mtmdus. VestimenliimChrisMesi, 75. Propugnaculasarictafc Eccle-
SagitlaDfiiiibhjoSexprimitur, 55 sisesuntdivinaTumScripiurarumsacramenta,5I6.Scriplu-
Sal_maudra,Iriceiidioreflcitur, 637. rse saersesupernumhorreum, vel enlheca reruln cceles-
Sjalmth,.,13es!uiribracommolioliis^-84. lium, 490.Suut pascuapopulifide'is,531.DivinaSerlptur»T
1455 INDEX ANALYTICUSIN SECUNDUMCASSIODOIUTOMUM 1456
cur favusdistillansvocetur>517. TunicaeDominlcompa- ceciderunl, 120. Maiimumdelictumestsuperbia, 67.Eam
rata, 518. Per aquasviventes intelligitur, 519.Per salivas Domiriusspecialiterexsecratur, 253. Deusa superbisfa-
intelligilur, 109.Per arcum, 33. Scriptura sacra quo stu- ciem suam avertit et gratiam aufert, 352. Proximantur
dio legehda, 552. DivinarumScripturarum inlellectus a Deo humiles,et fiuntsuperbi omninolonginqui,467. Cur
Deo jugiter expetendus, 419. Aquo Scripturaelibro tiro- Deussuperbaa Iongecognoscat,467.Creaturanon debet
nes iuciperedebeaut, 537.V.Psalterium: Scripturasdivi- superbireAuclori, 500. Humiles mandatis Dominiohe-
nas jumorcs inelitis intelliguntquamseniores,-415.Desi- diutit,superbidiabolicissuggestionibusiniumescunt,406.
dcrium beati AgapitielCassiodoriinstiluendiBomaescho- MuLusest si psallat superbus, 253. In superbiaeculmen
Ias publicaspro sacra Scripturaaddiscenda,537. Sacrae asci ndere ruinosum,449.Tanto arreganles in tartari pro-
littcrsecumexpositoribusin novemcodicihusa Cassiodoro funditalemdcscenduot'quantose altioracomingere puta-
collectae,545. Cassiodoritemporibuslibri Regumnondum verunt,65.De«piciuutsuperbihumiles,436. Quresildiffe-
commentali,540.Per sacramScriplurama Patribusexpo- rentia inter superboset famulos Dei, quando Iseduniur,
sitaniad contemplationeinDominipervenilur,537.V.Am- 435.SacrificiumDeo acceptumspiritussuperbiaeniactatus,
brosius,Auguttinus,Bellalor, Casiiodorus,EloquiumDei, 174.In Ddelespro temporeoportetvindicari,ne in supcr-
llieronymus, V. Apocalypsis,Eccksiastes,etc. biam deducaniur, 530. Maligni spiritus leonesvocantur
Scutiim, uDde dictutusit, 111. propter superbiam,pardi vero propter ferocilatem,517.
Sehon, interpretatur lentatio colorum, v el arbor iufru- Baab superbiamsigniiicat,294.Volucrescoeli snnl bomines
cluosa,4r.9, 463. superbi, 36. Per cedros Libaninobileset reges superbi
Selmon,interpreiaturumbra, 221. 94.
intelliguntur, Superbushomoequo comparatur, 49'4.
Seueca, librumde Formamundi composuit, qui hodie Per cornuainlelliguatursuperbi, 76. Spinadorsi pro su-
non exstat, 590. perbia ponitur, 105.
Senectus bumanacum senectule Ecclesiseconfertur, Superficies,quid, 589. Quidplanasuperficies,ibirf.
31-. Quidper seneclutem intelligendum,256. Superfluus,quid,585.
Sensuscorporis,quol sittl, et quaeeorum oflicia,634. Supplanlare,quid sit, 126.
Sepulfura,pietatis olliciumesl, 272. Supplicatiovera, 29. V. Oralio.
Sera, unde dicla, 132, 495. Suspicioviro Christianonon convenit, 404.
Sermodiviuus,sapientiaet prudentiaplenissimus,161. Susurralio,quidsit, 140.
Sermodiviousmediutus auimamsaginat,79.V.Eloquimn, Syllaba, quid sit,' 559. De syllabis,et quomodoscribi
Verbum. debe mt, 609.612, 613et seqq. V.Orthographia.
Servus,a servandodicius,418.QuisDomiuiservus, 419. Syllogismtiscategoricus,quid sit, 13. 'Formulsecatego-
Tranquillasemperpacefruitur, 426. ricorum syllogismorum sunt tres, 588. Exemilum catego-
Sichima,interpretalur humeri, 199, 371. rici syHogismi,103. Quissit hypolheticussyllogismus,31,
Signum, unde et
dicatur, quid sil, 292, 357, 459. Si- 139. Modi syllogismorumhypolhelicorumsunl septem,
gnumcrucis. V. Crux. 569. Syllogismialiipraedicativi,alii cOnditionales,et quid
Silentii effectus, 133. V. Lingua. siiil, 572. Quid tripartilus, 560. Quid quadripartitus,ibid.
gimiiitudo,quidsit, 161. Quinquepartitus,141, 566. Tullius MarcellusCarlhag.de
SimouMagus,quandoambulavitm mirabilibussuper sc, Syllogismisseplem libroscomposuit, 269.
449. Symphonia,quid sit, 587.
Sina, interpretatur mandatum,222. Synagoga,quid signiticet,32. Curante advenlumGhristi
Siou, multa 1
significal, 7. Siou speculalionemsignificat, vocatafuerit Sunamilis,527. Ante advenlumChrislides-
248t 257, 323,
_32, 39. 438. Sion omnes generavit Eccle- pecta, emon postea, 551.Mater est Ecclesise,506. In ea
sias, Christushabitarenon potuit,52. Per Dcussignificatur,510.
Sisara, id est gaudiiexclusio, 284. V. Ecclesia,Judmus.
Sol, unde dictns, 351.Sol in Scripturis mulloshabet T
sensus, 506. Sol sapientem siguificat, luna justuin, 252.
Eclipsissolis. V. Eclipsis. Tabernacuhim,quidsit, 51,
Sors, quandoponitur in Scripluris, divinumaliquodju- Tabescere, quidsit, 421, 472.
diciumimportat,76. Temperanlia,quidsit, 632.
Spocies, quidsit, 567. Templivelum, quare in passionescissum,7i.'
Spes, unde dicta, 136. Quidsit vere sperare, 101. Quis Tenebrae,in bono ponunlurin Scriptura, 59.f"
veraciter haheat spem in Domino ei ia nomineejus 156. Tehtationesjustorum et impiorum, quomodo._ifferant,
Spes in Dominooiuniacommutalin melius, 142. Spesad 280, 374.Duae sunl tentationes, una Domini, altera dia-
patiendumroborat,390.Quaesitsanctoruraexspectatio,416. boli, 86. Fidelessemper lentationibusproliciuut,316.Gui-
Spes Dominiest omniuin finium terrae, 211. Spes Chri- Deus probet et tenlei, 86. Dens peiculil ad salutem, 231.
stianorume_.Christiresurrectione. V. Chrisliresurrectio. Deusin hac vita destruit, quos iterum aedificaredecernit.
Sphaericapositio,quidsit, 590. Quid sphaericu» motus, 177. T. Diabolus.
590. Terminus, unde dictus, 18. Quidterminus,589.
Spirilualisproveclionisgradus, 213. Magnuslanguor Terra, unde dii ta, i9. Orbis terrarum in speciemrotae
deliciasfastidire,367.V.Ebrietasspiriiaiis,Esca. CQncludilur, 262. Quidfacieslerraesignificet, 14.Quisint
'spirituales
Sphitus sanctus, Patri et Filio aaqualis,93, 288. Est termini terrae,18.Teiisofuueterra olim dividebalur, 269.
Creator* 3'-2. A Patre et Filio procedit,8, 188. Quis Curterra 218.
filiishominumdata, 388. Qnandofructumsuuin
offeratnoroiniSpiritussancli gloriam.93. dedil, Terra licet innovandasicul et ca?lera,tameu
Spirilus sanctuscalor est a quo nulluspotest abscondi, suum nomenretinebit, 125.Si lerreua despicimus,semper
65.Cur iu linguis igneis apparuerit,.5l5. Vox Domiui ex Deolaelisumus,278.
septiesrepetita seplem donaSpiriiiissanctisignificat,93. Te-tamentumDei, quidsignificet, 84. Quomodolesta-
menlumin
Ungueolasunt dona Spirilussancti, 505.Olei nominoSpi- tumordinare sanctis Scripturisacceptum,285.QuitesUmen-
ritus sanctusdesignaiur,505. dicuntur,165.Inter duoTestamentaquiescero
Spirittis.quidsit, 260.Spiritustriplici mododicitur,628. debe it Christiani,22l.QuandoduoTestamentase invoceni,
QuidSpirltusvirtutis, 94. 145. Quid Deus in Veteri 'lesiamento promiserit,quid iu
Spiritusimmundi, calumniatoresvocantur,418.Curspi- Novo,253. Omniaiu Veteri Testamenlo.annutiliaia per
ritus immundialieni dicti, 374. Spiritualesnequiliaestti- Chrisfum, et in Christo complendasunt, 531. In Novo
diosius praecavendse, 31. Testamento misericordiaest, in Veteri verilas,,289.Cur
Slagna, unde dicta, 569. NovumTestamentum dicatur aeiernum, 555, 582. Dme
abyssiduo Testamenta,145.Per mixtumduo infelliguntur
Stare, qui dicautur.457.Slare perlinel ad solidissimam Testam
mentem, 452. nta, 255. Perrivulos aquarumVetus Teslamen-
Stairiseprincipumcollocatseiu plateis ad iustructionem tum, 525. CommenlatoresGraeciin utrumque Testamen-
memorise,250. tum,338.
Stellarumsutus, quid, 591. Quid praecedenliastclla- Testesfalsi, qui sint, 115.
rum, 590. Quidremoliostellarum,591. Testimonium,quid sil, 330, 599. Quidper teslimonia,
Studiumlitterarum. r. Liitera. 84. CurmirabiliateslimoniaDomini,419. Quomodotesti
Stultus,quis, 162,312. Quaesil stultorumconsuetudo, moniaDoinuiijustiliametveniens veritatem contineant,421.
134. Thabor, inlerpretatur lumen,.300.
SubditusDeo,quissit, 203. Thursis,interpretatur conicmplatio,'_42.
Subitaomniaviolentasunt, 465 Ticouius,Donatista,.Apocalypsim explahavit,cujlJSler
Substantiaquid sit, 152. clio a Cassiodoroemendata,544.
Superbi, qui diceudi,315.Superbiavitiorummater est, risTimor divinns,404.Timor perfectus,4l7. SpiritnstiBHj-
401.Ex ea omne peccatumnascitur, 1' 2. In omni peccalo Domiui,94. Mixlacum pavore dilecUo,tiinorest D.p-
mvenitur, et quare, 120.Moibussaeculidiciiur, 367.Pec mini, 66.1'imor Doininiex amore descehdit,,4i3^vl|Ie
-.atumdiaboliest, 245. Angelus et Adam per superbiam timorDeo accepius,qui eumamore et pia praesumpfl-me-
1457 INDEX ANALITlCUS IN SECIINDUMCASSIODOHITOMUM. 1458
conjungilur,494.Servorumestiforriiidare,amicorumdifi- Venli,justorumanimassignificant,547.
grre, 102.TiinorDominialiumtiirioremexpellil,88.Duo Verberatio,quaenamsit correclio,128.
limoressunt qui cnrdannstra compnngunt, humanussci- Verbi aeterna geueralio, 379. GeneratioVerbi aeterni
licet et divinus, 443. Ditferenliaiuter timoremcarnatis explicatnr, 203. Verbum Patri coaeternum,185. Nalura
homiflisetjtisti, 76, 89, 111, 292. Humanusiimordissi- Verbi e-t inconversibilis,258.Dextera Palris est omnipo-
dentiatn, divinusspemtribuit, 85. Timormundanusmise- tens Verbum,470.Yerbumcaro facum,quid,20.Quomodo
ros efticit,583, 445.TimorDominibeatos eliicit,19, 385. VerbumImmanitatemsuscepit, 197. Quare Verbum caro
Deuratimere imperlurbata constantiaest, 66. Nihildeest factum,579.DeusPaler locutusest in sancto,quandoVer-
timenlibus Deum, 111. TimereDeum, et sperare in eo bumcarofactumest, 199. HumilitasVerbi in sumenda
beaiosfaciunt,388. Opportunotempore timere providen- carnispeccatisimilitudine,59. Nihilmirabiius quamquorl
tia esi, et econtra, 50. Nullumtimet, qui a Deoillumina- mortalisnatura a Verhoassumptaad Palris dexteram col-
tus est, 88. Cunctahicsub melu sunt, 390. V. Mandalum. locatasit, 247.Corpusa Verbo assumptum,scabellumpe-
Tonus,quidsit, 587.Toui sunt quindecim,587. V.Mu- dum ejus vocatur,330. Clamavitad Dominumhumanitss
sica. Verbi, nec fuit audita, et quare, 72. Accubitusregis fuit
Topazion,quidsit, 419. incarnatioVerbi, 507. Veniene Verbonec ipsa debet de -
Topica,quidsint, 490, 577. sperare duritia, 496.V. Christus,FiliusDei.Verbumquid
Torcular,quid sit,5i. Geth signiflcattorcular seu pres- sit, 559, 568. Sermo rectus viiaedebet esse consirailis,
suram, 186. 192. VerbumDei quandoiutus erat, et quandoforisinven-
Tor/entes, quidsint, 5H. lum, 531. Quis verbumDominiefficacilersuscipiat, 494.
Totiim,duobusmodisdicitur, 574. QuiverbumDei comedant,et salurantur, 540.Multiverha
Tradilioriessanctas Ecclesiaenon sequenteshserelici, ejus intelligunt,sed paucidulcedinemillorumpenetranl,
falsalocutisunt, 192.lncensumillud suave est Domino, 524.Verbumasperumest omnedictum quod contrare-
qupdapostoiornmtraditionibusadjunctumest, 216. gulas divinaslanquamletbiferoinpoculumpropinalur,309.
Triangulumaequitaterum,quid,589. Kei sunl qui verba Dominiaudiunt, et ea facere contem-
Tribuiationostra quidsit, 167. Tempustribulationisdu- nunt, 477. GladiussignificatVerbumDei, et quare, 151.
plex est, sed valdedissimile, 127. Qui cordevere tribu- Ancepsgkdius est sermo Domini,et quare, 500. Domini
laotih%et qui non, 112. Quando tribulalio longinqua, verba foliiscomparata,14. V. Sermo.
Verecundiae
quandoveroproxinia, 74. Qnare tribulationes patienler descriptio,148.
toleraiidae,85. Quare tribulaliones22. .itistorummulttfi sint, Veritas, qnid sit, 51. Nescittitubare quod veritaslo-
112. Semper dilatant Ecclesiam, Viro sanctosuaves,. quitur, 382.Nonpolest falliqui sequitur verba veritalis,
508.llli suol muoera, 422. Continuasefficiuntorationes, 298. Temporegaudiimisericordia;lemporeiristitiseveri-
478.Lacrymisnoslrisdulcioresfiuiit,559, 294.In iis lreta- las annunlianda,511.Verus amorexsecratur quodverilali
tur justus,103. Eaemedicinalitercorda pungunt,389.Fi- potest esse contrarium,426.Quare veritasodit vanitatem,
dclibusvotivacorrectioest, 245. Deum nobis misericor- 98. QuandoIoquattirfalsitasconlraveritatem, 101. Quare
demfacit,155.Tribulationibusexercet Deus quos coro- propheta dixerit veritates, cumuna sit veritas, 45.
nandosesse decrevit, 270. EmundatDeus quos fiagellat, Vertex, unde dicatur, 53. .
ut purgatosrecipiat; quosveto non emundat,et damnare Via, unde dicalur, 15, 148.Viseet semitaemultumdiffe-
decrevil, 304.TribulatioChrisliauorumad spemvitaeseter- runt,ibid. et unde dictae,83. Quidper vias et semitasintelliga-
nseporrigitur,200. Gravis tribulatio de animis abjicere tttr, Quandoviain singulariponitur, Christusintelli-
solei, quodquis ante credidit, 148.Tempore tribulationis Domini gitur; quando in plurali,apostoliet prophetae,445. Vire
c.tamorcordis totis vh-ibusexcitatur, 366. Tribulatioeos sunt dispositionesatque voluntateseius,qusesem-
subsequitiir,qui safulisaucloremrelinquunt, 569.Per fer- per justae,489.Via nostra 55.
Christusest. V. Christus.
rum tribulaliodura intelligiLur,356. Vibrare,quidsit,
Tii.lalera,quid, 589. Victorinus.V. Apocatypsis.
Triuitassancta,quidsif, 62. MysterinmsanclrssimaB Tri- Videreresillas non dicimur,quas nullisdelectationibus
nitalisexplicatur,173,242, 2>S0. Fides quamhabetE-cels-. intnemur, ei econtra, 555.
sia de Trinitateelucidatur,25 Ecclesiaecatholicsedoclriua Vigiliaevocanturnocturai.SCO. V. Offlcium.
circa Tripitaiem,8, 188. SanclseTrinitalis cogmtionem Vigilius, Afer antistes. V. Apocaypsis.
tradunl Scripturse,549. Nomina Patris, et Filii, etSpiri- Vindicatio,quidsil, 275.
lussanctlin Trinitate sunt propria, caeterasunl commu- Vindicta,Dominoreservanda,343.Deusyisitat in virga,
nia, 240.TrinitassolaDeusdeoruinnuncupatur,461.Nec qaando in districle vindicat, 302. Viudicat in verberibus,
beatitudine, nec potestate, nec natura clividilur, 455. quando anobislevius vindicatur,502.
VJnunivult,' et unum operatur, 190,451.Pater seteruus Vinea, vitibusdicta, 276.
Dominusest, sicut et Kilius,17. Potes:asomnipotentise Vinum,conditumest dilectiocum operatione,552.
paternredeclaratur,46. Pater, Filius, et Spiritus sanctus Vir, a viribusdicitur, 12.
unum prlncipium,578^Pater et Fihus principiumdicun- Virga, cur ita dicatur, 18. Quid virga significet, ibid.
1ur, ut eorumcoseternilasdeclaretur, 378.Triuitassaiicia Quomodovirga et baculusnos consolentur,79.
i ommunioncm verborumhabet, 95. Saepede uua persona Virginumvirtuteset viduarumexpficantur,657.Candor
dicilurquodde totiusTrinilalispoieiitiasentitur,451.Sal- liliorummundiliaevirginalicomparatur,511.
vat Pater, etFilius, etSpiritus sauctus,364.TolaTrinitas Virtus, unde dicta,474.Virlutescardinalesper contem-
illuminat,6_. Vocemhabenl Paler, ef Filius, et Spiritus plalionemjudicialemet memoriamperficiuntur,652. Quol
sanclhs,94;'Tres personse Trinilatis lestimoniareadunt, in virtutibus proliciuntsancti,quasi t.otpassibusad Deum
517. Pulsat Christus, cum fidelessuosad profe-
66.:SMmT'ririitaiemd.euotat, 166.
* Quide Triuilale aliquid tendunt,
scripseriut,549. ctum virlutum hortatur, 520.Deo bene damustympanum
Tristitiavitalis,quid sil, 145. Trislitia sseculifugienda, quando virtutes colimuset vitia despicimus,278.Per ma-
et quare, 145.Fidelibusittimica,144. ceriamccelestiumsignificalurcustodia virtutum,511.Per
. Tuba, <juidsit, 501. Duo genera lubarumfuisse apud capreas et cervos sanctorumvirtut.esinteUigunlur,509.
Ilebraeos,et quid signiticent,327. Virtusvinocompirata esi, 199. Quandovirtus humanade-
Tympantim,qtiidsit, 501. seritur, 108. V. Consiimmatio.
Tyrus,signilicatangusliam,283, 294. Vita.Vivereetmori qui propriedicantur, 251.Quidve-
raciter vivere dicalur, 77. Quivividicantur,159.Viavitse
..':>. u hominibusincognita,48S.Vitahomiimmest umhra, 484.
Vitaaeternasola vita dicenria,408.Diesfamislempushujus
Ungebanturolimregesr prophetseet ponlifices,455. vilaesignificant,124.Pcr Hortumnuciunvitaseternadesi-
Unitalis perfeclionesenumerautur,15. gnatur, 526.Viiaebonaeiniliumper Orienlemsignificatur,
Cniversidisposiiioadmirabilis,54. per Occasumveromalaeconversationisafl'ectus,34i.Chri-
Urbs, uiide dicta, 242. sto ad bonamvitamvocanli recte per obsequiumrespon-
Usur», ;unde dictse, 242. Quae pecunia ad usuramdari detur, 541. Qui in novilate vitre ambulaverit,erit parti-
prohibealrir,quaevero non, 51. ceps Christi, 407. Yita contenlplativaet aclivaduosuul
Uter, qiiid.sit, 107. V. Ecclesia. oculi, 48.
Uxor,-octa quasi ut soror, 444. Vitiorumviainiqua,virtutumviarecla,419.Mensnns:ra
V vitiis quasiquibusdamfunilus illi atur, 491.Omnesviliosi
cseci sunt, ibid. Vitia amara sunt, 459. Vifiorumservtts
Vanitas,qhid sit, 136. Qui sint vani, 86. Quidproprie Dominumnon merelurhaberesanctorum, 412.Delectatio
vanurodicatur,22, 178, 484.Vanumest omne quod veri- viliorumperpetuammortemoperamr, .'i7. \ iliorumdomi-
lali coulrariumest, 485.Omniavana fiunt, dum meliori- natores reges sunl, 18. Beatus qui vilia norenlia teuel,
bus coiflparaniur,204. Quis non sederit in conciliovanila- 466.Inilium provectusest carnaliavitia relinquere, 429.
tis, 86. C-rnis vitiadtimincipiunt, facilein peiram Christumeli-
Vei.ehumjundedictum, 49, ciuntur; non aulemcum radiccmfixciint,466.
1159 AUCTORESA CASSIODOROCITATI. 1460
Vituli, signiflcanlInnocentcs, praidicatoresel marty- Voxarticulata,quidsit,559. voxsuospriusdam-
res, 174. nat auctoresquamalios, 191. Injusla
Vivariensis,seu Castelliehsismonasteriidescriplio,534. Vullus, unde dicatur, 102.Vullusa voluDiatenomina-
VocatioDei. V. Gratia. tur, et quare, 635.
Volucres, unde diclse,56.
Voluntas,undedicta, 48.VolunlasDei rerum perfectio Z
r-st,462.In vohmtateDominivita est,96. Qtiisvoluntatem
Domiuivideal,89.MinisterDeiest omnisqni diviuasexse- Zabulon,quid signilcet, 224.
quilur vohuitaies,5;8. Aimaetsculum sola est volunlas Zeb, quidsignitket, 284.
Domini, _l4. Zebee viclimainterpretatur, 284.
Vota fidelissimiCliristianiduo sunt, 109.jEqualiavola Zelusbonus,125.In bonoet inmaloponilur,421.7'. In-
glntinanlur,contrariadividuntur,355.Deus judicat pium videre.
votum,ut operatiouiseffeclum,104. Ziphsei,unde dicti, 180.Quidsignificeni,ibidem.

AUCTORES A CASSIODORO CITATI.

IN TOMO PBIMO.
Euclides,21, 112. Metrobitts,112. Symmachus,174.
Hellenus,131. Nicoinachus,21. ierentius, 38.
Horalius,1. Plato, 21. Virgilius,38, 80.
Mantuaiius,94. Ploleuiseus,21.
Marceilus,58. Pythagoras,21.

/Emilianus,554.
Albinus,288.
Alypius,588.
Ambrosius(S.),7,19,27,36,72, 95,
175,241,255,537,372,426,539,540,
541,542,545,54i, 549, 530,551.
Antonius(S.), 542.
Apollonius,389.
Apuleius,.569,583, 586,588.
Aquila,519.
Archimedes,589.
Asclepiades,588.
Arntoteles,32, 547,560,566, 568,
309,571, 583.
Alhanasius(S.), 8,502, 541.
Augustinus(S.), 7, 16, 19, 20, 27,
30, 42, 75, 77, 95,113, 128,155,152,
169,171, 173,175, 182,192,205,220,
227, 259,329,360,567,570,594,480,
538,559, 540,541,542,545,544,315,
546,547,548,549,551,551,558,559,
588,391,655,654.
Avitus,619.
BasilinsfS.),558,559, 591.
Bellator,540, 51-2,543.
Boetius,585, 586, 589.
CseciliusViudex (L.),606,607,610,
618.
Caesar 607.
Cassianus,255, 402,480, 538, 553.
Censorinus,586,589.
Chrysostomus (S. Joan.), 23,29, 59,
247,538, 5i5, 544.
Cicero,565,566,570,573,578,581,
582,583.
Clemens Alexandrinus,558, 5i5,
586.
Ccelius(Aurel.) 556.
CcesellinsOrlhographus,600, 6l7.
Cohimella,351.
ConciliumChalcedonense,19, 194,
545,516, 552.
Conciliuin Consiantinopolilanum;
545.
ConciliumEphesinum,545.
ConciliemNicaenum,545, 346.
Comulus(Agn,.),606.
Cyprianus(S.), 213, 550.
CyrillusAlexandr.(S.),'i9, 57, 72,
538.
IN TOMO SECUNDO.
Didymus,95, 541,'543.
Diomedes,555.
DionysiusExiguus,551, 555.
Dioscorides,556.
Donalus, 359, 560, 595, 596,597,
598,599,(01, 602, 605,604, 610.
Ennius,618.
Epipbanius Scholasticus,541,542,
513, 545, 55H.
Epiplianius(S.),539, 542,546,551.
Euclierius,545.
Euclides,12, 524, 582, 589.
Eugepius, 551.
EusebiusCsesariensis,545, 550.
Eusebiuscae us, 542.
Euslathius,559.
Eutyches,553, 606,616.
Facundtis,475.
Focas,555.
Fortunalianus,565,565, 566.
Galenus,556.
Gaiidenlius,586, 388.
Gelasiuspapa,515.
Genuadius,550.
Gralusarligraphus,611.
GregoriusNazianzenus(S.), 558.
Hadrianus,545.
Hellenus,559.
Hieronymus(S,), 2, 5, 19,27, 83,
141, 152, 154,169,171,173,204,225, Sedulius,387,
224, 242,270,353,581, 585,455.558, Seneca,
559,540,541, 542, 545,544,545,540, Socrates,550.
548, 550,551,536, 557.
Hilarius(S.), 5, 7, 19, 27, 42, 173,
180, 468,5U, 545,546,"549, 550.
Hippocrates,556.
Homerus,593.
Horatius,1, 597, 6C0.
Josephus,51, 250,455,542, 530.
Julius Oralor, 553.
Juuilius, 545.
Leo(S.), 19, 186,214, 2-5, 211.
, Longus(Velius),535, 606, 610.
Lucanus,599.
Lucretius,560.
Macrobius,1, 44.
MarcellusCarlhaginensis,569.
MarcellinusIllyricianns,550, 553. 599, 601,605,604,607,611,614.
MartiaiisfGargil.),554.
Marlyrius(Adamant.),555,606,611,
613, 614, 615.
Marlyritauus(Yictor.),555.
Messius,547.
Mutiarius,513, 586.
Nicetus,549.
Nicomachns,15, 586.
Nisusarligraphus,608.
Orig.mes,209, 503,539, 540, 5il
542, 543, 4i4.
Orosius,530.
Palsemon,559.
Papyrianus,555, 606.
Paubnus(S.), 551.
Petrtfsabb.s, 545. .
Philo,542.
PhilolausPyttingoricus,56.
Phocas.559,C03.
PJaio,585.
Plinlusll, 601.
Porphyrius,567, 568.
Primasius,593, 544.
Priscianus,559, 618.
Probus,539.
Prosper(S.),46,171, 559,550,555,
Pythagoras,58i-,586.
Quiiililianus,565, 619.
Rulinus,542,544,546,550.
Sacerdosartigraphus,560.
Salluslitis,596,597,605.
553.
590.
Sozomentts,ifcid.
Stephanusepiscopus,260.
Terentius,366,578,597,598, 603,
TTiemistius,577,582.
Tlieoctistus,555.
Theodoretus,550.
TheophihisAlexandriDus, 539.
TichoniusDonalbta,6, 544,545.
Valerianus(C); 553, 606.
Varro, 558,556, 588,591,607,608;
609.
VictorinusMarius,52,542,545,5U,
365,566, 569.
VigiliusAfer antistes,544.
Virgilius, 360, 578,594,593,598,
1461 ORDOlUERUMQU/E 1N IIOC TOMO CONTINENTUR. __ 1462
ORDO RERUM
Q\im IN HOC TOMO CONTINENTTJR. >
CASSIODORIOPERUM CONTINUATW. Exposilioin psalmumLVIII. 409
PKiEFATIOin Psalterium. 9 ExpositioinpsalmumLIX.
—
CirtiTPRjJir/ji. De prophetia. 12 Expositioin psamum LX. *|°
•«*
CAP.11,—-Curin isalroorutntitulis quasi auclorumno- Expositioin psalmiimLXI. •
mitiadiyersa 15 Exposilioin psalmuinLXII. y~j
435
CAP.III. —reperianlnr.
Quid in- Expositioin psalmiin)_xiii.
veniturin titulis. sigtiificatinfinemquodfrequenter 14 Ex.positioin psalmumLXIV. *>£
«O
CAP.iV. — Quid sit psalterium,vel psalmi quare di- Bxpositioin psalrr.umLXV. *pu
canlur. :'. 16 Exposilioin psalmumLXVI.
CAP.V. — Quid sit psalmtis. Tbid. Expositioin psalmumLXVII. *jjj*
461
CAP.VI. Quidsitcan.ticum... Ibid. Expositioin psalmumLXVIII. 476
—-
CAP.Vll. Quiclsit psalmocanticnm. Ibid. Expositioin psalmumLXIX. 491
—
CAP.VIII. Quidsit canlicumpsalmum. inid. Expositioiti psalmumLXX. 495
CAP.IX. —-De quinquelariadiyjsioue. Ibid. Evpositioin psatmumr,xxr. 505
CAP.X, -—De unila iuscriplionetiluloiium. Ibid. Expositioin psalmumLXXII. 515
—
CAP.XI. Quidsil diapsalrtia. 17 Expositioin psalmnmLXXIII.
CAP.XII.—Ulrumin voluminibusPsalmorum J>2*
Kxpositioin psalmumLXXIV. S55
sit secuadaconlextio, anquinque
cerle unus liber debeat uuuctt- Exposilioin psalmumLXXV. SiO
pari. . Ibid. ExposilioinpsalmumLXXVI.• 545
—
CAP.XIII. Quemadmodumia psalaii. sit de Chrislo Exposifioin psamumLXXVII. °54
Dominosenliendum. 17 Exposilioin psalmumLXXVIU. S7»
CAP.XIV.— Quemadmodumsit expositiodigesta psal- Exposilioin psalmumLXXIX. 579
morum. 18 Exposilioin psalinumLXXX. «85
CAP.XV.— De eloquentiatotiqslegis divinse. 19. Expositioin ps2lmumLXXXI.
CAP.XVI.— De propriaeloquenliaPsalterii. 22 Exposilioin psalmumLXXXII. J>92
—
CAP.XVII. Laus Ecclesire. 25 Exposilioin psrilmumLXXXIII. 59j>
600
—
EXPOSITIOINPSALTERIUM. PRIMAPARS. 25 Exposilioin psalmumLXXXIV. 606
Expositioin psalmumprimuin. Ibid. Exposittoin psalmumLXXXV. 610
ih
Kxpositio psalmum n. 35 Expositioin psalmumLXXXVI. 617
Expositioin psalmumIII. 43 Exposiiioin psalmumLXXXVII. 622
Expositioin psalmumiv. 47 Expositioin psalmumLXXXVIII. 628
Expositioinpsalmumv. 52 Expositioin psalmnmLXXXIX. 643
Expositioiii psalmumvi. 59 Exposilioin psalmumxc. 650
iri
Expositio psalmum vn. 66 Expositioin psalmumxcr. 655
Exppsltidiin psalmuinvut. 75 Expositioin psalmumxcn. 661
Expositioiripsahnumix. 79 Expositioin psalmumxcm. 664
iri
Expositib psalmum x. 92 Kxpositioin psalmqmxciv. , 671
Exppsitioinpsaliiium xi. 96 Expositioin psalmumxcv. 676
Expositioin psalmumxn. 100 Exposilioin psalmumxcvr. 683
Expositioin psahnumxui. 103 Expositioin psalmumxcvn. 687
Expiisitioin psalmumxiv. 108 Expositioin psalmumxcvm. 692
in
Exposjtio psalmumxv. 111 Expositioin psalmumxax. 697
in
Expositio psalmum xvr. 116 Expositioin psalmumc. 699
Expositioin psalmumxvn. 125 PARSTERTU. 705
Exposilioin psalmumxvm. 157 Exposilioin psalmumci. Ibid.
Expositioinpsalmumxix. 145 Expositioin psalmumcti. 718
Expositioinpsalmum xx. 147 Exp.sitio in psalmumcm. 726
in
Expositio psalmum xxi. 152 Exposilioin psalmumciv. 741
Expositibin psalmumx.xit. 167 Expositioin psalmumcv. 753
Expositioiri psalmumxxm. 171 Exposilioin psalmumcvi. 766
Iri
Expositio psalmumxxiv. 175 Expositioin psahnumcvu. 777
in
ExpositiO psalmumxxv. 182 Exposilioin psalmumcvm. 782
i ri
ExpOsitio psalmumxxvt. 187 in
Expositio psalroumcix. 792
ih
Expdsilio psalmum xxvu. 195 Expositioin psalmumcx. 799
Expositioin psalmumxxviu. '" 197 Expositioin psalmumcxi. 804
in
Exposilio psalmumxxix. 202 Expositioin psalniumcxn. 808
in
Exposilio psalmumxx\ xxx. 207 Expositioin psalmumcxm. 810
Expositio in psalmum i. 2(7 Exposilioin psalmumcxiv. 817
in
Expositip psalmumxxxu. 224 in
Expositio psalmiimcxv. 821
in
ExpositiO psulmumxxxui. 252 Expositioin psalmumcxvi. 824
iri
Expositioih psalmumxxxiv. 241
psalmumxxxv. 251 Exposilioin psalmumcxvn. 826
Exfiositio • in
Expositio psaimumcxvm. 855
Expositibinpsalmumxxxvi. 236 Exposilioin psalmumcxix. 901
Iri
Exposilio psalmumxxxvn. 271 Expositioin psalmumcxx. 905
Eippsllioitt psalmumxx.vni. 279 Expositioin psalmumcxxi. 909
ExpoSitiOiripsalmumxxxix. 286 iu
Exposilio psalmumcxxn. 914
Expositloin psalmumXL. 294 Expositioin psalinumcxxm. 9f7
Exposifioin psalmumXLI. 500 Exposilioin psalmumcxxiv. 921
lo
Exposilio psalmumXLU. 306 Expositioin psalmumcxxv. 924
iri
Expositio psalmumxmr. 309 in
Expositio psalmumcxxvi. 927
Exposltioinpsalmum XLIV. 318 Expositioin psalmumcxxvii. 931
Expositio iri psalmumXLV. 3-28 Expositioin psalmumcxxvm. 935
Expositioin psalmuin«LVI. 332 Exposilioin psalmumcxxix. 938
ExposiUoin psalmumXLVII. 356 Exposilioin psalmumcxxx. 942
ih
Exposilio psalmumXLVUI. . 541
in
Exposiiio psalmumXLIX. Expositioin psalmumcxxxi- 946
548 Expositioin psalmumcxxxn. 954
Expositioih psalmum • L. 3557 Exposilioin psalmumcxxxm. 957
PARSSECUNDA. 571 F.xposilioin psalmumcxxxiv. 961
Expositioin psalmumLI. xbid Exposilioin psalniujm cxxxv. 967
ExppsilioIDpsalmumLII. 377 in
Exposilio psalmumcxxxvi. 974
in
Expositio psalmum LIU. 3,1 E positioin psalmumcxxxvn.
Expositioinpsalmumuv. 979
pgi. Expositioin psalmumcxxxvnr.- 983
E -positioin psalmumLV. 395
Expositioin psalmumtvi. Exposiio in psalmumcxxxix. 994
400 ExpositioinpsaimumcxL. 999
in
Expositio psalmum LVII. 403 Expositioin psalmumCXLI. 1004
-4<i5 ORDO RERUM QU/E 1N HOC TOMO CONTINENTUR. liG4
''
Expositioin psalmumOXLU. 1009 CAP.III.—Deadverbio; 1256
Exposilioin psalmumCXLIII. 1013 CAP.IV—De partiiipio. 1237
Expositioin psalmumCXLIV. 1021 CAP.V.—D"» conjunclione. 125.S
Expositioin psalmumCXLV. 1029 CAP.VI.—DcpraeposHioner 1259
Expositioin psalmumr.xLvi. 1033 CAP.VIL—Deinterjectione. 12iO
iu
Exposilio psalmumCXLVII. 1058 DE ORTHOGRAPHIA. Ibid.
in
Expositio psalmum CXLVIII. 10*2 PR/EFATIO. Ibid.
Expositioin psalmumCXLIX. 1047 CAPCT PBIMDM.—Gnsei " de enuntiationevel orlho-
Corniiti
in
Expositio psalmumci. 1051 graphia prsecepta. 1215
EXPOSIT10IN CANTICUM. 1055 CAP.II.—ExVelio Longo. 1216
DEINSTITUTIONE DIVINARUM LITTERARUM. 1105 CAP.III.—EXCurtio Valeriano. 1217
CAPBT —
piuMtin. De Octateucho. 1110 CAP.IV.—ExPapiriano. 1-4.S
—
CAP.II. De libro Regum. ' 1112 IAP.V-—Deu el b, ex AdamaoiioMarlyrio. i-K-
CAP.III. — De prophetis. 1114 CAP.VI.—Demediissyllabis,cx eodem." 1256
CAP.IV.—-De Psalterio. 1115 CAP.VII.—Exeodem,de ultimissyllabis. 1258
CAP.V. — De Salomone. 1116 CAP.VIII.—Ejusdem'Adamantii Martyrii, de b littpra
CAP;VI.--DeHagiographis. 1117 trifariamin nomineposita. 1-61
—
CAP.VII. De Evangeliis. 1119 CAP.IX.—Eutichis,de expiratione. 1265
—
CAP.VIII. De Epistolisapostolortim. Ibid. CAP.X.—EXorthographoCorri"liD. 1265
CAP.IX. — De Aelibuset Apocalypsi. 1122 CAF.XL—ExLucioCsecilio. 1267
—
CAP.X. De sex modisintelligenlise. Ibid. CAP.XII.—ExPriscianogratnmatico. 1268
—
CAP.XI. De quatuorsynodisreceptis. 1125 Conclusio. , 1269
CAP.XII. — Divisio ScripturredivinsesecundumHiero- DE SCHEMATIBUS ET TROHS.tiecnon et qnibusdam,
nymum. — Ibid. locis rheloricisS. Scripturae,quaepassimin Commentario
CAP.XIII. Divisio Scripturse divinsesecundumAu- Cassiodoriin Psalmos reperiuutur. Ibid.
gustinum. 1124 DE ANIMA. 1279
—
CAP.XIV. Divisio Scripfurtedivinaasecundumanti- Prwfalio. Ibid.
quamtranslationem et secundnmSeplnaginla. 1125 CAPDT PIUMUM.—Quare animadicatur. 1282
CAP.XV.— Sub qua caulela relegi debeat ccelestis CAP. II.—De defiiiitioneanimse. 1283
auctoritas. 1126 CAP.III.—Dequalitalesubslanlialianimse. 1287
CAP.XVI.—De virtute Scriplura;divinre. 1151 CAP.IV.—Utrumanimaformamhflbeat. 1289
CAP.XVII.—De historicis Christiams. 1135 CAP.V.—Demoralibusvirtulibusariimse. 1290
CAP.XVIII.— De S. Hilario. i 154 CAP.VI.—Denaturalibusvirtutibusanimae. 1291
CAP.XIX.— De S. Cypriano. 1155 CAP. V II.—De origine animae. 1292
—
CIP.XX. De S. Ambrosio. Ibid. CAP.VIII.—Desede animse. 1293
—
CAP.XXI. De S. Ibid. CAP.IX.—Depositionecorporis. 1-95
CAP.XXII.— De S.Hieronymo.
Augustrno. 1156 CAP.X.—Decognosceudismalisbominibus. . 1298
CAP.XXIII.— De abbate Eugrpioet abbate Dionysio. CAP.XL—Decognoscendisbonishomlnibus. 1399
1157 CAP.Xli.-^-Quid
' aniinre post morteih agaul, ,et de spe
CAP.XXIY.— QuostudioScriplurasanctacum exposi- futuri sseculi. -4501
toribus 1egenda sit." 1158 OHATIO Cassiodori. 1307
—
CAP.XXV. Cosmographiaa monachislegenda. 1159
CAP.XXVI.— De notis afiigendis. 1140 APPENDIX _D EDITIONEM GARETIANAM.
CAP.XXVII.— De schematibusac disciplinis quse in Prolegomcnaad Cornplexiohes in Epist. apdstolorum.
Scripturis sacris et earum expositoribus inveniiintur. '••;
' <.; 1509
lbid. COMPLEXIONES et
iu EplslolaS Actrisaposiohruih nec
—
CAP.XXVIII. Quid agenduma inonachisqui artes in nonin Apocalypsim. 1521
sequentilibro— posil3snon intelligunt. 1141 Epistolaad Komanos. Ibid.
CAP."XXIX. De positionemonastcriiVivariensissive EpislolaprimaadCorinthios. 1331
Castelliensis. 1145 Epistola II ad Corinthios. 1339
CAP.XXX.— De antiquariiset commemoralioneorllio- Epistola ad Galatas. .1543
grapbise. —- 1144 Epistolaad Ephesios. 1345
CAP.XXXI. De monachiscuram infirmorumhabenfi- Epistolaad Philippenses. 1347
bus. 1146 ad
Epistolaprima Thessalonicenses. 1349.
—
CAP.XXXII. Exhortatio Cassiodoriad monachoset Epistola secundaad Thessalonicenses. Ibid.
abbatesChalcedoniumet Geruntium. 1147 .Epistola ad Colossenses. 1351
CAP.XXXIII.—Oratin Cassiodori. 1148 Epislolaprima ad Timotbeum. Ibid.
DE ARTIBUSET DISCIPLINISLIBERALIUM LITTE- ad
EpistolaII Timothoum. 1353
RARUM. 1149 Epistola ad Tituin. 1355
Prmfalio. Jbid. Epistola ad Philemoneni. Ibid.
CAPDT pBtsroji.—Institutio
de artc grammatica. 1152 Epistolaad Hebrreos. 1357
CAP.II.—Dearte rhetorica. 1157 EpislolaPelri apostoliad genles 1561
CAP.III.—Dedialectica. 1167 Epistola altera ejusdem. 1367
CAP.IV.—Dearithmeiica. 1201 Epistola S. Joannisad Partlios. : 1369
CAP.V.—Demusica. 1208 Epistola tertia ejusdem. 1575
CAP.VL—Degeometria. 1212 EpislolaS. Judie. Ibid.
CAP.VII.—De.stronomia. 1216 Epistolaaltera.ejusdem. 1373
COMMENTARIUM
" de orationc et de oclopariibusora- EpistolaS. Jacobiad dispersos.jf*5uft^^ *3^
tionis. 1219 Actusapostolorum. ySy^ ^<nV , 381
CAPUT miMOM.—De nominc. 1220 Apocalypsis. /c&^IZ-iN?^ '* s
CM>. II.—Deverbo. 1254 Cassiodorisupplementum ffQr/s'?5-=\ Vl 1421

FINIS TOMI SErTUAGESIMI.